MAT355 Kompleks Fonksiyonlar Teorisi I Hafta 12

3.3. Trigonometrik ve Hiperbolik Fonksiyonlar ve Tersleri

eix = cosx + isinx ve eix = cosx isinx denklemlerinden yararlanlarak,

her x reel says icin,

eix eix eix + eix

sinx = , cosx =
2i 2
oldugu ack olarak gorulebilir. Bu nedenle z kompleks degiskenli sinus ve
kosinus fonksiyonlarn

eiz eiz eiz + eiz

sinz = , cosz =
2i 2
denklemleri ile tanmlamak pek dogaldr. sinz ve cosz fonksiyonlar
eiz ve eiz fonksiyonlarnn lineer bilesimi olduklar icin bu fonksiyonlar
tam fonksiyonlardr.

sinz nin tanmna gore ve z = x + iy olmak uzere

ei(x+iy) ei(x+iy)
sinz =
2i
ey + ey ey ey
= sinx + icosx
2 2
= sinxcoshy + icosxsinhy

seklindedir. Benzer sekilde,

cosz = cosxcoshy isinxsinhy

oldugu gorulur.

Diger dort trigonometrik fonksiyon, sinus ve kosinus fonksiyonlar cinsin-

den asagdaki bicimde bilinen genel bagntlarla tanmlanabilir:
sinz cosz
tanz = , cotz = ,
cosz sinz
1 1
secz = , cscz = .
cosz sinz

Ankara Universitesi Ack Ders Malzemeleri Sayfa 1

MAT355 Kompleks Fonksiyonlar Teorisi I Hafta 12

Soru 1. sinz = 2 denkleminin cozum kumesini bulunuz.

Cozum.
sinz = sinxcoshy + icosxsinhy
oldugundan

sinz = sinxcoshy + icosxsinhy = 2

ve buradan
1)sinxcoshy = 2 ve 2)cosxsinhy = 0 olmaldr.

Buna gore (2) denkleminde a) cosx = 0 veya sinhy = 0 olur.

a) cosx = 0 olsun. Bu durumda x = 2
+ k, k Z bulunur. Bulunan
deger (1) denkleminde yerine yazlrsa

sin( + k)coshy = 2 (1)k coshy = 2, k Z
2
elde edilir. Bu esitligin saglanabilmesi icin k = 2n, n Z olmaldr. Bu-
radan coshy = 2 elde edilir.

ey + ey
coshy = 2 =2
2
ey + ey = 4

olur ve elde edilen denklem cozulerek

ey = 2 3 y = ln(2 3)
bulunur. Buradan cozum kumesi

{(x, y) : x = + 2n, y = ln(2 3), n Z}
2
olarak elde edilir.

b) sinhy = 0 olsun. Bu durumda y = 0 olur ve bulunan bu deger (1)

denkleminde yerine yazlrsa

sinxcosh0 = 2 sinx = 2

Ankara Universitesi Ack Ders Malzemeleri Sayfa 2

MAT355 Kompleks Fonksiyonlar Teorisi I Hafta 12

elde edilir. x R icin 1 sinx 1 oldugundan sinx = 2 olacak

bicimde bir x R says yoktur. Bu durumda cozum yoktur.

Sonuc olarak sinz = 2 denkleminin cozum kumesi

{(x, y) : x = + 2n, y = ln(2 3), n Z}
2
olarak elde edilir.

Soru 2. cosz = 2 denkleminin cozum kumesini bulunuz.

Cozum.
cosz = cosxcoshy isinxsinhy
oldugundan

cosz = cosxcoshy isinxsinhy = 2
ve buradan
1) cosxcoshy = 2 veya 2) sinxsinhy = 0 olmaldr.

Buna gore (2) denkleminde a) sinx = 0 veya b) sinhy = 0 olur.

a) sinx = 0 olsun. Bu durumda x = k, k Z olmaldr. Bu deger (1)

denkleminde yerine yazlrsa

cos(k)coshy = 2 (1)k coshy = 2
esitliginin saglanabilmesi icin k = 2n, n Z olmaldr. Buradan

ey + ey
coshy = 2 = 2
2
ey + ey = 2 2

olur ve elde edilen denklem cozulerek

ey = 2 1 y = ln( 2 1)

bulunur. Buradan cozum kumesi

Ankara Universitesi Ack Ders Malzemeleri Sayfa 3

MAT355 Kompleks Fonksiyonlar Teorisi I Hafta 12

{(x, y) : x = 2n, y = ln( 2 1), n Z}
olarak elde edilir.

b) sinhy = 0 olsun. Bu durumda y = 0 olur ve bulunan bu deger (1)

denkleminde yerine yazlrsa

cosxcosh0 = 2 cosx = 2

elde edilir. x R icin 1 cosx 1 oldugundan cosx = 2 olacak
bicimde bir x R says yoktur. Bu durumda cozum yoktur.

Sonuc olarak cosz = 2 denkleminin cozum kumesi

{(x, y) : x = 2n, y = ln( 2 1), n Z}
elde edilir.

Soru 3. coshz = 2 denkleminin cozum kumesini bulunuz.

Cozum. 1. Yol.

coshz = coshxcosy + isinhxsiny

oldugundan

coshz = coshxcosy + isinhxsiny = 2 + i0

ve buradan
1)coshxcosy = 2 ve 2) sinhxsiny = 0 saglanmaldr.

2) denklemi icin: a) sinhx = 0 veya b) siny = 0 olmaldr.

x x
a) sinhx = 0 olsun. O halde sinhx = e e 2
= 0 ex ex = 0 x = 0
elde edilir.

Bulunan deger (1) denkleminde yerine yazlrsa cosh(0)cosy = 2

cosy = 2 olup cozum kumesi bostur.

b)siny = 0 olsun. Buradan y = k, k Z bulunur ve (1) denkleminde

yerine yazlrsa coshxcos(k) = coshx(1)k = 2 elde edilir. x R icin

Ankara Universitesi Ack Ders Malzemeleri Sayfa 4

MAT355 Kompleks Fonksiyonlar Teorisi I Hafta 12

coshx 1 oldugundan k tek say olmaldr. Buradan y = (2n + 1), n Z

x x
bulunur. O halde coshx = e +e = 2 olmak uzere e2x 4ex + 1 = 0 ve
2
denklem cozulerek
ex = 2 3 bulunur. ex = 2 + 3 x1 = ln(2 + 3) ve
ex = 2 3 x2 = ln(2 3) elde edilir. Sonuc olarak

z1 = ln(2 + 3) + i(2n + 1), n Z
ve

z2 = ln(2 3) + i(2n + 1), n Z

elde edilir. ln(2 3) = ln(2 + 3) oldugundan

z = ln(2 + 3) + i(2n + 1), n Z
seklinde de yazlabilir.
z z
2. Yol. coshz = e +e 2
= 2 ez + ez = 4 e2z + 4ez + 1 = 0 elde
edilir. Son denklem cozulerek

ez1 = 2 + 3 z1 = log(2 + 3)
ve

ez2 = 2 3 z2 = log(2 3)

bulunur. arg(2+ 3) = Arg(2+ 3)+2n = +2n = (2n+1), n Z
dir. Buradan

z1 = log(2 + 3) = ln(2 3) + (2n + 1)i, n Z
ve

z2 = log(2 3) = ln(2 + 3) + (2n + 1)i, n Z
elde edilir.

Soru 4. arctan(2i) nin tum degerlerini bulunuz.

sinz
Cozum. z = arctan(2i) diyelim. Bu durumda tanz = cosz
= 2i olur ve
buradan
eiz eiz 2
. iz = 2i
2i e + eiz

Ankara Universitesi Ack Ders Malzemeleri Sayfa 5

MAT355 Kompleks Fonksiyonlar Teorisi I Hafta 12

elde edilir.

Buradan
e2iz1 2iz 1
= 2 e =
e2iz+1 3
bulunur, boylece

 
1
2iz = log
3
1
= ln + i ( + 2k) , k Z
3
olur ve sonuc olarak

1 1
z= ln + (1 + 2k)
2i 3 2
i
= ln3 + (1 + 2k), k Z
2 2
elde edilir.

Soru 5. arcsin(i) nin tum degerlerini bulunuz.

Cozum. arcsinz = ilog[iz + (1 z 2 )1/2 ] oldugundan

arcsinz = ilog[i2 + (1 i2 )1/2 ]

= ilog[1 + (1 + 1)1/2 ]
= ilog(1 + 21/2 )

21/2 nin koklerini bulalm:

(0+2k)
zk = 21/2 ei 2 = 2eki , k = 0, 1
elde edilir ve

zk = 2
bulunur. Buradan

Ankara Universitesi Ack Ders Malzemeleri Sayfa 6

MAT355 Kompleks Fonksiyonlar Teorisi I Hafta 12

arcsin(i) = ilog(1 2)
olur ve
1)

log(1 2) = ln| 1 2| + iarg(1 2)

= ln(1 + 2) + (2n + 1)i, n Z

2)

log(1 + 2) = ln| 1 + 2| + iarg(1 + 2)

= ln(1 + 2) + 2ni, n Z

seklindedir. Buradan
h i
z1 = i ln(1 + 2) + (2n + 1)i , n Z
h i
z2 = i ln(1 + 2) + 2ni , n Z
elde edilir.
Ayrca
ln( 2 1) = ln(1 2) = ln(1 + 2) oldugundan tum degerler

h
n+1
i
i (1) ln(1 + 2) + ni

= (1)n iln(1 + 2) + n, n Z

olarak bulunur.

Soru 6. arctanh(1 + 2i) nin tum degerlerini bulunuz.

Cozum.  
1 1+z
arctanhz = log
2 1z
seklindedir. Buradan

Ankara Universitesi Ack Ders Malzemeleri Sayfa 7

MAT355 Kompleks Fonksiyonlar Teorisi I Hafta 12

   
1 1 + 1 + 2i 1 2 + 2i
arctanh(1 + 2i) = log = log
2 1 1 2i 2 2i
 
1 1+1 1
= log = log(i 1)
2 i 2

ve log(i 1) = ln|i 1| + iarg(i 1), arg(i 1) = 43 + 2n dir. Buradan

3
log(i 1) = ln 2 + i( + 2n), n Z
4
elde edilir. Sonuc olarak
1 3
arctanh(1 + 2i) = ln2 + i( + n), n Z
4 8
bulunur.

Alstrmalar

1) Asagdaki denklemleri cozunuz.

3 1
a)cosz = +i b)cosz = sinz
4 4
2) Asagdaki esitliklerin dogrulugunu gosteriniz.

a)sin(z1 z2 ) = sinz1 cosz2 cosz1 sinz2

b)cos(z1 z2 ) = cosz1 cosz2 + sinz1 sinz2

3) Asagdaki esitliklerin dogrulugunu gosteriniz.

a)1 tanh2 z = sech2 z

b)coth2 z 1 = csch2 z

Ankara Universitesi Ack Ders Malzemeleri Sayfa 8