Abdurrahman Melek - Hatay Nasıl Kurtuldu

HATAY
ASIL
KURTULDU Dr. A B D U R R A H M A N MELEK
T R K T A R H K U R U M U B A S I M E V , A N K A R A - 1986 Fiyat: 480 Lir
Birinci bask : 1966
kinci bask : 1986
A T A T R K K L T R , D L VE T A R H Y K SEK K U R U M U
T R K T A R H K U R U M U Y A Y I N L A R I
XVL D Z Sa. 7^
HATAY NASIL KURTULDU
2 . Bask
D r. A B D U R R A H M A N M ELEK
TRK TARH KURUMU B A S I M E V 1 A N K A R A
19 8 6
N D E K L E R
NSZ ............................................................................................................ VII

GENEL D U R U M ............................................................................................
HATIRALAR................................................ ................................................
Anari Devri ...................................................................................................
Kuvay-i Milliye ile temas ve irtibat tesisi.......................................................
Ankara itilfnamesiyle doan vaziyet .......................................................
Anavatanla temaslar ........................................................................................ 8
Gazi Mustafa Kemal Paanm Adanada syledikleri................................... 9
Temaslar devam ediyor ................................................................................ 9
skenderun sanca............... .......................................................................... 10
skenderun hkmeti............................................................................. .......... 13
ama bal mstakil skenderun sanca devrinde ....................................... 14
skenderun sanca stat organii .................................................................. 16
skenderun dare Meclisi ................................................................................ 18
Ltin harfleri..................................................................................................... 19
Gaziantep valisinin gelii ................................................................................. 19
apka hdisesi ............................................................................................... 20
Antakyada Halk Partisi.................................................................................. 22
Trk hkimiyeti resmen isteniyor .................................................................. 23
Ankara ile geni temaslar ............................................................................... 25
Suriye taraftarlannm tellar ......................................................................... 27
Trkiye hkmeti davay ele alyor................................................................ 28
htill hareketleri bahyor ............................................................................... 30
Drtyolda toplanma ................................................................................. 33
Hatayda kanh hdiseler.................................................................................. 35
Cenevreye gidi ............................................................................................... 35
Cemiyet-i Akvamda ........................................................................................ 36
Hatay Erginlik Cemiyetleri ............................................................................. 36
Cemiyet-i Akvam Mahitleri ....................................................................... 37
Atatrkn Cenuba doru seyahatleri ................................................ ....... 37
Hatay stats ve Anayasas ......................................................................... 38
Antakyada d u ru m ............................................................................................ 40
Partide almalar............................................ .............................................. 41
Sancakta Fransz delegesi Garreaux ile mlakat ......... ............................. 42
Hatayda intihap bahyor................................................................................ 49
Delege Garreaux Hatayda son gnlerinde ................................................... 45
Franszlar idareyi brakyorlar........................................................................ 46
Vali olarak ie balama ......................................................................... ......... 49
VI N D E K L E R
ntihap vaziyeti........................................................................................ ......... 53

General Asm Gndz Heyeti ...................................................................... 54
Trk Askerinin Hataya g irii.................... .................................................. 56
Trkiyeden fevkalde murahhas geliyor ................................. ................... 58
ntihap tekrar bahyor ............................................................ ........... ........ 59
ntihap neticeleri ............................... ............................................................ 61
Mebus adaylan................................ ............................................................... 61
Parti Beyannamesi.............................................................................................. 62
Hatay Devleti..................................................................................................... 65
Hkmet ve Kabine ........................................................................................ 65
Mevzuat.......................................................................................... ................... 66
Kaza tekilt .......................................................................................... ......... 67
Posta ileri......................................................................................................... 68
Maarif ileri ................................................................................................... 69
Salk ileri ve dier iler ............................................................................... 69
Franszlarla temas ve hariciye ileri ......................................... ...................... 70
Yabanc ticaret gemilerinin bayrak ekme meselesi .......................................
Seyahat ileri....................................................... ..................... ................... ..
Gm rk..................... '.......................................................................................
Telefon ii .................. .....................................................................................
.Hatayda Fransz igalinin son vaziyeti .......................................................
Otoriteler arasmda temaslar .......................................................................... 76
Trk mevzuatmm kabul................................................................................. 77
Maliye.............................................................................................................. 78
I^ra i i ............................................................................................................. 78
Halkm memnunluu ve istei ........................................................................ 79
Atatrkn ilgisi ve lm ........................................................................... 79
Cenaze merasimine katlma .................................................................... ....... 80
Franszlarla bir ihtilf...................................................................................... 80
lhak balangc .............................................................................................. 80
Cumhurreisinin huzurunda ...................... .................................................... 81
Transit derdi ................................................................................................... 81
Fransz idarecilerinin ekilmesi ...................................................................... 82
Ermenilerin hicreti .......................................................................................... 82
Hatayda Cumhuriyet Halk Partisi kurulmas ............................................ 83
Franszlarla son temaslar ve mzakereler ..................................................... 83
V,Hudut ileri ................................................................................................. 83
Anavatana iltihak karan .................. ............... .................. ........................ 84
Hatay valisi olarak greve balaymca yaynlanan tarih beyannme............. 85
Hatay Millet Meclisinde okunulan hkmet program .................................. 85
N S Z
Birinci Dnya Harbinin Osmanl maratorluu iin fena

akbeti T rk vatannn gzel hir paras olan H atay 19 sene
Fransy mandas altnda ve Suriye idaresinde brakmtr. Bu
devre zarfnda bu mntkann karlat glkleri, 1919 dan
Anavatana iltihak tarihi olan 1939 senesine kadar mill emel
lerimizin tahakkuku iin nasl alldn iinde yaadmz
ve grdm hdiseleri yaynlam ay vazife bildim. Bu maksat
la hazrladm bu eseri basan Trk Tarih K urum una teek
kr etmeyi bir bor bilirim.
Dr. A bdurrah m an M elek

SM k a&jm bk J ju n gandu
durman elinde em. kalamam.
Qa/zi M tuiafa SCenud

Ay
3
1936 Senesi Birinci Knun aynda H atay Bayrann ek
lini Atatrk tesbit buyurdular ve Hatayllara armaan ettiler.
Bu mnasebetle H atay Trkleri adna kendilerine sunu
lan teekkrlere cevap lar: (30. 10. 1937)
A bdurrah m an M elek
H atay Erginlik Cemiyeti Genel Merkezi Bakan
Beyazt
stanbul
C. Size de kutlu olsun

K. A tatrk
^ ;
s !
| ' i
"s 1 C' ? 4 s p 1
\
\ '0
r
\ 1 1 4^ 'ilx . N-<
m
S\ VJ! ^-;i S ,'
'i i\
v- - -* - ^ > :;" -
?5 .- <=. ' i s: A
-'-!' ' . g: 1
jim ev.
B
ta . 4
c; n
= 'S \' 1 ; s ^y
V .)
i
./ :
M V '. '!
1 -
1 ".1 ^
r-
- 4 - f
:l.
K ScS
<
^ ? !
E H 4
3 A -L
O'
i .
H
I
c
:3
2RJ
V
Trk Askerinin H ataya girmesine dair Trk - Fransz
Heyetleri arasnda Antakyada imzalanan anlama zerine
A t a t r k c H atay Trklerinin kranlarm arz eden H atay
Valisine cevaplan. (7. 7. 1938)
A ntakya Dr. A bdurrahman M elek
V ali
C. Sizin iin artan saadetler ve refah dilerim.

A tat rk
\
j ,
i ir
1 *3 >r
U4. S
1
=
^*'j
.':7-s
*^- 0,
1
r
l i o s
Y.
'^E
r=
<:
-< '-,^
S|
V
I
C
2
i
1 -,
-7
J '
- 1 J
S*J
S
, . J i
; ; : '
'* 4
-> :
" ' i
S!-
T'j '''--
^ S
S
>
t/>
c
pa
, s
j
^ y
S
Xs
i
u |
SS
3
Ba y A bdurrahm an M e le k
H atay Bavekili
A ntakya
Bakanlnzda H atay Kabinesinin teekkl mnasebe

tiyle U lu nderimiz ve Trk M illeti hakkmdaki duygularn ifa
de eden telgrafnamenizi byk efim ize arzettim. Kabinenizin
H atay halkn saadet ve re fa h a , eritirmeye m atuf mesaisinden
tam baarya nail olmas temennilerini tekrar buyurduklarn
arzeder ve kendi samim tebriklerimin kabuln dilerim,
(8. 9. 1938)
Bavekil
C. B a y a r
14
i1
I
iI :?c3
i I
! I

00-
a
3
A
B
;3

pSh
t
Xi
0)
fi
I
M
i
P3
-J ' l i il
<

s -:i -1 S
X
15
D r . A bdurrahm an M elek
G. Antep Mebusu
C. Aziz Hatayn anavatana kavumas sevinci byk ve

derindir bu mesut neticeye ulumada unutulmaz hizmet his
leri saym Hatayhlar ve sizi muhabbetle anar hararetle teb
rik ederim. (25. 6. 1939)
SMET n n
16
GENEL D U R U M
H tralara balamadan nce baz hususlarn belirtilmesini fai-

deli sanyorum.
Antakya, skenderun, Belen ve havalisi Osmanh idaresinde
Halep vilyetine bal birer kaza idi. stibdat idaresinin fenalklar
bu vatan parasnda da tesir ve tezahrlerini gsteriyordu. Antakya
da medrese, tekke ve aalar saltanat hkm sryordu. skenderun
da ise kozmopolit bir muhit hkimdi veT rkleri bomaa alyordu,
1914 senesinde yksek tahsilde bulunan 3 arkadamla Antak
yada T r k O c a i amtk. Muhitte milliyet fikirleri uyanmam
olduundan birok glkle bunu yaym aya altk. O ca olduka
kuvvetli bir teekkl haline getirebilmitik. Oradaki ttihat ve Terakki
Cemiyetinin ilk zamanlarda ok yardmn grdk. Fakat bir mddet
sonra O ca tekil eden genlerin bazlar seferberlik dolaysiyle
askere veya tahsil iin baka yerlere gittiler, bu yzden O cak kapatld.
Bununla beraber zanm ounda milliyetilik hisleri yerlemiti.
Gerek Trk O ca, gerekse ttihat ve Terakki Cemiyeti, muhitte, ileri
de zerinde yrnebilecek m ill bir zemin hazrlam bulunuyordu.
Birinci Dnya Harbi esnasnda Suriyede birtakm gizli siyas
Arap cemiyetleri teekkl etmiti. Antakyadan birka kii, Trk ve
yerli olduklar halde, bu cemiyetlerle mnasebet tesis etmi olmablar
ki, harbin son gnlerinde Osmanh ordusunun Suriyeden ekildii
sralarda Antakyada kaymakam, savc, jandarm a kumandam, mev
ki kumandan gibi mahall otoriteyi tekil edenlerin Arap olma
larndan istifade ederek bunlarla birlikte Antakyaya komu H a
tim , Gisriuur kazalarndan ve dier Arap muhitlerden toplanan
silhl bir kuvvete dayanarak Hkmet-i Arabiyye-i Muvakkate
nam altnda bir hkmet iln etmitler ve memleket ileri gelenlerini
bir sr yalan yanl havadisle tehdit ve tazyik ederek imzalarn
almlar, bir ksm Trk memurlarn da hapsetmilerdir. Bu isyan
hareketi zerine Belendeki asker alayn Antakyaya gelmesi ve ehri
kuatmas sonunda Arap hkmetini kurmaa kalkanlar kamak zo
runda kalmlardr. A lay ehirde asayii temin ve normal hayat iade
a H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ?
etmitir. Ancak birka gn sonra Mondros mtarekenamesinin ah

kmna riayetle asker kuvvetlerin Adana istikametine ekilmi olma
lar Arap komitecilerine meydan bo brakmtr. Bunlar Mekkedeki
si erif Hseyin namna tekrar icray hkmet etmeye baladlar.
Harbin bittii ve mtarekenin imzaland tarihte dman or
dusu Halep - Kilis arasnda K atm a mevkiinde bulunuyordu. Buras,
H atayn imdiki hudutlarndan 30 - 40 km. uzakta id i; bylece H a
tay topraklanna hibir dman kuvveti girmemiti. Bylece Misak-
M illnin 2 nci maddesindeki Mtareke imza edilirken igal al
tnda bulunmayan Osmanl topraklar bir kldr. Bu topraklar
tefrik kabul etmez cmleleri H atayn durumuna tamamen tavafuk
ediyordu.
Mondros mtarekesi imzalandktan bir hafta sonra bir ngiliz
mfrezesi Antakyaya gelmi ve sadece asker igal halinda burada
be - alt gn kalmt.
12. I I . 1918 tarihinde de skenderuna bir Fransz gemisi asker
karm, Fransz kumandam imzas ile sokak balarna, hulsas
undan ibaret olan beyannameler yaptrlmtr: skenderun-Halep
oesi tilf Devletlerinin igali altna alnmtr. Fakat buradaki Os-
manh mlk idaresi kemakn devam edecektir, Kum andan aym za
manda skenderun kaymakamna da bunu resmen tebli etmi ve
bu srada H alepte bulunan K ral Faysal da, Antakyay resmen Halep
Faysal hkmetine baladn aklamtr. Bunun zerine 7 .12 .19 18
de skenderundan gelen bir tabur Fransz askeri Antakyay igal
altna almtr. Faysal hkmeti ortadan kaldnim, hkmet
konana Arap bayra aslmaz olmutur. Yalnz memurlar mahall
idaredeki vazifelerine devam etmilerdir. 2 ay sonra hkmete Fran
sz bayra ekilecei haberi yaylnca Trk mnevverleri u beyan
nameyi yaynlamlardr: Antakya hkmet konana ekilecek
bayrak ancak T rk bayra olabilir. Aksini yapmaa cret edenler
bunun ac akbetlerinden ekinmelidirler. Bu memleketin mukad
derat tyin edilinceye kadar buras hukuken T rktr. Fransz
ordusu burann inzibat ile alkadar saylabilir .
galin ilk gnnden beri Fransz askerleri arasnda bulunan
Ermeni neferlerin sokaklarda yap tklan taknhklar, ekalliyet unsur
larnn Trklere tahakkm etme yolunda asker idareden grdk
leri himaye ve yardm Antakya halkm endie, asabiyet ve gergin
bir hava iinde brakmtr.
H ATAY N A S IL KURTULDU? 3
Halepte K ral Faysaln Fransz istilsna kar koymak maksa-

diyle yaratt etecilik faaliyeti Mslmanl let eden birka poli
tika simsar vastasiyle buralara sirayet ettirilmi, birtakm akgz in
sanlar da frsattan istifade ederek H alepten tedarik ettikleri silhlan
ve cephaneyi bu havali halkna yksek fiatlarla satmak suretiyle ger
gin havann bsbtn bozulmasna sebep olmulardr, idarenin ba
olan Fransz asker hkimi, ete tekilt ile mnasebeti olduundan
phe edilen kimseleri ve yakn akrabalarm hapis ve tazyik etmee
balam, bunun aks-i tesiri olarak etecilik sratle genilemitir.
H A T IR A L A R
ANAR DEVR
1919 Nisannda stanbuldan Antakyaya geldim. Durumu

anari iinde buldum. Osmanh ordusundan emekli yzba Asmn
idare ettii etecilik faaliyette. Dadan ehre silhlar atlyor, ehir
deki kladan Fransz askerleri makineli tfek ve toplarla mukabele
ediyorlar. ehir iinde ve dnda muntazam bir otorite yoktu.
Nfuzlarna veya silhrlklerine gvenen kimseler etraflarna top
ladklar ahslarla ete tekil ediyorlar, maksat ve gayenin ne olduunu
tesbit etmeden meydana atlyorlard. Bunlar arasnda ok saf ve
samim ruhlu genler olduu gibi, eskiden ekyalk yapm ve katil
olarak tannm kimseler de vard.
ehirde bir saat iinde dadan eteler iner, sokaklarda Fransz
devriyeleri ile karlarlar, silhl arpmalar olur. Fransz askerleri
istedikleri kimseleri ehrin herhangi bir semtinden srkleyerek b-
laya gtrrler, hapis ve ikence ederler, eteler de istedikleri kim
seleri yakalayarak daa kaldrrlar, para veya sz alarak brakrlard.
Atlan mermilerden, serseri kurunlardan yaralananlar, lenler
ve zarar gren Trk evleri vard.
Franszlar ehir dna ancak asker birlikler halinde kabi
liyorlard.
Asm, kararghn Antakya ehrine 10 km. uzakta bir Trk ky
olan N arlcada kurmu. K ral Faysal namna yapm akta olduu e
tecilii intizamsz ekilde oradan idare ediyordu. Faysal ile Asm ara
sndaki irtibat, bata Suphi Bereket olmak zere, vaktiyle Antakyada
teekkl etmi olan Arap Komitesinin idare ettii syleniyordu.
4 HATAY N A S IL KURTULDU ?
ehir halk huzursuzluk iinde kvranyordu. eteciliin umum

vasf, Araplk namna yaplmakta olmas idi. Anari vaziyeti de ay
rca teessr ve endie yaratmt.
Antakyann tannm bir Trk ailesinin ocuu olan yzba
Asm eskidenberi tandm ve son yllarda stanbulda kendisi ile
arkadalk ettiim bir zat idi. stanbuldan geldiimi iitmi, beni
grmek zere ehre ineceine dair haber gndermiti. Bu haber
ayn zamanda komularmza da tebli edilmiti. Komularmzdan bir
zat ok tel gsterdi. Sebebini sordum, bizden para isteyecekler
diyordu. ki gece sonra Asm, sabaha kar muhafzlar ile beraber
mahallemize geldi. Asma, niye bu yanl yola saptm, mademki
byle bir hareket yapmak kudretindesin, niin bunu kendi hesab
mza Trklerin namna yapmyorsun diye sordum. Trklerden
mit yok. Bize Araplar yardm ediyorlar. Byk bir Arap m para
torluu kuracaz. Bundan baka are kalmamtr dedi.
Bir hafta mddetle ehirde hkm srd. Arap komitesince
tesbit edilmi olan liste mucibince ahslardan paralar toplad.
Burada hayret verici bir manzara ile karlatm yazm ak
tan vazgeemiyeceim. Asm beni birka arkadala bir gece amca
snn olunun evine dvet etti. Odalarn birinde incesaz, gzel sesle
arklar, bol iki, ikide bir fettan bir Arap kznn rakslar, bu esnada
eteler arasndan ykselen bir ses Yaasn Asm Bey . Asm hemen
ellerini ceplerine sokarak be altn karyor, nne gelen ete
efradna atyordu. Avluda bir tarafta rak masalar, bir tarafta
kumar oynayan be alt kii vard. Bunlar nlerine gm me
cidiyeler ymlard. te Mslmanlk namna yaplan cihattan
kk bir tablo!
Antakya halk ehri terkederek kylere dalmak mecburiyetinde
kald. Kla ve hkmet kona civarndaki mahallelerden baka
semtlerde kimse kalmamt.
Halep ehrinin Fransz ordusu tarafndan igali zerine Asm
etecilii bir anlama suretiyle inhill etti. Faysal namna yaplan
etecilik faaliyeti umumiyetle din heyecanlar istismar etmek gay
retinden ileri bir netice vermemiti. Asm eteciliinin inhillinden
sonra Trk etebelanndan bazlar Maraa giderek K uvay-i M illi-
yenin H atay mntkasnda da faaliyetini istediler. Asm da H alepte
nezaret altnda iken kaarak M araa iltica etti.
HATAY N A S IL KURTULDU ? 5
K U V A Y - MLLYE LE TEMAS VE RTBAT TESS
ittihatlardan ve Trk Oca mensuplarndan bir ka arkada

Ahmet Trkm enin riyasetinde Mdafaa-i Hukuk Cemiyetini kur
dular. Ahm et Trkm enin Anadoluda K uvay-i M illiye ile muha
bere etmesine karar verildi. Reyhanlda da buna benzer bir heyet
teekkl etti. Antep ve Adana havalisi igal altnda olduundan
yalnz Mara ile muhabere ve temas temin edilebilmiti.
M aratan yzba Bedri kumandasnda Antakya havalisine bir
kuvvet gnderildi. Bunlarla Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti zalan ara
snda gizli temas balad. Fakat Franszlarn yapt asker harekt
zerine yzba Bedri kuvvetleri bu havaliden ekilmek mecburiye
tinde kalmt. Bu kuvvetlerle Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti adna Se
lim M urat nam- msteariyle muhabere eden Ahmet Trkm enin mek
tuplar Franszlarn eline getii iin Ahmet Trkmen kaarak Gazi-
antepe iltica etti. Bundan sonra Maratan ikinci defa zdemir ku
mandasnda bir aknc kuvvet daha gnderildi. Trk kyleri imalden
gelen her kuvvetle birlikte ayaklanyordu. Buna karlk Fransz
idarecileri de asker harekt yaparak kyleri yakp ykyor, yama
ettiriyor ve ellerine geirdikleri sulular hapis, nefiy ve idam cezalar
ile mahkm ediyorlard. Yzba Asmn da dahil olduu zdemir
kuvveti cenuba doru gelirken yolda Asm, eski eteci arkadalarn
dan aki bir Arabn kurunu ile ldrlmt.
zdemir tekilt genilemekte ve tam bir mill mcadele man
zaras almakta iken Ankara Itilfnanesi iln edildi. imalden gelen
kuvvetler ekilip gittiler ve yerlilerden bunlara iltihak etmi olanlar
da dalmak mecburiyetinde kaldlar. Bu suretle de K uvay-i Milli-
yenin bu mntkada devam etmesi iin yaplan gayretlerden, zaman
ve artlar yardm etmediinden beklenen netice elde edilemedi,
A N K A R A TLFNAMESYLE DOAN V A Z Y E T
Ankarada Fransz murahhas Franklin Bouillon ile grld

ve henz itilfnamenin iln edilmemi olduu gnlerde Gaziantepe
kam olan Ahmet Trkmen, Antakyaya krk elli nsha beyanname
gndermiti. Bunlar da, Antakya - skenderun mntkas iin ayr
bir idare ve eski Bakras Hkmetinin resm almet-i frikas olan
ok ve trpan iaretlerini havi husus bir bayrak istenilmesi yazl idi.
6 HATAY N A S IL KURTULDU?
Yine bu gnlerde skenderuna Colonel M elangeaunn riyasetinde

bir Fransz heyeti gelmi, memleketin ileri gelenleriyle temas edi
yordu. O srada arkadamz Rasim Yurtm an ile skenderunda bu
lunuyorduk. Bizi de ardlar. H eyet, ne gibi ikyetlerimiz oldu
unu, nasl bir idare istediimizi sordu. Her eyden evvel anava
tanmz Trkiyeye iltihak istiyoruz cevabn verdik. Bu, mmkn
deil. Bizim maksadmz bu mntkada idaremiz altnda kalan Trk-
leri memnun edecek bir idare ekli tyin etmektir. Bundan baka
mevzuda bir ey gremeyiz dediler. yle ise Suriyeden ayr
bir mntka olarak burada husus bir idare kurmalsnz, m ill ve
tima Trk stnlnn hkim klnmasn isteriz dedik.
Muhaveremiz esnasnda harita zerinde Trk ve Arap mntkala
rm iaret ederken, tuhaf tesadf, bilhare teekkl eden Mstakil
skenderun Sanca hudutlarn izmi olduk.
Ankara itilfnamesi iln edildi. tilfnamede skenderun ve
havalisi iin husus bir rejimden, Trk bayrana benzer bir bay
raktan bahsedilmesi, imdilik atavatann bu mntka ile fazla megul
olamyacam gstermekle beraber, zerinde yrnebilecek bir esas
kurulduunu mit ettirmekte idi.
Ankara itilfnamesinin 3 nc maddesi: bu ihtilfnamenin
imzasndan itibaren azam iki ay mddet zarfnda Fransz ktaat
8 inci maddede mezkr hattn cenubuna ve Trk ktaat hatt-
mezkrun imaline ekilecektir.
7 nci m addesi: skenderun mntkas iin bir usul-i idare-i mah
susa tesis olunacaktr. Mntkay- mezkr enin Trk rkndan olan
sekenesi harslarmn inkiaf iin her trl tekilttan mstefit olacak
lardr. Trk lisan orada mahiyet-i resmiyyeyi haiz olacaktr.
8 inci maddesi: Hatt- hudut skenderun krfezi zerinden Payas
mevkiinin hemen cenubunda olmak zere intihap olunacak bir nok
tadan balayacak ve takriben Meydamekbeze doru gidecektir.
hkmlerini ihtiva ediyordu.
Esas itilfnameye bal olan protokollarda, skenderun ve Antak
ya mntkalarnda mtemekkin ahaliye, Trk bayran ihtiva eden
husus bir bayrak intihap etme selhiyetini vermek lzm geldii
tesbit edilmiti.
tilfname Trk halknn mitlerini gelecek zamanlara atmas
itibar ile Trklerde teessr ve yeis yaratt. stelik Adana havali
HATAY N A S IL KURTULDU? 7
sinden ekilen Fransz igal kuvvetleri ile beraber oradaki Ermenilerin

ou ve K uvay-i M illiyeye aleyhtar kimseler skenderun mntkasna
yerletiler. Bunlar, lgn bir kalabalk halinde etrafa Trk dman
l sayorlard. imdiden itilfnamenin bir maddesindeki Carac-
tere populaire taahhdnnn nakzedilmesi yolunu tutmulardr.
Um um harbin ikinci senesinde Antakyada Musa danda isyan
eden yerli Ermeniler Fransz gemileriyle Kbrs ve Msra kam
lard. Fakat mtarekeyi mteakip Fransz igaliyle beraber yeniden
kylerine dnmlerdi. Bylece skenderun-Antakya ve havalisinde
30 - 40 bin kadar Ermeni toplanm oldu.
Fransz idarecileri bu mntkadaki Alevlerin ve Hristiyanlarn
bir ksmn da Trkler aleyhine tahrik etmilerdi. Bylece Svey-
diye nahiyesindeki Trk kyleri ile baz A lev kyleri arasnda kanl
hdiseler kmasna meydan verildi. Alevler Arapa konutuklar iin
Fransz idarecileri tarandan Arap lisan ve kltr meselesi ortaya
atld. Alevler Trk olduklarn bildiklerinden bu hususta bir id
diaya kalkmamakla beraber bir ksm, Fransz idarecilerinin gnlk
politikalarna ayzk uydurmaktan ve hkmet taraftan olmaktan
vazgemediler.
Ankara itilfnamesinin henz mrekkebi kurumamken sken
derun sanca, rklarn, dillerin, siyas cereyanlarn arpt bir
fesat yuvas haline getirilmiti. Zevahiri kurtarmak gsteriiyle Fran
sz idarecileri Antakyada ktisad ve tima maksatlarla muhtelif
unsurlardan bir genlik teekkl kurmak fikrini ortaya attlar. Se-
lmet-i Belde ad verilen ve Trk, Arap, Alev, Hristiyan ve Ermeni
zas bulunan bir cemiyetin mutantan surette kat resmi yapld.
Henz aclar unutulmayan Sveydiye vakas, muhitin birden deien
rk ve tima manzaras, bylece muhtelif unsurlarn itirakiyle bir
teekkl vcuda getirilmesi fikrini, gnn makul politikas olarak ka
bul ettiriyordu. En temiz Trklerden bazlar bile bu cemiyete za ya
zlmlard. Her snf halkn itirakr/Ie Selmet-i Belde tam bir halk
teekkl olmutu. Bir mddet sonra cemiyetin Trk azasmn yaban
clarn tesirine kar mukavemet gstermesi ve reisleri Samih Azm inin
Ankaraya gitmesi zerine cemiyet, hkmet tarafndan kapatld.
Ankara itilfnamesi gerek ahd bakmdan, gerekse tatbikata
fena balanmasndan mitleri sndrmt. Yalnz bir iki kii, istik
balde itilfnamenin mhim rol oynamaa mesnet olacam dn
dk. Siyas almalanmzda bunu daima ileri srdk. Franszlar-
dan istediklerimizi de hep buna temas ettirerek hukuk sahada iddia

larmz ortaya atabildik.
tUfnameden ahsen benim de istifadem oldu. yle ki, General
Gouraud Suriye ve Lbnanda fevkalde komiser iken Antakyaya
gelmi, memleketin ileri gelenlerini hkmet konana dvet ederek
bir nutuk vermiti. Nutkunda Franszlarn, hak ve adalet prensip
leriyle buralara geldiklerini, akalliyetler hukukunu mdafaa etmeyi
siyas iar edinmi olduklarn, kendisinin de Trk muhibbi olmas
dolaysiyle, buradaki Trklerin menfaatlerini himaye edeceklerini
syledi. Ben buna sinirlenerek General! burada Trkler akalliyet
deil tam bir ekseriyettir. Buras tam bir Trk memleketidir. Eer
siz bir T rk muhibbi iseniz ona gre muamele yapmalsnz diye
rek sze kartm.
Aradan iki ay kadar bir zaman gemiti. Bir gn skenderun
mutasarrf vekili Ethem Civelek, benimle arkadam hakkmda,
rvat adasna gnderilerek iar- hire kadar orada ahkonmamza
dair General Gourauddan bir karername ktm, fakat skenderun
m ahall otoritesi bunu icra etmek zere iken rvat adasndaki Trk
menflerinin Mersin limannda teslim edilecekleri tebli edildiinden,
karann icra edilmediini syledi.
Memlekette yksek tahsil grm mnevverlerin adedi pek azd.
M uhitte mil olabilecek eski politikaclardan bazlar, Franszlara ve
Suriyelilere mal olarak tamamen menfi yol tutmular, bazlar da
bizimle beraber Trk dvasn gttkleri iin hapsedilmiler yahut
kamlard. Halkn ou m ill hislerini ilerinde gizlemek zorunda
kalmlard. Y alnz Anadoluda devam eden m ill mcadelenin mu
vaffak olmas iin her Trk gece gndz dua etmekte, kadnlar gizlice
minarelere karak gz yalaryle A llaha yalvarmakta, adak ada
makta idiler. Gzler ve gnller Anadoluda Mustafa Kem al Paaya
tevcih edilmiti.
A N A V A T A N L A TEMASLAR
1922 ylnda Antakyay bu halde brakp stanbula gittim.

Byk zm ir zaferi kazanld. stanbulda arkadam Baha Miski
ile hemehrileri topladk. Bunlardan aldmz itimatname ile A n
karada Byk M illet Meclisine, Reis Mustafa Kem al Paaya tel
grafla mracaat ettik ve bizim mntka ile de megul olmalarn istir
ham eyledik. Hilliahmer Reisi Hmit Bey vastasiyle de arzuhaller

yolladk. Antakya ve Reyhanldan da Tayfur Skmen, Rasim
Yurtman, nayet Mrselolu, Samih Azm i Ezer bir heyet halinde
Ankaraya geldiler. G azi Mustafa Kem al Paa Heyeti kabul ettiler.
Heyet maruzat arasnda bu havalide yaplan etecilikten bahse
dince Gazi Paa Bunlar bize resmen bildirilmeli buyurmulardr.
Heyetin geliinden gazeteler de bahsetmiti. Fransz idarecileri heyete
dahil olanlar, o havaliye sokmamak iin haklarnda mahkmiyet
karan kardlar. Bu arkadalarmz Adana da Antakya - skenderun
ve Havalisi Birlii ni kurdular. Fakat birlii devam ettiremediler.
Yalnz bundan byk bir kazancmz u oldu :
GAZ MUSTAFA KEMAL PAA n IN AD AN A d A SYLEDKLER
Gazi Paann Adanay teriflerinde yaplan istikbl merasiminde

birlik zalar siyah bayraklarla katldlar. Siyah giymi Antakyal bir
kzcazn Paam bizi de kurtar diye yalvarmas zerine G azi Paa
40 asrlk Trk yurdu dman elinde esir kalamaz cevabn verdiler.
Bu sz lhut bir mjde gibi her T rkn kalbinde ve mefkresinde
mit ve iman eklinde yerleti.
TEMASLAR DEVAM EDYOR
1923 sonlarnda Antakyaya dndm. Buras imdi kaynaan bir

manzara arzediyor. yle ki, hocalar ve aalar saltanat ok artm,
Trkiyeden kaan ve kovulanlarla cinsi, cibilliyeti mehul tredilerin
oyma olmu. Hem yle bir saltanat ki, kraldan ziyade krallk taraf
tar, yle bir oymak ki, dadan gelenler badakileri kovarlar darb
meselince yerlilerden ziyade memlekete sahip grnerek Araplk iddia
snda bulunuyorlard. Nfus ktne Arap yazlanlar, Trk olduk
lar halde, adlarna bir al ilvesiyle hesp ve neseblerini Haimlere,
H alit bin V elide kadar karanlar vard.
, be arkada elele vererek Anavatanm z Trkiye lehinde
propaganda yapm aa baladk. Propagandalarmz Fransz idareci
lerine aksettike, ikide bir delegeler, kumandanlar, istihbarat reisleri
bizleri arp, tehdit ederlerdi, y le zamanlar oldu ki, bir gnde
kere hkmete, resm dairelere sulu olarak arldk. Anadoluda
hilliahmer iin Antakyada topladmz paralar yznden iane
komisyonu reisimiz H ac Sakip Mft hapsedildi.
Hilliahmer ianesi bura Trklerinin vatan ve istikll akna g

zel bir misal tekil etti. ktisad vaziyetin ok sarslm olmasna ra
men Antakya kazas bir gn iinde on binlerce lira teberr etti. Altn-
znde bir Trk kynde ihtiyar ve fakir bir kadnn 4 zeytin aa
cm var. kisini satn, parasn gnderin diye yalvarmas, gen bir
kzn parmandaki yz kararak benim bundan baka verecek
bir eyim yok, bunu kabul edin demesi, hepimizin siyas gayemiz
urundaki cesaretimizi arttran bir heyecan kayna oldu.
Lozan muahedenamesiyle bura ahalisine verilen tbiiyet hyar
hakk 1926 da nihayet bulacakt. Birok Trkler haklarn Trkiye
lehine kullanarak gmek iin hazrlandlar. Bereket versin Halepte
Trkiye Cumhuriyeti Konsolosluunun terk-i tbiiyet ilerinde bilil
tizam gsterdii mklt, memleketi terketmemek hususundaki
propagandalar buna mni oldu. Halk itimat ettii mnevverlerin
szlerini dinlemeye balamt.
Gen nesil arasnda muhitte mil olabilecek kimse yoktu, tdad
tahsilini bitirmi genleri tevik ederek anavatanda yksek tahsile
sevketmek, ilerisi iin mitli verimli bir teebbs olabilirdi. Nitekim
zamanla stanbul ve Ankara niversitelerinde yetien Hatayh genler
H atay mcadelesinde ve kurtuluunda faal birer vazife grdler.
Senede birka kere stanbul ve Ankaraya giderdim. Bir defa
snda Adanadaki arkadalarm vastasiyle bir zat ile tantm. Bu
zat oradaki m illi emniyet teekklnn dvamzla megul olmas
hususunu temin etti. Ayn zamanda Halepte Trk konsoloshanesi
ile de mnasebet tesis etmitik.
Trkiyedeki resm otoritelerin bu kanallar vastasiyle bizimle
megul olmak istediklerine ok sevindik. mitlerimiz takviye edil
mi oldu. Gizli muhaberelere baladk. Aramzda i taksimi yapmak
suretiyle alt arkada (Abdlgani Trkmen, Dr, Abdurrahm an M e
lek, V edi K arabay, Selim elenk, Samih Azmi Ezer, Abdullah Mr-
selolu) birbirimize candan sanim halde almaya baladk, M eh
met Tacirli de bir zaman sonra aramza katld. kr Balc K o
mitenin naLr-i efkr olarak daima temasta idi.
SKENDERUN SANCAI
Fransz manda idaresi, Suriye ve Lbnan, Halep, am, Lbnan

devletleri ile Lzkye A lev devleti adlan altnda paralara ayr
mt. Bir de skenderun Mstakil Sanca kurulmutu ki, bu suretle

Ankara itilfnamesindeki siyas taahhtlere uygun husus bir idare
tatbik edilecekti. Halbuki bu mntkada tatbik edilmi olan idare ekli
muhtelif safhalar geirdi. lk zamanlarda skenderun (Adana Fransz
igali altndayken), Cebelibereket sancana tbi Drtyol kazas ile bir
likte bir dar nite olarak Beyruttaki Fransz Fevkalde Komiser
liine bal bir guvernr idaresine brakld; 1921de de Fevkalde
Komiserin bir kararnamesi ile skenderun sanca nam altnda
bir nevi dar otonomi ile Halep devletine baland. Daire reisle
riyle hkimlerin tyini Halep devleti tarafndan yaplmak artiyle
idare bana sivil bir mutasarrf getirildi. Osmanh kanunlar yrrlkte
braklmt. Adl tekilt, Beyrut Tem yiz Mahkemesine bal olmak
zere skenderunda bir istinaf mahkemesi kuruldu. Ayn tarihte ce
nupta bayr bucak nahiyeleri skenderun sancandan ayrlarak Lz-
kyeye baland. Zamanla skenderun sanca da Suriye hkme
tinin bakenti amn nfuz ve idaresi altna girdi. Bir taraftan da bu
mntkann Suriyenin bir paras olduunu, kaytsz, artsz am a
bah kalmas lzumunu savunan bir cereyan yaratld. Bu yzden
sancak ahalisi ikiye ayrlm oldu: Trklerin ou ve bir ksm Ale-
vlerle Ermeniler sancan mstakil olmasn, snn Araplar, Arap-
hk iddia eden birka aile, Arapa konuan Hristiyanlar ve bir ksm
Alevler am a balanmasn istiyorlard. Bu ikilik, Suriye ve Lbnan
gazetelerinde akislerini gsterdi. Baz Arapa gazeteler skenderun
sanca Arap ekseriyetini haiz olduundan amdan ayrlmyacan,
Franszca kan baz gazeteler de burada muhtelif unsurlarn mevcu
diyeti dolaysiyle mntkann bir hususiyeti olduunu yazdlar.
M anda idarecileri her iki cereyan da desteklemekle beraber
mstakil sancak fikrini daha ok benimsemilerdi. Resmiyette mstakil
skenderun Sanca etiketi yer almt. am a taraftar olanlar bir
merkez-i slm olan ama merbut kalmak sancakta Mslmanbn
tefevvukunu, hkimiyetini temin eder. Mstakil sancak ise dorudan
doruya Beyruttaki Fevkalde Komserlie bal kalmak demektir ki
bu da Hristiyanlara mahkm olmak neticesini dourur eklinde pro
pagandalar yapyorlard. Mslmanhk propagandas politika yapm a
yan saf ve samim Trklere de cazip grndnden am taraftarlar
bunu istismar etmekte asla tereddt etmediler. Mstakil skenderun
Sanca fikrini mdafaa edenler de burann husus bir idareye tbi
tutulmasiyle amn fazla nfuzundan kurtulmak, Trkenin resm
12 H ATAY N A S IL KURTULDU ?
bir dil olarak kullanlmas, mliyesinin ve idaresinin mstakil kal

mas dolaysiyle memurlarn yerlilerden alnmas icap edecei mta
lasn ileri sryorlard. Trkler ekseriyetle buna taraftar oldular.
Franszlar ile grmelerimizde hep bu rejim zerinde srar ettik.
Trklerin byk ekseriyetinin kitle halinde bir maksada bal
kalmas mahzurlu grlm olmal ki bunlar paralam ak yoluna
gidildi. Arap hkmeti ilnnda faal rol oynam bir ahsn olu,
Trk Halk Teekkl nam altnda bir cemiyet kurmaa kalkt.
Bir gn Ulu Camide sancan mstakil olmas lehinde nmayiler
yaptlar, nutuklar syleyerek Yaasn M anda, Yaasn M anda
diye bardlar. Buna karlk Suriye Meclis-i Mebusan Reisi ve Sabk
Devlet Reisi ayn camide mimbere karak sancan mstakil olmas
aleyhinde konutu. Bylece gnn politikas camilere intikal ettiril
miti.
1925 senesinde sancan siyas manzaras ve dahil politikas bu
ekilde idi.
stikbalde i grebilmek iin mstakil sancak cereyannn yer
lemesine, genilemesine ahmak uygun olaca kanaati bizde hasl
oldu. almalarmz bu yolda teksif etmee karar verdik.
Arapa bilmedikleri, hep Trke konutuklar iin Ermeniler,
Trke lisannn resmiyette geni yer almas isteinde bizimle birle-
iyorlard. Buna, Arap taassubundan incinmi olduklar iin bir ksm
Alevler de iltihak ediyordu. Mstakil sancak cereyann Fransz
idarecileri yarattklarndan bunun taraftarlarn hrpalamayacaklar
iin politika hayatnda biraz serbest alabilmek bizce mmkn
olacakt. Nitekim mill dvamzn baka unsurlara siyas endie
vermeyen baz safhalarn aka yrtebildik. amdan sancaa
Arap memurlar gnderilmesi aleyhinde bulunduk. Beyrut taki Fran
sz Fevkalde Komiserlere, Cemiyet-i Akvam daki murahhaslarna
ikyetlerimizi aksettirmee baladk.
Fakat bunun neticesi olarak amdan gelecek bir memurun yerine
ya bir A lev yahut bir Ermeni veya Hristiyan tyin edildi. Bu hal
bize bir iddia ve ikyet mevzuu daha yaratm oldu. skenderun
sancandan Suriye meclisine mebus gnderilmemesi, mebuslarn
skenderunda toplanmalar fikrini ortaya attk. 1926da Suriye ve
Lbnan Fransz Fevkalde Komseri De Jouvenelin Trkiyeye gel
mesi ve Trkiye ile Suriye arasnda dostluk ve iyi komuluk muahe
desini imza etmesi, bahusus skenderunda bir hkmete inklp
edebilecek idare ekli tatbik edeceine dair gazetelere beyanat, bize

yeni taleplerde bulunmak cesaretini verdi. Ermeni ve Alevlerin
ekseriyetini temsil eden kimselerle muhtelit toplantlar yaparak
mebuslarn skenderunda itima etmelerini temin hususunda teeb
bse geilmesini uygun grdk. Ben ve Abdlgani Trkmen gerek
muhitte gerekse Fransz memurlar nezdinde T rk unsuru namna
sz sylemek yahut Trklere tebli edilecek eylere muhatap olmak
vaziyetine gelmitik.
SKENDERUN HKMET
1926 da H aut Commissaire De Jouvenelin kard bir karar

nameye gre, merkezi skenderun olmak zere mstakil skenderun
sanca hudutlar dahilinde dorudan Beyruttaki Haut-Commis-
saire bal bir hkmet kurulacakt. Bu hkmetin mebusan meclisi,
kanun-i esasisi ve mntahab bir hkmet reisi olacakt. am mec
lisine giden 6 mebus adedine 3 .yeni mebus daha ilve edilecekti.
Yeni intihap iln edildi. Muhtelit bir toplantda hkmet
reislii iin Gaziantepte bulunan Ahmet Trkm enin adn ileri
srdk. tiraz eden olmad. Ertesi gn evime ikisi de kumandan
rtbesinde ve mesalih-i hassa efleri iki Fransz zabiti geldi. Biraz ko
nutuktan sonra Dn akam bir itima yapmsnz. Bunda Ahmet
Trkm enin hkmet reisliine getirilmesini istemisiniz. Neden bu
lzumu hissettiniz? Burada Trklerden hibirini bu mevkie lyk
grmediniz mi? Reisin kim olabileceini bilhare halletmek kolaydr.
Msy Durieux gibi bir idare adam bata olduka baka kimseyi
dnmek hakszlk olur. Biz sizden, Trk unsurundan yeni idare
ekline ve bunun iin de sizin yeni seime itirakinizi istiyoruz dediler,
Durieux skenderun sancanda Fransz Fevkalde Komserinin dele
gesi sfatiyle V ali-i Umum mevkiinde bir idare miri idi.
ntihap ileri din ve mezhep esaslarna gre dzenlenmiti.
Yalnz Ermeniler iin milliyet esas kabul edilmiti. Mebuslar nfus
nisbetinde 3 Mslman Snn, iki Alev, bir Ermeni, bir Hristiyan
ortodoks olarak seilirdi. stelik intihapta yalnz Fransz delegesinin
istedii kimseler kazanabilirdi. leride herhangi bir iddiaya, protestoya
mahal kalmasn diye her intihapta memleketin heyet-i umumiyesini
itirak etmi gstermek iin Trkleri okayarak ikna etmeye almak
det olmutu. Bunun iin bize de mebus namzetlii teklif edildi.
Arkadalanmzdan biri szmz dinlemiyerek namzediini koydu,

muvaffak olamad. Seilen mebuslar Araplk iddia eden ve ama
taraftar olan kimselerden kmt.
Eski ve yeni mebuslar skenderunda toplandlar. Bir kanun-i
esas yapld. Bu suretle Fransz mandas altnda Mstakil skende
run Hkmeti kurulduu iln edildi. Hkmet reisliine de delege
Durieux seildi. Bunun zerine Suriyede frtna koptu, gazeteler
byk harflerle skenderunda hkmet tekilini protesto ettiler.
Y eni hkmet iin yaplan mutantan merasimin henz arkas aln
mamt. Fevkalde komserin ikinci bir kararnamesiyle hkmetin
ad deitirilerek imal Suriye Hkmeti ismi verildi. 4 gn sonra
da kanun-i esas gereince skenderun sancann istiklli iin yemin
etmi olan mebuslar, Suriye devlet reisi Ahm et Nam inin murahhaslar
huzurunda tekrar am a iltihak karan verdiler. Y alm z Ermeni mebus
Narik henz imzamn mrekkebi kurumamtr. Ben szm ve
imzam geri almam. ama iltihak kararn kabul etmiyorum diye
rek m uhalif kald. Bu suretle mstakil sancak dvasmn bir safhas
daha kapanm oldu.
AM A BA LI MSTAKL SKENDERUN SANCAI DEVRNDE
Artk ama bal kalma devresi balamt. Bu devrede geen

safhalar bize serbeste sz sylemek, Suriyeden ayr bir idareyi
resmen istemek, T rk menfaatlerini ileri srmek zeminini hazrla
mt. Anavatandaki matbuatn arasra Suriye gazetelerine cevap
vermeleri, skenderun sancanda yaynlanan Trk kltr ile
alkal yazlar, halkn bizi tuttuumuz yolda takip etmelerine ok
yardm etti. Tahsilde bulunan genlerin sk sk mektuplar, mec
mualar, gazeteler gndermeleri akraba ve ahbaplarn bize celbedi-
yordu. Anavatanla muhabere ve fikir temaslar genilemiti. Gn
getike vaziyet gzle grlecek derecede ilerledi. ar ve dk
knlarda Gazi, smet ve Fevzi Paalarm resimleri grlyor,
kahvelerde, gazinolarda gramofonlarn ald zm ir ve Sakarya
marlar iitiliyordu.
kide bir polisler bu resimleri topladka 24 saat iinde yenileri
daha ok sayda ortaya kyordu. Bunlar kim getiriyordu, kim
oaltyordu? Bu bir mehul olarak kalmt. sticvap iin hkmet
dairelerine arlanlar gslerini gere gere gidiyorlar, nezaret veya
tevkiften kurtulur kurtulmaz resimlerden, plaklardan yenilerini tada-
rik etmekten ekinmiyorlard. Gn getike artan bu fikir hareket

leri bir Trk gencini (kr Balc) Antakyada bir mecmua karmak
gibi hayrl bir teebbse evketti. k i sene evveline kadar hayatta
olan babas Hac Fehmi Balc ile beraber ahm, bu yzden zavall
ihtiyarn Fransz asker mahkemesi tarafndan hapsettirilmesinden
derin ztrap duymutuk. imdi olu ile beraber ahmaktan zevk
duyacaktk.
Mecmuann ruhsatn almaa muvaffak olamyorduk. Ancak
yaz heyeti olarak bizlerle beraber, iinde bir Ermeni, bir resm
memur ve bir de hoca bulunan bir heyet gstermek, hem Trke, hem
Franszca neriyat yapmak artiyle izin alabildik. Yeni M ecmua
namiyle kan mecmuann ilk nshalarnda maksadmz maske
ederek itimai, ilm makalelerle ie baladk. Yava yava siyas mev
zulara girdik. Sancan istiklli lehinde, amn nfuzu ve Suriyenin
vahdeti aleyhinde yazar yazdk, Suriye gazetelerine attk. Sancak
taki idareyi ve memurlar tenkit ettik. Yazlarm z muhit halknda
ok alka uyandrd. Y a z yazan geni.^rin adedi artt. Yeni Mecmua
nn etrafnda sanki bir Trk birlii teesss etmi oldu.
Mesai tarzmz biraz daha intizam kesbetti. Adanada mill
emniyet, H alepte T rk konsolosluu ile muhaberelerimiz balad.
skenderun, Krkhan ve Reyhanl ile baz kylerde tekiltmz ve
mutemedlerimiz oldu. Her eyden vaktinde haberdar olmak, kuvvedi
propaganda ile istediimiz meseleye istediimiz istikameti vermek
mmkn oluyordu. Tccar, doktor, avukat gibi kymetli eleman
lardan baka, mecmua ve benzeri vastalarla, her snf halk ve hatt
kyllerle daim temas halinde idik.
Y a z ve szlerimizden dolay ikide bir resm makamlarn taz
yiklerine maruz kalmak, yahut bunlar tarafndan izrar edilmek biz-
1er iin bir det hkmne girmiti. H i aldr etmiyorduk.
1928 senesinde Antakyada mebus intihab epeyce grltl ol
du. Biz intihaba alkasz kaldk. Bununla beraber mebuslarn san
caktan am a gitmemeleri iin yeniden gayret gsterdik. am
meclisinde sancak mebuslarndan Sreyya H alef ve Ahmet Mr-
selolu Fransz otoritesinin muvafakatiyle olsa gerek Trke
konutular. H att Ahmet Mrsel skenderun istiklli lehinde Trke
nutuk dahi okumu ve bu nutuk zabtlarda yer almt. Buna u
mna veriliyordu: Sancakta gittike geniliyen istikll cereyam,
Fransz makamlar tarafindan Suriyelilere bir tehlike olarak gste
riliyor, birtakm tvizlerle tehlikenin nne geebilmek iin am

meclisinde Trke konuturulmasna msaade edilmesi tavsiye olu
nuyordu. Bylece Suriye meclisinde mill bir birliin bulunmad-
da d leme iln edilmi oluyordu.
SKENDERUN SANCAI STAT ORGAN
1928deki am Mebusan Meclisi, Messesan Meclisi olarak Suriye

kanun-i esasisini ve buna zeyl olarak skenderun stat organiini ha
zrlad 1930 senesinde de Gemiyet-i Akvam mandalar komisyonu tara
fndan bu kanun-i esas ve zeyli tasvip edildi. skenderun sancann
mal ve dar muhtariyeti bununla beynelmilel bir vesikaya balanm
oldu.
Stat O rganiin Birinci M a d d e si:

Suriye devleti dahilinde skenderun Sancana bir idare-i mah
susa, bahedilmitir. bu idare-i mahsusa dar ve mal hususatta
mevadd- tiye ile tanzim edilmitir. Bu idare-i mahsusanm tatbikinin
temini iin mutasarrfa ve meclis-i idareye husus selhiyetler tevcih
edilmitir. Selhiyetler aada tarif edilmektedir.
kinci M a d d e si:
Devlet Reisi, hkkm tyin eder. Mutasarrfn inhas zerine
kaymakamlar ve Sancan merkez devair ve resasn tyin eder.
Mutasarrf, Devlet Reisinin daim bir mmessili sfatiyle dier memur
ve mdrleri tyin eder ve bu nizamnamenin kendisine vermi olduu
selhiyet dairesinde icray-i vazife eder.
nc M a d d e si:
Meclis-i idare, dokuzu mntehap ve mansup olmak zere

12 zadan teekkl eder. Bu intihap devletin umum kanununa tbi
dir. Nasb ise mutasarrfn gnderecei esami listesinden birisi. Devlet
Reisi tarafndan tercih edilmek suretiyle yaplacaktr. Bu listede tica
ret odalar reislerinin ve sancan erafnn isimleri bulunacaktr.
Gerek mntehap ve gerek mansup zalar drt sene iindir. Meclis
nsf za ile tecdid edilebilir hkmlerini ihtiva ediyordu.
Stat Organik gayri Trk unsurlar tarafndan ideal bir ekil ola
rak alkland. Zira Trke ve Arapa bildikleri iin bu sayede memu
riyetlere hep kendileri tyin edildiler. Hkmet muameltnda Trke
H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ? ,7
mracaatlar reddedilmemekle beraber memurlar Arap dili ile i

gryorlard,
Trk okullarmda retim Trke yapld halde Trkiye
den getirilen kitaplardaki Trk byklerinin resimleri ile Trkle ve
m ill mcadeleye ait ksmlar karlyordu; yahut Antakya lisesinde
Trkiyeden kam olan bir iki retmene Trke okul kitaplar
yazdrlarak Trk rencilere okutuluyordu.
Antakya lisesi Trke ve Arapa olarak iki ksmd; her iki k
smda da bata Franszca geliyordu. Ders programlarnda Trk ta
rihine ait hi bir ey yoktu. Trk inklplarndan, Trk mefahirinden
bahsetmek su tekil ederdi. Halbuki Arap retmen ve rencileri
nin ve ara sra okulu ziyaret eden resm ahsiyetlerin Arap propagan
dasndan bahsetmeleri hibir suretle muahaze edilemezdi. Bir gn
Antakyada kprbandaki ilk okulda bir m aarif memuru tara
fndan Atatrkn resmi yrtlarak kitaptan karld duyulunca o
gece birka T rk terzi sabaha kadar binlerce rozet yapmlard; ikinci
gn ocuklar yakalannda Atatrkn resmini tayan birer rozetle
okula gittiler. Fransz idarecileri meseleyi kapatmak, heyecan ya
ttrmak iin kendilerinin emirleri olmakszn m aarif idaresinin
resmi yrttrm olduu haberini yaydlar.
Stat Organikdeki dar otonomiye ramen am, sancaa
memur gndermekten geri kalmazd. Bir taraftan da mandater hk
met Sancak Trkleri isteklerinde ileri gitmesinler skenderun San
ca Suriye topradr. Suriye siyas vahdetine dahUdir. Ancak mahdut
bir otonominiz var diyerek devekuu hikyesini andrr bir siyasetle
mntkay renksiz bir hale getirmeye ahrd. Suriye otoritesi de Trk
rengi gsteren her eyi dorudan doruya yahut bilvasta darbe-
lemekten geri kalmazd. Nitekim Yeni M ecm ua ve etrafmdakileri
datmak teebbs buna misl tekil eden hareketlerden biriydi.
Mecmuann bir nshasnda bir retmenin Peygamberden bahseden
felsef konular yazs bahane edilerek Ramazann 27 nci gn
akam st hocalann nmayii ile karlatk. Bir gece evvel matba
adan arlan prova nshalarndan iki tanesi, camilerde mft
tarandan elden ele dolatrlarak halkn tahrik edildiini, ertesi gn
hkmete gidilip ikyete karar verildiini haber aldk. Bunun zerine
mecmuamn o nshasndaki bahsi geen yaz karlp yerine bir iir
kondu. Bylece ertesi gn intiar eden nsha hocalann iddia ettikleri
8 H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ?
numaral ve tarihli olmakla beraber ikyet edilen yazdan eser grl

mediinden mracaatlar resm makamlarca nazar itibara alnmad.
Tekiltmz adsz, formalitesiz kuvvetli bir varlk olmutu. A n
cak anavatanla muhaberelerimiz, temaslarmz olduu halde mesul,
gayrimesul selhiyetli hibir kimse bize direktif vererek yle hareket
edin, bunu yapn demiyordu. Hatt fikir adam olarak tannm
zevattan bazlar bu vatan parasna ok acmakla beraber imdilik
birey yaplanyacam sylerlerdi.
SKENDERUN DARE MECLS
1931de am Meclisine mebus, mstakil skenderun dare M ec

lisine za seimi iln edildi. Her ikisi de ayn gnde yaplacakt, s
kenderunda dare Meclisinin kurulmasna alka gstermeyi, fakat
am Meclisine bizden mebus gndermemeyi dndk. Bu srada
delege Durieux bana geldi, Stat Organii, Ankara itilfnamesinden
mlhem olarak yaptklarn, Trk menfaatlerini korumak iin sken
derun Meclisine Trk unsuru namna beni ve Abdlgani Trkmeni
namzet gstermek istediklerini syledi ve muvafakatimizi talep
etti. Arkadalarla toplant yapp teklif hakknda konutuk. Ben,
Abdlgani Trkmen ve dier birka arkadamzla skenderun Meclisi
iin intihaba itirak edilmesini muvafk bulduk. ki arkadamz
da bizi dinlemiyerek am Meclisine mebus seilmek arzusunda bulun
dular. Aram zda ikilik oldu. ntihap grltl geti. Gazetelerde
birbirimizle kalem mcadelesi dahi yaptk. Abdlgani Trkmen ve
ben hkmet namzetleri arasnda kalmtk. Hkmet szcs in
tihap arefesindeki toplantda Suriye Tekilt- Esasiye Kanununa
m uhalif bir harekette bulunulmayacana ve yabanc bir devlet hesa
bna ahlmayacama dair bir taahhtname imza edilmesini teklif
etti. Mebus namzetleri teklifi tereddtsz kabul ettiler. Biz mkl va
ziyette kaldk. Ancak imdilik istediimiz istikllin Suriye Tekilt-
Esasiye Kanununda zeylolarak kabul edilmi olmasn, yabanc bir
devletten maksat Trkiye ise bunun, bizim iin yabanc olmayacan
dnerek taahhtnameyi imza ettik.
skenderun dare Meclisine, Antakyadan nfusa gre iki Trk,
iki Snn Arap ile bir ortodoks ve iki Alev, Krkhandan bir
T rk ve bir Ermeni, skenderundan bir Trk, bir Alev ve bir orto
doks olmak zere on iki za seildi.
H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ? 19
Mecliste mzakereler ak olarak cereyan ederdi. Bte mza

keresi mnasebetiyle yaptmz konumalarda Suriyenin Sancaa
mdahalelerine iddetle hcum ettik. Sancak dahilinde dar ve
m al icraat tenkit ettik. Bunlar yazan gazeteler halk arasnda el
den ele dolat ve bunlar halkn hissiyatna uygun grnd. Arka
dalarmz arasnda yeniden birlik teesss etti. ntihap dedikodulan
unutuldu, Trk halk etrafmzda toplanmak temayln gsterdi
ve ayrca u kazanlar da kaydetmi olduk:
skenderun Meclisinde selhiyetli bir azla resmen ama bal
kalmak istemediimizi, skenderun mntkasnn Ankara itilfname-
siyle hususiyeti olduunu, Trk kltrne, Trk hukukuna riayet
edilmesi lzumunu d leme iln etmek. Bir taraftan da intihapta
geen grltleri ac bir tecrbe olarak kaydedip bundan sonra mill
arzularmz tahakkuk ettirebilmek iin daima T rk birliinin za
rur olduunun gz nnde tutulmas.
Bu kazanlar sancak Trklerinin siyas kanaatlerine tam bir
vehe vererek bunu tebellr etrti bir mefkre haline getirdi.
skenderun meclisindeki konumalarmz Adana gazetelerine de
aksetmiti.
Drt yl iin seilmi olduumuz halde birinci sene sonunda
nizamname tefsir edilerek ekilen kura ile beni ve Abdlgani Trk
meni zahktan kardlar.
LTN HARFLER
Anavatanda apka inklb yaplmas, Ltin harflerinin kabul

edilmesi bizim muhitte de akisler uyandrmt. Yeni Mecmuada
buna dair yazlarmz ve Sar Ziya isminde bir zatn Ltin harflerini
halka retmek iin at gece dersleri iyi neticeler vermiti. apka
giyenlerin adedi oald. Cumhuriyet inklplarmn Cumhuriyet
idaresi hudutlar dnda kalm bir vatan parasmda yava yava
yerlemesi, genliin her trl resm tedbirlere ramen bu yolda
yetimekte olmasm anda idarecileri ile Suriyelileri ve taraftarlarm
endieye drm grnyordu.
GAZANTEP VALSNN GEL
1934 nisan aynda, Gaziantep valisi A k if Eyidoann Antak

yaya gelii mhim bir hdise oldUi yle k i :
ao H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ?
Gaziantepte bir eczac arkadamz benimle Rasih Bensaya

mterek yle bir telgraf ekmiti: Anavatana kavutunuz. Valim iz
yarn tarafmza gelecektir. Parlak merasimle karlaynz . Telgraf
bana Antakya istihbarat subay akam st getirdi ve unlar syledi:
Antep valisi imdi H alepte bir heyetle mutad hudut ilerini
gryor, yarn skenderuna gelecekler, Monsieur Durieux sken
derunda iyi bir otel olmadndan valiyi ve heyeti, geceyi Antakyada
Turizm Otelinde geirmeye dvet etmi. Mesele bundan ibaret.
Telgraf kimseye sylemeyin. Memlekette heyecan olabilir. Her
hangi bir vaka karsa sizi mesul tutarz .
K eyfiyetten gece Rasih Bensayv haberdar ettim. T elgraf havadisi
sabahn erken saatlerinde ehrin her tarafna yaylmt, kimse iine
gcne gitmiyor, dkknlar, iyerleri almyor, herkes istikbal iin
hazrlanyordu. Vaktin ge olmasna ramen kadn, erkek binlerce
insan valiyi karlad. Heyet, maher kalabaln ortasndan alk
tufan, Yaasn Atatrk sesleri arasnda glkle Turizm Oteline
gelebildi. Ertesi gn tezahratn devam yznden vali diplomatik
nezaket icab olarak misafirlik mddetini ksaltt. Romallardan
kalan kaleyi seyretmek zere dvet edildiklerini bahane ederek
ehirden ayrld. Birok otomobil pelerini takip etti. K aleye civar
kylerden koup gelen insanlar kale iindeki Fransz askerleri ve
polisler tarafndan ieriye sokulmuyorlard. ki gz kr bir ihtiyar
bir ocuun elinden tutmu, koarak geldiler. Kalabal yararak
sokulmaa alyorlard. Bir polis komayn ihtiyar herif, sen ne
grrsn, niye sokuluyorsun diye bard. Vecizelerin vecizesi, mill
duygunun parlak misali, zulm ve tahakkmn susturamad bir ses,
ihtiyarn sesi: Evet gremem ama Paamn, A ta nn kokusunu da m
alamam szleri herkesi alatt. htiyar, vali A k ifin boynuna sarld.
Bu sahne de Fransz mmessilinin gzleri nnde cereyan etti.
APKA HDSES
Antakya, Reyhanl ve H atayn dier yerlerinde apka giyen

lerin adedi her gn artmaktayd. Trklerden apka giyenler o
aldka Hristiyanlardan eskidenberi balarnda apka tayanlar,
apkalarm atp krmz uzun fes giymeye baladlar. Fes, Suriye milli
yetperverliinin bir almeti olmutu. Fransz idarecileri de mede
n bir serpu olan apkann H atayda yaylmasm istemiyorlard.
H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ? a
Resm dairelerde i iin mracaat edenlerden apkal olanlara memur

la r : apkan attktan sonra gelirsen iin derhal grlr tarznda
irkin muamele yapyorlard, Trkler arasnda dahi apkaya ve Ltin
harflerine taraftar olmayanlar vard. Bir gn ehir haricindeki bahe
lerde bir toplant yaparak kitle halinde apka giyilmesine karar verdik.
Bugnden itibaren yallar da dahil olduu halde birok ileri gelen
kimseler apka giydiler. Buna mukabil muhalifler siyas faaliyetlerini
arttrdlar ve K rt Mehmet Hocanm etrafnda bir halka tekil ederek
feslerini uzattlar, sarklarn kalnlatrdlar.
Siyas muhalifler vali hdisesi ve Trk inklplarm yerletirme
gayretleri gibi olaylar karsnda Franszlar nezdindeki mevkilerinin
sarslmasndan endie duymaya balamlard. tibarlarn kaybet
memek iin din taassubu tahrik etme yolunu tuttular. Bir camide
K rt Hoca, Trk inklplar aleyhinde vaaz ederek apka giyenleri
tekfir etti, ik i gn sonra Servet Hocann Trk inklplarm, apka
giyenleri mdafaa etmesi muhalifleri ok sinirlendirmiti. Ramazanda
byle gergin bir hava estii srada drt gen balarnda apka ol
duu halde camide K rt Hocanm vaazn dinlemeye gitmiler. V aaz
sonunda hocaya bir iki sual sormular. Cemaat dald srada mu
taassp muha:lifler apkal genlere sopalarla hcum ederek balarndan
yaralamlar, kanlar iinde brakmlard. Dardan genleri kurtarmak
iin koup gelenleri polisler camiye sokmamlard. Hkmet kuvvet
leri de gya vakay mahallinde bastrmak iin gelmiler, fakat mda
haleleri, yarallar gtrmekten ibaret kalmt. Messif hdiseye
sebebiyet verenlere, fail ve mtecavizlere bir ey soran olmamtr.
Vakay iitince ok zldm. Y ara bere iinde kalan genlere mi,
vakaya sebebiyet verenlere mi, softalarn dayam yediklerine mi
hayflanmalydk? Hdiseyi bytmemek iin en doru hareket im
dilik skneti muhafaza etmekti. Evime gittim. Sapsan bir sima ile
titreyerek biraz da yedii sopalardan sersemlemi halde Selim elenki
bize iltica etmi buldum. Vakam n nasl olduunu anlatt. Bu trajedik
sahnenin aktrleri maalesef bizim arkadalarmzdan birka olmutu.
Suflrn kim olduu pheli idi.
Vaziyeti kurtarmak lzm geldi : Hdiseyi Yenign gaze
tesinde umum efkra K ubily Vakas tarznda gstererek hissiyat
tehyi etmek. 2 V akay mstacelen Trkiyeye aksettirmek. 3
M ahall Suriye otoritesini Fransz makamlar nezdinde protesto et
mek. 4 V aki olan tecavzn aksi tesirlerinden istifade edip halk
aa H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ?
apka giymeye tevik eylemek. 24 saat iinde bunlarn hepsi yapld.

Arkadalarmz Halepten apka getirip dattlar. Kendi paralar
ile apka tedarik edip giyenlerin adedi de her saat oalyordu,
O derecedeki Antakyada bir gn iinde kyafetler ve umum man
zara deiti, ik i gn sonra da Ankara ve stanbuldaki gazetelerin
Cami vakasna dair yazlan ile stanbulda telebe birlii zalarnn
Halkevinde toplanarak hdiseyi protesto etmelerinin dvamzn ilerle
mesinde ok yardm oldu. M uhalifler ve mahall hkmet byle bir
hdiseyi yarattklarna, neticenin bu ekilde tecelli edeceini tahmin
edemedikleri iin, nadim olmulard. skenderunda Franszlarn iti
madn kazanm bir Trk memur gizlice bana u havadisi getirdi:
M uhalifleriniz imdiye kadar sizden ok kuvvetli olduklarna dair
Franszlara kanaat vermilerdi. Gerek vali hdisesinde, gerekse yeni
cami vakasnda tamamen aksi meydana kt. Bundan sonra onlann
kuvvetli olduklarna itim at, etmiyecekler .
A N TA K Y A DA H A LK PARTS
Artk halkn yanl yollara sevkedilerek unun bunun istismar

etmesine meydan vermemek lzm geldi. K itleyi bizim etrafmzda
toplamak en doru bir hareket olacakt. Bu yolda allmasna ka
rar verdik. Abdlgani Trkmen her snf halktan dvet ve tevikle
gelenleri birer birer arlayarak hakik halk partisini vcuda geti
rebilecek zemini hazrlad. Nihayet kendisi reis, V edi K arabay umu
m ktip olmak suretiyle toplantlar nizam altna kondu. Trkler-
den partiye yazlmak istemeyenler, tereddt gsterenler vard, ideali
miz etrafnda btn Trkleri, fakat ahslarmz etrafnda ancak bir
ksmm toplamak mmkn oluyordu. Politik mesaiyi daha geni sa
hada yrtebilmek dncesiyle, birinci derecede ideal etrafnda
toplanlmasna gayret edildi. Bundan sonra gerek parti, gerekse ahs-
lanm z etrafnda toplanmak ve hepsi birbirinin yardmcs olmak
usuln takip ettik. Parti sembolik bir teekkl halinde kald. Asl
siyas mesaiyi tanzim ve tedvir eden komitemiz idi.
GazetCj parti, mekteplerdeki genlik propaganda tekilt, spor
kulb, komite, ite bunlarn hepsi birden byk bir varlk olmutu.
Aram zda ayrlk ve dalmak endiesi, imdiye kadar geirdiimiz
tecrbeler neticesinde artk varit grlmyordu. Franszlara, Suriye
lilere ve muhaliflere bundan sonra Trk halk namna hitaplarmz
veya onlara vereceimiz cevaplar bir dil ile ifade edilecekti.
T R K HKMYET RESMEN STENYOR
Gemiyet-i Akvam mandalar komisyonundaki Fransz murahhas

blgemizde yapt senelik mutat temaslarnda T rklerden yalmz
unu itmeye balad: skenderun sancanda ekseriyet Trktr.
Burada Trk hkimiyetinden baka bir idare ekli Trklerin hukukunu
kfil olamaz .
M anda otoritesi Trkleri okamaktan geri kalmama yolunu
tutmutu. Resm gn ve dvetlerde bizlere gsterilen hrmet dier
unsurlarn dikkatlerini celbedecek dereceyi buldu.
Suriyede Arap mill hareketleri her gn nmayiler eklinde
tezahr ediyordu. Halep ve baka ehirlerde dkknlar kapatlyor,
grevler yaphyor, arpmalar oluyordu. Halbuki skenderun sanca
nda bu hdiselere tam bir alkaszlk hkm sryor, Suriye taraf
tarlarnn, sancaktaki Arap memurlarnn bu husustaki tevik ve tah
rikleri hi messir olmuyordu. Trkler bizim dvamz bakadr
diyerek hereyi reddediyorlard. Bizde u kanaat hasl oldu: Hari
ten veya dahilden gelecek herhangi bir tevik sancak Trklerini
toplu halde Trklk lehinde hareketten baka bir yola sevkedemez.
Beklediimiz frsat zuhur etti. 1935 senesinde Franszlarn Suriye
ve Lbnandaki mandalar ahden nihayet bulacakt. Buna dair man
dater makamlarn deklerasyonlan, Suriyelilerin talepleri ve aralarnda
bir ittifak muahedesi yaplmas fikri, Suriyede V atan Partisi ile hk
met taraftarlar arasndaki mcadeleler gnn havadisi olarak bize
aksediyordu. Fransz idarecileri sancak mebuslarna Suriyenin siyas
durumunda mhim rol oynatmak istemi olsalar gerek ki, bunlardan
ikisi, Suriye hkmetinde vezaret mevkiine getirildi. Sancak dahi
linde de mebus, memur ve gayri T rk unsurlardan mteekkil
Suriye Vahdeti nam altnda bir teekkl kuruldu. Aralannda hem
Suriye V atan Partisine, hem de hkmet partisine mensup olan
kimseler bulunuyordu. Y alnz Trklere kar bir cephe halindey
diler. Suriye siyas mukadderatnn grlecei esnada sancan,
otonomisi nazan itibara alnmak artiyle, Suriye ile aym mukadde
rata bal kalmasn temin yolunda mazbatalar telgraflar, yadryor
lard. Bir gn skenderunda delege Durieux bize dostane bir haber
gnderdi: Suriye siyas mukadderatmn halledilmek zere bulun
duu u srada Trklerin hukukunun kaybolmamas iin, onlann da
sancak otonomisini teyid edecek talep ve mracaatlarda bulunmalan

lzmdr.
Bir zamandanberi Trklerin hariten ve dahilden vaki olan
teviklere aldr etmemeleri, hkmet mehafilinde endie uyandrm
olmal ki, imdi dorudan doruya Trklere dostluk taarruzu yap
yorlard. Ayn zamanda yz elliliklerden biri, arkadamz V edi K ara-
baya u teklifi yapmt; Suriyenin mukadderat deimek zeredir.
K rt Dandan size istediiniz kadar imza toplarm; bunlarla ve
sizin imzanzla istediiniz ekilde ne kadar mufassal olursa cretini
ben vereceim K rt Da da dahil olmak zere, skenderun un oto
nomisi lehinde Cemiyet-i Akvam a telgraflar verelim.
Yine bu gnlerde Abdlgani Trkmen ile ben Antakyada hk
met konana dvet edildik. Mesalih-i hassa zabiti tarafndan samim
dostluk szleriyle karlandk. Zabit, Durieuxun selmlarn tebliden
sonra onun, skenderun sanca shhiye reisliini kabul etmemi rica
ettiini bildirdi. Dostluk izharna teekkr etmekle beraber teklif
lerine menfi cevap verdik.
H alepte bulunan 150 liklerden bir ikisinin Ankaraya habercilik
yaptklarn iitmitik. Bunlar, mill dvamzda bize m uhalif olanlarn
srf ahs ve ailev husumetler yznden m uhalif kaldklarna dair
Ankarada birka resm zata da kanaat vermilerdi. Halbuki mu
halif olarak karmza dikilenlerle ahs ve ailev iyi dostluklarmz,
mnasebetlerimiz bulunduu, hele ben, aramzda kendileri ile ho
nutsuzluk dahi olmayan kimselerle pek samim arkadalk ettiim
halde, srf mill dvamz benimsemeyip onun aleyhine hareket ettikle
rinden, siyas sahada onlardan ayrlm, birbirimize hasm kesilmitik.
Dvamzn baars iin yalnz Anavatana gvendiimizden ora
dan iaret olmadka Cemiyet-i Akvam a mracaat muvafik grmedik.
Byle bir kararla Ankaraya geldim. Eski: Halep konsolosu Cell
Mengillibrnn tavassutu ile ancak hriciyede birinci daire umum
mdr ile grebildim. Ankarada hkmet makamlar ile sel-
hiyetli resm ahslarla henz temas edemiyorduk. Sadra ifa verecek
hibir cevap alamadan Antakyaya dndm. 15 gnlk seyahatim
esnasnda Suriyenin tam mstakil devlet olarak Fransa ile ittifak
muahedesi yapaca rivayetleri kmt. Pariste intiar eden Inrant-
sigent gazetesinin bamuharriri o gnlerde Antakyaya gelmiti.
Benden mlkat istedi. Evime geldi, uzun boylu konutuk, Habeis
tan harbini yakndan takip etmek zere Bavekil Laval tarafndan

gnderildiini, yolda Suriyeye urayarak Arap liderleriyle gr
tn, imdi de sancaktaki Trklerin dvalarn renmek istediini
syledi. Birka sual sordu. Hulsaten u cevaplar verdim: Biz evvel
anavatanmz Trkiyeye kavumak isteriz. Buna muvaffak olamaz
sak, Suriyeden tamamen ayr, mstakil bir hkmet eklinde yaamak
azmindeyiz. Bu takdirde Fransa bize st nine vazifesini grebilir.
Bir hafta sonra stanbulda kan Son Posta gazetesi skende
rundan ykselen bir ses serlevhasiyle bu sylediklerimi, Intransigent
gazetesinden naklen yazmt.
AN KAR A LE GEN TEMASLAR
Bugnlerde Adanadan bir mektup aldk. cabnda ka kii ile

daa kabilirsiniz diye bir sual vard. Komitemizde uzun boylu
mnakaadan sonra silh ve malzeme temin edilmek artiyle 15.000
kiilik bir kuvvet karabileceimizi tahmin ettik. Ancak bu sualin
niin sorulduunu renmek, cidd bir vaziyet varsa hazrlklara
balamak, yoksa hi olmazsa Suriyedeki son vaziyeti Cumhuriyet
Hkmetine bildirerek mdahale istemek karariyle. Adana ve Anka
raya gitmeye lzum grdk. Samih Azm i Ezer Halep yoluyla, ben
de skenderun tarikiyle hareket ettik. Adanada bize mektubu mill
emniyet mfettii Mauk yazmt. Mektubu srf malmat edinmek
iin yazdn syledi. Bununla beraber o, Suriyedeki vaziyeti Anka
raya arzetmek hususunda bizimle mutabk kald ve Ankara daki ef
lerine yazd. Ayn zamanda Halep yoluyla gelen arkadam da Halep
konsolosluumuza vaziyeti bildirerek bunun Ankaraya yazlmasn
rica etmiti. Ben de Tayfur Skmene telgrafla geleceimizi bildirdim.
Ankarada Dahiliye Vekili kr K aya bizi kabul etti. Intransi-
gent gazetesi mdr ile mlakatm neretmi olan Son Posta gaze
tesi nnde duruyordu. Niin geldiimizi, ne istediimizi sordu.
Suriyedeki siyas vaziyet hakknda izahlarmz dinledikten sonra
Bu gazetedeki mlkat sen mi yaptn? Bunlar aynen byle mi
syledin? Benim ahs grme ve kanaatime gre bu dva, u m-
lkattaki ereve dahilinde ele alnabilir. imdilik bundan fazla
bir ey istememeli. Siz evvel Bavekil smet Paa ile grmelisiniz.
Ben kendilerine sylerim. K abul edecekleri zamam size bildiririm
dediler. Teekkrle ayrldk. smet Paaya bir heyet halinde gitmek
zere hazrlandk. Drt kiilik heyetimizi (Samih Azmi, nayet
a6 H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ?
Mrsei, Tayfur Skmen ve ben) iki gn sonra ismet Paa Bave

klette kabul ettiler. Sancaktaki Trklerin ve dier unsurlarm nfus
adedini, siyas, tima ve ktisad vaziyetlerini, hissiyatlarm, ideallerini,
oradaki idare ekillerini, Trk dilinin resmiyetteki mevkiini, Suriye
nin ahvalini, imdiye kadar bizim mmtkada geen mhim hdise
leri, nasl altmz birer birer sordular. Verdiimiz cevaplar ara
snda Sancak Trklerinin hissiyatna misal olarak iki gz kr
ihtiyar kylnn Gaziantep valisi A k ife syledii Onu gremez
sem Paamn kokusunu da m alamam szlerini smet Paaya arz
edince, Paa heyecan duydu, cebinden mendilini kard. Gz ya
larn sildi ve bize Sizi elbette kurtaracaz. Y a bu gn, ya yarn
diyerek unlar ilve etti:
Memlekete dnn, orada aln. Dvann arl sizin omuz
larnzdadr. Biz size yardm edeceiz. ahslarnz Franszlara ta
ntn. Szler, yahut teekklnz Trk cemaati namna onlara muha
tap olunuz. Bize, buradaki bir arkadanz vastasiyle her eyi yazp
bildiriniz. imdi Atatrke gideceim. Sizden duyduklarm syle
yeceim. Kendileri ile konutuktan sonra bir karar veririz. Yalnz
isticl etmiyelim. nmzde henz Boazlar meselesi var. Siz yr
dnz yolda devam edin. Hereyi icabna gre idare edin. Bizden
iaret bekleyin. Bavekil smet Paann 1,5 saat kadar bizimle megul
olmalar bizi o derece teshir etti ki, hepimiz mit kesildik. Oradan
doruca Mareal Fevzi Paann ziyaretlerine gittik. Mareal da u
kymetli szleri sylediler :
bize kalrsa kolayca hallederiz. Hkmetle grmeli. Um um
siyasette ufukta karabulutlar dolayorsa da imdilik bir harp ka
can tahmin etmiyorum, fakat haklarn istenilecei zamandr.
dediler.
Atatrke, vaktiyle Adanada sylemi olduklan 40 asrlk Trk
yurdu dman elinde esir kalamaz mjdesinin tahakkukunu bekle
diimizi, davamzn hallini rica etmek zere, Ankaraya hey et halinde
geldiimizi telgrafla arz ettik. Ertesi gn Riyaseticumhur Um um
K tibi Haan R za Soyak bizi istasyondaki dairelerine davet etti ve
unlar anlatt :
Bu gece yukarda Atatrk, nn, Mareal sizin mracaatnz
grtler. Franszlar nezdinde ve Cemiyet-i Akvam da icap eden
diplomatik teebbsleri Hkmet yapacaktr. Size, imdilik Fransz
mandas altnda Suriyeden ayn, mstakil bir devlet kurdurmaa
H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ?
alacaz. Dvann kar yolu budur. Memleketinize dnnz. Bu

esaslar dahilinde almanza devam ediniz. Bize her eyi yaznz
ve bizden iaret almadka kmldamaynz.
Antakyaya dndk. Ankaradaki temaslarmzdan yalnz ko
mite arkadalarmza malmat verdik.
SU rYE TARAFTARLARININ TELLARI
Antakyada hemen toplanarak u karar aldk : Suriyenin kan-

khna ve bizi tahrik edici hareketlerine ramen mntkamzda bu
gne kadar takip ettiimiz siyasete devam edeceiz. Bundan sonra
bu siyaseti deitirmek hakkn artk kendimizde grmeyeceiz. Ana*
vatandan alacamz emir ve iaretle hareket edeceiz.
Franszlarla aramz iyi gidiyordu. Suriyede arbedeler vuku-
bulduu halde skenderun Sancanda tam bir sknet hkm sr
yordu. Suriyeden gelen Arap izcilerinin Antakyada yapmak iste
dikleri nmayie Fransz polisi mni oldu.
Bizlerden bir ey szmad iin Fransz makamlarna havadis
yetitiremeyen muhbir-i sadklarda tel balamt. Bunlar aramza
sokulmaa ve Suriyedeki cereyanlara bu derecede lkayt kaldm
zn mnasn anlamaa alyorlard. Franszlarla aramzn iyi git
mesine hi tahamml edemeyenler iin bu vaziyet ne vakte kadar
devam edecekti? Bunu mutat entrikalarla bozmak lzm deil miydi?
Bir gece Antakyada sarholuk yznden bir Suriye askeri ile bir
sivil arasnda vukua gelen adi kavga asker ve sivil arpmas eklinde
izam edildi. Gece yars memlekette n bir heyecan oldu. Zabta
vaziyete hkim olamad. Klaya doru akn oldu. Klaya talar
atld. Bastil de byle zaptedildi sesleri iitildi. V akay bastrmak
iin araya giren komite arkadalarmzdan birini, akgz propa
gandaclar mevvik gstererek V edi M nir de nde, dnmeyin
takip edin diye barmlard. Bereket versin Vedi Mnir ve bir
iki arkadan gayretleriyle vaka abuk bastnid. Fakat akabinde
kladaki Suriyeli zabitler, Fransz kumandanna, btn suu sivil
Trklerin zerine atarak askerin bu harekete tahamml edemiye-
ceini, mtecasirler cezalandrlmazsa kendilerinin bizzat intikam
alacaklann sylemiler.
Delege Durieux sivil mahkemelerde sulu zannedilenlerin muha
kemesini emretmiti. Suriye zabitleri buna kzarak sulu grdkleri
28 H A T A Y N A SIL K U R T U L D U ?
kimseleri bizzat yakalayp dayakla klaya, oradan da Beyrut asker

divan harbine yolladlar. Trkler ile Suriyeli askerler arasnda ger
ginlik balad. Fransz sivil otoritesi asker otoritenin hareketlerine
gya mni olamyormu gibi grnd. Memlekette, aada gsterilen
eitli otoritelerin varl m alm du: Suriye Hkmeti, Suriye Zabi-
tesi, Suriye Mahkemesi, Muhtelit Mahkeme, Fransz Emniyeti, Fran
sz Polisi, Suriye askerleri, Mesalih-i Hassa servisleri ve bunlarn emir
lerindeki milis kuvvetleri vard. Ancak cidd bir mdahale ile Fransz
delegesi hepsini susturabilirdi. Delegeye giderek tevkiflere son veril
mesini istedik, iki gn sonra kla kumandan binba Abdullah bana
geldi. Aram zda bu gibi grmelerin devam etmesiyle gergin havaya
nihayet verilebileceini syledi. Bu hareketi memnunlukla karladk.
Antakya Belediyesinin, dkknlara ve maazalara, isim ve
sanat gsteren levhalar aslmasna dair karar zerine, Trkler krmz
zemin zerine beyaz yazl, Araplar yeil, Hristiyanlar ve Ermeniler de
siyah levhalar koydular. ar ve dkknlarda Trk bayra, Trk
byklerinin resimleri grld gibi, Arap ve Hristiyan mahallelerin
de de Suriye ve Arap iaretleri gze arpmaa, lisede Trk ve Arap ta
lebeleri arasnda kavgalar kmaa balad. Trklerin asabiyetini,
hissiyatn tahrik eden vakalar oald. V akti gelmeden Trkler tara
fndan bir harekete kalklmas, bunu iddetle bastrarak Trk ma
neviyatn krma pln takip edilmekte olduu hatra geliyordu.
TRKYE HtKMET D A V A YI ELE ALIYO R
Suriyede istikll iin grlt ve patrtlar artmt. Fransann

Suriye zerindeki mandas 1935 senesinde nihayet bulacakt. Suriye
Devleti namna murahhas bir heyetin, Pariste Franszlarla ittifak
muahedesi yapmak iin yola kmak zere olduunu rendik. Biz de
buna muvazi olarak Ankaraya gitmee karar verdik. Toros ekspre
sinde tesadfen Suriye heyetiyle ayn gnde seyahat ediyorduk. A n
karada Dahiliye ve Hariciye Velletlerinde, Pariste Suriye heyetinin
mzakerelerini alka ile takip edeceklerini ve intizar halinde kalma
mz sylediler. Ankaradan stanbula gittim. Bir ay geti; vaziyet
hakknda esasl malmat alamamak, stanbul da beklemek bizi sinir
lendirmiti. Pariste Suriye mzakereleri aleyhimize netice verdii tak
dirde bizlerin cenup hududunda bir yerde toplanarak Antakya, sken
derun ve havalisinde isyan karmaa teebbs etmemizin gerektii
H A T A Y N A S IL K U R T U L D U ? ag
fikrini aramzda konutuk. Ertesi gn Tayfur Skmen, selhiyetli bir

zatla grtn, imdilik byle bir harekete lzum grlmediini,
icap ederse ileride dnleceini beyan ettiini bize haber verdi.
Fransa hkmeti, Trkiyeyi haberdar etmeksizin, Suriyedeki
mandaya nihayet vermek zere Pariste Suriyelilerle mzakereye ba
lamt. O rtada mevcut vesaike nazaran, bir tarafta Trkiyenin dier
tarafta Fransann kit olarak aralarnda, skenderun mntkas hak-
b n d a yapm olduklar mukaveleler ve binnetice Fransann Trkiyeye
kar baz taahhdleri vard. Trkiyenin muvafakati olmakszn
Fransann mevcut taahhtleri nc bir otoriteye devretmee hakk
olamazd. Bu itibarla 1936 eyllnde Hariciye Vekili Doktor Tevfik
Rt Arasn riyasetindeki heyet Milletler Cemiyeti toplantsna
giderken, Sirkeci istasyonunda Hariciye Vekilinin gazetecilere beya
nat ve bunu mteakip gnlerde Cenevrede Milletler Cemiyeti K on
seyinde Fransa - Suriye anlamasna Trkiyenin alkasz kalamya-
cana dair szleriyle, 2 Ekim 1936 tarihinde Milletler Cemiyeti
Umum Heyetinde Trk murahhaslanndan biri olarak Dahiliye
Vekili kr K a ya nn, Trkiyenin cenub-i garbisinde yaplmak
zere olan deiiklii hayat menfaatleri dolaysiyle, Trkiyenin
renmek istediini ve meselenin ehemmiyetine Milletler Cemiyetinin
ve Fransa hkmetinin nazan dikkatini celp eylediini bildirmesi,
Trkiye Cumhuriyet hkmetinin dvay ele alm olduunu gsteri
yordu. Bundan sonra da Trkiyenin Fransa hkmetine verdii
notalarla meseleyi diplomatik yolda ve hukuk sahada halletmek
arzusunda bulunduu aklanmt.
Paristeki Suriye mzakereleri bir ittifakname imzalanmasiyle
neticelendi. Suriye heyeti avdetlerini Trkiye yoluyla yaptlar. stan
bula geldiklerinde heyet reisi Haim Atasnn Trk gazetelerine be
yanat zerine Trk gazeteleri hep birden frtna kopard. Suriye heye
tini, Hariciye V ekil Vekili kr Saraolunun Park O telde kabul
edeceini iittik. Biz de bir heyet halinde (Ben, Tayfur Skmen, Selim
elenk, m er Trkmenelli) Park O tele giderek kabul edilmemizi
istedik. Suriye heyeti karken biz girdik. Saraolundan, evvel
resm bir lisanla, dvamz Cumhuriyet Hkmetinin takip ve inta
etmesini rica ettik. Saraolu: Hariciye Vekil Vekili sfatyle size imdi
hibir vaadde bulunamam. Hkmetle icap eden eyleri kararlat
rrz. Fakat Saraolu kr olarak sizinle hereyi konuahm dedi.
Anavatann selmeti namna on yedi senedenberi esaret hayatna
tahamml ettik. Suriye siyas mukadderatnm hukuken ve ahden

deiecei u srada eer Trkiye Cumhuriyet hkmeti bizi kurtar
maa ahmazsa, dvamz kendimiz halletmek yolunu tutacaz,
cap ederse hepimiz leceiz. Fakat una eminiz ki, biz hududun br
tarafnda mevcudiyetimizi tehlikeye koyarak silh patlatnca sizler de
burada rahat duramazsnz, oraya koar gelirsiniz dedik. Bu szler
zerine Saraolu birden ayaa kalkt ve elimi elleri arasnda skarak:
Arkada, kurtulacanza imdi inandm. Sizi bu imannzdan,
azminizden dolay takdir ederim. Fakat sakn byle bir harekete ken
diliinizden karar vermeyin. Hkmet elbette sizi dnecektir dedi.
Ertesi gn stanbul gazeteleri Hariciye V ekil Vekilinin Suriye heyetini
kabuln mteakip skenderun sanca heyetini de kabul ettiini
yazdlar. Dvartnz artk resm sahada ilerilemek yolunu tutmutu.
Cenevrede Hariciye Vekili Tevfik Rt Arasm, skenderunun
istiklli hakkmdaki talebimizi Fransaya resmen bildirmi olduunu
gazetelerde okuduk. Byk M illet Meclisinde Atatrk, senelik nutkun
da: Bu srada memleketimizi gece gndz megul eden byk bir
mesele, hakik sahibi z T rk olan Antakya, skenderun ve havalisinin
mukadderatdr. Bunun zerinde ciddiyet ve katiyetle durmaa
rneburuz demilerdi. Avrupa gazetelerinde de skenderun sanca
na ve T rk talebine mteallik yazlar kt.
H TLL HAREKETLER BALIYOR
Suriyede yeni ittifak muahedesi mucibince mstakil Suriye

devleti iin mebus seimi yaplaca iln edildi. Arkadalarmza
seime katiyen itirak etmemelerini ve alka gstermemelerini bil
dirdik. Bir gn beni Ankaraya acele ardlar. Tayfur Skmenle
beraber Emniyet Um um M dr kr Skmenserin dairesine
gittik. Dvam zla pek alkadar olan bu zat bana unlan s yled i:
Atatrkn Byk M illet Meclisindeki nutuklarnn Sancakta nasl
akisler yarattn bildirmek zere, hemen oraya hareket etmelisiniz .
Y alnz nutkun akisleri ve tesirleri matlup ise bunun iin oraya
kadar gitmeme lzum yok. Oradaki arkadalanmzdan renebiliriz.
Eer mabadi gelecek bir ihtill hareketi isteniyorsa gideyim. Bu tak
dirde nas yardm yaplacaktr demem zerine bunlar Vekille
grnz cevabn verdi. Dahiliye vekili kr K aya, henz maka
mna gelmemiti, otele dndk. Biraz sonra K tib-i Um um Haan
R za Soyak, otele geldi. Kendisiyle grrken evvelki akam Atatrk

n ok hiddetlendiini: Antakya, skenderun iin bana nutuk sy
lettiniz, Fakat ortada birey yok diye etrafndakilere ktn, bunun
iin oraya giderek bir hareket yaratm ak icapettiini syledi. Fiil
yardm ve mdahale yaplmasn rica ettim. Haan R za Soyak:
Dahiliye Vekili ile grtnzde etraflca konuarak size yapabi
lecekleri yardmn eklini tesbit edin. Evvel Suriye intihabna itirak
etmemek suretiyle bakaldrma vaziyeti ihdas edin. Bundan sonra
bakalm cereyan neler gsterir. Ona gre hareket ederiz diyerek iyi
yolculuklar ve muvafifakyetler ternennisiyle aynid. O gn saat 4de
Dahiliye Vekili bizi kabul etti: Git vaziyete hkim ol, bizim mute
medimiz olarak icap eden ekilde hareket et. Bizimle daima muha
berede bulun, yazacaklarn ne olursa olsun ahsen bana yaz. Gece
gndz en seri vastayla beni bulacaktr direktifini verdi.
Halep istikametinde giden tren o gn saat 6da hareket edecekti,
istasyonda Cell Selukun benimle beraber gideceini rendim.
Toprakkalede Cell Halep yoluyla ben de Drtyol tarikiyle gitmek
zere ayrldk. Drtyolda vazifeli arkadalarma geliimin sebebini
anlattm. Hudutta Aktepe nahiyesinde iskn edilmi olan bir krt
airetinin reisi K oonun kendilerine mracaatla Trkiyeden af
dilediini ve Suriyeliler aleyhinde emrimizde alacan, bu teklifi
bal olduklar Adana servisine bildirdiklerini, cevap beklemekte
olduklann sylediler. Mesaim dahiline girecek bir mevzu olduu
iin keyfiyeti Drtyol kaymakam vastasiyle ifre ile Dahiliye Vekiline
bildirdik. Bu mnasebetle geceyi Drtyolda geirdim. Ertesi gn
akama kadar cevab bekledik. Tren saati geldiinden cevab almadan
Drtyoldan ayrldm. Ge vakit skenderun a yetitim. stasyonda
polis pasaportumu ald. ahslarn tandm sivil polisler beni otel ve
lokantada takip ettiler. Lokantada iki dostum beni grnce yanma
gelip: imdi Durieuxnun evinde bri oynuyorduk. skenderuna
geldiini telefonla bildirdiler. Antakyada vaziyet iyi deildir. ki gn
sonra intihap var. Bir ksm arkadalannz Antakyadan uzaklatr
dlar. Sen de birka gn Antakyaya gitme dedi.
Bu szlerden canm skld. Kafam da birtakm pheler uyand.
En iyisi bu gece bir yolunu bulup delege Durieu* ile grmek, buraya
geliimin sebebini maskeleyerek vaziyeti anlamak olacakt. Beni
delege ile hemen grtrmelerini bu zatlardan rica ettim. Biraz
sonra delegenin, beni evinde kabul edecei cevabm getirdiler. Saat
8 de, holdeki yemek masasnn etrafnda oturan M adam ve Matmazel

Durieux beni nezaketle karladlar, misafir odasna aldlar. stihza
ile kark tebessm andran bir ehre ile Durieux birka aydan beri
sancakta bulunmadn, bu mddet zarfnda burada epeyi deiiklikler
olduunu, imdi de intihap dolaysiyle Antakyada yanl hareketleri
yznden arkadalanmm bazlarn Halep ve Humusa gndermek
mecburiyetinde kaldklarn, Antakyada yerli bir T rk hakime
Trkler tarafndan dayak atldn, buna benim esef edeceimi zan
nettiini syledi. Gnderilen arkadalarmn isimlerini okudu: Samih
Azmi, V edii Karabay, Selim elenk, Rasih Bensa, K adri Mursel.
Bu havadisleri sizden reniyorum. Sizinle Trkler arasnda
ihtilf olmasna esef duydum. stanbuldan husus ilerim iin geldim.
Sizden burada doktorluk yapm olduuma dair bir vesika alp
Halepte Trk Konsolosuna tasdik ettireceim. Buray terketmee
karar verdiim iin burann havadisleri artk beni fazla megul etmi
yor tarznda idarei kelm ettim.
Size vesikay yarn sabah vereyim. Bir iki gn iin burada bulun
mayacam. Belki siz de hemen stanbula dnersiniz. Eer birka
gn kalmak isterseniz otelde rahat edemiyeceinizden sizi evimize
misafir edelim. Madam Durieuxe de hitap ederek Dr. hemen
stanbula dnecekmi. Ne yazk. Burada kalsayd Trklerle olan
anlamazl kendisiyle hallederdik dedi. Niin siz bu anlamaz
lklara sebebiyet veriyorsunuz. Trklerin dvas malm, sancan
istikllini istiyorlar. Siz de buna taraftar olmalsmz demem zerine
unlar syledi: Aziz doktorum. Ben Trk muhibbi olduum halde
siz Trkler beni anlayamadnz. stanbul gazeteleri, bahusus Cum hu
riyet gazetesi aleyhimde yazlar nerediyor. imdi intihap mnasebe
tiyle isyankr vaziyet almsnz. Cemiyet-i Akvam dan istiyeceiniz
eyleri bizden istiyorsunuz.
Evet amma siz de mandater sfatiyle Trk hukukunu tamm
snz. Bunu tatbikatta da gstermelisiniz dedim. Durieux nedir
tatbik etmediimiz? Mekteplerinizde Trke ders okunuyor, hkmet
muameltnda Trke i grlyor. Fakat siz Suriye camiasnda,
Suriye kanunlariyle mukayyet olduunuzu unutarak baka bir devlet
olan Trkiye hesabna alyorsunuz. Buradan yazlan yanl haberlere
Trkiye de inamyor. Bunlar T rk-F ran sz dostluunu mteessir
etmez mi? Bugn arkadalarnzdan bazlarn uzaklaturmak mec
buriyetinde kaldm. Belki yann daha geni mikyasta gnderirim,
veya tevkifler yapmak mecburiyetinde kahrm. Bunlar benim kaba

hatim m i? szlerini sarfetti.
Bu mlkattan bence dikkate deer u neticeler kyordu :
Trkiyeye dnmemin ihsas edilmi olduu, 2 Arkadalarmn
maruz kaldklar muamele ile beni tehdit etmek istedikleri, 3 San
cak meselesinde Trklerin taleplerini yerine getirmiyecekleri.
Gece bir iki arkada grerek bunlardan malmat almaa al
tm. Jandarmalarn yollan tuttuklarn, kladan askerlerin kamyon
larla mehul semtlere gnderildiini, A kteeye K ooyu grmee
giden arkadamz Bostan M ercanla beraberindeki K olcu Edipin jan
darmalar tarafndan yakalandn, Edipin tevkif edildiini, Bostan
M ercanm kahvesinin baslarak Trkiyeden gelen birinin arandn
ve Trklerin intihaba itirak etmiyeceklerini rendim. Ben Drtyol
dan ayrldktan sonra Ankaradan cevap gelmi, bana yetitirilmesi
iin skenderunda Bostan M ercana gndermiler. O da, beni grme
den haberi K ooya yetitirmeye isticl etmi. Ertesi sabah erkenden
otele gelen arkadalarmz benimle Cell Selukun husus maksatla
geldiimizi, Cellin Reyhanl ve Antakyada bunu alenen syle
diini, intihaba itirak edilmemesi iin alacamz, bir iki muhalifi
grerek tehdit eylediini anlattlar. T am o esnada otele doru gelmekte
olan Cell Seluku polisler yakalayarak hkmet konana doru
gtrdler. Bunun mahiyetini anlamak zere otelden kp hkmete
doru giderken bir polis dn akam istasyonda alnan pasaportumu
iade etti. Bana sorulmakszm k vizesi yaplmt. Antakya ile
telefonla konumak istedim. Telefon dairesinde kimi istiyorsam onu
Antakyada resm bir daireye aracaklarn, baka suretle konumak
mmkn olmayacan bildirdiler. T elgraf ekmei dndm.
Telgrafmn delegasyon tarafndan vize edilmedike ekilemeyeceini
beyan ettiler. G ya bu tedbirler umum olarak intihap iin ahnmt.
D RTYO L D A TOPLANMA
skenderunda bu suretle gz hapsine alndm grerek Drtyola

dnme kararn verdim. Antakyada vaziyetin idare edilmesini, Drt
yolda bizimle temas ve muhabereye geilmesini Abdlgani Trk
mene yazp mektubu da skenderundaki arkadalara braktm. Otel
den istasyona geldim. Trenin hareketine kadar polis komseri eski
bir mektep arkadam Ltfi, polis mfettii Agopla beraber gya
34 HATAY N A S IL KURTULDU?
beni dostasna teyi ettiler. Bunu grenler polis nezaretinde Trki

yeye geri evrildiimi tahmin etmilerdir. Drtyola geldim. Vaziyeti
telgrafla Ankaraya bildirdim. O gn akam T ayfur Skmen de
Drtyola geldi. Antakya ve skenderundan kaak yollardan gelen
birka arkada, hudut harici edilen Cell Seluk bize iltihak ettiler.
Trklerin intihaba itirak etmemek iin imdiden evlerinden kma
maya baladklar, alnan fevkalde asker tedbirler, skenderunda
maruz kaldmz muamelenin akraba ve dostlar arasnda infial
uyandrmas, Gellin tevkifi, baz arkadalarn srgn edilmi olmas
gibi olaylar hep bir araya gelince umum bir heyecann balangc
kendiliinden hasl olmutu. Bunu iln ve istismar etmek gerekti.
V aziyeti Anadolu Ajansnn ve Trkiye gazetelerinin neretmeleri
umum efkrda, bahusus bizim mntkada heyecan arttrd.
Antakyada Trklerle Fransz ve Suriye otoriteleri arasnda tam
gerginlik balamt. ntihaba itirak etmiyenlerden hapsedilenlerin,
muhtelif sebeplerle tazyike urayanlarn says oalmt. Mfredat
ile bize gelen malmata gre Antakyada halkn yzde 95i, dier
kazalarda da kahir ekseriyet intihaba itirak etmemilerdi.
Hududa iltica edenler ve civar ehirlerden gelen hemerilerle
Drtyolda epeyce kalabalk bir gurup tekil ediyorduk. Her ey derhal
telgrafla Ankaraya Dahiye Vekletine bildiriliyordu. Biz de ce
nuptan gece gndz muntazam haberler alyorduk. Drtyolda parti
kanaliyle bize verilen ziyafete sivil ve asker zevat da itirak etmiti.
Drtyol halknn ve etraf kyllerinin de itirakiyle byk bir ka
labalk, bu ziyafeti deta bir gece mitingi haline getirmiti. Davul
lar, zurnalar, nutuklarla toplant H atay istikllinin balangc oldu.
Trk gazeteleri hep bir azdan buna dair yazlar, byk balklarla
haberler neretmeye baladlar. Baz gazetelerin husus muhabirleri
Drtyola geldiler. Srgne gnderilen arkadalarmz Ankarann
mdahalesi ile serbest brakldklanndan aramza katldlar.
Antakyaya yazdmz mektuplar artk Halk Partisi Bakan Ab-
dlgani Trkmen adna yolluyorduk. Oradan gelen yazlar da hep bu
imza ile gnderiliyordu. Bu suretle muhabere yalmz parti ile ve mun
tazam ekilde temin edilmiti, intihap hezimetinin acsn karmak
iin Fransz ve Suriyeli memurlar, Trklere fena muamele yapmakta
ileri gittiklerinden mahall otoriteler ile Trkler arasnda messif
vakalar balamt. Atatrke u telgraf ektik:
HATAY NASIL KURTULDU ? 35
Zulmn, tazyikin ve her eyin sarsamad inan ve imanla kurtulu

larm bekleyen H atay Trkleri ulu nder Atatrkn tarih vaadlerine
ve K am utay daki iaretlerine snarak resm kuvvet ve iddet karsn
da Suriye intihabna itirak etmediler. Buna mukabil Fransz ida
recilerinin ve Suriye hkmetinin yapmakta olduklar tazyik Hatayh-
lar bir kat daha heyecana drd. Son haddine ve tahamml edil
mez bir dereceye varan heyecan byk kurtarc Atatrkn ayak
larna kapanarak arzetmeyi Hatayllar bize erefli vazife olarak
emanet ettiler .
Ha t a y d a kan li h d is e l e r
Bir gece skenderun dan, bir tezkere ile yle bir haber geldi:
Antakyada halk ve hkmet kuvvetleri arpt. Silh teatisi devam
ediyor. Tafsilat veremiyeceim .
Kanl vukuat kmasn arzu etmiyorduk. Bundan ekinilmesi-
ni daima tavsiye ettik. Hatt bizden gelip silh isteyenlere imdilik
buna lzum olmadm, icap ederse Trk ordusunun ii hemen hal
ledecei cevabn veriyorduk. Bu muhtasar tezkere cammz skt. Der
hal husus posta gndererek malmat istedik. Sabaha kar u tafsilt
geldi: Antakyada kpr bandan A d aya doru giden bir ocuk kafi
lesine muhaliflerden Mehmet Adalmn evinden silh atlm, bir iki
ocuk sama taneleriyle yaralanm, ocuklarn feryadlan ve silh ses
leri iitilince halk o tarafa doru hcum etmi, kalabahk buradan ba
ka istikamette dier bir muhalifin evine (Mustafa Kuseyri Evi) doru
gelmi ve ev talanmtr. Evden kalabahk zerine silh atldndan
karlkl silh teatisi balamtr. Fransz kumandan zrhl otomo
biller, makineli tfeklerle vaka mahalline gelmi ve ev sahibi Halepe
karlmtr. Bu hdisede maalesef iki Trk genci ehit olmutur.
Ce n e v r e y e o d
9 Aralkta Ankaraya arldk. Bavekil smet Paa bizi

meclisteki dairelerinde kabul ettiler. Vaziyeti iyi idare ettiimizi,
bundan memnun kaldklarm, ii artk Hkmetin ele aldm iyi
netice mit ettiklerim sylediler. Biraz sonra parti genel sekreterlik
makamnda kr K aya, bu akam Cenevreye hareket edecek olan
heyetle beraber benim de gideceimi bildirdi. H eyet Hariciye Vekili
Tevfik Rt Arasn riyasetinde murahhss olarak Haan Rza Soyak,
36 HATAY NASIL K URTULDU?
Numan Menemenciolu ile mavirlerden teekkl etmiti. 15 A ra

lkta Cemiyet-i Akvam Konseyi fevkalde bir toplantda sancak
meselesini grecekti. O gn saat lo da Cemiyet-i Akvam bina-
smn konsey itimama mahsus salonunun koridorlarnda Fransz
murahhaslariyle birlikte balar fesli Suriyeli grdk. Biri sken
derun M aliye Reisi ve Alevlerin lideri Haan Cebbare idi. Bunlar
sancak hakknda kardklar beyannameyi datyorlard.
GEMYET- AKVAM DA
Konsey toplantsnda Dr. Tevfik Rt Aras davamz terih etti.

Fransz murahhas ViUenau davann Cemiyet-i Akvamla aramzda
halli icap eden bir mesele olduunu ileri srd. kinci gn toplanmak
zere celse kapand. Otele geldiimizde Suriyelilerin beyannamesine
mukabelede bulunmak zere biz de bir beyanname hazrladk. A n
takya, skenderun ve havalisi Trkleri adna beyannameyi imzaladm.
Asln Cemiyet-i Akvam ktib-i umumiliine, suretini de delegasyon
lara, Hariciye nezaretlerine gnderdik. Beyannamede Antakya ve s
kenderun havalisi Trklerinin istikll iin mill mcadeleye atldk
larm, buradaki Trk ekseriyetinin yllardanberi maruz kald taz
yiklere, zulmlere, son defa Suriye intihabna itirak etmediklerine,
bu yzden vuku bulan hdiselere iaret etmitik. Ertesi gn konsey
toplantsnda sve murahhas Santlerin raportrl kabul edildi ve
Fransa, Trkiye Hkmetlerinin skenderun Antakya ve havalisi
hakknda ortaya konan meselenin esasnn tetkikim konseyin Ocak
itimama talik etmekte mutabk kaldklarn mahede ile her iki
hkmete, bu arada mzakerelerine raportrle sk temas ederek
devam etmelerini tavsiye eder karan alnd. Kararn 3 nc ve 7 nci
maddelerine tevfikan konsey reisi tarafndan bitaraf mahit tyin
edildi. Trkiye murahhas karara mstenkif kalmt. Cenevreden
Parise gittik. Paris te hariciye vekili Dr. Aras, Bavekil Leon Blum
ve hariciye nazr Delbosla grt.
H A TAY ERGNLK CEM YETLER
Biz Cenevrede iken arkadalarmz tarafndan stanbul, Drt

yol ve Mersinde Hatay Erginlik Cemiyeti ubeleri almt.
Beni de Drtyol ubesi reisliine semilerdi. Tayfur Skmen u
belerin umum mmessili vazifesini grecekti. Cemiyet, Ankarada
HATAY NASIL K URTULDU? 37
H atay Egemenlik Kurum una bal olacakt. Matbuatla temas et

mek iin benim bir mddet stanbulda kalmam, Drtyol ubesi
nin Tayfur Skmen tarafndan idaresi uygun grld.
Atatrkn intihap etmi olduu H atay bayra cemiyetin yer
letii binalara hemen asld. Atatrkn koyduu H atay ad dil ve
gnllere yerleti.
CEM YET- AKVAM MAHTLER
Cemiyet-i Akvam mahitleri H ataya gittiler. H atayda dava

lehinde byk gsteriler yapld. Fransz idarecileri H atayda Trk-
lerin resm bir teekkl olmadn ileri srmlerdi. Bunun zerine
Halk Partisinin messislerinin resmen mracaatla partiyi tescil ettir
meleri icap etti. Artk protesto ve ikyetler hep parti tarafndan
yaplyor, her eye parti muhatap oluyordu.
A TAT R K N CENUBA DORU SEYAH ATLER
Bu srada Atatrkn cenuba doru seyahatleri ve Eskiehir

mlkat her tarafta heyecan uyandrd. Seyahate klmadan bir gn
evvel stanbul Valisi Muhittin stnda, Dolmabahe sarayndan
Emniyet Mdrne telefon ederek benim hemen Ankaraya hareket
etmemi temin etmelerini sylemiti. Ankarada doruca Emniyet
Umum Mdr kr Skmensere gittim. Eskiehirde Haan
Rzaya geldiimi telefonla haber verdi. Atatrkn, H ataya yr
mek zere yola km olduunu, bunun iin smet Paay, Fevzi
Paay, Vekiller H eyetini Eskiehirde kendisine mlki olmak zere
ardklarm, ordu kumandan zzettin Paanm Konya istasyonunda
beklemesini emreylediklerini anlatt. Akama doru Atatrkn,
Konya zerinden Kayseri yoluyla Ankaraya gelecekleri, Hkmet
erknmn Ankaraya avdet etmekte olduklar renildi. Gece istas
yonda Haan R za Soyak yann ktisat Vekili Cell Bayara gitmemi
syledi. Eskiehir mlakatnda H ataya ktisad yardm yaplmas
grlmt. ,lktisat Vekili H atayn ktisad durumu ve yaplmas
mmkn olan yardm ekilleri hakbnda benden bir rapor istedi.
Mahitler, H ataydan dnmlerdi. 27 ocak 19 37 tarihinde
Milletler Cemiyeti Konseyinde Santler raporu kabul edildi. Raporun
38 HATAY NASIL KURTULDU ?
esaslan dahilinde bir stat ve anayasa hazrlamak zere Trkiye,

Fransa, Ingiltere Belika ve Hollanda hkmetlerinin birer mmes
silinden mrekkep bir mtehassslar komitesi tekil edildi.
Komiteye Trk murahhas tarafndan sunulacak projeyi hazrla
mak zere Ankarada Hariciye Vekletinde Numan Menemenciolu-
nun riyasetinde toplanan heyette ben de mavir olarak bulundum.
20 ubat 19 3 7 de Cenevreye tekrar gittik. Mtehassslar komitesinin
grmelerinde mzakerelerin Trk projesi zerinde cereyan etmesi
kabul edildi. Mehemenciolunun hastalanmas dolaysiyle bir ay
lk fasla ile mzakereler ay srd ve neticede H atay stats ve
anayasas meydana geldi.
H ATAY STATStj V E ANAYASASI
Stat, hulsaten U esaslar dahilinde umum hkmler ihtiva

ediyordu: Sancan hudutlar 19 3 7 de tesbit edilmi olan kadastro
snrlar olacakt. Sancak dahil ilerinde tam istiklli haiz ayr bir
varlk tekil edecekti. Haric ileri Suriye Devleti tarafndan idare
edilecek, gmrk ve para ileri Suriye ile mterek bir idareye tbi
tutulacakt. Stat ve Anayasaya riayeti temin maksadiyle Milletler
Cerniyeti Konseyine bir murakabe tevcih edilecek ve Milletler Cemi
yeti bu vazife iin Sancakta mukim Fransz tabiiyetinde bir delege
tyin edecekti.
Anayasann umum hkmleri 27 Ocak 19 37 tarihinden evvel
iktisap edilmi olan haklarla imtiyazlar ve mevcut kanunlarla
nizamnameleri, mme vazifelerine yaplm olan tyinleri tan
makla beraber teri kuvvet iin iki dereceli intihab ve birinci
derecede mntehiplerin kendilerini, Milletler Cemiyeti namna i
gren komisyon-i mahsus delegeleri huzurunda, cemaatlerden birine
kaydettirmelerini emrediyordu.
te bu suretle H atayda Milletler Cemiyeti marifetiyle intihap
yaplacakt. ntihapta oy vermeleri iin Trkiyedeki H atay doum
lular birer birer veya kafile halinde H ataya sevkedilmeye baland.
Fakat intihap heyeti henz gelmemiti ve intihaba uzun bir zaman
vard. Tayfur Skmen, H atayda arkadalarmz arasnda istirkap
hisleri yznden ihtilf kdgn syledi ve bunun bertaraf edilmesi
iin behemehal orada bulunmamza lzum gstererek benim ve Rasim
Yurtm anm hemen Antakyaya gitmemizi istedi. Bizim iin orada
henz i grmek zaman gelmedi. Vakti gelince elbette gideceiz
dedikse de Ankaradan vaki olan tebligat zerine stanbuldan ayrldk.

stanbulda iken Drtyol Erginlik Cemiyeti kanaliyle Antakya ve
skenderunda Alevlerden 15.000 kiinin intihapta Trk listesine rey
vermelerinin temin edildiini, keyfiyetin Ankaray a bildirilmi oldu
unu Tayfur Skmenden iittik. Bu haberin cidd bir mahiyet tama
dn, bu ,yolda yaplan mesainin heder olacan iddia ettik. Fakat
bu iler Dahiliye Vekleti kanaliyle ve Drtyol Erginlik Cemiyeti
vastasiyle cereyan etmekte olduundan bizim szlerimiz nazar dik
kate alnmyordu. Yalnz Numan Menemenciolu mtalamza iltihak
etti. H ataydan alman malmat Drtyolda Erginlik Cemiyeti namna
Tayfur Skmen tarafndan Ankaraya bildiriliyor, Ankaradan gelen
emir ve talimat da yine Tayfur Skmen eliyle Drtyoldan H ataya
gnderiliyordu.
Antakyadaki Halk Partisinde baz deiiklikler yapld. Bir heyet-i
faale ihdas edildi. Bunun zalarn, Tayfur Skmen Ankarada Ege
menlik Kurum una u ahslar (Abdurrahman Melek, Rasim Yurtman,
Abdullah Mrsel, inayet Mrsel, Vedi K arabay, Dr. Ved Bilgin)
olarak bildirmiti. Beni H eyet-i faale reisliine semilerdi.
1938 ylbanda H ataya giderken Ankaraya uradk. Bize teb
ligat yaptran Emniyet Um um Mdr kr Skmenser ile g
rtk. H ataya gitmemizin erken olduunu sylemekle beraber ora
daki ilerden parti faal heyeti sfatiyle beni mesul tanyacaklarn,
bu heyetin mstakbel H atay kabinesi olabileceini, parti tekilt
nn ise heyet-i umumiyesiyle mstakbel H atay devletinin iskeleti
addedildiini, bir gn n bir lzum karsnda bu tekiltn hemen
hkmet dairelerini igal ederek ele geirmelerini proje olarak tasav
vur eylediklerini anlatt. Bana vermek istedikleri vazifeyi kabulde
tereddt gsterdim. O gn akam st beni tekrar dairesine aran
kr Skmenser, H atayda vaziyeti lehimize neticelendirmek iin
nasl hareket edilmesini mnasip greceksem katiyen tereddt et
meksizin yle yapmam, iin zn bana tevdi ettiklerini, icap eder
se her trl imknlar hazrlyacaklarm syledi.
Hariciye Vekili Dr. Rt Arasn da ziyaretine gittim. H atayda
her ii bendef beklediklerini, Trkiye hriciyesini Fransz hriciyesi
ile kar karya getirecek ahval ve hdiselerden tevakki etmemizi,
sulh yolu ile dvann halledilebileceim, harbe meydan verecek se
beplerden ekinmemizi, Franszlara politika ile hull ederek onlara
hdiselerin tabi seyirlerini kabul ettirmemizi tavsiye etti ve muvaf

fakiyetler diledi.
Ylba gecesini Toros Ekspresinde kutladk. Rasim Yurtm an
A danaya indi. Ben Drtyola gittim. Drtyolda bsbtn baka
bir hava ile, etecilik havas ile karlatm. H atayn Altnz mn
tkasndan bir arkadamz ky ky dolaarak ete reislii yapabi
lecek kimseleri Drtyol a dvet ettiini haber aldm. ki gn evvel
Ankarada grtklerimi, yaplan tavsiyeleri, halbuki burada esen
havann baka olduunu Tayfur Skmen e ve arkadalara anlattm,
tki ktan hangisinin daha doru olduuna, parti ahmalanna. A n a
vatandan rey vermek iin gnderilenlerin iae durumuna dair uzun
boylu mnakaalarla geceyi geirdik. Aramzda Emniyet Um um M
drlnn oradaki husus memuru da bulundu. Netice itibariyle
fikirlerimizde ksmen mutabakat hasl oldu. Ayrca T ayfu r Skmenin
Antakya Bakonsolosu Firuz Kesimle olan anlamazlklarn dinledik.
Ertesi sabah otomobille skenderuna giderken hudut karakolunda
delege Gerreaux ile karlatk. Benim ve Abdullah Mrelin isim
ve pasaportlarmz karakolda kaydederlerken Gerreaux da bize dik
dik bakyordu.
A N T A K Y A DA DURUM
Antakyada grlmee deer yle bir manzara va rd : Sokaklar

da kafile kafile isiz insanlar dolamakta idi. Bunlar intihapta rey
vermek iin gnderilmi H atay doumlu kimselerdi. Polisler ve jan
darmalar hariten gelenlerle, ehirde dolaanlarda silh aryorlard.
Trk Halk Partisine mukabil UsbetI-Amelil-K avm i ve Vahde-
tl-Arabiyye namlar altnda gayr-i Trk unsurlardan mteekkil
bir cephe kurulmutu. Her iki taraf arasnda bazan sz, ta ve sopa,
bazan da silhl tecavzler eksik olmuyordu. Fakat byk vakalara
meydan verilmiyordu. Geen yaz Antakyada Hkmet Caddesindeki
garajn nnde taknlk yapan Suriye taraftarlariyle birka Trk
arasnda silhl bir arp'ma olmutu. Trklerin istemeyerek katldk
lar bu garaj vakasndan sonra kanl hdise kmamt. Garaj vaka
s mnasebetiyle asker kuvvetler Antakya Halk Partisi binasn bas
mlar, defterlerini, evrakn almlar, idare heyetini tehdit ederek
Drtyola karmlard.
Antakyadaki durum yznden Bakonsolos Firuz Kesimle Drt
yolda bulunan Tayfur Skmenin aras almt. Kanl hdiseler
karlmasn iltizam eden Drtyolun emir ve tavsiyelerine Firuz

Kesim, bilkis hdise zuhuruna mni olunmas yolunda cevap ver
dii iin aralarnda anlamazlk balamt.
Parti merkezinde hummal faaliyet vard. Hararetli ahmalara
ramen ortada ne koordinasyon ne de verimli randman mevcuttu.
Yalnz neriyat ve protesto ileri olduka muntazamd. Propaganda
kolunun gayr-i Trk unsurlar zerindeki ilemleri dolaysiyle Trklk
deta pazarlk ve istismar mevzuu olmutu. Birka kuru fazla
koparmak sevdasiyle baz bedbaht insanlar kendilerim Trkle doru
ileri geri itip ekmekte byk bir maharet gsteriyorlard. Ankaraya
gnderilmi olan raporlarda Trk listesine rey vermek zere ka
zanlm olduklar bildirilen 15.000 gayr-i Trkten 15 kii dahi
ortada yoktu.
PARTDE ALIMALAR
Bize verilen direktif ve talimat dahilinde gen ve mnevver

elemanlar birer vazifeye getirmekle ie baladk. Ankaradan gelen
talimatnamede Heyet-i Faale Reisinin gsterecei herhangi bir vazi
fenin tereddtsz kabul edileceine dair husus bir madde vard.
Bu, benim iin byk bir kuvvet kayna oluyordu. Ancak Anavatan -
dan seim iin gnderilen kimselere Sizler H atayda mil olacaksnz.
Her eyi bize husus mektuplarla bildirin diye tavsiyelerde bulunul
mas bazan mkl durumlar yaratt. Yalan yanl malmat verili
yordu. Hariten gelen yksek tahsilli genlerin partide vazife almalar
eskilerin houna gitmedi. Um um vaziyeti grmek zere Bakon
solos Firuz Kesim, Parti Umum Reisi Abdlgani Trkmen ile top
lanp bir gece uzun boylu konutuk. Byk mesuliyet altnda bulun
duumuzu mdrik olarak hakik durumu Ankaraya bildirmenin
zarur olduunu ve Cenevreye gidecek olan son murahhas heyetin
hareketinden evvel Abdlgani Trkmenle benim Ankaraya gidip
vaziyeti anlatmamz kararlatrdk. Kararmz gizli tutacaktk.
Bizim birka gn iin H ataydan ayrlmamz baka mucip sebeplerle
rnaskelenecekti. Yalnz Firuz Kesim bu mlkat ve kararmz Ankara
ya bildirecekti.
Partideki almalarmzda faal heyetin kararlar, biri umum
reis vastasiyle Drtyol Erginlik Cemiyetine, dieri Konsoloshaneye
gnderilmek, bir dieri de dosyada braklmak zere, nsha
olarak zaptediliyordu.
SANCAKTA FRANSIZ DELEGES GARREAUX LE MLKAT
Bir gn stihbarat Dairesi tercman Jo z e f ziyaretime geldi;

teden beriden konuurken delege Garreauxun benimle grmek
istediini ve beni delegasyona davet ettiini syledi. K abul ettim.
Arkadalarma haber verdikten sonra ertesi gn muayyen saatte
delegasyona gittim. Garreaux, nzik ve sevimli bir adamd. Fakat
simasndan ve hareketlerinden mtereddit, mstehzi bir insan olduu
anlalyordu. Um um grmelerden sonra muhaveremiz H atay ve
H atay Halk Partisi mevzularma intikal etti. H atay kelimesini kullan
mak istemediinin anlalmasna ramen ara sra dilinden karyor,
bunun farknda olunca Sancak kelimesiyle tashihe kalkyordu. Millet
ler Cemiyetinin yapt statdeki ereve haricine kmamak artiyle
H atay intihabn adilne bir surette idare edeceini, fakat Halk par
tisinin bu ileri imdiden tevi etmek yolunu tutmu olduunu,
Trklerle iyi mnasebet tesis ve idame etmek istediini, burada Trk
cemaat namna siyas ve dar ileri grmek iin konuulabilecek
bir kimse bulamadn, Trk Konsolosunun yalnz Trklerle megul
olmakla kalmayp gayr-i Trk unsurlara da el uzattn syledi.
Ciddiyetinin derecesini anlamak iin, selefinin burada ok i
grdn, yollar, binalar, elektrik, su gibi imr ilerine ehemmiyet
verdiini, lkin Trklerin siyas haklar hususunda samim ekilde
hareket etmediinden memnun kalmadmz syledim. Ben onun
siyasetini takip edecek deilim. Trkleri her halde memnun edeceim
diyen Garreaux benden yle ise imdiden Suriyeh memurlarn yerine
Trk memurlar getirmekle ie bahyabilirsiniz cevabn alnca gz
lerini tavana dikti ve skte dald, mevzuu deitirmek istedi. Ben de
ayrlmak zere ayaa kalktm. Brakmad; bir sigara bir bira daha
ikram etti Arap Vahdeti Partisi ile sizin Halk Partisini birletiremez
miyiz? diye bir sual sordu. H atay Halk Partisine adndan da anla
laca vehile H atayda oturan her rka mensup kanun evsaf haiz
her ahs, programmza sadk olmak artiyle girebilir. Suriye ve Arap
politikaclndan vazgeen vatandalara Partimizin kaps daima
aktr yolunda cevap verdim. Bu cevap zerine gene sktla gz
lerini yukarya dikti. Bu defa ben kendisine unu sordum; ntihaptan
evvel buradaki Suriye memurlarnn resm nufz ve kuvvetlerini ber
taraf etmek niyetinde misiniz? . Dneceim diyerek szlerimi
kesip mevzuu tekrar deitirmeye kalknca ayrlmak iin msaade
istedim. Salonun kapsndan karken koluma girdi; holde Capitaine

Caconla oturan Arap Vahdeti liderlerini gstererek tanr msnz
dedi. Evet hepsiyle tanrm cevabn vererek onlarn birer birer
ellerini sktm, hatrlarn sordum. Sokak kapsna kadar Carreaux
ve Capitaine Cacon beni teyi ile bir daha grmek temennisini
izhar ettiler.
Mlakat bende deta bir komedya intiba hasl etmi, hele son
perdesindeki muhalif liderlerin uzun, krmz fesleriyle canl birer
kukla gibi arz- endam etmeleri biraz da beni korkutmak maksadna
matuf olduu mlhazasn yaratmt. Konutuklarmz, grdkleri
mi arkadalarma, Konsolosa anlattm ve bir rapor halinde Partiden
Erginlik Cemiyeti kanaliyle Ankaraya gnderdim.
Partiye Drtyol vastasiyle para gnderiliyordu. Gelen paralar
Umum Reis Abdlgani Trkmen namna almyor ve onun emriyle
sarfediliyordu. Biz ie balaynca bunu muntazam bte uslne
tbi tuttuk. Tekiltn genilemesiyle para kifayet etmez olmutu.
Hem de vaktinde gnderilmiyordu. Gerek mal durum, gerekse birka
gn evvel Bakonsolos ve Umum Bakan ile vermi olduumuz
karar mucibince Ankaraya gitmek lzumu bir kat daha artmt.
Abdlgani Trkmen bu seyahatten sarfnazar etti. Heyet-i Faaleden
mal ileri halletmek zere Dr. Abdurrahman Melekin Drtyola ve
icap ederse Ankaraya gitmesine lzum grlmtr eklinde yazl
bir karar alarak ve bu kararn bir suretini mutad vehile Konsolos
haneye, bir suretini de Umum Reise tevdi ederek Drtyola geldim.
Antakyadan ayrlmdan yalnz bir iki kiinin haberi olmutu. Drt
yolda Tayfur Skmen Ankaraya gitmemi istemedi. Aramzda ihtilf
kt. imdiye kadar mesaimize taallk eden her husus ile ilgili fikir
lerimizde mutabakat vard ve pek samim ekilde alyorduk. Heyet-i
Faale reisliinden istifa ettim. Bir ay kadar stanbulda kaldm. Bu
mddet zarfnda Cenevreye son bir defa daha olarak heyet gitmi
ve niha kararlar alnmt.
H a t a y d a n t h a p b a l iy o r
Cenevrede artk niha kararlar verilmi ve Milletler Cemiyeti

namna Komisyon-i Mahsus H atayda intihab idare etmek zere
yola kmt. Ben de Antakyaya dndm. Parti namna ntihap
Komisyonu ile temas ve muhabere etmek zere partide vazife aldm.
Ben stanbulda iken Firuz Kesim Antakya Bakonsolosluundan

merkeze tyin olmu, yerine Cell Karasapan gnderilmiti. Bu srada
Hariciye Vekili Dr. Rt Arasm Beyruta geldiini, Beyruttan da
Halep tarikiyle avdet edeceini iittik. Halep istasyonunda kendilerini
karlamak zere partiden kalabalk bir heyet halinde Halepe gittik.
stasyonda 200 kadar Hatayl toplanmt. Kalabalk arasnda beni
gren Refik Amir, Hariciye Vekilinin bulunduu salona beni gtrd.
Salonda Fransz ve Suriyeli sivil ve asker yksek ahsiyetler bulu
nuyordu. Rt Aras beni grnce boynuma sarld ve yannda yer
gsterdi. Resm ahslar ayrldktan sonra H ataydan gelenleri de
toplu olarak kabul etti. Hatayllarm alklar A ta ya selm ses
leri arasnda tren istasyondan ayrlrken Hariciye Vekili beni de
A danaya kadar beraber gitmek zere dvet etti.
15 Nisan 19 38 de H atayda seim ileri balad. Stat mucibince

Milletler Cemiyeti komisyonu nezdinde H ataydaki cemaatlerin m
messilleri de bulunacakt. Birinci dereceden mntahiplerin rey kartlar
her cemaat iin baka renkte tesbit edilmiti; Trkler krmz kart ah-
yorlard. Sandk balarnda, ehirde ve kylerde Trklerle dier unsur
lar arasnda, bazen de polis ve jandarm a ile kavgalar dmeler eksik
olmuyordu. Suriyeden kamyonlarla getirilen yabanclar bir saat iinde
rey verdikten sonra ekilip gidiyorlard. ntihap komisyonu da dahil
olmak zere btn resm otoriteler, Trklere her trl mkilt ka
ryorlar, gayr-i Trk unsurlara bilkis kolaylklar gsteriyorlard. Baz
resm ahslarn intihap brolarnda veya civarnda dolatklar ve
semenler zerinde tazyikler yaptklar grlyordu. Ak ve gizli
bir gayret Trk ekseriyetini akalliyete drmek iin elinden geleni
yapyordu. Krkhan kazasnn da kylerinde, yzlerce senedenberi
halis Trk olarak yaayanlar arasnda Snn Mslman yazlmak
isteyenler bile kmt. Halbuki Trk rkndan olanlar iin din ve
mezhep farklarna gre bir ayrl stat dahi kabul etmemiti.
ntihap bitaraf ve adilne idare edilmedii iin Trklerde iti
matszlk uyandrd. Kanun olmayan vakalar hakknda ntihap
Komisyonuna parti tarafndan protestolar yazlmakla beraber parti
namna Komisyon heyetiyle ifah temaslar da yaplyordu. Buna
ramen mevcut politik hava ve mdahaleler bertaraf edilmediinden
parti, vaziyeti Trkiye Gumhuriyetine, Fransa Hkmet ve Milleder
Cemiyetine bildirmek lzumunu duydu ve mteaddit telgraflarla m-
racaatlarda bulundu. Memlekette emniyet ve asayi her tarafta bozul

mutu. Mntehiplerin sandk balarna selmetle gitmeleri her tarafta
mmkn olmuyordu. Bundan baka sandk balarnda, bahusus ky
lerde kanh hdiseler de oluyordu. Emniyet ve asayii teminle mkellef
olan hkmet kuvvetleri hep birden Trkler aleyhine alyorlard.
Bir gn skenderunda delege muavini De M inguei tesadfen
grdm; konuurken Trk-Fransz dostluunun tarih gnler geir
mekte olduunu, H atayda intihap ilerinin her iki devlet iin de iyi
netice vermiyeceini, en doru siyasetin, Milletler Gemiyetini kartr
makszn H atay dvasm Trkiye ve Fransann dosta halletmeleri
olacan, nazar dikkati celbeden bir ifade ile, anlatt. Bunun ahs
mtalas olduunu da ilve etmeyi unutmad. Muhavereyi ve bundan
edindiim intiba bir mektupla skenderun Konsolosu Fethi Denli
vastasiyle Ankaraya bildirdim. Bu srada Delege Garreaux ve Ba
konsolos Karasapan Ankarada bulunuyorlard.
D ELEGE GARRAUX H A TA Y d A SON GNLERNDE
ntihap kanl safhalar arzetmeye balad. skenderun, Antakya,

ve Reyhanhda arpmalar oldu; her tarafta asayisizlik yznden
intihap brolar alamaz hale geldi. Asayisizliin dzeltilmesi
bahanesiyle kumandan Collet, milis kuvvetleriyle am dan Antakyaya
getirilmiti. Collet, Suriyede isyanlar iddetle bastrmak, asmak ve
kesmek, ehirleri, kyleri yama ettirmek gibi kahhar ve cebbar hare
ketleriyle tannmt. H ataya gelmesi, iyilikten ziyade ktle del
let eder phelerini uyandrd; hatt yabanc unsurlar tarafndan bu
keyfiyet, Trklerin imhasna matuf bir tedbir olarak gsteriliyordu.
Yalnz Bakonsolos Karasapan, Colletnin Trklere sempati gster
diini, delege Carreaux ile halledilemiyen meselelere tavassut edece
ini vaad etmekte olduunu bize anlatt. Hakikaten kk bir iki
mesele iin Bakonsolosun telefonla mracaatlanm Gollet, hemen
mspet ekilde neticelendirmiti; hele Cell Karasapana Benden
bir ey istediiniz zaman klaya telefonla bildirecek yerde mektup
yazn, nk telefon muhaveresini delege Carreaux kontrol ettiriyor
yolundaki szleri, bizde mevcut pheleri azaltmaa balamt. Asker
mm taka kumandam sfatiyle Colletnin Trklere gsterdii sempatiye
tamamen zd olarak delege Garreaux pek sert vaziyet almt. Reyhanl
vakasnda bizzat mfreze kumandanl yaparak Halkevini basmas,

intihap komisyonu zalariyle sk temaslar bulunan baz Hristiyan
ve Alevleri fazla taknla sevketmesi, Carreauxnun aikr surette
Trkler aleyhinde almakta olduunu gsteriyordu. Bundan baka
Bakonsolosun onunla her temasnda fena intibalarla ayrlmas, Anka
rada sz vermi olduu icraattan hi birini yapmamas, Antakya Bele
diye Meclisine Trk za almak hususundaki vaadini dahi pazarlk
mevzuu yaparak atlatmaa almas, iyi niyetle hareket etmediine
birer misal tekil ediyordu.
Antakya ehri, tel rgler ve barikatlarla iki cepheye ayrlm
bir harp meydan manzaras arzediyordu. Resm daireler, arlar
kapal idi; herkes her an vukuu melhuz hdiselere intizar etmekte idi.
Trk mahallelerini muhtemel taarruzlardan korumak iih eski ih
tiyat zabitleri ve parti polis tekilt tarafndan gece devriyeleri
ihdas edildi; ke balarna nbetiler dikildi. Cephelerde ve ehrin
baz semtlerinde Colletnin inzibat kuvvetleri ve Cezayirli Fransz
askerleri dolamakta, nbet beklemekte idi. Bununla beraber baz
yerlerde kavgalar, arpmalar oluyordu. Bir gece Drtayak mahalle
sinde bir Ermeni mlzmn kumandasndaki jandarmalarla silhl bir
msademe neticesinde iki jandarm a neferi lmt. Bakansolosunj
resm otomobili ile dolarken, iki yerde tecavze maruz kalmas,
Trklerin pek gergin olan sinirlerini bsbtn tahrik etti; 2 haziran
gn konsoloshane nnde yaplan muazzam nmayii m teabp
kanl vakalar oldu. O gn Karasapann delege nezdinde enerjik
teebbs zerine kumandan Collet, inzibat ilerini eline aldndan,
sahneye daha faal bir rolle kt. Asayisizliin artmas, hkmet
kuvvetleri ve Arap cephesine mensup unsurlarla Trkler arasnda
vukuatn tevali etmesi sebebiyle intihap ileri resmen be gn tatil
edildi. Garreaux, Ankaradaki vaadlerinden hi birini, bu meyanda
Antakya Belediye Meclisine Trk za ahnmasn dahi tahakkuk
ettirmemiti.
FRANSIZLAR DAREY BIRAKIYORLAR
4 haziran 1930 sabah bakonsolosla delege arasndaki sert

konumalar son haddini bulmu ve ba;konsolos pasaportunu isteyerek
H atay terkedeceini bildirmiti. Bu haberin iitilmesi zerine hepi
mizde artk dvann kuvay-i milliye ile halledilebilecei kanaati
HATAY NASIL K U RTU LD U ? 47
hasl oldu. Bu yolda almak zere hazrlanmay dnrken, saat

11 de Amerikan sar- Atika Hafriyat Heyeti Reisi komum bana
gelerek, delegasyondan delege muavini De M inguein telefon ettiini,
benimle grmek zere imdi geleceini haber verdi.
O n dakika sonra De Mingue geldi ve T rk -Fran sz dostluk
mnasebetleri son saatlerini yayor, tarihe kar hepimiz mesul
olacaz, kk bir dvadan byk bir mesele karmak her iki taraf
da mehul kbetlere srkleyebilir. Elele vererek buna mni olmaa
ahalm. Biz mnevverlere den vazife budur. Size H atayn idaresini
terkedelim. m it ederiz ki bu ekU, siz Trkleri tatmin edecektir. Biz
de memnun kalacaz dedi. Ben, bu teklifinizi ne sfatla yapyor
sunuz? diye sordum. Nim resm bir sfatla, teklifi kabul ettiiniz
takdirde Fransz mmessili sfatiyle cevabm verdi, idareyi ne art
larla brakacaksnz? sualime de istediinizi yapmak artiyle!
demesi zerine, buna imdi sz verebilirsiniz, fakat fiiliyatta icraa
tma mni olmaa ahrsamz ne yaparz! dedim. H ayr byle bir
ey grrseniz hemen istifa edip ekilirsiniz cevabn verdi. u
halde ben idareyi aldktan sonra istifaya mecbur olarak ekilirsem
Trkiye ile harbi gze almahsnz. nk bu teklifinizi ve artlarnz
imdi gidip bakonsolosa syliyeceim. Eer Trkiye Hkmeti
bana, vazifeyi kabul et, derse kabul edeceim. Dvamzdan, prensip
lerimizden hibir ey feda etmiyerek bunlarn tahakkukuna alrm,
craatma mni olmak, Trk dvasna mni olmak telkki edilecektir.
Teklifinize kat cevab bakonsolosumuzdan ahrsnz, cevap mspet
olduu takdirde buna mteallik dier hususlar da kendileriyle karar-
latrrsmz diye vaki beyanatm zerine De Mingue, szlerinizi
ehemmiyetle kaydediyorum, Hil&nda tarafmzdan hareket edU-
miyeceine teminat veririm. Grtklerimizi imdi delege Garre-
auxya tafsiltiyle bildireceim. Bakonsolosla grsnler diyerek
memnun ve mtebessim bir ehre ile teekkr ederek ayrld. Ben de
hemen konsoloshaneye gittim. Konsoloshanenin etrafnda Gezayirli
askerler nbet tutuyorlard. Gell Karasapan, yannda Anadolu
Ajans Muhabiri Ihsan Cemal Karabucakla beraber cam sk n tl
ve pek asab bir halde bagajn hazrhyordu. Bir iki saate kadar ayrl
mak zere olduunu syledi. De Minguenin bana gelip yapt teklifi
ve aramzda geen konumay aynen anlatnca yle ise Ankaraya
ikinci bir telgrafla vaziyeti bildirelim diyerek u telgraf ekti: imdi
yeni bir teklif karsmdayz. Son karanmzm tehirini rica ederim.
48 HATAY NASIL K U RTULDU?
Payastan telgrafla greceim . Telefonla da delegeden randevu

ald. Oradan kp partiye gittim. Partide idarenin bize braklacana,
bu hususta bana teklif yapldna dair havadis vard. Soranlara ha
berim olmadn sylyordum. Meseleye bizim taraftan Karasapan
ve hsan Cemalden baka henz kimse vkf deildi. M eer havadis,
Franszlarn adamlar vastasiyle delegasyondan De M inguenin bana
geldii dakikada szm ve yaylmt. Saat s de beni konsoloshaneye
ardlar, Karasapan, delegenin tekliften haberdar olduunu, ancak
bunu De M inguenin ahs bir teebbs mahiyetinde karladn,
kendisinin tamamen bu fikirde olmadn, mahaza menfi bir mda
halede bulunmyacan sylediini anlatt. u halde vaki olan teklif
tam ve cidd deildir diye dndk. Acaba Karasapanm bu sabah
Ankaraya burada anlamak midi kalmamtr, son tedbirlerinizi
almamz rica ederim, pasaportumu istedim diye verdii ak telgraf
zerine vakit kazanmak iin bir oyunu karsnda m kaldk! Yoksa
Fransz otoriteleri arasnda ihtilf m var? Neye hkmedeceimizi
kestiremiyorduk. Bir taraftan da idarenin bize terkedildiine dair
ayialar dolayordu. Akam st Garreauxnun delegelikten azl-
edildii, yerine kumandan Colletnin delege ve asker kumandan
tyin edildii haberi kt. Gece Collet, bu haberi telefonla bakon
solosa bildirdi. Ertesi gn ahval sknetle geti. 5 haziran sabah
Karasapan bana Colletye gidip grmemi ve vazifeye balamam
tebli etti.
Delegasyon binas ayn zamanda bir asker karargh olmutu;
sngl askerler, seferber zabitler, Colletnin mesai odasnda harita
zerinde almalar, yerlerde telefonlar, tfekler grlyordu, tik
olarak tamdm kumandan Collet siyah ve parlak gzleriyle zeki,
cidd ve karakterli bir insan intibaim veriyordu.
iyi bir kolaborasyonla, ileri istediimiz gibi inta edebileceimizi,
muvaffak olduumuz takdirde Trk - Fransz mnasebetlerine yardm
ederek memleketlerimize hizmet etmi olacamz, H atay dvasnn
Atatrkn dvas olduunu bildiim, bir asker olarak Atatrk
ok sevdiini, ahval ve muameltta objektif hareket edersek isabet
edeceimizi, birbirimize kar muavenetlerimizi esirgemememizi,
mtevazi bir lisanla syledi. Bununla beraber gayemize yetimek iin
istical edilmemesini istedi, stat mucibince bize her suretle yardm
edeceklerini, buna mukabil bizden istedikleri hususun Fransz haysi
yetini ihll etmemek olduunu ilve etti. Hangi daireyi igal edeceimi
HATAY NASIL KURTULDU? 49
sordu. Belediye dairesini tercih ettim. Bunu Belediye Reisi Ethem

ivelek ten istemelisiniz deyince ben bu isimde Belediye Reisi tan
myorum, hatt kaymakamnz dahi cevabn verdim. Collet glerek
De Minguexle bunlar da grtnz m? yerlerine kimleri getire
ceksiniz? sualinde isticl gsterdi. tiraf ederim ki, bu mevkilere
kimleri yerletireceim henz hatrma gelmemiti. Bu beklenmedik
sual karsnda birden Belediyeye Vedi Mnir K arabay, Antakya
Kaymakamlna da Sreyya H a le fi istedim. Vedi M nir Karabay,
Belediye iin uzun boylu dnsem dahi bulabileceim en mkemmel
namzetti. Sreyyaya gelince, Krkhan kaymakam iken intihap
mnasebetiyle bu vazifeden ayrlm olmas, Franszlara muber olarak
partide bizimle almas, anszn ismini hatrma getirtti. Buna Me-
salih-i Hassa Zabiti hemen itiraz etti. Ben ismi tekrar edince Collet
etrafndakilere Siz karmayn! ktibine de her ikisinin de kararn
hazrla! diye emretti ve muvaffakiyet diledi. Oradan doru Belediye
dairesine vazife bana gitmek zere ayrldm. Beni kapda bekliyen
bir arkada yanma muhafz almtm. Yeni Gn gazetecileri de iltihak
ettiler j Belediye dairesine gittik. Bizi gren memurlar n bir tel
ald. Daire ksmen kapal ve muamelt tamamen durmutu.
V A L OLARAK E BALAMA
(6. V I . 1938)
Odam a girip henz sandalyama oturur oturmaz, tehacm ile

karlatm. Gittike oalan bir akn halinde tebrike gelen binlerce
Trk bu asl hareketleriyle yllardan beri duygularna, emellerine
tercman olabilmenin mkfatn veriyorlard. Yine halkn alklan
ve polislerle jandarmalarn ihtiram ktas kesilerek selmladklar
T .C . Bakonsolosu Cell Karasapan resmen tebrikime geldi. Gn
lerce sren tebrik merasimi bana H atayn en cra kelerinden
koup gelen hemehrilerimle grmek frsatn verdi. Birok tebrik
mektup ve telgraflar aldm. skenderundaki ecnebi konsoloslarla
ecnebi kolonileri de tebrikime geldiler. Antakyada bulunan Amerikan
sari Atika Hafriyat Heyeti ve bunlar vastasiyle on gn evvel tamm
olduum Beyrut Amerikan Konsolosu husus alka gsterdiler. On gn
evvel benimle ilk grmesinde Amerikan Konsolosu maksadmz
ve prensiplerimizi, bahusus Hristiyanlara, Ermenilere asla hasma-
ne hislerimiz olmadn rendikten sonra bize itimat hasl etmi
olmaldrlar ki Amerikan gazetelerinin yanl haberlerle dvamz

baka ekilde anlamamalar iin H ataydaki muhabirlerini Trklerden
hsan Cemal Karaburak gibi olgun bir zatn semesini rica ettiler.
imdiye kadar geen grlt ve patrtlarda Ermenilerin fiil
husumetleri grlmemi, hatt Arap vahdetileri blokuna dahil
olduklar halde onlara dahi fiil yardm ettikleri iitilmemiti.
Gaye ve prensiplerimizden hibir ey feda etmeksizin mesuliyet
mevkiine geldiime ve maksadmz tahakkuk ettirmek yolunda al
acama dair halka ve umum efkra, itimat telkinine altm.
Sancak dahilinde cins ve mezhep ayrmyarak btn vatandalarn
tam bir msavat dairesinde muamele greceklerini, byk kk
memurlarn hibir siyas cereyana kaplmyarak hkmetin kanun
ve emirlerine gre bitarafane almalarn tmim ettim.
Bir ksm Hristiyan ve Alevler ile Snn Araplar muhalif cep
hede birletikleri iin tebrikime gelmediler. Muhalefetlerine devam
ettiklerinden dkkn ve maazalarm da amyorlard. Suriye gazete
lerine fena haberler yetitirmekten vaz gemiyorlar, intihap brolarn
da arbedeler karmaa kalkyorlard. Bunlarn elebalarndan bir
kann tevkifini Collet ile kararlatrdk. Hapishaneden vaki olan ik
yetleri zerine ntihap Komisyonu savcs bunlarn tahliyesini teklif
etti. Komisyon savcs yerli mahkemenin istintak dairesinden istedii
dosyalar alabiliyordu. Badema msaadem olmadka hibir dosyann
verilmemesini, hatt heyetle temasa dahi geilmemesini yerli savcya
ihtar ettim. Adliye tekiltna mdahale etmek benim vazifem ve
kanun selhiyetim dahilinde olmamas icap ederdi; fakat mevcut
mevzuat ve formalitelerin fevkinde vicdan kanaatlerimle mill dva
urunda her eyi yapmaa azmetmitim.
V a li olarak ie balamam, bizim parti muhitinde, naslsa Drt
yolda Erginlik Cemiyetinin verdii phe ve telkin ile, birtakm
tenkitleri mucip oldu; o derecede ki, parti ve Drtyol Doktor, kimseye
sormakszn yalnz kendi reyi ile Franszlann hizmetini kabul etmitir
yollu propogandalara kadar gitti, Ankaradan, H atay Brosu Reisi
sfatiyle Numan Menemenciolundan gelen imah ve mnidar telgraf
dahi propogandaclar iskt edememiti. Nihayet V aliyi tanyacak
snz mealindeki sarih emirler karsnda susmak mecburiyetinde
kaldlar. gn sren bu karkla maalesef birka kiinin ahs
ihtiraslar sebebiyet vermiti. Partideki gen elemanlar frsat dtk
e memuriyetlere tyin etmem de ayrca dedikodular yaratt. Yeni

Belediye reisi, yeni M aliye mdr gibi kymetli Trk genlerinin resm
vazifeler almas, partide ve Drtyolda V ali partinin kymetli uzuv
larm memuriyetlere almakla partiyi inhill ettirmek istiyor tarznda
ikyetleri mucip oldu. Ankaradan Valiyi takviye etmelisiniz
mealinde cevap gelince susmular, bu defa aleyhimde sinsi bir alma
balamt. Gnlk hkmet ilerinde mkilta maruz kalyordum.
Mevcut jandarm a ve polis 148 kiilik kadrodan ibaretti. Bunlardan
yalnz 40 kii Trkt. intihap devam ediyordu. Arapa konuan Hris
tiyan ve Alev mahalleleriyle kylerinde bize kar isyan manzaras
genilemiti, intihap brolar da kasten byle yerlerde alm bulu
nuyordu. Fransz Mesalih-i Hassa Zabitinin emrindeki milisler, jan
darmann dzeltmek istedii durumu ikl ve ihll ediyordu.
Colletnin milis kuvvetleri bitaraf olarak vaziyete hkim olmaa ve
birka inhitap brosunda zaptu rapt ve serbest rey verilmesini temine
alyordu. Collet ile S .S . zabitlerinin mdahale ve tesirlerini bertaraf
etmeyi aramzda kararlatrdk. Fakat Colletnin ve benim icraatmzn
aleyhine hl bunlarn ve milislerinin faaliyetleri eksik olmuyordu.
Jandarm alar bir yere gndermek istediim zaman, Trk neferleri

ve Trk mlzm bana bizi yalnz gnder, gayr-i Trk jandarmalarla
beraber gidersek, herhangi bir msademede onlar bizi arkadan vur
maa alrlar diye yalvaryorlard. Hakikaten on gn evvel Drta-
yak mahallesindeki bir msademede iki Trk jandarm a neferinin
arkadan gelen kurunlarla yaralandklar tesbit edilmiti.
Husus tekiltn kanun harici selhiyetlere rnalik olan S.S. zabit
leriyle emirlerindeki milisler muntazam bir eteden baka bir ey
deildi. Ben de bunlara muvazi olarak silhorlardan mteekkil bir
kuvvet topladm ve jandarma sfat ve selhiyetleriyle istihdamlar
hakknda bir kararname kardm. T b i bunlara maa vermek lzmd;
halbuki sancak btesinde byle bir tahsisat yoktu. Parti kanalndan
para temini iin partideki arkadalarmla konuarak vaad aldm
halde bilhare bu vaadi yerine getirmediklerinden, ksmen Bakon
solostan alarak, ksmen de resm masraflardan kapatmak suretiyle
maalarm dedim. Bu yeni kuvvet, cansiperne gayretlerle alt ve
tedenberi muhiti tedhi etmi olan resm milisleri dahi yldrd; mu
halifleri hi kmldatmad. Bu suretle bir taraftan Colletnin milisleri,
bir taraftan da bizim gayretlerimiz Arap blokunu taknhk yapam-
52 HATAY NASIL KURTULDU?
yacak hale getirdi. Bunun zerine intihap Komisyonu, muhalif cep

henin ikyetlerim ileri srerek beni protesto etti. Komisyon reis ve
savclar vilyet makamna gelerek intihabn seyrim deitirmeye
altm, bu artlar dahilinde vazifelerine devam edemiyeceklerini,
keyfiyeti Milletler Cemiyeti Genel Sekreterliine yazdklarn beyan
ettiler. Bunlara verdiim cevap gayet basit ve undan ibaret olmutu:
Memlekette asayiin temini mesuliyetini zerime aldm. Anari
iinde drst bir intihap yaplamaz. Nitekim siz de vazifenizi bihakkn
yapamyorsunuz. Mesaim sizin ilerinizi kolaylatracaktr .
Heyetin protestosunu Collet bana daha evvel haber vermi,
kendisine mracaat ettiklerinde asayiin ve inzibatn temininden
vali mesuldr diye cevap verdiini de sylemiti.
1 3 - 1 4 haziran akam saat 8de Antakyada Hristiyan mahalle
sinde, garajda alan Osman isminde zavall bir Trk sebepsiz yere
boazlanmt. V ak a ayi olunca birden heyecanlanan binlerce Trk
sopalarla, tabancalarla Hristiyan mahallesine hcum etmek zere
toplanmlard. Hcuma mni olmak iin sokak balarn tutturarak
heyecan teskine altm. CoUet de geldi; vakaya pek sinirlendiini
sylemekle beraber, mtecasirlerin ele geirilmesi hususunda mstacel
tedbirler almak icap ettiine dair teklifimi soukkanllkla karlad.
Eer kladaki asker kuvvetlerinizle bana yardm edip mtecasir
lerin hemen yakalanmasna taraftar olmazsamz u anda istifam
verir, kalabal da serbest brakrm diye srar ettim. Bunun zerine
klaya emir verdi; zrhl otomobillerle askerler Hristiyan mahallesinin
etrafin sardlar. nzibat kuvvetlerimizi ieriye saldrarak Colletnin
verdii liste mucibince muhalif liderlerden bazlarn tevkif ettiler.
M evkuflar arasnda tedenberi Alev hemehrilerimizi aleyhimize
tahrikle uraan ve kimin hesabna alt o zamanlar malm
olmayan Zeki Arsuzi de vard.
Mstacel ve iddetli icraat Trk halkm biraz teskin etti. Bir
ou bana itimat beyan ederek neticeye intizarla daldlar. Saat
12 de tevkiflerin arkcis alnmt. Fakat mahalle henz kordon altnda
idi. Hkmet kona civannda ntihap Komisyonunun oturduu
Turizm Oteline bir ksm Alev kadnlarn akn ettikleri, feryatlar ve
ikyetler koparmakla beraber hkmet konam taa tuttuklar ve
hapishaneye hcum etmek istedikleri haberi geldi. Collctye telefonla
vaziyeti bildirdim. ntihap Komisyonu savcs da bizi aramt.
Collet imdi yorgun ve sinirli olduum iin savc ile grmememi

rica etti ve kendisinin daha kolay anlaabileceini syledi. Hkmet
konana kadar gidip bizzat oradaki kalabal grdkten sonra
dnd. Yarn sabah saat 6 ya kadar tarafimzdan hibir ey yapl
mamasn, bu gece kadnlarn tecavz hareketlerini Turizm Otelinde
ntihap Komisyonu zalarnn gzleriyle greceklerini, bylece hk
mete kar gelmenin cezasna mstahak olduklarna kanaat getire
ceklerini, ayet yarn sabah kalabalk kendiliinden dalmazsa, tam
saat 6da sUhla datlmasn hapishane muhafzlarna emreylediini
anlatt ve muvafakatimi istedi.
Trk halk, hkmet mekanizmasnn imdiye kadar bu derece
sr atli ve iddetli bir surette harekete gemi olduunu grmedikle
rinden bu geceki icraattan memnun kalmlard. Trk mahallelerinde
sknet ve itimat havas esiyordu. Halbuki dier taraftan hkmet
konaij ve hapishane mtemadiyen ta yamuru altnda bulunuyor,
oradaki muhafz jandarm alar ikide bir benden telefonla yardm ve
kat emirler istiyorlard. Sabah saat 6ya doru kadnlarn hcumu
ve tazyiki ok artmt. T a m 6da jandarmalar silh istimal etmeye
balamlar ve mtecavizlerden iki kii yere serilmi, dier ikisi de ya
ralanm, kalabahk da bu suretle dalmt.
NTHAP V A ZY E T
intihap vaziyeti, bugne kadar aleyhimize netice almak iin

sarfedilen btn gayretlere ramen, Trk unsurunun geri kalmadn
gsteriyordu. Arap bloku, mevkuf bulunan liderleri serbest brakl
madka intihaba gelmiyeceini iln etti, tntihap Komisyonu bunu da
ileri srerek beni tekrar protesto etti ve mevkuflarn braklmasn
istedi. Protestolarmn yersiz olduunu ve mevkuflar hakkndaki
taleplerinin ancak kanun yolu ile yaplabileceini kendilerine anlat
tm. Bir hafta evvel dairesine kadar gidip kendisini ikaz etmi olduum
yerli savc istintak dairesindeki dosyalan, tavsiyelerime ramen,
gene tntihap Komisyonu savcsna ak bulundurmaktan ekinme
miti. Bu hatal harekette srarm grnce hemen kendisini vazife
sinden uzaklatrdm. Yerine Avukat Cem Yurtm an savc tyin
ettim. Bu keyfiyet Collet e aramzda mnakaay mucip oldu;
adl ilere mdahale hususu mevzuubahs edildi. Nihayet Collet
vazifeye balarken Beyrut ta Fransz Fevkalde Komiserinin kara-
riyle H atayda rf idare iln edilmi olduu, ancak tatbikatta bunun

yalnz hukuk sahada memurlara ve siyas sululara tatbik edilmesi
lzm geldii mtalasna istinat ederek azil ve tyin kararn vize
edebileceini syledi. Bu suretle benim adliye ilerine de kanabil-
mem fiilen mmkn olmutu.
Memlekette teesss eden asayi ve emniyete ramen Arap bloku-
nun intihaba itirak etmekten vazgemesi zerine, ntihap Komis
yonu, intihap ilerini durdurduunu Colletye resmen tebli etti; o
da bunu bana resmen yazd.
ntihap bir trl tekrar balamyor, bilkis komisyonun H atay
terkedecei rivayet ediliyordu. Bir sabah Collet daireme geldi ve
komisyonun buradan gitmek iin emir aldn haber verdi. O gn
akam tekrar grtmzde komisyon zalarndan bir ikisinin,
bir ksm Alev ve Hristiyanlar tahrik ederek komisyonun gitmesini
protesto ettirdiklerini, hatt bir iki kyde halk isyana tevik edici
szler sarfeylediklerini rendik. Komisyon zalarnn H ataydan
ayrlmakta acele etmedikleri bizce malm olmutu; binecekleri
vapuru Beyrutta scakta beklemektense burada bir iki gn daha
kalma tercih etmilerdi.
GEN ERAL ASIM GNDZ H EYET
23 haziranda Orgeneral Asm Gndz riyasetinde bir heyet

H ataya gelecekti. Collet, gece telefonla bana haber verdi ve kla
civarnda bir evi misafirlerin ikametine tahsis eylediklerini syledi
ve yarn inzibat kuvvetlerinin lzm gelen tedbirleri almalarn tav
siye etti.
Misafirlerin Trk mahallelerinden uzak bir yerde ikametini,
buraya gidip gelirken ziyaretilerin gayr-i Trk unsurlarn kesafeti
ortasnda geeceklerini dnerek heyete Trk mahallelerinde mnasip
bir evin tahsis edilmesi icap ettiini Colletye anlattm. Heyet iin ehir
de Cumhuriyet mahallesinde Sreyya H alefin evini hazrladk.
Asm Gndz heyetinin gelecei gn herkes yollara, otomobil
lerle skenderun istcisyonuna akn etti, Fransz generali, Fransz asker
leri Asm Gndze istikbal merasimi yaparken, bata parti tekilt
olmak zere byk bir halk kitlesi, gayr-i Trk cemaatlerin mmessil
leri ve reis-i ruhanler heyeti byk tezahratla karladlar. A n takya-
Iskenderun yolunda binlerce insan heyeti selmlad. Fransz as
kerleri zrhh otomobillerle heyeti takip ettiler, Antakyada heyetin
ikametine mahsus evin n saatlerce muazzam bir kalabalm deva-

miyle geilip klmaz hale gelmiti.
Asm Gndz heyeti, general Hutsinjerin riyasetindeki Fransz
heyetiyle H ataya mteallik mzakerelerde bulunmak zere gelmi ve
resmen Franszlarn misafiri idi. Ben de Asm Gndz erefine resm
bir ziyafet verdim. Ziyafete Fransz sivil ve asker otoritelerini, resm
ahslar, parti erknn, gayr-i Trk cemaat mmessillerini, reis-i ru
hanleri ve skenderundaki ecnebi konsoloslar dvet ettim. O gne
kadar gayr-i Trk unsurlarn hkmetle temaslar olmad halde Asm
Gndz heyetini kendi cemaat mmessilleriyle istikbal etmeleri bizce
ehemmiyetle kaydedildiinden ziyafete arlmalar tabi grlmt.
Bunlarla beraber muhalif cephenin ileri gelenlerini de dvet etmi
tim. Dvet listesini Bakonsolos Karasapanla birlikte tesbit ettik.
Dvet kartlarnda resm kyafet iareti olduundan bunu bahane
ederek bizim parti erkn arkadalarmz ziyafete gelmediler. Gze
batan bu keyfiyet gerek dvetliler muhitinde gerekse harite muhtelif
tefsirlere meydan vermiti. Bilhare renildiine gre parti erkn
Drtyoldan aldklar talimatla byle hareket etmilerdi.
Heyetler arasnda cereyan eden mzakere bir hafta srd ve bir
anlama ile asker bir protokol imza edildii renildi. Mzakerelerden,
ve protokoldan mahall hkmet olarak biz resmen haberdar edilme
dik. Bununla beraber skenderun sanca valisi sfatiyle Atatrke, Ba
vekil Cell Bayara ve Beyrut ta bulunan Haut-Komissaiere anlama
mnasebetiyle duyduumuz memnuniyeti bildiren telgraflar ektim.
Cevaplarn aldm. Atatrkn kendi imzalariyle Sizin iin artan
saadet ve refah dilerim cevaplan bizim iin istikbale dair byk bir
iaret oldu.
Benim vali olarak icraatm orgeneral Asm Gndz ve heyetteki
arkadalarnn gzlerinden kamamt; bir haftadanberi muhtelif
temaslarnda imdiye kadar olup-biten her eyi renmilerdi. Heyetin
siyas maviri Cevat Akaln bir gn benimle husus grtnde
unlar syledi: Vaziyeti grdk, sen her eyi istediimiz gibi yap
yorsun, tuttuunuz yolda devam edin, biz Ankaraya gidince her eyi
anlatacaz dedi.
Asm Gndz heyeti Ankaraya avdet eylemek zere gene byk
tezahrat iinde H ataydan ayrld. Yalm z asker mmessil ola
rak albay Fevzi Meng Antakyada kalmt. ki gn sonra bir
Trk alaymn H ataya gelecei ve intihabn T rk-Fran sz kuvvet
lerinin mterek igalleri altnda yaplaca ayi oldu.
TRK ASKERNN HATA y a GR
temmuz gecesi Antakyada Amerikan san-Atika Hafriyat

Heyeti bizi svareye dvet etmilerdi. Bakonsolos Karasapan ve
Kolonel Colletde bulunuyordu. Saat de Beyrut, telefonla Colletye
yarm Trk askerinin H ataya geleceini bildirmi, o da bizden, buna
dair malmatmzm olup olmadm sordu. Bizde henz hibir haber
yoktu. Biraz sonra bakonsolosa da telgraf geldi. Karasapanla birlikte
svareden ayrlarak sokaa ktk. Gece yars olmasna ramen
haber sratle iitilmi, herkes evlerinden sokaklara frlamt. Garajlara,
otomobillere hcum ediliyordu. Trk askerini hudutta istikbale
kouyorlard. Gen spor kulbnde bando ile alman mill mar
lar, evlerden, sokaklardan ykselen sevin sesleri etraf inletiyor,
ehir ayaa kalkm vaziyette, heyecan halinde dalgalanyordu.
Saat zde skenderunda Trk konsolosu Fethi Denli, yarn Trk
askeri geerken Ermenilerin askere silh atacaklarna dair haber
aldm bildirdi. Hemen skenderuna gitmek zere yola ktm.
Yollarda imdiden Trk kyllerinin kadn erkek ellerinde ieklerle,
skenderun yolu zerine koumalar insan sevin gz yalar iinde
brakan ulv manzara tekil etmekte idi.
Fethi Denliye verilen haberin doru olmadn, bilkis Ermeni
lerin Trk askerini istikbale hazrlanmakta olduunu, pheli grd
bir iki serseriyi nezaret altna aldn skenderun polis mdr
bana temin etti. skenderundaki parti tekiltmz hummal faaliyetle
askeri karlamak iin tkzaferler hazrlyordu. Antakyada Amerikal
larn svaresinden ayrlrken bakonsolos, Collet ve ben, Trk askerine
istikbal merasimi hakknda biraz konumutuk. Collet, asker proto-
koldan bahsederek, Fransz ve Trk askerlerinin ve otoritelerinin m
savi artlar dahilinde muameleye tbi tutulmalarn ve merasimin
Trk - Fransz dostluunun bir tezahr olmas icap ettiini ileri sr
mt, Bunun iin yaplan tkzaferlere Trk ve Fransz bayraklar
konacakt. skenderunda genlerimiz bunu yapmadlar; delege muavi
ni ve Fransz asker kumandan bana gelerek nazar dikkatimi celb-
eylediklerini sylediler.
Sabah saat 6da Payas hududunda binba Sleyman kumandasn
daki Trk taburunu selmladm. ehirlerden, kylerden binlerce
insan hududa akn etmilerdi. Heyecandan alyanlar, askerin ayak-
lanna kapananlar, dua edenler, tarih bir manzara, muhteem ve
canl bir tablo yaratmlard. Bir buuk saat sonra da, Hassa kazas
hududunda Aktepe mevkiinde, ayn tabloyu gryor, sonsuz sevin
ve heyecan iinde, alay kumandan kr Kanatly ve Trk askerini
Hatay topraklarnda selmlyor, 18 senedenberi takip edegeldiimiz
kuds bir gayenin tahakkukunu temin edebilecek kahramanlara ka
vumu bulunuyordum.
Kumandan, subaylar ve erler etraftan akn eden istikbalcilerle
imdiden can-cier olmulard. stikbalciler arasnda Ermenilerin
ileri gelenleri ve cemaat reisleri de vard; Kanatl, bunlar imdiden
iltifatlariyle memnun brakiTOt. ki gn evvel Trk askerinin gele
cei haberi zerine, Krkhandan panik halinde hicret etmek isteyen
Ermeniler, imdi Trk kumandannn ahsnda Trkiye Cumhuriyet
idaresine itimat etmek hakinasln gstermilerdi. Ben ve Karasapan
gn evvel Krkhanda Ermeni cemaatine bu hakikati kabul etti
rebilmek iin ne kadar uramtk. Sokaklarda toplanp ele geirdikleri
nakil vastalariyle hatt yaya olarak hicrete kalkanlar, Trk askeri
nin H atay a girmesiyle Ermeniler kamlardr dedirtmemek iin
jandarmalarla yollar tutarak hicreti menetmitim. Bunlarn imdi
Trk askerini istikbale gelmeleri, itimat hasl ettiklerini gsteriyordu.
Alayn asker yryle Krkhan ve Belene yetimeleri geike-
ceinden halk sabrszlanyor, otomobil ve kamyonlarla askeri tamak
iin yalvararak birbirleriyle rekabet ediyorlard,
Krkhan ve Belende, emsali grlmemi parlak ve ok heyecanl
bir merasimle asker karlandktan sonra alay karargh, Belene yer
leti. Antakyaya ayrlan tabur bir gn sonra Antakyaya gelecekti. H a
tayn her tarafnda umum hayat durmutu. Herkes askeri grmek
iin kouuyordu. Antakya - skenderun yolu zerinde binlerce insan
gece gndz askere intizar ediyordu. Antakyada ehir tamamen
boalmt. Askerin gelecei saatlerde ehre iki kilometre mesafeden
balayan bir sahada H atayn her tarafndan koup gelenlerle yz bini
aan muazzam bir kalabalk vekar ve heyecan iinde askeri bekliyordu.
Kalabalk arasnda niformal Fransz zabit ve askerleri, yerli ve
yabanc memurlar, ecnebiler de grlyordu.
Tabur resm ekilde ve asker merasimle karland iin bir
Fransz tabru da selm vaziyeti almt. nde vaktiyle etecUik yapm
olanlar mill kiyafetlerle atlar zerlerinde, bunlar mteakiben Trk
taburu muntazam yryle geti. Bakonsolos Karasapan Trk m
messili, delege Collet Fransz mmessili, albay Meng Trk asker
mmessili, ben H atay valisi olarak tiribnde geit resmini selmladk.

Yaasm Trk Askeri, Yaasm Atatrk sesleri, alk tufan btn
Antakya muhitini nlatyor, askerin ayaklar altnda kurbanlar
kesiliyor, gsn ap Allah a kredenler, sevinten alayanlar,
askerin ayaklarna kapananlar, byk kk yreklerden ykselen
kran sesleri insan dehet ve huu iinde brakyordu.
Trk askeri ehrin bir ksmm, baz camileri ve hanlar igal
etti. Kprbandaki ilkmektep binas asker mahfel yapld. Gece
nmayilerinde halk tarafndan silh atlmamas, Trk - Fransz asker
makamlarnca tensip ve mahall hkmete iln edilmiti. Buna
ramen sk sk silh sesleri iitiliyordu. ayan dikkat olan husus,
nmayiiler arasna Cezayirli Mslman askerlerden katlanlar bu
lunmas ve bunlarn, blada aralarnda para toplayarak Trk askeri
ne ziyafet vermek zere teebbse kalkmalar idi. Daha dne kadar
Trk dvasna muhalif olup ellerinden gelen fenal yapmaktan geri
kalmam olanlardan bir ounun, imdi bu enliklere katldklar gz
den uzak kalmyordu,
T R K YE DEN FEVK ALD E MURAHHAS GELYO R
Birka gn sonra Ankaradan Hariciye Vekletinden orta eli

Cevat Akahn fevkalde murahhas olarak H ataya geldi. Bakonsolos
Cell Karasapan H ataydan baka yere nakledildi.
Benim vali olarak yapm olduum icraat olduka ilerlemi bir
safhadayd. Sancak kadrosundaki yabanc memurlarn ounu vazi
felerden uzaklatrm ve yerlerine Trk memurlar getirmitim. Btn
hkmet muamelt benim direktifim dahilinde cereyan ediyordu.
kardm azil ve tyin kararlarn, delege Gollet asla itiraz etmeksizin
vize ediyordu.
ilerime ve tutmu olduum yola artk itiraz edilemiyor,
resm memuriyetlere yalnz kendi akraba ve taallkam getirmekte
olduuma dair yeni dedikodular karlyordu. Halbuki memuriyet
lere ehliyetli kimseleri ve yksek tahsilli genleri semekte idim.
Elimizdeki parti talimatnamesine gre herhangi bir memuriyete
ardm kimseler, bu vazifeleri seve seve ve tereddtsz kabul
ediyorlard.
Akahn, selhiyetle geldiinden Parti, Drtyol ve Ankara ile
olan mnasebetlerde nzm rol oynamakta, bu suretle her ey Anka
raya kendi kanaliyle aksettirilmekte, oradan gelen emir ve talimat da

gene kendisi vastasiyle bizlere tebli edilmekteydi. Bu sayede, im
diye kadar zaman zaman bagsteren ihtilflar bertaraf olmutu.
NTHAP TEK R AR BALIYOR
Ankara ve Pariste diplomatik yollarla alman son kararlara

gre, Hatay intihabn, Milletler Cemiyeti Komisyonu yerine, Trk
ve Fransz otoriteleri mtereken idare ve ikmal edeceklerdi. Bu
maksatla kurulan ntihab- l Komisyonu Trk Fevkalde Murah
has Cevat Akaln, Fransz Murahhas Delege Gollet ile Hatay V a
lisi ve Trk Cemaat mmessilinden teekkl etti. Vali sfatiyle ben,
komisyonun ayn zamanda genel sekreterlik vazifesini grdm. K o
misyon Trk ve Fransz murahhaslar tarafndan neredilen u beyan
nameyle ie balad :
skenderun sancanda Milletler Cemiyeti ilk seim komisyonu
tarafndan kayt ilerini tatil ile sancak mntakasmdan ayrlmak
hususunda 26 haziran 1938 tarihinde alman karar zerine. Sancan
enternasyonal rejimine kefil olan ve girmi olduklar taahhtten doan
terik-i mesai ruhuyla mtehasss bulunan Fransz ve Trk hkmetleri,
Statt ve Anayasann tatbikini temin edebilmek iin sancak ta ilk
seim ilerinin kontroln birlikte deruhte etmee karar vermilerdir.
Bu bapta Fransa Cumhuriyeti, Haut-Komissaier Delegesi Muavini
Kolonel Colletye lzm gelen selhiyetleri bahetmitir. Dier taraf
tan Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti de, Antakyaya Fevkalde M u
rahhas sfatiyle memuriyet-i mahsusa ile gelen orta eli Cevat Akalna
lzm gelen selhiyetleri baheylemitir. ki hkmet mmessilleri,
kararlarna ve kendilerine baholunan selhiyetlere dayanarak tescil
ilerinin 22 temmuz 19 38 den itibaren yeniden icrasna karar ver
milerdir.
iki dost devlet mmessilleri, herhangi cins ve mezhebe mensup
olurlarsa olsunlar, bilumum sancak vatandalarnn mnasebatnm
esasl vasf olacak olan kardelik ve birlik zihniyetine gvenebilecek
lerine kanidirler ve bu seim safhasnn, memleketin eritii ayr siyas
varl icabndan olan tam bir selhiyet iinde, inkiaf edeceinden
phe etmezler.
Yaplacak seim ilerini ihll mahiyetinde grlecek en ufak
bir su bu ilere kefil olan iki devletin uhdelerine aldklar vazifeyi
6o HATAY NASIL KURTULDU?
ikl edeceinden, Fransz ve Trk hkmederi mmessilleri, herhangi

bir intizamszl tecziye ve vaziyeti, menafi-i ahsiyeleri veya sancan
hakik siyas menfaatlerine muhalif ideolojileriyle istismara kalka
cak olan herhangi bir kimseyi kanunen takip iin en iddetli tedbirler
almakta tereddt gstermiyeceklerdir.
Komisyona dier cemaatlerden de birer mmessil itirk ettirildi
ve intihap. Birlemi Milletler Komisyonunun brakt yerden devam
etti. Komisyonun kararlar kesin ve hibir vehile kabil-i itiraz deildi.
ntihap tam serbest iinde cereyan ettiinden rey sahipleri brolara
gelmekte tahalk gsterdiler. Arapa konuan snnler Araplarla
Alevler, Trk yazlmak zere mracaatlarda bulundular.
ntihab- l Komisyonu, intihap ilerinde vaktiyle Milletler C e
miyeti Komisyonu tarafndan kabul edilmi pek garip ve haksz mua
melelere ahit oldu. yle ki: Akalliyet unsurlarndan Ermeni ve Arap-
1ar areisnda H atay doumlu olmyan ve Hatay nfusunda kaytl bu-
lunmyanlardan birok kii intihap brolarnda kendilerini tescil ettir
milerdi. H atayda bulunan Suriye askerleri, jandarm a ve polisler de
kaydedilmilerdi. Trkler aleyhine rey verenlerin saysn oaltmak
iin komu memleketler ile, Halep ve Harim den getirilmi olan bir
sr yabanclarn husus emellerle nfusa kaydedilerek ellerine Hatay
doumlu olduklarna dair nfus czdan verilmi olduu grlyor
du, Seim Komisyonu Stat hkmlerine ve intihap nizamnamesine
aykr olan bu vaziyet karsnda u kararlar ald :
3 Numaral karar:
skenderun Sanca Seim Komisyonu,
Sancak Statsnn 6 nc faslndaki ahkma gre yaplan tahkikat
neticesinde numaral ekli listede adlar geen 4 75 mntehibin,
mezkr kararname ahkmna tevfikan sancak vatandah hakkn
iddia edemeyeceklerinden ve yine yaplan tahkikat neticesinde bal
2 numarah listede adlar geen 384 mntehibin mezkr karar
name ahkmna tevfikan sancak vatandal hakkm iddia edemi-
yeceklerinden bunlarm seim listelerindeki kaytlan feshedilmitir,
4 numaral karar:
skenderun Sancanda ilk indhabat nizamnamesinin 16 nc
maddesi ahkmnda yaplan tadilta binaen, skenderun Sanca
Seim Komisyonu bervehiti karan nereyler:
I Sancak seim cetvellerinde mseccel olan askerlerin, jan

darmalarn ve polislerin kaydar mlgadr.
5 Numaral karar:
skenderun Sanca Seim Komisyonu,
Sancak Anayasasnm 7 nci maddesi ahkmna gre, yaplan
tahkikat neticesinde bitiik listede adlar geen 1 1 5 kiinin doum
tarihlerinde nizama mugayir bir surette tashihat yapldndan 1 1 5
mezkr kiinin dolaysiyle hile ile sancakta mntehip sfatn kazanm
olduklarndan, . Bal listede adlar geen 1 1 5 kiinin sancak
seim cetvellerinden karlmasna karar vermitir.
NTHAP NETCELER
intihap I austos da nihayet buldu. Tescil edilen mntehiplerin

says, l Komisyon tarafndan 11 numaral kararda gsterildii gibi,
ylece tesbit edilmiti: Trk cemaat 35.847, Alev cemaat 1 1.3 1 9 ,
Ermeni cemaat 5.504, Arap cemaat 1.845, Ortodoks cemaat 2.098,
sair cemaatlar 39 5 idi. kinci derece mntehipler de yzde on nisbeti
ile taayyn etti. Buna gre mebus adedi Trk cemaatinden 22, Alev
cemaatinden 9, Ermeni cemaatinden 5, Arap cemaatinden 2, Ortodoks
cemaatinden 2 olarak tesbit ve iln edildi. Mebusluklar cemaat ve
kaza itibariyle Antakyaya 14 Trk, 7 Alev, 2 Ermeni, Rum Orto
doks ve 2 Arap, skenderuna 3 Trk, 2 Alev, Ermeni, Rum
Ortodoks, Krkhana 5 Trk, 2 Ermeni olarak tevzi edildi.
MEBUS AD AYLA R I
Mebus seimlerine tekaddm eden gnlerde Akaln, Ankara

dan kr Skmenserin Drtyola geleceini, benim de Drtyol a
gitmemi syledi ve benden bir mebus namzedleri listesi istedi. Akahn,
listeyi alarak benden bir gn evvel Drtyola gitti. Ertesi gn ben de
Drtyola gittiimde Akalm, kr Skmenseri, konsolos Fethi
Denliyi ve Tayfur Skmeni bir arada buldum. Bu zatlarla beraber
yaptmz kapah bir toplantda kr Skmenser, Ankaradan
hkmet namna geldiini syledi ve Tayfur Skmenle aramzdaki
ihtilf gidermemizi arzu ettiklerini bildirdi. H atayda idareyi Fransz-
lardan aldm gnlerde ve mteakip zamanlarda Tayfur Skmenin
Drtyoldan yapt mdahaleleri etraflca tebarz ettirdikten ve
6a HATAY NASIL KURTULDU?
imdiye kadar dvamz tahakkuk ettirmek yolunda H atayda ok

mesafe katetmi olduumuzu izah ettikten sonra, Ankarann her
emrine itaat etmekte olduum iin bu istee de muvafakat ettiim
cevabn verdim. Bundan sonra mebus namzetleri bahsine geildi.
22 Trk mebus namzedini Ankaraya brakmamz ve oradan gelecek
liste zerine bunu, Hatay Halk Partisine otomatikman kabul ettirme
mizi, 8 ekalliyet mabus namzedini de benim sememi ve bunlarn
mecliste mill gayemize mugayir hareket etmiyecek kimselerden
olmasn garanti etmemi istediler. Devlet, Hkmet ve Meclis Reislik
leri iin de Abdlgani Trkmen, Tayfur Skmen, Abdurrahman Melek
ten ibaret ismin Atatrke arzedileceini beyan ettiler. Bu kararlar-
nn hepsinde mutabk kaldmz, bildirerek ayrldk ve Akalnla
skenderuna dndk. gn sonra Halk Partisinde yaplan fevkalde
bir toplantda Akalm, 22 Trk mebus namzedinin isimlerini okudu.
Namzetler arasnda benim kendisine evvelce vermi olduum isim
lerden ancak 7-8 kii kalmt, dierlerinin yerini baka isimler hatt
eski muhaliflerden iki ve imdiye kadar H atayda bulunmyanlardan
da birka kii almt. Ayn zamanda Tayfur Skmenin Devlet
Reisliine, Abdlgani Trkmenin Meclis Reisliine seileceklerini,
benim de Hkmet Reisi olacam tebli etti. Partide eskidenberi
fedakrlkla alm olan arkadalar. Trk mebus namzetleri arasnda,
isimleri hatra bile gelmiyecek kimseler bulunmasm hayretle kar
ladlar; fakat hi biri asil hislerden uzaklaarak menfi yol tutmad.
Ekalliyet mebus adaylarn da ben, ayn zamanda mandater otoriteyi
de memnun etmi kimselerden setim.
Cenevrede hazrlanan anayasada H atayda yaplacak intihapta
rey sahibi olacaklarn H atay doumlu olmalar art klnmt. H al
buki Tayfur Skmen Gaziantep doumlu olduundan yeniden H a
tayda Krkhan nfusuna kaydedildi.
PART BEYANNAMES
Halayllar, H atay ileli gnlerini bitirmi, mesut ve mreffeh

bir istikbal yoluna girmi bulunmaktadr. H atay Devleti, Hatay
Hkmeti ve Hatayllann yegne mmessili H atay Mebusan Meclisi
yakn gnler iinde tarih vazifesine balyacaktr ve memleket hr
ve mesut olacaktr. Trkiye Hkmetinin, H atayn istiklli iin yirmi
senedenberi devam eden gayret ve fedakrlklarna Fransa Cumhu
riyeti dostane bir mukabelede bulunuyor. Trkiye ve Fransa Dev

letlerinin anlamas bu anlamay daha ileriye gtrerek bu mesut
neticeyi daha ziyade inkiaf ettireceine midimiz byktr. Bu
vesile ile Fransa Cumhuriyeti Hkmetine ve onun buradaki mmes
sillerine arz- kran etmei vazife biliriz. H atay ve Hatayllar iin
bu mesut vazifeyi hazrlayan ve H atayn istikll ve inkiafnn byk
hmisi olan Trkiye Cumhuriyeti Hkmetine ve onun byk Devlet
Reisi Yce Atatrke sonsuz kranlarmz her zaman olduu gibi bu
vesile ile de sunar ve ebed bahlmz bir kere daha cihana iln
ederiz. HatayU Trkler bu gzel son ile iftihar edebilirler. Ancak unu
da bilmeliyiz ki nmzde, geirdiimizden ok daha etin imtihanlar
bizi bekliyor. Devlet, hkmet kurmak ve onu en meden bir seviyeye
ykseltmek Trkn tarih iarndan olduu iindir ki, bu imtihan
lardan da baar ile kmak her Trk ocuuna ve dolaysiyle Hatay
Trk cemaatine ve btn Hatayhlara den erefli ve o kadar da
ar ve mesuliyetli bir vazifedir. Vatanperver ve fedakr halkmzn
bu vazifeyi de byk Trk Milletine lyk ve onun tarihine uygun bir
ekilde baaracana hi kimsenin phesi olmamaldr ve olamaz.
H atay Trk cemaatmn itimat ve muhabbetine dayanan ve gvenen
ve onun yegne mmessili olan Halk Partisi, bu mesuliyetli olduu
kadar erefli vazifede behemahal muvaffak olacaktr. Bu sebepledir
ki, parti H ataya yalnz ve ancak saadet ve refah vaad eden bu emin
ve gzel istikbale kavumak iin takip edecei mesai programnn
ana hatlarn btn H atay evltlarnn tasvibine arzetmeyi kendisi
iin bir vazife addeder:
1 H atay hakkndaki beynelmilel taahhtlerin tamamen ta
hakkukunu temin etmek, i programmzn temel tadr.
2 Cins ve mezhep gzetmeksizin H atay halkn tecezzi kabul
etmez bir kl telkki ederiz. Bu sebeple kanunlar karsnda fertlere,
ailelere ve cemaatlere imtiyaz tanmayz. Ancak beynelmilel taahht
lere riayetkr ve hrmetkr kalacaz. Herhangi din, mezhep ve
cemaate mensup olursa olsun btn Hatayllann erefi, hakk, hay
siyeti, rz, mal, kazanc, akidesi, ibadeti, i ve ev emniyeti msavat
dairesinde mahfuzdur.
3 darede balca prensibimiz, mahall idarelere kuvvet ve
selhiyet vererek devlet idaresine halk, dorudan doruya ve en
yakndan ve en messir bir suretle alkadar etmektir.
4 Cumhuriyetilik, halklk, liklik, kltrel milliyetilik,

inklplk devlet idaresinde hkim klacamz ana prensiplerdir.
5 H atayn dahil emniyet ve asayiini temin etmeyi yapaca
mz btn iler iin azimet noktas telkki ederiz. Bu hususta msa
maha asla kabul edilmiyecektir. Komu milletlerle skn ve huzur
iinde dostluk mnasebatmz en yksek derecelere karmak balca
ilerimizden biri olacaktr.
6 Mtevazin bir bte, az masraf ok i, mal ve ktisad
siyasetimizin mesnedi olacaktr. Kyl ve ifti ve esnaf kendi i saha
larnda takviye etmek ve kendi ihtiyalarn tatmin etmek ktisad
prensiplerimizde mhim yer alacaktr. H atayn tabi servetlerini
meydana karmak, iletmek esasl bir umdemizdir.
7 N afia ilerimizde yollarn tanzimi, bataklklarn kurutulma
s, irva ve ska, demiryol ve liman inas ksa zamanda tahakkukuna
alacamz ilerdir.
8 Memleketin shh durumu zerinde itina ile duracaz.
Bilhassa stma mcadelesi ile ihtiyac karlayacak hastahane ve dis
panserler kad ve tima yardm messeselerinin tesisi balca mesa
imiz olacaktr. Memleketimizin zira sahadaki inkiafna byk dikkat
sarfeideceiz. Bu maksatla Ziraat Bankasn ilk i olarak ele alacaz.
9 Kltr progranumz da beynelmilel taahhtler dairesinde,
azlklarn hukuku mahfuz kalmak artiyle, memleketin ihtiyac olan
ilk, orta ve yksek tahsil messeselerini sratle vcuda getirmek ve
ilk tahsili mecbur klmak en mhim ilerimiz olacaktr.
10 Vergide mkellefin kabiliyeti esastr. Biz daha ziyade
mkellefin iradn arttrmak suretiyle bu kabiliyeti arttrmaa al
acaz.
11 H atay cazip bir seyahat lkesi haline getirmek, mahall
idarelerde dikkat edeceimiz mhim bir esastr. Eski eserleri meydana
karmak, onlar korumak ve ehirlerin imrna almak, bu maksatla
takip edeceimiz mhim ilerdir. ehirlerin su ihtiyacn bir an evvel
temin etmek de mhim ilerimizden biri olacaktr.
An a hatlarn u suretle izdiimiz faaliyet ve mesai program
mzn tatbikinde H atayn Mebusan Meclisinde Trk cemaatm tem
sil edecek arkadalarmzn katleen namzetliklerini aada iln
ediyoruz.
Seim nizamnamesinin 5 1 inci maddesi hkmne binaen ve 50
nci maddesi ile komisyonun 19 sayl kararma msteniden l Komis
yon huzurunda tescil edilen mebus namzedleri, says tahsis edilen

mebusluk saysna msavi olduundan ayrca oy verme muamelesine
lzum grlmedi, seilmi mebuslar olarak kabul edildiler.
H A TAY D EVLET
2 eyll 19 38 de H atay Millet Meclisi parlak bir trenle ilk top

lantsn yapt. Devlet ve Meclis Reislerini semek, anayasasn kabul
etmek ve derhal mill hkmet kurulacan iln etmekle mstakil
Hatay Davleti tarih sahasna kt. Parlamentar sistem ve demokra
tik rejimle H atay Devleti kuruldu. Hatay Bayra resmen ekildi.
HKMET V E KABNE
6 eylFde H atayn ilk kabinesini, mecliste hkmet programn

okuduktan sonra itimat reyi alarak, tekil ettim. Programmz Parti
beyannamesindeki esaslar ve prensipleri ihtiva ediyordu. Be kiiden
mteekkil Vekiller Heyetimiz ie balad. Bavekletle beraber Dahili
ye, Hariciye, M dafaa ve Emniyet ilerini ben zerime aldm. Adliye-
ye Gemil Yurtman, Maliye ve Gmrk Vekletine Cemal Baki, M aarif
ve Shhiyeye Faik Trkmen, N afia ve Ziraat Vekletine Kem al Alpar
tyin edildi. Sancak idaresi zamanndaki adl tekilt baki kalmak
zere, bir yksek mahkeme kuruldu ve anayasa mucibince mahkeme
ler H atay halk namna hkm vermeye baladlar. dar taksimat,
kaza ve nahiye esas zere Antakya, skenderun ve Knkhan kaza
larndan ibaretti. Bilhare Reyhanl ve Ordu kazalar da ihdas edildi.
Statye gre, 1500 kiilik jandarm a tekilt yabanc muallimlerin
nezareti altnda kurulacakt; gmrkler, Suriye ile mtereken idare
edilecekti; posta ve telgraf Suriye postalar, para Suriye paras olacakt.
Suriye ile siyas ve asker hudut bulunmyacak, H atay Devletinin haric
temsili Suriye Reisicumhuruna ait olacakt. H atay Devleti Suriye
topranda kadastral hudutlar dahilinde ayr bir varhk tekil edecekti,
te H atay Devletini kurduumuz zaman bu gibi takyidat karsnda
bulunuyorduk. stelik her dairede sancak idaresinden kalma Fransz
mstearlar ve mfettileri vard. Valiliim esnasnda vaktiyle Suri
yeden gelme birok yabanc memur H ataydan uzaklatrlmt.
Fakat Fransz memurlara henz bir ey yapamamtk. Mevzuat,
Suriye kanunlar ile Osmanl kanunlarnn bazlarndan ve Fran

sz Fevkalde Komiserinin kararnamelerinden tekewn etmiti. H
kmet Reisi olarak benim delege Collet ile temas ve mnasebetlerim
valilik zamanmdakinden farkl olacakt; Collet, bundan sonra i iin
Baveklete benimle grmeye geliyordu, ilk grmelerde Fransz
memurlara yeni devlet tekiltnda yer veremiyeceimi bildirmi,
lzum grrsek bazlarn mtehasss sfatiyle kontratla altrrz
diye ilve etmitim,
M EVZUAT
H atay Millet Meclisi, bir kanunla H atay Hkmetine mevcut

mevzuat deitirmek, yerlerine yeni kanunlar yaparak meriyete koy
mak selhiyetini verdikten sonra belirli bir zaman iin tatile girdi.
Bylece, bir taraftan bir ksm mevzuat ve tekilt deitirmek,
dier taraftan da Mstakil skenderun Sanca idaresini btn hukuk
ve vecaibiyle devralmaktan mtevellit dahil, haric taahhtleri yerine
getirmek gibi mkl bir durum, H atay Hkmetini hayli megul etti.
Taahhtler arasnda en mhimmi, Milletler Cemiyeti Konseyinin
hazrlam olduu statye riayet etmek keyfiyeti idi. Akaln, eski ve
kymetli bir diplomat olduu iin H atay Hkmetince alnan her
kararda statnn gznnde bulundurulmasn tavsiye eder, dost
larmz tarafndan protesto yaplmasna meydan verilmemesini isterdi.
Halbuki statnn heyet-i umumiyesiyle tatbik edilemiyecei daha ilk
gnden bizce malm olmutu.
Nitekim ilk mkl, jandarm a tekilt meselesiyle balad.
Franszlarn H atay da cretli Suriye askerleri vard. Collet, bunlar
bize jandarm a olarak kabul ettirmek istedi. Devlet Reisi ve Fevkalde
Murahhasla mutabk kaldktan sonra, CoUetnin teklifini, Suriye
askerleri H atay halkna fena hatralar brakt iin, bunlar H atayda
emniyet unsuru olarak jandarm a yapamyacam ileri srp red
dettim. Bunun zerine mterek bir toplantda Akalnn bulduu
mutavasst bir forml ile Colletnin verecei isimlerden vaktiyle
fenalk yapmam olan yerli Suriye askerlerinden 300 kii ile iki
zabitin alnmas tensip edildi. Collet, bana 300 isim getirdi, iki
gn sonra Colletyi Baveklete dvet ederek verdii isimlerden
ancak 50 kiiyi, yeni bir tetkike tbi tutmak artiyle, belki alabilecei
mizi, muallimlikler iinde ileri srd zabitlerin yerine Trkiyeden
mtehasss istediimizi bildirdim. Szlerimden memnun olmyarak

yanmdan ayrld. Bir hafta sonra baka bir i iin geldiinde konuma
arasnda yine jandarm a mevzuuna temas etmek isteyince, Kolonel,
bu meseleyi tamamen halletmi bulunuyoruz; Trkiyeden mtehasss
celbederek yeni jandarm a yetitireceiz; eskilerden hibirini almyaca-
z dedim. Hakikaten bu mesele, bir mddet sonra Trkiyeden gelen
jandarma zabitleriyle emniyet memurlarn H atay tbiiyetine kayt
ve kabul etmek suretiyle halledilmi, H atayda yeni jandarm a ve
emniyet tekilt kurulmutu. Balarnda Trk kumandan ve mirler
bulunan yeni tekilt memlekete daha ok skn ve huzur temin etti;
polis vakalar dahi olmuyordu. Suriye ve Lbnandan gelen yabanclar
bu hale gpta ettiklerini gizlemiyorlard. Halep teki ngiliz konsolosu,
ayn zamanda skenderundaki konsolosluk ileriyle de megul oldu
undan arasra H ataya gelir, her geliindede beni ziyaret ederdi. Bir
defasnda : Sk sk H atay'a gelmeme baka bir mna vermeyiniz,
srf rahat bir uyku uyumak iin geliyorum! demiti. Hakikaten Suri
ye ehirlerinde karklk eksik deildi.
Collet ile aramzda ikinci mkl, otomobillerin plka iinde
bagsterdi. Suriyede bir otomobil plkas 10 0 -150 altn demekle
elde edilirdi. Halbuki H atay N afia Vekleti cretsiz ve resimsiz Hatay
plkas ihdas ettii iin H atay otomobil sahipleri, Suriye plkalanm
devrettikten sonra Suriye plkal otomobillerden daha az cretle
nakliyat yapabildiklerinden, Suriye ofrleri bunu misal gstererek
Halepte grev iln etmilerdi. Collet, yanma gelerek H atayda yaplan
ilerin Suriyedeki aksi tesirlerinden incinmi olduklarn, bu hal devam
ederse Fevkalde Komiserin yeni tedbirler dneceini syledi. Bu
tedbirlerin H atay hudutlar dahilinde hukuk ve fiil hibir tesir
yapmyaca cevabn verince Collet u halde H atay Suriyeden ay
rlmak yolunu tutmutur diye endie izhar etti. Jandarm a tekilt ve
plka meselesi ihtilflar neticesinde jandarm a ve nafia dairelerindeki
Fransz mstearlar vazifelerinden ayrlm oldular.
K AZA TEKLT
skenderunda muhtelit mahkeme nam altnda Fransz hkim

lerinden mteekkil bir mahkeme vard. H atay Devletinde bir yksek
mahkemeyi ihtiva eden yerli mahkemeler kurulmu olduundan
muhtelit mahkemenin mnas kalmadn ileri srerek bunun ilgasn
Colletden istedim. Kendi iktidar dahilinde olmad iin meseleyi

Beyrutta Fevkalde Komiserlie intikal ettireceini sylemesi zerine,
bugnden itibaren muhtelit mahkeme kararlarnn H atayda tatbik
edilemiyeceini, yerli polis ve jandarmann bu kararlar infaz etmiye-
ceklerini, ayet Fransz polisi ve milisleri vastasiyle infaza kalklrsa
vaki olacak ihtilflarn messif neticeler dourabileceini anlattm.
Ayn gnde Muhtelit Mahkeme Reisliine, bir yaz ile, badema
kararlarnn infaz edilmiyeceini bildirdim. Ertesi gn mahkeme
reisi ve savcs ziyaretime geldiler. Yerlilerle yabanclar arasnda
tahadds edebilecek dvalar ryet iin muhtelit mahkemenin l
zumunu iddia ettilerse de, H atayda anayasa ve mevcut mevzuatla
meden bir hukuk devleti kurmu olduumuzdan ecnebi mahkemelere
ve hkimlere asla lzum kalmadn, bunun iin faaliyetlerine
hemen son vererek igal etmekte olduklar binay en ksa bir zamanda
tahliye ve emirlerindeki resm otomobilleri iade etmelerini syledim.
Bir iki saat sonra skenderuna avdetlerinde dairelerinde alan
ktiplere, memurlara artk balarnn arelerini aramalarn, ahs
dostlarna da yaknda buradan ayrlacaklarn sylediklerini haber
aldm. Bir hafta zarfnda dosya ve eyalarn naklettikten sonra ken
dileri de H atay terkedip gittiler. Bylece bir zamanlar skende
runda delegenin ikametgh, mteakiben Muhtelit Mahkeme dairesi
olan bina, H atay Devletinde bir mddet Adliye Vekleti, daha sonra
da Orduevi olarak mill hkmetin eline gemi oldu,
POSTA LER
Bu mesele de kapandktan sonra posta pullar ii ortaya kt:

H atayda mevcut posta pulu kalmamt. Suriye Hkmeti H ataya
pul gndermez oldu. Bir gn postahanelerde hi pul kalmad Hatay
posta idaresi tarafndan bildirilince birikmi olan mektuplar gece
Payasa gnderdik. Orada mektuplara Trk pullar yaptrlarak
Trk postahanesine tevdi edilmek suretiyle posta ilerimiz de aksa
mam oldu. H atay posta pullar yaptrma dndk, fakat bunun
iin svirede Milletleraras Posta Birlii Brosuna, H atay Devletinin
postalarn tescil ettirmek zarur idi. Milletler Gemiyetinin Hatay
Statsne gre haric temsili olmadndan H atay Hkmeti, doru
dan doruya Milletleraras Broya mracaat edemezdi; Fransz Hk
meti vastasiyle mracaat edilmesini mnasip grdk. Pek ksa bir
H ATAY NASIL KURTULDU? 69
mddet iinde Fransz Hkmeti H atay postalarm tescil ettirdiin

den Milletleraras H atay Postalar ihdas edilmi oldu. Biz de Hatay
pullar kararak Milletleraras postalar camiasna girmi olduk.
MAARF LER
Devlet dairelerinde sancak idaresinden kalma Fransz memurlariyle

Trk mirler arasnda geimsizlik balamt. Bundan dolay ikyet
ler vaki oluyordu. Antakya lisesinde muallim, ayn zamanda maarif
mfettii bulunan Bozant, en ok ikyet edenlerdendi. Lise, Trk
ve Arap ksmlar olarak, ilk okullar da Trke ve Arapa tedrisat
yapan okullar diye iki ksm halinde, sancak idaresinden devir
alnmt. Lisenin Arapa ksmm ilga ettik. Arapa tedrisat yapan
okullarda da yalnz Trke tedrisat yaplmaya baland. Programlar,
Trkiye okul programlarna gre deitirildi. Bu yzden mfetti
Bozant eski bir dostum olduu halde vaziyetten skldn, istifa ede
ceini bildirdi. Ben Antakya lisesinin, Galatasaray lisesi tipinde iyi lisan
reten bir okul olarak devam ettirilmesi, bunun iin de Franszca
retmenlerinin ipka edilmesi taraftar idim. Lkin bizim maarifi
arkadalara bu kanaati veremedim. Bozant ve arkadalar kontrat
mddetlerinin bitmesini beklemeden brakp gittiler.
SALIK LER V E DER LER
Orman idaresindeki Fransz mstearn, mevcut kontrat mucibin

ce tazminatn verip gndermek iin bir hayli uratk. skenderunda
sancak idaresinde bir devlet hastahanesi ile Antakyada Fransz ra
hibelerinin husus bir hastahanesi vard. Antakya Belediyesi rahibe
lerle mukavele yaparak hastalar cret mukabilinde hasthanede yat
rrd. Bunun iin Antakya Belediyesi rahibelere ok borlanmt;
borcunu peyderpey dyordu. skenderun hastahanesinde de bir
ka rahibe hasta baluc olarak yerlemiti. Buraya tyin ettiimiz
bahekim, rahibelerin vakitli vakitsiz hastahaneden kmalarm men
ettii iin aralarnda geimsizlik balamt. Bir gn bahekim sert
muamele yaptndan rahibeler, elbiselerini ve amarlarn alp
sokaa frlamlar, kap kap dolap bizi hastaneden kovdular diye
rek skenderunda Hristiyan aileler nezdinde panik yaratmaa a
lmlar. Beyrut ve Fransada bulunan tekiltlarna, Fransz makam
larna telefon ve telgrafla feryat yadrmlard. Cpilet, elinde birka
telgrafla bana geldi. Rahibelerin ikyederinin Fransada ok yerler

de makes bulabileceinden, bunun T rk - Fransz dostluu zerin
de dahi tesir yapmas ihtimalinden endie ettiini syledi. Bir are
bulmam rica etti. skenderunda rahibeleri dvet edip kendilerini
raz etmek suretiyle hastahaneden ayrlmamlarn temin ettik. By-
lece bir mkl daha halledilmi oldu.
FRAN SIZLAR LA TEMAS V E HARCYE LER
Collet ile sk sk temasla ifah grmeler yapyorduk. Kt

zerine intikal etmesi icap eden muameleler Baveklet Hariciye
ileri Seksiyonundan kard.
H atay Devletinin haric temsil iinin Suriyeye braklm olduu
Statde iaret edilmiti. Buna ramen Hatay Devletinin kurulmasiyle
H atay kabinesini tekil ettiime dair Suriye Hkmeti Bavekiline
verdiim telgrafa cevap alamamtm. Bu vaziyet, H atayn haric
temsili bakmndan Statnn, Suriye Hkmeti tarafndan ihll
edilmi olduunu gstermiti. Haric temsile muhta olduumuzdan,
aym zamanda siyas inkiaflarn alaca istikamete gre, belki bir
gn buna zaruret hasl olaca mlhazasiyle, bir Hariciye Vekletinin
ihdasn lzumlu grdm ve haric ilerde muhaberelerimizi Hari
ciye Vekili sfatiyle yapmaa baladk. Collet, bu hareketimize dair
Akaln nezdinde nazar dikkati celbetme mahiyetinde teebbste
bulunmu olmakla beraber H atay Hariciye Vekletinden gnderilen
yazlara cevap, vermekte devam etmiti.
Filistinden turist sfatiyle gelen D .N .B. Ajansnn mmessili,

Alm anya ile bir ticaret mukavelesi yapmay kabul ettiimiz takdirde
Bayruttaki Alman konsolosunun benimle grmee geleceini sy
lemiti. Bunu mteakip Beyrut taki Japon konsolosu, husus mahiyette
ziyaretime gelmi, bir ticaret anlamasndan bahsetmiti. Bu gibi
olaylara baklrsa Milletler Cemiyetinde za olmayan, dolaysiyle
Statye riayete mecbur bulunmayan devletlerle resen temasa geebil
mek ihtimalleri gayri mmkn saylmazd. Baz yabanc gazete
ve ajans mmessillerinin bana sorduklar sualler arasnda H atayda
Trk askerinin daim kalp kalmyaca, skenderun limannda
Trkiyeye asker bir hak tanyp tanmayacamz, nihayet Anschluss
yapp yapmyacamz gibi hususlar nazan dikkati ekiyordu.
YABANCI TCA R ET GEMLERNN B A YR AK EKME MESELES
Bu sralarda skenderun limanna gelen ecnebi vapurlarnn Hatay

bayran ekmeleri meselesi ortaya kt. Bir Trk vapuru, limana
girer girmez H atay bayra ekmiti. Lim an idaremiz vapur acenta-
larna bu yolda hareket edilmesine dair bir tamim gndermiti. Italyan
vapur acentalar tamimi nazan itibare almadklarndan, liman idaresi,
buraya gelen talyan vapurlariyle hibir muamele yapmamlar, bu
yzden vapurlarn limanlara hareket ve muvasalat tarifeleri bozulmu
tu. Meseleyi halletmek zere talyan konsolosu evime geldi. Dost
sfatiyle husus mahiyette ricada bulunduunu, kendisinin talyan
,konsolosu olarak mandater hkmet nezdinde agremente olduunu
syleyince, ben de kendisine u halde mracaatnz Fransz otorite
sine yapmalsnz ve iinizi onlarla grmelisiniz cevabn verdim.
Ricasnda srarda devam ettiini grdmden H atay bayra ekmek
meselesini hkmetine yazp halletmesini tavsiye ettim. O gn
talyan vapurlar saatlerce limanda bekledikten sonra tahmil, tahliye
ve dier muamelelerden hi birini yapmakszn limandan ayrldlar.
Ertesi gn Halepteki talyan konsolosu skenderunda evime beni
ziyarete geldi. Rom adan Hariciye Nezaretinden ald talimat ze
rine H atay Hkmetine kolaylk gsterilmesine taraftar olduklarn,
bundan sonra skenderun limanna gelecek vapurlarna Fransz bay
ra ile beraber H atay bayran da ekeceklerim bildirdi. Filvaki
grmeyi mteakip gnlerde gelen talyan vapurlar Hatay bayra
da ektiler. Bunun zerine tahmil, tahliye ileri ve dier liman formali
teleri sratle ikmal edildiinden vapurlar da miadlarna gre liniandan
hareket edebildiler. Artk Fransz vapurlarndan baka ecnebi vapurlar
skenderun limannda H atay bayra da ekmeyi det etmilerdi.
SEYAH AT LER
H ataydan harice seyahat edecek vatandalara verilecek pasa

port ve hariten H atay a gelecek kimselerin H ataya girmek iin ila-
caklar vize meselesi, halledilmesi zarur bir i olarak karmza kt.
Milletler Cemiyetinin H atay Statsnde Trkiye ve Fransa Devlet
leri H atay Devletinin garam olarak gsterilmiti. Buna istinaden
H atay tbiiyetini tayanlarn harite bu iki devletin himayesine maz-
har olmalar icap ederdi. Hatay Millet Meclisinden kan bir kanun,
H atay vatandana yabanc memleketlere seyahatte isterse H ataydaki
Trk konsolosundan Trk pasaportu veya Fransz konsolosundan

Fransz pasaportu alabilmek hakkn tand. Ayn kanun H ataya
gelecek kimseler iin de giri vizesi lzm olmadna dair bir hkm
de ihtiva ediyordu. Kanunun resm ceridede intiarn mteakip
dnyann muhtelif memleketlerinden bahusus Alm anyadan karlan
yahudilerden H atay a gelmek iin mracaatlar yad. O sralarda Ro
manyadan karlan Yahudilerden iki vapur dolusu muhacirin Akde-
nizde dolamakta ve iltica edecek memleket aramakta olduklarn gaze
teler yazyordu. Bunlarn giri vizesi bulunmamasndan istifade ederek
skenderun limanna geldikleri grld. Ancak baz siyas mlhaza
larla muhacirlerin skenderunda karaya dahi kmalarna msaade
etmedik. Limanda kaldklar iki gn mddetle kendilerine yiyecek,
iecek gndermekle iktifa ettik.
Giri vizesinin kaldrlm olmasnn tevlit ettii mahzurlar
nliyebilmek iin H ataya gelen ecnebilerin ikamet mddetlerini
tahdit ve kontrol etmekten baka are kalmamt.
G MRK
Suriye ile Hatay arasnda siyas ve asker bir hudut, bir gmrk
baraj mevcut deildi. Bilkis Trkiye Cumhuriyetiyle gmrk ve
pasaport muameleleri devam ediyordu. Tarafmzdan hibir mucip
sebep bulunmad halde, bir gn anszn Suriye hkmetinin, Hatay-
dan giden yolcular ve eyay Suriye hududunda, gmrk muamelesine
tbi tutmaa baladklarn huduttaki karakollarmz haber verdi.
T am akam zeri balayan bu harekete sratle mukabil tedbir almak
icap ettiinden,' biz de o gece sabaha kadar bir Hatay gmr ihdas
etmek kararm alarak derhal tatbikine giritik ve gece karanhmda
hudut boyunca mteaddit noktalara silhl gmrk muhafzlar
ikame etmek suretiyle, Suriye gmrnn karsnda bir Hatay
gmr tesis ettik. Ticar mbadele imdiye kadar en ok Suriye ile
yaplagelmekte olduundan yeni vaziyet, H atayda tel ve endieyi
mucip oldu. Baz muzr propagandalar ve fena tefsirler de yaylnca,
H atayda ktisad buhran, bahusus buday ktl ba gsterecei
rivayetleri endieyi arttrmaa balad. Halbuki biz hkmet olarak
vaziyeti tahlil ederken H atayn istikbali bakmndan bu hareketi
hayrl almet olarak tesbit etmi olmakla beraber, ortada dolaan
rivayetleri rtc tedbirler almakta gecikmemitik. Fevkalde
Murahhashk kanaliyle Ankaraya vaki olan mracaat zerine Adana-
dan iki vagon buday hemen skenderuna sevkedilmi, Payastaki

Trk gmrnn kaldrlmas hususunda mstacel tedbirler alnm
olduunu renmekle msterih olmutuk. Keyfiyet, derhal umum
efkra aksettirilince, ksa zamanda, endie ve tel, memnuniyet ve
sevince mnkalip oldu.
Mukabil tedbir olarak gmrk ihdas ettiimiz gece saat 12de
Collet ile telefonla konutum. Suriyenin niin byle bir ie kalktn
sordum. Katiyen malmat olmadm, Beyrut tan Haut-Comissera-
iatdan renerek bildireceini syledi. Ertesi gn sabah gda Ba
veklete geldi. Gerek Haut-Commissariatn, gerek Halepteki Fransz
otoritesinin katiyen muvafakati alnmadan Suriye l:.kmetinin gm
rk ihdasna kalktn, bundan vazgemelerini Suriyeye tavsiye
ettiklerini, bize de ayn tavsiyeyi yapacaklarn beyan etti. Byle bir
tavsiyeyi kabul etmiyeceimizi, imdiye kadar btn kararlarmzda ve
icraatmzda Statye riayetten uzaklamadmz, halbuki Suriyenin
bu hareketiyle Statnn ihll edildiini, mesuliyetin tamamen Suriyeye
raci olacan, bundan sonra bizim de artk Statye riayet mecburi
yetimizin kalmadn izah ettim. Benden ald cevaplar Haut-Com-
missairee bildireceini syliyerek ayrld. Gollet, Akalna veklet
etmekte olan konsolos Ahmet U m ara gitmi ve Suriyelilerin hata
ettiklerini, bundan vazgemeleri iin teebbse geeceklerini sylemi,
H atay hkmetinin de vazgeirilmesini istemiti.
Fevkalde Murahhas vekilinin itirkiyle, Devlet Reisinin riya
set ettii kabine toplantsnda, kararmzdan asla ricat etmemei,
bilkis gmrk tekiltn tevsi ve takviye etmeyi zarur grdk.
Ankarada bulunan Akaln H atay a: dnd. H atay hkmetince
Staty ihll edici hareketlerden tevakki edilmesini, gmrk mesele
sinde muayyen bir tarihe kadar Suriyeden gelecek eyadan resim aln
mamasn, fakat gmrk hat ve muhafzlarnn devam ettirilmesi
ni, Trkiye ile Hatay arasndaki gmrn kaldrlmas iin Byk
Millet Meclisine bir kanun tasars sunulacan syledi.
Gmrk meselesinde Suriye gazetelerinin kopardklar yaygara
lara mukabil Lbnan ve Suriyedeki Franszca gazeteler, Suriye hk
metinin hatal hareket ettiini, Haut-Gommissairein Suriye ile Hatay
arasnda mutavasst rol ifa ederek her iki taraf bundan vazgeirmek
istediini yazdlar. Collet de bugnlerdeki grmelerimizde hep gm
rk iinden vazgememizi tekrar ediyordu.
skenderun gmrk idaresi tamamen Sancak Hkmetinden

kalma memurlarm elinde idi. Bunlarm bamda bir de Fransz umum
mdr vard. Suriye ile aramzda gmrk hatt teesss ettikten sonra
skenderun gmrk idaresiyle megul olmann sras gelmiti. Sabk
idare zamannda skenderun gmrk varidat, mesalih-i mtereke
nam altndaki masraflara karlk olarak Haut-Commissaire tarafndan
alnrd. Bunun miktar bizce malm olmad gibi eski sancak bte
sinde de gsterilmemiti. H atay Hkmetinin skenderun gmrn
ele almaa karar verdii, badema varidatn H atay mliyesine teslimi
gerektii yolundaki tebliimiz, gmrkteki eski memurlarn mukave
metiyle karlat. Bunun zerine Umum Mdrln varidat ve
muhasebe ilerine yeni Trk memurlar tayin ederek mekanizmann ele
geirilmesine altk. Fakat eski memurlarm zaman zaman ileri
sabote eden hareketleri eksik olmuyordu. Colletden de ikyet ve
protestolar geliyordu.
Aradan ok zaman gemeden, eski memurlardan bazlarnn gece
leri gmrkten evrak, dosya, para karmakta olduklar, bunlar
oradaki Fransz eflerin emirleriyle yaptklar bize haber verildi. Bunun
zerine gmr tamamen igal edeceimizi, eski memurlarm tama
men yeni umum mdrn emrinde alacaklarn, Fransz mtehasss
larn da arzu ederlerse kadroda ipka edileceklerini Colletye bildirdim.
kr Kanatl ile mutabk kalarak herhangi bir hdise karsnda
asker yardmlarm temin ettikten sonra, bir sabah erkenden fevkalde
inzibat tedbirleri alarak gmr igal ettik.
skenderunda Franszlarn henz bir tabur askerleri vard. Kla
ve asker messeseler bunlarn ellerinde idi. Hibir vaka olmakszn
gmrk, btn tekilt ve antrepolar ile H atay idaresine geti. Fakat
gmrk kasasnda hi para kmad.
Bundan sonra gmrk varidatnn H atay btesine ilvesi ile
mliyemiz skntl vaziyetten kurtulmu oldu. Suriye ile H atay ara
snda gmrk baraj teesss ettiinden, Trkiye gmr henz
kaldrlmadndan H atayn btn tccar mbadeleleri skenderun
limanna mnhasr kald. Bu sayede tonaj miktar ve gmrk haslat
birden artt. Bylece, Suriyelilerin, H ataya kar gmrk kurarak
H atay ktisad tazyik altnda brakmak, buhran yaratmak, bunun
neticesinde H atay tuttuu yolda muvaffak etmemek gayeleri suya
dm, teebbsleri beyhude bir gayretten ibaret kalmt.
Collet, gmrn igali mnasebetiyle yapt protestolarda

Ankara itilfnamesi mucibince skenderun gmrnde Trkiyenin
de alkas bulunduunu, bundan dolay H atayn imdi Trkiye,
Fransa ve Suriyeye kar cephe alm olduunu ileri sryordu.
T E L E F O N
Gmrk meselesi de halledildikten sonra resm dairelerde yabanc

memur kalmamt. Yalnz Antakyadaki telefon ebekesi vaktiyle
askerler tarafnda tesis edilmi olduu iin Franszlarn idaresinde idi.
Biz H atay zabtasna mahsus ayr bir ebeke kurmutuk. Bir gece
svarede Collet ile konuurken muhaveremiz telefon ebekesine intikal
etti. Collet, Size bu ebekeyi satalm dedi . Ben de kabul ettim,
ki gn iinde her iki tarafn eksperleri faaliyete getiler ve satmalma,
devir ve teslim muamelesi ikml edildi.
Ha t a y d a f r a n s iz g a l n n so n v a z y e t
Bundan sonra Franszlarn H ataydaki mevcudiyetleri yalpz

asker igale benziyordu. Nihayet skenderundaki askerlerini de ek
tiler ve skenderun klasn bir protokol ile Hatay Hkmetine dev
rettiler.
Bu srada Antakyada bir pazar gn, sarho bir irtibat zabiti
Fransz mlzm, bir Trk gedikli avuu tarafndan, selm verme
yznden, tabanca ile ldrlmt. Vaka ilk anlarda muhitte ok
heyecan yaratmt. Ancak her iki taraf kumandanlarnn soukkan
llkla hareketleri sayesinde mesele bymemiti. Vaka yle cereyan
etmiti :
Antakyada Kprbamda pazar gn kalabalk bir saatte Fransz
zabiti geerken Trk askerleri, aradaki asker protokol mucibince
kendisini selmlamlar. Fakat Fransz mlzm, askerlerin selmlarna
aldr etmemiti. Biraz ileriden gelen gedikli bir Trk avuu bunu
grm ve ayn hizaya geldikleri zaman zabite selm vermemiti.
Fransz mlzm gedikliye km, yakasndan tutarak karakola
gtrmek istemi, gedikli avu da tabancasn ekerek ate etmekle
mukabele etmi ve Fransz zabitini yaralamt. Zabitin hastahaneye
kaldrlmasn mteakip, baz kimseler Fransz askerlerinin Trk
askerlerine saldracaklarn yaymlard. Bu haber zerine Antakyada
Trk tabur kumandam askerini silh bana arm, Trk mahalle
lerinin ke balarn makineli tfeklerle tutmutu. O gn pazar

olduu iin tatili, kr Kanatl ve dier arkadalarla Soukoluk ta
geiriyorduk. Telefonla verilen haber zerine alelcele Antakyaya-
yetitik. Kanatl, vakann mahiyetini rendikten sonra silh bandaki
askerleri geri ektirmi, hastahanede yaral zabiti grmee gitmiti.
Ben de mstearm yollamtm.
Zabit ald yaradan o gece vefat etti. kinci gn yaplan cenaze
trenine Kanatl bizzat itirk etti. Ben de hkmet adna Hariciye
Mstearn gnderdim. Bylece vaka ve bunun kurban gen zabit
iin duyduumuz teessr resmen de izhar etmi olduk. Fakat iki
gn Collet ile tamaslarmz gayri ihtiyar olarak kesildi. AKaln A n
karada idi. Konsolos Ahmet Umar kendisine veklet ediyordu. Suriye
ve Lbnan gazeteleri byk harflerle H atayda Trk askerinin bir
Fransz zabitini ldrdn yazdlar. Vakay istismara altlar, uy
durma haberler gnn mevzuu olmutu.
gn sren karlkl sktten sonra Collet, ziyaretime geldi
ve unlar syledi: Her memlekette, hatt Paris sokaklarnda dahi bir
nefer bir generali ldrebilir. Bunlar ad vakalardr. Mteessir oldu
umuz cihet vakann akabinde Trk tabur kumandannn askerini
silh bana ararak sokak balarn tutturmas keyfiyeti olmutur.
Sanki buradaTrk ve Fransz askerleri birbirine itimat etmiyerek has-
mane bir vaziyette bulunuyormu gibi bir manzara hasl olmutur,
ite buna esef ediyorum. Bereket versin, asl kumandan Kanatl bu
hale rza gstermemitir. Sizin ise vakada hibir alkanz yoktur.
Vakay siyas cepheden ele almyahm, dosta temaslarmz kesmiyelim ;
szlerimi aynen albay Kanatlya duyurmanz rica ediyorum. Kendi
leriyle de temasmz imdiye kadar olduu gibi devam etmelidir.
Bu szlerinden dolay Colletye teekkr ettim. Vakann yalnz adl
sahada mtala edilmesi icap ettiini teyid ettim. Zaten hdisenin
vukuu Ankaraya aksetmi, Trk ve Fransz otoriteleri arasnda halle
dilmesi icap eden bir mesele olmutu. Hatay Hkmetinin yapaca
bir ey yoktu. Vakann faili asker mahkemeye sevkedilmekle mesele
adl safhaya intikal etmiti.
OTORTELER ARASINDA TEMASLAR
H atayda otoriteler arasnda temas ve mnasebetler normal

ekilde devam ediyordu. Harbiyede Devlet Reisine tahsis edilen otel
binasnda Akaln ve Collet erefine ayr ayr birer resm ziyafet

verdim, karlkh nutuklar teati edildi. Collet, nutkuda H atay Hk-
metinin seri kararlar almakta olduundan, devlet hayatnda hissiyat
ve heyecandan ziyade tecrbenin hkim khnmas lzumundan
bahsetti. H atayn muvaffak olmasn samim bir dost sfatiyle temenni
eylediini syledi. Bu szler bizim iin can skc olmutu. Bir hafta
evvel Ankaradan dnen Akaln Ankaradaki Fransz sefirinin, baz
ilerde H atay Hkmetinin mklt kardn, H ataydaki Fransz
otoritesinin bundan ikyeti olduunu kendisine sylediini anlat-
mt'.. Mklt denilen ey, manda hkmetinin istediklerini Hatay
Hkmetinin yapmamasndan ibaretti. Bir gn Collet, Akalna
benden ikyet etmi, sk sk ziyaretime geldii halde benim kendisine
hi gitmediimi sylemiti. Bu beyanata bir hafta evvel ziyafette
sylenen nutuk da eklenince Collet ile aramzda souk bir hava estii
anlalmt. Fransz otoritesiyle halledilmesi icap eden, bunun iin de
Collet ile grmemizi zarur klan daha birok meselelerimiz vard.
Mteakip grmeleri Devlet Reisi bizzat yapma arzu etti,
CoUetye haber gnderildi. Birka defa vaki olan mlkattan sonra,
ileri sratle inta edebilmek bahanesiyle, Collet tekrar Baveklete
gelmee balad ve ilk geliinde ziyafetteki nutkunun yanh tefsir
edilmi olduunu renmekten teessr duyduunu syliyerek benden
zr dilemeyi unutmad. Ben de bu gnlerde Madamme Colletye
bir ziyaret yapacam bildirince pek memnun oldu.
TRK MEVZUATININ KABUL
Siyas vaziyetin lehimize inkiaf etmekte olmas bizi daha seri

kararlara evketti. H atay Meclisinden kan kanunlarn ekserisi
Trkiye Cumhuriyeti kanunlarndan mlhem idi. Bir gn mebus
arkadalarla konuurken: Meclise, Trkiye Cumhuriyeti Kanunlar
toptan H atay kanunlar olarak kabul edilmitir, mealinde bir kanun
tasars ile gelirsem ne yaparsnz? diye sordum. Alklarla derhal
kabul ederiz dediler. Bu fikri formle etmek ve tatbikatta mmkn
olabilen ekli verebilmek iin vekil arkadalarmla uzun boylu gr
tk. Cumhuriyet kanunlarn toptan H atay kanunlar olarak kabul
etmekle beraber, bunlardan mahall icaplara uygun olanlar ksmen
veya tamamen meriyet mevkiine koyabilmek iin hkmete selhiyet
verilmesi eklinde, bir kanun tasars hazrladk. Mecliste byk tez-
hratla kabul edildi. Biz Hkmet olarak bu kanunlardan lzum

grdklerimizi ksmen veya tamamen meriyete koymak suretiyle eski
mevzuat deitirmee baladk.
MALYE
H atayn sancak idaresinden devrald bir milyon ksur liralk

btesi vard. Bir iki aydanberi gmrk haslat btenin gelir ksmn
arttrmt. skelet halinde teslim aldmz Anktakya mze binasn
ikmal ederek mzeyi tanzim etmek, Antakyada iddetli yamurlarda
dadan gelen sellere kar setler yapmak, baz nafia ve belediye hiz
metleriyle sancak tan mdevver borlar tesviye etmek, az ok tekiltl
yeni bir devlet kurmak bteye tabiatiyle hayli klfet ykletmiti.
Bununla beraber iyi bir sistemle ve hayal olmyan rakamlarla hazr
lanm olan btemiz hibir zaman hkmeti g duruma drmedi.
1500 kiilik zabta ve emniyet tekilt Ankaradan doruca kendilerim-
ne verilen tahsisatla idare ediliyor, H atay Hkmeti de buna biraz
yardm ediyordu. Son zamanlarda Ankara, btemizin iyi bir ekilde
tanzim edilmi olduunu tetkik edip bize 400.000 liralk bir yardmda
bulundu. Ancak bu para ile yeni eserler yapmaa H atay D evlednin
mr kfi gelmediinden ilhakla beraber fazlasiyle hzineye devredildi.
PA RA ii
H atayda tedavl eden para Suriye parasyd. Bunun yerine

Trk parasn ikame etmei dndk. Bir gn telefon ve telgraf
muhaverelerini' kesmek, hudutlar kapamak, hibir kimseye bir ey
szdrmamak suretiyle sk tedbirler aldktan sonra H atay Meclisini
ge vakit itimaa davet ettik. H atayda, Suriye paras yerine Trk
parasnn kabul edildiine dair bir kanun karld. Gece yans resm
cerideyle intiar eden bu kanun, ertesi sabah herkesi bahusus bu gibi
ilerde akgz geinen insanlar hayretler iinde brakt. Muayyen
bir mddet iinde herkes mevcut parasn maliye dairelerine gtrerek
Trk parasiyle deitirdi. Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasnm
skenderunda abuk bir-ube amas kolaylklar temin etti.
Para inklbmn, hibir ikyete ve hibir kimsenin vurguncu
luuna meydan verilmeden yaplm olmas byk bir muvaffakiyet
saylrd. Vazifeli olan her ahsta madd ve manev mesuliyet duygusu,
uur ve heyecanla ilere sarlmak, iten gelen ve yorulmak bilmiyen
gayretlerle hedefe doru gidi, bu muvaffakiyette en byk mil

olmutu.
HALKIN MEMNUNLUU VE STE
Alnan parlak neticeler halk memnun brakmt. Nee, sevin,

huzur ve refah o zamanlar H atayda deta bir lem olmutu. Trkiye
ile gmrk kalmadndan serbest ticaret balamt. H atayn anava
tana ilhak dilei artk gnllerden dillere ve gnlk sohbedere intikal
etti. kide bir etraftan gelen yabanc gazeteciler, bu mevzu zerinde
resm azlardan bir eyler koparmaa alyorlard. Bu yolda bize
sorulan sualleri hep menfi cevaplarla karlyorduk. Bir gece Ordu-
evinde tertip edilen baloda Collet ile konuurken vaktiyle bir iki
Fransz memurunun, Soukoluk ta satn alm olduklar arsalar imdi
satmak iin kendisine ricada bulunduklarn, buna Hatay Hkme-
tinin kolaybk gstermesini syledi. Ben de aka olsun diye Yalnz bu
arsalar deil, H ataydaki resm ve husus btn Fransz menfaatlerini
satn alalm dedim. Paranz varsa sylediiniz ey, zerinde duru
lacak cidd bir mevzu olabilir dedi. Muhavereden edindiim intiba
Akalna anlattm.
ATAT R K UN LGS V E OLUMU
Atatrkn H atay hakknda gsterdii byk alka dnyaca

dahi malm olmutu. Son zamanlardaki hastahma ramen Mersine
kadar gelip H atay ilerini yakndan takip etmekte olduunu gster
mesi, memleket dahilinde ve haricinde ehemmiyetli tesirler yaratmt.
Fan Atatrkn lm, dva aleyhinde alanlara kmldanma
cesaretini vermi ve H atay dvasnn artk eski hzla yrtlemiyecei
propagandasn ortaya karmt. H atay Devletinin kurulmasn m
teakip H atay Millet Meclisi tarafndan karlan bir kanunla umum
af iln edilmiti. M ill dvamza tedenberi kavlen, fiilen ve amelen
muhalefet etmi kimselerden H atay hudutlar haricine kam olanlann
bir ksnu aftan istifade ederek memlekete dnmler, bir ksm da
Halepte cemiyetler kurarak aleyhte neriyat yapmaktan, propagan
dalarla H atay dahilindeki eski taraftarlarn aldatmaktan vazgeme
milerdi. Bunlarn ve Suriye matbuatnda hoa gitmiyen yazlarn
tesiriyle, hudut boyunda ve skenderunun bir iki kynde apka
yerine fes giymek gibi irtica hareketler bagsterdi. Ayn zamanda
8o HATAY NASIL KURTULDU?
skenderunda talyan tebaasndan olanlar arasnda siyas propaganda

faaliyetleri artt. G afil insanlar! Ebed Atatrkn Hatay Trkleriyle
birlikte btn Trk Milleti iin daima bir meale ve ilham kayna
olarak yaayacan takdir edememilerdi. Dvamz Atatrk tarafn
dan ahsen benimsenmi olmakla kalmam, Trk Milletinin mill
ve siyas mefkresine mal olmutu; Misak- M ill hudutlar dahilinde
idi. Bundan kim ricat edebilirdi?
imdiye kadar en serbest ve en. demokratik bir idare tatbik ede-
gelmekte olduumuz halde son irtica hareketler karsnda sert ted
birlere bavurmakta asla tereddt gstermedik. Bylece hava derhal
deiti ve gafil insanlar hayal sukutuna urad.
CENAZE MERASMNE KATILMA
Atatrkn lmnden doan teessre bir are bulunamyordu.

Kadn, erkek, byk kk, btn H atay Trkleri gnlerce gzya
dkmekte ve matem tutmakta devam etti. Atatrkn cenaze treninde
bulunmak zere Devlet Reisi ve ben Ankaraya gitmeye karar verdik.
Keyfiyet Akalm vastasiyle Ankaraya bildirildi. Ankara, yalnz
H atay Meclisinden bir heyet gnderilmesini tensip etti.
FRAN SIZLAR LA BR H TLF
skenderun limannda tetkikat yapmak zere Ankaradan gn

derilen ve aralarnda bir ngiliz mtehasss bulunan heyet, skende
run liman sahasnda araziyi snrlandrmak suretiyle almaa ba
lamt. Collet, Baveklete gelerek b heyetin skenderunda al
masndan kendisine malmat verilmemi olduunu, bir ngiliz m
tehassisiyle beraber arazi zerinde alarak bir mntaka ayrmak
iin iaretler koymu olmalarnn nazar dikkati ektiini, vaktiyle
Ankara tilfnamesinde derpi edilmi olan Trk nuntakasnm tesisi
dnlyorsa bundan Fransz otoritesinin de haberdar edilmesi gerek
tiini, ikyet eder bir lisanla anlatt. Trkiyeye taalluk eden mese
lelerde dorudan doruya Fevkalde Murahhas Akalnla gr
mesini tavsiye ettim. Y a ! demek bundan sonra sizinle bir iimiz
kalmad diye glerek ayrld.
LHAK BALANGICI
1939 martnda Trkiyede yaplacak mebus seimlerinde Tayfur

Skmen Antalyadan, ben de Gaziantepden namzed gsterildik.
kimizin de Byk Millet Meclisine mebus seilmemiz, Hatayn

Anavatana ilhak edilmek zere bulunduu kanaatini kuvvetlendirdi.
Komu ve uzak memleketler matbuatnda bize mteallik yazlar
kt. Yabanc bir devletin devlet reisi ile hkmet reisinin baka bir
memleket parlamentosunda za olmalar keyfiyeti grlmemi bir
hal olarak tavsif edildi. Bir ay sonra Byk Millet Meclisinde yemin
etme merasimi iin Ankaraya arldk.
CUMHURRESNN HUZURUNDA
Cumhurreisi nn, ankayada bizi kabul ettiler ve ilk szleri

arasnda : A h ! keke Atatrk hayatta olsayd, Hatay iin kim bilir
imdi ne kadar sevinecekti! dediler. H ataydaki umum durumu
kendilerine arzettik. Yabanc devletlerden birkann H atayda olan-
biten ileri muhtelif vesilelerle yakndan takip etmekte olduklarn
syledim. nn, Trkiye haric siyasetinin ngiltere ve Fransa ile
bir ittifak akdetmek istikametinde ilerlemekte bulunduunu, bunun
iin bizim de H atayda buna uygun ekilde hareket etmemiz icap etti
ini anlattlar ve hkmetle grmemizi tavsiye ettiler. Bavekil ve
Hariciye Vekiline vaziyeti olduu gibi izah ettik. Hariciye Vekili,
imdilik ilhaktan bahsedilmemesini, hkmetin ngiltere ve Fransa
ile byk bir ittifak akti iin mzakerede olduunu, H atay meselesinin
bundan ayr bir mevzu olarak ele alnacan anlatt. Filvaki ilhak
kelimesini kullanmamaa biz de dikkat ediyorduk; fakat H ataya
avdetimde etrafm alan gazetecilere beyanatta bulunurken Trki
yede bata Cumhurreisi olduklar halde btn Trk Milletinin
H atay hakknda gsterdikleri alka o derece byktr ki, Trkiye
ve H atay bir tek kalb olarak arpmaktadr demem, gerek H atayda
gerekse harite ilhak karar arifesinde olduumuz mahiyetinde tefsir
edildi ve bir intizar devresi balad.
TRANST DERD
skenderun limannda transit ileri artk yaplamyordu, teden-

beri bununla geinen komisyoncular, tccarlar ktisad skntdan dem
vurarak transite are bulunmasn istediler.
Zahiren bu maksatla toplantlar, hakikatte birtakm propaganda
lar yapmaa baladlar. Tam bu srada Umum Mdrmz iki gn
iin Halebe gitmek zere izin istedi. Halepten skenderun meb
8a HATAY NASIL KURTULDU?
uslarndan biriyle beraber Beyruta gittiini haber aldm. O gnk

Beyrut gazeteleri H ataydan bir mebus ile gmrk Um um M dr
nn, gmrk ve transit ilerini Fransz makamlariyle grmek iin
Beyruta geldiklerini yazmt. Buna muvazi olarak skenderunda
tccarlar mallarn gmrkten ekmiyorlard. Bu vaziyet karsnda
Umum Mdr vazifesinden derhal azletmek icap etti.
FRANSIZ DARECLERNN EKLMES
lhaka doru gidildii kanaati arttka kk yabanclara dayanan

sabotaj hareketleri balad. Antakyada elektrik idaresinde alan
yabanc teknisyenlerin gizlice H atay terkedeceklerini, elektrik tesisini
iletecek mevcut elemanmz bulunmadndan, bu suretle ehri anszn
karanlkta brakmak istediklerini haber aldk. Bir emrivaki karsnda
kalmamak iin hemen Ankaradan bir iki teknisyen istedik. Bunlar
alelacele gelerek elektrik idaresini teslim aldlar ve hibir aksakla
meydan verilmedi.
ERM ENLERN HCRET
Krkhan ve Belende Ermeniler bir iki sarhoun sarkntlk yap

malarn byterek H ataydan hicret etmek istediklerini iaa ettiler.
Kbrsa gitmek zere pasaport alan bir Ermeni mebus, oradan gn
derdii bir mektupta H atay mebusluundan istifa ettiini, Kbrsta
ikamete karar verdiini bildiriyordu. Kesep nahiye merkezinde bir
iki Ermeninin jandarmalar tarafndan dvlmesi, bir mstearn
Turizm Otelinde bir Hristiyan garsonu tokatlamas ve bunlara
mmasil bir takm vakalar bytlerek siyas dalga haline getirili
yordu.
Zabitamn mtecasirler hakkndaki iddetli muamelelerine ramen,
gayr-i Trk unsurlarda itimatszlk hkm sryordu. Bir Ermeni meb
usu bana, bu havay yabanclarn yarattklarm gizlice anlatmt. Gene
bugnlerde Cezayirli askerlerden Trk alayna iltica edenler olmutu.
Mltecilerin iade edilmelerine tavassutta bulunmam iin ricaya
gelen CoUet ile dostlar arasnda naho vakalarn tahadds etme
mesine dair konuurken, son gnlerde Ermenilerdeki endienin kt
bir propagandadan ileri gelmi olduuna nazan dikkatini celp ettim.
Evet bana da geldiler, baz tazyik ve tehditlere maruz kaldklarmdan
gitmek istediklerini sylediler; ben de kendilerine istical etmeyin.
eer biz buradan gidersek sizleri de beraber gtreceiz tarznda

teminat verdim dedi,
Ha t a y d a c u m h u r y e t h alk p a r t s k u r u l m a s i
H atay Devleti kurulduu tarihtenberi H atay Halk Partisi faali

yet gstermez olmutu. Ankaradan Rahm i Apak, Parti tekiltiyle
megul olmak zere gnderilmiti. Hatay Halk Partisini ihya etmek
yahut yeni bir Cumhuriyet Halk Partisi kurmak hususunda mza
kerelerden sonra kincisine karar verdik. Cumhuriyet Halk Partisinin
skenderunda alan ilk ubesi pek parlak trenle kutland; mteaki
ben H atayn her tarafnda parti tekilt kuruldu.
FR AN SIZLAR LA SON TEM ASLAR V E M ZAKERELER
Fransz otoritesiyle Hatay Hkmeti arasnda halledilecek mevzu

kalmadndan temaslar tabiatiyle azalmt. Bundan sonraki iler
iin Collet, Fevkalde Murahhasla gryor ve bazen beraber Anka
raya gidip geliyorlard.
H ataydaki Fransz menafiinin toptan satn alnmas, Ankarada
mevzuubahis olmu, bunun iin Akaln bizden Fransz resm ve
husus ahslara ait menafiin nelerden ibaret olduunu gsteren
bir liste istemiti. Ankara mzakerelerindeki olup-bitenlerin tafsi
ltna bizler vakf olamyorduk.
HUDUT LER
Ankaradan Albay Hsn riyasetinde bir tahdid-i hudut heyeti

geldi. H atayn Suriye hududunu tesbit etmek zere arazi zerinde a
lmaa baladlar. A ra sra Albay Hsn Baveklete gelerek mahall
baz malmat istiyordu. Bir gn H atay zabtasna Halep hududun
daki Andilfi karakolundan u haber verilmiti: Bu sabah erkenden
hududu izmek iin buraya Trk asker heyeti geleceinden bunlara
hazrhk yapmak zere bir manga Trk askeri gelmi, hudutta adr
kurmutu. Kar tarafta bunu gren Suriye gmrk karakol teki
lt, phelenerek her eyi olduu gibi brakp kam ve Halep te,
Trkler hudutta asker yerletiriyorlar, Halepi istil edeceklerimi
diye korku ve tel yaratmlar. Beyruttan ald telefon haberi zerine
Collet beni telefonla evimde arayp Trk askerlerinin Andilfi mevkiinde
hududu gemek zere bulunduklarn, bu vaziyetin neden icap etti
ini sordu. Zabtadan alm olduum malmat kendisine syleyince

kahkaha ile gld demek bunlar, Beyrutu da artmlar diyerek
zr diledi.
AN AV ATA N A LTHAK K ARARI
te H atay Devletinin son gnlerinde umum durum bu ekilde

idi ve artk H atay Millet Meclisinde niha karar almak zamam
gelmiti.
23 haziran 1939 tarihindeki toplantda H atay Millet Meclisi
byk tezahrat iinde ve mteaddit hatiplerin pek heyecanl nutuk-
lanndan sonra Anavatana iltihak karar ald. Biz de Hkmet vazife
sini Fevkalde Murahhas Akahna devir ve teslim ederek Hatay
Hkmetine nihayet verdik.
Byk Millet Meclisinden kan zel kanunla H atay anava
tana ilhak edildi. Fransz asker kuvvetleri H ataydan ekildiler.
23 temmuz 19 39 gn Byk Millet Meclisi narmna H atay a
gelen heyetin huzuriyle ve maher bir kalabalkla yaplan muazzam
ilhak trenini mteakip gn gece devam eden emsalsiz teza
hratla ilhak karan ve H atay kurtulu bayram tesit edildi.
19 sene sren bin trl siyas enktrikalara, kuvvete, iddete ve
her trl hakszla kar mukavemet eden ve muhtelif formllerle
icat edilen muhtelif idare ekillerinde asla benliklerini kaybetmeyen
H atay Trkleri gzel yurtlarnn anavatann kopmaz bir paras
olduunu dnyaya gsterdiler.
HATAY NASIL KURTULDU?
5
H A TA Y VALS OLARAK GREVE BALA YIN CA YAY IN LA N A N

TARH BEYANNAM E
Cenevrede Trkiye ve Fransa Hkmetiyle Milletler Cemiyetinin

kabul etmi olduu Sancak Stat ve Anayasas ereveleri dahilindeki
prensiplerimizden hibirini feda etmemek, bilkis, bunlarn tatbikat
sahasnda da tahakkukuna almak ve mkl anlarda memlekete
hizmet etmek maksadiyle Valilii kabul ve deruhte ettim ve bugn
den itibaren ie baladm.
Vazifemde bil tefriki cins Ve mezhep btn vatandalarmn
bana yardmc olmalarn dilerim. Mandater hkmetin mmessilleri
kumandan Collet ve arkadalariyle beraber alacam. Bu mesai
birliinin temin edecei muvaffakiyetlerle madd semerelerin gerek
memleketimizin hali hazrdaki messif vaziyeti, gerekse yakn tide
gelecek olan saadeti iin pek hayrl olaca phesizdir.
Ekseriyet unsurlariyle dier unsurlarn yekdierlerine kar m
terek vatan hissiyle mebu olarak kardee yaamalar bence matlup
ve memleketin skn refah ve tekml yegne gayem olduundan
her ferdin ve her cemaatin haklarndan emin ve msterih olmalar
icap eder. Yeni idaremizde vatandalarn seyyanen hukukunu ve
hrriyetlerini siyanet edebilmek iin prensibimiz yalnz bitarafbk
ve adalet esaslar olacaktr.
Binaenaleyh her kim olursa olsun, takdirsizlik veya herhangi
ahs hrs ve menfaat saikasiyle efkr tevi, skn ve asayii ihlle
tasaddi, bakalarnn hukuk ve serbestisine tevcavz etmek cesaretinde
bulunanlar hakkmda en ar cezalar tatbikte tereddt etmeyeceiz.
Bu gibi cretkrlarn birer vatan haini, sulh ve msalemet dman
olduklarna imdiden ehemmiyetle nazar dikkati celp ederim.
Hkmetin maksadna vukuf ve icraatna itimat hasl ederek
herkesin ii gc ile megul olmalarn ve icraatmzda elbirliiyle
bize mzaheret etmelerini tavsiye ederim.
H A TAY M LLET MECLSNDE OKUNULAN HKJMET PROGRAMI
Sayn Mebuslar,
Bugn H atayn ilk ve tarih mill meclisinde huzurlarnza
H atayn ilk hkmet Reisi sfatyla kmakla bahtiyarm.
Uzun sren mcadelelerimizden sonra kavutuumuz istikll
sayesinde huzur ve refaha erimek mevut olmakla beraber, memle
ketimizin her sahada ve ksa zamanda kalkmabilmesini temin iin

bana verilen vazifenin ne kadar g ve mesuliyetli olduunu takdir
buyuruyorsunuz.
Canla, bala bal olduumuz U l u efim iz ATATRKn nur ve
iman saan ilham ve eserleri, Trkn ruhunda mevcut olan azim ve
fedakrlk bize btn bu glkleri yenmek kudretini bahedecektir.
Ben ve arkadalarm bu imanla hareket ettike yksek itimadnza
da gvenebileceimizi umarm.
Program m zn ruhu ve esas K e m a l z m R e j mi ve btn icabat
olmakla beraber msaadenizle baz ksmlarn tekrar edeceim :
1 H atay hakknda beynelmilel taahhtlere riayet etmek ve
bunlarn tamamen tahakkukunu temine almak.
2 Dahil emniyetimizin zarur kld mill inzibat tekiltn
kurmak mesaimizin temel tadr.
3 Irk ve mezhep fark gzetmeksizin btn vatandalarn
msavi hukuka malik olduklar ve kanun nazarnda ayni muameleye
tbi olacaklar umdelerimizin balcasn tekil etmektedir.
4 Komu devletlerle iyi mnasebetler tesis ve idame etmek
en byk arzumuzdur.
5 ktisad vaziyetimizin korunmas ve inkiaf iin Devlet
lerle ticar anlamalar yapmakta, mill sanayi ve mahsultmz
himaye etmekte ve bunun iin muktazi tedbirleri almakta gecik
meyeceiz.
6 Shh durumun fenn ve meden vastalarla slahna ala
rak nfusumuzu oaltmak, ehirleri, kyleri imar etmek yapacamz
ilerin balcalanndandr.
7 tima hayatmzn inklplk ruhuna uygun olarak sratle
ilerlemesine ve bunun iin kltr ilerinde beynelmilel taahhtler
dairesinde mill terbiye ve tahsil esaslar dahilinde en mtekmil
usulleri kabul ve tatbike alacaz.
8 Adliye tekiltn meden memleketlerin hak ve adalet
mefhumlarna tamamen uygun bir hale getireceiz,
9 Her sahada alan ii ve amelenin hukukunu koruyacak
tedbirler ittihaz etmeyi vazifelerimiz arasnda sayarz.
10 Mtevazin bir bte ile meclise gelebilmek, az masraf ve
ok i, mstahsillere yardm, mkelleflerin gelirlerim oaltmak,
H ATAY NASIL KURTULDU? 87
teklif hususunda fena usullerden uzaklamak mal dncelerimize

ve alacamz tedbirlere esas olacaktr.
1 1 Ziraatn fenn vastalarla inkiafna gayret ederek en
ehemmiyetli servet menbalarmzn toprak ve toprak altndaki ma
denlerimiz olduunu daima gz nnde bulunduracaz.
1 2 Ticaretin muhtelif sahalar himayeye mazhar olaca gibi,
transit ileri de nazar dikkate alnacaktr.
1 3 Tabiatn gzelliklerini esirgemedii sevgili yurdumuzu
bir seyyah lkesi haline getirmek, eski eserleri meydana karmak
balca ilerimizden olacaktr.
14 M evcut yollarn iyi muhafazas, yeni yollar yapmak suretiyle
ehirlerle kyler arasnda kolay muvasale temin etmek, skenderun
limann Akdeniz limanlan arasnda hakk olan ehemmiyetine ve
derecesine eritirmeye almak, memlekete zira bakmdan binlerce
hektar arazi ve shh bakmdan yz binlerce insan kazandracak olan
bataklklarn kurutulmas ilerini n safta tutmak esasl bir umde
mizdir.
15 Bu gn yeni erait iinde istiklline kavumu olarak
refah yoluna ilk admm atarken hkmetimiz, arkada kalan tozlu,
dumanl, bulutlu devreyi tamamen aklndan bile silerek, gaflete
kaplp aknlk iinde H atay vatannn menafiini unutanlarn hare
ktm mazinin gubar altnda brakmtr.
Sayn Mebuslar,
te bu ksa ifadelerle arzettiim program yksek meclisinizin
itimadna mazhar olursa, geni mikyasta tatbik edilecektir.
>-
rt

d
c3
'a
p
':' : '^
...... c
y
'o
iw'
p
cS
-
CcoT
cn
' ' '''\ '

''' :,i#. '>%
I. .. V-.: 1
Cem iveti A kvam mahitlerinin nnde yaplan gsteriler.
' .','- -.'t r . - .''., f..'r-:-' ' ' 1

'^ '^ .'
: ' v-x
~<y- K-
\\' rg
f.
;>:>
A ntakyaya T rk askerinin girii.
D rtyorda toplanan H atayhardan bir gurup.
H atay Devleti Bakan, Babakan, Bakanlar ve

M illetvekilleri bir merasimde.
m
V.
T rk Askerinin H ata y a girii.
' , *. . T.v
H atay M illet M eclisi.

" '--'A - ,... ...4
^::::.;5aW--.;4
O rgeneral Asm Gndz H eyetinin A ntakyada V aliyi
ziyaretleri srasnda halkn gsterisi.
'
> .
T rk askerinin karlanmas.
^ .6
^ O
^ B
< I
i^ .
.^ X
^
^ S
s (fjW
CC U
C 5
^
,M c
.w
V
a t3
1|
i
s
Y A N L I -D O R U C E T V E L
Yanl Doru Sahife Satr

arap lisan arap lisan 7 15
Elem anlardan baka Elem anlarla 15 24
olmasna olmas 19 29
anda mand 19 29
Bensay Bensan 20 II
Halep H alepte 23 9
Talep . Talepte 24 1
Halep H a le p e 32 6
Dr. D o k to r 38 20
Stat Statye 38 17
arkadamz arkadamzn 40 6
Gerreaux Garreau 40 17
mucebince sebebiyle 43 19
Hkmet Hkmetine 44 36
oyunu oyun 48 5
Parlam an tar Parlem anter 65 7
ayrlm am larn ayrlm alarn 70 5
Stat Stats 85 2
unsurlariyle unsuriyle 85 13
skn sknu 85 5
hukuk hukukuna 85 23
huzurlarnzda huzurunuzda 85 33

Abdurrahman Melek - Hatay Nasıl Kurtuldu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Abdurrahman Melek - Hatay Nasıl Kurtuldu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Abdurrahman Melek - Hatay Nasıl Kurtuldu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HATAY

HATAY NASIL KURTULDU

TRK TARH KURUMU B A S I M E V 1 A N K A R A

NSZ ............................................................................................................ VII

ntihap vaziyeti........................................................................................ ......... 53

Birinci Dnya Harbinin Osmanl maratorluu iin fena

Dr. A bdurrah m an M elek

Qa/zi M tuiafa SCenud

H atay Erginlik Cemiyeti Genel Merkezi Bakan

C. Size de kutlu olsun

A ntakya Dr. A bdurrahman M elek

C. Sizin iin artan saadetler ve refah dilerim.

Bakanlnzda H atay Kabinesinin teekkl mnasebe

C. Aziz Hatayn anavatana kavumas sevinci byk ve

H tralara balamadan nce baz hususlarn belirtilmesini fai-

etmitir. Ancak birka gn sonra Mondros mtarekenamesinin ah

Halepte K ral Faysaln Fransz istilsna kar koymak maksa-

1919 Nisannda stanbuldan Antakyaya geldim. Durumu

ehir halk huzursuzluk iinde kvranyordu. eteciliin umum

K U V A Y - MLLYE LE TEMAS VE RTBAT TESS

ittihatlardan ve Trk Oca mensuplarndan bir ka arkada

Ankarada Fransz murahhas Franklin Bouillon ile grld

Yine bu gnlerde skenderuna Colonel M elangeaunn riyasetinde

sinden ekilen Fransz igal kuvvetleri ile beraber oradaki Ermenilerin

dan istediklerimizi de hep buna temas ettirerek hukuk sahada iddia

1922 ylnda Antakyay bu halde brakp stanbula gittim.

ham eyledik. Hilliahmer Reisi Hmit Bey vastasiyle de arzuhaller

GAZ MUSTAFA KEMAL PAA n IN AD AN A d A SYLEDKLER

Gazi Paann Adanay teriflerinde yaplan istikbl merasiminde

TEMASLAR DEVAM EDYOR

1923 sonlarnda Antakyaya dndm. Buras imdi kaynaan bir

Hilliahmer ianesi bura Trklerinin vatan ve istikll akna g

Fransz manda idaresi, Suriye ve Lbnan, Halep, am, Lbnan

mt. Bir de skenderun Mstakil Sanca kurulmutu ki, bu suretle

bir dil olarak kullanlmas, mliyesinin ve idaresinin mstakil kal

edebilecek idare ekli tatbik edeceine dair gazetelere beyanat, bize

1926 da H aut Commissaire De Jouvenelin kard bir karar

Arkadalanmzdan biri szmz dinlemiyerek namzediini koydu,

AM A BA LI MSTAKL SKENDERUN SANCAI DEVRNDE

Artk ama bal kalma devresi balamt. Bu devrede geen

rik etmekten ekinmiyorlard. Gn getike artan bu fikir hareket

riliyor, birtakm tvizlerle tehlikenin nne geebilmek iin am

SKENDERUN SANCAI STAT ORGAN

1928deki am Mebusan Meclisi, Messesan Meclisi olarak Suriye

Stat O rganiin Birinci M a d d e si:

Meclis-i idare, dokuzu mntehap ve mansup olmak zere

mracaatlar reddedilmemekle beraber memurlar Arap dili ile i

numaral ve tarihli olmakla beraber ikyet edilen yazdan eser grl

SKENDERUN DARE MECLS

1931de am Meclisine mebus, mstakil skenderun dare M ec

Mecliste mzakereler ak olarak cereyan ederdi. Bte mza

Anavatanda apka inklb yaplmas, Ltin harflerinin kabul

GAZANTEP VALSNN GEL

1934 nisan aynda, Gaziantep valisi A k if Eyidoann Antak

Gaziantepte bir eczac arkadamz benimle Rasih Bensaya

Antakya, Reyhanl ve H atayn dier yerlerinde apka giyen

Resm dairelerde i iin mracaat edenlerden apkal olanlara memur

apka giymeye tevik eylemek. 24 saat iinde bunlarn hepsi yapld.

Artk halkn yanl yollara sevkedilerek unun bunun istismar