Tarixi haqqnda qsa mlumat

Cbrayl rayonu 8 avqust 1930-cu ild Azrbaycanda dardr.Cbrayl rayonunun razisi qdimd
burada movcud olmu Carln, Midiya v hmnilr dovltlrinin (e. . VII-IV srlr), sonralar is
Albaniya dovltinin trkibind olmudur. Albaniya dovltinin movcudluu zaman rayonun razisi
Pazkank, hristan v Dizaq adlar il hmin dovltin trkibind olmudur. III-V srlrd Dizaq mahal
Sasanilr trfindn ial olunmudur. Xalq hycanndan qorxan Sasanilr nhayt Albaniyaya
mustqillik verdilr. VII srin ortalarnda Cbrayl rayonunun razisi d mavilr xilaftinin trkibin
qatld. Hm Babk qdr, hm onun dovrund, hm d ondan sonra rb istilaclarna qar mubariznin
dayaq mntqlrindn biri Cbrayl razisi olmudur. X-XI srlrd (971-1086-c illr) bu razilr
ddadilr dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr dovltinin, XIV srdn (1387-ci
ildn) Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin, hmin srin 1478-ci ilindn
Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII srin II yarsndan v XIX srin
vvllrind Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl razisi Mrkzi amax hri
olan Xzr vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidirX-XI srlrd (971-1086-c
illr) bu razilr ddadilr dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr dovltinin, XIV
srdn (1387-ci ildn) Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin, hmin srin 1478-
ci ilindn Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII srin II yarsndan v
XIX srin vvllrind Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl razisi Mrkzi
amax hri olan Xzr vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidirX-XI srlrd
(971-1086-c illr) bu razilr ddadilr dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr
dovltinin, XIV srdn (1387-ci ildn) Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin,
hmin srin 1478-ci ilindn Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII
srin II yarsndan v XIX srin vvllrind Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl
razisi Mrkzi amax hri olan Xzr vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin
verilmidirX-XI srlrd (971-1086-c illr) bu razilr ddadilr dovltinin, XIII-XIV
srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr dovltinin, XIV srdn (1387-ci ildn) Teymurilr, XV srdn
(1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin, hmin srin 1478-ci ilindn Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin
vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII srin II yarsndan v XIX srin vvllrind Qaraba xanlnn
trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl razisi Mrkzi amax hri olan Xzr vilaytinin, 1846-c
ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidirX-XI srlrd (971-1086-c illr) bu razilr ddadilr
dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr dovltinin, XIV srdn (1387-ci ildn)
Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin, hmin srin 1478-ci ilindn Aqoyunlu
dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII srin II yarsndan v XIX srin vvllrind
Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl razisi Mrkzi amax hri olan Xzr
vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidirX-XI srlrd (971-1086-c illr) bu
razilr ddadilr dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr dovltinin, XIV srdn
(1387-ci ildn) Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin, hmin srin 1478-ci
ilindn Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII srin II yarsndan v
XIX srin vvllrind Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl razisi Mrkzi
amax hri olan Xzr vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidirX-XI srlrd
(971-1086-c illr) bu razilr ddadilr dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr
dovltinin, XIV srdn (1387-ci ildn) Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin,
hmin srin 1478-ci ilindn Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII
srin II yarsndan v XIX srin vvllrind Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl
razisi Mrkzi amax hri olan Xzr vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin
verilmidirX-XI srlrd (971-1086-c illr) bu razilr ddadilr dovltinin, XIII-XIV
srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr dovltinin, XIV srdn (1387-ci ildn) Teymurilr, XV srdn
(1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin, hmin srin 1478-ci ilindn Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin
vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII srin II yarsndan v XIX srin vvllrind Qaraba xanlnn
trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl razisi Mrkzi amax hri olan Xzr vilaytinin, 1846-c
ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidirX-XI srlrd (971-1086-c illr) bu razilr ddadilr
dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr dovltinin, XIV srdn (1387-ci ildn)
Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin, hmin srin 1478-ci ilindn Aqoyunlu
dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII srin II yarsndan v XIX srin vvllrind
Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl razisi Mrkzi amax hri olan Xzr
vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidirX-XI srlrd (971-1086-c illr) bu
razilr ddadilr dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr dovltinin, XIV srdn
(1387-ci ildn) Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin, hmin srin 1478-ci
ilindn Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII srin II yarsndan v
XIX srin vvllrind Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl razisi Mrkzi
amax hri olan Xzr vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidirX-XI srlrd
(971-1086-c illr) bu razilr ddadilr dovltinin, XIII-XIV srlrdnigarsle@gmail.com Humanilr
dovltinin, XIV srdn (1387-ci ildn) Teymurilr, XV srdn (1412 - ci ildn) Qaraqoyunlu dovltinin,
hmin srin 1478-ci ilindn Aqoyunlu dovltinin, 1502-ci ilin vvlindn Sfvilr dovltinin, XVIII
srin II yarsndan v XIX srin vvllrind Qaraba xanlnn trkibind olmudur.1841-ci ild Cbrayl
razisi Mrkzi amax hri olan Xzr vilaytinin, 1846-c ild is ua qzasnn tabeliyin verilmidir

kndi yaxnlndak Siklop tikililrini, Cbrayl hri yaxnlndak Aolan, Datumas kndi
yaxnlndak Tumas atan misal gostrmk olar.

Rayonun dini abidlri haqqnda mlumat

1. Hac Qaraman ziyartgah.- Clbilrin (Clbi - Clbi sozu dini v dunyvi termin olub
hakimiyytlrin, ahzadlrin lqbi kimi ilnib, Allah sevn, yazc, air, bilici mnalarn verir). XIII
srin birinci yarsnda - Monqol yurulri dovrund Kicik Asiyadan (sasn Turkiy razilrindn) mhur
Qaraman ayfasnn (Qaraqoyunlu hokmdar Qara Yusifin srkrdsi Qaraman, Qaraba hakimi mir
Yahmd, I ah Abbasn amaxya hakim tyin etdiyi Zulfuqar Xan da Qaraman tayfasndan idilr)
trkibind Azrbaycana glmlri tarixdn mlumdur. Clbilrin adl-sanl baclarndan olan Hac
Qaraman XIII-XIV srlrd Cbrayl razisin glmi, vvlc Niftallar v Nusus kndlri arasndak
yerd ozun mskn salm, sonralar Clbilr kndin kocmudur. Ona gor d Hac Qaramann dfn
edildiyi mzar sonralar Ocaq kimi muqddsldirilmidir. Clbilr kndindki mscid is Mhmmd
ibn Hac Qaraman hmdli trfindn Hicri 1088-ci ild (Miladi 1678) ina edilmidir. Hac Qaramann
ad mhur ouz turk tayfasndan olan Qaraman tayfasnn adndan goturulmudur. Cbraylda li Clbi
ad il mhur olan bu xs Cbrayl rayonunun dalar qoynunda yerln Sirik kndind 1928-ci ild
anadan olmudur. Omrunun sonunadk hmin kndd xalqa asaqqallq etmi, tmli qoyulan xeyirxah
ilrin duacs, huzuruna pnah gtirnlrin yardmcs olmudur.

2. Cbrayl ata ziyartgah - Cbrayl kndinin imalnda Ata adl mqbr (uzunluu 4,5 m, eni 2,4 m,
hundurluyu 1,8 m). Cbrayl ata umumi qbiristanlqda deyil, o dovrun adtin uyun olaraq ona mxsus
torpaqlarn tam yuxar banda, Alpaa dann hundur v tamaal bir yerind ayrca dfn edilmidir.
Rayon halisi trfindn ziyartgah kimi qbul edilir.

3. Qara da ziyartgah - Cbrayl mrkzind olan Qara da smadan gln da olduu ucun hali
trfindn ziyartgah kimi qbul edilir.

4. Aolan, Qurbantp ziyartgahlar - Cbrayl rayonunun yaxnlnda Aolan abidsi butprstlik

dovrundn qalma abiddir. Mnblrd gostrilir ki, qeyri-brabr doyud olduruln gozl bir olan dfn
edilmidir. slam dini meydana gldikdn sonra Aolan abidsi muslman ziyartgahna cevrilmidir.
Aolan kimi sonralardan pir cevrilmi yerlrd Cbrayl rayonu razisind cox rast glinir. Msln,
Cbrayl rayonunun Cnubunda Qurban tp adlanan pir Qafqaz Albaniyas halisinin hl Gun, Aya
sitayi etdiklri ilk tunc dovrunun sonlarnn niansidir. Yerli hali tz il glsin v mhsul bol olsun dey
bu tpd qurbanlar ksir, biirdiyi xoryin suyundan gundoan trf spir, sonra xoryi yeyir v Gun
sitayi etmkl kutlvi adlq edirdilr. Sonralar bu kohn inam saxlanld, htta XIX srin ortalarndan
balayaraq Cbrayl qzasnn baqa yerlrindn kocub gedn Hacl tayfasnn bir hisssi bu pirin
yaxnlnda mskunlad, onlarn saldqlar knd Qurbantp kndi adlandrld.

5. Mzannn, Mrmrnn ziyartgah - professor M. Seyidovun verdiyi mlumata gor nn qdim

turkdilli tayfalarda Allahn anasnn ad olmudur. Professor Z. . Yampolski Mzannn abidsi bard
gostrir ki, o sinfi cmiyyt kecid dovrun qadnlarn ictimai istehsalda birinci drcli rol oynad
Madrahlq zamannn yadigardr v sonralar slam dinin uyunladrlaraq Ocaq hesab edilmidir.
Hmin abidnin yaxnlnda indiy qdr nianlri qalan kohn yaay mskni Mazann kndi
adlanmdr. Bu kndin trafnda qdim qbiristanlqda ziz ibn Seyid l-mhmmd sozlri olan qbrin
sin danda v baqa qbirlrin ustund yazlan hicri 750, 760 v 809-cu . 1873-cu ild Cbrayl v ona
qonu olan razilr ua qzasnn trkibindn cxarlaraq Yelizavetpol quberniyasnn trkibind Cbrayl
qzas yaradlb. Bu vaxt qzann razisi 6,63 min kvadrat km, halisi 66360 nfr olmaqla indiki Cbrayl,
Fuzuli, Xocavnd, Qubadl v Zngilan rayonlarnn razisini hat edib. 1905-1918-ci illrd qza
Qaryagn qzas adlandrlb.XVIII srin axrlarnda Cbraylda hftbazar yaradlb. 1840-c ildn
balayaraq burada rus pullar ilyib. Qzada 5 ipk fabriki olub.1876-c ild Cbraylda rus mktbi,
1912-ci ild is qzlar mktbi aclb.XIX-XX srin vvllrind Rusiya-ran dmir yolu xttinin Cbrayl
razisindn kecn hisssi ckilib.23 avqust 1993-cu il tarixd rayon ermni qsbkarlar trfindn ial
edilmidir. al nticsind rayona 13928 milyon AB dollar mblind ziyan dyib.Cbrayll mcburi
kockunlr respublikann 58 rayonunun 2000-dk yaay mntqsind - cadr durglrind, yuk
vaqonlarnda v yataqxanalarda mskunlablar.Rayon razisindn Bak-Naxcvan dmir yolu (52 km),
li-Bayraml - Zngilan avtomobil yollar (60 km) kecir.

Tarixi v memarlq abidlri haqda mlumat

brayl rayonu tarixi memarlq v dini abidlrl zngindir. Tarixi memarlq abidlrin Cbrayl
hrindki Sultan Mcid hamann, Xudyarl kndindki Dairvi v skkizguli turblri (XIX sr),
xlar kndind Dairvi turbni (XIV sr), Xudafrin korpulrini (erkn orta srlr), Diri Dandak Qz
qalasn, Datumas kndindki Baksik kumbzi, Gordubaba dandak mzar, dini abidlr Hac
Qaraman, Cbrayl ata, Dul-dul, Mazannn ziyartgahlarn misal gostrmk olar.Rayon
razisind qdim arxeoloji abidlr d movcuddur. Datumas kndi yaxnlndak Divlr saray,
Mahmudlu kndi yaxnlndak Canqulu v Qumtp kurqanlar, Tatar illr tsdiq edir ki, bu yerlrin
n qdim sakinlri azrbaycanllar olmular. Yerli hali Hasanl kndi yaxnlndak Mrmrnn
abidsind dfn olunan qadn Mazannnnin anas hesab edir.
6. Tumas ata abidsi - Cbrayl rayonunun Datumas kndi yaxnlndak dada olan Tumas - ata abidsi
d butprstlik dovrunun yadigardr. Datumas kndinin sakinlri Tumas-atan oz cdadlar hesab edir v
muqdds ocaq kimi sitayi edirlr.