TRK DL KURUMU YAYINLARI : 251

TYATRO TERMLER
SZLG

Hazrlayanlar

HALD UN TANER
METN A ND
ZDEMiR NUTKU

A N K A RA N V E R S T E S B A S I ME V , 1 9 66
 N SZ

Tiyatro alannda byk eksiklii d uyulan bir boluu doldurmak iin

Trk Dil Kurumu tarafndan devlendirildik. Szl k yazmann ayr bir uz
manlk ii olduun u daha ie koyulmadan da biliyordu k. Ne var ki, hi deilse
ortaya zerinde tartlabilecek bir ilk dkm ksn istiyord uk.
Elimizden geldiince buna altk. lkin yabanc dillerde yazlm tiyatro
szlklerini taradk. Sonra yerli tiyatro terimlerimizi topladk. l k tasla
oaltp yurdun btn tannm tiyatro retmen, uzman, ynetmen ve tek
nisyenlerine dattk. Onlardan gelen eletirileri i nceledik. Uyarlarndan
yara rlandk. Dilci arkadalarm z da bize kendi alarndan k tuttular. Bu
ortaklaa abalarn r n olarak elinizdeki szlk meydana geldi. Burada
bize yard mc olanlarn hepsine candan teekkrlerimizi sunmak isteriz.
Tiyatro Terimleri Szl' n n i l k basksnda eksikler, tan m yetersizlikleri
b u l u nabil i r. Her szlk ancak kamu n u n ve zamann szgecinden getikten
sonra yanllarndan ar n r.
Biz de bu szln ikinci, nc basklarnda amacna daha yaklaa
can, hi deilse daha az kusurlu olaca n u muyoruz.

Haldu n Taner Metin And zdemi r Nutku

v
 Atatrk devriminin "Trke" konusundaki tutu munu ylece zet
leyebiliriz: "Trke'.yi ada sanat, bilim ve teknii n , ksacas ada uygar
l n btn gereklerini karlayacak bir dil haline getirmek."
Trk Dil Kurumu 1 932 ylnda kurulduu zaman, yaplacak dil almalar
u iki ana madde iinde saptanm t:
1 . Trk dilinin z gzelliini ve zenginliini ortaya karmak;
2 . Trk dilini dnya dilleri arasnda deerine yara r ykseklie ula
trmak.
Bu maddelerden birincisini gerekletirmek iin eski kltr ve hazine
lerimizi arat rmak, yaymlamak, ikincisini gerekleti rmek iin de bir yandan
yzyllar boyunca dilimize girmi olan yabanc szcklerin, terimleri n yerine
Trkelerini koymak, te yandan da Bat uygarlnn etki alan na girmemizle
dilimize szmaa balayan yenilerine engel olmak, dilimizi kend i olanaklar
ierisinde gelitirmek gerekiyordu. Bu yabanc szcklerin ounluu eitli
bilim dallar, ya da mesleklerle ilgili teri mlerdi. Trk Dil Kurumu'nun kuru
luunda bu teri mler ii, etin bir sorun halinde d u ruyordu. Yllar yl yaplan
almalar verimsiz kalmad . Dil iinin olumlu bir sonuca balanmasn isteyen
aydnlar, bu alanda yaplan almalarda Kurum'u yalnz brakmadlar.
lk devrede, yalnzca teri mlerin Trke karlklarn bulmak yolu na
gidiliyordu. Yaplacak iler ok, eldeki olanaklarsa az olduu iin, bunlar
terim szlkleri olarak verilemiyordu. kinci evrede ise, bir yandan yeni
kar lklar aranrken, bir yandan da her konuda uzmanl k szlkleri hazr
lanmasna giriildi.
Bugne dein , Trk Dil Kurumu'nun eitli kurulular, kurumlar,
faklteler ve kiilerle yapt almalarn ancak kk bir bl m yaym
lanabilmitir. Ancak yaplan her alma, atlan her ad m boa gitmemi, bir
yandan her konuda eser veren yazarlarda, ayd nlarda dil bil incinin yerle
mesine yard m etmi, bir yandan da okul sralarnda olan genleri bu Trke
szlere altrarak dil sevgisin i n kklemesini salamtr.
Gerek Trke-Osmanl ca ve Bat dil leriyle ilgili olarak klavuz niteli
inde hazrlanan terim listeler i nde, gerekse eid i konularda hazrlanan sz
l klerde elden geldii lde her terimi Trke bir szckle karlamak

VI
yoluna gidilmitir. Trke karlk bulunmad durumlarda Bat d i l le ri nden
aktarlan teri mlerde bir birlik salan masna al lmtr. Yabanc bir terim
al n rken, Bat d i llerinde de olduu gibi, Yunanca V\! Latince asllarna gidi
lerek bunlar T rke" nin ses yapsna uydurulm utur. Yalnz daha nce baka
Bat di llerinden Trke'ye girmi ve yeni bir karlk bulunamayan teri m ler
eskiden alndklar gibi b rakl m lard r.
Gerek Kuru m 'da hazrlanan, gerekse Kurum 'ca uzmanlara hazrlattrlan
terim szlkleri n i n eitli yarkurullardan geirilerek hem dil bakm ndan,
hem ilgili olduklar bilim bak m ndan yanlsz ol malarna all mtr.
Dilimizin kend i benliine kavuarak gelimee balad ve gl bir
uygarlk dili ol maa yneldii bug nlerde, bu almalarn yararl olaca
kansndayz.

T.D.K.

v
 A

1 .:: abartl oynamak [Alm. berspielen] {ng. overplay]: Bir rol ar

biimde oynamak. Roln getirdii ly amak.
2 - absrt tiyatro [Al m . absurdes Theater] [Fr. thedtre absurd] [ng.
absurd theatre]: nsann yaama, doaya olan uyumsuzluunu, doadan
kopmuluunu sezdirici bir yolla XX. yzyl ortasnda yeni bir z ve -
biimle veren tiyatro tr. Aristocu anlamda usla badamaz bir
z ve biim kullan r. rn. Samuel Beckett ve Eugene lonesco'nun ilk
-
oyunlar. (Us-d tiyatro).
3 - acem : (Kar.) Azerbaycanl bir Trk tipi. Glge oyu n u m uzda zengin
bir hal tccar olarak grlr.
4 - ackl komedya [Al m . Ruhrstck] [Fr. comedie larmoyante] : G ln
d u ru mlarn birtakm ackl durumlardan kt tiyatro yapt tr.
Ackl d u rumlar gln durumlarndan daha sk olan komedya tr.
Bu tr Fransa'da XVlll. yzylda ortaya kmtr.
S - ak hava tiyatrosu [Alm. Freilichttheater] [Fr. thedtre en plein air]
[lng. open air theater]: Yaz-aylarnda ya da iklimi uygun yerlerde, ak
havada oyunlar oynanan tiyatro yerleri.
6 - ak ldak [Alm . Flutlihtle.chte] [Fr. cosserolej [lng. open ffood
light]: Sandk biiminde, geni b i r alan ayd nlatan ve sahnenin genel
klamasnda kullanlan ldak.

7 - adaptasyon [Fr. adaptation] [ng. adaptation[ [Alm . adaptierung]:
1. Tiyatro iin hazrlanm bir yabanc oyunu, yresel koullar gz
n ne alnarak uygun biimde kendi diline evirmek, kartmalar ve
eklemeler yapmak. rn. Moliere'in Scapin'in Dolaplarr'nn Ayyar
Homzo'ya evrilmesi. 2. Bir roman ya da yky sahne iinde yeniden
dzenleme, derleme.
8 - ad spectatores [Al m . zu den Zuschauern] : Oyunculardan birinin
rolden kp seyirciye ynelerek konumas, n kte yapmas. Plautus'un

1
afi l9 - 21]

komedyalarnda glnl salama ynnden ok kullanlan, ar.-.a

sanat asndan sakncal grlen tutum. (Seyirciye yneli).
9 - afi [Alm. pl ak at] [Fr. affi che] [ng. po ster] : Oyunlarn tantlmasnda
kullanlan eitli biimde ve kimi kez resimli duvar ilan.
10 - ag on (Yun): Alm. Wettk amp f1 . Sporcular arasnda olduu gibi, sanat
lar, ezgiciler, danslar, yazar ve oyuncular arasndaki dereceleme ile
sonulanan yarma. 2. Dram sanatnda olaylar dizisi iindeki atma
(aama yarmas)
11 - a rlk [Alm. Gegengewi cht] [Fr. plom s, p ain] [ng. ch ain , weigh t,
br aceweight. 1. aty gergin tutmada kullanlan arlk. 2. Sahnede
bir eyi gergin tutmak iin kullanlan arlk gereci. 3. Tiyatro konu
masnda nsz harflerin ortaya kmasyla organlarn tembelliinden
doan durum.
1 2 - az [Alm. di al ekt] [Fr. di ale cte] [ng. di ale ct]. Yresel konuma.
1 3 - ahenk bkz. Uyum.
14 - akarap (Kar.): Karagz oyununda teni beyaz olan Arap tipi.
15 - akkor k [Alm. Glhl ampenbele ucht ung] [Fr. / umiere d in cande scen s]
[ng. ncande scent light]: Madensel bir tel parasnn akkor duruma
gelinceye kadar stlmasyla salanan k.
16 - akkor ldak [Alm. Glhl ampe] [Fr. l ampe d in cande scen ce] [ng.
n cande scent l amp]: Akkor k veren toplayc, gl lambann bulun
duu ldak.
17 - akrobasi [Alm. A krob atie] [Fr. ak crob at ei ] [ng. acrob acy]: Oyun
cunun gz pekliini ve gvdesel esnekliini arttran, ayn zamanda
nemli sahnelerde hi dnmeden g bir davran baarabilme
yeterliini salayan hareket. Cambazlk..
1 8 - aksesu var [Alm. req ui sit] [Fr. acce ssoire] [ng. property] : Oyun
cunun, dekor gereiyle kulland eyalar; dekora yardmc olacak
kk para eyalar, sahne takmlar. (bkz. Donatm)
19 - aksesu varc [Alm. req ui site ur]: Aksesuvar, yani sahne takmlarn
hazrlayan grevli kii (Bkz. Sahne Donat'mas).
20 - aksesuvar m asas [Alm. req ui sitenti sch] [ng. st and -bye t able] : Oyun
cularn el altnda bulundurduklar sahne takmlar masas.
21 - aksi yon [Alm. H andl ung] [Fr. action] [ng. action]: 1 . Eylem: Bir i,
hareket yapmak, bir davranta bulunmak. 2. Davran: Bir deiiklik
getirebilecek etki uyandrabilecek dnce ya da hareket. 3, Bir

2
 altu a l 22 - 31]

oyuncu n ur. sahne zerindeki hareketi; bu harekett en ortaya kan

geliim. 4. Ba olgu : Oyu n u n temasn gelitiren balca olay, yk,
geliim. 5. S ra olaylar : Bir oyu n u n met ninde yer alan arka arkaya
sralan m durumlar ve olaylar. 6. aksiyon : Oyu n u n havasn kuran
gel iim. 7. D aksiyon : Oyu n u n olaylar nda var olan hareket ve du
rumlarn geliimi. 8. Konuma aks iyon u : Oyunun konumalarnda
var olan devingenl ik. Oyun u ileriye gt ren anlat mdaki itici g.
22 - aksiyona d ayanan oyun f.A.lm. Handl un gsdrama] : Karakter oyun u n u n
tam t ersi olan, kiilerin yarat l ndan dei l, d u ru mlarn gerekt i rd ii
ya da istem d davranlardan, eylemlerden gelien oyu n . Bunlarda
karakter iziliinden ok, eylem birinci plandad r.
23 - akusti k : bkz. Ses da lm.
24 - alan [Al m. Arena] [Fr. Arena] [ng. are na ] : 1. Eski Roma akhava
gsterisi ne zg geni yer (elips biimi). 2. Seyirciler ortasnda bir
oyun yeri.
25 alan ti yatrosu [Al m. Arenatheater] [ t. Teatro di arena] [ng. arena
-

theatre]: Ak alanda kurulan t iyat ro.

26 - aleksandrin dizesi [Al m . Alexandriner] [Fr. vers alexandrin o u hero i'
q ue] [ng. heroic co uplet] : Ortaada, Fransa'da Byk skender ze
rine yazlan dest an t r n n d izesi; alt uzun-ksa hecelerden olumu
dize t r. Sonradan Fransz ve kimi ngiliz oyu nlarnda kullan l
mt r.
27 - alk [Alm. Beifall] [Fr. appla udissement] [ng. appla use] : Seyircilerin
el rparak oyuncu lar, yazar, sahneye koyucuyu, dekor sanatsn,
vb. beendiklerj n i belirt meleri, aka gstermeleri.
28 - alk [Al m . ged ungener beifallk/atscher] [Fr. claq ue ur] [ng. clapper]:
Eski t iyat rolarda alklamak iin parayla t ut ulan k ii. (bkz. akak).
29 - allegro [t . allegro] : 1 . M zikte abuk ve hareket li bir tempo iaret i .
2 . (t u l .) M zikte abuk hareket ler.
30 - alt kar (Kar.) : Beberuhi'lere verilen sfat (bkz. Beberuhi, Pibop).
31 - altn a [Alm. goldenes Zeitalter] [Fr. age d o' r] [ng. golden age]:
Ayd nlanma devri nden sonra Avrupa'da yet ien byk oyu n yazarlar
iin kul lanlan bir terimd i r. ngiltere'de Marlowe, Shakespeare,
Johnson, spanya'da Calderon, Lope de Vega, T i rso de Molina ; Fran
sa'da Corneille, Racine, Moliere gibi yazarlarn yaad , aa yukar
200 yl kapsayan dnem. (XVI. y zyl ortasndan XVl l l . yzyla
dein).

3
alto [32 - 45]

32 - alto [Al m . Altstimme] [Fr. alto] [ng. alto] : En kal n ve tok tonlu
kad n sesi.
33 - alttan klama [Alm. Beleuchtung von unten] [Fr. ecl air age et contre
plongee] [ng. lighting (rom be/ow] : Yere yakn k kaynandan sah
neyi ayd nlatma (bkz. n lambalar).
34 - amatr {Alm. liebh aber] [Fr. am ateur] : Meslekten ol mayan, kazan
gstermeksizin srf hevesi nden tr bu ii yapan. Acemi, tecrbesiz
(hevesli).
35 - ana izgi [Al m . Roter F aden] [ng. m ain plot]: Oyunun belkemii,
ana olaylar dizisi ; ayrntsz olarak ana bl m leme.
36 - anahtar vermek (Tu l.) : Komie nkte yapmas iin laf amak.
37 - analitik yntem [Alm. an alytisches Drama]: zmsel yntem
olaylar olu srasnda trajik atmaya gt rmeyen, tersine oyuna
traj i k atmadan girip bunun nedenlerini, geriye doru giderek
yava yava bulgulayan kurulu yntem. rn. Sophokles: "Kral
Oidipus"
38 - anapiyesma [Yun. an apiesm a] : Antik oyunlarda kiileri mekanik
olarak yerden kaldrmaya yarayan makine.
39 - ana alter [Alm. H auptsch alter] [Fr. vol ant gener ale] [ ng. gr and
m aster] : Tiyatronun btn klarn kesip aan elektrik anahtar.
40 - antrma [Alm. Anspielung] [Fr. affusion] [ng. allusion] : Bir olay
hatra getirecek bir sz, bilerek syleme.
41 - anlam aykrl [Al m . Widersinn] [Fr contre sens] [ng. contr ar y
.

sense]: Kart anlaml szcklerin , szlerin bir araya gelmesi.

42 - anlamdalk [Alm. Zweideutigkeit] [Fr. eq uivoque] [ng. equivoc af]:
ki anlama gelen bir szcn bilinerek ya da bilinmeyerek yanl
anlama aln masndan doan gldrcl k.
43 - anlatm arac [Al m . Ausdrucksmittel] [ng. me ans of expression]:
Bir eyi anlatmada kullanlan gere ya da eya.
44 - antagonist (Yun.) [Alm. Gegenspiefer]: Oyun kahraman ile atan,
kar yan tutan kii. (Kart kii).
45 - antik komedya [Al m . antike Komdie] [Fr. comedie ancienne] [ng.
antique comedy]: M .. 500 ylna doru balayan ve 200 ylna kadar
sren en eski Yunan ve Roma komedyas. Yunan Komedyas basa
makta gelimitir: 1 . Eski komedya (Aristophanes), 2. Orta Komedya,
3. Yeni Komedya (Menander). Bu yazarlarn etkisi altnda gelimi

4
 aristocu olmayan tiyatro [46 - 61]

Latin Komedyas da, zellikle Plautus ile Terentius (bkz. Palyata

Komedyas).
46 - anti tiyatro [Alm. Anti Theater] [Fr. anti-thetre] {ng. anti -theatre]:
lonesco' nu n , Genet' n i n ve daha bir takm nc yazarlarn oyunlar
iin kul lanlan bir terimdir. Kabul edilmi tiyatro kurallarnn her
ynden d na kan, gerekilie kar olan tiyatro tr.
47 - antik tiyatro [Al m. Antikes Theater] : Eski Yu nan ve Roma tiyatro
suna verilen ad.
48 - apar {Al m . BeiseiteJ [Fr. apart] [ng. aside]: 1 . Oyuncularn sahnede,
seyircilerin d uyaca ama sanki br oyuncularn duymayaca biimde
kendi kendine konumalar. 2. Oyuncunun seyirciye dnerek konu
mas (Seyirciye sesleni).
49 - aptal (Kuk.) : Dalkavuk tipi.
SO - ara [Al m. Pause] [Fr. entr'acteJ {ng. nterval] : Bir oyunda d i nlenme
sresi.
51 - ara alk {Alm. Szenenapplaus] [ng. round] : Perde kapanmadan ya
da oyu n u n bir blm bitmeden seyi rcinin alklamas.
52 - arabesk (Bal.) [Alm. Arabesk] [Fr. arabesque] [ng. arabesque]: Dans
nn bir aya zerinde d urup bir bacan, bir kolu n u arkaya, br
kolu n u ne uzatmasyla ortaya kan d uru. Bu d u ruun eitleri
vardr.
53 - arabis (Tul.) : Kantoda dou giysileriyle yaplan dans.
54 - aragoz (si. Tiy.) : M sr' da eskiden oynatlan bir kukla tr. Kara
gz' den bozma olabilir.
55 - ara muhavere: (Kar.) Karagz ile Hacvat aras ndaki konumay
uzatmak iin eklenen syleme.
56 ara oyunu fAlm. Zwischenspiel] [Fr. intermezzo] [ng. interlude]
-

{t. intermedium] : 1. Rnesansta i ki oyun ya da gsteri arasnda oy

nanan mzikli ve mitolojik oyun. 2. Bir byk oyunda yaptla i lgili
ksa bl m.
57 - arap (Kar. Ort. O.) : Bir tip: ya baklavacd r, ya hrsz, ya da d i lenci.
58 - arap halayk (Kar.) : Zenci kad n tipi.
59 - arazbar (Ort. O.) : Konuma.
60 - arena : (bkz. Alan).
61 - aristocu olmayan tiyatro {Al m. nicht-aristotelisches Theater] : 1.
Aristoteles'in nerdii kurallara ters bir yolda davranlarak ortaya

5
aristocu tiyatro [62 - 73]

karlan tiyatro tr, 2. Bertold Brecht'in Anlatmc Tiyatrosuna

(Epik Tiy.) ve kendi aralarnda balantsz _ t ablolar zinciri kullanan
baka akmlara verilen ad. Bu tr tiyatroda, Aristoteles'in ar n m
(katharsis), psikolojik geliim v e trajik akm , b u l g u anlayna kar
durulur.
62 - Aristocu tiyatro [Al m. ari stoteli sche s Theater] : -Birlik Kural
(yer, zaman, olay) ile kurulu, d i nsel nitelii olan tiyatro. Seyirciye
acma ve dehet duygular vererek ruhu tutkulardan artma (kathar
sis) yol u n u ngren t r. Bunlar, daha ok tragedya tr ndeki oy u n lar
kon usunda d nl r.
63 - arkai k: Antik'ten nceki ilk eski Yunan kltr ak m.
64 - arkaik oyun [Alm. archai sche s theater] [F r. thetre qrchaic] [ ng.
archaic theatre] : Tiyatro eyleminin daha ok tren olduu alardaki
gsteriler tr.
65 - arka mzii [Alm. Hinterg rundmu si k) [Fr. mu sique de fond] [ng.
bac kground mu sic]: Bir oyunda hareket ve szlerin yansra etkiyi
artrmak iin yer alan hafife alnan mzik.
66 - arka perde [Al m . Hintervorhang]: n perdenin gerisindeki perde.
67 - arka resmi [Al m . Hinter setzerJ [Fr. pantolon] [ng. b ac king] : Dekorun
deri nliini destekleyen resimli bir pano.
68 - arka sahne [Al m . Hinterbhne] : n sahnenin gerisindeki sahne
d zeyine veri len ad.
69 - arkitektura [t. architettura] : Tiyatro tari hinde rnesans sahne
m i marisi zerine yazlan ilk kitap. Kita b n yazar, tiyatro sahnesine
derinlik kavramn getiren Scbastiano Serlio'dur.
70 - arl ekino [Alm. Har/e kin] [Fr. arlequin] [t. arlecchino] : Ayd n lanma
a'nda talyan Tul uat Tiyatrosunun (Commedia dell'arte) uak tipi.
H rsz ve di lencidir. yi yrekli ama yalancd r. Tahta bir haner ta r.
Renk renk yamalar olan giysisi vardr. Bu yamalar, daha sonralar,
baklava bii mini almtr.
71 - arnavut (Kar.): Oyunlarn ounda ad Bl.yram'd r. Boza satcs d r.
Arnavur azyla konuur. Beceremeyecei eyleri yapmaya alarak
gln d u r u m la ra d e". Genellikle uysal bir t i ptir. Ama, kimi kez
pitovun u ekecek kadar sert olur.
72 - arosek [si. tiy] : ran'da i l kel bir kukla tr.
73 - artist [Al m . Kn stler] [F r. arti st] [ ng. crti st] : Sahne sanats.

(
 atebaz [74 - 87]

74 - artistik [Al m . artist si ch] [Fr. artistique] [ng. artisti c] : 1 . Doal ol

mayan, eitimle elde edilen gvde hareket lerinin t mne denir;
2. mi yorumculara gre, tiyat roda daha ok d grne, yan i
edebiyat d gstermeci elerin t m n kapsayan genel kavram.
75 - art oyun [Al m . Na chspiel] [ng. after-pie ce] : Asl oyun u n sonunda,
ona bal ol mayan bir gst eri ya da oyun.
76 - asalak [Alm. Parasit] [Fr. parasite] [ng. parasite]: Eski Roma Komed
yas nda ve Commedia del l'arte t rnde grlen bakasnn srt ndan
geinen a kgz t ip.
77 - as l ubuk [Al m . Haken] [Fr. cro chet] [ng. hangingiron]: Sahnede
dekor asmada ve baka ilerde kullanlan demir ubuk.
78 - as l d ekor {Alm. H ngedekoration] [Fr. de cor equipe au cintre] [ng.
f/own set] : Sahne tavanna as l m olan dekor.
79 - as l ldak dizi si [Alm . H ngerampe] [Fr. portant -lumiere] [ng.
hanging -lenght] : Sahne tavan na aslm dizili klar bkz. st dizi k
lar .
80 - askda brakma {Alm. Verzgern] [Fr. retard] [ng. de/ay] : Beklet me,
bir d u ru m u n z mn bile bile uzat ma, gecikti rme. Seyirci n i n ilgi
sini uyank t ut mak iin geriye at ma.
81 - asistan [Al m. Assistent] [Fr. regissenr] [ng. assistant dire ctor] :
(produces). 1. Reji, dekor, mzik gibi ileri ynetenlerin yardmcs,
sahne ynetimine yard m edene verilen ad. 2. Sahneye koyucu n u n
ya nnda alan, o n u n ynetimi alt nda o n a yard mc olan sanat.
82 - A.S.M. "A sistent Sta ge Manager" deyi minin ngiliz dili ndeki t iyatro
larda kullanl. Sahne Ynet meni yard mcs. Bu ksalt ma birok
lkenin tiyatrola rnda kullanl maktad r.
83 - ak (Kar.) : Saz alarak i i r okuyan halk ozan tipi.
84 - a rc l l < [Alm. Plagiat) [Fr. plagiat] [ng. plagiarism]: Bi.- yazarn,
baka bir yaza rn yap tndan kon u ya da biim al mas. (Armaclk).
85 - ak l<omedyas [Fr. comedie d'amour]: Karakter ve tre komedya
larndan deiik olarak a k, konusuna eksen yapan komedya tr ;
onsekizinci yzyl banda Marivaux' n u n oyunlar ile t utul mut ur.
86 - atellan kom edyas [Lat . fabula ate/lana] : Romallarn, edebiyat
yan ar basan ko'lledya tr ; At ella kent inde ortaya kmt r.
87 - atebaz (Krm. O.): Osmanllarda, enlikler iin donanma fieklerini
haz rlayan, ya da at ele hner gsteren oyu!lcu.

7
auto (88 - 103]

88 - auto (sacramentale) (sp.) : Ortaada spanya'da oynanan dinsel

oyun.
89 - ayakl ldak [Al m. Stativbeleu chtung] [Fr. baite d l lm i ere] [ng.
standard floodlight]: Sehba zerinde d u ran ldak.
90 - aydnlatma uzakl [Alm . Be/eu chtungsdistanz] : Bir ldan sah
neyi ayd nlatt uzaklk.
91 - aydnl (Kar.) : Kabadaydr, tek bana mahallenin d zenini salar.
Perdedeki tiplere gre dev boylu olan Aydnl, "Efe" olarak da anlr.
Kimi oyunlarda Tuzsuz Deli Bekir'in yerini alr.
92 - ayrt [Fr. nuan ce] fAl m. Nuan ce]: Tiyatro konumasnda, sylenecek
bir parada ana dnceyi tamamlayan tmce ya da t mceler.
93 - ayna (Kar.) : Karagzclerin "perde" iin kullandklar terim. Ayna,
mermerahiden yaplrd.
94 - aynal (Kar.) : Karagz, Matiz ve Klhanbeyi tipleri tarafndan "iyi"
ve "gzel" karlnda kullanlan glge oyunu argosu.
95 - aynasz (Kar.): Karagz, Matiz ve Kl hanbeyi tipleri tarafndan
"kt" karlnda kullanlan glge oyunu argosu.
96 - aynaz (T.K.O.) : Ky oyu nlarn ynetene verilen ad.
97 - ayn anda olu : bkz. Simltane Sahne.
98 - ayrnt [Alm. Einzelheit] [Fr. detail] [lng. detail] : 1 . Tiyatro para
sndaki ana dnceye yard mc olan szck, tmce ya da eya.; 2.
Ayrnt (Referruat) ; 3. Dekorun kk bir paras.
99 - ayrntl tiyatro : bkz. Naturalist Tiyatro.
1 00 - ayta [Alm. Deklamation] [Fr. de clamation] [lng. de clamation] : Tum
turakl konuma.
1 01 - ayta vurgusu [Al m . rhetoristis che Betonung] [Fr. a ccent oratoire]
fng. oratori cal a ccent]: Bi r nutku, bi r tartmay etkili klan konuma
vurgusu.
1 02 - ayvaz (Kar.) : Ermeni tipi ; sonradan Karabet a_d n almtr.
1 03 - azaltc [Alm. Verdunkler] [Fr. graduer] [ng. dimmer]: l azaltan
aygt (dzen).

8
 B

1 04 - baba h i mmet (Kar.) : Omuzunda baltasyla gezen Kastamonu'lu b i r

tiptir. ok iri yard r. Karagz onunla konumak iin H i mmet'in
zerine merdiven dayayp kar. Y u muak mizal ve iyi yreklidir.
bkz. Kastamonulu.
1 05 - bacak gsterisi (Tiy. Argosu) {ng. leg-show] : Elence ereiyle gzel
kzlarn toplu olarak yaptklar dans gsterileri.
1 06 - balak : Bkz. Epilog.
1 07 - balant izgisi {Al m . Konta klinie]; Oyun yeri ile seyirci yeri ara
sndaki izgi (Tiyatronun, ereve ya da hacm tiyatrosu mu olduunu
belirtir).
1 08 - balant kutusu {Alm. Verbindungsstelle] : eitli kablolar elektrik
akm na balayacak filerin bulunduu kutu.
1 09 - bakk dzen {Alm. symmetrisch] {Fr. symetrique] {ng. symmetrocal] :
Si metrili. Her yandan , gze dengeli grnen ; bir eksene iki yanda da
eit olan d zen.
110 - baksz dzen {Al m . asymmetrisch] {Fr. asymetrique] {ng. asymmet
rical]: Simetrili olmayan. Bir eksene gre iki yan gze eit grn
meyen d zen.
111 - bakkalbazi (si. Tiy.) : ran'da ilkel bir gldr tr. Azerbaycan'da
Bakkaloyun u .
112 - balama (Kar. Ort. O.) : 1 . Orta oyun unda R u m , 2 . Karagz, Matiz
ve Klhanbeyi tipleri tarafndan yabanc lkelerin tiplerine hitap
ederken kullanlan sz.
113 - balet {Al m . ballett] {Fr. Bal/et] {ng. bal/et]: Barok anda ltalya'da
domu, Fransa ile Rusya'da gelimitir. Belli bir d zeni ve kural
olan dans, dekor ve mzikten oluan bir gsteri tr.
114 - balet danss {Al m . Ballett-taenzer (-in)J [Fr. danseur (danseuse) de
bal/et] [ng. bal/et dancer] : Ballette dans eden sanat.

9
balet eitmeni [ll5 - 129)

115 - balet eitmeni [Al m . Ballettmeister] [Fr. maitre de bal/et] [ng.

bal/et -master]: Balet renci lerini yetitiren, eiten sanat.
116 - baletoman [Fr. balletomane]: Bu szcn anlam Klasik balet ile
ilgili olup balet merakls anlam na gelir. Balet delisi.
117 - balon (Bal.) [Fr. bal/on] : Danslarn ykselmeden sonraki hafiflii ni
anlatan balet teknik teri mi.
118 - bar (T. K.O.) : Dou Anadolu danslarna verilen ad.
119 - bar (Bal.) [Al m . Stange] [Fr. barre] [ng. bar]: 1. Danslarn alma
yerinde bulunan, gvdelerini doru olarak yerletirmelerine yarayan
duvara akl ubuk. 2. Bir Trk halk dans eidi.
1 20 - Barba Yorgos (Kar.) : Yar Ulaha, yar Rumca konuan bir Rumeli
oban. Denizin ad n bile bilmez. Gemileri birer byk katr san r.
Baba Himmet'in bir benzeridir.
1 21 - bariton [Alm. Bariton]: Bas ile Tenor arasnda bir erkek sesi.
1 22 - baro (Kar.) : Karagz, Matiz, Klhanbeyi tarafndan "bay" yerine
kullanlan szck.
1 23 - barok tiyatro [Alm. Barocktheater] [Fr. thetre b aroque] [ng. theater
baroq ue] : xv. yzyl n sonundan xv yzyl n sonuna dein sren
tiyatro ak m. Ayd n lanma ann "byk" slUbu ile gelien tiyatro.
Barok tiyatroda yenilikler: Salonda localar , sahnede kulisler. r n.
Teatro Farnesi, ltalya'da Parma ehrinde (1619).
1 24 - bas : E n kal n ve tok tonl u erkek sesi.
1 25 - basamakl ti yatro [Alm. Amphitheater] [Fr. amphithetre] [ng.
amphitheatre]: Seyir yerini n arkaya doru basamak basamak y ksel
dii tiyatro.
1 26 - bas bariton : Bas' n kamad ince tonlara kabilen, ama bas'n
inebildii kaln ve tok tonlara inemeyen ses eidi olan sanat.
1 27 - ba erkek dans [Alm. Ha upttaenzer (-in )] [Fr. premier danseur
(danseuse)]: Ba rolde oynayan erkek dans.
1 28 - ba giysici [Al m . Kostmentwerfer] [F r. ehe(costumier] [ng. costume
director] : Bir oyun u n giysilerini, giysi rneklerini izen ve bu alanda
her eit almay yneten sanat ya da uzman.
1 29 - balama durumu [Al m . Anfangssituation] fFr. sit uation d'introduc
tion] : Bi r oyun u n rengini, havasn seyircilerin nne serecek ilk
d u rum. Bkz. Serim .

10
 benzeimli [130 - 143]

1 30 - b alam a mzii [Alm. E ni fhrungsmus ki ] [ Fr. ntroduct oi n mus ci ale]

[ ng. eurtain music]: Bir oyu nun balad n belirten, girii salayan
m zik.
1 31 - balam a zili [Alm. Anfangsze ci hen]: Seyircilerin yerlerine gitmeleri
iin d i n lenme yerlerinde alnan zil ; sahne ard nda da oyuncularn
sahneye gelmelerine iarettir.
1 32 - b alk [Alm. T tie/J [ Fr. t tire] [ ng. head/ ni e]: 1 . Bir yaptn ad ; 2. Baz
oyunlarda, zellikle anlatmc tiyatroda, oynanan tablonun kon usunu
sahne zerine iri harflerle ya da projeksiyonla yansyan yaz.
1 33 - b a rol [Alm. Hauptrolle] [ ng. /ead]: Bir oyunda bi rinci derecedeki rol.
1 34 - b a yapt [Al m . Hauptwerk] [ Fr. chef-d'oeuvre] : Bi r oyun yazarn n
yazd oyu n larn en deerlisi.
1 35 - b azende (Krm. O.) : Oyuncu.
1 36 - b az- h ayal (si. Tiy.) : ran'da glge oyununa verilen ad.
1 37 - bebek (T. K.O.) : Anadolu'da i l kel bir kukla oyu n una verilen ad.
138 - beberuhi (Kar.) : Mahallenin b udalasdr. Cce ve kamb u rd u r. On
Alt Kar da derler. Zenginler tarafndan koru n u r. Ama kimse tara
fndan sevilmez. Orta oyu n u ndaki maskara'n n ya da ccenin ben
zeridir.
1 39 - belge [Alm. Argumen ] [ Fr. argumen ] [ ng. argumen ] : 1. Bir tiyat ro
yaptn n ba tarafna yazlan oyu n zeti bkz. Ba zet ; 2. nand rc
sz, sahne.
1 40 - belgelemek [Alm. Argument ei ren] : Bir tiyatro yaptnda olay ve bildi
riyi belgelerden karma tutum u . rn. Ki pphardt'n "in der Sache
Y. Robert Oppenhei m er" (Oppenheimer Dosyas) ad l eseri.
1 41 - beltram e : talyan tuluat tiyatrosu nda, her syleneni yanl anlayan
tip.
1 42 - benzek [Alm. Parod si t si ch] [ Fr. pa st ci he] [ ng. past ci he]: Bir yapta,
b i r yapt kiisine benzetmek ereiyle yaratlan oyun ya da oyu n kiisi
(z olduu gibi b rakp bii mini benzetmek).
1 43 - ben:z:ei mli [Yun. paronomas ai ] [ Fr. paronom as ai ] [Alm. Alml ci h
Ktingende beg ri ffeJ: Ayn anlamlarda o l u p ses benzerlii ynnden
birbiri n i n ayn ya da benzeri olan iki szcn birbirinin yeri nde
kullanlmas.

11
benzetmeci tiyatro (144 - 158 ]

1 44 - benzetmeci tiyatro : Balca iki tiyatro anlayndan biri. Gerek bir

yaant vermek isteyen yanlsamac tiyatro. bkz. llzyon tiy atrosu.
Bunun tersi gstermeci tiyatrodur bkz. Gstermeci tiy atro.
1 45 - besteci [Alm. Komponist] [Fr. compositeur] [ng. composer] : Bir mzik
yapt ya d a tiyatro arka mzii yaratan sanat.
1 46 - beti ke: bkz. Libretto.
1 47 - beyzabaz (Krm. O.) : Yumurtalarla gzbacl ve elabukluu
yapan oyuncu.
1 48 - biim bozumu [Al m. Verdrehung] [Fr. distortion] [ng. distortion] :
Kimi oyunlarda (zellikle soyut oyunlarda) belirli b i r etki yaratmak
ii n dekor dzeninde, sahne eyalarnda ve giysilerde grn bozma
eyle mi.
1 49 - biimcili k [Alm . Form alismus) [Fr. form alisme] [ng. form alism]:
Biimlerin estetik ve artistik ynden n d zeye alnd anlay.
1 50 - biimci tiyatro [Al m. Form alistisches The ater] [Fr. the tre form a/iste]
[ng. form alist the atre] : z, ikinci d zeye atarak biimi nemseyen
tiyatro tr. Kimi lkeler bu tiyatro trn gdml olarak ele al r ;
b i r ara gibi kullanr.
1 51 - bildiri tiyatrosu [Alm. nform atives The ater] : Gnlk konular belli
bir tutu mla yanstan ve seyircide bir etki yaratmay dev edinen
tiyatro anlay.
1 52 - bilet fAlm. The aterk arte] : Temsil lere giri iin nceden gieden satn
alnan ve kapdaki denet i n i n denetledii kat. K ayr a bileti eletir
mecilere, dostlara, yazara, sahne ynetmenine, parasz ya da yalnz
vergisi detilerek verilen bilet.
1 53 - bilet sat yeri [Al m . The aterk asse) [Fr. bure au de loc ation] [ng.
box-o((ice] : Tiyatro biletinin satld yer bkz. Gie.
1 54 - bilmece muhaveresi (Kar.) : Karagz i l e Hac vat arasnda geen
bilmeceli yarma ya da syleme.
1 55 - bi lmezci l i k : Oyundakilerden birinin, bildii bi r eyi bilmiyormu
gibi davranmas. Bil mez gibi davran p sz almak.
1 56 - bireim : bkz. Ges amtkunstwerk.
1 57 - biri nci balkon [Al m . erster R ang] [Fr. premier b alcon] [ng. dress
circle) : Byk olan alt balkon.
1 58 - biti m [Al m. Stckschluss] [Fr. achevement] [ng. conclusion]: Oyun u n
sonucu ; sonu blm.

12
 huf (159 - 173]

1 59 - biti [Alm . Schlussszene] [Fr. final] [ng. ending] : Oyunun s o n sahnesi.

1 60 - biti szleri [Al m . schlusswort] [Fr. mot de la (in] [ng. tag /ine]: Bir
oyunun son sz ya da szleri.
1 61 - blyomekanik oyun dzeni [Alm. Bio-mechanische Methade] [ng.
bio mechanical methad] : Rus rejisr Meyerhold'un "Yapclk"
-

(constr uctivist) tutumuna ve onun sahneye koyu yntemine verilen

ad.
1 62 - bodrum tiyatrosu [Alm. Kellertheater]: Bir yap nn alt katndaki
tiyatro ; az seyirci alan, byk tiyatro repertuvarlarndan ayr (daha
ok nc oyunlar kapsayan) repertuvar olan kk tiyatro. kinci
Dnya Savandan sonra daha ok Almanya'da ve Avusturya'da.
1 63 - bolulu (Kar.): Kendi blges i n i n azyla konuan, ama stanbul tre
lerini benimsemi a tipi.
164 - bosko (Tul.) : Sahnede dalk, aklk doay gsteren arka dekor.
1 65 - boyal lamba [Alm. ge(aerbte Lampe] [Fr. lampe-vernie] [ng. colour
dipped lamp] : Renkli cam ya da asetat bulunmad zaman kullanlan
boyal lamba.
1 66 - boyut [Al m . Dimention, Ausdehnung]: Yayl m a : Tiyatroda boyut
kullanlr: 1. Genilik; 2. Derinlik; 3. Y kseklik. Bu boyut oyuncu
ve seyirci yerleri iin de sz konus udur.
1 67 - blge tiyatrosu [Al m . Landesbhne] [ng. regional theatre] : Byk
kentler dnda kurulan, bulund uklar yerlerin dolaylarnda da oyna
yabilmek iinde gezici niteliini tayan tiyatrolara verilen ad.
1 68 - blm [Alm. Akt] [Fr. acte] [ng. act] : Bir oyunda konunun ana
paralarndan her biri bkz. perde.
1 69 - blmck : bkz. Meclis.
1 70 - brigella {t. brigel/a] : Commedia dell'arte trnn bir uak tipi.
Kt yrekli, kolayca adam ldren biridir. Kt grnl bir
yarm mas kesi vard r.
1 71 - broteyon [Yun. broteion): Eski Yunan tiyatros unda gk g rlemesini
s alayan i l kel aygt.
1 72 - budama [Alm. Strich] [Fr. couper] [ng. cutting]: Oyun u n tm
yararna kes i lmesi gerekli blmleri ya da dizeleri oynay iin
kartma.
173 - buf [Al m . Posse] [Fr. bou(fe] : Ak sak, gldrc oyun tr. Bu
tr oyunlarn gldrc sahnelerinde ou kez yz kzartc durum
lar, davranlar vardr.

13
bukko [174 - 186]

1 74 - bukko flat. bucco] : Atellan komedyasnda soytar tipi. Bu soytarnn

ei bir aptal tipi olan Makkus'tur.
1 75 - bulgu : bkz. tanma.
1 76 - bulvar komedyas [Alm . Boulevardkomdie] [Fr. comedie de boule
vard] : Gie baarsn ve seyirciyi kolayca kazanmay erke edinen,
hafif komedyalara verilen ad. (Fransa'da yarat ld).
1 77 - burjuva oyunu [Al m. Brgerliches Drama] [Fr. drame bourgeois] :
S radan seyirciye ynelen, seyircin i n d uygularyla oynayan bir oyun
tr.
1 78 - burla [t. Commedia dell'Arte]: Trnn glnl ara oyunu.
1 79 - Butafo r : Plastik sahne eyas, heykel vb.
1 80 - butaforcu : Oyun iin gerekli plastik sahne eyasn hazr/ayan ve
yapan uzman.
1 81 - burlesk [t. burlesco] fAlm. Burleske] [Fr. burlrsque] : akac szc
nden gelir. Kaba izgili, kiileri ya da kusurlar glnletiren ou
kez yerici, talayc, abartl bir gldr eid i . Amerikan tiyatrosunda
kaba ve ak bir gsteri trne de burleks ad verilir.
1 82 - byc (Kar.) : Eski alardan kalma, by yapan bir tiptir. oun
l ukla kadndr.
1 83 - byk boy kukla (Ku k.) [Alm. Marionett] [Fr. marionette] [ng.
marionet]: Boylar uzun olan ve yukardan, iplerle idare edilen kukla.
1 84 - byk gsteri oyun u fAlm. Spektakel Stck] [Fr. spactacle] [ng.
spectacle] : atafatl grnte olan, ze nem verilmeyip daha ok
d gsterii ama edinen oyun tr.
1 85 - bykler komedyas fFr. comedie heroique}: Krallar, prensleri ve
soylular konu alan, onlar talayan oyun, tr.
1 86 - byleyici "sanki" [ng. magic "f"J: Bir oyuncu nun kendi yaants
olmayan bir rol "sanki" szcy le deerlendirip o rol n gerekli
havasna daha iyi girebil mesi iin kendini. bylemesi. Stanislavski
Yntemi,

14
 c

1 87 - cadaloz (Kuk) : vey anne tipi.

1 88 - cad (Kar.) : ou kez yal, by yapan kadndr. Geceleri urada
b u rada grnerek insanlara ktlk yapt sanlan bir hortlaktr.
1 89 - cafcafl diksiyon [Fr. diction pretentieuse] [Al m. gezierte Aussprache] :
Allagelmi ses blgesinin d na karak iddial bir yolda konuma.
1 90 - cam szgeci [Alm. Filterscheibe] [Fr. filtre de verre] [ng. glassmedium]
: lklama d zeninde kullan lan cam szge, (filtre).
1 91 - canbaz (Krm. O.) : bkz. rismanbaz. Szlk anlam nda can ile oy
nayan demekt i r. p zeri nde yryenl ere ve yksek d i ki l i talara
trmananlara bu ad veri l mitir. p can bazlar nn zel ad Rismanbaz'dr.
1 92 - canavar (Kar.) : Doa-st , garip bir yaratktr. Glge oyunumuzda
ktln simgesidir.
1 93 - canl gazete : living newspaper. Gazete balklarnn konularna
dayanan tiyatro tr. l k kez Amerika'da denen mitir. Epik tiyatro
trnde bu biime bavurulur. Bkz. gazete tiyatrosu.
1 94 - canl karagz (Ort. O.) : Halk dilinde Orta Oyu nu'na verilen ad.
S k kullan lmaz.
1 95 - cazu (Kar.) : ou kez yal, kimi kez de gen bir kad ndr. Daha ok
geceleri gezen bir hortlaktr. Kzd zaman arpar ve ktlk yapar
bkz. cad.
1 96 - cendere [Al m . Seitcenabdeckung] : Sahne aznn her iki yannda
dekorun boluk b rakan yerlerini kapama iini gren kanat.
1 97 - cezvit tiyatrosu [Al m . jesuitentheater] [ng. jesuit theater] : XVl l.
yzyl ortasndan xv. yzyla d ein s regelen d insel retim ti
yatrosud u r ; Barok tiyatro slubu ile bir benzerlik tar. Luther'in
din reformuna kar yaplan ve yaln zca katolik l kelerde grl m
olan bir t iyatro tr.

15
cdrolu [198 - 207 ]

198 - cdrolu (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar ynetene verilen ad.

199 - czlanmak (Kar.) : Karagz, Matiz ve Klhanbeyi tipleri tarafndan
"bir yerden gitmek" anlamna kullanlan argo szck.
200 - cin (Kar.) : Gze grn medii!ine ya da arada srada grn p de elle
tutulamayaca na i nanlan hayali bir tip. Bu tipe daha ok Cumhuriyet
ncesi Karagz oyu nlarnda raslanr.
201 - commedia del l'arte : t. talyan tulOat tiyatrosu. Belirli bir doku
ierisinde, bir senaryoya dayanlarak oynanan, iinde tul Oata bol yer
verilen, hareketli, mzikli bir halk komedyasdr. Oyundaki espri ve
hareketler oyun oynand s rada oyuncular tarafndan uydurulur.
Bu trn baars oyuncularn tul uat yeteneine bal d r.
202 - commedia erudita: (t.) talyan tuluat tiyatrosundan deiik olarak
gelien karakter ve entrika komedyasdr. Belli bir metni vard r.
203 - cokunluk a bkn. fAl m . sturm und drang]
204 - cud (Kar. Ort. O.) : Tiplerden Yahudi'ye verilen add r. Karagzcler
de bu "tasvir" 1 bu adla anarlar.
205 - curcuna (Ort. O.) : Orta oyu n u n u n balangc nda ya da bu oyundan
bamsz olarak ortaya kan sivri klahl, gln giysili soytarlarn
danslar.
206 - curcunabaz (Ort. O.) : Curcuna iinde dans eden ve gsteriler yapan
sivri klahl, bazan yzleri maskeli oyuncular.
207 - cce (Ort. O.) : Karagz'deki Beberuhi'nin benzeridir. Curcuna'da
ve sylemelerde ortaya kar. Daha ok Kavuklu'yu kzdrr.

16

208 - abuk deime [Alm. schnelle Verwandlung] [Fr. changement ins
tantane] [ng. quick change] : H zl, tempolu bir yolda dem, giysi ve
makyaj deiimi.
209 - abuk deime odac [Al m . um Kleidekabine auf der Bhne] [Fr.
loge sur scene] [lng. quick change room] : Sahne zerindeki oyuncu
larn abuk giysi ve makyaj deitirmelerine yarayan kk oda.
210 - ad r : bkz. skene.
211 - ad r tiyatrosu [Alm. Zeltbhne] : Kimi gezici topluluklarn tiyatro
alan adrlardr. Bunlar byk adrlar olup sahneleri ortadadr.
Kayna XV. yzylda olan ad r tiyatrolarnn bugnk benzerleri,
daha ok, sirklerdir.
212 - acl oyun [Alm. Zeitstck] : alarn sorunlar zerinde d u ran
ya da amzn havasn yanstan oyun.
213 - arc fAlm. lnspizient] [Fr. aboyeur] [ng. cali boy]: Oyuncular
srasna gre sahneye aran grevli kii. Bkz. kondvit
214 - ar [ng. cali]: 1. Oyuncunun sahneye arlmas. 2. Oyuncularn
topluca almaya ar l mas, 3. Bir tiyatronun arlmas.
215 - alma izelgesi [Alm. Probenplan] [ng. cal/ board] : Oyuncularn
hangi gn, hangi saat ve hangi bl mck iin almaya geleceklerini
gsteren izelge.
216 - alma [Al m. Arbeitslicht] [Fr. ec/airage de service] [ng. wor
kinglight] : Sahnede eitli iilerin ve uzmanlarn alabilecekleri
kadar salanan k.
217 - alm a kprs [Alm. Arbeitsbrcke] [Fr. pont-volant] [ng. fly
bridge] : Sahnenin zerinde eitli teknik ileri yapmakta kullanlan
demir kpr.
218 - al m a [Al m . Rollesteh/en] : Sahnede baka bir oyuncunun szlerin i n
y a da hareketlerinin etkisini azaltacak yolda, sra kendisinde olmad

17
alpara [219 - 234]

halde, seyircinin d i kkatini kendi stne ekme. br oyuncu nun

oyununu alma.
21 9 - alpara (Krm. O.) : Esk i oyuncularn ellerinde birbirlerine vurarak
dansa tartm tuttuklar sopalar abanoz.
220 - atal [ng. fork] : On dokuzuncu yzy l ngiliz tiyatrosunda panolar
ucundan tutan direk.
221 - atma {Al m . Konflikt] [Fr. conflict] [ng. conflict]: 1 . Oyun kiileri
arasndaki atma. 2. atma: tinsel olan atma. Bir kiin i n kendi
kendiyle olan atmas. 3. D atma: hareketlerle ve szlerle olan
atma. Kart glerin ve d uygularn arpmas.
222 - atk bezi [Alm. Malleinwand] {Fr. toile d decor] {ng. canvas] : De
korda ve perde fonlarnda kullanlan kal n bez.
223 - ay (Kar.) : Karagz, Matiz ve Klhanbeyi taraf ndan "bayan" anla-
m nda kullan lan argo szc.
224 - egane (Krm. O.) : Oyuncularn kulland zilli bir tart m algs.
225 - eganebaz (Krm. O.) : egane ad verilen zilli maalar alan kimse.
226 - elebi (Kar.) : En eski tiplerden bir.i . Gen ve zengindir. Her zaman
son modaya uygun giy inen ve okuma yazmas olan kimsedir.
227 - emberbaz (Krm. O.) : emberlerin arasndan atlayp geen oyuncu.
228 - ene yar (Ort. O.): Kavuklu ile Piekar arasnda yar mal sy
leme bkz. tekerleme.
229 - engi (Kar. Ort. O.) : enk ad verilen algyla danseden oyuncu.
230 - ereve [Alm. Architrav] [Fr. architrave] [ng. architrave] : 1. Dem
sanatnda pencere ve kap erevesine verilen ad. 2. Sahne ereve
sinin st paras.
231 - ereve tiyatrosu [Al m. Rahmenbhne] : Oyun yeri ile seyirci ara
snda d z bir balan; izgisi olan bir tiyatro biimi. lk kez Roma
tiyatrosunda, son kez de Barok tiyatrosunda grl mtr. Bugn
de ok kulla n lan bir tiyatro biimidir.
232 - ereveli pano [Alm. versteifter Dekorationstei/] [ng. french flat]:
Pencere ve kaplar tutmak iin ereve gei rilmi pano.
233 - erkez h alayk (Kar.) : Dedikoducu kad n tiplerinden biri.
234 - eitleme [Fr. variation]: Klasik ikilide (Pas de deux) kad n ve erkek
danslarn solo danslar.

18
 ifte kavuklu [235 - 246 l

235 - eitlemel i ses [Alm. variable Stimme] [Fr. vaix variee] [ng. variable
voice] : Tiyatro konumasnda tiz ve pes perdelere kolaylkla inip
kabilen ses.
236 - evre oyunu fAl m . Milieustck] : Belli bi r kiiye, bee, y kye ilgiyi
ekmeden, hayatn geni bir grnn ya da dnemini gsteren
oyun tr.
237 - evre tiyatrosu [Alm. Rundtheater] : Seyirci lerin ortada bulunduklar,
oyun yerlerin i n d e seyircilerin etrafna doland bi r oyun biimi.
Ortaada ilk kez Fransa'da d i nsel tiyatroda: Jean Fouquet' nin min
yatr. Barok ada, Alman mimar Furttenbach'da byle planla
mtr.
238 - k fAl m . Abgang] [Fr. sortie] [ng. exit] : Bir oyun kiisinin sahneden
i nand rc bi r zorunlukla kmas, ay rl mas.
239 - k sz [Al m . Abgangsreplik] fng. exit /ine] : Bir oyuncun u n sah
neden ayrlmas srasnda syledii sz.
240 - kmaz konu [ng. al/ey themeJ : zm yolu olmayan, sonucu kim
seyi doyurmayan oyun konusu.
241 - lgnlk oyunu [Fr. sotie] : On beinci ve on altnc y zyllar Fran
sa'snda elence erei i l e yazlm, kiileri lgn l klar ii nde gsterilen,
ou kez ana olay bulun mayan di nsel, siyasal talama oy u n u (bkz.
sotic.)
242 - ngal (Tul.) : Tu luat tiyatrosunda pezevenk rol.
243 - plak sahne [Al m . /eere Bhne] [ng. bare srageJ : Bo sahne. ze
rinde oyuncu, dem ve eya olmayan sahne.
244 - rak (Kar.) : Karagz ustasnn yard mcs. Usta, raa hangi oyunlar
oynataca n syler, rak da "tasvi r" leri s rasyla perde iindeki i pe
d izer. rak ustan n sanatn renmee de dikkat eder.
245 - iek yolu [Alm. B/umenstegJ [ng. f/ower path] : Sahnede seyircilerin
ortasna doru uzayan dzey. Bu yol, kimi kez, salonun arkasna
kadar uzar, seyircileri ikiye ayrr. Bu dzey de de oyunlar oynanr.
Japon Kabuki tiyatrosundan alnm ve Bat tiyatrosunda bunu ilk
olarak Max Rei nhardt kullan mtr.
246 - ifte kavuklu (Ort. O.) : Bir ustal k gsterisi olarak ortada iki Kavuk
lu'nun bulun mas, bunlarn birbirleriyle yarmaya girmesi. Kimi kez,
i ki Karagz'l oyunlarda olduu gibi . . . rn. Murgzar Bahesi.

19
ifte kiilik [24 7 - 257]

247 - ifte kiilik [ A l m . Doppelrolle] : Kiiliin ikiye bl n mesi : Ayn kiinin

"ben" ine dayanan oyun konusu. rn. O'Neill'in "Byk Tanr Brown"
adl eseri.

248 - i k [Alm. volles Licht] [ Fr. lumiere dure] [ ng. hard light]: Dem
ve kiilerin ok gl bir kaynaktan aydnlatlmasyla doan durum.
Bu d u rumda glge ile kl blgeler kesin izgilerle ayr l r.

249 - ingene (Kar.) : Kt k l kl, esmer kadn tipi.

250 - ingi : in tiyatrosunda gen kz tipi. Bkz. hau-tan.
251 - in tiyatrosu : Ezgi, dans, maske ve belli simgeleri olan giysiler,
akrobasi, pantomim sanatlarn birletiren ve yabanclatran bir
tiyatrodur. Stilize dem ve lirik konumalar vard r. Oyuncular bir
rol yaatmazlar, gsterirler. Bkz. gstermeci tiyatro. Bunun iinde,
seyirci o rl ne olduu ile deil, nas l oynand ile ilgilenir. in
oyunlar k rk blme kadar uzayabilmektedi r. Ayn oyu n u n oynan
mas kimi kez gnlerce srebil i r. 1920'den bu yana, in tiyatrosunun
Bat tiyatrosu nda etkisi grlmektedir. Bu etkiyi zel li kle Epik Ti
yatro' da izleriz.
252 - izgi kalemi : Makyajda glge ve izgilerin izilmesine yarayan zel
ulu kalem.
253 - oban komedyas [Alm. Schferspiel] ffr. comedie pastorale] { ng.
pastoral comedy]: Kr yaamn, evresini, obanlarn sevi melerini
gsteren, romantik havada komedya tr.
254 - ocuk oyunu fAlm. Kinderstck] ffr. piece pour enfant] [ng. children's
ploy]: ocuklar iin d n lm, elendirici ve eitici nitelikteki
oyun tr.
255 - ocuk tiyatrosu fAlm. Kindertheater] ffr. thedtre pour enfant] { ng.
children's theatre] : zellikle ocuklar iin kurulmu ve onlar iin
oyun oynayan tiyatro.
256 - ocuk toplu luu fAlm. Kindertruppe] [ ng. boy companies] : 1. XVI.
yzylda saraylarda temsiller veren, kad n ve erkek rollerini ocuk
larn oynad tiyatro topl u l uu. 2. Genel olarak ocuklardan kurulan
tiyatro ya d a dans, ark topluluu.
257 - okcukluk [Alm. Plura/ismus] ffr. plura/isme] [ ng. pluralism] : Tiyat
ro alannda e itli yntemin bir oyunda kullan l d tr.

20
 ziimsel yntem [258 - 260]

258 - me gelin (T.K.O.) : Anadolu'da ilkel kukla oyununa verilen ad.

259 - zm leme [Al m . Analyse] [Fr. analyse] [ng. analyze]: Tahlil etme,
i nceleme.
260 - zmsel yntem [Alm . analytisches drama]: Olaylar olu sra
snda trajik at maya gtrmeyen, tersine oyuna trajik atmadan
girip bunun nedenlerini, geriye doru giderek yava yava bulgu
layan kurulu yntemi. rn. Sophikles "Kral Oidipus".

21
 D

261 - dadaizm [Al m . Dadaismus] [Fr. dadaisme] [ng. dadaism] : (ocuklarn

da-da szc nden alnan bir kavram) XX. yzyl balarnda (1 91 6
1 923) Tristan Tzara ve arkadalarnn svire'de (Z rih'de) ortaya
kardklar bir akm; 191 8'de Berlin'de, 1 923'de de Paris'te. Dil ve
estetik kurallarn , bu nlarn denetlemesini, mantk zincirlemesini
tanmaz. Szc k anlamlarna deer vermez. Alabildiine, bamsz
a r mlarla i lkel ve dorudan doruya anlat m biimi arayan bir
rdr. Sanat etki lerini ayn anda verme sanat (Simultanite) Coc
teau'yu etkilemitir.
262 - dank k [Fr. lumiere d'ambiance] [ng. broad light] [Alm. Atmosp
herische Beleuchtung] : Bir sahnenin ayd nlatlmasnda genel aydnlat
may salayan ya da sahnenin genel ayd nlatlmasn arttrmakta kul
lanlan k.
263 - datlm k [Al m. Streulicht] [Fr. lumiere di(fusee] [ng. di(fused
light] : Sahneye datlarak verilen k.
264 - dakikalama [Afm . Spieldauer] [Fr. minutage] [ng. timing] : Oyun u n
uzunluunu, her perdenin, her sahnenin ka dakika s rdn hesap
lama.
265 - dalga efekti [Al m. Wellenef(ekt] [Fr. effet de vagues] [ng. wave effectJ :
Sahne zerinde dalgalar ortaya karan ara ya da etmen.
266 - dalgalama [Alm. Ri(fel] [Fr. ondulitions] [ng. ripple e(fect] : Sahne
zerinde dalga varm duygusunu veren d u r u m u yaratma.
267 - dalkavuk [Alm . Schmeich/er] [ng. syncophant] : Kendi kar iin
bakalarna kavuk sallayan oyun kiisi.
268 - dans kad n [t. ballerina] : Commedia dell'Arte trnn oyun
larnda dans eden kad n .
269 - dans dzencisi [Al m . Choreograph] [Fr. choreographe] [ng. choreog
rapher] : Kurall danslar d zenleyen ve yneten, bu alanda uzmanl
olan sanat.

22
 dekor izgisi [270 - 281 ]

270 - dans dzeni {Al m. Choreographie] [Fr. choreographie] [ng. choreog

raphy]: Kurall danslarn d zeni. Bir balet topluluunu, mzik eli
inde, konuya ve m zie uygun bir yolda, teknik ve kavram ynnden
doru ve gzel dans hareketleri iine oturtma ii.
271 - dansl komedya fAlm. Balletkomdie] [Fr. comedie-ballet] [ng.
ballet-comedy] : inde ya da perde son unda danslar yaplan komedya
tr. rn. Mo/iere.
272 - dar al n {Alm. kleiner Lichtkegel] [Fr. faisceau etroit] [ng. narrow
angle beam]: 45 - 90 kadar olan alarla sahneye verilen n.
273 - dar ses [Al m . begrenzte Stimme] [Fr. voix restreinte] { ng. restrained
voice] : (Snrl ses) Tiyatro konumasnda tiz ve pes tonlar kolayca
veremeyen ses.
274 - davran [Al m . Geste] [Fr. geste] { ng. gesture] : 1 . Aristoteles'e gre,
tragedyann alt zelliinden biri olan davran 'da yazar n tragedya
kahramannda drt ey aramas gerekir :
a. Kahramann davran iyi olmal
b. Kahramann davran doru olmal
c. Kahramann davran gerektii gibi olmal.
d. Kahramann davrannda b i r btnlk (birlik) olmal.
2. Sahnede bir oyuncu n u n yz ya da gvde hareketleriyle bir anla
tma gitmesi.
275 - dayrezen (Kar.) : Tef alclara verilen zel ad.
276 - dedi ki (Kar.): Her szn bana "dedi ki" koyan bir tip.
277 - defi (Kar.) : Perde arkas nda ustan n emrinde tef alan ; arkc bu
l u nmazsa tef alarken ayn zamanda ark syleyen kimse.
278 - deer szc [Al m . Betonter Begriffl [Fr. mot de valeur]: Bir tm
cede br szcklerden daha ok anlam tayan szck.
279 - dekor [Alm. Bhnenbild] [Fr. decor] { ng. setting] : Bir oyunun ge
tii yeri, renk, ka lp ve k eleri ile canlandran ara.
280 - dekoratr {Alm. Bhnenbildner] [Fr. decorateur] fng. decorator]:
Bir oyunu n dekorunu nce kat zerinde renkli tas la, sonra plan
lay p izen ve sonunda bu plana gre hazrlanmasn denetleyen sa-
.
nat.
281 - dekor izgisi [Al m . Einrichtungsplan] [Fr. ligne d'origine] [ng.
settingline]: Dekorun kurulduu s n r izgisi.

23
dekor deiimi (282 - 297 ]

282 - dekor deiimi [Alm. Bhnenbildwechsel] [ Fr. changement] [ ng.

change of sets]: Bir dekorun yerine baka bir dekoru getirmek.
283 - dekor tat [Alm. Bhnenwagen] [ Fr. plateforme coulissante] [ ng.
boat-truck] : Oyun dekorlarn ya da eyalarn tayan tat, meka
nizma.
284 - dekor uzman [Alm. Werkstttenleiter] [ Fr. realisateur]: Dekor
atlyesinde hazrlandktan son ra onun btn sahne zerinde ger
ekletiren uzman.
285 - dekor zinciri {Alm. Aufhaengekette] [ Fr. chaine de suspension] [ ng.
chain]: Dekoru tutmaya yarayan zincir.
286 - delikanl ba (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar ynetene verilen ad.
287 - delil (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar ynetene verilen ad.
288 - demeli (Kar.) : Her szn bana "demeli" ekleyen tip.
289 - demezcilik {Alm. Apophese] [ Fr. apophase] [ ng. apophasis] : Bir
konudan sz etmek istenmezmi gibi davranarak ondan sz etme.
290 - dem i r perde fAlm. f.isener Vorhang] [ Fr. rideau de fe ] [ ng. safety
curtain]: Sahne ile seyircilerin bulund uu salonu bir yangn oldu
unda ayran perde. Bu perde, ayn zamanda, sahnedeki dekor dei
mesi yznden kan grltleri seyirci salonuna geirmeyen demirden
ve aspest maddesi ile kapl bir perdedir.
291 - deneme sahnesi fAlm. experimentalisches Bhne] [ Fr. theatre d'expe
rience] { ng. experimental stage] : zellikle deneysel oyunlara yer
veren tiyatro. Bir de denemeli provalar iin kullanlan sahneye bu ad
verilir.
292 - denetleme [Alm. Kontrolle] : Bir oyun u n yrrlkteki yasa ve gele
neklere aykr olup olmadn anlamak iin yaplan i nceleme.
293 - deneysel oyun fAlm. E.xperimentierstck] [ Fr. piece experimentale]
[ ng. experimental play] : Allmn d nda, yenilikler deneyen oyun
eidi.
294 - denge [Alm. G/eichgewicht] : 1. Kart kiilerin yeniememesi. 2.
Sahnedeki kiilerin d urularyla ortaya kan fiziksel ve estetik denge.
295 - denyo (Ort. O.) : "Deli" anlamna gelen zel teri m.
296 - dermatograf [ Fr. dermatograph] : Makyaj iin kullanlan izgi ka
lemi. (bkz. izgi kalemi.)
297 - deste (si. Tiy.) : iilerde, " M u harrem" ay treninde geit alay.

24
 didaskali [298 - 307 ]

298 - destek [Alm. Ssttze] [Fr. bequille] [ng. brace] : Bir dekoru ya da bir
dekor parasn arkadan tutan destek.
299 - destek demiri f Alm. Fusseisen] [Fr. patin] [ng. sil/]: Dekorda kap
lar yada kemerleri alt taraftan salamlatrmakta kullanlan demir
kelepe.
300 - destekleyici k [Alm. allgemeine Be/euchtung] [Fr. lumiere d'appoint]
ng. ful/ in /ight] : Ana klar destekleyen klama; ana ktan tr
ortaya kan keskin glgeleri yumuatmak, ya da tm ortadan kaldr
mak zere nden ve yandan veri len az ve yumuak klama.
301 - dedektif oyunu [Al m. Kriminalstck] [Fr. piece policiere] [ng. detec
tive play]: Sul unun ortaya karl masna dayanan oyun tr ; karanl k
bir olay e l e al p gereke-sonu zincirlemesi v e mantk dzeni ile
eitli i nsanlar kuku altnda brakt ktan sonra en beklenmed ik
sonuca varan oyun eidi.
302 - deus ex machine (Lat.) : 1. "Makine ile inen Tanr" anlamna gelir.
Eski Yu nan tragedyalar nn zellikle Aiskhilos'un oyunlarnn sonunda,
o rtadaki sorunu zmek iin gkten i n m i duygusunu salayacak bir
Tan ry temsil eden oyuncu, vinlerle skenenin ats ndan indirilirdi.
2. Bu terim daha son ralar -ve bugn- olaylarn akna, gelimesine
dayanmayan, tepeden in me, inand rc olmayan zmler iin kul
lanlmaya ba lamt r. (bkz. tepeden inme.)
303 - deuteragon lst (Yu n.) : kincil oyuncu. Eski Yunan tiyatrosundaki
oyuncudan ikincisi.
304 - dev kukla (Ku k.) : ki insan boyunda (kimi kez daha da byk) yap lp
hareket ettirilebilen donanma, enlik kuklas ki daha ok Osmanl
m paratorluu a ndaki enliklerde gsterilird i . Bu, iinde adam
ya da adamlar girerek hareket ettirilen byk boy bir kuklayd.
Eski kaynaklar buna "su ret-i div-i mehib" demektedir.
305 - deyi oyunu [Fr. jeu partie] : Ortaa'da, Fransa'da tutulan ve iki
karde aras nda, naz m bii minde tart ma temeline dayanan oyun.
306 - d perde [Alm. Proszeniumsvorhang] [Fr. rideau] [ng. curtoinJ :
Seyirci salonunu sahneden ay ran kuma perde.
307 .- didaskali (Yun.) [Alm. Didaskalie] : reti. 1 . Antik oyunlarda yazarn
oyun d zenini aklamas. 2. Eski Yunan Korolar n n almas ve
haz rlanmas. yazar n yar maya soktuu drtlemesi, yarmalarn
sonucunu belirten, yazar n, eserin, ba oyuncunun ve " Rorek" in

25
dikizlemek [308 - 3 1 7 ]

adn sayan belge. 3 . Roma tiyatrosunda " d idaskalia" lar "ediller"

tutard (bkz. edil.)
308 - dikizlemek (Kar.) : Karagz, Matiz ve K l hanbeyi tipleri tarafndan
kul lanlan ve "gzetlemek" anlamna gelen argo szck.
309 - diksiyon [Alm. Bhnenausprache] [Fr. diction] [ng. diction]: Tiyatroda
duru, seik, saydam vurgulama ve kaklara tam uyarak konuma,
gzel konuma sanat.
310 - dilenci Arap (Kar.) : Bir Akarap tipi d i r. Karagz'den sadaka kopar n
ca Trke olarak yle bir d uaya balar ki, Karagz bunun bir beddua
olduunu ancak sonunda anlar.
31 1 - dilin duygu yn : Oyuncu nun, szcklerin getirdii duygular,
d nceleri, balantlar, anlamlar ve anlar bilecek yolda konu
mas n hazrlar. Szlerinin d uygu yn n kavrayamayan oyuncunun
batan sona yanl kon uaca zerinde durulur (Stanislavski Yn
temi).
31 2 - d i lsiz oyunu (T. K. O.) : Szsz bir oyun t r d r ; Anadolu'daki kyl
oyunlar ndan buna "samt" ya da "lal" denir.
31 3 - dimension : bkz. boyut.
31 4 - dinleyici [Alm. Zuhrer] [Fr. auditeur] [ng. /istener] : Sylenen ya da
alnan bir eyi d i n l eyen kimse. Radyo oyunlarn n d i nleyicisi gibi.
315 - dinsel oyun [Al m . geistlihes Sprel[ [ng. sacred represen falions]:
Ortaada kilisenin d insel trenlerinden geli-n Xlll. ve XV. yz
ylda bii mlerini bulan oyunlar. (bkz. Ortaa Tiyatrosu.)
31 6 - dionysos : Yunan mitolojisinde Tanr : Zeus ile Semele'n i n olu ;
nereden geldii kesin olarak bilinmiyor. Kimi Trakya'dan, kimi Ana
dolu'dan, Yunanistan'a geldiini syler. (bkz. Euripides : "bakkar'lar")
Bu Yunan Tan rs, doa yenileyicisi ve yaam n si mgesi olan arap Tan
rs (Lat. Bacchus)- Dionysos'un kart Apollon Tan rs olur. Diony
sos'un simgesi An/os'dur (nefesli alet). Apollon'un si mgesi Lyra'd r (tell i
alet). Bu iki Tanrdan gelen kartl sanat ak mlar zerinde N ietsc
he'nin tiyatro iin ok nemli olan bir kitab vard r : " Die Geburt der
Tragdie aus dem Geiste der Musik" (-M ziin ruh undan tragedyann
douu).
31 7 - dip dekoru [Alm. Hintergrundsdekoration] [Fr. decor de fond] [ng.
background setting]: Sahne zeri nde, d i pteki bir. aralktan, a kl ktan
(pencere, kap gibi) tede grnen resim ya da renkli pano.

26
 donanna [318 - 329 )

31 8 - dii konumak (Tul . ve Ort. O.) : Komie ya da Kavuklu'ya n kte

yapmas iin laf amak.
31 9 - diti rambos [Yun. dithyrambos]: Dionyzos erefine sylenen, onun
yaamndan, ac, tatl, ak sak serven lerinden sz eden koro ezgi
leri.
320 - diya [Alm. Diapositiv] [Fr. diapositif] [ng. diapositive] : Sahnenin
d i binde, plastik beyaz bir gergi (ekrana) biiminde kuru lan dekor
ardnda projeksiyonla yanstlan resi m.
321 - diyafram [Al m . lrisblende] [Fr. diaphragme] [ng. diaphragme] : Kimi
ldaklarda, mercek d zeni iinde bulunan ve k niceliini d zen
lemekte kullanlan al r kapan r mekanizma.
322 - dionysia (Yun ) : Dionysos erefine kutlanan trenlere verilen ad.
Bunlar: 1 . Byk Dionysia ya da Kent Diyonysias; 2. Kk Dionysia
ya da Kr Dionysias; 3. Lenaia, zm treni olarak eit olurdu.
K r Dionysialar ve Lenaia ba bozumu zaman Byk Dionysialar da
i l kbaharda Nisan aynda yaplr ve alt g n s rerdi ; drt gn tiyatro
temsil leri iin ayr l m t. Byk Dionysialar Yunanistan' n en byk
trenleri idi.
323 - doal tonlama {Al m . natrliche Betonung] [Fr. ntonation naturelle]
[ng. natura/ intonation]: Duygularmz, d ncelerimizi, d i l i n gerek
tii tonlamay bozmadan sylemek.
324 - doru ses [Al m . richtige Stimmlege] [Fr. voix juste] [ng. correct voice] :
TYATRO TERMLER SZLG 21
Tiyatro konumasnda ykseklik yn nde kendi ses blgesinin d na
kmayan ses.
325 - dolambal deyim [Alm. Umschreibung] [Fr. circonlocution] [ng.
eupheism] : Bir eyi uzatp ssleyerek sylemek; "tnab".
326 - dolant [Al m . lntrige] [Fr. ntrigue] [ng. ntrigue] : Oyun yazarnca
bilinerek d zenlenen kar klklar. Tragedyada kiileri ykma, komed
yada ise glnl bir zle gtren atallamalar.
327 - dolant komedyas : bkz. entrika komedyas.
328 - dolap evi ren : bkz. entrikac.
329 - donanma (Osm. Tiy.) : Osmanl m paratorluu zaman n da byk,
zengin elence. Bu eit elenceler sultanlarn d nlerinde, ya
gnlerinde, tahta gemelerinde ve snnet d nlerinde yaplrd.

27
donatm (330 - 340]

330 - donatm [Alm. Requisite]: Yard mc sahne eyalar ; Aksesuvar. (bkz.

aksesuar)
331 - doruk [Al m . Hhepunkt] [ng. climax]: Bir oyu n u n geriliminde en st,
keskin nokta.
332 - dossenus [Lat. dossenus]: Atellan Komedyas'nda bilgilik taslayan
ayd n tipi.
333 - dner pano [Al m. flexible Kulisse] [Fr. retour de chdssisJ [ng. return
(scenic)]: nceden kurulmu dekorlu sahneleri, seyirciye birer bire r
gstermek iin ekseni evresinde dnen sahne. eitli oyun sahnele
rinin kolayca seyirci nne geti rilmesinde kullanlan sahne. japon
ya'da birka yzyl nce kullanlmakta olan dner-sahneyi Avrupa
yeni kefetmitir. l k kez olarak da 1 896 ylnda, Mnih'te, Mozart' n
"Don Giovanni" operasnda kullan l m tr. B u n u da ok sanatl olarak
Max Reinhardt Shakespeare yaptlarn n sahne dzeni iin kullan
mtr.
334 - dn m : bkz. peripeti.
335 - dnm [ng. exciting moment] : Bir oyun metninde dengenin bozul
d uu an.
336 - drdnc duvar [Alm. vierte Wond] [Fr. quatrieme mur] [ng. fourth
wall] : Sahnenin seyirciye ereve biiminde alan az. Bu terimi,
XIX. yzylda, ilk kez Andre Antoine ortaya atmtr. Antoine, sah
nenin seyirciye alan azn saydam bir duvar kabul ediyor, oyuncu
larn seircileri grmemeleri ve bylece d i kkatlerini tm kend i
rollerine toplamalar gerektiini savunuyordu. bsen'in ve Gerhart
Hauptmann'n ilk yaptlar n n sahne d zeni iin uygun grlmtr.
377 - drtleme [Alm. Tetralogie] [Fr. tetralogie] [ng. tetralogy] : 1. Anti k
tiyatroda oyun yazar n n yarmaya katlmak iin yazmak zorunda
old uu tragedya ve bir satr oyunun tmne verilen ad. 2. Bir
kon u n u n drt ayr aamasn izleyen drt ayr oyu n u n tmne verilen
ad. rn. Aiskhyls : "resti" ve Hauptmann' " l phigenia" drtlemesi.
338 - drtl dans [Fr. pas de quatre]: Drt balet danssnn birlikte dans
etmesi.
339 - drt tragedya eid i : Aristoteles'e gre tragedyann drt eidi
vard r : 1. Karmak, 2. Ahlaki, 3. Yaln, 4. Felaketli.
340 - dram (Yun. Drama) [Al m. Drama] [Fr. drame] [ng. drama] : 1. Lirik
ve epik yannda nc bir edebiyat tr. Genel olarak tiyatro yapt-

28
 durak yntemi [341 - 347 ]

larnn konuma d zeni iin kullanlr. 2. Sahnede oynanmak zere

konumal olarak yazlm kart olularn atmasyla gelien oyun.
3. Halk d i linde ciddi oyun.
341 - d ramatis personale (Lat.) : Oyun kiilerinin listesi. evirisi : " Dram
yapt kiileri".
342 - d ramatik [Fr. dramatique] : 1 . Dramla, yani oyun tr ile ilgili olan.
2. Oyun tr ile kesin ilintisi olmadan, iinde gerilim, atma, zengin
olaylar, kartl k lar bulu nan herhangi bir yapt ya da olay. 3. Zaman
ve konu bakmndan gerilimli ve bl ml younluu olan bir yapt tr
343 - dramaturg [Yun. dramaturgein] [Al m . Dramaturg] [Fr. dramaturgue]
[lng. literary advisor] : Dram yazarlnn tekniini bilen uzman. l k
anlam i le : Oyun yazar v e ynetici. Son ra oyun uzman v e eletirmeni.
i m d i ki anlam ile: Tiyatro ynetkesin i n tiyatro bilim ve sanat dan
man. Balca grevleri unlard r : 1 . Dnya tiyatro merkezlerinde
yeni sanat akmlarn gzlemek, buralarda ortaya srlen yeni yapt
lar i ncelemek ve oyun izelgesine alnmas gerekenleri ana dile e
virtmek. 2. Gnderilen yaptlar arasndan seme yapmak, yaptn
sahneye aktarlnda edebi deerini korumak, repertuvar iin neri
hazrlamak, eski yaptlar yeniden sahneye uygulamak 3. seyirciler iin,
program dergisini ynetmek, bylelikle de tiyatro almalarn
yaymak ve tantmak, tiyatro konusunda aratrmalar yapmak 4. Ti
yatro arivini ve ktphanesini d zenlemek ve ynetmek. Ayn
grevler, radyo ve televizyon d ramaturglar iin de sz konusudur.
344 - d ramaturgi [Yun. dramaturgia] fAlm. Dramaturgie] [Fr. dramaturgie]
[ng. dramaturgy]: Oyun yazarl ve tiyatro gsterisi sanat. ki b
l m d e ele al n r : 1 . Teorik Dramaturgi : Oyun yaz m, oyun yazma
kurallar ve teknii bilimi. 2. Pratik Dramaturgi : Bir oyunun sahneye
konmas ii. rn. Dramaturgi zerine i l k yapt M.. 362-360 ylla
rnda yazlm olan Aristoteles' i n "Poetica" sdr. (bkz. poetika) ki nci
nemli rnek d e : Lessing'in "Hamburgische Dramaturgie - Hamburg
Dramaturglsi.
345 - dublr: bkz. yedek.
346 - dudak boyas [Al m . Lippenrot] : Dudaklara srlen eitli renklerde
boya.
347 - durak yntemi [Alm. Stationentecknik] [Fr. technique episode] [ng.
episodic technique]: Bir tiyatro yaptn perdelerle deil de, d u rak
larla (tablolarla) kurma yntemi. l k kez Orta ada d insel oyun-

29
durak zaman [348 - 361 ]

larda grlmtr. Ekspresyonist ve anlatmc (Epik) tiyatro yapt

larnda bu yntem izlenir.
348 - durak zaman [Al n . Unterkrechungs daner] [Fr. temps d'arret]: Bir
oyunu n gerekli yerlerinde susma sresi.
349 - durgu [Al n . Pause] {ng. pause]: Bir tmce ya da konuma iindeki
d u ru, susu.
350 - durum [Aln. Situation] [Fr. situation] [ng. situation] : Oyunda seyirci
yi etkileyen grn. Vaziyet.
351 - duvar kad [Aln. Tapete] [ng. wall paper] : Dekor ve dem iin
kullanlan resimli ya da resimsiz kat.
352 - duygululuk [Aln. Empfindsankeit] [Fr. sensibilite] [ng. sensibilty] :
Tiyatro konumasnda d uygularn beli rtil mesi.
353 - duygu alverii : Stanislavski Yntemine gre : Oyun srasnda iki
oyuncu, ya da bir oyuncuyla bir grup ya d a bir oyuncuyla bir eya
arasnda kurulan badr.
354 - duygu alverii akm : Stanislavski Yntem i ne gre : Oyuncularn
karlkl d uygu lsn ykseltmeleriyle, bu lnn i ki taraf ara
snda denetlenmesi ve lye alnmas n gden ak m.
355 - duygulu komedya [Aln. sentimentales Stck] : Duygusal elere yer
verip tragedyaya yaklaan, gelimesi ile seyirciyi sarsan, ktln
yan nda iyilii de belirten, komik eyi iki nci planda brakan, iyinin
kty yeniini mutlu sonula gsteren komedya tr.
356 - duygusal gelime : Stanislavski Yntemine gre oyuncunun d uygu
ynnden kendini gelitirmesi.
357 - dm [Aln. Handlungsknoten] [Fr. noeud] : Oyunda seri mden sonra,
olayn i l k aprat, atallat yer. Olaylarn dmlenmesi oyunda
gerilimi salar.
358 - dkkan (Ort. O.) : 1 . Orta Oyunu'nda i yerin i belirten, yal nzca i ki
alak d uvar bul unan bask kulbe. Bu, kimi kez bir tek alak iskemle
ile de belirtilebi lirdi. 2. (Tul.) Tiyatro yaps.
359 - dnyada ilk oynan [Aln. Urauffhrung] [Fr. premiere mondiale]
ng. world premier] : Bir oyunun, btn d nyada, ilk kez oynanmas.
360 - drbn sehpa [Al n. Ausziehbares Stativ] [Fr. pied te/escopique] {ng.
telescopic stand] : Ayaklar uzayp ksalabilen sehpa.
361 - dlk {Aln. Onirismus] ffr. onirisme] [ng. onirism] : XX. yzyl
balarnda kan ve konular d te grl r gibi silik, kark ve fantazi
yan gl, nc sanat akm.

30
 dzen yardmcs [362 - 365 ]

362 - dn oyunu [Alm. ldeendrama] [Fr. piece d'idee] [ng. mentol play] :
Olaylarn akn, kiilerin kiiliklerini bir ana dnceye gre dzen
leyen oyun eidi.
363 - d : bkz. tersine kerteleme.
364 - dzen aklamas [Al m . Bhnenanweisung] [ng. stage direction] :
Bir tiyatro yaptnda, yazarn, dekor, giysi, aksesuvar, efekt, mzik,
oyuncularn grn, davran ve karakterleriyle ilgili olarak -ou
kez- kere iinde yapt tan mlama, aklama.
365 - dzen yard mcs : bkz. assistan.

31
 E

366 - edi l [Lat. aedil]: 1 . Roma tiyatrosunda maddi manevi oyu nlar des
tekleyip koruyanlar. 2. Oyunlar denetleyip temsi.1 tarihlerini ve daha
baka kaytlar saptayanlar( bkz. diadaskalia).
367 - edilgen kahraman [Al m . passiver Held} [ng. passive heros] : Bir oyun
iinde baka oyun kiilerine uyan, onlarn hareketleriyle harekete
geen ba oyuncu.
368 - efe (Kar. Ort. O.) : Karagz ve Orta oyununda Bat Anadolu zeybek
tipi.
369 - efekt : Ses ya da k yn nden sahnede etki salayan aygt ya da
aygtlarn tm.
370 - efsane gayan (si. Tiy.) : slam lkelerinde ksa fkralar anlatan.
371 - eik dzey [Al m . Schreage] [Fr. plan ine/ine] [ng. ramp] : Sahnenin
gerisinde balayp seyirciye doru ya da bir yandan bir yana eik
olarak yaplan dzey.
372 - eilme [Fr. plier]: Dans hareketlerinden biri.
373 - eitsel oyun fAlm. Erziehungsstck] [Fr. piece didactique] [ng.
educational play] : Eitim erei gden (tayan) oyun tr.
374 - elendirici oyun [Al m. Unterhaltungsstck] [Fr. piece recreative]
[ng. entertainment]: Seyirciyi oyalamak, avutmak, ona hoa vakit
geirmesini salamaktan baka erei olmayan oyun tr.
375 - ek macunu [Al m. Nasenkitt] : Yz biiminin, zel olarak burnun de
itirilmesinde kul lanlan makyaj macunu. rnek : " Cyrano de Ber
gerac" (Rostand).
376 - ek oyun [ng. afterpiece] : Eski tiyatroda asl oyuna ek olarak oynanan,
ou kez gldrc olan ksa oyun.
377 - ekran : bkz. gergi.
378 - eksodos (Yun. Exodos - k) : Antik koronun orkestradan kar
ken oyun bitiminde syledii iirli ezgi.

32
 eletirmeciler birlii [379 - 387 ]

379 - eksotik [Alm. Exotisch] [Fr. exotique] [ng. exotic] : Bir tiyatro yap
tnda yabanc lkelerle i lgisi bulunan (olay, kon u , tip, renk vb.)
380 - eksotizm [Al m . Exotismus] [Fr. exotisme] [ng. exotism] : Bir tiyatro
yaptnda, kendi u l usuna gre, yabanc lkelerden aln m ve oray
yanstan ey (olay, tip, renk, vb.)
381 - ekspresyonizm [Alm. Expressionismus - ausdrucks kunst]: Davu
rumcu l u k : Sanat alan nda genel olarak i yaantnn ve i gerein
d a vuru l mas. Bu akm resim sanatnda balam ve sonra edebiyata
gemitir. Tipik bir Alman ak m d r.
382 - ekspresyonist tiyatro [Al m . Expressionistisches Theater] [Fr. thetre
expressioniste] [ng. expressionistic theater]: Naturalizmin ar doa
kopyacl na ve empresyionizmin d izlenim d zenine kar bir tepki
olarak domu ve 1 91 0'dan 1 924'e kadar srm bir tiyatro akmdr.
Tiyatro alannda ekspresyonizm, i l k olarak Almanya' da uygulanm
t r. Alman ekspresyonist yazarlar, naturalist evre oyunlarna,
empresyonist atmosfer ve d uygu oyun larna ve simgeli dnce oyun
larna kar, i gerei, salt insan eksen olarak alan oyunlar yazm
lard. Baba, ocuk, kar, koca, retmen, asker gibi ok genel tip
lerden hareket eder, bunlara zel nitelikler vermezler. Konuyu
tektonik bir rg yerine kopuk kopuk ancak tm anlam bakmndan
ortak ba olan tablolar sistemi ile ilerler. Naturalizmin, geree
uymuyor sakncasyla oyundan karp att monologu, ekspresyo
nistler, i d nyann dorudan doruya anlatm sayarak yeniden
kullanrlar. Ekspresyonist tiyatro, ynetim, dekor ve kta yalnlk
arar. rnek: Hasenc/ever "Der Sohn" (Oul).
383 - eleba (T. K.O.) : Anadolu'da oyunlar ynetene verilen ad.
384 - elektronik denetleme [Al m . Elektronische Lichtsteuerung] [Fr. com
mande e/ectronique] [ng. electronic control] : Iklar toplu olarak bir
merkezden kablosuz elektronik enerji ile denetleme.
385 - eletiri [Alm. Kritik] [Fr. critique] [ng. criticism] : Bir oyu n u n , yaplan
sanat, estetik, teknik, d nya gr ve toplumbilim, sahneye koyu,
oynan, dekor, kostm, rol psikolojisi vb. ynlerinden herhangi
biri, birka, ya da tm ynnden bakarak yaplan deerlendirme.
386 - eletirmeci [Alm. Kritiker] [Fr. critique] [ng. critic]: Oyun ya da
bir yapt eletirisi ile uraan kimse. Bir oyunu, yapt eitli ynlerden
eletiren yazar. M nekkit.
387 - eleti rmeciler birlii [Al m . Kritikervereinigung]: Eletirimecilerin
bir araya geldikleri birlik. Bu birliklerin kimisi oyu n yarmas yap-

33
el kuklas [388 - 396 ]

t gibi, yln en iyi oyun una, oyun yazarna,. rejisre ya da dekor

sanatsna dller verir.
388 - el kuklas [Alm. Handpuppe] [ng. hand puppet] : Eski Trk kuklasnda,
ayaklar olmayan iine el sokularak oynatlan kukla. Avrupa'da, daha
da ok Almanya ile Avusturya'da yayl mtr. Tiyatroya byk etkisi
olmutur. rnek : Goethe " Faust" u n u n konusunu bu kukla oyu n un
dan almtr.
389 - emelya [Yun. emme/eiaJ: Eski Klasik Yu nan. tiyatrosunda tragedya
iinde oynanan ar danslar.
390 - empresyonizm [Al m . Eindruckskunst] : Sanat alan nda genel olarak
d etkilerin ie vuruluu, ite izler b rakmas ve sanat eserlerini
biimlendirmesi. Akm olarak resim alannda balam tipik bir
Fransz ak m d r. Sonra edebiyata da gemitir (zleni mcilik).
391 - empresyonist tiyatro [Al m. lmpressopnistisches theater] [Fr. thetre
impressioniste] : 1 896 ylnda gerekilie kar km bir akmdr. Bu
akmn oyunlar daha ok sze dayanan, lirik yan gl oyunlar ol u p
simgelerle kurul ur. Dural geliimli olan bu akm n oyunlar daha ok
ozanca bir tutuma ynelirler. ine kapan k bir anlat yoluyla, ger
ei gstermekten ok, onun izlenimini belirtme yoluna giderler.
nce Fransa'da ortaya kan bu akmn ei limi tiyatrodan ok edebi
yattr. rn. Maeterlinck'in oyunlar (bkz. haval tiyatro, zlenimci
tiyatro).
392 - entrika: bkz. dolant.
393 - entrikac [Alm. lntrigant] [Fr. ntrigant] [ng. intriguer] : Kendi kar
iin dolaplar eviren oyun kiisi. bkz. dolap eviren.
394 - entrika komedyas [Alm. lntrigen-komdie) [Fr. comedie d'intrigue]
ng. comedyJ : Birtakm dolaplarn dnmesiyle gelien komedya tr.
395 - epeysodyon (Yu n. Epeisodion) [Alm. Episode] :1 . Antik tragedyalarda
koro ezgi leri arasnda oynanan d ialoglu blm. 2. Ana olaya bal,
onun daha iyi belirmesi iin gerekli ikinci derecede olay. (Oluntu).
3. Ekspresyonist ve epik oyunlarda grnt bl mleri.
396 - epik tiyatro [Alm. Eposches Theater] [Fr. thetre epique] [ng. epic
theatreJ : l l zyoncu tiyatronun seyirciyi saran yaants yerine, anlatc,
belgeleyici, gstermeci bir slu p ile seyirciyi usu! yoldan bir gz
lemci olmaya zorlayan ve seyirciye olay yaatmak yerine onu olayn
d nda brak p yarg vermesini salamak erei ni gden tiyatro tr

34
 ezgi sesi [397 - 414]

(Kkleri Orta ada v e i n Tiyatrosu nda). nce deneysel ynden

Erwin Piscator sonra daha geni anlamyla Bertold Brecht'ce ku
rallar saptanan tr. (bkz. Aristocu olmayan tiyatro).
397 - epilog [Al m. Schlusswort] [Fr. epilogue] [ng. epilog] : Son sz, balak.
Oyun u n biti minden sonra oyu ncularn biri n i n seyircilere ynelttii
ve oyu n u balayan konuma. rn. Brecht'in "Sezuan ' n yi nsan" n
daki son sz.
398 - episkenyon [Yun. episkenion] : Helenik devirde "Skene" yaplar i ki
katl yap lmaya balad ktan sonra ikinci kata verilen ad. (bkz. skene).
399 - erkek oyuncu [Al m. Schauspiefer] [Fr. acteur] [ng. actor] : Bir oyunda
rol alan erkek oyuncu.
400 - ermeni (Kar. Ort. O.) : Geleneksel Trk oyu n larnn kiilerinden biri.
401 - ERS: bkz. st lamba dizisi.
402 - E.S. [Alm. Edison-gewinde] [Fr. culot edison] [ng. edison-screwj :
"Edison Screw" szcnn ksaltlmas. Edison vidas. Dev vida.
Projektr lambalarnda kullanlr.
403 - eski a tiyatrosu : bkz. Antik tiyatro.
404 - eskiz: bkz. Taslak.
405 - esnek ses [Fr. voix souple] [Alm. grosser Stimmenfeng] : Yksekli k
ynnde ince keskin v e koyu tonlarda kolayl kla kp inebilen ses.
406 - esrarke (Kar. ) : Karagz oyununda esrar eken hasta bir tiptir.
407 - eleme: bkz. senkronizasyon.
408 - e szck [Al m . Homonym] [Fr. homonym]: Sylenileri eit ama ayr
anlamlarda olan szcklerin birbirinin yerine kullanlmas.
409 - etken kahraman [Alm. aktiver Held] [ng. active hero] : Oyun u yr
ten, br karakterlerin hareketlerine etki yapan ba oyuncu.
41 0 - etki [Al m . Effekt] [Fr. effetj fng. effectj : Bir oyun srasnda belirli
bir etki yapmak iin kullan lan mzik, grlt, sis, yamur, kar, gne,
gece, frtna, yld r m gibi her eit ses ve k eleri nin tm.
41 1 - eylem : Bir oyu nun ba olgusu, balca olay, yry bkz. aksiyon.
41 2 - ezberci (Kar.) : Karagz oyu n unda, anlamadan ezbere konuan biri.
41 3 - ezgici kad n [ng. cantarina].
41 4 - ezgi sesi [Fr. voix chantee] : Ezgi syleme tekniinde kullanlan ses.

35
 F

41 S - fabula [Lat. -yap t] : Latin Komedyalarnda iki trl "fabula" vard r :

1 . Fabula palyata bkz. palyata, 2 . Fabula togata bkz. tagata.
41 6 - facia: Eski Trk tiyatrosunda melod rama ve tragedyaya verilen ad.
41 7 - fars [Alm. Farce] [Fr. farce] [ng. farce] : lkel, yaln gldrme e
lerinden yararlanan, kimi kez inanrln snrn aan, glmsemekle
yetin meyip gldrmeyi erek edinen hafif kom i k oyun (rn. Ortaada
"Maitre Pathelin").
41 8 - fasl (Ort. O.) : 1 . Orta oyu n u na balamadan nce saz takmnn al
d kek havas ve curcuna. 2. Orta Oyunu'nun ikinci bl m. Bu
blmde taklitler yer alr. Oyu n u n asl bl m budu r. 3. Osmanl ve
Arap tiyatrosunda oyun u n perde blm.
41 9 - fasl- mudhik .(si. Tiy.) : Arap lkelerinde ilkel bir gldr tr.
420 - festival [Al m . Festspiel] [Fr. festival du thedtre] [lng. theatre festival]:
Tiyatro enlii. eitli oyunlarn topluca oynatlmas son u nda dl
ya da derece verilmesi biiminde ortaya kan ulusal ya da uluslararas
oyun gsterisi. enlik).
421 - frlama [Fr. elancement] [ng. dart] : (leriye) Yedi dans hareketinden
biri.
422 - fkra [Alm. Anekdote] [Fr. anecdote] [ng. anecdote] : Ksa bir anlat,
yk.
423 - fslayc : bkz. Suflr.
424 - figran [Fr. figurant] [ng. extra]: Bir oyun u n kalabalk sahneleri ni
doldurmak iin kullanlan konumaya kat lmayan ya da yalnz bi rka
szck syleyen kii.
425 - flamenko kahvehanesi [Fr. cafe flamenco] : spanya'da Andualuziya
blgesinde ok tutulan elencelik oyunu. Bu kahvelerde danslar,
ezgiler, oyunlarla kark gsteriler yaplr.

36
 flzizm [426 - 433 ]

426 - fonetik : Dilin ses ve ton eiti mi. Dil ritmi ve konuma temposu,
zel olarak da konuma d inamizmini reten ve tiyatro iin ok
nemli bir bilim kolu .
427 - fonetik bii m leme : Tiyatro konumasnda nl veya nsz harf
lerin azdan karken ald klar biim.
428 - fogeya (Kar.) : Karagz oyunu ti plerinden biri olan Ayvaz, Dou
i llerinden geldii iin Vanl Ermeni ivesi ile konuur ve her tmceye
bir "fogeya" ekler.
429 - frenk (Kar. Ort. O.) : ou kez Rum'dur. Osmanl m paratorluu
dnemindeki Avrupal gibi giyinir. "" ve "" leri doru syleyemez.
Kimi doktor, kimi i adam, kimi kez de terzidir.
430 - fritelino [t. fritellino] : Commedia dell'arte trnde uak tiplerinden
biri.
431 - fuaye [Fr. foyer] [Al m . Wandelgang]: Tiyatroda, perde aralarnda din
lenme yeri. Yaknnda da bfe vard r (Ocak).
432 - furi (Tu l ) : Alk.
433 - ftrism fAlm. Futurismus] [Fr. futurisme] [ng. futurism] [t. futuris
mo]: Yirmi nci yzyl balarnda talyan yazar Marinetti'nin sanatta
at bir r : " bugnn ve yarn n yaamndaki" izleni m leri kabul
eden bir dnceden doan yazn r. Tiyatroda da etkisini gster
mitir.

37
 G

434 - gaco (Ort. O.) : Kadn.

435 - galeri [Al m . Galerie] [Fr. paradis] : Tiyatro yaplarnda st katlar.
Seyirci galerinin daha ucuzca ve salmeye uzak olan bl m (st bal
kon).
436 - gazelhan (si. Tiy.) : slam lkelerinde iir okuyucu ; zellikle beste
lenmi iirler okuyan.
437 - gazete tiyatrosu [ng. living newspaper] : Ksa, etkileyici sahnelerle
gnlk olaylar eletiren ve toplu msal sorunlara deinen gsteri tr.
bkz. canl gazete
438 - Gazi Bonak (Kar.) : Zorba bir yenieri ya da levent tipi.
439 - gece oyunu [Al m. Abendvorstellung] [Fr. soiree] : Hava karard ktan
sonra verilen oyun. (Suare)
440 - geciktirim [Al m . Verzgerung] [ng. suspense] : Bir oyunda seyi rcinin
merakn uyandracak geciktirme.
441 - geciktirme temas : Seyirciye herhangi bir olayn ortaya kacan
d uyurmak, ama son u n u geciktirerek seyirciyi srekli bir bekleyi ve
gergi nlik iinde brakmak.
442 - gemiilik [Alm. Passatismus] ffr. passatisme] [ng. passatism}:
Sanatta gemiin deerlerine ve geleneine bal olma d u ru m u ; bu
d u rumda bulunan sanat kol larn n tm.
443 - gel-ge (Kar.) : Karagz ve Hacivat arasndaki tekerlemeli konuma;
Hacivat'n adal konumasn Karagz'n ters anlamas ile gelien
gln konuma.
444 - geleneksel tiyatro [Al m. traditionelles Theater] [Fr. thetre tradition
nel] [ng. traditional theatre] : Aristoteles'in tan mlamasna uyan, ba,
ortas, sonu (serimi, d m, zm) bul unan, tek olay dalmadan
anlatan, gereke-sonu ilkesi ile yryen, gelirimi ve ilgiyi tutan
olaylar ve durumlarla kurul m u oyunlara verilen genel ad.

38
 gergi [445 - 461 ]

445 - geliim fAlm. Entwicklung] [Fr. developpement] [ng. development] :

Bir oyunun sonuca doru inand rc bir yolda gelimesini kapsayan
blm ya da kurulu.
446 - gen erkek rol [Alm . jugendliche Mnnerrolle] [ng. juvenile] : Otuz
yana kadar olan erkeklerin canlandrd rol.
447 - gen kz (Kuk.) : Gen ak tipi.
448 - gen kz rol [Al m . jugendliche Mdchenrolle] [Fr. ngenue] : Gen
kz kiiletiren rol.
449 - genlik tiyatrosu fAlm. Theater der jugend] [Fr. thetre pour les
jeunes] [ng. youth theatre] : 1 . Genleri n bir araya gelerek kurduklar
topl u l u k ; 2. Repertuvar genli k iin dzen lenmi eitsel tiyatro.
450 - genel al ma: bkz. Son alma.
451 - geni a l ldak [Al m . Flutlichtleuchte] [ng. wide-angle (loodlight] :
Geni bir alan ayd nlatan ldak.
452 - geni a l n fAlm. breiter Lichtkegel] [Fr. (aisceau large] [ng.
wide-angle beam]: 91 - 1 79 kadar olan alarla verilen k.
453 - genil ik [Al m. breiter stimmum(ang] [Fr. etendue] : Tiyatro konuma
snda bir oyuncu n u n kard eitli ses tonlarnn tmne birden
verilen ad.
454 - geni ses [Al m . breites Stimmaterial] [Fr. Voix etendue] : Tiyatro
konumasnda bir sesin ykseklik ynnden geni olmas.
455 - geranos [Yun. geranos] : Eski Yunan tiyatrosunda kiileri havada
uuran ve yeryzne indiren vin bkz. mekane.
456 - gerekil i k [Al m. Realizm] [Fr. realisme] : bkz. realizm.
457 - gereki tiyatro : bkz. Realist tiyatro.
458 - gerekstc l k : bkz. Srrealizm.
459 - gerekst oyun [Al m. surrealistisches Stck] [Fr. piece surrealiste]
[ng. surrealistic play] : lkin, 1 91 8'de, Apollinai re'in " Tiresias'n Me
meleri" ad l oyunu iin kullanlan b i r terim. Gereki, mantk,
usul, allagelmi i mgeleri brakp oyuna mantk d armlar,
b i l i n altndan kopma ayrntlar, d sel eler getiren oyun. rnek :
Cocteau'nun "Orphee" si (1 926), Antonin Artaud'nun "Kan Fskiyesi".
460 - gerek yanlmas : Gerein sahne zerindeki grntsnden
ortaya kan deime, yanl ma.
461 - gergi [Alm. Projetionsleinwand] [Fr. toile] [ng. screen]: Perde. Daha
ok sahne d ibinde geriki alan projeksiyon perdesi iin kullan l r bkz.
ekran.

39
gergi ubuu [462 - 474 ]

462 - gergi ubuu [Al m . Zugstange] [Fr. Porteuse m etallique] [ng. barrel] :
Perdeleri germekte kullanlan ubuk.
463 - geril i m [Alm. Spannung] [Fr. tension] [ng. tensian] : Seyircinin oyuna
kar ilgisini uyan k tutup heyecan ve merak yaratmak iin ba vurulan
bir sanat tutumu.
464 - gerilme (Bal.) [Fr. etendre]: Yedi tr dans hareketlerinden biri.
465 - geri perdesi [Alm. Prospekt] [Fr. toile de fond] [ng. backcloth] : Arka
perdesi sahnenin d zeyine d i ken olarak arkada gerilen perde.
466 - geriye dn [Alm . Rckschau] [Fr. retour en arriere} [ng. return]:
Oyunda olayn dzg n ilerleyiin i ve zamann s rasn bozarak gemi
bir olaya dnme, oyun u n bir yerine gemite olumu bir sahne
katma.
467 - gesamtkunstwerk (Al m.) : Tiyatro iin btn sanat kollarnn bire
imi. l k kez Richard Wagner'in "sanat anlay n " anlatmak iin or
taya att bir teri mdir. Sonradan modern tiyatroda eitli sanat
kollarnn eletirilmesiyle ortaya kan tiyatro almalar iin kul
lan l m tr . . . . Louis Jouvet bu bireim almaya "theatre complex"
ad n vermitir. bkz. tmcl tiyatro.
468 - geveze (Kar.) : Karagz oyununda boboaz, am deviren, geveze
bir t i p.
469 - geveklik [Alm. Weiche Stimme] [Fr. mollesse}: Sahne konumasnda,
nsz harflerin karlmasnda organlarn geveklii, canszl, yu
muakl.
470 - gezici topluluk [Al m . Wandertheater] [Fr. theatre ambulant] [ng.
travelling compony]: 1. Belli bir yeri olan, ama gidebilecei yerlere
sk sk geziler yapp oyunlar veren tiyatro ; 2. Belli bir yeri o lmayp,
zel aralarla her yana gidip oyunlar veren topluluk.
471 - glama [Alm. Rachen] [Fr. grasseyement]: Tiyatro konumasnda "r"
harfinin "" bii minde syleme.
472 - giri [Alm. Einsatz] ffr. entreeJ : 1 . Bir oyuncunun sahnede oynanan
oyuna inandrc nederlerle katlmas ; 2. Tiyatro konumasnda bir
tmceni n ya da szcn ilk hecesi.
473 - giri snav fAlm. Vorsprechen} [Fr. audition] [ng. audition] : Her
hangi bir tiyatroda oyuncu olarak almak zere yaplan snav, ya da
tiyatro okuluna oyuncu olmak iin yaplan seme s nav.
474 - girmelik fAlm. Eintrittspreis] : Tiyatroya girmek iin denecek para
(duhuliye).

40
 gk perdesi [4 7 5 - 488]

475 - giriz (Ort. O.) : "Oyun" karlnda kullanlan terim.

476 - gie [Fr. guichet] : Tiyatroya giri biletlerinin satld yer. bkz. bilet
sat yeri
477 - gie iletmek (Tul.) : Temsil yoluyla kazan salamak.
478 - gie oyunu fAlm. kommerziel/es Stck] [Fr. piece commerciale] [lng.
commercial play]: Kitlenin ilgisini ekmek, kazan salamak amacyla
yazlm oyun.
479 - giydirici fAlm. Ankelider] [Fr. habilleur] [ng. drasser]: Oyuncularn
giysilerini giydiren kimse.
480 - giysi fAlm. Kostm] [Fr. costume] [ng. costume]: Tiyatroda roln
gerektirdii elbise, kostm.
481 - giysi izelgesi fAlm. Kostmeplan] [ng. costume plot]: Bir oyunda
giyilecek giysilerin giyim sras n gsteren liste.
482 - giysi denemesi fAl m. Kostmprobe] [Fr. presentation des costumes]
[ng. dress rehearsal]: 1 . Oyuncularn belli bir oyun iin giyecekleri
eyleri terzi nnde prova etmeleri ; 2. Oyuncularn oyundaki giysileri
ile sahnede birka gn nce yaptklar prova; ilk oyun.
483 - giysilik [Alm. Garderobe] fFr. vestiaire, garderobe] [ng. costume
room, c/oakroom] : Gardrop. 1 . Tiyatroda seyircilerin palto, apka,
baston gibi eyalarn b raktklar zel yer. 2. Tiyatro giysilerinin
sakland ve oyuncularn giyindikleri yer.
484 - giz [Alm. GeheimnisJ [Fr. secret] [ng. secretJ : "yi kurulu oyun"
d zeninde yazlm tiyatro yaptlarnda seyirciye bildirilen, ama
oyun kiilerinin bilmedii sr. Bu giz (sr) konu iinde oyu nun sonunda
ortaya kar bkz. iyi kurulu oyun .

485 - golyat vidas [Al m. Goliathgewinde] [Fr. cu/ot d vis goliath] fing.
goliath screw]: Dekoru sahne tabanna tutturan byk taban vidas.
486 - gonk fAlm. Gong] : Tuntan bir levha, zerine sapl bir topuzla vu ru
larak, tiyatroda, perdenin aslaca bildirilir. (ounlukla klasik
yaptlarda)
487 - gk perdesi fAlm. Horizont] [Fr. eye/orama] [ng. cyc/orama]: Sahnenin
arkasndan kimi kez sahnenin btn ykseklii boyunca uzanan beyaz
byk perde.
488 - gk perdesi ukuru fAlm. Rime (r Horizontleuchten] fng. eye/orama
pit]: Gk perdesinin tabannda klar gizlemede kullanlan ukur
kanal.

41
gk perdesi ray [489 - 499 )

489 - gk perdesi ray [Al m . Laufsehiene des Horizontes] [Fr. patienee pour
eye/orama] [ng. eye/orama traek]: Gk perdesinin a l p kapanmasn
salayan makaralar tutan ray.
490 - glge oyunu : Patiska bir perde arkasnda yaklan k dolaysiyle bu
perdeye vuran deriden resimlerin (tasvirlerin) glgelerinden fayda
lan larak da oynatlan oyun . rnek: in glge oyunlar ya da Karagz.
491 - gstermeci tiyatro [ng. presentational] : Tiyatron u n i ki temel
t rnden biri ; br : Benzetmeci Tiyatro. Oyunun oyun olduunu
vurgu layan Benzetmeci Tiyatroda old uu gibi gerek yaam d uygusu
vermeyi ara edinmeyen tutum. rn. in Tiyatrosu. Brecht'in Epik
Tiyatrosu.
492 - gstermelik (Kar.) : Karagz oyununa balamadan nce perdeye
ilitirilen ve oynatlacak oyunun konusuyla az ok ilgisi olan deriden
tasvir (resim). Bunlar ev, eme, dkkan, hamam, iek, aa gibi
resimlerdir.
493 - gzetleme delii [Al m. Guekloch] : Perdeden ya da kulisten salona
alan, seyircileri grmeye yarayan kk delik.
494 - gz kal em i : Gz biimini ve anlatmn deitirmede kullanlan zel
ulu kalem.
495 - gzl sahne vidas fAlm. Sehraubhaken] [Fr. anneau d vis] [ng.
screw eye] : Sahnede halat geirilerek dekoru tutan vida.
496 - graiyano [t. graciano] : Commedia deli' Arte trnn yal erkek
tiplerinden biri. il Dottore tipleri aras ndad r. Bolonyal, arlatan bir
hukuk doktorud u r. ok konuur. Konumasyla karsndakini kan
d rr, ama ok gemeden hi lecilii ortaya kar. S k sk aldatr ve
at l r. Bazan "doktor" lakab n kullanarak tp doktorluu da yapar.
Krmz yanakl, iman, koca burunlu bir adamdr. Kara pelerini,
geni kenarl apkas ve kara yarm maskesi vardr.
497 - graiyozo [sp. gracioso] : spanyol tiyatrosunda trl glnlkler
yapan uak tipi.

498 - gran kom i k : Bir gldrde en byk " komik" rol oynayan ba
oyuncuya verilen ad. Eski Trk tiyatro oyunlarnda bu, ou kez
uak rol n oynayan oyuncu olurdu.
499 - grotesk [Alm. Grotesk] [Fr. grotesque] [ng. grotesque]: Kaba gln
l klerden, tu haf ve olmayacak akalamalardan yararlanan, kart
grntleri, badamaz durumlar artc biimde birletiren, sy-

42
 grlt efekti [ 500 - 5 1 5 ]

lemek istediini usculua kar, us'a aykr yadrgatmalarla veren

gldr biimi.
SOO - gl ses [Fr. voix puissante]: Tiyatro konumasnda, iddet ynnden
b i r sesin gl olmas.
S01 - gd : bkz. motiv.
S02 - gldr : 1. bkz. fars. 2. bkz. komedya.
S03 - gldrc [Alm. Komisch] [Fr. comique] [ng. comical] : Gln
bir kii ya da d u rum.
S04 - gldrc dans [Fr. ballet bouffe] : Gln tiplerden ve d u rum
lardan kurulu dans d zeni.
SOS - glnleme : bk. travesti.
S06 - glnl opera [Alm. komische Oper] [Fr. opera comique] [ng. comie
opera] : Bestelenmi konumalar olan, gln bir d u ru m u ya da kiiyi
ileyen opera tr.
S07 - glnl oyun [Alm. komisches Stck] [Fr. piece comique] [ng. comic
play] : G l n d u rumlar ya da kiiyi ileyen oyunlara verilen ad.
SOS - glt fAlm. Gag] [Fr. Gag] [ng. gag] : Bir skee, revye, ya da bir
elence gsterisine eklenen glnl szler ya da d u ru m lar.
S09 - glt [Fr. Gagman] [ng. gagman] : Bir skete, revde ya da elence
gsterisinde eklenen szleri ve d u ru m lar hazrlayan kimse.
S10 - glt yaratmak [Al m . mprovisieren] [Fr. faire un gag] [ng. to gag]:
Hazrcevap olmak; sahnede tuluat yaparak seyirciyi gldrmek.
S1 1 - gndeliki (oyuncu) [Al m . Aushilfe Schauspieler mit tglichen Spiel
geld] : Tiyatro kadrosunun dnda, gndelik alarak alan oyuncu.
S1 2 - gndz iisi [Alm. Tagesarbeiter] [Fr. homme en service du jour]
[ng. doyman]: Gndz alan tiyatro iisi.
S1 3 - gndz oyunu [Al m . Matinee] [Fr. matinee] [ng. matinee]: Avru
pa'da leden nce verilen temsi l. G ndz oynanan oyu n , matine.
S1 4 - gne lda [Alm. Parabol-Scheinwerfer] [ng. pagaent lantern] :
Paralel ve gl k veren, ama odak noktas olmayan (mercei yok
t u r) , ileri geri hareketi srasnda ayd nlatt alan daraltp genile
tebilen ldak. Daha ok, gne nlar duygusunu vermekte kul
lanl r.
S1 S - grlt efekti [Alm. Geraeuscheffekt] [Fr. effet sonore] [ng. sound
effectJ: eitli sesleri ve grltleri salayan etmen.

43
grlt makinesi [516 - 519]

516 - grlt makinas [Al m . Gerauschmaschine]: Rzgar, frtna, yamur,

gkgrlts yapan aygt.
51 7 - grzbaz (Sey. O.) : Eski meydan ya da sahnede oynanan elencelik
(krmk) oyunlarnda arlklar kaldrarak hner gsteren oyuncu.
518 - gvenlik a [Alm. Wippe] [Fr. trampoline] [ng. trampolin}: Her
hangi bir d meye kar, h ner gsteren sanatnn altna gerilen a.
Daha ok sirklerde trapezcilerin gvenlii iin kullanlr.
51 9 - gvercin yuvas [Alm. Taubenschlag] [ng. Pigeon-ho/e]: Eski ngiliz
tiyatrolarnda ancak bir insan ba byklnde gr delii olan
ti yatro locas.

44
 H

520 - habbe (Kar.) : Karagz, Matiz, Klhanbeyi tiplerince kullanlan ve

yemek yemek anlamna gelen teri m.
521 - habe (Kar.) : Karagz ustalarnn "ekmek" e verdikleri ad.
522 - haberci : bkz. ulak.
523 - habercinin anlats [Alm. Botenbericht] [ng. messenger-speech]:
Klasik Yunan tiyatrosunda seyirci lerin grmedii olaylar, bu nlar
grm varsaylan bir habercin i n anlatmas.
524 - Hacvat (Kar.) : Glge oyununda Karagz tipinden sonra ikinci
nemli tip. Hacivat yar ayd n , Osmanlca konumaya zenen, saman
altndan su y rten, kurnaz, karn d nen bir Osmanl tipidir.
525 - hafiflik [Alm. Leichtigkeit] [Fr. /egereteJ: Tiyatro konumasnda,
iyi bir heceleme iin gerekli olan gc gizleyen nitelik.
526 - hafif tenor: bkz. tenor. Snrl, tiz sesi olan ve daha ok operetlerde
sylenen erkek sanat.
527 - hagaragort (Tul.) : haile. 1 . Eski Trk tiyatrosunda tragedyaya ve
melodrama verilen ad. 2. (Ermenice) Tiran, hain, dman rol.
528 - hakivati (isi. Tiy.) : Arap l kelerinde hikaye anlatc.
529 - halay (T.K.O.) : Anadolu'da ky danslarna verilen genel adlardan.
530 - halk karagz (Kar.) : Halka oynatlan Karagz oyunu. Ramazan
aylarnda kahvelerde, bahelerde oynatlan Karagz.
531 - halk tiyatrosu [Al m . volkstheater] : Halk ounluuna ynelen, yar
retici, yar elendirici tiyatro tr. rn. Reat N uri G ltekin'in
"Hlleci" si.
532 - hamal (Kar.) : Tasvirleri tayanlara bu ad verilirdi.
533 - ham-hum (Kar.) : Karagz, Hacvat ve nc bir tip arasnda geen
l b i r konuma d zeni. Bu konuma "Ham-hu m-aralop" diye arka
tekerlemelerle geliir.

45
hamartia [534 - 548]

534 - hamartia (Yun.) : Tragedyada, durumu sezememekten, anlayama

maktan doan yan l ma ve onun gelimesi ; Aristoteles'e gre tragedya
daki atal lamann nedeni bu yanl mad r.
535 - hameik : (T.K.0.) (Hamack ya da Hamecik de denir) l kel bir
kuklaya verilen ad.
536 - han kolu (Ort. O.) : Orta oyuncularndan iki nl kolun birincisi.
Bu topluluun banda o zamanlar n yapm olan Kavuklu Aah
Efendi vard bk. Zuhuri Kolu.
537 - hanswurst (Al m.) : XVI. yzylda, Gney Al manya ve Avusturya'da
hal k tiyatrosunun cana yakn , t u luat akalar ile halk gldren,' boa
zna ar dkn komii- Benzer komi k tipler: Harlekin ve ngiliz
hal k komedyalarnda Pickelhering.
538 - hanswurst oyunu [Al m . Hanswurstspiel] : A l man karnaval, talyan
Com media dell'Arte ve ngi liz gezici tiyatro oyunlarndan oluup
gelien t u luat farslar. Bu farslarn ekseni hazrcevap, hareketll ve
obur bir komiktir. XIX. yzylda, Avusturya'da Raimund ve Nestroy
i le yksek edebi biimini almtr.
539 - harputlu (Kar.) : ou kez, mahalle bekisidir. Szlerine birtakm
Krte szckler kartrr. Bn, ama kibirlidir.
540 - hatem (Kar.) : Glge oyun u muzda alnan zile Karagz ustalarn n
verdii ad.
541 - hatem kerizi (Kar.) : Oyu nun son unda engi oynatmaya Karagzc
lerin verdikleri ad.
542 - hava [Al m . Atmosphaere] [Fr. ambiance] [ng. atmosphere] : Dramatik
d u rumu, karakterler, konuma, dekor, giyim-kuam, k, mzik
araclyla bir oyu n u n zelliini, tinsel iklimini ortaya karan e.
543 - haval tiyatro [Alm. atmosphaerisches Theater] : Ik, dekor uyum u ve
yntem ile ilk grnte seyirciyi etkileyen tiyatro (bkz. empressionist
tiyatro).
544 - hay (Kar.) : Karagzc lerin "Ermeni" ye verdikleri ad.
545 - hayal aac (Kar.) : Karagz perdesinin arkas nda, st sol kesinde
"Y" harfi biiminde gere. Buna kimi tasvirler skt rlr. Pe tahtaya
taklr, tasvirler bu atal aaca d izilir.
546 - hayalbaz (Kar.) : Hayal oyunu ustas. (bkz. ebbaz)
547 - hayali (Kar.) : Glge oyunu ustalarna verilen u nvan.
548 - hayal oyunu (Kar.) : Perde arkasnda eitli tasvirlerin resim lerin
glgeleri gsterilerek oynatlan oyun (bkz. glge oyunu.)

46
 homo ludens [549 - 563 ]

549 - hayal perdesi (Kar.) : Karagz oyu nlarnda kullan lan perde. Buna
" Lu'b-i Hayal", "Hayal-i Z/" ya da "eyh Kteri Meydan" da denir.
550 - hayal sand (Kar.) : 400 Karagz oyunu tasviri eksi ksiz bulunursa
buna "Hayal Sand" denir.
551 - hayma sai gerdon (si. Tiy.) : ran'da glge oyununa verilen ad.
552 - hayme ebbazi (si. Ti)'.) : ran'da ad rda oynatlan kukla.
553 - hazrlk fAl m. Vorbereitung] [Fr. preparation] fng. preparation]:
Bir oyunda geliecek olaylar nceden ortaya atp onlar birden olmu
gibi gstermekten ka nmak ; gelimelerine inand rc l k vermek.
(Sahne almas ndan nce d ramatrgi, sahne d zeni, dekor, giysi,
makyaj, sahne teknii, k, efekt v.b.)
554 - hazrol iareti fAl m . Anfangssignal]: Oyuncuya sahneye kmas,
orkestran n balamas iin zil ya da kla verilen buyruk.
555 - heceleme fAl m. Artikulation] [Fr. articulation] fng. articulation] :
Tiyatro konumasnn temel elerinden biridi r. Konuma organ
larmzn (damak, dil, damak etei, yanaklar, alt ene ve d u daklar)
grtlaktan gelen sese bii m vermek iin topluca almas demektir.
556 - heleek ekmek (T.K.O.) : Anadolu'da dans etmek anlamna.
557 - heves l i : bkz. amatr.
558 - heyecan fAlm . Spannung] fng. suspens]: Oyunun seyirci zerinde
uyandrd gerilim du)'gusu.
559 - hmhm (Kar.) : Genizden konuan bir Karagz oyu n u tipi.
560 - h rbo (Kar.) ; Karagzc argosunda tara tiplerinin t m n e bu ad
verilir.
561 - hipokritos : (Yun. Hypokritos - cevap veren) Thespin i n M..
534'te Koro iinden birini ayrp koroya karlk verdirmesi zerine
bu oyuncuya verilen ad. Eski Yunan tiyatrosunda ilk oyuncun u n
douu byle olmutur. Anti k Yu nan tiyatrosunda, t e k bana koronun
karsna d ikilen oyuncuya verilen ad. - Atina'da M .. 534 ylnda
Thespis, ditirambuslu korodan ayr l p onun karsna geince, i kili
konuma ile beraber oyuncunun da balbana olan varl belirmi
oldu.
562 - hokkabaz (Krm. O.) : Gzbac l k ve elabukluu gsteren oyuncu.
563 - homo l udens (Lat.) : "Oynayan insan" anlam nda. Bu terim i n yo
rumcusu Hollandal kltr ve tarih bilgini Yoham H u inzinga'd r

47
happa [564 - 571 ]

(1872 - 1 945). nemli yapt : "Vom Ursprung des Kultur im Spiel"

(-Kltrn oyunda balamas) 1 938.
564 - hoppa (Kar.) : elebi tipinin baka bi r ad (Karagz oyu n unda).
565 - horitmek (T.K.O.) : Halay ekmek anlamna.
566 - horon (T.K.O.) : Karadeniz blgesine zg bir dansn genel ad.
567 - hsao-sneg (in.) : in tiyatrosunda gen erkek tipi.
568 - hau-tan : (bkz. ingi.) in tiyatrosu nda gen kz tipi.
569 - humbaz (si. Tiy.) : ran'da kp iine girilerek oynatlan kukla.
570 - huzur karagz (Kar.) : Padiahlarn nnde oynatlan Karagz
oyunu. H uzur'a en usta Karagzcler karlrd.
571 - hsmen aa (Kar.) : Karagz oyun unda Rumelili arabac ya da
g rei tipi.

48
 1

572 - ra oyuncusu : bk. karakter oyuncusu.

573 - stma gereci [Alm. Heizung] [Fr. appareil de chauffage] [ng. heating
operations]: lstma d zeni.
574 - slklama [Alm. zischen] [Fr. siffler]: 1. Tiyatro konumasnda "s"
harfinin karl nda abartma oluu. 2. Oyunu, yapt, ya da her ikisini
yermek iin seyircilerin slk almas.
575 - k tahtas (Kar.) : Perdenin arkasnda k konulan raf. (bkz. pe
tahta)
576 - ldrmek [Alm. Schnelles ausschalten] [Fr. coupe] [lng. dead]:
l hzla azaltarak sndrme.
577 - k [Al m . Licht] [Fr. /umiere] [ng. light]: Bir salonun ya da sahnenin
aydnlatlmas iin yneticinin ya da sorumlunun verdii buyruk.
578 - k almas [Al m . Be/euchtungsprobe] [Fr. repetition pour /es ec
lairages] [ng. /ighting rehearsal]: lk oyun iin, birka gn nce, sahne
d zencisi ve k uzman ile btn klama d zenini iine alan blmsel
ya da tmsel alma (prova).
579 - k ubuu [Al m . Scheinwer(erzug] [Fr. porteuse de projecteurs] flng.
spot bar]: Iklar istenilen ykseklikte ve alaklkta tutan ubuk.
l datan bir eit beyaz ldak cam.
580 - k direi [Alm. Beleuchtungsturm] [ng. boam]: zerine st ste
eitli ldaklar yerletirilebilen d i rek.
581 - klama [Al m . Be/euchtung] [Fr. ec/airage] [ng. lighting] : Bir tiyatro
sahnesindeki oyuna uygun, dengeli ve zel k verme sanat bilimi.
582 - klama izelgesi [Alm. Beleuchtungsp/an] [Fr. conduite d'eclairage]
[ng. lighting point]: Oyuncularn hareketlerinin ve konumalarnn
geliimine gre ayarlanan izelge.

49
klama kprs [583 - 589 ]

583 - klama kprs {Alm. Beleuctungsbrcke] [Fr. pont de lumiere]

[ng. bridge] : lklaman n ynetildii ya da d zenlendii sahne az nn
stnde ve i yanndaki kpr.
584 - klama uzman [Alm. Beleuchtungsinspektor] [Fr. chef-electricien]
[lng. chief electrician] : Tiyatroda klamay d zenleyen ve denet
leyen uzman.
585 - k parlamas [Alm. aufhellen] [Fr. monter] {ng. fade in]: ln
yava yava ykseltilmesi.
586 - k solmas [Alm. verlschen] [Fr. graduer] [ng. fade out] : ln
yava yava azalmas.
587 - k tekerlei [Alm. Farbenrad] [Fr. disque de couleurs] [ng. co/our
whee/] : Sahne klarn eitli renklerde verebilmek iin ldaklarn
camlar nne konulan eitli renkte camlar ya da yanmaz katlar
olan tekerlek biiminde dnebilen plak.
588 - ldak [Al m . Scheinwerfer] [Fr. projecteur] [ng. projector]: Sahnenin
ayd nlatlmasnda kullanlan, gl k kayna bulunan lamba. Pro
jektr.
589 - krlak (Kar.) : Karagz'n klah.

50
 i
590 - ibi : (Tu l. K u k.) Eski tuluat oyunlarnda ou kez uak rol n
oynayan komik.
591 - iie giren destek [Al m .Ausziehbares Stativ] [Fr. pied telescopique]
[ng. telescopic stand]: Sahne gerisindeki klarn konduu ve oyuklu
ayaklar n iie girip kabild ii iin ykselti lip alaltlabilen destek.
592 - i konuma fAlm. nnerer monolog] [Fr. Monologue interieure] [ng.
inner monologue] : Bir oyuncunun sahnede konumad halde, d
ndklerini seyirciye d uyurmas.
593 - ihtiyar (Tul. Kuk.) : Trk kuklasnda bi'in karsnda oynayan n
kii. bi htiyar'n uadr.
594 - i kili dans (Bal.) [Fr. pas de deux]: ki dansnn birlikte oynamas.
595 - ikili oyun [Alm.Zweipersonen-Stckj [Fr. duo drame] : ki kii arasnda
geen oyun.
596 - i kincil oyuncu : bkz. (denteragonist.)
597 - ilk oynanm [Al m . Erstau((hrung] [Fr. premiere] [lng. premier]: Bir
oyu n u n seyirci nnde i l k oynan.
598 - illzyon tiyatrosu [Al m. /l/usionstheater] [ng. lllusionistic] : Balca
i ki tiyatro anlayndan biri. Bu t r oyu n lar, seyircinin, d ramatik
ynden, sahnedeki olaylar a-onlar yayormu gibi- katlmasn salar.
(bkz. benzetmeci tiyatro.)
599 - i n i : bkz. tersine kerteleme.
600 - intendant [Al m. ntendant, general ntendant] [Fr. directens artistique]
[ng. dicehor] : Almanya'da devlet ya da Kent Tiyatrosu Yneticisi.
Bu kimsenin ynettii tiyatro birden ok ise "Genel lntendant" ad n
alr. hakk vard r : 1 . Sanat alannda sorum l u l u k zgrl. 2.
Tiyatro personellerinin, zellikle de sanatlarnn szlemelerini
yapmak ve bir nedeni varsa sona erdirmek. 3. nerilen oyun izel
gesini (repertuvar) onaylamak ve hangi sahne d zenleyicilerinin

51
iplik kukla [601 - 609 ]

(rejisrler) hangi eserleri sahneye koyacaklarn saptamak, son u nda

nerilen rol dat m n karar altna almak. [Trkiye'de tek tiyatroyu
yneten : Tiyatro M d r, birok tiyatroyu birden yneten : Tiyatro
Genel M d r.] (Sanat Ynetmeni).
601 - ipli kukla (Kuk.) : Organlar i ple hareket ettirilen kukla. Trkiye'ye
bunu i l k sokan Thomas Holden adl bir ngilizdi r.
602 - iskele [Al m . Arbeitsbrcke] [Fr. passarelle] [ng. cat-walk]: Sahne
ii lerinin ve k uzmanlarn n alt sahne iskelesi.
603 - iskemle kuklas (Ku k.) : Eskiden, daha ok ingenelerin oynatt
i l kel bir kukla tr.
604 - iaret: Anadolu'da sessiz ve szsz oyunlara verilen ad.
605 - iaret tahtas [Alm. Signaltafel] [Fr. tab/eau de signalisatian] [ng.
cue board] : Oyundaki balang ve bitileri, giri ve klar haber
veren klarn denetlendii tahta. Bu iaret tahtasn temsil srasnda
ancak Kondvit (srac) d zenler.
606 - iaret [Alm. Signa/lampe] [Fr. signal lumineux] [ng. cue light] :
Giri ve klar, balay ve bitileri gsteren k.
607 - ili k [Alm. Werkstatt] [Fr. atelier] [ng. workshop] : Dekor, kostm,
aksesuvar, butafa v.b. hazrlamak iin alma yeri, atlye.
608 - iyi kurulu oyun fAlm. gut gemachtes Stck] [Fr. piece bien-faite]
[ng. well-made play] : XIX. yzyl banda, Fransa'da teknii ve tu
tumu tam bir oyun kurul uudur. Oyunun bl mleri nceden tasar
lanr. Konumalar tam bir mant k geliimiyle d zenlenir. Her oyun u n
banda seyirciye b i r g i z aklanr. ( bkz.giz) Bu g i z yoluyla seyircin i n
merak sahneye ekilir.
609 - izlenimci tiyatro : bkz. empresyonist tiyatro.

52
 J

61 0 - Japon tiyatrosu : Belli bir yabanclatrma ile oynanan oyunlar,

(in tiyatrosunda olduu gi bi) Btn tiyatro gelerinden (mzik,
dans, ezgi, m i m i k, hareket, maske, giysi vb ..) yararlan lr. Stilize
dekor ve si mgesel eyalar kullan l r. Bat tiyatrosu Japon tiyatro
sundan "iek yolunu" ve dner sahneyi ald gibi, yabanclatrma
etm nini de aktarmtr. (bkz. kabuki, "no" tiyatrolar.)
611 - jest [Al m. Geste] [Fr. gesteJ: ou kez allagelmi ve kalplam
vcud hareketi. Oyu ncunun ya da hati bin kul land hareketler.
612 - joruri (Jap.) : Kukla tiyatrosuna verilen ad.

53
 K

61 3 - kabare tiyatrosu [Alm. Kabarettheater] [Fr. cabaret] [ng. cabaret]:

neleyici, yerici, talayc (daha ok aktel olan) konular kapsayan
skelerin oynand , monologlarn, arklarn ve iirlerin sylendii
k k tiyatro. Bu tr tiyatro, i l kin 1 881 ylnda ressam R. Salis'in
Monmartre'deki "Chat Noir" adl kahvehanesinde balamtr. Ber
lin'de 1 901 yl nda Alman sanats E. V. Wolzogen " bertritt" adnda
benzeri kk bir tiyatro kurmutur. Birka yl sonra da Max Rein
hardt "Schall und Rauch" adl bir Kabare tiyatrosu ynetmitir.
61 4 - kablo [Al m. Kabe,/ Fr. cable e/ectrique, ng. cable] : Y ksek ak m l
elektrik kordonu.
61 S - kabuki Jap. Ka - Ezgi, Bu - Dans, Ki - Beceriklilik szcklerinin
bir araya gelmesinden ortaya kan Kabuki soyl ularn tiyatrosu olan
"No" ya kyasla gnlk yaama ynl Halk tiyatrosu.
61 6 - kaburcak : Trkistan'da kukla oyu nuna verilen ad. (bkz. kolkorak)
61 7 - kan l mazl k [Alm. vor dem schicksal beugen] : Traji k su sonucu
kahramann bana gelecek felaketlerin nne geilememezlik.
61 8 - kad (T.K.O.) : Anadol u'da oyunlar dzenleyene verilen ad.
61 9 - kad n oyuncu [Al m. Schauspielerin, Fr. actrice, ng. actress]: Bir
oyunda rol alan kad n sanat.
620 - kahraman [Al m . Held, Fr. heros, ng. hero] : Oyu nun ba kiisi
bkz. protagonist.
621 - kahya (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar d zenleyene verilen ad.
622 - kaldra dekoru [Al m. Wandeldekoration, ng. barrel system] : Tiyatro
sahnesinde dekor deitirmeye yarayan eski bir yntem. Daha ok
eski ngiliz sahnelerinde grlr. Sahne d ibinde iki yanda d u ran birer
makaradan birinden tekine sarlmakla deitiri lebilen resimli dekor
bezi.

54
 kasperle [623 - 638]

623 - kalg (T. K.O.) : Anadolu'da dans etmek anlam na gelir.

624 - kammerspiele bkz. Salon tiyatrosu.
625 - kanat [Al m . Flgel, Fr. silhouette, ng. flipper] : Byk bir dekor
parasna mentee ile balan m daha kk bir dekor paras.
626 - kanbur (Ort. O.) : Karagz ile Orta oyu n u tiplerinden biri.
627 - kapal dekor [Al m . geschlossene Dekoration, Fr. decor ferme, ng.
box set]: Boyutl u , bir kutu gibi yandan kapal ve tabanl dekor.
628 - kapal gie [Alm. Ausverkauft, Fr. complet, ng. house ful/]: Btn
biletlerin sat lm olduunu bildiren terim.
629 - kapal tiyatro [Al m . gesch/ossener Theaterbau]: Drt d uvar olan,
st rt l tiyatro yaps.
630 - karacr oyunu (T.K.O.) : Anadolu'da i l kel kukla oyunu.
631 - karakter oyuncusu [Al m . Charakterspieler, ng. character actors]:
Davranlar, sesi, yry, giyimi ve makyai ile zellikle kend inden
daha yal, ya da yabanc bir kiiyi canlan d ran oyuncu (bkz. ra
oyuncusu.)
632 - karon merdiveni (Yu n . Charon - Yeralt d nyasnda lm rma
nn salcs.) Antik Yunan tiyatrosunda oyuncularn birdenbire
sahnenin altndan stne kmalarna yarayan ip merdiven. Bylece,
tan rlarn ve ruhlarn yeryzne kma grntleri salan rd .
633 - kart kii : bkz. antagonist.
634 - kartl k [Yun. antagonismos] [Al m. Kontrast] [Fr. contraste] [ng.
contrast] : 1. Ortaya srlen bir tutuma kar olma d urumu. 2. Bir
anlam daha iyi belirtebil mesi iin kullan lan kart kavram.
635 - kartlk kurmak [Al m . kontrastieren] [Fr. creer un contraste] [ng.
create a contrast] : 1 . Kart d nceleri savunan kiileri kar karya
getirip bir atma salamak. 2. Kahraman daha iyi belirtebil mek iin
tam kartndan yararlanmak. rn. Schiller'in "Haydutlar" nda Kari
ile Franz Moor.
636 - kartela (Krm. O.) : Tuluat tiyatrosunun kapsna aslan tabela.
637 - kasebaz (Krm. O.) : Kaseleri parmaklarn n ve deneklerin ucunda
evirerek dans eden oyuncu.
638 - kasperle: Almanya ve Avusturya'da ba ku klann ad . 1 890
yllarnda, Viyanal kom i k Larosche'un yaratt bu tip, bir bakma
Hans Wu rst'dan gelmedi r. Saf, neeli ve bana gelen servenlerden

55
kasperle tiyatrosu [639 - 651 ]

hep iyilikle syrlmasn bilen halk ocuu grn ile Kasperla,

daha sonra ocuklar iin kukla oyunlarn n sevilen bir kahraman
d urumuna gelmitir.
639 - kasperle tiyatrosu [Alm. Kasperle Theater] [ng. kaspere-theater]:
Almanya ve Avusturya'da ba kuklas Kasperle ad n tayan kukla
tiyatrosu na verilen ad.
640 - kat [Al m . Etagendekoratian] [Fr. etageJ: Sahne dekorunda bir st
ya da alt kat belirten yzey. rn. Nestroy: " Zu ebener Erde und im
Ersten Stock" (-alt katta ve st katta) ki katl dekoru, Ferdinand
Bruckner : " Verbrecher" (-Caniler) ad l yaptnn (1 928) katl
dekoru vard.
641 - katabasis (Yun.) : D. Dnmden (bkz. peripetie) son raki olaylarn
geri l i m yn nden geveyiinde, bir ini durumu almasna Aristote
les'in Poetika kitabnda verdii ad.
642 - katarsis (Yun. Katharsis - i arn ma) [Aln. reinigung]: Seyircilerin
olmayacak tutkularndan arnmalar. Bu da ancak duyulan korku ve
acma duygusunun uyandrlmas ile olabi l i r. Aristoteles'in "Poetica"
adl eserinde kulland bir teri mdir. Dehet ve acma d uygulannn
seyirciyi isel bir arnmaya gt rdn nerir.
643 - katlanr tahta perde [Al n . Klapp-kulisse] [Fr. chilssis pliant] [ng.
book-flat] : Dekor d zeninde katlan lan paravana.
644 - katlanr tavan [Al n . Klapp-ptafond] [Fr. plafond pliant] [ng. book
ceiling]: Sahnede kullanlan katlanabilir tavan d zeni.
645 - kavuk devirmek (Ort. O.) : Kavuklu'nun kavuunu yere d rmeden
bir ba hareketiyle devirmesi.
646 - kavuklu (Ort. O.) : Orta oyunun Piekar ile sz d ellosuna giren,
Orta oyu n u n u n en nemli tipi. Kavuklu, d i l imli ve sarkl bir kavuk,
krmz uhadan kaftan giyer. Eski ad Nekre'dir. Kavu klu'n u n peinde
bir cce ya da kam bur bulunurd u (bkz. nekre.)
647 - kavuklu arkas (Kar. Ort. O.) : Kavukluyu izleyen kii.
648 - kayar sahne [Alm. Schiebebhne] [Fr. scene coulissante] [ng. sliding
stage]: leri, geri ya da saa ve sola, ray stnde kaydrlabilen sahne.
649 - kayarto (Ort. O.) : Zenci cariye, halayk.
650 - kaydrma ray [Al n. Schiene] [Fr. rails pour travelling] [ng. rai/s] :
Kayar sahnenin, zerinde hareket ettirildii dili ray.
651 - kayma [Fr. glisser]: (Bal.) Yedi tr dans hareketlerinden biri.

56
 keskin ses [652 - 668]

652 - kayserili (Kar. Ort. O.) : Yerli azla konuan, ama stanbul tre
lerini benimsemi pastrmac tipi.
653 - keelek baz (si. Tiy.) : ran'da i l kel bir gldr.
654 - keel pehlivan : ran kukla oyu n u n u n ba oyuncusu. Kel Pehlivan da
denir. zel bir giysisi yoktur. Ban n dazlakl tek zelliidi r. Sofu
gibi grn r. Bilgitir, stelik btn ranllar gi bi, az ok air yan
vard r. Karagz ile akrabal old uu sylenir.
655 - kei klkl lar (Yun. Tragos : Kei) : Arion'un ditirambos korosu
yelerini kei klna sokmas zerine, bu koroya verilen ad. Tra
gedya ad buradan gel i r : Tragos + ede (bk. ode).
656 - keileri koyunlardan ayrmak : Tiyatrocularn kulland b i r de
yimdir. Beceri kli leri beceriksizlerden ayrmak anlamna gelir.
657 - kekeme (Kar.) : Karagz oyununda kekeleyerek konuan tip.
658 - kekemelik [Alm. Stottern]: Fizyolojik bir kusurdan ya da sinir mer
kezindeki bir bozukluktan ileri gelen syleyi (diksiyon) kusuru.
659 - kelepe [Alm. Versteifungstck] [Fr. levier] [ng. toggle] : Bir tahta
parasn baka bir tahta parasna salamca eklemede kul lanlan
demir kelepe.
660 - kenar tiyatrosu [Al m . Vorstadtbhne] : Bir kentin kenar semtleri nde
oynayan yerleik ya da gezici tiyatro topluluu.
661 - kendi kendine [Alm. fr sich] [Fr. a part] [ng. aside] : Bir oyun
kiisin i n (oyun gerei) br oyun kiilerinden gizli olarak tek bana
konumas, m r ldanmas. (bkz. apar.)
662 - kerizetmek (Tu l.) : bkz. geriz etmek.
663 - kerizci (Kar.) : Karagzc lerin ark syleyene verdikleri ad.
664 - kerteleme [Alm. Steigerung] [Fr. gradation] [ng. gradation]: Bir
oyunun d uygu, ak m nda ykselme, artma.
665 - kerteleme gedii (YUn. Antiklimax) [Al m . Antiklimax] [Fr. antic
limax] [ng. antic/imax] : Oyu n u n -duygu bakmndan- doruk nokta
sndan sonra yeni bir d u rum yaratan eylem, yeni bir d uruma gei.
666 - kesim : bk. meclis.
667 - kesinti [Alm. berspringen] [. gut]: Oyu nun iinde yazar ve ynetme
n i n istei d nda d ramaturg ya da ynetmen taraf ndan yaplan kesme
668 - keskin ses [Al m . schrille Stimme] [Fr. voix criante] : Tiyatro konu
masnda iddet yn nden bir sesin haykrl oluu.

57
krnmak [669 - 682 ]

669 - krnmak (T.K.O.) : Anadolu'da dans etmek anlamna.

670 - krmz burunlu komedyen [ng. red-nosed comedian]: kinci s n f,
kaba oyunlu pantomim sanats. Daha ok, gece kul pleri nde ve
elence yerlerinde bulun ur.
671 - kssa han (si. Tiy.) : slam l kelerinde hi kaye anlatc.
672 - kkrtc an [Alm. Reizmoment] [ng. nciting moment]: Seyircinin
d uygular stnde kkrtc nitelikte yapan an.
673 - kycl k tiyatrosu fAlm. Theater der Grausamkeit] [Fr. theiltre de
cruaute] : Arthur Antoine' n (1896 - 1 948) ileri srm olduu bir
tiyatro tr. "Le Theiltre et son double" adl yazsnda tmcl tiyatro
ister. Bu srada da us'dan vazgeer.
674 - kzlayak : Anadol u'da oyunlar d zenleyene verilen ad.
675 - kikirrus flat. cicirrus] : Atellan komedyalarnn bbrlenen asker
(tipi. bkz. kapitano bbrlenen asker)
676 - kilise tiyatrosu {Al m . Kirchenraumtheater] {ng. church theatre] :
Ortaan i l k yars ndan (Xl.-Xll. yzyllar) bu yana srp gelen bir
tiyatro geleneidir. Dinsel gnlerde (Noel ve Paskalya) kiliseye gelen
lere rah i plerin oynadklar dinsel oyunlar.
677 - kitle oyunu [Al m . Massenstck] : Tek tek kiiler yerine bir topluluu
ya da kitleyi oyun u n ekseni yapan yapt. rn. G. Hauptmann'n " Die
Weber" - (Doku mac lar) ve E. Toller'in "Masse-Mensch" -(Kitle
nsan)
678 - kiton (Yun. Chiton) : Yunan tiyatrosunda oyuncularn giysilerine
verilen ad. Bunlar ayak bileklerine kadar i nen gmlek biiminde giy
silerdir.
679 - klak r : (bkz. akak.)
680 - klasikil i k {Alm . Klassizismus] [Fr. classicisme] {ng. classicism]: Uz
yolunda, estetik bir sanat anlayiyle antik yaptlara dayanan bir sanat
akm. Bu akm , talya'da Rnesans'da balad ve en parlak slubunu
XVll l . yzylda Alfieri'nin d ramlarnda buldu.
681 - klasik dram tr {Alm. Klassisches Drama] [ng. classical drama]:
Latin yazar Seneca'n n i leri srd d ram tr. Franszlardan Cor
neille ve Racine'in, Alman lardan da Goethe i le Schiller'in olgu n l u k
alarnda yarattklar d ramlar iin kullanlr.
682 - klasiklemi [Alm. Klassisch] [Fr. c/assiqueJ [ng. classics] : Yeni
akm lar ve yeni d nceler karsnda, zaman a mna uramayan

58
 kanstruktivizm (683 - 695 ]

yeniliini, tazeliini koruyabil mi yapt. " Klasik" terimi, ayn anlamda

kullanlabilir.
683 - klasik komedya [Al m . K/assische komdie] [Fr. comedie classique}
ng. classical comedy] : Fransa'da XVll. (Moliere), Almanya'da XVlll.
yzyl (Lessing) komedya tr.
684 - kol (Ort. O.) : Raks, temsil, taklit ve her trl oyun oynanan topl u l uk.
685 - kolba (Ort. O.) : Orta oyu nu nda kol ' u n banda olan ve kol'a ad n
veren kimse. Kol u n oyu n larn d zenleyen, onu yneten kii.
686 - kolkorak : T rkistan'da bulunan el kuklas. (bkz. kaburcak.)
687 - kolombina [t. colombina] : talyan t u luat tiyatrosu olan Com media
dell'Arte trnde kad n uak tipleri n i n en renklisi. uh, kvrak, iyi
yrekli bir kad nd r. ou zaman gz alc bir gzellii vard r.
688 - koloratur sopran o : En ince, en tiz seslere kadar kabilen kad n sesi.
689 - kolpoma [Yun. colpoma]: Yunan oyu n larnda krat rolne kan
oyuncunun giysisi.
690 - komedya [Alm . Komdie] ffr. comedie] [ng. comedy] : Yun. Comos
C m b , alay, Ode (-Ezgi) G l d rc oyun tr. nsanlarn, olay
larn ve d u ru m larn gln yanlarn ele alp ileyen oyun tr.
Kaba ve alayl olmayan komik bir tiyatro tr. nsanlar gln d uruma
d rmeyip, onlarn ancak zayf yanlarn belirtir. G l meyi bu anlay
yarat r ve neeli bir g l medir yaratt. rn. balangta Antik aa,
Aristophanes ile Plautus ve Terentius' un eserleri. Doruk: Shakes
peare i l e Moliere. Alman Tiyatrosundan da "Minna von Barnhelm"
ile Kleist'in " Der zerbrochene Krug (Krk Testi).
691 - komika i nnamorata [t. comica innamorata] : Commedia dell'Arte
trn n g l nl grnl, ou zaman orta yanl ya-da yal sevgili
tipi. oklukla zengin, dul ve gzel olmayan bir kad n d r.
692 - kom i k-i ehi r (Tul.) : Trk Tuluat tiyatrosunda en usta olmu oyun
cuya zel bir trenle verilen en onurlu nvan. rn. Komik-i ehir Nait
693 - komos [Yun . comos] : Eski Yunanistan'da cmb alaylar. Koronun
oyuncularla birlikte syledii atlar da kapsayan bu topluluklarda
ak sak szler syleni r ; evreye laf at l rd .
694 - kondvit [Al m . lnspizient] ffr. conduite] [ng. call boy] : Sahneye
kma sras gelen kiileri uyarmakla grevli kimse.
695 - konstruktivizm [Al m . Konstruktivismus] ffr. constructivisme] [ng.
constructivism]: Modern resim sanatndan gelen bir kavram -konuyu

59
konstruktiv tiyatro [696 - 707 ]

tekni k bir temel zerine biimlendirme. rn. Le Corbusier, Leger,

Schlemmer'in yaptlar.
S96 - konstruktiv tiyatro [Al m . konstruktivistisches Theater] : Oyuncularn
zel nitelikleri sner. Her biri, makinan n paralar gibi yalnzca i
grr. Hareketleri de akrobatiktir. Sahnenin kendisi ise bir fabri kaya
benzer. inde linler, tekerlekler, asansrler bulunur. Metinler d e
anck gere olarak kullan l r. - rn. Meyerhold 1 874 - 1 942.
697 - konu [Al m . Thema] [Fr. sujet] [ng. subject, themeJ : Bir oyun u n en
kestirme bii mde anlatlabi lecek ba olgusu.
698 - konuk oyuncu [Alm. Gastschauspieler (in)] [ng. guest actor (actress)J:
Bir tiyatronun kadrosu iindeki oyuncu ol mayp bir ya da birka
oynan iin dardan katlan sanat.
699 - konuma [Alm. Zwiegesprch] [ng. dialogue]: Bir oyunda iki kii
arasnda syledii, oyuna gre d zenlenmi szler.
700 - konuma dzen i : Oyun kii lerinin, oyu n u n gelii mine yard m
edecek yolda birbirleriyle konumas. Konumalarn d zen l i bir
yolda gelitirilmi btn .
701 - konuma kurallar : Tonlama, d u rak, vurgu. Oyuncunun, doru
yorumu getirebilmesi iin konumasndaki tonlamay saptamas ;
d u raklarn ve vurgularn nerelerde olmas gerektiini zenle incele
mesi. Stanislavski Ynteminde tonlama, d u rak, vurgu.
702 - konuma odas [Al m. Konservationszimmer] [Fr. foyer des artistes]
[ng. green roomJ : Sanatlarn di nlenme odas.
703 - konuma sesi [Al m. Sprechstimme] [Fr. voix parlee] : D nce, d uygu
ve isteklerimizi anlatmak iin kullandmz ses.
704 - konuulan dil [Al m . Konversationsprache] [Fr. langue parlee] [ng.
colloquial speech]: Kitabi olmayan, szsz, doal, akc konuma bii mi.
705 - koral [sp. corra/esJ : evresi yaplarla evrili olan, spanya'da XVI.
ve XYll. yzyllarda bir han n avlusunda ya da birka yap nn arasnda
oynanan tiyatro.
706 - kordaks [Yun. cordax] : Klasik Yunan komedyas dans.
707 - koragus [Lat. choragus]: Plautus komedyalarnda, eserin i n tam
ortasnda Aristophanes'de koron un Paraphase'de olduu gibi, g n l k
olaylar zerine seyircilere sz alayl olarak yneltmesi g i b i , yaln zca
bir kiiyi konuturmas. (rn. Curculio - Un Kurd u) ou nl ukla
da artk oynamayan ve yalnzca kostmleri ile dekorlar bulu ndu
undan, bunlar para karlnda geici olarak veren kimse.

60
 koturn [708 - 716]

708 - koreg [Yu n. choregos] : Koronun eitim v e donatm giderleri ni ze

rine alan, kimi kez, koroyu sanat yn nden yneten varl kl Yunan
vatanda. Yarmalarda her yazar bir Koreg desteklerdi . Yazar
birinci olursa, Koreg'in ad da d idaskalia'ya geerdi.
709 - korak (T.K.O.) : Anadolu'da i l kel kukla oyununa verilen ad.
71 0 - koreografi [Alm. Choreographie]: 1. Balet sanatnda, oyuncu
larn mzikle d zenli hareket ettirebilmek iin hazrlanan izelge.
2. Balet hareketleri ni zel iaretlerle saptamak.
71 1 - korku ve acma [Al m . Furcht und Miteid]: Aristoteles, Poetika'snda,
sahnede geenler karsnda korku (dehet) d uymakla ve kahramann
alnyazsna acmakla seyircin i n tinsel ynden kendini arnacan
(iyileeceini) syler. (bkz. katarsis ve arnm)
71 2 - koro [Yu n . choros] [Al m . Chor] [Fr. choeur] [ng. chorus] : 1 . Toplu
olarak melodili ya da ritimli szleri syleyen toplu l u k. 2. Y unancada
nce dans edilen yere, sonra da arkl dansa ve bir de bunu yapanlara
verilen ad. Anti k tragedyada bi rbirlerine benzeyen ezgilerde seslerini
birbirine uyumlayan ve d ramatik olayn kahraman karsnda onu
gzleyen, yorumlayan, deerlendiren, kimi kez de olaya karan top
l u luk. 3. Koronun bl mleri : Parodos (Giri ezgisi-Kom mos) (yakn ma
ezgisi-hareketlerle) Stasiman (olanlar saptama ezgisi) - Exodas (k
izgisi). 4. Ortaada d insel yaptlarda ayr ayr bl mler arasnda
anlatm (epik) bii mde korolar vard r. S. Elizabeth Tiyatrosu nda ya da
Shakespeare'de Koro ad l tek bir oyuncu, ok kez soytar rol nde.
6. Klasik yaptlarda koro, antik yaptlarn etkisi altnda yeniden kul
lanlmtr. rnek : Schiller: "Braut von Messina" (-Messina'l Gelin).
71 3 - koro ba (Yun. Koryphaios) [Al m. Chorfhrer] : Koro topluluun u n
y ry ve diziliinde n d e b u l u nan ve koroya t o n veren kii.
714 - koro ezgileri [Al m . Chorlieder] : Koro ile topluca sylen mek zere
yazlan, usl up, biim, l, z bakmndan bireyci d uygular yerine,
ortak d uygular belirten t rkler.
71 S - koret [Yun. choret] [Fr. choreur] : Koro danss. Eski Yu nan oyun
larnda "koret" fer olayn getii yerin kad n ve erkeklerin i n maske
lerini ta rlard.
716 - koturn [Yun. cothurnos] [Al m . Kothurn] : Anti k oyunlarda uzaktan da
grlebil mek iin oyuncularn ayaklarna giydikleri yksek tabanl
naln ya da ayakkab.

61
kek [717 - 731 ]

71 7 - kek (Krm. O.) : Eski Trk sahne oyu nlarnda kadn klna girerek
dans eden olan. G n l k konumada oyuncu kz.
71 8 - kek havas (Ort. O.) : Keklerin uyumlu hareketlerle dans etme
lerini salayan oyun havas.
71 9 - km r ubuklu lamba [Alm. Bogenlampe] [Fr. projecteur d arc]
[ng. arc lamp] : Sahnede kullanlan, ok k veren bir eit tiyatro
lambas.
720 - kpr [Alm. Brcke] [Fr. passarelle] [ng. bridge] : Sahne st nde
geit, kpr.
721 - krmk oyunlar : Seyirlik oyunlar. Seyirci nnde gsterilen
her trl oyun. Daha ok halk tiyatrosu ve elendirici niteli kte
oyunlar.
722 - kse (T. K.O.) : Anadolu'da hal k tiyatrosunda oyunlar d zenleyene
verilen ad.
723 - keba tiyatrosu : Ke balarnda yaln, kaba izgili oyu nlar oy
nayan bi rka kiil i k toplu l u k (bkz. sokak oyuncular.)
724 - keba ustalar (Kar.) : kinci derecede Karagz ustalar. Bunlar
kahvehanelerde, kapal yerlerde Karagz oynatrlard.
725 - kebent [Alm. Winkeleisen] [ng. corner plate]: Dekorda bulunan,
evreleri salamlatrmakta kullanlan gen demir.
726 - kt adam [Al m . schurke] [Fr. vi/lain, traitre] [ng. villain, traitor]:
Sevirciye sevimsiz gelen, oyunun kahraman ile srekli bir ekime
iinde bulunan ve oyunun sonu nda ou kez alt edilen oyunun kt
kiisi.
727 - ktrm (Kar.) : Perdede az grlen patoloik tiplerden biridir.
Daha ok d ilencidir.
728 - kyoyunu : Kayna d insel olan, i l kel konulu oyun. Bu tr oyunlar
d insel tren nitelii tar. Bolluk, yamur trenleri gibi gsterilerde
bu oyunlar oynanr.
729 - krep [Alm. Bastkrepp] : Byk, sakal, ka yapmak iin zel olarak ha
zrlanm kllar.
730 - krispin [Fr. crispine]: ltalyan Tuluat Tiyatrosun u n etkisiyle ortaya
km, Fransz tiyatrosunun bir tipi. Bu tip "Skaramuiya" dan esin
lenerek ortaya karl m tr.
731 - kuklabaz (Kuk.) : Kukla oynatan usta.

62
 kyogen [732 - 747 ]

732 - kukla oyunu (Kuk.) [Alm. Puppenspiel] [Fr. piece de marionnette]

[ng. puppet play] : 1 . Kk bebeklerin oynatld fantaziye dayanan
oyun. 2. Kukla oynatmna temel olan yazl yapt. Bu, ayrntl ya da
ayrntsz, yalnzca senaryo bii minde de olabilir.
733 - kukla tiyatrosu [Al m. Puppen Theater] [Fr. theiltre de marionettes]
[ng. marionet theatre] : Kk bebeklerden yapl m biimlerin (figr
lerin) elle ya da mekanik, olarak oynatld tiyatro
734 - kukuruku [t. cucurucu]: Comedia dell'Arte trnn, korkak olduu
halde, ne kadar kahraman olduunu herkese anlatarak bbrlenen
palavrac kahraman tiplerinden biri.
735 - kulis [Al m. Kulisse] [Fr. coulisse] [ng. wings] : 1. Sahnenin iki yannda
dekoru perspektiv ynnden tamamlayan ve derinlii veren yerleri
deiebilen ereveler. (Barok anda, talya'da, ilk kez kullan l m
t r). 2. Bu ereveler arasnda oyuncularn sahneye girip ktklar
boluk.
736 - kulis grlts fAlm. Nebengerusche] [Fr. bruits de coulisse] [ng.
noises of wings] : Sahne dekoru n u n arkasndan gelen sesler, g rltler.
737 - kumpo (T. K.O.): Anadolu'da oyuncular d zenleyene verilen ad.
738 - kum torbas [Al m . Sandsack] [Fr. sac de sable] [ng. sandsack]: Sah
nede dekor paralarna arlk vermek iin kullan lan kumla dolu torba.
739 - kurmak (Oyun) : Bir oyu n u btn eleri ile belli bir d zen iinde
oynan r hale getirmek.
740 - kutu sahne [Alm. Gckkastenbhne] : Rnesan'ta ortaya kan, Barok
dneminde gelien, xv. yzylda iyice yaylan, bugn de en yerlemi
sahne biimidir: d uvar kutu gibi kapal, drdnc duvar seyirci
salonuna sahne az ereveli olan ve bir perde ile alan sahne biimi.
(bkz. ereve sahnesi.)
741 - kuyuntu (Tul.) : Tuluat tiyatromuzda kulis aralarna verilen ad.
742 - kQzebaz (Krm. O.) : Testileri bann stnde tutarak h ner gs
teren oyuncu.
743 - kk dzey [Al m . Podest] [Fr. practicable] [ng. rostrum] : Sahne
zerinde kk set.
744 - kk ldak [Al m . Kleinscheinwerfer] [Fr. petit projecteur] [ng.
baby spot] : Kk aynal, yresel klama lambas. 250 - 500 watt'lktr.
745 - klhanbeyi (Kar.) : Matiz, Tuzsuz Deli Bekir gibi Karagz tiplerine
bu ad verilir. Ancak K lhanbeyi her zaman sarho deildir.
746 - krt (Kar. Ort. O.) : G neydou Anadolu tipleri nden biri.
747 - kyogen (Jap.) : Japon tiyatrosunun gldr tr. ki " No" oyunu
arasnda oynanr.

63
 L

748 - lal (T. K.O.) : Anadolu'da sessiz ve szsz ky oyunlarna verilen ad.
(bkz. samt)
749 - lao-eng (in) : in tiyatrosunda arbal ihtiyar tipi.
750 - laz (Kar.) : Karagz oyu n u nda kaykl k ve kalayclk yapan tip.
Trabzon azyla konuan, az kalabalk, geveze bir tiptir.
751 - lazzi (t.) : Commedia dell'Arte oyuncular n n gld rc eylemleri.
752 - leitmotiv [Al m . laytmatif]: Konuyu ve olaylar yrten motif. M
zi kte Rithard Wagner'in operalar nda her kii nin niteliini gsteren
melod i.
753 - leleme [Al m. Lambdazismus] [Fr. lambdacisme] : Tiyatro konuma
snda "r" yerine "I" harfini sylemek.
754 - libretto (t.) [Alm. opantextbuch] [Fr. livre] : Opera, operet ve benzeri
oyunlar iin, mzii deerlendirmek ereiyle kaleme alnm yapt
(Betike).
755 - lirik oyun [Alm. musikalisches Drama] [Fr. drame lyrique] [ng. lyrica/
drama]: Batan baa ya da yer yer m zikli olan oyun. Fransa'da opera
iin terimdir.
756 - lobetbaz (si. Tiy.) : ran'da kukla oyunu.
757 - loca (Lat. - yer) fAlm . loge] [Fr. loge] [ng. box] : 1. Orta ada oyun
yeri (bkz. simu/tane) 2. Tiyatroda zel seyir yeri. Barok ada talya'da
i l k kez olarak kullanld.
758 - I O ' b : G l d r .
759 - I Obetbaz : Eski T r k krm k oyunlarndaki gsteri sanats. Bu
terim i n kapsamna oyuncular, hokkabazlar, cambazlar ve eitli h neri
olan kimseler girer.
760 - l udus (Lat. - oyun) : Roma tiyatrosunda tiyatro oyu n u terimi. Orta
aa da gemitir.

64
 M

761 - makama (si. Tiy.) : Kiilerin sylemelerin i n taklidine dayanan yk

bii m i .
762 - maket [Al m. Modeli] [Fr. maquette] [ng. model miniature] : Sahne
dekorun u n btn boyutlar n lekli, kk boyda ve oranda beli rten
rnek.
763 - makineli kukla [Al m . mechanische Puppe] [ng. mechanical puppet] :
ii nde kurgusu olan ya da elektrikle ynetilen kukla.
764 - makkus [Lat. maccus] : Atellan komedyalarndaki soytar tipi. Ei
yine bir sytar olan Bukko'dur.
765 - makyaj [Alm. Schminke] [Fr. maquillage] [ng. make-up] : Oyuncu
lar n rollerine uygun bir anlamda yzlerini boyamalar. (bkz. yz
boyama.)
766 - makyaj aynas : Yz, ban arkasn ve yanlarn gsteren, al r
kapan r, kanatl ayna.
767 - mansiyon [Fr. mansion] [ng. mansion] : Ortaa oyunlarnda yan
yana kurulan en ok da Roman memleketlerinde n ak kulbeler
(bkz. evler, simultane sahne.)
768 - manuskript [Al m. manuskript] [Fr. manuscrit] [ng. manuscript]
[Lat. manuscriptus]: El yazs. Genel anlamda: El yazs ya da makine
yazs olarak sahne oyu nuna temel olan yapt. (bkz. MS.)
769 - maraka (si. Tiy.) : l ran'da seyi rlik oyunlarna verilen ad.
770 - masana (Kar.) : Glge oyun u m uzun tekerlemelerinden biri. Masana
ile kafiye tutturulup karl kl konuul u r ve samala kadar varan
gln szler sylenir.
771 - maskara (Kuk.) : Soytar tipi.
772 - maa [Al m . Klammer] [Fr. pince] [ng. clip]: Perdeyi tutan mandal.
773 - matiz (Ort. O. Kar.) : Sarho.

65
matrakbaz (77 4 - 786 ]

774 - matrakbaz (Krm. O.) : Tahta kllar ve kalkan yerine yuvarlak

yast klarla yaplan bir spor ve dans gsterisi olan matrak oyununu
yapanlara verilen ad.
775 - mays oyunlar [ng. may-day, mayings] : Kayna dinsel bolluk t
renleri olan gsteriler. Bun lara "Hasat oyunlar", "Gz Dnm Oyun
lar" da denir.
776 - maymunbaz (Krm. O.) .: Maymunlar eitip onlara oyunlar gsteren
lere verilen ad.
777 - mecl i s : Bir oyunun iinde -kii lerin sahneye gi rileri ve klaryla
bl mck ad n alan- en kk para. Blmck. Kesim.
778 - meddah (Krm. O.) : G l n ykler anlatan ve taklitler yaparak bir
olay canlandran sanat. Omuzunda bir mendil, elinde bir sopa
vardr. (bkz. takliti.)
779 - mekane [Yun. mechane] : Klasik Yunan tiyatrosunda vince benzeyen
bir makinad r. Tanr ve kahramanlar havada gstermeye yarar. (bkz.
geranos.)
780 - mektep tekerlemesi (Kar.) : Hacivat'n, Karagz' imtihan ereiyle
cebir, matematik, corafya, h u kuk, tarih gibi derslerden sz etmesi,
Karagz bunlardan bir ey anlamaz, yksek bilgi ile alay eder.
781 - melodi t. : Melas : Ses [Alm. Melodie]: 1. M zi kte, ince ve kaln ses
lerle yarat lan hareket. 2. Konumada i nce ve kaln ses hareketlerinde
sesli harflere bir nitelik vermek.
782 - melodram [Alm. Melodrama] [Fr. melodrame] [ng. melodram]: 1 .
Eski anlamyla, kimi yerlerinde m zik alnan, ama szleri ezgili ol
mayan sahne yapt. 2. Bugnk anlamyla, pek ackl rastlantlar
zerine kurul mu, kolay etki olanaklarna ba vuran ar duygulu
ackl oyun.
783 - melpomene [Yu n. melpomene] : Ezgi syleyen anlamna gelir. Tra
gedya trnn Muza's.
784 - men (Jap.) : "No" tiyatrosunda ba rol oynayan oyuncunun takt
maske.
785 - merak [Al m. Neugiede]: Oyunun seyircide uyandrd soru d uygusu ;
gerilimi salar.
786 - meslekten oyuncu [Fr. acteur professionel (actrice-)J [ng. profes
sional actor (avtress)J: [Al m . Berfsschauspieler (-in)]: Oyu nculuk

66
 mim pr [787 - 798]

eitim i nden gemi, oyunculuu meslek edinmi, para karlnda

oynayan kad n ve erkek oyuncu. Acemi olmayan oyuncu.
787 - mestan aa (Kar.) : Karagz oyun u nda ezik bir gmen azyla tane
tane konuan Rumeli tipi. ou kez pehlivan, kimi kez de arabac
olur. Durmadan kynden bktn syler. Pehlivanl ktan dem vurur.
Ama koftur. Kendinden zayfna bile yenilir. Korkak deilse de yl
gndr.
788 - meale (Kar.) : Karagz perdesi nin ardnda yaklan k (bkz. em'a).
789 - meale ana (Kar.) : Eski Karagzclerin mealeyi yaktklar anak
ya da altlk.
790 - meydanc (T. K.O.) : Anadolu'da oyunlar d zenleyene verilen ad.
791 - mezzetino (t.) : Giysisi krmz olan, Cornmedia dell'arte trnn
uak tiplerinden biri.
792 - mezzo soprano : Orta inceli kte tiz kad n sesi.
793 - mily oyunu [Aln. Milleu-stck] [Fr. piece de milieu] [ng. milieu
drama] : Kiilerin alnyazsn, evrelerinin etkisi ile aklayan oyu n
biimi. (evre oyunu). rn. G. Hauptrnann'n " Vor Sonnenaufgang" -

(G ne domadan nce).
794 - mim [Yun. mimos] [Lat. mimus] [Al n. mimus] [ng. mime]: Szck
anlamyla "oynamak" ve "oyuncu". G l nlkler yapan szsz oyun u .
1 . Szsz oyun metni, 2 . Lati n tiyatrosunda eitli h ner gsteren v e
glnl kler yapan tuluat.
795 - m imesis (Yun.) : Szlk anlamyla yknme (taklit). Platon (Eflatun)
ile Aristoteles'in kul landklar bir teri rnldr. Eflatun "Devlet" ad l
yaptnda bu szc daha ok genel anlamda, yani "yk nme" anla
m nda kullanlr.
796 - mimik [Aln. Mimik} [Fr. mimique] [ng. mimicry] : Y unanca "rni rnos
szcnden gelir. Dnceleri, d uygular yz ve gvde anlatm ile
vermek sanat.
797 - mi modram [Aln. Mimodrama] [ng. mimo-drama]: Szsz gsteri.
Yksek sanatl gsteren szsz oyun.
798 - mim pr [Al n . Reine mimen kunst] [Fr. mime pur]: Etienne Dec
roux'dan (1 899'da dodu) gelen bir kavram d r ; Paris okulunda sis
temli olarak vcut deyimini, imdiye dek allagelen "pantomim" e
kart olarak gelitirdii mimik vcut deyiminin yeni bir biimidir.
Teknik ana kavramlar : "inclinaison" (eilme), "rotation" (dnme),

67
minstrel [799 - 809 ]

"translation" (kayma) ile ritirn ve tempo ile kii liinden gelen "dyna
rnisrne" (deyi gc). - Decroux'nun en n l rencileri : Jean Louis
Barrault ile Marcel Morceau'dur.
799 - minstrel [Al n . minstrel] [ng. minstrel] : 1 . M zik alan ya da ark
syleyen oyuncu. 2. Ortaa ve Ayd n lanma ann mzikli oyunu.
800 - mirakl oyunu [Aln. Mirakelspiel] [Fr. miracle] [ng. miracle play] :
sa'nn yaamn konu olarak alan "mister" ferden ayr olarak Mer
yern'in, ermilerin yaamn anlatan Ortaada gelimi dinsel oyunlar
(bkz. tansk oyunu.)
801 - mister oyunu [Aln. Mysterienspiel] [Fr. mysteres] [ng. mystery play] :
XIV. yzyldan son ra, sa' n n yaamndan sahneleri konu olarak alan
Ortaada gelimi di nsel oyunlar.
802 - mitos [Al n. Mythos] [Fr. mythe] [ng. myth] : Tarih ncesi tanrlarn
yaamlarn ve kahramanlarn servenlerini anlatan ve bir toplumun
inanlar n, d uygular n, eil i mlerini dolaysiyle yanstan efsane.
803 - mizansen [Al n. Jnszenierung] [Fr. mise en, scene] [ng. direction] :
Sahneye koyucun u n belli bir oyun iin oyuncular d zene almas ve
onlar oyuna uyg u n bir uyum iine sokmas iin yapt hazrlk, a
lma. (Oyun d zeni, Sahneye koyma).
804 - moloz (Krrn. O.) : Trk TulUat Tiyatrolar nda figrana verilen ad.
805 - monodram [Aln. Monodrama] [Fr. monodrame] [ng. monodrama]:
Tek oyun kiisi olan oyu n .
806 - monolog [Aln. Monolog] [Fr. monologue] [ng. monologue] : Y u n .
Monologos - monos (tek)-logos - (sz)-tek bana konuma, 1 .
Dinleyicilere bir kiin i n anlatt -genellikle- g l d ren olay. 2 . Tiyatro
oyu nunda kendi kendine konumas. (bkz. sylenme.)
807 - monte etmek [Al n . realisieren] [Fr. realiser] [ng. realize]: Bir
yapt, bir tasla sahneye uygulamak, yerletirmek (Uygulama).
808 - moralite oyunu [Al n. Moralitaet] [Fr. mora/ite] [ng. morality] :
Kiileri zel bir yere oturtmadan ku rulan, ahlak ykseltmek ereiyle
yazlan, kayna di nsel temele dayanan ortaa oyun tr. zellikle
ngiltere'de treci bir oyun bii midir. Bu oyunda soyut nitelikler
nem kazan mtr (iyilik, kt l k, istek, ak, agzl l k gibi) sahneye
somut kiiler olarak kard. renek oyunu. (rn. "The Castle
of Perseverance") (Dayan k l l k Kalesi) ve "Everyman" - (Herkes)
809 - more (Kar.) : Arnavut'un syledii her t mceye ekledii szck.

68
 nhrebaz [810 - 823 )

81 0 - moritat : Alm. Morttat (Cinayet) szc nden gel med i r. Ezgi

lerde " Moritat" biimini alm tr. Laternaclarn ve sokak ezgici
lerinin korkun olaylar resimlerle gsteri rken her birine birer
deynekle de iaret ederek, resme uygun, ok yal n d izeli ezgiler sy
lerler. Bu halk gsterileri ada tiyatroya gemitir. l k olarak da
Almanya'da Fran k Wedekini kul lanmtr. Bertold Brecht de ok
karakteristik bi r biime evirmitir. rn. B. Brecht : " Dreigroschen
Oper" (Be paral k Opera) ad l yaptnn ba ezgisi.
811 - moruk (Krm. O.) : Tu luat tiyatrolarn n oyunlarnda yal adama
verilen ad.
81 2 - motif [Lat. motivus - gtmek] [Al m. motiv] : Gd. Birou yanyana
gelerek bir tiyatro yapt n gelitiren ve ken d i balarna birer varlk
olan e. 1 . Motif i kiye ayr l r : a) Ana motif (bkz. leitmotiv), b) Yan
motif. 2. Yazara ilemek zere gerei aldran neden. 3. Oyuncuya
oyunda davrann yaptran neden.
81 3 - m.s.: Yazarn ilk, orjinal metn i ; zerinde d zeltmeler yapl m,
temize eki l memi n shas. "Manuscript" Ksaltma. (bkz. manuskript.)
81 4 - mudhik (Krm. O.) : Eski Trk sahne oyunlarnda gldren oyuncu.
81 5 - mudhike (Krm. O.) : G ldr.
816 - muhaci r (Kar. Art. O.) : Karagzde ve Orta oyununda Rumeli'den
gelme, yksekten atan ve ou kez g rei olan bir tip.
817 - muhavere (Kar. Ort. O.) : 1 . Karagz ile Hacivat'n oyuna balama
konumalar. 2. Kavuklu ile Piekar arasndaki syleme. Orta oyunu
nun birinci bl mndeki karar.
81 8 - mukaddem : (isi. Ty) Arap glge oyu nunu oynatan trenci ba ; ayn
zamanda glge oyu nunun ba kiisi Arap glge oyununda Hacvat' n
kar l .
81 9 - mukal l it (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar d zenleyene veri len ad.
820 - musiki syleileri (Kar.) : Hacivat i l e Karagz arasnda alaturka
musiki zerine geen konuma.Hacivat btn bilgisini ortaya dkerken
Karagz bi rey anlamad ndan bunlara kar l k gln szler uyd urur.
821 - muslu (Kar.) : Karagz oyununda A k Hasan' n olu.
822 - mutlu son [Al n. glckliches Ende] [Fr. fin heureuse] [ng. happy end] :
Bir oyunun sonuta tatlya balanmas. ou kez sevgililerin birle
mesiyle beli ren m utlu sonu.
823 - mhrebaz (Krm. O.) : Yuvarlak talarla gz baclk ve el abukl uu
gsteren oyuncu.

69
mzkli gldr [824 - 827 ]

824 - mzikli gldr [Alm. musikalische Komdie] [Fr. com edie musica/e]
[ng. musical comedy]: M ziin eliiyle yrtlen bir gldr. M
zikli gldrnn sanatlar, iyi birer tiyatro oyuncusu olduklar
kadar, dans etmesini, ark sylemesi ni de bilirler.
825 - mzikli oyun [Fr. musica/e] [ng. musica/]: M zik eliinde yr
tlen, daha ok Amerika'dan gelen modern bir tiyatro yapt.
826 - mzik tiyatrosu [Alm. musiktheater]: Opera ynetiminden ayr
olarak i l k kez Richard Wagner'in (1 81 3 - 1 883) nerdii terimdir.
Bu oyunlarn tiyatro yan ar basar. M zik, destekleyici niteliktedir.
rn. Cocteau-Stravinsky, Ciaudel-Honneger Wedekind-Berg gibi
yazar-besteci ibirlii ile ortaya km yaptlar.
827 - mzisyenler odas [Alm. Stimmzimmer] [Fr. (oyer de musicien] [ng.
bandroom] : Orkestradaki m zisyenlerin d i nlenme odas. Bu oda,
ou kez sahnenin altnda bulun u r.

70
 N

828 - nakkal (si. Tiy.) : ran'da hi kaye anlatc.

829 - nanay (T. K.O.) : Orta Anadolu'da ar danslara verilen ad.
830 - nareke (Kar.): Karagz oyu n u baladktan sonra gstermelii perde
den kald r rken alnan alet. Ucuna sigara kad gerilmi, arlar gibi
vzltl bir ses karan kam d d k.
831 - nas (Kar.): Karagsclerin "gitmek" szc karlnda kullandklar
teri m.
832 - natr (Kar.) : Kadnlar hamamnda alan ba grevli tip.
833 - naturalizm [Al m. Naturalismus] : Doacl k. Sanat alannda 1 880

1 900 yllar aras nda, doa bi limleri zerine kuru lan insanlar, kalt,
evre ve toplu m d urumuna gre inceleyen ve biimlendiren akm.
Bu akm Zola, Tolstai ve Dostayevski'nin romanlarndan km ve
d rama da gemitir. (rn. l bsen ve Gerhart Hauptmann).
834 - naturalist tiyatro [Al m . Naturalistisches Theater] [Fr. thelitre natura
/iste] [ng. naturalistic theatre] : Ayrntlar doay rnek alarak ileyen
bu tiyatro t r, yaam gerei ni en kk ayrntsna varncaya dek
iler. Tartma aacak konular ele alr verirdeler. Kk adam n
varln bilimsel yoldan gstermee alr. Bu akm zerinde XIX.
yzyl sonu d ncesi n i n , zellikle "pozitivist" felsefenin byk etkisi
olm utur. Zola'nn etkisi altnda Fransa'da Andre Antoi ne'n "Theatre
libre" i, Almanya'da Otto Brahm'n " Freie Bhne" si, kurulan i l k
naturalist tiyatrolardr.
835 - nekre (Ort. O.) : G l n szlerle, eitli h nerli hareketlerle seyirciyi
gldren tip. (bkz. Kavuklu.)
836 - nev-icat hayal (Kar.) : Karagz oyu nunun tasvi rlerini kesmede kul
lanlan ucu ok keskin bak ya da keski.
837 - niyet sresi : Stanislavski ynteminden : Oyuncun u n "niyet" inin
balangcndan bitimine dek geen sre.

71
no oyunu [838 - 841 ]

838 - no oyunu (Jap.) [Alm. No-spiel] [Fr. no drame] [ng. no drama] : Japon
ya'da, Aristokrat ya da sava snf (Samurai'ler) iin oynanan ezgili,
dansl, dinsel nitelii olan en eski oyun bii mi. " No" oyunu'nda her
szck, her hareket en ince ayrntsna dei n deerlendiri l i r.
839 - nmayi (si. Tiy.) : ran'da halk tiyatrosuna verilen ad.
840 - oda dekoru [Al m . Zimmerdekoration] [Fr. decor interieure] [ng.
chamber set] : Ev iini gsteren dekor.
841 - oda tiyatrosu [Alm. Zimmertheater] : kinci Dnya Savandan sonra,
yersizlikten doma en dar yerlerin (odalarn) tiyatro biimine sokul
mas. Bu tip tiyatrolar az kiili, etkisi ince ayrntlara ve diyaloglara
dayanan zel bir oyun eidine yol amtr. rn. Borchert " Draussen
vor der Tr" (Kaplarn dnda).

72
 o

842 - ode (Yu n.) : Ezgi. (bkz. komedya ve tragedya.)

843 - okul [Alm. schu/e] [Fr. eco/e] [ng. schoo/] : Tiyatroda yeni bir gr,
baka bir d uyu, anlay ve heyecan getiren ve bunlar birtakm kural
lara balayan r.
844 - okuma kurulu [Fr. comite de lecture] : " Edebi Heyet" de denir.
Tiyatroya sunu lan oyunlar inceleyen kurul. Bu teri m bize Comedie
Franaise'den gemitir.
845 - okuma oyunu [Al m . Lesestck] [ng. c/oset drama] : Yazarnca oy
nanmak iin deil , okunmak iin yazlm oyun. Sahne gereklerine
nem vermeyen oyun. Konusu teknik glklerle kurulu, ok kiili,
ok dekor isteyen, oynanmaya elverili olmayan oyun. rn. H manist
lerin "Dialog" lar.
846 - olay : bkz. aksiyon.
847 - olaylar dizisi [ng. plot] : Ba ve sonu saptanm, zincirleme bir
geliimi iine alan, olaylarn olaslk ve zorun l u l u k lleri ile gelitii
tm.
848 - oluntu : bkz. epeysodyon.
849 - onkos (Yun.) : Eski Yunan oyuncular nn kulland klar peruka ya da
balk.
850 - onnamono (Jap.): "No" Tiyatrosu'nda kad n maskesine verilen ad.
851 - o.p. [ng. opposite promptside] [Fr. cote jardin] : ngilizcede "opposite
promtside" deyiminin ksaltlm. Fslaycnn (suflrn) karsndaki
yer (seyirciye gre sahnenin sa).
852 - opera (t. Opera - yapt) [Al m . Oper] [Fr. drame lyrique]: XYlll.
yzyldan bu yana, metni, orkestra eliindeki insan sesi ile y rtlen
mzikli oyunlara verilen ad. Floransa'l soylu kiilerin "Camerata"

topluluunca eski Yunan oyunlarn yeniden yaatmak abasyla ortaya

73
operet (853 - 860 ]

km bir trdr. Koronun eliinde ezgilerle beslenen eski Yunan

oyunlar rnek alnarak " Daphne" adl ilk operay, Ottavio Rinnu cini
yazm ve jacopo Peri bestelemitir. Bu ilk opera, 1 590 yl karnava
lnda Floransa'da oynanmtr.
853 - operet (t. Operetta - Kk opera) [Alm. Operette] [Fr. operette]:
M zikli komedya. Kalplam kiilerle (ou kez tiplerle) yazn (ede
biyat) deeri olmayan bir olayla, akc, ince, hafif ve renkli melodili
oyun tr. Daha ok elendirici nitelii vard r. Viyana'dan gelmitir.
854 - orkestra [Yun . orchestra]: 1. Koro yeri. Antik Yunan tiyatrosu nda
"proskene" (bugnk sahne) ile seyirci arasndaki tam ember bii
mi ndeki alan. Koro, ezgilerini bu alanda syler, danslarn bu rada
yapard . Roma tiyatrosunda bu alan, yarm ember biimini alm ve
seyircileri bu raya yerleti rilmitir. 2. algclar topluluu.
855 - orta (Ort. O.) : Orta oyunu'nun oynand alan. evresi ne kazklar
akl r ; bu kazklar arasna ip dolatrlarak, seyirci ler oyun yeri nden
ayrl rd.
856 - orta al n [Fr. faisceau moyen] [ng. medium-angle beam] : 90
derecelik alarla sahneye yanstlan k.
857 - orta arka [Alm. Mritte Hinten] [Fr. fand centre] [ng. up centre] : Sah
nenin orta bl m n n arkas .
858 - orta blge [Alm. mittlere Stimmlage] [Fr. registre medium]: Tiyatro
konumasnda, orta blge tonuna komu olan ve ona benzedii iin
kolaylkla karlabilen tonlarn topluluu.
859 - ortaa tiyatrosu [Al m . Mittelalterliches Theater]: ki dneme ay
rl r : 1 . Kilise ii oyunlar (800 - 1 200) gradualist anlaya dayanr.
(Gradualismus : gradus= basamak) insan basamak basamak Allaha
yaklatran d nya d zeni bkz. kilise ii oyunu.
yaklatran d nya dzeni. (bkz. kilise ii oyunu.) 2. Kili.se d oyunlar
(1 200 - 1 500). Gotik a: Nominalist anlaya dayanr (Nominalismus :
nome n = adland rma). Gerekilie doru gidi. (bkz. dinsel oyunlar.)
Ortaa tiyatrosu ; antik rneklere balanmakszn gelimitir. Her
eyden nce ikinci dnemde (Nominalist) tiyatro tarihinin en byk
akm olmutur. Oyunlara hemen hemen kentin btn halk seyirci
ve oyuncu olarak katlmlardr. kinci dnemde, ayn zamanda oyunlar
zel niteli klerini almaa balamlardr.
860 - ortak [ng. sharer] : Bir tiyatro topluluunda sermayesi olan kii ya da
oyuncu. Bu terim ilk kez (ngiltere'de) Elizabeth dnemi oyuncu
larnca kullanlmtr.

74
 otuz alt durum [861 - 867 ]

861 - orta oyunu : Ortada oynanan ve tuluata dayanan halk oyunu. Bu

oyunlarn i ki ba kiisi Kavuklu ile Piekar'd r. G l d rme, onlarn sz
oyununa, hazrcevapl na, yanl anlaya dayanan konumalarna ve
oyunun br tipleri n i n ive taklidlerine dayanr. Kimi oyunlarda
g l d rme esi ak sakla kadar gider. Bell i tipler, belli giysiler
giyerler. Dekor olarak bir paravana (bk. yeni dnya) bir d e alak is
kem l e ya da tezgah vardr. (bkz. dkkan.)
862 - orta oyunu kolu (Ort. O.) : Orta oyunu oynayan topluluk.
863 - orunlama [Yun. al/egorei] [Al m . Allegorie] [Fr. al/egorie] [ng. allegory]
: 1 . Bir konunun yerine onunla benzerlikleri olan baka bir konuyu
gelitirerek brn anlatma. 2. Birtakm soyut ya da somut kav
ramlar kiiletirerek seyirciye i letme.
864 - oski (Kar.) : Karagz ustalar n n "altn" karlnda kullan d klar
terim.
865 - otoko (Jap.) : " No Tiyatrosu" nda erkek oyuncunun maskesi. '

866 - oturmu ses : Orta blgeyi kullanarak konumaya alkn ses.

867 - otuzalt duru m : Gozzi'nin (1720 - 1 806) ortaya att, sonradan
btn tiyatro konularn talyan komedya yazar Carlo'nun bl m
ledii 36 d u ru m : 1 . DLEK: Bir zorba, bir dilenci, bir de deimeyen
g vardr. (rn. Euripides : "Oidipus Kolonos" ta. 2. K U RTARMA :
B i r kurban, b i r gzda veren, bir de kurtarc bulunur. (rn. R.
Wagner " Lohengrin" ). 3. ALMA: Ortada bir su vard r (rn.
Shakespeare : "Venedik Tccar"). Bu suun evresinde bir sulu i l e
b i r alan bulunur. 4 . K A N DAVASI : Aileler v e kiiler arasndaki
konu, kan davasd r. (rn. Euri pides : "Elektra"). 5. CEZA: Bir kaak,
b i r de kaan suundan dolay ceza veren bir kimse ya da g vard r
(rn. Tirso de Molina: "Don Juan"). 6 . BYK TALHSZL K : Sonu
iyi olacak bir kimsenin byk bir talihsizlie ve yenilgiye uramas.
(rn. Shakespeare: " il. Richard"). 7. KURBA : Bir st gelen g i l e
bir alt edi len g vard r (rn. Maeterlinck: " Krler"). 8 . BAKAL
DIRMA: Bir ti ran ve bu tirana kar ba kaldrm kahraman bulunur.
(rn. Schiller: " Wi/he/m Teli"). 9. TEHLKE YA DA TEHLKEYE
ATILI : Y reklilikle, gz pekliiyle yaplan bir atlm. Tehlikeyi gze
alma d urumu (rn. Goethe : "Faust"). 1 0. K i Z KAI RMA : Karma
olay kzn erkei istemesiyle olur (rn. Mozart : "Saraydan Kz Ka
rma"). 1 1 . BLMECE (MUAMMA) : Bir soruyu soran, bir de o soruyu
yantlayan bulunur (rn. Gozzi : " Turandot" ). 1 2. KARILIK BEK-

75
otuz alt durum

LEM E : Bir davrana karlk bir ey bekleme (rn. Wilde : "Salome").

1 3. YAKININA GDLEN KN : Kardein kardee, olun, kzn
babaya kin gtmesi vb . . (rn. Shelley: " The Cenci" ). 1 4. YAKIN
LAR ARASI N DA YARI M A : Aile iinde kardeler arasnda bir kad n
y a da i konusunda bir yarma vard r (rn. Voltaire'in yaptlar).
1 5. KAN DKT REN Z N A : Aldatlan koca ya da kar. ldrmeyle
sonulanan zina (rn. Gozzi : "Zbeyde"). 1 6. DEL R M E : Bir deli ve
b i r de kurban b u l u n u r (rn. l bsen : "Hedda Gabler"). 1 7. KT
SONU VEREN AKI LSIZL I K : Bir kiinin aklszlndan doan kt
duru mlar ve baka birinin de ak lszlktan zarara uramas (rn.
l bsen : " Yaban rdei"). 1 8. BLMEDEN YASAK AK : Kardeine,
annesine ya da babasna bilmeden a k olma durumu (rn. Schiller:
"Mesinal Gelin"). 1 9. BLMEDEN YAKi N i Ni LD R M E : Bilmeden
bir yaknn ldrme ve ldrdkten sonra bunu renme (rn.
Euri pides : lphigenia Tauroste). 20. BR LK UGRUNA KENDN
FEDA ETM E : Bu d u ru m u ileyen oyunlar, daha ok, siyasal ya da
dinsel temas olan yaptlard r (rn. Corneille'in tragedyalarnda bu
d uruma raslanr). 21 . YAKi N i N KENDN FEDA ETM E : ok
sevd ii b i ri iin meslei ni, nn, parasn, iyi d u r u m u n u feda etme
(rn. Shakespeare : " lye l"). 22. H E R EY AKINA FEDA
ETM E : Ak iin geleceini, tahtn, saln, grevin i feda etme
durumu (rn. Daudet: " L' Arlesienne" ). 23. GREV UG RUNA YAKi
N i N i FEDA ETM E : Grev uruna yaknn feda ya da kurban etme
(rn. E u ri pides : " lphigenia Auliste"). 24. ET OLMA YAN KMSELER
ARASINDA YARIMA : Bir zenginle bir fakir, bir kralla bir silahr,
vb ... arasndaki yarma d u ru m u (rn. Schi ller : "Maria Stuart" ). 25.
ZNA : Birbirlerini aldatan kar koca (rn. Lessing : "Miss Sarc
Simpson"). 26. E ROTK C R M : Bu da sekiz blmde ele al n r :
a) Onanism (Dramatizasyon olamaz), b ) Fahielik, c ) Zina, d ) Sapk
ak (Bir ou l u n anaya, kzkardeine d uyduu ak gi bi), e) Homosek
sellik, f) Sefahat (sodomi), g) Kk ocu klarn erotizmi (dramati
zasyon olamaz), h) teki sapklklar. 27. SEVLEN BR NSANIN
KT YANi N i N GRENLMES : XVll l . ve XIX. yzyllarda kullanl
m tipik d ramatik durumlardan biridir. (rn. Shaw: Bayan Warren'in
Meslei). 28. YASAK AK : Seven ile b u na engel olmak isteyen ara
snda kan atma (rn. Shakespeare : "Romeo ile Jlyet"). 29. D
MANiNI SEVM E : Birbirlerine dman l olan ai le ya da toplum kiile
rinin sevimeleri (rn. Kleist: "Penthesilea"). 30. H I R S : "Tutku lu" bir

76
 oyuncu [868 - 877 ]

karakterin yaratt durum (rn. Shakespeare: "Macbeth). 3 1 . TAN

RIYLA ATIMA: Tanr'ya kar olan sava, antik tiyatronun tuttuu
temalarn banda gelir (rn. Aiskhilos : "Prometheus" ). 32. KISKAN
LI KTAN GELEN YAN LILIK : Kskanan bu d uygu yznden yanl
bir harekette b u l u n u r (Schiller: "Hile ve Sevgi"). 33. ADL YAN
LILI K : As l sulu n u n yakalanmayp susuz birinin cezalandrl mas :
(rn. Gozzi : "Sepet"). 34. VCDAN AZABI : Sulu, kurban, tan k
aras nda olan atmadan doan vicdan azab (rn. l bsen : "Rosmers
holm" ). 35. TEKRAR B U LUMA : Kahramann uzun bir sred i r gre
medii kimseyi bulmas (rn. Shakespeare: "Pericles"). 36. ACi Li,
YASLI OLMA: Bir kahramann, rnein ocuklarn n ldrldn
grmesiyle ortaya kan durum (rn. Maeterlinck: " Yedi Prenses").
868 - oynamak [Al m . Spielen] [Fr. jouer] [ng. play, act]: Oyuncu n u n e
itli ses, el, kol, m i m i k anlatmalariyle bir kiiyi canlandrmas ya da
gstermesi. Bir tiyatro yaptndaki belli bir karakteri canland rmak
ya da bir tipi gstermek.
869 - oynay : bkz. temsil.
870 - oynatm hakk [Al m . Au(fhrungsrecht] [Fr. droit de production] [ng.
copyright]: Yerli ya da eviri bir oyun u n tiyatroda oynanmasn sa
layan hak.
871 - oynay [Alm. Darstellung] [Fr. nterpretation] [ng. acting] : Oyu n u n
kiilerini, olayn evresini, havas n canlandrma. Bu iin yapl.
872 - oyun [Al m . Spiel] : 1. Tiyatro gsterisi. 2. Oynanmak zere yazl m
yapt. 3. Bir sahne sanatsnn oyun u .
873 - oyunaas (T. K.O.) : Anadolu'da oyunlar d zenleyene verilen ad.
874 - oyun alan [Alm. Spielf/aeche] [Fr. aire de jeu] [ng. acting style] :
Oyu n u n oynand yer, oyu n u n oynand dzeyin tm.
875 - oyun babas (T. K.O.) : Anadolu'da oyunlar dzenleyene verilen ad.
876 - oyuncak tiyatro [ng. toy theatre] : XIX. yzyl n ilk yarsnda, ngil
tere'de, William West, o zamann oyu n larn , kartondan yapt ve
giysiler ile gstererek yaratt bir tiyatro tr. ok tutulan "oyuncak
tiyatro" bugne deiny aamtr. rn. arlarda satlan perspektifli
ocuk kitaplar bu tutu m u srd rmektedir.
877 - oyuncu [Al m . schauspieler (in)] [Fr. acteur, actrice] [ng. actor,
actress]: Bir oyun kiisini, sanat yarad l ve bilgisi ile, canlandran
ya da gsteren tiyatro sanats. Oyun oynama eylemini yapan kii.
(Erkek ya da kadn).

77
oyuncuba [878 - 892 [

878 - oyuncu ba (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar d zenleyene verilen ad.

879 - oyuncu seimi [Al m. Wahl des spielers] [Fr. choix des interpretes]
[ng. choice of actors] : Oyundaki belirli rolleri canlandrmak ya da
gstermek iin role en uygun oyuncular seme ii.
880 - oyuncu-ynetmen [ng. actor-manager] : Bir oyuncunun ayn zamanda
bir tiyatroyu ynetmesiyle ald ad. Bizde zel ve denekli tiyatro
larda byledir.
881 - oyun karmak (T. K.O.) : Kyl oyunlar n d zenleyip seyirciye
sunmak.
882 - oyun izelgesi [Al m . Spielplan] [Fr. repertoire] [ng. repertory] :
Oyun plan n n incelenmi, seilmi, o dnem oynamaya elverili
grl p oynan iin hazrlanm oyun listesi.
883 - oyun dzen i : bkz. mizansen.
884 - oyun fotoraf [Alm. Szenenphoto] [Fr. photo de jeu] fng. play photo] :
Oyunda bl mleri gsteren fotoraf.
885 - oyun mzii : bkz. sahne mzii.
886 - oyun provas : bkz. sahne almas.
887 - oyun sansr : bkz. oyun yasaklanmas.
888 - oyun seme kurulu : Trkiye'de Edebi Heyet. (bkz. okuma kurulu)
889 - oyun sresi [Al m. Anffhungsdauer] [Fr. duree] [ng. running time]:
Bir oyunun balamasndan snuna kadar geen sre.
890 - oyun tasla fAlm. Handlungskelett]: Yazarn oyununu yazmadan
nce, saptad zellikleri gsteren oyun iskeleti, izelgesi.
891 - oyun yasaklamas [Al m . Theaterzensur] [ng. dramatic censorship] :
Zararl grlen bir oyun u n oynanmasna kanun yoluyla engel olmak.
Ancak bu yasaklama, sonralar, bilgisiz kimselerin elinde ktye kul
lanlm ve tiyatroya zarar vermitir. Oyun sansr.
892 - oyun yazar [Alm. Bhnenschriftsteller] [Fr. auteur dramatique]
[ng. playwright] : Tiyatro iin oyun yazan kimse. Tiyatro yaptlar
yazan kimse.

78

893 - retici dram [Alm. Schu/drama] [Fr. piece didactique] [ng. didactic
play]: Ortaada, rencilere Latinceyi retmek ve bellek temrini
yaptrmakla onlar rahat ve kvrak hareketlere altrmak iin d zen
lenen, okul oyunlarna verilen ad. rnek: Terentius Tiyatrosu.
894 - retim oyunu [Al m. Lehrstck] : Belli bir konuyu, bir durumu
retmek, seyirciyi bu gr iin kazanmak erei ile hazrlanm
oyunlara deni r. rn. Brecht'in retim oyunlar.
895 - ll ses [Al m . mossvo//e Stimme] [Fr. voix mesuree] : Tiyatro konu
masnda iddet ynnden bir sesin ls olmas.
896 - l nokta [Al m . Todespunkt] [lng. dead point]: Meiningen D k il.
Georg (1826 - 1 91 4), sistemli tiyatro almalarnda, biraraya getirdii
tiyatro topluluu ile sahnede, karlkl yeni bir hareketlilik yarat
mtr. Bu terimi sahnede karlkl hareketin tam ortas iin kullan
mtr.
897 - ncelik hakk [Alm . E.rstauf(hrungsrecht] [Fr. droit d'exc/usivite]
[ng. exclusive rights]: Bir oyun u ilk kez sahneye koyma hakk.
898 - nc (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar dzenleyene verilen ad.
899 - nc oyun [Al m . Avantgarde] [Fr. avant garde] [lng. avant garde]:
Geleneksel tiyatrodan ayrlan, kurulu ve anlatm ynnden yeni
likler getirmek isteyen oyun.
900 - nc tiyatro [Alm . avantgardistisches Theater] [Fr. thedtre d'avant
garde] [ng. avant-garde theater] : Herhangi bir akmda ya da dnemde
birtakm yen i likler getiren tiyatro. nc oyunlar sunan, onlar yay
g nlatrmaa alan tiyatro.
901 - n denetleme [Fr. precensure] [ng. precensorship] [Alm. Vorauffh
rung]: Kimi lkelerde oyunu halka sunmadan nce oynanmasnda
yasaca saknca olup olmadn anlamak iin sorumlularn yapt
denetleme.

79
ndeyi [902 - 916]

902 - ndeyi [Yun. prologos] [Al m . Prolog] [Fr. prologue] [ng. prologue]:
Oyundan nceki blm. Antik tiyatro dneminde E u ripides'in, tra
gedya'ya; Plautus'un da komedyaya getirdi kleri sz. Oyuna konu
olan olaydan nce geenleri zetler. Modern tiyatroda oyu n u n anlam
zerinde bilgi verir.
903 - n gsteri [Al m . Vorspiel] fng. curtain-raiser] : Oyu n u n ana bl
m nden nceki ksa oyu n .
904 - n lambalar [Al m . Streuchsheinwerfer] [Fr. reflecteur diffusant]
[ng. floodlight] : Sahnenin nnde toplu k veren lambalar (bkz.
alttan klama.)
905 - n mzik fAlm. Ouverture] [Fr. ouverture] [ng. curtain music] :
Perde almadan, oyun balamadan nce alnan mzik.
906 - noyu n : Bir oyu n u n btnne bal, ama oyu n u ayd nlatc niteli kte,
szsz ya da szl olarak oynanan n blm.
907 - n oynay [Al m . Korrekturprobe]: Genel prova i le i l k temsil arasnda,
deneme niteliini tayan oynan.
908 - nrg [Alm. Kanevas] [Fr. cannevas] [ng. pettern] : 1. Konu n u n
a n a izgisi. 2 . Tuluata dayanan tiyatroda senaryo.
909 - nperde [Al m . Aktvorhang] [Fr. rideau d'avant-scene] [ng. act-drop] :
Sahneyi seyircilerden ayran byk tiyatro perdesi.
91 0 - nsahne [Alm. Vorblme] [Fr. petit proscenium] [ng. apron]: Sahne
evresinin d na ya da perde nne kan sahnenin n blm.
91 1 - nsahne lambalar [Al m . Vorbhnenbeleuchtung] [Fr. projecteurs de
sa/le] [ng. front-of-house lighting]: Seyirci salon undan sahneye ynelen
klama dzeni.
91 2 - nyz [Al m . Bhnenfront] [ng. front] : Sahnenin seyirciye alan
yan, cephe.
91 4 - rg [Alm. Kannevas] [Fr. cannevas] [ng. structure] : 1 . Oyun dokusu,
ilenii, ats. 2. Kon u n u n ana izgisi. 3. Tuluata dayanan tiyatroda
senaryo.
91 5 - rtmecilik [Al m . Eupheismus] [Fr. eupheisme] [ng. eupheism]: Kii
lerin bir duyguyu olduu gibi deil de, dolambal, st rtl olarak
belirtme durumu.
91 6 - rtl ses [Al m . verschleierte Stimme] [Fr. voix voilee] : Tn ynnden
bir sesin duru olmas.

80
 zet [917 - 926 ]

91 7 - terli ses [Alm. breite Stimme] [Fr. voix sonoreJ : Tn ynnden bir
sesin zengin olmas.
91 8 - ykc (Lat. Praecu rrer - Anlatan) [Al m . erzoehlerJ [Fr. narrateur]
[ng. narrator] : Ortaada oyun srasnda konuyu az da olsa anlatan,
bata, sonda ya da ortadaki zetlemeler, yorumlarla oyu n u n ayr
bl mlerini birbirine balayan oyuncuya verilen ad. Modern tiyatroda
bu ykcler ok kullanlr. rn. Thorten Wilder: Our Town (-Bizim
ehir).
91 9 - ykleme [Alm. Erzaehfen] [Fr. narration] [ng. narration] : Oyundaki
kiilerden birinin oyu n u n konusunu anlatmasndan ; bata, sonda,
kimi kez de, ortada, oynan makta olan bl m leri zetlemee ve yorum
lamaa balamas ndan ortaya kan anlatm eidi .
920 - zdeleme [Alm. dentifizierung] [Fr. dentification] [ng. dentifi
cation] : 1 . Oyu ncu nun canlandrd oyu n kiisiyle kendini bir d uy
mas. 2. Seyircinin sahnedeki oyunculardan biriyle, ou zaman kah
ramanla bir tutup onun bana gelenleri gerekten yayormu d uygu
suna kap l mas ; yanlsamaya (illzyona) dayanan tiyatronun ba erei
d i r.
921 - zdeyi [Alm. Maxime] [Fr. adoge] [ng. maxim]: zl sz.
922 - zel tiyatro [Al m. Privatheater] [Fr. thetre prive] [ng. private
theaterJ : Resmi kii lii olmayan, zel sermaye ile kurulmu tiyatro
topluluu.
923 - zenci : Hevesli, amatr (bkz. amatr.)
924 - zenci oyuncu [Al m . Ameteurspiefer] [ng. non professionaf actor] :
Meslekten olmayan, ou kez para karlnda ol madan, srf heve
sinden tr oynayan kimse. Kiisel beenisi iin oynayan. Acemi,
toy kii. (bkz. amatr oyuncu)
925 - zenci tiyatro fAlm. Amateurtheater] [Fr. theter amateur] [ng.
amateur theater] : Para karlnda ol makszn oynanan tiyatro ; mes
lekten oyuncu ol mayan, istekli, hevesli kiilerin k u rd uu tiyatro
toplu luu.
926 - zet [Al m . synopsis] [Fr. Synopsis] [ng. outline, synopsis]: 1 . Bir oyu n u n
yazlmadan nce konusunu gsteren ksa bilgi. 2 . B i r oyu n u n konusunu
en ksa yoldan anlatan, oyu n u n konusu zerinde i lgilileri ayd nlatan
yazl bilgi.

81
 p

927 - pabu sektirmek (Ort. O.) : Kavuklu'nun zor olan bir gsterisi ;
pabucu d rmeden sektirmek.
928 - palanga (Ort. O.) : Oyun alan . (bkz. orta.)
929 - palavrac asker Lat. Mi/es Gloriosus (Plautus) : Latin komedyasnn
d urmadan bbrlenen, yksekten atan, farfara, o oranda da korkak
bir asker tipi. Hemen herkesten dayak yer. Latin komedyasndan
sonra eitli komedya trlerinde bambaka adlarla sk sk karmza
kar: Commedia dell'Arte trnn Kukuruku, Kapitano, gibi tipleri
(bkz. kukuruku, kapitano, kikirrus.)
930 - palyata komedyas [Lat. fabula paliata] : "Yunan Mantosu" anla
m ndaki "Pallium" szc nden gelen bu teri m, Roma tiyatrosunda
Yunan giysi, tre ve konularndan etkin bir ak mn addr, olaylar
hep Yunanistan'da geer. (rn. Plautus komedyalar) (bkz. fabula.)
931 - panayr tiyatrosu [Alm . ]ahrmarktstheater] : Panayrlarda, oraya
gelenleri elendirmek zere kuru lan, kaba izgili, bazan a k sak
gldrler oynayan topluluk.
932 - pan i l e cudi [ng. Punch and ]udy] : ngilizlerin geleneksel kukla
oyunu. Pan (Pulinella'nn etkisi) irkin bir kamburd u r, kocaman bir
burnu ve gbei vardr. Cudi de onun karsd r. Gnlk konular ele
alp yeren, talayan bir halk kuklasdr.
933 - pandomi m a : Tanzimat ve Merutiyet dnemi tiyatrolarnda oyunlar
arasnda oynanan szsz oyun.
934 - pano bilezii [Al m . Sttze] [Fr. bequil/e] [ng. braze]: Panolarn yere
balantsn salayan demir bilezik.
935 - pano dikii : Sahnede kurulan dekor paralarnn i plerle birbirine
balan mas.
936 - panola (Ort. O.) : Tefe verilen ad.
937 - pantalone (t.) : Commedia dell'Arte trnn bn, aldatlan baba
ve koca tipi. Yaldr. Venedikli bir zengindir. Meslei , , ou kez

82
 parlatma provas [938 - 94,9 ]

tccarl ktr. Arasra da soylu kii olarak grlr. Kendinden gen

kad nlara ak o l u r, ama onlardan yz bulamaz. Giysisi nceleri kr
m z, sonralar kara bir pelerin, yarm maskedir. Ak, sivri bir kei
sakal vard r.
938 - pantomim [Yu n. pantomimos] [Al m . Pantomimus] [Fr. pantomime]
flng. mime]: "Her eyi yknen" anlamna gelir. Dnceleri, d uygu
lar szsz olarak ou kez koro ya da mzik eliinde, dansla ya da
haraketle ve yz anlatm ile yanstmay erek edinen oyun tr.
939 - pantomim sanats [Alm. Pantomime] : Szsz oyunda oynayan,
zel bir eitimden getii iin yz ve gvde anlatm bu oyuna yatkn
sanat. rnek : Marcel Marceau.
940 - papara (Ort. O.) : Zurnan n ad.
941 - pappus (Lat.) : Atellan komedyasnn yal adam tipi.
942 - parabase [Yun. parabasis] : Antik Yunan tiyatrosunda eski komedya
dneminde oyunun yan lsamasn ("illzyon" u n u) bozma bahasna,
koronun, maske karp dorudan doruya seyircilere seslendii,
yazarn szcl n yapt, tanrlar vd, dmanlara, sevilmeyen
kimselere ve kurumlara satat, sald rd ara szleri. (bkz. koragus)
943 - parasz gsteri [Al m . gratis Vorstellung] [Fr. spectac/e gratis]: Halka,
para alnmadan verilen gsteri. rnein 27 mart D nya Tiyatro
G n nde tiyatro toplu l u klar, parasz oyunlar oynarlar.
944 - paraskene (Yun. Para=yan) : "Skene" n i n iki yanndaki ek odalar.
Bunlar, antik tiyatroda her yapda gr l mez.
945 - para [Alm. Fragment] [Fr. fragment] [ng. fragment]: 1. Yazl bir
yapttan alnan b i r bl m . 2. Tm deil de bir bl m bize kala
bilmi yapt. rn. Bchner'in " Woyzek".
946 - parac (Tul.) : Komie laf aan yal oyun kiisi.
947 - paraclk [Al m . Fragmentismus] [Fr. fragmentisme] [ng. fragmen
tism] : XX. yzyl balarnda talyan edebiyatnda A. Soffici'nin at
konular gerekten alnm ksa paralar, kk tablolar ve yaay
kesitlerini veren r.
948 - paral komedya [Fr. comedie episodique ou d tiroir] : Blmckleri
(Meclisleri) ya d a bl mleri birbirine ba l olmayan komedi tr.
949 - parlatma provas fAlm. Auffrischungsprobe] [ng. polishing rehearsal]:
"Parlatma almas" da denebilir. Oyun seyirciye sunulduktan sonra,
aksayan, u nutulan yerleri yeniden dzenlemek iin yaplan ara provas.

83
parodi [950 - 963 ]

950 - parodi (Yu n . Paro-ode = Kart ezgi), [Al m . Parodie] [Fr. parodie]
[ng. parody] : Ciddi saylan bir yaptn bir blmn ya da tmn
alaya alarak, biimini bozmadan ona bambaka bir z vererek biimle
z arasndaki bu ayrl ktan gln etki karan tr.
Parodi, bir olay ya da nemsenen bir kiiyi ayn tutumla glnle
tirebi lir (bkz. yanlsama.)
951 - parodos (Yun.) : 1 . Antik Yunan oyu nlarnda koronun, orkestraya
g i rdii anda syledii ezgi ; 2. Anti k tiyatro yapsnda, orkestran n
yanlarnda, karlkl bulunan giri yerleri yollar.
952 - parsa (Tul.) : Oyundan sonra seyirciden toplanan para.
953 - paskalya oyunu {Al m . Osterspiel] [ng. easter play] : X. yzylda d i nsel
tiyatronun i l k biimlerinden biri. Paskalyada kilisede oynanan, sa'nn
mezarnda b i r melekle kad n n karlkl konumalarndan oluan
gsteri. Bu gsteri iin "Quem q uaritis"- deyimi de kullanl r. (bkz.
tropus "Neden yaknyorsunuz ?")
954 - paskuyino [t. pasquino] : Commedia dell'Arte trnn i kincil uak
tiplerinden biriyken son radan Orta Avrupa ti plerinden biri olmutur.
955 - paso (sp.) : XVJI. yzylda, spanyol tiyatrosu n da ok tutulan, tek
blmlk, glnl oyun. Bu oyun u n bulucusu spanyol yazar Lope
de Vega'd r.
956 - pastav (Ort. O.) : Piekar' n elinde bulundurd uu ve sk sk kul
land "ak ak" diye ses veren tahtadan maa, ya da ii ayrk tahta.
(bkz. akak.)
957 - pastoral oyun {Al m . Hirtendrama] [Fr. drame pastorale] [ng. pastoral
drama]: Rokoko anda, saray yelerinin ve yksek snf halkn
sevdii bu oyun tr, konusunu mitolojilerden ve oban masallarndan
almtr.
958 - patiyo (sp. Patio) : Sahnesi ortada olan tavan ak spanyol tiyatrosu.
959 - patlama etmeni [Alm. Knalleffekt] [Fr. marron] [ng. maroon]:
Sahnede patlama sesi veren d zen.
960 - patlama kutusu [Al m . Explosionkasten] [Fr. caisse d bombes] [ng.
bomb tank] : Patlama sesleri salayan dzen.
961 - pay (Ort. O.) : 1. Oyuncularn kazanc, belli oranda aralarnda pay
lamalar. 2. Oyunculara, paylama sonunda, kazantan den para.
962 - peciz (Kar. Ort. O.) : " Ev" e verilen ad.
963 - peniz (Ort. O.) : Sz.

84
 perspektif [964 - 975 ]

964 - perde [Alm. Akt, Vorhang, Leinwand] [Fr. acte, rideau, toile] [lng. act,
curtain, screen] : 1 . Bir oyunda konunun ana paralarndan her biri.
lk kez Seneca blmtr. be perde - be bl m (bk. blm.) 2. Ti
yatronun sahneyi seyirciye aan ve kapayan perdesi. l k kez Roma ve
Barok tiyatrolar nda kullanlmtr. 3. Bundan baka da bugnk
Tiyatroda eitli perde bii mleri var : a) Kulis perdesi, b) Projeksiyon
perdesi (bk. gergi,) c) Arka perde, fon perdesi, ufak perde. d) Ses
perdesi : seste peslii ve tizlii gsteren kesimler.
965 - perde blml oyun [Al m. Aktstck] : Dramatik olay genel olarak
ya da be perdeye blen kurulu bii mi. Sonralar bunlarn yerini
bir ya da i ki bl m l oyunlar almtr.
966 - perde gazel i (Kar.) : Karagz oyu nu balamadan nce Hacivat'n
syledii gazel.
967 - perde ksat etmek (Kar.) : Karagz perdesini kurmak.
968 - perendebaz (Krm. O.) : Takla atarak h ner gsteren oyuncu.
969 - per nobl [Fr. pere noble] : Tu luat tiyatrosunda yal adam, baba.
970 - perili komedya [Alm. Miirchenkomdie] [Fr. comedie (eerique] :
Cinler, periler zerine yazlan hayali komedya.
971 - peri l i oyun [Al m. Miirchenstck] [Fr. (eerie] [ng. (airy play] : Bir
peri oyununu konu olarak alan zengin donat m l oyun tr.
972 - peri peti (Yun. Peri peteia =beklenmed i k dnm) [Alm. Peripetie] :
Aristoteles'e gre, oyun kahraman n n aln yazsnda beklenmedik bir
deime. Bahtn dnmesi.
973 - periyaktoy [Yu n. periaktoi]: Eski Yunan t iyatrosunda eksenleri
evresinde dnen genler. Bunlarn i yzne bakan baka resi mler
yap l p sahne deiimleri salan rd . "Skene" zerinde alt "peryak
toy" a kadar kullan lrd . (bkz. telari.)
974 - persiflaj [Al m. Persi(lage] [Fr. persi(lage] : Alay, isti hza. Tiyatroda,
bilinen tarihsel ya da gnlk bir konuyu alp yazarn kendi i mgelemine
gre glnl ama anlam l bir duruma sokmas. rn. J u lius Hay:
Beygir.
975 - perspektif [Al m . Perspective] [Fr. perspecti(] [ng. perspective] : (Lat.
perspicere = derinliine bakma) Geriye doru ufalan d zeniyle
Rnesansta derinlik duygusu verme. XV. yzyl ortasnda talya'da
resim sanatnda (Masaccioi Mantegna) yer alm, tiyatroya talyan
m imar Serbio ile gemi ve 1 508 yl ndan sonra da gelimitir.

85
perspektifli sahne (976 - 988 ]

976 - perspektifli sahne : l k kez XVI. yzyln balarnda ltalya'da Bra

mante ile Peruzzi'nin ortaya att Serlio' n u n gelitirdii bir sahne
trd r. Sonralar btn Avrupa tiyatrosu n u etkilemi, Barok a
da bunu benimsemitir. Sahne demini seyircin i n grne gre
d zenlemeyi erek edinir.
977 - pes tahta (Kar.) : Perdenin alt bl m nde rafa benzeyen k tahtas.
978 - peycent [ng. pageant]: lngiltere'de Ortaada bir kesimi bir araba
daki oyuncular tarafndan oynanan, o sahne bitince baka bir alana
girip yerini br kesimi oynayacak arabaya b rakan, altnda soyunma
bl m b u lunan iki katl, alt tekerlekli sahne.
979 - peyk (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar dzenleyene verilen ad.
980 - prldak : G l, parlak k veren lamba.
981 - pinakes [Yu n . pinakes] : Eski Y unan tiyatrosunda ilk kez akustik
nedenlerle "skene" nin stnlar arasna konan tahtal ve boyal pano.
982 - pibop (Kar.) : Beberuhi'nin Karagzc argosundaki ad.
983 - piekar (Ort. O.) : Orta oyu n u balad zaman ilk gzken tip.
Banda drt dilimli ve drt renkte (krmz-mavi-sar-kara) bir balk
tar. Mavi ya da sar uhadan kara krkle donan m bir cppe, bir d e
akr giyer. Ar ar, gl kle yryormu gibi sahneye kar. Orta
oyu n u ' n u n gtrcs, d zenleyicisi gibidir.
984 - piyav (Ort. O.) : Dnce, fikir.
985 - piyero [Fr. pierrot] : Klasik Fransz tiyatrosu n da, ltalyan tulOat tiyat
ros u n u n etkisiyle km romantik bir soytar tipi.
986 - plastik: Oyuncu oynarken y u muak, uyumlu bir hareket srasyla
-gerei ne gre- gvdesini ve gvde organlarn kmldatacaktr. Sta
nislavski ynteminden.
987 - poetika [Yun. poetika] : Aristoteles'in iir, d ram sanat, epik konular
kapsayan ve kurallar neren kitab. Bu kitabn komedya zerine olan
bl m ele gememitir. Aristoteles, bu kitab M.. 363 - 360 yl
larnda yazmtr.
988 - politik tiyatro [Alm. pcilitisches Theater] : Alman rejisr Erwin Pis
cator'un kitabna bu bal vermekle ortaya att bir terimdir. Siya
sal geliimleri konu yaparak insanlarn daha iyi yaamalarn savunan,
seyirci nin d uygusundan ok usuna ynelen bir tiyatro trdr. Bu
trde, filim, projeksiyon, hareket eden sahne taban ya da erit gibi
aralar kullan l r. Piscator'un " politik tiyatrosu" nu, Brecht'in Epik
tiyatrosu n u etkilemitir.

86
 psikolojik oyun [989 - 999]

989 - poz kesme: Rol, oynanmas gereken lden daha abartl, gereksiz
ve ar sert vurgulamalar ve d uraksamalarla oynamak.
990 - prodesse et delectare (Lat. - yararl olmak ve elendirmek) :
Horatius'un Ars Poetika ' s nda geen bir deyim i n ksaltl m biimidir.
Yazarlarn , seyirciyi, hem elendirmesi, hem de hayal iin yararl
yaptlar vermesi gerektiini savunan kuram.
991 - program dergisi [Alm. Programmheft] [Fr. programme] [lng. program
leaflet] : Bir tiyatronun oynad oyun, rol dalm, yazar hakknda
bilgi veren, iinde tiyatro ile i lgili baka yazlar ve eitli rakamlar
bulunabilen paral ya da parasz datlan kk dergi. Avrupada her
yapt iin ayr bir dergi kar.
992 - prodktr [ng. producer] : Bir oyunun btn ynetim ileri ni yk
lenen ve sermayesini salayan kimse.
993 - projeksiyon [Alm. Projektion] [Fr. projection] [ng. projection]: Ikl
bir kaynaktan sahneye, sahne stne, bir ekrana ya da perdeye yan
stlan resim ya da yaz.
994 - propaganda oyunu [Al m. Propogandastck] [Fr. piece de propogande]
[ng. propoganda play] : Seyirciye belirli bir d nceyi siyasal, top
l umsal vb. grleri benimsetmek amac ile yazl m oyun.
995 - proskene (Yun. Proskene = Skene'nin n yan) : Eski Yunan tiyat
rosunda esas oyun yeri. Bugnk tiyatroda n sahne.
996 - protagonist (Yun. prot= birinci, agonist=yar) : Kahraman.
Oyunun ba kiisi.
997 - prova [Alm. Probe] [Fr. repetitionJ [ng. rehearsal]: Bir oyunu d zenli
ve d isiplinli bir yolda ortaya karabilmek iin yaplan n alma.
S rasna gre : okuma "(tonlama)"-, "sahne"-, "teknik" (dekor,
kostm) ve "genel" provalar vardr.
998 - p.s. [Fr. cte cour] [ng. prompt side]: ngilizcede "Prompt side"
teriminin ksaltl md r. Sahnenin fslaycs (suflr) yann gsterir.
Seyirciye gre sahnenin sol u .
999 - psikoloj i k oyun [Alm. psychologisches Drama]: Dnce, d uygu ve
tutkular inceleyen, bu elerin zmlenmesine byk yer veren
oyun eidi. Freud'un etkisini buld uu muz bu tr oyunlarda bi rey
psikolojisi zerinde durulur. Bu tr oyunlarn yntemleri eitlidir.
psikolojik oyunlar, gereki, dsel, ekspresyonist vb. eitli alardan
yazlabi lir. rn. T. Williams' n yaptlar.

87
psikodram [1000 - 1004 ]

1 000 - psikodram (Yun. monos = tek) [Alm. Psychodram] [Fr. psychodrame]

[ng. psychodrama] : Bir tek kiinin iinde geen ruh savan canlan
d ran monodram. rn. jean Cocteau'nun nsan Sesi.
1 001 - pulinella [t. pulchinella] : Commedia dell'Arte trnn alk uak
tipi. Napolili, kanbur ve gaga burunlu bir soytar olan Pulinella'nn
kayna Latin komedyasnda Makkus'a kadar gider.
1002 - pulitzer dl [Al m . Pulitzer-Preis] [ng. pulitzer award]: 1 847

1 91 1 yllar arasnda yaam olan Joseph Pulitzer adna balatlm bir

yarma dldr. Her yl en iyi Amerikan oyununa ve romanna
verilir. Bu dl ilk kazanan 1 91 8 ylnda Eugene O'Neill olmutur.
1 003 - purim oyunu [Alm . Purim-Feier] [ng. purim play] : Mart banda
Yahudi trenlerinde oynanan oyun tr. Tek blm olup kutsal
kitaptaki "Ester" blmn ele alr. Bu tr oyun larda ezgiler, danslar,
gln sahneler b u l u n u r.
1 004 - pusat (Ort. O.) : Giysi.

88
 R

1 005 - radyo oyunu [Al m . Hrspiel] [Fr. piece radiophonique] [ng. radio
play] : Radyoda oynamak zere yazlan, gze deil kulaa ynelen
oyun. Bu oyunlar yazmak zel bir teknik gerektirir.
1 006 - rahatlama: Oyuncunun, seyirci nne esnek, rahat ve doal olarak
kabilmesi iin, oyundan nce tinsel ve gvdesel yumuama hareket
leri yapmas. Stanislavski ynteminden.
1 007 - rakkas (Krm. O.) : Erkek dans.
1 008 - rakkase (Krm. O.) : Kad n dans.
1 009 - rampa [Alm. rampe[ [Fr. Rampe] [ng. rampe] : Sahne dzeyinin
seyirciye en yakn yeri
1 01 O - rasgele (Kar.) : Syledii her sze "rasgele" katarak konuan tip.
1 01 1 - realizm [Al m. Realismus]: Lat. realis =nesnellik, geree uygunluk.
XIX. yzyl ortalarnda, sanat alannda, doa bilimleri , teknik ve
sanayi leme sonucunda ortaya kan sorunlar ele al nmtr : bi reyin
toplulua olan i likisi ve evresine uyu munu nesnellikle inceler.
Darvin'in ve Heckel'in yaptlar i l e de bili msel temel kazanr. slup
akm olarak klasik sanatn l kc lnden ve romantizmden dn
tr. Bu sanat slubunda i nsan, gnlk yaamnda, iinde ve topl ulua
olan doal ilikileri iinde gsterilir.
1 01 2 - realist tiyatro [Al m . realistisches Theater] [Fr. the8tre realiste] [ng.
realistic theatre]: Olaylar, kiileri gereki bir grle ele alan tiyatro
tr. XIX. yzyln ortasndan bu yana g kazanmtr. Karakterler,
psikolojik bir dorulukla i ncelenir. Konuma dzeni, belli bir mantk
geliimi iindedir. Kon u, dorudan doruya hayattan al nr. lk ger
ekiler Almanya'da: Bchner. Fransa'da: Dumas Fils.
1 01 3 - reis (T.K.O.) : Anadolu'da oyunlar dzenleyene verilen ad.
1 01 4 - rejisr (Lat. regens ludi = oyun yneticisi) [Fr. metteur en scene]
[ng. director, productor] : Bir oyu nun dengeli ve disiplinli bir yolda

89
reklan [1015 - 1026]

doru v e gzel bir biime sokulmas iin gereken almalar hazr

layan ve yneten sanat. Bir oyu n u n sahneden seyirciye sunulabil
mesi iin oyun yazar, oyuncular, dekor sanats, klama uzman ve
teki uzmanlar ile ibirlii yaparak bu almalar badatran, yneten,
oyuncular belli bir anlayta birletiren sanat. (Sahneye koyucu).
1 01 5 - reklam fAlm. Publizitaet] [Fr. publicite] [ng. publicity] : Bir oyuna
ok seyi rcin i n gelmesi iin afi, radyo ve gazetede ksa haber vermeler
ve rejisrlerle konumalar gibi ba vurulan eitli yollar. (Tantma).
1 01 6 - renk ereveleri fAlm. Farbscheibenrahmen] [Fr. porte-ecran] [ng.
colour frames] : lldaklarn, lambalarn nne konan renkli cam ya da
yanmayan saydam boyalar (asetatlar) tutan ereveler.
1 01 7 - renk deitirme arac fAlm. Farbscheibenzug] [Fr. glissiere] [ng.
co/our runner] : Otomatik olarak ldaklarn ve lambalarn nndeki
renkli camlar ya da "asetatlar" deitiren d zen.
1 01 8 - renklendirme [Al m . Farbegeben]: Bir konumada, monotonluktan
kamak iin seste ton, hz ve v u rgu deii kliklii yaparak metne
hareket ve can l l k verme.
1 01 9 - repertori o : t. Commedia dell'Arte'de t ya da tirada dayanan
szler.
1 020 - repertuvar fAlm. Spielplan] [Fr. repertoire] fng. repertory] : Oyun
plan n n incelenmi, sei lmi o dnem oynamaya elverili gr l p
oynan i i n hazrlanm oyu n listesi (Oyun izelgesi).
1 021 - replik [Fr. replique]: 1 . Oyuncunun, sz karsndakine brakrken
syleyecei son sz. 2. Oyunda, karsndakinin szne gerekli kar
l verme.
1 022 - rev fAlm. revue] [Fr. Revue] [ng. revue, show] : Konu bakm ndan
s k bir btnl olmayan, birbi rleri ne geveke balanm, tablo
ya da skelerden kurulu kimi elendirici, kimi de alayc, talayc
zellikte bir gsteri. Rev, bir Fransz trd r.
1 023 - rikhim (si. Tiy.) : Arap glge oyun u n u n kalc kiisi.
1 024 - rismanbaz (Krm. O.) : p stnde yryerek hner gsteren oyuncu.
1 025 - ritim fAl m . Rhythmus] fFr. rythme]: Belirli bir ses dizisi nin belirli bir
l iinde dzenlenmesi.
1 026 - rol (Lat. Rotul us, tomar) fAlm. Rolle] : 1 . Bir tiyatro oyuncusunun bir
oyunda sylemesi gereken szler. 2. Bir oyunda bir oyuncun u n oyna
d ya da yaad kiilik.

90
 rzgar makinesi [1027 - 1033 ]

1 027 - rol dat m [Al m. Besetzung] [Fr. distribution] [ng. distribution]:

Oyun kiilerinin her birinin hangi oyuncu tarafndan canlandrlacan
belirtme ii.
1 028 - rol kesme : Bir rol gereken lden daha abartl, ar jestler ve
sz vurgulamalar ile oynamak.
1 029 - roman (Ort. O.) : Orta oyununda ingeneye verilen ad.
1 030 - romantik tiyatro [Alm . romantishes Theater]: Masal, mitoloji, iir,
yk havas olan oyunlar. Metafizik kavramlar, romantik yolda sahneye
getirilir. Bu akm, Alman dnrleri n i n etkisi altnda, Alman oyun
yazarlaryla balamtr. Bu oyu nlar, konu olarak danktr. zde ve
biimde zgrlk d ncesi, tiyatroya etkin bir yolda ilk bu akmla
yerlemitir. Romantik tiyatron u n doruk noktasnda "Hernani" oyu
nuyla Victor H ugo'yu grrz.
1 031 - rubentbaz (si. Tiy.) : ran'da maskeli oyuncularn gsterisi.
1 032 - rum (Kar.) : Meyhaneci, doktor ya da terzi tipi.
1 033 - rzgar makinesi [Alm. Windmaschine] [Fr. appareil d vent] flng.
wind machine]: Oyunda, rzgar etkisi yapan makine.

91
 s

1 034 - sa pudras [Al m . Haarpuder] [Fr. talque] [ng. powder]: Makyajda

salara grilik ya da akl k vermek iin kullanlan pudra.
1 035 - sa arka [Alm. hinten rechts] [Fr. /ointain jardin] [ng. up right] : Sah
nenin sa yannn arka kesimi.
1 036 - sar ses [Alm. dumpfe Stimme] [Fr. voix sourde]: T n yn nden bir
sesin terli olmamas. (bkz. terli ses.)
1 037 - sa orta [Alm. rechtsmitte] [Fr. centre jardin] [ng. right center]:
Sahnenin seyirciye gre sa ortas.
1 038 - sahne [Alm. Bhne] [Fr. scene] [ng. stage]: Bir tiyatro yapsnda oyun
iin ayrlm olan bl m. (bkz. skene.)
1 039 - sahne asansr [Al m. Bhnenversenkung] [Fr. plan mobile] [ng.
bridge] : Sahne iinde ya da yan nda inip kan d zey. Bu sahne dei
imleri iin kullanlr.
1 040 - sahne almas fAlm. Bhnenprobe] : Okuma ve konuma alma
sndan sonra sahne zerinde olan alma. Oyun provas.
1 041 - sahne iti (kafesi) [Al m. Gitter] [Fr. grille] [ng. grating]: Sahnede
it d uygusunu veren kafes.
1 042 - sahne deitirme izelgesi [Al m . blmeum bauplan] [ng. detail of
changes]: Dekorun btn ya da ksmen deiti rilmesinde kolaylk
salamak iin hazrlanan izelge.
1 043 - sahne dengesi [Al m. G/eichgewicht der bhne] [Fr. harmonie] [ng.
harmony] : Sahne zerinde, gr ya da anlam bakmndan salanan
uyuum.
1 044 - sahne d [Al m . ausserhalb der bhne] [Fr. dans /es coulisses] [ng.
off-stage] : 1 . Sahnenin d nda, 2. Dekorun arkasnda (kuliste).
1 045 - sahne dili [Al m . Bhnensprache] : 1 . Dnya tiyatrosunda her dilde
sahne iin leheden ar n m , rnek seslemeli d i l . 2. T rkiye' de leheden
ve azlardan arn m, rnek seslemeli Trke.

92
 sahne yer rts [1046 - 1060]

1 046 - sahne donatm [Al m. Requisit] [ng. property] : Bir oyun iinde yer
alan eya (bkz. donatm.)
1 047 - sahne donatmcs [Alm. Requisiteur] [ng. property man]: Bir oyun
iinde yer alan her eit eyadan soru mlu kimse (bkz. aksesuvarc.)
1 048 - sahne dzenlemesi [Al m. Bhneneinrichtung] : Bir sahnenin oynan
ndan nce o sahneyi ortaya karan eitli elerin belirli gre
gre yerleti rilmeleri.
1 049 - sahne eyas [Al m. Bhnenmbel] : Dekorla ilgili sahne zerine kon
mas gereken eya (koltuk, masa, lamba gibi).
1 050 - sahne gerisi {Al m . Bhne hinten] [Fr. arriere scene] {ng. upstage]:
Sahnenin seyirciden uzak olan bl m .
1 051 - sahne kapcs {Al m . Bhnenportier] [Fr. gardien] [ng. doorkeeper] :
Sahnenin kapsnda bekleyen ilgililerden baka ki mseyi ieri sokmayan
kii.
1 052 - sahne mzii [Al m . Bhnenmusik] [Fr. musique de scene] [lng. stage
music]: Sahnede yardmc efekt olarak kullanlan ya da oyun iinde
gerektike kullanlan mzik. (Oyun mzii).
1 053 - sahne n [Al m . vorne] [Fr. a la face] [ng. downstage] : Sahnenin
seyirciye yakn olan n blm.
1 054 - sahne prizi fAlm. Bhnensteckdose] [Fr. prise de plateau] [ng. dip]:
Sahnede yksek gte olan lambalar besleyen elektrik prizi.
1 055 - sahne sa [Alm. Bhne rechts] [Fr. droite] {ng. stage right]: Sahnenin
seyirciye gre solu.
1 056 - sahne sesi ayar [Alm . kontrolle der Stimm. strke] [Fr diapason de la
.

salle] : Oyun oynanacak salonun, ses dal m kontrol edilerek en

uygun ses tonunu bul mas.
1 057 - sahne solu [Alm. Bhne links] [Fr. cte cour] [ng. stage left] : Sah
nenin seyirciye gre sa.
1 058 - sahne tavan [Al m. Schnrboden] [Fr. grid] [ng. grid] : Sahnenin
mazgala benzeyen, makaralar iin d nlm, birbirlerini 90 dere
celik alarla kateden demir ubuklu tavan. Sahne zgaras.
1 059 - sahneye karmak [Al m. auf die Bhne bringen, nszenieren] [Fr.
monter]: Bir oyunu oyunculuk, dekor, klama ve btn sahne teknii
ile seyirciye sunmak.
1 060 - sahne yer rts [Alm . Bhnenteppich] [Fr. tapis, drouget] [ng.
stage c/oth, drugget]: Bir oda dekoru iin kullanlan kilim, hal, rt vb.

93
sahneyi boaltn [1061 - 1072 ]

1 061 - "sahneyi boaltn" [Alm. "Bhne frei"J [Fr. "place au thetre] [ng.
"clear ptease"] : Oyunun balayaca n bildiren ilk bildiri.
1 062 - sahne yokuu [Alm. Bhnen schraege] [Fr. pente] [ng. rake] : Her
ynden sahneye kabilinen hafif eilim.
1 062 - salon tiyatrosu : Byk tiyatro salonlarndan ayr olarak en ok
300-400 seyirci alabilecek byklkte, ou kez balkonsuz, galeri
siz, sahne ile seyirci arasndaki uzakl ortadan kaldrm olan,
daha iten ve scak d uygu etkisi salamak ereiyle yaplan tiyatro
salonu. Strindberg'in nermesiyle modern tiyatro yneticileri XX.
yzyl banda kurmulardr. rn. Stanislavski'nin Moskova Sanat
Tiyatrosu, Max Reinhardt'n Berlin'deki Kammerspiele. Bugn, mo
dern tiyatro yaptlarnda sahnesi ortada ya da evrede olan ve az
seyirci alan bu eit deneme sahnelerin i n addr.
1 063 - saltl k [Al m . absolute Kunst] [Fr. absolutisme] [ng. absolutism] :
20. yzyl n balarnda kan ve konusuz olarak yalnz renk ve izgi
uyumuna dayanan resim rnn tiyatroya uygulanmas. Szcklerin
yalnz ses d zeni ve bunlarn uyandrd duygular zerine kurulu
oyun tr.
1 064 - saltika [Lat. saltika] : Szsz oyunlara elik eden Roma dans oyunu
t r.
1 065 - samt (T. K.O.) : Sessiz ve szsz ky oyunlarna verilen ad. (bkz. /l.)
1 066 - sanat tiyatrosu [Al m . Kunsttheater] [Fr. thetre d'art] [ng. art
theater] : Salt sanat d ncesi ile kurulmu tiyatro. Tecim tiyatrosun u n
kartdr. (bkz. tecim tiyatrosu.)
1 067 - sanat ynetmen i : bk. ntendant.
1 068 - sandk : bkz. sandkkr.
1 069 - sandk kar (Kar.): Sandk da denir. Karagz ustalarn n ikinci yar
d mcs. raklara hizmet eder. Grevleri, tasvirleri sandktan kar
mak ve deneklere geirip zel bir i pe s ralamaktr.
1 070 - saray tiyatrosu [Al m . Sch/osstheater] : X l l l . yzylda saraylarda
krallar, sultanlar ve uydular iin zel oyunlar oynayan, cretini
saraydan alan topluluk.
1 071 - satir [Lat. satur=tok, dolu]. [Al m . Satire] : Talama, yergi. nsanlarn
ve evrelerin kusurlu yanlarn alaya alma.
1 072 - satmak (Tul.) : Bir jestin, bir mimiin, bir tmcenin, bir bl mcn
altn izmek, vurgulayp belirtmek.

94
 sentetik yntem [1073 - 1086 ]

1 073 - saturnalia : Eski Roma'da ekin tanrs Saturmus iin her yl 1 7 ara
l k'ta yaplan ve yedi gn sren tren.
1 074 - satyr [Yun. Satyros] [Alm. satyr] : Dionysos trenlerinde koronun
hayvan maskeli oyuncusu (Satr.)
1 075 - satyr oyunu [Alm. Satyrspiel] [Fr. satyre] [ng. satyr play] : Antik
tiyatrodaki yarmalarda, her yazar n tragedyadan ayr bir de
komedya yetenei ni belgelemek iin gld r trnde yazd oyun.
1 076 - savunca fAlm. Apologie] [Fr. apologie] [ng. apology] : Bir eye ya da
bir kimseye kusur kond urul masna kar o eyi ya da kiiyi savunmak.
1 077 - saydamlk fFr. effet de transparence] fng. transparency] : 1 . Tiyatro
konumasnda nsz harfleri bi rbirinden kesin olarak ayrdetmek,
2. Arka dzeyin grlmesini salayan efekt.
1 078 - saydam pano [Al m. Shirting] [Fr. voile de coton] fng. transparency
/inen]: nden ya da arkadan k verildii zaman, saydamlaan ince
bir bez ile kapl pano.
1 079 - saydam ses [Alm. klare Stimme] [Fr. voix daire] : Tiyatro konu
masnda tn yn nden przsz kan ses.
1 080 - sekban (Kar.) : Yenieri ocandan bir tip.
1 081 - selen [Alm.TonJ [Fr. son] [ng. sound] : Genel anlam iinde, insan sesi
olmayan herhangi bir ses.
1 082 - semai (Kar.): Gstermelik perdeden kalktktan son ra Hacvat'n
syledii ark.
1 083 - senaryo [t. scenarioJ : Commedia dell'Arte trnn sahnedeki
oyunu iin metinsiz ama bir konuya gre hazrlanan taslaa verilen ad.
(Bugn fil i m sanatnda reji kitab iin de kullan lmaktad r.)
1 084 - sendelemek (Ort. O.) : Kavuklu'nun der gibi yapp d memesi.
Bu, zor bir gsteridir, bunu ancak ok usta oyuncular yapabi l i r.
1 085 - senkronizasyon [Alm. synchronisation] [Fr. synchronisation] [ng.
synchronisation]: 1. Oyunda sz, k, hareket, m zik ve efektlerin
uyumu, elenmesi (Eleme). Daha ok film sanatnda kullanl r. 2.
Em presyonist oyunlarda old uu gibi, iinde fil m ve d iyapozitif bulunan
oynanlarda sahnedeki oyuncu n u n szyle, filmdeki grnty ya da
diyadaki resmi uyumlu olarak kaynatrma.
1 086 - sentetik yntem [Al m . Synthetisches system]: Oyu nun konusu,
bandan balayp geriye dnler yapmadan, olay srasna gre g
tren yaz.

95
serbest giri kart [1087 - 1 100]

1 087 - serbest giri kart [Alm. Frei korte] [Fr. bil/et de faveur] [ng. comp
limentary ticket] : lgililere cretsiz olarak verilen tiyatroya giri kart.
1 088 - seri m [Al m. Exposition] [Fr. exposition] [ng. exposition]: Oyunun
balang bl m . Seyircilere kiilerin du rumlarn , oyunun anlal
mas iin gemiteki olaylar sahnedeki olay iine kaynam olarak
veren nemli bl m .
1 089 - seri m blm [Al m . Expositionsakt] : Seyircilere kiileri, onlarn
d urumlarn, olayn balangcn aksiyon halinde veren bl mck.
1 090 - ses [Al m . Stimme] [Fr. voix] [ng. voice] : Solu k alp vererek ses tel
lerin i n kmldamasyla karlan tonlar.
1 091 - ses band [Alm. Tonband] [Fr. bande sonore] [ng. tape] : Bir oyu n u n
her eit ses etkilerini salayan manyetik erit.
1 092 - ses dal m [Al m . Akustik] [Fr. acoustique] [ng. acoustics] : Akustik.
1. Kapal bir yerde ses ls. 2. Fizik biliminin sesle ilgili bl m
(bkz. akustik.)
1 093 - sesi yerletirmek : nemli olan noktalardan biri de oyuncunun
sesini yerletirebil m e yeteneidir. Ses yanl yerletiri l i rse, hem
seyirciyi, hemde sanaty ok rahatsz eder. Bunun iin de, oyuncunun
ses almalar yapmas gerekir. Stanislavski Ynteminden.
1 094 - sesleme [Alm. Tonansatz, lntonation] [Fr. ntonation] [ng. ntonation] :
Konuma d zenindeki ses deeri.
1 095 - sessiz tablo [Alm. Stimmes spiel] [Fr. scene muette] : Yalnz jestler
ve mimiklerle konumasz oynanan tablo.
1 096 - ses titremesi [Alm. zitternde Stimme] [Fr. chevrotement] : Sesin tiz
tonlarda, soluun yetimemesi yznden titremesi.
1 097 - ses ynetmeni [Alm. Tonmeister] [Fr. chef preparateur du son] [ng.
sound director]: Seslendirme ile ilgili almalar yneten uzman.
1 098 - ses yuvarlanmas [Alm. berstrztes Sprechen] [Fr. bredouillement]:
Birbirinden ayr hecelerin kartrl mas ya da kaybolmas. Bu abuk
konumadan i leri gelir, heceler birbirinin zerine kayar.
1 099 - seyirci [Al m . Zuschauer] [Fr. spectateurs] [ng. spectators]: Toplu
olarak bir yerde ayn oyu n u ya da gsteriyi, gzle grnen bir durumu,
kiiyi, olay, tiyatro yapt iinde seyreden kii.
1 1 00 - seyir yeri [Alm . zuschauerraum] [Fr. salle de cours] [ng. auditorium] :
Seyircilerin bulunduu kapal ya da ak alan.

96
 skaramuiyo [1 1 01 - 11 1 6 ]

1 1 01 - scak ses [Al m. sympatische StimmeJ [Fr. voix sympathique] : Tiyatro

konumasnda tn ynnden kulaa ho gelen ses.
1 1 02 - srama (Bal . ) : Dansta yedi ana hareketten biri.
1 1 03 - sa [Al m . Kapasitaet] [Fr. capacite] [ng. capacity] : Herhangi bir
tiyatro alan ya da salonunun alabilecei seyirci saysn gsteren
kavram. Kapasite.
1 1 04 - snr klamas [Al m. Beleuchtungskasten] [Fr. herse cloisonnee]
[ng. compartment batten] : Sahne iinde gerekince ayd nlatma snrn
izen k topluluu.
1 1 05 - snrlama [Al m . obere Bhnenabdeckung] : Sahne dekorunun st
bl m n bezle ya da tahta perdeleri ile kapatma.
1 1 06 - srac : bkz. konduvit.
1 1 07 - srda [Fr. confidentJ : Oyunda ba kiilerin srlarn syledikleri,
bu yoldan ilerini dktkleri ast kii.
1 1 08 - simetri li : bkz. bakk dzen.
1 1 09 - simultane sahne (Lat. Simul - bir anda) [Al m. Simu/tanbhne]
[Fr. decor simultane] [ng. simultaneous stage] : Zamanda bir oyun alan
zerinde birden ok yerin ayn anda gsteril m esi. Bylece oyun iin
bir oyun yerinden brne gemek ara vermeden yaplabilir. Siml
tane sahne d zeni ilk kez olarak Ortaa n dinsel oyunlaryla ortaya
kmtr. (bkz. ayn anda olu.)
1110 - sipar (Ort. O.) : Ak, ya da gen adam tipi.
1111 - siperyo perdesi (Kar.) : Perdenin stnde, meinden yaplm yarm
perde.
1112 - sipsi (Kar.) : Karagz, Matiz ve Kl hanbeyin "ttn" ya da "sigara"
iin kulland teri m.
1113 - sirk [Alm. Zirkus] [Fr. cirque] [ng. circus] : Cambazlk, hayvan h ner
leri, palyao gldr leri gibi gsterileri, ou kez byk bir ad rd a
seyircilere sunan gezici toplul uk.
1114 - sirmata [Lat. syrmata] : Romal oyuncularn giysisi.
1115 - skapino [t. scapino]: Commedia dell'Arte trnn uak tiplerinden
biri ; bol dkl l giysisi, sivri ulu bir kamas vard r.
1116 - skaramuiyo [t. scarramucchio] [Fr. scaramouche]: Commedia
dell'Arte trnn asker tiplerinden biri. Kendi n i ven, korkak,
yalanc, sarho bir tiptir.

97
ske [ 1 1 1 7 - 1 130]

1117 - ske (ng. sketch = taslak) [Fr. esquisse] : Olaylar uzun uzadya geli
tirmeden, en can alc izgiler iinde veren, ou kez gnlk olaylara
dei nen, bir nkte ile biten, ksa sreli, espirili gldr t r. Bugn
revlerde, kabarelerde, radyo ve televizyon programlarnda ras
lanmaktad r.
1118 - skene (Yun. Skene = ad r) : Eski Yunan tiyatrosunda nce oyuncu
larn soyun u p giyindikleri, sonra dekorlarn d u rduu yer. nce bir
adrken sonra ahap (tahtadan) bir kulbe, daha sonra tatan
kap l bir bina olmu ve gittike bymtr.
1119 - skinnis {Yun. skinnis] : Eski Yunan tiyatrosunda satirik oyu nlarn
danslar. (bkz. satyr oyunu.)
1 1 20 - sogetto {t. sogetto]: Commedia dell'Arte oyu n u n u n taslana verilen
ilk ad.
1 1 21 - sokak oyunlar [ng. street players] : Sokaklarda hokkabazlk yapan,
skeler oynayan ve buna karlk seyredenlerden para toplayan kk
toplu luk.
1 1 22 - son antik komedya {Al m. neue Komdie] [Fr. comedie nouvel/e] {ng.
new comedy] : Antik Yunan komedyasnn skender zamanna raslayan
incelmi dnemi.
1 1 23 - son alma [Alm. general Probe] [Fr. repetition generale] [ng. dress
rehearsal]: Genel alma (prova). lk temsi lden bir gn nce dekor,
giysi, efektler, k gibi btn elerin katld prova.
1 1 24 - sondeyi: bkz. epilog.
1 1 25 - son sz : bkz. epilog.
1 1 26 - sopalama {Alm. Prgelszene]: 1 . Commedia dell'Arte'den alnma,
hareketli, gln sahneleri olan, kap kovalamacalar, sopa v urmalar
ve dayak atmalarla gelien sahneler ya da geiler. 2. Trk kukla;
Karagz ve Tuluat oyu nlarnda da "sopalama" lara raslarz.
1 1 27 - soprano [t. soprano] {Al m . Soprano]: nce kad n sesi.
1 1 28 - sorun oyunu {Al m . Problem-Stck] [ng. problem play] : zmlen mesi
gereken (bireysel ya da top l umsal) sorunlar konu edinen oyun.
1 1 29 - soru tonlanmalar {Alm. Fragebetonung] [Fr. ntonations, nterroga
tives] : Soru tmcelerinin tonlanmalar.
1 1 30 - soti (Fr. sotie, sot = lgn) [Al m. sottie = narrenstck] : lg n l k
oyunu. XV. ve XVI. yzyllarda, Fransa'da elence ereiyle yaz l m,
kiileri lgn l klar iinde gsteren, ou kez temel olay b u l u nmayan,
d i nsel, siyasal talama oyun u .

98
 strum und drang [1131 - 1 142)

1 1 31 - soyguncu (Ort. O. Sey. O.) : engileri soyd uru p giydiren kad nlar.
1 1 32 - soylu dans [Fr. danseur noble] : Be kad n dansya elik eden klasik
dans ustas.
1 1 33 - soytar [Alm. Possenreiss_!! r, Cfown] [ng. clown] : Bir oyunda, skete
ya da sirkte gln hareketler ve szlerle evresindekileri gld ren
oyuncu.
1 1 34 - soytarlk oyunu : bkz. bu(.
1 1 35 - soyutuluk [Alm . abstrakte Kunst] [Fr. abstractionnisme] [ng. abst
ractionism] : XX. yzyl n banda kan ve sanatta konunun yalnz
genel ve soyut bii mini hatrlatacak anlat aralar kullanan nc
ak m. (bkz. saltlk.)
1 1 36 - soyut tiyatro [Al m . abstraktes Theater] [Fr. thetre abstrait] [ng.
abstract theatre] : nce resim sanatnda kullanlan "soyut" teri m i
daha sonra, bi raz deiik anlamda tiyatroya girmitir. Olaylar dizisini
ve oyuncu trn gerekilik erklerinden ve allagelmi mantk
d zeninden kurtarmak amac n gden, bir btnl olan tiyatro
tr. dnyay gerek olarak al r. Konumalar ve oyun kiileri biim
sel ve anlamsal yoldan bozu l u r (deforme edilir). karikatrletirilir.
1 1 37 - sylenm e : bkz. monolog.
1 1 38 - syleme (Ort. O.) : Orta oyununun birinci bl m . Kavuklu ile
Piekar arasnda geen konuma. (bkz. muhavere.)
1 1 39 - sz noktalamas [Al m . metrisher Ausdruck] [Fr. ponctuation orafe] :
Tiyatro konumasnda bir parann sylenmesinde kullanlan nok
talama.
1 1 40 - stanislavski yntemi [Al m . Stanislavski-System] [Fr. systeme de
stanisfavsky] [ng. Stanislaviski system] : Konstantin Stanislavski'nin
(1863 - 1 938) oyunculuk yntemi. Oyuncu nun d uygu ve us ynnden
kendini rolne hazrlamas ve altrmas.
1 1 41 - stasimon [Yu n . stasimon] : Eski Yunan tiyatrosunda iki epejzodia
arasnda sahne boken, koronun orkestra alannda ayakta d u rarak
syledii ezgi. (bkz. koro.)
1 1 42 - sturm und d rang [Alm . = frtna ve atl (Cokunluk a)] [Fr.
romantisme] [ng. storm and stress] : XVlll. yzyln ikinci yarsnda,
Almanya'da yazar ve ozanlar, us'u n planda tutan Antan Auflrung
(=Aydnlanma) akm na kar, Rousseau'nn doaya dnme gereklilii
d ncesini benimserler ve kurallarla topl u m balarn paralayan

99
 suflr [1 143 - 1153]

cokun davranlariyle yeni b i r ak m yaratrlar (1 767 - 1 785) Bu akm

ad n, Alman yazarlarndan F. M. Llinger'in ayni adda yazd d ramn
dan al r. Klasik a ncesidir. Franszlarn i l k Alman romantizmi
dedikleri akm d r. rn. Goethe'nin genlik dram : "Gtz von Berlic
h ingen" ile Sihi ller'in genlik dram : "Die Ranber" (= Hayd utlar).
1 1 43 - suflr [Alm. Souf(leur] [Fr. souffleur] [ng. promter] : Oyu n u metinden
izleyen, u n utu lan tmce balarn fslayarak oyuncuya hatrlatan
grevli kii.
1 1 44 - sunak [Al m. Altar] [Fr. autel] [ng. o/tar] : Anti k Yunan tiyatrosunda
enlikler balamadan nce Yu nan l larn tanrlarna ve zellikle Dio
nisos'a arap sund u klar, kurban kestikleri yer.
1 1 45 - su oyunlar [Alm. Wasserspiele] : 1 . Roma tiyatrosunda ii su dolu
bir arena iinde yaplan gsteriler. Sonradan Tiber l rma'nn ky
snda yaplan bir tiyatroda bu oyunlar oynanmaa balanmtr. Bu
oyunlar "Nau machio" olarak tan nr. 2. Barok ada Avrupa saray
bahelerinde dzenlenen enliklerde byk havuzlarda yaplan gs
teriler. 3. (Krm. O.) ehzade d nlerinde ve nemli gn lerde Os
manl Sultanlarnca hazrlanan elencelerde byk aptaki su oyunlar.
Su stnde sava, canavarla bouma gibi sahneler yer alrd.
1 1 46 - sOretbaz : (Kuk) Eski Trklerde Kukla oynatc.
1 1 47 - susamc (Kar.) : Karagz oyu nunda, hamamda susam helvas satan
zenci.
1 1 48 - susmal tiyatro [Alm. Theater des Schweigens] [Fr. thetre de si/ence] :
Duygularn susmakla anlatlmas n deneyen yeni bir tiyatro t r.
1 1 49 - "susun" [Al m. "Ruhe"] [Fr. "doucement"] [ng. "steady, eosy"J : Bir
oyun almas olurken yaplan ihtar.
1 1 50 - "susunuz" [Alm. "ruhig"] [Fr. "si/ence"] [ng. "si/ence"]: Iklar ya da
levha ile yaplan uyar. zellikle perde aldktan sonra kullan l r.
1 1 51 - su yolu [Al m . Wasserweg] [ng. set waters] : Barok ada, i l k kez,
sahne zerinden bir kayk geirmek ereiyle iine su konan, iki yan
yksek kanal ya da yol.
1 1 52 - sre izelgesi [Aln. Arbeitsplan] [Fr. conduite] [ng. time book] :
Yard mc tekni k uzmanlarn almalarn n sresini beli rten izelge.
1 1 53 - srrealizm [Alm. Srrealismus] [Fr. surrea/isme] [ng. surrealism] :
XX. yzyl balarnda, Fransa'da Andre Breton'u n , Freud' u n gr
lerine dayanarak at ve bilinalt gerei d te olduu gibi paralar
birbirini t utmaz bir anlatm i l e vermeye alan akm. (Gerekstclk)

100

1 1 54 - akak (Ort. O.) : 1 . Piekar' n elinde b u lunan atal tahta ; akak diye
ses verir. bkz. pastav. 2. Com media dell'Arte'de kom i k uaklar da
kullan l r.
1 1 55 - akak [Al m . Bei(allklatcher] [Fr. claqueur] [ng. clapper] : Oyunun
alklanacak yerlerinde ekimser seyirciye nayak olu p onun da
alklanmas n salamak ereiyle tutulmu alk.
1 1 56 - amamiko (Kar.) : Ustalarn Karagz tipi iin kullandklar argo.
1 1 57 - ano (Tul.) : Sahne.
1 1 58 - anson [Al m. song] [Fr. chanson] [ng. song] : 1 . G n l k ve politik
konulara ya da ak, arap, yaama sevinci gibi konulara deinen, ka
barelerde sylenen ark, 2. M zikli oyunlarda tek kiinin syledii
ark. rnek : Brecht'in yaptlar.
1 1 59 - arj rol [Alm. Chargenrolle] [Fr. charge]: Ksa, ama keskin kiile
, tirme isteyen rol.
1 1 60 - eb baz : Karagz oyu n u n u oynatan usta. bk. hayalbz, sretbaz,
hayali.
1 1 61 - ef krss [Al m . Kappelmeisterpult] [Fr. pupitre] [ng. music stand] :
Orkestra efin i n notalar n koyduu krs.
1 1 62 - eleme [Fr. chuintement]: Tiyatro konumasnda, "s" harfin i n yerine
"" ve "u" harfierini syleme.
1 1 63 - em'a (Kar.) : Perde arkasnda yaklan k. bkz. meale.
1 1 64 - em'a ana (Kar.) : bkz. meale ana.
1 1 65 - enli k : bkz. festival.
1 1 66 - eyh kteri (Kar.) : ran'n Kter kasabas ndan Bursa'ya gelerek
yerlemi ve sylentiye gre ilk Trk Karagz'n perdeye yanstm
olan kii. Eski Karagz ustalar, onu "Piri miz eyh Kteri" diye
anarlar.

101
eytan [1167 - 1 174]

1 1 67 - eytan [br. satan] [Lat. diabolos] [Fr. diable] [ng. devit] [Alm. teufel] :
Halk efsanelerinde ve Goethe'nin " Faust" adl yaptnda "meplins
topheles". Ortaa oyunlarnda ktln simgesi. Bu rol oynayanlar,
her yannda irkin yzler bulunan deriden giysiler giyerlerdi.
1 1 68 - k (Kar. Ort. O.) : Zampara da denir Karagz ve Orta oyunu tipi.
1 1 69 - iddet [Al m . lntensitaet] [Fr. ntensite] [ng. ntensity]: Bir sesin
kulamzda yapt etki.
1 1 70 - imek lambas [Alm. Blitz/ampe] [Fr. boite d ec/air] [ng. flash box]:
imek etkisi yaratmak iin kullanlan lamba.
1 1 71 - iebaz (Krm. O.) : ieleri dengede tutarak hner gsteren oyuncu.
1 1 72 - orolo (Ort. O.) : ocuk.
1 1 73 - valye oyunu [Al m . Ritterdrama]: Kaynak olarak Aimanya'da,
Ortaa edebiyatna dayanan valyelerin (beylerin) kahramanlk
larn gsteren oyun. (Beylik oyunu).
1 1 74 - ubedabaz (Krm. O.) : Gzbaclk gsteren oyuncu.

102
 T

1 1 75 - tabanca [Al m. Spritzpistole] [Fr. pistolet] [ng. spray-gun] : Dekor

boyamada boyay pskrtmek iin kullanlan kom p resrl tabanca.
1 1 76 - takl ma k : 1 . Satamak, sz atmak. 2. Roln a rmak, d uraksamak,
u n utmak.
1 1 77 - takm oyunu : bkz. topluluk oyunu.
1 1 78 - takip [Alm. Verfolgunsscheinwerfer] [Fr. projecteur de poursuite]
[ng. followspot] : Sah ne zerindeki eyay ya da hareket eden bir
kiiyi hareket d u ru munda izleyen k.
1 1 79 - taklabaz (Krm. O.) : Takla atarak h ner gsteren oyuncu.
1 1 80 - takliti (Krm. O.) : Taklit yapp seyirciyi gldren kimse. Sonradan
" Meddah" ad n alm tr. bkz. meddah.
1 1 81 - takma sa [Alm. knstliches Haar] : At klndan yap l m sa.
1 1 82 - tanma [Yun. anagnorisis] [Alm. kenntlich machen] : Bulgu. Aristo
teles'in "Poetika" ad l kitabndaki bl mleme. Bir yabancy bir ia
retten, tad eyadan, yapt hareketlerden tanma; Aristoteles
bunu yle bl m lemitir : 1 . D iaretlerden (benler, yaralar), 2.
Bir kimsenin kendini ele vermesiyle, 3. Anlar n canlanmas ile, 4.
Benzer yanlar bu larak, mantk yoluyla, 5. Oyu nun geliim sresi iinde
tanma. Aristoteles'e gre d ram sanat iin en ustacas sonuncusudu r.
1 1 83 - tanrcalk [Fr. apothese]: Peri li oyun, geitleme gibi, gz kama-
trc bir oyunda son ve en parlak bl m .
1 1 84 - tansk oyunu : bkz. mirakl oyunu.
1 1 85 - tarama : bkz. takip .
1 1 86 - tarih aykrl [Lat. anachronismus] [Fr. anachronisme] : Tarih sra
sn, tarih tutarln bozmak. Tiyatro yaznnda ve mizansende gldr
salayan, yad rgatan bir ge olarak kullan l r. rn. Shakespeare
oyu nlarna yaz makinesi, gzlk gibi eler sokmak.

103
tarih komedyas [1187 - 1 202 ]

1 1 87 - tarih komedyas [Al m . geschicht/iche Komdie] [Fr. comedie his

torique] [ng. historical comedy] : Konusu tarihten alnm komedya
tr.
1 1 88 - tarih orun lamas [Fr. al/egorie de l'histoire] flng. historica/ a//egory] :
Yaanan zamanda geen politik bir olay, gemiteki benzer b i r du
rumla antrmak (karlatrp anlatmak).
1 1 89 - tarih oyunu [Alm . geschichtlihes Drama] [Fr. piece historique] [ng.
historical play] : Bir tarih olayn ele alp o olayn getii a, evreyi,
i nsanlarn yanstan oyun.
1 1 90 - tartaglia (t.) : Commedia dell'Arte trndeki kekeme tipi.
1 1 91 - tart vurgusu {Al m. metrische betonung] [Fr. accent metrique] : Sz
cklerin a rln ve hafifliini d zenleyen vurgu.
1 1 92 - tasbaz (Krm. O.) : Geni entarisinin iine saklad bo ya da yemek
dolu tabak ve ;naklar kararak gzbaclk ve el abukluu yaparak
hner gsteren oyuncu.
1 1 93 - taslak [Al m . Entwurf] [Fr. esquisse] [ng. sketch] : Bir dekorun taslak
biim i nde n hazrl. Eskiz.
1 1 94 - tasvi r : Karagz oyunu figrne verilen ad.
1 1 95 - tanabil i r geri lambalar [ng. length] : Perde ya da pano arka
larnda kul lanlan yukardan aaya d izilmi lambalar.
1 1 96 - ta nabilir sahne [Alm. Bewegliche Bhne] : Tanabilen, katlanp
kurulabilen sahne.
1 1 97 - tanabi l i r yanstc [Alm. Versatzbeleuchtung] [Fr. reflecteur de
plateau] [ng. standard flood] : steni len yere tanabilen yanstc
lamba.
1 1 98 - tayc (Kar.) : Tasvirleri ustasnn evinden alp oyun yerine tayan
rak.
1 1 99 - tatar (Kar.) : Ancak bir lehe taklidi yapmak iin perdeye seyrek
kan b i r tip.
1 200 - tatbikat sahnesi [Alm. Studiobhne] : 1. Tiyatro ile uraan renci
lerin tatbi kat grmeleri iin kk sahne. 2. Oyuncularn yeni slu p
denemelerine yarayan kk sahne.
1 201 - tatlsu frengi (Kar. Ort. O.) : Avrupallk taslayan doulu hristiyan
tipi. Karagz oyu nunda bu, ou kez R u m ' d u r. bkz. Rum
1 202 tatu (Kar.) : Karagz oyunu oynatlan kahvelere verile n ad.
_
-

104
 tekrarlama [1203 - 1218]

1 203 - tatucu (Kar.) : Karagzclerin kahveciye verdikleri ad.

1 204 - tavan [Al m. Decke] [Fr. plafond] {ng. ceiling] : Sahne tavan ya da
dekor tavan.
1 20S - tavan knts [Alm. Abdeckung] [Fr. frise de corridor] [ng. apron] :
nd zey (n sahne) zerindeki knt.
1 206 - tavan olanlar (Krm. O.) : Dans eden gen olanlara verilen ad.
1 207 - tavanca (Krm. O.) : Gen olanlarn dansettii mzik.
1 208 - taylan vurgusu [Ff. accent rhythmique] [Al m. rhythmische Betonung] :
Konumada, szcklerdeki sesin d zenli bir yolda ykselip alalmasn
dengeye koyan vurgu.
1 209 - tayfa (Krm. O.) : Tul uat tiyatrosunda figrana verilen ad.
1 21 0 - taziye (si. Tiy.) : ii rlerde " Kerbela" olay zerine d insel ac ekme
oyunu. Bunlarn yazl olanlar da vard r. Oyunlarn ounl uu Fars
a' d r ; Arapa ve Trke olanlar da vard r.
1 21 1 - tecim tiyatrosu [Al m. Geschafftstheater] Sanat tiyatrosuna aykr
bir tiyatro tr. Amac, eitim yerine yalnzca kazantr. Bunun
iin de oynad klar yaptlarn sanat bakmndan bir deeri yoktur.
Ancak elendirici, hafif yaptlar sahneye kon u r. Paris'de B u l var
Tiyatrosu , New York'ta: Broadway Tiyatrosu tipik rneklerdir.
1 21 2 - tefci (Kar.) : bkz. defi.
1 21 3 - tehlikeli tonlama [Fr. ntonations dangereuses] : Gl d uygu larn
anlatmnda tiz tonlara kma tehlikesi.
1 21 4 - tekbyk (Kar.) : Tuzsuz Beki r dizisinden bir kabaday tipi.
1 21 5 - tekerleme (Ort. O.) : Sylemenin en nemli kesimi. Kavuklu ile
Piekar arasnda geen ve ou kez bir d n anlatlmasna dayanan
ene yar.
1 21 6 - tekerlekli sahne [Yun. ekylema] [Al m . fahrende Bhne] [ng. rolling
stage] : Antik Yunan tiyatrosu nda gr len, arkadan gelen, kimi oda
ii sahnelerini su nmak amacyla, oyu n yerine itilerek tekerlek ze
rinde geti rilen sahne, kk dzey.
1 21 7 - teklemek: Orta oyu n u ve Tuluat tiyatrosunda, genelli kle her eit
tiyatroda, rol n arp d u raklamaya denir.
1 21 8 - tekrarlama {Al m. Wiederaufnahme] [Fr. reprise] [ng. restaging] :
Bir oyu n u d zeltmek ereiyle yeniden ele alarak alma, yeniden
alma.

105
telari [1219 - 1231 ]

1 21 9 - telari (t.) : Ayd nlanma a nn balarnda kullanlan bir dekor tr.

yan resi mli, eksenleri evresinde dnerek sahne deii mlerini
salayan ilkel mekanizma. Yunan tiyatrosundaki "Periaktoi" !arn
gelimi biimidir. (bkz. periyaktoy.)
1 220 - televizyon gsterisi [Al m . Fernsehschau]: Televizyonda gsterilmek
zere hazrlanan ve televizyon yaynlar nn zelliini tayan gsteri.
1 221 - televizyon oyunu [Alm. Fernsehspiel] [Fr. piece de television] [ng.
television play]: Televizyonda seyredilen, bunun iin ou zaman
filme alnan ve fi lim tekniine uygun olarak hazrlanan oyun tr.
Kimi kez dorudan bir tiyatro oyunu, filme alnmadan da yaynlanr.
1 222 - tel halat [Al m. Drahtseil] fFr. cble] fng. wire rope]: l klama siste
m i nde, panolarn ve arlklarn balanmasnda kullanlan tel halat.
1 223 - telif hakk fAl m . Urheberrecht] fFr. droits d'auteur] fng. copyright,
author's right] : Bir kimsenin bir yapt zerinde hakkn salayan,
onu maddeten ve manen koruyan sahi pl ik. (bkz. yaz pay.)
1 224 - temaa (si. Tiy.) : slam l kelerinde sahne oyunlar.
1 225 - temaa (Kar. Ort. O.) : Meddah, Karagz, Orta Oyunu, tiyatro,
kanto, d ram ve benzeri krm k sanatlarn n tmne verilen ad.
1 226 - temelli yazar fAlm. Bhnendichter, Hansdichter]: Belirli bir aylk
karlnda bir tiyatroya ylda belli sayda yapt yazmay ve baka
yazarlarn o tiyatroya sunaca yaptlar uyarlamay yklenen yazar.
1 227 - tempo : H z gsteren l. Stanislavski ynteminden.
1 228 - temsil fAlm. Vorstellung] fFr. representation] fng. per(ormance] :
B i r tiyatro yaptnn bu ynetici nderliinde, ok sayda provadan
sonra, seyirci nnde canlan d r l . Seyirci nnde oynanan oyun,
gsteri.
1 229 - temsil raporu fAlm. Au((hrungsbericht] : Her oyundan sonra, ou
kez sahne ynetmeni ya da bir grevlinin dzenledii oyunun gerekli
gidii bakmndan grlen aksaklklar belirten bildiri.
1 230 - ten boyas [Fr. (ond de teintJ : Makyajda ten zerine srlen eitli
renkteki boyalar.
1 231 - teneke yuvarlama k : Eski Tuluat oyunlarnda, ou kez ad "bi"
olan uak, sahne gerisinde bir gaz tenekesi yuvarlar, sahneye yle
girer, seyirciler de bu al lagelmi harekete glerlerdi. Bu terim
bugn de tuluata kaan, ucuz aralarla seyirciyi gld rmeye kalkanlara
uygulanr.

106
 tiyatro [1232 - 1248 J

1 232 - tenih (Tul.) : Ermenice. Makyaj.

1 233 - teno r : Tiz, ak erkek sesi.
1 234 - tepeden i n me : bkz. deus ex maclina.
1 235 - tersine kerteleme : D. ini. Bir oyu nun doruk noktasndan
sonra geri l i m ynnden dn.
1 236 - tersinleme [Alm. /ronieJ [Fr. ronie] [lng. rony] : Biriyle ya da bir
olayla alay. Etkiyi oaltmak iin, bir eyin tersini syleyerek alay
etme ; birini szle vurma.
1 237 - tezli oyun [Alm. Tlesenstck] [Fr. piece de tleseJ [ng. tlesis play] :
Aksiyonun, d ncelerle gelitirildii oyun tr. Bu oyunlarda bir
tezin tartmas yap l r, oyun kiileri, daha ok, yazarn d ncelerinin
ya da tezin i n szcleri durumundad rlar. rnek: Sudermann' n
(1857 - 1 928) yaptlar.
1 238 - thalia [Yun. tlaleia] : Antik tiyatroda komedyan n kr iiri dizesi.
Bugnk anlam ile btn tiyatronun simgesi ve koruyucusu. Belirtisi
gln maske ve arpk oban sopas.
1 239 - tn [Fr. timbre]: Y kseklii ve iddeti ayn olan sesleri birbirinden
ayran nitelik.
1 240 - tnl ses [Fr. voix timbree] : Tn ynnden bir ses zellii.
1 241 - tnm [Fr. tonalite] : Konuma d zenindeki ses deeri. bkz. ses/eme.
1 242 - tip [Alm. typ] [Fr. Type] [ng. type] : nsanlar genellemesine yanstan,
kendine zg kiilii olmayan, daha ok bilinen kal plardaki i nsanlar
gsteren oyun kiisi.
1 243 - tirad [Alm. tirade] [Fr. Tirade] [ng. sali/ogay] : Oyun kiilerinin uzun
soluklu konumalarna verilen ad.
1 244 - tiran (Krm. O.) : Tul Oat tiyatrosunda kt adam tipi.
1 245 - tirit (Krrn. O.) : Trk TulGat tiyatrosunda lecek durumda yal
adam.
1 246 - tiryaki (Kar.) : Mahallenin yals, afyona yakalanm bir tiryaki. Bu
tip yar uyur, yar uyank bir d u ru mda dolar. Konutuu srada
birden horlayarak uyumaya balar. Mahal leli, bu tiplerle alay etmek
iin, eitli oyunlar yapar.
1 247 - titreim [Aln. Resonanz] [Fr. resonanceJ : Grtlakta oluan sesin
boaz, az, burun boluklarnda bymesi.
1 248 - tiyatro [Aln. Theater] ffr. tle8tre] [ng. tleaterJ [t. otrteoJ : (Yun.
Theastai - grmekten "theatron" - genel gr) Antik Yunan

107
tiyatro birimi [1249 - 1 265 ]

tiyatrosu nda yalnzca seyircilerin "oturduklar yer" anlamna geli rken

bugn genel olarak btn d ramatik gsterilerle i linti li alma alann
kapsar; tiyatro yapsn , eylemini ve kavramn kar lar. Tiyatro, kimi
kez, " d rama" kavramna kart olarak bir temsilin metin d nda kalan
btn ynlerini belirtir. Ancak "drama" yaln zca sz deildir, bunun
yan s ra oynay anlam n da geti rir; bu nlarn i kisi birbirinden ayrl
maz. teki eler d ekor, giysi, mzik ve danstr. Ayrca, " Fransz
tiyatrosu", "talyan tiyatrosu " dendii zaman bu ul uslar n ti) at ro
yaant lar nn bt n yn leri ; Cornei lle'in tiyatrosu, Shakespeare'in
tiyatrosu denildii zaman bu yazarlarn oyunlar anlalacaktr. Trk
eye "tiyatro" teri m i talyanca "teatro" szc ile gi rmitir.
1 249 - tiyatro birimi [Al m . Theaterwissenschaft] [ng. theater scienceJ:
Tiyatroyu tarihsel geliimi iinde kurumlaryla, deneysel eleriyle
incelemeye, yorumlamaya gtren bilim kolu.
1 250 - tiyatro dergisi [Alm. Theater-Zeitschrift] [Fr. revue thetrale] [ng.
theatrical review] : Tiyatro ile ilgili konular yaynlayan dergi.
1 251 - tiyatro dili [Al m . Bhnenaussprache] [fr. langage thetrale] [ng.
theatrical language] : Oyu n kiilerinden her birinin zelli klerini be
l i rten, yaz, edebiyat ve konuma di linden ayr, doal, rahat kesti rme,
youn ve gerili m l i konuma dili.
1 252 - tiyatro d [Alm. Untheatralisch] [Fr. anti-thetrale] [ng. non-theot
rical]: Tiyatro kurallarna, tiyatro sanatnn gerekerine, zelliklerine
aykr olan.
1 253 - tiyatro dnemi [Al m . Spielzeit] [Fr. saison thetrale] [ng. theatre
season] : Tiyatro al malarnn balangc ile bitimi aras ndaki sreyi
kapsayan aylar. Genel olarak, yln dokuzunca ya da onu ncu aynda
balar; yeni yln, beinci ya da altnc ay n n sonunda biter.
1 254 - tiyatro eiti m i [Al m . Theaterwissenschaftliche erziehung] [Fr. educa
tion thetrale] [ng. theatrical education] : Tiyatroyu, kayna, tarihsel
gelimesi, kurallar, gereleri, teknii ve eitli ynleriyle ayd n lat
may erek edinmi eitim yntemi.
1 255 - tiyatro filmi [Alm. Theaterfilm] [Fr. thetre filme] fng. photographed
stage play] : 1 . Sahnede gsteri len, bir oyu n u olduu gibi aktaran film.
2. Bel l i bir oyun iin yaln zca ona yard m eder nitelikte ekilmi film.
1 256 - tiyatro kapcs [Alm. Theater-Portier] [Fr. chasseur] [ng. comissionai
re] : Tiyatronun kapsnda d u ran ya da kapda biletleri toplayan grevli.

108
 tiyatro teknii [1257 - 1 266 ]

1 257 - tiyatrolatrma [Al m . Theatralisieren] : Alexander Taj row'un (1 885 -

1 950) ortaya att "tiyatroyu tiyatrolatrma" deyi mi, sahneyi yazarn
ve metnin tekelinden kurtarp yazar-rejisr ve oyuncu arasnda
uyum l u bir i birliine gt rmeyi ama edinen bir ak m beli rler.
" zgr tiyatro" adl kitabnda (191 5 - 1 920) yntemi naturalist ve
i l lusyonist tiyatroya kar ol up ekspresiyonist tiyatroyuet kilemitir.
1 258 - tiyatroluk [Alm. Theatralisch] [Fr. thetrale] [ng. theatricalJ : Tiyatro
zellii tayan, tiyatroya gider zellikleri bulunan.
1 259 - tiyatro mzesi [Al m. Theatermuseum] [Fr. musee de thetre] [ng.
theater museum] : Tiyatro tarihi ile belgelerin, kostm ve dekor par
alarn rnek olarak bir araya topland, eitli kollarda (tiyatro
sanatyla i lgili) ariv ve bl m lerin bulunduu yer.
1 260 - tiyatro retmeni [Alm. Theaterwissenschaftler] [Fr. professeur de
thetre] [ng. drama teacher] : Tiyatro bilgilerini ve tekniini reten
kimse.
1 261 - tiyatro sanat [Alm. Theaterkunst] {Fr. art de thetre] {ng. art of
theater] : 1 . eitli sanat kollar n (edebiyat, m zik, dans, resim, mi
marlk) zel likle de oyunculuk sanatn birletiren sanat. 2. Belirli
kiiler arasnda geen bir olay, kiileri canland ran oyuncular, sahneye
koyu, dekor, klama, m zik ve eitli efektleri eree en uygun
bii mde d zenleyip tiyatronun gereklerine gre kullanan sanat. 3.
Tiyatro sanat ana blme ayr l r : Dram, Opera-operet ve Balet.
1 262 - tiyatrosever {Al m. Theaternarr] [Fr. thetrophile] : Tiyatro sanatn,
klt rn edin mi, tiyatroya kkl olarak bal olan kii.
1 263 - tiyatro sezonu : bkz. tiyatro dnemi.
1 264 - tiyatro enlii [Alm. Festspiel] [ng. festival] [Fr. festival]: oun
lukla yaz aylarnda oynatlan sanat bak m ndan rnek oyunlar. Bu
enlikler tiyatro tarihi yn nden nemli yerlerde (Epidau ros) ya da
nemli sanatlarn doum yerleri nde (Mozart-Salzburg) ya da eitli
tiyatro kltr olan u l uslar karlat racak bakentlerde (Theatre
des Nations-Paris) d zenlenir.
1 265 - tiyatro sorumlusu [Al m . Verwaltungsdirector] [Fr. directeur] [ng.
acting manager]: Tiyatronun sanat d ndaki ilerini yrten grevli.
1 266 - tiyatro teknii [Al m . Theatertechnik] [Fr. technique du thetre] [ng.
theatre technique] : Yazar, ynetmen, oyuncu ya da tiyatron u n br
alanlarndaki kiilerinin bilmesi gereken tiyatro kural lar n n ve gere
leri n i n uygulanmas iine verilen ad.

109
tiyatro topluluu [1267 - 1 278 ]

1 267 - tiyatro topluluu [Al m. Theatertruppe] [Fr. compagnie] [ng. com

pany] Belli sayda oyuncu ve yard mclardan kurulu yerleik ya da
gezici tiyatro toplu l uu.
1 268 - tiyatro trleri [Al m . Theaterarten] : Oyunlarn iled ikleri konu larda
ve bu konular ilerken kul lanlan anlatmlar ynnden ortaya kan
deiik yaptlarn zelliklerine gre ayr ldklar eitler : Bulvar
tiyatrosu, Politik tiyatro, Psikolojik tiyatro vb ...
1 269 - tiyatro uzman [Alm. Theaterfachmann] [ng. stage expert] : Tiyatro
da dekor, kostm, klama, seslend i rme gibi tekni k ilerin badan
b u l u nan, zel bir eitimle yetimi olan kimse.
1 270 - tiyatro yaps [Al m . Theatergebude] [ng. theater building] : Oyun u
gerekletirmek i i n yeterli sahne teknii olan bir oyun yeri i l e seyir
ciler iin bl m l yerleri iine alan yap.
1 271 - tiyatro ynetmeni [Al m . Direktor] [Fr. administrateur] [ng. business
manager] : Tiyatro ilerin i n y rtl mesini denetleyen kimse.
1 272 - tiyatro zaman [Al m . theatralische Zeit] [Fr. temps thetral] [ng.
theatrical time]: Tiyatro yaptna zg zaman. Bu s re genel olarak
bir olayn gerekteki s resinden daha ksa ve youn olur. Bazan
sramalar, atlamalar yaplabilir. Kimi kez de olayn gerek sresiyle
eit olabilir.
1 273 - tiz blge [Fr. registre aigu]: Bir sesin tiz tonlarnn topland blge.
1 274 - togata komedyas [Lat. fabula togata] : Roma yerli konu l u ve giysili
Latin komedya tr. (Toga - Eski Romallarn zerlerine giydikleri
giysi) Yunan tre ve ak m lardan ayrlan bir ak mn ad dr. Olaylar
Roma'da geer. Roma'da gemezse bile, Palyata trnde olduu gibi
Yunanistan'da gemez.
1 275 - tongur (T. K.O.) : Anadol u'da oyunlar d zenleyene verilen ad.
1 276 - toplayc k [Alm. konzentrierter Scheinwerfer] [Fr. projecteur
concentre]: l, dar bir alana ynelten stdyo lambas.
1 277 - topluluk [Al m . Ensemble] [Fr. ensemble] [ng. ensemble] : Bir tiyatro
da oyuncularn t m n e verilen ad.
1 278 - topluluk oyunu fAl m . Ensemb/espie/] [Fr. jeu d'ensebmle] [ng. en
semble play]: Oyuna katlanlarn her birinin uyumaiinde bir btn
kurabilmeleri, ilerinden biri sivril m eden, baarn n eit dald
oyuncul u k. Takm oyunu.

110
 tragedyann eleri [1279 - 1287 )

1 279 - toplumcu oyun [Alm. soziales Drama] [ng. social drama] : i hare
ketleriyle ortaya km, toplu m u n ekonomik d u r u m uyla ilgili oyun .
Gereki tiyatronun son yazarlar toplu m u konu olarak almlardr.
a mzda bu ei lim, zellikle ilk kez G . Hauptmann'da sonra da gen
kuak ngiliz yazarlarnda izlenmektedir.
1 280 - toplumsal oyun [Alm. Gesellschaftsstck] [ng. social play] : Toplum
sorunlar zerine eilerek tartan ve ahlak yn n den tutu m u olan
oyun.
1 281 - toramanl karagz (Kar.) : 1. Cinsel organlar olan Karagz tasviri.
2. Bu tasvirlerle oynanan ak sak Karagz oyun u . B u tr oyunlar
Lale devri nde ortaya kmtr. ou zaman soylu kiilerin kkle
rinde oynanrd.
1 282 - tkezlemek [ng. fluff] : Sahnede szleri tam olarak syleyememek.
Yanl eyler sylemek ya da d uraksamak.
1 283 - tre komedyas [Alm . Sittenstck] [Fr. comedie de moeurs] [ng.
comedy of manners] : G n l k olaylardan, zell ikle belirli bir dnemin
ve snfn belirli trelerinden hareket ederek, ahlak bir adan
bunlarn zayf yan n glnletiren, toplu msal zararlarn keskin bir
yolda beli rten komedya tr.
1 284 - trenci ba [Alm. ZeremonienmeisterJ [ng. master of ceremoniesJ:
Bir treni, gsteriyi yneten kii.
1 285 - tragedya [Al n. tragdie] [Fr. Tragedie] [ng. tragedy] : (Yun. "Tra
gos - kei i l e Ode - ezgi). "Kei ezgisi" anlamnda ortaya kmtr.
Sonradan zel bir trn ad olmutur. Antik ve Klasik tanma gre,
yceltil mi szlerle yazlan, bir kahramann iyi bir d u ru mdan kt
bir d uruma d mesiyle, d uyusal arn may salayacak ac ma ve korku
d uygularna ynelen bir oyun tr. Klasik anlayta manzum olarak
yazlan tragedya, daha sonra d zyazyla da yazlmtr. (rn. Ais
khylos, Sophokles, E u ripides, Corneille, .Racine, Goethe ve Schiller).
1 286 - tragikomedya [Al m . Tragikomdie] : Tragedya ile komedyan n bile
iminden ortaya km bir oyun tr. Tiyatro tarihi iinde en gerek
tragikomedya kiilerinden biri Shakespeare'in "Onikinci Gece" oyu n u n
daki Ma/volio karakteridir.
1 287 - tragedyann eleri [Al m . Bestandteile der Tragdie] : Aristoteles'in
Poetika adl yaptnda tragedyann u geleri tamas nerilmitir :
1 . Konu, 2 . Davran, 3 . Konuma, 4 . Dnce, 5 . Dekor, 6 . M zik
uyumu.

lll
trajik geliim [1288 - 1298 ]

1 288 - trajik geliim [Yun. hamartia]: Bir oyu n iinde, trajik grn
salayan geliim. Bu, daha ok tuttuumuz bir karakterin zayf ve
kusurlu yanlar yznden kt bir d u ru ma d mesiyle ya da kt b i r
d u rumu getirmesiyle ortaya kar.
1 289 - trak [ng. trac] : Oyuncunun sahneye kaca srada ya da oyun sra
snda, korkuya kap lmas, roln un utmas.
1 290 - travesti [t. travestira - kla brnmek] [Alm. Travestie] : z
deitirmeden biimini deitirip gln yapan yazn tr. Bunun
iin ou kez tannm konular ele alnmtr ; rnekler, okca gl
d rr. rn. N estroy komedyalarnda Richard Wagner'in operalar,
travestileri. bkz. gln/eme.
1 291 - trilogya (Yun - trilogia) [Alm. Trilogie] : Ayn konun u n aama
sn veren, ayr oyundan kurulu birliin tmne verilen ad. rn.
Aiskhylos : "Oresteia", $ehiller " Wo//enstein" (leme).
1 292 - tritagonist : nc oyuncu. Eski Yunan tiyatrosundaki oyun
cudan ncs. Antik tiyatroya bu nc oyuncuyu getiren Sop
hokles'tir.
1 293 - tropus [Yu n. tropos] [Lat. tropus-dize]: Ortaa dinsel metinler
iine katlan uyakl (kafiyeli) dizeler. rn. Bizans'ta balayan ve IX.
yzylda Orta Avrupa'ya geerek Ortaa dinsel tiyatronun kayna
"quem queritis - kimi aryorsunuz !" dizesi.
1 294 - tulOat [Al m . Schnieren] [ng. mprovisation] : Metin d, ie doduu
ve akla geldii gibi hareket etmek, sz sylemek. Hazrlkl olmadan
konumak, yantlamak ve gln hareketler yapmak.
1 295 - tuluat patlatmak (Tul.) : Tuluat yapmak ; domaca oynamak.
1 296 - tulOat tiyatrosu [Alm. Scmierentheater] [Fr. thetre d'inporvisation]:
nceden yazlm bir metne dayanmadan, ama (Kanava's) rgs
nceden bilinen, oyuncularn bir kanavay esas tutup o andaki bulu
lar ile gelitirdikleri halk tiyatrosu.
1 297 - tulumcu (Krm. O.) : Eski Trk enliklerinde d zeni salayan grevli.
Bu grevli deri don ve klah giyer, elinde kei derisinden bir tulum
ta rd. Tulumu su ya da hava ile iirir, gsteri alan nn iine tam
olanlara tulumu ile vurarak uyarrd .
1 298 - tumturakl konuma [Al m . Deklamieren] [De. diction declamatique]
[ng. declamatory diction]: Sz sylerken abartl bir yolda konumak,
"deklamasyon" yapmak. Cafcafl, abartl, yksek tonla konuma.

112
 tt [1299 - 1 308]

1 299 - turne [Alm. Gastspielreise] [Fr. tournee] {ng. tour] : B i r tiyatro toplu
l uunun bir yerden bir yere giderek oyunlar oynamas.
1 300 - tutulmak [Al m. Steckenb/eibenJ [Fr. avoir un trou] [ng. dry-up] :
Oyuncunun syleyecekleri ni u nutmas.
1 301 - tuzsuz deli beki r (Kar.) : Karagz oyu nunda mahal lenin kabaday
tipi. Mert, korkusuz bir adamd r. Mahallede olan kavgalar ou kez
bastrr. Tepeden trnaa silah l d r.
1 302 - tccar (Kar.) : Karagzclerin engiye verdi ki eri ad.
1 303 - tl [Alm. NetzstoffJ [Fr. tulle] [ng. net]: ou kez d l oyun larda,
sahnedeki grntye uuculuk, gerek d, dsel ya da an sal bir
hava vermek ereiyle kullan lan tl perde.
1 304 - tmceleme {Alm. Phrasieren] [Fr. phrases] : Bir oyuncunun szlerini
iyi d uyurup, noktalama iaretlerini ve d u rak yerlerini yerli yerince
belirtmesi.
1 305 - tmcl tiyatro [Al m. totales Theater] : Tiyatroyu, btn sanat kol
larnn kaynatrl masyla ortaya kartmay ngren tiyatro anlay.
bkz. bireim.
1 306 - tmclk [Alm. ntegralismus] [Fr. Jntegralisme] [ng. ntegralism] :
XX. yzyl balarnda kan nc sanat hareketlerinden biri ; konu
olarak ald d nceyi, d uyguyu hi eksiksiz ortaya koyma abasn
gder.
1 307 - tr [Alm. Gattung] [Fr. genreJ : zel bir biim gsteren bir sanat
eidi ya da sanat kolu.
1 308 - tt (Bal.) [Fr. tutu]: Balet sanat larnn ayak hareketlerini daha iyi
gstermek iin giydikleri dizkapaklarnn stnde ksa etek.

113
 u

1 309 - ulanmak (Kar.) : Karagz, Matiz ve K lhanbeyi tiplerince "vermek"

anlamnda ku llanlan argo.
1 31 0 - ufak rol [Alm. Nebenrolle] [Fr. si/houette] [ng. extro, port ployer] :
Ksa, ama d ikkati eken bir rol.
1 31 1 - ufuk klamas [Alm. Horizontbeleuchtung] [Fr. eclairage d'horizon]
[ng. eye/orama /ighting] : Sahne gerisine verilen her eit ayd n l k,
k.
1312 - uursuz kad n [Alm . Femme fatale] [Fr. femme fatale] [ng. vamp]:
Cselinekicilii olan, ama hayranlarn mahveden kad n tipi.
1313 - ulak [Al m . Bote] [ng. messenger]: Antik tiyatroda yer birliini
bozmamak iin, sahne d nda geen ve ba olgun u n ak ynn
den nemli (sava sonucu, lm v.b.) olaylar oyunun sonuna ya
kn bir yerde gelip anlatan kii. Haberci.
1 31 4 - us-d tiyatro : bkz. absrd tiyatro.
1315 - usta (Karagz) : Oyun oynatan sanat.
1 31 6 - usta ezgici [Alm. Meistersinger] : XV. ve XVI. yzyllarda, Alman
kentlerinde, zellikle N rnberg'de toplanm olan zanaat ustalar
olan ezgiciler (Hans Sachs). Bunlar o zamann tiyatro gsterilerinde
yer alrlard . R. Wagner'in "Die Meistersinger von Nurnberg" (Nrn
berg'li Usta Ezgici/er).
1317 - usta oyuncu (T. K.O.) : Anadolu'da oyun lar d zenleyene verilen ad.
1 31 8 - uyar arac [Alm. Alarmvorrichtung] [Fr. avertissement] [ng. alarm]:
Yangn gibi teh like annda tiyatro yaps iinde bulunan kiileri uyaran
ara.
1 31 9 - uyarc oyun : Kiisel, daha ok toplu msal d u ruma di kkati ekmek,
seyirciyi bu konuda uyarmak ve uyandrmak erei ile yazl oyunlara
verilen ad.

1 14
 uzaktan renk deitirme [1320 - 1 328]

1 320 - uyarlama: bkz. adaptasyon.

1 321 - uyarlama hakk [Alm. Recht vor Adaptierung] [Fr. droit d'adaptotion]:
Herhangi bir yaptn sahneye uyarlama izni ya da bunu yapabi l mek
iin izi nle al nan hak.
1 322 - uyarlamak [Al m. Adaptieren] [Fr. adopter] [ng. adopt] : Yabanc bir
tiyatro yaptn yerli dile evirirken, kiileri, olaylar, treleri yre
sel letirmek. Yabanc yapt yresel havaya uygun bii mde yerle
tirme.
1 323 - uyarlanabilirlik [Alm. adoptierungsnoglihibkint] [Fr. odoptobilite]
[ng. adoptobility] : Tiyatro iin hazrlanm bir metnin ya da bir zetin
tiyatro zelliklerini tama derecesi.
1 324 - uyarlayc fAlm. Rearbeiter] [Fr. adopteur] [ng. adaptotion] : Uyar
lama iiyle uraan kimse, yazar.
1 325 - uygulamak [Alm. Reolisieren] [Fr. reoliser] [ng. reolize] : Bir yapt,
bir tasla sahneye uygulamak, yerletirmek.
1 326 - uyum [Al m. Harmonie] [Fr. harmonie] [ng. hormony] : Bir oyunun,
oyun ve sahne d zenindeki denge. Ahenk.
1 327 - uzaktan denetleme kutusu [Alm. Fernsteuerungstofel] [Fr. jeu
d'orgeu a telecommande] [ng. remote central board] : Bir uzman n sahne
d ndan ya da kulisten ynettii k ve ses denetleme kutusu.
1 328 - uzaktan renk deitirme [Al m. automatischer Forbwechsel] [Fr.
chongement outomotique de couleur] [ng. remote/y operated colour
chonge]: Uzaktan, renk deitirmede kullan lan otomatik d zen.

115

1 329 - cret [Al m . Gehalt] [Fr. cachet] [ng. salary] : Yaplan i karlnda
tiyatro oyuncusuna ya da yard mc uzmanlara verilen para.
1 330 - birlik kural [Alm. drei Einheiten] [Fr. trois unites] [ng. three
unities] : Klasik oyunlarn zellii olan Yer-Zaman-Olay birlii n i
getiren kuram.
1 331 - gen [Alm. Dreieckstck] [Fr. triangle] : Ba olgusu kar, koca ve
ak arasnda geen oyun. gen oyunu ya da gen komedyas da
denilebilir.
1 332 - leme : bkz. trilogya.
1 333 - nc oyuncu : bkz. tri/ogonist.
1 334 - vuru [Fr. /es trois coups] : Sopay kere yere vurarak oyunun
baladn seyircilere bildirme. Moliere zamanndan bu yana Fransz
tiyatrolarnda gelenek olmutur.
1 335 - niversite tiyatrosu [Al m. Studententheater] [ng. university theater]:
Yksek renim genliinin amatr tiyatrosudur. Bu tr tiyatrolarda,
daha ok byk sahnelerde oynanmayan, klasik yaptlara ya da nc
denemelere yer veril i r.
1 336 - stat (Kar.) : Birinci snf karagzclere, ortaoyu ncu lara, tul Oatlara
verilen sfat.
1 337 - st balkon : bkz. galeri.
1 338 - st lamba dizisi [Al m . Oberlicht] [Fr. herse] [ng. batten]: Sahne
stndeki genel klama lambalar.
1 339 - st-orta [Alm. Hinten mitte] [Fr. fond centre] [ng. up centre] : Sah
nenin orta bl m n n arka kesimi.
1 340 - st sahne [Al m . Oberbhne] [Fr. gal/ery]: Shakespeare tiyatrosunda
sahnenin yukar (balkonlu) blmne rastlayan ve yerine gre balkon,
duvar, sur, tepe grevlerini gren kat.
1 341 - stten klama [Alm. Senkrechte beleuchtung] [Fr. eclairage verticale]
[ng. overhead /ighting]: Sahneyi ve kiileri sahne tarafndaki ldak
larla yukardan aaya doru ayd n latma. (Dikeyine klama).

116
 v

1 342 - vale (t) [Lat. valetus] : Uak rol, ok ku rnaz, dolap bir tip. Bu rol
oynayan oyu ncu n u n ok zeki, canl , esnek ol mas gerekir.
1 343 - varoluu tiyatro [Alm. existentialistisches theater] [Fr. thedtre
existentia/iste] [ng. existentialist theatre]: Varoluu dnceyi yay
mada kullanlan tiyatro tr. zel likle Sartre, Camus'nun oyunlar
ile bilinir. nsan n d a ve kendine olan yabancl, yalnzl, kiinin
davranlaryla var olduunu, karar zorunluu ve sorumluluuyla
kendini gerekletirdiini savunan tiyatro tr.
1 344 - vodvil [Fr. vaudeville] [ng. vaudevillle]: Tanma yanlma/arna ve
olgularn tuhaflna dayanan kaba izgili gldr tr.
1 345 - vomitarya [Lat. vomitaria] : Roma tiyatro yaplarnda seyirci yerleri
i le sahneyi birbirine balayan st kapal geit.
1 346 - vurgu [Al m . Akzentierende betonung] [Fr. accentJ: Oyuncularn ko
numalarnda anlam belirtmek iin kimi szcklerin deerini arttran
l.

1 17
 y

1 347 - yamur efekti [Alm. Regengeriiusch] [Fr. effet de pluie] [ng. drencher] :
Yamur sesi veren aygt.
1 348 - yamur yadrc [Alm. Regenvorrichtung] [Fr. rideau d'eau] [ng.
sprinkler] : Gzde ya m u r yayor izlenimini b rakmak iin kullan lan
ara.
1 349 - yahudi (Kar.) : stanbul'lu azn l klardan cim ri bir tip. Elinde elmal
bir defi vardr. ou kez eskici olarak grlr.
1 350 - yanak all [Alm. Wangenrot]: Yanaa srlen eitli krmz renk
lerde boya.
1 351 - yandan aydnlatma fAl m . Seitenbeleuchtung] fFr. eclairage lateral] :
Sahneye ve kiilere sahnenin yanndan verilen k.
1 352 - yangn efekti [Alm. Feuereffekt] [Fr. effet de feu] fng. fire e(fect] :
1 . Sahnede yangn grnn veren ara ; 2. Yangn etkisi ya d a
grn.
1 353 - yangn perdesi fAlm. Feuerschutz Vorhang] [Fr. rideau de (eu] fng.
fire curtain, sa(ety curtain] : Yangna kar sahne azndaki demir ya da
elik perde.
1 354 - yanlmaca [Fr. quiprogue]: Oyu n gerei, bir oyun kiisinin sylenen
bir sz ya da konumay yanl anlamas ndan doan karklk.
1 355 - yanlsama [Alm. lllusion] [Fr. llusion]: Gz balama.
1 356 - yan klama [Alm. Seitenlicht] [Fr. lumiere parasite] fng. spilled
light]: Sah nenin iinden, yandan verilen k.
1 357 - yanmaz knt [Alm. Asbeststrei(en] [Fr. (rise d'amiante] fng. asbes
tos border] : Asbestten yaplm olup kenar lambalarnda kullan l r.
1 358 - yanslama: bkz. parodi.
1 359 - yapmack [Alm. gehnsteltes Spiel] : Doal olmayan oyun yntemi.
Bir oyuncunun, roln doal ve i nandrc bir rahatlkla oynayacak
yerde ona gereksiz ve ar jestler katmas.

118
 yeni dnya [1360 - 1374 ]

1 360 - yapma dzey fAl m . Spielproszenium] fFr. portique] [ng. fa/se pros
cenium] : ok kiil i sahnelerde, geri plandakilerin grl melerini sa
layan set.
1 361 - yapma tonlama [Fr. ntonation conventionelle] : Duygu ve d nceleri,
dilin gerektirdii tonlamay bozarak, uydurma bir gelenekle syleme
biimi.
1 362 - yaratlan hava fAlm . Atmosphre] Fr. atmosphere] fng. atmosphere] :
Bir oyu n u n anlam n belirten tinsel d u r u m .
1 363 - yardak (Kar.) : Karagz oyu nu nda ark syleyen kii. Klasik
Trk mziini iyi bilen bu sanatlar n seslerinin gzel olmas gerek
lid ir.
1 364 - yarenba (T. K. O.) : Anadol u'da oyun d zenleyicisi.
1 365 - yarm kanat fAlm. Halbflgel] [Fr. portant pliant] [ng. book-wingJ :
Sahnede kk girinti.
1 366 - yarmal konuma (Yu n . Stichomythia; Stichos - tek dize; mythos
- konuma) : Kayna antik Yunan tragedyas olan konuma. zell i kle
tek dizeler d urumunda yarmal konuma tr.
1 367 - yatak odas sesi [ng. bed room voice] fAlm. Schlafzim merstim me]:
zellikle kadn oyuncunun kulland bezgin, nazl, mahrem, ksk,
tutkulu ses.
1 368 - yayl dzey fng. trampa/ine] fAlm. Trampolin] : Sahnede akrobat
larn sramak ve atlamak iin kulland klar yayl d zey.
1 369 - yaz pay bkz. telif hakk
1 370 . yedek [Fr. doubleur, doublure] fAlm. Dubleur] : Asl oyuncu nun yerine
kan oyuncu.
1 371 - yedek klama fAl m . Notbeleuchtung] fFr. ec/airage de securite]
fng. secondary lighting]: Herhangi bir zor d u rumda kul lanlan yar
d mc ve daha az gte olan klama
1 372 - [Fr. locatisme] : Kimi nsz harflerin yerine ya da atasna "y" yarm
nl harfini sktrma.
1 373 - yeniden dzenlemek fAl m . Bearbeiten] fng. treatJ : Bir oyun ze
rinde yeniden almak.
1 374 - yeni dnya (Ort. O.) : evevelerine bez gei rilmemi, yksek
paravana. Ev olarak kullanlr.

119
yeni ger ekcilik [1375 - 1 388]

1 375 - yeni gerekilik [Al m. Neo-reo/ismus] [Fr. neo-rea/isme] [ng. neo

realism] : Gerekilik akm na yeni bir sol u k verip onu canland rmay
erek edinen akm.
1 376 - yer dizi lambalar [Al m . Fussrampe] [Fr. Rampe] [ng. (ootlight]
Sahnenin nnde, yerde, seyirci nin gremedii dizi lambalar.
1 377 - yer gsterici fAlm. Platzanweiser] [ng. usher] : Tiyatrolarda seyi rciye
biletin i n deerine, eidine, numarasna gre bir yer gsteren, ou
kez program da satan grevli.
1 378 - yerine gemek [Alm. bernehmen] [Fr. remplacer] : Hastalanan bir
oyuncunun yerine, onun rol n oynamak.
1 379 - yerleik topluluk [Alm. stndiges Ensemble] [Fr. troupe] [ng. com
pany]: Gezmeyen, bell i bir yerde oyunlar oynayan tiyatro topluluu.
1 380 - yer kapa [Al m. Versenkungsklappe] [Fr. trappe] [ng. trap] : Sah
nede yerde bulunan kapak. Bu, kimi kez, asansr biiminded i r. Ala
l p ykselmesi, mekanik bir d zenle, ya da elektrikle yaplr.
1 381 - ykm [Alm. Katastrophe] [Fr. catastrophe] [ng. catastrophe]: Oyunun
sonlarnda ortaya kan durum : Tragedyada kahramann yok olmasn,
komedyada ise entrikan n zlmesini gerektiren olay.
1 382 - yldz [Alm. Star] [Fr. vedettej [ng. star] : 1 . Karagz, Matiz ve Kl
hanbeyi tiplerince " m u m " ya da " k" anlamnda kullan lan szck.
2. Oynanta, oyunu uzun s re afite tutan, ksacas sanat ynnden
stn, nl sanat.
1 383 - yldzclk [Alm. Starsystem] [Fr. vedettisme] [ng. star system] :
Oyu nun baars n y ldzlarn ar reklamna balayan, bundan dolay
yldzlarn evresinde byleyici bir hava yaratmay gden tutum .
1 384 - ylg oyunu [Alm. Schauerstck] [Fr. piece d'horreur] : Korku oyunu.
1 385 - ylg tiyatrosu [Fr. thetre de cruaute] : inde tyler rperten,
korkun sahneler bulunan, seyirciyi korku duygularyla kavrayan
tiyatro tr : rn. Grand Guigno/.
1 386 - yiitba (T. K.O.) : Anadolu'da oyun d zenleyicisi.
1 387 - yineleme [Al m . Wiederholung] : Hareketleri ya da szler( tekrarla
yarak gld rc ya da d ramatik etkiyi salama. Tekrarlama.
1 388 - younlatrmak [Al m . Verdichten] [Fr. condenserJ [ng. condenseJ :
Bir oyun u n metninde bir roln oynannda belli yerleri geveklik ve
yaygnlktan kurtarp derlemek, toparlamak, daha gl ve etkin
d u ruma getirmek.

1 20
 yzen tiyatro [1389 - 1402 ]

1 389 - yorum [Alm. lnterpretation] [Fr. nterpretation] : Bir yaptn anlamn

aka ortaya karabilmekte tutulan yol.
1 390 - ynetmek [Al m . Leiten] : 1 . Tiyatroyu idare etmek. 2. Bir tiyatro
yaptn sahneye karma iinin banda olmak.
1 391 - yresel klama [Alm. Lokalbeleuchtung] [ng. loca/ lighting]: Yal
nzca kk bir alan ya da noktay aydnlatma.
1 392 - yresel oyun [Al m . Lokalstck] : zellikle belli bir yerin kiilerini,
trelerini, olaylarn ou zaman yresel az ile veren gereki halk
oyunu. Yresel oyun, komedya olabilecei gibi, ahlak ve toplumsal
bir oyun da olabilir.
1 393 - yuvarlakbaz (Krm. O.) : Yuvarlak cisimleri yok edip tekrar ka
rarak el abukluu ve gz bacl gsteren oyuncu.
1 394 - yksek komedya [Fr. haute comedie] [ng. hot comedy] : l ra (karakter)
ve tre trlerini kapsayan komedya.
1 395 - yksekli k [Al m . Hhe] [Fr. hauteur] : Kal n sesleri ince seslerden
ayran fizyolojik nitelik.
1 396 - ykselir alal r sahne [Al m . Hebebhne] [ng. liftstage]: Mekanik
olarak para para ya da btn olarak ykselip alalabilen dzey.
1 397 - ykselme (Bal.) [Fr. relever]: Dansn yedi temel hareketinden biri.
1 398 - yren (T. K.O.) : Anadolu'da oyun d zenleyicisi.
1 399 - yrme sanat : Oyuncunun yrmede karakteri ortaya karabil
mek iin tem rin le ula labilen zel yry. Stanislavski ynteminden.
1 400 - yz boyama: bkz. makyaj.
1 401 - yz buruturma [Al m. Grimassieren] [Fr. faire de grimace] : Oyun
cunun, rol srasnda, anlatm n vurgulamak iin bavurduu ar
yz kmldatlar.
1 402 - yzen tiyatro [ng. showboat]: 1. Bir gemi, bir vapur iinde ya da
stndeki tiyatro. 2. Amerika'da Mississippi rmandaki elence ve
tiyatro gemisi.

121
 z

1 403 - zaman makinesi [Al m . Zeitmaschine] : H. G. Wells'in ortaya kar

d bir deyim. Gerek zaman srasn bozmak, gemii gelecekle,
gelecei i mdiki zamanla kartlamak. Priestley'in oyunlar bu dzeni
gsterir. rn. Conway'ler ve Zaman.
1 404 - zampara : bkz. k.
1 405 - zanni (t.) : Commedia dell'Arte trn n kad n ve erkek uak tip
lerine verilen ad. bkz. arlekino, kolombina, brigella, skapino, vb ..
1406 - zarzuyela [sp. zarzuela]: Klasik, spanyol mzikli oyununa verilen
ad. Bu tr oyunlar yazanlar arasnda Lope de Vega ve Calderon gibi
nl spanyol yazarlar da vardr.
1 407 - zayf ses [Al m . schwache Stimme] [Fr. voix faible] : iddet ynnden
etkisi az olan ses.
1 408 - zenne (Kar. Ort. O.) : Kad n tipi. Orta oyun unda kadn rol n erkek
oyuncular oynard. Karagz oyununda bu tip, eitli kad n tasvirle
riyle grlr. Bunlar, danslar bycler, Arap halayklar ve gen
kzlar gibi bl mlere ayrl rlar.
1 409 - zmba (Kar.) : Tasvirleri delmede kullan lan kk zel zmba.
1 41 0 - zincirleme [Fr. enchainement] : Bir oyunda olaylarn nedenleri ve
sonularn n sra ile birbirini kovalamas.
1 41 1 - zirzop (Kar.) : Delimen bir tip. Perdeye sk kmaz.
1 41 2 - zuhuri (Ort. O.) : Orta Oyunu kollarmdan biri olan Zuhuri Kolu'
nu yneten sanat.
1 41 3 - zuhuri kolu (Sey. O.) : Orta oyunu kollarn n ikincisi bkz. han kolu.
1 41 4 - zQrbiz (Krm. O.) : Bileinin ve pazusunun gcyle hner gsteren
oyuncu.
1 41 5 - zurnac (Ort. O.) : Orta Oyunu'nun curcuna bl m nde, Piekar
ile Kavuklu'nun alana ilk klar nda zel besteyi alan algc.

122
 ALMANCA TERiMLER

A Anfangssignal, 554
Abdeckung, 1 205 Anfangssituation, 1 29
Abendvorstel l u ng, 439 Anfangszeichen, 1 31
Abgang, 238 Ankleider, 479
Abgangsreplik, 239 Anspielung, 40
Absolute K u nst, 1 063 Antike Komdie, 45
Abstrakte Kunst, 1 1 35 Antikes Theater, 47, 403
Abstraktes Theater, 1 1 36 Antiklimax, 665
Absurdes Theater, 2 Anti-Theater, 46
Adaptierung, 7 Apologie, 1 076
Akrobatle, 1 7 Apophese, 289
Akt, 1 68 Arabesk, 52
Akt, 964 Arbeitsbrcke, 602, 21 7
Aktiver Held, 409 Arbeitslicht, 21 6
Aktstck, 965 Arbeitsplan, 1 1 52
Aktvorhang, 909 Archaisches Theater, 64
Akustik, 1 092 Architrav, 230
Akzentierende Betonung, 1 346 Arena, 24
Alarmvorrichtung, 1 31 8 Arenatheater, 25
Alexandriner, 26 Argument, 1 39
Allegorie, 863 Argumentieren, 1 40
Allgemeine Beleuchtung 300 Aristotelisches Theater, 62
Ahnlich Klingende Begriffe, 1 43 Artikulation, 554
Altar, 1 144 Artistisch, 74
Altstimme, 32 Asbeststreifen, 1 357
Amateurspieler, 924 Assistent, 81 , 365
Amateurtheater, 925 Asymmetrisch, 1 1 0
Amphitheater, 1 25 Atmosphaere, 542, 1 362
Analyse, 259 Atmospherische Beleuchtung, 262
Analytisches Drama, 260, 37 Atmospheerisches Theater, 543
Anekdote, 422 Auf die Bhne bringen, 1 059

123
Auf - Buh
Auffrischungsprobe, 949
Auffhru ngsbericht, 1 229
Auff hru ngsrecht, 870
Aufhaengekette, 285
Aufhellen, 585
Ausdehnung, 1 66
Ausdruckskunst, 381
Ausd rucksmittel, 43
Aushi lfeschauspieler mit taglichen
Spielgeld, 5 1 1
Ausserhalb d e r B h ne, 1 044
Ausverkauft, 628
Ausziehbares Stativ, 360, 591
Automatischer, 1 328
Avantgardistisches Theater, 900
B Brcke, 720
Ballet, 1 1 3
Balletkomdie, 271
Balletmeister, 1 1 5
Ballettanzer (-in), 1 1 4
Bariton, 1 21
Brocktheater, 1 23
Bearbeiten, 1 322, 1 373
Bearbeiter, 1 324
Begrenzte Stim me, 273
Beifall, 27
Beifal lklatcher, 1 1 55
Beiseite, 48
Beleuchtung, 581
Beleuchtungsbrcke, 583
Beleuchtungsdistanz, 90
Beleuchtungsinspektor, 584
Beleuchtungskasten , 1 1 04
Beleuchtungsplan, 582
Beleuchtungsprobe, 578
Beleuchtungsturm, 580
124
Beleuchtung von unten, 33
Berufsschauspieler {-in), 786
Besetzung, 1 027
Bestandteile der Tragdie, 1 287
Betonter Begriff, 278
Bewegliche Bhne, 1 1 96
Bio-mechanische Methode, 1 61
Blitzlampe, 1 1 70
Blumensteg, 245
Bogenlampe, 71 9
Bote, 1 31 3
Botenbericht, 523
Boulevard kom die, 1 76
Breite Stim me, 917
Breiter Lichtkegel, 452
Breites Sti m material, 454
B urleske, 1 81
Bhne, 1 038
"Bhne frei", 1 061
Bhnehinten, 1 050
Bhnelinks, 1 057
Bh nenanweisung, 364
Bhnen aussprache, 1 251
Bhnenbild, 279
Bhnenbildner, 280
Bhnenbi ldwechsel, 282
Bhnendichter, 1 226
Bhneneinrichtung, 1 048
Bhnenfront, 91 2
Bhnenmbel, 1 049
Bhnenmusik, 1 052
Bhnenportier, 1 051
Bhnenprobe, 1 040
B h nensch rage, 1 062
Bhnenschriftsteller, 892
Bhnensprache, 309 - 1 045
Bhnensteckdose, 1 054
 Bh - Euph

Bhnenteppich, 1 060 Dubleur, 1 370

Bhnenversenku ng, 1 039 Dumpfe Stim me, 1 036
Bhnenwagen, 283
Bhnerechts, 1 055 E
Bhneumbauplan, 1 042
Edison-Gewi nde, 402
Bhnevorne, 1 053
Effekt, 41 0
Brgerliches Drama, 1 77
Eindruckskunst, 390
c Einfhrungsmusik, 1 30
Einrichtungsplan, 281
Charakterspieler, 631
Ei nsatz, 472
Chargenrolle, 1 1 59
Eintrittspreis, 474
Chor, 71 2
Einzelheit, 98
Choreograph, 269
Eisener Vorhang, 290, 1 353
Choreographie, 270, 71 0
Elektronische Lichtsteuerung, 384
Chorfhrer, 71 3
Empfindsamkeit, 352
Chorlieder, 714
Ensemble, 1 277
Clown, 1 1 33
Ensemblespiel, 1 278
Construktivismus, 695
Entwicklung, 445
Entwurf, 1 1 93
D
Episches Theater, 396
Dadaismus, 261 Episode, 395
Darstellung, 871 Erstauffhrung, 597
Decke, 1 204 Erster Rang, 1 57
Deklamation, 1 00 Erzaehlen, 91 9
Deklamieren, 1 298 Erzaehler, 91 8
Dermatograph, 296 Erziehungsstck, 373
Dialekt, 1 2 Existentialistisches Theater, 1 343
Diapositiv, 320 Exotisch, 379
Didaskalie, 307
Exotismus, 380
Dimention, 1 66
Experimentalischebhne, 291
Direktor, 1 271
Experimentierstck, 293
Doppelrolle, 247
Exposition, 1 088
Drahtseil, 1 222
Drama, 340 Explosionkasten, 960
Dramaturg, 343 Expositionsakt, 1 089
Dramaturgia, 344 Expressionismus, 381
Dreieckstck, 1 331 Expressionistisches Theater, 382
Drei Einheiten, 1 330 Eu pheismus, 91 5

125
Fah - HaJh
F Gedungener Beifallklatscher, 28
Fahrende Bhne, 1 21 6
Farbegeben, 1018
Farbenrad, 587
Farbscheibenrahmen, 1 01 6
Farbscheibenzug, 1 01 7
Farbwechsel, 1 328
Farce, 41 7
Fernsehschau, 1 220
Fernsehspiel, 1 221
Fernsteuerungstafef, 1 327
Festspiel, 1 264
Feuereffekt, 1 352
Filterscheibe, 1 90
Flexible Kulisse, 333
Flutlichtleuchte, 6, 451
Flgel 625
Formalismus 1 49
Formalistisches Theacer 1 50
Frei karte 1 087
Fragebetonung 1 1 29
Fragment, 945
Fragmentismus, 947
Freilichttheater, 5
Furcht und Mitleid, 71 1
Fusseisen, 299
Fussrampe, 1 376
Futu rismus, 433
Fr sich, 661
G G rotesk, 499
Gag, 508
Galerie, 435
Garderobe, 483
Gastschauspieler (in), 698
Gastspielreise, 1 299
Gattung, 1 307
Geknsteltes Spiel, 1 359
126
Gefaerbte Lampe, 1 65
Gegengewicht, 1 1
Gegenspieler; 44, 633
Gehalt, 1 329
Geheimnis, 484
Generalintendant, 600
Generalprobe, 1 1 23
Gerauscheffekt, 51 5
Gerauschmasch ine, 51 6
Geschaftstheater, 1 1 21
Geschichtliche Drama, 1 1 89
Geschichtliche Komdie, 1 1 87
Geschlossene Dekoration, 627
Geschlossener Theaterbau, 629
Gesellschaftsstck, 1 280
Geste, 274, 61 1
Gezierte Aussprache, 1 89
G itter 1 041
Gleichgewicht, 294
G leichgewicht der Bhne, 1 043
Glckliches Ende, 822
G l h lampe, 1 6
G l hlampenbeleuchtung, 1 5
Goldenes Zeitalter, 31
Goliathgewinde, 485
Gong, 486
G ratis Vorstel l u ng, 943
Grimassieren, 1 401
G rosser Stim menfeng, 405
Guckkastenbhne, 740
Gutgemachtes Stck, 608
H
Haarpuder, 1 034
Haken, 77
Halbflgel, 1 365

Handlung, 21
Handl ungsdrama, 22
Handlungsknoten, 357
Handlu ngskelett, 890
Handpuppe, 388
Hangedekoration, 78
Hangerampe. 79
Hanswu rstspiel, 538
Harlekin, 70
Harmonie, 1 326
Hauptrolle, 1 33
Hau ptschalter, 39
Haupttaenzer (-in). 1 27
Hauptwerk, 1 34
Hauslichter, 1 226
Hebebhne, 1 396
Heizung, 573
Held, 620
H inten M itte, 1 339
H inten rechts, 1 035
H interbhne, 68
Hintergrundmusik, 65
H intergrundsdekoration, 3 1 7
H i ntersetzer, 6 7
H intervorhang, 66
Hinterdrama, 957
Homonym, 408
Horizont, 487
Horizontalbeleuchtung, 1 31 1
Hhe, 1 395
Hhepunkt, 331
Hrspiel, 1 005
ldeendrama, 362
ldentifizierung, 920
l llusion, 1 355
l l lusionstheater, 598
Hand - Klap
l m p ressionistisches Theater, 391
lmprovisieren, 510
l nformatives Theater, 1 51
l nnerer Monolog, 592
l nspizient, 21 3
l nszenieren, 1 059
l nszenierung, 803
lntegralismus, 1 306
l ntendant, 600
l ntensitaet, 1 1 69
lnterpretation, 1 389
l ntonation, 1 094
lntrigant, 393
l ntrigen-Komdie, 394
lntrigue, 326
1 risblende, 321
l ronie, 1 236
jahrmarksts theater, 931
Jesuitentheater, 1 97
Jgendliche Miinnerrolle, 449
K
Kabarettheater, 6 1 3
Kabe!, 6 1 4
Kanevas, 908, 91 4
Kapasitaet, 1 1 03
Kappelmeisterpult, 1 1 61
Kasperletheater, 639
Katastrophe, 1 381
Kellertheater, 1 62
Kentlich machen, 1 1 82
Kindertheater, 255
Kindertruppe, 256
Kinderstck, 254
Kirchenraumtheater, 676
Klammer, 772
Klapp-Plafond, 644
127
Klap - Mim

Klapp-Kulisse, 643 Knstler, 73

Klare Sti mme, 1 079 Knstliches Haar, 1 1 81
Klassisch, 682 L
Klassische Komdie, 683
Klassisches Drama, 681 Lambdazism us, 753
Klassizismus, 680 Landesbhne, 1 67
Kleiner Lichtkegel, 272 Laufschiene des Horizontes, 489
Klei nscheinwerfer, 744 Leere Bhne, 243
Knal l-effekt, 959 Leichtigkeit, 525
Komisch, 503 Leinwand, 964
Komische Oper, 506 Leiten, 1 390 .
Komisches Stck, 507 Lesestck, 845
Kom merziales Stck, 478 Licht, 577
Kommerzieles Theater, 1 1 21 Liebhaber, 34
Komdie, 690 Lippenrot, 346
Komponist, 1 45 Loge, 757
Konflikt, 221 Lokalbeleuchtung, 1 391
Konservationszi mmer, 702 Lokalstck, 1 392
Konstru ktivistisches Theater, 696 Lustspiel, 502
Kontaklinie, 1 07 M
Kont rast, 634 Malleinwand, 222
Kontrastieren, 635 Manuscript, 768
Kontrolle, 292 Marchenkomdie, 970
Kontrolle der Stim mstarke, 1 056 Marchenstck, 971
Kontzentrierter Scheinwerfer, 1 276 Marionnett, 1 8 3
Konversationsprache, 704 Massenstck, 677
Korrekturprobe, 907 Matinee, 51 3
Kothurn, 71 6 Maxime, 921
Kostm, 480 Mechanische Puppe, 763
Kostmenwerfer, 1 28 Meistersinger, 1 31 6
Kostmeplan, 481 Melodie, 781
Kostmprobe, 482 Melodrama, 782
Kriminalstck, 301 Metrische Beton ung, 1 1 91
Kritik, 385
Metrischer Ausdruck, 1 1 39
Kritiker, 386 M i l ieustck, 236, 793
Kritikervereinigung, 387 Mimik, 796
Kulisse, 735 M i modrama, 797
Kunsttheater, 1 066 Mimus, 794

128
 Min - Prg

Minstrel, 799 Oper, 852

Mirakelspiel, 800 Operette, 853
Mittelalterliches Theater, 859 Osterspiel, 953
M itte H i nten, 857 Ouverture, 905
Mittlere Stimmlage, 858
Modeli, 762 p
Monodrama, 805
Pantom ime, 939
Monolog, 806
Pantomimus, 938
Moralitaet, 808
Parabol-Scheinwerfer, 514
Motiv, 501 , 81 2
Parasit, 76
M usicalisches Drama, 755
Parodie, 950
Musicalische Komdie, 824
Parodistisch, 1 42
M usi ktheater, 826
Pas de quatre, 338
Mysterienspiel, 801
Passatismus, 442
Mythos, 802
Passiver Held, 367
N Pause, 50, 349
Peripetie, 972
Nachspiel, 75
Persiflage, 974
Narrenstck, 1 1 30
Perspective, 975
Nasenkitt, 375
Phrasieren, 1 304
Naturalismus, 833
Plagiat, 84
Naturalistisches Theater 99, 834
Plakat, 9
Natrliche Betonung, 323
Platzanweiser, 1 377
Nebengerausche, 736
Pluralismus, 257
Nebenrolle, 1 31 O
Podest, 743
Neo-Realismus, 1 375
Politisches Theater, 988
Netzstoff, 1 303
Posse, 1 73
Neugierde, 785
Possenreisser, 1 1 33
Neue Komdie, 1 1 22
Privattheater, 922
Nicht-Aristotelisches Theater, 61
Probe, 997
No-Spiel, 838
Probeplan, 21 5
Notbeleuchtu ng, 1 371
Problem-Stck, 1 1 28
Nuance, 92
Programmhelft, 991
o Projeksion'S Leinwand, 461
O bere Bhnenabdeckung, 1 1 05 Prolog, 902
Oberbhne, 1 340 Prospekt, 465
Oberlicht, 1 338 Proszeniu msvorhang, 306
Onirismus, 361 Prgelszene, 1 1 26

129
Psych - Sek
Psychologisches D rama, 999
Publizitaet, 1 01 5
Pulitzer-Preis, 1 002
Puppenspiel, 732
Puppentheater, 733
Purim-Feier, 1 003
R
Rachen, 471
Rampe, 1 009
Rah menbhne, 231
Realisieren, 807, 1 325
Realismus, 456, 1 01 1
Realistisches Theater, 457
Rechts Mitte, 1 037
Recht vor Adaptierung, 1 321
Regengerausch, 1 347
Reine Mi men kunst, 798
Reinigung, 642
Reizmoment, 672
Requisite, 1 8, 330, 1 046
Requisitentisch, 20
Requisiteur, 1 9, 1 047
Resonanz, 1 247
Revue, 1 022
Rhetorische Betonung, 1 01
Rhythmische Beton ung, 1 208
Rhythmus, 1 025
Richtige Stim mlege, 324
Riffel, 266
Rime f r Horizontleuchten 488
Ritterd rama, 1 1 73
Rolle, 1 026
Rollestehlen, 21 8
Romantisches Theater, 1 030
Roter Faden, 35
Ruhe, 1 1 49
Ruhig, 1 1 50
130
Rundtheater, 237
Rckschau, 466
Rhrstck, 4, 355
s
Sandsack, 738
Sati re, 1 071
Satyr, 1 074
Satyrspiel, 1 075
Schaferspiel, 253
Schauerstck, 1 384
Schauspieler, 399
Schauspielerin, 61 9, 877
Scheinwerfer, 588
Scheinwerferzug, 579
Schiebebhne, 648
Schiene, 650
Schlafzim merstim me, 1 367
Schlosstheater, 1 070
Schlusswort, 1 60, 397
Schluss-szene, 1 59
Schmeichler, 267
Schminke, 765
Schnelles Ausschalten, 576
Sch nelle Verwand l u ng, 208
Schnieren, 1 294
Schnierentheater, 1 296
Schnrboden, 1 058
Schraege, 371
Schraubhaken, 495
Schrille Sti m me, 668
Schule, 843
Schu rke, 726
Schwache Stim me, 1 407
Seitenabdeckung, 1 96
Seitenbeleuchtung, 1 351
Seitenlicht, 1 356
Senkrechte Befeuchtung, 1 341

Shirting, 1 078
Signallampe, 606
Signaltafel, 605
Simltan b hne, 1 1 09 Stckschluss, 1 58
Sittenstck, 1 283
Situation, 350
Song, 1 1 58
Soprano, 1 1 27
Sottie, 1 1 30
Souffleur, 423, 1 1 43
Soziales Drama, 1 279
Spann u ng, 463, 558
Spektakelstck, 1 84
Spiel, 872
Spieldauer, 264
Spielen, 868
Spielflaeche, 874
Spielplan, 882 - 1 020
Spielproszenium, 1 360
Spielzeit, 1 253
Sprechsti m me, 703
S pritzpistole, 1 1 75
Standiges Ensemble, 1 370
Stange, 1 1 9
Stanislavski-System , 1 1 40
Star, 1 382
Star System, 1 383
Stationentecknik, 347
Stativbeleuctung, 89
Steckenbleiben, 1 300
Steigerung, 664
Sti mme, 1 090
Stum mes Spiel, 1 095
Stim mzimmer, 827
Stottern, 658
Streuchscheinwerfer, 904
Streu 1 icht, 263
Strich, 1 72
Shir - Theat
Sturm u n d Drang, 1 1 42
Studententheater, 1 335
Studiobhne, 1 200
Sttze, 298 - 934
Surrealistisches Stck, 459
Surrealismus, 1 1 53
Sym metrisch, 1 09
Sympatische Stim me, 1 1 01
Synchronisation, 407 - 1 085
Synopsis, 926
Synthetisches System, 1 086
Szenenapplaus, 51
Szenenphoto, 884
T
Tagesarbeiter, 51 2
Tapete, 351
Taubenschlag. 51 9
Tetralogie, 337
Teufel, 1 1 67
Textbuch, 754
Theater, 1 248
Theaterarten, 1 268
Theater der G rausamkeit, 673
Theater des jugend, 448
Theater des Schweigens, 1 1 48
Theater des Zeigens, 491
Theaterfachmann , 1 269
Theaterfil m , 1 255
Theatergebaude, 1 270
Theaterzensur, 891
Theaterkasse, 1 53
Theaterkunst, 1 261
Theatermuseum, 1 259
Theaternarr, 1 262
Theaterkarte, 1 52
Theater-Portier, 1 256
131
Theat - Wang

Theatertechnik, 1 266 v
Theatertruppe, 1 267
Variable Stimme, 235
Theaterwissenschaft, 1 249
Vaudville, 1 344
Theaterwissenschaften, 1 260
Verbindungsstelle, 1 08
Theaterwissenschaftliche Erziehung,
Verdichten, 1 388
1 254
Verdrehung, 1 48
Theater-Zeitschrift, 1 250
Verd unkler, 1 03
Theatralisch, 1 258
Verfolgu ngsscheinwerfer, 1 1 78
Theatralische Zeit, 1 272
Verlschen, 586
Theatralisieren, 1 257
Verschleierte Sti mme, 91 6
Thema, 697
Versenkungsklappe, 1 380
Thesenstck, 1 237
Versteifter Dekorationsteil, 232
Titen, 1 32
Versteifungstck, 659
Ton, 1 081
Verwaltungsdi rector, 1 265
Tonansatz, 1 094
Versatzbeleuchtung, 1 1 97
Tonband, 1 091
Verzgern, 80
Tonmeister, 1 097
Verzgerung, 440
Totales Theater, 1 305
Vierte Wand, 336
Traditionelles Theater, 444
Volkstheater, 531
Tragi komdie, 1 286
Volles Licht, 248
Tragd ie, 1 285
Vorauffhrung, 901
Trampolin, 1 368
Vorbereitung, 553
Travestie, 505, 1 290
Vorbhne, 910
Trilogie, 1 291
Vorbhnen, 91 3
Typ, 1 242
Vorbhnen beleuchtung, 91 1
u Vor dem Schicksal beugen, 61 7
U m kleidekabine auf der Bhne, 209 Vorhang, 964
Umschreibung, 125 Vorspiel, 903
Unteatralisch, 1 252 Vorsprechen, 473
Unterbrechu ngsdauer, 348 Vorstadtbhne, 660
Unterhaltungspiele, 721 Vorstellung, 1 228
U nterhaltungsstck, 374
w
U rauffhrung, 359
U rheberrecht, 1 223 Wandeldekoration, 622
bernehmen, 1 378 Wandelgang, 431
berspielen, 1 Wandertheater, 470
berspringen, 667 Wahl des Spielers, 879
berst rztes Sprechen, 1 098 Wangenrot, 1 350

132
 Wass - Zwi

Wasserspiele, 1 1 45 Zeltbhne, 21 1
Wasserweg, 1 1 51 Zeremonienmeister, 1 284
Weiche Stim me, 469 Zim merdekoration, 840
Welleneffekt, 265 Zimmertheater, 841
Werkstatt, 607 Zirkus, 1 1 1 3
Werkstaettenleiter, 284 Zitternde Sti mme, 1 096
Wettkampf, 1 0 Zischen, 574
Widersinn, 41 Zu den Zuschauern, 8
Wiederaufnahme, 1 21 8 Zugtange, 462
Wiederholu ng, 1 387 Zuhrer, 314
Wind maschine, 1 033 Zuschauer, 1 099
Winkeleisen, 725 Zuschauerraum, 1 1 00
Wippe, 51 8 Zweideutigkeit, 42
z Zweipersonen-Stck, 595
Zeitmaschine, 1 403 Zwiegesprach, 699
Zeitstck, 21 2 Zwischenspiel, 56

133
 FRANSIZCA TERiMLER

A Ambiance, 542
Aboyeur, 21 3 Amphitheatre, 1 25
Absolutisme, 1 063 Anachronisme, 1 1 86
Abstractionnisme, 1 1 35 Analyse, 259
Accent, 1 346 Anecdote, 427
Accent metrique, 1 1 91 Anneau a vis, 495
Accent oratoire, 1 01 Antagoniste, 633
Accent rhythmiq ue, 1 208 Anticlimax, 665
Accessoi re, 1 8 Anti-theatrale, 1 252
Achevement, 1 58 Anti-theatre, 46
Acoustique, 1 092 A part, 48, 661
Acrobatie, 1 7 Apologie, 1 076
Acte, 964, 1 68 Apophase, 289
Acteur, 399, 877 Apothese, 1 1 83
Acteur professionel (actrice-), 786 Appareil a vent, 1 033
Action, 21 Appareil de chauffage, 573
Actrice, 61 9, 877 Applaudissement, 27
Adaptabilite, 1 323 Arabesque, 52
Adaptation, 7 Architrave, 230
Adapter, 1 322 Arene, 24
Adapteur, 1 324 Argument, 1 39
Administrateur, 1 271 Arlequin, 70
Affiche, 9 Arriere scene, 1 050
Age d 'or, 31 Art de theatre, 1 261
Aire de jeu, 874 Articulation, 555
A la face, 1 053 Artist, 73
Allegorie, 863 Artistique, 74
Allegorie de l ' histoire, 1 1 88 Asymetriq ue, 1 1 0
Allusion, 40 Atelier, 607
Alto, 32 Atmosphere, 1 362
Amateur, 34 Auditeur, 31 '4

1 34
 Aud - Com

Audition, 473 Changemenc aucomatique de couleur,

Autel, 1 1 44 1 328
Auteur d ramatique, 892 Changement i nstantane, 208
Avertissement, 1 31 8 Chanson. 1 1 58
Avoir u n trou, 1 300 Charge, 1 1 59
Chasseur, 1 256
B Chassis pliant, 643
Chef costumier, 1 28
Ballet, 1 1 3
Chef-d'oeuvre, 1 34
Ballet bouffe, 504
Chef-electricien, 584
Balletomane, 1 1 6
Chef preparateur d u son, 1 097
Ballon, 1 1 7
Chevrotement, 1 096
Ban de sonore, 1 091
Choeur, 71 2
Barre, 1 1 9
Choix des interpretes, 879
Beq uille, 298, 934
Choreut, 71 5
Billet de faveur, 1 087
Choreographe, 269
Boite a eclair, 1 1 70
Choreographie, 270
Boite a l u miere, 89
Chuintement, 1 1 62
Bouffe, 1 73
Circonlocution, 325
Bredouilfement, 1 098
Cirque, 1 1 1 3
Bruits de coulisse, 736
Claqueur, 28, 1 1 55
Bureau de location, 1 53
Classicisme, 680
Classiq ue, 682
c
Comedie, 690
Cabaret, 61 3 Comedie ancienne, 45
Cable, 1 222 Comedie-ballet, 271
Cable electrique, 614 Comedie classique, 683
Cachet, 1 329 Comedie d 'amour, 85
Cadre d'avant-scene, 91 3 Comedie de Boulevard, 1 76
Cafe Flamenco, 425 Comedie de moeurs, 1 283
Caisse a bombes, 960 Comedie d'intrigue, 394
Canevas, 908, 91 4 Comedie episodique ou a tiroir, 948
Capacite, 1 1 03 Comedie feerique, 970
Casserole, 6 Comedie heroique, 1 85
Catastrophe, 1 381 Comedie historique, 1 1 87
Centre jardin, 1 037 Comedie larmoyante, 4
Chaine de suspension, 285 Comedie musicale, 824
Changement, 282 Comedie nouvelle, 1 1 22

135
Com - Ecl

Comedie pastorale, 253 Decor ferme, 627

Comique, 503 Decor i nterieur, 840
Comite de lecture, 844 Decor simultane, 1 1 09
Commande electronique, 384 Detai l, 98
Compagnie, 1 267 Developpement, 445
Complet, 628 Dialecte, 1 2
Compositeur, 1 45 Diapason d e l a salle, 1 056
Condenser, 1 388 Diaph ragme, 321
Conduite, 1 1 52 Diapositif, 320
Conduite d 'eclairage, 582 Diction, 309
Confident, 1 1 07 Diction declamatique, 1 298
Conflit, 221 Diction pretentieuse, 1 89
Constructivisme, 695 Directeur, 1 265
Contraste, 634 Directeur artistique, 600
Contre sens, 41 Disque de couleurs, 587
Costume, 480 Distortion, 1 48
Cte cour, 998, 1 057 Distribution, 1 027
Cte jardin, 851 Double, 1 370
Coulisse, 735 Dou blure, 1 370
Coupe, 576 Doucement, 1 1 49
Couper, 1 72 Dramaturgie, 344
Creer un contraste, 635 Dramaturge, 343
Critique, 385, 386 Drame, 340
Crochet, 77 Drame bourgeois, 1 77
Culot a vis Goliath, 485 Drame Lyrique, 852
Culot Edison, 402 Drame pastorale, 957
Cyclorama, 487 Droit d 'adaptation, 1 321
Droite, 1 055
D Droit de production, 870
Droits d 'auteur, 1 223
Dadaisme, 261
Duo Drame, 595
Danseur (danseuse) de ballet, 1 1 4
Du ree, 889
Danseur noble, 1 1 32
Dans les coulisses, 1 044
E
Declamation, 1 00
Decor, 279 Eclai rage, 581
Decorateur, 280 Eclairage de securite, 1 371
Decor de fond, 3 1 7 Eclai rage de service, 21 6
Decor eq uipe a u cintre, 78 Eclai rage d ' horizon, 1 31 1

136
 Ecl - Hers

Eclairage et contre-plongee, 33 Final, 1 59

Eclai rage lateral, 1 351 Fin heureuse, 822
Eclai rage verticale, 1 341 Fond centre, 857, 1 339
Ecole, 843 Fond de teint, 1 230
Education theatrale, 1 254 Formalisme, 1 49
Effet, 41 0 Foyer, 431
Effet de feu, 1 352 Foyer de musicien, 827
Effet de pluie, 1 347 Foyer des artistes, 702
Effet de transparence, 1 077 Fragment, 945
Effet de vagues, 265 Fragmentisme, 947
Effet sonore, 5 1 5 Frise d 'amiante, 1 357
Elancement, 421 Frise de corridor, 1 205
Enchainement, 1 41 O Futurisme, 433
Ensemble, 1 277
Entr'acte, 50
G
Entree, 472 Gag, 508
Epilogue, 397 Gagman, 509
Equivoque, 42 Gallery, 1 340
Esquisse, 1 1 1 7, 1 1 93 Garderobe, 483
Etend re, 464 Gardien, 1 051
Etendue, 453 Genre, 1 307
Eupheisme, 91 5 Geste, 274, 61 1
Exotique, 379 Glissiere, 1 01 7
Exotisme, 380 G radation, 664
Exposition, 1 088 G rad uer, 1 03, 586
Grasseyement, 471
F
Grid, 1 058
Faire de gri mace, 1 401 Gri lle, 1 041
Faire un gag, 51 0 G rotesque, 499
Faisceau etroit, 272 Guichet, 476
Faisceau large, 452
H
Faisceau moyen, 856
Farce, 41 7 Habil leur, 479
Feerie, 971 Harmonie, 1 043, 1 326
Femme fatale, 1 31 2 Haute comedie, 1 394
Festival, 1 264 Hauteur, 1 395
Figu rant, 424 Heros, 620
Filtre d e verre, 1 90 Herse, 1 338

137
Hers - Myth

H erse doisonnee, 1 1 04 Loge, 757

Homme en service d u jour, 51 2 Loge sur scene, 209
Lointain jard i n , 1 035
Lumiere, 577
ldentification, 920 Lumiere a incandescence, 1 5
1 1 1 usion, 1 355 Lumiere d ' ambiance, 262
Jngenue, 447 Lumiere d iffusee, 263
lntegralisme, 1 306 Lumiere d'appoint, 300
lntensite, 1 1 69 Lumiere d u re, 248
intermezzo, 56 Lumiere parasite, 1 356
l nterpretation, 871 , 1 389 Maitre de ballet, 1 1 5
l ntonation, 1 094 Mansion, 767
lntonation conventionelle, 1 561 Manuscrit, 768
lntonations dangereuses, 1 21 3 Maquette, 762
lntonations i nterrogatives 1 1 29 Maquillage, 765
lntonation naturelle, 323 Marionnette, 1 83
l ntrigant, 393 Marron, 959
1 ntrigue, 326 Matinee, 51 3
l ntroduction m usicale, 1 30 Maxime, 921
l ronie, 1 236 Melodrame, 782
Metteur en scene, 1 01 4
Mime pur, 798
M imique, 796
Jeu d'ensemble, 1 278
Jeu d 'orgue a telecommande, 1 327 M i nutage, 264
Jeu partie, 305 M i racle, 800
Jouer, 868 M ise en scene, 803
Monodrame, 805
L Monologue, 806
Lambdacisme, 753 Monologue interieure, 592
Lampe a incandescence, 1 6 Monter, 585, 1 059
Lampe-vernie, 1 65 Moralite, 808
Langage theatrale, 1 251 Mot de la fin, 1 60
Langue parlee, 704 Mot de valeur, 278
Legerete, 525 M usicale, 825
M usique de fond, 65
Les trois coups, 1 334
M usiq ue de scene, 1 052
Levier, 659 M usee de theatre, 1 259
Ligne d 'origine, 281 Mysteres, 801
Locatisme, 1 372 Mythe, 802

138
 Narr - Port

N Piece bien-faite, 608

Narrateur, 91 8 Piece de marionnette, 732
Narration, 91 9 Piece de milieu, 793
Neo-realisme, 1 375 Piece didactique, 373
No d rame, 838 Piece d 'ldee, 362
N uance, 92 Piece de television, 1 221
Piece de these, 1 237
o Piece d'horreur, 1 384
Ondulations, 266 Piece experimentale, 293
Piece historique, 1 1 89
Onirisme, 361
Opera comique, 506 Pi ece pol iciere, 301
Operette, 853 Piece pour enfant, 254
Ouverture, 905 Piece radlophonique, 1 005
Piece recreative, 374
p Piece surrealiste, 459
Pain, 1 1 Pied telescopique, 360, 591
Pantalon, 67 Pierrot, 985
Pantomime, 938 Pince, 772
Paradis, 435 Pistolet, 1 1 75
Parasite, 76 "Place au theatre", 1 061
Parodie, 950 Plafond, 1 204
Paronomasla, 1 43, 408 Plafond pliant, 644
Pas de deux, 594 Plagiat, 84
Passarelle, 602, 720 Plan indine, 371
Passatisme, 442 Plan mobile, 1 039
Pastiche, 1 42 Plateform coulissante, 283
Patience pour cyclorama, 489 Plier, 372
Patin, 299 Ploms, 1 1
Pente, 1 062 Pluralisme, 257
Pere noble, 969 Ponctuation orale, 1 1 39
Persiflage, 974 Pont de l u miere, 583
Perspectif, 975 Pont-volant, 21 7
Petit projecteu r, 744 Portant-lumiere, 79
Petit proscenium, 91 O Portant pliant, 1 365
Photo de jeu, 884 Porte-ecran, 1 01 6
Phrases, 1 304 Porteuse d e projecteu rs, 579
Piece comlque, 507 Porteuse m etallique, 462
Piece commerciale, 478 portiq ue, 1 360

139
Prec - Sair
Precensu re, 901
Premier danseur (danseuse). 1 27
Premiere, 597
Premiere mondiale, 359
Premier balcon, 1 57
Preparation, 553
Presentation des costumes, 482
Prise de plateau, 1 054
Professeu r de theatre, 1 260
Programme, 991
Projecteu r, 588
Projecteu r a arc, 71 9
Projecteur concentre, 1 276
Projecteur de poursuite, 1 1 78
projecteurs de salle, 91 1
Prologue, 902
Pu bl icite, 1 01 5
Pupitre, 1 1 61
Q
Quatrieme m u r, 336
Quiprogue, 1 354
R
Rails pour t ravelling, 650
Rampe, 1 009, 1 376
Realisateur, 284
Realiser, 807, 1 325
Realisme, 456
Reflecteu r d iffusant, 904
Reflcteu r de plateau, 1 1 97
Regisseur, 81 , 365
Registre aigu, 1 273
Registre medium, 858
Relever, 1 397
Rem placer, 1 378
Repertoire, 882, 1 020
Repetition, 997
140
Repetition generale, 1 1 23
Repetition pour les eclairages, 578
Repliq ue, 1 021
Representation, 1 228
Reprise, 1 21 8
Resonance, 1 247
Retard, 80
Retour de chassis, 333
Retour en arriere, 466
Revue, 1 022
Revue theatrale, 1 250
Rideau, 306, 964
Rideau d 'avant-scene, 909
Rideau de fer, 290
Rideau de feu, 1 353
Romantisme, 1 1 42
Rythme, 1 025
s
Sac de sable, 738
Saison theatrale, 1 253
Salle de cours, 1 1 00
Satan, 1 1 67
Satire, 1 071
Satyre, 1 075
Scaramouche, 1 1 1 6
Scene, 1 038
Scene cou lissante, 648
Scene muette, 1 095
Secret, 484
Sensibi lite, 352
Siffler, 574
Signal l umineux606
Si lence, 1 1 50
Silhouette, 625 - 1 31 0
Situation, 350
Situation d ' introduction, 1 29
Soiree, 439
 Son - Vaud

Son, 1 081 Theatre d 'experience, 291

Sortie, 238
Sotle, 1 1 30
Souffleur, 423, 1 1 43
Spectacle, 1 84
S pectacle gratis, 943
Spectateurs, 1 099
Sujet, 697
S urrealisme, 1 1 S3
Symetrique, 1 09
Synchronisation, 407, 1 08S
Synopsis, 926
Systeme de Stanislavski, 1 1 40
T Theatre traditionnel, 444
Tableau de signalisation, 60S
Talque, 1 034
Tapis, 1 060
Technique d u theatre, 1 266
Technique episode, 347
Temps d'arret, 348
Temps theatrale, 1 272
Tension, 463
Tetralogie, 337
Theatral, 1 2S8
Theatre, 1 248
Theatre abstrit, 1 1 36
Theatre absurde, 2
Theatre amateur, 92S
Theatre ambulant, 470
Theatre antique, 403
Theatre archaic, 64
Theatre baroq ue, 1 23
Theatre d'art, 1 066
Theatre d'avant garde, 900
Theatre de cruaute, 673, 1 38S
Theatre de marionnettes, 733
Theatre de silence, 1 1 48
Theatre d ' i m provisation, '1 296
Theatre en plein air, S
Theatre epique, 396
Theatre existentialiste, 1 343
Theatre expressioniste, 382
Theatre fi lme, 1 2ss
Theatre formaliste, 1 SO
Theatre i mpressioniste, 391
Theatre naturaliste, 834
Theatre pour enfant, 2SS
Theatre pour les jeunes, 448
Theatre prive, 922
Theatre realiste, 4S7
Theatrophi le, 1 262
Ti mbre, 1 239
Titre, 1 32
Toile, 461, 964
Toile a decor, 222
Toile de fond, 46S
Tonalite, 1 241
Tournee, 1 299
Tragedie, 1 28S
Traitre, 926
Trampoli ne, S1 8
Trappe, 1 380
T ravestissement, SOS
Triangle, 1 331
Trilogie, 1 291
Trois unites, 1 330
Troupe, 1 379
Tulle, 1 303
Tutu, 1 308
Type, 1 242
v
Variation, 234
Vaudville, 1 344

141
Ved - Vol

Vedette, 1 382 Voix juste, 324

Vedettisme, 1 383 Voix parlee, 703
Vers alexand ri n ou heroique, 26 Voix puissante, 500
Vestiaire, 483 Voix restreinte, 273
Villain, 726 Voix sonore, 91 7
Voile de coton, 1 078 Voix souple, 405
Voix, 1 090 Voix sourde, 1 036
Vox chantee, 41 4 Voix sympathique, 1 1 01
Voix daire, 1 079 Voix timbree, 1 240
Voix criante, 668 Voix variee, 235
Voix etendue, 454 Voix voilee, 916
Voix faible, 1 407 Volant generale, 39

142
 I NG LZCE TERiMLER

A Antagonist, 633
Absolutism, 1 063 Anticlimax, 665
Abstractionism, 1 1 35 Anti-theatre, 46
Abstract Theater, 1 1 36 Antique comedy, 45
Absurd theater, 2 Antique theatre, 403
Acoustics, 1 092 Apology, 1 076
Acrobacy, 1 7 Apophasis, 289
Act, 1 68, 964, 868 Applause, 27
Act-drop, 909 Apron, 910
Acting, 871 Arabesque, 52
Acting menager, 1 265 Archaic theatre, 64
Acting style, 874 Architrave, 230
Action, 21 Arc lamp, 71 9
Active Hero, 409 Arena, 24
Actor, 399, 977 Arena theater, 25
Actor-manager, 880 Argument, 1 39
Actress, 619, 871 Articulation, 555
Adapt, 1 322 Artist, 73
Adaptability, 1 323 Artistle, 74
Adaptation, 7, 1 324 Art of theatre, 1 261
After-piece, 75, 376 Art theatre, 1 066
Alarm, 1 31 8
Asbestos border, 1 357
Allegory, 863
Aside, 48 - 661
Alley theme, 240
Assitant di rector, 81 , 365
Allusion, 40
Asymmetrical, 1 1 0
Altar, 1 1 44
Alto, 32 Atmosphere, 542, 1 362
Amateu r theater, 925 Audition, 473
Amphitheatre, 1 25 Auditorium, 1 1 00
Analyze, 259 Author's right, 1 223
Anecdote, 422 Avant garde, 900

143
Baby - Colur

B Cali, 21 4
Cali board, 21 5
Baby spot, 744
Cali boy, 21 3
Background music, 65
Cantarina, 41 3
Background setting, 317
Canvas, 222
Backcloth, 465
Capacity, 1 1 03
Backing, 67
Catastrophe, 1 381
Baliet, 1 1 3
Cat-walk, 602
Baliet-comedy, 271
Ceiling, 1 204
Ballet dancer, 1 1 4
Chain, 1 1 . 285
Baliet-master, 1 1 5
Chamber set, 840
Bandroom, 827
Change of sets, 282
Bar, 1 1 9
Character actor, 631
Bare stage, 243
Chief electrician, 584
Barrel, 462
Children's play, 254
Barrel system, 622
Children's theatre, 255
Batten, 1 338
Choice of actors, 879
Bedroom voice, 1 367
Choreographer, 269
Bio-mechanical method, 1 61
Choregraphy, 270
Boat-truck, 283
Chorus, 71 2
Book-ceiling, 644
Church theatre, 676
book-flat, 643
Ci rcus, 1 1 1 3
book-wing, 1 365
Clapper, 28, 1 1 55
Bom b tank, 960
Classical comedy, 683
Boom, 580
Box, 757 Classical d rama, 681
Classicism, 680
Box-office, 1 53
Box-set, 627 Classics, 682
Boy companies, 256 "Clear please'', 1 061
Climax, 331
Brace, 298
B race-weight, 1 1 Clip, 772
Braze, 934 Cloakroom, 483
Bridge, 583, 720, 1 039 Closet d rama, 845
Broad light, 262 Clown, 1 1 33
Business manager, 1 271 Colloquial speech, 704
Colour-dipped lamp, 1 65
c Colour frames, 1 01 6
Cabaret, 61 3 Colour runner, 1 01 7
Cable, 61 4 Colour wheel, 587

144
 Comedy - Dry up

Comedy, 690 D
Com poser, 1 45 Dadaism, 261
Comedy of intrigue, 394 Dart, 421
Comedy of man ners, 1 283 Dayman, 51 2
Comical, 503 Dead, 576
Comic opera, 506 Declamation, 1 00
Comic play, 507 Declamatory diction, 1 298
Comissionaire, 1 256 Decorator, 280
Commercial play, 478 Delay, 80
Company, 1 267, 1 379 Detai l, 98
Compartment batten, 1 1 04 Detail of changes, 1 042
Complimentary ticket, 1 087 Detective play, 301
Conclusion, 1 58 Development, 445
Condense, 1 388 Devil, 1 1 67
Conflict, 221 Dialect, 1 2
Constructivism, 695 Dialogue, 699
Contrast, 634 Diaphragm, 321
Contrary sense, 41 Diapositive, 320
Copyright, 870, 1 223 Diction, 309
Corner plate, 725 Diffused light, 263
Correct voice, 324 D i m mer, 1 03
Costu me, 480 Dip, 1 054
Costume Director, 1 28 Director, 600, 1 01 4
Costume plot, 481 Direction, 803
Costume room, 483 Distortion, 1 48
Create a contrast, 635 Distri bution, 1 027
Critic, 386 Doorkeeper, 1 051
Criticism, 385 Downstage, 1 053
Cue board, 605 Drama, 340
Cue light, 606 Drama teacher, 1 260
Curtain, 306, 964 Dramatic censorship, 891
Curtain music, 1 30, 905 Dramaturgy, 344
Curtain raiser, 903 Drencher, 1 347
Cutting, 1 72 Dress circle, 1 57
Cyclorama, 487 Dresser, 479
Cyclorama lighting, 1 31 1 Dress rehearsal, 482, 1 1 23
Cyclorama pit, 488 Drugget, 1 060
Cyclorama track, 489 Dry-up, 1 300

145
Easter - Hang

E Floodl ight, 904

Flower path, 245
Easter play, 953
Flown set, 78
Edison-screw, 402
Fluff, 1 282
Educational p lay, 373
Fly-bridge, 21 7
Effect, 41 0
Followspot, 1 1 78
Electronic control, 384
Footlight, 1 376
Ending, 1 59
Fork, 220
Ensemble, 1 277
Formalism, 1 49
Ensemble play, 1 278
Formalist theatre, 1 50
Entertainment, 374
Fourth wall, 336
Epic theatre, 396
Fragment, 945
Epilog, 397
Fragmentism , 947
Episodic technique, 347
French flat, 232
Equivocal, 42
Front, 91 2
Eupheism, 325, 91 5
Front-of-house lighting, 91 1
Exciting moment, 335
Ful! in light, 300
Existentialist theatre, 1 343
Futurism, 433
Exit, 238
Exit line, 239 G
Exotic, 379 Gag (to), 508, 510
Exotism, 380 Gagman, 509
Experimental play, 293 Gallery, 435
Experimental stage, 291 Gesture, 274
Exposition, 1 088 Glassmedium, 1 90
Expressionistic theatre, 382 G radation, 664
Extra, 424, 1 31 0 G rand master, 39
G reen room, 702
F
Golden age, 31
rade in, 585 Goliath secrew, 485
Fade out, 586 G rating, 1 041
Fairy play, 971 G rid, 1 058
False proscenium, 1 360 G rotesque, 499
Farce, 41 7 Guest actor (actress), 698
Festival, 1 264 G ut, 667
Fire curtain, 1 353
H
Fire effect, 1 352
Flash box, 1 1 70 Hand pu ppet, 388
Flipper, 625 Hanging iron, 77

146
 Hang - Mir

Hanging lenght, 79 Length, 1 1 95

Happy end, 822
Hard light, 248
Harmony, 1 043, 1 326
Head line, 1 32
Heating operations, 573
Hero, 620
Heroic couplet, 26
Historical allegory, 1 1 88
Historical comedy, 1 1 87
Historical play, 1 1 89
Hot comedy, 1 394
House full, 628
i
ldentification, 920
lmprovisation, 1 294
lncandescent lamp, 1 6
lncandescent light, 1 5
l nciting moment, 672
l n ner monologue, 592
lntegralism, 1 306
lntensity, 1 1 69
lnterlude, 56
lnterval, 50
lntonation, 1 094
lntrigue, 326
lntriguer, 393
l rony, 1 236
Jesuit theatre 1 97
J uvenile, 449
K M ilieu d rama, 793
Kasperle-theater, 639
L M imo-drama, 797
Lead, 1 33
Leg-show, 1 05
Liftstage, 1 396
Light, 577
Lighting, 581
Lighting from below, 33
Lighting point, 582
Lighting rehearsal, 578
Listener, 31 4
Literary advisor, 343
Living newspaper, 1 93, 437
Loca! lighting, 1 391
Lyrical drama 755, 852
M
Magic "lf", 1 86
Main plot, 35
Make-up, 765
Mansion, 767
Manuscript, 768
Marionet, 1 83
Marionet theat re, 733
Maroon, 959
Master of Ceremonies, 1 284
Maxi m, 921
May-day, 775
Mayings, 775
Means of expression, 43
Mechanical puppet, 763
Melodrama, 782
Mental play, 362
Messenger, 1 3 1 3
Messenger-speech, 523
Mime, 794, 938
Mi micry, 796
M instrel, 799
M i racle play, 800

147
Mod - Prop
Model miniature, 762
Monod rama, 805
Monologue, 806
Morality, 808
M usical, 825
M usical comedy, 824
M usic stand, 1 1 61
Mystery play, 801
Myth, 802
N
Narration, 91 9
Narrator, 91 8
Narrow-angle, 272
Natura! intonation, 323
Nat uralistic theatre, 834
Neo-realism, 1 375
Net, 1 303
New comedy, 1 1 22
No d rama, 838
Noises of wings, 736
Non-professional actor, 924
Non-theatrical, 1 252
o Premier, 597
Off-stage, 1 044
Onirism, 361
Open air theatre, 5
Open floodlight, 6
Opposite promptside, 851
Oratorical accent, 1 01
Outline, 926
Overhead lighting, 1 341
Overplay, 1
Pageant, 978
Pageant lantern, 514
Parasite, 76
148
Parody, 950
Part player, 1 31 O
Passatism, 442
Passive heros, 367
Pastiche, 1 42
Pastoral comedy, 253
Pastoral d rama, 957
Pause, 349
Performance, 1 228
Perspective, 975
Pettern, 908
Photographed stage play, 1 255
Pigeon hole, 51 9
Plagiarism, 84
Play, 868
Play photo, 884
Playwright, 892
Plot, 847
Pluralism, 257
Polishing rehearsal, 949
Poster, 9
Powder, 1 034
Precensorship, 901
Preparation, 553
Private theater, 922
Problem play, 1 1 28
Productor, 1 01 4
Prod ucer, 81 , 365, 992
Professional actor, 786
Professional actress, 786
Program leaflet, 991
Projector, 588
Prologue, 902
Promter, 423, 1 1 43
Prompt side, 998
Property, 1 8, 1 046
Property man, 1 047
 Pros - Stag

Proscenium, 91 3 Sandsack, 738

Pu blicity, 1 01 5 Satyr play, 1 075
Pulitzer award, 1 002 School, 843
Punch and judy, 932 Screen, 461 , 964
Puppet play, 732 Screw eye, 495
Purim play, 1 003 Spectators, 1 099
Q Spi lled light, 1 356
S p ray gun, 1 1 75
Quick change, 208
Secondary lighting, 1 371
Quick change room, 209
Secret, 484
R Sensibility, 352
Radio play, 1 005 Setting, 279
Rails, 650 Setting-line, 281
Rake, 1 062 Set waters, 1 1 51
Ramp. 371 , 1 009 Sharer, 860
Realistic theatre, 457 Showboat, 1 402
Realize 807 1 325, S ilence, 1 1 50
Red-nosed comedian, 670 Sill, 299
Regional theatre, 1 67 Simultaneous stage, 1 1 09
Rehearsal, 997 Situation, 350
Remote central board, 1 327 Sketch, 1 1 1 7, 1 1 93
Remotely operated colour change, Sliding stage, 648
1 328 Social Drama, 1 279
Repertory, 882, 1 020 Social play, 1 280
Restaging, 1 21 8 Song, 1 1 58
Restrai ned voice, 273 Sotie, 241
Return, 466 Sound, 1 081
Return (scenic), 333 Sound d i rector, 1 097
Revue Show, 1 022 Sou nd effect, 51 5
Right center, 1 037 Spectacle, 1 84
Ripple effect, 266 S pot bar, 579
Rolling stage, 1 21 6 Stage, 1 038
Rostrum , 743 Stage cloth, 1 060
Round, 51 Stage d i rection, 364
Running time, 889 Stage expert, 1 269
s Stage leh, 1 057
Safety curtain , 290, 1 353 Stage music, 1 052
Salary, 1 329 Stage right, 1 055

149
Stand Wa11

Standard flood, 1 1 97 Theme, 697

Standard floodlight, 89 Thesis play, 1 237
Stand-bye table, 20 Time book, 1 1 52
Stanislavsky system , 1 1 40 Tim i ng, 264
Star, 1 382 Toggle 659
Star system, 1 383 Three u nlties, 1 330
Steady, 1 1 49 Tour, 1 299
Street p layers, 1 1 21 Toy theatre, 876
Strom and stress, 1 1 42 Trac, 1 289
Structure, 91 4 Traditional theatre, 444
Subject, 697 Tragedy, 1 285
Surrealism, 1 1 53 Traitor, 726
Surrealistic play, 459 Trampoline, 518, 1 368
Suspense, 440, 558 Transparency, 1 077
Symmetrical, 1 09 Transparency l i nen, 1 078
Synchronisation, 407, 1 085 Trap, 1 380
Syncophant, 267 Travelling company, 470
Synopsis, 926 Treat, 1 373
Trilogy, 1 291
T Type, 1 242
Tag l ine, 1 60 u
Tape, 1 091
U niversity theatre, 1 335
Telescopic stand, 360, 591
Up centre, 857, 1 339
Television play, 1 221
Up right, 1 035
Tension, 463
Upstage, 1 050
Tetralogy, 337
U pstage, 1 050
Theatre, 1 248
Usher, 1 377
Theatre baroque, 1 23
Theater building, 1 270 v
Theatre museum, 1 259 Vamp. 1 3 1 2
Theater scinece, 1 249 Variable voice, 235
Theatre season, 1 253 Vaudville, 1 344
Theatre technique, 1 266 Villain, 726
Theatrical, 1 258 Voice, 1 090
Theatrical, 1 254
w
Theatrical language, 1 251
Theatrical review, 1 250 Wave effect, 265
Theatrical time, 1 272 Wall paper, 351

150
 Weight - Yout

Weight, 1 1 Working light, 21 6

Well-made play, 608 Workshop, 607
Wide-angle beam, 452
World premier, 359
Wide-angle floodlight, 451
Wind machlne, 1 033 y
Wings, 735
Y outh theatre, 448
Wire rope, 1 222