Mevlevilik Tarihi

7/29/2015 Semazen.
NET
Semazen.NET
MEVLEVLN SSTEMLEMES
SULTAN VELED VE DER POSTNNLER
Mevlanann lmnden sonra son derece mteessir olan dostlar, O'nun kl yolunda izini takip
edenler, gnl tapusuna giren ve O'ndan feyiz alanlar yava yava kendilerine gelmeye baladlar.
Bundan sonra ne olacakt? Her ey Mevlna ile balamt; O'nun yokluu ile her ey yok olup
gidecek miydi? Toparlanmal; Mevlna, fikriyle, dnceleriyle yaatlmal, aydnlk yolu izlenmeliydi.
Ama kim klavuzluk edecekti; kimdi Mevlna'y temsil edecek?
Hastal gnlerinde bu sorular akla gelmemi deildi. Mevlna'nn yaknnda bulunanlar,

Mevlna'nn son tlerini verdii srada:
-Efendimiz, sizden sonra halifemiz kim olur? diye kere sormular, her defasnda da:
-elebi Hsmeddin'imiz halife olur, cevabn almlard.
Gerekten de, Kuyumcu Selhaddin'in lmnden sonra, elebi Hsmeddin Mevlna'nn en yakn
dostlar ve halifeleri arasnda sekin yerini almt. Mevlna'ya Mesnev'yi yazdrtan, varn younu
Mevlna yolunda harcayan, ona gnlden bal elebi Hsmeddin, daha Mevlna'nn salnda,
Mevlna'nn halifesi olabileceini herkese kabul ettirmiti. Ettirmiti ama, ortada bir de Sultan
Veled vard. O, babasnn ilim ve irfan potasnda pimi, herkesin sevgisini kazanm bir tasavvuf
eriydi. Mevlna, onu teki oullarndan daha ok sever, ona: "Bana yaradl ve huy bakmndan en
fazla benzeyen sensin" derdi. Mevlna'nn brakt posta hakkyla oturabilir, onu lykyla temsil
edebilirdi. elebi Hsmeddin de byle dnrd elbet. Mevlna'nn vrisi olarak Sultan Veled'in
posta oturmasn gnlden istiyordu. Bir gn Sultan Veled'i ziyaretinde yle dedi:
- Veled, sen bize Pirimizden, armaansn. Ondan sonra uyulacak, dayanlacak tek kii sensin.
Onun yce makam sana der. nk senden daha arif olan; yol, iz bilen yok.
Bu teklifi kabul etmeyen Sultan Veled btidnme adl eserinde bu olay yle nakleder:
"Hayr, Babam lmedi; gerekten diridir O. len onun maddi varl, ypranp giden cesedi. Ruhu
Allah civarnda lmsz yayor. Peygamberimiz, M'minler lmezler, demedi mi? Babamn
zamannda halifemizdin. imdi de halifemiz sen olacaksn.
http://www.semazen.net/sp.php?id=211 1/32
7/29/2015 Semazen.NET
imam sendin, biz sana uyardk, imdi de uyacaz. Bu babamn vasiyeti, bu vasiyet yerine gelmeli".
elebi Hsmeddin, Sultan Veled'e ne kadar yalvard, rica ettiyse de Sultan Veled kabul etmedi.
aresiz, gnl holuu ile Mevlanadan boalan postu devrald.
lk Postnin
elebi Hsmeddin (.1284)
elebi Hsmeddin, bylece, sessiz-sedasz gnl postuna oturdu. Aslnda Mevlna, bir tarikat
kurucusu deildi. Bir tarikat kurmay, bir tarikatn piri olmay hi dnmemiti. Onun yolu ilh ak
ve cezbe yoluydu. Bu yolda pimi; pime de ne demek, yanp tutumutu. lmne yakn
yllarda: "Ben tenden soyundum; O, haylden soyundu. Artk vuslat ilinin en ileri makamlarnda
salnmadaym (Mesnevi, C.6, Beyit: 4619) diyor, bir an nce Allah vuslatn zlyordu.
Peki ama, neydi istenen? Mevlna'dan sonra, O'nu temsil edecek bir halifeye ne lzum vard?
istenen, Mevlna yolunu, Mevlna dncesini canl ve ayakta tutmakt. Salnda Mevlna'nn
evresinde toplananlar, O'nun lmyle dalp, tkenmemeliydiler. Mevlna gibi olan, O'nun gibi
dnen biri, tututurulan bu ak ocan sonsuza dek tttrmeli; bu ocan sahibi ve mridi ol-
malyd. Bunun iin bir halifeye lzum vard, ite elebi Hsmeddin bunun iin bu grevi stlenmi,
Mevlna dostlarnn bana gemiti.
elebi, daha gen yanda, halim-selim bir ah genci iken, Mevlna'nn halkasna girmiti. Asl ad
Ahi Hsmeddin Hasan'd. Babas. Konya ahilerinin eyhi olarak bir zaviyede oturuyordu. Atalar,
Urmiye'den gerek Konya'ya gelip yerleen ftvvet ehliydi. Bu yzden elebi Hsmeddin'e Ahi
Trkolu da deniyordu.
elebi Hsmeddin'in ilk isi, Mevlna'nn. mezar zerine Trbe yaptrmak olmutu. Mevlna,
salnda mezar zerine trbe yaptrma geleneine pek uymuyordu. Babas bilginler sultan
Baheddin Veled ld zaman, cenazesi, imdiki Mevlna Trbesi'nin bulunduu Has Bahe'ye
defnedilmiti. Mevlana'ya byk sayg besleyen Seluklu veziri Emir Muineddin Sleyman Pervane,
bu mezar zerine bir trbe yaptrmak isteyince, Mevlna ona: "u gk kubbeden daha iyisini, daha
byn yapamayacana gre, yenisini yapmaya zahmet etmeyiniz." diyerek bu isteinden
vazgeirmiti.
Mevlna, Mesnevisinin nc cildinde: "Mezara trbe yaptrmak, stne kubbe kurmak, mn

sahiplerince makbul deildir." diyor ve ilve ediyordu: "Bizim mezarmz yerde arama! Bizim
mezarmz ariflerin gnlleridir." Mevlna'nn mezar zerine trbe yaptrmann gnlls olmad
bu szlerinden aka anlald halde, Mevlna'nn menkbelerini yazan ve elebi Hsmeddin'in
halifeliinde sa olan Ahmed Eflak. Mevlna'nn vasiyet yollu u szlerini kaydediyor:
"Bizim dostlarmz, trbemizi, uzaklardan grnecek, ekilde yksek yapsnlar. Kim bizim trbemizi
ta uzaklardan grerek tam bir inanla bizi hatrlarsa, onun nm iki cihanda aziz olacaktr. Tam bir
akla riyasz bir dorulukla gelip trbemizi ziyaret edenin dileini Yce Allah yerine getirir."
Mevlna bu sz sylemi olsa da, olmasa da, lmnden sonra, mezar zerine bir trbe yapma
isteinin kimse nne geemezdi. Mezar her gn ziyaret ediliyor, her ziyaret eden bu istei
tekrarlyordu. Mevlna'nn lmnden birka ay sonra, Mevlna'ya byk bir sayg besleyen Emir
Almeddin Kayser, bu istekle Sultan Veled'e bavurmu, nce onun rzasn almt. Sultan Veled'in
"kabul" sznden sonra, Almeddin Kayser, Emir Sleyman Pervane ve onun varlkl ei Grc
Hatun'la ibirlii ederek seksen bin dinar para toplam, bir trbe yaptrlmas iin elebi
Hsmeddin'e teslim etmiti. Bu para ksa srede yz altm bin dinara ykselmi ve trbe
yapmna geilmiti.
Seluklu devrinin tannm mimarlarndan Tebrizli Bedreddin'e yaptrlan Trbe, ilkin drt fil aya
stun zerinde ykselen dilimli bir tula gvde ve onun da zerinde yine dilimli konik bir kmbet
eklindeydi. Kuzey ynnde yksek kemerli ack bir eyvan vard. Dogu, Bat ve Gneyi kapalyd.
Eyvan'da, Mevlna'nn mezar zerine, Selim olu Abdlvhid ve Konyal Genak olu Hmmeddin
adl iki usta ahap bir sanduka yerletirmilerdi. Mevlna'ya ait olan bu ahsap sanduka bugn
Sultnu'l Ulem'nn kabri zerinde bulunmaktadr. Sandukann heybetli grn halk arasnda
Mevlna lnce babas ayaa m kalkt? gibi bir sylentiye sebep olmutur Sanduka'nn zerindeki
sls yazlar, Mevlna'nn Divan'ndan ve Mesnev'snden seilmi; kitabesi elebi Hsmeddin ve
Sultan Veled tarafndan yazlmt.
Bylece Mevtana Dergh'nn nvesi ve temelleri atlm oluyordu.
lk Dergh
Mevlna Trbesi'nin bulunduu Has Bahe, Konya Kalesi'nin dnda, Aksaray Kaps
yaknlarndayd. Has Bahe, Seluklu Sultan 1. Aleddin Keykubad tarafndan Mevlna'nn babas
Baheddin Veled ve ailesine armaan edilmiti. Konya giderek byyor, surlarn dna tayordu.
Has Bahe'nin evresinde evler, konaklar yaptrlmt. elebi Hsmeddin, Has Bahe'yi bir duvarla
evirterek gelecein Mevlna Dergh'nn yerini tayin etmiti. nce Trbe'nin bitiiinde birka
oda yaptrld. Bu srada Trbe'ye balar yaplyor, vakflar balanyordu. Trbe'de mezzinler,
imamlar, Mesnevhnlar grevlendirildi. Mesnevhn Sirceddin bunlarn bandayd. Her Cuma
namazndan sonra elebi Hsameddin, Mevlna dostlarn, topluyor, Mevlanann trbesini coku ile
ziyaret ediyordu.Bu ziyaretten sonra Kuran- Kerim ve Mesnevi okunuyor, derviler sema
ediyorlard.
elebi Hsmeddin, Mevlna dostlarnn bana gemi, onlar, dalp gitmekten kurtarm ve
onlar bir araya getirmise de bir tarikat kurucusu ve Piri olmamtr. Hsmeddin'in halifelii,
Mevlna dostlarna eyhlik, mritlik grevini yerine getirii on yl srd. 1284 ylnn Ekim ayyd.
Eflki'nin anlatt bir hikayeye gre elebi. Meramdaki banda bir sem toplants yapm, Mevl-
na klar bu toplantya katlmlard. Sem devam ederken Konya'dan gelen Mevlna Trbesi'nin
kubbesindeki lem'in dtn haber verince elebi, derin bir h ekmi, alamaya balamt.
elebi: "eyhim beni aryor. G zaman geldi, mr kadehi doldu, beni eve gtrn" demiti.
Evine gtrdler. Birka gn sonra da (25 Ekim 1284 aramba) vefat ettii haberi Konya'ya
yayld. elebi Hsmeddin'in cenaze namazn Sultan Veled kldrd ve Mevlna'nn ba ucuna
defnedildi.
SULTAN VELED (.1312)
elebi Hsmeddin'in lmnden sonra, Mevlna postuna, Mevlna'nn byk olu Sultan Veled'in
varis olaca olaand. Bundan kimsenin phesi yoktu. Kendisi ibtidanme adl eserinde yle
diyordu: "Halk, gen-yal hep toplanp yalvardlar. Ey Veled dediler, babann yeri zaten senindi,
nk onun sana sevgisi daimiydi. yle olduu halde, Hsmeddin'e verdin. O gnce artk ba-
hanen kalmad. Allah'n takdiri byle. Bu szler zerine, ben de tekliflerini kabul ettim "
Sultan Veled, Mevlna'nn yerini ald zaman 58 yandayd. O da Mevlna'ya uymu, onun
sevdiklerini sevmi, Tebrizli ems'e, Kuyumcu Selhaddin'e balanm, hizmetlerini grmt.
elebi Hsmeddin'e de ayn saygyla balanm babasnn lmnden sonra onu, isteyerek
babasnn postuna oturtmu, kendisi de bir mrit gibi ona hizmet vermii. Bu tasavvuf erinden
baka, Sultan bir mr boyu baland, feyiz ald, mnevi terbiyesi altnda yllarca nnde diz
kt bir ulu kii daha vard. Mevlna'nn has mritlerinden Bektemrolu eyh Kerimeddin.
Mevlevi kaynaklarnn tm, Bektemrolu eyh Kerimeddin'i Sultan Veled'in hocas sayar; onun
yceliini, gnl ve gr zenginliini dile getirirler. Sultan Veled, elebi Hsmeddin'den sonra
Mevlna dostlarnn eyhi olduu halde, eyh Kerimeddin'i yine eyhi sayd. O, 1292 yl Kasm
aynn baslarnda vefat ettii zaman onu babasnn hemen yan bana defnetti.
Sultan Veled'in Mevlna'nn makamn temsil etmesiyle, kendisine uyanlarn says da giderek
artyordu. Veled babasnn lmnden sonra, daha nce Emir Bedreddin Gevhertas'n Mevlna ailesi
iin yaptrd medrese ve evden ayrlmamt. imdi buras mritlerle dolup tayor, dar geliyordu.
Mevlna'nn Trbesi evresinde her ne kadar mescit, semahane gibi ek binalar yaplmsa da bunlar
da yetersizdi. Burada kendi ailesinin oturaca ve mritlerin de toplanabilecei yeni bir medrese
yaptrmaya karar verdi. Seluklu emirleri ve varlkl kiilerin yardm ile birka yl iinde medrese
yapld. Sultan Veled, ei ve ocuklaryla bu medreseye tasnd. Uzun yllar Molly Cedid yahut
Velediyye adyla bilinen bu medrese; zamanla harap olmu, 1888 ylnda zerine yeni odalar
eklenerek Bahiyye Okulu yaplm, 1951 yl Ekim aynda, Mevlna Meydan'n geniletmek
amacyla yktrlmtr. Mevlna'nn oturduu medrese de, bu yeni medresenin yaplmas ile Molly
Atik Medresesi olarak tannm, zaman iinde tamamen yklarak yeri dahi unutulmutur.
Sultan Veled'in yaptrd yeni medrese ile Mevlna Trbesi evresinde filizlenmekte olan Dergh,
daha geni bir mekan kazanm, ayrca Mevlna ailesi de Dergh'ta kalmaya balamlard.
Sultan Veled'in Tekilatl
Sultan Veled'in, posta oturmasyla, elebi Hsmeddin'in aksine, Trbeye bir hareket ve canllk
gelmiti. elebi Hsmeddin, ekingen, ie dnk, sessiz yaradlta, bir adamd. Sultan Veled ise;
giriken saray ve devlet adamlaryla iyi ilikiler iindeydi. Her ne kadar Mevlna topluluunun ad
henz konmamsa da, topluluk Sultan Veled'in evresinde kmeletii iin ou zaman bunlara
Veledi deniyordu. Mevlna'ya izafeten Mevlevi de dendii oluyordu.
Sultan Veled'in dost ve dervi evresi giderek byyordu. Gerekten de 1300l yllara gelindii
zaman Mevlana Trbesi ve evresi, Sultan Veled'e uyanlarn topland yer haline gelmiti. Sultan
Veled, elebi Hsameddinle birlikte balatlan Mesnevhnl, daha da dzene sokmu; Dergah'ta,
Mesnevi okunacak gn ve saatleri, sema meclislerinin zamann ayarlam, semnn ve mutrbn
dzenini, belli kaidelere balamt. Trbeye ve Dergh'a yaplan balar artp, yeni vakflar
balandka, dervilerin yatp kalktklar, sem ve musiki almalar yaptklar yeni binalar
yaptrlmt. Htt "dervi olmann da bir yolu yordam olmaldr" diyerek, bunun da usl ve
kaidelerini ortaya koymu, retmiti.
Sultan Veled, Mevlna yoluna girenlerin uyacaklar usl ve erkn en ince ayrntlar ile tespit
ederken, bu yolun yayclarn da semeye, onlar Anadolu ehir ve kasabalarna gndermeye bala-
mt. Has mritlerinden eyh Sleyman Trkmniyi Krehir'e gndermi, orada bir Mevlevi
zaviyesi kurdurmustu. Muhammed Aleddin Amasya'ya, Hsmeddin Hseyin Erzincan'a, Sultan
Veled'in halifesi olarak gitmi ve halk Mevlna yolunda aydnlatma grevini almlard. Bylece
Sultan Veled'in lmne yakn yllarda Mevlevlik resmen kurulmu oluyordu.
Sultan Veled, Kuyumcu eyh Selhaddin'in kz Fatma Hatun'la evlenmi, bu hanmndan Ulu Arif
elebi adl oluyla, Mutahhara bide ve eref Arife adlarnda iki kz domutur. Fatma Hatun'un
lmnden sonra, bir biri ardnca Nusrel Hatun ve Snble Hatun adl, iki hanmla daha evlenmi;
birincisinden emseddin Abid. ikincisinden Selhaddin Zhid ve Hsameddin Vcid adl, oullar
dnyaya gelmitir. Bylece 4 olu iki kz bulunan Sultan Veled, kzlarndan Mutahhara Abide
Hatun'u Germiyanl Beyi Sleymansahla evlendirmitir.
Sultan Veled. II Kasm 1312 ylnda, 86 yasnda iken ksa sren rahatszlndan sonra sonsuzluk
alemine gm; cenazesi, Mevlna Trbesi'nde, babasnn sandukasnn sol tarafna gmlmtr.
ld zaman byk olu Ulu Arif elebi, 40 yandayd ve babasnn makamna oturmutu.
ULU ARF ELEB (.1320)
Hz. Mevlna'nn torunu ve Sultan Veled'in byk olu Ulu Arif elebi, 6 Haziran 1272 gn
doduu zaman, Mevlna sad. Mevlna, doduu gn, lousa yatandaki annesi, Fatma
Hatun'un odasna gelerek bana altnlar sam, torununu kucana alarak;
"Mbarek bd ber- m in Feridun
Ki gerded pdh-i din Feridun "
diye balayan ve "Kutlu olsun Feridun bize. Din sultan olsun, gkteki ay gibi parlasn, aydn bir hle
gelsin, ekerlerle dolu Msr lkesi gibi tatl olsun. Kutluluk meydanndan topu elsin, eerini vura-
rak, yaz devlet atna binsin. Feridun ikbal burcundan dodu, o bastan baa sevgi doludur" diye
devam eden gazelini sylemiti. Adn Feridun Arif koydu.
Etrafndakilere:
-Bu ocuu Ulu Arif diye arn. Bana da babam "Hdavendigr" derdi adm sylemezdi. Ona bu
ad mnevi bir armaan olarak veriyorum, dedi.
ocuk giderek byyordu. Mevlna onu ok sevmiti. Bir gn olu Sultan Veled'e syle dedi:
-Ben bu ocukta yedi nur gryorum. Bu nurlar babam Baheddin Veled'in, eyhim Seyyid
Burhneddin'in Hazret-i ems'in, eyh Selhaddin'in, elebi Hsmeddin'in nurlar; benim nurum ve
senin nurun.
Arif bir yana gelince, kucaktan inmez olmutu. Mevlna ve elebi Hsmeddin onu dizlerinin
dibinden ayrmyorlard. Ne var ki, bu yznde ilhi nurlar parlayan sevgili yavru, bir buuk yana
bast gnlerde, Mevlna sonsuzlua kanat aarak ebedi diyara g etti.
Feridun Ulu Arif bydke, hl ve tavrlaryla dedesi Mevlna'ya ok benziyordu. Bu benzerlii

grenler, ona Ulu Arif elebi demeye balamlard. elebi ad, "alab", yani "Allah'dan, Allah
yolundan, Allah'ya ait" anlamna geldii gibi bey, efendi anlamna da geliyordu. elebi
Hsmeddin'den sonra, Sultan Veled'e de "Veled elebi" denmise de, asl elebilik Ulu Arif elebi
ile balam, bundan sonra Konya Mevlna Derghnda postniin olan eyhlere "elebi" denildii
gibi, Mevlna soyundan gelen erkeklere de elebi denilmitir.
Sultan Veled de Ulu Arif elebi'yi ok severdi. Ona "ruhlarn eyhi" derdi, iyi bir retim verdi.
Mevlna'nn eserlerini okuttu. Bulu ana eriince de Konya'da Tebrizli Emir Kayzer'in kz Devlet
Hatun'la evlendirdi. Bu evlenmeden Baheddin Emir lim, Muzaffereddin Emir dil adl iki oluyla
Melike adl kz dnyaya geldi. Ulu Arif elebi, Mevlna'nn btn eserlerini ezberden okuyacak kadar
gl bir hafzaya sahipti. Duygusal, hemen heyecanlanan, taknlklar gsteren, atak, cesur bir
yaradltayd. Olaylar karsnda anszn duygulanr, o anda yapacan yapar, syleyeceini
sylerdi. Bu davranlaryla ou zaman Tebrizli ems'e benzetilir, hareket ve szlerinde bir
"keramet" aranrd.
Sultan Veled'in, elebi Hsmeddin'in lmnden sonra Mevlevi postuna oturduu, Mevlevi
tarikatnn temellerini att, tarikatn usl ve yntemlerini belirledii yllarda Ulu Arif elebi,
Mevlevlii tantmak ve yaymak amac ile Anadolu'da pek ok geziler yapm, hatla Tebriz'e; Asya'da
Merend'e, Sultaniye'ye kadar gitmi; gittii yerlerde sultanlar, beyler, o ehrin ileri gelenleri
tarafndan hoa karlanm, saraylarda, konaklarda arlanmst. Her yerde sayg gryor, szleri
ve hareketleriyle hayranlk uyandryordu. Bu gezilerinde kendisine uyan, kendi fikirlerini benimseyen
derviler de vard. Ulu Arif elebi bunlardan ounu o ehirlerde brakarak, lk Mevlevi
Tekkelerinin, Zaviyelerinin kurulmasn salyordu. Bunlar arasnda Larende (Karaman), Beyehir,
Aksaray, Akehir, Afyon, Amasya, Nide, Sivas, Tokat, Birgi, Denizli, Alanya, Bayburt, Erzurum gibi
ehirler de vard. Erzurum'dan Tebriz'e gidii de bu yllara rastlar. Bu geziye Ahmed Eflk Dede de
katlmtr.
Sultan Veled'in Konya'da Mevlevi topluluunun banda bulunduu ve Ulu Arif elebi'nin gezilerine
devam ettii yllarda, Anadolu Seluklu Devleti de tarih sahnesinden bsbtn silinip gitmi;
Anadolu'da blge blge beylikler domutu. Her biri bamsz ve belli snrlar ierisindeydi.
Seluklular zamannda Anadolu'ya gen Ouz ve Trkmen airetlerinin kurduu bu beylikler, As-
ya'dan, Anadolu'ya gen ve kendilerine Horasan erenleri denen mutasavvf dervilere byk sayg
duymu, onlarn iradlarndan srekli etkilenmilerdi. Bu mistik ortamda, Mevlna gibi byk bir
"mrid"in ve bir tasavvuf eyhinin sevgili torunu Ulu Arif elebi'nin ehir ehir, oba oba ziyaretler
yapmas yadrganmyor, stelik ho karlanyordu. Onun hem de iki kez, ilhanllarn bakenti
Sultaniye'ye kadar gitmesi, Mool hanlar ve beyleriyle grmesi, onlara kendi ilim ve irfann kabul
ettirmesi az ey deildi. Babas Sultan Veled'in lmnden sonra, Ulu Arif elebi, Anadolu'nun
birok ehirlerinde tannan, n ran ve Irak'a kadar uzanan bir eyh olarak, Mevlevi postuna
oturmutu. O, Sultan Veled'den sonra, alt yz yldan fazla srecek olan yeni bir gelenei
balatm oluyordu. Artk Ulu Arif elebi'den sonra, Konya Mevlna Dergh postninleri, Mevlna
soyundan ouldan oula, en byk ouldan balayarak srasyla eyhlik makamna geecek ve bu
byle srp gidecekti.
Ulu Arif elebi'nin Konya Mevlna Dergh eyhlii ancak sekiz yl srd. Bu sekiz yln bir
deerlendirilmesi yaplrsa, Ulu Arif elebi, babasndan devrald Mevlevilik Tarikatn, merkez
Konya olmak zere, daha salam temellere oturtarak yaymaya alt. nandg, ve gvendii
dostlarn, birer Mevlevi oca tttrmeleri iin pek ok ehirlerde grevlendirdi. Mevlana Trbesi ve
Dergahnn vakf gelirlerini artrd. Tarikatn ilkelerini yeniden gzden geirerek, sema ve zikir
usullerini kurallatrd. ok gen yata, 5 Kasm 1320 Sal gn, 48 yandayken vefat etti.
lmnden birka gn nce, Mevlna'nn lmnde olduu gibi. Konya'da depremler olduunu ve
Mevlna'nn; Ak yolunda btn mrm tek bir vakit olsun diye. mum gibi eriyorum, diye balayan
gazelini okuyarak ruhunu teslim ettiini, o gn ba ucunda gzya dken Ahmed Eflk yazar.
Cenazesi Mevlna Trbesi'nde, Mevlana'nn ayak ucuna doru soldaki yere gmld; zerine
tula rg bir sanduka yerletirildi.
EMSEDDN BD ELEB (. 1338)
Ulu Arif elebi, lmne yakn yllarda, Dergh ilerini kardei emseddin Emir bid elebi'ye
brakm, lmnden sonra da, Emir bid elebi Derghn, drdnc eyhi olmutu.
Seluklu Devletinin yklndan sonra, Konya'ya Karamanoullar yerlemise de, ilhanl

hkmdar Ebu Sid Bahadr Han, Anadolu'ya Emir oban adl bir komutann Genel Vali olarak gn-
dermi, Emir obanla Karamanoullar atmlard. Ulu Arif elebi'nin ld yl, Emir oban'n
olu Timurta, Konya'y Karamanoullar'ndan almt.
Ne var ki Timurta'la Emir bid elebi'nin aras iyi deildi. Aslnda gerek Emir oban; gerekse olu
Timurta, Ebu Sid Bahadr Han'a kar bamszlklarn ilan etmi, Anadolu'yu istedikleri gibi
idareye balamlard. Siyasi kargaalarn huzursuzluk yaratt bu dnemde Emir bid elebi,
Konya'daki postuna ancak sahip olabilmi, Mevleviliin yaylp gelimesi iin fazla bir aba
gsterememiti. 1327 ylnda, Timurtas'n Msr Memluklular'na snmasndan sonra, Emir bid
elebi bir ara Sultaniye'ye gitmek istemi, bu seyahatinden memnun olmayarak Tebriz'den geri
dnmt. elebi'nin bu gcenginliini renen Bahadr Han, 1333 ylnda Emir Sungur Aa adl
bir adamn, elebi'nin gnln almak zere, eitli hediyelerle Konya'ya gnderdi. Emir Sungur
Aann Mevlana Trbesi ve Dergahna armagan ettii hediyeler arasnda, sonradan Nisan Tas
diye adlandrlan zeri altn ve gm kakma, yaz ve resimlerle ssl, Musul ii byk bir bronz kap
da vard. Bu sanat aheseri bugn Mevlana Mzesinde ayn adla sergilenmektedir.
1335 ylnda Bahadr Han'n lm ve lhanl Devleti'nin k ile Anadolu beylikleri tekrar dze
kt. Konya, Karamanoullarnn eline geti. Bir ara Eretna Beyin teklifi ile Emir bid elebi, Eretna
Beylii'nin elisi olduunu ve ksa bir sre Konya'dan ayrldn Eflki yazyor. Bu elilik
grevinden sonra, Konya'ya dnen Emir bid elebi, Dergh ilerini yeniden dzenledi.
Karamanolu beylerinin yardm ile Trbede ve Dergah'ta onarmlar yaptrd, elebi, 23 Temmuz
1338'de ld ve kardei Ulu Arif elebi'nin yanna defnedildi.
Daha sonra Konya Mevlevi Dergh eyhlii ve elebilik Makam kardei Hsmeddin Vcid
elebi'ye geti.
HSMEDDN VCD ELEB(. 1342) VE
EMR LM ELEB l (.1350)
Ulu Arif elebi olu Hsmeddin Vcid elebi, Emir lim elebi'nin salnda, onun Konya'da
bulunmad aylar ve yllarda, onun adna Dergahta halife olarak grev yapar, vakf ilerini idare
ederdi.1338 yl Temmuzunda, dorudan doruya posta oturduu zaman, fazla faaliyeti olmad.
Postta ancak 4 yl kalabilmiti. 7 ubat 1342de ld. lmyle Konya Mevlevi Dergah postu az
kalsn basz kalyordu. Yerlemekte olan gelenee gre Vacid elebidensonra posta Emir lim
elebi'nin oturmas lazmd nk Vacid elebi'nin posta oturacak bir erkek ocuu dnyaya
gelmemiti. Emir lim elebi de, Konya'dan ok uzaklarda bulunuyordu. Konyaya dnp posta
oturaca pheliydi. Babas ile Tebriz'e gitmi, oradan dnmemiti. Bir ara Trkistan'a gittiini,
orada Mevlna'nn fikir ve eserlerini yaymakta olduunu syleyenler vard. elebilik makam da bo
kalamazd. Haberler gelinceye kadar, dier kk kardei Emir dil elebi, ona vekaleten posta
oturdu. Emir Alim elebi'yi bekleyi, tam sekiz yl srd. 1350 ylnda ld haberi Konya'ya
ulanca, yerine Emir Adil elebi geti. Bu sekiz yllk devreyi Mevleviler "Niyabet" yllar olarak
sayarlar. Gurbette ld ve Mevlna Trbesi'nde mezar bulunmad iin de zlrler.
EMiR DL ELEBi (6.1368)
Emir dil elebi, 1350 ylnda elebilik makamnda 18 yl hizmet grm ve Birinci dil elebi adyla
Postniinler Seceresi'nde yerini almtr. Bu on sekiz yl iinde neler olmutur? Bunu pek bil-
miyoruz. nk. Mevlna ve oullarnn menkbelerini yazan ve bize nemli kaynak brakan Ahmed
Eflaki, 1360 ylnda lm, "Menkbu'l-Arifin" adl eseri Emir Adil elebi'nin posta gemesi haberiyle
son bulmutur. Bu nemli kaynak, 1360'da susarken, bir baka kaynak, Mevlevi tarihine k
tutmaya baslar. Bu kaynak, Ktahya Mevlevihnesi eyhi Sakp Mustafa Dede (,1735)nin "Sefine-i
Nefse-i Mevleviyn" adl eseridir. Biz, bu eserin faydalanacak blmleri ve teki Mevlevi
kaynaklarnn yardm ile elebiler Silsilesi'ni srdrmeye alacaz. 1350-1368 yllar arasnda,
Ulu Arif elebi olu Emir Adil elebi Mevlna'nn postunda, Onu temsilen oturmaktadr. Bu yllarda
Konya, Karamanoullar'nn elindedir. Karaman beyleri, Mevlanaya ve Dergahn sakinlerine ok
saygldr. Karamanoullarnn tarihini yazan ikri, bu saygnn, Karaman beylerinin Mevlna
Dergh'na eyh olan elebilere "mrit" olacak kadar ileri gittiini ifade eder.
EMR LM ELEB II (0.1395)
Emir Adil elebi'nin lmnden sonra yerine gecen lim elebi II zamannda, Karamanolu
Aleddin Bey, Karaman'daki Mevlna'nn annesi Mmine Hatun, kardei Muhammed Aleddin'in, bir
ihtimalle ei Gevher Hatun'un mezarlar zerine, 1370 ylnda bir Trbe, bitiiine bir Mevlevihane
ve Mescit yaptrd, bunlara zengin vakflar baland grlmektedir.
Emir lim elebi II, kendisini tamamen ibadete ve semya vermi; 27 yl Dergh'ta postninlik
yapmtr. elebi, 1395 ylnda lm ve cenazesi Mevlna Trbesi'ne kaldrlmtr.
Postta bu kez Emir dil elebi olu Arif elebi vardr.
ARF ELEB II (0.1421)
Ulu Arif elebi'nin torunu olan Arif elebiyi dedesinden ayrmak iin, Mevleviler ona rif-i Sn (ikinci
Arif) de derler. elebilik makamnda bulunduu yllar, Anadolu alkantlar iindedir. yle ki:
Osmanl Padiah Yldrm Bayezid'in Rumeli ve Srp seferlerini frsat sayan, bata Karamanoullar
olmak zere, baz Anadolu beylikleri Osmanllara kar harekete gemi; Yldrm Bayezid de Rumeli
Seferi'nden Anadolu'ya ynelmi ve 1390 ylnda Konya'y kuatmt. Neyse ki Karamanolu
Aleddin Ali Bey'le bar yapld da, Konya'da byk bir karde kavgas nlenmi oldu.
Yldrm Bayezid'in Nibolu'daki meguliyetinden faydalanmak isteyen Aleddin Ali Bey, 1397
ylnda tekrar Osmanl ehirlerine saldrmsa da bu kez seferi brakp Anadolu'ya dnen Yldrm'n
elinden kurtulamam, ona esir dmtr. Ne var ki, Anadolu Beylerbeyi Timurta Paa daha
nce kendisini esir ederek zincire vuran Aleddin Ali Bey'i gizlice ldrtmtr. Bu olaydan sonra
geici de olsa Konya Osmanllarn elindedir.
bununla da kalmam, 1399 ylnda Timur ordular Anadolu zerine mtr. ehirleri
yakp ykan, yama eden Timur, 1402 Temmuzunda Ankara yaknlarndaki ubuk Ovas'nda
Osmanllarla kar karya gelmi, yaplan savata Yldrm Bayezid, Timur'a esir dm,
getirildii Akehir'de 8 Mart 1403 tarihinde zntsnden lmtr.
Bu olaydan sonra Osmanl birlii dalm; Anadolu, yine para blk beyliklerce idare edilmeye
balamtr. Bu dnemde Konya, yine Karamanoullarnn elindedir.
te bu yllar, Konya'da Mevlna Dergah elebilik makamnda bulunan Arif elebi, ou zamann
Anadolu'yu dolaarak olaylarn iinde bulunmamaya tarikatn ve dervilerini siyasetin dnda
tutmaya almtr. Onun en nemli ii. Emir bid elebi II zamannda Karamanolu Aleddin Ali
Bey'in Mevlna Trbesi'nde balatt byk onarm tamamlamak olmutur. Karamanoullar
tarihini yazan ikari'nin anlattna gre. bu onarmn balamas yle olmutur:
Karamanolu Aleddin Ali Bey, Gneydeki Gorikos (Kzkulesi) Kalesini almak, bylece Akdeniz
ticaretinin bir blmn elinde bulundurmak istemektedir. Ne var ki Kale ok gldr. Bir gece
Aleddin Ali Bey, ryasnda Hz. Mevlana'y grr ve ondan Gorikos Kalesini fethedecei mjdesini
alr. Bundan sonra, Gneye bir sefer dzenleyerek sahil emirleri ile birleir, Gorikos'u fetheder. Zafer
dn Konya'ya gelen Aleddin Ali Bey, "gaza mal ile" Mevlna Trbesi'n onartmaya balar.
Onarm, 1397 ylna kadar srer. Trbe adeta yeniden yaplmtr. Buna gre drt fil aya zerine
oturan sivri kemerler arasndaki Dou ve Bat duvarlar alm, yalnz Gney duvar rtl kalm;
bylece Trbe geniletilerek, dardaki mezarlarn da Trbe iine alnmas salanmtr. Ayrca
kemerleri birbirine balayan apraz tonoz kubbenin zerine, dilimli silindir seklinde bir kubbe, onun
da zerine yine dilimli konik kmbet ykseltilmi ve bugnk durumunu almtr. Kubbe ve kmbetin
d yzeyleri inilerle kaplanmtr.
Arif elebi II, 26 yl postniin olduktan sonra, 1421 ylnda vefat etmi; O da 138Mevlna
Trbesi'ne gmlmtr.
PR DL ELEB (.1460)
Arif elebi ll'nin lmnden sonra, makama Emir bid elebi olu Pir Adil elebi, getirilmitir. 39 yl
elebilik makamnda bulunan Pir dil elebi, Mevlevi Tarikatnn ikinci kurucusu saylr. Onun
zamannda tarikat usllerinin yeniden tespit edildii sylenir.
Pir dil elebi'nin "Pir" olarak anlmas da, Onun "Mevlevi Tarikat'nn bir eit anayasasn yapm
olmasndandr. O gne kadar gerek anlamyla tespit edilmeyen, ancak bir gelenek olarak sre gelen
tarikat kurallar, Pir dil elebi'yle birlikte, kklemi, ayrntlar ile kurumlatrlmtr. Aslnda
O'nun eyhlii yllarnda, Anadolu'da Kadirbilirlik, Hlvetilik birer tarikat olarak kklemeye ve
yaylmaya balamt. Hac Bekta- Veli'nin Suluca Karahyk'teki Trbesi evresinde toplanan
Trkmenler, "Bektailik" ad altnda yeni bir tarikat yaymaya alyorlard. Byle bir ortamda
Mevleviliin dier tarikatlar arasnda kiiliini bulmas, fikri ve ekli bir takm kaidelerle snrnn
izilmesi gerekiyordu Pir Adil elebi, iste bu snr izmi Mevlevi Tarikatna kiilik kazandrmtr.
Pir Adil elebi zamannda Konya Mevlna ve Mevlevlie bal Karamanoullar'nn elinde
bulunmakla birlikte Osmanl Karamanolu atmasnn giderek Osmanllar lehine kaydda
grlyordu. Aslnda Osmanllar, belki Karamanoullar'ndan daha ok Mevlevilie yatknd.

Mevlna soyu ile akraba da olmulard. yle ki:
Sultan Veled'in kz ve Mevlana'nn torunu Mutahhara Hatun, Germiyan Beyi Sleyman ah ile
evlenmi; bu evlenmeden Hzr ve lyas Paalar ile Devlet Hatun adnda bir kz dnyaya gelmistir.
Osmanl Padiah Yldrm Bayezid'le evlenen bu kzdan Musa ve sa elebilerle, elebi Mehmed
domutur. Aslnda Osmanl ehzadelerinin "elebi" nvanyla anlmas da onlarn Mevlna
soyundan geldiinin delilidir. Bu yzden elebiler Osmanl padiahlarn kendileri iin "akraba"
saymlar; padiahlar da bu akrabal Mevlevi Tarikatn gzeterek; htt kimi padiahlar Mevlevi
Tarikatna girerek srdrmlerdir.
stanbul'u fetheden Fatih Sultan Mehmed, yllardan beri sren ve ou kez devleti zor durumlara
sokan Karamanoullar gailesine artk son vermek kararndadr. Fatih'in Karaman Seferi, ufukta
belirgin bir hale geldii zamanlar Pir dil elebi, 1460 ylnda lm, yerine olu Cemleddin elebi
gemiti.
CEMLEDDN ELEB (. 1509)
Cemleddin elebi devrinde iki olay nemlidir. Biri; 1467 ylnda Fatih Sultan Mehmed'in Konya'y
fethi ve Karamanoullar'n ortadan kaldrmasdr. Fatih'in Konya'y fethi ile eraftan baz ailelerin
istanbul'a srgn edilmesi olayn Cemleddin elebi nlemeye alm; Konya'ya vali olarak tayin
edilen ehzade Mustafa, ondan sonra da Sultan Cem ile dost ilikiler kurmutur. Fatih'in 1481
ylnda lmnden sonra, Amasya'da vali iken Osmanl tahtna oturan ehzade Bayezid ile bu tahta
hak iddia eden Sultan Cem arasndaki olaya hi karmam olan Cemleddin elebi, stelik Sultan
Bayezid ll'nin de saygsn kazanmtr.
Mevlevi kaynaklar, Mevlna Trbesi ile Semahane ve Mescidi ayran stalaktitli Post Kubbesi ile,
Mevlna Sandukasnn Dou ve Batsndaki Kibab'l-aktb (Kutuplarn Kubbeleri) denilen ve mezar-
larn zerini rten kubbeli blmlerin fatih devrinde yaptrldn ifade ederler. Bylelikle trbe
geniletilmi, trbe dnda kalan mezarlar trbe ierisine alnmtr
Cemleddin elebi zamannda ikinci olay ise; Osmanl padiah Sultan Bayezid'in, Mevlna'ya olan
sayg ve sevgisi dolaysyla Mevlna Trbesi'nin kalem ii naklarn yaptrm olmasdr. Halepli ve
ayn zamanda Mevlevi olan Muhammed olu Abdurrahman bu naklarn ustasdr. Sultan Bayezid
bununla da kalmam Trbedeki sandukalarn zerine Bursa'da dokunan ipekli atma kadife, sevai,
diba gibi kumalardan pdeler (rtler) serdirmitir.
Derghta 49 yl postnsinlik eden Cemaleddin elebi ise, 1509 ylnda lm ve Mevlna Trbesi'ne
defnedilmitir.
HSREV ELEB (.1561)
Cemleddin elebi'nin lmyle yerine torunu Hsrev elebi posta oturmutur. Mevlevi kaynaklar,
Cemleddin elebi'nin Kad Mehmed Paa adnda bir olu olduunu, hukuk bilgisi stn olduu
iin kendisine Kad Paa denildiini yazarlar. Kad Paa babasnn salnda lm ve baka
erkek kardei de bulunmad iin, makama Kad Paa'nn olu Hsrev elebi gemitir.
Hsrev elebi zamannda, Yavuz Sultan Selim, ran ve Msr seferlerine gider ve bu seferlerden
dnerken, anayol zerinde bulunan Konya'ya urard. Her defasnda da Mevlna Trbesini ziyaret
ederek onarmlar yaptrr, dervilere sadaka datrd. Bugn Mevlna Trbesi ve Dergh
avlusunda bulunan adrvan, Yavuz'un Konya'ya geldii yllarda yaptrlm, adrvan iin Konya
yaknlarndaki Dutlu ad verilen kaynaktan. knk borularla su getirilmitir. Yavuz Sultan Selim'in
Konya'da. ems Trbesi yaknnda da 1519 tarihli bir emesi vardr.
Hsrev elebi zamannda, Yavuz Sultan Selim'in olu Kanuni Sultan Sleyman'n da Mevlna
Trbesine byk hizmetleri olmutur. Kanuni, Badat seferine giderken 1541 ylnda Konya'ya
uram, Mevlna Trbesi'ni ziyaret ederek. Trbeye bitiik bir Semahane ile bir de mescit
yaplmasn emretmitir. Bu sefere katlan ve mezilleri yazan Matrak Nasuh, kaleme ald "Beyn-
Menzil-i Sefer-i Irkeyn" adl eserinde, Mevlna Trbesi ve Dergh'nn o gnk durumunu gsterir
bir resim bulunmaktadr.
Osmanl Devleti'nin en gl ve ykseli devrinde Yavuz ve Kanuni gibi iki byk padiah gren,
onlarn yaknln ve saygsn kazanan Hsrev elebi, bu devirde Dergha balanan zengin va-
kflarla gz kamatrc bir hayat srm, Konya'da ve Meram balarnda kkler yaptrmtr.
Kendisi air. ho sohbet, gler yzl bir eyh olduu iin evresinde de ok sevilmi; o gne
kadar kimseye nasip olmayacak ekilde. 62 yl Derghta eyhlik etmitir. 1561 ylnda ld
zaman ya sekseni oktan amt.
FERRUH ELEB (.1591)
Hsrev elebi'nin 1561 ylnda lmnden sonra yerine krk iki yandaki olu Ferruh elebi,
Konya Mevlna Dergh'nn postniini olmutur. Ferruh elebi de zengin vakf gelirleri iinde. babas
gibi gsterili bir hayat srm; Konya eyalet valisinden sonra, ad duyulur, hatr gdlr, hkm
yerine getirilir olmutur. Ne var ki onun padiah nezninde saygn bir yerinin olmas, aslnda tasavvuf
ilmine, nesesine dnya ve ahret grne, hele Mevlevilie bandan beri kar olan kat ulemay
kskandrm, elebi aleyhine bir takm dedikodular yaymlardr. Hsrev elebinin eyhlik
makamnda bulunduu yllarda, Saray ulemasnn eyhlislam Kemal Paazade ve evresinin,
Kadzadelerin balatt bu kampanya, ou zaman Mevlevi Derghlarnn tmden kapanma
tehlikesiyle kar karya brakm, araya giren aydnlar ve Mevlna hayran, padiah yannda sz
geen kiiler birka kez bu tehlikeyi savuturmulardr. Ferruh elebi zamannda Vani Mehmed
Efendi, padiah kkrtmakta, Konya'dan dzenlettirdii bir takm ikayet "mazbatalar"n delil
olarak ortaya koymakta; htt Konya elebisi'ni Osmanl tahtnda gz olduunu yayacak kadar ileri
gitmektedir. Oysa, Kanuni'nin lmnden sonra Osmanl tahtna oturan Sultan Selim II, Konya Valilii
srasnda, Mevlna Trbesi ve Dergah'na hizmet iin Dergh'n hemen Batsna byk bir cami, bir
medrese, bir imaret yaptrmaya balam; bu yaplar padiahl dneminde tamamlanmt. Yerine
geen olu Sultan Murad III ise bu hizmeti derin bir ballkla srdrm; 1584 ylnda bugn
Dergh'n cmle kaps srasnda bulunan birer kubbe ve bacal Dervi hcrelerini yaptrm, hatta
kaps zerine:
ehi Sultn Murad Han bin Selim Han
Yapub bu hankah urd bnyad
Olalar Mevleviler bunda sakin.
Okuna her seher vird ola irsd.
Grb dil bu binay dedi trih
Byt-i cennet-asa old abad 1992)
beyitleri bulunan bir de tarih kitabesi koydurmutur.
Byle olduu halde, bir zaman sonra Ferruh elebi, padiah iradesiyle Konya eyhliinden
alnarak stanbul'a srgn edilmitir. Onsekiz yl sren bu srgnn hangi tarihte balad, hangi
tarihte son bulduu, srgn yllarnda kimin Konya'da elebilik makamna oturduu hakknda fazla
bilgimiz yoktur,
Ferruh elebi, 1591 ylnda lm, yerine byk olu Bostan elebi, Konya Mevlna Dergh eyhi
postuna oturmutur.
BOSTAN ELEB l (.1630)
Ferruh elebi ld zaman olu Bostan elebi l, stanbul'dayd. O zamanlar ehzade olan
Sultan Ahmed I'in dostluunu kazanm; htt onu Mevlevi Tarikatnn muhibbi (tarikata sayg ve
sevgi besleyen kii) yapmt. Tahtta bulunan Sultan Mehmet IIIn hccetiyle Konya Mevlna
Dergh eyhliine atannca, nce Saray ile olan anlamazl ortadan kaldrarak, vakf ilerini bir
dzene koymu ve Konya'ya dnmt. Kaynaklar O'nun, Konya Mevlna Dergh'na sem ede ede
geldiini, Mevlana Trbesi'ni ziyaretten sonra, eyhlik Makam'na oturduunu yazarlar Ferruh
elebi zamannda, onun srgn edilmesiyle bozulan Dergh ilerini en ksa zamanda dzene koyan
Bostan elebi, dervileri de evresinde toplam stanbul'da alan Yenikap, Beikta Kasmpaa
Mevlevhnelerine eyhler tayin etmi, Mevlevi Derghlarndaki birlik ve uyumu yeniden kurmutu,
Osmanl Padiah Sultan Ahmed I,1603 ylnda tahta oturunca, Bostan elebi'nin durumu daha da
salamlamtr, "Bahti" mahlasyla iirler yazan air padiah, zaman zaman Mevlna Trbesi'ne
hediyeler, trbe mezarlar zerine ipekli pideler dokutturarak gnderiyor, Mevlna'ya olan
balln iirlerinde de dile getiriyordu.
Bostan elebi'nin Konya'daki eyhligi 1630 ylna kadar srmtr. Onun zamannda Mara valisi
Mahmud Paa, Mevlna Trbesi'ndeki Mevlna'nn sandukasn Post Kubbesinden ayran gm
ebekeyi (kafesi) ve buradaki gm eii yaptrmtr. yle ki:
Mahmud Paa dman zerine sefere karken Konya'ya gelmi ve Meylna'nn Trbesini
ziyaretle: "Eer bu seferde zafere ularsam, buraya gm bir kafes yaptraym" niyaznda bulun-
mu. Dman byk bir yenilgiye uratan Mahmud Paa, sefer dn vezirlie ykseltilmi;
sonra kendi z varl ile 1597 ylnda Gm Kafesi ve Gm Eii yaptrmtr. Devrin airi
Mni, bu hikayeyi 32 beyitlik bir iirle anlatr, Kalemkr lyas Usta da bu iiri kafes zerine iler.
Bostan elebi'nin eyhlik dnemi, Mevlevi yolunun en parlak, en yaygn bir devresi olmutur.
elebi'nin pekok kerametleri olduu her tarafta sylenmektedir. Birok air, edip, kumandan
Konya'ya gelerek elebiyle grmekte, elini pmek ve duasn almak iin almaktadr. Mesneviyi
en geni, en doru olarak yorumlayan tannm air ve bilgin Ankaral Rushi ismail Dede, Bostan
elebinin yakn mrididir. Anadolu'nun ehirlerindeki Mevlevihneler Bostan elebi zamannda
almtr. Mevlevilik, Osmanl Devletinin egemen olduu lkelerde de hzla yaylmakta, Belgrad'dan
Budn'e; Halep'ten Msr'a oradan Kuzey Afrika lkelerine kadar Asitane ve Zaviyeler kurulmaktadr.
O gnlerde Mevlevi dervilerinin seksen bine ulat sylenir.
Bostan elebi. 1630 ylnda olmu ve yerine kardei Ebubekir elebi posta oturmutur. Bostan
eleb'nn mezar da Mevlna Trbesi'ndedir.
EBUBEKR ELEB (.1638)
Ebubekir elebi'nn Konya Mevlna Dergh'nda postnin olduu yllarda Osmanl tahtnda
IV.Murad oturmaktadr. Sultan IV Murad, koyu bir softa olan Ayasofya ami'i vaizi Kdzde ve
adamlarnn etkisi altnda suf dnceye ve tarikat ileri gelenlerine, kar davran iindedir; bu
konuda acmaszdr. Revan Seferi'ne giderken, 18 Nisan 1635'de Konya'ya da uram, birka gn
kalmtr, Sakp Dede ve tarihi Naim'nn verdii bilgilere gre, padiah daha Konya'ya girerken
Kadzdeler: "Eer bu ehirde medfun Mevlna Celleddin, gerek bir Allah velisi ise, cesedi
rmemitir. ayet rm ise, Trbesini de, Derghn da ykmak evldr. Padiahmz herhalde
bunun tedbirini almaldr" diyerek IV.Murad'n zihnini elmiler. Konya'ya gelerek Meram'da otan
kuran Padiah, Konya Kalesinde mahpus bulunan baz zorbalar idam ettirmi, daha sonra hmla
Mevlna Trbesi'ne gelmi, izmeleriyle ieri girmek istemi. Trbedr, Hazret-i Mevlna'nn
huzuruna izme ile girilemeyeceini, izmelerini karmasn ihtar edince, bsbtn kzp, pmek
bahanesiyle Trbedarn elini skarak krmak istemi. Pehlivan yapl, gl IV.Murad karsnda, zayf
ve elimsiz olan Trbedarn kendi el kemiklerini ezercesine sktn grnce, hemen brakm; bu
kez de Mevlna Trbesi nde, Mevlna'nn cesedinin gml bulunduu mezar mahzeninin kapsnn
almasn, ieri girilerek cesedin ryp Srmediinin grlmesini emretmi. Ebubekir elebi, bu
emre iddetle kar koyunca, tepesi atm, elindeki inci tesbihi kopararak, tanelerini mahzen
kapsn aralndan ieri atm, bu kez de mahzene inilerek tespih tanelerinin toplanmasn
emretmitir. Ebubekir elebi, bunun da yaplamayacan, eer mutlaka bu emrinin yerine
getirilmesi isteniyorsa, ancak ergenlik ana ulamam bir ocuun mahzene sokulmas gerekti-
ini sylemi. Bunun zerine sekiz-on yalarnda bir ocuk bulunmu; mahzen kaps alarak,
basamaklardaki inci tanelerini toplamas sylenmitir. ocuk ban mahzenden ieri soktuu an bir
lk atm, baylm. Bu olay IV.Murad' heyecanlandrm olacak ki, fikrinden vazgeerek,
elebi'nin gnln alm, birka samur krk hediye etmi, ayrca dervilere ihsanlarda bulunduu
gibi, geliri bol Sola Vakf'n da Dergh'a balamtr. Konya'da be gn kalan, bu sre iinde
zorbalar, ttn ienleri temizleyen IV.Murad, Revan'a gitmek zere buradan Kayseri'ye ynelmitir.
IV Murad gibi hrn, fkeli, bir padiahn hmn savuturan, stelik saygsn, ve yaknln
kazanan Ebubekir elebi, Sola Vakf'nn zengin gelirlerine de kavuunca, evresinde daha gl,
daha sz geer duruma gelmi; O'nun bu durumundan rahatsz olanlar meydana kmtr. Bir
sre sonra, IV.Murad, Badat Seferi'ne kmak zere, 1637 yl Haziran aynda tekrar Konya'ya
uram, yine Meram balarnda konaklamtr.
Ebubekir elebi'nn Konya'da bir sultan gibi pervasz hareket ettii, stelik padiahn Dergh'a
balad Sola Vakf'ndan ar vergiler alarak halk ezdii ikayeti, elebi'nin muhalifleri tara-
fndan padiaha iletilince, padiah byk bir fkeyle derhl elebi'nn idamn emretmitir.
eyhlislm Yahya ve Silahdr Mustafa Aga'nn yalvarmalar ile elebi idamdan kurtulmu, tm
mallarna el konarak istanbul'a srgn edilmitir Ebubekir elebi'nin mallarna el konurken, Sola
Vakf gelirlerinin el srlmeden Dergh kasalarnda korunduu
Anlalm, fesatlar, ahsi mal vakf gelirinden fazladr, onlar da alnsn diye padiaha
sylenince, Ebubekir elebi'nn kltrl, cesur ei irzd Hatun, hemen huzura kabul edilmesini
istemi; Padiah kendisini kabul ettii zaman: Kudretli Sultanm, elebi'nin mal hadden fazladr
deyu, size ihbarda bulunmular, Dorudur. Hnkarmzn Revan Seferi'ne giderken ihsan
buyurduklar samur krk vard ki, bunlara dahi el srm deiliz. Devletl Hnkarmn bu ihsan
bizim iin cihana bedeldir. Ferman buyurulursa onlar da verelim deyince, IV.Murad, mahcup olmu.
elebi'nin zerine varmamalarn emretmitir.
Ebubekir elebi, srgn olarak geldii stanbul'da, Vezir Bayram Paa'nn konanda misafir
olarak kald srada, 1638 ylnda lm, Yenikap Mevlevhanesi avlusuna gmlmtr.
KK ARF ELEB (0.1642)
stanbul'a srgn edilen Ebubekir elebi'nin yerine, ana tarafndan Mevlna soyundan gelen Veled
elebi olu, Kk Arif elebi postnin olmutur. Kk Arif elebi'nin daha nce Afyon
Mevlevihnesi'nde eyh olduu, ana tarafndan Mevlna soyundan geldii gibi, Veled elebi'nin
soyunun, Afyon Mevlevihanesini kuran ve Mevleviliin yaylmasnda byk hizmetleri grlen Divane
Mehmed elebi'ye (Sem'i) dayand sylenir. Ne var ki ilk kez Konya Mevlevi Derghna
dorudan doruya Mevlana'nn erkek soyundan deil de, "inas" denilen kadn soyundan gelen bir
elebi atanmtr.
Kk Arif elebi'nin eyhlii ancak be yl srm, 1642 ylnda lmnden sonra yerine, daha
nce Dergh'ta eyhlik etmi olan Ferruh elebi'nin torunu Hseyin elebi postniin olmutur.
HSEYN ELEB (.1666)
Mevlna soyundan Hasan elebi olu Hseyin elebi, Osmanl Padiah Sultan ibrahim ve Mehmed
IV zamannda eyhlik yapmtr. Daha nce Ebubekir elebi'nin padiah emriyle stanbul'a
srlmesi, Afyon Mevlna Dergh'ndan Arif elebi'nin Konya'ya getirilerek posta oturtulmas gibi
olaylar, o gne kadar yalnz Mevlna'nn erkek soyundan olan en yal elebiye verilen postninlik
makamn zedelemi, yz yldan fazla sregelen bir gelenei sarsntlara uratmtr. Bundan
sonra, makamda gz olanlar, birtakm siyas entrikalarla elebilik Makamn ele geirmek arzusu
iinde olmulardr. Nitekim, Hseyin elebi, postniin olduktan sonra Dervi elebi adl birisi, bir
ikayeti grubu ile stanbul'a gelmi, Dergh'a kendisinin tayini iin olur olmaz giriimlerde bulun-
musa da, kendilerine Galata Mevlevihnesi eyhlii verilerek mesele kapatlmtr.
Sultan Mehmed IV zaman, Anadolu'da Celli isyanlarnn alp yrd, idarenin kntye
urad bir devirdir. Devleti ve idareyi dzene koymak zere, geni yetkilerle sadrazamla
getirilen Kprl Mehmed Paa, nce isyanlar bastrmak, isyanlara n ayak olanlar saf d etmek
iin, kanl, acmasz bir harekata girimitir. Anadolu isyanlarnn elebalarndan Abaza Hasan
Paa'nn bir sre Konya'y karargh olarak kullanmas, Konya ileri gelenlerini, bu arada Konya
elebilerini de tedirgin etmi, thmet altnda brakmtr. Htt, Hseyin elebi'ye kar kimi kiiler:
elebi Abaza'nn Konya'ya girmesini salad, ona arakiyye giydirdi gibi szler ortaya atmlardr.
Durum incelenmi, iftira olduu anlalnca elebi ho tutulmu, yalnz ho tutulmakla kalmam,
isyanlar dolaysyla toplananlar arasnda Mevlevi dervileri varsa salverilmitir.
Anadolu'daki bu kargaa yetmezmi gibi, stanbul'da da Saray evresinde, kendilerine Kadzdeler

denen bir alay softa, tarikatlara kar amansz bir sava amt. Htt bu grup, eyhlislm
Bahyi Efendiden sem etmenin haram; edenlerin kfir olduuna dair bir de fetva alm, tekkeleri
basarak dervileri datmaya almlard. Uyank ve kltrl bir sadrazam olan Kprl Mehmed
Pasa, Padiahla da grerek, bunu nlemi, elebalarn ounu Kbrs'a srdrmt. Ne var ki
bu fesat gurubunun artklar bo durmuyor, faaliyetlerini gizlice saray iine sokmaya alyorlard.
Hseyin elebi 1666 ylnda ld zaman, bu faaliyet daha artmt. Hseyin elebi'den sonra
yerine, yine Mevlna soyundan Abdurrahman elebi olu, Abdlhalim elebi, Dergh
postninline getirildi.
ABDLHALM ELEB (.1679)
Abdlhalim elebi zaman Mevlevi Tarikatnn duraklama, htt resmen kapatlmasyla kar karya
olduu bir devirdir.
Kadzdelerin stanbul'da ki takipilerinden Vani adl bir hoca, vaazlar ile hret yapmt.
Sadrazam Kprl Mehmed Pasa'nn lmnden sonra, Sadrazamla getirilen olu Fazl Ahmed
Paa da, Vani'nin hretine kaplm, adn Saraya kadar duyurmutu. Sultan Mehmed IV, bir gn
tebdil gezerken Vani'nin evine uram, yapt grmeden ok holanm, onu Hnkar eyhi
tayin ederek sarayna almt. Bu frsattan faydalanmasn bilen Vani Efendi, o yllarda mehdiliini
ilan eden kimi zavalllar da bahane ederek, lkedeki tm tekkelerin kapatlmasna ferman alm;
Mevlevihnelerde sem edilmesi de yasaklanmt. 1666 yl sonlarna rastlayan bu olay,
Mevlevilerce Yasa- bed (Kt yasak) ibaresi ile tarihlendirilmitir. "Yasa- bed" ebcedle 1077
Hicri tarihini gsteriyordu. Bu yasak, Vani'nin gzden dmesi yl olan 1684'e kadar, 18 yl srd.
Abdlhalim elebi de 1679 ylnda lm, yerine olu Kara Bostan elebi gemitir.
KARA BOSTAN ELEB (.1711)
Konyada ve dier ehir ve kasabalardaki Mevlevihane, Asitane ve Zaviyelerde 18 yl sem yasa

sresi, tarikat kertmi, dervilerin ou dalmt. Mevlevihneler birka dervii ile iine
dnk, kskn, yasan kaldrlaca gn bekliyorlard. Sonunda beklenen gn geldi. 1684 ylnda,
Mevlevilerin eskisi gibi Dergahlarnda sem etmelerine izin verildi. Bu kutlu olay, btn
Mevlevhnelerde bir bayram sevinci yaatt. airler tarih drdler. Bir tarih de yleydi:
Gf-i can mlhem-i gaybi dedi trihini;

Mevleviler dnd cana k- Mevln ile (1095 Hicri)
Sem yasa kaldrldktan sonra Kara Bostan elebi (Bostn- Sn = ikinci Bostan elebi),
bozulan Dergh vakflarn bir dzene sokmak iin alt. On sekiz yllk yasak devrinde, kimi kad ve
imamlar Dergh vakflarna el atmlard; onlar saf d etti. Dergh eski ne'esini bulmu. elebilik
Makam itibarn tekrar kazanmt. Dalan derviler Konya'ya ve leki Mevlevhnelere akn
ediyorlard.
1689 yl Mart aynda, Osmanl Padiah Sultan Sleyman II, ikinci Viyana bozgunundan sonra
devletin kaybettii topraklar almak zere sefere kt ve Edirne'de otan kurduu srada. Kara
Bostan elebi de, byk bir Mevlevi alay dzenleyerek Edirne'ye geldi ve padiahn yannda yerini
ald. Kara Bostan elebi'nin bu hareketi takdir edilmekle birlikte, talim grmemi alayn, orduda
herhangi bir kargaaya sebebiyet verecei endiesiyle, kendisine teekkr edilerek Konya'ya
gnderildi; Siz zaferimiz iin dua ediniz, bu bize yeter dendi.
1691 ylnda Sultan Ahmed II'nin Osmanl tahtna oturmasyla birlikte, Kara Bostan elebi hakknda
Saraya ikayetler skn etti. Yasak devrinde Dergah vakflarna el atanlar, menfaatlerinin bozulmas
zerine yeni giriimlerde bulunarak elebi'yi gzden drmeye alyorlard. Bunda da baarl
oldular. elebi, Hacc'a gitmesi' bahanesi ile Konya'dan uzaklatrld. Birok Dergh vakflar
kaldrld. elebi Hacc'dan dndkten sonra da Kbrs'a srld. Krk gn Kbrs'ta kalan elebi, af
emri Kbrsa ulanca Konyaya geldi. Neyli, kudml byk bir alay|a karslanarak makmna
oturdu. O gnlerde zaten Sultan Mustafa II tahta gemi bulunuyordu
Yine o gnlerde bir deprem Mevlna'nn Trbesi'nde byk atlaklar meydana getirmiti. Kara
Bostan elebi, Dergah'ta kendi parasyla byk bir onarm balatmak zereyken, keyfiyet Osmanl
Sarayna ulatrlm, Trbe padiahlarn eseridir. Bugne dein, hep padiahlarn yardm ile
onarla gelmitir. Bu onarmn da hazineden yaptrlmas uygun olacaktr denerek, onarm masraflar
Saraydan karlanm; hatt Sadrazam Amcazade Hseyin Paa da kendi cebinden onsekiz kese
niyaz paras gndermitir. Bu onarm srasnda Yeil Kubbe inileri iznik'te yaptrlarak yenilenmitir
(1698).
Btn bu ac olaylara sabrla gs geren elebi, 1711 ylnda seksen be yandayken gm

ve Dergh'a gmlmtr. Yerine de byk olu Sadreddin elebi gemitir.
SADREDDN ELEB (0.1711)
Mevlevi kaynaklar, Sadreddin elebi'nin, babas yerine iki kez posta oturduunu bildirir, ilki, babas
Hacc'a gittii ve Hac dn Kbrs'a srld srada posta oturduudur. Htt, o zaman amcas
Celleddin elebi, posta gemise de yall yznden azledilmi, makama Sadreddin elebi
geirilmitir. Babas ksa bir sre sonra, affedilip Kbrs'tan dnnce postninlii brakm;
babasnn lmnden sonra ikinci defa posta oturmutur.
Sadreddin elebi'nin zamanndaki en nemli olay, onun Osmanl ehzadelerine Arakiyye

tekbirlemek zere stanbul'a davet oluudur. Yal elebi, bu davete uyarak stanbul'a gitmi,
grevini tamamlam, 1711 yl Hazirannda Konya'ya dnerken Akehir'de hastalanm, Konya'ya
geldikten birka gn sonra da vefat etmitir.
Sadreddin elebi'nin lmyle boalan elebilik Makam yine bir takm post kavgalarn yze
karm, sonunda Kara Bostan elebi'nin kk amcas Abdurrahman elebi'nin olu Mehmed Arif
elebi postninlige getirilmitir.
MEHMED ARF ELEB (. 1746)
1746 ylna kadar 35 yl Dergah'ta eyhlik makamnda oturan Mehmed Arif elebi zamannda,
Osmanl Devletinin egemen olduu birok yerlerde yeni Mevlevhneler alm, Mevlevilik
Anadolu'dan Arap lkelerine, Rumeli'den Srbistan'a ve Macaristan'a kadar Avrupa ilerine
yaylmtr, stanbul, Bursa. Eskiehir, Kastamonu, Afyon, Ktahya, Manisa gibi ehirlerdeki byk
Mevlevihnelerin yan sra Arap lkelerinde Badat, Musul, Kerkk, Halep, Hama, Humus, am,
Kuds, Medine, Mekke; ran'da Tebriz; Akdeniz adalarnda Kbrs (Lefkoa), Girit (Hanya), Sakz,
Midilli, Siroz; Rumeli ve Avrupa yakasnda, Belgrad, Bosnasaray, Filibe, Ni, Pe, Selanik, skp,
Vodine gibi ehirlerde Mevlevi zaviyeleri almt. Bu arada sadece stanbul'da Galata (Kulekaps),
Kasmpaa, Yenikap, Beikta, Bahariye, skdar gibi alt Mevlevihane vard.
Mehmed Arif elebi, Mevlna Dergh'nn Bat bitiiindeki Sultan Veled Medresesi'ni (Monl-y
Cedd Medresesi) onartarak ek yaplarla bytm, burasn elebi ocuklar iin bir okul haline
getirmitir. Ayrca, Dergh'n kuzeyindeki elebi Misafirhanesi de O'nun zamannda yaptrlmtr.
elebi'nin 1746 ylnda lmnden sonra yerine olu Ebubekir Sn elebi (Ebubekir II) atanmtr.
EBUBEKR ELEB 11(0.1785)
"Garb" mahlasyla iirler de yazan Ebubekir elebi II'nin postniinlii zaman, bir takm siyasi
alkantlar ve i kargaalar iinde geer. elebi'nin iki olu kendisi saken lm, baka bir erkek
ocuu olmad iin de elebilik Makam salnda tartmalara konu olmutur. Bu arada elebi
de bo durmam, Konya'da Vilayet ilerine karmaya, istedii gibi hareket etmeye yeltenmi,
O'nun bu hareketleri Saray tarafndan ho karlanmad iin, bir keye ekilmesi, yerine
Mesnevihn Seyyid Alizde'nin vekil braklmas emredilmitir. Bu olaylar srasnda Karaman Valisi
erke Hasan Paa ile de aras alm, yenierileri onun aleyhine kkrtmtr. 1776 ylnda bir
idam fermannn yerine getirilmesine kars olan Ebubekir elebi II, evresine toplad kiilerle
mahkemeyi basm, Mesnevhn'n evine yrm, Konya'da byk bir isyan balatmtr.
Nihayetinde olay bastrlm, elebi'nin idam ferman eyhlislm tarafndan nlenerek 1776
Temmuzunda Manisa'ya srlmesi salanmtr.
Bir sre Manisa'da srgn kalan Ebubekir elebi II, affedilerek Konya'ya dnm. 1785 yl Mays
aynda Konya'da lmtr.
Ebubekir elebi II'nin lmyle, postninlie Mevlna'nn kadn soyundan Mesnevhn Seyyid
Alizde, ayrca erkek soyundan Karaman Mevlevhnesi eyhi ismail elebi olu Hac Mehmed
elebi talip olmu, ikisi de stanbul'a arlarak Sarayn arz odasnda Sadrazam ahin Ali Paa ve
devlet ileri gelenlerinin huzurunda teker teker dinlenmi; sonunda postninlik delikanllk anda
bulunan Hac Mehmed elebi'ye verilmitir.
HACI MEHMED ELEB (.1815)
Hac Mehmed elebi'nin otuz yla yaklaan eyhlii, oka Sultan Selim III devrine rastlar. Uyank
ve yeniliksever bir padiah olan Selim III Mevlevdir. stanbul'da bata Galata olmak zere teki
Mevlevhneleri sk sk ziyaret etmede, "mukabele" denilen Mevlev yinine davet olunmaktadr.
Galata Mevlevhnesi eyhi air Glib'in (eyh Glib) yakn dostudur. Selim III, Mesnevi okumakta,
ney flemekte, besteler yapmaktadr. Selim III orduyu bir dzene koymak zere Nizm- Cedd'i
kurmu, bu yenilik hareketi illere de duyrularak, valilerden, gerekli nlemlerin alnmas istenmitir. O
gnlerde Kad Abdurrahman Paa Konya valisidir. Kad Abdurrahman Paa'nn Konya ve
evresindeki baz ayaklanmalar kanl bir ekilde bastrmas, Konya ileri gelenlerinden kimi kiileri
ldrtmesi olaylar srasnda, Hac Mehmed elebi'nin bu isyann dnda kalmas iin Ktahya'ya
veya Afyon'a gitmesi tavsiye edilmi ise de elebi bu tavsiyelere uymam; htt ad isyan
elebalar arasnda anlmtr. Padiahn ve Sadrazamn Mevlna soyundadr, kendisine bir zarar
gelmesin diye korunmasyla, Kad Abdurrahman Paa olayndan glkle yakasn syran elebi, bir
hayli ikayetlere yol aan vakf anlamazlklarna da karm; sonunda, daha fazla elebilik
makamnda kalamayacan anlaynca, Selim lll'n ldrlmesinden birka yl sonra, dokuz yandaki
olu Mehmed Sid Hemdem elebi'ye hilafet vererek kendi yerine oturtmutur. O yllarda, Sultn
Mahmud II tahttadr ve Mevlevi Sid Halet Efendi de padiahn musahibi, en yakn adamdr. Hac
Mehmed elebi, istanbul'da yaplacak ilerini Sid Halet Efendi'ye havale etmektedir. Tannm air
Keecizde izzet Molla da Mevlevdir ve elebi'nin yakn dostudur. Hac Mehmed elebi, olu
Mehmed Sid Hemdem elebi'nin hilfet fermann beklerken 1815 ylnda lm, Sid Hemdem
elebi de stanbul'a yolcu olmutur.
MEHMED SD HEMDEM ELEB (.1858)
Dokuz elebi le istanbul'a gelen ocuk

yataki Mehmed Sid Hemdem elebi,
padiah, vezir ve devlet ileri gelenlerince
kabul edilmi, kendisine ve Mevlna
soyundan gelen tm Konya elebilerine
ihsanlar verilmi, Sadrazam'n huzurunda
samur krk giydirilmitir. Sid Hemdem
elebi, istanbul'da bir ay kalm, daha sonra
skdar'a geerek, oradan Mevlevihane
eyhlerinin dua ve tekbirleriyle Konya'ya
uurlanmtr.
Krk drt yl, elebilik makamnda oturan

Sid Hemdem elebi, kendisini iyi
yetitirmiti. Dokuz yanda postniin
olduu iin kendisine amcas Ferruh elebi
nib (vekil) olmu; on sekiz yana kadar,
Dergh idaresi Ferruh elebi'nin ynetiminde
kalmt. Bu arada Farsa ve Arapa
renen Sid Hemdem elebi, bilgin hocalarnn elinde kltrl bir elebi olarak yetimiti. Onun
unutulmayan ve unutulmayacak olan bir hizmeti de Dergh'ta byk bir ktphane kurmasyd. O
gne kadar, Dergh'ta yazlan ve Dergh'a vakfedilen ok deerli kitaplar, kayda geerek bir
ktphanede toplanm deildi. Kitaplar genellikle elebi'nin dairesinde bulunur, yada unun
bunun elinde kalrd. Ebubekir elebi'nin stanbul'a srgn edildii srada birok kitap da stanbul'a
gtrlmt.
Kitabn deerini ok iyi bilen Sid Hemdem elebi, nce dalan ve elebi evlerine tanan
kitaplardan arta kalann toplatt; daha sonra Dergh'ta bulunan kitaplarla tmn bir deftere
kaydettirerek bir derviin hfz- ktplne verdi. 1854 ylnda kurulan Dergh Ktphanesine
Hemdem elebi'nin vakfettii bu kitaplar adn tayan bir mhrle tescil edildi.
II. Mahmud, 1826 ylnda Osmanl ordusunu bir dzene koyup yenierilii kaldrmas ile birlikte,
yenieri ocann dayand Bektailii de yasaklayarak Bektai Derghlarn kapatmt.
Mevleviler bu olayda tamamen tarafsz kalm, ayrca padiahn da sevgisini kazanmlard, ikinci
Mahmud, birok Mevlevhneleri onartm, vakf ilerine yeni bir dzen vermiti. Hele Sultan
Abdlmecid zamannda, Sid Hemdem elebi'nin saraydaki itibar daha ok artmt. Abdlmecid'in
en stn derecedeki niann almak iin gittii stanbul'dan Konyallar kilometrelerce teden
karlamlard. elebi stanbul dnnden iki yl sonra vefat etmi, yerine 1858 ylnda en byk
olu Mahmud Sadreddin elebi gemiti.
SADREDDN ELEB (.1881)

Mahmud Sadreddin elebi, btn elebilerin ve Dergh ileri gelenlerinin sz ve gnl birlii ile
elebilik makamna getirilmiti. Ar bal, hosohbet, hayrsever bir eyh olarak tannmt. O'nun
Dergh eyhi olduu sralarda bir ihmal yznden Konya ars ile ar iinde bulunan Yksek
Cami ile Kap Cami tamamen yanmt (1867). O zamanlarn Konya Valisi Burdurlu Ahmed Tevfik
Paa ile Mahmud Sadreddin elebi el ele vererek, Sultan Abdlaziz ve annesi Pertevniyal Valide
Sultan'n yardm ile Yksek Cami yerine, 1874 ylnda imdiki Aziziye Cami yaptrlmt. Kapu
Cami'inin yerinde, 1868 ylnda yaptrlan cami ise daha ok Mahmud Sadreddin elebi'nin para
yardm ile tamamlanm, ayrca yanan dkknlarn yerine 55 yeni dkkan in edilmiti. Sultan
Abdlaziz, ayrca 1868 ylnda Dergh adrvann da onarmtr.
Konya bu yangn felaketinin ardndan 1873 ylnda byk bir kuraklk tehlikesi ile babaa kalm;
1290 (H.) ktl denilen bu yl, halk a ve aresiz sokaklara dklmtr. Konya Valisi Sakzl
Ahmed Esat Paa ile Mahmud Sadreddin elebi'nin halkn yannda yer almas, yardmna komas,
Dergh'a saygy daha ok arttrm; Sultan Abdlaziz, elebi'ye nianlar tevcih etmitir. Sadreddin
elebi 1881de lm, yerine byk kardei ve Manisa Mevlevihnesi eyhi Fahreddin elebi,
elebilik makamna atanmtr.
FAHREDDN ELEB (.1882)
Btn elebilerin ve Dedelerin eyhlislama birlikte ektikleri telgraf zerine Konya Mevlna
Dergh, eyh postuna oturan Fahreddin elebi, ancak bir yl postnin olmu. 1882 ylnda ld
zaman yerine kardei Mustafa Safvet elebi atanmtr.
MUSTAFA SAFVET ELEB (. 1887)
Be yl Mevlna Dergh'nda postninlk makamnda oturan Mustafa Safvet elebi, Mevlna

Trbesi Yeil Kubbesinde baz onarmlar yaptrm; kubbe kurunlarn yeniletmitir. 1887 ylnda
ld zaman yerme kardei Sd Hemdem elebi'nn olu Abdlvahid elebi gemitir.
ABDLVHD ELEB (.1907)
Osmanl Padiah Abdlhamid II'nin saltanat yllarnda 20 yl Dergh postniliinde bulunan

Abdlvhid elebi. Bektai merep, atlgan, yeri geldii zaman Sultan Abdlhamid aleyhinde
konuabilen, uyank ve cmert bir eyhti. Bu yzden Konya valisi Ali Srri, daha sonra Avlonyal
Ferid Paa'lar tarafndan sk bir gz hapsine alnm; szleri ve hareketleri sk sk Saraya jurnal
edilmitir. Abdlhamid'in Yldz Saray'na

karlk O da Konya'nn Meram
balarnda Yldz Kk adyla ssl bir
kk yaptrm; ehir ierisinde saray
faytonlarna benzer faytonlarla gezmi,
her haliyle padiah kukulandracak
davranlarla dikkatleri ekmiti. ehir
dna kmas yasakland halde, bir gn
Hacbekta Trbesi'ni ziyaret maksad ile
ehrin dna km, onun bu pervasz
hareketi Vali Ferid Paa tarafndan Saraya
telgrafla bildirilmi; gnderilen emirde,
elebi'nin ne olursa olsun geri evrilmesi
istenmitir. Ferid Paa, Abdlvhid
elebi'yi Konya dnda durdurarak,
glkle Konya'ya getirebilmitir.
Abdlhamid II, Molla Hnkarolu diye

tannan Konya elebilerinin kendilerine
kar bir ayaklanma hazrlamalarndan
kuku duyuyordu. Bunda da haklyd. Ne
zaman Osmanl Devletinde ayaklanma
olmu, Yenieriler padiah soyuna
kar gelmilerse Gerekirse Konya'dan
Molla Hnkarolunu getirir bamza padiah yaparz diye direnmilerdi. Geri imdi kazan
kaldracak Yeniceri Tekilat yoktu; ama halkn kafasnda bir Molla Hnkarolu imaj vard. Halkn ve
askerin kafasndaki bu imaj bir gn bana dert aabilirdi. Bunun iin elebi'yle hem ho geinmek
hem de gz hapsinde tutmak gerekrd, Abdlhamid'in sadk adam Avlonyal Ferid paa, bunun iin
Konya'ya gndermiti. Ferid Paa, elebi ile yakn bir dost ayn zamanda sarayn gz ve kula
idi.
Abdlvhid elebi, saraya kar gcnden dolay padiahn kukularn bildii iin rahatt.
Konya'da, Konya ilerii gelenleri ile birlikte ikinci bir vali hayat sryor, emirler veriyordu. Ba
daralan hkmette bir ii olan elebi'ye bavuruyordu. elebi, yalnz Mevlevlerin deil, Konya'nn
hmisi olarak halkn sorunlarn zyor, fakir-fukaray gzetiyordu. 1907 ylnda lmnden sonra
yerine olu Abdlhalim elebi postniin olmutu.
ABDLHALM ELEB (l. DEFA)
Babasnn btn vasflarm tayan Abdlhalim elebi, eyh

makamna oturduktan bir yl sonra ikinci Merutiyet iln
edilmiti.
kinci Merutiyetin iln ile balayan fikir hrriyeti birok din

makamlar da etkilemi; Abdlhalim elebi, Konya Mevlevi
Dergh postniliinden azledilerek yerine, Necib elebi
olu Baheddin Veled elebi (zbudak) tayin edilmiti.
VELED ELEB (ZBUDAK) (0.1953)
Veled elebi'nin postnnliini zamannda en nemli

olaylardan biri, Mevlevi dervilerinin katlmas ile Mchidn-i
Mevleviyye adl bir Mevlevi alay kurarak Birinci Dnya
Sava srasnda Kanal Harekat'na
gnderilmesidir. Sultan Mehmed Red'n
iln ettii "Mukaddes Cihd" zerine
kurulan, Yenikap Mevlevhnesi eyhi
Abdlbki Efendi'nin komutasndaki bu
alay, neyleri ve kudmleri ile Konya'dan
1916 ubat'nda am'a kadar gelmi,
askeri eitimden yoksun, baz yal Dede
ve Dergh eyhlerinin katld bu
kalabalk, hibir sonu alamadan geri
dnm; bazlar Mekke ve Medine'ye
kadar giderek ziyaretlerde bulunmutur.
Sultan Mehmed Resd'n lmnden ve

Birinci Dnya Savandan sonra, 1919
ylnda Veled elebi'nin postnilikten
azledilmesi zerine, Abdlhalim elebi, 2.
defa postniliine getirilmitir.
ABDLHALM ELEB (2. DEFA)
Abdlhalim elebi Konya'da 2. defa posta

oturmu, Osmanl Meclis-i Mebsn'na Konya Milletvekili olarak katlm; yerine 1920 yl
balarnda Yakup elebi'nin olu mil

elebi, postnin olarak tayin edilmitir.
ML ELEB (.1920)
Postnin olduu srada yal ve

rahatsz olan mil elebi 1920 yl
ierisinde vefat etmi, yerine nc defa
Abdlhalim elebi postnin olmutur.
ABDLHALM ELEB (3.DEFA) (.1925)
1920-1925 yllar arasnda Konya Mevlevi

Dergh postniinliinde 3.defa bulunan
Abdlhalim elebi, bu devrede Konya
Milletvekillii grevini de br sre devam
ettirmi; htt ilk Byk Millet Meclisi'nde,
Meclis ikinci Bakanlna getirilmiti.
Abdlhalim elebi, tariktlarn kaldrlmas
ile ilgili kanunun hazrlklar srasnda 1925 ylnda stanbul'da vefat etmi, ayn yl "Tarikatlarn
ilgas" ile ilgili Kanun yrrle girmi, Trkiye'deki btn Dergh, Tekke ve Zaviyeler kapatlrken
Konya Mevlna Trbesi ve Mevlevi Dergh'nn Atatrk'n de emirleriyle Mze olarak ziyarete
almas kararlatrlmtr, iki yllk bir dzenlemeden sonra Konya Mevlna Dergh 1927 ylnda
Konya sr- Atka Mzesi adyla ziyarete almtr.
...VE ELEBLK MAKAMI RESM OLARAK SONA ERYOR...
Abdlhalim elebi'nin lmnden sonra olu Muhammed Bakr elebi, Konya'daki Dergh
kapatld iin elebilik makamn Halep Mevlevhnesi'nde devam ettirmitir. 1937 ylnda
Trkiye'ye gelmi bulunan Bakr elebi'ye Suriye Hkmeti, tekrar Halep'e dnmesine izin
vermemitir. Halep Mevlevhanesi postninli vekaletine Suriye'deki Fransz mandater hkmet
tarafndan Abdlhalim elebi olu Vahid elebi getirilmitir. 1943 ylnda Bakr elebi stanbul'da
lm, yerine olu Celleddin elebi "makam elebisi" olarak getirilmise de 1944 ylnda Suriye
Hkmeti Halep Dergh postninliini lavederek, Dergh vakf idaresine balamtr. Bylece
elebilik makam 1944 ylnda resmen sona ermitir.
Mehmed (Muhammed) Bakr elebi (.1943)
Mehmed Bakr elebi, 1901 ylnda Manisa'da dodu, babas, Abdlhalim elebi, annesi Kevser
Hatun'dur.
Abdlhalim elebi'nin vefatndan sonra,

olu Muhammed Bakr elebi, elebilik
Makamn Halep'te tesis etmi ve Trkiye
dndaki Mevlevi Tekkesi'ni bu makama
balamaya muvaffak olmutur. Fakat
Hatay'n Trkiye'ye ilhak mes'elesinde,
Trkiye lehine olan faaliyeti dolaysyla,
Suriye Hkmeti tarafndan casuslukla
vasflandrlarak, 1937'de Trkiye'ye
gelmi bulunan elebi'nin Suriye'ye
dnmesine msaade edilmemi, lmne
kadar kardei ems'l Vhid elebi,
kendisine veklet etmitir. 1943 ylnda
stanbul'da vefat zerine Vhid elebi'nin
elebilii de tasdik olunmam; esasen
mandater Fransz Hkmeti'nden sonra
teekkl eden Suriye Devleti 1944'de
tekkeler ve zaviyeler hakknda karar
almtr. Bylece Mevlevlikle beraber,
'elebilik Makam' da tarihe intikal
etmitir,
A. Glpnarl, Mevlna'dan Sonra Mevlevilik adl eserinde bu konuda unlar yazmaktadr:
"Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde tarikatlarn kaldrlndan sonra (1925) Abdlhalim elebi'nin
vefat zerine Halep Dergh'nda eyh bulunan Muhammed Bakr elebi merhum, elebilik makamn
Halep'de te'sis etmi ve Suriye'deki mandater Fransz hkmeti tarafndan da messese tasdik
edilmiti. Bu suretle Halep sitnesi, br Mevlevhnelerin merkezi olmu, eyhlerin azil ve tayini
bu makama ait bulunmutu. Nitekim am eyhi Sad Dede'nin lm zerine olu emseddin
Dede ve am Trablus'u Mevlevhnesi eyhi efik Dede'nin lm zerine de yerine Mehmed Enver
Dede tayin edilmiti.
Bu vaziyet, 1925 ylndan 1944 ylna kadar devam etti. 1943 de Bakr elebi'nin stanbul'da vefat
ve 1944'de Fransz hkmetinin Suriye'ye istikll vermesi zerine Suriye Hkmeti, elebilik
makamn ve bu makamn imtiyazlarn kaldrm ve br Mevlevhnelerle Halep Mevlevhnesi'n in
evkafna el koyarak btn Mevlevhaneleri Evkaf Mdrlne balamtr. Bugn mevcut
tekkelerin eyhlerine, lmlerine dek ke-

silmemek artyla maa balanm, tekkelerin
dier masraflar, evkaf daireleri tarafndan
temin edilmitir. eyh lnce yerine baka biri
tayin edilmemekte, bylece tekkeler, zamanla
birer birer tasfiye edilerek evkafa mal
edilmektedir."
Mehmed Bakr elebi, 1937 de Trkiye'ye

dndkten sonra Konya'da ikmet buyurdu.
1943'de de istanbul'da Hakk'a vsl oldu. Ruhu
ad, cennet istirhati mzdd olsun.
Celleddin Bakr elebi (.1996)
Hz. Mevlna'nn 21. kuaktan torunu olan

Celleddin Bakr elebi, M. Bakr elebi'nin olu
olup, annesi izzet Hatun'dur. elebi 24 Aralk
1926 da Halep'te Mevlevi Dergah'nda dnyaya
geldi. Tahsilini nce burada yapt. Arapa,
Franszca ve ingilizce rendi. Kendisi Halep
Mevlevhnesi'nde tam bir tekke terbiyesi iinde yetiti.
1957'de ailesi ile birlikte istanbul'a gelen elebi, bir ara

skenderun'da ve Amik Ovas'nda iftilik ve ticaretle urat.
Ancak istanbul'a yerleip mrn, byk dedesi Mevlna'nn
eserlerini tetkike ve nere adad.
Celaleddin Bakr elebi 13 Nisan 1996 ylnda stanbulda

vefat etmi; cenazesi Konya'ya getirilerek, ler Mezarlna
defnedilmitir.
Faruk Hemdem elebi (D. 1950 / -)
25 Aralk 1950 tarihinde Halep Mevlevhnesi Makm elebisi Celleddin Bkr elebinin 2. ocuu
olarak Halepte dnyaya geldi. Babas Hz. Mevlnann 19. Kuak torunlarndan Konya Makm
elebisi, Konya mebusu ve TBMM I. Dnem Bakan Vekili Abdlhalim elebinin torunu, annesi
Gzide hanm da Osmanl vezirlerinden Nmk Paann torunudur.
ocukluunun ilk yllarn Halep Mevlevhnesini Suriyeyi igal eden

Fransz hkmetinin kapatmas nedeniyle (1944) Halep Cemiliye
mahallesindeki evlerinde Kurn- Kerm tefsiri, Hads-i erf
okumalar, Mesnev dersleri, ney ve Sem mekleri arasnda geirdi.
Mevlev db zerine ilk eitimini babas ve Halep Mevlevhnesi
dedelerinden Ferhad Dede vastasyla ald.
Okul a geldiinde Halepten anavatana gnderilerek stanbulda

Ik Lisesinde, ilk, orta, lise tahsilini tamamlad. Daha sonra Marmara niversitesi letme blmne
girerek 1973 ylndan buradan mezun oldu.
Bir taraftan eitimine devam ederken dier taraftan Mevlev db ve erkn zerine dnemin
tannm Mevlevlerinden dersler ald. 1959 ylnda Yenikap Mevlevhnesi eyhi Resuhi
Baykaradan Sem meketti. 1962 ylnda, 12 yandayken ilk defa semazen olarak meydana kt;
1964 ylnda Konyadaki eb-i Ars Trenlerine Semzen olarak katld.
Genlik dnemlerinde, ou Mevlevhnede Mevlev dbyla yetien Midhat Bahr (Beytur),

Abdlbaki Glpnarl, efik Can, Halil Can, Sadettin Heper, eyh Selman Tzn, Doan Ergin, Hfz
Hseyin Top, Emin Ik ve Cinuen Tanrkorur gibi Hz. Mevlna sevgisi ile yaayan simalarla
stanbul Makadaki baba evinde her cuma akam yaplan ders ve sohbetlere aralksz katld.
niversite eitiminin ardndan babasnn Hz. Mevlna konusunda almalarn younlatrmas

zerine ailenin madd sorumluluunu zerine alarak Hataydaki babasnn ilerinin bana geti,
iftilik ve ticaret ile urat. Babas Celleddin Bkr elebinin 1996 ylnda Hakka yrmesinin
ardndan ticari hayatla birlikte Makm elebilii manev sorumluluunu da yerine getirmeye
balad.
Dr. Mehmet nder'in makalesinden alnm ve ilaveler yaplmtr.
2
Ba yapmak
istediiniz
miktar seiniz;
Dier Yazarlarmz
Excerpted from the web page: Semazen.NET

http://www.semazen.net/sp.php?id=211

Mevlevilik Tarihi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mevlevilik Tarihi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

7/29/2015 Semazen.

SULTAN VELED VE DER POSTNNLER

Hastal gnlerinde bu sorular akla gelmemi deildi. Mevlna'nn yaknnda bulunanlar,

-elebi Hsmeddin'imiz halife olur, cevabn almlard.

elebi Hsmeddin (.1284)

Mevlna, Mesnevisinin nc cildinde: "Mezara trbe yaptrmak, stne kubbe kurmak, mn

halifeliinde sa olan Ahmed Eflak. Mevlna'nn vasiyet yollu u szlerini kaydediyor:

Bylece Mevtana Dergh'nn nvesi ve temelleri atlm oluyordu.

SULTAN VELED (.1312)

Sultan Veled'in Tekilatl

Hatun'u Germiyanl Beyi Sleymansahla evlendirmitir.

ULU ARF ELEB (.1320)

"Mbarek bd ber- m in Feridun

Ki gerded pdh-i din Feridun "

Feridun Ulu Arif bydke, hl ve tavrlaryla dedesi Mevlna'ya ok benziyordu. Bu benzerlii

EMSEDDN BD ELEB (. 1338)

Seluklu Devletinin yklndan sonra, Konya'ya Karamanoullar yerlemise de, ilhanl

HSMEDDN VCD ELEB(. 1342) VE

EMR LM ELEB l (.1350)

EMiR DL ELEBi (6.1368)

EMR LM ELEB II (0.1395)

Postta bu kez Emir dil elebi olu Arif elebi vardr.

ARF ELEB II (0.1421)

grlyordu. Aslnda Osmanllar, belki Karamanoullar'ndan daha ok Mevlevilie yatknd.

CEMLEDDN ELEB (. 1509)

HSREV ELEB (.1561)

FERRUH ELEB (.1591)

ehi Sultn Murad Han bin Selim Han

Yapub bu hankah urd bnyad

Olalar Mevleviler bunda sakin.

Okuna her seher vird ola irsd.

Grb dil bu binay dedi trih

Byt-i cennet-asa old abad 1992)

beyitleri bulunan bir de tarih kitabesi koydurmutur.

BOSTAN ELEB l (.1630)

EBUBEKR ELEB (.1638)

KK ARF ELEB (0.1642)

HSEYN ELEB (.1666)

Anadolu'daki bu kargaa yetmezmi gibi, stanbul'da da Saray evresinde, kendilerine Kadzdeler

ABDLHALM ELEB (.1679)

KARA BOSTAN ELEB (.1711)

Konyada ve dier ehir ve kasabalardaki Mevlevihane, Asitane ve Zaviyelerde 18 yl sem yasa

Gf-i can mlhem-i gaybi dedi trihini;

Mevleviler dnd cana k- Mevln ile (1095 Hicri)

Btn bu ac olaylara sabrla gs geren elebi, 1711 ylnda seksen be yandayken gm

SADREDDN ELEB (0.1711)

Sadreddin elebi'nin zamanndaki en nemli olay, onun Osmanl ehzadelerine Arakiyye

MEHMED ARF ELEB (. 1746)

EBUBEKR ELEB 11(0.1785)

HACI MEHMED ELEB (.1815)

MEHMED SD HEMDEM ELEB (.1858)

Dokuz elebi le istanbul'a gelen ocuk

Krk drt yl, elebilik makamnda oturan

SADREDDN ELEB (.1881)

FAHREDDN ELEB (.1882)

MUSTAFA SAFVET ELEB (. 1887)

Be yl Mevlna Dergh'nda postninlk makamnda oturan Mustafa Safvet elebi, Mevlna

ABDLVHD ELEB (.1907)

Osmanl Padiah Abdlhamid II'nin saltanat yllarnda 20 yl Dergh postniliinde bulunan

edilmitir. Abdlhamid'in Yldz Saray'na

Abdlhamid II, Molla Hnkarolu diye

ABDLHALM ELEB (l. DEFA)

Babasnn btn vasflarm tayan Abdlhalim elebi, eyh

kinci Merutiyetin iln ile balayan fikir hrriyeti birok din