Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 277

jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 1

pmay0wK? &wkuAsm
vuFmyef;rdk;? &GmoGef;NzdK;vsuf
trsKd;\*kPf? Zmwd*kPf
pmay*kPfudkjrifhwifrnf/
EdkifiH*kPf&nfpGrf;aqmifwnf/
2 wuodkvfwifc
'dkUwm0efta&;oHk;yg;
jynfaxmifpk rNydKuGJa&; 'dkYta&;
wdkif;&if;om;pnf;vHk;nDGwfrI rNydKuGJa&; 'dkYta&;
tcsKyftjcmtmPm wnfwHhcdkifNrJa&; 'dkYta&;
EdkifiHawmfzGJUpnf;yHktajccHOya'ay:aygufa&;onf
jynfaxmifpkom;tm;vHk;\ y"meusaom wm0efjzpfonf/
jynfolYoabmxm;
jynfytm;udk; ykqdefdk; tqdk;jrif0g'Drsm;tm; qefYusifMu/
Edik if aH wmf wnfNird af t;csr;f a&;ESifh Edik if aH wmfw;kd wufa&;udk
aESmih, f uS zf sufqD;olrsm;tm; qefYusifMu/
Edik if aH wmf\ jynfwiG ;f a&;udk 0ifa&mufpu G zf ufaESmif, h u
S af om jynfyEdik if H
rsm;tm; qefu Y siMf u/
jynfwiG ;f jynfy tzsuo f rm;rsm;tm; bH&k efot l jzpf owfrw S af csreI ;f Mu/
EdkifiHa&;OD;wnfcsuf (4) &yf
Edik if aH wmfwnfNird af &; &yf&mG at;csr;f om,ma&;ESifh w&m;Oya'pd;k rd;k a&;/
trsdK;om;jyefvnfpnf;vHk;nDGwfa&;/
cdkifrmonfh zGJUpnf;yHktajccHOya'opf jzpfay:vma&;/
jzpfay:vmonfh zGUJ pnf;yHt k ajccHOya'opfEiS t fh nD acwfrzD UHG NzKd ; wd;k wuf
aom EdkifiHawmfopfwpf&yf wnfaqmufa&;/
pD;yGm;a&;OD;wnfcsuf (4) &yf
pdkufysdK;a&;udktajccH tjcm;pD;yGm;a&;u@rsm;udkvnf; bufpHkzGHUNzdK;
wdk;wufatmif wnfaqmufa&;/
aps;uGufpD;yGm;a&;pepf yDjyifpGmjzpfay:vma&;/
jynfwGif;jynfyrS twwfynmESihf t&if;tESD;rsm;zdwfac: pD;yGm;a&;
zGHUNzdK;wdk;wufatmif wnfaqmifa&;
EdkifiHawmfpD;yGm;a&;wpf&yfvHk;udk zefwD;EdkifrIpGrf;tm;onf EdkifiHawmfESifh
wdkif;&if;om;jynfolwdkY\ vuf0,fwGif&Sda&;/
vlrIa&;OD;wnfcsuf (4)&yf
wpfrsdK;om;vHk;\ pdwf"mwfESihf tusifhpm&dwjrifhrm;a&;/
trsdK;*kPf? Zmwd*kPfjrifhrm;a&;ESihf ,Ofaus;rItarGtESpfrsm;? trsdK;om;
a&;vuPmrsm; raysmufysufatmif xdef;odrf;apmifha&Smufa&;/
rsdK;cspfpdwf"mwf &Sifoefxufjrufa&;/
wpfrsdK;om;vHk; usef;rmBuHhckdifa&;ESifh ynm&nfjrifhrm;a&;/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 3

jrefrmpm jrefrmrIudk
jyKpkyssK;d axmifacgif;aqmifcMhJ uolrsm;

wuodkvfwifc
Edik if *H P
k &f nfpmpOf (14)
4 wuodkvfwifc

yHkESdyfrSwfwrf;

pmrlcGifhjyKcsuftrSwf 93^2003 (9)


rsufESmzHk;cGifhjyKcsuftrSwf 66^ 2003 (9)
tBudrf yxrtBudrf
xkwfa0onfhumv 2003 ckESpf? pufwifbmv
tkyfa& 1000
wefzdk; 600usyf
xkwfa0ol OD;tkef;armif (03794)

yHkESdyfol a&TjynfpHkyHkESdyfwdkuf? 34^38?


157vrf;? wmarG? &efukefNrdKU
rsufESmzHk;'DZdkif; EdkifiH*kPf&nf
twGif;okyfazmf atmifpHjrifh
uGefysLwmpmpD EdkifiH*kPf&nfpmaywdkuf
umvmcGJ t,fvfzm
133^137? 41-vrf;?&efukef
jzefYcsda&; EdkifiH*kPf&nfpmaywdkuf
529-531? ukefonfvrf;?
pmayAdrmef? &efukefNrdKU/
zkef;- 725530? 374532
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 5

rmwdum

jrefrmpm jrefrmrIudk jyKpkysKd;axmifacgif;aqmifcJhMuolrsm; 7

1/ trsKd;om;pmayacgif;aqmif OD;armifBuD; 13
2/ jrefrmpm jrefrmraysmufuG,f&atmif xdef;odrf;cJhol 23
3/ pme,fZif;a0g[m&ukd pwifwDxGifol 33
4/ EdkifiH*kPf&nfbGJU& ocifbaomif; 43
5/ jrefrmpm jrefrmjrifhcsifvGef;ol 55
6/ OD;zdk;usm;\ trsdK;om;tm;rmef 67
7/ olUuRefrcH jynfaxmifpkpdfwftrSefukd pmqdkcJhol 79
8/ jrefrmpm jrefrmrIukd urmjyKqdfkcJhol 91
9/ wuodkvfESifh jrefrmpmayudk &SmazGjyKpkysdK;axmifcJhol 103
10/ jrefrmpmESifh jrefrmpme,fZif;avmuukd
tarSmifcGif; tvif;aqmifcJhol 115
11/ jrefrmZmwdrmef tbd"mefq&m 127
12/ jrefrmpmayaus;Zl;&Sif yk*H0efaxmufrif; OD;wif 137
6 wuodkvfwifc

13/ jrefrmpmayordkif; jrefrmpmowif;pmordkif;wGif


armfuGef;0if armfuGef;wifxdkufol 147
14/ jrefrmhpmqdk a&TjynfOD;bwif 157
15/ jrefrmpmay jrefrmpum;ajyynm&Sif 167
16/ a'gif;zwfpm q&mvif; 179
17/ jrefrmpm\ aus;Zl;&Sifzcif 191
18/ pmay *Dw bufpkHxl;cRefaom yk*dKvfrGef 203
19/ yDr;kd eif;\ b0ESiphf may 213
20/ trsdkK;om;a&;Zmwdrmefxufoefaom
owif;pmq&m pma&;q&m 223
21/ jynfaxmifppk w
d "f mwf&iS o
f efxeG ;f um;a&;udk
pOfqufrjywfa&;om;cJhol trsdK;om;pmqkd 229
22/ jrefrmpmay rdcifBuD;wpfOD; 241
23/ jrefrmhrsdK;cspfpmayynm&Sif OD;ausmf&if 253
24/ jrefrmpmaytqifhukd jrifhwifcJhonfh
jrefrmpm*kPfausmfjrifh 265
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 7

jrefrmpm jrefrmrIudk jyKpkysdK;axmif


acgif;aqmifcJhMuolrsm;

jrefrmpm? jrefrmrIudk jyKpkysdK;axmifacgif;aqmifcJholrsm;


taMumif;ukd jyefajymif;a&;om; wifjy&jcif;\ t"du&nf&, G f
csufrSm jrefrmpmay\aus;Zl;w&m; em;vnfodwwf aus;Zl;
jyefqyfonfhoabmjzifh *kPfjyK&jcif; jzpfayonf/
jrefrmpmay Mum&SnfwnfwHhatmif pGrf;aqmifMuolrsm;
wGif trsdK;om;acgif;aqmif OD;armifBuD;onf xif&Sm;ayonf/
OD;armifBuD;\ wyifa&TxD;0wKonf jrefrmhZmwdrmefudk
vGefpGmxufoefapcJhonf/ &mZ0ifusrf;? eDwdusrf;rsm;pGmudk
jyefvnf azmfxkwfa&;om;EdkifcJhonf/
pme,fZif;[laom a0g[m&udk pwifwDxGifokH;pGJol
q&mBuD;OD;y*sDidkonf owif;pm? *sme,f? r*Zif;okH;&yfpvkH;udk
ukd,fwdkif xkwfa0jzefYcsdcJhol jzpfayonf/ OD;y*sDidktrnfcH
wdk;wufa&; OD;pdef\ trsdK;om;ykdifbPfvkyfief;rsm;taMumif;
avhvma&;om;ol? BuD;yGm;csrf;oma&; pmtkyfudk jyKpkoltjzpf
ukdyg xl;jcm;pGm a&;om;xm;onf/
EdkifiH*kPf&nfbGJU& ocifbaomif;taMumif;onf ]]EdkifiH
udkcspfol EdkifiHtwGuf tepfemcHol}} wdkY\ vkyfief; usifhpOf
ud k trSwfxifxif jyqdkxm;onf/ jrefrmwGifru urm
wGif &mZ0ifpmwifcH&rnfh ]]wdkYArmpmwef;}}udk rSwfwrf;jyKpk
8 wuodkvfwifc
a&;qufcJholtjzpf azmfjyxm;onf/ ]]wdkYArm oDcsif;udk
toufoGif;ay;cJhol? EdkifiHcspfpmayrsm; a&;om;cJhol? ocif
a0g[m& pwifokH;pGJac:a0:cJhol ocifbaomif; taMumif;ukd
rarhaumif;aom tcsuftvufrsm;jzifh trSwfw& *kPfjyK
azmfjyxm;ayonf/
jrefrmpmayordkif;wGif *E0ifpHwifxdkufonfh]]pmqdkawmf
rsm; twKywd}}? jrefrmEdkifiHa&;ordkif;0if ]]ArmhawmfvSef
a&;ordik ;f }} wdYk uykd g a&;om;jyKpkol Adv
k rf LS ;baomif; taMumif;
ESifh,SOfwGJ avhvmzwfIEdkifayonf/
]]OD;zdk;usm;\ trsdK;om;tm;rmef}} onf jrefrmpm jrefrmrI
udk jyKpkysdK;axmifacgif;aqmifol wpfOD;tjzpf xl;xl;jcm;jcm;
a&;om;azmfjyxm;ayonf/ OD;zdk;usm;\ EdkifiHcspfpdwf"mwf
pmayrsm;onf jrefrmhZmwdrmef &Sio f efxufoefxuf<uapcJah yonf/
OD;zdk;usm;\ trsdK;om;tm;rmefonf jrefrmhZmwdrmef tbd"mef
ordkif;wGif armfuGef;0ifaMumif;ukd cdkifvkHpGm oufaojyxm;
ayonf/
jrefrmwdkYonf olYuRefrcHpdwf? vGwfvyfa&;udk xdef;odrf;
vdkpdwf? jynfaxmifpkpdwf"mwf xm0pOf&Sifoef xufjrufap
a&; wGef;tm;ay;vIHaqmfxm;onfh q&mBuD;aZ,staMumif;
ukd txl;jyK avhvmzwfIEdkifayonf/
jref r mpm jref r mrI u k d ur m jyKqd k c J h o l OD ; a&T Z H a tmif
taMumif;onf tHhzG,fwpf&yfjzpfayonf/ ol\ b0jzpfpOf
wGif jrefrmtrsdK;om;xJrS yxrqkH;,pfrsdK;rif;BuD; jzpfcJhol?
ax&0g' omoemrIudk urmjyKqdkcJholrSm tqifhqifhjrifhwuf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 9
&ifhusufum jrefrmpm jrefrmrIudk urmjyKqdkcJhol[l azmfTef;
armfuGef;wifxm;ayonf/
1942 ckESpfwGif jrefrmEdkifiH wuodkvfausmif;BuD;twGuf
oifcef;pmrsm; a&G;cs,fowfrSwfa&;aumfrwDwGif jrefrmpm
uAsmvuFm? &mZ0ifusrf;rsm;udkom oifMum;aeygu acwfrD
taemufEdkifiHbmom&yfrsm;udk oifMum,;csdefenf;oGm;rnf
jzpfaMumif; uefYuGuf&m OD;a&TZHatmifu taemufEdkifiHrsm;rS
pmayrsm;udk ESHESHpyfpyf zwfcJhzl;onfhteuf jrefrmEdkifiHjzpf
avmueDwdusrf;avmuf aumif;onfhusrf; rawGY&ao;
aMumif; jrefrmpmayudk txifrao;oifhaMumif; &J&J0Hh0Hh
umuG,fajymqkdcJhaom jrefrmpmayol&Jaumif; OD;a&TZHatmif
taMumif;udk xl;xl;jcm;jcm; avhvmrSwfom;Edkifayonf/
wuokdvfESifh jrefrmpmayudk &SmazGjyKpkysdK;axmifcJhol
OD;azarmifwif? jrefrmpmayESifh jrefrmpme,fZif;avmuudk
tarSmifcGif;tvif;aqmifcJhol OD;a&TMuL;? ]]jrefrmhZmwdrmef
tbd"mefq&m &mZ0ifq&m OD;armifarmifwif? jrefrmpmay
aus;Zl;&Sif yk*H0efaxmufrif; OD;wif wdkYtaMumif;udk trSwf
w& okawoejyKpk a&;om;xm;ayonf/
jrefrmpmayordkif;? jrefrmowif;pmordkif;wGif armfuGef;
0if armfuGef;wifxdkufol OD;xGef;azu jrefrmpmqkwf,kwfvQif
trsdK;qkwf,kwfjcif;jzpfaywum;[k apwem&if;&dSojzifhvnf;
pmtkyfukd a&;om;&\}}[k twdtusazmfjyxm;ayonf/
olonf jrefrmpmtwKywdac: jrefrmpmed'gef;udk a&;om;
jyKpkcJhaom yk*dK vfxl;jzpfayonf/
1 0 wuodkvfwifc
jrefrmhpmqdk a&TjynfOD;bwifonf jrefrmpmay? jrefrmh*Dw
jrefrmh,Ofaus;rI tpkpkudk pmqdkyDopGm xkwfazmfa&;om;cJh
onfhtaMumif;udk avhvmzwfIEdkifayonf/ jrefrmpmay
jrefrmpum;ajyynm&Sif OD;armifarmifBuD;onf pmaytoif
tjyaumif;aom q&mBuD;jzpfayonf/ jrefrmpmayynm&Sif
jzpfaomfvnf; urmYordkif;usrf;rsm;udk ESHpyfavhvmNyD; jrefrm
rIjyKum a&;om;wifjyEdkifpGrf;&SdykHrsm;udk rSwfom;avhvmEdkif
ayonf/
a'gif ; wH q d y f j ref z wf p mopf u k d a&;om;jyKpk c J h o l r S m
jrefrmynm&Sifq&mBuD; OD;vif;jzpfayonf/ jrefrmpmay
pmtkyfpm&if;wGif jrefrmzwfpmopfukd wDxGifcJhol yk*dKvfxl;
yk*dKvfrGefjzpfayonf/ jrefrmpmay\ aus;Zl;&Sifzcifjzpfol
OD;{armifonf &efukefwuodkvfjrefrmpmXme\ zcifBuD;
jzpfayonf/ jrefrmtrsdK;om;a&;udk jrermpmayjzifh zefwD;
vIhHaqmfEdkifpGrf;&Sdol jzpfayonf/
'D;'kwfOD;bcsdKonf jrefrmpmay jrefrm*Dw bufpkHxl;cRef
aom yk*dKvfjzpfayonf/ jrefrmrsdK;cspfpdwf xufoefvGef;ol?
pmay*Dwxl;cRefol? jrefrmhtEkynmppfppfukd jrwfEdk;wefzdk;
xm;ol jzpfayonf/ ]]yDrdk;eif;\b0ESifhpmay}}onf wpfrl
xl;jcm;rSwfom;zG,fjzpfayonf/ trsdK;om;a&; Zmwdrmef
xufoefaom owif;pmq&m? pma&;q&mrSm jrefrm&mZ0if
q&mBuD;OD;odrf;armif jzpfayonf/ trsdK;om;Zmwdrmef
xufoefolyDyD ]]jrefrmol&Jaumif;rsm;}} pmtkyfESifh ]]&Jjrefrm}}
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 11
0wKrsm;jzifh xif&Sm;ausmfMum;ol jzpfayonf/
jynfaxmifpkpdwf"mwf &SifoefxGef;um;a&;ukd pOfquf
rjywfa&;om;cJhol q&maZmf*sD\b0jzpfpOfudk txl;wifjy
xm;ayonf/ q&maZmf*sD\ trsdK;om;a&;ZmwdrmefuAsmrsm;?
trsdK;om;tm;rmefuAsmrsm;? jynfaxmifpkpdwf"mwf &Sifoef
xGef;um;a&; tawG;uAsmpkrsm;onf jrefrmEdkifiHomru
urmtESH us,fus,fjyefYjyefY vlodrsm; xif&Sm;aeayonf/
]]jynfaxmifpkpdwf"mwf\ t"duaomhcsuf}}udk zGifhqdk&Sif;jy
xm;ayonf/
yxrqkH; jrefrmtrsdK;orD; jrefrmpmygarmujzpfcJhol
a':oef;aqGtaMumif;ukd trSwfw& azmfjya&;om;xm;
ayonf/ &Sm;yg;wdrfjrKyfaeaom ysLpmayudk &SmazGazmfxkwf
&SifoefxGef;um;apcJhol jzpfayonf/ jrefrmpmay wm0ef
ausyGefcJhol jrefrmpmayynm&Sif trsdK;orD;b0yef;csDudk yDjyif
xif&Sm;atmif pGrf;aqmifa&;jyxm;ayonf/
jrefrmrsdK;cspfpmayynm&Sif OD;ausmf&if\ b0ESifhpmayudk
pdwf0ifpm;zG,f *kPfjyKwifjyxm;ayonf/ jrefrmpmaytqifh
udk jrifhwifcJhonfh jrefrm*kPfausmfjrifh\xl;jcm;pGrf;aqmifcsuf
rsm;udk txl;jyK a&;om;wifjyxm;ayonf/
jrefrmpm jrefrmrIudk jyKpkysdK;axmifacgif;aqmifcJhMuol
rsm; taMumif ; um; rarhaumif;ay/ pma&;oltaejzifh
jyefajymif;trSwf&um olwdkY\ *kPfaus;Zl;w&m;BuD;rm;ykHukd
zGiqhf &kd iS ;f jyxm;ayonf/ jrefrmpmXme\ tESp(f 60)jynfah jrmuf
1 2 wuodkvfwifc

onfh c&D;pOfwGif jrefrmhrSwfwdkifwpfck yg0ifpkdufxlEdkifcJhay


onf / ,ckwpfzef EdkifiH*kPf&nfr*Zif;rSonf jrefrmpm
jrefrmrIjyKpkysdK;axmifcJholrsm;\ *kPf&nfukd jreffrmpmay
aus;Zl;qyfonfhtaejzifh trSwfw& azmfjya&;om;&jcif;
jzpfayonf/

wuodkvfwifc
OD;wifc
OD;aqmifeT Mf um;a&;rSL;
owif;ESifhpme,fZif;vkyfief;
ae&m- &efuek Nf rdKU
&ufp-JG 2003 ckESpf? Mo*kwfv (22) &uf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 13

trsdK;om;pmayacgif;aqmif
OD;armifBuD;
1 4 wuodkvfwifc

]] &mZ0if0wKrsm;udk a&;om;&mwGif q&mOD;armifBuD;onf


&nf&G,fcsufrsm;&Sdayonf/ NAdwdoQwdkY\ udkvdkeDb0odkYa&muf
aeMuaom xdkacwfjrefrmwdkYtm; ZmwdaoG; Zmwdrmef ppfa&;
ppfrmefrsm; xufoefapvdkayonf/ }}
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 15

trsKd;om;pmayacgif;aqmif
OD;armifBuD;

trsK;d om;pmayacgif;aqmif OD;armifBu;D \ pmayyHyk ef;udk


tMurf; oabmrQ wifjyvdk&if;jzpfayonf/ q&monf pmay
usrf;*efaygif; ig;&mausmfjyKpkcJholjzpfayonf/ odkY usrf;*ef
ta&twGufrsm;pGm a&;om;Muoltrsm;yif &SdMuayonf/
xl;jcm;onfrSm pmayIaxmifh pHkjcif;yifjzpfayonf/
y&rwocH yd #f u D musr;f Bu;D ? ,rduk t
f ajzusr;f ? yp,rO&?D
0D w d r O & D ponf h usrf ; rsm;ud k tbd " r m q&mBuD ; yrm
ydcYk sa&;jyEdik cf ahJ yonf/ pmPusew D ?d wdy#ueDw?d okwE e w
D ?d
eDwdrO&D? eDwdrmvmeDwdusrf;? usrf;rsm;pGmudk tawG;tac:
ynm&SifBuD;ozG,f vrf;nTefa&;jyEdkifcJh ayonf/ ax&max&D
bmomjyef ? 0d r me0w K bmomjyef u srf ; ud k bmomjyef
1 6 wuodkvfwifc

q&mBu;D tjzpf jyqdck ahJ yonf/ acwfopf0wKpma&;q&m


rsm;uJhodkY tcspf tvGrf;taom &opHk0wKBuD;rsm;jzpfaom
cifjrifhBuD;? oef;oef;? wifwifjr? rIdif;a0a0paom 0wKBuD;
rsm;udk a&;om;EdkifpGrf;&SdcJhayonf/ &mZ0ifq&mBuD;tjzpf
&mZ0if0wKrsm; wyifa&TxD;? ewf&Sifaemif &mZ0ifoHcdyfrsm;
udk a&;om;jyEdkifavonf/
&mZ0if0wKrsm;udk a&;om;&mwGif q&mOD;armifBuD;onf
&nf&G,fcsuf&Sdayonf/ NAdwdoQwdkY\ udkvdkeDb0odkY a&mufae
Muaom xdkacwf jrefrmwdkYtm; ZmwdaoG; Zmwdrmef ppfa&;
ppfrmefrsm; xufoefapvdkayonf/ a&S;acwfjrefrm ppfynm
aoe*FAsL[m twwfrsm;xGef;um;cJhyHkudkvnf; wpfenf;
wpfzakH zmfxw k v f akd yonf/ ZmwdaoG; at;aeMuaom xdak cwf
jrefrmwdkYtm; Edk;Mum;wuf<uvmap&ef &nfoefcJhayonf/
1915 ckESpf Mo*kwfvwGif '*kefr*Zif; ewf&Sifaemif
0wKudk tcef;qufpwif a&;cJhayonf/ Oa&mywdkufom;
pma&; q&mBuD;rsm;udk tm;us &mZ0ifpum;udk rlwnf
csJUxGifum 0wKa&;om;jcif;tm;jzifh wdkif;oljynfom;rsm;
&mZ0ifzwfcsifpdwf &Sdvmatmif qGJaqmifa&;om;cJhaMumif;
rd r d & nf & G , f c suf u d k jyqd k x m;ayonf / jref r m&mZ0if u d k
txif a o;Muol r sm;ud k txif B uD ; vmatmif qG J a qmif
odrf;oGif;EdkifcJhayonf/
1924-28 '*kerf *Zif; tcef;qufa&;cJah om wyifa&Tx;D
0wK ed'gef;wGif-
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 17

]]0w K onf aoe*F A sL[m &mZ0if 0 w K BuD ; vnf ;


rnfonf/ Zmwd *kPfwufapaom 0wKBuD;vnf;rnfonf/
&mZ0if onf;ajc[kvnf; qdkEdkifonf}}[l azmfjyxm;ay
onf/
]]Edik if jH cm;om;wd\
Yk trlt&mudk vdu k pf m;ojzifh tqH;k wdik f
rSm;,Gif; ysufpD;&awmfrlyHkrsm;udkvnf; qifjcifEdkifonf}} [l
Edik if jH cm;om;tay: txifawmfBu;D aeMuaom xdak cwfjrefrm
wdkYudk owdoHa0*&ap&ef &nfoefa&;jycJhonf/
wyif a &T x D ; onf jref r m&mZ0if w G i f touf i ,f q H k ;
touf 14 ESpf 4 v ESifh &ufaygif; 20 rQaom t&G,fwGif
rif;jzpfvmcJhyHk? ppfa&;rufa&; uRrf;usif&J&ifhvSyHk? EkdifiHjcm;
,Ofaus;rI txifBuD;NyD;vdkufpm;rd 'kua&muf&yHkwdkYudk
oG,f0dkufNyD; owday;vrf;nTefcJhayonf/
wyif a &T x D ; onf rd r d \ trsKd ; om;pd k u f " avh
,Ofaus;rIrsm;udkypfy,f EkdifiHjcm;om;wdkY\ rl[ef"avhxHk;
wrf;wdkYudk irf;irf;wuf ESpfoufvdkufpm;rIaMumifh b0vnf;
qHk; wdkif;jynfvnf; pnf;kH;rINydKuGJ cJh&yHkudk q&m\ 0wKed'gef;
wGif azmfjycJhayonf/ q&mOD;armifBuD;onf t*Fvdyftpdk;
&ESifh EkdifiHjcm;om;rsm;\ jc,fvS,frI? aoG;pkyftnGefUcl;cH
&rIudk tvGefpufqkyfrkef;wD;vSojzifh EdkifiHjcm;om;rsm;ESifh
yl ; aygif ; ud k , f u sKd ; &S m rI ? trsKd ; om;tcsif ; csif ; tay:
opmysuf,Gif;rIrsm;udk pmzwfolrsm; odomxif&Sm;atmif
wyifa&TxD;0wKyHkaqmif azmfjycJhjcif;jzpfayonf/
1 8 wuodkvfwifc
1920- 30 ywf0ef;usio f nf jrefrmtrsK;d om;a&; Ed;k Mum;
ay;rIudk *kjyKvmcsdefjzpfayonf/ yxrausmif;om;oydwf?
q&mpHta&;awmfyHk? wdkYArmtpnf;tkH; pwifxla xmif
csdef ponfrsm; *,ufdkufcwfaecsdefwGif wyifa&TxD; 0wK
onf trsKd;om;a&; Zmwdrmefudk wyfvSefYay;aom jrefrmh
a<u;aMumfoH Zmwdrmef aw;oDcsif;wpfyk'f yrmjzpfayonf/
ZmwdaoG;ql&ef zefw;D cJah yonf/ xdt k wl Anm;EGUJ 0wKtcef;
31 wGif-
]]jrefrmvlrsKd;wdkYonf ppfrIa&;&m ruRrf;usif[k pGyfpGJ
ajymqdMk uavonf/ xkv d rl sK;d wdYk ajymqdck surf sm;rSm tjrifwpkd mG
ESihf tvGerf mS ;,Gi;f avonf/ &mZm"d&mZfEiS hf bk&ifrif;acgifwYkd
tkyfpdk;aomacwftcg urmwpfcGifrSm jrefrmvlrsKd;wdkYxuf
ppfraI &;&mwGif uRr;f usio f mvGeaf om vlrsK;d &Srd nf rxifacs}}
[l q&mOD;armifBuD;u &Sif;jyxm;ayonf/ xdkYaMumifhyif
OD;armifBuD;tm; &mZ0ifudk zefwD;Edkifol[l armfuGef;wif
&jcif; jzpfayonf/
jrefrmpmaybufawmfom;
xdkodkY jrefrm&mZ0ifudk pmwifavmufatmif pGrf;aqmif
NyD;aemuf trsKd;om;pmay ygVdbmomESifh jrefrmpmaywdkY
bufrS q&mOD;armifBuD;onf xD;xD;rm;rm; &yfwnfay;cJhay
onf/ ygVdpum;oif usrf;? o'rO&Dusrf;ESifh ygVdtbd"mef
BuD;wkdYukd jyKpkcJhayonf/ ygVdbmomudk EdSrfhcsvmolwkdYtm;
OD;armifBuD;u odkYjyefMum;cJhayonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 19
]]rMumrDtwGif;u jrefrmjynfokdY qkdufa&mufvmaom
t*Fvyd pf mukrd l zwfcsio f al wG vGepf mG aygrsm;Mu\/ jrefrmjynf
Ak'o
moema&muf onfup omoemawmfBu;D ESifh twlwuG
zGm;zufawmftjzpf ygvmaom ygVdbmomukdum; zwfcsif
olenf;yg; aeMuonfrSm jrefrmEkdifiHawmfBuD;twGuf txl;
yif 0rf;enf;zG,faumif;vSonf}}
xkdYjyif 1920 rwdkifrDumvonf jrefrmpmedrfhuscsdef
jzpfayonf/ 0kdiftrfbDattoif;rsm; tpnf;ta0;yif
t*Fvyd v f dk ajymqkd aqG;aEG;cJMh uayonf/ jrefrmowif;pmrsm;
rSvnf; jrefrm&ufpGJrygbJ t*Fvdyf&ufpGJom ygcJhavonf/
jrefrmpmukd tpkd;&ausmif;rsm;wGif *kwpkdufoifMum;ay;jcif;
r&SdcJhacs/ jreffrmAsnf;tu&m33vkH;teufrS ajcmufvkH;ukd
Ekwfy,f&ef BudK;yrf;cJhMuayonf/
1919 ckEpS f ykord Nf rKd UwGif usi;f yaom owrtBurd af jrmuf
Ak'bmomtoif;BuD;ESifh 1920 jynhfESpf &efukefNrdKU *sLAvD
a[musif;yaom wdkif;&if;jrefrmausmif; q&mtoif;BuD;
tpnf;ta0;wdkYu uefYuGufMuojzihf jrefrmpm Asnf; 33vkH;
tjynfht0 oifMum;aeMu&jcif; jzpfayonf/ xkdacwfywf
0ef ; usif w G i f OD ; armif B uD ; onf jref r m&mZ0if 0 w K rsm;
edwdusrf;rsm; a&;om;vIHUaqmfaecsdefyifwnf;/
1921 jynfhESpfywf0ef;usifwGif ynmhtvif;r*Zif;rS
t,f'DwmcsKyf tjzpf pmaywm0efxrf;um ]]oef;oef;}}
0wKukd pwkwwGJxd a&;om; NyD;pD;cJhayonf/ ,if;0wKed
'gef;wGif jrefrmpmukd txifao;Ny;D t*Fvyd f Ekid if jH cm;pmayukd
2 0 wuodkvfwifc
txifBuD; EkdifiHjcm;,Ofaus;rIukd tvkdufrSm;Mu olwdkYukd
odkY owday; ynmay;a&;om;cJhayonf/
]],ck a cwf t cg jref r mjynf bmomjcm;vl r sKd ; wk d Y \
pmrsm;ukd toufarG;0rf;ausmif;ESifhpyfvsOf; i,f&G,fpOfu
pNyD;vQif jrefrmtrsKd;om;rsm; oifMum;aeMuonfjzpf&m
rdrdwdkY\ rdkd;zvm? rsKd;kd; Zmwd pmayrsm; wpfpwpfp
nHzh si;f vmMuonfrmS txift&Sm; yif jzpfayonf/ xku d o hJ Ydk
acwftcgBuD;rSm rsKd;kd;EG,fvm Zmwdpmrsm;udk wwfpGrf;orQ
tm;ay;oif h o nf h t wd k i f ; jref r mpmayynmuk d tm;ay;
vkdaomqEukd y"mexm; trsKd;om;trsKd;orD;wdkY zwfI
Mu&avatmif 0wKukd a&;om;&jcif;jzpffygownf;/}}
eDwdusrf;rsm;jzifh acwfukdjyKjyifol
xkad cwfxydk wf0ef;usiw
f iG f OD;armifBu;D onf jrefrmhtvif;
owif;pmrSm t,f'DwmcsKyfvkyf&if; '*kefr*Zif;? ynmh
tvif;owif;pmwkdYrSm pmPeDwd? eDwdrmvm? eDwdrO&Dusrf;
tcef;qufrsm;ukd a&;om;cJhayonf/ 1920 jynfhESpfu a&;
om;xkwfa0cJhaom eDwdrO&Dusrf; ed'gef;wGif OD;armifBuD;u-
]]eDwud sr;f onf a,mufsm;aumif;wumwk\ Yd tESpo f m&
jzpf\/ tESpfom&qkdonfrSmvnf; todtvdrm OmPf
ynmyif jzpfavonf/ tvdrmOmPfynmESifh rjynfhpkHaom
olwkdYukd tESpfr&Sd[l ajymqkduJh&JUavh&SdMu\/ OmPfynmESifh
jynfhpkHaomolwkdY\ ajymqkdjcif; EIwftrlt&mjyKvkyfjcif;?
udk,ftrlt&mwdkYonfvnf; tESpfom&ESifh jynfhpkHav\/}}
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 21

trsKd;om;pmayacgif;aqmifyDool
&mZ0ifpOfvmudk wifjy&mwGif awmifib l &k ifewf&iS af emif
onf rdrdESifh trsKd;Zmwfwlaom jrefrmbk&ifukd tm;rukd;bJ
vlrsKd;uGJjzpfaom oefvsifbk&ifiZifumqkdaom ukvm;ukd
tm;ukd;tm;xm;jyKavaomaMumifh rMumrDtwGif;rSmyif
oefvsirf mS zsuq f ;D &zl;avonf[ l tarausmf a'G;awmfvrG ;f
e,fcsJUtm;udk; trsKd;rppfolwkdYukd trsKd;cspf&ef Zmwdrmef
vIHUaqmfa&;jycJhayonf/
xkdYtwl jrefrmwdkY\ Zmwdrmefukd xufoefapcJhol ppfol
Bu;D r[m AEKv\om;t&if;jzpfol ok;H q,f0efBu;D onf rdrzd cif
*kPfodum? rsKd;Zmwdukdraxmuf vufajrmuftIH;ay;cJhojzifh
wpfzuf&efolrsm;u r[mAEKv\ om;t&if;rSef;odaom
tcg odkYxkwfazmfajymMum;cJhayonf/
]]orD;nDom; aqGrsK;d Omwdrsm;ukd olaumif;jyKonfh aus;Zl;
ukdrQraxmuf opmudkzsuf wpfzuf&efolwyfokdY0ifvm
onf/ txuf tvkH0efBuD; AEKv\om;r[kwfouJhokdYjzpf
onf/
brsdK;bkd;wlaom pum;&SdcJhaomfvnf; r[mAEKv\om;
onf AEKvaoG;ygcJhaomfvnf; tonf;i,f aoG;aMumifcJh
&mZ0ifkdif;cJh&ayonf/ q&mOD;armifBuD;u rsdK;kd;Zmwdudk
xdef;odrf;umuG,f&ef odkY rSwfcsufjyKxm;ayonf/
]]xkdYaMumifh rdrdrsdK;dk;Zmwdudk pdrf;pdrf;um;um;jyKum
rsufESmvTJ trsdK;rwlaom olwdkYatmufodkYckd0ifjcif;onf
2 2 wuodkvfwifc
BuD;yGm;csrf;omaMumif; r[kwf[l rSwfxifownf;}}
1932 ckESpf Zlvdkifv 29 &ufaeY nae 4 em&DdtcsdefwGif
&ef u k e f w u o k d v f b G J U ES i f ; obif u sif ; y&m v,f w D y @d w
q&mOD;armifBuD;tm; r[m0dZmbGJUudk csD;jrifhayonf/
usrf;aygif; 500ausmf jyKpkcJholjzpfojzifh csD;jrifhjcif; jzpfay
onf/ q&mOD;armiffBuD;onf trsdK;bmom omoemtwGuf
pmayvufeufjzifh e,fcsJUzufqpfvufatmufrS vGwfajrmuf
Ek d i f & ef awmf v S e f w k d u f y G J 0 if c J h o l jzpf a yonf / q&m\
wyifa&TxD;0wKBuD;onf xif&Sm;aom om"ujzpfayonf/
jrefrm&mZ0ifudk odkHrQru jrefrmh&mZ0ifopfudk zefwD;ay;cJh
ol jzpfayonf/ jrefrmpm? ygVdbmom zGHUNzdK;wkd;wufap&ef
pDrHaqmif&Gufay;EkkdifcJhayonf/ urmhpmaywGif jrefrmpmay
ae&m&&efrsm;pGmudk jyKpka&;om;cJhayonf/ ynma&;e,f
y,fu r[m0dZmbGJU csD;jrifhcJhovkd v,fwDy@ddwOD;armifBuD;
tm; trsdK;om;pmayacgif;aqmif[k *kPfjyKac:a0: jcif;jzpf
ayonf/ /
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 23

jref r mpm
raysmuf u G , f & atmif
xdef;odrf;cJhol
]] OD;xGe;f &Sed ?f OD;baz? OD;ykwY k d ok;H a,muf jrefrmhu,
rsm;tjzpf t8FvefoY k apvT d wNyf ;D vGwv
k d pf m;vS,f
f yfa&;twGuf ta&;qdak p
cJo
h nf/ uk, d pf m;vS,of ;H kOD;\ ta&;qkyd u J G d k jrefrmwpfEik d if v
H ;H ku
0dik ;f tkH axmufcMH u}}[k ? q&mBu;D u a'gif;#Dumopfudk
a&; . . .
}}
jrefrmpmjrefrmraysmufu,
G f
&atmifxed ;f odr;f cJo
h l

q&mBuD ; ocif u k d , f a wmf r I d i f ; onf jref r mh v G w f v yf


a&;BudK;yrf;rIorkdif;wGif xif&Sm;aom pmayynm&SifBuD;
jzpfayonf/ q&mBu;D \ a'gif;#DumopfrmS jrefrmvGwv f yf
a&;wdkufyGJwpfcef;udk q&mBuD;u ordkif;0ifarmfuGef;wifcJh
aom pmtkyfjzpfayonf/ 1919 ckESpf OD;xGef;&Sdef? OD;baz?
OD;yk wkdYokH;a,mufudk jrefrmhudk,fpm;vS,frsm;tjzpf t*Fvef
ok d Y a pvT w f N yD ; vG w f v yf a &;twG u f ta&;qk d a pcJ h o nf /
udk,fpm;vS,fokH;OD;\ ]]ta&;qkdyGJudk jrefrmwpfEkdifiHvkH;u
0kid ;f tkH axmufcMH u}} [l q&mBu;D u a'gif;#Dumopfuadk &;
wkdufwGef;vIHUaqmfcJhjcif; jzpfayonf/
2 6 wuodkvfwifc
1919 ckESpf jrefrmEdkifiH ywf0ef;usiftajctaeukd jyqkd
onfhtaejzifh ol&d,owif;pmwGif pmayaqmif;yg;rsm;
a&;om;vIHUaqmf ay;cJhonf/ ,if;aqmif;yg;rsm;udk pkaygif;
1920 jynfhESpfcefYu ykHESdyfxkwfa0cJhonf/ 'kwd,tBudrf
ykHESdyfxkwfa0jcif;udkrl 1929 ckESpfrSmyif a'gif;#Dum zGifhqkd
&Sif;jyonfh a'gif;y@eudk pwifykHESdyfxkwfa0cJhjyefonf/
jrefrmudk,fpm;vS,fawmfBuD;okH;OD;ukd jrefrmjynfoltm;vkH;u
odrf;usLH;axmufcHMu&ef r[muAsmav;csKd;BuD;jzifh *kPfjyK
pyfqkdcJhayonf/ a'gif;#DumopfpmtkyfrSm q&mBuD;taejzifh
vGwfvyfa&;ukd awmif;qkda<uG;aMumfvIHUaqmf&mwGif yg0ifae
usjzpf a om q&mBuD ; \ um&ef n y f p um;ajy? av;csKd ; ?
aw;xyf? a'G;csKd; ponfwdkYjzihf tm;jznfha&;om;xm;ayonf/
q&mBuD;onf usrf;aygif; 129 usrf;? &mZ0ifvm xif&Sm;
aom yk*Kdvfausmf 112 usrf;? pmqkd &Sif 86 OD;? taMumif;rsm;
udk a&;om;jyqkx d m;onf/ av;csK;d ? a'G;csK;d ? aw;xyf pkpak ygif;
24 yk'frQ xnfhoGif;xm;ayonf/
q&maZmf*sDu q&mBuD;\ Zmwdrmef? EkdifiHcspfpdwf"mwf?
jrefrmEkdifiHtay: xm;&Sdaom apwemudk atmufygtwdkif;
azmfjyxm;ayonf/
]]q&mBuD;pmESifh jrefrmh0HomEkvkyfief;wkdYonf wpfav vSS
wnf;pD; wpfc&D;wnf;oGm;ouJhokdY jzpfavonf/ q&mBuD;
onf a&S;pmqdrk sm; uJo h Ydk awm? awmif? a&?ajr?opfyif? yef;rref
ef
tp&Sdaom obm0 tvStyudkom zGJUqkdjcif;vnf;aaumif umif;?
r,fbGJU? armifbGJU? tvGrf;bGJU ponfwkdUudkom zGJUqkdjcif;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 27
vnf;aumif; pdwftmkH rpl;pkdufvkdawmhNyD/ jrefrmEkdifiH\
vuf & S d t ajctaewd k Y omvnf ; aumif ; ? jref r mEk d i f i H \
uHMurmukd zefwD;Muonfh tiftm;pkrsm;omvnf;aumif;?
jrefrmh wkdif;oljynfom;wkYd Zmwdrmefpdwf"mwf jyefvnf&&Sd
a&;omvQif vnf;aumif;? pdwftmkHpl;pkdufaeonf[k
qkd&monf/ q&mBuD;\ Zmwdrmef? EkdifiHcspfpdwfESifhwuG
jrefrmjynftay:xm;&Sdaom q&mBuD;\ a'gif;#DumopfrS
tp jyK xif&Sm;onfxuf xif&Sm;vmavonf}}
tpjyK
q&mBuD;ocifukd,fawmfrIdif;onf a'gif;#Dumukd 1919-
20 ESpf ywf0ef;umvrS pwifa&;om;xkwfa0cJhayonf/
,if;pmtkyf tpjzpfaom r*FvmMobmaqmif;yg;BuD;rSm
Mo'd yw e mav;csKd ; BuD ; wpf y k ' f ud k zG J U qk d c J h a yonf /
,if;uAsmudk zGJUqkd&Sif;jy&mrSm ]]jrefrm}} a0g[m& udk 1919-
20 acwfumv ywf0ef;usiu f awmif;qko d jzifh tus,w f 0ifh
zGifhqkdjycJhayonf/
q&mBuD;\ a'gif;#Dum pmrsufESm 203 rSm-
jrefrmqkdonfrSm yk*H&mZ0iftvkdtm;jzifh ysLvlrsKd;wkdYrS
]]jref
qif;oufvmonf[kqkdonf/ xkdjrefrmukd aemifowfykH
q&mwkYd tvdt k m;jzifh eowf&ef jyqkMd uaomfvnf; ygVdpD u k H ;
rsm; jrrm[k okH;Muonfhjyif a&S;usaom ausmufpmrsm ;rSm
mrsm;rS
vnf; jrrm[lyif rSwfa&;Muaom [l\}}
[l&Sif;vif;xm;ayonf/
1920 jynfhESpfuvnf; jreffrmpmarS;rSdefao;odrfaecsdef
jzpfayonf/ trsKd;? bmom? omoem? jrefrmpmukd a&SUwef;
2 8 wuodkvfwifc
wifxm;aom Ak'bmomuvsmP,k0toif;tpnf;ta0;
rsm;yif jrefrmvkdrajymbJ t*Fvdyfvkd ajymqkdaqG;aEG;Mu
onf/ tpkd;&pmoifausmif;rsm;yif jrefrmpmukd aumif;pGm
roifvkdMuay/ jrefrmAsnf; 33 vkH;rS ajcmufvkH;udk EIwfy,f
ypf&ef MuHpnfcJhMuonf/ xkdacwfu trsKd; bmom omoem
tpnf;ta0;BuD;rsm;u wpfcJeufuefYuGufMuom jrefrm
Asnf; 33vkH; rqkH;IH;cJh&jcif; jzpfayonf/
q&mBu;D ocifu, kd af wmfridI ;f onf jrefrmh"avh jrefrmhpku
d f
ukd ESpfNcdKufolyDyD a'gif;#Dum jrefrmpm jrefrma0g[m&ukd
zGifhqkdcJhonfudk tm;r& rwif;wdrfEkdifbJ 1929 ckESpfrSm
a'gif;*@dtajzusrf;BuD;udk qufvufa&;om;cJhonf/ ,ck
tcg jrefrmpm avhvmolwUd k zwf&I ef cufcaJ e a'gif;*@dvm
jrefrma0g[m&tzGifhrl&if;pmrsm;ukd atmufygtwdkif; jyef
vnfazmfjyvkdayonf/
jrefrm[laom trnfemra0g[m& jzpfay:vmykHukd tmkH
usufpm; OmPfupm;zdkY&m atmufrSmazmfjyay;OD;tHh/
(1) uvsmPDausmufpmwGif(u) ]]jrrma'? jrrmwkdY
t&yf yk*gre*a&? yk*HNrdKU? (c) yk*gr0godaem?
yk*HjynfaeaomolwkdYukd? jrrm rEkm? jrrmvlrsKd;
wkdY[l? a0g[m&ED ac:a0:ukef\}}
(2) awmifzDvmq&mawmf pD&ifonfh 0de,mvuFm&#D
um ]]r&r0da,? jrrmwkdY\ EkdifiHjzpfxaom}} [l
ygVdpDykHudkvnf;aumif;/
(3) oa&acw&mjynf? okynm e*&rif;vufxuf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 29
&ckdifjynfukd wkdufckdufNyD;cg r[mrkedbk&m;udk zsufqD;
ykHESifhpyfvsOf; &cdkifrif;orD; {csif;rSm (u) ]]wvkdif;
ESifh ysL? ESpfjynfolwkdY? okH;vlxGwfcsm? r[mrked?
Budemaxmf? kyf&Sifausmfudk aygifawmfausmom;?
,laomtm;jzifh}} (c) yk*Hjynf tavmif;pnfolrif;
vufxuf &ckdifjynfudkwkduf &ckdifvlrsKd; eef;kd;
jzpfaom vuFsmrif;eefukd eef;wifykHESifh pyfvsOf;
,if;tqkdyg {csif;rSmyif ]] rif;&Jb,? aygufndKjrESifh
<ucJha&Tjynf? aqGESpfrnfwGif? jrifonfvnf;csm?
a&T*lomESifh? vuFsmrif;eef? eef;kd; rSefvQiff? wpfzef
vnf;aumif;? avmif;pnfocl ikd ;f ? t,lvidI ;f wvkid ;f
wodef;? ysLwodef;ESifh}}[l vuFmpdukH;ykHukd vnf;
aumif;/
(4) a&T,ifajrmf&GmBuD; t&SifO*Hormvmum;(r)ESpfqifh
ESifh]]jrrm}}[lvnf;aumif;? (e)owfESifh ]]jrefrm}} [l
vnf;aumif;? ESpfenf;pvkH;yif oifhavsmfaMumif;? (r) tu&m
qifha&;vkdaomf(e) tu&mudkyif(r)tu&mjyK (r)ukd (rm)
ok d Y u yf v Qif k y f N yD ; aumif ; awmh o nf / o' g usrf ; vnf ;
(yuFa&m) paom O'g[kPf ]]ed*[dwH y'aE}} [laom
t&(r) tu&mukd ed*[dwfjyK (yH) [l &Sdonf/ kyfNyD;
aomtcgvnf; u0*f tu&m aESmif;aomaMumifh 0*E jyK
ium &E&Sdjyefawmhonf/ uJhokdY(e)ukd ed*[dwfjyKaom
k y f v nf ; &S d \ / (r)jyKaom k y f ? (e) jyKaom k y f v nf ;
&SdaMumif;ESifh qkH;jzwfawmfrlonf/
3 0 wuodkvfwifc
(5) rkHa&G;q&mawmfbk&m;BuD; pD&ifawmfrlonfh apwD,
uxm &mZ0ifcsKyftvkdrSm {&m0wDjrpf\ ajrmufbuft&yf
udk okemy&Ewkdif;? awmifbuft&yfudk wy'Dywkdif;ac:
aMumif ; ? 4if ; wk d i f ; ES p f w k d i f ; twG i f ; wnf a euk e f a om
vltaygif;wdkYonfvnf; urmOD;ujA[mewfwkdY\ tEG,f
uvmonf/ jA[mewfwkdYudk udk;uG,favh&SdaomaMumifh
jA[mrsK;d [l ac:a0:Muuke\ f / &Snv
f sm;aomumv]]jrefrm}}
[lvnf;aumif; wGifjyefav\[k yg&Sdonf/
(6) rif;wkef;rif;w&m; vufxufawmfwGif pvif;q&m
awmfb&k m; a&;om;onfh 0do'k rd *f'yD edD rlum; urmOD;tpu
rlvt&if;tjrpfudkvkduf ]]jA[m}} [lyif a&;om;oifh
aMumif;ESifhyg&Sd\/
(7) tvGefa&S;usonfh jrefrm&mZ0ifrsm;rSmvnf; oa&
acw&mjynfBuD; ysufpD;aomtcg ysLwpfpk? urf;,Hwpfpk?
jrefrmwpfpkuGJoGm;aMumif;ESifh yg&Sdonf/
(8) jrefrmyx0D0if[k ac:xdkufaom ZrLtkyfaqmif;?
ZrLwHqdyfpaom usrf;wkdY vlrsKd;wpf&mhwpfyg;ukd a&wGufjy
onf h vuF m rsm;rS m vnf ; ]]wpf & mh w pf y g;? vl r sd K ;rsm;ud k ?
rSwfom;ukefvifh? ed'gef;zGifhydrfh? (1) a,mESifh(2) &ckdifEIdkif;
NydKif(3) "m;0,f? (4) b&,fawmifol? (5)ajymh? (6) jyL (7)
urf;,H ckESpfwefukd jrefrmrkcswGufqavmh}} [l yg&Sdonf/
(9) usKyfwkdY tarharmifBuD; OD;&D;awmfbkef;BuD;uvnf;
yk*Hjynf aumif;pm;pOfacwf ou&mZf 400 ausmfavmufu
xkd;rSwfpdkufxlonfh tvSLawmf ausmufpmrsm;rSm ]]jA[m}}?
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 31
]]jyKrm}}? ]]jyKrm}}? ]]jrefrm}} [l av;rsKd;av;pm; a&;om;
xGif;xkxm;onfudk awGUjrif&aMumif;ESifh rdefYawmfrlonf/
(10) xkdYjyif usKyfwkdY tarharmifaxG; OD;av; OD;yif;\
tvkdrSm xkd ]] r&rm}} vlrsKd;ukd ]]y&rm}} vlrsKd;(y) ESifh (&)
udkaygif; ]]jArm}} vlrsKd;(&) oHESifh oHxkwf(r) udkacsum
]]Arm}} vlrsKd;ac:oifhaMumif;? 4if;jyif ]]r&rm}} rEk0Hao?
r-um&H ? y-uma&e 0d y v o H u mwk e ]]y&r m }} wd 0 g?
wrdwwdwHuaw-&um&y[daee]]Arm}}wd0g/ A-um& -
&um&Horda@wGm]]jA[m}}wd0g/ bmoEdr&r0dZdwm}} [l
ygVdpDukH; oifhaMumif; rdefYMum;awmfrlzl;aom[l\/
q&mBuD;ocifudk,fawmfrIdif;onf uvsmPDausmufpm?
awmifzDvmq&mawmf\ 0de&vuFm&#Dum? &ckdifrif;orD;
{csif;wkdYrS jrrm? jrefrma&;xkH;rsm;ukd rSwfom;jyqkdonf/
&SifOuHormvq&mawmf tmabmft& jrrm? jrefrma&;xkH;
ESpfrsKd;pvkH; vufcHykHukdvnf; azmfjyonf/
rkHa&G;q&mawmf\ apwD,uxm &mZ0ifcsyfrSm ysL?
jrefrmwGif ykHukdjyqkdonf/ pvif;q&mawmf\ 0dok'dr*f
'DyeDrSm jA[m[kac:ykHukd zGifhqkd&Sif;jyonf/ a&S;&mZ0ifBuD;
rsm;rSm ysL? urf;,H? jrefrmqif;oufvmykHukd azmfjyonf/
jrefrm yx0Dusr;f [k ac:xku d of nfh ZrLOD; aqmif;? ZrLwHqyd f
usrf;rsm;wGif ]]jrefrm}} a&wGufac:a0:ykHukdyg a&;jyxm;
onf/ oufBu;D pum; tpOftvm jrefrma&;xk;H rsm;udk pmawGU
igawGUpkHpGm azmfjya&;om;onfrSm txl;rSwfom;zG,f aumiff;
vSayonf/ /
3 2 wuodkvfwifc
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 33

pme,f Z if ; a0g[m&ud k
pwifwDxGifol
]] olUky&f nfonf yef;csiD ck d siif rk d nf/ ol\ acwfrD PfprG ;f
wDxiG q
f ef;opfru I kd yef;csrD idEk ikd yf g? a&;rjyEdik yf g? pme,fZif;
a0g[m& Buq H wDxiG of t
l jzpfEiS yh f if pmyef;csjyD nfph pH k mG wifEik d rf nf
rxifyg . . .
}}
pme,fZif;a0g[m&udk
pwifwx D iG o
f l

pme,fZif;a0g[m&
pme,fZif;a0g[m&udk pwifwDxGifcJhol q&mBuD;OD;y*sDidk
(1897- 1978)onf wkd;wufa&;r*Zif;? bm;rm;*sme,f?
wk;d wufa&;owif; pmok;H rsK;d pvk;H ukd ud, k wf idk xf w
k af 0cJo
h jl zpf
onf/ xko d ;Hk rsK;d pvk;H ukd wpfcsed w
f nf; wpfNyKd iwf nf; xkwaf 0cJh
jcif;r[kwfyg/ wdk;wufa&;r*Zif;ESifh bm;rm;*sme,fudk
vnf;aumif; wdk;wufa&;owif;pmudkvnf;aumif; wGJzuf
xkwfa0cJhygonf/
pme,fZif;[laoma0g[m&ukd pwifMuHqwDxGifolrSm
3 6 wuodkvfwifc
y*sdDidk}} trnfcH wk;d wufa&;OD;pded jf zpfygonf/
pma&;q&m ]]y*sd
1935 ckywf0ef;usif cefUu pwifokH;pGJcJhaMumif; rSwfom;avh
vmod&Sd&ygonf/
i,fpOfb0\c&D;tp
OD;y*sDidkukd 1897 ckESpfwGif arG;zGm;cJhonf/ OD;y*sDikdonf
ewfwvif; Zmwdjzpfayonf/ 1897ckESpf? 'DZifbmv 21
(jrefrmESpf1259? ewfawmfvqkwf 13 t*Fg) jzpfonf/ tz
v,form; OD;zkd;qdwf? trd a':zGm;pdefjzpfonf/ i,frnf
y*sDikd[k ac:qkdcJhonf/ ausmif;trnf armifpdef jzpfonf/
arG;csi;f &Spaf ,mufwiG f pwkwa jrmuf jzpfygonf/ emrnfausmf
um,AvOD;&Sdef\ nDt&if;jzpfygonf/
touf & S p f E S p f t &G , f w G i f ewf w vif ; Nrd K U OD ; a&T w k w f
ausmif; ynmoifonf/ xkdUaemuf OD;zkd;csufausmif;okdU
ajymif;aeonf/ xkdtcg i,frnf y*sDidkukd armifpdef[k ajymif;
onf/ 1908 ck wwd,wef;wGif &efukefa&ausmfrufo'pf
qufvufynmoifonf/ &Spfwef;txd ynmoifcJhonf/
0goemESifhynm
abmvkH;? a[mfuDponfh tm;upm;wkdUwGif 0goem
ygonf/ touf 19 ESpfwGif "edawm bDtkdpD pma&;tjzpf
pwiftrIxrff;onf/ ESpfESpftMumwGif 0DvD,H*sufukefwkduf
okdU ajymif;a&TUtrIxrf;onf/ xkdukefwdkufwGif okH;av;ESpf
vkyfNyD; kyf&SifavmuokdU0ifonf/ kyf&Sifum;rsm;wGif pwefU
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 37
rif;om;tjzpf okyfaqmifonf/ kyf&Sif'gkdufwmvnf;
vkyfcJhonf/ ESpfESpfokH;ESpftMumwGif kyf&SifavmurS xGuf
onf/ tdrfrSmyif aps;qkdifwnfonf/ xkdUaemuf ESpfESpftMum
wGif bm;rm;aumfykda&;&Sif;kH;csKyf trIxrf;onf/ xkdpOfrSm
yif BuD;yGm;csrf;oma&;trnf&Sdusrf;ukd pwifjyKpkcJh\/
yef;csDidkaom y*sDidk
,if ; pmtk k y f r S y if pwif u m i,f e mrnf OD ; y*sD i k d u k d
]]OD;y*sDidk}} [laom uavmiftrnfukd pwiftokH;jyKcJhonf/
ol\ arG;csi;f rsm; wGif olonf kyt f qd;k qk;H jzpfonf[q
k o
dk nf/
yef;csDq&myif ol\kyfykHESifhwlatmif ra&;EdkifbJ ikd&rnfh
tjzpfa&mufatmif tkyfqkd;vSaomaMumifh bkd;bGm;rdb?
tdrfoltdrfom;tm;vkH;uvnf;aumif;? olESifh EGm;ausmif;
azmfausmif;zuf? usD;om;kdufazmf-usD;om;kdufzuf oli,f
csif;rsm;uvnf;aumif; ]]OD;y*sDikd}} [k ac:a0:avh&SdMuonf/
xkdUaMumifh OD;y*sDikd[laom uavmiftrnfukd cH,l&jcif;jzpf
onf[k ,if;pmtkyf\ ed'gef; &Sif;vif;azmfjyxm;onf/
olUacwf? olUpm? olUtcg
1931 ckESpfwGif BuD;yGm;csrf;oma&;usrf;ukd wnfaxmif
xkwfa0onf/ aemifwGif wnf;jzwfolESifh xkwfa0olwm0ef
ukdk ,lcJhonf/ xkdtcg OD;y*sDikd[laom uavmiftrnftjyif
wk;d wufa&;OD;pde[
f al om uavmiftrnfuydk g,l aqmif;yg;
trsKd;rsKd;a&;onf/ 1936 ckESpfwGif bm;rm;*sme,ftrnf&Sd
3 8 wuodkvfwifc
*sme,fukdyg wkd;csJUxkwfa0onf/ 1938 ckESpfwGif wdk;wufa&;
owif;pmukdyg wdk;csJUxkwfa0cJhonf/
OD;y*sDikdonf wDxGifvkdol vlxl;vlqef;yif jzpfonf/
orm;kd;us orm;r[kwf/ ,aeUwkdif rarhEdkifaom pme,fZif;
a0g[m&ukd MuHq wDxGifcJhovkdyif xkdpOfu acwfpm;vlod
rsm;cJah om zwf-Mu-H vkyf [laom a0g[m&ukv d nf; wd;k wufa&;
r*Zif;wGif pwifwx D iG o h nf/ pmayukd zwfI
f ;Hk pGJ azmfjycJo
jyKpk v k y f a qmif y g/ aemif zwf I M uH p nf onf h t wd k i f ;
rqk d i f ; rwG vk y f a qmif M uyguyg[l wdkufwGef;EId;aqmfcJhol
jzpfonf/ acwfa&SUajy;orm;tjzpf olaY cwf? olpY m? olt Y cgu
nTefjy aeygonf/
BuD;yGm;csrf;omNyD;wdk;wufa&;
q&mBuD ; OD ; y*sD i k d o nf Munf n d K pH j yKxd k u f o l j zpf o nf /
q&mBuD;onf wdk;wufa&;r*Zif;ukd rxkwfa0rD 1930
jynfhESpf? Zefe0g&Dv(1292 ckESpf jymokdvwGif) BuD;yGm;csrf;om
a&;pmtk y f u k d a&;om;xk w f a 0cJ h o nf / pmtk y f u k d
q&mBuD;onf 0DvsH*sufukrPDwGif tvkyf0ifpOfu tvkyfukd
rxddcdkufapbJ tcsdefykdukd vufawGUtusKd;&SdpGmokH;um 1920
jynf h E S p f u pwif a &;om;cJ h o nf / q&mBuD ; touf 23
ESpfcefYt&G,fuyif pwifa&;om;cJhjcif;jzpf&m q,fESpfwkdif
wdkif ZGJckdifcdkifa&;Edkifoljzpfonf/ ]] BudK;pm;u bk&m;jzpf\}}
[l a om a<u;aMumf o H a qmif y k ' f u d k BuD ; yG m ;csrf ; oma&;
tvkyfwGif a&SUwef;wifazmfjycJhonf/ touf 23 ESpft&G,f
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 39
q,fESpfwkdifwkdif a&;cJhaom xkdpmtkyfonf xkdacwfu
ta&mif;&qkH; pmtkyfpm&if;0if armfuGef;wifEdkifcJhonf/
tBudrfBudrf jyefvnfkdufESdyfcJh&NyD; xkdacwftcgu owr
wef;ausmif;okH;jyXmef; cHcJh&onftxd atmifjrifcJhyg\/
]]BuD;yGm;csrf;oma&;}} pmtkyfukd atmifjrifpGmxkwfa0cJh
Ny;D aemuf ok;H ESptf MumwGif q&mBu;D OD;y*siD o
dk nf wk;d wufa&;
r*Zif;udk pwifxkwfa0cJhonf/ 1936 ckESpf? ZGefv-6-
&uf(1298 ckEpS ?f e,kev f qkwf 3 &uf) paeaeYrpS q&mBu;D
onf wk d ; wuf a &;r* Z if ; tjyif bm;rm;*sme,f u k d y g
pwif x k w f a 0cJ h o nf / bm;rm;*sme,f u d k &uf o w y wf
paeaeYwdkif; xkwfa0cJhonf/
vrf;dk;a[mif;wGif qifhumxGif
xkrd w
S pfqifh 1938 ckEpS wf iG f bm;rm;*sme,fudk &yfqidk ;f Ny;D
1938ckESpf? arv 3 &uf(1300 jynhfESpf? uqkefvqef; 5
&uf ) t*F g aeY r S p q&mBuD ; OD ; y*sD i k d o nf wk d ; wuf a &;
r* Z if ; ud k pwif x k w f a 0cJ h o nf / q&mBuD ; OD ; y*sD i k d o nf
vrf;kd;a[mif;wGif qifhumxGifol jzpfonf/ wkd;wufa&;
owif;pm rxGufrDuyif &efukefNrdKUwGif xkwfa0wGifus,fae
NyDjzpfaom ol&d,owif;pmESifh jrefrmhtvif;owif;pm
BuD;ESpfapmif &SdaeygNyD/ ol&d,? jrefrmhtvif;owif;pmt&G,f
&GdKifav;csKd;t&G,ftpm;jzpfonf/ ,cifu xkwfa0cJhNyD;aom
avmuom&owif;pm? ra[mo"mowif;pm? aemf&xm
owif;pm? arm&d, owif;pm ponfwkdYrSmvnf; &GdKif av;csKd;
4 0 wuodkvfwifc
t&G,ftpm;csnf;om jzpfygonf/ tjrifrsm;,Ofyg;aeNyD
jzpf a om &G d K if a v;csKd ; t&G , f t pm;rS pwif v rf ; xG i f u m
ua&mif;av;csKd;t&G,ftpm;ukd ajymif;vJypfcJhonf/ pmrsuf
ESmwdok wif;pmukyd g wDxiG v f ukd jf yefonf/ ,cifowif;pmBu;D
rsm;uJoh Ydk ok;H aumfvrH [kwb f J av;aumfvcH u JG mwDxiG v
f u
kd &f m
tjrif toGif ajymif;vJoGm;apcJhonf/ wdk;wufa&;trnf
twkdif; wdk;wufajymif;vJapcJhol jzpfonf/ odkU wDxGif
xkwfa0onfomru wdk;wufa&;owif;pmonf pufbD;pD;
oGm;&if;zwfEdkifaom owif;pmt&G,fjzpfaMumif; aMumfjim
armif;cwfovkd jynfoludk today;aMunmcJhonf/
aMumfjimESifh yl;wGJvsuf wdk;wufa&;owif;pmudk av;aumfvH
twkdif;av;csKd; csKd;NyD; pufbD;\vufudkif nyfapum
pufb;D pD;&if; owif;pmzwfomG ;aom vlwpfa,muf\yku H ydk g
azmfjycJhonf/ xkdacwf xkdtcg owif;pmy&dowftBudKuf
pdwf"mwfukd kdufcwfvIyf&Sm; xif&Sm; oGm;apawmhonf/
OD;y*siD rkd S wd;k wufa&;OD;pdef
'kwd,urmppfBuD;NyD;cgpwGif &efukefNrdKU ol&d,owif;
pm? jrefrmhtvif;owif;pm? 'D;'kwf*sme,f? *sme,fausmf
ponfwkdU jyefvnf xkwfa0cJh&m q&mBuD;OD;y*sDikdonf 1946
ckESpf? azazmf0g&Dv2-&uf (1307 ckESpf? wykdwGJvqef; 1
&uf)paeaeYrSp wdk;wufa&;*sme,f ukd jyefvnfxkwf
a0cJhonf/
vGwfvyfa&;&NyD;aemufwGifrl OD;y*sDikdonf wkd;wuffa&;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 41
*sme,ftjzpfrS wdk;wufa&;owif;pmudk wpfjzpfvJ ajymif;vJ
xkwaf 0cJ&h m 1954 ckEpS w f idk o f nftxd wnf&cdS o hJ nf/ acwfrD
wdk;wufajymif;vJEdkifaom wdk;wufa&;OD;pdef[k ac:&rnfom
jzpfygonf/ wkd;wufa&; OD;pdefonf wkd;wufacwfrDonfrSm
,ckacwfopfwkdifatmif pGrf;aqmifBudK;yrf;Edkif cJhonfudk
avhvmod&Sd&ygonf/ BuD;yGm;csrff;oma&;pmtkyfudk a&;om;
xkwfa0cJholyDyD jrefrmhpD;yGm;a&;vkyfief;ykdif;wGif uRrf;usif
ESpYH yfojl zpfonf/ yk*v u d ykid v f yk if ef;ESihf jrefrmhaiGaMu; jyem
rsm;ukd pdwf0ifpm;onf/
vGwfvyfa&;acwfwGif q&mBuD;OD;y*sDikdonf trsKd;om;
ykdifbPf vkyfief;rsm; ay:aygufvmap&ef vIHUaqmfzefwD;a&;
om;cJo h nf/ vIUH aqmfa&;om;cJo h nht f wdik ;f jynfaxmifpb k Pf
ukd pwifwnfaxmifpOfu tzGJU0ifwpfOD;tjzpf yg0ifcJhonf/
ArmhbPfaiGaMu;jyempmtkyfukdyif a&;om;xkwfa0cJh
onf/
vGwfvyfa&;acwfwGif wkd;wufa&;owif;pmrS &efukef
*sit f cef; ]]tk*d st D ,ft,fy,fypf&ef}} a0zefa&;om;cJo h nf/
jref r mEk d i f i H o nf pk d u f y sKd ; a&;Ed k i f i H j zpf o nf h t m;avsmf p G m
v,f,mpyg;udk ykdrdkpdkufysKd;&efESifh pyg;aps;jrifhay;a&;wkdYudk
BudKwifajrmfjrif a0zefa&;om;cJhonf/ ,ck acwfopftxd
awG;Munfhum a&;cJhonfh uavmifpGrf; tHhrcef;udk *kPfjyKcsD;
usL;vkdygonf/
q&mBuD;OD;y*sDikdonf BuD;yGm;csrf;oma&;pmtkyftjyif
4 2 wuodkvfwifc
ArmhbPfESifh aiGaMu;jyem? [efusyefuswdk;wufa&;vuf
pGJ? tvkyfESifh pdwfwefcdk;? wufavSum;ESifh udk;uka##Dum
ponfwdkYjzpfonf/ jrefrmEdkifiH acwfrDzGHUNzdK;wdk;wufa&;
a&SUaqmifvrf;jycJhol jzpfonf/
ol\uavmiftrnfrSm OD;y*sDikdjzpfonf/ ol\tqkdt&
ol\ arG;csi;f rsm;wGif tkyq f ;dk qk;H xifjrif y*siD o
dk l uavmif
trnfukd &,lcJhaMumif; &Sif;jycJhonf/
olkyf&nfyef;csDidkcsifikdrnf? ol\acwfrDOmPfpGrf; wDxGif
qef;opfrIudk yef;csDridkEkdifyg/ a&;rjyEkdifyg/ pme,fZif;
a0g[m& BuHqwDxGifol tjzpfESifhyif pmyef;csDjynhfpkHpGm
wifEkdifrnfrxifyg/ /
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 43

EdkifiH*kPf&nfbGJY&
ocif b aomif ;
]] ]]tdk . .tcsi;f trsKd ;om;wd?Y k Armwd}Y k } [locifbaomif;
a<u;aMumfvu kd af om tcgwGirf u l m; tdyaf eaom xdak cwf
uReaf wmfwo Ykd nf Ed;k Mum;vmMuavayonf/ tdy, f mrS
Ed;k ump uReaf wmfwYkd ESv;Hk onf;yGwrf sm;onf . . .
}}
EdkifiHh*kPf&nfbGJ &h ocifbaomif;
(1901-1981)

EdkifihH*kPf&nfbGJU& (yxrqifh)&ol pma&;q&m ocif


baomif;onf 1901 ckESpf azazmf0g&Dv 7 &ufaeYwGif
tb ODjrpf? trd a':av;cifwkdYrS zGm;jrifonf/ arG;zGm;
&mZmwdrSm ewfarmufNrdKUe,f ykHukef;aus;&Gmjzpfonf/
armifbaomif;onf i,fpOfu rEav;NrdKU? Ak'omoemh
Ek*[ txufwef;ausmif; ynmoifMum;cJhonf/
pmayxl;cReof l
ocifbaomif;onf xl;cRefaaom pmayynm&Sifjzpfay
4 6 wuodkvfwifc
onf/ wuov dk o f ifwef; rwufz;l aomfvnf; wuov kd w
f iG f
bmomjyef enf;jyq&m wm0efxrf;aqmifcJhol jzpfonf/
*EavmurS usif;yaom bmomjyefNydKifyGJrsm;udk ig;Budrf
0ifNydKif&m ig;BudrfpvkH; yxrqkcsnf; &oljzpffayonf/ odkY
bmomjyef a wmf a Mumif ; ud k q&mBuD ; OD ; azarmif w if u
]]wu o k d v f E S i f h j ref r mpmay}} a[majym&mwGif..
]]'DvkdbmomjyefawG vkyfvmawmh bmomjyefawmfwJhvl
wpfa,mufudk q&mawGU&w,f/ olu ocifbaomif;
qdkwmyJ/ ocifbaomif;qkdwmu bDatvJ ratmifbJeJY
bmomjyef odyfawmfw,f/ *Eavmubmomjyefqk
awGudk ol&w,f/ tpuawmh qk&wJhvlukd b,fol
b,f 0 g&,f v k d Y q&mwk d Y rod c J h y gbl ; / aemuf a wmh r S
bmomjyef a wmf w J h v l [ m ocif b aomif ; tjzpf a wG U
&w,f/ wuokdvfrSm bmomjyef enf;jyq&mjzpfao;
w,f}}
[l csD ; usL;xm;ay;onf / wu o k d v f w G i f bmom
jyefenf;jyq&m wm0ef,lpOf wuodkvfvli,frsm;ukd pmayykdY
cs&if; trsK;d om;a&;twGuf pnf;k;H vIUH aqmfco hJ nf/ wuov dk f
wGif trsK;d om;a&;0g'rjzefY& [k ydwyf ifvu dk &f m ocifbaomif;
onf tvkyfrSxGufcJhayonf/ ocifbaomif;onf pmay
xl;cRefcJhayonf/ pwkwwef;atmifjrifpOfu rauG;'dpBwdwf
wGif wpfe,fvkH;rS yxr&ojzifh a&GTwHqdyfcsD;jrifhjcif;cH&ay
onf / 1918 ck E S p f w G i f ow r wef ; paumvm;&S p f q k u d k
qGwfcl;cJhonf/ rdrdzcif uG,fvGefcJh&mrS ausmif;tkyfq&mBuD;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 47
OD;xGef;&Sdef (az-yk-&Sdef udk,fpm;vS,ftzGJU0if) u om;&if;yrm
apmifha&Smufxm;&m ocifbaomif;onf q&mBuD;\ 0HomEk
pdwf"mwfudkyg tarG&cJhayonf/
Edik if uH cdk spof l
Edik if tH wGutf epfemcHol
1920 jynfhESpf yxrausmif;om;oydwfjzpfyGm;pOf 10
wef;ausmif;om; ocifbaomif;onf rEav;oydwfarSmuf
ausmif;om; udk,fpm;vS,fjzpfcJhayonf/ 1921 ckESpfwGif
'kid t
f mcDtyk cf sKyaf &; twGuf vma&mufaom 0duI af umfrwDukd
uefYuGuf axmifuscJhonf/ 1922 ckESpfwGif t*Fvdyftdrf
a&SUrif;om; (a0vrif;om;) jrefrmEdkifiHodkY vma&mufvnf
ywfcgeD;wGif rEav;? ppfukdif;? ausmufqnf okH;ckdiftwGif;
e,fESifcHcJh&onf/ xkdtrdefYudk zDqefojzifh axmif'PfuscH
cJh&&Smayonf/ 1924-25 ckESpfwGif jrefrmydkif e,l;bm;rm;
t*F v d y f o wif ; pm vuf a xmuf t ,f ' D w m jzpf c J h o nf /
xkdYaemuf uif;0efrif;BuD; yd#uwfwdkufwGif yd#uwfwdkuf
rSL;wm0ef,lpOf bmomjyefNydKifyGJ0ifETJ&m pmayavmuwGif
xif&Sm;ausmfMum;cJhayonf/ 1928-29 wGif urmh &mZ0ifukd
omomjyef&m a0vrif;om;qk&onf/ a0vrif;om;qkrS
&aom qkaiGwpfaxmifudk ig;Muif;qDESifhig;Muif;aMumf[kodzdkY
t*FvdyfxHrS&aomaiGjzifh t*Fvdyfudk awmfvSef&ef MuHpnfcJh
ayonf/
1930 jynfhESpfwGif ocifbaomif;ESifh qEwlvli,f
4 8 wuodkvfwifc
wpfpkwkdYu EdkifiHa&;tzGJUtpnf;BuD;wpf&yfjzpfaom ]]wkdYArm
tpnf;tkH;}} pwif xlaxmifum rdrw d \
Ykd trnfrsm;a&SUwGif
ocifwyfum ocifbaomif;? ocifvaS bmf? ocifoed ;f armif
ponfjzifh EkdifiHa&;ordkif;pOfwGif tjrifrsm; xif&Sm;vmcJhay
onf/ ocifbaomif;onf ocifa0g[m&udk pwiftokH;jyK
cJh ]]ociftp ocifbaomif;}}u [karmfuGef;jyKxm;jcif;
jzpfayonf/ wdkYArmtpnf;tkH;ordkif;wGifvnf; olrygvQif
rNyD; xD;xD;rm;rm; xif&Sm;cJhayonf/
1930 jynfhESpf arv 30 &ufaeYwGif jrefrmEkdifiHvlxkokdY
rsKd;cspf vIHYaqmfa&;pmwef;wpfapmifukd ocifbaomif;u
wm0efcH xkwfa0cJhayonf/ pmwef;ukd a&;om;ollrSmvnf;
ocifbaomif;yif jzpfonf/ xkdpmwef;onf jrefrmomru
urmudkyg vTrf;cJhayonf/ xkdpmwef;rSm atmufygtwdkif;
jzpfayonf/

wk d Y A rmpmwef ;

Armjynf o nf wk d Y j ynf
Armpmonf wk d Y p m
Armpum;onf wd k Y p um;
Armjynf u k d cspf y g
Armpmuk d csD ; jr i f h y g
Armpum;uk d av;pm;yg/
xkdpmwef;ukd q&maZmf*sDu odkYa0zeftuJjzwfay;onf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 49
]]usrf;wGif ocifbaomif;\ wkdYArmEkd;Mum;a&;pm
wef;&Spfckukd xnfhxm;onf/ xkdpmwef;wGif pmwef;a&;ol\
EdkifiHa&;pdwf"mwfESifh EkdifiHa&;cHpm;csufwkdY ygonf/ awG;kd;
awG;pOf r[kwfaom tawG;wkdYygonf/ ta&;tom;&Sif;
vif; a&;[efwGif wuf<uaomavoH zswfvwfaom
avoHwkdYygonf/ xkdpum;ajywdkYonf vGwfvyfa&;twGuf
vIHYaqmfEdkifpGrf;&Sdonf[k qkdcsifygonf}}
pma&;olarmifxifurl ocifbaomif;\ EkdifiHjyKpmrl
rsm;ukd odkY a0zeftuJjzwfxm;ay;onf/
]]tkdtcsif;trsKd;om;wkdY ArmwdkY}} [l ocifbaomif;u
a<u;aMumfvu dk af omtcgwGirf u l m; tdyaf eMuaom xkad cwf
u uRefawmfwdkYonf Ekd;vmMuayonf/ tdyf&mrS Edk;ump
uReaf wmfwYkd ESv;Hk onf;yGwrf sm;onf aqGUaqGUckev f mMuonf/
]at;csrf;NidrfoufpGm aevkdMuvQif ppfjzpfzdkY toifhjyiffqifNyD;
&SdMuyg} [laom okd;aqmif;pum;ykHudk rarhravsmhMuyg
ukev f ifh [l ocifbaomif;u aemufqufwu JG dk wGv
J u
dk af o;
onf/ olYpum;xJrSm ]]tcsif;? trsKd;om;? Muygukefvifh}}
[laom pum;vkH;rsm;ygonf/ ,if;wkdYudk axmufcsifhvQif
ocifbaomif;\pmonf yk*Hacwf? tif;0acwfpmxuf
bmrQrqef ; [k qk d E d k i f o nf / ok d Y a omf xk d p um;vk H ; wk d Y u k d
tcsed o f ift
h cgoifh jyefvnf xkwaf zmf toufoiG ;f ay;aom
tjcif;t&mrSmum; xl;jcm; ajymifajrmufvSayonf/
ocifbaomif;\ ]]wk wkdYArmEdk;Mum;pmwef;}} onf tHrh cef;
tpGrf;xufvSayonf/ xkdacwf xkdtcgu jrefrmpmayukd
5 0 wuodkvfwifc
ypfy,faeMuol? jrefrmh,Ofaus;rIukd vspv f sLIaeMuolwt Ydk m;
jyefvnfEkd;Mum;apcJhonf/ ocifbaomif;\ uavmif
vufeufonf tpGrf;xufvSayonf/
1930-1937 ckESpftwGif; jrefrmEdkifiHonf EkdifiHa&;vIyf
&Sm; wuf<ucsdef jzpfcJhayonf/ q&mpHawmfvSefa&;? wGJa&;?
cGJa&; jyemtjzmjzm ay:aygufaecsdefvnf; jzpfayonf/
wuov kd o f r*pum; &nfvyk w JG iG f wpfzufEiS w
hf pfzuf tacs
twif ajymMuNyD;aemuf obmywdu cGifhyefum orkdif;wGif
atmif okdY ykHaqmifajymcJhayonf/
]] wkdYArmtpnf;tkH;taejzifh cGJa&;? wGJa&;yg rnfonfh
bufukdrS raxmufcHvkdaMumif;? cGJa&;jzpfap? wGJa&;jzpfap?
t*FvdyfEkdifiHe,fcsJUorm;\ vufatmufcHcsnf;jzpfaMumif;?
uReEf iS 'hf gopum;vk;H jcm;em;aomfvnf; wpfrsK;d wnf;jzpfouJh
ok&Yd adS Mumif;? 'DcaJG &;? wGaJ &;jyem\ t"dyg ,frmS t*Fvyd ef ,fcsUJ
tpdk;&u ol\b,fzdeyfatmufrSm aernfvm;? nmzdeyf
atmufrSmaernfvm;[k ar;onfhoabmyifjzpfaMumif;
udptwGuf rdrdwdkYocifrsm;oabmudk ajym&vQif tif;0
acwfu emrnfausmf olc;kd Bu;D iwufjym;udk zrf;rdojzifh owd;k
rif;zsm;bk&ifu ]]armifrif;udk tckowfrnf? oefvsufjzifh
ckwfowfwmBudKufovm;? vSHjzifhxkd;owfwmBudKufovm;}}
[k a r;aomtcg iwuf j ym;u]]uREk f y f t Bud K uf a jym&&if
oefvsuf? vSHyg b,ft&mrSrBudKuf? t&Sifrif;BuD;ab;u
apmOrmudkom BudKufygw,f}} [k ajymcJhovkd ]]cGJa&;vnf;
rBuKd u?f wGaJ &;vnf;rBuKd u?f t*Fvyd ef ,fcsUJ orm;vufatmuf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 51
u vkH;0vGwfvyfa&;udkom BudKufygonf}} [k ajymvkduf&m
ausmif ; om;taygif ; u aomif ; aomif ; jzjz Mobmay;
awmh\/ 1933 ckESpfwGif a&TbkdNrdKU 'kdiftmcDOya'jyKvTwf
awmftrwfavmif;tjzpf e,fcsJUqefYusifa&; w&m;rsm;udk
a[majymcJh&m a&G;aumufrcH&bJ axmifuscH&onf/ tusOf;
axmifxw J iG f tpmiwfcf q H EjycJah yonf/ xkaYd emuf vGwv
f yf
rIudk BuKd uEf pS o
f ufoyl yD D tvGwo f wif;pmorm;b0tjzpfEiS hf
e,fcsJU qefYusifa&;owif;aqmif;yg;rsm; a&;om;cJhayonf/
1932 ckESpfuvnf; wkdYArmowif;pOfrSwfwrf;udk xkwfa0cJh
onf/ ocifbaomif;onf trsKd;om;vGwfajrmufa&;
twGuf pmayvufeufjzifh tbufbufu wkdufzsufawmf
vSefcJhayonf/
wkdYArmoDcsif;ukd toufoGif;ay;cJhol
ocifbaomif;onf ]]EdEdkifiHausmfwdkYArmoDcsif;}} 0kid t f rfbD
at q&mwifa&;pyf&mwGif pmom;rsm;udk &SmazGpkaqmif;ay;
cJo
h l jzpfayonf/ wdAYk rmoDcsi;f \ t"dyg ,fudk ocifbaomif;
onf ukd,fwkdifzGifhqkdcJh&m EkdifiHcspfpdwf? rsKd;cspfpdwfESifhywf
oufNy;D ajymifajrmufpmG t"dyg ,fziG q hf cdk o
hJ nf/ ]]wdAYk rmoDcsi;f
ukd oDcsif;[kyifac:xdkufyghrvm; [k oHo,jzpfzG,f&Sdonf/
wkdYArmoDcsif;onf r,fzGJU? armifzGJU? tcspfzGJU tvGrf;zGJUoDcsif;
r[k w f ? a,muf s m;ES i f h r d e f ; r op m rS e f E S p f y g;oG m ;oD c sif ;
vnf;r[kwf? tarav;w? bav;wNyD; i,foHygatmif
atmfizdk Ykd ikcd si;f vnf; r[kw?f tcsKyq f akd omf wkAYd rmoDcsi;f onf
5 2 wuodkvfwifc
aMumufpdwf0ifaeolwdkYtm; aMumufpdwfaysmufapNyD; rsKd;cspf
pdwfuif;rJhaeolwdkYtm; rsKd;cspfpdwf&Sdvmapvsuf trsKd;om;
tusKd;ukd aqmif&Guf&aumif;rSef; rodolwkdYtm; trsKd;om;
tusKd;ukd aqmif&Gufvmatmif vIHYaqmfay;Edkifaom oDcsif;
wpfrsKd;yif jzpfonf}}
ocifbaomif;onf rdrdwdkY\ rvGwfvyfaomb0wGif
vGwv f yfatmif rdrw d wfEidk o f nfh pmaytEkynmvufeufjzifh
wkdufzsufawmfvSefcJhol jzpffayonf/ rdrd vlrSef;odwwfump
rdrdarG;pm;taz OD;xGef;&SdefxHrS 0HomEkpdwf"mwf kdufcwf
pdrfh0ifcJhayonf/ rdrdonf t*Fvdyfpmudk awmfatmifBudK;pm;
cJhNyD; t*Fvdyfudk awmfvSef&ef BuHcJholjzpfonf/ t*Fvdyfuay;
cJhaom bmomjyefqkaiGwpfaxmifjzifh wkdYArmtpnf;tkH;udk
pwifrwnfay;cJhayonf/ rdrda&;orQ? ajymorQ? vkyforQ?
um,uH? 0pDuH? raemuHokH;yg;pvkH;onf uRefb0rS vGwf
ajrmuf&ef twGufcsnf; jzpfcJhayonf/ oDcsif;a&;&mwGif yif
wkdYArmoDcsif;ukd pmom;rsm;wGif wkdif;cspf? jynfcspfpdwf"mwf?
jrefrmha&;&m &mZ0if pOfvmO'gef;pum;wdkYudkom xnfhoGif;
apcJ h o nf / wk d Y A rmoD c sif ; ud k v nf ; ud k , f w k d i f o D q k d j ycJ h o l
jzpfayonf/
Edik if cH sppf wd "f mwfpmayrsm;
txufazmfjyorQwdkYrSm EkdifiHcspfpdwf? rsKd;cspfpdwfwdkY\
twdwft&dyfrsm;yifwnf;/ ocifbaomif;onf yef;om
rpmO tygt0if 0wKaygif; 33 tkyf a&;om;cJhayonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 53
owif ; pm? r* Z if ; wk d Y w G i f wpf c ef ; &yf j yZmwf 18 yk ' f ?
odyHaqmif;yg; 28 yk'f? taxGaxGaqmif;yg; 45 ykk'fwdkYudk
jyKpkcJhayonf/ 1959-60 jynfhESpfwGif urmywfvnf&uf
&Spfq,fpmtkyfjzifh ,leufpukd bmomjyefqk&cJh oljzpfay
onf/ xko d Ydk a&;orQwiG f e*g;eDpmtkyt f oif;rS xkwaf 0cJah om
[kdta&; onfta&;}} pmtkyfwGif ]]trsKd
]][k trsKd;om;ta&;ESifh
vG w f v yf a &;aq;}} aqmif ; yg;onf ocif b aomif ; \
EdkifiHcspfpdwf? rsKd;cspfpdwf"mwff rnfrQjyif;xefaMumif;udk tckdif
trmoufaojyvsuf&Sdayonf/ xkdaqmif;yg;vm atmufyg
aumufEkwfcsufwdkYum; xif&Sm;vSayonf/
]]wpfwkdif;jynfu wpfwkdif;jynfodkY twif;t"rtEdkif
usif h vma&muf t k y f p k d ; jcif ; onf ,ck t k y f p k d ; jcif ; vnf ;
raumif;? ,ciftyk pf ;dk cJv h Qiv f nf;raumif;? aemiftyk pf ;dk vnf;
raumif; xkdtrIonf twdwf? ypKyef? tem*wf umvokH;yg;
raumif;}}
]]xko
d w l u Ykd m; ypn;f Opmukad omf vnf;aumif;? taoG;ESihf
tom;udk vnf;aumif; ESajrmwGew Yf jdk cif; r&Sad pwwf? xkpd um;
okH;vkH;onf vGwfvyfjcif;qdkaom pum;okH;vkH;yif jzpfonf/
trsKd;om;a&;tem pGJuyfjcif;udk wpfcgwnf;aysmufuif;ap
Edkifaom aq;jrwfjzpfonf}}
ocifbaomif;onf rvGwfvyfaomb0wGif BuD;jyif;cJh&
&Smonf/ vGwfvyfrItwGuf pmayvufeufjzifh tbufbuf
u wkdufyGJ0ifcJhol jzpfonf/ t*Fvdyfpmayawmfatmifvkyf
t*Fvdyfukd awmfvSefcJhol jzpfonf/ EkdifiH&yfjcm; A[kokw
5 4 wuodkvfwifc
jynh0f atmifvyk Nf y;D jrefrmukd urmodatmif pGr;f aqmifjycJah y
onf/ bmomjyefqk tBudrfBudrf&cJhayonf/ jrefrmpmonf
wkdYpmjzpfatmif a<u;aMumfcJholjzpfayonf/ EdkifiHausmf
wkdYArmoDcsif;ukd pmom;toufoGif;ay;cJholvnf; jzpfay
onf/ vGwfvyfa&;twGuf axmiftBudrfBudrf uscHcJh&ol
jzpfayonf/ EkdifiHawmftpkd;&u EkdifiHh*kPf&nfyxrtqifhukd
olYtm;csD;jrifhay;cJhonf/ pmayorkdif;wGifum; ]]EdkifiHcspf
pdwf"mwf? pmayynm&Sif ocifbaomif;}} [k xyfavmif;
csD;jrifhoifholaywnf;/ /
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 55

jrefrmpm jrifhcsifvGef;ol
b0jzpfpOf
armifokwtrnfjzifh AkdvfrSL;baomif;onf ]]jrefrmpm
jrihfcsifvGef;vkdY}} pmay? aqmif;yg;rsm;udk pOfqufrjywf
a&;om;cJhayonf/ jrefrmpmayukd xm0& &SmazGjyKpkcJholjzpf
ayonf/
AkdvfrSL;baomif;ac: armifokwonf o&ufZmwdjzpf
onf/ 1914 ckESpf rwfv 12 &ufzGm;jrifonf/ tb
v,f0efaxmuf OD;xGef;vIdif? trd a':cifjzpfNyD; arG;csif;
ig;a,mufwGif pwkwajrmuf jzpfonf/
&efukefNrdKU ruf'opftrsKd;om;ausmif;? tpkd;&[kdufpul;
wkdYwGif ynmoifcJhNyD; 1930 jynfhESpfwGif &efukefwuokdvfrS
0dZmjrefrmpm *kPfxl;bGJU&onf/ 1957 ckESpfwGif r[m0dZm
5 6 wuodkvfwifc
bGJU&onf/
1933 wG i f tpk d ; &trI x rf ; ok d Y 0 if o nf / yxrwG i f
0efaxmuf? xkdYaemuf pkHaxmufrif;BuD;kH;pmawmfjyef? *syef
acwftapmykdif;wGif pmayESifhpmMunhfwdkuf XmenTefMum;a&;
0ef? xkaYd emuf *syefEidk if H wku
d sKNd rKd U tjynfjynfqidk &f m ,Ofaus;
rIXmebmomjyeft&m&Sdtjzpf oGm;a&muf trIxrf;onf/
'k w d , ur m ppf N yD ; p 1946 ck E S p f w G i f [H o m0wD o wif ;
pmt,f'w D m? Z0ef*sme,fwzJG uft,f'w D m? &efuek w f uov
dk f
jref r mpmXme enf ; jyq&m? rE a v;wu o k d v f j ref r mpm
vufaxmufuxdutjzpf trIxrf;cJNh y;D 1950wGif wyfrf awmf
okdY 0ifcJhonf/ 1952 ckESpf wGif wyfrawmft&m&Sdtjzpf
jr0wDr*Zif;OD;pD;t,f'DwmESifh ppfESvkH; *sme,f t,f'Dwm?
xkdYaemuf ppfwuokdvfvufaxmufpmaynTefMum;a&;rSL;?
rEav;wuodkvfjrefrmpmXmetcsdefykdif; uxdu? xkdYaemuf
1968 ckESpf Zefe0g&Dv 26 &ufaeY uG,fvGefonftxd
jrefrmpmay jyKpka&;ESifh bmomjyefaumfr&Sif twGif;a&;rSL;
ponfjzifh trIxrf;cJhonf/
wuokdvfwGifynmqnf;yl;pOfuyif ]]wuodkvfrif;vGif?
oD & d a rmif ? aomif ; xk d u f armif b aomif ; ? armif o k w }}
ponfhtrnfrsm;jzifh 0wK? uAsm? aqmif;yg;rsm; pa&;onf/
jr0wDr*Zif;wGif wm0ef,l&aomtcg armifokwtrnfjzifh
jrefrmpmjrifhcsifvGef;vkdY aqmif;yg;rsm; pa&;onf/ AkdvfrSL;
baomif;? OD;baomif; trnfwkdYjzifhvnf; a&;onf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 57
wuRef;odkY (1951)? pmqkdawmfrsm;twKywd(1962)?
rarhEdkif (1965)? Armhwyfrawmf(1967)? jrefrmpmjrihfcsif
vG e f ; vd k Y(1954-72) ponfwkdYudk jyKpkcJhonf/
jrefrmpmay&SmazGjyKpok l
AkdvfrSL;baomif;onf ausmif;om;b0rSpwif EdkifiH
0efxrf;b0? ausmif;q&mb0? t,f'Dwmb0? ppfrIxrf;b0?
b0rsKd ; pk H usif v nf c J h & mwG i f rnf o nf h t cgrQ pmayES i f h
uif;uGmcJhol r[kwfay/ ol\b0onf pmayESifh'GefwGJvsuf
&Sdayonf/ wwfEdkifonfhbufrS &Edkifoa&GU tcsdefwGif pmay
ESiahf ysmaf rGUonf/ pmayavhvmonf/ pmayuk&d mS azG pkaqmif;
onf/ pmayjyKpkonf/ jrefrmpmay &SmazGjyKpkol? jrefrmpm
jrihfcsifvGef;ol[kvnf; rarharmfuGef; azmfnTef;vkdayonf/
wuodkvfausmif;om;b0wGif armifokwtrnf? armif
baomif; trnfwkdYjzifh wuodkvfr*Zif;? *Eavmur*Zif;?
BuD;yGm;a&;r*Zif; acwfprf;pmaywkdYwGif aqmif;yg;? 0wK?
uAsmrsm;udk jyKpkcJhonf/ wuodkvfjrefrmpmavmu\ tusKd;
ukdaqmifcJh\/ armifbaomif;\ qH x k H ; &uefuAsmonf
wuokdvfpmayavmuwGif xif&Sm;vlodrsm;cJhonf/ BuD;yGm;
a&;r*Zif;wGif pmayA[kow k qkid &f m aqmif;yg;rsm;ukd a&;om;
cJhonf/
jrefrmZmwdrmefpmayqk&iS f
*syefacwf ('kwd,urmppftwGif;)wGif q&mOD;odef;
5 8 wuodkvfwifc
[ef (aZmf*sD) OD;pD;aom pmayESifhpmMunfhwkdufXmecGJwGif
trIxrf;cJhpOfuvnf; pmayjyKpkcJhonf/ xkdtcsdefu jrefrm
EdkifiH\ vGwfvyfa&;? jrefrmEdkifiH\ umuG,fa&;wm0efudk
,lae&aom jrefrmhwyfrawmf? jrefrmEkdifiHol? EdkifiHom;rsm;\
pdwf"mwfukd jrifhwifa&;? ol&owd jynfhpkHa&;? EdkifiHESifhtrsKd;ukd
cspfjrwfEkd;onfh ZmwdaoG;? Zmwdrmef wuf<ua&;wkdYudk
vIHYaqmfay;onfh pmayrsm;udk jyKpkcJhonf/ ]]bl&SD'kd}} ac:
ZmwdaoG;pmtkyfukd bmomjyefqkda&;om;jcif;jzifh jrefrmwdkY\
&JaoG;ukd oG,f0kdufEId;qGay;vkdufonf/ jrefrmEdkifiHtwGuf
ta&;ygvSaom jrefrmhwyfrawmfBuD;ESifh jrefrmhwyfrawmf
om;? wpfenf;tm;jzifhqdk&aomf jrefrmwpfrsKd;om;vkH; ppf
ynmA[kokw jynfh0 EkdifMuap&ef &nfoef ]]aoe*FAsL[m
ppforkdif;}} ESifh eEdaoeysKdU wdkYukd wnf;jzwf xkwfa0cJhonf/
owif;pmq&m wuodkvfq&m
[Hom0wDowif;pm t,f'Dwmb0? &efukefwuokdvf
jrefrmpmXme enf;jyq&m? vufaxmufuxdub0wGif
Adv
k rf LS ;baomif; usiv
f nfc&hJ jyefonf/ xkt
d csed rf sm;wGiv
f nf;
AkdvfrSL;baomif;onf pmayESifhruif;uGmcJhay/ wynfhwyef;
rsm;tm; pmayrsm;ykdYcs&if; wpfzufrSvnf; pmayaqmif;yg;?
0wKrsm;udk a&;om;jyKpkcJhavonf/ Ir0r*Zif;wGif AkdvfrSL;
baomif;? armifokw trnfjzifh pmayrsm;ukd awGUEkdifonf/
ppftwGif; *syefjynfwGif oGm;a&muftrIxrf;pOfu awGUBuKHcJh
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 59
wuRef;okdY}} trnf&dS c&D;D oGm;rSww
&orQudk a&;om;onfh ]]wuRef f rf;
pmtkyfukdvnf; jyKpkcJhao;onf/
Akv
d rf LS ;baomif;onf uG,v f eG of nfth csed x
f d ppfrxI rf;
b0ESifhyif EkdifiHh0efukd xrf;aqmifoGm;av&m xkdppfrIxrf;
tjzpfESifhyif EkdifiHom;wdkYtwGuf tusKd;jzpfaprnfh pmay
0efukd xrf;aqmifcJhaMumif; awGU&ayonf/ ppfrIxrf;
b0ESifhyif ppfESvkH;*sme,f? jr0wD*sme,fwkdYudk OD;pD;xkwf
a0onf/ ppfwuodkvf jrefrmpmXmerSL;tjzpf wGJzuf
wm0ef,lcJhao;&m jrefrmpmayESifhywfouf txl;yif
nTGefMum;ykdYcscJhayonf/ ppfwuokdvfwGif&SdpOf rEav;
wuokdvf jrefrmpm*kPfxl;wef;? r[m0dZmwef;rsm;ukd
tcsdefykdif;oGm;a&muf pmayrsm;ykdYcsay;cJhonf/ jrefrm
pmayukd cspfjrwfEdk;olyDyD jrefrmpmay\ tqifhtwef;
udkvnf; jrifhapcsifonf/ jrefrmpmayukd jrifhcsifaom
ol\&ifwGif;rS qEukd jr0wDr*Zif;pwif xkwfa0onfh
1952 ckEpS rf pS uG,v f eG of nfw
h idk af tmif a&;om;cJo h nfh
jrefrmpmjrifh csifvGef;vkdY}} aqmif;yg;u xif&mS ;apcJo
]]jref h nf/
pmaywm0efausyGefol? xl;cRefol
olonf ppfrx I rf;b0ESiyhf if jrefrmpmr[m0dZm bGUJ xl;
ukd qGwfcl;EkdifcJhonf/ a&TwHqdyf csD;jrifhjcif;cHcJh&onf/ r[m
0dZmbGJUtwGuf wifoGif;cJhaom ]]pmqkdawmfrsm;twKywd}}
jzifh pmayAdrmefqkukdvnf; qGwfcl;EdkifcJhonf/
6 0 wuodkvfwifc
1964 Zefe0g&DvwGif wm0efay;csuft& jrefrmpmay
jyKpka&;ESifh bmomjyefaumfr&SifwGif twGif;a&;rSL;tjzpf
wm0efxrf;aqmif&ef ppfwuokdvfrS &efukefodkY ajymif;a&TU
vmcJhonf/ xkd&mxl;jzifhyif AkdvfrSL;baomif;onf uG,fvGef
onfhtcsdeftxd EdkifiHh0efudk xrf;aqmifoGm;cJhonf/
jrefrmpmay jyKpka&;ESihfbmomjyefaumfr&SifwGif twGif;
a&;rSL;tjzpf wm0efxrf;aqmifae&if;yif wpfzufrSvnf;
pmayAdrmef tkyfcsKyfa&;tzGJU? trsKd;om;pmayqk a&G;cs,fa&;
tzGJU? jrefrmpma&;xkH; aumfrwD? jrefrmEdkifiH pmayokawoe
toif; wm0efrsm;udk xrf;aqmifcJhonf/ a&GU rQ
rsm;jym;aom tvkyfwm0efrsm;Mum;wGif wpfaeYwpfjcm;
csKUd wJv
h maom use;f rma&;udyk if trIrxm;bJ r*Zif;? *sme,f
toD;oD;wGif pmayrsm; jyKpak &;om;cJo h nf/ vk;H csi;f pmtkyrf sm;
xkwfa0cJhonf/ jrefrmpmaywm0efausyGefol pmayxl;cRefol
wpfOD;tjzpf txl;*kPfjyKxkdufayonf/
jrefrmpmjrifhcsifvGef;vdkY
]]jrefrmpm jrifhcsifvGef;vkdY}} [laom acgif;pOfjzifh jrefrm
pmayESihf ywfoufonfh pmayaqmif;yg;rsm;udk Akv d rf LS ;baomif;
onf jr0wDr*Zif;ESifh ppfESvkH;*sme,fwkdYwGif a&;om;azmfjycJh
onf/ xkdaqmif;yg;rsm;onf jrefrmpm vkdufpm;olwdkYtwGuf
txl;yif tusKd;aus;Zl;&Sdapaom aqmif;yg;rsm;jzpfayonf/
txl;ojzifh IyfaxG;rsm;jym;vSonfh jrefrmpmay owfykHnTef;
ta&;tom;ponfwkdYESifh ywfouf odrSwfzG,f&mwdkYudk
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 61
odrSwf&onfjzpfvnf; txl;yif tusKd;jzpfxGef;cJhayonf/
owf y k H o wf n T e f ; wd k Y E S i f h ywf o uf tuk d ; tum;rsm;pG m
&SmazGpkaqmif;um wifjy&Sif;vif;xm;aom aqmif;yg;rsm;yif
jzpfayonf/ 1952 ckESpfrS pwif jr0wDr*Zif;? ppfESvkH;
*sme,fwkdYwGif xkdaqmif;yg;rsm;ukd a&;om;azmfjycJhayonf/
jr0wDr*Zif;wGifrl 1953 ckESpfrSp uG,fvGefonfh tcsdef
wdkifatmif vpOf a&;om;azmfjycJhayonf/
pmayta&;tom; owfykHowfnTef;ESifh ywfouf
xkdaqmif;yg;udk a&;om;azmfjycJh&mwGif (ppfAdkvfwpfOD;jzpfol)
tpfukdBuD;jzpfolu ppfonfawmfwpfOD;jzpfol nDi,fxH
pma&;om;ay;ykdYonfh ykHpHrsKd;jzifh nDav;[k tpcsDum
a&;om;azmfjycJhonfudk awGU&onf/ rdrdudk,frdrd ukdBuD;[k
okH;pGJum nDjzpfoltm; pmayESifh ywfoufonfh odrSwfzG,f&m
rsm;udk a&;om;[efjzifh azmfjyxm;avonf/
1961 ckESpf ZGefvxkwf jr0wDr*Zif;wGif t&Sif0go0
&SmazGawGU&Sdaom ysKdU 42 apmif? AkdvfrSL;baomif; &SmazGwifjy
aom ysKdUpm&if; pkpkaygif; ysKdU tapmif 200 ukd A[kokwjzpf
pzG,f]]jrefjrefrmpm jrihfcsifvGef;vdkY}} u@ awGU&Sd&onf/
1960 jynhfESpf rwfv? {NyDv? ZGefvrsm;wGif ygarmu
OD;{armif\ ]]jref jrefrm owfykHorkdif; tusOf;csKyf}} ESihf pdEa usmo
f l
OD;Mo\ u0dvuP owfykHtaMumif;rsm;? ygarmuOD;{armif
>cif ; cJ h c sef c J h a om u0d v u P owf y k H E S i f h y wf o uf o nf h
taMumif;t&mrsm;ukd jznfhpGufwifjyonf/ pdEausmfol OD;Mo
6 2 wuodkvfwifc
onf &wemokH;yg;udk OD;xdyfxm;oljzpffaMumif; um&eff wpfck
wpfck\ tprsm;wGif pyfqkdykHukd xkwfEIwfwifjyxm;onf/
]]jref jrefrmpm jrifhcsifvGef;vdkY}} tcef;udk jr0wDwiG q f ufwu kd f
a&;cJo h nfrmS uG,v f eG o
f nft h csed t
f xdyif jzpfonf/ rMumcP
rsm;,G i f ; a&;wwf M uonf h pmvk H ; aygif ; owf y k H r sm;ud k
jyifay;vkdonf/ trSefudk odMuapvkdonf/ vrf;oGm;&if;
awGUjrif&aom aMumfjimpmwef;rsm;rS owfykHtrSm;rsm;udk
awGU&onft jrefrmpm jrifhcsifvGef;vk d Y } } tcef;wGif
h cg ol\ ]]jref
wifjy trSefudk jyifqifnTefjyay;onf/ ,if;okdY jyifqif
nTefMum;jyay;&mwGif rsm;jym;vSpGmaom ysKdU? uAsm? {csif;?
&wkrsm;rS tukd;tum;rsm;ukd xkwfEkwfwifjyonf/ pmzwf
olwt Ykd zdYk owfyHk trSeu f okd mod&onfr[kwaf o;? jrefrmpmay
ESifh ywfoufvnf; A[kokw jzpfMu&ao;onf/ 1963
ckESpf 'DZifbmvxkwf jr0wD r*Zif;wGif cGJxm;rsm;taMumiff;?
cGJxm;rsm;ukd zwf&jcif;? avhvmjcif;jzifh toHa0g[m&
teufudk odEdkifjcif;? um&efpepft& a&;xkH;uGJjym;ykHudk
od E d k i f j cif ; ? a0g[m&trS e f u d k od E d k i f j cif ; ? usuf r S w f & ef
vG,fukljcif;? uGJjym;aom a&;xkH;rsm;udk vG,fulpGmodEdkif
jcif;[laom tusKd;aus;Zl; rsm;udk &EdkifaMumif; A[kokwjzpf
pzG,f a&;om;wifjycJhonf/
pmqkdawmfrsm;twKywd
pmqdkawmfrsm; twKywdonf EdkifiHtusKd;ukd jyKpkaom
pmayjzpf Akv
d rf LS ;baomif;\ vuf&mrGev
f nf; jzpfayonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 63
AkdvfrSL;baomif;onf olYtm; jrefrmpmaybufwGif zGHUNzdK;
atmif jyKpkay;aom jrefrmpmqkdawmfBuD;rsm;\ twKywdudk
rjzpfjzpfatmif BudK;yrf;jyKpkrnf[laom oEd|mefudk 1933
ckESpf0dZmwef;atmifjrifNyD;aom tcsdefrSp csrSwfcJhonfh
twdkdif; pmtkyfudk tESpfESpftvv BudK;yrf;jyKpkcJhonf/
jref r mpmqk d a wmf r sm; tw K y w d wGif pmqkdawmfaygif;
160 ausmw f \
Ydk twKyw w
d uYdk kd azmfjyxm;onf/ aemufaESmif;
pmay okawoDwt Ydk zdYk tzd;k xku d w
f efaom pmtkywf pftyk jf zpf
onf/ pmtkyfonf jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHESifh EkdifiHol
EdkifiHom;rsm;twGufomru pmayavmutwGufyg tusKd;
jyKaom pmtkyfwpftkyfjzpf\/ q&mBuD; OD;azarmifwifu
]] jref r mpmqk d r sm; taMumif ; ES i f h pyf v sOf ; tqk d y g
usrf;avmuf jynfhjynfhpkHpkH azmfjyxm;aomusrf;[l r&Sdacs/
jref r mpmayord k i f ; wG i f rygaompmqk d a wmf t aMumif ; uk d
usrf;wGif zwfI&\}} [k trSmpmwGif azmfjycJhayonf/
ArmhawmfveS af &;ordik ;f
ArmhawmfvSefa&;orkdif;}} onf Akv
]]Armh d rf LS ;baomif;\
Edik if t
H usK;d jyK pmaywpfcjk zpfonf/ pmtkyu f dk ol\apwem
ESifh0goem tavsmuf 1957 ckESpfrSp jrm;ajrmifvSaom
tvk y f 0 w & m;rsm; Mum;rS tm;vyf c sd e f & wk d i f ; ]]Armh
awmfvSefa&;orkdif;}} ukd BudK;yrf; jyKpkcJhjcif; jzpfonf/ ,if;odkY
jyKpk & mwG i f tES p f E S p f t vvu ol u k d , f w d k i f pk a qmif ;
od r f ; qnf ; vmcJ h a om owif ; pmjzwf y k d i f ; rsm;? pmtk y f
6 4 wuodkvfwifc
pmwrf;omru tjcm;tjcm; &Sm;yg;vSaom pmtkyfpmwrf;
rsm;ukdvnf; pmMunfhwkdufrS iSm;&rf;ul;,l ukd;um;cJhonf/
ol\usrff;udk;pm&if;wGif jrefrmpmtkyfpmwrf; 39 apmif
t*Fvdyfpmtkyfpmwrff; 45apmif pkpkaygif; pmtkyfpmwrf;
84 ck pm&if;jyxm;onfudk awGU&onf/
odkYvQif AkdvfrSL;baomif;onf ol\ Armh a wmf v S e f
a&;ord k i f ; pmtk y f w G i f ]]Armh Armh a wmf v S e f a &;ork d i f ; }}
]]ArmhvGwf vyfa&;orkdif;}} ]]Armh wyfrawmforkdif;}} wkdYukd
aocsmpG m tao;pd y f azmf j ycJ h o nf / jref r mwk d Y \
jyif ; xef c d k i f N rJ a om pd w f " mwf ? t&nf t aoG ; jynf h 0
atmify&JG ppfonf awmfwjYkd zifo h mjynfah om jrefrmhwyfrawmf?
olYuRefrcHvdkaom pdwfjzifh tpOftquf wkdif;jynftwGuf
awmfvSefcJhMuykHrsm;udk acwftqufquf ppfa&;? EdkifiHa&;
vI y f & S m ;rI r sm;jzif h wef q mqif v suf xif & S m ;atmif
wifjycJhayonf/
AkdvfrSL;baomif;onf EdkifiHESifhvlrsKd;udk cspfonf/ EdkifiH
uay;tyfaom wm0efrSeforQudk vufkH;&nfjzifh vnf;
aumif;? ESv;Hk &nfjzifv h nf;aumif; OD;vnfrokef xrf;f &Gucf o hJ l
jzpfonf/ ol\ ESvkH;om;twGif;0,f xm0& udef;atmif;cJh
aom qEum; jrefrmpmjrifhcsifvGef;aom qEjzpfonf/
qEtwdik ;f olonf olb Y 0wpfavsmufv;Hk tm;oGecf eG pf u dk f
Bud K ;yrf ; cJ h o nf / ol p k a qmif ; xm;aom ysKd U ? &wk ? {csif ;
armfuGef;orkdif; ponfjzifh jrefrmpm? t*Fvdyf pmtkyfaygif;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 65
1500 ausmf? owfykHESifh tjcm;pmpkH vufa&;rl 42 tkyf?
pmpkHayrl 237? yk&ykduf 15 qlu ol\ BudK;yrf;csufudk
oufaojyKaeayonf/ /
6 6 wuodkvfwifc
6 8 wuodkvfwifc

]] OD;zd;k usm;onf trsKd ;om;a&; wd;k wufraI tmifjrifwnf;


[laom wpfcw k nf; &nf&, G cf suu
f kd OD;wnfum? ke;f uef
vIy&f mS ; pGepYf m;aqmif&u G v
f mcJah yonf/ tcsuo f nf
OD;zd;k usm;\ olwpfyg;ESirh f wlaom xl;jcm;pGm 8kPjfyKtyfonfh
tcsujf zpfavonf/
}}
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 69

OD;zdk;usm;\ trsKd;om;tm;rmef

OD;zdk;usm;\ b0ESifhpmay
[oFmwckdif edAmef&Gm v,form;BuD; OD;az? a':a'gif;
wkdYrS 1891 ckESpf? rwfv 23 &ufaeYwGif zGm;jrifcJhonf/
ed A m ef & G m q&mawmf OD ; omoe\ avmu"mwf a usmif ; ?
tokw&f mG q&mawmf OD;okE& \ av;xyfausmif;wkYd atmuf
wef ; rsm;uk d pmjyef o if a y;&if ; wynf h q &m tjzpf E S i f h
ausmif;aecJ&h onf/ touf 27 ESpaf &mufrS q,fwef;atmif
NyD; *syfqifaumvdyfwGif wufa&mufoifMum;onf/ oydwf
arSmufausmif;om;rsm; aumifpD0if jzpfonf/ aumvdyf
ausmif ; om;b0uyif jref f r mh t vif ; owif ; pm pmay
7 0 wuodkvfwifc
pwifa&;om;cJhonf/ 1922 ckESpfcefYwGif bDatpmar;yGJ
atmifonf/ xkdYaemuftrsKd;om; ynm0efjzpfcJhonf/
OD;zdk;usm;onf ykodrf&mZ0if? OD;xGef;&SdeftwKywdjrefrmh
*kP&f nf? ayg&mPtbd"mef? pavOD;ykn twKy w Ed iS ahf &onf
jyZmwf? ig;&mhig;q,f aumufEkwfcsufrsm; tv,fwef;
jrefrm&mZ0if tusOf;? oDaygrif;ygawmfrlta&;awmfykH? 37
rif;? tavmif;awmfuy? ajrmufykdif; Ak'bmom r[m,e
*kdPf;? udk,fawGU0wKrsm;ponfh pmtkyfrsm;pGmudk a&;om;cJh
onf/
1937 ckESpfwGif rdrdaexkdif&m(xkdpOfu) umvbwfvrf;
aetdrfwGif jrefrmh*kPf&nfyHkESdyfpufESifh jrefrmh*kPf&nfpm
tkyfwkdufwkdYudk wnfaxmifonf/ vGwfvyfa&;&NyD;acwfwGif
OD;zdk;usm;udk *kPfjyKaomtm;jzifh umvbwfvrf;udk jrefrmh
*kPf&nfvrf;[k ajymif;vJac:a0:cJhonf/
ynma&;? vlrIa&;? pmayta&;? EkdifiHa&; ponfwkdY
EkdifiHESifh vlrsdK;twGuf rsm;pGmaus;Zl;jyKcJhaom OD;zdk;usm;onf
ppfab;wdrf;a&Smif&if; 1942 ckESpf? {NyDv 11 &ufaeY
xef;wyifNrdKUwGif uG,fvGefcJhonf/
wuov f OD;zk;d usm; b0ESifh pmay taMumif;udk
kd 0f if;rGeu
r[m0dZmbGJUtwGuf usrf;jyKpkwifoGif;cJhonf/
q&mwkdufpdk;u]]OD;zdk;usm;}}oD;oefY twKywdpmwpftkyf
xkwfa0cJhonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 71

trsdK;om;ynmay;cJhol
q&mrmCu ]]trsKd ;udyk nmay;cJo h }l } [l OD;zk;d usm;
udk *kPfjyKvsuf uAsma&;cJhonf/
raem&,fMunf
oabmvGefwnfwnfESifh
ynm&nfjynfhcsdefusjyefawmh
jrefrmEkdifiHusdK;udkjzifh
o,fydk;&ef rsufESmpmzGifhygvdkY
tepfemcHum usifh&mu
&J&ifhpGm ajymykH a[mykHuvJrao;ygbl;
ZmwdrmefpmawGa&;wJhjyif
trsdK;udk ynmay;cJhw,f/
(q&musm;a&) awG;rdckrsm;/
OD;zkd;usm;\ trsdK;om;tm;rmef
jrefrmEkdifiH pmayjyefYyGm;a&toif;rS xkwfa0aom
OD;zdk;usm;\ trsdK;om;tm;rmefudk odkYzGifhqkd &Sif;jyxm;
cJhayonf/
]]e,fcsJUqefYusifa&;acwf? vGwfvyfa&; BudK;yrf;rIumv
wGif trsdK;om;a&;udprsm; udk,fwkdifyg0ifcJholvnf;jzpf
trsdK;om;a&; pmayrsm;udkvnf; a&;om;jyKpkoljzpf&rnf}}
[laomrlt& OD;zdk;usm;udk OD;pm;ay;a&G;cs,fum OD;zdk;usm;\
aqmif;yg;aygif;csKyf pmtkyfukd xkwfa0cJhonf/
55 ESpfajrmuf trsKd;om;atmifyGJaeYwGifrl trsKd;om;
ynm0ef OD;zdk;usm;\ *kPfjyKtcrf;tem;yGJudk usif;ycJhonf/
7 2 wuodkvfwifc
OD;zdk;usm;onf 1920 jynfhESpfwGif yxrqkH;tBudrf wuodkvf
oydwfarSmufyGJjzpfyGm;pOf u acgif;aqmif 11 OD;pm&if;xJwGif
ukd,fwkdifyg0ifcJholjzpfjcif;? jrefrm trsKd;om;wdkYZmwdrmefukd
vIaYH qmfay;onfh jrefrmh*P k &f nf&mZ0if zwfpmrsm;? ud,k af wGU
0wKrsm;? oDaygrif;ygawmfrlta&;awmfykHponfh obm0
pmayrsm;udk trsm;qkH;a&;om;cJhol jzpfonf/
OD;zdk;usm;onf trsKd;om;a&;wkd;wufatmifjrifrI wnf;
[l a om wpf c k w nf ; aom &nf & G , f c suf u d k OD ; wnf u m
kef;uefvIyf&Sm;pGefYpm; aqmif&GufvmcJhayonf/ tcsuf
onf OD;zdk;usm;\ olwpfyg;ESifh rwlaom xl;jcm;pGm *kPfjyK
tyfonfhtcsuf jzpfavonf/
q,f h i g;ES p f v k H ; vk H ; trsKd ; om;ynma&;tzG J U csKyf w G i f
trsKd;om;ynm0eftjzpfjzifh trIxrf;cJhonf/
q&mBuD;r[maqGu]]trsKd;om;ynm0ef OD;zdk;usm;qdkvQif
jrefrmjynfrS rodol&Sm;/ OD;zdk;usm;rSm trsKd;om;ausmif;
ud p a Mumif h ausmf M um;k H o mr[k w f pmta&;tom;
aumif;vnf; ykdrdkxif&Sm;vm\/ jrefrmh*kPf&nfusrf;onf
jrefrmausmif;rsm;ESifh t*FvdyfjrefrmESpfbmomausmif;rsm;
wGif jy|mef;onfhtwGuf ausmif;om;vli,frsm;yif OD;zdk;usm;
\emrnfukd tNro J wd&Murnfjzpf\/ uk, d af wGU0wKrsm;? 550
twdkaumuf? 37 rif; paomusrf;rsm; txl;ojzifh &mZ0if
bufu OD;zdk;usm;tm; ykdrdktodrSwfjyKMu\/ aemufqufwGJ
jrefrm &mZ0ifa&;rnf&Sdaomtcg OD;zdk;usm;tm; awmifhw
u\/ ESajrmMu\/ vGrf;qGwfMu\/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 73

Edik if cH sppf wd "f mwfpmay


q&maZmf*sDu-
]]OD;zdk;usm;a&;chJaompmrsm;onf taMumif;rJh ayghaygh
qqa&;om;aom pmrsm;r[k w f [ k qk d c J h j cif ; jzpf o nf /
xkdpmaMumifhyif q&musm;\ 0wKESifh aqmif;yg;rsm;ukd
aES m if ; acwf jref r mpmayork d i f ; wG i f tav;rl t yf a om
pmayrsm;teuf EdkifiHcspfpdwf"mwfpmay wpf&yf[k owfrw S f
csifygownf;}} [k tuJjzwfxm;ay;onf/
OD;zdk;usm;\ EdkifiHcspfpdwf"mwf pmaywpf&yfjzpfaom
trsK;d om;aeY aqmif;yg;ukd wifjyvkyd gonf/ ,if;aqmif;yg;ukd
1935 ckEpS f Zefe0g&Dvxkwf wd;k wufa&;r*Zif;wGif xnfo h iG ;f
azmfjycJhayonf/ trsKd;om;Zmwdrmef xufoefap&eftwGuf
udk,fawGUjzpf&yfrsm;? cHpm;rItaMumif;t&mrsm;ukd &oajrmuf
pGm xkwfazmfa&;om;xm;aMumif; t"duawGU&ayonf/
OD;zdk;usm;u trsKd;om;aeYjzpfay:vmykHudk kd;kd;pif;pif; jynfh
jynfhpkHpkH wifjyxm;onf/
1282 ck wefaqmifrkef;v( 1920ck 'DZifbmv)wGif
aumvdyf odyHausmif;rsm; Oya'opfudk jynf o l j ynf o m;
tvdkESifhqeffYusif tpkd;&u twif;twnfjyKavonf/
xkdokdYjyKjcif;udk uefYuGufonfh taeESifh aumvdyfodyHausmif;
ESpfausmif;u acgif;aqmif jrefrmwpfjynfvkH;&Sd t*Fvdyf
ausmif;? t*Fvyd -f jrefrm ESpbf momausmif;rsm;ukd oydwaf rSmuf
Muavonf/ xkdoydwfarSmufaomaeYum; 1282ck wef
7 4 wuodkvfwifc
aqmifrkef; vqkwf 10 &uf (1920ck? 'DZifbmv 5 &uf)
wevFmaeY jzpfonf/
OD;zdk;usm;onf dk;kd;om;om;wifjy&if; trsKd;pdwf"mwfukd
Ed;k Mum;apcJah yonf/ qufvuf wpfEikd if v H ;Hk wpfrsK;d om;vk;H
pnf;kH;um wpfaoG;wnf; jzpfcJhykHukd odkYjyqkdjyefonf-
xko d ydwaf rSmufaomESprf mS yif e0rajrmuf jrefrmjynfv;Hk
uRwf uGefz&ifhtpnf;ta0;BuD;udk rEav;NrdU usif;yav
onf/ xkt d cg *kdPf;*PuGJjym;jcm;em;jcif;r&Sd? tnDtnGwf
qkH;tcsdeftcgjzpfonf/ xkt d pnf;ta0; jrefrmjynftwGuf
trsKd;om;atmifyGJaeYwpfaeY a&G;Mu&m tBuHtrsKd;rsKd;ay;Mu
onf / tcsKd Y u OD ; Ow r axmif u saomaeY ? tcsKd Y u
oDaygrif;eef;usaomaeY ponfjzifh trsKd;rsKd;tBuHay;Mu&m
xkdausmif;om;rsm; oydwfarSmufxGufvmaomaeYomvQif
xl;jrwfaom r*Fvm&So d nfah tmifyaJG eYtwGuf toifah vsmq f ;Hk
jzpfonf[k qkH;jzwfMuavonf/
OD;zdk;usm;onf pum;ajymaumif;aomfvnf; tajym
orm; oufoufr[kwaf y/ oydwaf rSmufrnft h Buu H dk tpyxr
wGif OD;zdk;usm; vufrcHay/ touf 29 ESpft&G,fausmif;
om;BuD ; jzpf o nf h t m;avsmf p G m nD i ,f a usmif ; om;rsm;uk d
azsmif;zsem;csay;cJh\/ xkdtaMumif;udk OD;wifhaqGa&;aom
ol w d k Y E S p f a ,muf } } aqmif;yg;wGif-
]]ol
]]aemifBuD;usm;ESifh uRefawmfonf 1920 ckESpf wuokdvf
oydwfarSmufMuonfrS tpjyK odcJhuRrf;0ifcJhMu\/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 75
wuodkvfoydwfarSmuf &eftBuHudk ]]a&TcgcsOfrmefzD;vkdY
awmifBuD;NzdKrnfBuH? cg;uroef}} [laom rSwfavmufom;
avmuf a om pum;ok H ; aemif B uD ; usm;uef Y u G u f c J h \ /
uefu Y u G f r&ojzifh wuov dk af usmif;om;rsm; oydwaf rSmuf
Muaomtcg aemifBuD;usm;udk,fwkdif oydwfacgif;aqmif
tjzpfyg0if cJ\ h }} [l xkwaf zmfwifjycJah yonf/ wu,fvuf
awGUvkyf&aomtcg wGifum; OD;zdk;usm;\ trsKd;om;tm;rmef
udk olYpmwrf;wGif odkY xifxif&Sm;&Sm; taMumif;&yf
tusOf;csKyfudk wkdwdkwkwfwkwf odkY xkwfazmfcJhayonf/
]]jrefrmwko Yd nf iacG;? iEGm; opfw;Hk rsm;r[kwMf u/ ZmwdrsKd;
ESihfvl jzpfaMumif;? r[kwfrw&m;vQif tvum;rcH[laom
jref r mh r mef u k d j yaom tcsuf w nf ; / uRef e if ; jym;pd w f r S
ocifrif;om;pdwfokdY jyefvm rIwnf;}} pum;ajypmwrf;onf
trsKd ; om;tm;rmef tjynf h y gavonf / Zmwd r mef u Asm
wpfy'k u f dk &Gwq f &dk ovk?d trsK;d om;pdwf Ed;k Mum;,kzd w
d f apEdik f
aom Zmwdrmefpum;ajy[k owfrw S xf u
dk yf gayonf/ 0D&&o
jynhf0aom oabmudkaqmifaeayonf/ cGeftm;&Sdaom
pum;ajyaumif;wpf&yftjzpfvnf; owfrSwfEdkifayonf/
OD ; zd k ; usm;onf tajymta[maumif ; ovk d pum;
ajyud k a &;&mwG i f v nf ; txl ; aumif ; rG e f x d r d v S a yonf /
taMumif;t&mav;euf wnfNidrfykHukd wifjy&if; [mo&
oyg0ifatmif oa&mfpma&;enf;rsKd;ukdvnf; wpfcgwpf&H
tokH;jyKxm;aMumif; awGU&ayonf/ oydwfarSmufausmif;
7 6 wuodkvfwifc
om;tcsKd U rS m ]]bD a tatmif v Qif aysmf & T i f p &mawG u
wpfykHcsnf;}} jzifh pdwful;aumif;wkef; jAKef;pm;csnf; oydwf
arSmufvkdufojzifh &,fcsifovdkvkd? ikdcsifovkdvkd jzpf&ykHukd
[moaESm okdY ajymxm;ayonf-
]]uREfkyfrSmvnf; &,fcsifovkdvkd? olESifha&m ikdcsifovkd
vkdrsm;pGm pdwfacsmufcsm;jcif;jzpf\/ todkYenf; pmzwfol
rdwfaqG? rdwfaqGvnf; &,fcsifovkdvkd&Sdayvdrfhrnf/ [kwfyg
ao;dk;vm;/ olYae&mu 0ifMunfhprf;yg/ ta&;ykdiforD;?
NrKdUtkyf? ydkufqHaMu;aiG? 'gawGenf;ovm;/ omrnavmuD
om;yk*KdvfwdkYtzdkY tb,frSm rwkefvIyfbJ&SdtHhenf;/ wkefvIyf
acsmufcsm;rnf pif;pif;wnf;}}
OD;zdk;usm;\ trsKd;om;tm;rmefum; jyif;xefvSbdonf/
oydwf rarSmufcifu ausmif;om;i,frsm;ukd oydwfrarSmuf
&ef u d k azsmif ; zsem;cscJ h a o;\/ oyd w f a rS m uf o nf E S i f h
acgif;aqmif11OD;wGif wpfO;D yg0ifcahJ y\/ ud, k af wGUtepfemcH
wkdufyGJ0ifcJhykHukd &,ftm;xuf ikdtm;oefatmif a&;jyEdkif
pGr;f &Sad y\/ oydwBf u;D Ny;D uwnf;u OD;zd;k usm;rSmrl ausmif;jyef
rae? bGUJ vnf;r,lawmhbJ apwemh0efxrf; trsK;d om;ausmif;
q&m0budkyif tiwfcH 0ifa&mufvkyfudkifcJhayonf/
trsKd;om;ausmif;rsm;udk tpdk;&u axmufyHhrIjyKaomtcg
OD ; zd k ; usm;rS m trsKd ; om;ynm0ef ? wpf e nf ; tm;jzif h
wkdif;&if;om;ynm0eftjzpf todtrSwfjyKcJh&ayonf/
odkYaomf tpkd;&cefYaom ynm0efuJhodkY vcvnf; tjynfh
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 77
r&? *k P f j 'yf v nf ; r&S d v S a y/ OD ; zd k ; usm;um; aowpf
yefoufwpfqkH;txd trsKd;om;ynm0eftjzpfESifhom kef;uef
vIyf&Sm;aqmif&GufoGm;cJhayonf/ xkdYaMumifhyif OD;zdk;usm;\
trsKd;om;tm;rmefum; tHhrcef;&SdaypG[k azmfjyarmfuGef;wif
vkduf&ayownf;/ /
7 8 wuodkvfwifc
]] olu Y Rerf cH aqmif;yg;rSm odYk azmfjyxm;ayonf .
. . ]]at; . . . 0rf;omp&mBuD;ayghuGm? cg;awmif;
ajrm ifatmif usKduNyf ;D ? vufcarmif;wajzmif;ajzmif; jrnfatmif
cwfvu k d Mu
f ayawmh? vlb
Y 0rSm? vGww
f yfa7;xufBu;D wJhvmbfBu;D

}}
r&dES ik d zf ;l /}}
ol hu RefrcH jynfaxmifpkpdwf"mwf
trSefudk pmqdkcJhol
q&mBuD;aZ,s\b0jzpfpOf
(1900-1982)/ / ZD;ukef;NrdKUZmwdjzpfonf/ 1900
jynfEh pS f Zlvidk zf mG ;jzpfonf/ tb (usuo f a&aqmifa&TpvG,&f
opfawm0efaxmufBu;D ) OD;pv,f? trd a':a&TBuKd ; jzpfonf/
i,frnf zdk;uGef; jzpfonf/ trnf&if; OD;a,m(OD;a&m)
jzpfonf/
ZD;ukef;atbDtrf tv,fwef;ausmif;? om,m0wDu&if
txufwef;ausmif;? jynftpdk;& txufwef;ausmif;wkdYwGif
ynmoifco hJ nf/ 1920 jynfEh pS wf iG f jynftxufwef;ausmif;
rS q,fwef;atmifonf/
8 2 wuodkvfwifc
1920-jynfEh pS rf mS yif '*kerf *Zif; vufaxmuft,f'w D m0if
vkyfonf/
Adkvf&efatmif 0wKupkd a&;onf/ jrwfav;a&T"m;Adkvf
(,if;ukd 1966 ckEpS w f iG f pmtkyt f nf/) vkdufawmf
f jzpf xkwo
rlcJh? a&T*sKd;jzL
jzLponf0h wKrsm; a&;cJo h nf/ ZifveG ;f \ [pfpx&D
atmh(z)rif;ukid ;f udk vl trnfjzifh yxrydik ;f jyefco hJ nf/ 1925
ckEpS wf iG f aZ,sowif;pmukx d wk of nf/ aZ,sowif;pm&yfNy;D
aemuf vef'eftwf r*Zif;? NAw d od Q bm;rm;r*Zif;? "l0rH *Zif;?
"l0*H sme,fww Ydk iG f t,f'w D mtjzpf aqmif&u G cf o
hJ nf/
'kw, d urmppfNy;D aemufyikd ;f wGif jyefMum;a&;Xme nTeMf um;
a&;0ef &mxl;ukd xrf;f aqmifonf/ jyefMum;a&;XmenGeMf um;a&;
0effrS tNidrf;pm;,lNyD;aemufwGif jrefrmEdkifiHorkdif;aumfr&Sif?
,Ofaus;rIaumifpD? jrefrmpmjyKpka&;ESifh bmomjyefaumfr&Sif
ponfh pmayESifh,Ofaus;rIqkdif&m tpdk;&tzGJUtpnf;rsm;wGif
0ifa&mufxrf;aqmifcJhonf/ jynfaxmifpkjrefrmEdkifiHpma&;
q&mtoif;\ OuXtjzpfvnf; wm0ef,lcJhonf/
aZ,spmrsm;uk d pk a ygif ; xk w f a 0aom pmtk y f r sm;rS m
jrefrmhrsufyGifh (&Gm"avh vlY"avh)(1961)? jrefrmhrsufyGifh
(pm"avh) (1962)? pmobif (1964)? aZ,s\pm aZ,s\pm(1965)
jrefrmhpm? jrefrmhpdwf? jrefrmrmef(1966)? od e f ; av;
q,f0wK (1966)? pmawGUigawGU(1967) ESifh xkwfESpfryg
aZ,s0wKwdkrsm;? Armhta&;ESifh tEkynmtawG;? rdef;r?
rS w f w rf ; 0if A rmh t a&;tcif ; rsm; jzpfonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 83
q&mBuD;aZ,s a&;om;cJhaom jrefrmhrsufyGifh(1)onf
1961 ckESpfwGif pmayAdrmefpmayya'omqk &&SdcJhonf/
q&mBuD;aZ,sonf 1982 ckESpf atmufwdkbmv(4)
&ufaeYwGif &efukefNrdKU uG,fvGefonf/ uG,fvGefcsdefwGif
ZeD;jzpfol a':jr&DESifh om;orD;rsm; usef&pfcJhonf/
vGwfvyfa&;xufBuD;wJhvmbfBuD; r&SdEkdif
q&mBuD;aZ,sonf jrefrmpm? jrefrmrI? jrefrmh,Ofaus;rI
a&;&m aqmif;yg;rsm;pGm a&;om;jyKpkcJhol jzpfayonf/ odkY
jyKpkcJh&mwGif jrefrmEdkifiHvGwfvyfa&;&NyD; ig;ESpftMumu
a&;cJhaom ]]ol olYuRefrcH}} aqmif;yg;rSm odkY azmfjyxm;ay
onf/
]]at;...0rf;omp&mBu;D ayghumG ? cg;awmif;ajrm ifatmif
usKd u f N yD ; vuf c armif ; ajzmif ; ajzmif ; jrnf a tmif
cwfvkdufMuayawmh? vlYb0rSm vGwfvyfa&;xufBuD;wJh
vmbfBuD; r&SdEdkifbl;/ 'gxuf wpfcgwpfcg igpOf;pm;rd
w,f/ igvJ 'Dtouft&G,af &mufonf txd a&S;&mZ0if
awG? orkid ;f awG? ysKUd uAsmvuFm ausmufpmawG awmfawmf
ESEYH pYHS yfpyf zwfz;l w,fu?G olu
Y Rerf cHqw
dk hJ pum;om awGUcJh
&w,f/ &Sdvsufom;eJY iguyJrawGUvkdY? owdrxm;vkdYvm;
awmh rajymwwfbl;uG,f? igrSwfrdoavmufawmhjzifh
vGwfvyfa&;qkdwJh pum;ukd rawGUcJhbl;uG,fh}}
olYuGRefrcHpdwf"mwf
q&mBuD;aZ,su jrefrmaA'ifynm&Sd q&mwpfOD;ESifh
8 4 wuodkvfwifc
vli,fvl&G,f wpfOD; aqG;aEG;ajymMum;onfhykHpHjzifh a&;jyxm;
ayonf/ jrefrmwkdYonf vGefcJhaom ESpfaygif;rsm;pGmuyif
orkdif;wifcJhaomfvnf; tjcm;wpfyg;EdkifiHuRefjyKtkyfpkd;rIrsKd;
rcHcJh&bl;aMumif; jyefajymif; wifjyxm;ayonf/ rif;ajymif;
rif;vGJ jzpfcJhzl;aomfvnf; EkdifiHom;? wkdif;&if;om;tcsif;csif;
tvJtvS,f pkd;rdk;rif;vkyfcJhzl;aom om"uudk jyqkdxm;ay
onf/ q&mBuD;aZ,su jrefrmEdkifiHtaejzifh a&S;acwftcgu
vGwfvyfa&;qkH;IH;onfhoabm rowfrSwfbJ rif;ajymif;rif;
vGJ jzpfonfhoabmom ,lqvufcHaMumif; &Sif;jyxm;ay
onf/
]]tJ'Dvkd jrefrmawG[m vGwfvyfa&;udk tBudrfBudrfvuf
vGwNf y;D tBurd Bf urd jf yef&cJah yw,fv?Ydk vGwv f yfa&;wdu k yf JG
&,fvkdY r&SdcJhbl;? vGwfvyfa&;qkdwJhpum;udk rokH;cJhbl;/
olYuRefrcHbl;qkdwJhpum;udkom okH;cJhw,f/ vGwfvyfa&;
ukd tBurd Bf urd f rqk;H cJzh ;l ayr,fh wkAYd rmu vGwv f yfa&;qk;H
w,fvkdY b,fawmhrS todtrSwfrjyKcJhbl;/ wpfyg;olvuf
atmuf uscJh&w,fvkdYom ,lqcJhonf/ wpfwkdif;jynfvkH;
xD ; a&mjynf y g qk H ; csif w k d i f ; qk H ; a&m b,f a wmh r S ol Y
uRefrcHbl;qkdwJh pdwf"mwf&Sdaew,fuG..}}
xkdYjyif q&mBuD;aZ,su jrefrmwkdY\ olYuRefrcHpdwfukd
txl ; azmf j yum ol Y u Ref c H v d k a omol w csKd U u awmif a rQmf
ajrmufarQmf tarausmf a'G;awmfvGrf;csifpdwfrsKd; xkdtcgu
&SdaeykHukd owday;a&;om;xm;ayonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 85
]]rif;wdkY EdkifiHa&;pum;awGudkawmh wkdYvJ aumif;aumif;
awmh rodygbl;/ EdkYayr,fh wavmu awmifa0S;axmuf
ygvkdY awmifajrmufarQmf awmifajrmufarQmfqkdwJh kyfao;
xJu aZmf*sDl;vdk taumifrsKd;awG ay:vmw,fvkdY Mum;&
w,f/ yk*HausmfpGmhom; apmepfvdk awmifarQmf ajrmuf
arQmf tvkyfrsKd;qkd&ifawmh ae&mrusbl;uG? &mZ0ifkdif;
kH &SMd uawmhraygh/ tJ'g olu Y Rerf cHcsiw f phJ w
d ?f olu
Y Rerf cH
bl;qdkwJh wkdYArmpdwfeJYawmh rukdufbl;}}
q&mBuD;aZ,sonf vGwfvyfa&;&NyD; ig;ESpfajrmufu
a&;cJah om aqmif;yg;ed*;Hk csKyrf mS vGwv f yfa&;onfom tcsr;f om
qkH;? taumif;qkH;jzpfaMumif; azmfjyxm;ayonf/
]] rvGwfvyfcifwkef;uom bmBuD; b,favmufyJ&&?
wpfaeY xrif;q,fxyfyJ pm;pm; qif;&Jw,f? vGwfvyf
a&;&NyD;wJhaemuff wpfaeY xrif;ESpfeyfrS r[kwfbl;
wpfeyfyJ pm;&pm;& bBuD;rqif;&J? vGwfvyfa&;avmuf
csr;f omwm tyg,fav;bk?H ok;H q,fw h pfb?Hk ewfajcmufb?Hk
jA[mEh pS q
f ,f? ok;H q,fw h pfbrHk mS r&Sb
d ;l uG,?hf tJ'g rif;wkYd
MuyfMuyfrSwfxm;Mu}}
q&maZ,s\ ]]vGwfvyfa&;}} t,ltq
q&maZ,sonf ]]olYuRefrcH}} aqmif;yg;tjyif ]]'kdYvGwf
vyfa&;}} aqmif;yg;wGif vGwfvyfa&;tjrifudk odkY wifjycJh
ayonf/
]] vGwfvyfa&;t&omqkdwm a&&JUt&omvkdyJ? a&aygwJh
8 6 wuodkvfwifc
ae&mrSm a&&JUt&omudk rodEidk bf ;l ? a&&Sm;Ny;D iwfvmwJh
tcgrS odEdkifw,f? xkdYtwlyJ vGwfvyfa&;udk &aewJhtcg
vGwvf yfa&;&JU t&omudk xifxif&mS ;&Sm;Bu;D rodEikd bf ;l /
vGwfvyfa&;r&wJh tcgwGifrS vGwfvyfa&;t&omudk
aumif;aumif;BuD; odEdkifw,f}}
jynfaxmifpkpdwf"mwf
cdkifrmcJhaom yk*HEdkifiHawmfonf e&oD[yawhrif;vuf
xufrSm ig;q,hfig;quf rysufxdef;odrf;cJhaom jrefrmhxD;eef;
aysmufu, G vf rk wwf ysuq f ;D cJ&h ayonf/ ESpaf ygif;wpfaxmif
rQ &SnfMumcJhaom yk*HjynfBuD; ysufpD;cJhNyD;aemuf &mZ0ifBuDd;
rsm;wGif pmrwifcJhaom ]]yif;,jynfaxmifpkpdwf"mwf}} udk
pma&;q&mBuD;aZ,s jyefvnfazmfxkwf wifjycJhayonf/
]]odkY yk*HjynfBuD; ysufpD;jcif;um; tvGefjyif;xefaom
ysufpD;jcif; jzpfayonf/ ork'&mZfrif;p ysOfjym;rif;?
taemf&xm? usepf pfom;? tavmif;pnfol paom rif;ig;
q,fausmfwkdY pnf;kH;xm;cJhaom jynfaxmifpkjrefrmEkdifiH
BuD;onf &p&mr&Sdatmif NyKduGJysufpD;oGm;avonf/
xkdacwfu vlrsm;tjrifESifhMunfhvQif arQmfvifhp&mr&Sdjzpf
aeonfukd jrifawGU&ayvdrrhf nf/ okaYd omf yk*jH ynfBu;D wGif
ESpaf ygif;wpfaxmifrQ pnf;vk;H nDnw G cf ahJ om rGe?f jrefrm?
&Srf;? csif;? ucsif? u&if? u,m; ponfh trsKd;om;rsm;
wGif wpfpkwpfaygif;wnf; aea&;[laom jynfaxmifpk
pddwf"mwf rsm; &Sdaejcif;aMumifh yk*HjynfysufNyD;aemuf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 87
arQmfvifhp&m r&Sdavmufatmif NydKuGJysufpD;aeonfh
tMum;rSyif rD;avmifysufpD;oGm;aom ,muGuftwGif;
jymykHtMum;rSyif tTGefYtanmufuav;rsm; xGufay:
vmouJhokdY xkdwpfpk? wpfpk jyefvnf xGufay:vm
Muonfudk awGU&ayonf}}
pma&;q&mBuD;aZ,su]] jynfaxmifpkpdwf"mwf}} jyef
vnf&SifoefcJhykHukd odkYqufvuf azmfjyxm;ayonf/
]]jrifpkdif;? ru&m? yif;,? ppfukdif; ponfwdkYrS yxrOD;pGm
jynfaxmifpk tnTefYtanmufuav;rsm; ay:xGufvm
avonf/ okH;ae&mteuf yif;,rS xl;jcm;aom
tjcif;t&mwpfck ay:aygufvmayonf/ um; tjcm;
r[kwf yif;,ukd pwifwnfaxmifaom wpfp;D &Siv f ufxuf
a&Tpnf;ckHapwDawmfukd wnfxm;jcif; jzpfayonf/
taMumif;ESifh ywfouf a&S;a[mif;pmwrf;wpf&yfwGif
atmufygtwdkif; awGU&ayonf/
odkY yif;,wpfpD;&Sifvufxuf rif;av;OD;wkdY apwDav;
qlwnfaMumif;pum;ukd OD;ukvm; r[m&mZ0ifawmfBuD;?
rSefeef;&mZ0ifawmfBuD;wkdY azmfjyxm;jcif;ukd rawGU&ay/
a&T b k H e d ' gef ; awmif z D v mES i f h wpf u sd y f E S p f y g;q&mawmf
arwmpmomqkdaMumif; q&maZ,su wifjyxm;ayonf/
q&mu okdY rSwfcsufjyKxm;ayonf/
]]awmifzDdvmq&mawmf oGif;onfharwmpmrSm ou&mZf
1080 ck 0gqdkvqef; 5 &ufaeYjzpfonf/ a&TbkHed'gef;wGif
8 8 wuodkvfwifc
omrnomqdo k nf awmifzv D mrS txufwiG f aumufEw k f
azmf j yxm;ouJ h o k d Y tus,f q k d o nf / a&T b k H e d ' gef ; rS m
ykHESdyfNyD;jzpfonf/ awmifzDvmESifh wpfusdyfESpfyg;arwmpm
rSm ykHrESdyf&ao;jzpfonf/}}
r[m&mZ0ifawmfBu;D wGif pmrwifcahJ om awmifzv D mESihf
wpfusdyfESpfyg;q&mawmf arwmpm a&S;a[mif;pmwrf;rSm
atmufygtwkdif; awGU&ayonf/
]]0dZ,yl&NrdKUwnf? yxrrif;w&m;todynm? o'gpm*?
avmu "rjynfhawmfrlonf/ t&yf&yf xD;aqmif;eef;
aerif;wkdYudk r[m rdwftwum,DjyKonf rsm;onf/
xkx d akd om xD;aqmif;eef;aewdu Yk vnf; rjywf tpket f qef
aygufa&mufonf/ rif;wpfyg;*kPf aus;Zl;wku Yd kd wpfyg;wkYd
rESdrfhcs/ o*F[0wKjzifh csD;jrifhMu jynfol jynfom;csif;
oifhwifhaponf/}}
wpfpD;&SifoD[olonf wkdawmif;vSaom umvwGif
yif;,jynfaxmifukd wnfaxmiftkyfpkd;cJhaom rif;jzpfay
onf/ xkdrif;onf jynfaxmifrif;tcsif;csif;ESifh oifhwifh
pGm qufqo H nf/ wkifd ;f jynfwpfjynf\ tmPmudk tjyeftvSef
av;pm;Muonf/ EdkifiHjcm;oHwref qufqHa&; ajyjypfonf/
omoemjyK&mwGif *Em&rif;? vif;Zif;rif;? &ckdifrif; ,Gef;rif;
wkdYonf a&Tpnf;ckHapwDawmfBuD;udk&Hvsuf rif;av;yg;wkdYonf
r[mrdwfjzpfaMumif; aemift&Snf rSwfom;&pfMu&atmif
rdrdwdkYqkdif&m wkdif;jynfbufokdY rsufESmjyKvsuf apwDav;ql
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 89
wnfcJhavonf/ *Em&rif;wnfaomapwDukd ok0P*D&d?
&cdkifrif;wnfaom apwDukd yAu*D&d? vif;Zif;rif;wnfaom
apwDukd [Hom*D&d? ,Gef;rif;wnfaom apwDudk tb,*D&d
[k orkwfMuonf/ ,if;apwDav;qlonf *D&dav;ql[l
,ckwkdifxif&Sm;vsuf&Sdayonf/
wpf p D ; &S i f o D [ ol o nf jynf a xmif r if ; csif ; omru
wkid ;f oljynfom;wdu Yk kd o*F[w&m;av;yg;0wKjzifh cs;Dd jri Mhf u
jynfaejynfom;csif; oifhwifhaponf/ tcsufrSm av;euf
pGm rSwo f m;xku d af om oabmygavonf/ jynfaejynfom;[l
onf ,ckacwfpum;t& ]]jynfaxmifom;}} yifjzpfayonf/
]]rif;wpfyg;*kPfaus;Zl;ukd wpfyg;wkdYrESdrfhcs}} [lonfh EdkifiHh
acgif;aqmiftcsif;csif; cspfMunfav;pm;rIudk tjyeftvSef
todtrSwjf yKaomoabm ygavonf/ jrefrmEdik if o H rkid ;f wGif
armf u G e f ; twif r cH & aomf v nf ; wpf p D ; &S i f o D [ ol o nf
]]jynfaejynfom;pdwf}} wpfenf;tm;jzifh jynfaxmifpkom;
pdwfudk jyKpkysKd;axmifay;cJhol taejzifh *kPfjyKazmfjyvdkay
onf/
onfudkyif q&maZ,sonf ]]yif;,jynfaxmifpk
pdwf"mwf}} [l a&S;jrefrmjynfom;csif; oifhwifhapaom
pdwf"mwf? jynfaxmifrif;tcsif;csif; cspfcif&if;ESD; wef;wl
&nfwlxm;&Sdaom EdkifiHjcm;a&; 0g'udkyg tuJjzwfazmfjyxm;
ayonf/
okdY q&maZ,sonf ]]olYuRefrcHpdwf}} ]]vGwfvyfjcif;\
9 0 wuodkvfwifc
csrf;omjcif;}}? ]]vGwfvyfa&;t&om}} wkdYukd tao;pdyf?
tEkpdyfzGifhqkd &Sif;jyxm;ayonf/ jrefrmwkYd ordik ;f ppOfuyif
olu Y Rerf cHcsicf MhJuay/ yk*aH cwfwiG f &ruu
f Ret
f jzpfrS awmfveS &f ef
uRefvSLcJhMuayonf/ ukef;abmifacwftxd tavmif;rif;
w&m;BuD;udk,fwkdifyif uReftjzpfrS awmfvSefay;cJhayonf/
tpOftvmaumif;cJhaom jrefrmwkdYonf ]]olYuRefrcHpdwf?
vGwfvyfa&;xdef;odrf;vdkpdwf? jynfaxmifpkpdwf"mwf}} ukd
pOfqufrjywf xdef;odrf;tyfaMumif; q&maZ,su vrf;nTef
cJhayonf/ olYuRefrcH jynfaxmifpkpdwf"mwftrSefudk pmqkdcJh
oltjzpf *kPfjyK rSwfwrf;wifxkdufvSayonf/ /
]] OD;a&Tatmifu taemufEik d if H ? ta&SUEik d if rH sm;rS pmayrsm;udk
ESEH phS yfpyf zwfczhJ ;l onft
usr;f avmufaumif;onfu
h euf ? jrefrmEdik if jH zpf avmueDwd
h sr;f rawGU&aMumif;? jrefrmpmayudk
txifrao;oifah Mumif;wdjYkzihf &Gy&f yG cf RcH RH umuG,af jymqdck hJ
aMumif; . . .
}}
jrefrmpm jrefrmrIudk urmjyKqdkcJhol
jrefrmpmjrefrmrIudk urmjyKqkdcJholu a'gufwma&TZH
atmif (18871-1932) jzpfayonf/ OD;a&TZHatmifonf
yxrjrefrmrsm;[k wifpm;ac:&rnfh pm&if;wGif xl;jcm;
pGm yg0ifol jzpfayonf/ ax&0g'Ak'bmomukd t*Fvdyf
bmomjzifh jyefqkda&;om;cJhonf/ Ak'bmom jrefrmrIudk
urmjyKqkdcJhol[k armfuGef;jyKxdkufayonf/
b0jzpfpOftusO;f
OD;a&TZHatmifukd c&pfESpf 1871 ckESpf Zefe0g&Dv 20
&ufaeYwGif &ckdifjynfe,f ppfawG zGm;jrifonf/ tz cdkif
uJ 0 ef OD ; a&T o m;? trd a':tjzLZH w k d Y \ om;orD ; av;
9 4 wuodkvfwifc
a,mufteuf tBu;D qk;H jzpfonf/ 1881 ckEpS rf pS ppfawGNrKd U
tpd k ; &tv,f w ef ; ausmif ; wG i f ynmoif M um;&m 1885
ckEpS w
f iG f tv,fwef;paumvm;&Spq f u
k dk &&So
d nf/ &efuek Nf rKd U
okdY ajymif;a&TUynmoifMum;jyef&m 1887 ckESpfwGif wuokdvf
0ifpmar;yGJukd atmifjrifonf/
xkdYaemuf &efukefaumvdyfausmif;wGif qufvufynm
oif,ljyef&m 1891 ckESpfwGif xkdacwfu jrefrmEdkifiH tjrifh
qkH;jzpfaom 0dZmbJGUxl;udk qGwfcl;&&Sdonf/
xl;cRefxif&Sm; wm0ef,laqmif&Gufcsufrsm;
1892 ck E S p f w G i f ynma&;Xme ynmtk y f t jzpf
pwif0ifa&muf xrf;&Gufonf/ xkdYaemuf ajrpm&if;XmeokdY
ajymif;a&TUum twefMum trIxrf;cJh&m 1902 ckESpfwGif
NrKd Utkyw
f ef;ac: jrefrmEdik if H vufatmuf0efxrf;tzGUJ 0iftjzpf
ajymif;a&TUcefYxm;jcif; cH&onf/ 1907 ckESpfwGif 0efaxmuf
wef;ac: jrefrmEdkifiH0efxrf;tzGJUukd wdk;jrihfcefYxm;jcif;
cH&onf/
1909 ckESpfwGif &efukefNrdKUaumvdyfawmfkH; tcGef0ef
tjzpf xrf;&GufaepOf? xkdpOfajz&Sif;&ef tvGefcufcJaom
jyemwpf&yfjzpfonfh usL;ausmfaexkdifolrsm;udk ae&mcs
xm; ajrcGefawmfpnf;Muyfa&;twGuf txl;wm0efus
a&muf xrf;aqmif&onf/ jyemBuD;ESihf pyfvsOf;
OD;a&TZHatmif tMuHay;csufrsm;udk tpkd;&u txl;ESpfouf
vufcHcJhonf/ ol\pmtkyfjymac: tpD&ifcHpmukd oufqkdif&m
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 95
tpkd;&t&m&Sdrsm; txl;trSDo[JjyK zwfIcJhMuonf[k
qdkonf/
1912 ckESpfwGif wGHaw;wl;ajrmif;azmufvkyf&eftwGuf
ajrodrf; t&m&Sdtjzpf a&G;cs,fcefYtyfjcif;cH&NyD;aemuf 1913
ckESpfwGif pnfum;pjyKvmNzpfaom oefvsifNrdKUwGif ajrykdifqkdif
cGiq
hf idk &f m txl;pkpH rf;a&;tzGUJ 0ifvBl u;D tjzpf ceft Y yfxm;jcif;
cH&onf/ 1914 ckESpf ajrbufXmewGif ol\xl;cRefpGm
aqmif & G u f r I t wG u f NAd w d o Qtpk d ; & u at-wD t rf a c:
trIxrf;aumif; rif;bGUJ wHqyd u f kd cs;D jri o
hf nf/ 1918 ckEpS w
f iG f
ausmufwef;e,fykdif0efaxmuftjzpf xrff;&Gufae&if; OD;a&TZH
atmifonf 'kwd,tBudrfajrmuf ppfacs;aiGtajrmuftjrm;
&SmazGpkaqmif;ay;cJhonf/
yxrjrefrm,pfrsK;d rif;Bu;D
OD;a&TZHatmifonf [Hom0wDckdifwGif ESpfBudrfwkdifwkdif
ck d i f 0 ef t jzpf xrf ; &G u f & NyD ; aemuf 1920 jynf h E S p f w G i f
jrefrmEdkifiHb@mawmfrif;BuD;\ twGif;0eftjzpf ,m,DcefY
tyfjcif;cH&onf/ xkdYaemuf oxkHckdif0eftjzpf ajymif;a&TU
xrf;&Guf&mwGif txl;yif vlcspfvlcifaygrsm;aom tpkd;&
t&m&SdjzpfcJhonf/ 1923 ckESpfwGif au-tpf(tufpf)ac:
usufoa&aqmif a&TpvG,f&rif;bGJUwHqdyfudk NAdwdoQtpkd;&
u tyfESif;csD;jrifhonf/ xkdYaemuf tdEd,EkdifiHwGif jrLeDpDy,f
tcGefawmfrsm; aumufcHa&;qkdif&m pkHprf;rIaumfrwD0iftjzpf
cef Y t yf j cif ; cH & jyef & m ,if ; aumf r wD O u X ud k , f w k d i f u
9 6 wuodkvfwifc
OD;a&TZHatmif\ xl;cRefaygufajrmufpGm aqmif&GufEdkifaom
t&nf t csif ; ud k csD ; usL;cJ h & onf / rMumrD jref r mtrsKd ;
om;rsm;tm; rnf o nf h t cgurQ cef Y t yf j cif ; rjyKcJ h o nf h
&mxl;jzpfaom ,pfrsKd;rif;BuD;tjzpf OD;a&TZHatmifonf
yxrqkH;cefYtyfjcif; cH&jyefonf/ ,if;&mxl;trsKd;rsKd;wGif
tpdk;&trIawmfukd xl;cRefausyGefpGm ESpfaygif; 30 ausmfxrf;
aqmif c J h N yD ; aemuf 1926 ck E S p f w G i f usef ; rma&;twG u f
tNidrf;pm;yifpif,lavonf/
ax&0g'omoemrIudk u<mjyKqkdcJhol
OD;a&TZaH tmifonf 0efxrf;f aumif;wpfO;D tjzpf tpd;k &
trIawmfukd xrf;&GufcJhonfhMum;rSyif omoemawmfudk
tvGe, f MHk unfouf0ifol jzpfayonf/ ynmA[kow k udk vkv d m;
olwpfOD; jzpfayonf/ vkHYv0D&d,xl;cRefol jzpfayonf/
1895 ckESpfrSp q&mawmf OD;*ErmxH tbd"rmw&m;
awmfukd enf;emcH,l avhvmoifMum;cJhonf/ xkdrQomru
v,fwDq&mawmfbk&m;BuD;xHwGifvnf; rjywfqnf;uyf
oifMum; aqG;aEG;avh&SdcJhonf/ OD;a&TZHatmifonf jrefrmESifh
ygVdbmom usrf;*efrsm;ukd q&mwpfql[k qkdavmufatmif
avh v mwwf u Rrf ; cJ h o nf / ,if ; tjyif t*F v d y f b mom?
vuf w if b momponf h w k d Y j zif h & d S a om zD a vmf a qmf z D a c:
'eduaA'usrf;rsm;udkvnf; eufeJpGm avhvmvkdufpm;
cJhaom yk*KdvfBuD;vnf; jzpfayonf/
c&pf E S p f 1900 jynf h E S p f a vmuf u Ed k i f i H j cm;ok d Y w k d i f
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 97
Ak'omoemawmfBuD; aygufa&mufxGef;um;ap&ef &nfoef
t*Fvdyfbmomjzifh okH;vwpfBudrfxkwfa0aom Ak'0g'
trnf&Sd r*Zif;wGif tbd"rmw&m;awmftaMumif;rsm; yg0if
a&;om;cJhayonf/ ,if;r*Zif;onf tar&duef? t*Fvef?
jyifopf? *smreD? tDwvD? wkwf? *syef? tdEd,? ,dk;',m;
paom EkdifiHrsm;odkY jzefYcsd&av&m ,cifu 0denf;ESifh okwef
usrf;rsm;omavhvmzl;Muaom EdkifiHom;rsm;tzdkY tbd"rm
usrf;taMumif; od&SdvmMuonf/
OD;a&TZHatmifonf Ak'0g'r*Zif; BuD;rSL;xkwfa0ol
tmeEmarw,sq&mawmfudk taMumif;jyK vef'efNrdKU?
ygVdtoif;BuD;\ OuXjzpfol rppf&pfa';ApfESifh &if;ESD;
tbd"rwo*F[oN*K[fusrf;udk t*FvdyfbmomokdY jyefqkdNyD;
rppf&pfa';ApfxH ay;ydkYcJonf/
,if;pmrlukd rppf&pfa';ApfESifh OD;a&TZHatmifwkdY tjyefjyef
tvS e f v S e f ppf a q;NyD ; jyif q if N yD ; rS Ak ' 0 g'r* Z if ; wG i f
OD;a&TZaH tmifa&;om;aom aqmif;yg;udk ed'gef;tjzpfxnfu h m
1910 jynfhESpfwGif ykHESdyfxkwfa0cJhonf/ xkdpmtkyf xGufvm
onfESifh wpfNydKifeuf wpfurmvkH;rSynm&Sdrsm;\ csD;usL;
vufcjH cif;udk cH&onf/ v,fwq D &mawmfb&k m;Bu;D ESihf rpp&f pf
a';Apf w k d Y \ Ak ' t bd " r m ES i f h p yf v sOf ; aom tar;tajz
rsm;udkvnf; OD;a&TZHatmifyif t*Fvdyfbmomjzifh jyefqkdum
tjyeftvSef qufoG,f tusKd;aqmifay;cJh&onf/
OD ; a&T Z H a tmif o nf Ak ' 0 g'ES i f h p yf v sOf ; ck e pf u srf ;
jyKpkcJhonf/ ,if;wdkYrSm jrefrmbmomjzifh a&;om;aom-
9 8 wuodkvfwifc
(1) Z&mvuP'DyeDusrf;
(2) wud,e'DyeDusrf;
(3) um,*Form&'DyeDusrf;
(4) ly'DyeDusrf; (t*Fvdyfbmomjzifh a&;om;xm;
aom)
(5) ,ruac: ,rkdufusrf;
(6) uxm0wK
(7) tbd"ro*F[N*dK[fusrf; wdkYjzpfonf/
jrefrmpmjrefrmrIudk u<mjyKqdkcJhol
OD;a&TZHatmifonf jrefrmhomoem jrefrmhpmjrefrmhrIudk
urmjyKqdk cJhayonf/ xkdYtwl eufeJcufcJaom ]]avm*spf}}
usrf;BuD;wpfapmifudk jrefrmvkdrSD;jirf;jyefqkd a&;om;Edkif
cJhayonf/ OD;a&TZHatmifonf odkY jrefrmEdkifiHrSusrf;ukd
taemufEkdifiHokdYa&mufatmif ykdYay;onfrQrubJ taemuf
EdkifiHrS ta&;BuD;aomusrf;udk jrefrmEkdifiHodkYvnf; ykdYay;av
onf/ if;usrf;rSm t*Fvdyfynm&SdBuD; ygarmu*sDAef;pD&if
a&;om;aom ]]avm*spf}}usrf;udkrSD; jrefrmbmomjyefjzihf
pD&ifa&;om;aom wud,e'DyeDtrnf&Sdaom wufusrf;
jzpfavonf/ *sDAef;\ avm*spfusrf;udk rSD;onf[k qdkaomf
vnf; wku d f u
dk b
f momjyefjcif;? tptqk;H rS;D jcif;r&Sb
d J oabm
ESifhtpDtpOfukdomrSD; pum;tokH;tEIef;? O'g[kPfjy,k*f
wkrYd mS jrefrmoufoufjzpfayonf/ t*Fvyd b f mom? vufwif
bmom? *&dbmomwdkYrSvmaom a0g[m&rsm;udk xkdbmom
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 99
wkdYjzifh okH;EIef;jcif;r&SdbJ jrefrmbmom? ygVdbmom? ou#
bmomwkdY&Sdaom a0g[m&rsm;ESifh,SOf ta&SUwkdif;om;
pum;yDyo D oESihf a&;om;avonf/ uk;d um;aom usr;f rsm;rSm
vnf; taemufEdkifiHjzpf usrf;rsm;omr[kwfbJ ygVdbmom?
ou#bmomwufusr;f trsK;d rsK;d wku Yd v
kd nf; rS;D jirf;jyKxm;av
onf/
OD;a&TZHatmifonf tbd"rmusrf;wdkYomvQif uRrf;usif
onf r[kwfbJ ysKdU? uAsm? vuFm? bmoma0g[m&wkdYvnf;
u0dwpfql[lavmufatmif uRrf;usifaMumif;udk 1911
ckavmufup 1920 jynfhESpfavmuftxd jrefrmEdkifiH
okawoetoif;*sme,f a&;om;aom aqmif;yg;trsKd;rsKd;
wkdYudk Munfhjcif;tm;jzifh odomEdkifayonf/
tNidrf;pm;,lNyD;aemufqkH; jyKpkcJhaom vlrsKd;wpf&mhwpfyg;
usrf;BudD;rSm NydD;ajrmufcJhaomfvnf; ykHESdyfxkwfa0jcif; rjyKEdkifcJh
ay/ vuf0JokE&\ rJZmawmifajc&wkudkyif t*Fvdyfbmom
jzifh jyefqkda&;om; wifjyEdkifcJhayonf/
t*Fvdyf? jrefrmESpfbmompvkH;wGif xufjrufonfh urm
odynm&Sd pmjyKyk*KdvfBuD; OD;a&TZHatmiftm; 1932 ckESpfwGif
&efukefwuokdvfrS 'D-vpf ac: pmayyg&*lbGJUudk ay;tyf
csD;jrifhcJhonf/
OD;a&TZHatmifrSm pmayyg&*lbGJUESif;obifusif;y&ef (10)
&ufcefY tvkd 1932 ckESpf? arv (11) &uf? touf(61)
ESpft&G,fwGif uG,fvGef tedpa&mufoGm;&SmcJhayonf/
OD;a&TZHatmifonf jrefrmpm jrefrmpum;Zmpfjrpfu dk
100 wuodkvfwifc
&SmazG&mwGif 0goemZJGoefol jzpfayonf/ OD;a&TZHatmifonf
jrefrmpmayuRr;f usio f nf/ ygVdusr;f *ef ESpYH yfwwfuRr;f onf/
t*Fvdyfpmayukdyg aumif;pGmuRrf;usifEdkifeif;onf/
ynm&yfrsm;aygif;pyfum jrefrmpum;&if;jrpft"dyg,fukd
zGifhqkd&Sif;vif; azmfjya&;om;cJhzl;onf/ jrefrmygVd t*Fvdyf
aygif;pyf ndEIdif;um t"dyg,f&SmMuHjycJhzl;onf/ OD;a&TZHatmif
\ ynm&nfjzifh pGrf;aqmifrIudk todtrSwf*kPfjyKxkdufay
onf/ xkdacwf xkdcsdeftcgu jrefrmpmudk tpkd;&ausmif;wGif
ta&;w,l *kwpkdufoifay;jcif; r&SdcJhacs/ pmoifausmif;
rsm;wGif jrefrmpmukd oifjy&m jrefrmAsnf;tu&m 33 vkH;ukd
tukeftpif oifMum;ay;jcif;rjyKbJ 6 vkH;EIwfy,fxm;&Sd&ef
Bud K ;yrf ; cJ h o nf / ok d Y & mwG i f 1919 ck E S p f yk o d r f N rd K UwG i f
usif;yaom owrtBudrfajrmuf Ak'bmomjrefrmtoif;
BuD;uvnf;aumif;? 1920 jynfhESpfwGif &efukefNrdKU *sLAvD
a[musif;yaom wkdif;&if;jrefrmausmif;q&mrsm; tpnf;
ta0;BuD;uvnf;aumif; wpfjynfvkH; tkef;tkef;uRufuRuf
uefu Y uG Mf uaomaMumifh vufajrm uf tI;H ay;oGm;&ayonf/
avmueDwdusrf;ukd trTef;wifcJhol
1924ckESpfwGif jrefrmEdkifiHwuodkvfausmif;BuD;twGuf
oifcef;pmrsm; a&G;cs,fowfrSwfa&;aumfrwDwGif jrefrm
uAsm? vuFm&mZ0ifusrf;rsm;ukd oifMum;aeygu acwfrD
taemuf E k d i f i H b mom&yf r sm;ud k oif M um;csd e f enf ; rnf h
taMumif;jzifh wpfpkHwpfOD;u uefYuGuf&m OD;a&TZHatmifu
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 101
taemufEkdifiH? ta&SUEdkifiHrsm;rS pmayrsm;ukd ESYHESYHpyfpyf
zwfcJhzl;onfhteuf jrefrmEdkifiHjzpf avmueDwdusrf;avmuf
aumif;onfh usrf;rawGU&aMumif;? jrefrmpmayudk txif
rao;oifhaMumif;wkdYjzifh &Gyf&GyfcRHcRH umuG,fajymqkdcJhaMumif;
jzifh tqkd&Sdonf/ OD;a&TZHatmifonf jrefrmpmay jrefrmh,Of
aus;rIESifhwuG jrefrmpmayudk cspfjrwfEdk;aom yk*dK[fBuD;jzpf
onft h jyif jrefrmpmjrefrmrIukd urmjyKqcdk o
hJ t
l jzpf armfueG ;f
wif&rnfhol jzpfayonf/ /
102 wuodkvfwifc
]] q&mOD;azarmifwifonf t8Fvyd t f rsKd ;om; ygarmu
tMum;wGif wpfO;D wnf;aom jrefrmvlrsKd ; ygarmutjzpf
jrefrmpmudk wuov
k d Ef iS x
hf u
kd w
f efatmif pGr;f aqmifzefw;D ay;cJo
h l
jzpfonf/
}}
wuov
dk Ef iS hf jrefrmpmayuk&d mS azG
jyKpk ysKd;axmifcJhol

b0jzpfpOf
OD;azarmifwif (1888-1973) onf tif;pdeaf ygufawm&yf
Zmwd jzpfonf/ 1888? {NyDv 24 &uf t*FgzGm;jzpfonf/
tb tif ; pd e f w d & p m ef a q;uk X me k H ; pma&;BuD ; OD ; az?
trda':NrdKifjzpfNyD; i,femrnfrSm armifbwif? aemifwGif
armif w if j zpf o nf / t*F v d y f - jref r mtbd " mef jyKpk o l
OD;xGef;Nidrf;\wljzpfNyD; tif;pdefjrefrmausmif;wGif pwifynm
oifMum;NyD; &efukeftpdk;&txufwef;ausmif; qufvuf
ynmoifcJhonf/ 1905 ckESpfwGif wuodkvf0ifpmar;yGJ
atmifonf/ &efuek af umvdyf qufvufynmoif&m 1909
106 wuodkvfwifc
ckESpfwGif 0dZmbGJU? 1911 ckwGif umvuwm; wuodkvfrS
ygVdbmom r[m0dZmbJGU &cJhonf/ 1920 jynfhESpfwGif
t*FvefEdkifiH atmufpzdkYwuodkvf qufvufynmoifcJh&m
1924 ckESpfwGif pmay0dZmbGJU (bDvpf) &\/ 1952 ckwGif
&efukefwuodkvfu t,fvf t,f'D bGJUcsdD;jrifhjcif;cH&onf/
1911rS 1912 txd &efukeftxufwef;ausmif;wGif
txufwef;jyq&m? 1912 rS 1920 txd &efukefaumvdyf
ygVdygarmu? 1924rS 1936 txd &efuek w f uov
dk t
f a&SUwkid ;f
bmoE&ygarmu? 1936 rS 1941 txd &efukefwuodkvf
ausmif;tkyfBuD;? 1943rS 1945 txd &efukefwuodkvf
tkyfcsKyfa&;tzGJUOuXtjzpf trIxrf;cJhonf/
&ef u k e f a umvd y f y gVd y garmu t jzpf aqmif & G u f p Of
Am;ewfy#d uwfwu kd t
f yk ?f jrefrmEkid if o
H ak woetoif;*sme,f
pmwnf;? vef'efygVd toif;twGuf pmrll&SmazGa&; udk,fpm;
vS,fwm0efrsm;udkvnf; ,lcJhonf/
1945 wGif &efukefwuodkvf ausmif;tkyfBuD;b0rS
tNidrf;pm;,lonf/ jrefrmEdkifiH vGwfvyfa&;&NyD;aemufwGif
&efukefwuodkvf *kPfxl;aqmifygarmutjzpf wm0efay;
onf/ 1957 rS 1959 ckESpfwGif tar&duefjynfaxmifpk
&SDum*kdwuokdvf c&pf,mefbmomusrf;pm Ak'bmom
w&m;udk oifjyykdYcsonfh wm0efukd,lcJhonf/ 1960 jynfhESpf
jrefrmEdkifiHorkdif; aumfr&SifOuXwm0efukd ,lcJhonf/ 1964
wGif tNidrf;pm;,lonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 107
jrefrmEdkifiHbmomjyefpmaytoif; okcrdeftzGJUOuXESifh
&efukefwuodkvf bmomjyefESifh pmtkyfxkwfa0a&;Xme
tBuHay;tzGJUOuX wm0efukdvnf;,lcJhonf/
1973 ck rwfv 22 &ufwGif uG,fvGefcJhayonf/
OD;azarmifwif\ twKywdukd v,fwDy@dwq&m OD;vSwif
u 1934 ckEpS w f iG f OD;azarmifwif\ twKyw pd mwrf;trnf
jzifh xkwfa0cJhonf/
OD;azarmifwif uG,fvGefNyD;aemufwGif OD;azarmifwif\
twKyw u
d dk rav;vku H azarmifwif (ok)Yd bouf&n S tf rnf
jzifh jyKpkxkwfa0cJhayonf/
jreffrmbmom? jrefrmpmay aus;Zl;&Sif OD;azarmifwif
OD;azarmifwifonf ygVd-jrefrmynm&SifwpfOD; jzpfay
onf/ q&mBuD; ygVdygarmu rjzpfrDuwnf;u ygVdbmom
pmayonf &efukef aumvdyfwGif tawmfyif &Sifoefvmay
onf/ jrefrmbmompmayum; 1925 ckESpftxd rnfrnf&&
r&Sdao;ay? 1924 ck OD;azarmifwif t*FvefrS jyefa&muf
vmrS pd w f a &muk d , f y g Bud K ;yrf ; rI a Mumif h wu o k d v f w G i f
jrefrmpmay qxufxrf;ydk; wkd;wufvmcJhayonf/ 'kwd,
urmppf BuD; NyD;qkH;oGm;NyD;onfhaemuf taemufEdkifiHrsm;
wGiyf if ta&;w,l tav;rlvmcJ&h m t*FvefEiS hf jyifopfjynf
wuokdvfaumvdyfausmif;rsm;yif 'D*&Day;onfhtqifh
twef;jrifhatmif jzpfvmayonf/ tar&duef? jyifopf?
vef'ef wuodkvfrsm; jrefrmpmygarmursm; ay:xGufcJhay
108 wuodkvfwifc
onf/ OD;azarmifwif\ jrefrmpm? jrefrmpmayorkdif;wGif
orkdif;pmaywm0ef ausyGefrIwkdY armfuGef;jyKxkdufayonf/
OD;azarmifwifonf 1909 ck touf 21 ESpft&G,fwGif
bDatatmifonf/ OD;azarmifwiftygt0if atmifolukd;
a,mufpvk;H ukd tpd;k &u tvkyaf y;onf/ vufco H rl sm;teuf
aemuftcg a'gufwmb[efESifh rif;BuD;OD;qufwdkY jzpfvmMu
rnfh vli,fESpfOD; yg0ifonf/ OD;azarmifwifum; vufrcHyg/
umvuwm;wuodkvfwef; jyifyausmif; om;tjzpfESifh
ygVdbmompmar;yGJ ajzqkdEdkif&ef BudK;pm;cJhonf/ 1911 ckESpf?
rwf v wG i f bG J Y & cJ h o nf / 1912 ck E S p f 24 ES p f t &G , f
&ef u k e f a umvd y f w G i f ygVd y garmu & mxl ; &onf / 1920
jynfhESpf ynmawmfoif tjzpf atmufpzdkY'fwuodkvf okdY
bDvpfbGJU,l&ef tpkd;&u apvTwfonf/ tdwf(p)qDwm
(Exeter)p aumvdyfwGif 0ifcGifh&onf/ 0dok'dr*foDv ykdif;
( The Path Of Purity) ukdpmwrf;a&;wif bDvpfbGJY
&&SdcJhonf/
q&mBuD;onf &efukefNrdKUodkY 1924 ckESpf? Mo*kwfv 31
&ufaeY jyefa&mufvmonf/ pufwifbmv 1 &ufaeYwGif
&efuek , f el AD rmpDwD taSUwdik ;f bmom&yfrsm;XmewGif XmerSL;
ygarmu&mxl;jzifh tvkyfwef; 0ifvkduf onf/ rMumrDyif
q&mumpiftm; ygVdXmeudktyfNyD; jrefrmpmygarmutjzpf
wm0ef,lcJhonf/ ,leDAmpDwDudk 1920 jynfhESpfu zGifhvSpf
EkdifcJhonf/ tjcm;bmom&yfrsm; bDatbGJUoifwef;tqifh
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 109
a&mufatmif pDrHcefYcGJaomfvnf; jrefrmbmom&yf ajymr,kH
avmufatmif tqifhedrfhaeaMumif;ukd od&Sd&aomaMumifh
uJhokdY jrefrmpmygarmuwm0ef ,l&aMumif; od&onf/
ynmjynhfpkHaom jrefrmq&mrsm; &Sd&rnfjzpf jrefrmpm
Xme q&myGm; wpfOD;wnf;om&Sdaeojzifh q&mvif;udk
xyfrHcefYonf/ yk*H0efaxmufOD;wif\ tultnDukdvnf;
&Hzef&Hcg ,lonf/ vkdtyfonfh pmtkyfpmwrf;? ayyk&ykdufawG
pkaqmif;? q&mBu;D u t,f'w D mcsKyt f aeESihf apmapmykid ;f wGif
zOD;xkyfOD;zdk;pdef? yk*H0efaxmufOD;wif? q&myGm;? q&m&dyf?
OD;zdk;jzL? q&mvif;wkdYu wnf;jzwfoltjzpfESifh *E0ifajrmuf
pmtk y f t jzpf a &muf a tmif wnf ; jzwf y k H E S d y f a pcJ h o nf /
ausmufpmwGif uRrf;usifolq&mBuD; *sdD? tdyf(csf)? vkY(pf)G.H.
Luce ESifhtwl yk*HokdY oGm;a&mufNyD; zwf? ul;,l? wnf;jzwf
ykHESdyfxkwfa0cJhao;onf/
jrefrmbmomwkd;wufa&;ESifh ynmwkd;yGm;&m wkd;yGm;
aMumif ; twG u f jref r mEd k i f i H o k a woetoif ; *sme,f x J
pmwrf;? aqmif;yg;? a0zefpm ponfwkdY a&;om;onf/
jrefrmpm*kPfxl;wef; zGifhonf/ 1927 ckESpfwGif OD;pdefwif
(od y H a rmif 0 )onf bD a t? *k P f x l ; wef ; pmar;yG J w G i f
jrefrmpmjzifhatmifoGm;ol yxrOD;qkH;yk*Kd[f jzpfayonf/
q&mBuD ; onf 1911 ck E S p f r S p 1961 ck E S p f t xd
ESpaf ygif; 50 twGi;f wnf;jzwfwifjycJah om pmwrf;? aqmif;yg;?
a0zefa&;wkdYonf pkpkaygif; 150 ausmfru &Sdayonf/
q&mBuD;jyKpkonfh pmtkyfrsm;teuf 1937 ckESpfxkwf jrefrm
110 wuodkvfwifc
pmayork d i f ; onf jref r mpmavmuwG i f yxrOD ; qk H ;
ay:xGufvmonfh *E0ifwGifonfh orkdif;pmtkyfjzpfonf/
ynm&Sifrsm;tp ausmif;om;ausmif;olwdkY rSDckdtm;xm; Mu&
ayonf/
q&mBuD;onf ausmif;tkyf&mxl;ukd 1936 ck ZGefvwGif
qufcHonf/ 1946 ckESpf touf 58 ESpfjynfhonfhaeYwGif
tNidK;xm;ol NAdwdoQt&m&Sd ya,m*aMumifh tNidrf;pm;
,loGm;&onf/ pmayavmurS tkyfcsKyfa&;b0okdY ajymif;a&TU
oGm;&aomfvnf; oufqkdif&m wm0ef0w&m;rsm; rysufuGuf
apbJ 0goembm*D qufwkdif;rDqkdovkd pmaytrI tpkpkwdkYukd
tcsdef&oa&GU jyKpkaecJhayonf/
wuokdvfESifh jrefrmpmayukd jyKpkysKd;axmifcJhol
jrefrmpmayordkif;? jrefrmpm0guszGJUxkH;usrf; (1951?)
jrefrmo'g (1952)wkdYonf jrefrmbmompmay &SmazGjyKpk
ysKd;axmifoltjzpf rSwfausmufwifxkdufayonf/
jref r mEk d i f i H w G i f ; rS m omru Oa&mywk d u f & S d vef ' ef
wuodkvfta&SUwkdif;ESifh tmz&duynm&yfrsm;ausmif;wGif
jrefrmpm*kPfxl;wef;txd zGifhvmEdkifcJhonf/ jyifopfyg&D
wuokdvf ta&SUwkdif;bmom&yfrsm;ESifh ,Ofaus;rIaumvdyf
ausmif ; yg&*l b G J U ay;onf t qif h o k d Y a&muf v monf /
*smreDjynf z&efzdkY Frantfurt wuokdvftm&Sta&SUykdif;ynm
&yf r sm;ausmif ; ? [k d u f ' ,f v bwf w u o k d v f tm&S t a&S U
awmifykdif; bmom&yfrsm;ausmif;wkdYwGifvnf; jrefrmbmom
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 111
oifwef;rsm; zGifhonf/ okawoevkyfief;rsm; jrefrmbmom
ukd tokH;jyKEdkif&ef q&mBuD;\ jrefrmpmayaus;Zl;w&m;
BuD;rm;vSayonf/
q&mBuD ; onf 1973 ck E S p f ? rwf v 22 &uf ?
Mumoyaw;aeY eHeufwGif touf(85) ESpf vlBuD;a&m*gESifh
uG,fvGefcJhayonf/ 1924ckrS 1964 ckESpftxd ESpfaygif;
40 cefY jrefrmbmom? jrefrm pmaytwGuf aqmif&GufjyKpk
cJhonfh jrefrmpmay aus;Zl;&SifBuD;wpfOD;tjzpf txl;*kPf,l
armfuGef;wifvkdayonf/
OD;azarmifwifonf jrefrmEdkifiHa&;orkdif;wGif jrefrmxJrS
yxrqkH; ygarmu&mxl;ukd OD;OD;zsm;zsm; xl;xl;jcm;jcm; &cJhol
jzpfonf/ ygVdygarmurS jrefrmpmXmeygarmu &mxl;udk
ajymif;,lcJhonf/ &efukefaumvdyfwGif jrefrmpmXme[l
r&SdcJhay/ q&m\BudK;yrf;rIjzifhom 1924ckESpfrS 1936 ckESpfxd
q,f&SpfESpftwGif; jrefrmpmayusrf;(46) tkyfudk azmfxkwf
ay;EdkifcJhonf/
&efukefwuodkvf ay:ayguf&ef zGJUpnf;cJhaom &efukef
wuokdvf wnfaqmufa&;trIaqmiftzGJU University
Standing Committeeukd yxrurmppftwGi;f zGUJ pnf;cJ&h m
ygVdygarmutaejzifh jrefrmwpfOD;wnf; xl;uJpGm yg0ifcJhol
jzpfonf/
,leDAmpDwD University[laom trnfukd jrefrmvkd
wuov dk f [l azmfneT ;f armfueG ;f topfwifay;ol jzpfonf/
112 wuodkvfwifc
wu o k d v f t rnf o mru &ef u k e f w d & p m ef t rnf r sm;uk d
jrefrmvkdac:qkday;cJhol jzpfonf/ ]
&efuek wf uov dk f bmomjyefEiS hf pmtkyx f w
k af 0a&;Ou|
wm0ef ,lcJhonf/ jrefrmEdkifiHynmjyefYyGm;a&; Ou|vnf;
jzpfzl;onf/ jrefrmEdkifiH okawoetoif;wGif t,f'Dwm
csKyw f m0ef,u l m orkid ;f okawoe pmwrf;rsm; a&;om;cJo h nf/
OD ; azarmif w if o nf bmomjyef p maytoif ; ? ,ck
jyefMum;a&;0efBuD;Xme pmayAdrmefokcrdeftzGJU\ Ou|
wm0ef,lcJhonf/ rSefeef;&mZ0ifukd t*Fvdyfvdk jyefqkdykHESdyf
cJhzl;onf/ xkdYaMumifhyif bmomjyef q&mBuD; a&TOa'gif;u
]]q&mBuD; OD;azarmifwifonf bmomjyefqkd&mrSm tHhMo
csD;usL;zG,faumif;avmufatmif ajymifajrmufwm awGU&yg
w,f}} [l csD;usL;*kPfjyKcJhayonf/
q&mOD;azarmifwifonf t*Fvyd t f rsK;d om; ygarmursm;
tMum;wGif wpfOD;wnf;aom jreffrmvlrsKd;ygarmutjzpf
jrefrmpmukd wuokdvfESifh xkdufwefatmif pGrf;aqmifzefwD;
ay;cJhol jzpfonf/
wu o k d v f j ref r mpm oif M um;a&;omru rl v wef ;
jrefrmpm oifMum;a&;twGufyg zwfpmrsm;ukd taemuf
Oa&mytwkid ;f acwfryD nma&;pepfopfjzpfatmif pGr;f aqmif
jy|mef; owfrSwfay;EdkifcJhonf/
xkdYaMumifhyif q&maZmf*sDu OD;azarmifwiftm; csD;usL;
*kPfjyKpum; ajymMum;&mwGif--
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 113
q&mBuD ; onf jref r mpmay wk d ; wuf B uD ; yG m ;a&;ud k
]]q&mBuD
a&SUwef;wif ae rqkwrf epf BuKd ;yrf;olwpfO;D jzpfonf/
jref r mpmayBuD ; yG m ; wk d ; wuf r I t wG u f q&mBuD ;
aqmif&GufcJhojzifh aus;Zl;w&m; BuD;rm;vSygonf/}}
[l rarharmfuGef;wifcJhonf/
OD;azarmifwifonf &efukefwuodkvf wnfaqmuf&m
wGif udk,fwkdifyg0ifcJhovkd wuodkvfa0g[m& wDxGifazmf
aqmifcJhol jzpfonf/ jrefrmpmayudk &SmazGjyKpkysKd;axmif
cJ h a om aus;Zl ; w&m;um; tBuD ; rm;qk H ; jzpf a yonf /
]]wu o k d v f E S i f h jref r mpmay}}taMumif ; a[majymcJ h o l
OD;azarmifwifonf wuok dvfESifh jrefrmpmayudk &SmazG
jyKpkysKd;axmifol pmayaus;Zl;&Siftjzpf txl;wifjyvkduf&
ayonf/ /
114 wuodkvfwifc
]]jrefrmrsm;onf ukv d ek d aD cwf pepfatmufoY k dusa&mufMuNy;D
aemuf ? xdpk epfvufatmufrSke;f uef vGwv f yfa&;udk ? BuK;d yrf;
Mu&m apmapmydik ;f ? a&SUajy;wyfOD;wGif OD;a&TMuL;onf
xif&mS ;pGm yg0ifcah J om yk*Kd vfwpfO;D jzpfayonf . . .
}}
jrefrmpmayESifh jrefrmpme,fZif;avmuudk

tarSmifcGif;tvif;aqmifcJhol

OD ; a&T M uL;onf jref r mpmayES i f h pme,f Z if ; avmu


"mwf p cef ; wG i f ajymprS w f tqef ; xG i f o l jzpf a yonf /
,aeUwkid f rarhEidk af om a'gif;zwfpmudk pwifwx D iG f xkwaf 0
olvnf; jzpfayonf/ jrefrmzwfpmordkif;wGif armfuGef;wif
xkdufol jzpfayonf/
jrefrmhtvif;owif;pm? *sme,f? r*Zif;? avmuwGif
zefwD;&Siftjzpfyg armfuGef;topfwifvdkygonf/
a'gif;wHqdyf jrefrmzwfpmopfukd wDxGifol
OD ; a&T M uL;onf a'gif ; wH q d y f jref r mzwf p mopf u d k
pwifxkwfa0&ef BuHpnfcJhol jzpfonf/ ta&;tom; tm;vHk;
twGuf t*r[my@dw q&mBu;D OD;vif;u wm0ef,cl &hJ onf/
118 wuodkvfwifc
OD;a&TMuL;onf rsdK;cspfpdwf"mwf wuf<uol jzpfayonf/
t*F v d y f p m acwf y nmwwf w pf a ,muf v nf ; jzpf o nf /
i,fpOfuyif pmay0goemygonf/ owif;pm r*Zif;wdkU
pmayta&;tom; 0goemygolwpfa,muf jzpfayonf/
OD;a&TMuL;onf wDxGifBuHqvdkpdwf&Sdonf/ ]]jrefrmzwfpm
opf pmtkyfudk xkwfvkyfjzefUcsdvdkaomaMumifh q&mBuD;OD;vif;
tm; tultnD awmif;cHco hJ nf/ q&mBu;D OD;vif;u ulncD
hJ
]]a'gif;wHqdyf jrefrmzwfpmopf}} rsm; ay:aygufvm&ay
onf/ OD;a&TMuL;ESifh q&mvif;wkdU\ BudK;yrf;csuf jzpfayonf/
ODa&TMuL;onf rsdK;cspfpdwf"mwf&Sdol jzpfonfhtavsmuf
wkid ;f jynf\ todPf ynmPf wk;d wufrw I Udk ukv
d nf; zGUH NzKd ;
apvdkol jzpfonf/ c&pfESpf 1912 ckESpf? ZGefvwGif jrefrmh
tvif;r*Zif;udk pwifxkwfa0cJhonf/ jrefrmhtvif;r*Zif;
onf a&S;,cifu xGuaf om r*Zif;rsm;ESih f rwlay/ a&S;,cifu
xG u f c h J a om r* Z if ; rsm;rS m bmoma&;ES i f h q H k ; rpmrsm;?
a&S ; a[mif ; usrf ; *ef r sm;rS rS w f o m;zG , f & mrsm;ud k o m
xnfhoGif;xkwfa0onf/ OD;a&TMuL;\ ]jrefrmhtvif;r*Zif;}
rSmrl ]jrefrmhtvif;r*Zif;} [laomtrnfESifhtnDd acwfESifh
tnD jrefrmwkdU wkd;wufBuD;yGm;atmif Pfopfavmif;ay;
aomenf;rsm; yg&Sdonfh r*Zif;jzpfonf/
OD;a&TMuL;\ jrefrmhtvif;r*Zif;onf wjznf;jznf; vlod
rsm;NyD; atmifjrifvmcJhonf/ wpfvvQif ESpfBudrfrQ xkwfa0cJh
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 119
onf/ 1914 ckESpf? Ekd0ifbmvwGif yxrurmppfBuD; jzpfyGm;
cJhpOf OD;a&TMuL;onf ]jrefrmhtvif; r*Zif;}tjyif ]jrefrmh
tvif;ppfaMu;eef;} trnfjzifhvnf; &ufjcm; owif;vTm
wpfapmifudk xkwfa0cJhonf/ jrefrmhtvif; ppfaMu;eef;
owif;udk wpfjynfvHk;uyif 0,f,lzwfIcJhMuonf/ xdkUjyif
OD;a&TMuL;onf 1914 ckESpf? pufwifbmv 12 &ufaeYrS
p jrefrmhtvif;ppfaMu;eef;owif;udk aeYpOf xkwaf 0cJo
h nf/
1915 ckESpf? rwfv 15 &ufaeYwGif ppfaMu;eef; owif;
udk ]jrefrmhtvif; owif;pm}[k trnfajymif; xkwfa0cJh
onf/ uJhodkU &ufjcm; owif;vTmrsm;? aeUpOfowif;pmrsm;
\ tvkyf0w&m;ESifh wm0efrsm;aMumifh jrefrmhtvif; r*Zif;
xkwfa0jcif;ukd &yfpJvkduf&avonf/
a'gif;wHqdyf jrefrmzwfpmrsm;ukd xkwfa0pOfu ynm&Sd
q&mvif;udkom tultnDawmif;cHonf r[kwf? v,fwD
y@dw OD;armifBuD;udkvnf; tultnD awmif;cHcJhao;onf/
,if;aqmif&Gufcsufudk axmufIjcif;tm;jzifh OD;a&TMuL;onf
tvkyw f pfcv
k yk &f mwGif wDxiG
f Pf tajrmftjrifBu;D aMumif;
xif&Sm;ayonf/
OD;a&TMuL;onf t*Fvdyfpmwwf acwfynmwwf yk*dKvf
wpfOD; jzpfonfhjyif rsKd;cspfpdwf"mwf wuf<uolwpfOD;vnf;
jzpf o nf / OD ; a&T M uL;\ r* Z if ; rsm;? owif ; pmrsm;onf
wpfwidk ;f wpfjynfv;kH em; rsupf zd iG ahf y;cJo
h nf/ rsKd ;csppf w
d "f mwf
ud k v nf ; oG w f o G i f ; ay;onf / xk d a cwf u ]jref r mh t vif ;
120 wuodkvfwifc
owif;pm}? ]jrefrmhtvif; ppfaMu;eef;owif;}wdkYudk jynfol
trsm;u a&TMuL;owif;pm? a&TMuL;aMu;eef;owif;[k odMu
onf/ ,if;wdYu k kd zwfNI y;D acwfvil ,frsm; ESihf jynforl sm;onf
trsdK;om;a&; pdwf"mwfEkd;Mum; vmcJhonf/ xdkYaMumifh jrefrmh
tvif;owif;pmESifh OD;a&TMuLtm;? e,fcsJU tpkd;&onf
rauseyfp jyKvmawmhonf/ xdktckdufrSmyif wpfaeYwGif
jrefrmhtvif;owif;pm e,fcsJUtpkd;&udk rESpfoufonfh
owif;wpfy'k yf gvm jrefrmhtvif;owif;pmukd tpk;d &trdeYEf iS hf
ydwfcJhonf/ xkwfa0olESifh wdkufykdif&Sifjzpfol OD;a&TMuL;tm;
vnf; pifumylNrdKUodkY jynfESif'Pfay;cJhonf/ OD;a&TMuL;onf
yxrurmppfBuD; NyD;aomfvnf; jrefrmjynfodkY jyefvmcGifh
r&ao;ay/ 1921 ckEpS rf o S m jrefrmjynfoYkd 0ifa&mufciG &hf ay
onf/
rsdK;cspfpdwf"mwf wuf<uol OD;a&TMuL;onf jrefrmjynfokdY
jyefa&mufonfESifh wpfNydKifeuf avbmwDac: vGwfvyfa&;
owif;pm wpfapmifudk xyfrH xkwfa0jyefonf/ xkdowif;pm
onf rMumrD &yfpJoGm;cJh&onf/
q&mBuD ; aZ,su OD ; a&T M uL;\ aus;Zl ; w&m;ud k
csD;usL;cJhonf/ odkYjzifh OD;a&TMuL;onf &efukef jrLeDpDyg,f
tzGUJ wGif twGi;f a&;rSL;tjzpf 0ifa&mufaqmif&u
G cf ahJ o;onf/
wDxGifBuHqpdwf&Sd rsdK;cspfpdwf"mwf&Sdol OD;a&TMuL;onf
jrefrmhtvif;r*Zif;? jrefrmhtvif; ppfaMu;eef;owif;?
jrefrmzwfpmopfrsm;ukd pwifxkwfa0cJhonfhtjyif udk,fwkdif
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 121
a&;om;onfh a&TMuL; toHxGuf t*Fvdyf-jrefrm tbd"mefudk
vnf; a&;om;xkwfa0cJhao;onf/
OD;a&GTMuL;\ jrefrmpmayESifh pme,fZif;avmutay:
aus;Zl ; jyKcJ h r I u m; BuD ; rm;vS a yonf / aus;Zl ; qyf o nf h
taejzifh trSwfw& *kPfjyKazmfjytyfayonf/
q&maZ,s\ jrefrmhtvif;r*Zif;tay:tjrif
q&mBuD;OD;aZ,sonf OD;a&TMuL;pmayESifh owif;pm
avmutay: aus;Zl;w&m;BuD;rm;yHkudk odkYjrifayonf/
]]jrefrmrsm;onf udkvdkeDpepfatmufodkY usa&mufMuNyD;
aemuf? xdkpepfvufatmufrS kef;uef vGwfvyfa&;udk
BuKd ;yrf;Mu&m apmapmykid ;f a&SUajy;wyfO;D wGif OD;a&TMuL;onf
xif&Sm;pGm yg0ifcJhaom yk*dKvfwpfOD; jzpfayonf}}/
OD;a&TMuL;\ jrefrmhtvif;r*Zif;onf acwfopftjrif
jzifh wDxGifcJhonf/ a&S;uxkwfa0cJhaom r*Zif;rsm;wGif
a&S;a[mif;usr;f *efrsm;rS vmaom qH;k rpmrsm;ESihf bmoma&;&m
rsm;pGmyg0ifavh&Sdonf/jrefrmhtvif;r*Zif;udk acwfopf
r*Zif;avmutp[kyif xifjrifcJhMuonf/
r*Zif;rmwdum taMumif;t&mrsm;wGif
-ly'DyeD (avmu"mwfynmbmomjyef)
-ppfrufta&; ausat;ajyNidrf;&ef *smreDoHtrwfBuD;
122 wuodkvfwifc
ajymqk d c suf u d k t*F v d y f ? jyif o pf ? k & S m ; tpk d ; &rif ; wd k Y
oabmrwljcif; taMumif;/
jrefrmhtvif;r*Zif; aMumfjimyHkpH[efrsm;rSmvnf; oddkY
xl;jcm;aeayonf/
-OD;a&TMuL;\ toHxGuf t*Fvdyf-jrefrm tbd"mef
-t*Fvdyfpm zwfoifpmtkyf
-odyHbPfwkdufBuD; (oHk;q,fNrdKU pMu0VmvQyfppf"mwf
puf yHkESdyfwdkufrS xkwfa0aom aq;ynm? pufynm? vQyfppf
"mwfynm)
-Oa&mywdkuf ta&;awmfyHk
jrefrmhtvif; r*Zif;u@rsm;ESifh pmtkyfpm&if;rsm;ukd
Munf h j cif ; tm;jzif h OD ; a&T M uL;onf xd k p Of u aumif ; pG m
Ekd;Mum;jcif; r&Sdao;aom jynfaxmifpkom;rsm;onf rdrdwkdY
&Sd&if;jzpfaom jynfaxmifpk,Ofaus;rI tajccHukd rysufapbJ
acwfopfurmBuD; jrefrmrsm;onf wpfyg;vlrsdK;rsm;ESifhtwl
&ifaygifwef; vdkufEkdifa&;twGuf acwfopf tjrifus,frI
A[kokwrsm;udk qnf;yl; &,lEkdif&ef rnfrQavmuf BudK;yrf;
vsuf&Sdonfukd awGUEkdifayonf/
OD;a&TMuL;onf jrefrmrsm;tm; acwfopfokdY ul;ajymif;
ykdYaqmifcsdef tcsdefaumif;odkY a&mufNyDqdkonfudk wpfcsuf
wnf; odavonf/ oYdkvQif ]jrefrmhtvif;r*Zif;}wGif yxr
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 123
urmppfBuD;\ tajctjrpf taMumif;t&mrsm;ukd jrefrm
y&dowfrsm;od&ef a&;om;HkrQru NrdKUa&;? &Gma&;? pD;yGm;a&;?
ynma&;? bmoma&;bufrsm;uvnf; txl;vHaYI qmf a&;om;
ay;avonf/
jrefrmhtvif; ppfaMu;eef; owif;udk
yxrqHk; wDxGifol
jrefrmhtvif; r*Zif;rSm wpfvESpfBudrfom xkwfa0&m
ppfowif;rsm;ESifh ywfouf vHkavmufjcif; r&Sdonfudk
awG U &aomaMumif h ]]jref r mh t vif ; ppf a Mu;eef ; owif ; }}
[laomtrnfjzifh aeYpOfowif;pmwpfapmif pDpOfxkwfa0cJh
onf/ xdo k wif;pmESihf ywfouf 1914 ckEpS ?f atmufwb dk m
vxkwf jrefrmhtvif;r*Zif;wGif xdo k Ykd odoifoh nfh tm;avsmf
pG m uREf k y f w d k Y u k r P D u ,ck j zpf y G m ;vsuf & S d a om ppf r uf
taMumif ; t&mowif ; rsm;ud k jref r mbmomtm;jzif h
aumif;rGefpGm jyefqkdNyD;vQif xl;qef; rSwfom;zG,f aumif;
aom tcsufrsm;udkvnf; &Sif;vif;pGm a&;om; wpfaeYvQif
"mwfyHkwpfckpD ajymif;vGJNyD;vQif jrefrmhtvif;ppfaMu;eef;
owif;trnf ESifh aeUpOfxkwfa0&m rdwfaqG taygif;rsm;pGm
wkUd ESpo
f ufoabmusonfh tm;avsmpf mG 0,f,zl wfMI uojzifh
aeYpOfwkd;wuf ydkrdk kdufESdyf&avonf}}ponfjzifh azmfjy
xm;ayonf/
odkYa&;om; azmfjyxm;onfhtwkdif;yif jrefrmhtvif;
124 wuodkvfwifc
ppfaMu;eef; owif;pmudk wpfjynfvHk;uyif tvkt,uf
0,f,lzwfI Muavonf/ owif;pmrSm av;rsufESmyg&Sd
e,frsm;wGif wpfapmifvQif oHk;jym;ESifh a&mif;csavonf/
q&mBuD;aZ,sonf xkdtcsdef toufq,fhav;ESpf
omomrQ &Sdao; jrefrmpm zwfwwfp &Sdayao;onf/
odkYaomf xdkowif;pmudk ckwkdifaumif;pGmrSwfrdao;onf/
]]xdkpOfu uRefawmfwkdY aexkdifaomt&yfrSm awmNrdKUuav;
jzpfayonf/ ewfawmf? jymok?d wydwYk v
JG rsm;wGif eHeufapmapm
a0vDa0vif; tcsdefrSp awmrSpyg;vSnf;rsm; a&mufvmMu
NyD;aemuf eHeuf udk;em&D? q,fem&Davmuf pyg;a&mif;?
aps;0,f jyefMuonf/ odkYaomf xkdESpfwGif awmrS vlBuD;
vli,frsm;rSm pyg;a&mif;NyD; rjyefEkdifao;bJ aps;ywfvnf
vufzuf&nfqkdifrsm;odkY vma&muf a&TMuL;ppfowif;udk
00BuD; em;axmifNyD;rS jyefEkdifMuavonf/ a&S;ya0oPD
rSp aus;&GmvufpGJjzpfaom bk&m;&Sdcdk;rla[mif;? okw
oEdp,usrf;? armifbdk;pdef? udkatmifAvwkdY ujyaom
olckd;BuD; xdvyfjyZmwfqdkonfrsm;udk owdr&MuawmhbJ
a&TMuL;ppfaMu; eef;owif;udkom pGJvrf;vsuf &SdMuavonf/
EIwfcrf;arT; *smreD udkifZmBuD;\ ukZmppfoabFmBuD;u
t*FvdyfoabFmBuD; oHk;pif;udk wpfcsufwnf; jrKyfypfvdkuf
onf[k Mum;&vQif udik Zf mwJu
h [G k qduk m vufo;D vufarmif;
wef;vsuf 0rf;omMuonf/}}
q&mBuD;aZ,su odkY*kPfjyKpum; ajymMum;cJhonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 125
urmESifh tquftoG,fr&Sdaom jrefrmaus;vuf awmol
awmifom;rsm;rSm a&TMuL;aMu;eef;owif;\ aus;Zl;jzifh
a&S;OD;pGm urmESifh qufrdMuavonf/
1918 ckESpf urmppfBuD; NyD;onfhwkdifatmif OD;a&TMuL;
onf jrefrmjynfodkY jyefra&mufbJ 1921 ckESpfavmufrS
jrefrmjynfodkY jyefa&mufavonf/ odkYaomf OD;a&TMuL;onf
pdwfravsmhonfhtjyif rdrd jrefrmjynfodkY jyeffa&mufonfh
tcsdef 0HomEkacwfBuD; ay:ayguf t&Sdefaumif;aeonfudk
awGU& jyefNyD;qufOD;rnfBuHum }vpfbmwD} (vGwfvyfa&;)
owif;pmudk xkwfa0cJhavonf/ odkYaomf xkdowif;pmrSm
taMumif;tm;avsmfpGm Mum&SnfrcHbJ &yfpJoGm;NyD;aemuf
ODa&TMuL;onf &efukefjrLeDpDyg,ftzJGUwGif twGif;a&;rSL;
0ifa&muf aqmif&GufcJhonf/ rMumrDrSmyif wGHaw;odkY acw
oGm;a&muf&m oabFmay:wGif cvkwfwkduf ajczsm;wGif
&aom'Pf&mrS tem0ifNyD; uG,fvGefcJhonf/
pme,fZif;q&m OD;y*sDidkac: OD;pdefonf pme,fZif;
a0g[m& Buq H wDxiG zf efw;D ol jzpfayonf/ xkt
Yd wl OD;a&TMuL;
onf jreffrma'gif;zwfpmudk q&mBuD;OD;vif;ESifh jrefrmzwfpm
ordkif;opf zGifhcJhol jzpfayonf/
jrefrmhtvif;r*Zif;udk acwfrD&ef pDrHcJholvnf; jzpfay
onf/ urmESifh &ifabmifwef;Ekdif&ef pDrH pkdif;jyif;cJhonf/
odyHenf;ynm acwfqD OD;wnfcJhonf[kyif wifpm;Ekdifay
onf/
126 wuodkvfwifc
txl;jcm;qH;k rSm urmppfaMu;eef;owif;udk jrefrmaus;vuf
tESHY jyefYatmifpGrf;aqmifcJhol jzpfayonf/ jrefrmpmayESifh
jrefrm owif;pmavmuudk tarSmifciG ;f tvif;aqmifcol hJ l
o
OD;a&TMuL; [lyif armfuGef;topfwifxkdufayonf/ /
]] Edik if w
jyifqifco
H umu ]]jrefrm}} [k rac:csi?f jyifqifvo
kd nf/
hJ nf/ wGif OD;armifarmifwifonf ]] a&Teef;ok;H
a0g[m& tbd"mef}] jzihf pmay awmfveS rf jI yKcJo h nf/
}}
jrefrmh Zmwdrmef tbd"mefq&m

&mZ0ifq&m OD;armifarmifwif (1)


OD;armifarmifwifonf jrefrm&mZ0if pwifjyKpkcJhol
wpfOD;jzpfonf/ ]]orkdif;wwfrS y@dw}} jrefrmpmqkdkd;pOfvm
pum;ESifhtnD jrefrmynm&dSyDobdonf/
ukef;abmifquf r[m&mZ0ifBuD;ed*kH;wGif-
]]txuf a&;om;NyD;ajy&Sdaom rSefeef;'kwd,? &mZ0Ho
&mZ'Dyu usrf;jrwfonf aumZmou&mZf (1114) ckESpfu
(1215) ckESpfwkdifkHom &Sdojzihf raphrpyf rjynfhrpkH&SdonfESifh
rsKd;dk;jrwfpGm? EG,fvmpOfpD; rif;nDrif;om;ESifhwuG rSL;awmf
rwfawmfwkdY vufrSay;tyf&&Sdaom aeYpOftrSwftom;
MunfhI ynm&SdokcrdefwdkYESifh nddEIdif;wkdifyif pDpOf xnfhoGif;
130 wuodkvfwifc
a&;om;&m? aumZmou&mZf (1216) ckESpfrS (1247)ckESpf
wkdif a&;om;NyD;ajy&Sdonfrsm;ukd ou&mZf(1267) ckESpfck?
wef a qmif rk e f ; vqef ; ck E S p f & uf a eY oacF y ok y f E S i f h
NyD;pD;aMumif;}} azmfjyxm;avonf/ usrf;ukd 1267 ckESpf?
jymokdvqef; 3 &ufaeYwGif rEav;wkdif; owif;pmykHESdyfvdkuf
ykHESdyfNyD;pD;cJhonf/
orkdif;ynm&Sif a'gufwm&D&Du OD;armifarmifwifukd
OD;armifarmifwif(1) ac:qkdum okdY a&;om;jyxm;onf/
]]OD;armifarmifwif(1) onf 'kwd,rSefeef;ukd quf
a&;onf / oD a ygrif ; ygawmf r l o nf x d NyD ; \/ xk d Y a emuf
rS e f e ef ; uk d tavmif ; rif ; w&m;BuD ; taMumif ; rS p
yk*Hrif;twKywdtqkH;txd jzwf,l rdrd a&;om;aom
rif ; wk e f ; rif ; ES i f h oD a ygrif ; wd k Y taMumif ; uk d q uf u m
uke;f abmifquf r[m&mZ0ifBu;D trnf&adS om pmwpftyk u f dk
ykHESdyf xkwfa0cJhonf/ 1922 ckESpfwGif OD;armifarmifwif(1)
onf if;a&;xm;aom rif;wkef;rif;? oDaygrif;acwfrsm;ukd
csJUxGifjyifqif ukef;abmifqufukd wpfcgjyefykHESdyfonf/
tcg ,cifuESyd o f uJo h Ydk r[kwrf bl J ok;H wGcJ
JG ykEH ydS o
f nf}}
xkdYaMumifhyif OD;armifarmifwifudk &mZ0ifq&mtjzpf
vlodrsm; xif&Sm;cJhonf/
xl;jcm;aom rif;om;
OD;armifarmifwif\ rsKd;kd;ZmwdrSm wwd,jrefrmEdkifiHawmfukd
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 131
wnfaxmifonfh ukef;abmifquf rif;aqGpdk;rsKd; jzpfonf/
jrif;rSL; rif;om; rif;&JoD[ausmfxdyfwifarmifESifh r,fawmf
rGefopf\ wlrawmf rif;orD;cif,kwkdYrS zGm;jrifaom wwd,
ajrmufom;jzpfonf/
jrif;rSL;rif;om;onf xl;jcm;onf/ rif;nDrif;om;wkdYwGif
ppfa&; ppf&mwGif uRrf;usifonf/ ppfrufa&;&m ay:ayguf
vQif jrif;wyfwpfwyfudk tkyfcsKyfuGyfuJ&aom rif;om;rsKd;jzpf
onf/
OD;armifarmifwifudk jrefrmou&mZf 1228 ckEpS ?f 0gacgif
vqef; 10 &uf? wevFmaeY eHeuf 8 em&Dtcsdef rEav;eef;
wGi;f bk;d awmforl if;om;Bu;D od&o
D "k r&mZmtdraf wmfzGm;jrif
cJhonf/
q,fESpft&G,frSm rEav;awmifajc&Sd opfqdrfhausmif;
wGif ynmoifcJh&onf/ toufwpfq,fhukd;ESpft&G,f 1247
ckEpS f oDaygrif; ygawmfrcl &hJ mwGif rsK;d d;k Zmwdrmefjzifeh ,fcsUJ &ef
awmfvSefcJhol rif;om; jzpfonf/
r[moa&pnf o l O D ; csrf ; omu OD ; armif a rmif w if u k d
tvGefxl;jcm;aomrif;om; [k wifpm;onf/
]]OD;armifarmifwifonf rif;om;rvkyfvkd? rif;om;yifpif
ukd ravQmufr,l? rif;om;[kyif tac:rcHcsifaomfvnf;
ukef;abmifacwfrif;nDrif;om; aqGawmfrsKd;awmffwkYdESifhrwl
xl;jcm;csuf wpfck&Sdonf/ }}
132 wuodkvfwifc
]]OD;armifarmifwifonf &mZ0iftbd"mefrsm;ukd jyKpkcJh
xl;jcm;aomrif;om;jzpfonf[k qkd&ayrnf/ tEkpmaywGif
vnf; rif;om;xJrS acwftqifh pHcsdefukdrDatmif vkdufEdkifol
jzpfonf[kyif qkdEkdifaMumif;}} OD;armifarmifwifonf jrefrm
rif;om;yDopGm jrefrmhawmfvSefa&;ukd wpfwyfwpftm; yg0if
qifEcJT ohJ nf/ vufeufpu JG ikd f wdu
k yf 0JG ifco
hJ t
l jzpf todtrSwf
jyK&ayonf/ vuf;Hk &nf? ESv;Hk &nf jynh0f aom jrefrmhZmwdE, G f
jrefrmhrif;rsKd;kd;xl;jcm;aom rif;om;[k rSwfom;xkdufay
onf/
1259 ckESpfwGif OD;armifarmifwifonf NrddKUtkyf&mxl;
wm0efay;jcif; cHcJh&onf/ 1254 ckESpfwGif rif;rsKd;rif;EG,f
xd y f w if q if h E S i f h vuf x yf c J h o nf / 1267 ck E S p f w G i f
ausmufqnfNrdKUtydkif pOfhukdifNrdKUtkyf wm0efxrf;&GufpOf
ukef;abmifquf&mZ0ifawmf jyKpkcJhonf/ 1268 ckESpfwGif
ausmufqnfNrdKUykdif 0efaxmuf&mxl; wkd;jrifhcHcJh&onf/
A.T.M, K.S.M usufoa&aqmif a&TpvG,fbJGU &cJhonf/
1279 ckESpfwif ppfuJBuD;&mxl;xd cefYtyfjcif;cHcJh&onf/
c&pfESpf 1929 ckESpfwGif r[m'gef0ef&mxl; &cJhNyD; rEav;
Oypmaumvdyw f iG f apwemh 0efxrf;q&mwm0ef,u l m pmay
oifMum;ydkYcsay;cJhonf/ 1945 ckESpf? {NyDv 23 &ufaeYwGif
uG,fvGefcJh&Smonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 133

jrefrmhZmwdrmeftbd"mefq&m
trsKd;om;jrefrmpmayukd &SmazGjyKpkcJholrSm q&mOD;armif
armifwif jzpfonf/ jrefrmpmayonf jrefrmtrsKd;om;a&;
ZmwdrmeftajccH jzpfonf/ jrefrmtbd"mef jyKpka&;om;jcif;
onf pdwf&Snfonf;cH? owdBuD;oljzpf&onf/ tbd"mef
jyKpkolonf jrefrmtrsKd;om;pdwf wkd;yGm; jrifhrm;aponf/
trsKd;om;pmay&SmazG pkaqmif;&SmazGrSom jrefrmpmay
Mum&Snw f nfwahH ponf/ wnfNird af prnf/ jrefrmpmonf xkrd S
wpffqifhxuf &ifhusufvmum jrefrmpmonf urmhpmayESifh
,SOfEkdifayrnf/
a&T e ef ; ok H ; a0g[m& tbd " mef o nf jref r mh Z mwd r mef
tajccHusr;f jzpfonf/ jrefrmhtrsK;d om;pmay wnfNird &f ifuh suf
apygonf/ xkdrSwpfqifh jrifhwufvmayrnf/ jrefrmwpfrsKd;
om;vkH;\ trsKd;om;a&;yifjzpfonf/
e,f c sJ U t*F v d y f o nf jref r muk d uRef j yKum ]]jref r m}}
a0g[m&ukd wdrfjrKyfapcJhonf/ t*FvdyftoHxGuftrSm;
bm;rm;jzifh tpm;xkd;cJhonf/ EkdifiHwumwGif ]]jrefrm}}[k
rac:csif jyifqifvkdonf/ jyifqifcJhonf/ wGif OD;armif
armifwifonf a&Teef;okH;a0g[m& tbd"mefjzifh pmay
awmfvSefrIjyKcJhonf/
1948 ckESpfwGif vGwfvyfa&;&aomtcg jynfaxmifpk
jrefrmEdkifiHawmf[k armfuGef;wifcJhonf/ wyfrawmftpdk;&
134 wuodkvfwifc
vufxufrS ]]jrefrm}} [k w&m;0if xkwfjyefaMunmcJhonf/
odYk jrefrm[k ac:wGi&f jcif; tMumif;&if;udk OD;armifarmifwif\
a&Teef;ok;H a0g[m&tbd"d mef pmrsuEf mS 256^257 jrefrm[k
ac:a0:jcif; u &Sif;jyygrnf/
jrefrmonf rmonf [laomtaMumif;ukdpGJ ]]jrefrm}}
ac:a0:\[k &wemyl&t0jynfBuD;&Sif [Hom0wDa&muf
rif;w&m;BuD;bk&m; vufxuf? xkdrif;w&m; ukd;uG,fawmfrl
aom 'kwd,ausmfatmifpHxm; q&mawmfjyKonfh a0g[m
&wyumoeDusrf;wGifvmonf/
jrefrm-o'grSm ppfcsDwufjcif;rSp cufcJaom taMumif;
ESifh awGUqkHMuKHBudKufonfhtcg ta&;udk NyD;pD;atmifjrif&ef
Z0eOmPfwcFPyk w Od mPfwjYkd zifh vsijf refpmG MupH nfwwfaom
owd*kPfESifh jynfhpkHjcif; wpf&yf? rm o'grSm rnfonfh t&m
udpr qkd vk&d mqEtmoDo ESv;Hk oGi;f onft h wdik ;f aygufajrmuf
atmif ravsmhaom vkHYv0D&d,wkdYjzifh ZmwdaoG;? Zmwdrmef
cufxefwif;rmaom pdwf&if;owd*kPf jynfhpkHjcif;wpf&yf?
ESpf&yfaom jrefrmo'g-o'gwdkYudk wyK&dof ormof wGJ
]]jrefrm}} [k ac:a0:jcif;jzpfonf/
]]y0*f y O r u & mr-&&pf e i,f o wf E S i f h } } tpOf t vm
a&;xkH;jzpfaom tvGefrGefjrwfaom jrefrmo'gtu&mudk
urmwGif rwdrfrjrKyf rikyfruG,fap&ef jrefrmtrsKd;om;
rSefukefMuaom ynm&Sdtaygif;wdkYu aumif;pGm apmifha&Smuf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 135
awmfrMlu&ef jrefrmac:a0:jcif;\ t"dyg ,fud k 0dwm & tus,Ef Sifh
wuG azmfjyygonf/
jrefrmpmay &SmazGjyKpkol xdef;odrf;ol
OD;armifarmifwifonf jrefrmpm&SmazGjyKpk ysKd;axmifcJh
onf/ kyfpkH a&T;a&; yk&ykdufjzLrsm;? eef;wGif;yk&ykdufjzL
rSwfwrf;rsm;? yk&ydkufqlav; axmifausmf pkaqmif;xm;cJhay
onf/ ayrlpmayxkyfrsm;pGm tajccHvsuf ukef;abmifquf
r[m&mZ0ifawmfBu;D udk usr;f ok;H wGx
J d jyKpck ohJ nf/ uke;f abmif
quf &mZ0ifawmfBu;D ukd rSeef ef;'kw, d ykid ;f tjzpf todtrSwf
jyKcJhonf/
OD;armifarmifwif\ a&Teef;ok;H a0g[m& tbd"mef yxrwGJ
onf ordik ;f 0if orkid ;f wifco
hJ nf/ a&Teef;ok;H a0g[m& tbd"mef
'kwd,wGJonf pmtkyftjzpf rxkwfa0EdkifcJhay/ xkdYtwl
jr0wDrif;BuD;OD;p\ twKywd? eef;rawmfrjrav;? vIdifxdyf
acgifwif? pvif;pkbk&m; xdyfpkjrwfbk&m;BuD;\ twGif;a&;
pmtkyfrsm;onf ayyk&ydkufrsm;ESifh rD;IdUzsuffqD;cHcJh&onf/
wdk;wufa&;r*Zif;wGif vpOfa&;om;cJhaom vTwfkH;
ig;&yf aqmif;yg;rsm;? jrefrmhtifyg,mudk wkd;csJUcJhaom
tavmif;rif;w&m;Bu;D \ taMumif;&if;pum; aqmif;yg;rsm;
onf xl;jcm;xif&Sm;bdonf/
trsKd;om;Zmwdrmef a&Teef;okH;a0g[m&tbd"mefq&m
136 wuodkvfwifc
OD;armifarmifwifonf oHcsKdq&m OD;ausmfvSESifh tjyeftvSef
oHcsKduAsm a&;zGJUcJhonf/
OD;armifarmifwifu
]]&Sdovkd ndqdktyfyg
jrefrmwGif uAsmtpyfrSmawmh
zdk;rjzwfEdkif..}} [l oHcsKduAsmjzifh wkHUjyefcJhonf/
OD;armifarmifwifonf &mZ0ifq&m? tbd"mefq&m
tjyif uAsm q&mtoGifjzifh tuJjzwfEdkifygonf/ ]]jrefrm[k
ac:a0gjcif;}}jzifh ordik ;f wGicf
hJ jrefrmudk jrefrmvkd Ijrifwwf
onf/ jrefrmhZmwdrmef tbd "mefq&m [k trSww f &*kPjf yK
azmfjytyfygonf/
]] e,fcUsJNAw
d od Q ppfom;wdUk raEav;eef;awmfx&J d S jrefrmpmay
,Ofaus;rIaypmxkyrf sm;? yk&ydu k rf sm;ukd 0ifa&mufarTaESmufMuyk?H
tzd;k wefvuf0wf&wemrsm;? t0wftpm;ypn;f rsm;? ,liif&mS
azGomG ;Muyk?H yk&ykud rf sm;udk rD;wifUId zsuq f ;D ypfMuyk?H wHcg;r&dS
"m;r&Sd tEdik u f sihf vkyuf idk cf MhJuykuH kd rsujf rifu, dk af wGUjzpfol
yk*0H efaxmufrif; OD;wifu . . . .
}}
-refrmpmayaus;Zl;&Sif
yk*0H efaxmufrif; OD;F wif
jrefrmpmaytarGukd xdef;odrf;wm0ef,lcJhol
yk*H0efaxmufrif;OD;wifonf jrefrmpmay\ aus;Zl;&Sif
jzpfay onf/ jrefrmpmay? jrefrmhtarG? jrefrmayyk&ydkufrsm;
udk e,fcsJUNAdwdoQwdkU rD;wifIdUcJhMuyHkudk jref refrmrif; tkyfcsKyfyHk
pmwrf; yOrw wGJwGif odkU rSwfwrf;wifxm;cJhayonf/
ygawmf r l a cwf u mvu NAd w d o Qe,f c sJ U ppf o m;wk d U
rEav;NrdKU eef;awmfxJ&Sd jrefrmpmay,Ofaus;rI aypmxkyf
rsm;? yk & yd k u f r sm;ud k 0if a &muf a rG T a ES m uf M uyH k ? tzd k ; wef
vuf0wf&wem t0wftpm;ypnf; rsm; ,liif&SmazGoGm;Mu
yHk?yk&ydkufrsm;udk rD;wifIdU zsufqD;ypfMuyHk? wHcg;r&Sd "m;r&Sd
tEk d i f u sif h v k y f u d k i f c J h M uyH k w k d U ud k rsuf j rif u d k , f a wG U jzpf o l
yk*0H efaxmufO;D wifu a&;om;rSww f rf;wifco hJ nf/ rSww f rf;
140 wuodkvfwifc
wifxm;aom pmtkyfrsm;rSm jrefrmrif;rsm;tkyfcsKyfyHk pmwrf;
yOrydkif; jzpfonf/ yk*H0efaxmufOD;wifonf &ifeifhaMuuGJ
0rf;enf;zG,&f m tjzpftysuf jrifuiG ;f Bu;D udk orkid ;f 0ifa&;om;
oGm;aom rsdK;cspfyk*dKvfjzpfaMumif; awGU&Sd&onf/ ol rSwfwrf;
wifcJhom e,fcsJUNAdwdoQppfwyfu zsufqD;vk,ufMuyHkwdkYudk
xyfrH aemifvmaemifom;om;pOfajr;qufwkdY tao;pdwf
odMu&jcif;jzpfonf[k a&;om;vdkufygonf/
]]1277 ck? wefaqmifrkef;vqkwf 8 &ufaeUrSm eef;awmf
twGif;odkY t*Fvdyfppfonfawmfrsm; 0ifa&mufvmMuonf/
jrefrmwdkY\ xHk;pHtwkdif; yk&ykdufrsm;udk uRef;aowmBuD;
twGif;xnfhoGif;um tvkyfvkyf&mXme&dSorQESifh pm&if;wkduf
rSmxm;Muonf/ yk&ykduftrSwftom;xm;aom aowmrsm;
rS m vnf ; ra&rwG u f E k d i f a vmuf a tmif rsm;jym;onf /
xkdaowmtwGif; yk&ydkufrsm;ESifhtwl aAmif;? em;awmif;?
0wfvHk paom rif;crf;rif;em;ESifhqkdifonfh t0wftpm;rsm;?
aiGrsm;? tzdk;wefaom toHk;taqmifrsm;udk xm;Muonf/
t*FvdyfppfAdkvf? ppfom; polrsm;ESifh 4if;wkdY\aemufvkduf
rsm;yg aowm&SdorQudk zGifhvSpf,liifMu&m tcsdKUrSm ypnf;
tzdk;wefrsm;udk &Muonf/ tcsdKUrSm ypnf;udk r&aomfvnf;
ypnf;&SdrnftxifESifh aowmrsm;udk zGifhvSpf&SmazGonfh
twGuf yk&ydkufrsm;rSm tacgufysufukefum ypfxm;vkdufMu
onf/
]]eef;awmftwGif; tESHUtjym;jzpfaeaom yk&ykdufrsm;udk
trIduf vSJolrsm;u pkaqmif;um ajryHkay:wGifyHk rD;IdUypf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 141
Muonf/ xdkuJhodkY rD;IdUMu&mwGif awGUjrifolulvDrsm;onf
rD;IUd &mu tom,lMu&m wpfpw kH pf&m wm;qD;uefUuGujf cif;r&S/d
tvdk&Sd&m ,lcGifh&Muonf/
yk*0H efaxmufO;D wifonf jrefrmpmayorkid ;f ? jrefrmhtarG
udk pOfqufrjywf pGrf;aqmifxdef;odrf;cJholjzpfonf/ OD;wif
udk,fwdkifa&; rSwfwrf;wGif odkY azmfjyxm;onf/
]]1921 ckESpf Zefe0g&DvrSp ajcmufvtxd txl;
tvky0f w&m; ESihf yk&ydu k t
f vkyu f kd uREyfk q
f uf vufvyk ud f u dk i f
onf/ bk&ifcrH if; oabmwlcsuEf iS hf twGi;f 0efBu;D trdeUf t t&&
vkyu f ikd o
f nf/ uREykf af qmif&u G &f efrmS Iyaf xG;aeaom yk&yykk d u f
rsm;ukd trsdK;tpm;cGJjcm;&Sif;vif;&efESifh (jrefrmrif;tkyfcssKyf KyfyHk
pmwrf;) a&;&efjzpfonf/}}
yk*H0efaxmufOD;wifonf 1921 ckESpf yifpif,lcJhNyD;onfh
wkdif 1923 ckEpS f arvukeo f nftxd ESpEf pS af usmcf efU tcsed , f Nl y;D
vSnf;pD;a& 40 ausmf & S d o nf h eef ; pOf a yyk & yd k u f r sm;ud k
pkaqmif;&Sif;vif;ay;cJh&onf/ jrefrmrif;tkyfcsKyfykH pmwrf;
ig;wG J u d k ,if ; ayyk & yd k u f r sm;rS cG J j cm;&S i f ; vif ; jyKjyif u m
rSwfwrf;wif a&;om;cJhonf/
OD;wifudk,fwdkif odkYrSwfwrf;wifxm;onf/

]]jrefrmrif; tkycf sKyyf pkH mwrf;udk uREyfk u


f pmMurf;a&; om;
a&;om;
1284 ck? wefaqmifrek ;f vqkwf 13 &uf Mumoya w;aeU
moyaw;aeU
rSmNmNy;D onf/ xktd aMumif;udk pma&;rsm;u tacsmul;l &m 1285
ckESpf e,kef vjynfh usmf 2 &uf Mumoyaw;aeUmoyaw;aeUrS rSm NyD;onf/
142 wuodkvfwifc
pmrsufESm 1554 &Sdonf}}
jrefrmrif;tkyfcsKyfyHkpmwrf;onf jrefrmpmaytwGuf
]]jr
]]jrefefrmpm toufquf pmwrf;Bu;D yifjzpfayonf/ xdaYk Mummif
if h
yif yk*H0efaxmuf OD;wifukd jrefrmpmay\ aus;Zl;&Siftjzpf
z pf
armf u G e f ; wif x d k u f a yonf } }
uAsmAEom&usrf;jyKq&muAsmyg&*l
eef;pOf yk&ydkuf vSnf;pD;a& 40 ausmfrS taxmuftxm;?
tudk; tum;wkdUjzifh BudK;pm;a&; om;rSwfwrf;wifcJhonfhjyif
jrefrmpmayorkdif; *E0if uAsmAEom&usrf;BuD;udk jyKpk
a&;om;cJhonf/
uAsmAEom&usrf; ed'gef;wGif-
]]y&ryl&? 0DZ,yk&? teEyk&? aZ,yk&? &wemyk&?
tr&yk&? &wemyHk paom jrefrmhOD;pGef;xGef;&m tcef;cef;
xD ; eef ; tjzmjzm ynm&S d t quf q uf qif ; ouf q nf ; yl ;
txl;pkaqmif;awmfrlcJhMuaom yd#uwf? aA'if? &mZ0if?
aq;"mwf? "rowf? &mZow?f jzwfxHk;? oGif;pm? pma[mif;?
ausmufpm? uAsm vuFmpaom vSnf;pD;a& 40 wkduf&Sdaom
rsm;pGmaom eef;pOfeef;arG ayrl yk&yduk rf t
l rSwtf om; rsm;udk
rEav;NrdKUrS &efukefNrdKUodkU aqmif,ltkyfxdef; MunfhI&aom
tpkd;&rif;ydkif pmaytrSwftom;rsm;ESifhwuG bkd;pOfquf
qif;ouf ydkifqkdifcJhaom udk,fykdifvuf&Sd ayrl? yk&ykdufrlrsm;
rSp ]]pm&if; razmfjyEkdifatmif xl;jcm;rsm;jym; udk;um;
a&;om;xm;onf/ aypmyk&ydkufrsm;ukd rSDjirf;ukd;um; a&;cGifh
&jcif;onf yk*H0efaxmufOD;wif\ xl;jcm;ajymifajrmufaom
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 143
*kPfj'yftjzpf owfrSwfxdkufayonf/
uAsmyifrrS vuFm 14 rsdK;? oDcsif; 22 rsdK;udk cGJjcm;a&;jy
xm;onf/ uAsmvuFm oDcsif;t"dym,fudk zGifhqkd&Sif;jyxm;
onfh taxmuftxm; tudk;tum; ckdifrmjynfhpHkpGm azmfjy
Edkifonf/
jrefrmuAsma&;xH;k tpOftvmudk pmqkyd nm&Sif tm;vH;k u
vdkufem rSDjirf; usrf;jyK a&;om;cJh&onf/ uAsmusrf;tjyif
owfyu kH sr;f rsm; pdppfcsuf aemuf qufwJG pmaytud;k tum;
rsm;pGm &Sif;vif;azmfjy a&;jyxm;onf/
yk*0H efaxmufO;D wifonf jrefrmpmayyk&ydu k f usr;f rsm;udk
pOfquf rjywf rSwfwrf;wif xdef;ay;cJholtjzpf ,aeUwkdif
rarhEkdifaom yk*dKvfxl;? yk*dKvfrGefjzpfygayonf/
b0jzpfpOf
OD;wif\ b0jzpfpOf razmfjyrD OD;wif\ud, k af &;twKyw d
trSmpmudk azmfjyvdkygonf/
]]uREfkyf\ twKywdukd uREkfyfudk,fwkdif wwfEkdiforQ
,xm& jzpf a p &ef pD r H a &;om; xm;cJ h a ytH h o wnf ; /
onfuo hJ Ukd a&;om;xm;cJo
h nfrmS yumoeudk jyvd k r[kw/f
uREk f y f \ om;uav;ES i f h w uG aemif v m aemif o m;wk d U
rSwfom;tm;usorQ twkvdkufemMuum qk d i f & mqk d i f & m
xd k u f o uf & m BuD ; yG m ; Muapvd k a omtusd K ;ud k
arQmf u d k ; axmuf xm; a&;om;cJ h j cif ; jzpf o wnf ; }} [k
y#dnmOfjyKxm;ayonf/
144 wuodkvfwifc
OD;wif\ b0jzpfpOf
yk*0H efaxmufrif;OD;wifonf yOroHCm,emwifrif;w&m;Bu;D
vufxuf 1223 ckESpf? wefaqmifrkef;vjynfhausmf 14 &uf?
paeaeYwGif rEav;NrdKUa&Teef;awmf taemufbuf &efenf;
wHcg; vrf;rawmfBuD;&Sd pMumtdrf zGm;jrifonf/ tzum;
toHk;pma&; 0rf;wGif;ig;NrdKU0ef r[mrif;vSocF,m bGJUcH
OD;armif/ trdum; toHk;pma&; pmqkdawmf awmiftif;
wkdufpm; r[mrif;acgif&mZm OD;b\orD; a':apmjzpfonf/
armif w if o nf ud k ; ES p f o m;t&G , f w G i f tr&yl & Nrd K U
bHkausmfausmif;wkduf pmayoifMum;cJhonf/ 11 ESpfom;
t&G,fodkY a&mufaomtcg &SifomraPjyK bHkausmfausmif;
wduk &f dS q&mawmfEpS yf g;xH qnf;uyfum pmayy&d,wrd sm;udk
oifMum;cJhonf/ omraPbGJUawmfrSm &Sifedrv jzpfonf/
13 ESpfom; t&G,f &Sifedrvonf uif;0efrif;BuD;a&;om;
aom t!oH acy"rmowfvuFm 72 ydk'fudk EIwfwkduftm*Hk
aqmifEkdifHkru teuft"dym,fudk q&mawmfbk&m;BuD;
oifMum;xm;onfhtwkdif; uif;0efrif;BuD;a&SUwGif jyefqkd
ajzMum;Ekdifojzifh uif;0efrif;BuD;\ csD;rGrf;axmremjyKjcif;udk
cH&onf/ xkdtcsdefrSp xif&Sm; ausmfapmvmcJhonf/
&Sifedrvonf touf 15 ESpft&G,fwGif &SifvlxGuf
rif;wkef;rif;w&m;BuD;ESifh &wem*D&dpH oDaygrif;w&m;wdkY\
vufatmufwGif a&Twkduf? NAJwdkuf? vTwfawmfponfwkdY
pma&;awmft&mjzifh trIxrf;onfrSm 23 ESpftxd jzpfonf/
1242 ck E S p f oD a ygrif ; vuf x uf w G i f aZw0ef a qmif
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 145
usif;yaom pma&;awmf pmar;yGJ owfyHkowfnTef;zufwGif
yxr&onfhtwGuf ]aemf&xmausmfxif} bGJUukd &&SdcJhonf/
OD;wifonf touf 23 ESpft&G,frS 26 ESpf wkdif
jrefrmrif;rsm; tkyfcsKyfrIacwfrS t*Fvdyfrif; tkyfcsKyfaom
acwfodkY tul;wGif rEav;vTwfawmf jrefrmynm&SdBuD;
rsm;ESifhtwl trIxrf;cJhonf/ touf 27 ESpfrSp 33
ESpft&G,fwdkif jrefrmjynf twGif;0efrsm;Hk; pmawmfjyef
XmeESifh ausmufpmXmewGif trIxrf;&GufcJhonf/
1257 ckESpfuph yk*HNrdKUtkyf&mxl;rS wpfqifhxuf
wpfqifhwuf trIxrf;cJh&m touf 46 ESpft&G,fwGif
e,fydkif0efaxmuf jzpfvmcJhonf/ OD;wifonf yk*HtaMumif;
t&mudk ESUH pyfaocsmpGm odojlzpfaomaMumifh (yk*0H efaxmufO;D wif)
[k wGifcJhonf/ touf 49 ESpft&G,fu a*smhbk&if\
aiGb,uf &cJhonf/
e,fykdif0efaxmuftjzpfESifh touf 52 ESpf t&G,fwGif
usuf o a&aqmif a&T p vG , f & rif ; (au- tuf p f - trf )
bGJU&cJhonf/
tNidrf;pm;,lNyD;aemuf &efukefwuodkvf jrefrmpmay
*kPfxl;wef; wpfESpfwm pmayydkYcscJhonf/ &efukefwuodkvf
rS *kPfxl;aqmif r[m0dZmbGJU &cJhonf/
uAsmAEom&usrf;? jrefrmrif;tkyfcsKyfyHkpmwrf; ig;wGJ?
yk*HOD;wif tajzusrf; tygt0if 48 tkyf? pmwrf;usrf;
pm&if;0if jyKpka&;om;xm;cJhonf/
*kPfxl;aqmif r[m0dZmbGJU&csdefrSm yk*H0efaxmufOD;wif
146 wuodkvfwifc
rSm touf 71 ESpf&SdaeNyDjzpfonf/ jrefrmou&mZf 1295
ck? c&pfEpS f 1933 touf 72 ESpt f &G,wf iG f uG,v
f eG cf ohJ nf/
yk*0H efaxmufrif;OD;wifonf NAwd o
d Qtpd;k & bGUJ xl;*kPx f ;l
rsm; xl;jcm;pGm&ouJhodkY jrefrmrif; vufxufwGifvnf;
aemf&xmausmfxifbGJUxl; &cJhonf/ &efukefwuodkvf\
*kPfxl;aqmif r[m0dZmbGJU &cJhonf/
jrefrmpmayorkdif;wGif uAsmAEom&usrf;BuD;? jrefrmrif;
tkyfcsKyfyHk pmwrf;ig;wGJ xl;uJpGma&;om; rSwfwrf;wifcJhzl;
oljzpf&m jrefrmpmay aus;Zl;&SifBuD;tjzpf *kPfjyKazmfjytyf
ayonf/ /
]] bmompmayta&;tom;ESiph f yfvsO;f ? tcuftcJ BuaKH wGU
ae&jcif;\ t&if;rlvonfum;? bmompmay twKywd tpOf
tvmudrk avHvm ruRr;f usijfcif;aMumifo h mvQif jzpfonf[k
xifjrifoabm &&do S jzifh jrefrmpmed'gef;udk pD&ifa&;om;
jzpfonf[k OD;xGe;f az\ jrefrmpmay &nf&, G cf suof abm
w&m;ukd a&;om;jyq qkx
dk m;ayonf/
}}
jrefrmpmayorkdif;? jrefrmowif;pmorkdif;wGif
armfuGef;0if armfuGef;wifxkdufol

jrefrmpmtwKywdac: jrefrmpmed'gef;(pwkwtBudrf
ykHESdyfjcif;) pmtkyfpmrsufESm 15 -
]]bmompm ta&;tom;ESifh pyfvsOf; tcuftcJBuKH
awGUae& jcif;\ t&if;rlvonfum; bmompmay twKywd
tpOftvmukd ravhvm ruRrf;usifjcif;aMumifh omvQif
jzpfonf[k xifjrifoabm &&Sdojzifh ]]jrefrmpmed'gef;}} ukd
pD&ifa&;om;jzpf\ [l OD;xGef;az\ jrefrmpmay &nf&G,f
csuf oabmw&m;udk a&;om;jyqkdxm;ayonf/
jrefrmpmonf jrefrmwdkY\ taoG;tom;wrQ jzpfay
]]jref
wum;/ aoG;om;wrQwnf;[laom jrefrmpmqkwf,kwf
vQif trsKd;tEG,f qkwf,kwfjcif;yif jzpfaywum;[k
150 wuodkvfwifc
apwem&if;&Sdojzifhvnf; usrff;ukd a&;om;&\}}
[l ]]jrefrmpmed'gef;}} wGif azmfjyxm;&m OD;xGef;az\
jrefrmpmay zGHUNzdK;wdk;wufapvkdaom apwemum; BuD;rm;
us,fjyefY eufIdif;vSbdonf/
OD;xGef;azonf jrefrmpmayzGHUNzdK;wdk;wufapa&;twGuf
jrefrmowfykHusrf;? jrefrmpmaya&;xkH;usrf;? jrefrmtbd"mef
rsm; &So d ifah Mumif; pmayaqmif;yg;rsm;pGm a&;om;vIyaf qmfco hJ l
jzpfayonf/
jref r mpmay zG H Y N zd K ;wd k ; wuf a pa&; vI H Y a qmf t m;ay;
a&;om;aom pmayaqmif;yg;rsm; pkpnf;NyD; 1958 ckESpfwGif
tb,fhaMumifh jrefrmpm rwdk;wufoenf;}} pmtkyfudkyif
]]tb,f
xkwfa0cJhonf/ ]]jref jref r mpm aumf r &S i f } }}wGif tzGJY0ifwpfOD;
tjzpf yg0ifxrf;aqmifum jrefrmpmay zGHUNzdK;wdkd;wufa&;
twGuf wpffzufwpfvrf;rS pGrf;aqmifcJhol jzpfayonf/
1930 jynfhywf0ef;usif jrefrmpmay a&tvsOfajymif;cJhp
jyKonfh umv acwfprf;pmay a0zefa&;wGif OD;xGef;azonf
armif } trnfcHvsuf a0zefa&;aqmif;yg; a&;om;wifjy
]armif
cJo
h nf/ ]armif} trnfcH OD;xGe;f azonf 1934 ckEpS f arv 3
&ufaeYxkwf ol&d,owif;pmwGif ]]acwf acwf p rf ; yk H j yif f r sm;}}
acgif;pOfjzifh tm;ay;axmufcH a0zefa&;om;cJhonf/
OD;xGef;azonf jrefrmpmayorkdif;wGif ]]jrefrmpmed'gef;}}
jzifh jznfh pGrf;yg0ifonfhenf;wl ]]acwfprf;pmay}}avmuudkyg
wpfNydKifeufwnf; tm;ay;ulnDcJhay&m jrefrmpmayorkdif;
wGif armfuGef;0if armfuGef;wifxdkufayonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 151

jrefrmhowif;pmwkdufwGif armfuGef;0if armfuGef;wifxdkufol


OD;xGef;azonf 1921 ckESpfwGif ol&d,ukrPDvdrdwufrS
OD;pD; xkwfa0aeaom ]]bm;rm;atmh bm;rm;atmh qm;Am;}} t*Fvdyf
owif;pmrS owif;axmuftjzpf pwifvkyfukdifcJhjcif;jzifh
owif;pmavmuodkY 0ifa&mufcJhonf/ jrefrmbmomxkwf
ol&d,owif;pmwGif owif;axmufb0rS ]n} t,f'Dwm
txd pmawGUvufawGU owif;pmorm;wpfOD; taejzifh
vkyu f idk cf yhJ gonf/ OD;xGe;f az]n}t,f'w D mb0wGif xkad cwfu
owif;pmavmu tqifhtwef;t& wpfvvQif vc 140
usyf w nf ; [l a om vctrsm;qk H ; &aom nt,f ' D w m
jzpfcJhygonf/
1936 rS 1940 jynfhESpftxd OD;xGef;azonf ]ol&d,}
]jrefrmhtvif;}ponfh owif;pmrsm;wGif txl;owif;axmuf
tjzpfvnf;aumif;? aqmif;yg;&Sit f jzpf vnf;aumif; vkyu
f idk f
cJhonf/
1934-40 jynfhESpfwkdYwGif OD;xGef;azonf rdrduRrf;usif
aom t*Fvyd f vufa&;wdyk nmjzifh tkycf sKyaf &; Oya'opft&
a&G;aumuf wifajrmufzGJUpnf;cJhxm;aom Oya'jyK atmuf
vTwaf wmfwiG f t*Fvyd f bmom vTwaf wmfvufa&;wkd owif;
axmuftjzpf 0ifa&mufvkyfukdifcJhygonf/
1942 ckESpf 'DZifbmv 30 &ufrSp 1946 ckESpftxd
Armh acwf } owif;pm t,f'DwmcsKyftjzpf vkyfukdifcJhNyD;
]Armh
152 wuodkvfwifc
1946 ck E S p f r S 1948 ck E S p f t xd [H [ m0wD o wif ; pm
t,f'DwmcsKyftjzpfvnf; vkyfukdifcJhygonf/
OD;xGe;f azonf trsK;d om;vIy&f mS ;rIBu;D wGif tcef;wpfcef;
tjzpf yg0ifcJhaom 1920 jynfhESpf yxraumvdyfoydwfBuD;
us&mwm0efukd 0ifa&muftrIxrf;aqmifcJhygonf/ oydwf
arSmufausmif;om;wkdY\ 26 OD;aumifpD0iftjzpf wm0efay;
tyfjcif; cHcJh&ygonf/
owif;pmavmuokYd 0ifa&mufvmcJah om OD;xGe;f azonf
*sDpDbDatac: jrefrmtoif;csKyfBuD;\ uGefz&ifhtm;vkH;vkdvkd
udkf,f wkdifwufa&mufowif;,lNyD; owif;pmxJwGif zwfcsif
pzG,fjzpfatmif a&;om;azmfjycJhygonf/
1931 ckESpf om,m0wDawmifolv,form; ta&;
awmfykHacgif;aqmif q&mpH\trIwGif tptqkH; ukd,fwkdif
owif;,lcJhNyD; q&mpHtm; e,fcsJUw&m;kH;rS ] w&m;Oya't&
owfjzwf&ef} trdefYay; cH&NyD;aemuf q&mpHa&;om;aom
aq;usrf;pmrlcukd EkdifiHtwGuf tusKd;&Sd&m&SdaMumif; xkwf,l
okH;pGJcGifhjyKcsufukd q&mpHudk,fwkdif vufrSwfa&;xkd; ay;tyf
jcif; cH&onf/
OD;xGe;f azud,k wf idk f wm0efct
H ,f'wD mtjzpf xkwcf ahJ om
]]jrefrmh aeYpOf}} owif;pmBu;D wGif wkAYd rmtpnf;tk;H vIy&f mS ;rI
owif;rsm;udk trsm;qk;H ae&may;cJh rHk Qru ocifacgif;aqmif
wkYd\ aqmif;yg;rsm;udkvnf; tawmfrsm;rsm; azmfjycJhygonf/
1937 ckESpfwGif wkd;wufaom? acwfrDaom t,ltq
rsm; jyefYyGm;atmif tm;xkwfvmcJhaom ]]e*g;eD}} pmtkyf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 153
toif;ESifhvnf; OD;xGef;azonf aygif;zufrdvmcJhonfudk
awGUcJh&ygonf/

b0jzpfpOftusO;f
OD ; xG e f ; az(1900-1974)onf rvI d i f N rd K Ue,f o&uf
aumif;yif&Gm Zmwdjzpfonf/ 1900 jynfh Mo*kwfv 5 &ufaeY
wGif zGm;jrifcJhonf/
rdwDvmatbDtrfausmif;wGif pwifynmoifMum;cJhNyD;
rEav; omoemhEk*[ Ak'bmomausmif; qufvufynm
oifMum;&m 1918 wGif q,fwef;atmifonf/ xkdYaemuf
&efukefaumvdyf qufvufynmoifonf/ 1921 jynhfESpf
wuodkvfoydwf yg0ifolwpfOD; jzpfonf/
atmhqm;Am; t*Fvdyfowif;pmwGif 0ifa&muf trIxrf;
NyD; ol&d,owif;pm\ n t,f'Dwmtjzpf trIxrf;onf/
'kw, d urmppf aemufyikd ;f wGif [Hom0wDowif;pmt,f'w D m
jzpf v monf / 1947 ck E S p f w G i f [oF m taemuf y d k i f ; rS
Oya'jyKvTwfawmfokdY a&G;aumufwifajrmufjcif; cH&onf/
1948 ck E S p f w G i f jyef M um;a&;0ef B uD ; ? 1952 ck E S p f w G i f
,Ofaus;rIXme0efBuD;tjzpf 1953 ckESpftxd wm0ef,lcJh
onf/ xkdYaemuf xG e f ; aeY p Of o wif ; pm pmukd wnfaxmif
t,f'DwmcsKyftjzpf wm0ef,laqmif&GufcJhonf/
jrefrmEdkifiH owif;pmq&mtoif;OuXESifh jrefrmEkdifiH
pme,fZif;OuXtjzpf wm0ef,lcJhonf/
154 wuodkvfwifc
jref r mpm ed ' gef ; (1933)}} ES i f h ]]tb,f h a Mumif h
]]jref
jrefrmpm rwdk;wufoenf;}} (1951)pmtkyfrsm; jyKpkcJhonf/
1974 ckEpS f ? Ed0k ifbmv 18 &ufaeYwiG f uG,v f eG cf o
hJ nf/
jref r mpmed ' gef ; [laom ol\pmayorkdif; wpfckay:
]]jref
xGufvmaomtcg olYukd pmayorm;taejzifh av;pm;cJh
ygonf/}}
]]owif;pmorkid ;f OD;xGe;f azvnf; rSww f idk f wpfcyk ifjzpf
onf}}

armif x iif
pma&;q&m? owif ; pmq&marmif x if u txuf y g
twkdif; jrefrmh aeYpOfOD;xGef;az[k *kPfjyKa&;om;cJhygonf/
OD;xGef;azonf owif;pmq&moufwrf;tm;jzifh ESpfaygif;
ig;q,fcefY &SdcJhonf/ owif;pmq&mb0rS 0efBuD;txd
a&mufcJhzl;onf/
OD;xGef;azonf 1920 jynfhESpfrS uG,fvGefonftxd
jrefrmpm wnfwHha&;? zGHUNzdK;wkd;wufa&;ukd a&S;IBudK;yrf;
pGrf;aqmifay;cJhonf/
]]ol&d,}} owif;pmwkdufwGif pwifwm0ef,lcJhpOfu
pmjyifq&m ocifu, kd af wmfridI ;f trnfcH q&mvGe;f tp&Sad om
jrefrmynm&Sifrsm;ESifh uRrf;0if&if;ESD;cJh&NyD; jrefrmpmta&;
tom;ukd avhvmcGifh&cJhonf/
jref r mynm&S i f B uD ; rsm;ES i f h avh v mqnf ; yl ; cG i f h & NyD ;
jrefrmpm zGHUNzdK; wdk;wufa&;twGuf BudK;yrf;csufwpf&yftjzpf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 155
1934 ckESpfwGif ]]jref jrefrm pmaytwKywd}} ac: ]]jref jrefrmpm
ed'gef;}} ukd jyKpkxkwfa0cJhonf/ q&mBuD; OD;azarmifwif\
jrefrmpmayorkdif;\ ed'gef;[k qkd&ayrnf/
OD;xGe;f azonf tcGit hf cgBuKw
H idk ;f jrefrmpm zGUH NzKd ; wd;k wuf
a&; vIUH aqmfay;aom aqmif;yg;rsm;pGm a&;om;cJo h nf/ a[majymyG?J
aqG;aEG;yGJrsm;tjyif jrefrmhtoHrSyif vIHUaqmfa[majym
toHvTifhcJhonf/ xkdokYd toHvTifha[majymcsufrsm;teuf
1970 jynfhESpf Edk0ifbmv 23 &ufaeYu jrefrmhtoHrS
OD;xGef;az\ trsKd;om;aeY a&T&wkobif toHvTifhcsufonf
odkY orkdif;wGifcJhonf/
]]rsK;d csppf wd "f mwfjzifh xGe;f um;vmcJw h hJ trsK;d om;ausmif;
rsm;rS rsKd;cspfyk*dKvfrsm;udk arG;xkwfay;cJhygw,f/ tJ'D
oydwaf rSmuf awmfveS rf [ I m &efuek w f uovdk f jrefrmpm
0dZm *kPx f ;l wef;bGUJ ,lEikd o
f nftxdd oifMum;ykcYd say;cJw h hJ
jrefrmpmXmeBuD;wpfckudkvnf; jzpfay:apchJygw,f/
jref r mbmomuk d k H ; ok H ; bmompum;tjzpf o k d Y v nf ;
a&mufvmapcJhygw,f/ jrefrm&mZ0iforkdif;udk rSefuef
aom I a xmif h r S Munf h I a vh v mapum Zmwd a oG ;
Zmwdrmefukd wuf<uapygw,f}}
OD ; xG e f ; azonf aqmif ; yg;rsm; a&;om;&mwG i f
owif;axmufwpfOD;}}}}trnfukd tjrwfwEd;k wefz;kd xm; cH,l
]]owif
vsuf a&;om;cJo h nf/ acwfopfpmay tjriftawG; a0zef
a&;om;&mwGifrl ]]armif}}uavmiftrnfukd cH,lcJhonf/
owif;pmq&mwpfOD; yDopGm owif;a&;jcif;? aqmif;yg;
156 wuodkvfwifc
a&;jcif;? acgif;BuD;ykdif;a&;onftxd wm0ef,la&;om;EdkifpGrf;
&Sdonf/
jrefrmpmay wkd;wufa&;twGuf vIHYaqmfay;cJhonfh
jrefrmpmayorkdif;wGif pmayorm;tjzpf av;pm;xkdufol?
jrefrmowif;pmorkdif;wGifvnf; xl;uJpGm pGrf;aqmifEdkifcJhol
OD;xGef;aztm; jrefrmpmayordkif;? jrefrmowif;pmorkdif;
wGif armfuGef;0if armfuGef;wifxkdufol jrefrmpmayaus;Zl;&Sif
BuD;tjzpf *kPf,lazmfjytyfayonf/ /
]]
A[kow
a&TjynfO;D bwifonf jrefrmpm ? jrefrmrI ? jrefrmh,Ofaus;rI
k <u,f0vGe;f ol jzpfonf/ pmawGUvufawGU rsuaf wGU
uRr;f usio f nf? jrefrmpmay? jrefrmrIordik ;f ESihf jrefrmh8w D
avmuwGif rarhEik d ?f armfreG ;f wifxu
kd o
f t
l jzpf *kPjyfY Krw
S w
f rf;
wif tyfayonf/
}}
jrefrmhpmqkd a&TjynfOD;bwif
(1256-1328)

a&TjynfOD;bwifonf jrefrmpmqkdwpfOD; yDovSonf/


jrefrmpmukd qkdajyma[mjyEdkifolwpfOD; jzpfonf/ OD;armif
armifwif(r[m0dZm)\ trSwfw&yk*Kdvfrsm;wGif a&Tjynf
OD;wif taMumif;ukd trSwfxifxif a&;om;cJhonf/

trSwfw&pmqkd
a&TjynfO;D bwifonf 1328 ckEpS ?f ewfawmfvqef; 1 &uf
pmqkad wmfaeYwiG f rEav;'g;wef;&yf aetdrfwGif kwfw&uf
uG,fvGefcJh&Smonf/ jrefrmpmqkd jrefrmrIukd a&;jykHru
qkdjyEkdifol[k xif&Sm;cJhonf/ &mr&uefukd toiftjy jynfh0
ykdifEdkifrQru &uefqkdykHqkd[efukd vufawGUusus qkdjyEdkifol
q&mwpfOD;jzpfonf/
160 wuodkvfwifc
a0E&mZmwfawmfBuD;ukd *gxmwpfaxmifjzifh &Gwfqkd
a[majymEkdifol jzpfonf/ ]] a&Tjynfwdkuf a&Tjynfudk,f
awmfav; }} [l ausmfMum;xif&Sm;onf/ odOnf;rif;BuD;ESifh
zkwdrdzk&m;wdkYtaMumif;ukd wnfwnfwHhwhH cHhcHhnm;nm;
a[mMum;jycJhonf/
a0E&mESifh r'Da'0DwkdY ajymqkdykHqkd[efukdrl eef;qefpGm
ajymjyavh&Sdonf/ om;awmfZmvDESifh orD;awmf uPSmpdefwdkY
a[muGufrSmum; oem;p&m ukPm&o tjynfht0 a[mjy
cJh&m pG,fpkH&pmqkd wpfOD;tjzpf xl;xl;jcm;jcm; ausmfMum;cJh
onf/
trSwfw&pmqkdonf pmqkdawmfaeYrSmyif trSwfw&
uG,fvGefcJhonfudk jyefvnftrSwfw& a&;jyae&jcif; jzpfyg
onf/

wuokdvfq&mwpfOD;
a&T j ynf O D ; bwif o nf wu o d k v f q &mwpf O D ; vnf ;
jzpfonf/ rEav; wuov kd o
f ;D jcm; wnfaxmifvmaomtcg
1958 ckESpfrSyif pwifum okawoe a[majymykdYcsay;cJh&m
trSwfw&toHoGif;,lcJh&m BudK;acG aygif; 27 acGcefY&SdcJhonf/
jrefrmuAsm &wk &uef tJtef oDqkdrIrsm; ukdyg trSwfw&
toHoGif;,lxm;cJhonf/
rE a v;wu o k d v f jyif O D ; vG i f p pf w u o k d v f r sm;wG i f
pmayynm a[majymykdYcsay;cJhonf/ a&TjynfOD;bwifonf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 161
wuodkvfwGif ynmroifcJh&aomfvnf; wuokdvfrsm;wGif
atmifjrifaom q&mwpfql jzpfcJhygonf/ rEav;NrdKU q&m
twwfoifodyHwGif jrefrmpm? jrefrm&mZ0ifudk oifjycJhol
jzpfonf/

ynm&SifokawoD
rEav;NrdKUESifh ywfoufaom &weme'DarmfuGef;ukd
wuokdvf q&mrsm;u enf;cHavhvm&ef vmMu&m a&Tjynf
OD;bwifu rEav; awmifajcrSp jrpfawmfwl;azmuf&m
jyaom jrpfawmfyHk yk&yku d Bf u;D ESiw
hf uG a[majymykcYd s vufawGU
jyoay;cJhonf/
q&mBu;D onf pmawGUvufawGUrsuaf wGU ykcYd savh&ydS gonf/
OD;wdk;\ &mr&uefrS oZifyef;bGJUukd &Gwfqkd&Sif;jy&mwGif
uRrf;usifEdkifeif; ESHUpyfvSygonf/
rEav;? rw&m? pOfhul;e,f pusifawmifay:wufa&muf
avhvm&mwGif a&TjynfOD;bwifonf wynfhrsm;ESifhtwl
yg0ifcJhonf/ ausmufqnf "mwfawmfawmif wuf&mwGif
udk,fwdkfif yg0ifcJhonf/ rEav;ywf0efusifwcGif avhvma&;
c&D ; xG u f M u&mwG i f q&mBuD ; tNrJ yg0if v k d u f y gavh & S d N yD ;
pmayrpyf orkdif;rwif&ao;aom rSwfwrf; rSwf&mrsm;udk
a&TjynfOD;bwifxHrS &,lrSwfom;EdkifcJhMuygonf/ a&Tjynf
OD;bwifonf ynm&Sio f ak woDwpfO;D tjzpf txl;*kPjf yKrw S f
wrf;wif xkdufayonf/
]]trdjrefrmjynf}} taMumif;ukd n 7 em&DrS 12 em&Dru
162 wuodkvfwifc
a[mjyavh&SdaMumif; od&ygonf/

usrf;jyKq&m &mZ0ifq&m
a&TjynfOD;bwifonf &mZ0ifpmwifcJhol jzpfonf/
rSefeef;&mZ0ifawmfuav;
ppf u k d i f ; awmif o rd k i f ; wk d Y u d k jyKpk a &;om;xm;cJ h o nf /
a&S;pmpkrsm; pkpnf;NyD; pmayavmupmtkyfukd xkwfa0cJhonf/
a&TjynfOD;bwifonf jrefrmpmay&SmazGavhvm rSwfom;
xm;orQ aqmif;yg;rsm;pGm a&;om;xm;cJhygonf/
rEav;okw0kepmwrf;? [Hom0wDr*Zif;? ol&d,
r*Zif;rsm;wGif q&mhaqmif;yg;pmrsm;ukd rSwfom;avhvm
&ygonf/
Ir0? jr0wD? aiGwm&Dr*Zif;rsm;wGif pOfqufrjywf
a&;om;cJhonf/

*D w ok a woD a&T j ynf O D ; bwif


jr0wDrif;BuD;OD;p\ pmay*Dwudk &SmazGokawoejyK
a&;om; jyKpkcJhonf/ ]]jr0wDpmay*Dw}} pmtkyftjzpf
xkwfa0cJhonf/
a&TjynfOD;bwif-
]]jr0wDrif;BuD;rSm oDcsif;oDqkdrI? wD;rI? a&;om;rIwkdYwGif
xdyfqkH;odkY a&mufaom yg&*lwpfa,muf jzpfavonf}} [l
okH;oyf qkH;jzwfxm;cJhayonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 163
a&TjynfOD;bwifuyif-
]]armifprSm ppfukdif;NrdKU taemufzsm; tpDcHac:aom
&Gmi,fuav;rSm aexkdif&aMumif;udk a&S;pmqkdtrSwftom;
wpfckrSm awGU&onf}} [l jr0wDpmay*DwpmtkyfwGif azmffjy
xm;onf/
jrefrmheef;"avh A[kokw<u,f0onf/ oOmvDa0g[m&
ESihf ywfouf a&TjynfO;D bwif\ t,ltq wifjycsuo f nf
ckdifrm wdusvSonf/
]]oOmvDrSm xkdif&efae&mudk Budrfcwf vkyf&rnf/
tif;ysOfrSmvnf; Budrfcwfvkyf&rnf ponfjzifh eef;awmfu
ypnf;rsm; vkyfaqmif&ef bkd;awmfbk&m;u tar;awmfudkajz
aomarmif;axmifomoemykid q f &mawmf\ tar;awmfajzpmwrf;
rSm odomvS&um; oOvDonfxkdif&ef ae&mjzpfonfudk
rSwf&rnf}}

a&TjynfOD;bwif b0jzpfpOftusOf;
a&TjynfOD;bwifudk rEav;NrdKUtaemufjyif arC*D&d&yf
wGif tzNrdKU olBuD;OD;aiGyk? trd a':jrpfwkdYrS ou&mZf 1256
ckESpf uqkefvqkwf 11 &uf t*FgaeYwGif arG;zGm;cJhonf/
arG;csif;[l tazwltaruGJ arC*D&dNrdKUrolBuD;a[mif;
OD;ukdBuD;ac: nDwpfa,mufomvQif &SdcJhonf/
a&TjynfOD;bwifonf i,fpOfu rEav;NrdKUjyif vufeuf
wduk 0f ef Od;D atmifrif;wnfaxmifaom "r&mrwdu k w
f iG f ynm
pwifoif,lcJhonf/ xkdYaemufwGif rEav;NrdKUtaemufjyif
164 wuodkvfwifc
qifwJwkdufopfwGif &SifomraPb0jzifh qufvufynm
oif,lygonf/ 5 ESpfom;wGif vlxGuf touf 18 ESpf
a&mufaomtcg &SifomraPwzef jyefjyK touf 20
jynhfaomtcgwGifrl yOif;wufcJhonf/ a[rmoD0efwdkufwGif
vnf; MumjrifhpGm ynmqnf;yl;cJhonf/
a&Tjynfq&mBuD;\ vufOD;q&mrsm;rSm a[rmoD0ef
q&mawmfESifh qifwJq&mawmfwdkY jzpfygonf/
q&mOD;bwifEiS yhf wfouf trnfemra&SUwGif ]]a&Tjynf}}
pum;vkH; tb,fhaMumifh okH;pGJac:a0:onfudkvnf;aumif;?
tEkynma&;? Edik if aH &;e,fy,fwiG f q&mBu;D OD;bwif tb,fyHk
yg0ifpGrf;aqmifcJhonfudk vnf;aumif;? om;jzpfoludk,fwkdif
jrefrmpmayavmu pmtkyf ed'gef;(i) tu&mwGif odkY
jynfhjynfhpkHpkH wifjyxm;avonf/
]]a&TjynfBuD;eD;atmifyifvSrf; eef;a&T&dyfvIH a&Tbkd[Hom
uGef;rSmv ,Gef;eufu,fpD jy'fqDu}} tpcsDonfhoDcsif;
onf rEav;NrdKUwGif jyefYESHUacwfpm; cJhzl;ygonf/
xkdoDcsif;jyefYESHUaepOfu a&TjynfOD;bwifrSm touf 20
cef Y & S d y gNyD / a&T j ynf O D ; bwif ynmoif o nf h a usmif ; rS m
a&Tjynf&yfwGif &Sdygonf/ a&Tjynf&yfrSm a&Tjynfjrif;wyf
tpkom; aexkdif&mt&yf jzpfayonf/
okdYjzpft&yfudk taMumif;jyKvnf;aumif;? a&Tjynf
oDcsif;ukd tpGJjyKvnf;aumif; ]]a&TjynfOD;bwif}} [l
wGifprSwf jyKvmjcif; jzpfygonf/
a&TjynfOD;bwif &[ef;b0wGif pmcsjcif;? "ruxdu
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 165
tjzpfjzifh w&m;yGJpOftrsm;tjym; a[mMum;jcif;? oHCmor*D
toif; acgif;aqmiftjzpf yifeo D uFe;f 0wfum 0HomEkEidk if aH &;
vIyf&Sm;rIjyKjcif;wkdYum; ajymif;vGJa&TUvsm;aeonfh tcsdef
tcgESit hf rQyif jzpf\/ &[ef;0wf 9 0gt&wGif vlxu G yf gonf/
xkdYaemuf trsKd;om;EdkifiHa&;twGif; 0ifa&muful;ajymif;cJhyg
onf[k azmfjyxm;onf/ a&TjynfOD;bwifonf trsKd;om;
ausmif;rsm; wnfaxmifrIESifhywfouf pdwf"mwfjrifhwif
vGef;onf/ rEav;NrdKU A[kdtrsKd;om;ausmif;BuD; pwifjyKpk
ysKd;axmif&m udk,fwdkifyg0ifaqmif&GufkHrQru jrefrmESifh
&mZ0ifq&mtjzpfyg wm0ef,l xrf;&GufcJhonf/ trsKd;om;
ausmif;ay: tvGefoHa,mZOfBuD; om;orD;rsm;ukdyif
xkdausmif;rSvGJ tjcm;ausmif;wGif xm;avhr&Sday/
ausmif;q&mb0wGif 10 ESpfrQ xrf;aqmifNyD;aemuf
EdkifiHa&;orm;b0ukd vkH;vkH;vsm;vsm; cH,la&muf&SdoGm;onf/
'kwd,urmppfBuD; jzpfumeD;wGifwpfBudrf? ppfNydD;aemufykdif;
wpfBurd f ESpBf urd w
f idk w
f idk yf if rEav;NrKd U jrLeDpy,fvBl u;D tjzpf
vkyaf qmifcahJ o;onf/ vTwaf wmftrwftjzpfvnf; aqmif&u G f
cJhonf/
rEav;ta&;ydkif bm&ifwefvufxufwGif yk'fr(5)jzifh
tzrf;cHcJh&onfrSm vGwfvyfa&;r&rD 5 &uftvkdrS vGwf
ajrmufcJhonf/
jrefrmEdkifiHvGwfvyfa&; &NyD;aemufydkif;wGifrl a&Tjynf
OD;bwifonf pmaya[majymyGrJ sm;wGif a[majymjcif;? r*Zif;
tapmifapmifwGif vlrIa&;udpwdkYwGif yg0ifulnDjcif;wkYdukd
166 wuodkvfwifc
pdwftm;xufoefpGm aqmif&GufcJhonf/ xkdYjyif EdkifiHhwm0ef
0w&m;rsm;jzpfaom rEav;NrKd U q&mtwwfoif odyaH usmif;
jrefrmpmayXmerSL; wm0ef,lcJhonf/
orkdif;okawoeaumfr&Sif okawoeXmerSL; (*Dw)
wm0ef ausyGefcJhonf/
rEav;yefwsmESifh tEkynmausmif; ausmif;tkyfBuD;
tjzpf xrf;aqmifcJhonf/
1328 ck pmqkdawmfaeYwGif pmayynm&Sif a&Tjynf
OD;bwifonf pmaya[majymyGJwpfckNyD; a[majymyGJwpfck
oGm;cgeD;wGif uG,v f eG cf &hJ &Smonf/ trsK;d om;pmqkd yDoaMumif;
ud k ord k i f ; u ouf a ownf c J h o nf h a&T j ynf O D ; bwif y if
jzpfayonf/
a&TjynfOD;bwifonf jrefrmpmjrefrmrI jrefrmh,Ofaus;rI
A[k o k w <u,f 0 vG e f ; ol jzpf o nf / pmawG U vuf a wG U
rsufawGUuRrf;usifonf/ jrefrmpmay jrefrmrIorkdif;ESifh
jrefrmh*DwavmuwGif rarhEdkif armfuGef;wifxkdufoltjzpf
*kPfjyKrSwfwrf; wiftyfayonf/ /
usrf ; nT e f ;
trS w f w &yk * d K vf r sm;-
OD ; armif a rmif w if ( r[m0d Z m )
jr0wD p may*D w - a&TjynfOD;bwif
jref r mpmayavmued ' gef f ; - a&T j ynf O D ; bwif
]] OD;armifBuD;onf jrefrmpmygarmujzpfaomfvnf;
urmo
Y rdik ;f ukyd g uRr;f usiEf pHS yfveG ;f ol[k trTr;f wifvykd g
onf/
}}
jrefrmpmay jrefrmpum;ajyynm&Sif
jrefrmpmay jrefrmpum;ajyynm&Sifonf jrefrmpm
ygarmu OD;armifarmifBuD;ukd qkdvkdayonf/ jrefrmpmXme
ygarmursm;wGif jrefrmpum;ajyoifMum;a&;ukd OD;pm;ay;
vrf;nTefcJhaom pmayynm&SifwpfOD; jzpfayonf/
q&mOD;armifarmifBuD; yg0ifa&;om;cJhaom pme,fZif;
pmpkpm&if; 15 rsKd;cefY&SdcJhonf/ q&mBuD;onf pum;ajy
orm;[lyif armfuGef;wifcsifygonf/ q&mBuD;a&;om;
xm;cJhaom pmpkpm&if;wGif cspf&nfwl(oZifyef;bGJU) uAsm
wpfy'k o
f m awGU&aMumif;udk ]]&efuek w
f uov
dk f jrefrmpmXme
ESpf 60 jynfh txdrf;trSwfpmapmif}} wGif azmfjyxm;onf/
q&mBuD;onf pum;ajyorm; yDovSygonf/ q&mBuD;
aemufqkH; pmayvuf&mrGefonfyif ]]jrefrmpum;ajyorkdif;}}
jzpfaeygonf/
170 wuodkvfwifc
q&mBuD;onf jrefrmpmay pum;ajytusKd;jyKpmtkyfrsm;
pG m a&;om; jyKpk x k w f a 0cJ h o nf / q&mBuD ; jyKpk c J h a om
pmtkyrf sm;teuf pmrsuf I (1964)? tok;H csjrefrmpm (1970)?
a,mifwwfrSm;wwfaom pmvkH;aygif;rsm;(1970) ponfh
pmtkyfrsm;onf jrefrmpmay jrefrmpum;ajy pmayjrifhrm;
a&;ukd a&SUwef;rS a&S;ItusKd;jyKcJhonf/ jrefrmpmay jrefrm
pum;ajyynm&Sif[lyif armfuGef;wiffcsifygonf/

pmaytoiftjyaumif;aomq&mBuD;
]]]]wuodkvfarmifarmifBuD;ESifh uRefawmf}} aqmif;yg;wGif
q&m rif;,ka0u okdY a&;jyxm;onf/
]]q&mu zD v 'if a [m a&;orQ pmtk y f t m;vk H ; uk d
zwfzl;aMumif; ajymjyonf/ zDv'ifa[m\ pdwfapwemESifh
tjrifus,rf w I uYkd kd av;pm; ESpo
f ufonfEh iS t
hf rQ zDv'ifa[m\
pum;ajya&;[efukd ESpfoufaMumif;? olpum;ajya&;&mwGif
zDv'ifa[m\ a&;[efukd twk,l vkdufemcJhaMumif; ajymjy
avonf/}}
q&mrif;,ka0u qufvuf-
]]uReaf wmfonf q&mOD;armifarmifBu;D \ pum;ajyta&;
tom;ukd ESpo f uf\/ q&monf pum;ajyukd d;k k;d ESi&hf iS ;f vif;
jywfom;pGm a&;oljzpf\}} [l csdDusL;pum; a&;om;xm;
onf/ rSeyf gonf/ q&m OD;armifarmifBu;D onf pmoif&mwGif
dk;kd;&Sif;&Sif; oifjyEkdifpGrf;&Sdonf/ uAsmukd oif&mwGifyif
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 171
uAsm[
h efukd pum;ajyk;d k;d jzifo
h m &Si;f jyavh&o
dS nf/ jrefrmpm
*kPfxl;wef;wGif q&mBuD;u aerdbkHcef;ysKdUudkoifMum;ay;
onf/ A[kokwjynfh0atmif pGrf;aqmifoifMum;ay;onf/
q&mBuD; onf uAsmudk tvGwfusufrSwf&efxuf pum;ajy
oufoufudkom oifjyonf/ aerdbkHcef;ukd ajrmufvGef;
onf[k qkdprSwf jyKxm;aomfvnf; q&mBuD; oifjyaomtcg
odvG,f? rSwfvG,f? tHhMozG,fjzpfp&mrsm; trSwfw& rSwfom;
em;vnfapcJhygonf/ jrefrmpmay toifjyaumif;aom
q&mBuD;[l csD;rGrf;*kPfjyKxkdufygonf/

u<mhorkdif;usrf;rsm;udk uRrf;usifEkdifeif; ESHUpyfol


OD;armifarmifBuD;onf jrefrmpmygarmu jzpfaomfvnf;
urmhorkdif;ukdyg uRrf;usifESHUpyfvGef;ol[k trTrf;wifvkdyg
onf/ 1954 ckESpfwGif urmhorkdif; tajcjyyxrykdif;udk
a&;om;jyKpck o hJ nf/ xkpd mtky\ f jrefrmpum;ajy ta&;tom;
onf pH x m;pH j yKzG , f & m ta&;tom;jzpf a Mumif ; pmay
ynm&Sifrsm;u csD;rGrf;*kPfjyK a&;om;cJhMuonf/
q&mrif;,ka0u ]]uRefawmfwkdY pHxm;ESpfoufaom
ta&;tom;rsKd;jzpfonf}} [k pHjyKazmfjya&;om;cJhonf/
urmhorkdif;tajcjy yxrykdif;pmtkyfwGif..
]]uREyfk wf Ydk aexkid af om urmBu;D onf ESpaf ygif;ra&rwGuf
Ekdifavmufatmif MumjrifhaomtcsdeftcgrS pwifay:ayguf
cJo
h nf/ xku d rm urmajrjyifBu;D onf ausmufpidk ?f ausmufcJ
172 wuodkvfwifc
rsm;om jzpf\/ opfyif? jrufyifrsm; raygufEkdifaomaMumifh
ajymifacsmaeavonf/ aevnf; tvGefyljyif;\/ rdk;vnf;
onf;xefpGm &GmoGef;\/ avvnf; jyif;xefpGmwkdkufcwf\/
touf&Sdaom t&m[l wpfpkHwpf&mrQ raeEdkifMuao;acs/
ajrjyif B uD ; ES i f h a&jyif B uD ; om wnf x G e f ; cJ h a vonf } } [k
tpcsDvsuf a&;om;xm;onfrSm tvGefESpfoufzG,faumif;
vSonf/ pHxm;avmufayonf[l okH;oyfazmfjyxm;yg
onf/ xkt Yd wl OD;wif{(&Sr;f jynf) jrefrmpmygarmu OD;wif{u
vnf; csD;usL;ajymqkdcJhygonf/
urmhorkdif;udk jrefrmem;ESifh rkdif;atmif? &Sif;atmif
pGr;f aqmif a&;jyEkid yf gonf/ urmo h rkid ;f usr;f rsm;udk uRr;f usif
Ekdifeif;ESHYpyfol[l azmffjyvkdygonf/

pmayuavmifrsm;pGm ykdifqkdifcJhol
xkjYd yif q&mBu;D onf jrefrmpmzwfy&dowfukd txl;ojzifh
jrefrmh rsKd;qufopfvli,fxktwGuf pmayokwrsKd;quf
tarGudk zefwD;ay;pGrf;Edkifol pmayynm&Sifvnf; jzpfygonf/
Ir0r*Zif;wGif tcef;quf qufwkdufa&;om;cJhonfh wdAuf
ykHjyifrsm;onf xif&Sm;odomygonf/ jrefrmrsKd;qufopf
vli,fwkdY ppfrSefaom pGefYpm;vkdpdwf xufoefapvkdygonf/
ol&owd &Sdapvdkygonf/ ]]wrl;}} ol&Jaumif;taMumif;udk
wcrf;wem; a&;om;wifjycJhygonf/
q&mBuD ; onf ork d i f ; 0w K a&;q&m [mk d ; vif h \
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 173
]]*sif*spfcef}} 0wK udk bmomjyefqkdcJhonf/ bmomjyef0wKwkd
tyk'f 20 a&;om;xkwaf 0cJo h nf/ vk;H csi;f 0wKrsm;rSm yifu,
kd f
a&; 15 tkyfESifh bmomjyefajcmuftkyf a&;om;EdkifcJhygonf/
q&mBuD;onf pmayokw? &opG,fpkH a&;EkdifpGrf; &Sdonf/
jrefrmpmayavmuwGif pmayuavmifcGJrsm;pGmjzifh a&;om;
wifjycJhonf/
1/ ausmfpGm
2/ ausmufcJ? armif?
3/ BuD;jrifh
4/ cspfp&m
5/ ynmAv
6/ yGifhvif;
7/ bkd;xifay:
8/ armifarmifBuD;(wuokdvf)
9/ armifarmifBuD;(OD;)
10/ armifarmifBuD;(OD;)(uxdu)
11/ armifarmifBuD;(OD;)(ygarmu)
12/ ol&(&efukefom;)

jref r mpmay jref r mpum;ajyynm&S i f \ b0jzpf p Of

jrefrmpmay jrefrmpum;ajyynm&Sif\ b0jzpfpOfrSm


odkYjzpfygonf/
ygarmuO;D armifarmifBu;D udk 1914 ckEpS ?f rwfv 2 &ufaeYwiG f
174 wuodkvfwifc
tzOD;pHneT EYf iS hf trda':cifarwdrYk S &efuek Nf rKd Utaemufyidk ;f
13 vrf; aetdrw f iG f zGm;jrifco hJ nf/ q&mBu;D \ i,femrnfrmS
armifausmfnGefY jzpfonf/ a':axG;pdefonf tdrfaxmifjyKcJhNyD;
om;okH;a,muf? orD;i,fwpfa,muf xGef;um;cJhygonf/
q&mBu;D onf &efuek [ f u dk pf ul;ausmif; ynmoifMum;cJh
NyD; 1930 jynfhESpfwGif ]]&efukef[kdufpul;ESpfywfvnfr*Zif;}}
[ku d pf ul; ausmif;bGUJ yku d pf &Hk wkukd trnf&if;jzifh a&;om;
pmaye,fxJodkY0ifa&mufcJhonf/
1931 ckESpf q,fwef;pmar;yGJudk atmifjrifcJhNyD; 1932
ckESpfwGif &efukefwuodkvfodkY a&muf&SdcJhonf/ q&mBuD;onf
jrefrmpmay xl;cRex f ufjrufojl zpfonft h avsmuf Oypmwef;
pmar;yGJwGif jrefrm pm*kPfxl;rSwf&&Sd ]]om'kkd;atmif}} qkudk
csD;jrihfcHcJh&onf/ 1937 ckESpfwGif jrefrmpm*kPfxl;wef;udk
atmifjrifcJhonf/ 1942 ckESpfwGif r[m0dZmbGJUudk &&SdcJhonf/
1937 ckESpfwGif jrefrmpmXmewGif enf;jytjzpf pwif
cefxY m;jcif; cH&onf/ 1946 ckEpS w f iG f vufaxmufuxdu&mxl;?
1948 ckESpfwGif uxdu&mxl;udk &&SdcJhonf/ 1960 jynfhESpf
wGif &efuek w f uov kd f jrefrmpmXmewGif XmerSL;tjzpf wm0ef
xrf;aqmifcJhonf/ 1962 ckESpf arv 24 &ufaeYwGif
jref r mpmygarmu wm0ef , l c J h y gonf / 1974 ck E S p f w G i f
jrefrmpmygarmu&mxl;rS tNidrf;pm;,lcJhNyD; ynma&;0efBuD;
Xme jrefrmpmtzGJUwGif tzGJU0ifwpfOD;tjzpf wm0efxrf;
aqmifcJhonf/ jrefrmpmXmewGif wm0efxrf;aqmifcJhpOf
r[m0dZmusrf;aygif;rsm;pGmudkvnf; BuD;Muyfvrf;nTefay;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 175
cJhygonf/
&efukefwuokdvfwGif ynmqnf;yl;avhvm&if; pmay
a&;om;rIukdvnf; aqmif&GufcJhonf/ ]]wuokdvfESpfywfvnf
r* Z if ; }}rsm; ]]csmwd w f } } [l a om uavmif t rnf j zif h
a&;om;cJhonf/
*Eavmur*Zif;wGifvnf; ]]rif;r[m}}?]]ol&}}?]]BuD;jrifh}}
[laom uavmiftrnfrsm;jzifh aqmif;yg;rsm;? uAsmrsm;?
0wKrsm;udk a&;om;cJh&m 1941 ckESpfwGif *Eavmur*Zif;
wGif usif;yaom 0wKwkdNydKifyGJ wGif ]]aq;rifaMumifpkyfxkd;}}
[laom 0wKwpfyk'fjzifh 'kwd,qk&&SdcJhonf/
1954 ckESpfwGif ]]urmhordkif;tajcjy yxrydkif;}} udk
jyKpka&;om;cJhonf/ xkdpmtkyfxJrS ta&;tom;rsm;onf
pHxm;avmufaom pum;ajyta&;tom;rsKd;jzpfaMumif;
ynm&Sifrsm;\ csdD;rGrf;jcif; cHcJh&onf/
wuokdvfausmfpGm? ynmAv? armifausmufcJ? cspfp&m?
wuokdvf armifarmifBuD;? uxduarmifarmifBuD; paom
uavmiftrnfrsm; jzifh aiGwm&D? Ir0? jr0wD? pEm ponfh
r*Zif;rsm;wGif pmayqkdif&m aqmif;yg;rsm;? b0tawGUtBuKH
qkdif&m aqmif;yg;rsm; ? ykHjyifrsm;? 0wKrsm;udk tcGifhoifhfvQif
oifhovkd a&;om;cJhonf/ 1961 ckESpfwGif jrefrmpmygarmu
tjzpf xrf;aqmif&if; aqmif;yg;rsm;? jrefrmpmayqkdif&m
pmtkyfrsm;? bmomjyefaqmif;yg;rsm;ukd a&;om;cJhonf/
wuodkvfjrefrmpmtwGuf ]]wkwfoHa&mufarmfuGef;}}?
]]r[m&mr 0wK}}ponfpmtkyfrsm;udk wnf;jzwfcJhonf/
176 wuodkvfwifc
ygarmuOD;csrf;jrESifh wGJzuf ]]uAsmvufa&G;pOf}} pmtkyfudk
a&G;cs,fpDpOfcJhonf/
q&mBu;D jyKpck ahJ om pmtkyrf sm;onf jrefrmpmay jrifrh m;a&;
twGuf tajccHtkwfjrpfrsm; jzpfcJhonf/ q&mBuD; vkH;csif;
pmtkyf 20 ausmEf iS hf aqmif;yg; 300 ausmu f kd a&;om;cJoh nf/
1982 ckESpfwGif xkwfa0aom ]]jrefrmpum;ajyorkdif;}}
pmtkyfonf q&mBuD;\ aemufqkH;vuf&mjzpfonf/
q&mBuD;onf ]]jrefrmpum;ajyorkdif;}} pmtkyfudk
tcef;ESpfcef;cGJNyD; jyKpkxm;ygonf/ tcef;(1)rSm acwfOD;
pum;ajy(1038-1287) jzpfNyD; tcef;(2) rSm tv,facwf
jrefrmpum;ajy(1364- 1722) jzpfygonf/ q&mBu;D tcef;cGJ
yk H E S i h f q&mh t a&;tom;uk d axmuf I a omf q&monf
rsufarSmufacwf pum;ajytxd a&;om;jyKpk&ef &nfoefxm;
aMumif; odomygonf/
q&monf 1937 ckESpfwGif jrefrmpm 0dZm*kPfxl;bGJUudk
&&SdNyD; 1942 ckESpfwGif jrefrmpmr[m0dZmbGJUukd &&dSygonf/
1937 ckESpfrS p 1974 ckESpftxd &efukefwuokdvf jrefrm
pmXme enf;jy q&mav;? enf;jyq&mBuD;? vufaxmuf
uxdu? uxdu? jrefrmpm ygarmutjzpf wm0eftoD;oD;
xrf;aqmifcJhygonf/ oufaphyifpif ,lNyD;aemufwGifvnf;
q&monf ynma&;0efBu;D XmejrefrmpmtzGUJ wGif tzGUJ 0ifwpfO;D
tjzpf tjcm;pmayynm&Sifrsm;ESifhtwl pmaywm0efrsm;ukdk
uG , f v G e f o nf t xd quf v uf x rf ; aqmif o G m ;ygonf /
jrefrmpmayorkdif;wGif jrefrmpmaywm0efudk ausyGefpGm
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 177
xrf;aqmifchJonfh jrefrmpmay jrefrmpum;ajyynm&Sif[k
armfuGef;wif *kPfjyKxkdufayonf/ /
178 wuodkvfwifc
]] a'gif;zwfpmonf jrefrmjy|mef;ordik ;f pmtkyw
armfueG ;f wifxu
f iG f ordik ;f 0if
k d af vonf/ ''gif;zwfpmzwfz;l oifczh J ;l aom
aus;zl;w&m;um; Bu;D rm;vSpmG onf?
}}
a'gif;zwfpm q&mvif;
]]a'gif;wHqdyf jrefrmzwfpmopf}}ukd awGUzl;? zwfzl;
avhusifhzl; olwkdif; ]]OD;a&TMuL;ESifh q&mvif;? q&mvif;ESifh
OD;a&TMuL;}} wkdY\ aus;Zl;udk rnfonfhtcgrQ arhaysmufEdkifvdrfh
rnf r[kwfay/ xkd]] a'gif;wHqdyf jrefrmzwfpmopfudk
pwifxkwfa0&ef wDxGifMuHpnfcJholrSm OD;a&TMuL; jzpf
ta&;tom;tm;vkH;twGuf wm0efcHolrSm t*r[my@dw
q&mBuD;OD;vif; jzpfayonf/
]]jrefrmzwfpmopf}} pmtkyfukd xkwfvkyfjzefYcsdvdkaomtcg
OD;a&TMuL;u q&mBu;D OD;vif;\tultnDwu Ydk kd awmif;cH&onf/
pmayESifh ywfouf touf&Spfq,fjynfht&G,f uG,fvGef
cJhonftxd tNrJwrf;BudK;yrf; csD;jrihfcJhayaom q&mBuD;
OD;vif;uvnf; 0rf;ajrmuf0rf;omESifhyif vufcHulnDcJhay
onf/
182 wuodkvfwifc
odjYkzihf ]]a'gif;wHqyd f jrefrmzwfpmopf}}rsm; ay:ayguf&jcif;
jzpfonf/ a'gif;zwfpm q&mvif;*kPfowif;onf ysHUoif;
xif&Sm; vlodrsm;cJhayonf/
a'gif;zwfpmonf jrefrmjy|mef;pmtkyo f rkid ;f wGif orkid ;f 0if
armfuGef;wifxkdufayonf/ a'gif;zwfpmzwffzl;? oifcJhzl;aom
aus;Zl;w&m;um; BuD;rsm;vSpGmonf/ ausmif;oifcef;pmrS
onf b0oifcef;pmuho J Ydk rodrom qGaJ qmiford ;f oGi;f Edik pf rG ;f
&Sdygayonf/
a'gif;zwfpmonf oli,fwef;? yxrwef;rS t|rwef;txd
wpfqifhjrifhwuf &ifhusufvmatmif qGJaqmifzefwD;EdkifpGrf;
&Sad yonf/ q|rwef;zwfpmtrSmonf a'gif;zwfpm\ t"du
&nf&G,fcsuftrSefudk {uefodcGifh &Edkifayonf/
]]pmtkyfyg oifcef;pmwdkYonfvnf; uav;oli,fwkdY
tvdkuf pkdufESifhavsmf&m '@m&D0wK? tO? toD;? usm;BuD;?
qifBuD;ponfwdkYjzifh jrLvsuf avmuDavmukw&m ESpfjzm
aomw&m;wku Yd dk jynGeaf om oifcef;pmrsm;jzpfonf/ yrmqkd
aomf opfyiftaMumif;ukd oifMum;&m yg&rD&Sdolonf
opfoiftMumif; omrefodkHrQru? c,oabm 0,oabm?
tepoabmponfwkdYudkvnf; xifjrifEdkif&monf}}

a'gif;zwfpm\pmawGUigawGU
a'gif;zwfpmonf pmawGU? igawGU rarhravsmh? rayghq
Mu&ef pDrzH efw;D ay;xm;onf/ jrefrmpmta&;tzwftwwfrS
onf vufawGUb0qDo d dYk OD;wnfjy|mef;xm;aMumif; awGU&ay
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 183
onf/ yxrwef;pmrS ,kefESifhvdyftaMumif;ukd yrmqdk&ay
rnf/ oifcef;pm 20 wGif ,kefESifhvdyftaMumif;ukd okdY
qkdxm;ayonf/
wpf a eY o ,k e f E S i f h v d y f w d k Y o nf awG U BuKH M uav\/
]]wpf
,kefu vdyfukd toGm;aES;onf[kuJh&JU&m? vdyfu oifESifhig
tajy;NydKif 0Hhonf/ oifhudk igraMumuf[k qkdav\/
,kefuvnf; tajy;NydKifrnf[k ajymav\/
aemufaeYeHeuf ,kefESifhvdyfwdkY tajy;NydKifMuav\/
,kefonf vsifjrefpGm ajy;avonf/ vdyfrlum; wa&GUa&GU
r&yfrem;bJ wGm;oGm; av\/
,kefonf jrufcif;wpfckodkY a&mufaomtcg vdyfudk
apmifh &\/ wpfa&;tdyfav\/
td y f & mrS E k d ; avaomf w[k e f w nf ; x ajy;av\/
okdY&mwGif vdyfonf yef;wkdifokdY a&S;OD;pGm a&mufESifhNyD;jzpf
avonf /
0D & d , &S d o l o nf ysif ; &d o l u k d Ek d i f N rJ w nf ; /
jrefrmpum;ajyjzifh kd;kd;pif;pif;azmfjyNyD;aemuf jrefrm
oHayguf uAsmudk okdY zGJUqkdayonf/
,k e f E S i f h v d y f u k d ? yk H j yqk d ? xk d x k d r S w f M u&ef /
]],k
vdyfxufydkum? qwpf&m? rsm;pGm ,kefujref/
okdYaomf ,kefu? ysif;&dvS? vkHUvr&Sdjyef/
vd y f r S m rl l u m;? aES ; aomf j im;? pd w f x m;vk H Y v oef /
ol i gt&if ? Nyd K if y G J w G i f ? vd y f y if E d k i f o nf h [ ef /
t&m&mrSm? enf;om;? rSwfygNrJ{uef/
184 wuodkvfwifc
tm;xk w f v k H Y v ? 0D & d , ? rsm;pG m h t zk d ; wef /
ykHoufaoudk? azmfjyqkd? xkdxkdrsm; usrf;*ef/
oif w k d Y p d w f w G i f ? tysif ; 0if ? aqmvsif y,f vS e f /
ynmwwfrI? vkHYvjyK? arQmfItzefzef/
[l pmawGU igawGU rarh&ef zefw;D a&;om;azmfjyxm;ay
onf/
q|rwef;zwfpmtrSmwGif odkY &Sif;vif;azmfjyxm;
ayonf/
]]vltrsm;wkdYpdwfrSm? twwfynmonf pmaywkdY &Sd\/
if;wdu Yk kd avhvmoifMum;vQiyf if ynm&Sm;rD;S a&;udpu ek Nf y[
D k
xifrw S af ewwf Muavonf/ pifppftm;jzifh xko d x Ykd ifrwS &f ef
roifhacs/ taMumif;rSm xkdpmaywkdYudk avhvmoifMum;jcif;
jzifh ,if;wdkY yg&SdonfhtaMumif; t&mwkdYudk aumif;pGmod&Sd
em;vnfapumrl xkdtodonf pmawGUrQomjzpf igawGU
tjzpfodkY ra&mufao;ojzifh igawGUtjzpfodkY a&mufap&ef
txnf0wKppfudk &SmNyD;vQif pmqkdonfhtwkdif; [kwfr[kwf
'd| udkd,fwdkifod&Sdatmif jyvkyf&m\/ xkdodkY jyKvkyfod&SdrSom
igawGUtjzpf odkY a&mufEdkifavonf/

q&mvif;\ b0jzpfpOf
]]t*r[my@dwbGJU}}? ]]r[m0dZmbGJU}}? ]]pmayyg&*lbGJU}}
wkdYudk csdD;jrihfjcif;cH&aom pmayynm&SifBuD;OD;vif;onf
ou&mZf 1236ckESpfwGif arG;zGm;onf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 185
q&mBu;D um; i,f&, G pf OftcgumvrSp OmPfynmtxl;
xufjrufaom yk*K v d x
f ;l jzpfonf/ ausmif;om;t&G,f uav;
i,fb0yif rEav;NrKdUomomemykdif rdk;wmq&mawmfBuD;xH
wGif ygVdoiffdk;rsm;udk ukefpifatmif oifonf/ q,fESpfom;
t&G,fwGif upnf;o'gBuD;udk pwifoifMum;onf/ ]]tawm
tu&monawm}} ponfhokwfpOfrSp o'd-emrf-um&o-
ormod/ w'w d -f tmcsw-f udw-f OPSpf ponfh o'gBu;D &Spaf pmif
pvkH;udk ukefpifatmif &&SdcJhonf/ 12 ESpf om;t&G,f
&SifomraPb0yif oifkd;pmrsm;jzpfonfh o'g? oN*dK[f
qef ; ? tvuF m ? tbd " mef p mrsm;ud k xl ; cRef a usyG e f p G m
wwfaf jrmufavaomaMumifh rk;d wm;q&mawmfBu;D \ trdet Yf &
vufaxmufpmcstjzpfjzifh omraPESih f &[ef;awmfOD;yOif;rsm;?
pmvdkufoHCmawmfrsm;tm; pmcsay;cJh&onf/

pmqkdyk*Kdvf
pmqkyd *k K v
d q
f o
dk nfrmS yxrpmcsq&mawmfu avQmufNy;D
ygVd wpfceG ;f ? jrefrmwpfceG ;f teufay;oGm;onfukd pmoifom;
awGu pdwfxJu pmukdMunfhvkdufqdkMu&onf/ 'kwd,
tacguf u sonf h t cg ]]pmqk d y k * K d v f } }u qk d j y&onf /
]]pmqkdyk*Kdvf}}onf OmPfxufonfh pmoifom;yk*KdvfwpfOD;
jzpfNyD; pmtajccHwwfuRrf;ol jzpf&rnf/ pmcsq&mawmf
qkdorQ jyefqkdEdkifol? jyefqkdwwfolvnf; jzpf&rnf/
touf 15 ESpfcefY&Sdaomtcg wpfaeYwGif ]]o'w
186 wuodkvfwifc
ab'pdEm}}ac: ]]o'g}} 14 apmifwnf;rS OD;pGm o'gusrf;i,f
udk omraPb0ESiyhf if tjcm;omraPrsm;ESihf &[ef;awmfrsm;
tm; pmwufay;&onf/ xkdpOf tcgu omraPESifh &[ef;
okH;av;&mrQ&Sdonf[k qkdonf/ ]]pmqkd omraPav;}}(pmcs)
\ &Si;f vif;jywfom;rIaMumifh rEav;NrKd UwpfNrKd U vk;H ]]ab'pdEm
omraPav;}}? ]]ab'pdEmudk&ifuav;}} [k wpfcPcsif;
yif ausmfMum;oGm;cJhonf/
&[ef;cH toufESpfq,fausmfaomtcg rkd;wm; q&m
awmfbk&m;uyif ]]armifyOif;...eifawmh q&mwpfql
vkyfEdkifygNyD/ 'gayr,fh 0denf;awmft& vkduf0gwpf0gxm;OD;?
usefwJh0gawG pmcs? ig;0gjynhfrS pmcsq&moufoufvkyf}} [k
ynmwk;d wufa&;udk arQmu f ;dk qk;H rawmfro l nf/ xkpd Oftcgu
rEav;NrKd U y&dywo d moemh[w d toif;Bu;D \ tuk;d tuG,cf H
pmcsq&mtjzpf a&G ; aumuf w if a jr m uf j cif ; cH & onf /
xkdpOfuyifvQifvnf; omoemh[dwtoif;BuD;u BuD;rSL;
usif;yaom pmar;yGJtwGuf ar;cGef;rsm; xkwfay;cJh&onf/
&[ef;0g &Spf0g&aomtcg &efukefNrdKUodkY qif;vmNyD;
vl0wfvJ a&S;OD;pGm [Hom0wDykHESdyfwkduf 0denf;t|uxm
rsm;udk Bu;D Muyfjyifqif okwo f ifyEHk ydS o
f nf/ aemuf u0drsurf eS f
ykHESdyfwkdufokdY ajymif;NyD;vQif t*kFwKd&fygVdawmfudk yxrqkH;
tBudrf pwifykHESdyfonf/ qufvufvnf; yd#uwfawmf
ajrmufrsm;pGmudk BuD;MuyfykHEdSyfcJhao;onf/ okdY yd#uwfrsm;
udk OD;pD;OD;udkif EdkifEkdifeif;eif; jzefYjzL;apNyD;onfhaemuf?
ynmrif;BuD;kH; t,f'DwmXmewGif 0ifa&muftrIxrf;av
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 187
onf / xk d t cgrS p yxrjyef a umf r wD w pf O D ; tjzpf j zif h
pmar;yGJrsm;ukd q&mBuD; uG,fvGefonftxd ppfaq;usif;y
cJh&ayonf/

ygVdjrefrm ESpfbmomuRrf;usifol
q&mBuD;um; ygVdbmomwGifomru jrefrmpmbufwGif
vnf; txl;wwfaom yk*KdvfBuD;jzpfonf/ jrefrmpmbufwGif
tajccHay;vkdufaomaMumifhvnf; ynmrif;BuD;kH; t,f'Dwm
XmewGif vkyfudkifaepOftwGif;rSmyif OD;a&TBuL;ESifh yl;wGJ
oli,fwef;rStp? q|rwef;txd ]]a'gif;wHqyd f jrefrmzwfpm}}
rsm;udk a&;om;cJhonf/
c&pfESpf 1924 ckESpfwGif &efukefwuodkvfjrefrmpm
XmewGif q&mwpfOD;tjzpfjzifh cefYtyfxm;jcif; cH&onf/
xkXd mewGif wynfw h yef; rsm;udo k mru? q&m q&mrrsm;udyk if
ysKUd tapmifapmif? armfueG ;f toD;oD;? uAsm? pum;ajytrsK;d rsK;d
wkdYudk ydkYcs jzefYjzL;ay;&ao;onf/
ygarmu O D ; azarmif w if \ ]]jref r mpmayork d i f ; }}
xGufay:vm&mwGifvnf; txl;tultnDay;cJholwpfOD;
jzpfonf/ c&pfESpf 1930 jynfhESpfwGif a&Twd*kHapwDawmfrS
pdefzl;awmfESifh iSufjrwfem;apmif; ,kdifoGm;&m topfwpfzef
rG r f ; rH j yif q if wif a om tcrf ; tem; q&mBuD ; onf
]]pdefzl;awmfwifarmfuGef;BuD;}} udk pdDukH;pyfqkdcJhonf/ aemuf
c&pfEpS f 1940 jynfEh pS o f Ydk a&mufaomtcgvnf; ]]txufwef;
188 wuodkvfwifc
uAsm aumufEw k cf su}f } ukd ]]tzGi#hf u D m}} a&;om;cJ&h ayonf/
c&pfESpf 1925 ckESpfwGif q&mBuD;\ynmukd *kPfjyK
csD ; usL;aomtm;jzif h t*F v d y f t pd k ; &u q&mBuD ; tm;
]]t* r [my@d w }}bG J U wH q d y f u d k tyf E S i f ; onf / aemuf
wuodkvfrSvnf; trf-atac: ]]r[m0dZm}}bGJY ESifh ]]'Dvpf}}
ac: ]]pmayyg&*l}} bGJUwkdYjzifh tqifhqifh csdD;jrifhcJhayonf/
'kw, d urmppfBu;D Ny;D jyefaomtcg q&mvif;onf &efuek f
wuokdvfyif qufvufxrf;aqmifcJhonf/ c&pfESpf 1951
ck E S p f o d k Y a&muf a omtcg yd # d u wf b momjyef X mewG i f
]]t,f'DwmcsKyfBuD;}} tjzpf OD;pD; ]]q|roH*g,emwif}} yGJudk
pdkif;jyif;ay;yg&ef EdkifiHawmf tpdk;&u awmif;yefaomaMumifh
&efukefwuokdvfrS ajymif;a&TU yd#uwfbmomjyefXmewGif
BudK;yrf;xrf;&GufcJhayonf/
q&mvif;a&;om;jyKpkcJhaom pmayrsm;rSm
1/ a&T w d * k H a pwD a wmf p d e f z l ; awmf w if armf u G e f ; BuD ;
2/ txuf w ef ; uAsm aumuf E k w f c suf t zG i f h # D u m
3/ a'gif;wHqdyfjrefrmzwfpm (oli,fwef;)
4/ a'gif;wHqdyfjrefrmzwfpm (yxrwef; )
5/ a'gif;wHqdyfjrefrmzwfpm ( 'kwd,wef;)
6/ a'gif;wHqdyfjrefrmzwfpm (wwd,wef;)
7/ a'gif;wHqdyfjrefrmzwfpm ( pwkwwef;)
8/ a'gif;wHqdyfjrefrmzwfpm (yOrwef;)
9/ a'gif;wHqdyfjrefrmzwfpm (q|rwef;)
ponfwkdYjzpfonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 189
]]t*r[my@dw}} bGJU? ]]r[m0dZm}}bGJU? ]]pmayyg&*l}}bGJU
wHqyd &f q&mBu;D OD;vif;onf ou&mZf 1306 ckEpS ?f ewfawmf
vqef; 11 &uf touf 80 jynfEh pS w f iG f urm&Gw?f y@dwvrf;
aetdrf yif uG,v f eG cf ahJ yonf/ jrefrmpmay? jrefrmpum;ajy?
jref r mzwf p mork d i f ; wG i f r l a'gif ; zwf p m q&mvif ; [l
armfuGef;wifxkdufayonf/ /

usrf;nTef;
1/ pmqkdawmfrsm; twKywd? AkdvfrSL;baomif; (armifokw)
2/ pmcsq&mawmft&SifodDv0Ho pmcs&mwGif ajymMum;aom
pum;&yfrsm;rS aumufEkwfcsuf/
3/ a'gif;zwfpmrsm;/
190 wuodkvfwifc
]] q&mBu;D a&G;cs,pf pD OfczhJ ;l aom ppfwuo;Hk pum;ajy
vufa&G;pifonf ppfwuov kd w f nfaxmif zGiv hf pS o
f nfr?S
,ckxufwik d f NrcJ ik d w
f nfMunf Edik if tH usKd;jyKvsuf &Sad eayonf/
,cktcg aemifwpfacwf\ atmifppfonfrsm;onf jynfaxmifpk
jrefrmEdik if t
H wGuf . . . . .
}}
jrefrmpmay\ aus;Zl;&Sizf cif

jrefrmpmay\ aus;Zl;&SifzcifozG,fjzpfol ygarmu


OD;{armiftaMumif;udk jrefrmpmayESpf 60 jynfhtxdrf;trSwf
yGJawmfBuD; usif;yaecsdefwGif armfuGef;wif azmfjyvkdayonf/
q&m\uavmif t rnf ]]wu o d k v f armif o ef Y p if } }ud k
wuov kd 0f ifwef; jrefrmuAsm jy|mef;pmtkyf uAsmyef;uH;k wGif
pwifawGUjrif rSwfom;cJh&ygonf/
uAsmNrdKifwGif ay:vSmqef;w,fvkdY?
nSmtckdif ,Ofavsmf&myef;udk
aMumf n murf ; csif v k d Y qG w f a cRoD . ..[k uEG J U u&
194 wuodkvfwifc
zG J U jycJ h o nf / a&S ; acwf j ref r muAsmud k qG w f c l ; yef q if
zwf I a p&ef &nf o ef a &G ; cs,f jy|mef ; cJ h y H k u d k uAsmjzif h
&Sif;jyEkdifpGrf; &Sdygayonf/

jrefrmpmXme\zcif
OD;{armifonf &efuek w f uov kd jf refrmpmXme\ zcifwpfO;D
jzpfygonf/ 1920 jynfhESpf 'DZifbmv 1 &uf aeYwGif
&ef u k e f w u o d k v f jzpf x G e f ; ay:ayguf c J h o nf / ,ck t cg
ESpfaygif; 81 ESpfyif 0ifcJhygNyD/ &efukefwuodkvf pwifcJhpOfu
jrefrmpmXme[l oD;jcm;r&SdcJhyg/
ta&S U wk d i f ; bmom pmayavh v ma&;Xmeom &S d c J h N yD ;
xk d X meu ygVd p may? jref r mpmayES i f h yg&S e f ; pmaywk d Y u d k
oifMum;ydcYk say;cJyh gonf/ ta&SUwkid ;f pmayavhvma&; Xme\
yxrOD;qHk; ygarmuonf *smref trsKd;om; a'gufwm
tD;zdk;oQrf;rm; Mr. E.Forchammer jzpfonf/ 1899
ckESpfwGif oluG,fvGefcJh&m t*FvdyftdEd,ujym; rpwm *sdrf;
*a&; Mr. James Gray u ygarmujzpfvmcJhonf/
ol\aemufwiG f jyifopfvrl sK;d A&if*sb D ek ;f Bu;D csm;vf';l GKd iq
f ,f
jzpfonf/
1912 ckESpfwGif ygarmu'lGdKifq,fonf ausmufpm0ef
tjzpf rEav;odkY ajymif;a&TUoGm;cJhonf/ 1912 ckESpf Zlvkdifv
4 &uf a eY u yif p wif u m q&mBuD ; OD ; azarmif w if o nf
ygarmutjzpf wm0ef,lcJhonf/ 1920 jynfhESpfrS 1924
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 195
ckEpS t
f xd t*FvefoYkd ynmawmfoifomG ;cJ&h mwGif rpwmumqif
Mr. Karsin onf uxduXmerSL; wm0ef,l aqmif&GufcJh
onf/
q&mBu;D OD;azarmifwif t*FvefrS ynmawmfoif jyefa&muf
vmNyD; 1924 ckESpf pufwifbmv 1 &ufaeYrSyifpwifum
1936 ckESpf ZGefv 17 &ufaeYtxd ta&SUwkdif;bmompmay
avhvma&;XmewGif ygarmuwm0ef xrf;aqmifcJhonf/
1937 ckEpS f ZGev
f 19 &ufaeYwiG f q&mBu;D OD;azarmifwif
onf &efukefwuodkvfausmif;tkyfBuD; jzpfvmaomtcg
1937 ckESpfupNyD; jrefrmbmomESifh ygVdbmom[l oD;jcm;
Xmersm; jzpfvmcJhonf/
jrefrmbmomXmerSL;rSm q&mBuD;OD;{armifyif jzpfyg
onf/ ,cifu ta&SUwkid ;f bmom uxdujzpfol rpwmumqif
rSm ygVdbmomXmerSL; jzpfvmcJhonf/
1941 ckESpf Zefe0g&Dv 1 &ufaeYwGif &efukefwuodkvf
jrefrmpmXmeonf oD;jcm;XmejzpfvmcJhonf/ jrefrmpmXme
rSL;rSm q&mBuD;uxduOD;{armif jzpfvmygonf/

jrefrmpmygarmuO;D {armif
ygarmuOD;{armifudk 1907 ckESpfwGif {&m0wDwkdif;
usHKaysmfNrdKU arG;zGm;ygonf/ tzrSm ajrykdif&Sif ausmif;'um
Bu;D OD;bk;d nif;jzpf trdrmS a':vSyjkHzpfonf/ tbk;d rSm jrefrmrif;
vufxuf a&SUaea&SU&yf jzpfonf/ rdcif\ tbk;d rSm ZvGeNf rKd Upm;
196 wuodkvfwifc
yJheif;BuD;jzpfonf/ OD;{armifonf a':jrrl(r[m0dZm)ESifh
vufxyfcJhygonf/ om;orD;rsm;rusef&pfcJhay/
i,fpOfu usHKaysmfNrdKU tpkd;&jrefrmtxufwef;ausmif;
wGif ynmoifMum;cJyh gonf/ xkad usmif;rS e0rwef; tpk;d &pmar;yGJ
udk atmifjrifcJhygonf/
tvGwfynmoifausmif;wGif wpfESpf? &efukefNrdKU pdef*Ref;
aumvdyfwGif wpfESpfynmudk qufvufoifMum;onf/ xkd
ausmif;rS t*Fvdyfowrwef;udk xl;cRefpGmatmifjrifcJhonf/
&efukefNrdKU tpkd;& t*Fvdyfjrefrm txufwef;ausmif;wGif
0ifa&muf qufvufynmoifMum;onf/ 1924-25 ckESpf
wGif 'orwef;odkY a&mufonf/ ynmxl;cRefoljzpf 'or
wef;wGif jynfxJa&;0efBuD;OD;aratmif\ qkudk&&SdcJhygonf/
1925 ckEpS w f iG f Oypmtxufwef;atmifonf/ 0dZm wef;
wGif jrefrmpm *kPfxl;wef; qufvufoifMum;cJhonf/ jrefrm
pm*kPx f ;l wef; wufaepOf ]]yk*vH ufo;D ? oxHo
k efvsu}f } vuf
a&;pmapmifwkdYukd OD;pD;xkwfa0cJhonf/
1929 ckESpfwGif r[m0dZmbGJUudk 'kwd,wef;0dZm *kPfxl;
jzifh atmifjrifonf/ yxrqkuv kd nf;&onf/ tcsed yf idk ;f enf;jy
q&mwm0efEiS hf r[m0dZm *kPx f ;l wef;wGif qufvufoifMum;
cJhonf/
1930 jynfhESpfwGif r[m0dZmbGJUukd yxrwef;*kPfxl;jzifh
atmifjrifcJhonf/
1934 ckESpfwGif txufwef;enf;jyq&m jzpfcJhonf/
1936 ckESpfwGif 'kwd, uxdu&mxl; cefYtyfjcif;cH&onf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 197
'kw, d urmppfBu;D aMumifh wuov
dk af usmif;rsm; ydwv
f u
dk &f Ny;D
1946 ckESpfwGif &efukefwuodkvf jyefzGifhaomtcg uxdu
ESiXhf merSL;tjzpfwm0efxrf;aqmifcahJ om q&mBu;D OD;{armifukd
jrefrmpmygarmutjzpf wkd;jrifhcefYxm;&m tNidrf;pm;,lonfh
1961 ckESpftxd jrefrmpmygarmutjzpf wm0efxrf;aqmif
cJhonf/

jrefrmpmay ynm&Sif
q&mBu;D onf pmayAdrmeftzGUJ 0if? jrefrmh,Ofaus;rI tzGUJ
0if? ,Ofaus;rIwuodkvfpmar;yGJ ppfaq;a&;cs,f,mrif;
wuodkvf tkyfcsKyfa&;tzGJU0if? Ak'omoemh aumifpDpmwnf;
tzGUJ 0if? jrefrmokawoetoif; trIaqmifponfh wm0efrsm;
udk BudK;pm;aqmif&GufcJhol jzpfonf/
q&mBuD;onf 1933 ckESpfwGif a&TawmifeEol\ arGEGef;
&uefudk wnf;jzwfcJhonf/ t*Fvdyf&mZ0if rlvtpukd 1935
ckESpfwGif jrefrmbmomodkY jyefqkda&;om; xkwfa0cJhonf/
1939 ckESpfwGif ]]txufwef;NAdwdoQ &mZ0ifudk}} jyefqkda&;
om;cJh&m xkdESpfwGif xkwfa0cJhorQ pmtkyfpmwrf;rsm;teuf
taumif;qHk;pmtkyftjzpf tpkd;&rif;u ynma&;qkaiG 750
usyfudk csD;jrifhjcif;cHcJh&onf/
&Sifr[moDv0Ho\ qkawmifcef;ysdKU? yg&rDawmfcef;ysKdU?
&Sift*orm"d\ aerdi&Jcef;ysKdUwdkYukd wnf;jzwfcJhonf/
q&monf ]]wuov kd af rmifoefpY if}} uavmif trnfjzifh
198 wuodkvfwifc
pmrsm;a&;om;cJhygonf/ &efukefwuodkvf jrefrmpmXme
ygarmursm;teuf q&mBuD;OD;{armifonf ygarmutjzpf
25 ESpfausmf wm0efxrf;aqmifcJhygonf/
ygarmuq&mBuD;OD;{armifonf tajccHynmtwGuf
]]tv,fwef;pum;ajyESifh uAsmvufa&G;pif? txufwef;
pum;ajyESifh uAsmvufa&G;pifpmtkyf}}wkdUukd a&G;cs,fjyKpkcJhHk
ru txufwef; jrefrmpmtwGuf uAsmyef;uHk;pmtkyfukd
a&G;cs,fjyKpkcJhygonf/
xkdYtwl tqifjrifhynmwuodkvf Oypmwef;twGuf
]]tEkpmay aumufEkwfcsuf}} ESifh ppfwuodkvf jrefrmpmjy
|mef;pmaytjzpf ]]ppfwuodkvf jrefrmpum;ajyvufa&G;pif}}
pmtkyfwkdYudkvnf; jyKpkcJhygonf/
ygarmuOD;{armifonf tqifhjrifhwuodkvf jrefrmpm
0dZmwef;? 0dZm*kPfxl;wef;ESifh r[m0dZmwef;twGuf yk*H
ausmufpm ajrmufrsm;pGmwkdYrS oifhEkd;&m&ma&G;cs,fNyD; ]]yk*H
ausmufpmvufa&G;pif}} pmtkyu f kd jyKpck yhJ gonf/ xkjYd yif &mZuk
rm&ausmufpm? a&Tpnf;cHk rGefausmufpm? a&Twd*Hk rGefausmuf
pm}}rsm;udrk l oefpY ifapjcif;? rl&if;teuf? qifyh mG ;teuf? pum;
pdyfteuf? pum;aygif;teufrsm; zGifhqkdoifMum;ay;apjcif;
wkdUukd BuD;Muyfvrf;Tef aqmif&GufcJhygonf/ xkdYjyif ysLpm?
wdAufpmwkdYukd avhvm&ef tm;ay;wkdufwGef;cJhNyD; udk,fwdkif
vnf; avhvmokawoejyKcJhygonf/
ygarmuq&mBu;D OD;{armifonf uxduq&mBu;D ? q&mr
BuD;rsm;udk wm0efay; tif;0acwfysKdUBuD;rsm;ukd wnf;jzwf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 199
apcJhygonf/ odkYjzifh OD;{armifu taxGaxG wnf;jzwfNyD;
uxduq&mBuD;? q&mrBuD;rsm; wnf;jzwfaom tif;0acwf
ysKdUBuD;rsm;udk EdkifiHawmf Ak'bmomtzGJUrS 1958 ckESpfywf
0ef;usifwGif yHkESdyfxkwfa0EdkifcJhygonf/

jreffrmhtrsKd;om;a&;udk tm;ay;vIHUaqmfEdkifpGrf;&Sdol
jrefrmpmygarmuOD;{armifonf jrefrmpmXmeukd a&SU
aqmifvrf;jyonfh jrefrmpmzcif yDovSayonf/ jrefrmpm
a&;xHk; owfyHkenf;vrf; pHjyKxkdufatmif pGrf;aqmifazmfnTef;
armfuGef;wifay;cJholjzpfonf/ jrefrmpmowfyHk orkdif;tusOf;
csKyfESifh pdEausmfolOD;Mo\ u0dvuPm owfyHkusrf;udk
vufESdyfpufpmrljzifh jyKpka&;om;cJhonf/ xkdusrf;pmwGif pdE
ausmfolonf ESvHk;&nfomru vufHk;&nfjynfh0yHkudk zGifhqkd
a&;jycJhonf/
jrefrmowfyHkordkif;tusOf; pmrsufESm 32 wGif ]]pdEausmf
olonf bk&ifrh surf mefawmfaMumifh ao&tHq h q
J jJ zpfaom rif;
om;BuD;tm; ukPmw&m;a&SUxm;um w&m;jyoaomtm;
jzifh oHa0*ydk'fpHk&wk a&;om;qufo0Hhonfudkvnf;aumif;?
qifjcifaxmufIaomf pdEausmfolonf ol&owdESifhjynfh0
aMumif;udkvnf; odomEkdifonf}} [l taxmuftxm; cdkif
rmpGm a&;om;wifjycJhonf/
q&mBuD;onf yk*Hom;wkdY jrefrmhtm;rmefjzifh jrefrmpm
a&;xHk; t&SnfcdkifcHhwnfwhHatmif BudK;yrf;pGrf;aqmifyHkudk
200 wuodkvfwifc
jrefrmowfyHk orkdif;tusOf;wGif twdtus &Sif;vif;azmfjy
xm;onf/ yk*HacwfwGif tu&mya0'ESifh oAPcsD owfyHk
a[mif; &SdcJhaMumif;udk jyefajymif;trSwf& jyqkdcJhonf/
jrefrmwkdY\ yifukdPfrS aygufzGm;vmaom a&S;jrefrm
qefqef pmvkHk;aygif;rsm; xGef;um;vmavonf/ um; yk*H
acwf jrefrmwk\ Yd rqkwrf epfaom ZGoJ wda Mumifyh if jzpfawmh
onf/}}
yk*Hacwf jrefrmausmufpmtrnf? aMumif;a&? a&S;a&;yHk?
,cka&;yHkwdkYudk twdtusazmfjya&;xm;cJhayonf/ jrefrmpm
ay &SmazGpkaqmif; a&;om;EdkifpGrf; tHhrcef; rSwfwrf;jyKazmfjy
&ayonf/

wyfrawmfom;rsm;twGuf pum;vufrGef
jrefrmpmygarmuO;D {armifonf &efuek w f uov kd f jrefrm
pmXm\ zcifaus;Zl;&Sifjzpfonfhenf;wl ppfwuodkvf jrefrm
pum;ajy vufa&G;pOfudk a&G;cs,f pDpOfjyKpk ay;cJholjzpfonf/
q&mBu;D u ppfwuov kd o
f ;kH jrefrmpum;ajy vufa&G;pifwiG f
odkY armfuGef;wifcJhonfrSm tusKd;jyKap&efr[kwf/ ESvHk;&nf
jynfh0aom wu,fhol&Jaumif;BuD;rsm; xGef;ay:vma&; t
wGufvnf; tusKd;jyKap&ef tav;rl a&S;Ionf/ xdkYaMumifh
jcaoFph w
d &f jdS cif;? oabmxm;Bu;D jcif; ajrmfjrifjcif;? opm&Sjd cif;?
0w&m;ausyeG jf cif; ponfwu Ydk dk okyaf zmfEidk pf rG ;f &So
d nfh pmay
wkdYukdom a&G;cs,fxnfhoGif;xm;onf/}}
q&mBuD; a&G;cs,fpDpOfay;cJhaom ppfwuokdvfoHk; pum;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 201
ajyvufa&G;pifonf ppfwuodkvf wnfaxmifzGifhvSpfonfrS
,ckxufwkdif NrJckdifwnfMunf EdkifiHtusKd;jyKvsuf &Sdaeay
onf/ ,cktcg aemifwpfacwf\ atmifppfonfrsm;onf
jynfaxmifpkjrefrmEkdifiHtwGuf tbufbufwGif EkdifiHwm0ef
ausyGefpGm xrf;aqmifEkdifolrsm; jzpfaeMuygNyD/
xkdYaMumifh ygarmuOD;{armiftm; wyfrawmfavhusifha&;
nTefMum;a&;rSL;u aus;Zl;wifpum;udk odkY rSwfwrf;wif
xm;cJhayonf/
]]usrf;jyKpkonfhtwGuf PfylaZmfc wpfpHkwpf&m r,l
bJ q&mBuD;u wyfrawmftm; MunfjzLpGm vHk;0vSL'gef;cJhyg
onf/ EkdifiHawmfBuD; t"GefY&Snfa&;udk arQmfawG;um q&mBuD;
OD;{armifonf usrf;jzifh aemifvmaemufom;rsm;tm;
jrefrmhtarGtESpfwkdYukd cGJa0jzefYjzL; rsKd;aphcsay;vkdufjcif;
jzpfayonf/}}
rSefayonf/ q&mBuD;onf pmayudkcspfouJhodkY EkdifiHESihf
vlrsdK;udk cspfcifonf/ o'g? oDv NrJNrHcdkifrmvGef;vS ayonf/
q&mBu;D onf uG,v f eG cf geD;wGif rdryd ikd Nf c?H wdu
k Ef iS hf ypn;f tm;
vHk;udk (ZGef?cuf&if;) ygrusef wdyd#ua&G;cs,fa&;tzGJUodkY
vnf;aumif;? pmtkypf mwrf; tm;vH;k ukd &efuek w f uov kd jf ref
rmpmXmeokdYvnf;aumif; vSL'gef;cJhayonf/
1980 ckESpf {NyDvwGif q&mBuD;uG,fvGefcJhygonf/
jrefrmpmygarmu OD;{armifonf &efukefwuodkvf?
ppfwuodkvf jrefrmpmXmetm;vHk;ESifh jrefrmpmay\ aus;Zl;
&Sifzcif[l rarhazmfnTef; armfuGef;wifxkdufayownf;/
202 wuodkvfwifc
]] jrefrmvlrsKd ;wdUk onf rdrw
d Ukd \ tEkynm ppfppfukd jyEdik f
jcif;jzifh jrefrmjynfEiS hf jrefrmvlrsKd ;udk xif&mS ;apEdik \
f ?
xdUk aMumifh rdrw
d Uk d\ tEkynmppfppfud k tjcm;aom vlrsKd ;wdUk \
tEkynmwdUk ESih f aygif;py pyf
f ujym;rjzpfapyJ oD;oefUxm;&S&d ef
rSmvnf; ta&;Bu;D avonf
}}
pmay *Dw bufpkHxl;cRefaom
yk*dKvfrGef
'D;'kwfOD;bcsKdonf jrefrmpmayavmu? jrefrmhobif
avmuESifh jrefrmh*DwavmuwkYdwGif xif&Sm;onf/ EdkifiHawmf
vGwfvyfa&; acgif;aqmifBuD;wpfOD; jzpfonf/ OD;bcsKdonf
ajrmif;jrNrdKUwGif tzorm;awmfBuD; OD;zdk;apm? trda':jrpfwkdYrS
ou&mZf 1255 ckESpf? uqkefvqef; 10 &uf(c&pffESpf 1893?
{NyDv 24 &uf? wevFmaeY ) zGm;jrifcJhol jzpfonf/ i,f
emrnfrSm bcsKdyif jzpfonf/
i,fpOftcgu arG;zGm;&majrmif;jrNrKdU&Sd pmoifausmif;
ynmpwifoifMum;onf/ t&G,ftwefi,f BuD;jyif;vmaom
tcg ajrmif;jrNrKd UrS &efuek pf ed af ygausmif;( ,ck Adv
k w
f pfaxmif
206 wuodkvfwifc
txufwef;ausmif; -6) okdY ajymif;a&TU ynmqufvuf oif
Mum;cJhonf/ acwftvkduf tkdifatatmifNyD; bDatwef;wGif
ynmqnf;yl;qJ rsufpda&m*gaMumifh bDatwef;rS xGufcJh&
onf/

OD;bcsKdESihf 'D;'kwf*sme,f
'D;'kwf*sme,fonf 1925 ck {NyD 21 &ufwGif pwifxkwf
a0aom *sme,fjzpfonf/ OD;pD;xkwaf 0olEiS hf t,f'w D mcsKyrf mS
'D;'kwfOD;bcsKd jzpfonf/ wm0efcHt,f'DwmrSm OD;armifarmif
Munfjzpfonf/ EkdifiHa&; t"du OD;wnfcsufjzifh xkwfa0cJh
onf/ paewpfywf wpfBudrfxkwf*sme,f? *sme,fyifwkdif
aqmif;yg; tawmffrsm;rsm;udk 'D;'kwfOD;bcsKdu a&;cJhonf/
ocifudk,fawmfrIdif;? yDrdk;eif;? NrdKUrarmif paompma&;q&m
rsm;vnf; yg0ifa&;om;cJhonf/
'D;'kwf*sme,fwGif xif&Sm;aom yifwkdiftcef;rsm;rSm
]]rpwm 'D;'kwf\ ypvufcwfusrf;}}/ ]]'D;'kwfpmwkduf}}ESifh
]]q,fvHESifhtm0g;}} wkdYjzpfonf/ xkdtcef;rsm;udk 'D;'kwf
OD;bcsKu d wm0ef,al &;om;onf/ tjcm;xif&mS ;aom yifwidk f
tcef;rsm;rSm OD;armifarmifMunf\ ]]abmuf#Dum}}? '*kH
ewf&Sif\ ]]q&m0ef'kdif,m&D}} tcef;qufaqmif;yg;ESifh
yDdrdk;eif;\ ]]jroJnm}} tcef;quf 0wK&SnfwkdYjzpfonf/
*sDpDbDatESihf 21OD;tuGJwGif *sDpDbDatrS axmufcHa&;
om;\/ ppfNyD;umvwGif zqyv\ tmabmf*sme,f jzpfvm
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 207
cJhonf/
ppftwGif;u xkwfa0rI &yfqkdif;cJhNyD; 'kwd,urmppf
tNyD;wGif jyefvnfxkwfa0cJh\/ 1948 ckESpf vkH;0&yfpJcJhonf/

pme,fZif;q&mwpfO;D
OD;bcsKdonf owif;pm? *sme,f? r*Zif;avmuwGif
xif&Sm;cJhonf/ 1925 ck trsKd;om;aumvdyf ysufaomtcg
'D;'kwf*sme,fudk OD;pD;xkwfa0cJhonf/ 1930 jynfhESpfwGif
a'gufwmbarmfESifh wGJzuf jrefrmhaZ,smowif;pm ukd
xkwfa0cJhonf/ 'kwd,urmppftNyD;wGif zqyvtzGJU 0if
a&mufaqmif&GufcJhonf/ AdkvfcsKyfatmifqef; acgif;aqmif
aom trIaqmif0efBuD;tzGJUwGif jyefMum;a&;0efBuD;tjzpf
cefYtyfjcif; cH&onf/
jrefrmhtvif;r*Zif; xkwfa0pOfuyif ]]aemufqG,f
acsmifu awmufwJh armif}} [laom uavmiftrnfjzifh
pmayavmuokdY 0ifa&mufcJhonf/ xkdYaemufESpfyg;Munf *sm
e,f? AEKv*sme,fwkdYwGif a&;om;cJhonf/ jrefrmh&D;AsL;*sme,f
wGif ]]'D;'kwf}} [laom uavmiftrnfukd pokH;onf/ 1925
ckESpf 'D;'kwf*sme,f xkwfa0aomtcg 'D;'kwfOD;bcsKd [l
xif&Sm;vmcJhonf/ 'D;'kwf*sme,fwGif aps;a*Zuf? q,fvHESifh
tm0g;tcef;? rpwm'D;'kwf\ ypvufcwftcef; ponfjzifh
yifwkdiftcef;rsm;ukd wpfOD;wnf; wm0ef,la&;om;cJholjzpf
onf/
208 wuodkvfwifc
'D ; 'k w f O D ; bcsKd o nf pmayom ES H Y p yf o l r [k w f ? uAsm
*DwbufwiG v f nf; uRr;f usiEf pHYS yf\/ tvuFmtrnf&dS pmay
uAsm*Dwqkdif&m usrff;wpfusrf;udk jyKpkcJhonf/ ]]py,f}}
[laom uavmiftrnfjzifh abbD[m 0wKukdvnf; a&;cJh
onf/ jrefrmEdkifiH pma&;q&mtoif;\ OuXtjzpfvnf;
wm0ef,lcJhonf/

jrefrmhZmwdrmef? rsKd;cspfpdwfxufoefvGef;ol
'D;'kwfOD;bcsKdonf rsKd;cspfpdwf xufoefvGef;ol? jrefrmh
kd;&m,Ofaus;rIudk xdef;odrf;apmifha&Smufvkdol? jrefrmh[ef?
jrefrmhrmefjzifh tNrJrjywf aexkdifvkdoljzpfonfh tm;avsmfpGm
qHyifudk acwftavsmuf (bkdau)rnyf? jrefrmhxkH;pHtwkdif;
aoQmifxkH;jzihf ausmif;wufcJhonf/ wuokdvfausmif;om;
bDatwef;rS xGufonftxd aoQmifxkH;ESifhyif jzpfonf/
abmif;bDudkvnf; b,ftcgrS 0wfavh0wfxr&Sd? jrefrmhkd;&m
vuf&Snf vnfuwkH;tus trsKd;om;0wfpkHESifh vkHcsnfrsm;udk
om 0wfavh&Sdonf/
'D;'kwOf ;D bcsKw
d adYk cwfonf e,fcsUJ NAw
d o
d Qukd tvGet f xif
BuD;NyD; t*Fvdyfpmwwf t*Fvdyfausmif;om;qkdvQif b0ifjrifh
ol tawmfrsm;rsm; &SdcJhMuonf/
bdkauudk aMumhaeatmifNzD;? eufuwkdif? SL;zdeyfpD;um
vrf;avQmufoGm;vQifyif zaemufoHygatmif wa'gufa'guf
ESihf avQmufavhavQmufx &Scd MhJ uonf/ wuov dk af usmif;om;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 209
trsm;pkxJrSm aoQmifxkH;ESifh trsKd;om;0wfpkH0wfolrSm 'D;'kwf
OD;bcsKd wpfa,mufom&Sdonf[k qkd&ayrnf/
ou&mZf 1280 jynfhESpf yxausmif;om;oydwfBuD; ay:
NyD;aemuf ou&mZf 1282 ckESpfwGif trsKd;om;ausmif;
xlaxmif&mwGif OD;bcsKdonf jrefrmpmjyq&mtjzpf yg0if
aqmif&GufcJhonf/

pmay*DwbufpxHk ;l cReof l
OD;bcsKdonf avmuDbuf? avmukw&mbuf ESpfbuf
pvkH;wGif EHSUpyfuRrf;usifol jzpfonf/ aA'ifvnf;wwfonf/
euwfwm&mwdkY\ taMumif;ukdvnf; odonf/ txl;ojzifh
jrefrmpmayESifh*Dwbufu ykdrkd wwfuRrf;em;vnfonf/ *Dw
ESiyhf wfoufaom A[kow k tjzmjzmwku Yd kd OD;bcsKx
d H qnf;uyf
ar;jref;avhvmMuonf/ pdw&f n S &f n
S jf zifh &Si;f vif;jywfom;pGm
oifjyay;avonf/ ,dk;',m;ywfysKd;paom oD;csif;BuD;oD
csif;cefYrsm;wGif yg0ifonfh ZmwfaMumif; 0wKrsm;udkvnf;
edygwfawmfvmonfhtwkdif; orkdif;&mZ0ifrsm; ygonfhtwkdif;
vnf; useaocsmpGm ajyma[moifjyay;onf/ pmayA[k
okw? *DwA[kow k ESpjf zm jynh0f oljzpfonft h avsmuf jrefrmh
tvif;r*Zif;? AEKv*sme,f ESpfyg;Munf*sme,frsm;wGif A[k
okwjzpfzG,f&mrsm;udk a&;om;cJhonf/
ou&mZf 1298 ckESpfwGif jrefrmEkdifiHawmfowif;pm
q&mtoif;BuD; jzpfay:a&;ukd txl;tm;ay;aqmif&GufcJh
210 wuodkvfwifc
onf/ ou&mZf 1302 ckEpS w f iG f jrefrmEdik if aH wmf pma&;q&m
toif;BuD;\ OuXtjzpf a&G;aumufwifajrmufcH&onf/
trsKd;om;pdwf"mwf xufoefonfhtjyif dk;&m,Ofaus;rIudk
vnf; tvGecf spjf rwfE;kd onft h avsmuf aoQmifx;Hk tjyif EIwf
crf;arT;ukdyg wyfqifxm;ykHukd awGU&onf/ EkdifiHa&;wGifvnf;
a&SUwef;u yg0ifcJhonf/
]]'D;'kwfOD;bcsKd}} a&;om;jyKpkcJhaom pmayrsm;udk odkY
rSwfom; awGU&Sd&onf/
1/ uygvuFm&0dEemusrf;;
2/ p-r tzGifhusrf;
3/ *Dw 0daom"eDusrf;
4/ OD;ykn omoemavQmuftajz
5/ aAGoD[m 0wK ponfwkYdjzpfonf/
'D;'kwfOD;bcsKdonf ou&mZf 1309 ckESpf? 0gacgifvqef;
2 &uf ( 1947 ckEpS ?f Zlvikd v
f 19 &ufaeY)wGif rormolrsm;\
vkyfBuHrIaMumifh touf 54 ESpft&G,fcefYwGifuG,fvGefcJh&Sm
onf/

jrefrmhtEkynmppfppfukd jrwfEkd;
]]jrefrmvlrsKd;wkdYonf rdrdwkdY\ tEkynmppfppfukd jyEkdif
jcif;jzifh jrefrmjynfESifh jrefrmvlrsKd;ukd xif&Sm;apEdkif\/ xkdY
aMumifh rdrdwdkY tEkynmppfppfudk tjcm;aomvlrsKd;wkdY\
tEkynmwkdYESifh aygif;pyf ujym;rjzpfapbJ oD;oefYxm;
&dS&efrSmvnf; ta&;BuD;avonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 211
('D ; 'k w f O D ; bcsKd )
'D;'kwfOD;bcsKd\ tqkdtrdefYwdkYonf ol\kyfykHvTmudk
yDjyifMunfvif xif&Sm;apcJhonf/ azmfjyyg 'D;'kwfOD;bcsKd\
tqkdtrdefYonf xif&Sm;aom om"ujzpfonf/
OD;bcsKdonf t*Fvdyf? jrefrm? ygVdpmayrsm;wGif uRrf;usif
ESHYpyfonf/ aq;usrf;? aA'if? odyHynm&yfrsm;udk avhvm
vdkufpm;cJhol jzpfonf/ jrefrmoDcsif;BuD;oD;csifcH tJtkdif
tefcsif; {csif;ponfwdkYudk [efrmefrSifarmif; ususeeESifh
t0iftxGuf rSefuefpGm EIwfwuf&G&T &GwfqkdEkdifol ynm&Sif
wpfOD;jzpfonf/
obifynmudkvnf; qnf;yl;cJhol jzpfonf/ wl&d,m?
uAsm? *Dw wku Yd kd jrwfE;kd wefz;kd xm; qnf;yl;cJ
h apmif;aumuf
udk ykid Ef idk pf mG wD;pGr;f Edik o
f nf/ OD;bcsK\ d *Dwqkid &f m A[kow k wkYd
<uG,f0rIaMumifh OD;bcsKdxHokdY wu,fh*Dwynmonfrsm; vm
a&mufenf;em cH,lMu&onf/ rdrdxHwynfhcH ynmqnf;yl;
vmolwdkYtm;vnf; rdrdwwfajrmufuRrf;usiforQudk &Sif;vif;
aocsmpGm ykdYcsoifMum;ay;Edkifayonf/ pmayukd jrwfEdk;cspf
cif uRrf;usifESYHpyf xl;cRefonf/ pmay*Dw bufpkHxl;cRef
aom yk*KdvfrGefjzpfayonf/ /
212 wuodkvfwifc
]] trsKd ;om;tm;vk;H wdUk \ pnf;vk;Hh aompdwq
wkid ;f jynf[k ac:qkt
f Eonf
d yfaom ow0gtaumif txnfBu;D \
toufjzpf\/ xdt k oufonf tcgcyford ;f xif&mS ;jcif;odYk
ra&mufaomfvnf; wdik ;f jynf ab;tE&m,fBuKaH wGUonft h cg
xdt k oufonf xif&mS ;pGm vIy&f mS ;ay:aygufwwfonf . . . .
}}
yDr;dk eif;\ b0ESiphf may

yDrdk;eif;onf acwfay:jrefrm0wKacwfudk pcJholrQru


aemufvlwdkYtay:wGif MoZmBuD;onfh pma&;q&mjzpfonf/
yDrdk;eif;onf jrefrmpum;ajyta&;tom; a&SUaqmif
oljzpfonf/ pmayvrf;opfudk xGifoljzpfonf/ ta[mif;rS
vrf;cGJxGufoljzpfonf/ acwfopf0wKwdka&;enf;udk vrf;jycJh
oljzpfonf/
yDrdk;eif;onf 0HomEkvIyf&Sm;rIacwfwGif ay:xGef;cJhNyD;
0HomEk vIyf&Sm;rIudk tvkyftauR;jyKcJhaom 0HomEkpma&;
q&mBuD;jzpfonf/
yDrdk;eif;onf jrefrmhkyf&Sifordkif;wGif yxrqHk; ZmwfnTef;
a&;q&mjzpfonf/ okyfaqmifolvnf;jzpfkHru pma&;q&m
rsm;xJu yxrqHk; kyf&Sif'gdkufwm jzpfcJhonf/
216 wuodkvfwifc
yDrdk;eif;onf avmuDBuD;yGm; wdk;wufa&;twGuf t
aMumif;tusKd;jy enf;ay;vrf;jy vIHUaqmfa&;om;cJhaom
usrf;jyKq&mvnf; jzpfcJhonf/
yDrdk;eif;\ txl;jcm;qHk;vuf&mrGefrSm EdkifiHa&; tajcjyK
usrf;yifjzpfonf/ 1923 ckESpf {NyDv 5 &ufaeYwGif pwif
xkwfa0cJhaom usrf;onf jrefrmhEdkifiHa&;tbd"mefwGif
armfuGef;0if? armfuGef;wifcJhonf/
yDrdk;eif;u EdkifiHa&;ynmudk odkYzGifhqdkcJhonf-
]]EdkifiHa&;ynmqdkonfrSm vlow0gwdkY pka0;aexdkifaom
wd k i f ; jynf \ tajctk w f j rpf o zG , f jzpf a omtaMumif ;
t&mrsm;ESifh tkyfcsKyfyHkenf;vrf;pepfwdkYudk nTefjyaomynm
jzpfavonf/}}
rsKd;cspfpdwf\ t"dyg,fudk zGifhyHkrSmodkYjzpfonf
]]trsKd;om;tm;vHk;wdkY\ pnf;vHk;aom pdwfqEonf wdkif;
jynf[ak c:qdt k yfaomow0g taumiftxnfBu;D \ touf
jzpf\/ xdktoufonf tcgcyfodrf; xif&Sm;jcif;odkY ra&muf
aomfvnf; wdkif;jynf ab;tE&m,fBuHKawGYonfhtcg xdkt
oufonf xif&Sm;pGm vIyf&Sm;ay:aygufvmwwfonf/}}
acwfprf;pmayray:rD acwfprf;pmayacwfa&mufatmif
vrf;wnfhay;cJhaom OD;aqmifvrf;nTef pma&;q&mwpfOD;
jzpfonf/
yDrdk;eif;\ 0wKrsm;onf okyfrSefonf/ tm;wufzG,f
jzpfonf/ vufawGUusonf/ udk,fydkifpdwful;Pfjzifh wDxGif
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 217
a&;om;Edkifonf/
yD r d k ; eif ; onf jref r mvl i ,f r sm;tm; jref r mpmayud k
avhvm&ef? jrefrmpmayudk urmhpmaytqifhodkYa&muf&Sd0ifqHh
&ef? od&Sdem;vnfavhvmMuap&ef aphaqmfwdkufwGef;cJhol
jzpfonf/
yDr;kd eif; i,fpOfb0rSonf
yDrdk;eif; i,frnfrSm ]rdk;eif;}jzpfonf/ q&mBuD;tm;
zGm;jrifaomaeYonf eHeufjzpfonf/ ESif;rsm; xlxyfpGmus
qif;aeonf/ 1245 ckESpf wefaqmif rkef;vqef; 6 &uf
wevFmaeY eHeuf 9 em&DrS 10 em&Dtxdwdkifatmif aea&mif
jcnfudk aumif;pGmrjrif&/ ,if;uJhodkY rdk;ESif;rsm; xl;jcm;pGmus
aeonf&h ufrmS arG;jcif;udk tpGjJ yK rd;k eif;[k trsm;u trnf
ay; ac:a0:cJhMuonf/
Zmwm trnfrSm wevFmom;jzpf armifausmfnGefYjzpf
\/ arG;pOfumv\ xl;jcm;csufudk tpGJjyKemrnfrSm rdk;eif;jzpf
onf/ wpfzef bk&if*sD bke;f Bu;D jzpfpOfu (phillip)zD;vpfjzpf
cJhonf/odkYjzpf vmwifq&mtjzpf avQmufxm;&ef t*Fvdyf
emrnfESifh cyfa,mifa,mifqifwl,dk;rSm; wyfvdkufojzifh
zD;vpf(phillip)trnfrSm a&SUrS yD(p)jzifhp&m ESpfrsKd;udk
wpfrsKd;aygif; yDrdk;eif; [l trnfwyfvdkufjcif;jzpfonf/
q&mBuD;yDrdk;eif;onf t*Fvdyfpmta&;? tajym? vmwif
bmomta&;? tajym tvGefuRrf;usifoljzpf\/ yavmyDeH
odyH aepOfu vmwifbmomjzifh aw;oDcsif;rsm;pGm a&;cJh
218 wuodkvfwifc
zl;onf/ nOfhtcgwGif rdrdxufi,folrsm;tm; vmwifyHkjyif
rsm;udk vmwifbmomjzifh ajymjycJhonf/
q&mBuD;onf vmwifq&mjzpfaeaomfvnf; pmay
aqmif;yg;rsm; a&;aeqJjzpfonf/ xdkpOfu ynmhtvif;
r* Z if ; xG u f a y:cJ h o nf / v,f w D y @d w OD ; armif B uD ; \
taMumif;jyKcsufjzifh ynmhtvif; r*Zif;ydkif&Sif OD;wifESifh
awGUonf/ xdkr*Zif; vpOf 0wK aqmif;yg; ponfrsm;
a&;cJ h o nf / wpf z ef ynmh t vif ; r* Z if ; rS ynmh t vif ;
owif;pm[l qufxGufcJhonf/
q&mBu;D onf ynmhtvif;owif;pm ydu k qf BH u;D trnf
jzifh aqmif;yg;rsm;udkvnf;aumif;? ae&D&D? yGJpm;BuD;om;tz
ESifhjrjr[laom 0wK&SnfBuD;rsm;udkvnf; a&;om;cJhonf/
yxrqHk; ZmwfnTef;a&;q&m
jAwdoQbm;rm;kyf&Sif om;jzpfol armifausmfpdk;onf
]wpf u d k , f a wmf } Zmwf u m;d k u f u l ; cJ h p Of u vnf ; q&mBuD ;
yDrdk;eif;onf rsm;pGmulnDcJh&onf/ om;tay: tm;udk;tm;
xm;jyK arQmfvifhcsuf BuD;rm;cJhaom q&mBuD;onf jAwdoQ
bm;rm;kyf&Sif ukrPD 0wKrsm;a&; tm;wufaepOf ]10
em&D} ac: Zmwfum;udk dkufulaeaom om;jzpfol rif;om;
ausmfpdk;onf &efolY"m;oGm; toufyg qHk;IH; kyf&Sif
tvkyfrS wpfygwnf;xGufcJhonf/
jrefrmhtvif;rS xGufNyD; ]atmifawmfr}[laom acgif;pOf
jzifh tywfpOf0wKuav;rsm;xkwaf 0onf/ odYk xkwaf 0jcif;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 219
rSmvnf; pmayudk,fpm;vS,fBuD;rsm; tm;ygw& tjrwf&
pm;aomufMukHrSty q&mBuD;onf qif;&JNrJqif;&Jaeonf/
olrsm;tusKd;udk oufouf aqmif&Guf tvkyftauR;jyKae
ovdjk zpfco
hJ nf/ ,if;pmtkyu f kd 14 apmiftxd xkwaf 0cJoh nf/
wpfzef udk,fydkiftvkyfvnf;r&Sd? vcpm;tvkyfvnf; r&Sd
'*kefr*Zif;? vef'eftwfr*Zif;wdkY 0wK? aqmif;yg;rsm;
a&;cJoh nf/ xdt k wGi;f ]opm 0g'Dowif;pm} xGucf &hJ m vnf;
aumif;? ]AEKv*sme,f} rS ]AEKvowif;}tjzpf ajymif;vJ&m
vnf;aumif; yg0ifa&;om;cJhonf/
q&mBuD; yDrdk;eif;onf jrefrmjynfwGif yxrqHk; Zmwf
nTef;a&; q&mvnf;jzpfonf/ q&mBuD;a&;cJhaom ZmwfnTef;
udk ]arwmESifhol&m} Zmwfum;tjzpf yxrqHk; dkuful;jyocJh
ayonf/
]wpfoufvHk;zHk;orQ ukef;awmfrSay:}[laom Zmwfum;
wGif q&mBuD;yDrdk;eif;onf yef;csDq&mBuD; tjzpfjzifh yg0if
dkuful; cJhzl;avonf/
q&mBuD;yDrdk;eif;onf AEKv*sme,frSm pmayvkyfief;rsm;
vkyfudkifaepOf ]AEKvkyf&Sif}[l ajymif;vJcsJUxGifNyD; kyf&Sif
um;rsm;udk dkuful;cJhavonf/
yDr;kd eif;\ yDr;kd eif;
q&mBuD;onf 4if;\om; armifausmfpdk;qdkoltm; ]cspfwJh
ol&,f} Zmwfum; Zmwfvdkuftjzpf toHk;jyKcJhonf/ 4if;
tjyif rdrd\om; Zmwfvdkuf armifausmfpdk;tm; q&mBuD;udk,f
220 wuodkvfwifc
wdkif kyf&SifZmwfvdkufaumif;wpfa,mufjzpf&ef nTefMum;jyo
vsuf kyf&Sif'gdkufwmtjzpfvnf; vkyfaqmifcJhonf/
odkUaomf pmawGa&;? ZmwfnTef;awGpDpOf? kyf&Sif'gdkufwm
vkyf? uAsmq&m? oDcsif;a&;q&mtjzpfESifh pmaye,f? kyf&Sif
e,fwGif rnfrQyif vufrvnfatmif vkyfcJhaomfvnf; q&m
BuD;onf &&pm;pm;jzifh csrf;omonfr&SdcJhay/ qif;&JjrJqif;&J
aeonf/ pmrlcvnf; rnfonfhtcgurQ wef&mwefzdk; r&cJh
ay/ ]yDrdk;eif;\ yDrdk;eif;}wGif odkY &ifzGifhpma&;cJhonf/
armifausmfpdk;aoojzifh NAdwdoQbm;rm;wdkufu xGufcJhu
wnf;u uREfkyfrSm ,ckxufwdkif twnfwus vkyfudkif&aom
tvkyfr&Sdao;acs/ ,ckum; uREfkyfrSm touf 56ESpf&SdavNyD/
qif;&Jwkef;yif/ pmtkyfrsm; xGufNyD;onfhaemuf udk,fwdkif
tusKd;rcHpm;&bJ qif;&J'kua&mufjcif; wnf;[laom EGHxJ
rSmyif wdk;vsufae&avonf/
rdk;ESif;xJrSm arG;cJhaom q&mBuD;onf pmaya&;&m? avm
uDa&;&m tjzmjzmwdkY olYacwfESifh olYtcgu olrwlatmif
atmifvHxlcJhonf/ rdk;odkYjrifhrm;cJhonf/ ,aeYwdkif olYpm?
olYtawG;? olYta&;? olYnTefMum;csufrsm;? olYvkyf&yfvkyfxHk;
wdkYonf jynfolYrsufarSmufrSm ae&m,lvsuf &Sdaeayonf/
yDrdk;eif;\ pmwdkYonf tawGUtBuHKxJrS tawG;tac:
rsm;jzpfonf/ tawGUtBuKH t&mvnf; pHcsed jf zpfonf/ aemuf
qHk; ]olawmif;pm;} tjzpfudkyif udk,fwdkifqGHUt em;rMum;ol
tjzpfESifh udk,fwdkifawmif; udk,fwdkifcHpm;&[laomtod
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 221
jzifha&;onf/ aphpyfonf/ aocsmonf/
olonf d;k om;vGe;f onf/ tm;emwwfonf/ avmu"H\
qif;&Jcsrf;omESifh atmifjrifedrfhusrIt00udk cg;pnf;? &ifpnf;
rnnf;rnL pdwfESvHk; MunfjzLpGm cHpm;oGm;cJhonf/
yDrdk;eif;taMumif;udk avhvmvQif rQru rsm;pGma&;
p&m&Sdonf/ q&mBuD;\ wynfhBuD;i,f toD;oD;wdkYuvnf;
a&;cJhMuonf/ q&mBuD;udk,fwdkifvnf; olYudk,fol rnmrwm
]yDrdk;eif;\ yDrdk;eif;} udk a&;om;cJhonf/
olYacwfolYtcgwGif ay:cJhaom pmapmif? r*Zif;? owif;
pmESifh xkwfa0a&;rSeforQwdkY q&mBuD;onf emrnftrsKd;rsKd;
jzifh 0wK? aqmif;yg;wdkYudk a&;om;cJhonf/
yDrdk;eif;\ ausmfMum;aom 0wKBuD;rsm;xJrS vHk;csif;
0wK&Snfrsm;rSm bm;rm;a';? cifxm;? yifv,ful;"mwfyHk?
bDatarmifwifhESifh uacsonfr,fjrifh? oJjrnm? ae&D&D?
yGJpm;BuD;om;tzESifhjrjr? wjzpfvJ usm;BuD;&mZm? uRef;aiG
aomif ? wckvwfESifh wvifuGm? 0uFbmuH? wdkYawmifay:?
wufvluG? a,mufsm;aumif;oHk;a,muf ponfh0wK&SnfBuD;
rsm;/
urmhrifwHusrf;? ocifpdwf? vufawGUBuD;yGm;a&;usrf;?
vlysKdpdwfusrf;? tysKdpdwfusrf;? t*Fvdyfpum;ajymenf;? tcspf
jzwfvrf;atmifpdwf? om;*kPf&nf? orD;*kPf&nf? rdef;rpdwf
usrf;? BuD;yGm;a&;usrf;? vGwfvyfrIponfh avmuDvrf;nTef
usrf;rsm;/
ighorD;? r,m;xl;? wdkYbmom? arSmfbk&if? pma&;q&m?
222 wuodkvfwifc
rsKd;cspfpdwfpaom 0wKwdkrsm;/
ponfjzifh ajrmufjrm;atmifjrifpGm a&;om;cJhonf/ wcsKdU
qHk;yg; aysmufuG,faeaom pmrlrsm; pGm&Sdao;onf/ pmtkyf
jzpfrvmbJ pmrltjzpf vufvGefusef&Sdaom pmrlrsm;vnf;
&Sdao;onf/
q&mBuD;yDrdk;eif;udk 1245 ckESpf wefaqmifrkef; vqef;
6 &uf a eY eH e uf 9 em&D t csd e f w G i f om,m0wD cd k i f
oHk;q,fNrdKUtydkif &Gmr&GmwGif arG;zGm;cJhonf/
q&mBuD;onf 1301 ckESpf ewfawmfvqkwf 12 &uf
Zefe0g&Dv 6 &ufaeY eHeuf 9em&D 19rdepf tcsdefwGif
&efukefaq;kHBuD; tcef;eHygwf(12)? ckwifeHygwf(19)wGif
uG,fvGefcJh&&Smonf/
q&mBuD;aemufqHk;aeoGm;cJhaom tdrfrSm 45? 126 vrf;
jzpf 4if;tdrfrSm qif;&JcsKdUwJhpGmjzifh iSm;&rf;aexdkifpOf (19)
Budrfajrmuf trsKd;om;aeYwGif pufbD;twdkufcH& aygifusKd;
aom'Pf&mjzifh aoqHk;onftxd cHpm;oGm;&&Smonf/
odkYjzpf&m jrefrmEdkifiHpmayavmu? kyf&Sif avmuwdkYwGif
a&S;OD;pGm pHjytjzpf yg0ifvIyf&Sm;cJhaom q&mBuD;yDrdk;eif;tm;
jrefrmpmay\ rSwfwdkiftjzpf armfuGef;pdkufxl xm;tyfay
onf/ /
]] owif;pmq&m OD;odr;f armifEiS h f ywfouf arhr&Edik af om
xl;jcm;aom tusiw hf pfc&k o
dS nf[k ajymprSw&f cdS o
tjcm;r[kw?f rD;cJjyzk;H jzpfaeaom b0wlpma&;q&m
hJ nf/

ynm&Sirf sm;ESihf tvm;tvm&So d rl sm;ukd pmaypifjrifw h iG f


xif&mS ;ausmMf um;vmatmif pGr;f aqmifun l
D xrf;yd;k
o,faqmfwwfaom tusiyh f ifjzpfonf . . . .
}}
trsK;d om;a&;Zmwdrmef xufoefaom
owif;pmq&m pma&;q&m

jrefrmEdkifiHpmayESifh pme,fZif;tzGJU wwd,tBudrf


2002 ckESpf? nDvmcHBuD; atmifjrifpGm usif;yNyD;pD;cJhygNyD/
jynfaxmifpkjrefrmEdkifiH wpf0Srf;vkH;rS pma&;q&m? owif;pm
q&mrsm;jzpfaom pmayynm&Sifrsm;onf jrefrmhpmayorkdif;
pOf wpfavQmufwGif jrefrmpmaytarGtESpfudk tqifhqifh
vufcH xdef;odrf;jyKpkcJhMuonf/ rsKd;qufopf wdk;wuf&pfzdkY
pmaytarGtESpf vufqifhurf;ay;oGm;a&;qdkonfh pmay
wm0efukd ausyGefpGm xrf;aqmifaeMuolrsm; jzpfonf/
ESpaf ygif;;axmifcso
D nfh jrefrmpmayorkid ;f pOfwpfavQmuf
wGif pmay\ pGrf;yum;jzifh jrefrmwpfrsKd;om;vkH; ,Ofaus;
odrfarGUatmif pnf;kH;pGrf;aqmifEdkifcJhonf/ trsKd;*kPf? Zmwd
*kPfxufoef jrifhrm;NyD; vkdtyfcsdefwGif ZmwdaoG; Zmwdrmef
226 wuodkvfwifc
wuf<uvmatmif pGrf;aqmif vIHUaqmfEkdifcJhonf/ a&S;u
jrefrmpmayynm&SifBuD;rsm;onf pmaytpOftvmaumif;
udk xdef;odrf;jrifhwif&if; jrefrmpmay trsKd;om;vrf;aMumif;
rSeaf y:wGif wnfrh wfcidk rf mpGm qufvufpnfyif &Sio f ef zGUH NzKd ;
wkd;wufatmif pGrf;aqmifEdkifcJhMuonf/
trsKd;om;a&; ZmwdrmefxufoefNyD; rsKd;cspfpdwf"mwfukd
pOfqufrjywf xdef;odrf;EdkifcJhol wpfOD;um; owif;pmq&m
BuD; OD;odrf;armifyif jzpfonf/ olonf trsKd;om;Zmwdrmef
xufoefolyDyD ]]jrefrmol&Jaumif;rsm;}} pmtkyfukd rxkwfa0rD
]]&Jjrefrm}} 0wKukd pwifjyKpk xkwfa0cJhonf/
&Jjrefrm0wK ed'gef;wGif-
]]&Jjrefrm}} trnft&Sdjzifh jynfodaom tavmif;
bk&m;txdukd tajcjyKrIwnf vQdKU0Sufcef;? pGefYpm;cef;?
cspMf unf&iT jf rL;cef; ponfph v
JG rf; ESpo
f ufavmufatmif Zmwf
uGufZmwftdrfqifum pD&ifa&;om;tyfaom &mZ0if0wK
ukd a&SUawmfajy;ozG,f OD;pGmyxr xkwfa0vkduf&ayonf}}
[l 1930 jynhfESpf0ef;usifwGif pwifa&;om; xkwfa0cJh
onf/

owif;pmq&m? pma&;q&m
owif;pmq&m[laom trnfjzifh owif;pmynmESifh
ywfoufaom ynmay;pmtkyfukd jrefrmbmomjzifh yxrqkH;
jyKpkxkwfa0cJhonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 227
yxrqkH;pmqkdawmfaeYukd usif;yEdkif&ef BudK;yrf;olwpfOD;
jzpfNy;D pmqkad wmfaeYu?kd pwifusi;f ycJo
h nf/ jrefrmEdik if pH ma&;
q&mtoif; yxrqkH; Ou|? owif;pm q&mtoif;Ou|?
jrefrmEdkifiHvkH;qkdif&m ykHESdyfxkwfa0olrsm; or0g,rtoif;
Ou|ponfjzifh pmaye,fESifhywfoufaom tzGJUtpnf;rsm;
ukd wm0ef,laqmif&GufcJhonf/
oHawmfqifhowif;pmukd pwifwnfaxmif vkyfaqmifcJh
onf/
1321 (1959) ckESpfwGifrl oufqkdif&mrS wm0efay;csuf
t& jr0wDr*Zif;wGif 2 ESpfwdwd t,f'DwmcsKyftjzpf trI
xrf;NyD;aemuf tNidrf;pm;,lcJhonf/
tNidrf;pm;,lNyD;aemufwGifrl usef;rma&; tajctaersm;
aumif;aumif;rGefrGef r[kwfawmhay/ okdY&mwGif pmay? 0wK?
aqmif;yg;rsm;udkrl BudK;Mum; BudK;Mum; wwfpGrf;orQ a&;om;
ae&SmcJhayonf/ aemufqkH;jyKpka&;om;aompmtkyfrSm &ef
ukeforkdif;jzpf\/ ,if;okdY ae&if;rS &efukefNrdKU r*Fvm'kHppf
aq;kHwGif 1328 ckESpf? 0gacgifvqkwf 2 &uf aomMumaeY
wGif uG,fvGefoGm;cJhavonf/
owif;pmq&m OD;odrf;armifESifh ywfouf arhr&Edkif
aatmif xl;jcm;aom tusifhwpfck&Sdonf[k ajymprSwf&SdcJh
onf/ ,if;um; tjcm;r[kwf rD;cJjymzkH;jzpfaeaom b0wl
pma&;q&mynm&Sifrsm;ESifh tvm;tvm&Sdolrsm;ukd pmay
pifjrifhwGif xif&Sm;ausmfMum;vmatmif pGrf;aqmifulnD
xrf;yk;d onfaqmifwwfaom tusiyhf ifjzpfonf[k qkpd rSwjf yK
228 wuodkvfwifc
cJhMuonf/

owif;pmq&m? pma&;q&mOD;odrf;armifb0jzpfpOf tusOf;(1898-


1966)
1260 jynfhESpf oDwif;uRwfvqef; 12 &uf wevFmaeY
wGif rtlyifNrdKUtydkif rvwfwkd&GmBuD;wGif ausmif;'g,um
&GmolBuD; OD;bdk;q,f- a':r,frSDwdkYu zGm;jrifcJhonf/
OD;odrf;armifonf &efukefwGif ynmoifqnf;yl;aepOf
1920 jynfhESpfwGif &efukefwuokdvf tufOya'udktaMumif;
jyK wpfEdkifiHvkH; ausmif;om;oydwfarSmuf&mwGif yg0ifcJh
onf/ trsK;d om;ausmif;rsm; ay:aygufvmaomtcg Munfjhrifwid k f
wGif uG,fvGefol tmZmenffacgif;aqmifBuD; ocifjrwdkYESifh
twl ausmif;q&mwpfOD;tjzpf wm0ef,lcJhonf/
1942 ckESpfwGif Mu,fwHcGefowif;pmwkdufrSwpfqifh
ol&d, owif;pmwkdufokdY ajymif;a&TUtrIxrf;onf/ 1930
jynfhESpfywf0ef;usifwGif &Jjrefrmpmtkyfukd a&;om;jyKpkcJh
onf/ rif;&JausmfpGm? &mZ"d&mZf? r[mAEKv? bk&ifhaemif ?
tavmif;bk&m;[laom jrefrmol&aJ umif; 0wKrsm; a&;om;cJh
onf/
aemufqkH;jyKpkoGm;aompmtkyfrSm &efukef&mZ0iforkdif;
jzpfonf/ /
]]
ud,
q&mYuAsmrsm;onf uk, d &h f yfu,
d k &h f mG ? uk,
d ah f 'o? ud,
k ahf jrudk cspcf ifjrwfE;kd aompdw?f wdik ;f cspjf ynfcsppf w
k w f ik d ;f
d f
jzpfay:atmif a&;zGUJ aom uAsmrsm; jzpfonf/ Edik if o H l Edik if o
H m;
rsm;\ pnf;vk;H rIcspMfunfrI &if;ES;D rIud k taxmuftuljyKaom
uAsmrsm;[k tqdjkyKvu kd o
f nf/
}}
jynfaxmifpkpdwf"mwf &SifoefxGef;um;a&;ukkd

pOfqufrjywf a&;om;cJhol trsKd;om;pmqkd

trsKd;om;pmqkd q&maZmf*sDonf 1907 ckESpf {NyD 12


&uf? aomMumaeYwGif zsmykHNrdKU tzOD;a,m? trda':pdefnGefY
wkdYrSzGm;jrifaom om;OD;jzpfonf/ touf (84) ESpft&G,f
1990 jynfhESpf pufwifbmv 26 &uf Ak'[l;aeY eHeuf 5
em&Dct JG csed w
f iG f &efuek Nf rKd U? A[ef;NrKd Ue,f uarmZvrf;? trSwf
(10-u) aetdrf uG,fvGefcJhygonf/

trsKd;om;a&;Zmwdrmef a&cHajrcHADZaumif;ol
q&monf trsKd;om;ausmif;xGufjzpfonf/ zsmykHtrsKd;
om;txufwef;ausmif;? &efukefNrdKUtrsKdom;txufwef;
232 wuodkvfwifc
ausmif;(o&ufawm ausmif;wdkuf) taxmuftyHhcH
trsKd;om; txufwef;ausmif;wkdYwGif ynmoif,lcJhonf/
1929 ckEpS w f iG f &efuek w
f uov kd rf S jrefrmpmay? t*Fvyd f
pmay? ta&SUwkdif;EdkifiHrsm;orkdif;bmomwGJjzihf 0dZmbGJU&cJh
onf/ 1930 jynfhESpfwGif &efukefwuodkvfausmif; jrefrm
pmenf;jyq&mtjzpf aqmif&GufcJhonf/ 1931 ckESpfrS 1934
ckEpS t f xd &efuek Nf rKd Ur txufwef;ausmif;wGif txufwef;jy
q&mtjzpf aqmif&GufcJhonf/ 1934 ckESpfwGif &efukef
wuodkvf t*FvdyfpmayESifh jrefrmpmay ESpfbmomwGJ,l
aom r[m0dZmoifwef;odkY wufa&mufcGifh&NyD; 1936 ckESpf
wGif r[m0dZmbGJU&cJhonf/
1936 ckESpfrS 1938 ckESpftxd rEav;Oypmaumvdyf
jrefrmpmenf;jyq&mtjzpf aqmif&GufcJhonf/ 1938 ckESpf
wGif pmMunfhwkdufynm ynmoiftjzpf vef'efwuokdvfESifh
'AvifwuokdvfwkdY ynmoif,lNyD; 1940 jynfhESpfwGif
pmMunfhwdkufynm'Dyvkdrm&cJhonf/1941 ckESpfrSp &efukef
wuokdvfpmMunfhwdkuf pmwdkufrSL;wm0ef xrf;aqmifcJh
onf/
q&monf trsKd ; om;ausmif ; xG u f j zpf trsKd ; om;
pdwf"mwf? 0HomEkpdwf"mwf tjynfh&Sdonf/ trsKd;om;a&;
Zmwdrmef a&cHajrcH ADZaumif;ol wpfOD;jzpfygonf/
&efukefwuokdvf jrefrmpm? t*FvdyfpmwkdYudk r[m
0d Z m bG J U &onf t xd oif , l c J h o nf h t wG u f jref r mpmay?
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 233
t*Fvyd pf maywku Yd kd ajcajcjrpfjrpf us,u f s,jf yefjY yefY oif,Nl y;D
jzpfonf/ xkjYd yif wkAYd rmtpnf; tk;H aMumifh jrefrmwkYd Edik if aH &;
tod Edk;Mum;wuf<u vmcsdefESifh BuKHBudKufonf/ q&mBuD;
ocif u d k , f a wmf r I d i f ; \ av;csKd ; BuD ; rsm;? jyZmwf r sm;ES i f h
rSmawmfykH0wKwkdYudk ESpfESpfoufouf awG;awG;qq zwfcGifh
&ouJoh Ydk arSmb f q D &mode;f Bu;D ? trsK;d om;ynm0ef OD;zk;d usm;wkdY
\ pmrsm;ukd avhavhvmvm rSwfrSwfom;om; zwfcGifh&cJh
onf/

trsKd;om;a&;ZmwdrmefuAsmrsm;
trsKd;om;pmqkdq&maZmf*sDonf 1924 ckESpfrSp ol&d,
r*Zif;? 0Hom,k0r*Zif; ponfhfwkdYwGif uAsma&;zGJUcJhonf/
xkduAsmrsm;udk a&SUajy;uAsmpk[l owfrSwfMuonf/ 1928
ckESpf rwfvxkwf wuokdvfausmif;wkdufr*Zif;wGif yg0if
aom ydawmufyef;uAsmrSp aemifq&ma&;zGJUaom uAsm
rsm;onf acwfqef;uAsmtjzpf xif&Sm;onf/ wkdYwkdif;jynf
(1935)? a&S;acwfyk*Hjynf(1936) ? r,fwkdYyk*Hjynf (1937)
uAsmrsm;onf trsKd;om;a&; ZmwdrmefuAsmrsm;jzpfonf/
q&mhuAsmrsm;onf ud, k &hf yfu,
dk &hf mG ud,
k ahf 'o? ud,
k w
hf idk ;f
udk,fhajrudk cspfcifjrwfEdk;aompdwf? wkdif;cspfjynfcspfpdwf
jzpfay:atmif a&;zGJUaom uAsmrsm;jzpfonf/ EdkifiHolEdkifiH
om;rsm;\ pnf;vkH;rI? cspfMunfrI? &if;ESD;rIudk taxmuf
234 wuodkvfwifc
tuljyKaom uAsmrsm;[k tqkdjyKxkdufygonf/
q&m\uAsmrsm;onf jynfaxmifpkpdwf"mwf &Sifoef
xGef;um; jyefYyGm;a&;ukd ykda&SUIvmonf/ ykd xufjruf
jywfom;vmonfukd awGUjrif&ygonf/
]]wkYdwkdif;jynf}}
]]wufvlaw;oH}}
]]tkdwufvlwkdY}}
]]oifaooGm;aomf}}...uAsmrsm;onf 1935 ckESpfu
a&;zGJUcJhaom q&mhuAsmrsm;wGif trsKd;om;a&; Zmwdrmef
xufoefapaom uAsmrsm;jzpfonf/
jynfaxmifpkpdwf"mwf jyZmwfq&m
q&monf ]]a&Tarmif;oH(1933) }}jyZmwfESifh ]]atmifvH
awmf}}(1942) jyZmwfESpfyk'fudkvnf; a&;om;cJhonf/
]]a&Tarmif;oH (1933)jyZmwfwGif q&monf wkdif;&if;
om;pnf;vk;H nDnw G af &;udk OD;wnfNy;D Zmwfvrf;qifxm;onf/
]]atmif v H a wmf ( 1942)}}jyZmwf w G i f 1931 ck E S p f u
trsKd ; om;atmif v H a wmf E S i f h ywf o uf N yD ; tpnf ; ta0;
usif;y&m wpfOD;ESifhwpfOD; tBudwfte,fjiif;ckH aqG;aEG;
MuNyD;rS 0g? pdrf;? eD okH;a&mifjc,fa'gif; kyfygaom tvHukd
trsKd o m;tvH t jzpf oabmwl a&G ; cs,f M uyk H ? jref r m
tvH a wmf o nf jref r mwk d Y \ tcsKyf t jcmtmPyd k i f a om
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 235
vGwfvyfa&;\ txdrf;trSwfjzpfykH? jrefrmhatmiffvHawmf
pku
d x
f El ikd &f ef toufaoG; acR;wkYd tuscNH y;D pGepYf m;BuKd ;yrf;&yk?H
tpGr;f owjd y&yku H kd Zmwfvrf;qif Ny;D wpfcef;&yfjyZmwftjzpff
a&;zGJUwifqufxm;onf/ jynfaxmifpkpdwf"mwf &Sifoef
xGef;um;a&;ukd wGef;tm;ay;aom oabmukd awGU&ygonf/
trsKd;om;pmqkd q&maZmf*sdDonf NAdwdoQvufatmufcH
udkvkdeDrS jrefrmEdkifiH vGwfvyfa&;&onfh 1948 ckESpf Zefe0g&D
v 4 &ufaeYxkwf[Hom0wD owif;pmtxl; pmapmif wGif
1948 ckESpf vGwfvyfa&;aeYwGif uAsmukda&;zGJUcJhonf/
trsKd;om;tm;rmefuAsmrsm;
trsK;d om;pmqkd q&maZmf*soD nf jrefrmEdik if H vGwv
f yfa&;
&NyD;aemuf pmay,Ofaus;rIa&;&m aqmif;yg;rsm; ta&;rsm;
vmonf/okawoe aqmif;yg;rsm; ta&;rsm;vmonfudk
awGUjrif&aomfvnf; uAsmrsm;ukd a&;om;jcif;rSm &yfqkdif;
roGm;cJhay? 1957 ckESpfrS 1981 ckESpftxd aA'gvrff;u
uAsmrsm; 41 yk'fukd a&;zGJUcJhonf/ xkdYtwl 1964 ckESpfrS
1974 ckESpftxd nDopfqif; uAsmrsm; 24 yk'f? 1984
ckESpfrS 1987 ckESpftxd a&S;acwfyk*HuAsmpkESifh tjcm;uAsm
rsm; 51 yk'fudk a&;zGJUcJhonf/
aA'gvrf;uAsm;rSm q&mBuD;arG;zGm;&m jrpf0uRef;ay:
a'o jrpfacsmif;rsm;twGif; a&wufa&usvkdufNyD; pkefcsnf
qefcsnf arsmaeaom aA'gyef;rsm;udk A[kdjyKNyD; q&m\
236 wuodkvfwifc
vlUb0tawG;tjrif qifjcifwkHw&m;wkdYukd xkwfazmfa&;zGJU
xm;aom &opmayuAsmaumif;rsm; jzpfonf/
]]a&S;acwf yk*HuAsmpkESifh tjcm;uAsm}}rsm;rSm yk*Hacwf
apwDykxkd;rsm;? taqmufttkHrsm;? ae&ma'orsm;? orkdif;0if
jzpf&yfrsm;tay: tajccHNyD; yk*Hjynfoljynfom;wdkY\ MunfndK
av;pm;p&m? cs;D usL;twk ,lp&m? pdw"f mwfEiS hf pGr;f &nfowud dk
xkwfazmf a &;zG J Y x m;aom &opmayuAsmaumif ; rsm;jzpf
onf/
]]nDopfqif;uAsmrsm;}} rSm vGwfvyfaom tcsKyftjcm
tmPmydkifonfh jynfaxmifpkjrefrmEkdifiH&Sd rsKd;qufopf
vli,frsm; xm;&St d yfaom pdwaf eoabmxm; trlt&mwku Yd kd
vrf;nTefxkwfazmfa&;zGJUxm;aom uAsm;rsm;jzpfonf/ trsKd;
om;tm;rmefuAsmrsm;[l rSwfom;*kPfjyKxdkufygonf/

jynfaxmifppk w
d "f mwf &Sio
f efxeG ;f um;a&;tawG; uAsmpkrsm;

]]wkdYjynfaxmifpk(1968) uAsmwGif jynfaxmifpk jrefrm


EdkifiHonf wkdif;wpfyg;tE&m,frS umuG,fay;aom awmif
wef;BuD;urf;,Hrsm; &SdykH? qD? yJ? xef;vsuf? vufzuf? rufref;?
0g? uRe;f ? a&eH? qef? qm;? ig;yd ponfwYdk xGuNf y;D tnmtaMu?
ajrjyefaY wmifay: ul;oef;Ny;D a&mif;0,fazmufum;aeMuykw H u
Ydk kd
a&;zGJUonf/ xkdYtwl wkdif;&if;om; nDtpfudkarmifESrrsm;
jzpfMuaom ucsif? u&if?u,m;? csif;? rGef? Arm? &ckdif? &Srf;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 237
polwYdk oifo h ifjh rwfjrwf cspcf spcf ifcifaeMuygu jynfaxmifpk
jrefrmEdkifiHonf ewfjynfwrQ aysmfarGUzG,faumif;ykHudk a&;zGJU
onf/
]]ighnDajymif;0if;? armifopfqif;;
rif ; ES i f h u csif E S i f h ? csif ; ES i f h u ,m;ES i f h
&S r f ; ES i f h & ck d i f E S i f h ? rG e f E S i f h u &if E S i f h
oif h o if h j rwf j rwf ? taewwf v Qif
ewf j ynf E I d i f ; wk ? jynf a xmif p k [ k
olYapwemxm;? olYpum;ukd
rdefYMum;vkdufaomxdktcg}} [laomtzGUJ wGif ]]oifo h ifh
jrwfjrwf taewwfvQif? ewfjynfEIdif;wk? jynfaxmifpk}}
jzpfvmrnf[laom q&m\ ,kHMunfcsufudk awGU&onf/
wkdif;&if;om; vlrsKd;toD;oD;wkdY pnf;vkH;nDnGwfa&;ukd vkd
vm;aom q&m\apwemqEudk awGU&onf/
]]jynfaxmifpkaeYtawG;}} (1969) uAsmwGif
jynfaxmifpk wkdif;&if;om;wkdYonf a&S;vGefcJhaomESpfaygif;
rsm;up ,ckumvxufwkdif {&m0wDjrpf? oHvGifjrpf?
csif;wGif;jrpfwkYdukd pkefumqefumoGm;vmNyD; ESpfaygif;tp
oacFsumvuyif twlwuG aexkdifcJhaMumif;? ajrmufbuf
wGif ESif;a0aeonfh &Srf;ukef;ajrjrifh? taemufbufwGif
ppfawG? awmifbufwiG f aumhaomif;tilpeG ;f ESihf uRe;f i,frsm;
pGmwkYdonf uRefawmfwkYd ydkifaom a&ajrydkifeufjzpfNyD; xkdykdif
eufwGif jynfaxmifpkwkdif;&if;om;rsm; twlwuG aexkdifMu
238 wuodkvfwifc
&eftwGuf uRefawmfwkdY bkd;bGm;rsm;u a&ajrudk vufzGJU
tyfxm;aMumif;wkdYudk a&;zGJUonf/ xkdYaemuf ajrjyefYa&m
awmifay:yg ae&mtysHUtESHY aexkdifMuaom wkdif;&if;om;
nDaemifrsm;wkdYonf pnf;pnf;vkH;vkH; nDnDnGwfnGwfjzifh
tcsif;csif; vufwGJNyD; wkdif;jynfaumif;usKd;? jynfaxmifpk
aumif ; usKd ; ud k o,f y k d ; aqmif & G u f M u&rnf jzpf a Mumif ; ?
xkdokYdaqmif&Gufygu acwfrDzGHUNzdK; wkd;wufaom EkdifiHawmf
opfBuD; jzpfvmrnfjzpfaMumif; a&;zGJUonf/
jynfaxmifpkpdwf"mwf\t"duaomhcsuf
q&monf jynfaxmifpjk refrmEdik if aH wmfBu;D \ aumif;usK;d
csr;f omtjzmjzmudk tpOfawG;awmBuq H cJo
h nf/ pdwaf pwem
oufa&mufonfESifhtrQ tzwftItqiftjcif us,fjyefY
onf E S i f h t rQ tmed o if & S d a om &opmayaumif ; rsm;uk d
a&;zGJUcJhonf/ jynfaxmifpkpdwf"mwf &SifoefxGef;um;jyefYyGm;
atmif pGrf;aqmifcJhonf/
q&monf trsKdom;txufwef;ausmif;wGif oifMum;cJh
onf h trsKd ; om;ynm0ef O D ; zk d ; usm;\ ]]jref r mh * k P f & nf
&mZ0ifzwfpm}} pmtkyfudk ESpfopfjrwfEdk;onf/ xkdpmtkyfu
EkdifiHcspfpdwf? wkdif;jynfcspfpdwfrsm; ay;cJhonfukdvnf;trSwf&
vsuf&Sdonf/ xkdYaMumifh q&monf wkdif;&if;om;pnf;vkH;
nDnGwfa&;? &if;ESD;cspfMunfa&; apwem&nf&G,fcsufjzifh
]]jynfaxmifpkorkdif;ykHjyifrsm;}} (1956) udk jyKpka&;om;cJh
onf/ xkjYd yif q&monf ]]jynfaxmifpEk iS hf uReaf wmf}} (1961)
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 239
aqmif;yg;udv k nf; a&;om;cJyh gonf/ xkad qmif;yg;wGif 1937
ckESpfu &Srf;jynfajrmufykdif; odDaygabmfBudKbk&m;yGJawmfukd
oGm;a&mufco hJ nfh tawGUtBuKaH Mumifh wkid ;f &if;om;vlrsK;d rsm;
tay:cspfcifMuifempdwfjzpfvmaMumif; zGifh[a&;om;cJhonf/
xkdYjyif jynfaxmifpkESifhywfoufaom tawG;tjrifukdvnf;
xkwfazmfxm;cJhonf/
]]uRef a wmf w k d Y E k d i f i H o nf vG w f v yf a &;uk d &onf E S i f h
wpfNydKifeuf jynfaxmifpkEdkifiHjzpfvmonf/ jynfaxmifpk[k
qkdojzifh uRefawmfwkdYEdkifiHonf yk*Hacwfu wkdif;jynfrsKd;
r[kwfawmhNyD/ awmifilacwfu wkdif;jynfrsKd;r[kwfawmhNyD/
ukef;abmifacwf? t*Fvdyfacwfu wkdif;jynfr[kwfawmhNyD/
kyfa&m? emrfa&m tukefajymif;ukefNyD/}}
jynfaxmifpk\ e,fedrdwftwGif;&Sd a'oonf jrefrmwpf
rsKd;wnf;\ tusKd;twGufvnf;r[kwf? &Srf;wpfrsKd;wnf;\
tusKd;twGufvnf;r[kwf? u&ifwpfrsKd;wnf;\ tusKd;
twGufvnf;r[kwf? csif;wpfrsKd;wnf;\ tusKd;twGufvnf;
r[kw?f rGe?f Arm? &ckid ?f &Sr;f ? u&if? ucsi?f csi;f paom wkid ;f &if;
om;tm;vkH;\ tusKd;twGufom jzpfonf/ wkdif;&if;om;
tm;vk H ; pk a ygif ; yk d i f q k d i f a om tarG q k d i f y p n f ; jzpf o nf /
xkdYaMumifh aoG;wlom;wl wkdif;&if;om;? wpfavSwnf;pD;
wpfc&D;wnf;oGm; wkdif;&if;om;wkdYudk av;pm;cspfcifwwfzkdY
vkdayao;onf/ olwdkYESifh wpfpdwfwpf0rf;wnf; jzpfzkdYvkday
ao;onf/ }}
240 wuodkvfwifc
[l a om q&m\ tawG ; tjrif wk d i f ; &if ; om;pnf ; vk H ;
nDnGwfa&; cspfMunfa&;\ aomhcsufjzpfonf/ jynfaxmifpk
pd w f " mwf \ t"d u aomh c suf j zpf o nf / xk d Y a Mumif h v nf ;
trsKd;om;pmqkd q&maZmf*sDonf jynfaxmifpkpdwf"mwf
&SifoefxGef;um;jyefYyGm;atmif wpfqifhNyD;wpfqifh pOfquf
rjywf pGrf;aqmifBudK;pm;a&;zGJUcJhaom trsKd;om;a&;pmqkd
tjzpf armfuGef;wifxkdufayonf/ /
yxrqk;H trsKd ;orD; jrefrmpm ygarmu&mxl;udk xl;xl;
jcm;jcm;? OD;OD;zsm;zsm; &cJo
h vdk q&mrBu;D a':oef;aqGonf
jrefrmpmay pepfwus zGUH NzKd ;wd;k wufatmif BuaH qmif&mwGif
pHerlem ,lxu kd af om pmayrdcifBu;D wpfO;D jzpfaMumif;
OD;oef;xGw?f ygarmu(Nird ;f )? ynma&;wuov kd u
f *kPjyf Kazmfjy
xm;onf/
jrefrmpmayrdcifBu;D wpfO;D

yxrqHk;trsKd;orD; jrefrmpmygarmu
yxrqHk;trsKd;orD; jrefrmpmygarmu a':oef;aqG
taMumif;udk azmfjyvdkayonf/ q&mrBuD; a':oef;aqGonf
jrefrmpmygarmuxJ trsKd;orD;ygarmutjzpf yxrOD;qHk;
wm0efxrf;aqmifcJhol jzpfayonf/ &efukefwuodkvf jrefrm
pmXme\ owrajrmuf ygarmujzpfNyD; jrefrmpmtzGJU0if
wpfOD;vnf; jzpfaeayonf/
yxrqHk;trsKd;orD; jrefrmpmygarmu&mxkl;udk xl;xl;
jcm;jcm; OD;OD;zsm;zsm;&cJhovdk ]]q&mrBuD; a':oef;aqGonf
244 wuodkvfwifc
jrefrmpmaypepfwus zGHUNzdK;wdk;wufatmif BuHaqmif&mwGif
pHerlem,lxdkufvSaom pmayrdcifBuD; wpfOD;jzpfaMumif;}}
OD;oef;xGwf ygarmu(Nidrf;) ynma&;wuodkvfu *kPfjyK
azmfjyxm;ayonf/ rSefygayonf/
ysLpmudkjyefvnf&iS foefapcJhol
jrefrmpmayordkif;wGif ]ysLpm}udk jyefvnf&SifoefapcJhol
wpfOD;jzpfayonf/ &mZukrm&fausmufpmudk jrefrm? rGef? ygVd?
ysLav;bmomjzifh a&;xdk;cJh&m ygVd rGef? jrefrmpmwdkYudkom
teufazmfjyqdkEdkifcJhMuaomfvnf; ysLbmomjzifh a&;xdk;xm;
aom rsufESmpmt"dyg,fukd teufzGifhqdk&ef vGefpGmcufcJcJh
onf/
rpwpDtdkAvuf'ifu c&pfESpf 1911 ckESpf {NyDvxkwf
d G K if & G , f t m&S w d k u f * sme,f w G i f jrapwD a c: &mZuk r m&f
ausmufpm pwkw bmomjzpfaom ysLbmomtm; avhvm
csufrsm;udk a&;om;jyefqdkcJh&m urmhokawoD ynm&Sifrsm;u
ol\ta&;tom; jyefqckd surf sm;udk av;pm;tHMh ocJMh u&onf/
rpwmpDtdkAvuf'ifonf a&S;a[mif; okawoeESifh rEk
aA'ynmudk avhvmpl;prf;&SmazGchJol okawoDynm&SifwpfOD;
jzpfonf/ rav;uRef;qG,f NAdwdoQtpdk;&0efxrf;wpfOD;jzpf
onf/ jrefrmEdkifiHukd ra&mufzl;cifuyifpwif ausmufpm
rifu;l ESi"hf mwfyrkH sm;udak vhvmrSwo f m;um jrapwDausmufpm
av;bmom teuf rGeEf iS yhf sLbmomwdu Yk kd jyefqckd o
hJ jl zpfonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 245
jrefrmEdkifiH ausmufpm0ef rpwmawmfpdefcdkESifh rpwm'lGdKif
q,fwdkY\ jrapwDausmufpm rGefbmom jyefqdkrIrsm;ESifh
xl;xl;jcm;jcm; wdkufqdkifaeayonf/ ygarmuvkpfu jrefrm
jynfudkra&mufbl;bJ rGef? ysLbmom pl;prf;avhvm jyefqdka&;
om;Edkifonfh rpwmpDtdkAvuf'iftm; &Sm;avmh[krf;ac:
pkHaxmufOD;pH&Sm;OD;aESmuf&Sdol[k csD;usL;*kPfjyKcJhonf/
av;pm;*kPfjyKxdkufol
rQa&;jyae&jcif;rSm jrefrmpm ygarmuq&mrBuD;
a':oef;aqGtm; av;pm;*kPfjyKvdk jzpfygonf/ ysLvlrsKd;?
ysLbmomonf jrefrmEdkifiHwGif wddrfaumuG,faysmufvkeD;yg;
jzpfcJh&onf/
q&mrBu;D a':oef;aqGonf 1981-82 ynmoifEpS rf pS
ysLpmudk r[m0dZmwef;wGif jyefvnfjy|mef;cJhonf/ udk,fwdkif
ydkYcs ay;cJhonf/
ygarmuwm0efxrf;aqmifchJpOf trSwfxifxif yif&if;
jrefrmpmudk wuov kd yf xrESpEf iS hf 'kw,
d ESprf sm;wGif jyefvnf
oifMum;cGifh&atmif pGrf;aqmifay;cJhjcif;yif jzpfonf/
jrefrmvlrsKd; vli,fvl&G,fwdkY jrefrmpmudk wefzdk;xm;
av;pm;wwfatmif ysKd;axmifavhusifhay;cJhol wpfOD;tjzpf
txl;*kPfjyKarmfuGef; wifxdkufayonf/
246 wuodkvfwifc

b0jzpfpOftusO;f
q&mrBu;D udk c&pfEpS f 1920 jynfEh pS ?f Ed0k ifbmv 29 &uf?
aomMumaeYwGif rEav;wdkif; tr&yl&NrdKUe,f vdyfqHcGef&Gm
arG;zGm;cJhonf/ zcifrSm OD;pufkHjzpf rdcifrSm a':axG;jzpf
onf arG;csif; ESpfOD;om&SdNyD; q&mrBuD;u orD;OD;jzpf
armifi,frmS OD;aumif;nGeYf (tzGUJ 0if? 0efxrf;a&G;cs,af vhusihf
a&;tzGJU) jzpfonf/ zcifOD;pufkHrSm tv,fwef;ausmif;tkyf
q&mBuD;jzpfNyD; rdcifa':axG;rSmvnf; tv,fwef;jy q&mr
jzpfonf/
q&mrBuD;a':oef;aqGonf vdyfqHcGef&Gm tv,fwef;
ausmif;rS yif 1933 ckESpfwGif jrefrmtv,fwef;pmar;yGJ
atmif c J h o nf / t*F v d y f - jref r mtv,f w ef ; pmar;yG J u d k
rEav;NrdKU Ak'omoemhEk*[ rdef;uav;ausmif;rS 1935
ckESpfwGif atmifjrifcJhonf/ t*Fvdyf-jrefrm 10 wef;pmar;yGJ
udk rEav;NrdKU (at-bD-trf) txufwef;ausmif;rS 1938
ckEpS w
f iG f atmifjrifcNhJ y;D &efuek w
f uov kd wf iG f ynmqufvuf
qnf;yl;oif,lcJhonf/
&ef u k e f w u o d k v f jref r mpm0d Z m wef ; 'k w d , ES p f
wufa&muf oif,laeqJrSmyif 'kwd,urmppfBuD;jzpf
ynmoif&yfqikd ;f cJ&h onf/ ppftNy;D 0dZm *kPx f ;l wef; wufpOf
tcgu *kPfxl;wef;wufol[l q&mrBuD;wpfOD;om &SdcJh
onf/ xdkYaemuf ynmqufvufoif,lcJh&m 1947 ckESpfwGif
0dZm*kPfxl;wef;udk atmifjrifcJhonf/ 1949 ckESpfwGif
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 247
r[m0dZm bGUJ udk &&Scd o
hJ nf/ q&mrBu;D \ r[m0dZm bGUJ ,laom
usrf;trnfrSm ]]pdEausmfolESifh pmay}}jzpfNyD; *kPfxl;&&Sd
cJhonf/
jrefrmpmXmewm0efausyGefcJhol
q&mrBu;D a':oef;aqGonf 1947 ckEpS f Zlvikd v f 1 &uf
aeYrSp &efukefwuodkvf jrefrmpmXmewGif enf;jyq&mr
tjzpf pwiftrIxrf;cJhonf/ 1948 ckESpf Mo*kwf 15 &ufaeY
wGif vufaxmuf uxdutjzpf wd;k jri x hf rf;aqmifcNhJ y;D 1951
ckESpf 'DZifbmv 17 &ufwGif uxdutjzpf wdk;jrifhcefYxm;
jcif; cH&ygonf/
1965 ckESpfrSp rEav;0dZmESifh odyHwuodkvfodkY
ajymif;a&GU trIxrf;cJhygonf/ 1974 ckESpf ar 17 &ufrSp
rEav;0dZmESifh odyHwuodkvfjrefrmpm ygarmutjzpf
wm0efxrf;aqmifcJhonf/ 1978 ckESpfwGif &efukefwuodkvf
jrefrmpmXmewGif ygarmutjzpf wm0efxrf;aqmifcJhonf/
q&mrBuD ; onf 1981 ck E S p f w G i f &ef u k e f w u o d k v f
jrefrmpm ygarmu&mxl;rS tNidrf;pm;,lcJhonf/

jyKpkcJhaompmayrsm;
q&mrBuD;onf pmaywm0efxrf;aqmifcJhpOf umv
wpfavQmufvHk;wGif okawoepmwrf;rsm;? aqmif;yg;rsm;
248 wuodkvfwifc
vnf; a&;om;jyKpkcJhonf/ r*Zif;aqmif;yg;rsm;? ,Ofaus;rI
pmapmifESifh *sme,fwGif aqmif;yg;rsm;a&;om;cJhonf/
&mZukrm&f rGeaf usmufpmavhvmcsu?f ysLpm? cifba&Taycsyf
"mwfyHkrsm;?ysLpm? cifba&Taycsyf avhvmcsufrsm;udk pmtkyf
tjzpf a&;om;xkwfa0cJhonf/
&ef u k e f w u o d k v f j ref r mpmXmewG i f ]]pmawmf z wf } }
wm0efudk xl;jcm;pGmxrf;aqmifcJhonf/
&Sifr[moDv0Ho\ qkawmif;cef;ysKdU? &Sifr[m &|om&
\ bl&d'wfZmwfaygif;ysKdUESpfapmifudk wnf;jzwfcJhonf/
q&mrBuD; zwfMum;cJhaom okawoepmwrf; ckepfapmif
wdwd &Sdonf/
1969 ck E S p f jref r mEd k i f i H o k a woe aqG ; aEG ; yG J w G i f
a&Tpnf;cHk rGefausmufpmavhvmcsuf (pum;vHk;)pmwrf;/
1970? jref r mEd k i f i H ok a woeaqG ; aEG ; yG J w G i f a&T p nf ; cH k
rGefausmufpmavhvmcsuf(zGJUxHk;ESifh taMumif;t&m) pmwrf;?
1972? jrefrmEdkifiHokawoeaqG;aEG;yGJwGif jrefrmpum;ajy
toH k ; twG i f q H k ; pum;rsm; pmwrf ; ? 1981? jref r mEd k i f i H
okawoe aqG;aEG;yGJwGif ]]jrefrm tu&m yHkordkif;pmwrf;-
1? (jrefrmpmXme vkyftm;yg0ifonf)? 1982? jrefrmEdkifiH
okawoe aqG;aEG;yGJwGif jrefrmtu&myHk ordkif;pmwrf;-2?
1982 jref r mEd k i f i H o k a woeol i ,f w ef ; ? jref r mzwf p m
avhvmcsuf? pmwrf;? 1976? [Hom0wDowif;pmwdkuf
bdk;0ZD& pae pmay0dkif;wGif jrefrmpum;ESifh oHk;BudrfEIef;
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 249
pmwrf;/
q&mrBuD;a':oef;aqGonf &efukefwuodkvf jrefrmpm
Xmeygarmutjzpf wm0efxrf;aqmifpOfwGif r[m0dZm
usr;f aygif; (60)ausmw
f u
kd v
kd nf; obmywdtjzpfNy;D pD;atmif
aqmif&GufcJhonf/

xl;jcm;b0jzpfpOf
q&mrBuD;a':oef;aqGonf pmayvkyfom;tzGJUwGif
urm&GwfNrdKUe,fpmayvkyfom;tzGJUOu|? jrefrmEdkifiH pmay
vkyfom;tzGJU em,ujzpfcJhonf/ ESif;qDukef;bdk;bGm;&dyfom
apmifha&Smufa&;tzGJU? tzGJU0ifjzpf trIaqmiftjzpf &SpfESpf
ajrmufaqmif&u G cf o
hJ nf/ wwd,tBurd f jynfov Yl wT af wmfwiG f
jrpf o m;Nrd K Ue,f ud k , f p m;vS , f t jzpf aqmif & G u f c J h o nf /
q&mrBuD;onf pmaywm0ef xrf;aqmifcJhpOfwpfavQmuf
bmompmay aqmif;yg;rsm;? pmayokawoepmwrf;rsm;udk
a&;om;jyKpkNyD; pmwrf;zwfMum;jcif;? pmayr*Zif;ponf
wdkYwGif trnf&if;jzifhvnf;aumif;? jrrOL[laom uavmif
trnfjzifh vnf;aumif; a&;om;cJhonf/
q&mrBuD;onf 2002 ckESpf ZGefv 7 &uf(aomMum
aeY)wGif uG,fvGefcJh&&Smonf/
250 wuodkvfwifc

pmayrdcifBuD;\ rSmwrf;pum;
&efukefwuodkvf jrefrmpmXme ESpf(60)jynfhtxdrf;
trSwf tmp&d,ylaZmfyGJwGif pmayrdcifBuD;\ rSmwrf;pum;
onf av;pm;MunfndKzG,ftwd jynfh0onf/

rS m wrf ; pum;
]avmuwGif opmav;yg;w&m;tNrJ&Sdonf/ opm
w&m;av;yg;udk azmfjyawmfrlrnfhol ay:aygufvmonfudk
bk&m;yGifhawmfrlonf[k ac:onf/ opmav;yg;w&m;onf
avmuBuD;\ aumif;usKd;csrf;omudk aqmifawmfrlonf/}
jrefrmpmygarmu a':oef;aqGonf jrefrmpmrdcifBuD;
yDovSonf/ jrefrmpmayonf okw&ojynfh0onf/ &o
pmayud k zef w D ; &mwG i f q&mrBuD ; onf ]]cspf & T i f o em;?
wnf M um;Murf ; MuKwf ? puf q k y f a Mumuf c g? &J 0 H h t H h M o?
aemt&om usrf;*efvm}}udk avmuaumif;usKd;jyKwwf?
a&;wwf&ef zefwD;wwf&ef q&mrBuD;u wynfhwdkYtm;
tNrJwap a0zef&Sif;vif; oifMum;jyoavh&Sdonf/
'gaMumifh rdrdwwfwJhynmudk
avmuaumif ; usKd ; twG u f toH k ; cs wwf a tmif
qd k ; usKd ; twG u f toH k ; rcsrd a tmif ? ynmwwf t od a w wGG
wdk;wufjrifhrm;oxuf jrifhrm;atmif?
BuHqwDxGifzef;wD;vdkpdwf xufoefvmatmif? avmu"H
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 251
tawG U tBuH K qd k ; aumif ; ud k BuH U BuH U cH E d k i f &nf & S d f a tmif
&opmay udk zwfwwf em;vnfcHpm;wwf&r,f
jrefrmpmayrdcifBuD;onf jrefrmpmayudk &SmazGavhvm
yGm;rsm; a&;om;xm;cJhygNyD/ pmay&ooabmudk ppfaMumum
avmu aumif;usK;d jyK? qdu k sK;d y,f&ef a0zef avhvmenf;udyk g
rSwfrSwfom;om; a&;xm;cJhygNyD/ jrefrmpmay *E0ifwGif
pHwif*Pk jf yKxu
kd af om jrefrmpmayrdcifaumif; wpfO;D jzpfaMumif;
xyfavmif; *kPfjyKtyfayonf/ /
252 wuodkvfwifc
]] wdik ;f &if;om;wdUk\ pnf;vk;H nDw
jyK&Ny;D aemufwiG f Edik if v
H w G v
G rf I aoG;pnf;rIwUku
d k d ud,
f yfa&;udk rqkwrf epf BuKd ;yrf;
k pf m;

cJah om vGwv f yfa&; BuKd ;yrf;rIwiG f q&monf yg0ifc\ hJ /


}}
jrefrmhrsK;d cspf pmayynm&Sif
OD;ausm&f if

&efukefwuokdvf jrefrmpmXmeuxdu OD;ausmf&if[k


xif&Sm; tjrifrsm;cJhaom q&monf jrefrmhrsKd;cspfyk*KdvfrGef
wpfOD; jzpfayonf/ olonf jrefrmpmay&SmazGa&;om;rI
wm0efomru jrefrmrsKd;cspf EkdifiHwm0efukd ausyGefcJhol
wpfOD;tjzpf xl;xl;jcm;jcm; rSwfom; od&Sd&ayonf/
txl;ojzihf jrefrmEdkifiH vGwfvyfa&;BudK;yrf;rIorkdif;wGif
armf u G e f ; 0if trI x rf ; aqmif c J h o l j zpf o nf / avxD ; Ad k v f
Adkvfausmf&ifonf q&m\e,fcsJUESifh zufqpfawmfvSefa&;
c&D;pOfwGif xif&Sm;cJhonfh trnfyifjzpfonf/ OD;ausmf&if
onf i,fb0rSonf uG,fvGefonftxd EkdifiHvlrsKd;ESifh
trsKd;om;pmay wm0efukd ausyGefcJholwpfOD; jzpfayonf/
256 wuodkvfwifc

b0jzpfpOftusO;f
q&mOD;ausmf&ifonf oHwGJNrdKUurf;em;vrf; jrefrm
ou&mZff 1278 ckewfawmfvqef; 13 &uf? c&pfESpf 1916
ck? 'DZifbmv 7 &uf Mumoyaw;aeY eHeuf 4 em&DtcsdefwGif
zGm;jrifcJhonf/ rdbtrnfrSm OD;zkd;OD;? a':jr&ifwkYdjzpf
OD;ausmf&ifwpfOD;wnf;udkom zGm;jrifcJhonf/
q&mOD;ausmf&ifonf oHwGJNrdKU at-wD-trf ausmif;wGif
pwif ynmoifcJhonf/ xkdYaemuf tpdk;&wef;jrifhausmif;okdY
ajymif;a&TUynm oif,lonf/ xkdausmif;rSyif 1934 ckESpfwGif
10 wef;pmar;yGJukd atmifjrifonf/ odkYaomf bmomwJGrSm;
pmar;yGJatmif aumvdyf 0ifcGifh&avonf/ q&maepOfu
taqmifrSm yk*Haqmifjzpfonf[k od&SdrSwfom;&ayonf/
1950 jynfhESpfwGif &efukefwuodkvfrS r[m0dZmwef;ukd
atmifjrif cJo h nf/ wuov kd jf refrmpmXmewGif uxdutjzpf
aqmif&GufcJhonf/
xdkpOf qkdAD,uf,leD,HwGif tjynfjynfqkdif&m wuodkvf
wGif jrefrmpmygarmutjzpf apvTwcf eft Y yfjcif;cH& armfpudk
okdY oGm;cJh&onf/ armfpudkrS jyefvmaomtcg wuodkvfrsm;
kH;tkyfcsKyfa&;rSL;tjzpf cefYtyfjyef wuodkvftkyfcsKyfa&;
vkyfief;rsm; vkyfukdif&onf/ rMumrD rEav; 0dZmESifhodyH
wuov kd w
f iG f ygarmucsKyt f jzpf ceft
Y yfjyef uG,v f eG o
f nf
txd xkdwm0efudk xrf;aqmifcJhonf/
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 257
q&muG,v f eG of mG ;&Smonfh tcsed t
f wdtusrmS jrefrm
ou&mZf 1327 ckESpf? wefcl;vqkwf 9 &uf? c&pfESpf 1996
ckESpf? rwfv(30) &uf Ak'[l;aeY nae(5) em&D rdepf 50
jzpfonf/ &efukefNrdKU jynfolU aq;kHBuD; tcef;trSwf(7-8)
ckwiftrSwf (4) onf q&m\b0rSwfwkdif jzpfcJhayonf/
jrefrmhrsKd;cspfvli,fb0
q&monf rvGwfrvyf &yfwnfaecJh&aom jrefrm
vlrsKd;ESifh jrefrmEdkifiHtay: jrefrmjynfolwkdY\ b0udk cspfcif
av;pm; wefzkd;xm;cJhonf/ e,fcsJUwkdYonf ESpfaygif; 100
ausmfonftxd jrefrmvlrsKd;wkdYtay:wGif uRefjyKcJhonf/
wkdif;&if;om;wkdY\ pnf;vkH;nDnGwfrI? aoG;pnf;rIwkdYudk
uk,d pf m;jyK &,lNy;D aemufwiG f Ekid if v
H w
G v
f yfa&;udk rqkwrf epf
BudK;yrf;cJhaom vGwfvyfa&;BudK;yrf;rIudk q&monf yg0if
cJhonf/
q&monf jrefrmrsK;d cspv f il ,fwpfO;D jzpfonf/ q&monf
1945 ckESpf OD;zkdcsKd? a':apmjrwkYd\ ordD;rjzLESifhvufxyf
om;wpfa,muf orD;wpfa,muf xGef;um;cJhonf/ cspfol
oufxm;ESifh vufxyfxdrf; jrm;NyD; &ufykdif;rQom&Sdao;aom
umvwGifyif awmfvSefa&;pcef;odkY vSrf;cJhonfh q&mwpfOD;
jzpfonf/ jynfwGif;NrdKUe,frsm;omru jynfyEkdifiHtxd
a&mufoGm; awmfvSefa&;twGuf tm;BudK;rmefwuf aqmif
&GufcJhaom avxD;Akdvf Akdvfausmf&ifqkdolrSm q&mOD;ausmf&if
258 wuodkvfwifc
yif jzpfonf/ q&monf e,fcsUJ ESizhf ufqpfawmfveS af &; ESp&f yf
pvkH; wuf<upGm a&SUwef;rS yg0ifcJholjzpfonf/
aus;vufa'o atmufvufrsm;txd pnf;kH;a&;qif;cJh
aom pnf;kH;a&;orm;aumif;wpfOD;vnf; jzpfonf/

rsKd;cspfjrefrmrSonf pmayynm&SifodkY
q&monf rsKd;cspfjrefrmb0rSonf jrefrmpmayynm&Sif
b0okdY jzpfwnfajymif;vJcJhonf/
ausmif;yk&0kPfodkY wpfzefjyef wynfhwyrf;rsm;tm;
pmayydcYk sco hJ nf/ pmayykcYd s&if;rSyif tEkynm&yfrsm;udk zefw;D
jyefonf/ q&monf pmrsKd;pkH a&;EkdifpGrf;olvnf; jzpfonf/
a&;Edkifonf[kqkd&mwGif tjzpfrQomr[kwf? tqifhrD &o
ajrmufatmif a&;Ekdifjcif;udk qkdvkdayonf/
uAsmvnf ; a&;zG J Y o nf ? 0w K ud k v nf ; a&;jc,f o nf /
jyZmwfuv dk nf; wifqufonf/ bmompum; pmayaqmif;yg;
rsm;ukv
d nf; zGiq hf o
dk nf/ odYk a&;&mwGif q&monf uavmif
trnf trsKd;rsKd;jzifh a&;cJhonf/ q&ma&;cJhonfh acwfESifh
tcsd e f u d k c G J yxruavmif ? 'k w d , uavmif ? wwd ,
uavmif[l owfrSwfcGJjcm;cJhonfukdvnf; awGU&onf/
&Hzef&Hcg okH;aomuavmiftrnfESifh pOfqufrjywfa&;
aom uavmiftrnfrsm;udkvnf; ESpfrsKd;ESpfpm;cGJjcm;onfukd
awGU&onf/ yxrtrsK;d tpm;wGif a&TwaJG usm?f armifausm&f if?
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 259
udkausmf&if? armifbuGef;? q&mausmf&if? OD;uxdu? tkwfvS
wkdYjzpfNyD; 'kwd,trsKd;pm;wGif odyHrsKd;wifh? uxduausmf&if?
wuodkvfBudKifoif;wkdY jzpfonf/
wuov kd Bf uKd io
f if; [laomtrnfukd q&mtvQKUd 0Suq f ;Hk
xm; a&;cJhonfESifh q&mhZeD;onf vkyfazmfukdifzufrsm;?
wynhfwyef;rsm;u pmrlrsm;udk vkH;0rodMu? r&dyfrdMubJ
oufqkdif&m q&mESifh tvGef&if;ESD;onfh r*Zif;? *sme,f
t,f'Dwmrsm;u od&dSMuonf/
oa&mf[efjzifh &Tijf rL;pGm a&;om;Ekid cf o
Jh nf/ jyZmwfpmay
ykHoPmefjzifh ajrmufrsm;pGm zGihfvSpfa&;om;cJhonf/

q&mhb0ESifh q&mhpmay
q&monf wuodkvfq&mwpfOD;taejzifh ausmif;pm
oifcef; 0ef;usifwGifom arGUavsmfaewwfolr[kwf? ausmif;
udp? ausmif;aqmifupd ? wkid ;f jynfupd r sm;wGiv
f nf; wwfprG ;f
orQ aqmif&GufcJholjzpfonf/
1951 ckESpfwGif pwifzGJUpnf;aom ]wuodkvftEkynm
toif;BuD;}wGif q&monf pdwfygvufygjzifh yg0ifvkyfaqmif
cJhonf/ jrefrmh,Ofaus;rItEkynm wkd;yGm;&mwkd;yGm;aMumif;
aqmif&GufcJhonf/ &Srf;jynf? tif;av;? csif;awmif? &ckdifjynf
ponfwkdYukd wuokdvftEkynm toif;BuD;rS a'oE&c&D;
260 wuodkvfwifc
xGuf&mwGifvnf; q&monf OD;aqmifcJholwpfOD; jzpfonf/
q&monf ]]wu o d k v f u avmif t oif ; }} wG i f v nf ;
yg0ifvkyfaqmifcJhonf/ xkdYjyif tpdk;&txufwef;ausmif;
rsm;odYk oGm;a&mufum jrefrmpmayESihf ywfouf a[majymcJh
onf / pmaya[majymyG J r sm;? OmPf B uD ; &S i f a jzqk d y G J r sm;?
pum;&nfvkyGJrsm;wGifvnf; pdwfygvufyg wufwuf<u<u
a[majymcJhonf/ ausmif;om;a&;&mrsm;vnf; q&monf
a&SUwef;rS OD;aqmifumaqmif&Gufwwfygonf/
q&m\ csD ; usL;twk , l p &maumif ; aomtcsuf u m;
rnf o nh f b 0 tajctaeod k Y a &muf a &muf yk H o P m ef
rajymif;bJ tpOftNrJ yGiyhf iG v
hf if;vif; azmfazmfa&Ga&G qufqH
aygif;oif;wwfjcif;yif jzpfonf/
q&monf ausmif;q&mvkyf&if; ol0goemygaom pmay
a&;om;jcif;udk pmaywnf;jzwfjcif;? okawoemjyKjcif;rsm;
jyKcyhJ gonf/ q&monf jyZmwfrsm;? pmayaqmif;yg;rsm;? a0zefpm
rsm;udk r*Zif; *sme,f trsKd;rsKd;wkdYwGif a&;om;cJhonf/
q&mhpmayrsm;
(1) EkdifiHa&;tEkpmayorkdif;? trSwf(1)rS(5)
(2) u0dvuP'DyeDopf(3)yk'f
(3) &ckdiftu&mESifh &ckdifoifykef;BuD;
(4) yxruavmif
(5) 'kwd,uavmif
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 261
(6) wwd,uavmif
(7) uwdESifhowd
(8) OD;yknESifh &SdwfpyD;,m;
(9) pepfusaom a0zefpma&;en;f
(10) ynmwefaqmif
(11) uRefawmfayygonf
(12) usifyGJ
(13) wuodkvfESifhtvm;tvmaqmif;yg;rsm;
(14) rD;aeonfjyZmwf? 0dZm bJOjyZmwfEiS hf tjcm;jyZmwfrsm;
ygonf/
(15) e,fcsJUppfrS vlxkppfokdY
(16) unGwfkd;AkdvfcsKyf ('Da*gtaMumif;)
(17) rmhu0g'ESifh bmoma0g[m&paom pmtkyfrsm;udk
vnf; a&;om;jyefqkdcJhonf/

xkdYjyif
(1) &ckdifrif;ordD;{csif;
(2) usyif;w&m;pm
(3) i&Jcef;ysKdU
(4) yvvJqif rif;ysKUd paom pmtkyrf sm;ukv
d nf; wnf;jzwf
cJhonf/
(5) odD&dzkef;xGwf? vSwrGwfrif; jrwfokH;qufMuif/
(6) uRefqkd;? uRef,kwf? "m;jzihfckwf t[kwfrusifhNyD/
(7) aygufvJvnf;ikH? &moDukHjrLzkHrxao;/
262 wuodkvfwifc
[laom u0dvuPmowfyv Hk m pmyk'w f u
Ydk dk zGiq
hf adk om q&m\
]]u0dvuP 'DyeDopf}}onf okawoetrIwiG f q&m0goem
xkH aMumif; azmfjyaom oufaorsm;tjzpf xif&Sm;ayonf/
]]OD;yknESifh &SdwfpyD;,m;}}wGifrl q&monf OD;yknESifh
&SdwfpyD;,m;wkdY\ wlnDcsufudk vlcsif;wlykH? tjzpfcsif;wlykH?
pmcsif;wlykH[l taMumif;okH;csufrS&yf olwdkYa&;aompm
rsm;udk udk;um;um EIdif;csifha0zeffum wifjycJhonf/
q&m\ t,ltq&J&ifhykH? pum;tokH;tEIef; uRrf;usifykH?
[moOmPf&SdykHwkdYudk ]] rD;aeonfjyZmwf? 0dZmbJOjyZmwf}}
rsm;wGif awGU&ygonf/ wm&mr*Zif;wGif a&;aomq&mh
jyZmwfrsm;onfvnf; xufxufjrufjruf &So d nf[k od&onf/
q&monf [moOmPf&Sd tm0Zef;&GifvSaomaMumifh
q&mh p mrsm;ud k zwf & onf r S m ES p f o uf a ysmf a rG U p&m
aumif;onf/ oGuo f uG f vufvuf zswzf swv f wfvwf &So d nf/
q&monf pmudu k m&ef eabjzifh EGUJ EGUJ aESmif;aESmif; EkEek ,fe,f
pum;rsm;udka&G;um ra&;zGGJU? uspfuspfvpfvpf odyfodyf
onf;onf;jzihf &Si;f &Si;f vif;vif; a&;zGUJ wwfonf/ q&ma&;cJh
aom ]]usifyGJ}} rS a&;[efukd om"u jyvkd ygonf/
]]usifqkdonfum; usm;ESifh,if[laom a0g[m&ESpf&yfvkH;
uk d aygif ; pyf ay:vmaomtoH j zpf o nf / usm;,if r S
usijf zpfvmonf/ usm;,ifupm;enf;ukpd JG ac:aom eyef;yGJ
trnfjzpfonf/ usm;,ifupm;&mwGif usm;uESpfaumif?
,ifuESpfq,f&Sdonf/ usm;u ,ifukd zrf;&onf/ ,ifu
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 263
usm;udk rzrf;Edkif? usm;udk a&Smif&onf/ usm;ukd ra&Smifrwdrf;
rvIyfr&Sm;Edkifatmif 0kdif;xm;&onf/ usm;udk ,ifu a&Smif
ydwfxm;EdkifvQif ,ifEkdifonf/ ra&SmifEdkif usm;pm;cH &vQif
,if;HI onf/ odYk usm;u ttkyt f zrf;? ,ifu ta&Smiftwdr;f
wkdYjzifh upm;aom ]]usm;,if}} upm;enf;udkenf;rSD; cH,lvsuf
vlESpfa,mufwGif wpfOD;uzrf;? wpfOD;u cHum wpfOD;udk
wpfOD; ajrokdYusatmif vkyfjcif;twwfudk usiftwwf[k
ac:onf/ ajrokdYuswkdif;vnf; IH;onf[k rajymEdkif? ajrwGif
tdy f wzufom;ukd ausmyf pfEikd f onf/ ajcjzihcf sw
d f ajrwGif
vufaxmufxm;Edik o f nf/ odaYk omf tjyKtrlrmS rMumap&?
MumvQifajrwGifusonf [k qkH;jzwfcH&um tIH;ay;vdkuf&
onf/
usifvkH;yGJonf &ckdifjynf\kd;&meyef;yGJ[k qkdvQifqkdedkif
onf/ odaYk omf eyef;yGEJ iS hf twdtus wloavmqku d rwlay/
eyef;yGJwGif pnf;urf;enf;onf/ usifwGif pnf;urf;csufrsm;
onf/ eyef;yGJwGif cGeftm;onf t"dujzpfonf/ usifyGJwGif
jzwfvwfjcif;? owd&Sdjcif;? ynm&nf0jcif;onf t"dujzpf
onf/ }}
q&m\pmrsm;onf odkYyif &Sif;&Sif;vif;vif; ay:ay:
vGifvGif&Sdonf/ taMumif;tcsufudk wpfckNyD;rS wpfckpDum
pOfum tusKd;oifh taMumif;oifh qufpyfwifjywwfonf
264 wuodkvfwifc

jrefrmhrsK;d csppf mayynm&Sif


q&monf jrefrmrsK;d csppf may ynm&Siw f pfO;D tjzpf xl;xl;
jcm;jcm; rSwof m; wifjyvkad yonf/ q&monf trsKd;om;EdkifiH
a&;wGif udk,fwkdif yg0ifBudK;yrf;cJhol wpfOD;jzpfonf/ EdkifiHESifh
vlrsKd;twGGuf touf pGefYvTwfpGefUpm;aom pmayorm;wpfOD;
jzpfayonf/
trsKd;om;EdkifiHa&; rsKd;cspfyk*KdvfrSonf trsKd;om;pmay
ynm&Sif wpfOD;jzpfvmcJhonf/ &efukefwuodkvf jrefrmpm
Xme\ pmtoif tjyaumif;rGefxl;cRefol uxduOD;ausmf&iff
[k xif&Sm;vlodrsm; ausmfMum;cJhonf/
q&monf wuodkvfq&momru wuodkvftkyfcsKyfa&;
bufwiG v f nf; uRr;f usiEf UHS pyfonf/ &efuek w
f uov kd f uxdu
rSonf &efukefwuodkvftkyfcsKyfa&;rSL;? rEav;wuodkvf
ygarmucsKyftxd wm0efukd ausyGefpGm xrf;aqmifcJhonf/
jrefrmpmay ynm&Sifpma&;q&m uAsmq&m? jyZmwf
q&mtjzpf pmpG,fpkHa&;EkdifolwpfOD;jzpfonf/ pmpkHuavmifpkH
*kPo f wif; ysUH oif;cJah om uxdu OD;ausm&f iftm; jrefrmhrsK;d cspf
pmayynm&SifwpfOD;tjzpf txl;*kPfjyK azmfjytyfayonf/
]]zd;k ausmjfrif\
h pGr;f aqmifcsurf sm;onf xl;jcm;xif&mS ;bd
onf? jrefrmpmay*kPu f dk jri v
hf
kd ]]jrefpm*kPaf usmjf rif}h }
[laom uavmiftrnfudk cH,cl ahJ yonf/
}}
jrefrmpmaytqifhukd jrihfwifcJhonfh
jrefrmpm*kPaf usmjf rifh

&efuek w f uov
kd jf refrmpmXme ESpaf ygif;ajcmufq,fjynfrh D
ausmv f eG v
f maomtcg jrefrmpmXme\*kPaf &mif xGe;f ajymif
atmif pGr;f aqmifco hJ rl sm;ukd jyefvnftrSww f & *kPjf yKazmfjy
vkdayonf/
,if;taMumif;t&mudk Ekid if h*H Pk &f nfr*Zif;wGif tvsO;f oifo
h vkd
zGiqhf adk zmfjy a&;om;cJah yonf/ jrefrmpmygarmursm;? uxdu
XmerSL;rsm;? pmayynmausmfrsm; taMumif;udk trSwfw&
azmfjy a&;om;cJhayonf/ ,ckwzef jrefrmpmaytqifhudk
jrifhwifcJhonfh jrefpm*kPfausmfjrifhtaMumif;udk tcGifhtcg
oifhvmjzifh a&;om;wifjyvkdayonf/
268 wuodkvfwifc

b0jzpfpOftusO;f
jrefpm*kPfausmfjrifhonf 1934 ckESpf? azazmf0g&Dv 12
&ufaeY wGif ajrpm&if;tifpyufawmf OD;xGe;f armif ?a':apmoif
wkdYrS zGm;jrifonf/ yef;waemfZmwd jzpfonf/ trnf&if;rSm
zdk;ausmfjrifh jzpfonf/
i,fpOfu yef;waemfNrdKU Ak'uvsmP,k0ausmif;ESifh
trsKd;om;ausmif;rsm;wGif pmayoifMum;cJhonf/ ukvor*
twGif;a&;rSL;csKyfa[mif; OD;oefYESifh OD;ausmfpdef (tNidrf;pm;
ckdif0ef)wkdYonf ol\q&m&if;rsm; jzpfMuonf/ udk;wef;
atmifaomtcg a&0efkH;wGif pma&;0ifa&mufvkyfaqmif
cJhonf/
1952 ckESpfwGif wuodkvf0ifpmar;yGJudk atmifjrifonf/
1957 ckESpfwGif jrefrmpm*kPfxl;wef;udk yxrwef;
*kPfxl;jzifh atmifjrifcJhonf/
&efukefwuodkvf jrefrmpm0dZm*kPfxl;wef; yxrwef;
tqifw h iG f atmifjrifoOl ;D a&onf xkad cwfxt dk cgu vGepf mG
xl;jcm;&Sm;yg;cJh onf/ 1960 jynfhESpfwGif jrefrmpmr[m0dZm
wef; atmifjrifcJhonf/
1957 ckESpfrSp &efukefwuodkvf jrefrmpmXmewGif
vufaxmuf uxdutjzpf trIxrf;aqmifonf/ jyifOD;vGif
ppfwuov dk o
f Ykd oGm;a&muftrIxrf;f cJo
h nf/ ppfwuov kd w
f iG f
AdkvfrSL;baomif;(armifokw) ESifhwGJzufNyD; ynmqufvuf
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 269
qnf;yl;onf/
ykodrfaumvdyfwGif jrefrmpmXmerSL;tjzpf trIxrf;cJh
ao;onf/ 1964 ckEpS w f iG f uxdutjzpf wd;k jri jhf cif;cH&onf/
1966-68 ckESpf wGif qkdAD,uf,leD,H armfpudkEdkifiHwum
qufo, G af &;wuov
kd wf iG f jrefrmpmXmerSL;tjzpf aqmif&u G f
cJhao;onf/
i,fpOfb0pmaytp
jrefpm*kPfausmfjrifhonf wef;jrifhausmif;om;b0uyif
eH&HuyfpmapmifESifh vufa&;r*Zif;wdkYudk xkwfa0cJhzl;onf/
1956 ckESpfrSp pmayaqmif;yg;rsm;udk jrefpm*kPfausmfjrifh
[laomtrnfjzifh pwifa&;om;onf/ armifacrm? apmjrKaw?
jzL0if;ar [laom trnfrsm;jzifhvnf; a&;om;cJhao;\/
1963 ckESpfwGif tEkynmpmay? pmya'om pwkwqkudk
]]pmay &dyfrGef}} jzifh qGwfcl;NyD; 1964 ckESpfwGif jrefrmh
,Ofaus;rIESifh tEkynmpmay wwd,qkukd ]]jrefrmhkd;&m
odkif;ynmorkdif;}} jzihf qGwfcl;onf/ xkdpmrludk jrefrmEdkifiH
ordkif;tzGJUcsKyfodkY vSL'gef;onf/ jrefrmpm? jrefrmrItjyif
jrefrmhkd;&modkif;ynmudkyg avhvmxl;cRefol yk*KdvfwpfOD;
jzpfonf/
xk d Y j yif OD ; yk n arw m pmarmf u G e f ; avh v ma0zef c suf
(1963) pmay wm0ef(1966) ESihf qk&d , S v f pfynma&; tawGU
tBuKH(1970) pmtkyfwdkYudkvnf; a&;om;jyKpkcJhao;onf/
q&monf pepfopfynma&;ESifh acwfrDaom jrefrmpmXme
270 wuodkvfwifc
jzpfatmif BudK;pm;aqmif&GufcJhonf/ wuokdvfodkif;toif;
Ou|tjzpfvnf; aqmif&GufcJhonf/
jrefrmpmXmerS xkwfa0aomr*Zif;? *sme,frsm;udk OD;pD;
acgif;aqmifonf/ 0dZmESifh odyHwuodkvfr*Zif;wGifvnf;
yg0ifulnDcJhonf/
wd k i f ; jynf w m0ef E S i f h pmaywm0ef ausyG e f a tmif
tbufbufrS BudK;pm;aom jrefpm*kPfausmfjrifhonf 1973
ck E S p f ? ZG e f v 7 &uf aeY w G i f &ef u k e f t if ; pd e f v rf ; rBuD ;
qifa&wGif;vrf;xdyfwGif um;wdkufcH&aomaMumifh uG,fvGef
&&Smonf/ OD;zkd;ausmfjrifh\ ZeD;rSm &efukef 0dZmESifhodyH
wuodkvf jrefrmpmXme? enf;jyq&mra':rmav; jzpf onf/
OD;ausmfjrifhonf uG,fvGefcsdefwGif orD; 4 a,mufESifh
om;wpfa,muf usef&pfcJhonf/ uG,fvGefcsdefwGif 39 ESpf
om &Sdao;aomaMumifh ESajrmwojzpfMu&ayonf/
]]zkd;ausmfjrifh}} trnfjzifh jrefrmpmaytokdif;t0dkif;
pmayrdwaf qG ynm&Sit f aygif;u trSww f & *kPjf yKrw S w f rf;
pmtkyf xkwfa0cJhonf/

zkd;ausmfjrifh\xl;jcm;pGrf;aqmifcsufrsm;
0d Z m wef ; (jref r mpm*k P f x l ; wef ; )uk d 1957 ck E S p f w G i f
yxrwef; *kPfxl; tqifhjzifh atmifjrifcJh aiGwHqdyf&&SdcJh
onf/ bGJUESif;obif pmtkyfwGif ,if;qkESifh ywfouf
( The Dally jamshedji Chinai Silver Medal-Roll No.8, Po
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 271
Kyaw Myint, for standing highest in B.A(Honours) Ex-
amination chonsen by the vicechancellor)[l awGU&onf/
jrefrmpm*kPfxl;wef;wGif yxrtqifhjzifh atmifjrifoltm;
ay;aomaiGwHqdyfudk q&monf yxrqkH;qGwfcl;&&Sdjcif;
jzpfayonf/
xkdESpfwGif &efukefwuodkvfwpfckvkH; *kPfxl;wef;
yxrtqifh atmifjrifolrSm q&mwpfOD;wnf;om jzpfyg
onf/
ppfrjzpfrDu jrefrmpm*kPfxl;wef;wGif yxrtqifhrS
atmifjrifolwdkYrSm OD;pdefwif (odyHarmif0)? OD;0ef(rif;ok0Pf)
?OD;wifaiG(&Srf;jynf) wkdYjzpfaMumif; od&onf/ ppfNyD;acwf
wGifrl jrefpm*kPfxl;wef; yxrtqifhjzifh atmifjrifolwdkY
wGif q&monf yxrOD;qkH;jzpfonf/ odkY jrefrmpm*kPfxl;
wef; yxrtqifh atmifjrif yef;waemftoif;uvnf;
a&TwHqdyfwpfck csD;jrifhcJhonf/
jrefrmpm*kPfxl;wef;wuf&if; 1956 ckESpfrSp yxr
uavmif t rnf j zpf a om ]]armif a crm}} (ud k & if b G J Y ) jzif h
vnf;aumif;? ]]jrefpm*kPfausmfjrifh}} [laom trnfjzifh
vnf;aumif;? pmayaqmif;yg;ESifh uAsmrsm;ukd a&;pyfcJhonf/
wuokdvfowif;axmuftjzpfvnf; aqmif&GufcJhonf/
&efuek w
f uovk d f Ak'u
sr;f pmtoif;wkw
Y d iG v
f nf; pnf;k;H a&;rSL;?
b@ma&;rSL;? twGif;a&;rSL;? 'kOu|? Ou| ponfjzifh
aqmif&GufcJhonf/ &efukeftv,fykdif; wdkufe,f A? v? p
272 wuodkvfwifc
wGifvnf; OmPAvrSL; tjzpf aqmif&GufcJhkHru A? v? p
XmecsKyf (a&T*kHwkdif)wGif Oypmwef; jrefrmpmtcuftcJ
&Sdolrsm;twGuf jrefrmpmudk tcrJh oifMum;ykdYcscJhonf/
&efukefwuodkvf jrefrmpmXmewGif vufaxmufuxdu
tjzpf 1-6-57 wGif pwiftrIxrf;onf/ jrefrmpmXmewGif
pwif t rI x rf ; rMumrD jyif O D ; vG i f p pf w u o k d v f o d k Y
oGm;a&muf 26-6-57 rS 31-5-58 txd trIxrf;cJhonf/
ppfwuodkvf trIxrf;aepOf twGif; r[m0dZmwef;twGuf
wifoGif;&rnfh ]]arwmpmorkdif;}} jyKpk&mwGif vkdtyfrnfh
pmaytcsuftvufrsm;udk &SmazGpkaqmif;jyifqifonf/
q&mhBudK;yrf;rIaMumifhyif wdrfjrKyfaecJhaom arwmpmtawmf
rsm;rsm;onf ay:aygufvmcJhonf/
&efukefwuodkvfodkif;toif;Ou|tjzpf aqmif&Guf&if;
okdif;ynmjyefYyGm;a&;udk &nf&G,f ]]jrefrmhkd;&m okid ;f ynmorkid ;f }
udkjyKpkxkwfa0cJhonf/ jrefrmEdkifiHokdif; tzGJUcsKyf (tm;^um)
trIaqmif tjzpfvnf; aqmif&GufcJhonf/ jrefrmpmtoif;
Ou|tjzpf vnf; aqmif&u G &f if; jrefpm*kP*f sme,f? jrefpm
*k P f r * Z if ; ? pmjrKaw? jref r mpm*sme,f ?&ef u k ew f uov
kd f
0dZm odyH ESpyf wfvnfr*Zif;wd k Y u d k v nf ; wm0ef c H B uD ; Muyf
xkwfa0cJhonf/
1966 ck? Ekd0ifbmv 3 &ufaeYwGif qkdAD,ufEdkifiH?
armfpudNk rKd U&S]d ]Edik if w
H umqufo,G af &;wuov kd }f }odYk oGm;a&muf
jrefrmpm ygarmutjzpf trIxrf;&jyefonf/
zdk;ausmfjrifh\ pGrf;aqmifcsufrsm;onf xl;jcm;xif&Sm;bd
jrefrmpm jrefrmrIudkjyKpkysKd;axmif acgif;aqmifcJhMuolrsm; 273
onf/ jrefrmpmay*kPfukd jrifhwifvkd ]]jrefpm*kPfausmfjrifh}}
uavmiftrnfudk cH,lcJhayonf/
jyifO;D vGipf pfwuov dk f jrefrmpmXmwGif wm0ef,cl phJ Ofuyif
]]jrefrmpmjrihfcsifvGef;vkdY}} jrefrmpmayynm&Sif AkdvfrSL;
baomif; (armifokw)ESifhtwl a&S;a[mif;pmayrsm;udk
&SmazGazmfxkwf rSwfwrf; jyKpkcJhonf/ jrefrmpmjrifhcsifvGef;ol
ESifhtwl jrefpm*kPfausmfjrifhonf jrefrmpmay*kPfudk jrifhwif
cJhonf/
jrefrmrIokdif;ynmudk udk,fwkdifavhvma&;om; wifjycJh
onf/ ]]jrefrmhkd;&m odkif;ynmordkif;}}onf *E0ifpHwif
xkdufayonf/ jrefrmpm jrefrmrIudk pmawGUvufawGU jyKpk
ysKd;axmifcJholjzpfonf/
zkd;ausmfjrifhonf ]]jrefpm*kPfausmfjrifh}} uavmiftrnf
cH , l u m jref p m*k P f * sme,f ? jref p m*k P f r * Z if ; ponf h
jrefrmpmay zGHUNzdK;wkd;wufa&;udk txl;tav;jyK a&S;I
aqmif&u G cf o
hJ nf/ ESpaf ygif;ajcmufq,f ausmu f mv jrefrmpmXme
wm0efausyGefcJhaom ]]jrefpm*kPfausmfjrifh}} onf jrefrmpm
wnfaeoa&GU rarhEkdifoltjzpf azmfnTef; armfuGef;wif
vkduf&ayonf/ /

You might also like