Professional Documents
Culture Documents
A4 Tsigni PDF
A4 Tsigni PDF
# !
3
4 '
' 2 :! *
%/ 0
/1/ ./ .*+
, !& ' )$%
1/ ' 71; 3
4 '
' 2 1 8,9# 567
2 8? +
" ,/ 7 ?1
* ,1; ' 2 71; 8<, '
'
/ 8";,
xelmokleobis gamo am wigns, romelic samoci wlis jafis Sedegia, mxolod eqvs calad
vbeWdav. es eqvsi cali ase ganawilda: erTi cali _ iranis islamuri respublikis
prezidentis biblioTekas, erTi cali _ saqarTvelos prezidentis biblioTekas, ori
cali _ Cems gamzrdels, saqarTvelos erovnul (Tbilisis sajaro) biblioTekas, erTi
cali _ Cems sayvarel SviliSvils, axalgazrda iranist Tamar lekveiSvils da
erTi calic _ me.
magali Todua
!+.! 5
8#
/ 7 ; 8#87
/ 8";,@
A/
200
2
sparsuli poeziis
Sedevrebi
sparsulidan Targmna
magali Toduam
Tbilisi
2008
3
gamomcemloba `universali~, 2008
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 22 36 09, 8(99) 17 22 30
E-mail: universal@internet.ge
ISBN 978-9941-12-407-5
4
winasityvaoba
5
winamdebare krebulSi zogi iraneli poetis Semoqmedeba vrclad aris warmodgeni-
li, xolo zogs, TviT iseTs, romelsac didi literaturuli memkvidreoba darCa, mxo-
lod erTi leqsiT vacnob mkiTxvels; Zalian bevri klasikosisa ki saerTod araferi mo-
maqvs.
krebulSi marto Cemi Targmanebia Tavmoyrili, Tanac is Targmanebi, piradad me uf-
ro rom momwons da ara maincdamainc isini, romelTa motana sparsuli poeziis gacnobis
TvalsazrisiT SeiZleba, mkiTxvelisTvis ufro sasargeblo yofiliyo. wigns sparsuli
poeziis Sedevrebi ki davarqvi, magram mkiTxveli advilad miuxvdeba, rom es aq motani-
li leqsebis originalebia, Sedevrebi rom aris, Torem Cemi TargmanebiT gadmocemuli
maTi qarTuli adeqvatebi ki ara. Tanac sparsul poeziaSi xom Sedevri sxvac uamravia.
klasikuri sparsuli leqsis gageba Wirs. aq marto ena ki ar qmnis dabrkolebas,
aramed metwilad _ nawarmoebis mxatvruli samyaro, aRmosavlur realiebsa da litera-
turul informaciebze dafuZnebuli poeturi xatebi. iranel klasikosTa didi nawili
Rrma ganaTlebis mqone mkiTxvelisTvis werda (aq nu SevalT imis gansjaSi, ramdenad ga-
marTlebuli iyo es). iyvnen poetebi, romlebic TavianT mxatvrul saxeebs enciklopedi-
uri codnis flobis principze agebdnen. etyoba, maTi koncepciiT, Rrma da farTo ganaT-
leba ara marto swavlulTaTvis unda yofiliyo Cveulebrivi movlena, _ magaliTad,
omar xaiami (g.1123w.) iyo didi fizikosi, maTematikosi, astronomi, eqimi, poeti, _ ara-
med garkveuli mocemulobiT _ mkiTxvelTaTvisac. arc imis uTqmeloba ivargebs, rom
rCeba STabeWdileba, zogi iraneli klasikosi, sulo codvilo, gangeb ise arTulebdes
Tavis poetur figurebs, TiTqos miT ufro did SemoqmedebiT siamovnebas Rebulobdes,
rac ufro awvalebs mkiTxvels Tavisi rebusebis gaSifrvis dros. mravalTagan aq or
genialur poets, xayanisa (g.1199w.) da nizamis (g.1203w.), davasaxelebdi. amdenad, spar-
suli leqsis Targmna erTdroulad Semoqmedebacaa da kvlevac, _ xSirad mTargmnels
uwevs ara marto, Cveulebisamebr, sityvis, frazis an Sinaarsis erTi enidan meore enaze
leqsad gadatana, aramed originalis urTulesi poeturi saxeebis qveteqstebSi garkve-
vac, rac ioli saqme ar aris da Rrma da farTo iranistikul ganaTlebas moiTxovs.
amitom arc ise iSviaTad naxavT sparsuli poeziis Targmanebs, mxatvruli iqneba is
Tu filologiuri, teqstis gagebis TvalsazrisiT kuriozebisgan dazRveuli rom iyos.
am movlenas ise umtkivneulod da ucnaurad mieCvivnen iranistikaSi, rom arc avtorTa
mier dagebul xafangSi gabmuli mTargmnelebi wiTldebian TavianTi ususurobis Sedegad
daSvebuli Secdomebis gamo da aTasSi erTxel zogi aseTi kuriozi vinmem Tu gaaswora,
arc mas ukraven taSs. aris kidev erTi mniSvnelovani mizezi: namdvili teqstis uqon-
loba. TiTqmis yvela iraneli klasikosis ama Tu im Txzulebis aTobiT (zogjer _ aso-
biT) xelnawers Rrma ZiliT sZinavs msoflios uamrav muzeumsa da gvian mignebul Tu
jerac miugnebel (Tanac _ zereled aRweril Tu saerTod aRuwerel) kerZo koleqcieb-
Si. maTi variantebis Seswavla, urTierTSejereba da amis safuZvelze klasikosTa Txzu-
lebebis akademiuri teqstebis dadgena imdenad SeuZlebeli saqmea, rom amaze mecnierebi
arc ki ocneboben. vTqvaT, moxda saswauli da Seiqmna es akademiuri korpusi. Cixidan
gamosavali mainc ar aris, radgan akademiuri gamocema mwerlis avtografs ver Secvlis
da ar arsebobs imisi Teoriuli SesaZleblobac ki, vicodeT, romeli teqstia sando.
amis gamo, ra Tqma unda, Seusabamobani Cems TargmanebSiac iqneba da me sparsuli
enis Rrma mcodne da iranul yofasa da mxatvrul samyaroSi kargad Caxedul axalgaz-
rda mkvlevarT (aseTebi ki, ar vkargav imeds, gamoCndebian) vurCev, Cemi Targmanebi spar-
7
suli originalebis teqstebs Seudaron. amiT isini mamidasac moinaxuleben da kvicsac
gaxednian, _ Cemi Targmanebis avkargianobas xom gaarkveven da gaarkveven, Tavadac aimaR-
leben sparsuli poetikis codnis dones.
dRes leqsis mTargmnelisgan SeuZlebel saqmes iTxoven: mas saTargmni teqstis Si-
naarsobrivad zusti adeqvatis mocemasac avaleben da originalis Sesaferisi mxatvruli
efeqtis Seqmnasac emarTlebian. egre sadaa! aseT cis gaxsnas kaci aTasSi erTxel Tu Se-
eswreba.
saerTod, literaturaTmcodneoba dafiqrebula ki imaze (iqneb, dafiqrebula, mag-
ram, samwuxarod, xma imdenad ar aRumaRlebia, Sedegi Candes), rom Zvelad Targmna, ro-
gorc es termini dRes gvesmis, ar xdeboda? didi mwerlebi, homerosidan (Zv.w. VIIIs.)
mokidebuli joisamde (1882-1941), aiRebdnen maTi interesebis Sesabamisi da sicocxli-
sunariani, sxvaTa mier ganaxlebuli (da ara SeTxzuli) poemebis fabulebs (zogjer ki-
dev meti, _ siuJetebs), adnobdnen maT sakuTar quraSi da amiT zust Targmanebs ki ar
iZleodnen, aramed Tavisi drois mkiTxvelTa sulis, miswrafebisa da gemovnebis Sesaba-
mis versiebs qmnidnen. swored es iyo literaturis ganviTarebis bunebrivi procesi. mag-
ram amgvari qmedeba advili rodi gaxlavT, saamisod kargi qura unda gedgas da gizgiza
cecxli unda genTos. Tu es problema mogvarebuli gaqvs, nakurTxi Semoqmedi gamo-
dixar, Tu ara _ mimbaZveli. aq moqmedebs kanoni, romelsac me ase Camovayalibebdi: bav-
Svi dedis gareSe ver gaCndeba. ase Rebulobda kacobrioba Zveli fabulebis wiaRidan
axal da axal qmnilebebs. muSaobda e.w. nacnobis esTetika (am Temaze aq saubars aRar
gavagrZeleb. visac es banaluri sakiTxi ainteresebs, sxvaTa gamokvlebebze xeli Tu ar
miuwvda, mivuTiTeb Cems monografiaze: vefxis naxtomi anu riTi sjobs rusTveli Seq-
spirsa da goeTes). dRevandeli gagebiT arsebuli leqsis Targmanis, am majlajunis, ga-
Cenis codva ZiriTadad XIX-XX saukuneebis kiserzea, ise rogorc am saukuneebis kiser-
zea e.w. sabavSvo literaturis Seqmnis danaSauli, _ bavSvebs wignebidan enas rom vuC-
leqT da nacvlad imisa, rom xeli ar SevuSaloT, uflis mier maTTvis dedis saSodan
gamoyolili unariT cxovrebisaTvis Tvalis gasworeba Tavad iswavlon, yalbi gulaCu-
yebiT veJRurtulebiT da maTi asakisTvis ukve Seuferebel titins vaCvevT (neta, im
`sabavSvo wignebSi~ Camaxeda, aristoteles da servantess rom ukiTxavdnen maTi mSoble-
bi!).
erTi enidan meore enaze leqsis leqsadve Targmnis praqtika Zvelad CvenSiac iyo.
amitom werda jer kidev TiTqmis samasi wlis win vaxtang VI (1675-1737): leqsi spar-
suli qarTuls enaSi leqsad ar iTargmneba, ambad movao. vaxtangs sparsuli leqsis
qarTulad Targmnis problema awuxebda, Tavis gasaWirze Cioda da mxolod amitom asa-
xelebda konkretulad sparsul leqss, Torem Zalian kargad icoda, rom sparsuli leq-
si aq gamonakliss ar warmoadgens. mas gavlili hqonda qarTuli mTargmnelobiTi praq-
tikis mware gakveTilebi: misma winamorbedma poetebma @Sah-names versiebi, _ e.i. Tvi-
Ton firdousis (X-XI ss.) genialuri poema ki ar galeqses, aramed misi mibaZviT Seq-
mnili opusebi Targmnes gariTmuli leqsiT da mainc damarcxdnen, _ verc erTma maTganma
miaxloebiTac ki ver miuaxlova Tavisi naxelavi originalis mxatvrul dones.
Cveni winapris sibrZnes, erTdroulad riTmovani leqsis gariTmuli leqsiTve zus-
tad Targmnac da originalis mxatvruli donis SenarCunebac SeuZlebeli saqme rom
aris, kacobrioba Zalian gvian miuxvda, _ dRes klasikur poezias ZiriTadad uriTmo
leqsiT Targmnian. am saqmis mesveurebma kargad ician, rom gamosavali esec ar aris, mag-
ram ra qnan! gariTmvisagan Tavis Sekaveba keTilSobilur mizans ase Tu ise mainc emsa-
xureba. riTma oxeri ramaa! _ gariTmuli leqsis gariTmul leqsadve Targmnis gamo
mTargmnels originalis mxatvruli qsovilis darRveva uxdeba. danaSauls CavdivarT, _
originalis mirons Cveneul surogatSi vazavebT, ojaleSSi adesas vurevT. sabednierod,
istoriulad qarTuli literatura marto gariTmuli leqsis gariTmuli leqsiTve gad-
8
momtani poetebis anabara ar yofila, igi RvTivkurTxeul gzas jer kidev XII saukuneSi
adga. erTi qarTveli mwerali (bedis ironiiT misi saxelic ki ar viciT), romelic ara
marto Zalian niWieri Semoqmedi, aramed Zalian Wkviani kacic aRmoCnda, cTunebas ar ah-
yva. man genialuri sparsuli poema visi da ramini leqsad ki ar gaawyo, aramed pro-
ziT Targmna da amis Sedegad dagvitova qarTuli mTargmnelobiTi literaturis Sedev-
ri _ visramiani.
krebulSi sparsuli leqsis sami saxis Targmani maqvs motanili: 1) marcvalTa ra-
odenoba daculi da riTmiT gawyobili. 2) marcvalTa raodenoba daculi, magram uriT-
mo da 3) proziT gadmocemuli. romelma ufro gaamarTla, es TiTqos aSkaraa _ proziT
moTxrobilma. magram nu viCqarebT! SeiZleba, zogadad es asec iyos, magram aq moqceuli
Cems mier adaptirebuli teqsti, visisa da raminis siyvarulis ambavi, amis magaliTad
ar gamodgeba, radgan misi momxiblvelobis mxolod CemTvis mowera usamarTloba iqnebo-
da, _ rac masSi tkbilqarTulia, sul im cxonebuli anonimi mTargmnelisgan maqvs mopa-
ruli. cali Tvali originalisken meWira, meore ki misi Targmanisken gamirboda. ase
rom, es teqstia swored Targmani (Cveni winaprebiseuli, tradiciuli da marTebuli,
gagebiT) da me Tavxedoba rom myofnides, dRevandel Wkuaze mdgar mkiTxvels ar davuS-
lidi, igi visramianis axal, Cemeul versiad mieCnia.
daaxloebiT XI saukunidan mokidebuli ager Cvens dromde mTeli satrfialo spar-
suli poezia (gansakuTrebiT lirika), mcire gamonaklisis garda, gamsWvalulia sufiuri
(zereled rom ganvmarto, islamuri neoplatonizmis) doqtriniT: yvelaferi, rac amqvey-
nad arsebobs, maT Soris, bunebrivia, adamianic, absolutis emanaciaa. Cven, adamianebs,
SegviZlia da gvmarTebs kidevac pirvelsawyisisken ltolva. Cveni ideali unda iyos
isev ufalTan dabruneba, oRond masTan mxolod axlo dgoma ki ara (rogorc amas,
vTqvaT, qristianoba isaxavs miznad da rac, etyoba, udidesi netarebaa), aramed _ masSi
ganzaveba, isev imad gadaqceva, rac adre viyaviT. amitom dominirebs sparsul poeziaSi
qristes kulti, _ macxovari xom dedamiwaze adamianad movida da isev Tavis sawyiss
daubrunda, RmerTi iyo da isev RmerTad iqca! mTel sparsul poeziaSi, gagikvirdebaT,
ise aqeben da adideben qristes. gana paradoqsi ar aris? _ msoflioSi arc erT qristi-
anul saero (xazs vusvam: saero) literaturas ar miuZRvnia imdeni himni ieso qristes-
Tvis da iseTi siyvaruliT ar dauxatavs igi, rogorc es musulmanurma sparsulma li-
teraturam gaakeTa. iraneli poetebis daxasiaTebiT, qriste aris: mkurnali, momakvdavTa
gadamrCeneli, mkvdarTa mkvdreTiT aRmdgeneli, mowyale, guluxvi, erTgulebis etaloni,
keTilSobilebis gansaxiereba, yovelgvar faseulobas moklebul movlenasa da saganSi
garkveuli Rirsebebis damnaxveli, Tavmdabali, mWevrmetyveli, musikosi, lamazi, momxib-
lveli Rimilis mqone, fSviadi, ferovani, ferTa momniWebeli, uflis mosavi, jvarcmis
Sedegad cad aRmsvleli da a.S.
iranel poetebs, garda uSualod adamianad movlenili qristes sasoebiT asaxvisa,
absoluti metaforebiTac hyavT warmodgenili. aq ki umTavresi adgili Rvinosa da qals
uWiravs. amitomac etrfian TavianT leqsebSi iraneli sufi poetebi maT. da aq sagange-
bod aRniSvnis Rirsi aris am mwerlobis iSviaTi Tavisebureba, kerZod is, rom mTel
sparsul lirikul poezias ori fokusi gaaCnia: mkiTxvelTagan vinc absolutisken il-
tvis, am metaforul xotbebs miiCnevs uzenaesisadmi miZRvnil himnebad da ufalSi gan-
zavebisken mowodebad, xolo mas, vinc faqiz metaforul xelovnebas ver swvdeba, am po-
eziaSi xorcieli tkbobis amsaxveli literaturuli masala xiblavs. Cveni azriT, aq
ucnaur da TiTqos SeuZlebel movlenasTan gvaqvs saqme: erTi da igive mxatvruli Zeg-
li saero nawarmoebic rom gamodis da sasulieroc. sparsuli poeziis es sruliad uni-
kaluri Tavisebureba sagangebo da Rrma kvlevis sagani unda gaxdes!
pirvel xanebSi islami aseT poetebs, bunebrivia, eretikosad miiCnevda da sasti-
kad devnida. magaliTad, 922 wels xalifis brZanebiT koconze dawves sufi mansur ha-
9
laji, romelic saxalxod gaiZaxoda: me var RmerTio! magram Semdeg da Semdeg (ragind
ucnaurad mogveCvenos es) islamma sufizmi imdenad igua, rom imami xomeinic (1902-
1989) ki, romelmac iranis ori aTas xuTaswlovani monarqia daamxo da es qveyana isla-
mur respublikad aqcia, rogorc poeti, sufi iyo da werda: me mansuriviT gaviZaxi, rom
RmerTi var; mombezrda medrese da meCeTi; gulSi qalwuli myavs Caxutebuli; Rvino
minda; meriqifev, oRond Sen meCvene da meqisken sulac ar gavixedavo da a.S.
amasTan erTad, ar SeiZleba, mivCqmaloT erTi TvalSi sacemi movlenac: iraneli po-
etebi musulmanebi iyvnen da, undodaT es Tu ara, isini yurans ver ugulebelyofdnen.
amis gamo zog, TviT ukiduresad sufi klasikoss, qriste maTi oficialuri saRvTo
wignis mixedviTac hyavs CvenTvis daxatuli (magaliTad, macxovari maT cis meoTxe sfe-
roSi, mzis gverdiT davanebulad rom egulebaT da sxva).
aq moqceuli leqsebis Targmna studentobis dros daviwye, roca arc sparsuli vi-
codi xeirianad (axla vici?) da arc qarTuli. vTargmnidi ise, rogorc mixerxdeboda.
magram, rac ar unda meqna, mainc ver avscdebodi Targmnis Sesaxeb arsebul samad sam
mocemulobas: rom frangebi amboben, leqsis Targmani colsa hgavs, Tu Zalian lamazia,
eWvianob, xom ar mRalatobso; rom omar xaiamis robaiebis inglisuri sensaciuri adeq-
vatis Semqmnelma eduard fitcjeraldma (1809-1883) Targmnis dros mimarTa paradoq-
sul meTods: Tu ginda, originals dauaxlovde, unda daSorde mas; rom don kixotma
sanCos ganumarta: Targmani noxis ukana mxares hgavs, romelzedac misi yvela feri da
moxatuloba ki Cans, magram noxis piriviT xasxasa araa, mkrTaliao.
klasikuri xanis sparsuli lirikuli leqsi (iSviaTi gamonaklisis garda) dasaTa-
urebuli ar aris. krebulSi motanili lirikuli leqsebis (Tu fragmentebis) saTaure-
bi me mekuTvnis da pirobiTia.
12.VIII. 2007w.
10
Targmanebi
11
rabia yazdaris asuli
(IX_X ss.)
vxvdebi
13
da samoTxed vTvli jojoxeTs,
Sig Tu viwvi SenTan erTad.
Sen me isev ise malxen,
viT malxendi (hai!) uwin.
Tafls uSenod Tu vWam, gesls vsvam,
SenTan ki Sxams, viT yands, vwuwni.
isev avtrokdi
walkotSi
14
ias iseTi lurji Caucvams
kaba,
ifiqreb, Sedgao berad.
yoCaR, niavo!
15
Sahid balxeli
(IX-X ss.)
goneba da qoneba
nargizi da vardia
goneba da qoneba,
erTad rom ar xaroben,
albaT gagegoneba.
is, vinc gonieria,
mas qoneba ara aqvs,
xolo vinc mdidaria,
mas cota aqvs goneba.
sawuTro wyvdiads
miecemoda,
dards rom cecxliviT
kvamli sdiodes,
qveynad ver naxav kacs,
Wkua hqondes
da gulSi rame
rom ar stkiodes.
gazafxuli
16
vai am yofas!
amnair gzaze
codna
codnav,
dards misev, dRes Sen fasi
dagigdes ise,
Tumca yvelafers fass Sen adeb
isev da isev.
me ki uSenod qveynis ganZic
rom momcen, ar msurs, _
Rataki viyo da Sen gflobde,
mwadia ise.
martokacs codna Tu aqvs, Sekrebs
spas da sZlevs momxvdurs,
xolo spis myols Tu codna ar aqvs,
moigrexs kisers.
17
ficic aris da ficic, ra mtkice
fici mogeci, Senc kargad ici.
aTasi vinme aTas raRacas
mirCevs, magram me znes gana vicvli
(isRa maklia, aseTi ficiT
Sekrulma yuri vugdo sxvis Rlicins)!
edemSi mxolod igi moxvdeba,
vinc guldamwvarTa wamebiT iwvis.
asi kakabi erT Sevardnobas
ver izams, ase Tavs vervin icvlis!
asi monis guls Tu erTi mefis
guls surs, etolos, amaod iRwvis.
xateba Seni xataelT* mefem
rom naxos (imden turfas flobs is, vinc),
tfil terfTa SenTa erTxel kocnisTvis
qveynis saganZurs qars miscems isic.
kupriviT Savi zilfebi Seni
rom daenaxa Sahs zangTa miwis,
kerpTa siyvaruls amoiZrobda
gulidan, TiTqos soboda xiwvi.
suyvela Senken, viT qaabisken,*
rom iyureba da Senken iZvris,
vin xar aseTi an is ra vardis
furclebi iyo, tanze rom icvi?
caSi
vezirs
18
rudaqi
(g. 941 w.)
ganSorebis qariSxalma,
tanwerweta Cemo sarov,
Zirfesvian amomTxara
da Sens axlos veRar vxarob.
Sens grZel dalals SeuZlia,
Tqvas: qamandi marTlac varo, _
kaci misgan moTokili
ver moglijo qrolviT, qaro!
asi Tavi vis abia,
mogikiTxos: rogor xaro?
19
gakocono? aqedanve
ujobT, miwa gaiTxaron.
Senma, Senma silamazem
damwva, cremli unda vRvaro.
dagSordi da es qveyana
meCveneba, rogorc xaro.
ra ician
es siyvaruli
davanebula gazafxuli
20
xmeli Cala ki,
davanebula gazafxuli
da manis* xeliT
arJangis* msgavsad mouxatavs
veli, Walaki.
frTxilad iyavi,
nu endobi dinebas soflis,
Torem niangTa bunagi ars
ese alagi!
ra aris wuTisofeli?
ra aris wuTisofeli,
es Cveni iwi-biwia?
sizmari aris, Zmobilo,
Torem es sxvebmac ician.
vinc aq siave daTesa,
siame iman iwvnia,
xolo sikeTis moqmedni
gogirdis cecxlSi iwvian.
Sen aq simSvides eZebdi,
amqveynad mitom dasaxldi?
icia,* vinc is iZia,
Tavze ra Wiri iwia?
saWvretad aris saamo,
Torem bunebiT undoa,
ieriT aris keTili,
Torem gunebiT bilwia.
xval
21
RmerTs daumadle
oTxi rame
keTili rCeva
22
sawuTro Cveni,
moita Rvino, rac gveweva,
gvewios mTvralTa!
sami perangi
gamigonia,
iosebs* Turme
gaWirvebis Tu dalxenis Jamad,
sami perangi
hqonia, turfav,
ra mouvida, Tu ici, amaT?
erTi muxTlobis
sisxlma SeReba,
meore cilma dafxriwa samad,
xolo mesamem
misi patronis
Tvaldavsebuli gankurna mama.
im pirvel perangs
hgavs loya Cemi,
meoris msgavsad es guli damaqvs.
axla mesames,
egeb, vin icis,
Sveba maRirsos, daveZeb amad.
23
aba ra moxda?
am sasaxleSi
miqeifia,
smiT da RreobiT SemiZravs TaRi,
amiraTa da mefeTa msgavsad
megona Tavi didi da laRi.
dRes igive var,
sasaxlec _ igiv,
igiv qalaqi da igiv baRi.
aba ra moxda,
sanacvlod Svebis
saidan gaCnda es vnebis daRi?
Wirisufali
amira modis
24
tkbili iyo?
movida CemTan...
vina?
satrfo,
es rodis?
diliT.
krTeboda?
maSa!
rad krTeboda?
mama hyavs frTxili.
sul davukocne.
ra?
tuCebi.
tuCebi?
ara
maS?
iagundi.
tkbili iyo?
TafliviT tkbili.
iesom brZana
25
kvirobdes xalxi
26
qesai maraveli
(d. 953 w.)
samas ormocdaerTi
weli dga
hijruli* welTaaRricxviT CveniT,
dRiT oTxSabaTi,
sami dRe aklda,
miwurviliyo Savalis* dReni.2
risTvis movedi
amqveynad? saqmiT
ra unda meqna an meTqva eniT?
unda memRera
da dReni Cemni
unda ganmevlo SvebiT da lxeniT.
mere viT ganvvle?
am wuTisofels
mivaTrev, rogorc jaglagi cxeni.
ojaxis tyve var,
col-Svilis mona,
damdablebis da damcrobis mTmeni.
ormocdaaTi
weli gavlie.
ra SemrCa xelSi, risi var mZeni?
xelT maqvs angariSsworebis
wigni
aTasi wyenis, senis da tkenis.
rogor movabam
Tavs angariSis
sworebis am wigns, romc viyo brZeni,
roca sicrue
miZevs saZirkvlad,
xolo sircxvilma amivso sxveni?!
Tavi sixarbes
Cavugde xelSi,
siwuwkisagan miviRe ZRveni;
27
cru sofels vende,
maTxovrad viqec
da amazrzeni saqmeni vqeni!
lerwams vemsgavse
amdeni jafiT,
amdeni SromiT, wyromiT da wyeniT.
Tma rZisfrad meqca,
Rawvebi lilis,
gulSi ki naRvels vteni da vteni.
viT gasawkepli
bavSvi wkeplis win
kankalebs, axlos ar Canan mweni,
sikvdilis SiSiT
vZrwi dRe da Rame
da ver mSvelian adamis Zeni.
28
gamozafxulda
gamozafxulda da sadac zamTris
avdari idga, axla daria.
xeebma mwvane kaba Caicves,
sioa, rom qris, gana qaria!
wuxel gabriel mTavarangelozs
xom ar aeqca, neta, mxari aq, _
es neSo man xom ar gamoasxa
baRebs gamxmars da ekal-narians
ise, viT erT dros yrma Causaxa
mucelSi yovladwmida mariams?!
29
dayiyi
(g. 977 w.)
qveyanas ori
ramiT ipyroben
da im ors monebs eri da beri:
erTs lega feri
gadahkravs farCis,
meores aZevs zafranis feri.
erTi oqroa,
zed rom tvifraven
saxels, mefobis visic dgas jeri,
xolo meore
iemenuri
rkinaa basri da risxviT mzeri. *
mefobis Jinma
Tu agitana,
Tu mefis skiptris gsurs, iyo mWeri,
gangebac unda
gwyalobdes, magram
veras iqm marto gangebis cqeriT.
piriT badagi
unda gdiodes,
xeliT bajaRlo dinaris* Cqeri.
gulSi moyvrobac
gedvas da mtrobac,
moyvass efero da musro mteri.
ori ram ginda,
Tu gsurs, qveyanam
gmonos da mogces xarki da zveri: *
pirveli igi
oqros qisaa,
xolo meore maxvilis wveri.
30
ordibeheSTi*
Sexe, Zvirfaso,
samoTxis Rrubels
rogor mourwyavs edemis veli,
rogor mousxams
mTas da bars irgvliv
ordibeheSTis xalaTi Wreli!
veli Soridan
rogor Wiatebs,
viT diba sisxlis SxefebiT sveli!
es lilisferi
caa Tu farCa
livlivebs, gaxda garCeva Zneli.
nukris TvaliviT
kamkama wyaro
CeroSi Sedis da Cvenc iq gvelis.
erTi gasinje,
masze saamo
sasmelis Tu xar odesme msmeli!
baRs edemisas
damgvanebia
ganaxlebuli walkoti Zveli
da tanwerweta
kviparozT gzebze
qalwulebiviT erwevaT weli.
irgvliv iseTi
mSvidoba sufevs,
arvis sWirdeba Semwe da mSveli,
Txas da mgels erTad
daudevT bina,
vefxvs saseirnod dahyveba Sveli.
miwas vardiswylis
surneli asdis,
roca uberavs niavi neli.
es Tixa vardis
wyalSi vin zila? _
saocaria da sakvirveli!
kargia axla
am gunebaze
mzisRawvebians Tu aqve eli
(mze vTqvi? qals mTvared
vityviT mgosnebi,
kacis xatad ki mze uTqvamT mwveli).
am qveyanaze
yvelafrisagan,
sayvarelia Tu saZulveli,
dayiyim oTxi
ram airCia,
31
sxvaze yovelze aiRo xeli:
lal-iagundis
tuCebi qalis,
Cangis qviTini Jruantlis mgvreli,
Rvino wiTeli,
rogorc sisxli da
zarduSTis* rjuli Zveli da qveli.
netavi, mudam
dRe yofiliyo,
ar damdgariyo arasdros Rame,
me bageTagan
SenTa, Zvirfaso,
momwyvetda maSin amqvenad rame!
Sens brolis Rawvze
muSkis* kululebs
Rrianklis* msgavsad rom ar ecocaT,
me Rriankali
ar damgeslavda
da iqneb erTxans kidev mecocxla!
Seni varskvlavis
badali xali
rom ar gvixmobdes tuCebis qvemoT,
varskvlavi Cemi
mexvaSiade*
ar iqneboda, Zvirfaso Cemo.3
me ra miSavda,
Sen rom ar iyo
saTnoebiT da sikeTiT savse,
maSin sul ase
ver damavsebda
soflis siave, axla rom mavsebs.
Tu me uSenod
unda vicocxlo,
gangSorde Sen da kvlav veRar gerTo,
maSin sofeli
Calad ar miRirs,
anda sicocxles ras vaqnev, RmerTo!
32
firdousi
(XXI ss.)
Sah-name
(mefeTa wigni)
nawyvetebi poemidan
dasawyisi
imis saxeliT, vinc ganagebs
suls da gons Cvensas,
romelze maRla Tavad azric
rom ver asula;
originalis teqsti dadgenili ar aris, ris gamo TargmanSi xSirad Segvxvdeba Sinaarsobrivi
Seusabamobani.
34
gonis Sesxmad Tqmuli
he goniero, axla ukve
dagvidga jeri,
me da Sen gonis Taobaze
vilaparakoT.
35
goni Tvalia sulis Senis,
Tu miuxvdebi.
Tvalis Tvinier ki, TviT ici,
ra Svebac gelis!
qveynierebis Semoqmedis
Seqmnili Sen xar,
aSkarac kargad uwyi, raa
da dafarulic.
36
samyaros Seqmnis Sesaxeb
upirvelesad yovlis kargad
unda uwyode,
ra iyo nivTTa dasabami
da safuZveli.
upirvelesad moZraobam
warmoSva cecxli
da simxurvaliT misiT iqve
xmeleTic gaCnda.
37
gaboZebis da miniWebis
niWi gamoCnda
da mcodnes igi ewyaloba,
rac ekuTvnoda.
iq ki varskvlavi akiafda
(sakvirvelebav!)
da moemata dedamiwas
sinaTle misgan.
38
misi Tviseba netarebas
danatrebaa,
amitom uyvars Wama, Zili
da mosveneba.
39
axirebulad nu uyureb
Sen adamians!
masSi sxva niSan-Tvisebebi
ver SeamCnie?
40
igi sul brunavs, ar isvenebs
erTi wuTiTac,
me Sen getyvi da, Cvenda darad
ganiorwyldeba!
41
Sen mogmarTav, Sen! Sen, vinc naTels
hfen mTel msoflios:
me rom ara da ar minaTeb,
ra davaSave?!
42
`mefeTa wignis~ Seqmnis Sesaxeb
damaswres sityva da saTqmelic
iTqva Cemamde,
axla me erTxel ukve naTqvams
movyvebi isev.
43
yofila erTi falavani*
dehyanis* modgmis,
guladi, qveli, gonieri
da didebuli.
im didebulma mobedebmac
amcnes im dehyans
mefeTa qvelTa ambavi da
sawuTros brunva.
da ra iunja sefahbodma*
maTi naTqvami,
erT saxelganTqmuls Cauyara
wigns safuZveli.
44
dayiyi moSairis ambavi
roca am wignSi Tavmoyrili
ambebis kiTxvas
Seudga xalxi da ganivrco
is da ganiTqva,
45
am wignis Seqmnis Sesaxeb
axla vibruneb imisgan pirs
da Cems guls marTals
qveynis meufis taxtis mimarT
mivaqcev kdemiT.
46
myavda qalaqSi guliTadi
moyvasi erTi,
yvelaze ufro axlobeli
Cems axloblebSi.
47
erTxel man miTxra: `riTi ginda,
Segiwyo xeli,
leqsis saTxzvelad aRmafrena
rom ar mogakldes?
da aRmazeva kronosamde*
kaci beCavi
misive xeliT talaxidan
amoyvanili.
da dagvekarga es vaJkaci
saxelovani,
baRSi grigalma saros xe rom
moTxaros, ise.
afsus, samoselmokvarTuli
da tanwerweta,
qamarSekruli axovanis
mefuri rixi!
48
erT darigebas me imisas
vigoneb axla:
litoni guli samarTlisken
rom momibruna,
damiSoSmina vnebisagan
SeZruli guli,
gamaxalisa, gamaxara
da damawynara.
gaiumarTi movlenia
qveyanas mefed;
pirvel xanebSi mTis kalTaze
damkvidrebula.
50
misi taxtis da bedis Ziri
mTa igi iyo.
tyavi vefxvisa TviT Caicva
da sxvebsac acva.
am sawuTroSi ocdaaTi
weli imefa.
sikeTiT ise asxivebda,
viT mze mnaTobi.
51
magram es iyo, sul Svilis mzes
dahkankalebda
da ganSorebis misis SiSi
ubugavda guls.
52
da Cumad amcno: `frTxilad iyav,
ahrimani da
misi memkvidre borotis qnas
gipirebeno!~
siamaqis sikvdili
53
Svilis sikvdilis ambavi rom
acnobes mefes,
TvalT daubnelda saSineli
mwuxarebisgan.
jariskacebi qviTinebdnen
guldaTuTqulni,
urvis Radarze iwvodnen da
ixrukebodnen.
firuzisferad damosili
iyo suyvela,
Tvalebi sisxlisferi hqondaT,
loya zafranis.
Semoqmedisgan mouvidaT
SemoTvliloba,
mefes mfarveli angelozis
piriT auwyes:
54
da mtrebis Senis Tavze risxviT
adine mtveri;
im uwminduri devisagan
gawminde miwa
SurisZiebad da saomrad
aRtyinebulma
erT dRes RirsebiT savse igi,
uSangi, ixmo
55
`mindao, uTxra, aviyvano
erTi laSqari,
daviZra omad da sabrZolo
yiJina davsce.
56
Sav devze roca amdagvarad
iyara javri,
gaiumarTsac Tavad didxans
ar ucocxlia.
57
uSangi
simarTliTa da gonivruli
saqmiT qebulma
uSangma papis nacvlad Tavze
dairqva* Taji*.
upirvelesad es sikeTe
ewia: codnis
cdiT da unariT sip qvas rkina
gamoarida.
58
rakiRa rkina gaCnda, iqve
gaCnda mWedelic
da gamoWeda rkiniT: culi,
xerxi da eCo.
tanisamosic araferi
ecvaT manamdis,
mxolod foTlebiT ifaravdnen
tans da es iyo.
59
sedes dResaswaulis daweseba
60
rom man keTilad uboZa kacT
sinaTle cecxlis.
da cecxli igi salocavi
Seiqmna maTi.
dResaswauli daawesa.
im dResaswauls
uwoda sede. im Rames ki
sva da ilxina.
keTilnaSeni dagvitova
qveyana ese
da amiT Tvisic daimkvidra
saxsenebeli.
61
sinjafi iyo es, yaryumi
gina Tu meli,
an kidev maTebr Tbilbewveba
siasamuri.
62
Teimurazi
63
mas, Tu viT unda moeqsova
tanisamosi
anda safeni noxi rogor
unda eboWa.
64
radgan man mogvca tyiurebze
Cven batonoba;
dideba ufals, win Cven igi
migviZRodao!~
66
damarcxebulma da tyveqmnilma
devebma mefes
mudariT Txoves patieba
da Seexvewnen:
67
mWedeli qavas ajanyeba
arabTa mefe zaaqs kacis saxe miRebuli eSmaki mosamsaxured daudga da mas mxrebze kocnis neba
Txova. akoca Tu ara, zaaqs mxrebze ori gveli amouvida. ramdenic ar aWres, ar eSvela. bolos xelaxla
gamoecxada eqimis saxiT da mefes aswavla: am gvelebs kacis tvini unda aWamoo! mefec ase iqceoda. yo-
veldRe or kacs klavdnen. zaaqma iranic daipyro. amasobaSi iranis taxtis kanonieri patroni fariduni
(fridoni) gamoCnda. zaaqi gansacdelSi Cavarda.
nazir-vezirebs da mobedebs*
mimarTa ase:
`he mecnierno, xarT sibrZniT da
gonebiT savse,
68
Tanac axlave damibeWdeT
sikeTis mTesavs
sigeli ese, rom eSmaks vgmob
da ufals vesav!~
amboxebulma waiSina
xelebi Tavze:
`me mWedeli var, mefev, Sengan
vaebiT savse.
o, ganmikiTxe da miSvele,
gemudarebi!
Sen amomwyvite, damigmane
saxlis karebi.
69
Tvrameti vaJi myavda, gesmis?
da dRes ki maTgan
erTi-Ra SemrCa,
damixoce yvelani radgan.
70
da brZanebs mefe xalxTa cremlis
da sisxlis mRvreli,
rom qavam sigels moaweros
axlave xeli.
migiyidiaT eSmakisTvis
suli, es aris.
giwamebiaT ahrimanis*
ganamwesari.
aRrialdeba am sityvebiT
mWedeli qava,
daxevs maT sigels, dayris iqve
da gareT gava.
71
Tu xarT guladi da grZnobT, saqme
rogor gaWirda,
ixseniT Tavi gveleSapis
basri klanWidan!
72
zurabi
dehyanisagan* gagonili
ambavi erTi
Zvel TqmulebaTa gadmocemas
amgvarad erTvis.
mobedisgan* ki es dasTani
Tqmula amgvarad:
gmiri rostomi erT dRes Turme
adre amdgara.
nadirobisTvis airCia
veli Turanis*
da iqiT dasZra gulmZvinvare
Tvisi qurani.
siamisagan auyvavda
alisfrad loya
da TahamTanic* nadirobas
mohyva da mohyva.
73
da swored am dros Turqma mgzavrma
Svidma Tu aTma
iq gaiara da rodesac
Tvalebma maTma
74
daRonda metad, TiTqos Tavze
daeca mexi
da samanganSi* mimaval gzas
daadga fexiT.
miabotebda da butbutiT
ityoda ase:
qveiTma rogor viaro, es
sircxvili mavsebs!
75
CvenTan daeZebs, aq vnaxoo
igi egeba.
mTeli sasaxle rostoms gzaze
gamoegeba.
76
icodes yvelam, saqmes vizam
TqvenTvis saSinels
da Tavs, ar vici, vis wavaWri
risxviT maSin me!~
ar gagvawbiloT, nu gviwyrebiT,
qeifi gvelis~
(tkbilad Tqmul sityvas xvrelidanac
gamohyavs gveli).
77
dasxes mutribni, dafa-zurnis
damkvrelnic dasxes
(rostomis gulis mZvinvareba
iqneba dacxres!).
dasasveneblad wabarbacda
Zilis msurveli.
logini daxvda rbili, savse
muSkis* surneliT.
78
da bolos hkiTxa: `qaliSvilo,
vin xar, ra gqvia,
CemTan aq gvian ras daeZeb,
ra dagkargvia?~
me mefeTagan gulistolad
arvin Semferis,
radgan amqveynad arsad aris
qali Cemferi.
uTavsaburod da uCadrod
jer arcerT mnaxvels
ar daunaxavs Cemi Suqis
mfrqveveli saxe.
79
diacur vnebas auSlia
CemTvis goneba,
qali var da msurs Sens gulmkerdze
Semokoneba!
es strofi saxalisod vaTargmnine Cems megobarsa da maswavlebels apolon basilaias.
80
zurabis dabadeba
Tval-margaliti da werili
uCvena. `amas
Sexede, Svilo, Sen gigzavnis
am nobaTs mama.
82
roca mZvinvare omis buRi
datrialdeba,
amis damalva CameTvleba
me did braldebad.
83
magram jer minda, avirCio
sabrZolo raSi,
Torem omi rom momixdeba,
ras vizam maSin!
gamxiarulda ymawvilkaci
da myisve maSin
brZana, saswrafod moeyvanaT
im kacis raSi.
84
mohgvares. naxa. moewona.
amxedrda masze,
aWena didxans da Semdeg ki
warmoTqva ase:
da afrasiabs miuvida
ambavi maSin:
`Seacurao navi Tvisi
zurabma zRvaSi!~
85
modis maxviliT da laSqari
mohyavs uTvleli.
mklavSiac Zala aqvs, ase Tqves,
eniT uTqmeli~.
da Tu rostomi moviSoreT
zurabis xeliT,
veomoT irans, sisxliT movrwyaT
iranis veli.
86
dawera wigni* zurabisTvis
da omans misca:
`devgmiro, oRond daipyari
iranis miwa
gulmxiaruli Camovarda
maTTan qariviT.
omanma misi mxar-mklavi da
beWis ganivi
87
zurabi iranis sazRvars miadga
88
movel, Cems mefes mivutano
ZRvnad Seni Tavi,
xolo Sens tanze vayaSyaSo
svavi da yvavi.~
gegonebodaT, dedamiwa
TiTqos daiqca.
magram hajiric rodi Sedrka,
rodi gaiqca.
89
zurabi hajirs gamohkiTxavs iranelTa
laSqris ambavs
Tu momaRore da pasuxi
swori ar miTxar,
Tu damimale rame erTic,
rasac me gkiTxav,
90
getyvi, rac vici da gagacnob
mis Zlierebas,
ar mekadreba me sicrue
da cbiereba.
adamisZisTvis sindisi da
marTlis mTqmeloba
xom Tavidanve cnobilia,
rogorc qveloba.~
saxelovani devgmirebi
rogorc givia,
rogorc Tusia, goderZi da
bahram-nivia,
91
maT gareSemo dauTvleli
karvebi dganan,
iqiT rom Canan, spiloebi
ar aris gana?
92
mis win dgas raSi aRkazmuli,
maRalfexeba,
qamandi mas rom zed hkidia,
miwas exeba.
gamZvinvardeba es devgmiri
keTili gulis
da gairkveva, rostoms sve rom
hqonia kruli.
93
mamis niSani mas amgvari
aswavla dedam,
monaxa igi da sakuTar
TvaliTac xedavs.
nu miendobi am sawuTros,
Torem gagwiravs.
nu, Torem gimtrobs, varamsa da
WirSi CagZiravs!
94
miugo isev: `im Cinelze
arra vicio,
Tu vtyuodeo, neba gaqvso,
Suri iZio!~
95
cxenT da falavanT SemoemsxvraT
tanze javSani,
dacvivdnen cxenni da gmirebic
dadgnen maSvralni.
96
gamoucdelma, usaxelo
viRac ymawvilma
ori laSqris win Semarcxvina
da gamawbila!~
gaavebulni da sibrazis
boRmiT xelebi
erTimeoris qamar-sartyels
miswvdnen xelebiT.
gadmoeTria da moeSTo
risxvis mTesavi,
magram ver uqna Zvrac, zurabi
daxvda kldesaviT.
98
mand qaos mefes ar uqnaso
rame am Slegma!
da is-is iyo, piri misken
rom unda eqna,
99
rostomi da zurabi Tav-TavianT banakebSi
brundebian
is qveyanaze uZleveli
gmiri ram aris.
arvis Seukravs, viTarca mas,
risxvis qamari~.
gegoneboda, gamosula
RviniT mTvralio
da axla unda, meomarTa
sisxlic dalios.
Semogveria da dagvfanta
Turanis xalxi,
bevric daxoca, gauxada
iRbali Talxi,
100
mere dabrunda, sadac
idga iranis jari,
miaqrolebda bedauri,
frTamali qari~.
iranelebi me sakmaod
bevri davxoce
da sisxlis maTis RvariT miwis
piri avxoce.
101
gaiqca Tusi, ver daudga
mxedars mxedari,
datova velze CvenianTa
bevri cxedari~.
qaiqaosTan gamocxadda
da uTxra patrons,
rac man zurabTan ganicada
brZolaSi martom:
102
o, xval romelsac gaumarjvebs
gangebis neba,
man keTil sulebs da cis mnaTobs
Seasxas qeba!~
103
Cemi laSqari aiyvane
am Cemi droSiT.
waiRe Cemi oqros taxti
da oqros qoSi.
Tu gamarjveba me merguna,
ukanve moval
da Tu ara da, Tu brZlaSi
sikvdilma mpova,
nu momakiTxavT, miatoveT
Tqvenc brZolis veli
da Cemi sisxlis aRebazec
aiReT xeli!
104
aba jamSidi* gaixsene,
is mZleTa mZlevi,
Teimurazi* moigone,
mboWveli devis,
105
simaRliT igi rodi aris
Cemze patara,
magram brZolaSi CemTan kargi
dro ver atara.
mazandaraSi ra ambebi
daatriala,
gurziT da laxtiT mteri rogor
gaatiala!
106
rostomTan Sedga, miesalma,
Sescina tkbilad,
TiTqos is Rame Zineboda
am kacTan wyvilad.
107
unda SevibneT. gaimarjvos
Cvens Soris erTma,
dae, aRsruldes is, rac CvenTvis
isurva RmerTma!
alionidan saRamomde
gagrZelda brZola,
mainc ar hqondaT gulSi mcire
SiSi da Zrwola.
108
waqceul mxedars zed daajda
maSinve gmiri.
rostoms sul miwiT daetena
cxviri da piri.
cbierma rostomma zurabi moatyua: CvenSi aseTi wesia, pirvel waqcevaze falavani damarcxebuls
cocxlad gauSvebs, meored Tu waaqcia, maSin Wris Tavso.
nadirobidan ki banakSi
dabrunda Rame.
omanma brZolis ar icoda
jer kidev rame.
109
vaime, am kacs ra uqnia,
SexedeT erTi!
gagbaxebia vaJkacoba,
gamwyrala RmerTi.
110
moTqmiT da cremliT Zliereba
misi adida,
jer ar icoda, bediswera
ras uqadida.
Tavidanve rostoms RmerTma imdeni Zala misca, rom mas es Zala moZraobaSi xels uSlida. RmerTs
sTxova: cota Zala momaSore da roca damWirdeba, maSin damibruneo! RmerTma mas es survili Seusrula.
rostoms swored axala dasWirda is gadanaxuli Zala da RmerTs sTxova: igi ukanve daebrunebina. Rmer-
Tmac daubruna.
zurabis sikvdili
CamoqveiTdnen cxenebidan
sarkenad isev.
da moiwia avis ndomad
gangeba mqise.
111
uTxra: `dRes me rac momivida,
Cem Tavs vabraleb,
sicocxlis Cemis gasaRebi
Sen Cagabare.
112
roca rostomma es ismina,
gaSterda metad,
TvalTa sinaTle daubnela
dasxmulma retma.
atirebulma da kaeSniT
aRsavse dedam
Tvalmargalitis mZime mZivi
Semaba zed da
8. sparsuli poeziis Sedevrebi
113
miTxra: vin icis, awi SenTvis
ra dRe dadgeso,
es mamis niSnad gqondes,
vinZlo gamogadgeso!
114
da ar moCanda unagirze
wamomarTuli
mZle pilotani*, mudam brZolis
saqmiT garTuli.
115
Seni aq yofna damifara
mzakvruli zraxviT,
ar gamaxara Seni cnobiT
da Seni naxviT.
amoikvnesa da Seswyvita
saTqmeli amiT,
guli aevso mwvave cecxliT,
Tvalebi namiT.
mTavarbanakSi gaeqana
guliT mwuxare,
SeiWra jarSi da gaisma
sityva mquxare.
iranelebma gaixares
rostomis naxviT,
magram rostomis rom moesmaT
kvnesa da axi,
116
vubrZaneb laSqars, erT isarsac
nuRar isvrian,
saSineleba, rac me vqeni,
sakmarisia!~
117
es man daRvara ucodveli
zurabis sisxli,
CemTan ra gindaT, hajiria
sikvdilis Rirsi!~
ficxlav amxedrda,
saomari daagdo veli,
mieWra hajirs, sayeloSi
daavlo xeli,
da sikvdilisgan daifara
flidi hajiri.
rostomma isev inaxula
Svili daWrili...
sacodaobis im adgilze
mogrovda yvela:
goderZi, Tusi, gosTahami
undodaT Svela,
118
awi Tavs Tundac miayeno
ziani asi,
amas zurabis dasaxsnelad
ara aqvs fasi.
119
manam hkioda, sanam bneda
Seeyreboda.
mere daeca, micvalebuls
Seedreboda.
120
SenTvis mewvoda suli
dardebSemoseuli.
gana miwisTvis vasaTuTe
Seni sxeuli?
aw laSqrobidan gamarjvebiT
veRar momixval,
mamas eZebdi da samares
gadawydomixar...
gadaagdebda moRerebul
xmalsac da Subsac,
dagvikocnida sacodavi
Tvalsa da Sublsa...~
121
mis SemxedvareT SemoegznoT
cecxlis alebi.
gulebi sevdas ver itevdnen,
cremlebs Tvalebi.
122
gamoitana misi xmali,
jaWvi da Subi,
mis xarisTava gurzs* axeTqa
Tavi da Subli.
gamoitana daRupuli
Svilis CaCqani
(isev godeba, cremlis Cqeri
isev Cqar-Cqari).
gaasaCuqra uamravi
cxeni da raxti.
gamoigmana saxlis kari,
dalewa taxti,
gadmoungria sra-sasaxles
bani da burji,
TviTon ki ZaZa Seikera
Savi da lurji.
123
givis mier qaixosrovis
Camoyvana iranSi
124
Surisgebis jaWvs ar gaixdis
tanT, unagirze
dauRamdeba, unagirze
gauTendeba.
didebulTagan da gmirTagan
givis Tvinier
mis kvals veravin ver miagnebs
am qveyanaze.
fiqriT moculma
Svili Tvisi gamoibara
da mas mouyva is sizmari
TaviT bolomde.
125
uflis gangebiT, wuxel ZilSi
roca viyavi,
sizmrad keTili angelozi
gamomecxada.
126
qveyanas mefes daubruneb,
ra ginda meti
da sikeTis xes Sensas totebs
dauxunZlavo!~
Tu SeviZeli, Sevudgebi
am saqmes dResve
locva-kurTxeviT SeniT, Cveno
winamZRoloo!~
127
naxvamdis, kargad gnaxe gmiro,
saxelganTqmulo!
falavanT zurgi iyavi da
iqnebi kvlavo.~
unagirs Camokidebuli
qamandi minda,
cxeni da tanze talavari
induri* mxolod.
128
velze momelis xetiali
da mTebSi bobRva.
iq ki vin unda gamiwios
me megzuroba!
130
Tu Cvens qveyanas eRirseba
Tavisufleba,
es Cemi Svili xelmeored
maCuqe meo!~
131
am Wreli soflis ar gacdunos
oromtrialma,
mas ar SerCebi Sen yovelTvis,
es daisxsome!
132
da mokla, axalmowifuli
xelmwifiSvili,7
is swored maSin Seeyara
mZime gansacdels:
133
Tuki etyoda: araferi
vici, misio,
amoiwvdida xmals da iqve
Tavs waaclida.
gadaaTrevda maSinaTve
gzidan da miwas
miabarebda, kvali Tvisi
rom daemala,
134
maSin hkiTxa mas givim: `mefe
qaixosrovi
sad aris axla? vici, ici
da miTxario!~
qaixosrovis povna
135
firans ubrZana TurqTa mefe
afrasiabma:
`axlave wadi da momgvare
qaixosrovi!
gamoibara siavaxSis*
vaJi saswrafod
(ras Sexedavda kacis Tvali
masze ukeTess!).
moayvanina da dedamiss
mihgvara igi.
da gaiara erTma xanma
am ambis Semdeg...
guldaboRmilma Seabota
Sig, yvelaferi
yvaoda irgvliv, mxolod givis
guli Wkneboda.
136
gulSi ambobda: `albaT TviTon
eSmaki iyo
mamaCems Tarsad sizmarSi rom
gamoecxada,
137
tanads da Tvalads
Tavze adga izadis* farri*
da sibrZnis droSa samzeoze
ufrialebda.
138
yvelani kargad xom arian
da nebierad,
qaixosrovi, mefe maTi,
axsovT Tu ara?
qaixosrovma upasuxa:
lomgulo kaco,
dedisgan vici es, dedas ki
mamam uambo.
139
xolo rodesac Svili Cemi
davaJkacdeba,
givi Camova iranidan
saxelovani.
is ki gmirobas gamoiCens
iseTs, samyaros
moiqcevs fexqveS da Cems sisxlsac
is iZiebso.~
qaiyobadis* mefobidan
mokidebuli
qaianebis* CamomavalT
am niSniT cnobdnen.
140
iranisa da taxtis Tvisis
ambavi hkiTxa
da kvlav rostomis da goderZis
xsenebas mohyva.
`qaianelTa xelmwifeo,
miugo givim,
morWmulo* brZeno, nebiero
da bedniero,
es mowyaleba me imgvarad
ar gamaxarebs,
rogorc TuranSi SenTan Seyram
gamaxara me.
im Walakidan gamovidnen.
xosrovma gzaSi
givis qaosis, papis misis,
ambavi hkiTxa.
141
ra daesizmra goderZs ZilSi,
TviT viT itanja;
Tu ra uWirda mas amden xans
an ra ulxinda.
givis da qaixosrovis
gamgzavreba siauSgardSi*
Semouqnevda sazriani
givi xmals myisve
da Tavs im sawyal kacs miwaze
agdebinebda.
142
siavaxSgardis* gzas daadga
orive gmiri,
rogorc ki cota moikrifes
Zali da goni.
143
mTa Semogxvdeba, iq rom mixval,
ise maRali,
rom loyas Tvisas mis kefaze
ifxans Rrubeli.
es unagiri da lagami
behzads* aCvene
da Tvinierad Tuki Segxvda,
misken gaswie;
miuxlovdi da eCvene
guldagul kargad,
SenTan moixme da saxeze
moualerse!
144
Seni mxedari is iqneba,
atare igi
da floqviT SeniT gadaTqere
misi mterio!
qedaweulma da guladma
qaixosrovma
im wyaros napirs miatana
ise Tu ara,
is grZeluzanga unagiric
icno, is frTebic*
da is lagamic siauSis
danatovari.
146
bolo moeRo xosrovsac da
tanjvasac Cemsas,
kruli yofila bedi Cemi
da es ariso~!
147
`de, bednieri iyos Seni
dRe da moswreba,
mteri da avis mdomi Seni
ki Semusruli!
ra farangisTan Semoiqcnen,
bWoba daiwyes,
Zneli da grZeli gza Tu rogor
gadaelaxaT.
148
Sig ra ar hqonda Senaxuli,
bargasTuani*,
gufali*, xmali, Tu xanjali,
Tu mZime gurzi.*
Tvalcremlianma da vaebiT
guldaTuTqulma
Svils farangisma saganZuris
karni ganuxvna.
149
isev daketes saganZuris
mZime karebi.
dro iyo ukve, udabnosTvis
miecaT Tavi.
150
ra vuTxra axla afrasiabs,
riTi vimarTlo
Tavi mefis win an ra meTqmis
amis Semdego!~
amoarCia lomgulTagan
ori mamaci
(gulbaaTs xmobdnen erTs,
meores kidevnasTihans),
151
eZina or suls, xolo risxviT
savse givis ki
gzaze eWira Tvali, mdevrebs
dagvaweveno.
daiRriala quxiliviT
ise Zlierad,
gauxeTqavda guls mZvinvare
lomsac xma misi.
152
talRad da talRad awydeboda
irgvliv laSqari
im laSqrismfrewels, xvad loms, omSi
dauRlel vaJkacs.
da gulbaaTma gadasZaxa
nasTihans: `Zmao,
am kacs mxar-beWi da gul-mkerdi
tinis kldisa aqvs.
153
aivso irgvliv mindor-veli
mkvdari TurqebiT,
sisxlma SeReba dedamiwa
arRavnisferad.*
da moaxsena: `nebierad
iyav, mefeo,
goneba Semwed gyavdes, TviT ki
SvebiT sufevde!
qaixosrovma gaixara,
es rom ismina.
qeba Seasxa givis bevri
da xotba uZRvna.
saxeldaxelod waixemses,
Semdeg ki adgnen
da maSinaTve gadixvewnen
im adgilidan.
154
Turqebi firans daubrundnen
Tavslafdasxmulni.
Zlivs miitanes masTan suli
iseT yofaSi.
155
magram ar vgoneb, dartymas isic
itandes ase
da brZolis velze trialebdes,
rogorc es kaci.
ar iqneboda sakvirveli,
mainc mxar-beWi
rom dmsxvreoda amdeni da
aseTi dartymiT.
156
orma aseTma falavanma,
orma mxedarma,
amdeni laSqriT erT kacs brZola
rom ver mougo;
157
goderZisa da firanis omi
zneSenaxulis safiqrali
es unda iyos:
ar miayenos sxvas ziani
da satanjveli.
158
am qeyanaze yofna didxans
Tu dagiyovnda,
sikvdils inatreb, imnairad
dauZlurdebi.
159
im znewamxdars da mtarvals,
TurqTa Tavs, afrasiabs,
boRmisgan Zilic daukargavs
da mosvenebac.
afrasiabis sasaxleSi
Turme iseTi
ismis bukis xma, rom vaJkacebs
Ramec ar sZinavT.
xorezmiskenac sxva
ormocdaaTi aTasi
mebrZoli kidev, sabrZolvelad
gamzadebuli,
160
Sides mohyveba, TurqTa mefis
Zes, visac ZaluZs,
maxviliT TvisiT TviTon ficxi
cecxlic gatexos.
gaixalvaTes xelmwifesTan
saqmis sarCevad
omis xelobis kargad mcodne
didebulebma,
sra-sasaxlidan moedanze
gavida mefe,
spiloze turfa taxtrevani
daudges xosrovs.
ca gadaSavda da lilisfrad
iqca xmeleTi,
molaSqreebi vefxvebiviT
modgnen mefesTan.
162
visac ki guli erCis marTla
da mxedaria,
iseTi dRea, Sin ram unda
gaaCeroso!~
163
ganaxvna mefem iranisam
saganZurT karni
da mozRvavebul spas dauwyo
diremis* frqveva.
bargasTuanSi* da abjarSi
Camjdari jari
ise Seikra, rkinis qedi
gegonebodaT.
is mxareebi, Razninidan
mokidebuli,
daipyar da Sen miikuTvne
taxti da Taji*!
164
Sen ki Semohkar rvalis qoss da
nais* Cahbere,
ar SerCe didxans qaSmiris da
qabulis qveynebs!
xorezmisaken waregragna
veeba qosiT
da im qveyanas Tavs dasxmodnen,
viT faras mglebi;
165
lomi xoradi, SeiduSi,
farhadi, givi,
qveli goraze da rohami
gmirTa gmirio!~
166
yovelTvis iyav gankiTxvis dros
samarTliani,
RmerTi gaxsovdes sul, sikeTis
momniWebeli!
aTasnairi darigebiT
aRuxven Tvalni
da siyvarulis ride pirze
daafareo!~
167
Sahma moiRo mowyaleba,
rom aRmxdariyo
gmiri goderZi mefis taxtiT
morTul spiloze.
168
sxvadsxva qveynis TavkacTagan
erTi laSqari,
Sen rom Segferis imisTana
Segidgine me.
169
radgan brZana man,
rom sikvdilSi siauSisa
ar miuZRviso firans mcire
danaSaulic.
170
magram Tu codvas miusarTav
kidev Sens codvebs,
icode, maSin mefes Cvensas
ver gadurCebi!
ar davisveneb Surisgebis
gzaze; ras vuzam
Tqvens mefes omSi, es me vici
da Cemma gurzma.
171
is, vinc mefeTa sicocxleze
aRmarTavs xels, mas
bedkruls sawuTro nacar-tutad
gadaaqcevso!
gadmomilage yvelaferi
aqeT, miT vinZlo
uSvelo Tavs da tkbili suli
SeirCino-Tqo!
172
da ori Seni Zma, orive
mxedarTufrosi,
qeds rom morWmiT da axovnebiT
mTvares uweven,
amoikveTe gulidan eg
afrasiabi
ise, rom igi sizmarSiac,
ar mogeCvenos
173
xolo Tu gulze geWideba
afrasiabi,
wadi, eaxel, magram omSi
win ar Semomxvde,
174
givis gamgzavreba firanTan
visegardSi*
175
jeihunisken* gaeswrafa,
miadga wyals da
jariskacebiT amoxerga
mdinaris piri.
`aRzevebuli da morWmuli
qeSvadiani
goderZi karze gvyavs momdgari
veeba laSqriT.
gamomigzana mociqulad
Tavisi vaJi,
lomguli givi, falavnebSi*
gamorCeuli.
176
firans mamaci da brZolaSi
Seudrekeli
gamougzavna ocdaaTi
aTasi kaci.
SemouTvala: `Surisgebis
iSiSvle xmali
da pirisagan miwis
mteri aRgave Cveni!
Tu saxelovnad davecemi
SenTan brZolaSi,
es mijobs, vidre Sercxvenili
cocxlad davrCeo!
178
rogorc ki givi miefara
Tvals TurqTa spisa,
yiJina dasca saomari
firanma iqve.
qenabedisken* gaiyvana
mZime laSqari
da iq, mTis ZirSi, erT mindorze
daibanaka.
179
ai, maSin ki damidgeba
saamo Jami
da grigaliviT davacxrebi
Tavze Turqebso!
da ieriSze gadmovides,
rom maSinaTve
mis jars zurgidan movuaro
da gavJuJoo!
180
ladenSi Tvalwin rac moukles
imdeni Svili
da iranelTa Tavs damtydari
RvTis risxva naxa,
181
rodesac xeli kacs zed Subze
mieyineba,
zurgze rom buqi moeyreba,
mkerdze isari,
182
momikveTia maSin igi
gulidan, mamad
mdinaris wyali hyavdes, xolo
dedad miwao!
183
rogorc ki naxavs Sesaferis
dros, ecema da
TurqTagan ambis wamReb kacsac
ar datovebso.~
184
ase pirispir rom udgaxar
mters, ras udgaxar;
miTxari mainc, ra gaqvs gulSi
Cafiqrebuli?
185
gaxlavs rCeuli xosros* lomgul
falavanT* Soris
da gmirTa maTTa Tavkaci da
TvalisCinia?!
186
vinZlo lodiniT daiqancnen
da dauZlurdnen,
waZlioT sulma da daiwyon
pirvelma omi!
SemovevlebiT kedeliviT
spas iranisas
da musrs gavavlebT maT mZvinvare
lomebis msgavsad.
187
xolo Tu igi gZlevs brZolaSi,
vinicobaa,
Seni daklebiT daknindeba
Turanis spao!~
Tvinierebas da siyvaruls
Tesav Sen guliT,
me ki brZolis da sisxlisRvris Jins
veRar viokeb.
188
firans rom uTxres, brZolis velze
omani marto
gaeSurao, SeuRonda
kinaRam guli.
189
hkiTxa im Tanmxlebs man: `rom ase
auReria
am kacs Tavi da brZolis velze
rom gamosula,
am saxelganTqmul gmirs,
am lomgul meomars TqvenTan
swyuria brZola da amisaTvis
aris mosuli.
omanisagan maSinaTve
ibrunes piri,
Tarjimans misas miubrundnen
da ase uTxres:
190
Tu brZola ginda, vin dagiSlis,
oRond radganac
amdens garjilxar, gaisarje
erTxelac barem,
191
Sen gamoxvide unda! sadac
gsurs, iq vibrZloloT,
ginda mTis ZirSi, ginda velze,
ginda wylis pirad.
192
is, vinc pirveli daiwyebs oms,
unda icodes,
rom dasaxevi ukan gza mas
moWrili aqvso!
194
iseTi vinme gamomixme
oRond, icode,
gmiris saxeli rom uquxdes
mTels iranSio!~
qaiyobadis naSieri,
gvars qaianTa*
vinc emsaxura da didebis
Taji* Tavs irqva:
195
laSqris saxeli da sircxvili
mas ekiTxeba,
brZolis dawyebis is iZleva
brZanebas mxolod.
iranelebTan sabrZolvelad
rkinaasxmuli
qeSvandiani goderZis win
daerWo axla.
196
gagebuli maqvs is, rac Seni
mefisTvis giTqvams
da isic, Cvenken iranis spa
rad wamoasxi.
197
gana xelmwifes amisTana
mieci sityva,
saomrad waval da Tavs mTaSi
davimalavo?~
ra es sityvebi moismina
gmirma omanma,
lomiviT iwyo brazisagan
brunva da dvrinva.
198
Tu rogor vibrZvi me, ladenSi
ginaxavs, mgoni,
Cem lomgulobas roca Tavad
asxamdi xotbas!
199
maSin Cafiqrda falavani*
goderZi mZimed:
`vin myavs iseTi, omans brZola
rom gaumarTos?
daizafreba am zaraliT
maTi sardali
da CvenTan omze iqneb sulac
xeli aiRos!
qenabedidan* ar gamova
laSqari misi
da Cvenc davrCebiT pirSi
Calagamovlebuli.
200
rogorc ki piri daaRe Sen,
maSinve mivxvdi,
vinc xar da rac xar (gaiyide
TxasaviT Tavi).
201
qveynis mpyrobeli mefeT mefis
gamonaTqvami
magondeba sul, Tqvens saqciels
roca Sevcqeri:
202
moigdo mSvildi, kaparWidan*
isari iZro
da oTxi kaci gaagora
iqve maT Tvalwin.
203
`varskvlavis nebiT iyo ase
gadawyvetili,
misive ZaliT avis mdomels
avs mivuzRvavo!~
204
rogorc uxorco gaCnda ucbad
mamis winaSe
da papamisze wamouwyo
kvlav saubari.
205
omanTan brZola me mekuTvnis,
unda gavyve mas
da unda davsce igi
orTabrZolaSi meo!~
206
es rom Tqva, cxeni miabruna
beJanma ficxlav
da gaeSura papis misis
goderZisaken.
Tavad izadma*,
man, keTilismyofelman Cvenman
xolo im Turqis moZulem da
avismdomelman
gamoityua TuranelTa
laSqridan igi
da aq mogvgvara, raTa misTvis
Tavi mogveWra.
207
Sen ki maxeSi gabmul kanjars*
ver epatrone.
es ratom hqeni, swori giTxra,
ver gamigia.
sixarulisgan gaibadra
da uZRvna qeba:
`dae, gfaravdes marad Seni
Tanmxlebi bedi!
208
ar ici, raa Sesveneba
da Camuxleba,
omi iqneba Tu sxva saqme,
pirveli Sen xar.
qveynismflobelis iazdanis*
Cvenis saxeliT
da gulovanTa gmirTa CvenTa
xelmwifis bediT
210
Tu gaimarjveb Sen omanTan
orTabrZolaSi,
mogemateba pativi da
dideba Cemgan
da aRgazeveb givize da
farhadze ufro
ganZiT iqneba, laSqriT, taxtiT
Tu qolahiTo!~*
211
marTali aris, Wabukia
igi jer kidev,
magram goneba aqvs fxizeli
da sazriani.
Tu uqnarobas mieCvia
ymawvili kaci,
znedacemuli gamova da
sulmdabalio!~
212
win gansacdeli melodeba,
ratom gavswiro
Tavi da xeli sicocxleze
ratom aviRo?!
jigardamwvarma da naRveliT
guldaTuTqulma
aRapyrna Tvalni maRla cisken
da qveynis Semqmnels
213
SesTxova givim ase: `hoi
ufalo Cemo,
es dakodili guli, gvedri,
Sen gamimrTelo!
ar damimduRro gul-muceli
beJanis gamo!
damitalaxda fexqveS miwa,
imdens vRvri cremlebs.
214
cis kabadonze mxolod manam
anaTebs mTvare,
ar aRmomxdara sanam qveynis
manaTobeli.
abjarasxmuli da lomiviT
gamokvarTuli
beJanis Tvisis naubari
rom moismina,
215
Tan uTxra: `radgan brZola ase
gwadia, Svilo,
da grZnoba Seni gonebaze
ase batonobs,
216
beJanma ase gadasZaxa
Tavis Tarjimans:
`midi da kacTa mavne im Turqs
Cemgan uTxari:
siavkaceSi moitoveb
afrasiabsac,
mTeli Turani Sens wyevlaSi
da krulvaSia.
217
es rom omanma moismina,
xarxari iwyo
da siciliT rom gaZRa,
beJans ase miugo:
218
magram icode, xval rom brZolis
velze gamoxval,
verc spa gixilavs mobrunebuls
ukan, verc mefe.
`orTabrZolaSi gamovixme
givis beJani
da mTeli Rame amis fiqrSi
gavaTeneo!~
219
beJanmac brZolis velze gasvla
ar daayovna.
Turqulis mcodne Tarjimanic
misdevda ukan.
220
iq Sors viqnebiT da veravin
mova saSvelad.
arc iraneli SegviSlis xels
da arc Turqio!~
221
vinZlo dabrundes Tarjimani
ukan da mefes
uambos Tvisas orTabrZola
viT warimarTa.
xaxagamSrali lomebiviT
abCendnen pirebs,
wyurvilis mokvla moenatraT
da sulis moTqma.
222
ganudgnen erTurTs cota xani
da Seisvenes,
gadaisxures nami gulis
gizgiza cecxlze.
223
magram cxenidan erTmaneTi,
ver CamoiRes,
vera da vera, ver ajoba
erTma meores.
alionidan dawyebuli
SeRamebamde
ar eSveboda ori mteri
erTimeores.
224
qveynis Semoqmeds Seevedra:
`hoi ufalo,
Sen uwyi Cemi gansacdeli
da gasaWiri.
Tu me am kacTan am brZolaSi
marTali viyo
da modgma misi javris Cemis
iyos mizezi,
gaocebulma Seaqcia
Zleul mters zurgi
da miabruna piri qveynis
Semoqmedisken:
226
dae, suls Cemsas monad hyavdes
omanis suli,
xolo sxeuli misi lomma
aTrios aqo!~
ar daijero wuTisoflis
sikeTe, ara!
tyuilad xels ar gamogiwvdis,
rom iRrCobode.
Semomexveva es amxela
laSqari Turqis
da erTi kaci amden mterTan
ras gavxdebio!~
227
omanisave veeba cxens
moevlo zurgze,
xolo xelSi ki sakuTari
droSa aiRo.
228
daxrili aris iraneli
devgmiris droSa,
Tavad beJani ki mokluli
mtverSi gdiao!~
ra maqnisia sixaruli,
sasowarkveTa
Tu Secvlis mas da Tavs sikvdilis
setyvas dagayris?!
amasobaSi Tarjimanic
dabrunda jarSi
da sazareli moutana
Turqebs ambavi.
229
falavnis* mxares miibrunes
maSinve piri
da rac SeeZloT, gahyvirodnen:
gavimarjveTo!
`gamarjvebuli dagvibrunda
gmiri beJani,
modis da moaqvs Zirs daxrili
Turqis droSao!~
230
rogorc ki SoriT Tvali mohkra
spasalar papas,
myisve Camoxta SviliSvili
qurana cxeniT.
aTi qurani,
oqros lagamamodebuli
da aTic welze
oqros qamaramortymuli mona
231
pirgamexebul lomebs hgvanan
gmirebi Cveni
amxedrebulni qariviT swraf
taiWebzeo!
aTiaTasi gamocdili
da mklavmagari
rkinaasxmuli waiyvane
omSi mxedari,
232
gezi aiRes iranis spis
mxrisken Turqebma,
miagelvebdnen bedaurebs
guluSiSarni.
233
`bedis varskvlavi ginaTebs Sen
gulis nebaze,
saxelis Senis xsenebac ki
mters guls uxeTqavs.
234
mozida mSvildi maSinaTve
da nesTihanis
cxens ganuwona momaxuli
isari gulSi.
iranelebma Seuties
spiloebiviT
da veli TurqTa mokveTili
TaviT aivso.
235
veRar daudgnen iranelebs
Turqebi, zurgi
aCvenes mters da miaSures
Tavisianebs.
236
mklavebi momtyda, tanSi jani
gamomecala,
mze damibnelda da Camiqra
bedis varskvlavi.
237
gamTeniisas rom Caebnen
cxare brZolaSi,
ar CaugiaT xmali dRis da
Ramis gayramde.
238
mdivani ixmo da ubrZana
mas, Seedgina
goderZis Tvalis asaxvevi
erTi werili.
239
aba daTvale, Turaneli
Tu iraneli
ramdeni kaci daiRupa
am Cvens brZolaSi!
240
magram Sen Tuki isev sisxlis
gwadia daRvra
da ginda, brZola gamimarTo
maincdamainc;
upirvelesad iranidan
mTebze amovalT
moyolebuli RorCiT,* vidre
bosTis* Temamde.
242
is mxare, sadac laSqrad aris
axla aSqaSi,
iranisaTvis damiTmia,
gqondeT da marTeT!
243
suliT da guliT SegekvrebiT
da mtrobas Cvensas
erTgulebis da Zmobis xeliT
avubam Tvalebs.
me siyvaruli mikarnaxebs
aseT saqciels,
sikeTe minda. amisTana
var da ras izam!
244
ar mogviwonebs aseT qcevas
ganmsjeli Cveni
da es qveyana sul ubralod
gatialdeba.
gamoarCie iranelTa
laSqarSi maSin
lomgulni, mZime gurzis qneva
romelTac ZaluZT.
gamoviyvanoT da SevabaT
isini erTurTs,
erTimeores SevarkinoT
laSqrisTavebi.
245
miTxari da mas gamoviyvan
orTabrZolaSi,
magram axlave unda mivceT
erTmaneTs sityva:
246
magram rac sisxli daiRvreba
am sastik omSi,
amaze pasuxs im qveynad Sen
mogkiTxaveno!~
247
goderZma mdivans uxmo wignis
wasakiTxavad,
mdivanmac myisve Seasrula
sardlis brZaneba.
upirvelesad gimaspinZloT
unda, wesia,
xolo pasuxis wigni Semdeg
unda mogceTo~.
248
goderZis pasuxi firanis werilze
249
Sen xaSur* miwas gavxar, xvatSi
Soridan TeTrad
tbors rom gvaCvenebs, rodesac mze
aWers xriokze.
250
pirvelad givi geaxla Sen,
didebulebSi
saCino kaci da mxedrebSi
rCeuli gmiri.
guldaTuTquli fridoni* ki
dRisiT Tu RamiT
irajis mkvlelTa wyevlasa da
krulvaSi iyo.
251
irajis sisxli manuCarma
iZia bolos
da samarTali ganaCina
farriT* miwaze.
252
me iazdanma* ase didxans
mitom macocxla
da imisaTvis aRmazeva
am qveyanaze,
da ar vicode atexilma,
sisxlis daqceva
bolos da bolos Tavad avad
rom gardamxdeba,
253
rom mkiTxavs qveynis Semoqmedi
samarTliani:
samocdaaTi Svilis Suri
viT iZieo?
254
ai, ras getyvi amis gamo,
TurqTa sardalo:
Cemi mefisgan me aseTi
ar maqvs brZaneba.
255
xolo nimruzi* TviTon sindis*
sanaxebiTurT
berZnul abreSums rom miagavs
sisxliT morwyuli,
aq ki me da Sen veomebiT
erTimeores,
unda SevibneT male samkvdrod
da sasicocxlod!
256
uflis SewevniT da xelmwifis
Cemis brZanebiT
sisxlis morevad gadavaqcev
brZolis vels male.
pirumtkicobiT siauSi
mogvikles SeniT.
da RmerTma nu qnas, Sens fics kidev
vinme miendos!
me siyvaruli mamoZravebs
da ar mwadia,
mTeli laSqari omisaTvis
gavimetoo;
258
mowyale gulis da keTili
znis kaci varo,
gvarwmuneb, magram vinca xar Sen,
Cven kargad viciT.
259
Txove Sens mefes da is maSvels
gamogigzavnis,
Seavse razmi da meome
gulis nebaze!
goderZisa da firanis SeTanxmebiT, aTi iraneli gmiri saTiTaod Sexvda orTabrZolaSi aT Turanel
gmirs. aTive Turqi daeca. bolos ki, pirobis Tanaxmad, goderZi da firani Seebnen erTmaneTs.
260
goderZisa da firanis orTabrZola
da firanis sikvdili
amovardeba grigali da
Cagvxvetavs xramSi,
Cven mxsnels movuxmobT, mis nacvlad ki
msaxvreli mova.
Turanelebma usamarTlo
sisxlis Rvris nacvlad
daimsaxures ganaCeni
gangebis mkacri.
261
iseTi buRi daayenes
zed brZolis velze,
rom mzec dafara mtvris da buqis
koriantelma.
262
da gadaemsxvra firans cxenqveS
marjvena xeli.
mainc wamoxta, rogorc iyo,
devgmiri fexze.
263
wuTisofelma, vera xedav?
gaqcia zurgi.
fuWad nu Svrebi, ar gagiva
fafxuri CemTan!
am qveyanaze sikvdilisTvis
var gaCenili,
mitom vibrZole SenTan ase
gularxeinad.
gamigonia, didebulebs
rom uTqvamT Turme:
rac ginda SvebiT da gancxromiT
vcxovrobdeT qveynad,
264
marcxena xeliT fari epyra,
marjveniT Subi
da kalTas mTisas aRma-aRma
miuyveboda.
265
aqvs sawamlavSi basri Wangi
amovlebuli,
guls gauxeTqavs loms, vefxvs tanze
tyavs Semoaxevs.
moixsenia siauSis*
sisxli qviTiniT
da Tayvani sca amis Semdeg
qveynis Semoqmeds.
266
mazdaqi
yobadis mier mazdaqis samarTlis miReba
267
mazdaqma hkadra: `erTxel gvelma
dakbina kaci,
suli Zvreboda da kvdeboda,
dRe adga mkacri.
268
me kiTxva gkadre da pasuxic
miTxar, rac ari,
Cemda salxinod erTxel ukve
ena dasZari.
269
gatexeT is da gaiyaviT,
iqve xorbali,
vinc win dagidgeT, daubruneT
risxvis borbali!~
270
romelsac, mefev, aRmoaCnda
veragi guli?
maSin me Sengan sxva vismine,
sxva iyo Tqmuli.
271
amieridan saqme ise unda
mogvardes,
mdidari Raribs eqceodes,
rogorc moyvares.
didgvarovnebmac gauyadres
Raribebs Tavi,
gaiyves puri da damyarda
Zmoba da zavi.
272
ratom kamaTobT?
iesom brZana
mokidebuli firuzidan
xoSnavazamde
ramdenma wyalma Caiara,
wlebs viTvliT ramdens!
daTmes sofeli erTmaneTTan
qiSpiT da daviT, _
Tavisi sityvis gamtexs unda
gautydes Tavi!
iesom brZana: usamarTlos
nu egoneba,
goneba hqondes! samarTaliT
hgies goneba.
saTxovari
274
faroxi
(g. 1037 w.)
gaTenebuli
arc iyo kargad,
roca uCumrad (es moxda guSin)
SemoZvra CemTan
karavSi igi,
trfiali visic mibrunavs gulSi.
gegonebodaT,
camowmendilze
dari uecrad ecvala avdars, _
karavi Rrubels
hgavda, Tavad ki
RrubelSi STanTqmul
cis mnaTobs hgavda.
xelSi aiRo
Cangi da Cemi
saxtad darCenis Ziric aq aris:
ver gavarkvie,
marjnis tuCTagan
rogor cvioda am qals Saqari!
xuTi Tu eqvsi
Tasi dacala
da SezarxoSda kargad Tu ara,
loyebze vardi
auRaRanda,
pirze aprilma gadauara.
da roca maxmurs*
Zili mounda,
modga da iqve momiwva gverdiT,
loginad Cemi
mklavebi ego,
sasTumlad _ Cemiv SiSveli mkerdi.
da maSin CvenTvis
rom daexeda,
verc gaarkvevda goneba sada:
qals kacis mkerdTan
moekalaTa,
275
Tu margaliti Cakvroda sadafs.
saxeze uRvTod
Camocvenoda
Savi zilfebi muSkSi* nalesi.
vin gauZlebda
aseT cdunebas,
ar moepara misTvis alersi!
ratom gamirbi?
_ samad-sam kocnas
gTxov da amaze
uars nu metyvi, turfa huriav!
_ huriis kocna
amqveynad vin Tqva!
ici, huria sadauria?
_ ki vici, magram
kocnisTvis kacis
im qveynad wasvlac jer arvis uTqvams.
_ ololo Sena!
me samoTxe var,
samoTxe ginda da isic muqTad?
_ sul rom gamirbi,
ratom gamirbi?
rac gdie, tanjvad kmara, feriav!
_ feria kacis
modgmas gaurbis.
aq ucnauri araferia!
_ es mainc miTxar,
Tviseba ra gaqvs,
ra niSniT gicno, Tvali Tu gkide?
_ me mze var, mzes ki
am qveyanaze
rame niSani sWirdeba kidev?!
_ he gulis sworo,
Seni werweta
tanis yurebam gamRuna welSi.
_ me isariviT
swori var, isris
gulis swori ki mSvildia wesiT!
276
orjer kocna
lalis tuCebis
kocna mominda,
mivedi masTan da vTxove ase:
`moisxi madli
da momarjule
orad or kocniT me biwiT savse!~
momigo: `orjer
ver gakocnineb,
erTi makoco, isic bevria.
orjer vinc mkocna,
yvela gagiJda,
qveyana ase gadameria.
Cems TiTo kocnas
TiTo sicocxle
moaqvs
da girCev, mudaras morCe, _
sad gagonila,
erTxel gaCenils
am qveyanaze ecocxlos orjer!~
xelgaSliloba
Sahma rom...
278
igi
omSi Rvris...
_ ras Rvris?
_ ras da sisxls mtris
da avis mdomis.
velze gaurbis...
_ ra gaurbis?
_ mZvinvare lomi.
gulSi aqvs mcneba...
_ mcneba visi?
_ visi da alis.*
marTlmsajulia, rogorc...
_ rogorc vin?
_ nuSirvani.*
brZolaSi iCens...
_ ras iCens?
_ ras da simamaces.
guluxvad afrqvevs...
_ ras afrqvevs?
_ ras da mZime ganZebs.
wyalobiT igi hbaZavs...
_ hbaZavs wyalobas visas?
_ wyalobas, raic
mucliT dahyva
mowyale isas.*
279
manuGCehri
(XI s.)
ybaRia xalxma
280
naser xosravi
(1004-1072)
hei niavo,
gza saiT giZevs,
xom ar midixar xorasnis mxares?
es ra xania,
momkveTes mamuls,
samSoblos xilviT ver gavixare.
Tan gatan Cems suls
da amas gnukev,*
uTxra salami Cemi gviani
yvelas, vinc isev
xepred ar darCa,
yvelas, vinc iyos kidev Wkviani!
xolo Tu vinmes
isev vaxsovar
da Cems mokiTxvas kidev ar zarobs,
amcne: sawuTrom
qna-Tqo saqneli,
welSi gatyda-Tqo naseris saro.
imdenma dRem da
imdenma Ramem
gardaiara Cems Tavze navsad,
rom Tma dResaviT
TeTri maqvs ukve,
xolo dRe Ramis gamixda msgavsad.
sofeli, Svilo,
diacs hgavs kaxpas,
Cven win keklucobs da icvlis iers,
ecade, borots
ar misce Tavi,
ukeTuri da macTuri sZlie!
Sen, mindobili
281
mis rioS* alerss,
guliT netareb, iSveb da xarob,
is kidev qveS-qveS
icinis Senze, _
icis, rom fexqveS giTxrian xaros!
vinc bnel sakanSi
gdia gvemuli,
ver SeZlebs laRad yelis Rerebas,
cieb-cxelebas
vinc gauTangavs,
ar vici, imas ra emRereba!
me im gzaze var
damdgari, Svilo,
da im daRliT var daRlili axla,
gzad sulis moTqma
rom ver giSvelis
da mxolod wasvliT rom gadis daRla.
Cems suls da sxeuls
bnelis da naTlis
ori sawyisi aekviata,
suliT rom ciskris
naTeli amdis,
sxeuli mrCeba Ramis wyvdiadad.
suli wyalia,
tani _ saceri.
aseTi yofa vin naxa mdgradi!
sacerSi wyals an
ra gaaCerebs
da, aha, sulic tanidan gadis.
Cinari da kvaxi
282
_ beCa, me ki oci dRis var
da Sens wveros ukve vwvdebi!
Se sawyalo, amden xanSi
ver moaswar gazrda metad?
aq Cinarma upasuxa:
_ ras ikvexi, kvaxo, neta!
male mova Semodgoma,
qariSxlebic gvidgas axlos
da sawyali vinc iqneba,
ai, maSin vnaxoT, kvaxo!@
awi _ Tqven
aha, gasrulda,
saamSavdReod
Tuki odesme ram gadavmale,
arc imedebis
ram niSanwyali,
arc sasoebis ram natamali!
dadga Jami da
miundobelma
sofelma, rogorc mTvralma aqlemma,
jer TemSaraSi
gadamisrola,
mere momdga da fexiT gamqela.
mqonda dideba,
momages niWi,*
mdevda saxeli dauZraxveli,
magram saxeli
ras mSvelis axla,
roca win midgas yovlismsaxvreli!
davTme sofeli
da kargs arafers
amqveynad ukve aRar moveli,
Tqven gyavdeT awi
es kaxpa qali,
Tqven gqondeT soflis nivTi yoveli!
meyo, rac lamaz
jeirnebs vsdie
da Razelebis* weriT gavZeli,
Tqven sdieT awi
lamaz jeirnebs,
Tqven wereT awi maTze Razeli!
283
iesos sityva
micvalebulTa gasacocxleblad
rom martodmarto wyali kmarodes,
amudariis sanapiroze
ar mokvdeboda arvin arodes.
qriste rom pirSi wyals igubebda
da momakvdavebs kurnavda miTi,
amis Sesaxeb wyalma gankurna
momakvdavio, TiTqosda iTqmis.
magram Tu ase vityodiT, maSin
jobda, simarTle bolomde gveTqva:
im momakvdavebs mitom kurnavda
is wyali, qristes rom pirSi edga.
mTavari sulTqma iyo macxovris, _
wyals ukvdavebis wylad is aqcevda,
Torem wylis meti ra iyo qveynad,
wyals vin ar svamda an ar aqcevda!
asea kacis sityvac: amqveynad
vis ar amogvdis piridan sityva,
magram iesos sityvas RvTiuri
sulTqma erTvoda. es minda, giTxra.
kacoba Tu gsurs
284
he yaribo mogzauro
danakiskudi
am leqsiT aRtacebuli iyo cnobili qarTveli filosofosi venori qvaCaxia (1924-1982).
285
magram erTia nayofis gemo
sxvaTa da sxvaTa xildasxmul xeTa,
xolo sxva aris im xeTa mier
mkrefelTa xelTa eklebiT fleTa.
aq sakvirveli es aris swored,
es saswaulic im igavT misdevs:
yvelam, mariams visac uxmobdnen,
SeZlo, rom eSva ieso qriste?
286
masud sad salmani
(1046-1121)
umadle ufals!
ormocdaTvramet
wels mivatane
(ormocdaCvidmets vaqcie zurgi),
rac kargi iyo
Jami, davxarje
da SemrCa xelSi dro yovlad urgi.
am gzas saTave
sad edo, vici,
magram ar vuwyi, sad udevs kide.
vici, ramden xans
vicocxle, magram
287
ar vuwyi, ramdens vicocxleb kidev.
avismzraxvelTa
SebezRebuli,
mizeziT cilismwamebelT lizRis,*
Tavad dilegis
bnelSi vzivar da
suli da xorci saxmilze mizis.
masud, ormoSi
gadagivarda
burTi da fuWad ras iqnev Cogans?
kvico, kiserze
qamandi gacves, _
raRas xtunaob da raRas borgav!
umadle ufals,
leqsSi zeimobs
Seni buneba wrfeli da wynari.
grCeba
xelixelsagogmanebi
ramodenime aTasi pwkari!
cis etli
metad maRla rbis da mas,
amis gamoa, ver vwvdebi xeliT,
Torem, icocxle,
sul nawil-nawil
davSalo, boRmiT ise var xeli!*
es uTanabro
wuTisofeli
rogor iqneba xeiris myreli?
erTs qedi mZimed
moadrekina,
aRerebina meores yeli!
erTi welebze
fexs idgams, magram
tanze ZonZebi acvia Zveli,
meore farCis
axaloxs wunobs,
abreSumiT aqvs Sekruli weli.
is, vinc amqveynad
gancxromiT cxovrobs
da isic, visac bedi xvda Zneli,
orive wuTisofels
uCivis,
orives Tvisi cecxli wvavs neli.
Sen, masud sado,
288
ar iwuwuneb,
Tu brZenTa mcnebis iqnebi mcveli.
rac RmerTma mogca,
dasjerdi imas
da gaitane bolomde svreli!
me da Sen
ratom?
mefev
290
omar xaiami
(g. 1123 w.)
robaiebi
am leqss CemTan xSirad ixsenebda ana kalandaZe. dResac ar vici, me miqebda Targmans,
Tu xaiamis robaiT iyo aRtacebuli.
291
4
292
imdeni vsva unda Rvino,
rom isic ki, vinc me myvarobs,
meZaxodes: `Rvinis tiko,
aqeT saiT yofilxaro?~
10
11
12
293
13
14
Tendeba. sirajxanidan
moZme gveZaxis ase:
`hei loTebo, vinc iyoT
xelaRebuli Tavze,
aavseT RviniT fiala
manamde, sanam vinme
xelSi fialad dagviWers
piramde RviniT savses!~
15
16
17
294
batma miugo: `Cven Tu Segvwves
manamde, mere
qveyana Tundac warRvnam STanTqas,
Tund _ cecxlis alma!~
18
19
20
21
295
22
23
24
25
26
296
eh, dReni, rac uqalebod
da uRvinod ganvvle,
qveyanaze arsebobad
CameTvalos unda!
27
28
29
30
297
31
32
33
34
35
298
me arc samoTxis imedebiT
vcxovrobdi qveynad,
arc jojoxeTis molodiniT
damikvnesia.
36
37
38
Tu movkvdebiT, sulerTia
baRdadi Tu balxi.
Rvino ginda TeTri iyos,
ginda _ ferad Talxi.
Sesvi, Zmao, ar viqnebiT
Cven amqveynad, Torem
sul amova caze mze da
sul icxovrebs xalxi!
39
299
40
41
42
43
44
45
46
47
48
301
49
50
51
52
53
54
55
56
57
303
58
59
60
61
304
Jande fili
(1049-1141)
am amtutebul wuTisofelSi
am amtutebul
wuTisofelSi
Tavs viT vuSvelo, ar vici TviTon;
arc masxen frTeni,
avfrinde zecad,
aRarc maqvs Rone, es tvirTi vzido.
ar vuwyi, Tavi
sad mividriko,
sad davdge: mijnis miRma Tu moRma,
verc im soflisken
gavigeni gza,
veRarc am soflad viqarveb boRmas.
vici, warvwymdebi,
mivuxvdi gvian
da Tavis daxsnas awi vapireb:
ganapirebam
miSvelos iqneb,
Tu kidev sadme gavinapire!
iq mijobs, niWTan
gavixalvaTo
da gulisyuri mdevars vuduno,
leqsebma Cemma
qveyana SeZran,
me ki Sin vijde da viruduno.
macTuri
306
unda Sexedos am sagans TviTon,
magram me rogor
unda SeviZlo,
Sen, Tavo Cemo, Soridan gWvrito!
SigniTa arsi
qacviT maqvs savse,
xolo garedan SroSnad vyvavivar;
rom Semomxedav,
TeTr qorad* vCanvar,
magram Tu gamCxrek, Savi yvavi var.
CvenebiT badags
gaCveneb, magram
smeviT Sxams gasmev da gesliT ggeslav:
saqmiT gimuxTleb
da giRalateb,
sityviT ki urcxvad gficav da gesav.*
nu moxval CemTan,
wyurviliT tanjuls
wylad ar geCveno udabnos wiri!*
me macTuri var
da maZaxura,*
Sen RvTisnieri ggonivar mwiri.
me Rrubeli var,
Sen xvati gaxrCobs
da sasoebiT me mapyrob mzeras,
me ki wvimaze
arc mifiqria
da mikvirs, Cemi rom kidev gjera!
myvinTavma zRvidan
amomitana,
egona, flobda sanukvar sadafs.
magram napirze
roca gamsinja,
xelT SevrCi sawyals niJara sada.
amfsonni kacTa
TvalTa sinaTles
mixmoben, magram xom vici Tavad,
TvalTa sinaTled
sxvebs viT veqmnebi,
rodesac TviTon beci da brma var!
viyavi xarbi,
viyav uZRebi,
vnebaTa CemTa ar hqonda kide,
gulis yanaSi
lencofa vTese
da dRes rad gikvirT, lencofas vmkide!
307
CemisTana gaiZvera
gaswire tani!
308
siyvaruli ki qristea Cveni,
ubralo vneba nu gegoneba!
ratom icvlebi?
iesom Turme
309
misi badali
gamigonia
310
uflis win locvas ar hqonda azri.
mxolod erTi-Ra brmobili kaci
darCeniliyo xeljoxze mbjeni.
da miubrunda im kacs ieso
(mas enacvalos sicocxle Cveni!):
Senc maTTan erTad rad ar waxvedi,
meufis neba xom gesma cidan?
gana Sen maTze nakleb codvili
kaci xar, saTno da guliT wminda?
miugo: erT dRes iseT viRacas
davadgi Tvali da vigrZen vneba,
visTvisac arc RvTis da arc adaTis
mier Sexedvis ar mqonda neba.
radgan vicodi, aseTi qceva
miutevebel codvas udrida,
Cemi Tvalebi Cemive xeliT
amoviyare Tvalis budidan.
Tvalebis daTxriT rad gavimware
wuTisofeli, getyvi axlave:
guliT sikeTe ar amovTxare
da CemSi eSma ar gavaxare.
qristem ubrZana: maS, aRavline
axlave uflis mimarT vedreba,
iqneb ufali gTnavs* da mis TvalSi
aq SeyrilT Soris vervin gedreba!
im RvTismoSiSma brmobilma kacmac
ar daayovna vedreba wamiT,
ufals _ gvaRirse wvimao! _ sTxova
da SeaSvela qristemac: amin!
ca moigragna uecrad RrubliT
da wamovida Sxapuna wvima,
wyliT isev gaZRa mwyurvali miwa
da isev gayrmda, viT iyo winaT.
iesos madli
311
Sen qristes darad Tu gsurs
sanamde?
312
mis TvalSi mudam iyaviT nari!
hei sanai, Sen cis meoTxe
sferoSi Tu gsurs,
rom iyo mjdari,
erTai gza gaqvs:
viT qriste, mtris win
jvars ecvi (manam ki zide jvari)!
rwmenis Saraze
313
xayani Sirvaneli
(g. 1199w.)
Sveba tkivilSi
tkivils da snebas,
ase rom mtanjavs
da sulis moTqmis ar maZlevs nebas,
salbuni* Svelis,
magram salbunSi
ar gavcvli me Cems tkivils da snebas.
dardi da vneba
rogor mwvda yelSi,
saxmilSi* guli, o, rogor dneba!
magram me Svebas
tkivilSi veZeb,
xolo salbunSi vpoulob vnebas.
he, nebiero,
iRbalma Senma
rom gazuluqa da TafliT gkveba,
me ras medrebi
Sen anda CemTan
ras gaZlevs dava da sityvisgeba!
am Wrel bazarSi
me sxva mafiqrebs,
goneba Seni sxva fiqriT Svreba:
me dards ar vyidi,
rac unda momcen,
xolo Sen xeliT ar uSveb Svebas.
giTxra, Tu ratom
ar veyme sulTans,
ratom ar vuZRven mas leqsad qeba? _
erTs wuTs nebaze
navardi mijobs
aTas weliwads sxvis karze gdebas!
314
musulmanebo!
rogorc ki Sahma
afxazTa qveyniT*
Sirvans ineba Camobruneba,
eklesiaSi
wagvasxa locvad,
Segvacvlevina zne da buneba.
musulmanebo,
meqis* molocvis
dro dgas (yvirili gamemtyuneba?),
Cven ki saydarSi
wirvaze vdgavarT,
amaze meti Tqmula cTuneba!
moi, moi
es Cemi guli
es Cemi guli
ra gulubryvilo
da miamiti yofila, RmerTo, _
ki ar scodnia sawyals,
rom xalxi
umaduri da undoa erTob!
sasomixdili
dResac mxsnels fuWad
daeZebs ise, viT balxSi erT dros
gadamTieli Cineli vinme
nacnobs eZebda
da Wraqi enTo.
315
Sveba ar sufevs vnebis gareSe
xayani, kargad
daimaxsovre:
kaeSania sicocxlis Ziri, _
Sveba ar sufevs
vnebis gareSe,
lxinis Tvinier ar hgies Wiri!
Tu tanSi sulis
Cadgma tanjvaa
da Tu tkbil sulTan
Seyris dros vtiriT,
ra unda iyos
is tanjva, roca
sul amogvxdian am tkbil suls piriT!
me ar var CrdilSi
mosuli xili,
arc ZaRlTan dabmas ar vimsaxureb,
me cxraTvala mzis
var wyarosTvali
da am qveyanas maRliTY davyureb!
kaci ar viyo,
yvela am cvedans,
vinc CemTan mtrobis bazars axurebs,
Tu ar davasxi
Tavze lafi da
qalis nifxavi Tu ar vaxure!
da qarTulad vlaparakob
316
cixis elegia
qristianebis naweriviT
ukuRmarT zecas
vinme Tu jaWviT SeuboWavs,
maT Soris mec var.
am monasterSi nu daeZebT
fuWad mesias,
aq odiTganve antiqristes
xelSi kvnesian.
hijris* mexuTe saukunev12,
Cemi badali
sxva vin gyolia? anda ar var
iqneb marTali?
da me, aseTi oqropiri,
saxmiliT vnebis
qristianebis sanTeliviT
viwvi da vdnebi.
bzikiviT vbzui, guli sisxlis
morevSi vgude
(guls vambob, gulad Tuki iTqmis
krazanis bude!).
ar ganmikiTxes megobrebma
da davSTi calad
da movtydi ise, aRar Semwevs
Civilis Zalac.
fui eSmaks da fui eSmaks
da fui eSmaks!
ufalo, gesav,* Semiwyale,
ufalo, gesav!
arc abasianT gvaris* minda,
miviRo ZRveni,
arc msurs, maZlevdnen mowyalebas
seljuyis Zeni*.
Tu muslimebma ar momages
niWad* raime,
sul migitoveb mahmadis rjuls
(ra vTqvi, vaime!)
da Tu islamze didxans mtkiced
videq da vdgavar,
erT mSvenier dRes fexs davkrav da
afxazeTs* gaval.
Riad damxvdeba qarTvelebis
karebi, mjera,
iqiT rumSiac* mimelian,
rumSiac jer ars!
zurgs Sevubruneb Tqvens qaabas*,
Sevicvli yiblas*,
ierusalims gamgzavreba
317
me ufro mxiblavs.
iq qristes zarebs sasoebiT
vemTxvevi kidec,
zonars* Sevibam, qristianis
jvars davikideb.
naWarmagevSi da muxranSi
minda, gavide.
bagrationTa sasaxleSi
binas davideb.
TbilisSi dabruneba
318
guli, romelsac Sen xeli hkari.
qveyana ese
gavcvalo sxvaSi,
ar daijero sicrue mtknari,
me samaryandad
meqca Tbilisi
da jeihunad* meCvena mtkvari.
me SenTvis
319
iesos msgavsad
320
hasan Razneli
(XII s.)
surneli amo
vficav
322
faxr ed-din gorganeli
(XII s.)
mTxrobelisagan
Zvelad Turme iranSi mefobda erTi Sahi, saxelad moabadi. am moabads marto irani
ar emorCileboda, misi mezobeli qveynebis: erayis, xorasnis, xvarazmis, adarbadaganisa*
da kidev sxva samefoebis xelmwifeni xarks mas uxdidnen. sataxto qalaqi awindeli
TurqmeneTis sanaxebSi hqonda. dRes im adgils mari hqvia, maSin ki marvad ixsenieboda.
qarTvelebi am qalaqs jer kidev im dros maravs uwodebdnen da Cveni Zvelebis pativsa-
cemad, modiT, igi Cvenc ase movixsenioT.
erT dRes am Sahma maravSi didi navruzoba gadaixada. navruzi* maTi axali weli
iyo da am dResaswauls, visac rogor SeeZlo, ise xvdeboda. Sahi moabadis dResaswauli
ki rogori iqneboda, Tavad mixvdebiT, _ mTeli misi samflobelos mefeebi da qveSev-
rdomebi hyavda mowveuli. mindorze stumrebs mdidrulad morTuli Wrel-Wruli karve-
bi daudges, walkoti mokazmes da midamo mravali saqonliTa da samSvenisebiT aavses.
sufraze stumrebi pativis mixedviT iyvnen ganlagebuli. zogi qve ijda, zogi kidev di-
debul mefeTa da xaTunTa* TavT dgomis Rirsad ecnoT. imdeni alva*, muSki* da ambari*
323
ekmiaT da maT surnelTagan egzom didi kvamli damdgariyo, rom kaci ifiqrebda: an aris
da Rrubeli Camowolila miwaze, anda aqauroba lamaz qalebs TavianTi fSviadi TmebiT
dauburavTo.
mefe moabadi mozeimeTa WvretiT ixarebda. aqeT mutribebs* amRerebda, iqeT asparez-
ze cxenebs aTamaSebinebda, ufro axlos lamaz qalebs acekvebda. Tumca xanSi iyo Se-
suli, mainc qalebisken gaurboda Tvali, _ diacTa moyvaruli gaxldaT.
erT dRes moabads adarbadaganis dedofali, pirmSvenieri Sahro gaekekluca. moabad-
ma upasuxa:
_ mocinaro vardo, Warmagobis Jams rom aseTi xar, siyrmeSi rogori iqnebodi! aw
radgan guli damibnele da Sengan uimedo myavi, sul nu momikveT, qaliSvili geyoleba
da colad momaTxoveo!
Sahrom amaze upasuxa:
_ xelmwifeTa xelmwifeo, CemTvis Sens siZeobaze ufro didi bedniereba ra iqne-
boda, magram, samwuxarod, qaliSvili ara myavs da RmerTma Tu igi momca, uTuod Sen
mogaTxovebo.
maSin moabadi saqmeze gadavida:
_ Semomfice, rom Tu asuli mogeca, Cems garda aravis SerTavo!
qalmac Sehfica.
naxeT, ra qnes: dedam muclad uRebeli gaaTxova, siZem ki daubadebeli SeirTo!
gamoxda xani. is piroba Sahrosac daaviwyda da Sah moabadsac. magram moxda saswau-
li da Sahros marTlac SeeZina qaliSvili. xalxi ambobda: Sahro qali ki ara, aRmosav-
leTi yofila, iseTi mzesaviT manaTobeli asuli Svao. gadaixades Zeoba da bavSvs sa-
xelad visi daarqves. Semdeg ki kargi gvaris gamdeli gamoZebnes da bavSvi aRsazrdelad
masTan gagzavnes xuzisTanSi.*
Sah moabads ori Zma hyavda. ufrosi, zardi, vezirad esva. umcrosi ki, ramini, Svi-
liviT uyvarda da radgan Tavad uZeo iyo, taxtis memkvidred is miaCnda. visisa ar
iyos, haeris sikeTis gamo moabads raminic xuzisTanSi hyavda gaZiZavebuli. ase rom, visi
da ramini erT qveyanaSi izrdebodnen, rogorc erT walkotSi ori yvavili.
ramini rom moiwifa, ise damSvenda, qveyanaze misi badali ymawvili aravin iyo; pi-
rad mzesa hgavda, Tval-warbi ki yornis bolosaviT Savi hqonda. Zali lomisa gamohyo-
loda, sificxe _ vefxvisa. misi cxenosnoba da nadiroba ganTqmuli iyo, mSvilds ra-
miniviT veravin mozidavda, Subs misebr veravin ixmarda, asparezobis dros xom toli
ara hyavda da ara. Wadrakis TamaSad rom dajdeboda, kaciSvili misi momgebi ar iyo. ax-
la simRerasa da dakvras ar ikiTxavT! mWvretelni misi yurebiT da mosmeniT ver ZRe-
bodnen. ra dedam Soba aseTio! _ kvirobda xalxi.
moabads rom raminis davaJkaceba esma, gaixara, Raribebi uxvad ganikiTxa da uflis-
wuli maravSi Camoayvanina.
iqiT kidev visim aiyara tani da mediduroba daiwyo. ZiZam Sahros werili miuwera:
Seni ambavi diaxac gamkvirvebia! rac aqeT gamoagzavne, mas Semdeg sakuTari Svilis
ambavi erTxelac ar gikiTxavs. misi silamaziT xalxSi Tavis mowoneba mainc ar moginda?
me rac SemeZlo, nebierad gavzarde Seni qaliSvili, magram mas aqauroba ukve TvalSi
aRar mosdis. Cveni arc saWmel-sasmeli eameba da arc Cacmuloba moswons. rogori kabac
ar unda Sevukero, wuns midebs. yviTeli Tu mivarTvi, ukan gadmomigdebs _ eg sneulTa
Casacmeliao; wiTeli Tu Sevukere, mijavrdeba _ sabozaod mamzadebo? lurjze miwyreba,
_ mgloviared geyoleba vinme da mas Caacvio! oqros jam-tabakiT Tu ar miarTvi, ise
saWmels xels ar daakarebs. piris fareSebad sul rCeul qaliSvilebs mTxovs, monebad
kidev oqrosqamriani ymawvilebi unda. moaxleebad oTxmoci didgvarovani asuli hyavs,
naklebs ar davjerdebio! me amisi gamZlebi ara var, keTili inebe da Seni Svili ukanve
waiyvaneo!
324
Sahros ZiZis werili rom mouvida, maSinve oqro-vercxliT dakazmuli msaxurebi
gaagzavna xuzisTanSi da visi didis didebiT hamianis* qalaqSi Camoayvanina. dedam rom
Tavisi Tvalwarmtaci qaliSvili dainaxa, gaixara, jer taxtze damjdar visis Seavlebda
Tvals, mere ki mzes axedavda, _ neta vin romelia, visia mze Tu mze _ visio? maSinaTve
kazmva dauwyo da, rogorc mefis qaliSvils ekadreboda, egre morTo. Semdeg ki visis
uTxra:
_ droa, gagaTxovo, magram Seni swori qveyanaze aravin meguleba. qmrad isev da
isev Seni Zma viro Tu Segferis. Cemi Svili xar da barem rZalic iyavio!
maSindel iranSi wesada hqondaT: da Zmas colad daujdeboda da Zma das SeirTavda.
visis viros siyvaruli gulSi kidevac Cavardnoda, magram axla dedasTan daircxvina. ma-
Sin sefeqalebma Sahros RimiliT uTxres:
_ Sahro, ras Caciebixar mag bavSvs! Cven xom viciT, rom qalis dumili Tanxmobis
niSani ariso.
maSin Sahrom jer varskvlavTmricxvelebs Tavisi Svilebis qorwinebis bedi amkiT-
xvina, Semdeg ki viro da visi ixmo, dis xeli Zmas xelSi Caudo da isini col-qmrad
daloca.
325
_ es ra Camidenia! jer erTi, RmerTi gamiwiravs da fici gamitexia; meore, aseTi
xelmwifisaTvis coli wamirTmeviao!
visim Tavisi deda aTrTolebuli da gayviTlebuli rom dainaxa, SeuZaxa:
_ neta, aseTi ra dagemarTa, rom saxeze adamianis feri aRar gaZevs, anda RmerTma
ase rogor wagarTva goneba, rom daubadebeli asuli gaaTxoveo!
Semdeg ki zards, moabadis Zmas da mociquls, miubrunda da hkiTxa:
_ Sen, batono, vina xar da saidan mosulxaro?
zardma upasuxa:
_ me Sahi moabadis naTesavi da didebuli gaxlavar, saxelad zardi mqviao.
_ RmerTma sul yviTlad amyofos is kaci, visac Sen aq gamougzavnixar! aseTi sa-
Zageli wesi gaqvT Tqvens qveyanaSi, gaTxovil qals colad irTavT? brma xom ara xar,
qorwili gvaqvs. mTeli qveynis didebulebi aq ilxenen. musikisa da simReris xma casa
swvdeba. aseTi qorwili rom naxe, maSinaTve ratom ukan ar gabrundi? axlave saidanac
mosulxar, iq wadi, Torem sadacaa Cemi qmari viro mova da, icode, cudi dRe dagadgeba!
Sens moabads ki Cems magivrad ase moaxsene: gamoCerCetebulo dampalo bebero, Sen rom
cotaTi mainc Wkua gqondes, am sibereSi axalgazrda kacs cols ki ar unda ecilebode,
aramed oriode paraskevi rom gaqvs darCenili, saiqios samzadisSi unda iyo-Tqo!
zardma es rom moismina, cxens maTraxi hkra da piri maravisaken ibruna. ise Cqara
midioda, rom mis fexTa mtvers niavi ver eweoda.
moabads ki Zmis molodinSi suli eleoda: neta, Cemma zardma ra qnao? Tvali sul
gzisken eWira. erT dRes, rogorc iqna, Soridan mtveri gamoCnda da sul male im
mtverSi Sewuxebuli da daRlili zardi gamoikveTa. moabadi wamoxta da Zmas miegeba:
_ zardo, lomi xar Tu melio?
zardi cxenidan Camoxta, moabadis win miwas emTxvia da moaxsena:
_ RmerTma didxans gacocxlos, mefeo! Cavedi mahis* qveyanaSi. misi midamo samoTxes
mogagonebT, misi mkvidrni kidev, eniT ar aRiwereba, iseTebi arian: kacebi lomebs gvanan,
xolo qalebi silamazeSi mzesa da mTvares ejibrebian.
mahis qalaqSi swored maSin Cavedi, roca Sahros qeifi hqonda gaCaRebuli da Ta-
visi Svilebis, visisa da viros, qorwils ixdida. iyo erTi mxiaruleba, simRera da si-
cil-kiskisi. Senma mzeman, me maTi aseTi lxini guls miklavda, maTi qorwili glovad
mimaCnda da maTi simRera tirilad Camesmoda. visis Tqvens nacvlad gverdiT sxva kaci
uzis da masTan siaxloviT sxva vinme xarobs. iqaurobas viro ganagebs. Tqven mefobiT
mand aravin ar gaxsenebs. zogni dampals geZaxian da zogni kidev yofil Sahad gixse-
niebeno.
moabads es rom esma, saxeze zafranis feri daedo. qarisagan Zewna rom atokdeba,
ise aTrTolda. Zmas hkiTxa:
_ zardo, miTxari, rac Sen axla Tqvi, sakuTari TvaliT ginaxavs Tu sxvisagan
gsmeniao?
zardma miugo:
_ mefeo, Tqvenc iciT, me is kaci ara var, rac ar menaxos, imas vambobde. yvelafe-
ri, rogorc mogaxsene, ase iyo da danarCeni Tqven iciTo.
moabadma es rom ismina, ufro SeiWirva, TavgaWyletili gveliviT iRvlarWneboda
da guli maWriT savse WuriviT uduRda.
iq damswre didebulebma kbilTa RrWiali Seqmnes. erTmaneTs eCurCulebodnen: an
Sahrom rogor gabeda aseTi saqme, rom egoden didi xelmwifis coli sxvas SerTo, an
viros ase rogor mobezrda Tavi, rom Sah moabads sacole waarTva! unda wavideT da Sa-
his qveyanaSi qva qvaze ar unda davtovoTo!
326
moabadmac maSinaTve mdivani ixmo da mTels mis sabrZanebelSi laSqris wvevis brZa-
neba afrina, TabarisTani, gorgani, dehisTani, qohisTani*, sindi, indoeTi, tibeti, Cini*,
maCini*, soRdi* da Turani* viros winaaRmdeg saomrad awvia.
virosas qorwili jer kidev ar iyo daSlili, rodesac moabadma mis winaaRmdeg
laSqari gaawyo. adarbadaganeli, reeli, gilaneli, xuzisTaneli, asTrabadeli da ispaa-
neli didebulebi jer kidev virosas stumrobdnen, roca aq moabadis laSqrad wamos-
vlis ambavi movida. maSinaTve yvela maTganma Tav-TavianT qveyanaSi werilebi dagzavna da
jars uxmo, _ moabadi modis viros winaaRmdeg da Cven Cvens maspinZelsa da megobars
unda davexmaroTo! sul male imdeni jari mogrovda, rom iqauroba ver itevda.
gamoemarTa moabadic. imxela laSqari mohyavda, rom misi simZimiT miwa izniqeboda.
jaris aSlili mtveri ise amaRlda, kaci ityoda, mTvares yurSi raRac saidumlos
eCurCulebao.
gaTenda Tu ara, orive jari erTmaneTis pirispir dadga saomrad. orTave mxares
qosebisa* da bukebis* iseTi Rnavili morTes, rom kacs eSmaTa Rrianceli egoneboda.
iseTi zari idga, Zveli mkvdrebic ki tokavdnen saflavSi. meomarTa xelSi maxvili el-
vasaebr icinoda. Subebis da droSebis simravliT haeri naZvis tyes damsgavseboda. zog
droSaze lomis gamosaxuleba ijda, zogze _ farSavangisa, zogze _ arwivis da zogze
kidev _ orbisa. im mtvris koriantelSi axalgazrdebi gaTeTrebuli iyvnen, Savi cxenebi
kidev _ daWarmagebuli. or laSqars Sua mociqulad arwivis frTiT gawyobili qorafis
isrebi dadiodnen. iseTi sayvareli mociqulebi iyvnen, rom kacs an gulze esobodnen, an
TvalebSi, sxva adgili ar moewonebodaT.
saRamomde gagrZelda omi. mwuxris Jams visis mama yarani daeca brZolis velze. im-
deni kaci mokles, rom mkvdris gora goraze eyena da maT gareSemo sisxlis nakaduli
dioda. virom rom Tavisi mama gulgangmiruli dainaxa, jars SeuZaxa:
_ yaranis WaRarisa mainc grcxvenodeT, sisxlisgan rom wiTlad SeRebila! gat-
yobT, saxels aravin ar eZebT. me ki ukan damxevi ara var, mtris laSqars unda Sevutio
da visac Tqveni mefis sisxlis aReba gindodeT, momyeviTo!
es rom Tqva, viro Tavisi didebulebiT, monebiTa da axloblebiT Setevaze gadavi-
da. misi laSqari mTis ferdobidan Zirs daqanebul niaRvars hgavda. iseTi codvis kiTxva
Seiqna, deda Svils xelSi ar aiyvanda. Subebi Samfurs hgavda da mwvadis nacvlad zed
kaci ego. imdeni sisxlis Rvari idga, rom miwa sawnaxels damgvaneboda. meomrebis Tavebi
brZolis velze burTebiviT goravdnen. Cavida mze da moabadis jaris bedic Caesvena.
gaiqca moabadi. virom aRar misdia, jer erTi imitom, rom Ramis wyvdiadi idga da mtri-
sa da moyvris garCeva SeuZlebeli iyo, mere da kidev, brZolis bedi gadawyvetili ego-
na. magram kaci bWobda da RmerTs ecinebodao.
viro cxenidan ar iyo Camomxdari, rom daesxa Tavs uamravi deilameli, gilaneli
da qiamaneli* meomari. imdeni jari iyo, ra qviSa geTvalaT da ra _ igi. mamaci viro ar
Semdrkala da sisxliani xmali jer kidev qarqaSSi ar hqonda Cagebuli, Tavisi mcire
razmiT deilamelTa da gilanelTa jars ekveTa. moabadsac es undoda, _ rogorc ki ac-
nobes, viro gilanelebTan da deilamelebTan brZoliT aris garTulio, Tumca omisgan
daqanculi iyo, gorabisaken* aiRo gezi, sadac visis saxli da sadgomi egulveboda.
visi gulSeWirvebuli iyo. mama mkvdari esvena, xolo sayvareli qmari viro brZo-
lis velze hyavda gasuli. gulamoskvniT qviTinebda da cxare cremlebiT ZiZas Sesti-
roda:
327
_ qveyanaze Cemze ufro sabralo vinme Tu iqneba! ar vici, viros rogor Seveyaro
da am dampali moabadisagan Tavi viT davixsnao!
am tirilSi rom iyo, moabadis mociquli mouvida. uTvlida:
damorCildi beds, mzeTa mzeo da yoveli cis mnaTobze ufro naTelo! RvTis gan-
gebas versad ver wauxval da rac bedis wignSi giweria, mas ver gaeqcevi. RmerTma ki
ase ineba, rom Seni Tavi me unda mekuTvnodes. Seni siyvarulis gamo aseTi gza gamoviare
da amdeni xalxi davxoce. uSenod sicocxle ar SemiZlia. Tu damemorCilebi da gulis
nebas amisruleb, samkaulebiTa da patiosani TvlebiT ise agavseb, Seni brwyinvaleba da
mSveneba mzesa da mTvares SurdeT. Cemi sulis malamo Sen iqnebi da Cemi samefos de-
dofloba Sen mogixdebao.
visim es rom moismina, ise gamwarda, sayelo Semoixia da brolis gul-mkerdi ga-
moaCina. Tavze nacari isxa da mjiRebi imdeni irtya saxeze, rom piri da mkerdi sul
lilisferad iqcia.
_ wadi da Sens dampal moabads moaxsene: burTs faTerakis moedanSi nu Caigdeb-
Tqo! ra xviToc brZandebi, Sens namoqmedars etyoba. tyuila ggonia, am cixidan cocxa-
li gamiyvano. tanad naZvisa da pirad mTvaris msgavs viros SenisTana gadayruebul bex-
rekSi ar gavcvli. asec rom ar iyos da viro qmrad ar mesvas, Sen Cemgan mainc ver gai-
xareb. kacma mama momikali da axla ginda, colad dagijde? Senma stavram da Tval-mar-
galitma Tu momaRora, dedoflobis Rirsi rogor viqnebi, miT umetes, rom qoneba da
Zvirfasi Tvlebi isedac bevri maqvs! tyuila nu cdilob Cems xelSi Cagdebas, amas ver
eRirsebi da romc eRirso, Cems nayofs mainc ver igemeb. gverdiTac ver momijdebi. jer
Cemi ubiwo tani sayvareli qmrisTvis ar daminebebia da Sen, bexreks, rogor daganebeb!
moyvroba da mtroba erTad ver Seiyrebian, radgan erTi Wiqaa, meore ki _ qva. siyva-
ruliT me Sen maSin dagemorCilebi, roca qori da kakabi erTmaneTs SeeTvisebian-Tqo.
moabadi visis aseTma pasuxma ufro gaaxela da misi siyvarulis cecxli gulSi
ufro augizgiza. gansakuTrebiT is uxarebda guls, rom visi Turme ubiwo iyo da qmar-
Tan jer kidev ar woliliyo.
maTi saqme ise Seiqna, rom swored im Rames, roca qorwili dainiSna da virom pa-
tarZlis sawolisaken gaswia, bedad visi sadiaco saqmeze dadga. viros axalsiZoba Caum-
warda, sxva ra Rone hqonda, ukan unda gamobrunebuliyo. qali arawminda Tu Seiqna, ma-
makaci mas ver daekareba da Tu vinicobaa, colma es saqme damala, qmari mas maSinaTve
gaeyreba. am mizezisa gamo visim da virom erTmaneTis alersiT ver gaixares. amasobaSi
kidev is iyo, gilaneli da deilameli meomrebi daesxnen viros Tavs. da es netareba ga-
daido.
moabads visis qalwuloba rom agondeboda, sixarulisagan Wkuas kargavda, Cqarob-
da, male Caegdo visi xelSi. Tavisi Zmebi, zardi da ramini ixmo da maTTan visis ambavi
gaarCia.
raminma Zmas egre moaxsena:
_ xelmwifeo, ratom xar ase fuWad visis saqmes gamokidebuli? mlaSe adgilze
Tesls rom daTesav, verc nayofs moimki da Teslsac tyuilad dakargav. rogor ginda,
Segiyvaros qalma, romlis mama mokali! magram es kidev araferi; ubedureba is aris, rom
Sen beberi xar, is ki axalmowifuli gogonaa. yrmisaTvis yrma Tqmula da berisaTvis _
beri. rogorc bers yrma moundeba, agreve moundeba yrmas yrma. misi siyvaruli gulidan
moiSore! siyvarulis araki zRvisa msgavsia: misi Ziri da napiri ara Cans. roca moginde-
ba, zRvaSi advilad Sexval, magram ukan gamosvlas rom moisurveb, iolad veRar gamox-
valo.
moabads raminis mier Tqmuli simarTle emwara. siyvaruliT datenili guli Segone-
bas ar ismens. Seyvarebuls yvedreba ar unda, _ vinc Seyvarebuli ar aris, igi arc ka-
cia.
328
moabadma axla zardi daimartoxela da saidumlod uTxra:
_ rame iRone da visi xelSi Camagdebine! sxva rom ara iyos ra, am cixidan me Tu
xelcarieli gavbrundebi, qveyanaze Tavi momeWrebao.
zardma moaxsena:
_ xelmwifeo, Rone erTia: Sahros didi saqoneli gaugzavne da oqro-vercxliT
moqrTame! Tanac SeaSine, SeuTvale: Sahro, yvelani saukuno gansasvenebelSi varT wam-
svleli da Sen, ficis ase gamtexi, im qveyanaze ra pasuxs gamcem-Tqo?
329
vardnil ymawvils dastiroda. ra ar qnes, magram verafriT uSveles. verc yurSi yi-
viliT moiyvanes gons, verc surnelTa kmeviT moasulieres. bolos cota cnobaze mo-
vida. magram enis xmarebis Zali ara hqonda. cxenze Zlivs Sesves da gza ganagrZes. ra-
mins Tvalebi visis taxtrevnisken rCeboda da gulSi natrobda: netavi, erTxel kidev
damanaxa misi saxe an, netavi, misi metaxtrevne gamxadao!
xan kidev ase ocnebobda: ra iqneboda, Cemi saqme rom visis gaego da masac erTi
Cemsken gadmoexedao! ufro Tamami fiqrebic mosdioda gulSi: RmerTo, ra iqneba, visis
Cemsken moebrunebina guli da Cemi siyvaruli masac gaeziarebinao! bolos guls usayve-
dura: gulo, ra usargeblo ocnebas miscemixar, ra fuW imedebs epotinebio!
Caiqnia raminma visis siyvarulze xeli da Tavis mware xvedrs daemorCila. axla
erTi esRa hqonda netarebad, xandaxan visis taxtrevnisken gaixedavda da iqedan Tavisi
gulis wamRebis surnels iynosebda.
Seyvarebulze sacodavi am qveyanaze aravinaa. Cveulebriv, kaci rom avad xdeba, mas
moinaxuleben xolme, moikiTxaven, uvlian da wamlebs urCeven. Seyvarebulze ki aravin
zrunavs. iyavi, Tu ginda, mTeli weliwadi Seyvarebuli, itanje da cecxlSi idage, ara-
vin mova da Sens ambavs aravin ikiTxavs. mijnuroba saidumlod Sesanaxi snebaa, Tavis ga-
saWirs sxvas rom ver gaandob, iseTi. iyo unda SenTvis da varami Cumad gulSi unda
Caikla.
moabadi didis ambiT dabrunda maravSi. qalaqi zeimobda. quCebi da moednebi mor-
Tul-mokazmuli iyo. seiris mayurebeli xalxi banebze gadmomdgariyo. didebulebi ne-
fions oqros ayridnen Tavze, wvrili didkacoba kidev vercxls awvimebda. banebidan ise-
Ti lamazi gogonebi imzirebodnen, rom quCaSi mimavali kaci ifiqrebda, es albaT var-
skvlavebi elaveno! quCebSi rom aseTi zeimi iyo, moabadis sasaxleSi, Tavad mixvdebiT,
ra dResaswaulic iqneboda. misi darbazi mindoriviT vrceli iyo, xolo Weri ise ma-
Rali hqonda, rom casa swvdeboda. ijda Sahi moabadi taxtze laRi da bednieri, ixareb-
da, svamda da gascemda.
visi sadedofloSi damjdariyo da darbazi igi Tavisi piris mSvenierebiT walko-
tad eqcia. ramdenadac moabadis guli mxiarulobda, imdenad visis guli kaeSaniT iyo
datenili. xan dedis moSorebis gamo tiroda, xan kidev imis gamo irecxavda cremlebiT
Rawvebs, rom mis sayvarel qmarsa da Zmas ase uimedod moswyvites. sevdisagan nemsiviT
gawvrilebuliyo da SeWirvebisagn saxe zafranis ferad gayviTleboda. xelmwifeTa da
didebulTa colebi WirisuflebiviT usxdnen irgvliv, anugeSebdnen da exvewebodnen:
_ dedofalo, cotaTi mainc moiTqvi suli, ase gulamoskvniT nu tirio!
visi arc pasuxs iZleoda da arc tirils wyvetda. moabadi rom gamoCndeboda, lo-
yebs ixokda, sayelos ixevda da pirs kedlisken miabrunebda xolme. visis piri walkots
ki hgavda, magram rad gindaT, am walkotis kari magrad iyo daketili da moabadma misi
xilviTac ki ver gaixara.
ZiZam rom visis ambavi gaigo, mwuxarebisagan qveyana daubnelda, xmamaRla tirili
morTo:
_ Cemo ori kviris mTvarev, ise rad dagemtera sawuTro, rom qveyanaze saarakod
gagxada? jer kidev piridan xsenis suni amogdis da xalxis piri ki Seni xsenebisagan
ukve avsebula. RmerTi me Seni SexedviT macocxlebda da awi, Sen rom ver Segxedav,
cocxali rogorRa unda viyoo!
330
maSinaTve ocdaaTi aqlemi lariTa da ZRveniT datvirTa da maravis gzas gaudga.
Tumca visi ase SeWirvebuli dauxvda, misi xilviT mainc didad gaixara. Tavisi gazrdi-
li pirdaxoWili, Tmadaglejili da Tmis bewviviT dawvrilebuli rom dainaxa, nugeSis
cema dauwyo:
_ ratom iklav, Svilo Tavs! damWlevdebi, Seavdebi da dayviTldebi. es ambavi asec
unda momxdariyo, _ sakuTarma dedam migaTxova moabads. axla didi xelmwifis coli
xar da mas tkbili suliviT uyvarxar. viro rac gind sanaqebo ufliswuli iyos, sim-
didriTa da xelmwifobiT moabadis xela mainc ar aris. Tu sawuTrom vercxlis vaSli
wagarTva, sanacvlod oqros Turinji mogca. kutikari dagiketa da bWiskari gagiRo. da-
mijere, miwaze nu agdixar, adeqi da sadedoflo samosi Caicvi. Tavze gvirgvini daidgi
da Seni piris mSvenebiT samefo darbazi walkotad aqcie; moSaqruli eniT saubari daiw-
ye da giSris feri TvalebiT Sens SemxedvareT guli auZgere! moabadi Seni qmaria,
dautkbi da cxeli kocniT guli gauTbe, elvare piriT Rame dRed aqcie da mze moSur-
ned gaixade; aqaur mamakacebs TavianT colebze guli aayrevine da lomiviT mZvinvare va-
Jebs Senze javriT piri baiasaviT gauyviTleo!
visim ZiZis Segoneba rom moismina, ase upasuxa:
_ ZiZav, Seni saubari unayofo xesa hgavs. guli am sawuTros sicocxliT gamZRari
maqvs. tanisamoss ar Cavicvam da taxtze ar davjdebi. Cemi samefo tanisamosi flasia da
saxelmwifo taxti _ miwa. moabadi Cemgan ver gaixarebs. radgan virom CemTan woliT
gulis neba ver pova, dae, nurc sxva ipovnis mas Cemgano!
ZiZam Tavis gazrdils axla sxva mxriv Semouara:
_ yofili sayvareli ukve gasul dResa hgavs. me damijere, miwaze nu zixar, Sedi
abanoSi, ibanave, vardiswyliT tani daizile, sadedoflo tanisamosi Caicvi, taxtze da-
jeqi da Tavze gvirgvini daidgi! aq pirmSvenieri didebulTa colebi morTulni da mo-
kazmuli dadian, me ar minda, Cems gazrdils isini aseT yofaSi uyurebdnen. egec rom ar
iyos, sxvebsac uxerxul mdgomareobaSi ayeneb. isini sefeqalebi arian da valad aZevT,
Tavadac ise moiqcnen, rogorc maTi dedofali irjeba. wesisamebr imaTac flasebi unda
Caicvan da nacarSi unda dasxdneno.
ZiZis es darigeba visis WkuaSi daujda, ze adga da abanoSi Sevida. ZiZam igi morTo
da Zvirfasi samkaulebiT mokazma. visi mainc tiroda da Tavis ubedurebaze Cioda. ti-
riliT rom daiRala da dawynarda, ise gamSvenierda, rom masTan mosuli kekluci qa-
lebi mis gverdiT varskvlavebiviT moCandnen, TviTon ki badri mTvare gegonebodaT, ise
anaTebda.
moabadma rom gaigo, visi xasiaTze modgao, gaixara, cols didi ZRveni gaugzavna,
oqro-vercxliTa da Tval-margalitiT aavso. uamravi mona da mxevali aCuqa. Tavad ki
dajda da gaxarebulma mTeli is kvira qeifSi gaatara. mere ki adga da sanadirod gae-
marTa.
erT dRes visim ZiZas uTxra:
_ Sen Tu rames ar moifiqreb da ar miSveli, Tavis mokvlis garda sxva gza ar
damrCenia, mxolod sikvdiliT Tu SevZleb moabadis yurebisagan Tavis daxsnas. sanamdis
igi CemTan Tavisi gulis wadils aisrulebdes, iqneba raime xriki mougono. me mamaze
mgloviared var da erTi weli mekuTvnis, mas ar davnebde. magram isic xom vici, rom
erTi weliwadi me igi ar damTmobs. amitom Sen unda damexmaro da misi mamakacoba Sekra.
erTi wlis Semdeg ki, ra vici, iqneba, guneba Semecvalos, Senc daubruneb mas kacobas
da masac Seni fasi qveyanaze aravin eyolebao.
ZiZas visis es Txovna didad ar ekeTa, magram sxva gza ara hqonda, Tavisi gazrdi-
lis nebas dahyva. spilenZisa da rvalisagan ori Tilisma gaakeTa, erTi moabadisa da er-
Tic _ visis. Seuloca da erTmaneTs gadaaba. sanamdis es ori Cxibi erTad iyo Sekruli,
331
moabads mamakacoba dakarguli eqneboda. ZiZam dilauTenia es Tilismebi mdinaris piras
lamSi Cafla rom mobrunda, visi is adgili aswavla da uTxra:
_ Tumca Seni Txovna ar momwons, brZaneba mainc Segisrule da aseT did xelmwi-
fes mamakacoba Sevukari. iyos lamSi is Cxibebi erTi Tve. erTi Tvis Semdeg, vici, Tvi-
Ton mogindeba qmarTan alersi da Tavad momTxov moabadis mamakacobis axsnas. maSin me
im Tilismebs cecxlSi davwvav da moabadsac kacoba daubrundebao.
naxeT, RvTis gangebiT ra moxda: erTi Tve arc iyo gasuli, is mdinare adidda,
Cxibebi Tan waiRo da darCa moabadi samudamod mamakacobadakarguli. sabralo qmars co-
li gverdiT ki ewva, magram mamakacoba aRar hqonda.
ori qmari SeirTo visim da orivesgan qalwuli darCa, verc virom aisrula masTan
gulis wadili da verc moabadma.
visis siyvarulisagan Znel dReSi Cavardnili ramini xalxTan yofnas Tavs aridebda
da ukacriel adgilebSi daexeteboda. Rame Zili ar hqonda da dRe _ mosveneba. sadac
werweta saros naxavda, dadgeboda da Tvalmouwyvetliv uyurebda, _ visis tans amsgav-
sebda. baRSi rom wiTel vards gadaawydeboda, kocnas uwyebda, _ visis pirs agonebda.
yovel diliT ias krefda (visis kululebs amgvanebda) da gulze daiyrida xolme. Can-
gze ukravda da zed Tavis varams amRerebda. erTxelac aravin hkiTxa: ratom xar am
dReSio? zogjer moabadis baRSi Sedioda da xeebs eubneboda:
_ xeebo, gevedrebiT: Cems aseT yofaSi mowmed damideqiT da, roca aq mxiarulma vi-
sim gamoiaros, uTxariT, Tu ra dReSi var me, misi mijnuri, rogor vtiri mis gamo da
cremlebs rogor vRvrio!
baRSi mkvnesare iadonebs rom naxavda, etyoda:
_ Tqven ra dagmarTiaT iseTi, rom amdens kvnesiT? Tqveni Seyvarebulis gverdiT
Stoze zixarT, Tqve kargebo, CemsaviT xom ara xarT satrfos mowyvetili! sakvnesari me
maqvs, Tqven ra gatirebTo?!
erTxel ramini ase rom daborialebda moabadis baRSi, sad iyo, sad ara, visis ZiZa
Semoxvda. gazafxulis walkotze ufro kekluci TiTqos ra unda iyos, magram raminis
siturfe walkotis mSvenierebas aTasjer ufro sjobda. yuris Ziri wminda vercxls
ugavda. wver-ulvaSi axali akokrili hqonda. tuCebi laliviT uRvioda, kbilebi marga-
litebisa esxa. tani ise werweta hqonda da ise irweoda, rom moaruli kviparosi ge-
gonebodaT. saxe savse mTvaresaviT unaTebda.
ramins ZiZis danaxva metad gauxarda. erTurTi moikiTxes. Semdeg baRis myudro ad-
gilSi gaixalvaTes. raminma Tavisi gasaWiri SesCivla:
_ visi dedisagan TiTqos imisTvis dabadebula, rom vinc Sexedavs, cecxlad moe-
kidos, nametur me, ZiZao, misi siyvarulisagan viwvebi. xom am dReSi vyavar, mainc Rmer-
Tsa vTxov, Tavad igi mudam mxiaruli da uWirveli iyos. me ki, dae, misi Wiris sanac-
vlod movkvde, ar vCivio!
ZiZas raminis naTqvami eama:
_ ramin, RmerTman Seni ubedureba da Wiri nurasodes masminos! agreTve RmerTsa
vTxov, Cemi gazrdilis bedi misi pirisaxesaviT mSvenieri iyos da misi mtris zurgi _
Cemi visis dalalebiviT dagrexilio!
raminma ganagrZo:
_ Cemi siyvaruli damaluli aRar aris, ZiZav, qveyanam icis, rom visis siyvarulisa
gamo gulisagan Tmoba wamsvlia da sulisagan cnoba gamclia. mas aqeT, rac im faTera-
332
kad aRmdgarma qarma visis taxtrevans safarveli gadaacala da Cemma Tvalebma misi sa-
moTxis msgavsi piri dainaxa, guli jojoxeTis msgavsi WiriT amvsebia. axla aRarc coc-
xali var da aRarc mkvdari. niadag ise vtiri, rogorc ciskris Jams _ iadoni. ZiZav,
axla me mxolod Seni imedi-Ra mabadia. Tu mixsni, Sen mixsni. midi da Cems magivrad vi-
sis ase moaxsene: he, keklucTa dasabamo, ori kviris mTvare Seni SuriT gulze skdeba-
Tqo. dadna Cemi guli Senze fiqriT. garToba CemTvis aRaraa da sixaruli. verc moedan-
ze gavsulvar saasparezod, verc avaziT minadiria da verc qoriT kakabs gavkidebivar,
megobrebSi ver davmjdarvar da qeifi ver gamiwevia-Tqo. SeRamebidan gaTenebamde vkvnesi
da Seni siyvarulis gamo dakodili gveliviT viRvlarWnebi. Cemi xsna maSin iqneba, roca
erTxel mainc Sens saxes Tvals Sevavleb. Senma mzeman, CemisTana ymawvilis, romelsac
SenTvis araferi Seucodavs, ase ganwirva da mokvdineba ar egebis-Tqo.
ZiZas es rom esma, TiTqos Sxamiani isari moxvda gulSi, magram ramins es grZnoba
daumala da ase upasuxa:
_ ramin, nuTu Sen marTla imisi imedi gaqvs, rom visi Segiyvarebs! visi is mzea,
Senze rom arasodes ar inaTebs. ar gagiva masTan xrikebi da oini; visi ase advilad ar
moRordeba. nurc imisi imedi gaqvs, ZaliT gamogivides rame. erTaderTi gza dagrCenia, _
visis siyvaruli gulidan unda amoigdo! Sen mas maSin Seuyvardebi da mis guls maSin
daepatronebi, roca fiWvis xe xurmas moisxams. anda vinaa is, vinc gabedavs da visis am-
bad miutans: ama da am kacs Seni siyvarulis cecxli ukidia gulzeo? aTasi lomis gu-
li rom medgas mkerdSi, me masTan amisTana ramis Tqmas ver vikisreb. axla mainc vin ga-
bedavs amas, roca adamiani asea Sewuxebuli amdeni ubedurebiT: calke mamis sikvdils
ver Serigebia, calke sayvareli qmris moSoreba ver mounelebia da calke kidev Tavisi
qveynisagan aq yaribad yofnas ver Seguebia. Seusveneblad kvnesis da tiris. axla mas an
Seni saxelis xsenebas vin gaubedavs, anda Sens SeTvlilobas vin miutans! ara, Cemo sa-
survelo, aseT samsaxurs nu mTxovo!
ramdenic ar exvewa ramini ZiZas, miSveleo, ZiZa civ qvaze dadga. ramini mainc ar
moeSva:
_ ZiZav, nu mizezob! xerxiT ra ar keTdeba! xerxiT qaris wisqvils ageben, haeridan
frinvels Camosvamen da xvrelidan gvels gamoiyvanen. xerxi ki Seni mogonilia. me rom
bednieri kaci ar vyofiliyav, am uadgilo adgils Sen ar Segxvdebodio.
es rom uTxra, atirda, ZiZa gulSi Caixuta da kocna dauwyo. Semdeg ki iqve daaw-
vina da gulis neba aisrula. TiTqos jado gaukeTeso, ise Seuyvarda ZiZas ramini. de-
dakacisgan erTxel nebas rom aiReb, mere pirze avSara amodebuli geyoleba.
ra raminma qalisagan moicala da zeze wamodga, ZiZam Tavisi kuSti saubari moal-
mobiera:
_ hai, Se macTuro, Sena! iseTi ena gaqvs, vis ar Seacden! aqamdisac miyvardi, magram
dReis iqiT, rac ginda, mibrZane da Seni mona-morCili viqnebi! _ visis saqmes, Sen rom
ginda, ise mogigvarebo.
raminma ZiZa Seaguliana:
_ Cemi imedi Sena xar. am Wirisagan damixseni da Seni xelovneba gamoaCine! kvlav
rodis moxval CemTan? xom ici, Sens mosvlamde me wuTebis TvlaSi viqnebi da Tvali
gzaze meWireba. sanamdis isev mxiarulad ar gixilav, manamdis cecxlze vijdomebio.
amaze grZneulma ZiZam siciliT upasuxa:
_ mtersac ki moyvared iqcev, iseTi jado gaqvs. awi nuRarafris geSinia, Seni
xsnis Jami damdgaria. yoveldRe aq damelode da rasac vizam, mogaxsenebo!
akoces erTmaneTs da gaiyarnen.
333
ZiZis maWankloba
ZiZa visis sawolSi rom Sevida, Tavisi gazrdili, Cveulebriv, cud gunebaze myofi
dauxvda. etira, sasTumali sul cremliT hqonda sveli. dedisa da viros siSorisa gamo
samkauli SemoeZarcva. ZiZa axlos miujda.
_ Cemo sicocxlev, sneuli ara xar da mudam ki wevxar. isariviT swori tani
mSvildiviT modrekili gaqvs. ise giWiravs Tavi, TiTqos sakanSi ijde da ara marav-qa-
laqSi dedoflobde. Wiri kacs dalevs, Svilo, da misi wamali moTmenis meti araferia.
me damijere da naxav, Tu gulidan kaeSani ar mogexsnaso!
visim es rom moismina, Tavi muxlTagan aiRo da amomaval mzesaviT elvare piri Zi-
Zas mianaTa.
_ ZiZav, maravio, Tqvi Sen. ici Tu ara, rom maravi CemTvis qalaqi ki ara, sakirea.
es samoTxesaviT morTuli da moxatuli darbazi lamazi kia, magram me igi jojoxeTis
jurRmulad mimaCnia. sawuTro ise maqvs moZulebuli, rom Tavi cocxali aRar minda.
wuxel viro damesizmra: cxenze ijda, nadirobidan dabrunebuliyo. welze xmali ertya
da xelT Subi eWira. kargad enadira. cxendacxen momadga da alersiT miTxra: Zmis si-
cocxlev, ucxo qveyanaSi Tavs viTa grZnob? Seni mtrebis xelSi uCemod rogor Zlebo?
mere isev vixile ZilSi. gverdiT mewva. mexveoda da mkocnida. axlac cxadiviT Camesmis
yurSi misi CurCuli da misi tanis surneli axlac mabruebs. Sen TviTon ici, ZiZav, rom
mTels marav-qalaqSi viros badali vaJkaci aravinaao.
ZiZas visis Tavi xeliT eWira. uTxra:
_ Seni ZiZa mogikvda! Seni naTqvami rkinasaviT memZima. nu moiklav Tavs, Svilo! es
sawuTro mogzaurTa fundukia*, Cven ki moqaravne mgzavrebi varT. moqaravne fundukSi
mudmivad ki ar cxovrobs, cota xans dahyofs Sig da wava Tavis gzaze. nu hkrav xels
sixaruls da Tavs WirSi nu Caigdeb! am qveyanaze axalgazrdas ver naxav, sakuTari Ta-
visTvis siamovnebis miniWebas ar eZebdes. zogs jari uyvars, zogs _ coli da saxli,
zogs _ mowifuli qali. qalebsac es zne sWirT, xelmwifeTa colebi arian isini Tu qa-
liSvilebi, ginda didebulTa meuRleni, sxvadasxva siamovnebiT ixareben guls. qals,
rac gind lamazi xelmwifis coli iyos, malulad mainc hyavs sayvareli da Cumad mas-
Tan eZleva netarebas. Sen kidev viros garda aravin gagondeba. viro xelmwife da xel-
mwifis Svili kia, magram angelozi mainc ar aris. weRan mkiTxe, maravSi viros msgavsi
vaJi Tu vinme ginaxavso. RmerTma icis, rom maravSi bevri ymawvili minaxavs, kaci maTi
WvretiT rom ver gaZReba, iseTi. kacs isini viroze ufrodac moewoneba. maT Soris gan-
sakuTrebiT erTi axalgazrda gamoirCeva, lomiviT Wabuki. kacis gonebas misi silamazisa
da momxibvlelobis aRwera ar SeuZlia. sxva Tu varskvlavia, igi mTvarea. moabadis say-
vareli Zmaa da saxelad ramini Hhqvia. saxiT sul virosa hgavs. aqauri qalebi misi siy-
varuliT daxelebuli arian. mTels iranSi misi msgavsi cxenosani ar moipoveba. Subs
ise isvris, Tmas Sua gaapobs. brZolis dros lomia da mowyalebis gacemis dros _ mai-
sis wvima. mere kidev erTi Tviseba aqvs, gulCvilobiT sul Sena ggavs. isedac erTma-
neTis ali-kvali xarT. ise gavxarT erTmaneTs, kacs orad gaWrili erTi vaSli ego-
nebiT. mas Sen unaxixar da ise Seyvarebixar, rom dRe da Rame Seni siyvarulisa gamo
cxare cremlebs afrqvevs. Sen xom mebralebi da mebralebi am dReSi myofi, magram mas-
zed naklebad ar mewvis guli, _ Seyvarebulia da mecodeba.
visi atirda da ZiZas uTxra:
_ ra kargad uTqvams xosros* erTi molaSqrisaTvis: radgan sircxvili ara gaqvs,
rac ginda, imas ityvio! Sen radgan sircxvilis grZnoba ar gagaCnia, araferi giSlis,
aseTi rameebi CemTan iybedo. Cemic grcxvenodes da virosic! Cven dagviviwye da viRaca
raminis gulisTvis irjebi. Tu Sen Cemi deda xar da me _ Seni asuli, orpirobasa da
usircxvilobas ratom maswavli? ramini simaRliT naZvsac rom hgavdes da rostomze*
334
ufro gulovani iyos, me arafriT ar momindeba. rac gind lamazi iyos, Cems Zmas mainc
ver Semicvlis, Tumca ki ambob, viros hgavso. verc is momaRorebs Tavisi simdidriT da
verc Sen Semacden Seni waqezebiT. Sen TviTon ratom moismine misi saubari da Tu mois-
mine, me ratom makadre misi ganmeoreba? igi ratom ar Searcxvine da sakadrisi ratom
ar miage?! mamakacis nanadirevi dedakacia. jer moatyuebs da gulis nebas rom aisru-
lebs, sxva moundeba. dedakaci ki aris WirSi gabmuli, xan Sinaurebis eSinia, xan kidev
qmris SiSiT dneba. am qveyanaze safrTxe da Tavis moWra elodeba, im qveynad kidev _
jojoxeTi da RvTis risxva. ratom unda moviqce me ase? Cemi mfarveli RmerTia da Sem-
weobas masa vTxovo.
ZiZam es rom moismina, miuxvda, ramins kargad ar miudioda saqme da axla saTqmels
sxva mxridan Semouara:
_ am qveyanaze kacs raca sWirs, gangebisagan sWirs. rac RmerTs ar unda, is saqme
ar moxdeba. Senc is dagemarTeba, rac ufals SenTvis gadauwyvetia, arc meti da arc
naklebio.
visim amaze ZiZas ase upasuxa:
_ ki, yoveli saqme kacs bedisagan mosdis, magram vinc avs izams, imas aviTve gar-
daxdeba. pirveli avi saqme Sahrom qna, moabadis coli viros rom gaatana. avi man qna,
Cven ar gviqnia da, Sexede, Cvenc ramdeni Wiri vnaxeT, mec gamovijaye qveyanaze da Cemi
qmarico!
ZiZam Tavi imarTla:
_ ramini Cemi Svili ar aris, rom vifaravde. rac Seexeba siyvaruls, siyvaruli
rom mova, kaci avsac da kargsac uneburad emorCileba. Cemi naTqvami daimaxsovre: sul
male am cecxlisagan kvamli amovao!
meore dilas, rogorc daTqmuli hqondaT, ramini da ZiZa erTmaneTs Sexvdnen. ramin-
ma SeniSna, rom ZiZa karg gunebaze iyo. hkiTxa:
_ guSindels aqeT rogor brZandebi? getyoba, visi ginaxavs da misgan sasiamovno
sityvebi gsmenia. visis Cemi SeTvliloba Tu moaxsene da Cemi gasaWiri Tu gaagebineo?
ZiZam upasuxa:
_ viyavi da gadaveci, rac damabare. me gamiwyra, Sen ki SemogiTvala: ramin, Sen-
Tvis iyo, girCevniao; CemTan Seyris imedi nu geqneba! Tu mijnuroba gwadia, wadi, qve-
yanaze qalebis meti ra aris! Cemi saxeli viTom arc gsmenia. eSmaks nu Seucdenixar.
jer RmerTis winaSe nu scodav, mere sakuTari Zmis mimarT nu Cadixar danaSauls! Sen
rom CemTan erTxel neba aisrulo, vici, ise SegZuldebi, rom Semdeg Cemi saxelis ga-
gonebac ki ar gesiamovnebao.
sabralo raminma aseTi pasuxi rom moismina, qarisagan rom tirifi aTrToldeba,
ise akankalda. ZiZas Seexvewa:
_ Semicode, ZiZao, da erTxel kidev mimegzavne visisTan. uTxari: mzesaviT naTelo
asulo, mamakaci yvela erTnairi xom ar aris! Tu inebeb, me aTasi saficariT Semogficav,
rom sikvdilamde Seni erTguli viqnebi. tanidan Cemi suli da Seni siyvaruli erTad
amomiva-Tqo!
Seebrala ZiZas motirali ramini da uTxra:
_ Cemo Tvalis sinaTlev, moTminebis abjriT Seimose! waval, erTxel kidev Cavicvam
usircxvilobis jaWvs da visis erTxel kidev Sevexvewebi, Sensken moixedoso.
isev ewvia ZiZa Tavis gazrdils. visi daRonebuli ijda da TvalTagan cremlebsa
Rvrida. ZiZa visis miefolorca:
_ RmerTma sul ase daRonebuli da mtirali dasvas, vinc Sen dagaRona da gatira,
Sens saxl-kars mogaSora da Senianebs mogwyvita! magram erTi ki gamkvirvebia, am ucxo
xalxSi ras gadagidvia Tavi da Smags da gadareuls ratom damsgavsebixar? nu iqcevi
ase, Seni axalgazrdoba Seibrale da Wirs Wirze nu moimateb! Sens siyrmes zRvaSi nu
335
gadaagdeb da Sens tans siduxWireSi nu daadnob! Sen Tu es zne gWirs, rom visac uy-
varxar, igi aRono, Sens suls raRas erCi? Sens suls xom metad uyvarxar! ratom
gZuls igi? ramini Sens sulsa hgavs, mas Sen uyvarxar, Sen ki igi gZuls. nu irjebi
ase! qali xar da xesaviT nayofieri unda iyo. Seibrale is ymawvili, nurc mas daadnob
da agre gauxareblad nurc Sens tans daagdebo!
visis aseTi sityvebi rom esma, aRSfoTda da ZiZa agina:
_ saZagelo da RvTisagan dawyevlilo ZiZao! daiqces is kuTxe, saidanac Sen moev-
line am qveyanas! RmerTma mokiTxos dedaCems Tavisi danaSauli, rom Seni ZuZu maWama da
Cemi wminda buneba Seni ZiZaobiT dasvara! Seni usircxvilobiT Sendami siyvarulis Ziri
gulidan amovigde. tyuila nu irjebi, Sens dagebul badeSi me ar gavebmebi da im Seni
regveni raminis SemoTvlilobas yurSi ar SevuSvebo!
ZiZam gulSi gaifiqra: SelocviT Tu vizam rames, Torem am qals ver vacTunebo,
uTxra:
_ sicocxleze ufro sayvarelo, ramini Cemi arc Svilia, arc naTesavi da arc pat-
roni. me SenTvis minda sikeTe da esaa, rom malaparakebs, Torem sxva ra unda mrjides!
rac ar unda didad migaCndes Tavi, unda gaxsovdes, rom adamiani xar da ara angelozi.
iseT qmars moswydi, rogoric viroa, iseTi xelmwifis coli gamxdarxar, rogoric
Sahi moabadia da jer Sengan arc erTs ugemebia siamovneba da arc meores, radgan sa-
wolSi jer aravis wolixar. Senc aravisgan migiRia netareba da mamakacTan wola ra
aris, saerTod ar ici. magram Sen rom mamakacis gemo icode, am qveyanaze raminze ufro
saamo kacs vera naxav. ratom ar ginda, gaigo, rom siyvarulis gareSe am cxovrebas gemo
ara aqvs? frinveli rom frinvelia, RmerTs isic ki dedali mamlisTvis gauCenia. yve-
laferi es Tu ici, me ratom mijavrdebi? me Sen miyvarxar da imitom girCev amas, Seni
deda da ZiZa var. ramini Seni Sesaferia da Sen _ misi. mas Sen uyvarxar da Senc siyva-
ruliTve unda upasuxo! Tqven rom orives erTad Seyrils gnaxavT, am qveyanaze Cemze
bednieri qali ar iqneba. Sexede xelmwifeTa colebs, yvelas guli galaRebuli aqvs,
imitom, rom yvelas hyavs Cumad sayvareli, cxadad xom ixareben da ixareben, maluladac
netarebas ar ikleben. Sen ki aq mtverSi agdixar da sicocxles imwareb. cxovreba erTi
wuTisaa, Svilo, ucbad sibere wamogeweva da ise mokvdebi, sixaruls gemos ver gausin-
jav. arc qva xar da arca rkina, amden Wirsa da mwuxarebas ver gauZlebo.
am sityvebma visis guli auCqrola. cotaTi molba da ZiZas uTxra:
_ eg marTali Tqvi, diaci mamakacisTvis aris gaCenili. gagiwyeri da cudad mogeqe-
cio.
meore dRes ZiZa daniSnul adgilze rom mivida, cxvir-piri Camostiroda.
_ tyuila irjebi, ramin. cecxlSi wyals nu eZeb! visis qvis gulis molbobas ver
SeZleb da mis gverdiT wolas ver eRirsebi. kldes rom SesZaxo, kldec pasuxs gamos-
cems kacs da es qali ki amasac ar Svreba. Seni SenaTvali gadaveci. Senze araferi uT-
qvams, magram me ki magina da maTria. Cemi jado da Selocva masTan ar gadiso.
ramins Tavisi daemarTa, xmamaRla zluquni daiwyo da moTqmas mohyva:
_ ZiZav, gaficeb, rac saficari gaqvs! iqneba, erTxel kidev mixvide masTan, Cemi
ubedurebis ambavi gaagono da Cem magivrad moaxseno: viso, macocxle imisaTvis, rom Ce-
mi dRe da moswreba Seni mona viyo! Tu gamwirav da uars metyvi, me mets veRar gavuZ-
leb, Tavs an kldidan gadaviqcev, an wyalSi daviRrCob da Cems codvas im qveynad Sen
mogkiTxaven-Tqo!
ZiZas Seebrala sawyalobeli ramini, adga, isev mivida visisTan da uTxra:
_ yovelTa keklucTa dedofalo, SeyvarebulTa meti ra minaxavs, magram rac ramins
Wirs, amisi eniT aRwera SeuZlebeli saqmea. vSiSob, amdeni SeWirvebisagan suli ar ga-
nutevos. Cemo naTelo, Seibrale aseT uimedo mdgomareobaSi myofi ramini, nu daisvri
misi sisxliT Sens kalTas! ra iqneba viTom, rom ase ar moeqce mas? saSenoa igi. ase yo-
336
veli RirsebiT Semkuli ymawvili RmerTs jer ar daubadebia. bedma qalwuloba imisTvis
Semoganaxina, rom ubiwoeba swored ramins Caabaroo.
amas rom eubneboda, ar icoda ZiZam, rom visis gulSi ukve Sesuli iyo raminis
siyvaruli.
raminis sixarulis Jami idga. qali xmas ar iRebda. es ki iyo, simorcxvisa gamo sa-
xeze fer-furi gadasdioda. Tanac SiSobda, ar gavilanZRoo.
da miuxvda qvebudani ZiZa, rom isari mizans moaxvedra da kanjari* igi, rogorc
iqna, moinadira.
338
axla am bednierebis winaSe rom vdgavaro! qalis gverdiT rom dajda, cecxlis ali gau-
nelda. visis ase uTxra:
_ he yoveli sixarulis sawyiso da safuZvelo! RmerTs srulqmnileba mxolod
SenTvis uboZebia. elvarebiT mnaTobi mTvare xar, magram rad ginda, Sens Seyvarebuls
guls ubnelebo.
darcxvenilma visim nazi pasuxi gasca:
_ svebedniero vaJkaco, me dRemde am qveyanaze bevri Wiri minaxavs, magram CemTvis
ufro meti gansacdeli is mgonia, rom saxelis gatexas advilad Sevguebulvar. Cemi
wminda buneba da tani damisvria da sircxvili arad Camigdia. RmerTma icis, Cemi brali
ar aris es danaSauli, _ calke bedma ganago, Cemi saqme ase wasuliyo da calke kidev
ZiZam ar momca saSveli. axla me Sen gekiTxebi: mtrebs Cemze gaaxareb da vardis msgav-
sad CemTan cota xans iyvavileb, Tu kacobas gamoiCen da iagundiviT gamwe iqnebi? xa-
siaTs ar Seicvli? ramden xansac ar vicocxloT, ar inaneb im saqciels, romelic me da
Sen unda CavidinoT?
raminma amaze upasuxa:
_ netavi Sens dedas, Sens mamas da Zmas; netavi Sens moaxleebs da msaxurebs; ne-
tavi imas, vinc yoveldRe Sens pirisaxes uWvrets! maravs saxelad isic eyofa, rom Sig
SenisTana dedofali uzis.gana es sixaruli RvTis wyalobad ar unda miviCnio, rom Sen-
Tan Seyris Rirsi gavxdi da Seni sityvebis mosmenis bedniereba maqvso?
amis Semdeg raminma visis Sehfica yovlis dambadebelis ZaliTa da saxeliT, elvare
mziTa da mTvariT, ciTa da dedamiwiT, rom sanam pirSi suli edgmeboda, sanam velTa
zeda qarebi iqrolebdnen da zRvaTa Sigan wyali idgmeboda, Rames siSave eqneboda da
caze varskvlavebi ikiafebdnen, ramini visis siyvaruls ar inanebda, arc Tavis fics ga-
texda da arc mis garda sxvas Seiyvarebda.
maSin visimac Sehfica, rom sanamdis cocxali iqneboda, mxolod ramini eyvareboda.
Semdeg ramins xelT erTi iis kona misca da uTxra:
_ Cemgan es niSani gaxsovdes: sadac axalamosul ias naxav, es dRe da fici moi-
gone. asemc lurji da TavCamogdebuli iyavi, Tu Cemi fici gatexo! me ki vards viniSneb:
sadac ki vards davinaxav, am dRes movigoneb, da vardiviT dRemokle viyo, Tu giRala-
too!
erTmaneTs rom ase Sehfices, dambadebeli mowmed daiyenes.
maSin ki erTad dawvnen...
zemodan angelozebsac rom daexedaT, isinic ver gaerkveodnen, romeli iyo maT So-
ris ufro lamazi an erTi arseba iwva loginSi Tu ori. isini ise magrad Semoxveodnen
erTmaneTs, wvimis TqeSic rom mosuliyo, mkerdi ar daunamiandebodaT, tuCebi kidev tu-
Cebze hqondaT dawebebuli. ramini netarebis moedanze gavida da gulis neba aisrula.
Tvali patiosani rom gaxvrita, cna, rom qalwuli mas imave beWdiT Cabareboda, rogorc
dedas eSoba. da ufro Seuyvarda vaJs Sahros asuli. ra orTaves gulis neba ausrul-
daT, erTmaneTisaTvis ufro daxeldnen da moemataT erTmaneTis siyvaruli.
ori Tve erTad dayves aseT netarebaSi.
esma Sah moabads, ramini gamomjobinebulao. Zalian gauxarda da werili moswera:
uSenod mowyenili var. rogorme Cqara Camodi, erTad vinadiroT da SeveqceTo! ramin-
mac ar daayovna da visisTan erTad moabadisken gaswia. moabadi am dros Sahros stum-
robda. visi Tvalebs ver usworebda viros, magram misi sadardebeli axla sxva iyo: visi
da ramini cal-calke idgnen da aTasSi erTxel Tu naxavdnen erTmaneTs, isic Soridan.
moabadTan raminma erTi Tve dahyo, smiTa da nadirobiT guli gaixares. axla muRan-
*
Si gadawyvites wasvla, _ zRvis piras nadiroba moundaT. samgzavrod ayris wina Rames
moabadi visis gverdiT iwva. rogor uyvarda am qveynad alersisTvis gaCenili Tavisi co-
339
li da rogor ewada masTan gulis nebis asruleba, magram, misda saubedurod, am sur-
vils ver isrulebda, _ mamakacoba Sekruli hqonda!
mefis sawolSi ZiZa Semoipara, moabadi mZinare egona da viss uCurCula:
_ ra gaZinebs, roca ici, rom xval Seni Seyvarebuli sanadirod midis. amboben,
brZolebic mouwevTo. sadacaa asayrel buksac dahkraven. Tu raminis naxva gwadia, koS-
kze gadi da Sexedeo!
maTda saubedurod moabads eRviZa da rac ZiZam uTxra, yvelaferi gaigona. gaxele-
buli Sahi zeze wamovarda. dabneuli iyo. ra eqna, ar icoda, am moulodneli eldis ga-
mo gaognebuli iyo da yviroda:
_ momgvareT is kudiani, rom axlave movkla! xuzisTaneli* bozebi da maWanklebi
mowiful qals ki ara, dedabrebsac Seacdeneno!
Semdeg visis eca:
_ RvTis garegano da eSmas mimdevaro visi! arc sircxvilis grZnoba gaqvs da arc
patiosneba ici, ra aris. Seni biwierebiT Tavic moiWeri da gvaric gailanZRe. ara mgo-
nia, Seni saqcieli virosa da Sahros moewonoT. arc naTesavebi dagrCebian madlobeli,
yvelas Tavze lafi gadaasxio!
maSinve viro ixmo da ganucxada:
_ es saqme Sen unda gansajo; visi Seni daa da rac ekuTvnis, unda miago; girCevnia,
Senve mouaro maT, Torem me Tu Caverie saqmeSi, vici, rasac vizam: Sens das Tvalebs
davTxri, ZiZas movklav, xolo ramins samefodan gavaZevebo!
visi Tumca bunebiT morcxvi iyo, siyvarulma sircxvili daakargvina. sawolidan ze
aiWra da moabads Seutia:
_ Zliero da maRalo xelmwifev! Cven Seni muqariT veRar dagvaSineb. rac Tqvi,
marTali Tqvi da esec ukeTesi qeni, rom sircxvili ar dagvimale da namusi ar Segvi-
naxe. axla Tu ginda, CamomaxrCve, Tu ginda, Tvalebi damTxare! ukeTessac gaswavli: Tu
ginda, gamaSiSvle da xalxis win titveli gamatare! rac ginda, is miqeni! amas ar uar-
vyof: me ramini am qveyanaze yvelas da yvelafers mirCevnia, igi Sahroze ufro miyvars
da viroze ufro momindeba, Cems sicocxles mas vanacvaleb. mze da mTvare me raminze
amomdis, Tu viro momklavs, mesiamovneba da krintsac ar davZrav. Tu ginda, Sen Semom-
kar xmali, arc amas SevuSindebi, radgan Cemi saxeli ukunisamde darCeba da mTeli qve-
yana ilaparakebs: visim Tavisi sicocxle raminisaTvis gawirao. magram esec icode, sanam
lomi cocxalia, misi bokveris mokvlas vaglaxad veravin gabedavs da vidre ramini Cems
gverdiT dgas, avi TvaliT me veravin Semomxedavso!
viros visis es sityvebi rom esmoda, sikvdils natrobda, ise iwureboda sircxvi-
lisagan. Sin wavida da visi Tan waiyvana. gzaSi sayvedurebiT aavso Tavisi da:
_ giJi xar da damTxveuli. aseTi laparaki rogor gaubede moabads? mec Seurac-
xmyavi da sakuTari Tavic. an am raminSi ra naxe aseTi? uflisa mainc ar geSinia? ramini
rom ase geWideba gulze, jojoxeTis satanjvels ainunSi ratom ar agdebo?
sanamdis viro amas eubneboda, visi tiroda. bolos Zmas upasuxa:
_ rasac brZaneb, yvelaferi marTalia, magram gviania ukve. axla karis daketva Cem-
Tvis ra maqnisia, rodesac qurdi ukve mosula da rac mebada, yvelaferi wauRia?! RvTis
gangeba asrulda Cemze da mosaxdeni moxdao.
ramdenime dRis Semdeg moabadma asparezoba gamarTa. moabadi da oci kaci erT mxa-
reze iyvnen, viro da misi razmi kidev _ meoreze. ramini moabadis gundSi eria. aagdes
burTi da iwyes TamaSoba. im dRes yvela moTamaSeSi viro da ramini gamoirCeodnen. egec
iyo, zogjer ramini jobnida, zogjer _ viro. visi sarkmlidan uyurebda asparezobas da
tiroda. ZiZa miujda da damSvideba dauwyo:
_ ratom xar ase gamwarebuli? ra gaqvs bedis sasayveduro: gana mamaSeni yarani ar
iyo, gana Sahro Seni deda araa? viros dai da moabadis coli ara xar? mTeli iranis
340
dedofloba Sen ar gekuTvnis? vTqvaT da, ar gqondes aseTi bedniereba, gana Sen ara xar
igi, romelsac iseTi Seyvarebuli hyavs, romlis erTi SexedviT kacs yoveli Wiri ga-
giqarvdeba? RmerTs nu arisxeb, mTvareo, da raca beds uboZebia, imas dasjerdio!
visim ena aidga da ZiZas upasuxa:
_ ZiZav, nuTu ar gagigonia andaza: sxva sxvis omSi brZeniao? qmari myavs da eWve-
biTaa dasenili, viro Zmaa Cemi, magram qmrad is ar momxvda da am saqmeSi mis Zmobas ras
vaqnev! raminia da, Senc ici, cudad mferebelia. ena SaqariviT tkbili aqvs, magram gamwe
siyvaruli ar icis. me rom bedi mqonoda, viros coli viqnebodi, arc moabadi meyole-
boda qmrad da arc ramini _ sayvarlado.
Cemo mkiTxvelo, albaT SeamCnie, rom amasobaSi raminsa da visis Soris rogorRac
Sav katas gaurbenia, magram rodis moxda es, ratom da ranairad, arc am wignis avtori
gveubneba amaze rames da arc _ misi qarTulad mTargmneli.
qalaqi maravi xorasnis sxva qalaqTa Soris ise gamoirCeva, rogorc TveTa Soris
_ maisi. miwa noyieri aqvs, wyali _ wminda, haeri _ sufTa. samoTxea.
erT dRes moabadi da visi sasaxlis koSkze isxdnen. moabadi amwvanebul midamos
uWvretda. bolos visis moubrunda da laRobiT egre uTxra:
_ Sexede, rogor Seni piriviT daumSvenebia Semoqmeds miwa, saTibebi, velebi da
walkotebi! miTxari, Cemo mTvarev, maravi ufro mogwons Tu mahis qveyana? me piradad
maravi ufro meamebao.
visi gagulisebuli iyo da moabads kuStad upasuxa:
_ xelmwifeo, maravi da misi qveyana kargia Tu cudi, RmerTma Sen gibednieros! me
aq Tavs ise vgrZnob, rogorc nadiri _ galiaSi. raminis danaxvaa, rom macocxlebs, To-
rem is rom ara, maravic Wirs wauRia da mahico!
SahinSahma es rom moismina, ise gacofda, undoda, visi moekla, magram iqve gons
moego. uyvarda es qali da Tavi Seikava. didxans iyo aRSfoTebuli da uwyreboda cols:
_ ZaRlis naSobo da eSmakis gazrdilo, welimc moswydeba Sahros, romelmac gSo-
ba! gvelis wiwili gveli gamova da avi xis nayofi xom mware unda iyos! sami gza giZevs
win. ginda gorganSi waSavdi, ginda _ demavendSi* da ginda _ amianSi!* jandabamdis gza
gqonia! sadac ar waexeto, yvelgan gansacdeli dagaxvedros Cemma gamCenma: sadgurs uw-
ylos Sexvde; gzaze xramebma dagiRon piri; velze gvelebi mogesion; wyali samsaliani
sva; dRisiT lomebi gadagidgnen win da RamiT kidev macTuri gadageyaros; wyals adi-
debuls gadaawyde da xids _ waRebuls; grisxavdes RmerTi, radgan, rac daibade, Wiri
aravis daulieo!
visi moabadis aseTma guliswyromam Zalian gaaxara, xelmwifes Tayvani sca da Tavis
sadgomSi Semobrunda. ZiZas uTxra:
_ wadi, ZiZav, da Sahros samaxareblo sTxove. viro gaaxare da uTxari, Seni sayva-
reli da modis-Tqo!
Semdeg moabadTan mivida da moaxsena:
_ maRalo xelmwifeo, RmerTma kargad gamyofos! me sanam cocxali var, Senze
mlocveli viqnebi. awi iseTi coli SeirTe, Seni Rirsi rom iyos da CemisTana asi mxe-
vali hyavdes! dambadebelma me uSenod cocxali mamyofos da Sen uCemod gamCenma dideba
mogimatoso!
saganZuris kliteebi moabads miuyara da uTxra:
_ sxvas, Cemze ufro lamazsa da erTgul meganZurs Caabareo!
341
es rom uTxra, Tayvani sca da gamobrunda. rac nasyidi mona da mxevali hyavda,
gaaazata.
visi rom wamovida, moabadis sasaxle aiSala da dabnelda. irgvliv tirilisa da
zrunis xma moismoda. visis wasvla moabadis naTesav qalebs guls uTuTqavda. tiriliT
dakocnes igi da gamoeTxovnen.
wuxiliT yvela wuxda, magram sxvebze metad sacodavi mainc ramini iyo. Tavmokve-
Tili frinveliviT farTxalebda, avad gaxda da erT xans loginad iyo Cavardnili, bo-
los imaze daiwyo fiqri, Tu rogor exsna Tavi am ubedurebisagan. moabads kaci miug-
zavna da SeuTvala: eqvsi Tve avad viyavi da viweqi. axla cota movixede. ramdeni xania,
cxenze ar vmjdarvar da abjari ar msxmia. umoZraobisagan cxenebi damixamdnen da mo-
nadire ZaRlebi dameyarnen. neba miboZe, amols,* gorgansa da saravs* wavide, vinadiro,
cotaTi gunebaze movdge da Semdeg isev samsaxurad geaxloo!
miuxvda moabadi, atyuebda ramini, uvisoba ar SeeZlo da aqedan Tavis gatana undo-
da. Zmas gineba dauwyo da wyevla SeuTvala:
_ RmerTma cocxalic ar mogabrunos ukan! sadac gindodes, wadi. qohisTanSi*
ojaxs moekide, vinme wesieri qali SeirTe da mas dasjerdi! Tu amas ar gaakeTeb, Senca
da visisac orives cecxlSi dagwvavTo!
daswyevla gulSi raminma Zma da misca cru fici, rom mahis* qveyanas axlosac ar
Cauvlida, visis Tvaladac ar naxavda. fici ki misca, magram sinamdvileSi erTi suli
hqonda, rodis Sexvdeboda Tavisi gulis sayvarels.
maravis karebi gamovlo Tu ara, CitiviT Seiqmna. araviTari avadmyofoba ukve aRar
awuxebda. gzis siSore arafrad miaCnda da visis Sesaxvedrad niavqariviT mihqroda.
iqeT kidev visi iyo cud dReSi, uraminod yofna uZneldeboda, mkvdris patroniviT
ijda. arc Wamda da arc svamda. yvelaferi iqauri mosZageboda, deda rom dedaa, mas rom
xedavda, TiTqos Wrel gvels umzerda. dRisiT mzes uWvretda, _ raminis pirisaxes vu-
yurebo, Ramis sibnele kidev Seyvarebulis Tmas agonebda. dRe da Rame banze ijda da
Tvali xorasnis gzisaken eWira, natrobda: netavi xorasnis niavma gamoiaros da raminis
surneli momitanoso!
im dResac banze ijda. ramini rom dainaxa, kisristexiT Camoirbina kibeebi. erTma-
neTs usurvaziviT moexvivnen. sixarulisagan tirodnen da RmerTs madlobas uZRvnidnen.
visim uTxra:
_ sanadirod wamoxvedi da ai, rogori nadiri moixelTe! me Seni xoxobica var da
kakabic, veluri Txaca da Svelic. dajeqi axla da gaixare am nanadireviT, Wame da svio!
exveodnen erTmaneTs da kocnidnen, Semdeg ki dawvnen da netarebas miecnen.
rodesac moabads ambavi moutanes, raminma fici gatexa, visisTan wavida, siyvarulis
gawyvetili Zafi kvlav gamonaskva da axla masTan nebivrobso, uilajo iranis xelmwife
Tavis dedasTan mivida da SesCivla:
_ xelis* meti sxva vinme izams amas, rac ramins uqnia? gagonila aseTi ambavi, rom
ori Zma erT qalTan iwves? am saSinelebas aqamdis gimalavdi, magram metis moTmena ve-
Rar SevZeli da gamogimJRavne, vinZlo Sen usamarTlod ar damwyevlo, radgan me ramins
ar vacocxleb. Cems sircxvils me raminis sisxliT Tu mivibano.
dedam uTxra:
_ nu moklav ramins! _ igi Seni Zmaa da taxtis memkvidre sxva aravina gyavs. coli
ki gaaZeve da sxva qali SeirTe! riTi ver Selevixar am boz dedakacs? me sxvac msmenia:
Turme visi marto raminTan ar gRalatobs, Tavisi Zma viro isev Seuyvarebia, dRe da
Rame masTan zis, Rvinosa svams da mTvrali da galeSili Tavis yofil qmars uwevs lo-
ginSi. kaxpa visis Tviseba xom es aris, yovel dRe sayvareli unda icvaloso.
dedis sityvebma moabadze imoqmeda da gagulisebulma viros miswera:
342
erTi es miTxari, Cemze ufrosobas rom Cemulob, riTi Cemulob? mels lomis bu-
neba ratom agiRia? visi Seni da Tu aris, Cemi colia, gverdiT ratom gizis? sad gi-
naxavs, rom erTi qali ori qmris coli iyos? CemTan egre sastikad damarcxeba xom ar
dagaviwyda? amas winaT dagitrabaxebia: moabadi malulad damesxa Tavs, Torem aSkarad
rom Sembmoda, verafersac ver damaklebdao! satrabaxo erTi gaqvs, dediT jamSidis* gva-
risa xar da amiT mogaqvs Tavi. Seni saqme imasa hgavs, jors ekiTxebodnen, Seni mama vin
ariso da pasuxobda, Cemi deda cxeniao. axla winaswar geubnebi: aSkarad movdivar Sens
winaaRmdeg da ise gagJuJavT, sisxlis Rvars kacTa gvamebi mihqondeso.
virom pasuxad SemouTvala:
dido mefeo, kargi iqneboda, wynari yofiliyavi da yoveli saqme winaswar agewon-
dagewona; radgan patroni xar, gekuTvnis, rom royiod araferi brZano! Seni coli Sen
TviTon gamoaZeve da axla am saqmes sxvas abraleb? amisTvis arc werilis mowera iyo
saWiro da arc omi. mokide Sens cols xeli da sadac gindodes, iq waiyvane! me ras me-
marTlebi? rac CvenTan Camosula, RmerTma icis, samjer metad ar minaxavs da romc me-
naxa, aq sakvirveli ra unda iyos, _ da aris Cemi. omiT memuqrebi. Seni xmali basri
Tua, arc Cemia bze. Camodi da dagixvdebi. Cems Camomavlobaze meqilikebi. me ki amaze gi-
pasuxeb: mamaci kacis gvari omis dros misi mklavi da mamacobaao!
moabads viros pasuxma guneba Seucvala da miswera:
CemTan cudad dagasmines da mec zomaze metad gagirisxdi. axla mtrobis raSidan
Camovxdi da megobrobis meranze gadavjeqi. Sens stumrad movdivar da saxelovan siZes,
rogorc colisZmas Sehferis, egre damxvdio!
moabadis werili rom movida, mtrobis eSma daimala da siyvarulis vardi ayvavda.
gamoiyvanes mzesaviT manaTobeli visi da moabads Caabares. moabadma da misma xalxma er-
Ti Tve iq atara dro, inadires, iasparezes, sves. Semdeg ki aiyarnen da maravisken ga-
moemarTnen.
erT dRes moabadi maravSi visis gverdiT ijda. karg gunebaze iyo. cols raminis
siyvarulze Camougdo laparaki:
_ amdeni xani mahis qveyanaSi albaT iman gagaZlebina, rom ramini gyavda gverdiTo.
visim warbebi Seikra da egre upasuxa:
_ cudad nu eWvianob Cemze! xan imas mwameb, viros hyolixaro, xan kidev raminze
metyvi amas. nu xar aseT fiqrebSi! jojoxeTi ise cxeli ar aris, rogorsac amboben.
qurdis xeloba qurdoba kia, magram rasac mas swameben, yvelaferi marTali rodia. Sen
ici, viro monadirea da Sin gaCerebuls kaci ver naxavs. da Tu moxda da Sinaa, nadimo-
basa da didebulebTan qeifSi atarebs dros. raminic ageTia. cal-calke xom aseTebi
arian, axla erTad Seyrilni rogori iqnebian! ZmebiviT uyvarT erTmaneTi da rac iq vi-
yavi, maTgan nadirobisa da nadimobis garda araferi minaxavs. esec ar iyos, yvelas xom
SenisTana Ralatiani guli ara aqvso!
moabadma maSin uTxra:
_ Tu es ase iyo, Semomfice, rom Sen mahSi* ramins ar hyolixar! aseTi ficisa ra-
tom unda geSinodes! me did cecxls avanTeb, Sen kidev didebulebisa da xalxis Tval-
win masSi gaivli. Tu marTali xar, cecxlidan uvnebeli gamoxval da mec amis Semdeg
ufro Semiyvardebio.
visi amaze daeTanxma. maSin moabadma ixmo cecxlis msaxurebi. am dros iranSi zo-
roastrul religias esavdnen* da cecxli maTTvis umTavresi stiqia iyo. jer sacec-
343
xles uamravi saqoneli Seswires: oqro, Tvali, margaliti, soflebi, Semdeg ki moedanze
uzarmazari koconi aagizgizes. mis alze ityodi, kekluci qali xalxis Tvalwin peran-
gis amara gamosulao. moabadis koSkSi myofma visim es koconi rom dainaxa, ramins uT-
xra:
_ Sexe, ra uqnia am kacs, ramxela cecxli daunTia Cems dasawvavad! sanam is am
cecxlSi Camwvavdes, Cven unda davwvaT misi guli. guSin meubneboda, cecxlSi gavliT
Semomfice, rom mahis qveyanaSi ramins ar hyolixaro. mec davTanxmdi da marTali ar
hgonebia!
mere ZiZas rCeva hkiTxa, am gansacdlisagan Tavi rogor davixsnaTo? ZiZam daamSvida
Tavisi gazrdili, me vici, rac unda vqnaTo.
salaroSi Sevidnen da ramdenis wamoRebac SeeZloT, imdeni oqro da Tval-marga-
liti wamoiRes. Semdeg abanos wylis sadineliT baRSi Caiparnen. ramins erTi baRi egu-
leboda, im baRis mezvre misi kargi nacnobi iyo. Rame misas gaaTies, Semdeg raminma is
mebaRe erT Tavis megobarTan gaagzavna da SeuTvala: am kacs sami daraxtuli cxeni, er-
Ti abjari da sagzali gamoataneo! yvelaferi es rom miiRes, SeRamebas daucades da
gzas misces Tavi. aTi dRe iares da meTerTmete dRes qalaq reiSi* gaatanes. ramins am
qalaqSi megobari hyavda, misando kaci, saxelad behrozs uxmobdnen. pirdapir mas miadga.
behrozma raminis stumrobiT didad gaixara. raminma uTxra:
_ Zmao, es Cveni stumroba saidumlod unda Seinaxoo!
behrozma megobari daaimeda: SiSi nurafris geqneba! _ Sen Cemi patroni xar, me ki
Seni yma varo.
asi dRe dahyves visim da raminma behrozTan, rogorc ewadaT, ise ixarebdnen, maTi
ambavi aravin icoda, kari daxSuli hqondaT, guli ki _ gaxsnili. ramini Cangs aiRebda
da zed visis Sesamkobel leqsebs amRerebda: mova Jami, Cvens saxels rom axseneben da
Cveni aseTi siyvaruli yvelas sakvirvelad moeCvenebao.
aqeT visi da ramini ase rom nebivrobdnen da netarebdnen, iqiT xalxSi TavmoWrili
da damwuxrebuli moabadi, Tavadac miuxvdebiT, ra dReSi iqneboda, visis daqadnebisa ar
iyos, guli marTlac rom mis mierve danTebul cecxlis alze ewveboda.
ra visis kvali ar gamoCnda da ara, moabadma gadawyvita, Tavad wasuliyo mis saZeb-
nelad. cxenisa da xmlis garda araferi ar wautania Tan, ise gaemarTa martodmarto.
xuTi Tve exeta, zRva ar dautovebia da xmeleTi ar gauSvia, rom ar gaevlo. xan si-
civisagan ZagZagebda, xan kidev sicxisagan qelavda. zogjer iseTi tirili auvardeboda,
rom misi cremliT dasvelebuli tanisamosi dasawuri iyo. moTqvamda:
_ ra vqna? sadaa axla Cemi uricxvi laSqari da uTvalavi ganZi! ra siyvaruli
amityda am sibereSi! aseT Wirsa da gansacdels axalgazrda kaci ver gauZlebs da me
rogor unda gadavitano igi? iseTi samoTxe marguna bedma, rom jojoxeTi momanatra.
magram ra vqna, rac visis cud saqciels vigoneb, ufro menTeba gulze misi siyvarulis
cecxli. TiTqos misi siave miyvardes. RmerTma Tu ineba da misi Tavi erTxel kidev da-
manaxa, yurmoWril monad davudgebio.
eqvsi Tve ugzo-ukvlod xetialma moabadi daaavada da daaZabuna. Semdeg SeeSinda,
aq martodmarto myofs suli ar aRmomxdes da Cemi taxti mterma ar daiWiroso! piri
maravisaken qna. dRe da Rame iara da Tavis samefo qalaqSi dabrunda. Sahis Camosvlas
mTeli maravi zeimobda. visac SeeZlo, samaxareblo gasca da ufals madloba Seswira.
rodesac moabadi visis saZebrad iyo gaWrili, raminma reidan dedas werili miswe-
ra da gaaxara, cocxali varo. moabadi da ramini erTi dedis Svilebi iyvnen (zardi sxva
qalisgan eyola maT mamas). deda didad iyo Sewuxebuli, _ ori Svili hyavda da orive
gadakarguli iyo. ramini dedas swerda:
sawuTrom RviZl Zmas momwyvita da gadamkida. Zmas vambob, Torem Zma rogor eT-
qmis kacs, romelic sul Cemi da visis daxocvaze fiqrobs. radganac is aseTia, mec ar
344
miyvars igi, visis erTi Reri Tma aTas aseT Zmas mirCevnia. masTan yofna jojoxeTad mi-
Cans, suls maSin vibruneb, rodesac misgan Sorsa var. moabadisgan rac Wiri gvenaxa, es
ar gveyofoda, rom kidev axali gansacdeli mogvigona da cecxlSi Cveni cocxlad dawva
gadawyvita! me reiSi vcxovrob da kargad var. vucdi, eg rodis CaZaRldeba. Tu ara da
laSqars Sevyri, mas taxtidan Camovagdeb da me da visi davsxdebiT mis adgilze. visi
did mokiTxvas giTvliso.
raminis deda didad gaaxara Svilis werilma. meore dRes kidev moabadi dabrunda
maravSi. dedis sixaruls sazRvari ara hqonda.
erTi kviris Semdeg deda da Svili erTad rom Seiyarnen, daRvremil moabads dedam
uTxra:
_ Svilo, Seni beberi deda ratom ar gebraleba? sul mudam damwuxrebuli da ga-
javrebuli Svilis yureba dedisaTvis rogori asataniao!
moabadma amaze upasuxa:
_ deda, Cemi saqme ase aris, Cemi guli meve mebrZvis. uvisobiT eqvsi Tve ra satan-
jveli gamoviare, eniT ar iTqmis. axla RmerTisTvis piroba maqvs micemuli: oRond is
gamoCndes da yvelafers vapatieb, rac codva aqvs, arasodes ar gavuxseneb. arc ramins
vavneb rames. Zma aris Cemi da imedad myavdeso.
maSin mtirali deda Svils gaendo:
_ mtkiced Semomfice, rom raminsa da visis avi ara uyo-ra da me getyvi, isini sa-
dac ariano!
moabadma es rom gaigona, sixarulisagan ar icoda, ra eqna, dedas fexT moexvia, pi-
ri da xelebi aTasjer daukocna.
_ oRond miTxari, sad arian da saSineli ficiT Semogficav, rom arafers cuds ar
davmarTebo!
marTlac fici dado dedis winaSe da dedamac saswrafod werili gaugzavna ramins:
wamodiT! uSenod sikvdilis piras var misuli da egeba cocxals momiswro. Senma
Zmam eqvsi Tve qveyana Seajera, sad ar geZeba da ra ar gardaxda Tavs! xelmocaruli
dabrunda Sin da axla Seni da visis naxvaze ocnebobs. oRond CamodiT da moabadi didi
pativiT migiRebT: Sen mTeli iranis amirspasalari Seiqnebi, visi kidev isev is didebu-
li dedofali iqneba, rac iyoo.
raminma moabadis mier gamogzavnili kaci da werili rom naxa, SeSinda da dedisa
da Zmis ambavi ikiTxa. Semdeg ki, werils rom gaecno, didad gaixara. visi taxtrevanSi
Casva da maravSi Camoiyvana.
erT dRes SahinSahi visis gverdiT ijda, karg gunebaze iyo. raminisTvisac daaZaxe-
bina da samivem Rvinis sma iwyes. raminma Cangi aiRo da daukra. misi hangisagan xeze Se-
momjdari frinvelebic ki gainabnen. moabadi daTvra da raminisagan kidev axali simReris
mosmena ineba. raminma xelaxla aiRo Cangi da zed Tavisi da visis siyvarulis ambavi
daamRera. samijnuro simRera rom moismina, moabadi gaxalisda, visis siyvaruli ufro
moeWida gulze da axla misgan morTmeuli Rvino mounda. visim Rvino miawoda da uT-
xra:
_ xelmwifeTa xelmwifeo! amo aris dRes Cveni sma Sens winaSe. minda, barem guli
sruli mqondes. Tu inebeb, ZiZasac uxme! Seni didad erTguli qalia da mudamJam Senze
loculobso!
moabadma brZaneba gasca da ZiZac iwvies. moabadma ramins uTxra:
345
_ meriqife Sen iyavi! xom ici, kacs sayvareli kacisagan morTmeuli Rvino ufro
eamebao.
SezarxoSebuli ramini visis Rvinos rom awodebda, yurSi uCurCula:
_ sulze utkbileso, mxiarulad svi Rvino Cemi xelidan da Seni sixaruliT mec
gamaxareo!
visis moabadisgan Cumad gaecina da upasuxa:
_ dae, Seni guli mudam mxiaruli iyos da moabadis guli kidev damwvario!
moabadma es saubari gaigona, magram viTomc ar smenoda, ara Tqva ra. oRond ZiZas
miubrunda: Sen iyavi mwdeo! ramins ki isev Cangis dakvra ubrZana. moabadi daTvra da
jer kidev SeRamebuli ar iyo, rom dasawolad wavida. raminmac Tavis sadgoms miaSura.
uvisod cud gunebaze iyo.
moabadma visis yvedreba dauwyo:
_ siyvarulisagan sircxvildakarguli kaci minaxavs, magram TqvensaviT rom kacis-
Tvis siyvaruls namusze xeli aeRebinebios, arc minaxavs da arc msmenia. nu miZabuneb
ase, Cemo mTvarev, xelmwife var da meride: xelmwife erT dRes virad rom iqces, nu ga-
Tamamdebi da nu Seajdebi zurgze! zRvis siwynares nu miendobi, Torem erTi dRe iqneba,
ise aReldeba, rom napirs ver gamoatan! me Seni siyvarulisagan bevri Wiri minaxavs da
ra iqneba viTom, rom erTxel Cemken guli moibruno, mtrulad ar momeqce da Semibra-
lo! xom ici, rom samagierod mTels saxelmwifos Sen gapatroneb?! me mefoba ar minda,
erTi mosamsaxuris puri meyofao.
visis es rom esma, Seecoda moabadi. guli daewva da marTalic iyo. sxva araferi
egeboda da ase moaxsena:
_ maRalo xelmwifeo, Cemo patrono, me RmerTman uTqvenod sicocxle nu momces!
mzada var, Cemi suli Sen Semogwiro, radgan SenTa fexTa mtveri jobs ramins. ar dai-
jero, rom dReis iqiT me ramini momindes! maSin rac vqeni, eSma Semajda mxrebze da amis
brali iyo. Cems saqciels axla vnanob. awi mnaxe, rogor Segitkbo da Senc rogor mad-
lieri iyo Cemio!
gaukvirda moabads visisagan amgvari sityva, aseTi rame mas manamde misgan arasodes
smenoda. Zalian eama da gaxarebulma tkbilad daiZina.
visis jer kidev eRviZa, roca banze fexis xma gaisma. miuxvda, ramins igi monatre-
boda da moabadis sawolis banze gadmoparuliyo. wvimda, magram Seyvarebuli axalgaz-
rda cud aminds ar epueboda. araferia iseT siyvarulze unetaresi, mtris xifaTisagan
geSinodes, gamJRavnebis molodinSi guli gadaqanebuli gqondes da mainc Seyvarebulisa-
ken miiparebode. visim miayura. namdvilad raminis fexis xma ismoda. am fiqrebSi iyo,
rom raminma visis ZiZa Camougzavna: amodi, sicocxleo, mixseni am sicivisagan, gulSi Ca-
mixute da Seni surnelovani dalalebi yelze momaxvieo!
ZiZam aseTi SemoTvliloba rom gadasca, visim Tavis gamzrdels uTxra:
_ moabads rom gamoeRviZos, gaigebs, raSic aris saqme da cocxals aRar damtovebs.
sxva gza ar aris, Sen unda Cauwve loginSi. mas sZinavs da amas ver igrZnobs. zurgi
Seaqcie da iweqi SenTvis. me da Sen erTmaneTs gvigavs tani da Tu xeli wamoiRos da
moxveva dagipiros, isea mTvrali, rom verc gaigebs, Sen gefereba Tu meo.
es rom Tqva, sanTeli Caaqro da ZiZa moabads Cauwvina. TviTon ki wavida da ra-
minis wyluls malamo daado. iqve, banze, qveSagebi daiges da zed tyavebi daifares. sas-
Tumali? sasTumali xan raminis mklavi iyo, xan _ visisa. ise exutebodnen erTmaneTs,
rom maT Sua bewvi ar gaeteoda.
moabads rom gamoeRviZa da xeli moavlo, mowifuli visis nacvlad beri ZiZa SerCa
xelSi. maSinve vefxviviT ze wamovarda da yvirili daiwyo. ZiZas verafriT ver daexsna
Tavi, ise magrad eWira misi maja moabads xelSi. mefe yviroda:
_ Cems loginSi rokaps ra saqme aqvs? me rom rokapi ar SemirTavs colado!?
346
mravaljer hkiTxa, vina xaro, magram ZiZa pasuxs ar scemda. msaxurebs dauZaxa, san-
Tlebi moitaneTo, magram aravin gaepasuxa. ramins ar eZina, sacaa, unda gaTenebuliyo da
imas dardobda, sayvarels male rom unda gayroda. moabadis yvirili rom Semoesma, sas-
wrafod visi gaaRviZa.
_ moabadia, rom yviris. metis moTmena aRar SemiZlia. Caval, Tavs movWri da qve-
yanas misi ukeTurobisagan vixsnio!
visma Tavis Seyvarebuls aseTi saqme dauSala, saswrafod moabadis sawolSi Cavida,
ZiZas axlos miujda da qmars uTxra:
_ amdeni moWerisagan es maja ukve damiwylulda, erT wams xeli gauSvi, es meore
maja daiWire da mere sadac ginda, iq wamiyvaneo!
moabads visis xma rom moesma, gauxarda, mis eSmakobasa da moxerxebas ver miuxvda,
maSinaTve gauSva ZiZas xeli. Semdeg visis hkiTxa:
_ Cemo sulisdgmav, aqamdis ratom iyavi gaCumebuli, pasuxs ratom ar mcemdio?
ZiZam Tavs rom uSvela, visim moabads Seutia:
_ vai Cems Tavs, es vis gadaveyare! me sawyali acabacad maval gvelsa vgavar, rac
gind sworad viaro, Cemi kvali mainc mrude Cans. RmerTma amisTana eWviani qmari aSoros
yvelas! kacs gverdiT vuwevar da amis miuxedavad, mainc cilsa mwamebs da Cems galan-
ZRvas cdilobso.
_ sulze ufro sayvarelo, simTvralisagan momivida, rac momivida da mapatie!
RmerTma sul ukuRma mataros, Senze odnav Tu veWvianobde! Segcode da Seminde! naTqva-
mia, Secodebas Sendoba garecxavs da WuWyian samosels _ wyalio.
saswauli moxda: codvilma ucodvels Seundo.
347
uvisod darCenilma raminma gzaze bevri cremli Rvara. zeze Camoxma da marTla ise
Seiqna, rom misi morCenis imedi gadaewuraT. amiT Sewuxebuli didebulebi moabads eax-
lnen da sTxoves:
_ ramini Seni Zmaa da Svilia. nu ganaaxleb Zvel mtrobas da axal Stos nu mok-
veT! kaci sikvdilis pirasaa mimdgari. am begarisagan gaanTavisufle, ubrZane, xorasans
wavides. iqneba, iqaurma haerma moabrunoso!
moabadmac usmina didebulebs. ramini gorganSi datova da gza ganagrZo.
raminma rogorc ki laSqrobidan CamoirCina Tavi, maSinve moikeTa. cxenze Sejda da
martodmartom visisaken aiRo gezi. karg gunebaze mdgari maravisaken midioda da gzaze
iadoniviT miimReroda.
iqiT cixe-simagerSi Caketili visi ra yofaSi iqneboda, advili warmosadgenia. Tav-
Si xelebs iSenda da ise tiroda, Tavis gulis varams ZiZas uziarebda da Soridan ra-
mins exmianeboda. ZiZas misi yurebiT guli eTuTqeboda da Tavis gazrdils awynarebda:
_ moiTmino unda, sxva gza ara gaqvs; vin icis, iqneba Wiri lxinad Segecvalos; ga-
vixedoT da gulis wadils ewio! RmerTs evedre, iqneba, masac mobezrdes Seni amdeni Wi-
ris yureba da gulis cecxli dagivsoso!
magram visize darigeba ar moqmedebda:
_ ZiZav, mayureblisTvis meomarTa Wvreta advilia. Sen arc gsayvedurob, Cemi ga-
saWiri rom ar gesmis, _ cxenosani xar da qveiTad mavali kacis siduxWire ar gagegeba.
maZRar kacs barbaciT mimavali mSieri mTvrali hgonia. Sen Camagde am ubedurebaSi, axla
ki TviTon guliT nebieri CemTan daskupebulxar da mirCev, moiTmine da RmerTs exvewe,
egeba giSveloso! nabdis wyalSi Cagdeba advilia, magram gamotanaa Zneli.
visi im cixe-simagreSi davtovoT da ramins mivubrundeT.
ramini maravSi rom Camovida, visi iq veRar ipova. mTeli moabadis sasaxle uvisobi-
sa gamo raminis guliviT tiroda.
guldamZimebulma Wabukma zluquniT gamovlo qalaqis kari da piri aSqufTidevanis
cixisken qna, _ gumaniT grZnobda, moabads iq unda gadaemala visi. mTeli kvira iara da
kargad bneloda, rodesac cixis Zirs miadga. im sibneleSi guSagebma ucxo kaci ver
SeamCnies. raminma icoda is darbazi, romelSiac visi unda mdgariyo. uebari mSvildosani
iyo, mSvildi momarTa da isari styorcna. styorcna da isars uCurCula:
_ bednierimc xar CvenTvis, usulo mociqulo! yvelgan kacs suls piridan arTmev,
me ki Sen pirSi suli unda Camidgao!
isari visis sawolSi Cavarda. igi maSinve aiRo ZiZam, icno da gaxarebulma visis
dauZaxa:
_ naxe bednier mociqulad gamogzavnili raminis isari!
visim rom isari aiRo xelSi da zed raminis saxeli amoikiTxa, sixarulisagan saq-
cieli wauxda. isars kocnida, efereboda da eubneboda:
_ ehe, bedniero raminis isaro, isari rom mkurnali iyos, Senze meti ar minaxavso.
ramini sagonebelSi iyo Cavardnili, netavi, Cemi isari daniSnul adgilze mivida
Tu sxvagan moxvda sadme da vinme gareSe kacma aiRo? rac ar unda iyos, aqedan me ukan
dambrunebeli ara var. RvTis SewevniTa da Cemi mklavis ZaliT visis am cixidan gamoviy-
vano.
ramini am fiqrebSi rom iyo, ZiZa da visi imaze imtvrevdnen Tavs, Tu rogor amoey-
vanaT igi cixe-darbazSi. ZiZam visis uTxra:
_ Sens bedad iseTi sicivea, rom cixis mcvelebi saguSago budruganebSi arian Se-
yuJuli. ramini usaTuod aq sadme axlos dgas da Cvengan niSans elodeba. sarkmeli ga-
movaRoT da sanTeli avanToT. igi dagvinaxavs da axlos modgeba. maSin ki vecadoT da
zeviT amoviyvanoTo.
348
asec qnes. ZiZam sarkmeli gamoaRo da sanTeli aanTo. raminma sinaTle dainaxa da
guli sixarulisagan auZgerda. miuxvda, risTvis aanTes sanTeli, maSinve kldeze Sevar-
deniviT afrinda. ramini rom kedlis Ziramde mivida, qalebma, ra qsovilebic moxvdaT
xelSi, dagrixes, erTmaneTs gadaabes da Zirs CauSves. ramini mas moekida da vefxvze
ufro kiskasad cixeze avida. mze da mTvare erTad Seiyarnen da erTmaneTs ise moexviv-
nen, ityodi, rZe da Rvino erT WiqaSi CausxamTo. Semdeg dasxdnen da Rvinosa da
alerss Seeqcnen. raminma Cangi aiRo da daamRera: kaci WirSi rac ufro met xans dah-
yofs, rom daexsneba, RmerTs miT ufro metad madlobs. me jojoxeTisagan var xsnili
da axla mxiarulad vnebivrob, siyvaruli davTese da sixaruli movimkeo. Semdeg visim
aiRo sasmisi, dacala da ramins akoca. raminma visis uTxra:
_ Cemo sicocxlev, Seni xeliT masvi Seni Rawvebis feri Rvino; ra ici, xval ra
mogvelis! modi da netarebis Cveni wili dResve aviRoTo!
cxra Tve dahyves aseT alerssa da lxinSi visim da raminma. iyvnen gamoketilni im
cixe-darbazSi da netarebas eZleodnen, sasmeli ar akldaT da saWmeli, _ sursaT-sa-
novage imdeni hqondaT, Tundac asi weli eyofodaT, ise blomad moemaragebina igi Sah
moabads.
ramini maravSi rom dabrunda da SmagiviT aqeT-iqiT rom exeTqeboda da visis dae-
Zebda, es ambavi xayanis* qals zaringess mxedvelobidan ar gamorCenia. miuxvda, raSic
iyo saqme da es SemTxveva moabadisTvis saamboblad daimaxsovra.
Sahi moabadi gamarjvebuli dabrunda laSqrobidan. keisrisaTvis xarki daedo da
mZevali wamoeyvana. mis laSqars miwa ver itevda, misi alafi mTasaviT iyo dazvinuli.
didi sixaruli da zeimi hqonda. magram sul male ase gamarjvebiT dabrunebul xelmwi-
fes sixaruli simZimiliT Seecvala, _ zaringesma visisa da raminis erTgan Seyris amba-
vi SahinSahs Caukakla. moabads guli sisxliT aevso da tvini mrisxanebis cecxliT au-
duRda. didxans ijda ase gatexili. Semdeg zeze aiWra da jari aSqufTidevanisken waas-
xa. bukma* tirili daiwyo: xelmwifeo, ase sul gzaSi yofna aravis SeuZliao! meomre-
bic buzRunebdnen: es-esaa erTi laSqrobidan davbrundiT da Cveni Sahi axla meore om-
Si gviwvevso! moabads ki Tavisi safiqrali hqonda, _ raminis mokvla eCqareboda.
erTma guSagma SahinSahis laSqris mier aSlili mtveri Soridan dainaxa da zar-
dTan miirbina:
_ camde asuli mtveri moCans. uTuod SahinSahi modis, Torem ase did mtvers sxvi-
si jari ver aayenebdao.
cixeSi erTi oromtriali Seiqna. zardi jer win ar iyo Segebebuli moabads, rom
Sahi cixis karebs moadga. zards uyvira:
_ ZaRli kacisagan migdebul purs moigonebs, Sen ki egec ar SegZlebia. Sen visisa
da raminis meTvalyured rogor ivargebdi! naxirs unda mwyemsavde. aq agdixar da is ver
gagigia, rom ramini da visi cixis SigniT erTad ixareben da Seni siregvnisa gamo si-
ciliT ixocebiano.
zardma moaxsena:
_ sviano xelmwifev, ramini Tqven waiyvaneT Tan. Sevardeni ar iyo, rom saberZneTSi
afreniliyo da aq Camofreniliyo. Sexede, cixis karebi Tqveni beWdiTaa dabeWdili da
erTi wlis mtveri zed aZevs. yovel SemosavalTan guSagebi miyenia. ramini grZneuli
rom yofiliyo da aTasi xerxi codnoda, aq mainc ver SemoaRwevda. vTqvaT da dalewa
cixis karebi, Tqvenive beWdiT isev rogor dabeWda? nu daijereb, xelmwifeo, aseT gau-
gonar ambavs, nurc Tqven daimZimebT guls da nurc Cven dagvxocavo!
moabadma Ceqmis yelidan klite amoiRo, zards miugdo da ubrZana, karebi gaaReo!
moabadis yvirili da cixis karebis rexvebis xma bedad ZiZam gaigona saswrafod vi-
sisa da ramins acnoba _ SahinSahi movidao!
349
samive adgilzeve gatydnen SiSisagan. ra eqnaT, aRar icodnen. es ki moifiqres, rom
ramini rogorc amoeyvanaT, agreve qveviT CauSves. visis moabadisagan uxifaTod raminis
Tavis daRweva ufro afiqrebda, vidre sakuTari safrTxe. arc moabadi aSinebda da arc
zardi. oRond ramini gadarCeniliyo uvnebeli da sakuTar Tavs ar Cioda. moabadi rom
visis darbazSi Sevida, qalebs naskvebis daxsna kidev ar hqondaT damTavrebuli. ZiZa ma-
Sinve miimala da moabads visi SerCa xelT. uyvira:
_ eSmas naSobo visi! xom moiWeri xalxSi Tavi da xom amosvare lafSi Cemi xel-
mwifoba! metyvi Tu ara, ra unda giyo me Sen amis sanacvlod? Cemi dayvaveba Sen siamov-
nebas ar ganiWebs da Cemi risxva Sen ar gaSinebs. silamaziTa da mSvenebiT metad sando-
mi da sayvareli xar, xolo gamwiraobiT da muxanaTobiT sawuTrosa gavxar. ramdenjer
gexvewe da gemudare, nu Svrebi amas, visi, nu mawyen amdens, radgan Cemi risxvis nayofi
sikvdili aris-meTqi! movida dro, is moimka, rac dagiTesia. axla me Sen imas gizam, ra-
sac Sen CemTvis cdilobo!
es rom uTxra, TmaSi wvda da miwaze aTria. qurdiviT ukan Seukra xelebi, Semdeg
ki midga da maTraxi Tavsa da tanze imdeni urtya, rom visis kanis nafleTebi miwaze
cvioda. aseve scema ZiZac. maTi gadarCenis imedi aravis hqonda. Semdeg isini erT sakanSi
Seyara da Caketa. zards cixisTaoba waarTva da cixe-simagre sxvas Caabara. Semdeg ki
wamovida da erT kviraSi maravSi dabrunda. magram dabrunda Tu ara, Tavisi saqcielis
monanieba daiwyo. guls ase eubneboda:
_ es ra memarTeba! ra vqeni me? ratom davsaje ase sastikad sayvareli arseba, ro-
melic sakuTar sicocxles mirCevniao?!
moabadi rom cixidan dabrunda da visi Tan rom ar axlda, Sahros cudad eniSna.
piris xoWva daiwyo, moabads win miegeba da SeuZaxa:
_ ratom ar gaxlavs Tan Cemi visi? ra uyavi Cemi mze? Tu Cems asuls dauyovneb-
liv ar Camabareb, Sens darbazs naoxrad gaCvenebo!
moabads Tavadac zluquni auvarda:
_ mlocav Tu mwyevli, ukve sulerTia. ra vqeni, netav RmerTi ar gamwyromoda da
es saqme ar Camedina! Sens visis cocxals veRar naxavo.
Sahros es rom esma, miwaze davarda da Tavsa da pirSi cema daiwyo. moTqvamda:
_ he, muxTalo sawuTrov, mompare gana Cemi Tvali patiosani? nuTu igi Senc Cemsa-
viT giyvarda da imitom miiTvise? he, miwav, dRemde Sen mxolod kacs Wamdi, axla ki
mzisa da mTvaris Wamac dagiwyia. he, dedis naTelo, Sen iyavi Cemi siqaduli da sixaru-
li, aw, Sen rom aRara myavxar, visiT unda viSvebde da riTi unda medgas suli? he, ma-
ravo qalaqo, nu iadvileb egzom usamarTlobas! manamdis ar moviklav Tavs, sanamdis Sa-
hinSahze gulis nebas ar avisruleb. ufalo RmerTo, miZebne sisxli Cemi da aaoxre
taxti misio!
Sahs aqeT Sahro Seecoda, iqeT kidev virosi SeeSinda:
_ me iseT arsebas rogor movklavdi, romlis sicocxle sakuTar Tavs mirCevnia!
axlave kacs gavagzavni da visis aq movayvaninebo!
zards ubrZana, wasuliyo aSqufTidevanis cize-simagreSi da visi Camoeyvana.
cota xanSi raminic movida malviT zardisas da Zmas sTxova, moabadTan Semarigeo!
moabadmac Seundo.
da gagrZelda isev Zveleburi cxovreba.
350
gamoxda xani da moabads gorganSi mouxda wasvla. radgan SiSs didi Tvalebi aqvs,
sasaxlis karebi rkiniT amoaWedvina da gasaRebebi ZiZas Caabara. gaafrTxila:
_ me erTi TviT zabulisTanSi mivdivar da gasaRebs Sen gabareb. kacs Tu unda, Ta-
visi saqoneli kargad Seinaxos, qurds unda Caabaroso.
moabadma maravi datova da qalaqis karebTan erTi dRe banakad dadga. nadiroba un-
doda. ramini awvia, erTad vinadiroTo! magram SeRamda Tu ara, ramini qalaqSi dabrunda.
saRamos moabads raminTan erTad mounda sma da Seqceva, magram moaxsenes: qalaqSi wa-
vidao. miuxvda moabadi, risTvis iyo maravSi ramini wasuli.
ramins darbazis karebi daketili rom dauxvda, baRSi Cavida. uvisobiT gaxelebuli
iyo, ra eqna, ar icoda. bevri itira da daRlilsa da moqanculs yvavilebSi mieZina. vi-
sim icoda, ramini rom baRSi brunavda da karebs awydeboda. ase axlos iyo ramini da
ase miuwvdomeli gamxdariyo igi misTvis! ZiZas TiTiT dauwyo xvewna:
_ ZiZav, moigone, Seni gazrdili rom var. erTxel kidev Camidgi suli da raminis
piri maCvene; Cemi sayvareli Sors gzaze midis da vin icis, kvlav rodis SevxvdebiT er-
TmaneTs! Seibrale Cemi siyrme da erT wams kari gamiRe, ramini rom vnaxoo!
ZiZam xelebi gaasavsava:
_ ar SeiZleba, sul avkacoba gamovamJRavno da fici gavtexo. aseTma didma xelmwi-
fem saqme momando, fici damadebina, rogor SeiZleba misi Ralati da iseTi ficis ga-
texa! an rom gagiRoT karebi, mere moabadis wyromas rogor gadavurCeo?
es rom uTxra, ZiZa wavida da gulze cecxlmokidebuli visi marto datova. visi
aqeT eca, iqiT eca, magram verc sarkmeli ipova Ria da verc banze gasasvleli. bolos
es moifiqra: darbazSi sara-fardagi iyo gaWimuli, meore wveri kldeze hqonda mimagre-
buli. daxeT, siyvaruliT gaxelebulma qalma ra qna da ra gabeda! fexze gaiZro da im
Tokze jambaziviT gaiara. aSkara sikvdils rom gadaurCa, banze gavida. qarma Tavsaburavi
moxada, yelsabami gauwyda da gaefanta. sayureebi moZvra da daebna. axla Zirs Casvla
iyo saWiro. tanze qsovilis grZeli qamari kidev SerCenoda, moixsna, banis kiCos ga-
moaba da Zirs daeSva. tanze Tu rame SemorCenoda kidev, yvela lursmnebze Camoixia.
iqidan baRSi Caxta. Tumca miwa rbili Sexvda, mainc orive fexi itkina. rogorc iyo,
wamodga da baRSi laslasiT iwyo siaruli, _ egeba ramins Sevxvdeo! niavs evedreboda:
_ Sen mainc ar gtkiva CemsaviT fexebi, es baRi moiare da iqneba sadme CemsaviT
Wkuidan gadasuli kaci, ramini, mipovnoo!
Semdeg mTvares exvewa:
_ amodi, mTvareo, Seni amosvlis Jamia; Segvibrale ori gaxelebuli Seyvarebuli
da erTmaneTi gvapovnineo!
amasobaSi mTvare marTlac amovida, iqauroba gaanaTa da visi yvavilebSi mZinare ra-
mins waawyda. erTmaneTs moexvivnen. da muSki* ambarSi* aziles.
moabadma raminis ambavi rom gaigo, isev gauaxlda saimaTo mtroba. Tavis Tavs ada-
naSaulebda: erTxel gamocdili kvlav ratom gamovcade da brma guSagad rogor davaye-
neo! sagonebelSi iyo Cavardnili. xan ase fiqrobda: amdeni Tavis moWra meyofa. am saq-
mes ar gamovamJRavnebo, xan kidev sibrazisagan goneba ubneldeboda. adga da darbazs ew-
via. ZiZam marTla ar icoda, rac momxdariyo, yvela beWedi da klite SahinSahs miarTva.
karebi da beWdebi xeluxlebeli aRmoCnda. moabadma bevri eZeba, magram verc ramini naxa
da verc visi, isev ZiZas eca da imdeni scema, sikvdilis piramde miiyvana. Semdeg ki san-
TlebiTa da maSxlebiT aZebnina baRSi Seyvarebulebi.
visim Soridan rom maSxlebs mohkra Tvali, ramins uTxra:
_ adeqi, SahinSahi modis! me rac unda, is miqnas, magram Sen cocxali unda gadarCe!
me ubedurebis magaliTad var dabadebuli am qveyanaze. erTi Seni kocna ise ver migemnia,
sanacvlod aTasi maTraxi rom ar momxvdeso.
351
raminma ficxlad mimarTa baRis galavans, gadaxta da Tavs uSvela. visi iqve miwaze
miwva da Tavi moimZinara. SahinSahi Tavze daadga, uyivla da fexiT gadaabrun-gadmoabru-
na. Semdeg raminis saZebnelad dagzavna xalxi.
ramini ukve Sors iyo da baRSi, bunebrivia, ver ipoves. moabadi visis eca:
_ miTxari simarTle, rogor Camoxvedi aq an ramini ra uyavio?
xmali amoiRo da undoda, Tavi moeWra visisTvis. magram aq zardi wamoeswro da
Zmas colis mokvla dauSala:
_ maRalo xelmwifeo, sakuTari Tavi Seicode! am qalis mokvliT Tu ra dagemarTe-
ba, amaze ifiqre! erTxel gamoscade misi siSore da rac gardagxda, albaT gaxsovs. moi-
gone Seni ficic, dadebuli maRali RmerTis saxeliT, rom visis arafers ar avnebdi!
ficis gatexa ki ar egebis! etyoba, ubraloa visi, karebi rogorc dagiketavs, isea dax-
Suli da beWedi axsnili ar aris. baRis galavanic ise maRalia, rom ramini romc yo-
filiyo aq, ase maRal zRudes ver gadaafrindeboda. raRac sxva ambavi unda iyos, Tavad
hkiTxe da gaigeo!
zardis darigebam gaWra. moabadma visis xeli mohkida da Sin wamoiyvana. hkiTxa:
_ vici, arc devi xar da arc eSma. am baRSi rogor Camoxvedio?
visim upasuxa:
_ RmerTi me mwyalobs da arasodes ar gamwiravs. Sen yovelgvar satanjvels igo-
neb CemTvis. brali ara maqvs da mainc msji. wuxel Sengan patimrobiT tanjulma Cemi ga-
saWiri ufals movaxsene. rom mimeZina, movida mwvaniT mosili angelozi, Seni saknidan
gamomiyvana da aq, am baRSi, momasvena. amis meti ara vici, ginda, daijere, ginda, nu dai-
jereb! _ Sens Cemdami moqcevas RmerTi usamarTlod rom ar Tvlides, igi me ase ar ga-
momesarClebodao.
moabadma visis tyuili daijera. uflis SeeSinda da cols Sendoba sTxova. Semdeg
ki ZiZasac uxmo da orives, colsa da mis gamzrdels, uamravi Tval-margaliti uZRvna.
zafxulis saamo dRe iyo. mindori, veli da walkoti samoTxesa hgavda. ijda baRSi
Sahi moabadi da gverdiT visi esva. marjvniT virosTvis miegoT dajdomis pativi, mar-
cxniv _ SahrosTvis. pirdapir ramini ijda. mutribebi* mRerodnen, iyo sma da molxena.
mgosanma visisa da raminis siyvarulis Sesaxeb imRera. moabads es simRera moewona da
mgosans uTxra:
_ visisa da raminis siyvarulis Sesaxeb sxva simRerac Tqvio!
mgosanma daiwyo:
erTi didi xe vnaxe, Tavi camde uwvdeboda da qveyana CrdiliT daefara. qveS anka-
ra wyaro mirakrakebda, irgvliv ia da vardi yvaoda. iqve axlos erTi msuqani mozveri
idga. xan im ankara wyarosa svamda, xan kidev iasa da vardsa Zovda. dae, mudam iyvnen
isinio!
mutribis igavi aseTi iyo: xed Sah moabads gulisxmobda, wyarod visi hyavda war-
modgenili, xolo mozvrad ramins ityoda.
moabadma es rom moismina, ze wamoiWra, ramins TmaSi daavlo xeli, dana iZro da
uTxra:
_ aqve Semomfice, rom visis siyvaruli aRar gedeba gulSi da arc gaekarebi mas,
Torem axlave Tavs mogaWrio!
raminma Sehfica moabads pirvelad RvTiT, Semdeg cecxliT, mziTa da mTvariT, rom
sanam suli edgmeboda, visi eyvareboda da mas Tavs ar daanebebda.
352
_ Cemi saqme asea da Sen Tu ginda, momkali da Tu ginda, damarCineo!
moabadma mokvla daupira, magram raminma ra Seatyo, Sahi ar xumrobda, mas xeli
dauWira, dana aarTva da iqaurobas gaecala. moabadi mTvrali iyo da es ambavi meore
dRes arc axsovda.
ramini masTan sadarbazod misul megobrebs mowyenili daxvda. hkiTxes: ra gWirso?
manac uTxra, Tu ra upatiod moeqcnen mas visis Tvalwin.
_ yvela Wirs moviTmen, magram upatiobas _ verao.
maSin erTma misma axlo megobarma, brZenma da gamocdilma kacma begom ramins uT-
xra:
_ ehe, bedis moCivaro! sanamdis mijnuroba siamovnebas ganiWebs, manamdis Seni tani
niadag Wiris mzidavia. vinc vards hkrefs, mas xelSi ekalic esoba. imis meSinia, rom
erTxelac iqneba, siyvarulis gzaze dagebuli maxisgan ver aexsnebi da Tavsac gailan-
ZRav. me Tu damijereb, moTminebis meti sxva gza Sen ara gaqvs. amasac getyvi: Seyvarebu-
lis Wiris wamali axali satrfos SeZenaa. dro mkurnalia. erTi weliwadi rom uvisod
moiTmino, ise dagaviwydeba, TiTqos arasodes ar gyverebia. saxeli gagitexa visis siyva-
rulma. didi Tu patara Sens Zvirs ambobs. sadme smad rom dasxdebian, Senze augis
TqmiT irToben Tavs. glanZRaven, rom icode. es ra kaciao, amboben Senze, visi mzec rom
iyos, Zmis ase Ralati da gawirva rogor iqnebao! erTi sxvac vTqvaT: es ramdeni xania
sawadels isruleb visisagan da misi Stois nayofsa Wam. kidev aTasi weli rom gaagrZe-
lo es saqme, mets ras izam? arc mzea es Seni visi sinaTliT da arc kerpia mSvenebiT.
visisTana dedakaci qveyanaze ramdenic ginda, imdenia da ras Sealie aseT qals Seni siy-
rme, ar vici! Sen varskvlavi imitom mogwons ase, rom mTvare arasodes ginaxavs. miTxa-
ri erTi, sanamdis ginda, misi mizeziT ase gaubedurebuli iyo? bavSvic aRara xar. droa
ukve, jars Tavi moawono, mtrebi Seaviwrovo, megobrebi gaaxaro da vaJkacobiT saxeli
moixveWo. Seni tolebi xelmwifobasa da didebas eZeben, Sen kidev dReniadag visisa da
ZiZas dasdev kudSi. saxeli gatexili gaqvs, ramin. Tu Cemgan, Seni megobrisa da keTil-
myofelisagan, daijereb, simarTle es aris, Tu ara da Seni saqme Sen ici. rac gagibede,
amis gamo patiebasa gTxovo!
raminma upasuxa:
_ vici, rom Cemi sikeTisaTvis miTxari, rac miTxari. yvelaferi marTali Tqvi. xva-
le erayis gzas davadeb Tavs da ara Tu me ar Seviyvareb vinmes, aramed vinme Seyvarebu-
li Tu aris, imasac axlos ar gavekarebio.
swored im dros, roca bego aseT rCeva-darigebas aZlevda ramins, moabadi visis
tkbilad da lmobierad moZRvravda:
_ keklucTa patrono, TviTon ici, Tu ra Wiri minaxavs Sens gamo da Sen CemTvis
guli ramdenjer gitkeninebia. araa silamaze, Sen rom ar gagaCndes da araa dideba, me
rom ar mqondes. modi, viyoT erTad! Sen iyavi qveyanaTa, laSqarTa, ganZTa da darbazTa
patroni, CemTvis mefobis saxelic sakmarisia! me meti araferi minda. rac mogindeba, ake-
Te! me Seni mijnuroba meyofa. amas guliT geubnebi, SenisTana ki ara var, eniT erTs
rom ityvi da saqmiT sxvas rom Cadixar. damde pativi da damijere, ekrZale Cems mtro-
bas, Torem pirutyvze ufro saSiSi var; Sahros saqveynod gamoWenebas eride da viros
krZalva iqonie! miTxari, ra ginda, moyvroba Tu mtrobao?
RvTis gangebiT visis qva guli cviliviT molba. fexze wamodga da moabads egre
moaxsena:
_ didebulo xelmwifev, simaRliT camde xar da simdabliT _ miwamde. Sens RmerTs
bednieri daubadebixar. me ki aseTi vyavar Cems gamCens. es icode, Saho moabad, rom amie-
ridan aRar viqnebi iseTi siyvarulis mZebneli, romliTac SeiZleba, saukuno sircxilSi
Cavvarde, anda SenisTana mowyale da didebuli patroni uwyalo meqnas da damemteros.
rad minda iseTi mijnuroba, romelic saxels gamitexs da qveyanaze saarakod gamxdis!
354
_ mTvarem rom mTeli Tve gars mitrialos, samkaulad varskvlavebi esxas, gvirgvi-
nad mze edgas, yoveli mSveneba hqondes da yoveli grZneuleba icodes, kocna misi uk-
vdaveba iyos da Sexedva misi _ moxucTa gamaaxalgazrdavebeli, Senma mzeman, igi me
Sens siyvarulze xels ver amaRebinebso!
Semdeg moexvivnen erTmaneTs, akoces da gaiyarnen.
visim dainaxa, rogor moaxta ramini cxens. amas gaZleba xom undoda!
Tumca ramini imxela samefos patroni gaxda, mainc Tavs uvisod ise grZnobda, ro-
gorc _ Tevzi uwylod. bina ispaanSi daido da qveyanas iqidan marTavda. Tavis sabrZa-
nebelSi simarTle axara da boroteba daTrguna. ise uSiSari gaxada qveyana, rom Txa da
mgeli erTad Zovdnen. xalxi ramins locavda da ufals madlobda.
erTxel hamians* rom ewvia, gorabSi* Camoxda. iqauri Tavkacebi Safuri da rafedi
maspinZlobdnen. dilas sanadirod gadiodnen da saRamos smad sxdebodnen. erToboda ra-
mini, rac SeiZleboda, magram visi mainc ar Sordeboda gonebidan.
erT dRes sanadirod rom midioda, win viRac mzesaviT manaTobeli qali Semoxvda.
saxelad guli erqva. gul sparsulad vards niSnavs da es qali kacs marTla mowyve-
tili vardi egoneboda, iseTi lamazi iyo. Tmebi koWebamde scemda. patara tuCebi yandi-
viT tkbili hqonda. mis wamwamebs mSvildosnoba abxazTagan* eswavlaT13. oTxmoci masaviT
Tvalwarmtaci moaxle mosdevda. raminma rom aseTi mSveneba dainaxa, xelidan isari gau-
varda. qaliSvili win gadaudga, Zveli nacnobiviT miesalma da uTxra:
_ saxelovano xelmwifeo, Cveni qveyana Sengan elavs, rogorc mzisagan _ ca. sa-
Ramovdeba, gTxovT, Cvensa gardaxdeT da amaRam Tqveni stumrobiT gagvabednieroTo!
ramins ise moewona es qali, rom visis siyvaruli daaviwyda. vai mas, vinc aseT Sey-
varebuls miendoba! ubrZana:
_ mTvareo, miTxari, vina xar, saxeli ra gqvia da romel gvars ekuTvni? gaTxo-
vili xom ara xar? Tu gauTxovari xar, me qmrad mogwonvar Tu arao?
qalma upasuxa:
_ rogorc mzis damalva ar SeiZleba, me da Cemi saxeli damaluli ver viqnebiT.
ubralo gvarisa ara var. Cemi deda gohari gaxlavs, xolo mama _ rafedi. rafedi, ici,
am samefos patronia. me TviTon saxelad guli mqvia. SexedulebiT raca var, Tavad xe-
dav, _ marTlac vardiviT ferovani da surnelovani, nakvTad _ mamisaebr kargi da saxed
_ dedasaviT turfa. mkerdi vercxls migavs da yeli _ brols. yaryumiviT* rbili sxeu-
li maqvs da muSkiviT* fSviadi Tma. ras mekiTxebi Cems vinaobas? me vinca var, qveyanam
icis. da Sen Tu Cemi saxeli ar ici, samagierod me vici, vina xar Sen. Sen ramini xar,
moabadis Zma da visis sayvareli. da isic gagebuli maqvs, rom visi sicocxles girCev-
nia. rogorc baRdads ver moaSoreb mdinare tigross, ise Sens guls visis siyvaruls
ver moacileb. Sen misi daTmoba da CemisTana lamaz qalebTan yofna ar SegiZlia. ar Se-
giZlia da nu SegiZlia! mas Sen gaubaxebixar, Sen _ igi da axia Tqvenze yvelaferi. qve-
yanaze adgili ar aris, Tqvens ambavs ar yvebodnen da Tqvens saxels ar aTrevdneno.
raminma upasuxa:
_ lamazo, Seyvarebuli arasodes ar gakicxo! faTeraks gadayrili kaci rom naxo,
RmerTs misi Sewevna Txove; nu mayvedreb! me TviTon vwyevli Cems Tavs imis gamo, rom
Tavis droze visis gadaveyare. Zvel ambavs nu igoneb, axlandelze ifiqre! axla ki amas
getyvi: RmerTs undodes, Cemi coloba sananebeli ar Segeqmneba. sulic rom mTxovo,
sulsac ar dagikaveb. Tu Seni qmari viqnebi, visis saxels xsenebiTac ar vaxsenebo.
355
gulma uTxra:
_ tyuila nu migeb, ramin, grZneulebis maxes! _ ase advilad ver damabam. Tu Sen
marTla ginda colad gamogyve, visis saxeli unda daiviwyo, masTan dabruneba ar unda
mogindes, werilic ki ar unda misweroo!
ramini amaze maSinaTve daTanxmda. mohkides erTmaneTs xeli da wavidnen rafedis
saxlSi. iq ki didebulebis TandaswrebiT ramins fici daadebines da guli colad Ser-
Tes. gadaixades didi qorwili. adgili ormoc ejze* iyo Sekazmuli, seiris mayureblebi
kidev banebze idgnen. moqeifeebs wiTeli Rvino rom eWiraT xelT, ifiqrebdiT, sasmisi
ki ara _ yayaCo upyriaTo. erTi Tve gagrZelda qeifi, xalxi molxenisa da smisagan dai-
Rala.
axali siZe ixarebda, nadirobda da asparezobda, svamda da TamaSobda.
erT dRes sawolSi meuRlesTan xalvaTad rom nebivrobda, raminma Tavis cols
uyura, uyura da Semdeg uTxra:
_ qveyanaze SensaviT lamazi qali aravin aris; TviT visic ki ver mova SenTan, mag-
ram mTlad visis hgavxar sikekluciT da rom giyureb, ra vqna, sul igi magondebao.
gulis es ewyina da ramins uTxra:
_ upirov da RvTis uarmyofelo! xelmwifisagan gana ase unda Tavisi sityvis Ses-
ruleba? getyoba, Tqvens grZneulsa da boz ZiZas ise gaufuWebixar, rom verc Sen gai-
xareb verasodes da verc sxvas mianiWeb bednierebas. gana Sen ar Semomfice, sanam cocxa-
li viqnebi, visis saxels ar vaxsenebo? igi rom isev ar giyvardes, im fics ar daiviw-
yebdio.
raminma es rom moismina, gadawyvita, Tavisi colisTvis erTguleba da siyvaruli
daemtkicebina. maSinve xelSi sawer-kalami aiRo da visis aseTi werili miswera:
visi, TviTon ici, Seni siyvaruliT rogor mqonia abru* gatexili da ra sircxvi-
li miWamia. yvelas Cemi saxeli ekera pirze. Seni gadamkide sul gansacdelSi viyavi, mu-
dam sikvdilis SiSi mqonda. sanam Sen Segeyrebodi, ca qudad mimaCnda da dedamiwa _ qa-
lamnad, magram rogorc ki Sen Segiyvare, sixaruli da siamovneba asi ejis* siSoreze
damSorda. axla, madloba RmerTs, Sengan xsnili var. da Tumca Sen samudamod gageyare,
salams mainc mogaxseneb. me RvTis SewevniT bednierad vcxovrob. rac Sen dagexseni,
amod var. rogoric mindoda, egeTi unaklo coli SevirTe. Cemi warsuli da SenTan ga-
tarebuli dReebi rom magondeba, sakuTari Tavi mecodeba. mikvirs, Sengan akidebul amden
Wirsa da naRvels rogor gavuZeli! sanam cocxali var, me Cems gulis ar movSordebi.
maravi _ Sen da mahi _ me, moabadi _ Sen da guli _ me. ase rom, metad nuRar momeli
da nurc gzaze giWiravs Tvali, iqneb ramini damibrundeso!
es werili sam kviraSi maravs mivida. pirvelad igi Sah moabads miarTves. mefes ra-
minis mier visisTvis aseTi werilis miwera Zalian gaukvirda da gauxarda kidevac. igi
bolomde rom CaikiTxa, visis miugdo da samaxaroblo sTxova:
_ RmerTma Tvali agixilaT. ramins gorabSi coli SeurTavs da Sen pirSi Calaga-
movlebuli dautovebixaro.
visim werili rom aiRo, cecxlis ali moekida. erTi gafiqreba gaifiqra, Tavs mo-
viklavo, magram calke moabadis SiSis, calke iq damswre xalxis sircxvilisa da calke
kidev raminis javris gamo Tavi Seikava. yayaCos imiT hgavda, rom piri ucinoda, guli ki
gaSavebuli hqonda. garedan rom SegexedaT, samoTxesa hgavda, magram gulSi jojoxeTis
Savi kupri uduRda. moabads ase moaxsena:
_ me TviTon vTxovdi RmerTs, Cemi mtrebisTvis ena daemoklebina. Sens sayvedurebsa
da eWvebs rom movrCebode, Raribebs ganvikiTxav da cecxlis taZrebs soflebs Sevwirav,
Tu mTvare wamivida, mze xom damrCa. da mze igi Sena xaro.
visi amas ki ambobda, magram misi guli da ena erTmaneTs ise ar exameboda, rogorc
cudi mutribis* Cangi da xma. moabadi rom gareT gavida, visi cudad gaxda, guli Sevar-
356
dnis klanWebSi momwyvdeuli kakabiviT ufeTqavda. Zirs goraobda, muSkis feri TmiT ia-
taks xvetavda da mjiRis cemiT gul-mkerds ilebebda. moTqmiT iZaxoda:
_ ZiZav! gaige, ramins ra uqnia? wasula da gorabSi coli SeurTavs. amasac aRar
damajera da samaxaroblo werili momwera. rame saSveli gamominaxe, Torem Tavi cocxa-
li ar minda. Cemi suli ramini iyo, me suli igi wamivida da awi usulod rogor unda
vicocxloo?
ZiZam damSvideba dauwyo:
_ gansacdlisagan rokapsa xar damsgavsebuli. nu iklav Tavs! Tu suli ar gedgmeba,
nurmc moabadi yofila am qveyanaze da nurmc _ raminio!
visim upasuxa:
_ Wkuas nu marigeb da moTminebas nu maswavli! rac gind momTmeni iyos, cecxlze
veravin daiZinebs. Cemi sagebeli da TavsasTumali ki agizgizebuli cecxlia. Sengan var
aseT dReSi, ZiZao, es Sen maswavle, ra iyo siyvaruli da mijnurobis koconi Sen aminTe
gulSi. Sen Camagde am ormoSi. axla keTili inebe da Senve amomiyvane aqedan! adeqi, ra-
minTan wadi da Cemmagier ase moaxsene:
yoCaR, moRalatev, ra kargad mogimarTavs avkacobis mSvildi! bunebiT moriels
gavxar, qvac rom dagixvdes win, imasac ukben-Tqo. Sen Tu axali coli SegirTavs, Rmer-
Tma gibednieros, magram mec nu damagdeb uimedod. Tu walkotSi vardi dagirgavs, Rmer-
Tma gixaros igi, magram iqve ayvavebul ias nu daglej-Tqo!
ZiZa rom gorabSi Cavida, gzaSi nadirobidan momavali ramini Semoxvda. kargad ena-
dira. imdeni avaza da ZaRli mosdevda, rom miwaze nemsi ar Cavardeboda. qorebs, ga-
vazebsa* da Sevardnebs kidev haeri aevsoT. raminma ZiZa rom dainaxa, gajavrda. Tavad
xom ar moikiTxa da ar moikiTxa, arc visi uxsenebia, arc _ moabadi da arc _ maravis
qveyana. kuStad uTxra:
_ eSmakis fexo, Seni grZneulebiT aTasjer mogiRorebivar. axla kvlav mosulxar
da ginda, Semacdino. mibrundi da saidanac moTreulxar, iq waeTrie! visis uTxari: ra
ginda Cemgan? RmerTs nu scodav da saiqio sasjels nu imzadeb-Tqo; cols qmarze uke-
Tesi am qveyanaze aravina hyavs. RmerTs ki SenTvis kargi qmari moucia, moabadi Seni qma-
ria da me, Tu ginda, Seni Zma viqnebi-Tqo!
es rom uTxra, gamwyralma cxens maTraxi hkra. ZiZa mobrunda da maravSi wamovida
mtirali da gulkvamliani. ZiZa rom aseT xasiaTze iyo, visi ra gunebaze dadgeboda, Ta-
vad mixvdebiT.
visi avad gaxda da loginad Cavarda. misi sasTumali yviTeli vardiT gegonebodaT
savse, iseTi feri edo. didebulebis colebi sanaxavad modiodnen, gars Semousxdebodnen
da marCielobdnen, neta ra Wirso? zogma zafra Tqva, zogma _ grZneulTagan moCxi-
buloba. rac ki qveyanaze kargi eqimi da varskvlavTmricxveli iyo, Tavze daaxvies. ve-
ravin veraferi gaugo. visi ki TavisTvis ityoda:
_ me gulSi cecxli imitom mikidia, rom ramini kvesia da me abedi var. Cemi wamali
sxva araferia, Tu ara sikvdili. raminma sxva qali Seiyvara da me cocxali rogorRa
unda viyoo?!
Semdeg Tavisi mwignobari miSqini daibara (romelmac maTi saidumlo Tavidanve ico-
da) da uTxra:
_ ginaxavs, miSqin, an gagigonia raminiviT gamwiravi Seyvarebuli? frCxilze Tmis
amosvlas davijerebdi, magram misgan aseT Ralats ki _ ara. welSi gamtexa raminma. gana
357
SeiZleba, kacma kacs amaze uaresi uqnas: jer wavida, me gamwira, coli SeirTo da am
saqmis samaxaroblo werili momwera?! Semdeg ZiZa rom gavugzavne, quSad daxvda, agina
da Sin rom ar SeupatiJebia, ise gzidan gamomibruna, TiTqos manamde igi arc cnobodes
da Cems sabralo ZiZas mis gamo Tavs aTasi Wiri da faTeraki ar gadaxdomodes. miSqin,
Sen frTxili da sityvamimxvdari kaci xar. ramins werili mimiwere! Tu Seni keTili
eniT mas ukan damibruneb, sikvdilamdis Seni msaxuri da mxevali viqnebio.
cis Svidive sfero qaRaldad rom mqondes, yvela varskvlavi rom mwerlad myav-
des, Ramis haeri melani iyos da qviSaze mravali asoebi gamovsaxo, Senma mzeman, Cems
Sendami survilis naxevarsac ver gadmogcem.
Sengan moSorebuls Zili aRara maqvs, ramin, da Tu dameZina, Tvalwin Seni saxe
midgas. Sen rom isariviT swori Cemi tani gaxsovs, igi sul Senze fiqrma moRuna. ise
var daleuli, rom mnaxvelebi Cems loginTan roca movlen, ver mpouloben da buzRu-
neben: Cveni avadmyofi aq ratom ar aris, sanadirod xom ar wasulao? aqamde Cemi kvne-
siT Tu xvdebodnen, rom kidev cocxali viyavi, axla kvnesac aRar SemiZlia. erTi xeiri
ki maqvs Cemi agre yofnisagan: sikvdili rom movides da mTeli weliwadi meZebos lo-
358
ginSi, ver mnaxavs, agre var daleuli. Tumca Cemi mteri da mosisxle xar, rom mnaxo,
Segebralebi.
meubnebian: sneuli xar da mkurnali eZebeo! ra ician imaT, rom swored Cemi mkur-
nalisagan var sikvdilis piras misuli. da mainc, ramin, ara var mTlad imedgadawu-
ruli, ara mgonia, RmerTma Cemi elvare mze kidev ar maCvenos. am werils Tu waikiTxav
da mainc ar Segecodebi, marTla gulqva da daundobeli yofilxar.
egre metyvian: viso, nu kvnesi! erTi gautaneli sayvarlis gamo ase ratom iklav
Tavs! kacs Seyvarebuls ara daaviwyebs ra axali Seyvarebulis gaCenis garda, Sen kidev
raminze ukeTesi Seyvarebulebi ar dageleviano! vinc amas meubneba, man ar icis, rom
vardiswyali rac ginda wminda iyos, wyurvils wyaros wyali ufro klavs. Sens nac-
vlad guli vis mivce, ramin, roca igi mTlianad Sen gaqvs waRebuli da me misgan na-
wilic ar damrCenia?! am qveyanaze kacma SeiZleba yvelafris magieri iSovos, magram su-
li Tu waarTves, suls ra unda Seunacvlos? Sen ki Cemi suli xar. rac Sen gageyare,
mas aqeT piri ar damibania da tanisamosi ar gamomicvlia, _ Seni surneleba rom aqvs
SemorCenili, ar minda, is davkargo. Cemi guli funduksa* hgavs, Sig Seni siyvarulis
qaravani dgas da Tu man adgili ar dacala, sxva Sig viT daeteva! nu sulelob da Cems
sanacvlos sxvas nu eZeb, qveyanaze saSeno qali Cems garda aravinaa, da verc me vipovi
sadme Sens sanacvlos! ra vuyoT, rom Sen nebieri wiTeli vardi xar da me _ Seni si-
SoriT dazafruli yviTeli baia. baRSi xom sxvadasxva feris yvavilebi unda examebodes
erTmaneTs!
359
Seni siyvaruli Cems gulSi mudam xarobs. bzis xesa hgavs igi, zamTar da zafxul
rom mwvanea. dRe da Rame vtiri da amis meti araferi SemiZlia. gzaze vzivar da gam-
vlel-gamomvlelT Sens ambavs vekiTxebi. isini kidev buzRuniT meubnebian: ras kiTxu-
lob am raminis ambavs, xom xedav, rom ar gibrundeba eg Seni ramini, misi imedi gulidan
amoigdeo! magram me mainc gulSi Seni naxvis imeds vinaxav.
iyo dro, ramin, ase Tavgasuli da ampartavani ar iyavi da ase mware-mware sit-
yvebs ar ambobdi. ase miukarebelic ar maxsovxar. minaxavs, roca amoioxrebdi, Seni ox-
vra haers aSavebda. gaixsene, gana maSin me SenTvis iseTi viyavi, rogorc axla Sen Cem-
Tvisa xar? axla jamSid* mefeze ufro morWmulxar. ratom xar CemTvis naRveliviT
mware, roca sxvisTvis egre tkbili xar? axla Sen piri gazafxulsa gigavs da Rawvebze
wiTeli vardebi giyvavis, magram esec gaxsovdes, Semodgoma rom dadgeba, is Seni vardebi
daWknebian! nu mizam, ramin, iseT rames, rac me SenTvis ar miqnia da verc vizamdi, rad-
gan me SensaviT gamwiravi da daundobeli guli ara maqvs! mzesaviT maRali rom iyo, sa-
Ramos mainc Caesvenebi. me siyvaruls vaRviveb, Sen _ mtrobas; me cecxls vaZliereb, Sen
ki am cecxlze wyals asxam. araSs* imitom aqeben, rom isari saridan maravSi mouwvde-
nia. Sen gorabidan maravSi waramara isvri Sxamian isrebs da me zed gulze masob. gmi-
robis saxeli araSs ki ara, Sen gekuTvnis, _ Sen asi ejiT* ufro Sors isvri isars.
mikvirs, aseT dReSi gyavar da mainc rom ver gelevi! albaT an rkina var, anda _
qva, Torem imis gaZleba, rasac me vuZleb, rogor SeiZleba! meubnebian: `nu tiri, Torem
amdeni tirilisagan, xom xedav, ras daemsgavseo! maT aviwydebaT, rom nayofs wvima amrav-
lebs, egebis Cem cremlebs is Sedegi hqondes, rom Cemi Seyvarebuli moiyvanos.
360
amdens da nurc Sen ityueb Tavs! siyvarulis xe Tu mokveTe, gulTa SeerTebiT igi isev
daamyen! _ xom ici, namyeni ukeTes nayofs isxams.
he ficis gamtexo da matyuarav! Seni siavisagan iseTi Wiri maqvs gadaxdili, rom
aTasjer sikvdili minatria. rac Sen CemTvis avi giqnia, samagieros RmerTi gadagixdis!
magram egec icode, ramin, rom marto CemTvis ar giqnia Sen cudi, Seni TavisTvis ufro
migiyenebia vneba, radgan Tavi mTeli qveynis saarakod giqcevia.
Senze ase daweren: fici gatexa, Zveli moyvare gawira da axali mteri daimoyvrao.
ase rom zurgi gvaqcie, sad ipovni CemsaviT guliT moyvarul satrfos, mSobeliviT
lmobier moabads, xorasaniviT saamur qveyanas da maraviviT didebul qalaqs? moabads
361
mxolod saxeli hqonda xelmwifisa, Torem sinamdvileSi Sen iyavi qveynis patroni. misi
saganZuri me mebara da rac masSi inaxeboda, yvelaferi Sen gekuTvnoda. saukeTeso cxe-
nebs aravin gikavebda, avazebi, qorebi da ZaRlebi Seni iyo. yvelafer amas xeli hkari.
vin qna gonierma, rac Sen Caidine? erTi vardi arCie mTels walkots!
adinam werili aiRo da gzas gaudga. or kviraSi maravidan gorabSi Cavida. visi ti-
roda: netav, Tu waikiTxavs Cems werils ramini? netav, gaigebs, ra cecxli minTia
gulSi? netav, Sevebralebi da pasuxs maRirsebs? imeds momcems da guls damiamebs? ra
vqna, Seyvarebuls amaze meti ra daemarTeba, rom dRe da Rame werilis molodinSi iyo-
so!
raminma erT xans gulisTan, Tavis colTan, rom dahyo, masTan cxovreba moswyinda,
raminis siyvaruli xarb kacs hgavda. sanamdis fxizeli iyo, satrfo undoda, rom daT-
vra, misi survili aRar hqonda.
erT dRes gazafxulis pirze velad gavida. buneba ayvavebuli iyo. erTma kacma iis
kona moarTva. raminma iis kona rom dainaxa, is dRe moagonda, visis rom Sehfica, Seni
siyvaruli yovelTvis meqneba da arasodes giRalatebo. xom gaxsovT, visma mas iis kona
rom misca da uTxra: sadac axalSemosul ias dainaxav, es fici moigone, ase lurji da
TavCamogdebuli iyavi, Tu Cemi fici gatexoo! ramins es fici rom moagonda, sawuTro
daubnelda. Tvalebi cremlebiT aevso da TavSi xeli irtya, es ra miqniao!
visis siyvarulma isev mouara. mze Rrublidan rom gamova, ufro ikbineba. gzas ga-
dauxvia, cxenidan Camoxda da xmamaRla tirili daiwyo:
_ es ra qeni, gulo? gorabs Camodi da fici gatexe. coli SeirTe da visi gaswi-
re. vnanob, rom mogismine da Cemi sadave xelSi mogeci, ra vqna, Cemi sulis wamRebisagan
Sendoba rogor viTxovoo?
am dReSi rom iyo, misi simamri rafedi wamoewia. yuri miugdo da radgan ramini
xmamaRla moTqvamda, yvelaferi moismina. raminTan mivida da uTxra:
_ cxenosanTa gvirgvino, mgloviaresaviT gamoiyurebi. ra gaqvs satirali? Tavad
xom yvelasaTvis sanatreli ymawvili xar, Zmac iseTi didi xelmwife gyavs, rogoric
Sahi moabadia. meti ra ginda! umizezod nu uCivi beds! _ usamarTlo wuwuni RmerTs
wyinso.
raminma simamrs ase upasuxa:
_ Cemi Wiri ar ici da imitom meubnebi ase. gorabi Seni qalaqi da samSobloa, ir-
gvliv naTesavi da axlobeli gaxvevia. CemsaviT yaribad* ki ara xar aq. Seni sul mSurs:
saidanme rom dabrundebi, coli, Svilebi da maxloblebi Semogegebebian xolme da xarT
jaWviviT erTmaneTze gadabmuli. me aq arc naTesavi myavs da arc moyvare. iyo ki dro,
eseni rom mec myavda da maTSi rom vxarobdi. ra saamo iyo misi nazoba, wyroma da ne-
bieroba! ra saamo iyo Cveni moqceva erTmaneTisadmi, zogjer lmobieroba, zogjer si-
quSe, zogjer wyroma da zogjer ymawviloba, zogjer sicili da zogjer tirili! Tur-
me ra tyuila vuCiodi beds masTan yofnis dros, ubeduri da sabralo var-meTqi, rom
vambobdi, ubeduri da sabralo axla varo!
rafedma, nadirobidan rom dabrunda, yvelaferi, rac naxa da moismina, Tavis
asuls, gulis, uambo:
_ ramini av sulsa hyavs Sepyrobili. Seni siyvaruli daagdo da kvlav visi gaixse-
na. rac gind pativi sce, mainc Sxamiani gvelia. man visis uRalata da Sen gierTguleb-
362
da?! xom icodi, ra kacic iyo, ratom gahyevi colad?! magram aseTi yofila, Svilo, Se-
ni bedi da awi fuWi saubari CvenTvis usargebloao.
am laparakSi ramini SemoeswroT. daRvremili iyo da dana pirs ar uxsnida. misi
coli guli win ujda. guli, rogorc yovelTvis, im dResac lamazi da momajadoebeli
iyo, piri savse mTvares ugavda. magram ramini mas yuradRebas arc aqcevda, axla mas visi
enatreboda da mis iqiT Tu rame arsebobda, arc axsovda. imaze fiqrobda, Tu visis ro-
gor da ra piriT Sexvdeboda. visis axla hgonia, me Cems colTan viSveb da is ki ar
icis, misi siyvarulisa gamo gulSi ra cecxli minTiao.
gorabidan saswrafod gaqceva gadawyvita da axla gulSi imaze fiqrobda, Tu ro-
gor moeba am saqmisTvis Tavi. sxva gza ar iyo, marto unda gaparuliyo ulaSqrod da
uamxanagod. magram marto siarulic saSiSi iqneboda, gzebi Tovls Seekra, wylebs fo-
nebi moeSalaT, manZili Sori iyo. Zneli da faTerakiani gza edo win, magram es gza ise
ar afiqrebda, rogorc visis wyroma. icoda, rom igi ar Seundobda. visis mzis msgavsi
pirisa da grdemliviT magari gulis meSiniao _ fiqrobda daRonebuli.
yvelgan Cemi ambavi ismis da yovel qveyanaSi me maxseneben. qalaqSi Cemze simRerebs
mRerian, velze mecxvareebi Cemi ambebis moyoliT iqceven Tavs, qalebi Cemi da visis Se-
saxeb Woraoben, kacebi bazarSi Cemze ybedoben da ymawvilebi SukebSi Cemze SeTxzul
simRerebs mRerian. me piri siberisken miqnia da siyvarulisgan kidev ver gavmZRarvar.
Cemi tolebi TavianT col-SvilSi xaroben da rac undaT, imas akeTeben, zogjer cxens
kazmaven, zogjer abjars isxamen, TamaSoben, nadiroben da erTobian. zogi mecnierebas
aris gamokidebuli. me ki arc aq gamixarebia Tavi da amdeni ficis gatexisaTvis sikeTes
verc sasufevelSi movelio.
ucbad wamodga da gareT gamovarda, cxens moaxta da, jabani kaci brZolis velidan
rom gamoipareba, ise gamoiqca gorabidan maravSi.
gzaze visis mwignobari adina Semoxvda. TiTqos visi enaxos, ise gauxarda ramins
adinas danaxva. mxiarulad moikiTxa. cxenebi miabes da mwvaneze Camosxdnen. adinam moax-
sena, Tu risTvis iyo wamosuli, visis werilebi miarTva da niSnad gamotanebuli ra-
minis satrfos perangi da Tavsaburavi win daudva. raminma rom visis niSnebi dainaxa,
guli wauvida. gonze rom movida, werilebi waikiTxa, werilebsa da perangs xan pirze
daidebda, xan _ mkerdze. isev dakarga goneba. azri rom moikrifa, visis sapasuxo we-
rili miuwera:
codvili var da SenTan Sexvedris meSinia. vai Tu is miyo, risi Rirsic var! Tum-
ca mtrobis eSmas pirvelma Sen uxme da Sen Semaguliane am SecodebisaTvis, neba Senia,
rac gwadia, is miyavi! me mxolod imas getyvi, rom rac mogSordi, TiTqos veSapis xa-
xaSi viyav momwyvdeuli, ise vgrZnobdi Tavs, amis mowmed gayviTlebuli Rawvebi meyofa
da moficrad _ cremliani Tvalebi. daviviwyoT warsuli da Tavidanve SeveguoT erTma-
neTs. Seni sixaruli uCemod ar iqneba da Cemi netareba uSenod ar gamova. Seni wamwa-
mebis isari da Cemi xmali erTad unda iyvnen da maSin mteri Cvenze ver gaixarebs. Seni
werili gzaze Semomxvda da mokle pasuxsac saCqarod giwer. werils mec ukan movyvebi.
adinam werili aiRo da saswrafod maravSi mobrunda. raminic mas mihyva, erTmaneTs
erTi dRis savaliT Soravdnen.
Tumca mijnuroba Wiria, ori netareba mainc axlavs: erTi, werilis mosvlis mo-
lodini da meore, SeyvarebulTan Sexvedra. visic ase iyo, yoveldRe moeloda adinas
mosvlas da raminis ambavs. adina Soridan rom dainaxa, ase gauxarda, TiTqos TviTon ra-
mini Camosuliyo. mociqulma yvelaferi wvrilad moaxsena da isic axara, sacaa TviTon
raminic gamoCndebao. visis is daemarTa, rac ramins mouvida, Seyvarebulis werils xan
pirze idebda, xan _ mkerdze, xanac kidev guli misdioda.
meore dRes abanoSi Sevida, moikazma, Tvalmargalitiani kaba Caicva da Tavze gvir-
gvini daidga. mTvare dabnelda misi siturfisagan. misi Tmis kululebi zangTa laSqari
363
iyo, misi tuCebi aTasi qalaqis sneulebs wamlad eyofoda. sayvarlis molodinis cec-
xlSi iwvoda da moTmineba dakarguli hqonda. banze idga da gzisaken iyureboda. mous-
venrobisagan erT adgilze ver Cerdeboda da ise xtunavda, rogorc marcvali cxel
kecze. SeRamda da ramini mainc ar Canda. dawva, magram ar daeZina, TiTqos leibad ekali
da birki geboda. mamlis yivilis Jams cotaTi miTvlima, magram maSinve yviriliT ze wa-
moiWra. ZiZa mivarda, ra mogividao?
_ ramini vnaxe sizmarSi. xeli momkida da miTxra: SenTan malulad movedi, mtre-
bisa meSinia, isini Sen Cemgan gicaven. moibrune Cemken guli, nuRar miwyrebi, Seneburad
vnebianad momexvie da Seni tuCebis kocniT ukvdavi gamxadeo.
raminma rom Soridan maravi dainaxa, guli auCqrolda. RmerTs madloba Seswira da
mSobliur qalaqs Soridan ase mimarTa:
_ tkbilo maravo! xelmwifeTa sajdomo, damwuxrebulTa gamamxiarulebelo, Rarib-
Ta gamamdidrebelo, mzis samyofo, mTvaris sadgomo da Cemi gamaxelebeli satrfos dar-
bazoo!
Tavis qveyanasaviT kacs sxva mxare ar eameba, pirveli siyvaruliviT guls araferi
efoneba.
ramini visis koSks miadga.
visis guSagi daeyenebina raminis momlodined. guSagma igi Soridan icno Tu ara, ma-
Sinve Zirs Camovida da ZiZas acnoba. ZiZam visis axara:
_ movida mudam sagonebeli Seni lamazi xelmwife. saSeno daria. gaixare! aqamdis
Rame sibneliT Sens Tmas hgavda, axla ki Seni piris msgavsad ganaTebulao!
visim ZiZas sTxova:
_ SahinSahs Zinavs, magram meSinia, vai Tu gvigrZnos da gamoiRviZos! RmerTs ga-
ficeb, Sedi da Zili Seukari, raTa didi xani ar gaeRviZoso!
ZiZam moabads ise Seuloca, qveyanac rom daqceuliyo, verafers gaigebda.
Semdeg visim kuSti saxe daiyena da sarkmelTan dajda. ramini rom dainaxa, guli
gaunaTda, magram ar SeimCnia, ramins arc miaqcia yuradReba da cxens uTxra:
_ spilosaviT Zliero merano! SviliviT miyvardi da givlidi, oqros bagaze abre-
Sumis avSariT myavdi dabmuli. ganebivrebdi. ratom wamixvedi da axori ratom damigde?
sxva axorebsa da bagas ratom daxarbdio?
raminma ra dainaxa, ujavrdebodnen, visis mudara dauwyo:
_ Cemi gulisa da gonebis wamRebo, ratom mimalav pirs? me Seni ramini var da Sen
visi xar, Cemi patroni. me igive var, romelic adre ginaxivar, Senc igive ara xar? am-
deni xnis ganmavlobaSi Senze fiqriT erTi dRe ar damisvenia da erTi Rame ar damiZinia.
Cven erTmaneTTan mociquli ar gvWirdeba. var damnaSave. alvis xes tirifi vamjobine da
patiosan Tvals qoTnis natexi varCie. patiebasa gTxov, moibrune Cemze guli, me cudi
vqeni, Sen kargiT gadamixade! codvili var da Cems saqciels vnanob. Tu Cems mudaras ar
Seismen, aqve Seni karebis win movkvdebi. marto me ar dammarTnia aseTi saqme. Seumcdari
vin ar yofila: berebi Secodaven xolme, filosofosebi Secdebian, mali cxeni waiqceva,
basri xmali dablagvdeba, mec faTerakad Sevcdi da Sendobasa gTxov, bolosdabolos
Seni stumari var, stumars yvela pativs scems da Senc karSi nu gamagdebo!
lomiviT ganrisxebulma visim upasuxa:
_ wadi, ramin, da Cemi imedi gulidan amoigde! viTom arc me micnob da arc odesme
maravi ginaxavs! erTxel momaRore da qveyanaze Tavi momWeri. axla kidev ginda, es Seni
364
avi saqcieli gaimeoro. magram ukve veRar momatyueb, iseTi fici gatexe. wadi da ege-
Tebi Sens colTan ilaparake! me Cems moyvarul qmars, Cems xelmwifes veRar vuorguleb.
SensaviT moRalate ki ar aris. axla, venacvale mas, smad zis da me melodeba. meSinia,
Zebna ar damiwyos da ar Sevawuxo. isic meyofa, rom Cemi siyrme Sens siyvarulSi cudad
wavaxdine da xelT qaris meti ara SemrCa ra. gabrundi ukan, aq tyuila mosulxar. Sua-
Rame gadasula, civi qari qris da ori mtkaveli Tovli Zevs; ar gacivde da ar mokvde;
RmerTma Sens colTan, gulisTan, Zili da wola gaamoso!
Tovda, rogorc SeeZlo. ramini am TovlSi gaunZrevlad idga, sveli tansacmeli
tanze ise Sehyinoda da gamagreboda, kacs rkinisa egoneboda.
visi sarkmels moscilda da tirili auvarda:
_ iseTi Tovli da yinvaa, rom karSi ki ara, Sin iToSeba kaci. Rrubelo, Seanele
Tova da Cemi ramini Seicodeo!
Semdeg isev mivida sarkmelTan da raminis cxens gauba saubari:
_ Sen me SviliviT miyvarxar. ar minda, aseT Tovlsa da wvimaSi iToSebode, magram
me nu memdurvi, avi amxanagi gyavs da misgan gWirs es ambavi. Seni bralia, ar icodi ga-
na, rom dasveneba da mgzavroba karg kacTan unda? wadi da axori* da sakvebi masTan Zeb-
ne, visTvisac me migitovebivaro!
Semdeg ramins mimarTa:
_ wadi, ramin, ukan gabrundi! rasac me Sen axla giSvrebi, imis sanacvloa, rac Sen
CemTvis gagikeTebia. radgan Zveli sayvareli ar gwyalobs, axal gulis swors ealerse.
Zveli drahkani* da Zvirfasi Tvalia, kargi romaa, Torem Seyvarebuli axali ufro
tkbilia.
dagaviwyda, werili rom momwere, maTrie da magine? CemTan Sens garda aravin wo-
lila, Sens garda me sxva siyvaruli ar miZebnia, Sen kidev ase gadamixadeo.
daRonebulma raminma upasuxa:
_ Seni ena da guli erTmaneTs ar emowmebian. me Tumca metad Segcode, Cemdami ase
mopyroba mainc ar gmarTebs! samoTxeSi myofma adamma Sescoda RmerTs da me rom Sem-
Sloda, ra gasakviria, mec xom misi tomi var?! Secodebas Sendobis garda sxva wamali
ara aqvs. meyo, rac damsaje. me Tovlsa da buqSi vdgavar da Sen kidev Sebraleba arc
gifiqria. guli qvisac rom mqondes, Sens siSores mainc ver gauZlebso.
visim miugo:
_ ramin, Sengan moyenebul Wrilobas Seni siyvaruli Cemi gulidan ise gauZevebia,
rom misgan kvalic ar darCenila. Senc ici, ramdeni WirisTvis gamiZlia Sens gadamkides.
Sen riTi gadamixade? rasac daTesav, imas moimki. sxva xom mamjobine? Sen mas Seeferebi
da igi Sen Segferis. waxvedi, orbiviT mZors miaZexi da axla ukan brundebi? gautane-
lo! cxeni gayide da nacvlad viri iyide, ra kargad ivaWre! me Sen irmis momnadirebeli
lomi megone, Sen Turme beri mela yofilxar, aTasi xrikiT kurdRlis Zlivs Sempyro-
beli. rad dadgi Rvinis Wiqa da xelT Zmris Tasi rad aiRe? is ar meyofoda, rom da-
magde, viRac gombio SeirTe da gasamasxrebeli werili gamomigzavne, es ar meyofoda-
meTqi, geubnebi, ZiZa rom ase Seuracxmiyavi da upatiod ukan gamomigde! me wminda wyaro
var, romelsac damewafe da wyurvili rom moikali, Sig miwa Caaqcie. axla isev mogwyu-
rebia da wyurvilis mosaklavad kvlav momadeqi.
raminma egre upasuxa:
_ Cinuro yvavilo, naTqvamia, wuTisofeli wisqvilis dolabiviT brunavso. RmerTs
ase dauwesebia: zogjer cxela, zogjer civa. Cvenc sawuTros Svilebi varT. survilis
xelSi guli uZluria, kaci sawadels rom eweva, maSinaTve gaZReba. mec kaci var da erT
saqmeze Jamma ar damayena. rom mivdiodi, megona, uvisobas moviTmendi. megobrebma Semago-
nes: Zvel siyvaruls axali mijnurobiT dajabnio. mec maTi rCeviT wavedi gorabSi*, To-
rem, Senc ici, Cemi Tvalis sinaTle Sen iyavi da xar. rogorc mwyurvali _ wyals, me
365
Seni piris niSans daveZebdi. am ZebnaSi rom viyavi, guli Semomxvda. guli vards niSnavs
da vifiqre, Tavisi sexniis msgavsad saTno iqneba-meTqi. amiT SahinSahs didad vasiamovne.
magram uSenoba me ar SemeZlo, davkari fexi da Senken gamoviqeci. Sena xar Cemi mteric
da moyvarec, _ avic Sengan damemarTeba da kargsac Sengan movelio.
visim, mtiralma, ramins ase upasuxa:
_ kargi, ramin, damijerebia Seni tyuilebi: Cemi piris niSans eZebdi da imitom
Seiyvare guli, uCemod Seni cxovreba tanjva iyo da sxvasTan imitom nebivrobdi. es
miTxari, is damamcirebeli werili ratom gamomigzavne? ZiZas aseTi Seuracxyofa rad
mimiyene da ZaRliviT ratom gamomigde? Sen wyali xar da me _ cecxli. wyali da cec-
xli erTad rogor moTavsdebiano!
raminma lmobierad dauwyo:
_ Senma wyromam ornair sikvdils gadamaxeda. ori Rame midgas: erTi sibnelisagan
da meore _ Seni risxvisagan. Cemma cxenma mainc ra dagiSava? CemTvis Tu sajdomi da sa-
gebeli genaneba, amisTvis mainc gamoimete cota bze da qrTili! viTom me arc micnob,
erTi vinme ucxo stumari var, stumars cxeni daubinave! da kacma rom Tqvas, Cvens So-
risac ra moxda aseTi? sisxli Cven ar gvmarTebs erTmaneTisa da Zveli mtrobac ara
gvaqvs. me arc iseTi var, rom Tovlma da sicivem SemaSinos. aqedan fexs ar movicvli.
Tu movkvdebi, SenTvis sikvdili ar mercxvineba. hoi, zamTris buqo, moumate yinvasa da
Tovas, raTa, rac SeZleba, Cqara aRmomxdes sulio!
visim upasuxa:
_ Seyvarebulis gamwiravo, Seni utvino TaviT gadaeyare am faTeraks. risTvis mo-
sulxar am qalaqSi? maravSi Sen saxli ara gaqvs da moyvrebi ara gyavs. tyuila nu dga-
xar am Tovlsa da yinvaSi. girCevnia, isev Sens cols, gulis, daubrunde! es darbazi Sa-
hi moabadisaa. igi stumarTmoyvare darbazi kia, magram stumrisaTvisaa aseTi da ara _
axlobelTa SemarcxvenelisaTvis. Sen moabadis sasaxleSi rogor Semogiyvano, roca sa-
dac dgaxar, iq dgomis Rirsic ara xar! Tovlio, ambob. saxlidan rom gamoxvedi, ar
icodi, rom zamTari iyo da Tovli da buqi iqneboda? roca nebierad iyavi da xarobdi,
maSin ar iyavi Cemi da axla Tovlsa da buqSi rom iToSebi, Cemi gaxdi?
gulgatexilma raminma moaxsena:
_ nametans nu mizam, sayvarelo, meyofa amdeni abuCad agdeba da lanZRva-gineba! me-
tis gaZleba aRar SemiZlia. amaze meti ra damemarTeba, rom meubnebi, sadac dgaxar, iq
dgomis Rirsic ara xaro! quCa gSurs Cems sadgomad? me mivdivar, es gadawyvetilia, mag-
ram ase dasawylebul kacs erTi sikeTe mainc miqeni, saxsovrad Seni Tmis erTi kululi
gamataneo!
visim upasuxa:
_ ramin, xom unda icode, rom Seni siyvaruli me veRar damaCoqebs da naRvels Saq-
ris sitkbo ar miecema. me imas vnanob, es vin myvarebia aqamde, Turme vis gamo vtirodi
da vis movelodi sixaruliT! me axla Senze aRarc metireba da aRarc mecineba. Caqra is
siyvarulis sanTeli. gavZexiT, batono, SenisTana Seyvarebulebisagan. Seni Soridan da-
naxvac ki guls mirevs. yvelaferi gamomecvala: Tvalebi, romlebiTac Sen giyurebdi da
yurebi, romlebiTac Sen gismendi. bednieri axla varo.
ramini mainc ar moeSva:
_ Sen Tavidan ki miSoreb da Sors merekebi, magram me mainc ver gelevi. vici, rom
gZulvar da mmtrob, magram me mainc ver geSvebi. metis Rirsi arca var: Sengan gineba
xams, Cemgan _ qeba, Sengan _ kuStoba, Cemgan _ lmobiereba, Sengan _ gawyroma, Cemgan _
Segueba da Zveleburi siyvaruli. Sengan wyevla kurTxevad mimaCnia da gineba _ mutrib-
Ta* saamo xmado.
visim upasuxa:
366
_ eniT erTs laparakob da gulSi sxva giZevs. gulSi Sxami gaqvs dagrovebuli da
enaze Saqari gayria. geyofa, ramin, rac ufro naklebs ilaparakeb, girCevnia; Senc suls
moiTqvam amdeni ybedobisagan da mec movisveneb Seni yurebisagan! Cemi cxovrebis naxevari
Sengan gabaxebulma da Sercxvenilma gavatare da axla minda, rac dReebi damrCenia, Rir-
seulad ganvvlo. meyo! rac kargi giqeni da gierTgule, sul manane. Senken rom guli
movibruno, gana Sen TviTon ar gagikvirdeba da ar ityvi: es vin yofila, SiSsa da Wirs
erTxel Zlivs gadaurCa da axla Tavisi siregvniT isev gaeba badeSio!
raminma uTxra:
_ nu gamwirav, visi! Seni guli da ena erTmaneTs ar emowmebian. mrisxavdes RmerTi,
Sen isev Zveleburad Zlier Tu ar giyvarde da ar gindodes, Sens gverdiT vijde! magram
esec Cemi bedia, rom gulis gareT aseT rameebs galaparakebs. me aq TovlSi viyinebi, Sen
ki yaryumis* bewvebSi CaTbunebuli zixar da mware-mware sityvebs isvri. Cemi sikvdili
omSi egebis, ficxel brZolaSi da ara _ aq. radgan ar gindivar, arc me gexvewebi. sanam
cocxali var, me Seyvarebuli ar dameleva, Sen ki iyavi aq Sens moabadTan. Sen da Seni
qmari RmerTma mSvidobiT gamyofoT! me ki wavedio.
visim miugo:
_ RmerTma gisminos da keTili gza mogceso!
visi sarkmels moSorda da guSagebs ubrZana:
_ frTxilad iyaviT, ar dageZinoT, cudi amindia da amaRam cixes raime ziani ar
mouvideso!
raminic mibrunda, im TovlSi Zlivs midioda da Tavis Tavs eubneboda: `araferia,
gulo, SeyvarebulT araiSviaTad mosdiT aseTi ram, isini xSirad aRmoCndebian damci-
rebul mdgomareobaSi. axla Wkua naswavli gaqvs da Tu gadarCi, siyvarulis badeSi
mets aRar gaebmebio~.
visis sinanuli
367
unda moelode sapasuxo winaaRmdegobas. Sen me msajulad damadeqi da aTas braldebas
miyeneb. magram erTs mec gkiTxav: CemTan ra augi naxe? gana me isev iseTi ara var, ro-
gorsac micnobdi? igiv piri micinis da igive Tval-warbi mamSvenebs, igive kbilebi mi-
kiafebs, igive kviparosiviT tani merweva. Cemganac Seni siyvarulis meti ra gaxsovs? nu
gamwirav!
raminma upasuxa:
_ yoveli RirsebiT Semkulo visi! rac qeni, vnaxe; rac Tqvi, movismine. gorabidan
maravamde Sens Sesaxvedrad am yiameT amindSi grZeli da Zneli gza gamoviare. axia Cemze,
rasac miSvrebi! vijeqi qohisTanSi* CemTvis nebieri da mxiaruli. guli yovelgvari sa-
dardeblisgan azati* mqonda. da yvelaferi es Cemi nebiT davagde. kargi qeni, rom sax-
lSi ar SemiSvi. me rom regveni ar vyofiliyavi, Seni Semosaxvewi ra mqonda! axla gauS-
vi xeli Cemi cxenis sadaves. me ki ar genazebi, marTla ayrili maqvs Senze guli. ki,
axlac vambob: yvela lamazze ulamazesi xar, Seni Tvalebi grZneulTa sabudaria, Seni
piri kacis gamamxiarulebelia, Seni Tma muSkis* jaWvebia, yovelTa mSvenierTa mSvenebis
Tavi da dasawyisi xar, Seni yureba samoTxis Wvretas jobia, magram mzec rom iyo, ar
minda, Seni Suqi minaTebdes!
vici, rom vinc tuCebSi gakocebs, arasodes mokvdeba, magram ar mindixar. xar uk-
vdavebis wyali, magram ara gsvam, Zalaa?
mWirs Tu ara mWirs, aTasi iseTi augi Semomyivle, rom erT misTanas Cemi mteric
ver metyoda. vinc weRan ase mTaTxavdi, axla Cemgan siyvaruls rogor iTxov? Tundac
mqonoda danaSauli Sens winaSe, imdeni patieba rom gTxove da gexvewe, ratom ar Semin-
de da ar Semibrale? jer rom imden xans am Tovlsa da buqSi maZagZage, mere ki Seu-
racxmyavi da gamomdevne. axla vici, vinca xar. mec ar vmalav, vinca var, aSkarad getyvi:
mteri var Seni. madloba RmerTs, Sengan iseTi saqcieli maCvena, rom Seni mijnurobi-
sagan mixsna! sanam cocxali var, sayvarlad Cemi pirmTvare coli, guli meyofao.
visim qviTiniT uTxra:
_ Cemo sixarulo, eqvsi Tvis ganmavlobaSi uSenod dagdebulma da Sengan moSore-
bulma Tu rame mouzomavi vTqvi, gana sakvirveli iyo? Seni siyvaruli malaparakebda.
rogorc megona, ise ar moxda. meti momivida. da Tu weRan gawyenine da gagaqcie, axla
Semomxede, rogor gebRauWebi! me Sengan ganSorebiT iseTi Wiri minaxavs, rom verafriT
ver Segelevi. Seni cxenis aRvirs xels ar gavuSveb, manamdis vitireb, sanamdis aqve ar
movkvdebi da amiT Senc ar Segarcxven. Tu Cems xvewnas moismen, sikvdilamde Seni nasyi-
di mxevali viqnebi! Tu es ase ar gavakeTe, roca mogindeba, maSin SegiZlia, ase momeqce,
neba xom Seniao!
raminma upasuxa:
_ sanamdis suli midgas, aravis aRar Seviyvareb, ar minda, Cemi Tavi ase Seurac-
xyofili vnaxo! madlobeli var RmerTis, rom dRes is momago, rac isedac saxvewari
mqonda, _ Seni Tavi ase quSad damaxvedra! mTvrali viyavi da gamovfxizldi. darCenil
dReebs mainc gavatareb tanjvisa da faTerakis gareSe. Senc girCev, ase moiqce! _ asi
weliwadi rom Seyvarebuli iyo, bolos misgan xelSi qaris meti aRaraferi dagrCebao.
visis raminis xeli eWira xelebSi da sicivisagan aZagZagebuli luRluRebda:
_ Sena xar Cemi sicocxlis mizezi, Cemi Tvalis sinaTle da gulis sixaruli. vi-
ci, gagajavre da kargi ar vqeni. me TviTon minania Cemi saqcieli. jer gamijavrebixar
da mere kbilebiT mklavebi damiWamia. nu gavixsenebT warsuls. mapatie! patieba Seyva-
rebulTa saqmea. TviT morWmuli* xelmwifeebic ki, Tu isini guliT arian Seyvarebuli,
patiebas ar Takiloben. Senc mimudare! Tu dabruneba ginda, gaficeb, dabrundi, Tu ara
da, sadac midixar, Tan wamitane! _ rac gind Zneli gza iyos, Sens siaxloes gansacde-
lisa da gaWirvebis atana CemTvis siamovneba iqneba. nuTu marTla waxval da me ase Se-
368
Wirvebuls am qar-buqSi damagdeb? marTla aseTi qvis guli gaqvs, rom amdeni xvewna-mu-
dara Senze ar Wriso?
gaTenebamde ase awames erTmaneTi. visim ramini mainc ver daakava. is da ZiZa ukan
dabrundnen imedgadawurulni, sicivisagan damzralni da mtiralni. visim gzaSi ZiZas
uTxra:
_ awi Tu me Seyvarebuli mnaxo, orive Tvali amomTxare! me Tu am dReSi movkvdebi,
miwaSi damarxvis Rirsic ar viqnebi. amaze meti ra unda damemarTos, rom Seyvarebulic
davkarge da sicocxlec. axla vici, rom Savi nivTi sxva ferad ar SeiRebebao.
visi rom wamovida, sicive ufro gaficxda da qar-buqi ise gaZlierda, spilos
waaqcevda. ramins tani ki eyineboda, magram gulSi cecxli enTo, _ Cemi gulis wamRe-
beli da sicocxlis momcemi arseba ase ratom gavimeteo! tirili auvarda, mobrunda,
visis daewia, mis winaSe muxlebze daeca da ase uTxra:
_ sulisdgmav, Cemi umecrebiT danaSauli gaviorkece da axla sircxvilisagan ar
vici, ra giTxra. mapatie! ise rogorc yovel suldgmuls jabni silamaziT, SendobiTac
ajobe yvelas da Seminde! Tu ar mapatieb, Tavs moviklav da miuxedavad imisa, rom am
qveyanaze SensaviT aravin ar miyvars, Senc ar gacocxleb! me Tu ar viqnebi, dae, arc Sen
iyo! lmobierebiT ferxT qveS damige, raTa Seni mona viyo da Sens brZanebas vasrulebde,
Tavs nu momakvlevineb da codvas nu daidebo!
amaze visim isev gasca pasuxi. raminmac Tavisi uTxra. da es saubari ise didxans
gagrZelda, rom maTi saqme sawuTrosac gaukvirda.
amasobaSi inaTa da orives SeeSinda, dagvinaxaveno! mtrobis eSmaksac mobezrda maT
mxrebze jdoma.
maSin ki mohkides xeli erTmaneTs da koSkze avidnen. darbazSi rom Sevidnen, ka-
rebi Caiketes da gaToSilni da amden xans urTierTs danatrebulni erTad dawvnen, zed
yaryumis* Tbili da fafuki bewvebi daiyares da erTmaneTs Caexutnen. ise iyvnen Cakone-
buli, rom kaci ifiqrebda, tani ori kia, magram etyoba, suli erTi udgaTo. erTmaneTs
ise mitmasnodnen, rom maT Soris bewvi ar gaeteoda...
erTi Tve ase gaatares. maTi ambavi kaciSvils ar gaugia. sixarulis, laRobis,
ymawvilobisa da xvevna-kocnisagan ar mousveniaT. rac aqamde gayriT gulebi daewylu-
lebinaT, axla kocnis malamoTi mouSuSes erTmaneTs.
Sah moabadma ar icoda raminis ambavi, arc ufiqria, rom misma Zmam Tavisi qveyana
daagdo, rom dRe da Rame aq mis colTan iwva da axla Tavis sayvarelTan erTad mas
dascinoda.
amasobaSi gazafxuli moaxlovda. raminma visis uTxra:
_ awi Cveni ase yofna ar ivargebs. sanam Cemi Camosvla ar gamJRavnebula, jobs,
moabadis winaSe gamovcxaddeo.
xerxi moigona: SuaRame cixidan Camovida da naxevari dRis savalze maravs daSor-
da. Semdeg, rom gaTenda, viTom mgzavrobiT daRlili da damtverili maravSi Semovida.
sasaxles rom moadga, moabads acnobes: ramini Camovidao! moabadma gaixara da Zma didi
siyvaruliT miiRo. raminma icrua:
_ maRalo xelmwifeo, Cemi qveyana mtrebisgan uvnebeli da ayvavebuli davtove.
Tqvens amdeni xnis unaxaobas ver gavuZeli da geaxeli. Tu nebas momcem, sam Tves Tqven-
Tan yofniT gavixareb da Semdeg kvlav ukan davbrundebio.
moabadma gaixara:
370
raminis gaxelmwifeba
371
raminis gaxelmwifebis ambavs moabads misi SiSiT sami dRe umalavdnen. meoTxe dRes
mainc gaigo mefem, rac sWirda. SeZrwunebulsa da aRborgebul moabads ver gadaewyvita,
ra eqna, Sebmoda ramins Tu garideboda. bolos mainc omi gadawyvita (ityvian, raminis
SeeSinda da brZolas Tavi aaridao), Tumca gamarjveba Zalian aeWvebda, icoda, rom xal-
xi ramins uWerda mxars da samefo ganZic mas hqonda xelSi Cagdebuli. erTi kviris
Semdeg jari ayara da gorganidan amolisken* aiRo gezi. amolSi rom Cavida, laSqari
daabanaka da TviTon im Rames gaTenebamde Rvino sva.
meore dilas moabadma darbazoba gamarTa. karavi tyis piras edga. ucbad tyidan di-
di taxi gamovarda: laSqarma devna dauwyo. Rori xan aqeT ecemoda, xan iqiT. moabadma
es rom dainaxa, cxenze Sejda, xelT mokle Subi aiRo da taxs gaekida. Subi esrola
da aacdina. axla Rori Semoubrunda mas, cxens eca da waaqcia. moabadi TavdaRma daeca,
wamoxtomas lamobda, magram aq Rorma daaswro, hkra eSvi mefes da gul-muceli gaufat-
ra. ase uazrod da ubralod daiRupa didi xelmwife.
ramins rom moabadis faTerakiani sikvdili acnobes, garegnulad bevri iwuxa, ti-
rili da Wirisufloba ikisra, magram gulSi RmerTs madloba Seswira, rom igi masTan
brZolaSi ar daRupula. mTavari mosaxdeni moxda, moabadi mkvdari iyo, raminis sawade-
li ki _ aRsrulebuli.
ramini iranis samefo taxtze dajda da pirmSvenieri visi gverdze dedoflad mois-
va.
372
nizami ganjeli
(g. 1203 w.)
wiaRsvlebi poemebidan
nu!
nu imsaxureb nurasdros
mefis jarsa da divanSi,*
guli mefisken nu giwevs,
cecxli nu giZevs TivaSi!
Tbilia mefis sasaxle,
mnaTobni misni naToben,
mainc gaxsovdes: mefis kars
ar gaekaro saTofed!
Sexede beCav farvanas _
es mcneba rom ar daicva,
sanTlis als gaeTamaSa,
daifufqa da daiwva.
mwdev, xedav? sunTqva gaWirda,
amdenma dardma damadno.
RvTis madlsa, cota damisxi,
saqme miqeni samadlo!
vin icis, iqneb damicxres
mag TeTri Rvinis badagiT
guli dardsa da varamSi
uRvTod nawvi da nadagi.
me gavloTdi
373
kamkama da dawurvili!
egeb Rvinom ufro mZlavrad
aaJReros Cemi Cangi,
guli dardiT gaTanguli
daviamo egeb hangiT.
gzaze jiqi Camisafrda,14
midarajebs risxviT mTvrali,
iqneb kvali avuqcio,
avuxvio iqneb Tvali!
dro iyo da mec vxarobdi,
gana lxini gaviyavi,
dro dadga da Sevicvale.
eh, ra var da ra viyavi!
eh, ra var da xval, vin icis,
iqneb janic gamecleba.
didxans veRar vibogineb,
didxans aRar gameZleba.
mwdev, damisxi, aaCqefe
lalisferi Rvinis Rado,
leqsis jado mainc SemrCes, _
vimRero da viRaRado!
374
Tu miwaSi wola gvelis
mwdev, modi!
375
is dro wavida, yrmasaviT
rom giqnevia maxvili.
Tumca welSi xar gaxrili,
mainc lomi xar Zlieri.
viT melam, melakudurad
ar Seicvalo ieri!
Turme ruseTSi binadrobs
erTi jilagis melia.
Tavs imkobs patarZaliviT,
kudabzika da Wrelia.
rodesac avi daria,
roca wvims, roca qaria,
sorodan aRar gamodis,
Tvals wkuravs, viTom mkvdaria.
moikunteba kuTxeSi,
sarCoze didad ar Civis,
xelebs da fexebs ilokavs,
es aris misi arCivi.
arCia, bewvis gulisTvis
Tvisive sisxli ewvnia.
tyavs vufrTxildebiT suyvela,
misi dardi ki bewvia.
is ki ar icis, sikvdili
mova da maxes daagebs
da sacodavi Tavs swored
im bewvis gamo waagebs,
radgan im sawyals bewvisTvis
aZleven Turme arCevans, _
sxvas miaqvs misi balani,
misgan ki bundRac ar rCeba.
aba, rad ginda, xaliCa
amaod qsovo da qargo,
Tu Sen ver gamoiyeneb
(Sroma rad unda dakargo!).
vinc unda iyos, icode,
mdidaria Tu glexia,
xarbia yvela pranWia
da kudabzika grexia.
nu cdilob, fardiT dafaro
eg Seni zadi da xinji! _
maxinji kaci sarkeSic
maxinjia da maxinji.
viciT Cven Seni oini,
xriksac xmarob da fandic gaqvs.
Cvenc gagvixsene, batono,
Cvenc gadmogvxede xandisxan!
romeli TeTri lali da
wiTeli broli Sena xar,
rom dRemde SenisTana ram
am qveynad bevrs ar enaxa!
nu gaiqcevi kacTagan,
Tu Sen kaci xar namdvili! _
376
am wuTisoflis gaTreva
ase ufroa advili.
oqros madanic rom iyo,
Senze Zviri Tqvan, axia! _
uqmi ganZi da qoneba
miwaSic bevri marxia.
masTan Tu axlos ver mixval
da jafac fuWad Cagiars,
gana sul erTi ar aris,
xurma aris Tu jagia?
Jami siyrmisa
377
darCena aRar ineba.
sibere maxlavs, ra gikvirs,
ormocdaaTi wlisa var.
gamovicvale, Zmobilo,
gana rac viyav, isa var!
amdeni tvirTis tarebiT
damZimda Cemi sxeuli;
gzebi viare cicabo,
gzebi _ viwro da xveuli.
ise davvardi, xelebiT
Rvinis jams veRar vexebi,
muxlebSi Rone ar momdevs,
ar mmorCileben fexebi.
damiZabuna sawuTrom,
damililava sxeuli,
vards vardisferi wamirTva,
feri damidva sneulis.
damTavrda Cemi mgzavroba,
gzad Sedga Cemi merani.
me vwevar, TavsasTumalTan
mizis sibere verani.
burTs veRar gavekidebi
fexmardi qaraSotiT da
davarda Cemi taiWi,
veRar damiZravs SoltiTac.
ver Caval sirajxanaSi,
klite davkarge lxinisa.
afsus, gabmulo qeifo,
drostarebav da Rvinis smav!
378
raa sawuTro?
ar Seiyvaro oqro!
379
is, vinc oqroebs inaxavs,
ver moisvenebs wamiTac,
fulebze viSiT suls dalevs,
saWmels uWmelis WamiT Wams.
bevri fuli da simdidre
bevri javri da Wiria.
cota qoneba ikmare! _
cota wuxili sWiria.
380
mxolod mamulSi
kargia mogzauroba,
miT ufro ucxo mxareSi,
Soreul gzebze yiali,
Soreul zRvebze TareSi.
moivli mraval qveyanas,
aTasgvar ambavs gaigeb,
sad ar gaaTev Rameebs
da nabads sad ar daigeb.
gaigeb, sad ra acviaT,
vis ra adaTi hqonia.
mravlis mnaxveli iqnebi
da es kargia, mgonia.
magram Tu Caukvirdebi,
simarTle gamovlindeba:
mamulSi, mxolod mamulSi
ewevi namdvil didebas.
381
isic yasidas moCxlarTavs
da mere rogor yasidas!
igav-arakebs roca wers,
mohyveba raRac arakebs
da Tu mis domxals ar aqeb,
Senze Zvirs ilaparakebs.
Sen Tu nizamis uyureb,
mas tvifri turfad utvifravs,
is ki raRacas gaCorknis
da mas gvawonebs utifrad.
kacs maimunic ki baZavs,
magram ra Wkua hqonia!
tbaSi Cayrili varskvlavi
sulels namdvili hgonia.
mzian dReebSi isini
ukan mogdeven landebad,
sanam Sen ivli (landi xom
arsad ar gaiblandeba).
gaqnili aris, gificavs:
swors giTxrob, gana Worebso!
Tvali ara aqvs, ver ityvi:
Tvals rogor gamisworebso!
qurdia, jer me gamqurdavs,
mere ki Cemgan wava da
TviTon damiwyebs gaqirdvas,
Tumc qurdT adaTi Tavad aqvs.
ras izam, qurdTa wesia:
rodesac qurdebs misdeven,
qurdi, qurdio! _ hyvirian,
mere qurdoben iseve.
TviTon mrcxvenia, mparavTa
qurdobas Tvals rom vapareb.
ase gamodis, mec qurdebs
vmfarvelob, xelebs vafareb.
magram ra gaemtyuneba
uvics, umecars, sacodavs!
modi, sabralov, waiRe,
arcodva aris arcodna!
imisi vainaCrobiT,
ra vqna, mec guli ameqna,
ar vyofiliyav mdidari,
ar momepara, ra meqna!
magram me ganZiT savse var,
gaZeZgili maqvs goneba,
raSi mWirdeba qurdoba,
rad minda sxvisi qoneba!
gankiTxva miyvars guluxvad,
malxens gankiTxva RaribTa.
gnebavT, aSkarad aiReT,
382
gnebavT, waiReT parviTac!
ganZis mTa midgas, gamidis
Tval-margalitis ruebi.
virTxebs ras SevuSindebi,
qurdebs ras Sevepuebi!
manamdis, sanam
ar daibriyvo aravin!
383
nizami arigebs Tavis vaJs
sityvaZvirobis sikeTe
384
Sengan qvebi momejaxa,
xom momeWra xalxSi Tavi
da saqveynod momejaya!
TiTberi var, magram oqros
zarniSi maqvs gareT yalbad.
gaxrwnili var, magram muSki*
napkuri maqvs, ici albaT.
angarebiT sneuli var,
masuldgmulebs avi vneba,
erTi vinme kudabzika,
erTi vinme Tavisneba.
garegnulad loms mZvinvares,
damamgvana Tumca zecam,
gana marTla lomi viyav! _
mxolod lomis tyavi mecva.
mters rom medgrad Sevutio,
xom ara var maTlac lomi.
isic meyo, Tavis TavTan
rom mixdeba cxare omi.
mqonda Sveba da siame,
dRes rom ase guliT minda,
da xelidan siWabuke
mercxaliviT gamifrinda.
Wabukuri suliT vneba,
ymawviluri guliT SfoTi _
Sors, rameTu is zmaneba
da zarxoSi aris loTis!
ocdaaT wels rom gadaxval,
rac ar unda Tvalad Cande,
bavSvur codvebs nu Caiden,
nu giWiravs Tavi mCated!
ormoc wlamde iSvebs kaci,
iSoveba kidev Sveba,
amis Semdeg ki, mSvidobiT,
frTebi mSvidad dageSveba.
ormocdaaTs Tu gaaRwev,
ai, Wiri maSin Tvale,
muxlebi rom giRalatebs
da dauwyeb Civils Tvalebs.
samoc wlisas raRa giTxra,
xolo aTiT Tu xar meti,
Seni bedi, davrdomilma
Tu ixmare kargad keti.
oTxmocsa da oTxmocdaaTs
Tu miaRwev, kedels Cxiri;
dajeqi da gamoscade,
Tuki dagrCa kidev Wiri!
xolo ass Tu miatane,
Segisrulda xani asad,
25. sparsuli poeziis Sedevrebi
385
maSin gijobs, sikvdils uxmo
da sicocxle misce fasad!
ginda erTi dRe icocxle,
ginda as wels gauZeli,
guli mainc am soflidan
ar gagyveba dauwveli!
radgan mainc unda mokvde,
minda, mogce rCeva erTi:
mxiaruli iyav mudam
da gaxsovdes mudam RmerTi!
Cven anTebul sanTels vgavarT,
lxinSi dardi gvecileba, _
Tvalebidan cremlebs vafrqvevT,
roca piriT gvecineba.
darigebas mogcem erTgvars,
magram igi unda axdes,
Tu ar ginda, gaRimebas
Sensas cremlis Rvari axldes:
Sen Tu bedma gagiRima, _
yuri ugde darigebas, _
nu gaurbi RaribTaTvis
mowyalebis darigebas!
Sexe, qveynis samsaxurSi
mzesac ki ar eZineba:
jer qveyana gaacina,
axla TviTon ecineba.
simarTlis fasi
386
iqneba, iyos qveynad rame
wamali misi!
rodesac uflis mociquli
Camova SenTan,
uambe, Tu ra simZimilSi
varT Svilis gamo!
Sengan rom wava, iqneb rame
Rone iZios
da miakvlios saSvels Cveni
gaWirvebiso!
meuRlis rCeva moewona
gonier mefes
da RvTis mociquls sasoebiT
lodini uwyo.
bolos, rodesac jibraili*
gamoecxada,
SesCivla, ase morWmuls* gulSi
Tu ra uWirda.
isic gafrinda da kvlav roca
mobrunda, amcno
kurTxeva. visgan? misgan
ca da miwa vinc Seqmna.
axara: ori ram yofila
wamali bavSvis.
orive erTad aris erTi
saSualeba.
aseTi aris es wamali:
Sen da meuRlem
Senma erTmaneTs sul simarTle
unda uTxraTo!
icodeT: Tqveni erTmaneTTan
gulaxdiloba
bavSvis momrCeni erTaderTi
wamaliao!
saswrafod ixmo solomonma
coli da amcno
RvTaebis rCeva angelozis
piriT naTqvami.
sixarulisgan cas ewia
sabralo deda:
`avSendi, RmerTo, gadamirCa
tanjvas Svilio!~
qmars miubrunda: gulaxdilad
ra unda giTxra,
Tqvi da, rac gulSi maqvs, arafers
dagimalavo!
maSin solomon brZenma Tavis
meuRles hkiTxa:
ehe mSveneba visic Tvalis
387
Cemis Svebaa!
Tu gagivlia, es miTxari,
odesme gulSi,
Cems garda vinme mamakacTan
woliliyavo?
miugo colma: RmerTma avi
gaSoros, mefev!
Sen CemTvis mzeze ufro naTob,
sicocxlev Cemo.
xar vnebiT savse, ver mogtacebs
Tvals kaciSvili
da mTeli qveynis saqaleTi
Cems beds Senatris.
buneba saTno gaqvs, mxurvale
alersi ici,
lxini samoTxes gigavs, Tavad
angelozs hgavxar;
morWmiT ganageb qveyanaze
cxads da dafaruls,
mucliT naSobi jer badali
Sen ar gyolia
da mainc Seni silamazis
da Seni vnebis,
Seni mZle nebis da didebis
miuxedavad,
vinme lamaz da eSxian yrmas
rom davinaxav,
ver davificav, masTan wola
ar minda-meTqi!
esma Tu ara gulaxdili
es aRsareba,
bavSvma dedisken gaiwoda
orive xeli
da daiyvira: gamimrTelda
xelebi, dedi,
aRar mWirdeba sxvisi xelis
daxmarebao!
roca feriis msgavsma qalma
Tavis angelozs
gamrTelebuli daunaxa
orive xeli,
meuRles uTxra: feriaT da
grZneulT ufalo,
siqvelis msgavsad sasurvelo,
sibrZnisebr qvelo,
bavSvis saSvelad Senc Tqvi axla
Seni saTqmeli;
xeli avuxsen me, Sen iqneb
fexi audga!
388
erT kiTxvas mogcem, Tu es kiTxva
ar dagamZimebs:
Sen, visac ganZiT daZeZgili
gaqvs sra-sasaxle,
miTxar, aTasSi erTxel mainc
guls Tu Segirxevs
sxvisi qoneba da Tu grCeba
masze Tvalio?
ase miugo cols xelmwifem
uflis moSiSma:
ganZi imdeni maqvs, kaciSvils
rom ar hqonia;
vrceli samefo, zRva qoneba,
mZime saunje
maqvs da vflob yovels cis TaRidan
miwis gulamde,
magram aseTi zRva simdidris
miuxedavad,
taxtze mjdoms vinme morCilad rom
miaxlovdeba,
farulad misi xelebisken
vapareb mzeras, _
ra mosakiTxi momitana
netavi-meTqi?!
ra moismina davrdomilma
yrmam es ambavi,
gaSala fexi da wamoxta
zeze TavisiT.
SesZaxa mamas: mamaCemo,
xedav, ra moxda? _
Senma simarTlis Tqmam me fexze
damayenao!
es ori wigni
389
rodesac zefirs...
RmerTo, ra dRea!
390
magram margalitis krTomac
ver sjobs kbilTa misTa kiafs
yvela Senobas...
nizamis am leqsiT aRtacebuli iyo goeTe.
391
leili da majnuni
(poema)
392
lamazi xeliT naweri
gavxsen SarvanSas* ustari*.
TxuTmeti pwkari iyo sul
(kiTxvas amboriT vuswari).
werilis sityva yoveli
yvavilis darad Wvioda.
TvaliT asoebs ki ara,
Zvirfas Tvlebs vWvretdi Wiotas.
mwerdnen: `nizami, monobis
sayuris jufTo mTavaro,
dunias gadawvdenilo
leqsis jadov da javaro!
dumili meti ar gmarTebs,
droa, Segvaswro ganTiads,
is gariJraJi gvaCveno,
gulze rom cecxlad ganTia;
gvasmine sityva Sens sulSi
qariSxaliviT nazavTi,
mogvxible leqsiT, gvaCvene
sityvis eSxi da lazaTi;
Sengan majnunze Tqmulebis
varT moimede moyolis,
Cven gviZRven masze Txzuleba,
viT margaliti oboli;
Segwevs Zali da ecade,
Cvens guls Svebisken ubiZgo,
leilis leqsi gvasmine
leilis msgavsad ubiwo!
ise dawere, aRmomxdes:
`leqsi ki ara, yandia,
amis mTqmels Tavze didebis
gvirgvini edgas, madlia!~
wigni patarZals amsgavse,
morTe mijnurTa gemoze,
arabuli da sparsuli
dibiT da farCiT Semose!
nu hgoneb, sityva ver vigrZnoT,
Tu igi gulis mZvrelia,
ver gavarCioT, beiTi*
axalia Tu Zvelia;
amaod daSvre, nu SiSob,
Rvawli gifasoT ar avad,
siZunwe Cven ar gvCvevia, _
Cven xom Turqebi ara varT!
didgvarovani vinc aris
da didebuli CvensaviT,
igi keTili sityvis da
Rirsebis aris mesavi~.
gavtydi, ver davxvdi uariT
393
nebas mefisgan momavals.
ra vqna, is aris xelmwife,
me yurmoWrili mona var...
ambavi dasawyisi
394
misic ismina mudara,
vaJi aCuqa iseTi,
gabadrul mTvares udara.
almasis msgavsad, _ amboben, _
afrqvevda irgvli Suqebso,
dRe abnelebda mzis sxivT da
Rame Suqs hfenda Sukebso.
ra daebada memkvidre,
mTvare ra gamoebadra,
myisve ganuxvna* karebi,
Tu sadme ganZi ebada.
vards rom furceli dacviva,
ise dacala xazina.
vinc mis zar-zeims Seeswro,
oqro da vercxli dazvina.
ra ori kviris Sesrulda
yrma da mTvarisebr gaivso,17
yaisi arqves. ismoda
irgvliv: `yaiso!~, `yaiso!~
bavSvi ra erTi wlis gaxda,
ukeTess raRas naxavdiT!
Cvili ki ara, suraTi
gaxldaT sul kalmiT naxati.
vardebi iiT moewna,18
rodesac gaxda Svidisa.
kaci ar iyo mnaxveli
misi mnaxvelis mSvidisa.
roca aTi wlis Seiqna,
qveyana alaparaka,
misi mSvenebis ambavi
xalxSi dahqondaT arakad.
unda genaxaT zeimi
gaxarebuli mSobelis!
bavSvi skolaSi gagzavna,
dautkba wuTisofeli.
marto ar iyo yaisi,
diliT skolisken mavali,
swavlis jafas da siZneles
masTan itanda mravali.
buTxuza biWebs, viTarca
walkotSi turfa feria,
ori Tu sami swavlis mte
gogmana gogoc eria.
maTSi ki erTi kudraWa
mainc nametur Wvioda.
yaisis tomis ar gaxldaT
is margaliti Wiota.
kopwia iyo saTuTad
da sasoebiT nazardi,
395
sul imas gamohyoloda
gvaris eSxi da lazaTi.
imgvarad mogixedavdaT,
TiTqos maxvili ewvada.
iqiT mixedviT kacs hklavda,
aqeT moxedviT _ glewavda.
Svelis Tvalebi dahqonda,
Tavadac iyo Sveli da
visac is mzeras esroda,
mxolod sikvdili Svelida.
almodebuli loyebi
arabul mTvares ugavda.
Turqs hgavda avazakobiT, _
gZarcvavda, mere gbugavda.
Rames ugavda zilfebi
da kandels _ feri Rawvisa.
yvavs moetaca CiraRi,
SiSi ar hqonda dawvisa.19
TafliviT tkbili tuCebi
Tumca ki hqonda pawia,
magram is visac aCvena,
veeba dardi awia.
Savi Tma Rames ugavda
da amis gamo saxelad
uxmobdnen am qals leilis20
gaCenils mnaxvelT msaxvrelad.
naxa Tu ara yaisma
leilis warbTa irao,
trfiali misi iyida
da guli misca giraod.
vaJs gogoc ahyva da myisve
dahyvnen sawadels vnebaTa.
guli siyvaruls miugdes,
rom umowyalod ebalTa.
vaJs misdioda goneba,
gogo rom Tvalebs nabavda,
guli wasvloda, sworia,
magram suls kidev Rafavda.
gogosac ymawvilisaken,
unda vTqvaT, Tvali gaeqca.
guli gaeca, magram jer
gulisTqma ki ar gaeca.
396
rogor SeuyvardaT leilisa da
majnuns erTmaneTi
397
yaiss majnuni Searqves
trfobisgan qceuls xelada.*
`majnuni~ Smag kacs gviqvia
eniTa arabuliTa.
Smags ki oRondac hgavda is,
siSlege ise uvlida.
maTze imdeni iybedes
(ar moeridnen Zraxvebsac),
is Slegi mTvares moswyvites
im SmagTan Seyris mzraxvelsa.22
roca leili mis majnuns
ase uwyalod mokveTes,
TvalTagan margalitebi
afrqvia mters da mokeTes.
iqiT majnunma leili
ra axlos veRar igula,
cremlis lanqeri auSva,
rac manam gulSi igula*.
zaTqiT da zariT aiklo
maTi Suka da bazari,
TvalebiT cremli dahqonda,
guliT _ vaeba sazari.
SoriT uxmobda leilis:
`amgvarad ratom mdageo!~
xalxi dasdevda. iZaxdnen:
`age majnuni, ageo!~
ar daixia majnunmac,
ra erTxel gahyva av Saras,
ar mouxeSa siSmagis
raSs miSvebuli avSara.
Tavi aiSva sigiJem
da ver moToka taiWi
(saTqmelad aris advili,
Torem aRviri daiWi!).
radgan megobars moswyvites,
daimegobra naRveli.
satrfo Sors hyavda, gaeyo
varami gulis mdaRveli.
gaiWreboda Sinidan,
iriJraJebda Tu ara,
uxamurma da SiSvelma
vels da udabnos uara.
RamiT gaswevda imisken,
visganac guli dawvoda.
imis karebTan eyuda,
imis SukaSi daZrwoda.
moTqmiT da zariT leilis
karavis kalTebs kocnida,
ramdenjer ukan moiqca,
398
imdenjer suli moscilda.
iqiT qariviT mihqroda,
ukan uSlida svlas sevda,
ar mohyveboda weli da
weliwads molaslasebda.
da gadaiqca majnuni
ZilgatexilTa sulTanad,
mtiralT spas sardlad daudga
kaci gayrili sulTanac.
baRdadel memusikeTa
sakravebs eqca alyad* da
bazarSi gamyivarT Soris
majnuns badali ar hyavda.23
naRarad gadaqceoda
yeli am kacTa naTesavs,
zars arisxebda imgvarad,
SeSurdeboda mnaTesac.
taxti wareRoT mefisTvis
da axla im taxts ar Tmobda.
viT kargi takimasxara,
idga da moclilT arTobda.
Tan ramdenime tyiuri
eSovna amxanagebad,
arc maTTvis iyo ucnobi
vnebis maxvilze ageba.
wamoasxamda im nadirT,
iriJraJebda Tu ara
da mis saxls irgvliv uvlida
(RmerTo, ramdenjer uara!).
amoiCema nejdis mTa
leilis tomis sauflo,
iq avidoda, iSenda
TavSi xels bedTan saubrod.
da hquxda irgvliv xma misi
cremlis gubeSi nalesi.
niavs atanda mudaras,
masTan waeRo alersi:
`ehe niavo, ismine
Cemi ui da vaebi,
wadi, leilis eaxel
da mis zilfebSi gaebi!~
399
majnunis mama leilis
saTxovnelad midis
amdeni miTqma-moTqmebiT
da Woraoba-qilikiT
leilis misadgomeli
majnuns mouWres biliki.
xidi Catexes, ra eqna,
darCa majnuni martoka,
yazalebs* ufro umata
da guli ufro atoka.
SemoeCvia nejdis mTas,
leilianTa sauflos,
mand saubrobda lodebTan,
bedTan rac hqonda saubro.
majnuns aseTi moqceva
naTesaobam gaugo.
Tav-pirSi xeli iSines:
`vai, sircxvilo, augo!~
mamas acnobes ambavi
da Svilis qceva uwunes.
aqeT ded-mama wrialebs,
iqiT moyvroba wuwunebs.
ra ar qnes naTesavebma,
mamam Svils ra ar urCia,
magram man yuric ar ugdo
(Seyvarebuli urCia).
kargi rodia, rodesac
kaci sxvis rCevas ar igebs,
magram vinc mijnurs arigebs,
saqmes amaod arigebs.
daRonda mama majnunis,
Tav-gza aebna sacodavs,
ra eqna, erTi Ze esva
da isic ase dawvoda.
daeTaTbira TvisianT.
biWi imaTac icodes
da rac icodnen, mouyvnen
(Zis gasaWiri icodes!
Svilis sigiJis ambavi
unda vuamboT mamaso!):
`mijnuri aris Seni Ze,
leilis yvarobs lamazso!~
mamas es esma Tu ara,
ifiqra: `WirSi vvardebi,
raime unda viRono,
ar damiWkneno vardebi!~
erTi sawadi ewada
da axla amas Cioda,
400
Tavis gvirgvinSi Caesva
is margaliti Wiota.24
Temis TavkacTac maSinve
kveri daukres qezebiT:
`qalis mSoblebTan wavideT,
maTken aviRoT gezebi!
raRas vucadoT, es SeTi
ufro rad davaSeToTo,
is margaliti oboli
am Cvens Zvirfas qvas SevrToTo!~25
roca aseTi TaTbiri
amerTa seids* moesma,
pirze Rimili gakokra,
gulze ekali moesra.
myisve Seudga Tadarigs,
samgzavrod moexazira,
Tan waritana isinic,
weRan rom esxa vazirad.
macne movida, leilis
jalabs ambavi axara,
fexze wamodga, vinc iyo
axlos, didi Tu patara.
gamoegebnen mosulebs
didis kdemiT da patiJiT,
ar daukliaT alersi,
yelamde Casves pativSi.
bolos (msmenia), maspinZelT
mimarTes vaJis mamaso:
`risTvis garjilxar, stumaro?
gkiTxavT, nu gviwyen amaso~.
mamam miugo: `es gaxlavs
Cemi natvra da survili,
rom mze da mTvare ar iyvnen
lega RrublebiT burvili.
Cemi wadili es aris,
ocnebis samans gasuli:
minda, Cems vaJze davwindo
Seni pirmTvare asuli.
udabnos xvatSi dasicxuls
Cems Svils uSreba xaxao
da Turme bedad Sens saxlSi
kamkama wyaro naxao.
Tqvenc xom mama xarT, gamigebT
Cems amisTana zraxvaso,
ar miwyenT aseT saqciels
da ar damiwyebT Zraxvaso.
`amqveynad vinme Tu cxovrobs
mefurad, erTi mec vcxovrob,
imasac vervin ver ityvis
26. sparsuli poeziis Sedevrebi
401
Cemze: es Cirqi ecxoo!
Cems ganZs veravin daiTvlis,
mamuls veravin moRobavs,
miquxs didebis saxeli,
mtrobac ZalmiZs da moyvrobac~.
mag Smagis mamas usmina
man mamam tanad Zewnisam,
bolos miugo: `fuWad gaqvs
imedi ase xvewnisa.
marto wadili ras gvizams,
Cven Tundac bevri vecadoT.
zecis nebaa, Cven vbWobT da
RmerTs ecineba zecado.
Ze Tqveni, vici, kargia,
wuns ver davudeb ieriT,
magram rad ginda, TviT uwyiT,
TaviskerZaa Zlieri.
Slusa da gadareul kacs, _
miugo, _ giJs da xelsao*
qaliSvils rogor gavatan,
mama Svils viT vkrav xelsao!
`jer moarCineT Ze Tqveni,
gonsa da Wkuas moageT
da CemTan mere mobrZandiT,
Cems saxls yovelTvis moagnebT!
xolo manamde ra giTxraT,
kacs damTxveuls da ugonos
Svili viT mivce? mama xarT,
mamis guls unda ugonoT!
nu, aseT saqmes nu masmenT
gulis SemZvrels da amazrzens,
modi, amaze gavCumdeT!~
Tqva da gaCumda amaze.
vaJianT es rom ismines,
guli maxviliT aeqnaT.
Sin unda moqceuliyvnen
(ara da, aba ra eqnaT!).
gamoibares majnuni,
saqmis siZnele auxsnes
(imaT egonaT, moZRvravdnen,
koconze navTi dausxes):
`viRac leilis trfiali
rad moginTia alado?
gana cota gvyavs qalwuli,
mas rom jobnides Tvalado?!
giSris zilfebi amSvenebT
da iagundis bageni,
raRa im gogos miakvdi,
ager am turfebs ageni!
402
Cvens mzeTunaxavT Sexede,
sanam sxvis lamazT naxavde,
gazafxuliviT gaTqvirulT,
qorfebs da kalmiT naxatebs.
gars gaxvevia mzeqalni,
Tvalebs ki sxvagan aceceb,
yuris ZirSi gvyavs sarZloni,
gadamTielebs ras eZeb!
modi, gvismine mudara,
gveyo, rac guli gvewama,
SeirTe erTi maTgani,
pirad mze, tanad lerwama!
man Segiyvaros, Segitkbos,
agavsos Tbili alersiT,
ise dagitkbes, viTarca
Saqari TaflSi nalesi~.
403
biWic giJiviT aulebs
mivardeboda Radod da
yvelgan leilis uxmobda,
yvelgan leilis xadoda.*
kargi da avi ra iyo,
amis garCeva ar hqonda.
kargs avad ixseniebda
da avi kargad gahqonda.
mas umReroda yazalebs*,
visganac Tvali enisla,
Soridan efereboda
mas, varskvlavs iemenisas.27
yovel leqss, yovel simReras,
is rom uSvebda zefirad,
yurs miupyrobdnen msmenelni
da warmoTqvamdnen zepirad.
ukvirdaT qceva aseTi,
yvela mis ambavs hyveboda.
ecodebodaT, cremlebi
nikapze enaskvebodaT.
adamis saxe dakarga
ymawvilma bediT ubadom.*
arc dagidevdaT is, naklze
kilos Tu gamoubamdiT.
wignidan amofxekili
sityvisebr gacamxdariyo,
cocxali iyo? ver getyviT,
arada mkvdaric ar iyo.
frinveli iyo devnili,
gadmogdebuli calad da
kelaptariviT lRveboda,
guls mduRareSi walavda.
bolos ki isic moqanca,
gvemam gul-gvams rom regvavda,
guda-nabadi aikra,
kacTagan gakideganda.
velad gaiWra da xelma
Rriali morTo: `uSenod
me ra vqna, Cemo sulisdgmav,
maswavle, Tavs viT vuSvelo?
saxli da kera davagde
da sofels ise gaveqec,
gzas ukan dasabrunebels
dRemde amaod daveZeb.
Tav-gza davkarge, davlaxe
oxvriT mTani da vakeni.
veRarc Cems saxlSi gavCerdi,
veRarc Sens sadgoms vageni.
ra vqeni, Tavad ar vici,
404
ra qva da koxi damesxa.
saxelis broli damemtvra,
sircxvilis SuSa damemsxvra.
damSlian soflis kavSirni,
ver damakaves nukvebiT,*
saimqveynio samgzavro
ukve damikravs bukebi.*
Turqi xar? ginda damTrguno?
isris samizned miwone?
ha, mkerdi gamogiswore,
modi, Sig gulSi miwone!
xom marTla mTvrali ggonivar?
diaxac mTvrali axla var;
xom marTla Slegi ggonivar?
diaxac Slegi gaxlavar!
neta armuri* metakos,
bedma bediTad* miavos,
Tan gamitanos bresaviT*,
bzesaviT gamaniavos;
mexis boZali dameces
da veraferma damicvas,
Tavs damaqcios cis TaRi,
saxli da kari damiwvas!
netavi kaci gamoCndes,
cecxli SeminTos da bolos
tanidan kvamli vaxrColo,
piridan suli vabolo!
veSapis pirSi Camagdos,
oRond xalxis ybas macilos,
Cemi Sercxvenis seiriT
qveyana aRar acinos!
visa gwamT RmerTi, makmareT,
rac gvari gamibaxia,
qajad vqceulvar, CamqoleT,
madlic aris da axia!
gamovijaye ojaxi,
lafSi Cavugde saxeli,
tolebs sircxvili vaWame,
vabaxe gaubaxeli.
momkaliT, vin xarT RvTis kaci,
mismineT, gnukevT*, valaliT:
es kacis mokvla ki ara,
saqme iqneba alali!
moyvasno Cemno, odesRac
lxinSi rom mxari mimSveneT,
miWirs da xeli momeciT,
Tu mSveliT, axla miSveleT!
Tqven, arc ki iciT romelTac
rogori madgas jafani,
405
mimiSviT, cremlis CqafaniT
vwyvito me Cemi Wapani!
me davikarge, nu meZebT,
nurmc damiSvrebiT amaod;
nu ityviT Cemze: es kaci
ram gadaria, ramao!
tyuili aris, ver mixsniT
Tqven Tqveni cdiT da garjiTac,
amaReT xeli, xom xedavT,
gaWirda CemTvis, gaWirda!
Cemi gaWriTac nu RelavT
(siT wamosuli sad avel!) _
daraxtulia taiWi,
unda mivuSva sadave.
magram Sen raki damsaje,
xeli* Sen gamo viwode,
Sen garda sxva ver damixsnis,
xeli Sen gamomiwode!
Sen Tu mklav, Senve macocxle,
damiSoSmine iara, _
Sen damiSaSre me guli,
Sen damTme, sxvebma ki ara.
Soridan mainc mikiTxe,
gamomigzavne alersi,
SarbaTad meqces egebis
samsala SxamSi nalesi!
erTi ki gamkvirvebia,
rad gadaudgnen adaT-wess:
giJi me var da nawnavTa
bawrebiT Sen rom gagbawres!
Sen, mSvids, qamandi rad ginda,
siSmage me ros matokebs;
modi da Slegi _ dalalis
Senis TokebiT gamToke!
rac gulma Cemma mikonka,
zilfebma Senma mixia,
me rasac kdemiT vketavdi,
man mimitova, mi, Ria.
Sens zilfTa kavebs ra vuTxra, _
imaT borkilSi vvardebi.
Cems iRbals Tvali daevso, _
me momxvdurs gavumklavdebi?!
rame miSvele, leili,
miWirs da Svela damWirda,
WaSi var gadavardnili,
amomiyvane am Widan!
an xeli gamomiwode,
rogorc aseT dros egebis,
an wixli mkari, _ fexebze
406
mainc gemTxvio egebis!
vinc mudam mSvidad icxovra
da Sveba vinc ar daiklo,
iman ra uwyis, gvemulTa
veba da vneba ra iyo.
cecxlis sificxe man icis
da lmoba* misTa keSanTa*,
vinc Radars waepotina
da xelis guli eSanTa.
407
landic ar ginda malando?!
bavSvs vgavar, ZilSi rom Cahyva
wyurvilis mokvlis survili,
sizmarSi wyali ipova,
wyals daewafa urvili,
magram wyurvili icxro da
mainc verafriT daicxro,
gamoeRviZa sacodavs
da TiTis wova daiwyo.
trfiali Seni aseTi
da vneba Cemi amxela,
aravin unda gagvigos,
aravisTan xams gamxela.
is dedis rZesTan Sevirge,
aris mware Tu amoa
da sanam vcocxlob, Tan damaqvs
da sulTan erTad amova~.
morCa Tu ara am moTqmas,
moceliliviT daeca.
vinc mis godebas Seeswro,
guli da suli daewva.
Sin dabruneba urCies
da bevri xvewna-ajebiT
daiyolies velebze
qenjnili ekal-jajebiT.
Tu siyvaruli ar aris
maradisobis ziari,
igi ra siyvarulia, _
Rlapebis Rlabuci aris!
srulqmnili trfoba igia,
is miviCnie namdvilad,
raic fexs erTxel mogidgams
da Zvras ver uzam advilad.
is ukvdavebas gimzadebs
da rac dro gava, izavTebs
da hgies* igi trfiali
ukuniT ukunisamde.
majnuni mitom idida,
rom is zidvida am sevdas,
vnebas aRviri aneba
da ase mitom aRzevda.
man gana didTa vebaTa*
kirTTa qveS Tavi daxara! _
trfobis saamo sioze
sulis baRnari axara.
dRes Tumca misi vardnari
am qveyanaze mwyralia,
vardiswylis surnels rom vynosavT,
es misi vardis wyalia.
408
xolo nizami rodesac
Tavis savardes kazmvida,
cvari isxura majnunis
vardiswylis aiazmidan.
409
da aha dadga nanatri
Tve igi meqis molocvis,
mileTis xalxiT gaivso
meqis quCa da folorci,
majnunis mamam samgzavrod
awyobas Tavi moaba,
maSinve jama aqlemze*
Svils gaumarTa moaba*
da sasoebiT aRsavse
ase miadga qaabas,
Semdeg ki modga da SvilTan
es saubari gaaba:
`Svilo, es saxli moclilTa
TavSesayreli rodia!
aq sulis Sveba rom undaT,
mxolod isini modian.
qaabis* rgolebs Caavle
rgolad moxrili xelebi,29
gulis daRebi egebis
man dagiyuCos cxelebi!
ufals SesTxove: amdeni
tanjvisTvis var-Tqo ubralo,
mixsen-Tqo, Svilo, mixsen-Tqo,
Semibrale-Tqo, ufalo!
RmerTo-Tqo, Seni wyalobis
gadamafare kalTa-Tqo,
meyo, rac Cemma siSmagem
fexqveS migdo da mbalTa-Tqo!
nu daumalav, uTxari,
siyvaruliT var xeli-Tqo.
vnebis koconSi Cavardnils
gamomiwode xeli-Tqo!~
siyvarulio! es sityva
majnuns uxsenes Tu ara,
jere atirda, mere ki
Rimilma gadaura.
kamara Sehkra gveliviT,
gvelnacemiviT wamoxta,
qaabis karebs aekra
da es vedreba aRmoxda:
`viT am karebis rgolia,
dRes me var ise moxrili,
Sen geajebi, ufalo,
me Sen win muxlebmoyrili.
trfobis monobis fasad vinc
vyidi sulsa da sicocxles,
yurT misi rgoli meyaros,
mxolod es minda, icode!
suyvela mirCevs: siyvaruls,
410
midi, gausxlti xeliTo,
Torem gagTelavs, icode,
cremliT gatirebs cxeliTo!
maT ar ician, trfobaa,
Zalis momcemi Tu aris,
jer sicocxleze unda vTqva,
mere trfialze uari.
dedis saSodan gamomyva
trfiali, rogorc javari.
is Tu ar momxvda, maSin xom
aRmomxda suli mTavari.
Sen gevedrebi, ufalo,
patrono nivTTa yovelTa,
aracxovelTa SemTxzvelo,
Semqmnelo yovlTa cxovelTa:
ismine Cemi vedreba,
vneba Semabi iseTi,
roca me aRar viqnebi,
mainc sufevdes is erTi!
Tumc siyvarulis sasmeliT
ase ugonod mTvrali var,
kvlav iseT sasmels mawafe,
goni wamarTvas malimal!
ukan damsdeven, mirCeven,
rom am siyvaruls vugano,
leilis trfoba dagRupavs
Cqara dabrundi ukano!
RmerTo, Sen Cemi ismine
aja* da ara imaTi:
rac Jami gava, miT ufro
leilis trfials mimate!
Tumc trfobam misma gamawlo
msgavsad misi Tmis bewviso,
mas bewvis odens nu awyen,
miyvars da guli mewviso!
misi monobis sayure
yurSi miyria Tviniers,
mainc nurafers marguneb
monobis misis Tvinier.
leilis Rvino Cems TasSi
ar damilio arodes,
ise miqeni, Cems niSnad
misi xateba kmarodes!
me momkal imis sanacvlod,
mismine, RmerTo, valali,
man Cemi sisxlic rom Sesvas,
alali iyos, alali!
leilis gamo vaebam
Tund sanTeliviT damRvenTos.
411
uamvaebod nu damsvam,
RmerTo, Tu ginda gaRmerTo!
gana amxela siyvaruls
davseba unda ukvalod?!
ufro mimadle, siyvaruls
ufro mimate, ufalo!~
412
vinc ra icoda, hyveboda
nasmens Tu nanaxs aTasxmad,
zogma simarTliT aTria,
zogmac tyuiliT daTarsa.
erTxel majnunis ambavi
leilis ase mdomisa,
leilis tomis Tavs amcno
kacma maTive tomisam:
`erTi ymawvili, batono,
amerianTa gvariso,
viT vTqva da Tavze lafs gasxams,
Wkuaze mwyralad ariso.
TavmoSvlepili dRe yovel
aq dgas da Sens qals uxmobso,
xan leqss ugalobs xmamaRla,
xan salams uZRvnis uxmoso.
xan Semouvlis Sori-Sor,
xan axlo-axlo gogavso,
xan wynarad mis fexT mtvers kocnis,
xan ki giJiviT rokavso.
rac Jami gadis, galobas
umatebs, ki ar uklebso,
leqsic kargi aqvs, xmac _ kargi,
rodi iqceva uwesod.
magram es aris, leilis
kvars misi aqrobs moTqmao.
xalxs sxva ra unda da misgan
gabaxda Cveni modgmao.
`axla Sen ici, Sens saqmes
Cven ver movuvliT uSenod.
Svili Senia, sakuTar
Svils Senve unda uSvelo!~
rodesac mamam leilis
im Slegis saqme gaigo,
xmali iSiSvla: `is kaci
am xmalze unda aigos!~
erT amerians es saqme
gaego rogorc aeSags,*
seidTan* ise gaiqca,
TiTqos dabmuli aeSvaT.
`frTxilad iyavi, batono,
ubado* ambis macne var!
isemc gwyalobdes ufali,
isemc xifaTi agcdeba!
leilianTa tomis Tavs,
TviT ici, rogor kicxvian,
wylis CanCqeriviT Cqaria,
cecxlis aliviT ficxia.
misi muqara Tqvenma Zem
413
arc ki icodes egebis!
sanam gviani ar aris,
Svela manamdis egebis.
ufskruls miadga majnuni
uZirosa da uganos,
me Cemi giTxar, Seni Ze
Sen moabrune ukano~
414
lukma pirisken gawvdili,
dRes ise daaRamebda,
ar ewvneoda nawili.
erTxelac erTma arabma,
viRac ibn* sadis tomelma,
viTarca bedis varskvlavma
kacTa sikeTis mdomelma,
gamoiara im mxares
da Sors, amomSral xaSurTan*
majnuni naxa ganrTxmuli
da Svelas misas daSurda.
mSvild-isris arsi cis msgavsad
arsad mieRo mis arssac,
locviT mSvilds hgavda moxrili,
xolo simarTliT _ isarsa.
kvnesa SemorCa maxloblad
mZime da gulis mzaravi,
landi dasdevda Tavisi,
sxva arsi arsiT aravin.
im kacma Tvalad saamo
majnuni naxa Tu ara,
axlos mivida, uZaxa,
aqeT da iqiT uara.
hkiTxa: `miTxari, ra giWirs,
gons modi, zeze adeqo!~
mainc verafers ver gaxda,
Tumca zed lamis gadego.
rom veraferi asmina,
Tavi aneba davrdomils
da iq gaiqca, sad misi
eguleboda gvar-tomi.
majnunis mamis sadgomi
sefekaravi iZia
da Seucxada: `es da es
udabno sad Zes, icia?
es da es klde rom Tavdeba
da rom iwyeba velio,
iq iklakneba sip qvaze
Seni Ze, rogorc gvelio.
dardiT araqaTgaclili
wevs da satkivars moTqvamso.
avi suliviT gaurbis
adamis tomis modgmaso.
`ra dagimalo, gansacdels
saqme Tavisi uqnia,
sul daubalTavs sabralo,
sul aso-aso uqnia~.
aseTi ambis mosmena
mamisTvis, iciT, rac aris,
415
myisve daagdo saxl-kari,
karvis kera da nacari.
udabnos kides daadga
RrialiT klde-Rris mlaxveli,
dauCxrekeli ar darCa
mRvime, qvabi Tu qvaxvreli.
bolos waawyda kldis Ziras
sawyalobelad davardnils,
sip qvaze Tavi miedo,
ver SeZlebiyo navardi.
leilis sagalobeli
leqsis hangebi gaeba,
Sig xan gulis dards aqsovda,
xan kidev _ sulis vaebas.
zluquni hqonda gabmuli
da Tvis beds imiT mohgavda,
xan misebr Zirs ecemoda,
xan misebr zeze rokavda.
imdeni esva svedavsils
samsala trfobis ucleli,
daviwyeboda yoveli
nivTi, axali Tu Zveli.
mama rom naxa majnunma
misken feTebiT mavali,
fexqveS landiviT ganerTxo,
Sendoba Txova mravali:
`sicocxlis Cemis gvirgvino
da sulis Cemis Svebao,
Seunde Sens Svils, romelic
ase usazmnod Svrebao!
ra dReSic gyavar, TviT mxedav,
sxvas nuras mkiTxav amaod.
amaRe xeli da msaxvrals
Cems beds mimandev, mamao!
rogor ar msurda, o, rogor
ar msurda, am Cems wamebas
Sen Seswrebodi da SenTan
es Cemi zruni* gameba!
SenTan pirSavad var; vici,
WirTa Cagagde alebSi,
an patieba viT gTxovo,
an viT Segxedo TvalebSi!
magram TviT ici, cud fexze
rogor davadeq av Saras.
ver movixeSe, verafriT
xelSi bed-iRblis avSara!~
416
majnunis mama Svils
arigebs
418
xsenebiT arc ki gaxsenebs!
mas gulSi vardi uyvavis,
visTvisac am dards gauZel,
Sen aq qvas urtyam Tavs misTvis,
imas ki gulad qva uZevs.
SenTan leilis ambavi
imitom moaqvT, icode,
jer qceviT ise gabaxde,
mere sircxviliT iwvode.
moyvrebi varTo, _ getyvian, _
gSveliTo, mtrebi ki ara.
wylulze gadeben lencofas,
gulze gixsnian iaras.
mismine, Svilo, adeqi
da xeli saqmes mohkide,
es gijobs, vinem qveyana
lanZRva-ginebiT mogidges!
rogor ggonia, spiloebs
Tav-kefas ratom ufxanen?
samSoblos naRvels uqroben
sul indoeTze mwuxareT.
suli xar Cemi, suli ki
gana gza-Sarad ideba.
wamomyev saxlSi, Sen Cemo
saxlov da avladidebav!
am miyruebul klde-RreSi
aba risi xar mnaxveli,
aq misi fasi ra pove,
rac iq dakarge saxeli?!
cicabo gzaze barbaceb,
xnarcvebi giCens iarebs,
ar gadiCexo qarafSi,
Svilo, Wkvianad iare!
rad gaviwydeba muqara
iqiT im qalis mamisac?
gons mosvla gmarTebs, Sen kidev
sulmTlad gagiJde lamis aq!
gzas xifaTians adgaxar,
gamoucdelo ymawvilo,
aqeT gamodi, royiod
xmali aravin gawvdinos!
tol-megobrebSi Cadeqi,
gaiTamaSe, gaerTe;
mtris simZimili aase,
moyvris wuxili aerTe!~
419
majnunis pasuxi
420
es saqme rogor gvardeba?
mumls sawyaloblad gaCenils
Tu spilos mZimed anagebs
erTi Zalaa, rom Trgunavs,
erTi gangeba ganagebs.
bedi yismaTad* miT Tqmula,
es Cveni aris, is _ maTi,
yismaTs viT ginda gausxlte,
roca Tan dagdevs yismaTi!
Cven rom arCevans gvaZlevdnen,
migviSvan Cven-Cvens nebaze,
vinetarebdiT, icocxle,
uars vityodiT vnebaze,
magram arCevans vin gvaZlevs,
vin gvekiTxeba, ra gvinda,
mitomac gvdagavs mdagveli,
rogorc odiTgan gvdagvida.
Sen tanjvas Cemsas maxseneb
da cecxlSi CemTa xalvaTa.
magram vin naxe sxva, qveynad
mSvidad cxovrobdes, xalvaTad?
ki ver vicini, vaiTu
vTqvaT da sicili gavbedo,
abedis msgavsad sicilis
tal-kvesiT damwvav, avbedo!
gaicineo! _ metyvian, _
pirze nu dagdis Zmario!
dardianobis niSani
daRrejiloba ario.
ra vqna, sicili ar ZalmiZs,
Tumca didi maqvs survili, _
als gamovafrqvev piridan,
cecxliT ise var urvili.
erTxel kakabma WriWina
igdo, sad iyo, sad ara,
nadavls niskarti daavlo
da erTxans ase atara.
kiskisi iwyo WriWinam,
Tumca niskartiT eWiraT:
_ Sen Tu ar miwyen, kakabo,
gulSi gamiCnda eWvi ram.
CemsaviT sicil-kiskisi,
veWvob, rom SeZlo Senao.
aseTi niWiT gamCenma
mxolod me damamSvenao!
braziT aenTo kakabi:
_ am Wia-Ruas daxeTo!
sicilisaTvis amqveynad
me gavCenilvar, Tavxedo.
421
piri daaRo, sicilis
niWebi gamoiCina.
WriWinac amas ucdida
da Tavs uSvela WriWinam.
asea, mamav, sicili
vinc qveyanaze amala,
xeliT wauva dideba,
didic rom axldes amala.
brZens uTqvams: unda erido
sul sicils uadgiloso,
sicilman uadgiloman
Wirs mosvla uadviloso!
sevda gsurs ukumiyaro,
lxins mirCev, enamaxvilob,
magram tanjvisTvis ganwiruls
Sen rogor ginda, malxino?
viris ambavi xom ici
(Cemi ra gasakviria!):
viri sanamdis fexze dgas,
tvirTs zidavs, ra qnas, viria.
erT tvirTs imisTvis moxsnian,
rom sxva ahkidon iseve
da roca fexebs gaWimavs,
is mxolod maSin isvenebs.
Seyvarebulebs sikvdilis
gana gvaSinebs maxvili.
netamc Semogvkran xmalio! _
Tavi misTvis gvaqvs waxrili.
ra Zalas ZaluZs daudges,
vin daakavos ZalaTi, _
mijnuri satrfos Tu eZebs,
ar icis saqmis Ralati.
me mTvarem piri mimrida,
mimiSva gulis sadaRad.
maS, raRad minda sicocxle,
mkvlelo, mkar xmali, sada xar!
trfialSi Tavis dadebis
gzaze vinc ukan daixevs,
axia, moklan, mis codvas
qedze aravin daixvevs!
asea Cemi ambavi,
Sen ki misinjav iarebs,
modi, me CemTvis damtove,
Sen ki Sens gzaze iare!~
majnunis mamas, rodesac
Svilis es sityva moesma,
zluquni morTo, miuxvda _
yvela imedi moesra.
aqeT is ijda da Svilis
422
win cremliT perangs altobda,
iqiT is egdo titveli,
Svebas sikvdilSi natrobda.
mainc xelT igdo Ze, visac
sigiJem xeli daria,
Sin waiyvana da biWi
tol-megobrebSi garia.
majnunic iyo, iTmenda,
Tumca moTmena eWira.
uWirda lxinis atana,
suli sul kbiliT eWira.
ori dRe mSvidad ki iyo,
magram es yofa rad gindaT? _
mis SemyureT da SemxedavT
guls codviT TvisiT dagvida.
bolos aiSva sabeli,
romliTac mamam daaba,
isev udabnos mimarTa,
isev godeba gaaba.
iq isev ise cxovrobda,
rogorc manade ecxovra.
cxovrobdao, vTqvi? cxovrebis
im yofas ara ecxo-ra.
meti da meti rodesac
sigiJe wamouvlida,
nejdSi garboda, leilis
midamos irgvliv uvlida,
daZrwoda nejdis kalTebze,
viT lomi fafarayrili.
qediT, saxiviT* moxriliT,
fexiT, borkilebgayriliT.
ise moTqvamda leqss, TiTqos
aRumarTavTo bukebi,*
satrfos uxmobda mdurvebiT,
sayvedurebiT, nukvebiT.*
moedo misi ambavi
mxares, modebuls isedac,
zogi ismenda mis leqsebs,
zogi kidevac iwerda.
423
saZiebels da sarCevsac,
mas _ mTiebiviT daxatuls,
rCeulTa Soris sarCev qals, _
leilis unda vewvioT,
mSvenier asuls arabTa,
edemis saros rom sjobda
da mTvares SuriT zaravda.
vinc iyo farCiT momrTveli
Zvirfasi farCiT momrTvelTa,
tkbileulebis momrTmevi
tkbileulebis momrTmevTa.
gulTa asTa da aTasTa
SanTebis daRiT mdaRveli,
bednierebis badagi,
ubedurebis naRveli.
SmagTa* mijnurTa borkili
da ocnebaTa Seneba.
is, TiTiT saCvenebeli
SenTa* da uSenT* mSveneba.
rodesac misi walkotis
siom saamod dabera,
yvavilis butko gaSala
da Rvinis ferad dafera,
welSi gasworda xe morCi
baRSi saTuTad namyofi,
tkbili da amod saWvreti
zed daimwifa nayofi.
Svebis walkotSi gafurCqvnils
piri gazafxuls ugavda,
kacs ise mouxedavda,
iqve cecxliviT bugavda.
iseTi jado mosdevda
imis iribad gaxedvas,
as saxelmwifos danTqavda
da cecxlis alSi gaxvevda.
ise SeeZlo Tvalebis
Cakvra mas, Tvalad gulkeTils,
TurqiviT gadaeTqera
arabeTi da TurqeTi.
tyve misi versad garboda,
bades gabmuli borgavda,
kacs jer TvalebiT iWerda,
mere zilfebiT borkavda.
da saocari es iyo,
Tavs rom nadirad irebda,
es nukris msgavsi arseba
sul lomebs inadirebda.
piri vardis pirs ugavda
da roca bages apobda,
424
iseTi tkbili xma hqonda,
Tafls swveTso, xalxi ambobda.
dalali aSiys uxmobda:
`modi, memTxvie, ha, meo!~
wamwami scrida: `mand ideq,
ar SegeSalos rameo!~
mSvenebiT misiT vardsa da
mTvares SeqmnodaT viSebi.
vardis win roqiT gaevlo,
mTvarisTvis eTqva qiSebi.
werweta tani saros xes
ugavda baRSi moRobils.
Tavze ityodiT, saroze
Semomjdarao xoxobi.
TiTqos gaebaT CurCuli
misTa moTaflul bageTo:
yandTan ra unda akeToT,
Cvenken moiwiT aqeTo!
misi tuCebis WinWilas
Suris saxmiliT nadagi,
muStris gareSe daegdo
TungSi Camtkbari badagi.
am qals nikapis fosoSi
jado Caedo imdeni,
Sig kacTa gulebs Rupavda
masTan zedized midenilT.
da kidev kargi, koWamde
nawnavT eyara bawrebi, _
WaSi CanTqmulni nawnavze
xelis wavlebas aswrebdnen.
ai, amdeni siavis
da faTerakis Camdeni
ver gaumklavda siyvaruls,
ver moaxerxa amdeni.
da rogorc modgamT trfialis
RadarSi damwvar-dagulebs,
mofardagulSi aRborgda
(karebi rkiniT dagules*).
aTasSi erTxel banze Tu
moaxerxebda gamosvlas,
lodinSi daaRamebda
im dResac uRimRamosac.
vin icis, iqneb gangebis
gadmomefinos madlio;
majnunma gamoiaros,
misi davlando landio!
is rom manaxos, iseTi
kaci vin unda vnaxoo,
viT vamcno, rogor vitanje,
425
viT davsva CemTan axloo!
icoda, visac uyvarda,
avi aravis uTavda,
amitom Cumad kvnesoda,
ijda saxlSi da kuTavda.
sanTels ugavda sicili,
tirilic sanTels ugavda, _
xalxs awonebda pirs, Torem
guls cecxlis alSi bugavda.
cremlebis CqeriT Cqar-CqariT
Rawvebis walkots recxavda,
rasac Sexeda, suyvelgan
majnunis saxe ecxada.
rac Tavis mijnurs moswyvites,
siSoris cecxliT iwvoda,
arc kvamli Canda da yavlic
am alvis arvin icoda.
Tan pirTan sarke mihqonda,
ukvirda: `sarkes vvorTqlavo!
maS, suli mdgmia, gavxedo,
egeb majnunic modgao!~
Tavisi Crdilis Tvinier
arvin SemorCa dardians,
kedlebs umxelda xvaSiads*
aWrili dilaadrian.
sakuTar CrdilTan imdeni
Cumad ivaglax-iaxa,
axlos veravin daudga,
moaxled vervin iaxla.
gulSi rom cecxli ebuda
da TvalSi _ wvima unebi,
yvelas feria egona
(wylisa da cecxlis bunebis).
Tumc TiTistaris triali
aris saferi diacTa,
xolo isari vaJkacTa
kaparWs* uxdeba diaxac,
daviwyeboda, davTarSi
diacT ra wesi eweraT,
orwvera TiTistaris wil
isari epyra erTwvera.
moTqmiT imdeni itira,
TvaliT imdeni awvima,
nawili wyali tbad dadga
da zRvas uwia nawilma.
misi daRebiT mdaRvelis
kaci ar iyo mnaxveli.
naRveli? magram mis naRvels
ras inaRvlebda naRveli!
426
oqros didroni rgolebi
yurze sayured ekida,
viT karis rgoli, isic kars
yurs miadebda, rekvida.
is, orTav TvalTa sinaTlis
da mTvaris Tvisis mZebneli,
Tvalebad iyo qceuli,
gzas gahyurebda mzebneli.
majnunis mxares mimaval
niavs, viT Calam-kalami,
wauwveboda da Txovda,
masTan waeRo salami.
nejdis mTebidan wamosuls
dauxvdeboda zena qars,
egebis sadme, vin icis,
misi majnuni enaxa.
sadac ar unda gaevlo,
sadac ar unda mjdariyo,
majnunis leqsebs mRerodnen
da yurTasmena ar iyo.
im leqsTa dazepireba
mainc rom arvis dazarda!
bavSvebic mis leqss mRerodnen
im dRes narbenni bazarTan.
vinc Cauvlida leilis
sadgomis bans da lafaros,
SeuZaxebda: majnuni
am leqss giZRvniso, lamparo!
gana im qalis Semyure
marto siturfiT iwvoda, _
leqsebsac Txzavda leili,
sibrZne leqsisa icoda.
mas, gauxvretel margalits,31
Zaledva, guli ewva da
leqsebis margalitebi
exvrita, rogorc ewada.
Tavad ubiwo qalwuli, _
unda merwmunoT uficod, _
leqsebs werda da ra leqsebs! _
qalwulebiviT ubiwos.
majnunis cecxlis pasuxad
(aravad* qroda Takarad),
tiroda, miwyiv sdioda
TvalTagan cremli ankara.
Tvis gulis pasuxs dawerda,
cremliT rom Rawvebs banvida
da gzad mimaval beduins
gadaugdebda banidan.
leqss aiRebda gamvleli
427
da iqve waikiTxavda,
miuxvdeboda leilis
leqsSi Caqsovil igavT da
trfialis eSxze mosuli
isic iwyebda rokvas da
majnunisaken miqroda, _
Sveba mihqonda moyvasTan.
aseTi wesiT mijnurTa
werili mihqond-mohqondaT,
erTi rom iqeT miqroda,
meore aqeT moqroda.
xalxma imdeni ismina
maTi hangi da saqcevi,
bavSvebic maT leqsT mRerodnen
lamis mutribad* naqcevi.
kargis Tqvi, Torem, icocxleT,
avis bevria mzraxveli.
kvlav miTqma-moTqma daiwyo,
kvlav gaibaxes saxeli!
tyuiliTa da marTaliT
isev aTries aTasiT,
RmerTo, rac cremli maT Rvares,
ra jami arwyavs, ra Tasi!
weliwads kidev gauZles
zogis Wors, zogis ocebas.*
ocnebiT Zlebdnen, egebis
agvisruldeso ocneba!
428
sul daunamavs cvars wuxel
buCqebis lorTqo morCebi.
ias im sigrZed gazrdoda
zilfebis nazi kavebi,
fexebSi eblandeboda
qarSi TavSeukavebi.
kunels welT, rogorc wesia,
qamari SemoeWira,
mtris dasaxvedrad mzad iyo, _
eklis isrebi eWira.
dumfaram, mzem rom umzira,
wyals fari maSin ufara,
Torem umzeod farebi
dafaruli aqvs dumfaras.
sumbulma gaxsna samuSke
da daafrqvia surneli.
vardi mklavs misken iwevda
moxvevis misis msurveli.
nargizi aWarxlebuli
xurvebaSeyrils mohgavda,
sizmars rom kaci wamohyves,
ijda da ise tokavda.
arRavans* ZarRvi gaxsnoda
(mzis moxvedroda Subebi)
da velze wiTlad Relavda
arRavnis sisxlis gubebi.
rac ucveTelam am dilas
vercxlis CanCqeri adina,
askilma tanze Seisxa
da ganibana advilad.
vardma kokridan jer frTxilad
da morcxvad gamoiWyita,
magram ra toli ver naxa,
iqve gaSiSvlda iCqiTad.
da sosans ena ki ara,
pirSi xanjali gaCroda,
suls Zlivs Rafavda sawyali,
wvalobda, vainaCrobda.
Semoseodnen yvavileTs
cisa da baris frTosnebi,
mgosnebs aq hyavdaT tolebi,
tolebs aq hyavdaT mgosnebi.
durajs Tavisi gul-RviZli
Samfurze mwvadad aego.
gvriti zed marils ayrida,
samiso saqme gaego.
qedani, RuRun-RuRuniT
Cinaris wverze aRmxdari,
gulismTuTqavad uxmobda
429
satrfos, gunebawamxdari.
bulbuls trfialiT daCagruls
Tavi totidan gaeyo,
amxela siyvarulisTvis
TviT ar icoda, ra eyo.
vardi, leilis magvarad
karavSi Tavs rom farvida,
leili unda vnaxoo! _
gamosuliyo karvidan.
zeimi iyo yvavilis,
Jami dga vardisfurclobis,
baRs rom ewvia leili
Svebis da lxinis ucnobi.
Tavad walkoti egonaT
irgvliv walkotiT moculi,
vardebis baRi iebis
wnuliT rom hqonda mownuli.
nel-nela, sveneb-svenebiT,
adgil da adgil vanebiT,
gogavda baRSi pirad mze
pirmTvare SimunvarebiT.
sefeqalebi, leilis
rom axldnen pirisfareSad,
Turqebi gaxldaT, arabeTs
Semoseulni TareSad.
tolebiT garemoculi,
magram tolebSi ubadlo
tans miarwevda... fu eSmaks,
Tvali ar eces ubado!*
nargizTan erTad walkotSi
Tasis aweva ewada,
titasTan miiCqaroda,
masTan Rvinis sma ecada.
zilfebis misis xveuli
undoda, ias enaxa,
raTa leilis mibaZviT
Tma daexvia xelaxla.
undoda, vardebs rogorme
exilaT misi loyebi,
iqneb mas damgvanebodnen
vardebi, misi moyvrebi!
hsurda, saroTa koromi
gzazed hqonoda saroni,*
iqneb roninSi rogorme
damgvanebodnen saroni!
tkbilsa da fSviads ewada,
wveoda yvavilT butkoebs,
egeb sitkbo da surneli
egrZnoT usurnel-utkboebs!
430
Tavisi yofniT mdeloze
yvavilis SeTxzva isurva, _
raa namdvili yvavili,
naxos walkotSi misulma!
masxrad undoda aegdo
tani werweta sarosi,
ucveTlis TeTri ferisTvis
piriT ecvala tarosi.
eh, es ise vTqvi, Torem is
am gunebaze ar iyo,
gaxalvaTeba undoda,
cremlebiT rom gamZRariyo.
Seyvarebuli bulbuli,
ewada, baRSi enaxa,
asjer naTxrobi varami,
misTvis moeTxro xelaxla.
undoda, Cumad Sehyroda
sioT vel-mindvriT mosulTa,
xom ar enaxaT majnuni?
leili xom ar mosurda?
Tu gagivliaT im mxares,
msgavsT Cinel mxatvarT naxatis
danakiskudis* koromebs
uTuod dainaxavdiT.
iq rom ivlidiT, ityodiT,
miwac sxva aris, TaRico,
awi sacaa edemis
unda gamoCndes baRico!
im sanaxebSi iseTi
kuTxe aravis enaxa.
hyvaoda iqauroba
baRad qceuli, venaxad.
aseTi baRCa-baRebi
naxa leilim Tu ara,
im gogonebTan gogmaniT,
im xeT alersiT uara.
gamosuliyo walkotSi
da Sig vardiviT tokavda,
masze ra giTxraT, Crdilic ki
misi vards roca mohgavda.
sadac mivida, zilfebiT
sio aqrola iseTi,
sosanma kvirti gakokra,
vardi atoka misreTis*.
im xvatSi, brolis xelebis
sabanad sadac gaswia,
bza aRmocenda da sarom
kenari tani arwia.
431
erTxans niSati* xelT igdes,
gulis galales alvebi.
da tkrcialebdnen qalebi
pirad mze, tanad alvebi.
leilim erTxans ixara,
gaerTo, ara uSavda,
mere im sevdam mokumSa
kvlav, guls rom dRemde quSravda.
daagdo Simunvarebi,
irgvliv rom mudam rkalavda,
rogorc xoxobma, samoTxis
saros Zirs moikalaTa;
ganze gamdgari xis Ziras
Cumad gvritiviT kuTavda.
masze godebda, viszedac
gminva arasdros uTavda:
`eha, misad var moqene,*
dRemde vyofilvar visado,
he, yrmao Cemo sworfero,
sakuTarov da misandov;
Sen, Cemo norCo alvis xev,
laRo da tanad kenaro,
gulze cecxlmokidebulo,
oxvriT ki susxis mdenaro!
ar moxval CemTan, aseTi
ar mogwons gana baRebi?
gamoCndi, damiSoSmine
guls moSiSine daRebi!
SemoveyaroT erTmaneTs
aSkarad, gana malviTo,
Sen Cemma sarom gaxaros,
me davtkbe Seni alviTo!
gana ar vici, ver moxval
CemTan, Tumc guli mogiwevs,
pasuxi mainc maRirse,
roca baraTebs mogiwer!~
morCa Tu ara leili
majnunTan aseT saubars,
uecrad gzidan viRacam
mis moTqmas mxari auba.
gzis piras viRac leqsis mte
da siyvarulis mona dga,
guldaTuTquli moTqvamda
majnunis mier monaTqvams:
`eha Sen, piris gamtexo,
gamcemo CvenTa zraxvaTa,
vinc erTxel mainc imedis
piri ar momec naxvadac!
majnuni ager agdia
432
sisxlis da cremlis gubeSi;
leili mSvidad xom sufevs,
xom ar sWirdeba nugeSi?
majnuni ager Rafavs suls
da guli boRmiT avsia;
leili lxins xom ar iklebs,
xelT xom badagis Tasi aqvs?
majnuni mkerdze qvas icems
da Tavi kedels uSina;
leilis rogor eZina,
rac inebivra guSinac?
majnuni imas valalebs,
Wiri rom Wirze daerTo;
leili axla viT ilxens,
dRes riTi unda, gaerTos?
majnuni cecxlSi Camdgara,
guls aWdevia daRebi;
leili baRSi xom iSvebs,
axlos xom akravs baRebi?
majnuni sityvas inaxavs,
icavs mijnuris xvaSiads;*
leilis visi cecxli swvavs
da vneba visze aSlia?
majnuni satrfos siSorem
bandis bawrebiT gaToka;
leili wynarad xom sufevs,
Tavs xom kargad grZnobs martoka?~
roca leilis majnunis
esma aseTi Razeli*,
qvebi daadno tiriliT
mduRare cremlSi nazeliT.
baRis yureSi miyuJuls
da iq motirals valaliT,
Soridan erTi moaxle
uWvretda guliT alali.
miuxvda igi, siSoris
mijnebiT gadamijnuli
isev axsovdaT majnuni,
tanjuli igi mijnuri.
viT margaliti sadafSi
dabrunda gareT gasuli, _
ukan moiqca leili,
amerianTa asuli.
im Simunvarma rac naxa,
imaze aRar iduma,
dedas acnoba: `leili
baRSi moTqvamda idumlad.
misi ambavi Tqvenc iciT
da rac sWirs, uwyiT uCvenod,
28. sparsuli poeziis Sedevrebi
433
deda Tqvena xarT, WirSi myof
Svils Tqvenve unda uSveloT!~
dedamac gulSi ifiqra,
gogos Tu vuSvi xelio,*
mas vnebis RviniT damiTrobs
is, siyvaruliT xelio.
da rom vurCio, dacxeri,
vnebis iyavi urCio,
iqneba sulac momikvdes.
sikvdili rogor vurCio!
uwyoda gulma dedisam,
saSveli arvin icoda.
ijda sabralo da Svilis
sacodaobiT iwvoda.
xolo leili, amerTa
sevdiT senili asuli,
gamoiketa, viT ganZi
cixe-galavniT daculi.
aSkarad rasac galobda,
imas moTqvamda Cumadac,
oxvras ki oxSivariviT
ufro da ufro umata.
guli daRebiT daguli
dahqonda savse naRveliT.
yofila qveynad mijnuri
vinme guldaudaRveli?
435
da Cvens sawadels gvawevso,
gadavixadoT qorwili
vqnaTo saqneli saweso.
maSin gadmogce is ganZi,
me rom saunjes vmaleo,
RmerTia Semwe, RvTis madliT
es dRec dadgeba maleo!~
roca ibn salams amgvarad
imedis nergi uxares,
cas sixaruliT ewia
(rad iqneboda mwuxare!).
leili mofardagulSi
ijda daguli dardebiT,
moTmenis fardas uxevda
sadgomis misis fardebi.
Sefardeboda mis saqmes
Cangis da nais* fardi* da
gamosuliyo kidevac
sircxvil-namusis fardidan.
leqsebs moTqvamda, Zaledva
gana xmis ise gakmenda.
roca is Razels* mReroda,
irgvliv sakmevels akmevda.
ikakveboda Tavisi
zilfTa kavebis magvarad,
bedma jer majnuns mohkveTa,
mere ki Zili wahgvara.
leili Tmas Tu emsgavsa
da zilfebr ikakveboda,
majnuni Tavis beds hgavda, _
klde-RreSi ikargeboda.
Sekedleboda euli
velTa binadarT areulT,
qurcikTa arves SerTvoda
gareul nadirT gareulT.
Seudgeboda qariviT
nejdis mTaTa da qarafTa.
qajiviT rboda, Tumc qaji
ar iyo igi arabTa.
damskdari fexiT rokavda,
gareT rboda Tu Sina dga,
mtversa da miwas xvetavda,
oxvrisgan ise qSinavda.
436
im mxares erTi yrma vinme
cxovrobda Svebas Cveuli,
brZolaSi rkinismkvneteli,
mejlisSi gamorCeuli.
mtrad rvalis mkerdis patroni
da moyvrad _ cvilis gulisa,
navfali gaxldaT saxeli
im alvis edems rgulisa.
is mxare srulad mas ymobda
da yrmobda yvela maTgani,
mtrad lomi iyo mZvinvare,
moyvrad _ saTuTi batkani.
erT dRes yrma igi nadirze
sinjavda Turme iaraRs,
bevri iara Tu cota,
im mxares gamoiara.
WiuxSi* nadirs eZebda
da kldis qvaxvrelebs Cxrekvida,
xan velze qarad miqroda,
xan qarafebze ekida.
iq Sexvda, visac klde-RreSi
qva guls isrisebr esmoda,
vinc kvnesiT ise kvnesoda,
yurT araferi esmoda,
vinc, mowyvetili moyvares
da mtris sawadels weuli,
daZrwoda ase gvemuli,
bedisgan ase wyeuli.
maSin navfalma ikiTxa:
`mamcneT, vin aris egao?~
`egao, _ hkadres, _ batono,
bedma uRmerTod jegao.
viRac qals hyvarobs da Turme
im qalis siyvaruliTo
ase gagiJda sabralo,
soflis lxinTagan univTo.
dRisiT Tu RamiT mas uxmobs
da leqsebs uZRvnis zepirad.
misgan mosuli zefiri
Tu daigula zefirad,
geSs icems misi zilfebis
ambrsa* da muSkSi* nazelso,
samagierod zena qars
satrfosTan atans Razelso*.
rodesac Rrublebs Sexedavs
leilis TemiT wamomdgars,
leqss uZRvnis samadlobelos
da xotbas misas warmoTqvams.
gamoivlian mgzavrebi
437
TavianT gzaze mavali,
mas rom am dReSi ixilavs,
misken mouqcevs mravali.
am xeli* kacis SemyureT
guli ewvebaT xelad da
zogi SeWamads miawvdis,
zogic _ saRvine xeladas.
xvalac imaze ikvnesebs,
razec dRes aris mkvnesari.
es aris misi nasibi*,
misi ambavic es aris~.
navfalma es rom ismina,
Tqva: `mas vuSvelo riTao?
me Tu kaci var, am kacis
WiriT xsna unda viTavo!
am sacodavi ymawvilis
Svela ixileT awio,
gadawyvetili maqvs, es yrma
Tavis sawadels vawio!~
myisve cxenidan Camoxda, _
mimoxvra vuqe alvaTa, _
dabanakeba ineba,
sufra gaSala xalvaTad.
moayvanina majnuni,
gverdSi ZmasaviT moisva,
cota saTqmeli rom iTqva,
cota Rvinoc rom moisva,
Seiyolia baasSi,
gaumaspinZlda TavaziT.
moTvinierda majnuni,
moSinaurda gavazi.
da es Slu kaci, romelic
yurs ar ugdebda aravis,
mxolod rom Tvisi gulisTqma
esmoda gulis mzaravi;
romelic ise moTqvamda,
kacs ar modgamda Tviniers,
purs ar gatexda romelic
satrfoze moTqmis Tvinier;
kaci, romelsac Sehyroda
trfobis iseTi senebi,
sxva araferi axsovda
garda leilis xsenebis;
Tu damijerebT, es kaci
ase xeldaxel da cxadad
nel-nela kidec damSvidda,
kidec dacxra da dawynarda.
da gunebaze rom modga
da roca Sehyva saubars,
438
kidec Wama da kidec sva
da navfals mxaric auba.
ratomac ara, navfali
kaci ar Canda unasi,
eSxSi Sevida majnuni,
Sairs ityoda, munasibs.
leqsis saTqmelad daeca,
rogorc ginaxavT qadagi.
leqsebs ambobda, _ doqidan
edineboda badagi.
navfalic galaRebaSi
Sveloda _ RmerTma uSvela! _
rac mas siSmagiT engria,
aman simSvidiT uSena.
uTxra: `sanTelze, romelic
dRemde ase Sors enToo,
Sen ar idardo, cviliviT
fuWad ar daiRvenToo!
rac weRan gulSi gavivle,
axlac unda vTqva kvlav iso:
im qals an xerxiT mogiyvan,
an ZaliT Cemis mklaviso!
sad unda gadamemalos
saiT wasuli sidano?
caSi CitiviT afrindes,
Cits Camoviyvan cidano;
miwaSi CaZvres, iq Cavsdev,
ze amoviyvan miwidan.
leili Seni colia,
miTqvams da SenTvis miwindavs.
sanam erTmaneTs ar Sevhyri
mis mTvares da Sens mzesao,
xmals ar Cavageb qarqaSSi,
daimaxsovre esao!~
majnunma es rom ismina,
cas sixaruliT ewia,
madloba uTxra mas, visgan
sicocxle unda ewvnia.
miugo: `vTqvaT da rac miTxar,
aris swori da ar mimtrob,
guli TafliviT damitkbe
da mec gimadli amitom;
magram es ici Tu ara,
mijnurs CemsaviT xelsao*
qals deda rogor gamatans,
RviZl Svils rogor hkravs xelsao?
sneuls da euls vin momcems
Svils arsneuls da areuls?
mTvaresTan Seyra, xom ici,
439
mizezs uxsenebs mTvareuls.21
bevrma miRona saRoni,
bevri ecada sacadels,
magram ver iqna, vera da
ver miaRwies sawadels.
sad ar iares! damwvari
TiTiviT viT ar miares,
mainc ver miSoSmineben
am Cems daSaSrul iarebs.
keTili xar da ki ginda,
saqme mikeTo keTili,
magram eg saqme kvimati
sxva kveTiT* aris kveTili.
Svelad modixar, sagules
guli ver giZlebs uarad,
magram Suagza damtoveb,
Svelad wamoxval Tu ara.
amaod cdilob, am nadirs
ver moixelTeb, amayo,
viT sxvebma xeli amaRes,
Senc unda xeli amaRo.
nu iqnas, RmerTma gisminos
Sen, am survilis gamomTqmels,
ficis gamtexi ar iyo,
sityvis patroni gamodge!
Tu SeiZeli imis qna,
rasac iqadni iadgrad,*
maSin xids zRvaze gaWedav
da cargvals kibes miadgam.
da Tu rac axla miTxari,
ise miqade, yasidad,
wadi da CemTvis damtove,
Cems dReT me TviTon gavzidav!~
navfalma misi cremlebi
rom naxa cxared daRvrili,
misda saSvelad bedaurs
aqeT uRira aRviri.
guli daudno ymawvilma,
romelic ase daendo,
piri gzad dado, saSvelad
Tavic undoda daedo.
fica iseTi safici,
misca piroba iseTi,
mowmed awvia ufali,
qveynis meufe is erTi.
mas Semdeg uflis mociquls33
uxmo pirobis dasturad,
RvTisa da xalxis winaSe
saTqmeli ase dawura:
440
`Senda saSvelad xmals vamSev,
unda wavide omado,
mglobiT verafers Tu ver viqm,
jiqad viqcevi, lomado!
ar daviZineb da ar vWam,
ar SegeSvebi wamiTac.
sanamdis Sen ar giSveli,
manam me Sveba ar minda!
magram Senc Segexvewebi,
ismine Cemi saxvewni:
isev nu gardixvewebi
amden xans isec naxvewi.
moeSvi am Sens sigiJes,
Sin dajeq, saxlSi iyavi,
or dRes Sin rogor ver gaZleb
vnebisgan gauriyavi!
Sen guli Seni daguli,
oRond igule sagules
da me gagixsni bedis kars,
Sens win rom ase dagules!~*
roca im Slegma iniSna
SarbaTis misis badagi,
Sesmas Seudga, _ gul-gvami
moviSuSoo nadagi.
Slum moiSala siSlege,
damSvidda, aRar SfoTavda.
sityvaze dadga pirmtkiced
(giJianoba moTavda?).
dahyva da navfals Tan gahyva,
sad misi sra da saxlia,
Rimili gamoigona, _
vardis kokobi gaxia.34
daucxra ficxi xanZari,
cecxlis dauZvra xalvaTac,
ibana, tanze Caicva,
iZina, gaixalvaTa.
Tavze moigdo amama*
da daimSvena Zalian,
navfalTan dajda, dautkba,
dahyva, daukra, dalia.
ori Tu sami Razeli*
SeTxza natifad nagebi,
satrfos Seuqo siturfe
isedac bevrjer naqebi.
usiyvarula navfalma
guliT morWmulma* ymawvilma,
Tvlebis da margalitebis
Tavze wvimebi awvima.
movla mouxda, navfalmac
441
Jami movlisa ixelTa.
gamomjobinda majnuni,
TvalebSi gamoixeda.
welSi gasworda alvis xe
wveriT miwaze nawebi,
arRavnisferad ecvala
zafranisferi* Rawvebi.
TiTqos wamodga ciskari
gaRimebulis piriTo.
mze icinoda, ityoda:
`vtirodiT, aRar vtiriTo!~
velze gabmuli ugono
isev moego gonebas,
ar sWirdeboda bawari,
giJis erTai qoneba.
Sin faCunobda es xeli*
gareT xetebas Cveuli,
WkvianTa Soris Wkviani,
rCeulTa Soris rCeuli.
navfalic masTan ilxenda
aRsavse bednierebiT,
ver gaZRa misi alersiT,
misi qebiT da ferebiT.
misi yurebis gareSe
yofna egona umizno,
umisod Sveba ar hqonda,
purs ar gatexda umisod.
ori Tu sami Tve ase
lxini mieca orTaves:
majnuns _ molxenas Seswrebuls,
navfals _ molxenis moTaves.
majnunis sayvedurebi
442
ra iqna Seni aRTqmuli
an fici Seni ra iqna?
gamisakuTre, miTxari:
badags Segasmev amoso!
axla ki, rasac dampirdi,
mgoni, TviTonac ar gaxsovs.
gamomityue layafiT
sabralod cremlis mdeneli,
moTmenis xelSi Camagde
me, kaci mouTmeneli.
megobrobis da moyvrobis
aki medeqi Tavdebad!
arc Seni saqme iwyeba,
arc molodini Tavdeba.
moTmena ukve davkarge
da WkuiT daval TxeliTa,
kaci ara xar? mixseni,
Torem wavsulvar xelidan!
Sen Tu umweos dahpirdi,
Segewevio namdvilad,
maS, mas pirs avad nu uSli,
zurgs nu Seaqcev advilad,
Torem orguli gamoxval
da gagiqreba Rirsebac!
erTguli sxvagvar irjeba
da sul sxva madliT ivseba.
fuWi sityvebiT oxeba
misi, vinc oxvriT iaxa,
Sen getyvi, kaco morWmulo,*
ar gekadreba diaxac!
Sen ar iyavi, Tavidan
sityva rom momec aseTi;
Sen ar iyavi, dasicxuls
viTomda wyals rom masmevdi?!
miSvele, Tu gsurs miSvelo,
mSvelelo, axla miSveli,
Torem aha, me _ SeSlili
da aha, veli SiSveli!
Tu momiyvane leili,
de, momiyvane, arada
Tavi ar minda cocxali
da ram mogklao, ara Tqva!~
443
maSinve zeze wamoxta,
xeli daavlo iaraRs,
leilis tomis sauflo
gzaze qariviT iara.
aTasi ficxi mxedari
rCeulTa Soris rCeuli,
viTa mimino moqnili,
cxenze cxovrebas Cveuli,
ficxlad mokriba lomgulma
da mterze risxvad iaxla,
maTma damxvdurma manamde
bevrma ivaglax-iaxa.
aha, gamoCnda sazRvari
leilis mamis tomisac.
kaci gagzavna navfalma
macned, mdomelman omisam.
imuqreboda Soridan:
`movedi, dagce Tavzari;
rogorc xanZari mogedo,
jari saomrad davZari.
gamomiyvaneT axlave
leili Tqveniv xeliTo,
Torem TviTonac ar vici,
guliT ras vizam xeliTo!
vinZlo gulisswors Tavisas
dResve gadavce igio,
maT col-qmris wesi daicvan,
me _ sityvis kacis rigio!~
adga navfalis Sikriki,
mZime saqmeze iara, _
mtrobis ambavi mihqonda,
moyvrobis fici ki ara.
SemouTvales: `Tavxedo,
es ra survili gqonia!
leili badri mTvarea,
xmiadi xom ar ggonia?
Ze xorcieli ver SeZlebs,
mTvares dauwyos potini,
fuWad momcdarxar, vinca xar,
fuWad mogiwevs lodinic.
rom imuqrebi Soridan,
axlos moxvide egebis!
maxviliT mosuls, maxuli
maxviliT SegegebebiT~.
Sikriki ukan moiqca,
Savi fiqrebi esia,
navfals pasuxi moarTva
(ra eqna, wesi wesia).
gaxelda gmiri navfali
444
Sikriks ubrZana: `wadio,
gaagebine, rogor var
ficxeli omis mwadio!
uTxari: gatyobT, ar micnobT
arc me da arc Cems xmalsa-Tqo,
arc Cemi hune ginaxavT,
amitom iRebT xmasa-Tqo!
zRvidan movardnil Walikons
CamoecaleT gzidan-Tqo,
Torem sul Tavze dagatexT,
rac Tqvenze risxva zida-Tqo!~
ra unda eqna im kacsac,
viT uTxres, ise moiqca.
mZime saqmeze wasuli
mZime pasuxiT moiqca.
maSin gacofda navfali,
moTmenam piri mirida,
gulSi xanZari daigzo,
cecxli iyara piridan,
gaxelebulma maSinve
maxvilze xeli itaca,
mtris rigebs ise ekveTa,
lomi mZvinvare viTarca.
magram damxvdurTa laSqari
momxvdomTan mTisebr Seikra.
yiJina dasces iseTi,
meored mosvla Seiqna.
aqeT isari wioda,
iqiT maxvili elavda,
kaci da cxeni mozvavda
da zRva brZolisa Relavda.
daemsxvraT Zvlebi, erTmaneTs
imdeni urtyes Subebi,
risxvis xanZari aCaRes,
sisxlis ayenes gubebi.
anazdad wamofrenili,
budeSi Cumad namali,
kacis sisxls dawafeboda
isris frinveli frTamali.
xmlebma ki maTi Tavebi,
visi xmac Zravda mTa-gorebs,
mosxletil tanebs mosxipes
da Zirs burTiviT agores.
ra codvis kiTxva Seiqna!
deda Svils veRar icnobda,
iseTi idga Rriali,
ca TiTiT yurebs icobda.
xmalsisxliani navfali,
kuSti da arpirmcinari,
445
ise ibrZoda, viTarca
spilo mTvrali da mZvinvare.
aqeT rom risxvas anTxevda,
kvlav iqiT zaTqiT miqroda,
ramden isarsac isroda,
imdeni suli mihqonda.
romel brZolaSic SeiWra
da mklavi amamacura,
sisxlis ruebi adina,
Sig mtris Tavebi acura.
dilidan Sebindebamde
ori laSqari ibrZoda,
codviT iwvoda qveyana,
ca Zrwoda, miwa iZroda.
saRamos, roca cargvalma
uxvad gaswia xarjebi,
dRis Sublze ambri afrqvia,35
Savi gaSala varjebi;
roca movarda qarTveli
zurgze Savi Tma dayrili
da viT Tmis wverebs kvecaven,
russ Tavi wasWra maxviliT,36
daexsnen erTurTs mebrZolni,
kargad SeRamda Tu ara,
zogs Tavi Zilma waarTva,
zogmac daWrilebs uara.
roca pirquSma veSapma
xviTos dauwyo TamaSi,37
visac sisxlis sma erCia
yofnas sircxvilis WamaSi,
wamodgnen fexze da sisxam
ficxeli omi iwades,
mZime Sebebi aRmarTes,
basri xanjlebi iwvades.
ver eteoda mindorze
jari leilis tomelTa,
gamosuliyo, momxvdurTan
Sebma ZaledvaT romelTac.
navfalis laSqars mtris jarma,
rom ar drkeboda guSinac,
gulmocemulma simravliT
isris wvimebi uSina.
navfalma mZime metoqe
velze ixila Tu ara,
Zalis imedis armqonem
mters xerxis gzebiT uara.
kaci gagzavna: `mcdaria,
vinc mxolod omis mdomia.
rac unda iyos, zavi jobs,
446
omi yovelTvis omia.
me mxolod erTi mwadia,
is Tqveni qali feria
mas SevrToT, misi trfobiT vinc
brZeni yrma xelis* feria.
ar ifiqroTo, _ uTvlida, _
majnunis saqmes vugano,
saqme Tu ganZze mivarda,
arc iq davixev ukano.
Senc Tu CemsaviT mogindes,
saqme rogorme mogvardes,
sxvagvarad gmarTebs moqceva
da sul sxva pasuxs mogvarTmev.
iseT pasuxsac nu mogvcem,
kacma yurebi daicos.
Tafls Tu ar gvasmev, Taflis wil
Zmars nu Segvasmev mainco!~
rodesac kaci navfalis
mtrisken wavida sazavod,
leilis mama daTanxmda, _
cuds aq verafers vsazravo.
ikmares mosisxleebma
sisxli uzomod daRvrili,
qiSpobis lagams moswies,
risxvas amosdes aRviri.
iq, sadac kaci kacs klavda
da mkvdrebSi cxeni ver vlida,
ZleviT mobrZanda zavi da
omi aota velidan.
447
es iyo Seni laSqroba,
rac me vnaxe da dRes iyo;
es iyo Seni SemarTva,
Seni gmiroba es iyo?!
mexmarebodi viTomda,
TiTqos Cems wamals ageni,
sinamdvileSi damRupe.
Tu xvdebi mainc, ra hqeni?
bevrjer gamwydara moyvrobis
Zafi, gamZle rom ggonia,
mxedrebis svliTac mefeebs
bevrjer yaimic hqoniaT.
keTili xar da sikeTis
fesvebi Sors gaqvs gadgmuli,
magram ar ZalgiZs, aRTqma Tqva
da aRasrulo aRTqmuli!~
navfalma mSvidad usmina
majnuns royiod moubars,
ar Sehyolia kamaTSi,
arc kilo ar gamoubams.
`ra unda meqna, momadga
razmi zRvasaviT nazavTi,
xerxi vixmare, gamiWra
da, rogorc iqna, davzavdiT.
Sen arxeinad iyavi,
brZola meqneba awio,
xmliT CemiT maTi qva gavWra,
imdeni jari vawvio!~
baRdadiT mokidebuli
vidre Tavdeba medina,
suyvelgan macne afrina,
qudze kacs misken edina.
448
damxvdurTa jaris sardali,
rasac navfalze amboben,
neta, Tuao marTali?
Tqvens mters, rac iman iq naxa,
imdeni Subi elavda, _
zRva momdgariyo usazRvro
da mis warmRvnelad Relavda.
imdeni buki* Rnaoda,
quxdnen imdeni qosebi,*
msmenelTa yurni daosdnen
manamdis dauosebi.
Tavgza aebna spasalars,
SxamSi naRveli aeqna.
ebrZola? _ rogor ebrZola?
gacloda? _ mere ra eqna?
daudga. zecam mis Tavze
risxvis Rrublebi alega,
movarda Zlevis lanqeri
da bedi misi waleka.
laSqari laSqars Seeba,
momxvduri damxvdurs ekveTa,
xmals risxvis cecxli ekeTa
da sisxlSi curva ekeTa.
sisxlis RvarTqafma mindorSi
ruebi aafofina,
qviSa ayiyad* aqcia
da Semdeg velad mofina.
navfali buRSi brunavda,
maxvili amoewvada,
win rom kldec gadawydomoda,
lerwmis ReriviT lewavda.
urCxulis saqmed iTqmoda,
rac mkrCxalma damxvdurT awia,
visac maxvili uwia,
iqve sikvdili awvnia.
visac navfali Tavisi
foladis gurziT* Seeba,
dafSvna da kidec dafSvnida,
mTac yofiliyo veeba.
moiges omi navfalma
da misTa momyolT mamacTa,
momxvdurs miudga iRbali,
xolo damxvduri damarcxda.
raodens Tavi uCexes,
guli ugmires raodens!
nawili Jlites uwyalod,
nawili kidev aotes.*
leilis tomis moxucni
sicocxlis xsnaze ocnebiT
29. sparsuli poeziis Sedevrebi
449
navfals miadgnen CoqebiT
da mis ferxTa mtvris kocnebiT.
zluquniT Txoves: `gviSvele,
SenTan mosulebs vedrebiT!
Tu Segvivrdomeb, lomgulo,
kacTa Semvrdomels, edrebi.
ar uweriaT sicocxle
duSmanTa SenTa onavarT.
Cven an mkvdarni varT, an Tu varT
cocxalni, Seni mona varT.
isars nu gvesvri, isedac
dakodilni varT, icode;
gvicode, xeli saSvelad,
gviWirs da gamogviwode!
vinc cocxalni varT, RvTis warRvnas
veravin gadavurCebiT,
magram Sen Seni warRvnis dRiT
sul ar warwymido urCebi!
ros mteri gidgas kriWaSi
da tanze isxams iaraRs,
xmlis qneva gmarTebs im mterTan,
damegobreba ki ara.
magram Tu mteri dagnebda,
maxviliT SeniT laxvrili,
omi ar ginda, qarqaSSi
Caage risxvis maxvili!
sanamdis ginda, xmliT gvCexo,
basri gvesrolo isrebi?
musrs nuRar gvavleb, xom xedav,
isedac risxviT visrebiT!~
gamarjvebulma Zleulni
aseTi yofiT ra naxa,
moulba guli, Seundo,
mSvidobis karni ganaxvna.*
`magramo, _ brZana, _ Tu gindaT,
saTqveno saqme ikeToT,
aqeT momgvareT is qali,
ar momiyvanoT iqeTo!~
movida mama leilis,
guls rom naRveli enTxia,
Tavi miwamde daxara
da navfals fexze emTxvia.
`ehe, Sen, visma saxelmac
didebiT unda igrgvinos,
arabTa miwis didebav
da Svebis misis gvirgvino.
daWrili var da Zleuli,
siberiT miZrwis sxeuli,
ar momiSoro, genukvi,*
450
ar momakvdino sneuli!
damWames tomis kacebma,
Temis Ralati damwames, _
Seno arabi ar xaro,
viRac sxva xaro, ajami!*
gana ar vici mizezi
am Jletis metismetisa,
Cemi bralia, ra meTqmis,
Cemic da Cemiv bedisac.
codva me maZevs kiserze,
brali me miZRvis, vici me.
xalxs vemalebi, sircxviliT
vercxliswyaliviT vcimcimeb.
Sen bedi Cemi Svilisa
rogorac unda monaso,
rom miTxra: vCuqni axlave
vinme pirRia monaso,
me Tanaxma var, visac gsurs,
aCuqe, neba Senia.
SenTvis dasturis dacemis
an meti ra damrCenia.
anda axlave koconis,
Sen rom agzneba inebo,
is Sig Camiwva, me miTxra,
Sens codvebs vazRvevinebo;
rom amiCexo maxviliT
anda jurRmulSi Camigdo,
neba Senia, ar giSli,
Zleuli var da amitom.
magram giJs Svils ver gavatan,
getyvi, Tu mkiTxav, ratomo, _
giJi da coli vin naxa,
giJs Toki unda, batono!
Wkvianursa da kacurze
Tqmuli aqvs am kacs uari,
Tu aris rame, xelia,*
Smagia, Slua, drku* aris.
im biWis saqme es aris,
amisRa ZaluZs keTeba,
velurad icis xeteba,
qvasa da yores edeba.
Tavad xom gamoijaya
Tavi, axla mec Cirqsa mcxebs,
ybedebSi dgas da Radaobs,
acinebs viRac-viRacebs.
saxelis dacvas viT SeZleb,
Tu kaci WkuiT mCate xar?
Tavis gatexa gerCios,
vinem saxelis gatexa!
451
jer ar yofila, Cvens mxares
sio movides, niavi
da ar mohqondes Cems Svilze
Wori an rame siave.
ar Caigdeba mis xelSi
Cemi kacobis saxeli,
daviZraxebi arabi
aqamdis dauZraxeli.
Cemi ambavi es aris
da danarCeni Sen ici.
rac Sen gsurs, igi moxdeba,
nebas veravin Segicvlis.
da Tu arada, mificavs
is, vinc sicocxle momca me,
vambob da vizam, RmerTia
ganzraxvis Cemis mowame, _
sakuTar xeliT gamovWri
yels Cems qaliSvils axlave,
mis gvams SukaSi gadvisvri
da mas ZaRlebi daxraven.
ZaRls gadavugdo, is mijobs
siZed majnunis atanas.
sjobs movkla, vinem giJs mivce,
devs, eSmakeuls, satanas.
ZaRlis nakbeni mwarea,
magram imdenad ki ara,
nakbens malamos daadeb,
dagiamdeba iara,
magram Tu kacma gikbina,
kacis kbilebi dageso,
malamo veRar giSvelis,
kacma imgvarad daggeslos~.
rodesac navfals moesma
mamis aseTi vedreba,
Cafiqrda, veRar dauwyo
verc kicxva, veRarc yvedreba.
Svilis sikeTes cdilobda,
vinc masze zrunvas gadego.
Semdeg wyaloba moiRo
da moxucs uTxra: `adeqo!
me Tumca Cemi mxedroba
am saqmes Sevakalio,
qali Senia, mewada
guliT, mogeca qalio.
magram radganac ar maZlev,
neba Senia, ras vizam,
mamisTvis Svilis warTmeva
an gulma viT qnas kacisam!
vinc coli ZaliT SeirTo,
452
Tvinier qalis wadilis,
man puris gemo ver naxa,
tkbilad ver Wama sadili.
me sasikeTod viyavi
mosuli guliT alaliT.
amas rogor viqm, Cems gamo
sxvas vawyebino valali!~
navfalis xalxic ismenda
leilis mamis saubars,
suyvelam kveri daukra,
suyvelam mxari auba:
`Cvenc vicnobT im biWs, batono,
da rom giJia, viciTo.
mis cudkacobas, Tu gindaT,
aqve gificavT ficiTo.
vin WkuaTxeli iqneba,
is biWi siZed dalocos,
an Tavad coli rad unda
im RvTis glaxas da salosso!~
navfalma rCeva ismina,
ar gaitexa abru* da
am saqmes Tavi aneba,
banakSi ubrad dabrunda.
majnuns ki Tvisi davTrebi
isev aebna sacodavs,
guls igiv cecxli uwvavda,
riTac manamdis daswvoda.
navfals miadga karebze
cremlebis Rapa-RupebiT,
viTa vulkani mrisxane,
cecxls hyridnen TvalTa upeni.
`ehe Sen, vinc me mimindev
da ar gamodeq misando;
vinc moZmis Svelad ar moxvel,
kicxvad movsulvar misado!
gamarjvebuli viT mixvel
ase sircxvilis Wamamde,
uimedobis brWyalebSi
an ase risTvis Camagde?
imedis sityva rad momec,
saTqmelad ase advili;
ratom gauSvi xelidan
xelT mogdebuli nadiri?
rom mimayene mwyurvale
ager evfratis napirebs,
wyals rad ar masmev, jojoxeTs
rom gyavde, sanam apireb?
Saqari gamomitane,
Sexeo! _ miTxar, _ aq aris.
453
axla ki xeli gamkari,
ambob: ar maqvso Saqari!
jer Taflze momipatiJe,
movedi, sufras vuzivar,
axla ki magdeb sufridan.
ratom, batono, buzi var?~
uTxra da cxeni iqidan
ise oTxaxmiT aWena,
Tvalic veravin ver mohkra,
Tavi aravis aCvena.
omgadaxdili navfali
Tavis sauflos dabrunda.
swuxda, majnunma simarTle
ar gamigoso abrundad.
454
maxis damrwyvelis gaCenac.
sixarulisgan cas weuls
basri xanjali ewvada.
morboda, nanadirevTa
yelis gamoWra ewada.
majnunma es rom ixila,
im kacs Soridan uZaxa:
`Sens nadirobas Seveswar
da ar damtovo umzraxad!
nadirobaze Seswrebis
wesi Tu ginda axseno,
es qurcikebi axlave
mag maxeTagan axseno!
ra vuyoT mere, gangebam
maT rom ugulod uyela,
qveynad vinc dabadebula,
sulieria suyvela.
ra Tvalebi aqvT, Sexede,
ra Camoqnili tani aqvT!
amaTze xanjlis xmareba,
Sen getyvi, nametania!
an guli rogor ar giSlis
aseT saqciels uRirsso,
mas viT hklav, visac sicocxle
sikvdilis fasad uRirso!
xels aseT saqmes rom hkideb,
sxva saqme gana gelia?
qurcikis mkvlelic mkvlelia,
kaci ki ara, mgelia.
satrfos Tvalebi ar gidgas
TvalT TvalTa maTTa faxulze;
maT rom uyureb, RvTis mirons
ver xedav gamozafxulze?
maT kisers unda umkobdes
tavyi* da mZime mZivebi,
Sen kidev basri danebi
mogitania civebi.
codva ar aris, samuSke
maT Wips Wimavdnen Wiani,38
codva ar aris, miwam xras
maTi Tvalebi Wkviani?
Sexe maT gulmkerds, saWvretad
qalis mkerdiviT sawadels,
codva ar aris, es mkerdi
Samfurze egos samwvaded?!
codva ar aris, miTxari,
maTi moqnili gavebi
saxorced iyos aqnili,
maRla ekidos kavebiT?!
455
Sexede, rogor moxdeniT
aqvT asxletili fexebi,
gana ar gexamuSeba,
maT rom uxeSad exebi?!~
im monadirem usmina
majnunis aseT mudaras,
dafiqrda, saqmis av-kargi
erTimeores udara.
miugo: `Tavad ar minda,
eseni xorcad avqnao,
magram Raribi kaci var
da es rom ar vqna, ra vqnao?
Sin mizis wvrili col-Svili
da mouTmenlad micdian.
dRes gamimarTla sacdelma,
rac ori Tvea, micdia.
CemsaviT gaWirvebulma
sawyalma monadiremo
kars momdgar irems viT vuTxra:
`CemTan nu moxval, iremo!~
ase Cioda maxeTa
bednier fexze damrwyveli.
guli daewva majnunsac
da iyo gulis damwveli.
arc monadires daexsna,
arc garigebas darida,
myisve Camoxda cxenidan
fexad qurcikis daridan.
`oRond eseni axsen da
ha Sen sanacvlod taiWi;
nurafris mogerideba,
bari-barsa varT, daiWi!~
monadiremac ar uTxra
majnuns uari amaze
da Seatova majnuni
im mTis qurcikebs lamazebs.
es saqme gana codva-madls, _
wess trfialisas efera,
miesaTuTa qurcikebs,
kocna, exuta, efera.
`misi Tvalebi ar aris
Tqveni Tvalebi, vicio,
magram mis Tvalebs magonebs
da maiZulebs, viZio!~
bevri efera tyiurebs
alersiT umxurvalesiT,
bolos ki axsna da erTxel
kidev usagzla alersi.
456
majnuni irems aTavisuflebs
457
visTanac wasvla ewados!
gulisswors misas, Tu ici,
ra dRes uTeneb amazrzens, _
rom ar miuva, ras izams,
ratom ar fiqrob amaze?
xom ityvis krulviT: `erTmaneTs
vinc Cven mogvwyvita Zalado,
RmerTma Tavis cals moswyvitos,
axetialos calado!
vinc es gawia, man codviT
SeniT ar gaixaroso,
meuRlem misma cremlebi,
me rom vRvri, ise Rvaroso!~
Sen Tu mwuxareT Semwe xar
da wera maTi gaZrwunebs,
maS, msxverplTa SenTa daexsen
da gaixareb, garwmuneb!~
`kargio, _ uTxra im kacma, _
Cavageb ager danaso,
magram sul muqTad ver davTmob
saqonels amisTanaso!~
majnuns aseTma pasuxma
SfoTi gulisa daucxro,
tans aiyara, rac esxa
da iqve ferxTiT dauwyo.
im kacmac xeli daavlo
imden samkauls, iaraRs,
im irems Tavi aneba
da Tavis gzaze iara.
majnunic amas natrobda,
saqme mivarda aqamde,
irmisken ise gaqanda,
Svilisken mama gaqandes.
imisi sacodaobiT,
gaacxro, aababana,
jere frCxilebiT davarcxna,
mere cremlebiT dabana.
Tavad mtiralma mijnurma
xarirems uTxra motirals:
`gulis swors mowyvetili var
da SenTan mitom movdivar.
satrfosTan axlos yofnis Jams
magonebs Seni surneli,
Sens TvalebSiac mis TvalTa
sevda dgas ganukurneli.
vici, rom ici ambavi,
macne xar Cemi keTili,
ginaxavs Cemi pirmTvare
uCemod gamoketili.
458
roca im mxares miadge
ZoviT da ZoviT wasuli,
Tu gzaze sadme gemTxvios
Sihnis* is turfa asuli,
uTxari: `saqme wasula
nebaze CvenTa duSmanTa,
majnuns guls igiv uSanTavs,
ramac aqamde uSanTa.
erTmaneTs daSorebulni
erTurTTan bari-bars varT-Tqo,
Sen Sveba arsad Semogxvda
da mec sikvdilis kars var-Tqo!~
gulistkivili Tavisi
da sitkbo SxamSi nalesi
irems SesCivla aTasiT
jer kvnesiT, mere alersiT.
bolos Seuxsna bandebi,
razec iremi eba zed,
kidev akoca TvalebSi
da aazata* nebaze.
ros qaravanman mimwuxris
im WasTan Rame aTia,
mTvare iyida, ityodi:
iosebiviT* mnaTia!41
aivso varskvlavT bazari,
Wedva Seiqna iseTi,
nilosis msgavsad brunavda,
cis TaRis isreT-misreTi.
ver isvenebda RamiTac
is dRisiT usvenebeli,
ise viT TavdaJeJili,
(fu uSmaks!) uxsenebeli.
guls modebuli koconi
TavSi imgvarad gasvloda,
kelaptariviT dneboda
da saxmils veRar gascloda.
kelaptrad mitom iTqmoda,
vinc misi saqme icoda,
massaviT zeze kvdeboda,
fexze damdgari iwvoda.
459
iq rom cis kides feravda,
cis kabadoni SeReba,
gamoavardisferada.
majnunis qorfa kokori
gaZrcvili zamTris WirxlebiT,
sicocxlis gayras godebda,
daabotebda WirxlebiT.
cremlis iseTi lanqeri
mouSva mtiral TvalTagan,
Sig sevdis navi acura,
iseTi oxvra ataka.
ros cis tatnobze abrZanda
mze SuqiT TvisiT naqebi,
suls ver iTqvamda suldgmuli
buRiT da papanaqebiT.
Crdili ar hqonda, saCrdilod
irgvliv Tu rame vargoda
da dRisiT-mzisiT mzis Suqze
nivTs Crdili dacakargoda.
Crdilis mZebnelma majnunma
udabno moimTabara.
erTi xe naxa maRali
da Tavi im xes afara.
mis Ceros Sefarebodnen
civi, kamkama wyaronic,
suldgmulebiviT mTeli dRe
sulmouTqmelad naronni.
mowyurebuli, nasicxi,
urwyulis xvatiT nalaxi,
wyaros daacxra majnuni,
viT qavsars* _ qorfa balaxi.
cota xniT Tavi aneba
velze wamebiT wowials,
simSvidis afra auSva,
siSlegis aRvirs moswia.
CeroSi mosvenebulma
maRla xis totebs axeda,
laRad dga Crdilovani xe
da tans nebivrad arxevda.
uecrad yvavi SeniSna
(xis totze Camomjdariyo),
Tvalebi hqonda, maTsaviT
elvare Craqvic ar iyo.
ijda totebSi mdumare,_
da dumda irgvliv yoveli,_
viTarca ZaZiT mosili
Wirisufali mgloveli.
xes Sexvewili frinveli,
rom naxa gadmoxvewilma,
460
moyvrad Seicno Tavisad
umoyvareom metwilad.
SesZaxa: `guliT naTelo,
Sesaxedavad Savoo,
rom ase Savad Segmoson,
ra unda daaSavoo!
dardis saxmilSi me vdgavar,
tani Sen ratom dagwvia?
es me var glovad damjdari,
Savi Sen ratom gacvia?
guldaTuTquli Tu ar xar
da xar ubralo suldgmuli,
maS garujuli ratom xar,
viT vinme guldaTuTquli?
da Tu maT gavxar, romelTac
cxovrebam guli udaga,
ratom garbixar, miTxari,
Cvenebr guldaTuTqulTagan?
xatibi* varo, rom miTxra,
Sens xatibobas viwameb,
xotbis win radgan xatibni,
wesia, Savebs icvamen.
gvedri, Tu sadme dalando
is Cemi satrfo saxotbo,
uTxar: veWvob-Tqo, erTurTi
kidev Tu sadme vnaxoT-Tqo.
uTxar: Sens majnuns sicocxle
gauZnelda-Tqo uSenod,
Sen, Sen SeZleb-Tqo, Tu SeZleb,
mas uSeno-Tqo uSeno.
Tavidan getyvi, sicocxles
veRar daviwyeb Tavidan.
miwaSi Caval da trfials
misas miwaSi Cavitan.
Tu Tvali daSrtda, gaTavda,
veRar uSvelis TuTia.
Tvalebdavsebuls mkurnalma
Rame amaod uTia.
Tu mgelma piri daavlo
da moitaca batkani,
mere ras Svelis mecxvaris
komblis qneva da tatyani!~
majnuni sityvebs isroda,
sibasriT isars rom hgavda,
iqiT is yvavi tokavda,
totidan totze gogavda.
gafrinda kidec. majnunma
cremlebi veRar ikava,
yvavs Tavze gardaxdomili
461
Tumc bevri uTxra igavad.
rodesac Ramem midamo
yvavis frTis ferad gamura,
wamoefeTa da gareT
gamofaTurda Ramura.
savarskvlaveTze ityodiT,
neta, WaRebi Wiatobs,
Tu yvavT elvare Tvalebi
frTebzedac gamosxmiaTo!
sasomixdili majnuni,
sawyalobeli, borgnili
vidoda, rogorc yvavTagan
yrma TvalebamoCorknili.
cremlis nakaduls adenda,
Zirs davardnili iwva da
viT anTebuli sanTeli
Cumad TavisaTvs iwvavda.
462
an am kacs brali ra uZRvis,
an Tavad vin xar, miTxaro?~
im dedaberma miugo:
`ioli saqme ario.
es arc tyve aris, arc mona,
arc kidev patimario.
qvriv-oxeri var me, ar maqvs
arc fuli, aRarc Zalao.
es kacic bogano aris,
CemsaviT mawanwalao.
gaRletili varT orive,
suls vRafavT, ise gviWirso.
RmerTma sxva niWi ar mogvca
Tvinier erTi niWiso:
am kacs xelebi Sevukar,
yelze Sevabi bawari,
tyvesaviT gverdiT viaxel
da viwyeT ase wanwali.
amgvari xerxiT orive
vSoulobT dRiur lukmaso,
gana imdenic ra gvinda,
vkmarobT sxvebisTvis ukmarso.
amxanagoba Tu aris,
unda baribars viyoTo,
rasac vSoulobT, davjdebiT
da erTmaneTSi viyofTo.
Cem wil naxevars me viReb,
mas miaqvs Tvisi wilio
da sufevs CvenSi Tanxmoba
da wilze ar gvaqvs cilio~.
im qals tyvenaxlebs mivarda
majnuni Svebauxlebi,
eTayvana da eRmerTa,
CoqviT ukocna muxlebi:
`gemudarebi, me miymo
da monad Senad maxseno,
me Semikari xel-fexi,
am kacs sabeli axseno!
monad me ufro Segferi,
dRiuri lukmis mdevaro,
SeSlilic me var, salosic,
saSeno kaci me varo!
kargad awone es saqme,
mec kargad amxed-damxede,
sadac gsurs, wamaCanCale,
rogorc gsurs, ise maxete!
aTasSi erTxel ZaRliviT
purs Tu momigdeb, Segaqo.
wilSi ar Seval, Cemic da
463
Senic ufalma Segargos!~
im bebrucunam es saqme
gulSi rom awon-dawona,
jere TavisTvis iwona,
mere ki majnuns awona.
sixarbe, kacis sixarbe,
aReZra dauokebi,
is kaci iqve auSva,
tanze Seaxsna Tokebi,
Semdeg modga da is Toki
majnuns Seaba krusuniT.
isic xom amas ucdida,
ar gauRia busuni.
ar gauRia ki ara,
mas amiT swadda, exara, _
qedze saxivi* daedga,
fexze borkili eyara.
da samaTxovrod momdgari
igi arabTa karavTan,
iseT simRerebs mReroda,
msmenelTa gulebs zaravda.
Tavis leilis uxmobda
gvriniT, godebas rom hgavda,
qvebsac esrodnen xandaxan,
magram is mainc rokavda.
erTxel im qalma leilis
karvis karamdec axeta.
majnunsac meti undoda?!
mas rom gaxeda, gaxelda.
mdeloze ise ganerTxo,
xvarTqla genaxoT TiTqosda.
wvimiT daaZRo balaxi
(cremlis RvriT). ase ityoda:
`he Cemo, soflis siave,
xedav, viT damxvda winao!
wyvilis cals damacalkeva,
masze dards damawyvilao.
ra saocari kaci var,
sanam borkili ar mqonda,
adevnebulma varamma
Sig kakal gulSi damkoda.
axla qeds madevs saxivi,*
fexebSi rkina miyares
da daborkili Sen Segxvdi,
SenTan movel da vixareb.
vici, leili, qeds codva
davidvi amas winaze.
Tavis marTlebas ver SevZleb,
umaqnisia sinaze,
464
magram maxvili rom mepyra
Sens karze momxvdur onavars,
isev is viyo, nu hgoneb,
dRes tyve var Seni, mona var!
Tavs rom dagesxiT, es mtanjavs,
magram damjeri vina myavs!
rad vlewe-meTqi sxvis libo!*
vzivar da cxvir-pirs vinayav.
guSin Tu ucebs* kacis Zis
codvaSi medga fexebi,
dRes fexze madevs borkili
da SubliT miwas vexebi,
Tu erTi codviT Segcode
Seusmenelma regvenma,
sanacvlod bedma sastikma
damregva risxviT mregvelman.
Tu Sesandobi aRar var
da Tu iseTi flidi var,
risTvis gindivar, rad ar mklav,
cocxali rad dagidivar?!
rodesac gulSi lampari
minTia Suqis mToveli,
Tavic rom momWran, ras vaqnev, _
sikvdils siamiT moveli.
roca patruqi iwveba,
Tavadac ici, rac xdeba,
Tavs waaWrian da Wraqic
xelaxla aCaxCaxdeba.
gana ar mijobs, davlio
suli Sens ferxTiT ganrTxmulma,
vinem vewamo iseTi
wamebiT, jer rom ar Tqmula!
radganac Senken savali
momiWres gza da momkveTes,
unda movSorde momkiTxvels,
moyvass, moZmes da mokeTes!~
es rom Tqva, velad gaiWra,
is Toki iqve dawyvita.
am qveyanaze gamwyrali
kvlav sigiJesTan dawyvilda.
sadac aqamde eRoRa,
isev iq mohyva RoRials,
isev udabnos daadga
ekliansa da RorRians.
kvlav nejdis mTebSi avida
iq miCveuli xetials.
xma misi velad gaiWra,
xevSi rom veRar etia.
466
amasobaSi im mxares
amvlel-CamvlelTa niavTa
mSvenebis misis ambavi
mTels arabistans miarTva.
bevri lomgulis guls moxvda
es qali turfa da ucxo,
bevr Tavmomwone sasiZos
gulma reCxebi dauwyo.
leilis colad moyvana
gulSi Caido mravalma,
zogma simdidriT ganTqmulma,
zogmac didebiT mavalma.
da margalitis muStrebmac
uxmes maWankal-maSvalebs,
maSvlebmac rbena daiwyes,
SukebSi mtveri aSales.
Tavad is brolistana ki,
uSiT SvebasTan uSvebi,
cdilobda, qvisgan daecva
ubiwoebis SuSebi.
Cumad rom cremlebs ylapavda,
mis irgvliv arvin icoda.
sanTels imiTac mohgavda,
gacinebuli iwvoda.
ra unda eqna! angariSs
uwevda xalxs da mamasac,
mkelobels* meti ra eqna,
mikelanobda lamazad.
magram im mTvaris win burjis*
mogrovda bevri muSTari*.
leilis karze mojarda
asi sasiZo _ muStari.
Tqma raSi gindaT, imaTSi
is ibn salamic eria.
leilis dasawindavad,
vinc imden zinaTs elia.
adga da gamoeSura
qalwulis xelis sauflod,
ra zar-zeimiT movida,
amaze aq ar vsaubrobT.
moimZRvania armaRnad*
uzarmazari xazina.
ambri* baTmaniT awya da
Saqari zvinad dazvina.
imdeni muSki* mozida,
imdeni iayuTebi,
sapalneebi ver daxsnes
da gaiWeda yuTebi.
da aRaxvamda* guluxvi
467
saunjes klite-moqlonTa.
marto Tormeti aqlemi
dibis Tofebi* mohqonda,
rema* moasxa iseTi,
veRar daTvales huneni,
sul arabuli taiWni,
sul ficxni, gana duneni.
oqro ki, misi namcecis
ase rom gviWirs moxveWa,
erTad imdeni mohyara,
iqauroba mokenWa.
ori-sami dRe nebaze
gamoisvena sasiZom,
Semdeg kacs uxmo (sityviT, Tqves,
ver Zlevda asi kacico).
qvas gaadnobda laqardiT,
ena xmaliviT ewvada.
qalis mSobelTan gagzavna,
SesTvala, raic ewada.
mas enamzes da oqropirs,
viT SuakacTa wesia,
sityviT mkvdris gacocxlebaSi,
rom daejabna mesia,
ubrZana: `Cemi saxeliT
eaxel qalis mamaso!
Cinurs, berZnuls da taifurs*
gatan amas da amaso.~
isic wavida, waiRo
es amodena xazina,
molareTuxucesis win
daxsna bargi da dazvina.
da roca mcvelma larisam
Tavisi saqme akeTa,
daabinava ganZi da
salaros kari daketa,
im kacma karni ganuxvna*
enamzeobis saganZurs
da sityvis Tvlebi ayara
mas, Tvlebis daTvliT daqanculs:
`amis momrTmevi lomguli
saxiTac lomi ariso,
arabTa Tvalis Cinia
da zurgi misis jariso.
erT yanas morwyavs omis dros,
rac imas sisxli uRvria.
oqro uTvleli uwyvia,
Tvali uTqmeli uyria.~
roca im kacma saTqmeli
Tvisi warmoTqva amgvarad,
468
leilis mama daibna
da veraferi agvara,
daudastura Tanxmoba
gulSi aTasjer naxarSi.
misca piri da pirmTvare
eSmas Caugdo xaxaSi.
meore diliT, rodesac
mzis patarZalma mRelvarem
jamSidis jami aRapyro,
jami, romelic elvarebs;43
diliT, rodesac mebrZoli
movida kidec rusisa,
Zirs daanarcxa arabi
da Tavi miwas usrisa,44
saqmis Tadarigs Seudga
leilis mama folorci,*
salxinod morTo saxl-kari,
ezo, Suka da folorci.*
Sin miiwvia mayrebiT
sasiZo, is ibn salami
da iyo erTi Tavazi,
erTi kocna da salami.
sufraze dasxa stumrebi,
rigi* qna mama-papurad,
gaumaspinZlda guluxvad,
asva, aWama, apura.
cimcim sasimamr-sasiZos
sawer-kalami aaxles,
xelSekruleba dabeWdes,
Zveli piroba aaxles.
ver miswvdeboda goneba
(moeweoda urvaTa),
rac saCuqrebi iq idga
da rac iq iTqva urvaTad.*
salamis Ze da leili
qmari Seiqnen da coli.
sapirvelcodvod icdida
sapirvelRamo sawoli.
469
moakazmvina saCqarod
sadedofalo qejao*.
qalwuli igi Sig Casva
nazardi sisaTuTiT da
daZvra ubrZana qaravans
da gza saxlisken uTiTa.
ori-sami dRe Sors udga,
TiTqos ariso umzraxad,
Soridan eloliava,
avi ara-ra uzraxavs.
magram naTmenma vaJkacma
metis ver SeZlo atana,
nugbarma nerwyvi mohgvara
da xurmas xeli atana.
atana xeli, magram xelT
iseTi moxvda ekali,
rac xani darCa, natrobda:
`netavi maSin vekali!~
leilim erTi iseTi
sila gaawna moZales,
moceliliviT daeca
misi sareclis mocale.
gamexebulma ukivla:
`kidev Tu moxvel axloso,
Senc mogklav, Tavsac moviklav,
codva qveyanam naxoso!
Cems gamCens vficav, mificavs
es saSineli ficio,
gulSi sibilwe ram giZevs,
raRac avi gsurs, vicio.
umal Sens xmalze amageb
da miT damikleb TmenaTo,
vinem me rames davugeb
SenTa gulisTqmaT qvenaTo!~
qmarma ifiqra: `Tavis Tavs
mijobs, daTmena vurCio!~
ufals madloba Seswira,
iolad gadavurCio!
da ugrZno gulma, gza maTi
sadRac manamde gaiyo,
grZnobda, qals viRac uyvarda
da es viRaca sxva iyo.
ki grZnobda, magram ver Tmobda
cols kaci ampartavani.
jer is, rom Tavad ar iyo
arabi vinme mavani,
mere iyo da am qalis
eSxiT Wkuaze ar iyo
(leili iyo, viT ginda,
470
leili guliT gariyo!).
mere Tqva: `me xom giJi var,
is ki hgavs axal mTvareso,
axali mTvare giJs Tu swyens,
me viT vvlo mTvaris areso?!
axla Soridan mainc vWvret,
erT saqmes vxedav sargoso,
vai, Tu sulac Semomwyres
da Wvretac damekargoso!~
qalis fexebTan daeca
vaJkaci bediT ukuni.
`mapatieo! _ SesTxova
da auvarda zluquni. _
mxolod Soridan giyuro,
amisTvis viyo mzadao,
vficav da fics Tu gadavel,
viqnebi aramzadao!~
da marTlac Semdgom amisa,
rac dReni darCa sacodavs,
mxolod Soridan uWvretda,
gareT da gareT daZrwoda.
mas ki walkotis im yvavils,
Wiri rom ase eWira,
suli sul kbiliT eWira
da Tvali gzaze eWira.
iqneba, RmerTma miRvawos
da qvena qari meRirsos,
armaRnad* mtveri momarTvas
Cemi kldeRrelis klde-Rriso!
Sin Semosuli ar iyo,
rom kvlav garboda Saraze,
karvis mcvelebmac yovelTvis
karebi veRar Carazes.
ise waarTva moTmena
misi siSoris atanam,
yvela gamvlels da gamomvlels
kvnesa imdeni atana,
bolos da bolos es saqme,
gascilda imaT moedans,
maTi trfialis ambavi
ca da qveyanas moedva.
saqme imgvarad wasvloda,
ise gaeba viSebi,
sad hqonda Tavi, an qmris, an
mamis hqonoda SiSebi!
asea, ase rom giyvars
da vneba ase didia,
raRa dros an qmris SiSia,
an ra dros mamis ridia!
471
majnunma leilis gaTxoveba gaigo
im mobaRdade mgosanma,
visac es mZivi aucvams,
sevdis momgvreli ambavi
aseTnairad gvauwya:
is giJi (mere ra giJi! _
fexT aewyvita bawari)
uaxalmTvarod SemcTari
da Camomwydari wanwaliT,
daZrwoda SemoCveuli
udabursa da naoxars,
megobrad oxvra SemorCa
da guli oxvriT aoxa.
erT dRes viRaca mxedarma,
aqlemze mjdarma Tamamad,
tanze rom Savi emosa
da Savi erqva* amama*.
zeamarTuli rom iyo,
viTarca uxsenebeli,
bedad iq gamoiara,
sad jda is usvenebeli.
sawyalobelad davardnils
Tvali daadga Tu ara,
Tavis gzas gadauxvia
da im davardnils uara.
ise rom ver-ra asmina,
xafad Zaxili amala.
yviriliT amcno davrdomils,
viTarca devma mamalma:
`ehe Sen, visac arsobis
dagebna angariSebi,
Sen, kerpis mcemo Tayvanis,
garTulo masze viSebiT!
Seni tyavisTvis gerCios,
rom im kerps zurgi aqcio,
kerpis mindoba sad Tqmula,
kerpi gulqvaa, maqcio!*
amgvari saqme, icode,
mudam xifaTSi Segiyvans.
satrfom, romelic aseTi
TavdaviwyebiT Sen giyvars,
piri giSala utifrad,
mosisxled geqca mokeTe,
Tvals Soridanac ver hkideb,
iseTi kedliT mokedles.
visTvisac Tavi gaswire,
man bzisebr gaganiava;
ar gagixsena erTxelac,
472
muxTalma ise giava.
sxvas gaatanes leili,
Sens trfials gana uxaTres,
erT viRac axvars ucoles,
qorwilic gadauxades.
qalic xvads fexqveS gaego,
dahyva meuRlis sadaves,
vnebaTaRelvas mieca
qali, siavis saTave.
Jinis saklavad im kacTan
kari aqvs gamoketili.
sxvas exuteba, majnuno,
Seni leili keTili!
es rogor xdeba, ar vici,
Sen aq goraob Cagruli,
is ki iq viRac kacs kocnis,
gulSi qmari hyavs Cakruli.
raki amgvarad gagcilda
da kaci ase gagwira,
Senc rom gawiro, ra giSlis
anda gakavebs awi ra?
roca is erTi welia,
arc ki gaxsenebs xsenebiT,
rad ar isveneb, es mikvirs,
guls rad geseva senebi?
gana ar ici, diaci
pirobas rogor inaxavs?
Tavisi sityvis patroni
qali amqveynad vin naxa!
uTqvamT: gagitans diaci,
iqneb gadagyves Tanaco,
magram es manam, sanamdis
kuros iSovis sanacvlos.
Tu miuCoCda sxva kaci
an iraoTi uara,
arc gaixsenebs, odesme
vinme uyvarda Tu ara.
diacis vnebas ras uzams
kacis vneba da survili,
diaci wyurvils iklavs da
jer ver mouklavs wyurvili.
ra gamouva sikeTe,
roca bunebiT mrudia,
diacs vin endos _ qvebudans,
Zuknas, mzakvars da kudians!
diacT Secnoba kacT modgmam
sakuTar tyavze iwvnia,
ganCxrekilia diaci
da is rac aris, ician.
473
diaci raa, me mkiTxe,
ra bedaslobis* budea.
saxiT, icocxle, saTnoa,
guliT mkrCxali da mrudea.
diacis trfobiT kacis Svils
guli rom ase eqneba,*
didi mixvedra rad unda,
trfoba rogori eqneba.
rasac dauSli, imas iqms,
xolo rasac Txov dauSlels,
mas is erT yurSi SeuSvebs,
meore yuriT gauSvebs.
is Sens satkivars arc Civis,
Tund jojoxeTSi etare,
Sen Tu netareb, igi wuxs,
Sen Tu wux, igi netarebs.
RmerTs Tumc arcerTi uqnia,
sxvaoba maTSic ki ari.
kargi es aris, ras izams
cudi, eSmakis ziari!~
roca majnunma im kacis
layafs usmina amden xans,
gulidan oxvra aRmoxda,
gminva da moTqma atexa.
mtverSi forTxavda, viT budiT
gadmovardnili baxala,
lodebi sisxliT SeReba,
Tavi imdenjer axala.
tinsa da RorRze goravda
(tanT kaba Semofxrewoda),
piridan suli Zvreboda,
suli da xorci ewvoda.
im majlajunam rom naxa
majnuni eldiT nalevi,
TviTonve Sercxva Tavisi
natortlav-nayrantalevis.
da xepre ise moiqca,
viT WkvianTagan egebis, _
axlos mivida, ugono
gons movagoo egebis!
asi bodiSi uxada,
uTxra: Semindo undao,
aseTi ramis saTqmelad
ena viT momibrundao!
erTi tyuili gakadre
da im laybobis sanacvlod
mzad var, zvarakad vewiro
ganwiruls SenisTanaso!
Seni leili Sen gicdis
474
karavSi gamoketili,
trfialis Senis erTguli,
pirze mdgari da keTili.
qorwilma misi meuRle
misca tanjvas da Zrwolaso,
jer ver eRirsa sawyali
sakuTar colTan wolaso.
Tumc qorwinebiT Seekra
qmars misi ndomiT xelsao,*
TiTs ar ikarebs, siyvaruls
Sensas ar uSvebs xelsao.
qmars igeriebs: `ver getrfi,
ramdenic ginda, menaze!~),
am qveyanaze Sen, mxolod
Sen, akerixar enaze.
aravin axsovs Sens garda
im Sens feriis naSiers.
ra trfobiT dawvi aseTiT,
ra siyvaruli aSie?
an qalwulobas viT icavs,
Sen giTxra, mikvirs Zalian,
erT welze meti iqneba,
rac sxvisi patarZalia!~
es patarZali, romelsac
Tval-margalitiT mourTavs,
mas CvenTvis qveynis mSvenebis
Cveneba ase mounda:
man, man, vinc Tavi saWvretad
mxolod TvisianT aneba,
man, yvela mxatvris ocnebam
da yvela xatis zmanebam
dakarga nivTi am soflis
yoveli amo, keTili,
viT tyve, qmris saxlSi emwyvdia,
iq iyo gamoketili.
mis tanjul mijnurs gangebam
dardi usarTa varamze,
roca gaigo mzem, mTvares
misas Crdilavda aramze.
nu ikvex, giJze ugiJess
ra davuZaxo, vicio, _
`majnuni~ mxolod giJs niSnavs,
sxva sityva gvmarTebs viZioT.
475
mas qedaniviT qve mfeTqavs,
frTamotexils da Tviniers
aRaraferi SeeZlo
sulis Rafvisa Tvinier.*
da roca dahkra saaTma,
am sulsac unda gahyroda,
ukvdavebis wylis Ziebas
Seudga, Tavi ahyo da.
adga da ase laslasiT
leilisaken iara.
kaci TmasaviT gaewlo
gulis daRsa da iaras.
gadadga qedze da SoriT
leilis ase uZaxa:
`ehe mters Sewyvilebulo,
moyvasTan myofo umzraxad!
me piri ratom miSale,
xmlis pirs rad maxev alesils?!
gulSi xom ikrav meuRles,
xom ZRebi masTan alersiT?!
udavo saqme, _ uZaxda, _
rad gamixade sadavod?
me mogsdev, Sen ki gamirbi,
sad memalebi, sadao?
gulma sxva kaci gandoma
da me mimagde tiali.
sicocxlis fasad damijda,
leilo, Seni trfiali.
piris gatexa aseTi
kidev Tu vinmes unaxavs?
ase vin iyo, sayvarels
gulis murazi* unaxa!
aqaurs arvis kiTxulob,
arc me maxseneb nandaurs,*
ra ase uRvTod ekonvi
im Sens gulisswors mandaurs?!
me viT dagiSli, im Sens kacs
ramdenic ginda, exute,
magram sxvas oTxjer Tu uxmob,
mec gamixsene _ mexuTe!
walkotis Senis movlaSi
siyrme ra cudad vaRame!
vai, ra fuWad gavrjilvar,
rogor movmcdarvar, vahame!
baRSi Tu gvritma ijafa,
nayofi Corkna yvanCalam;
yanaSi ofli me vRvare,
sxvam ki momka da aCala.
Sens xurmas bevri ahyurebs,
476
nugbari amis gamo xar,
Sen sxvisTvis gasxen ekalni,
Torem saCemod amo xar.
maSin ra trfials Sempirdi,
ra sixaruli miqade!
axla ZaRladac ar magdeb
(ra ukadrisi ikadre)!
ras vifiqrebdi, amdagvars
Tu gagibamdi saubrebs
im dRes, rodesac es guli
mogec da masze gaufle?!
ras ar dampirdi, vin icis, _
Sens dapirebebs ra daTvlis, _
davqorwindeTo me da Sen
Cveni wesiT da adaTiT.
if, genacvale, yofilxar
sityvis rogori patroni!
am qveyanaze me da Sen
xom ar varsebobT martoni.
yelze rom Camoekide
im kacs, Sens muStars ZRvenians,
ras eubnebi qveyanas,
Tu Cemi ara grcxvenia?!
vinc Tavis naTqvams gadava,
bilwiviT unda gakilo,
ficis gamtexi yoveli,
es ra vqenio! _ Takilobs.
gatexe fici, piroba
ar Semisrule nadebi.
wasula Cemi sicocxle,
gasula Seni vadebi.
Sengan sikeTe ra maxsovs,
garda vnebis da senebis
da mainc tkbilad gaxseneb,
Tumc Rirsi ar xar xsenebis.
Senken, viT maxlobelisken
xeli ar minda viwodo,
gautanelic ar ZalmiZs,
gagimeto da giwodo.
da davitanje me Seni
xami jilagis gasinjviT.
Tu ra saxeliT mognaTlo,
varCev amas da Tavs visji.
ha, Se TaTaro, Tumc vici,
ar ici sityvis Senaxva,
ver dagTmob, janic Sena xar,
Cemi da sunTqvac Sena xar.
Seni simkacre sulsa mxdis,
unda gaswavlo kvnesao!
477
magram mSveneba mbodiSobs:
me mapatie esao!
mec ra vqna, ase mSvenierT
mzeqalTa kalmiT naxatTa
aba, vin moTxovs im sulTa
mijnurTa bagiT naxadTa!
erTi mbJutavi kvari var,
Sen ki gamgvaneb alions,
Tendeba. kvari vis unda!
xams, Sens win suli davlio!
walkoti Civis: vardebiT
Tumca kalTebi amevso,
leilis Rawvebs Sevyureb,
iqneb gamovrCe rameso!
TviTon atlasic, wiTeli
samosi roa mefeTa,
Sen RawvTa Tvalwin gafiTrda,
iseTi elda efeTa.
me sxva ra gza maqvs, isev Sen
unda mogendo darcxveniT.
Tvals vxuWav, Tu ram gicodavs,
bodiSi auracxeli!
Wirveulobas Segindob,
SenTan Wirs lxenas vadareb,
pirSi aRviri amomde
da sadac gsurdes, matare!~
478
ar Seusmina ajebi.*
Cauqra kvari imedis,
Tu kidev sadme bJutavda,
miuxvda, ufskruls miadga
da sasoebac* uTavda.
moixazira sagzali,
guli ra eqca lodiviT,
gainapira da sikvdils
morCilad uwyo lodini.
mas, moxucebuls, motexils,
sasowarkveTils, davardnils
im qveynis gezi aeRo,
iqiT daewyo navardi.
viwrod eCvena sofeli,
misi gzebi da Sukebi,
aaRriala sabralom
sasowarkveTis bukebi.*
SeZrwunda: midis sicocxle,
sikvdili modis udavod,
ucxo stumarma sacaa
karze mirekos undao!
aseT yofaSi siCqare,
giTxraT, marTebda diaRac.
myisve xelT joxi aiRo,
ori mxlebeli iaxla.
eZeba Tvalis cecebiT,
eZeba gulis kankaliT,
magram im veran velebSi
ver naxa misi gza-kvali.
bolos ki marto mavali
erTi arabi emTxvia*
`aqa da aqo, _ aswavla, _
am da am vels rom etyvian,
iq vnaxe igi, is are,
vai, rom ar hgavs am ares!
TviT micvalebuls vamgvane,
xolo is mxare _ samares.~
moxucma es rom ismina,
iqiT gaqanda maSinve.
erT dReSi ganvlo manZili,
RorRebs laxavda saSinels.
bolos ipova iseTi,
rogoris naxvac ar hsurda.
iseTi elda etaka,
kinaRam iqve aRsrulda.
Zvals mxolod tyavi hqonoda,
jer kidev SemorCenili
(ginaxavT suli kacis Zis
sxeulis gareT STenili?).
479
daegdo wuTisofeli,
qveynad arsobis sauflo,
kerpisTvis eca Tayvani
(mixvdebiT, vizec vsaubrobT)
da upatrono ZaRliviT
im velze exeteboda,
miwad danTqmuli kaciviT
veravis exedeboda.
moceliliyo sevdebiT
guls isrebiviT seuliT.
damsxvreuliyo, ver duRda
koWobi* misi sxeulis.
Svils TavTan frTxilad daujda,
nazad dauwyo alersi,
sisxli sdioda, ityodi,
dana moxvdao nalesi.
rodis da rodis majnunma
Tvalebi gamoaxila,
xedavs, viRaca mosula
da zed mis TavTan daxrila.
erTxans uyura, ver icno,
Semdeg ibruna piri da
is ucxo kaci uazrod
abezariviT irida.
mas, visac Tavic ar axsovs,
ise wasvlia cxovreba,
sxvisi Secnobis ra scxela,
sxva rogor emaxsovreba!
bolos Zlivs hkiTxa: `ra ginda,
aq rom damjdarxar inaxad,
CemTan ra saqme mogeca
anda Sen Tavad vina xar?~
mamam miugo: `sulisdgmav,
vxedav, suls viTqvam amaod.
momxede, Svilo, ver mican?
mama var Seni, mamao!~
majnunma icno mSobeli,
TvalT gaefanta ukuni,
fexT Cauvarda morCilad,
bRavili morTo, zluquni.
cremls ise Rvridnen, viT imaT
Znel saqmes efereboda,
Ze mamas cxared kocnida,
mama Zes efereboda.
Camosxdnen iqve, gaabes
codvis vai da uebi,
godebis zari arisxes,
cremlis aCqefes ruebi.
rodis da rodis moxucma,
480
SeWirvebulma, mwuxarem,
Svils kargad axed-daxeda,
cremli iwura mduRare.
titveli egdo Ze misi, _
TiTqos dRe iyo gankiTxvis, _
uxamuri* da uqudo,
sadme Tu iTqmis, aq iTqmis.
myisve xurjini moiRo
amis Semyure mamaman.
Svils tanze kaba Caacva,
Tavze daarqva* amama*.
Semdeg ki, rogorc SeiZlo,
Svili Wkuaze ariga:
`gons modi, Svilo, gons modi,
ariqa, Svilo, ariqa!
wamodeq, mamis sicocxlev,
axlav wavideT aqedan!
ra dros aq ase gdebaa,
am jojoxeTSi ra ginda?!
am adgilidan, balaxic
sadac nemsiviT basria,
gaviqceT, Svilo, gaqcevas
sanamdis kidev azri aqvs!
tanze amdeni Wriloba,
mikvirs, an rogor getia;
welze metia, rac aq xar,
rac Sen gWirs, metismetia!
Tu ar viCqareT, aq dResve
iqneba sulic dalio,
ver mivatanoT egebis
dRe xvalindelis alions.
aq fexi unda gaWimo,
nadirma unda gagxios.
nu aTqmevineb qveyanas:
rac sWirda, iyo axio!
Sens samSobloSi cxovrobde
da ZaRli iyo, gerCios,
vidre is, yaribs* giyviron:
_ Sen Cven ZaRls mand ras erCio?!
bavSvi aRar xar, TviT ici,
rom aq uZebars iZieb,
ver miewie sawadels,
da uwadeli iwie!
Seni cxovreba uRmerTod
Sen TviTon agiwewia,
rkinac rom iyo, dadnebi,
xom xedav, ra dRe gewia!
daosda, Svilo, qveyana
Seni senebis xsenebiT.
31. sparsuli poeziis Sedevrebi
481
damSviddi cota, ra geca
aseTi Seusvenebi?!
Tavi rom aRar SemogrCa,
rogor xar ase Tavneba?
damdnarxar kaci, ras yinCob,
raRa geampartavneba?
dacxeri, gadareul Tavs
marTla sul nuki gadirev,
geyo, rac Tavi uyadre
aq am tyiurebs, nadirebs!
moiTqvi suli, damSviddi,
cotaTi kidec Sedeqi,
ityue Tavi, vnaxe-Tqo
mSvidi cxovrebis Sedegi!
rac unda gWirdes, xalxs Tavi
yinCad aCvene, icode!
Cven rom morWmulni* gvegonen,
Turme Cum cecxlSi iwvodnen.
xalxs Tavis motyuebiTac, _
vai Wirs! _ Sveba hqonia.
cota xniT suls rom moiTqvam,
cota ram xom ar ggonia?
xval, roca sulTamxuTavi
mogvivardeba xafad aq,
ra unda movibodiSoT
Cven codvilT, sulis mRafavTa!
imedi nu gaqvs, gamiva
Tavis marTleba, gesavo!*
codvebs mogvkiTxven: _ lamazo,
gana Sen ar hqen esao?!
qalma tanT igi Caicva,
mas risi narTic daurTavs,
glexs risic hqonda naTesi,
kaloc imisi daudga.
dRes aq daiwvi rogorme,
sveti aRmarTe Suqebis,
vinZlo im qveynis wyvdiadSi
xval gaiSuqo Sukebi!
ra xilic aris sikvdili,
cotaTi aqve iwvnie,
Torem uecrad Semoyril
sikvdils ra ZaluZs, ici es?
sikvdils is kaci moergo
(ioli saqme Tu ari?!) _
vinc masTan jiqur Seyramde
sicocxles uTxra uari.
vinc sikvdils yinCad ar Sexvda
da pirmRimare egeba,
im qveynis sagzals im kacma
482
Tavi moabas egeba.
geyofa qenjna amdeni
da vneba mZime lodiviT,
Sin wamomyevi, Seni aqvs
Sens kedel-yures lodini!
ver SeZleb, Svilo, niadag
wamebis Carxze gaeba,
dasasruls iTxovs amqveynad
yovli Wiri da vaeba.
adamis Ze xar, dadeqi,
fuWad nu icli araqaTs.
ZaRls aqvs sadgomi Tavisi,
Sen ki sadguri ara gaqvs.
Tu kacis Ze xar, iyavi
kacTagan gauriyavi
da Tu qaji xar, ar giSli,
aq xar da kidec iyavi!
magram es ratom ar ici:
TviTon qajic rom qajia,
qajoba ar hsurs, qajobas
kacoba qajmac arCia.
Tu kacis Ze xar, kacobiT
kacis Zem yvelas ajoba,
maS, qajobaSi ra mogwons,
ra Wirad ginda qajoba?!
rad ar ikiTxav, es mama,
viT cocxlobs an ras Svrebao?
moxedva minda mec, Svilo,
Sen gulis Cemis Svebao!
nu mimatoveb, Tu ar gsurs,
sikvdili axlos miwio,
Torem xval veRar mipovni,
guliTac bevri miZio.!
vici, rac axla giTxari,
SenTvis arc ise amoa,
magram gangeba gvabrunebs
da asec amis gamo varT.
Sen gaixare Cems Zirze,
me mival, TviT xar mowame.
Sen Wame xili am baRSi! _
me Seni Wiri movWame.
siberis mtverma dabura
sicocxlis Cemis mzis piri,
damdgara Cemi daisi
da dReT gardasulT mivstiri.
sanamdis waval (mivdivar,
am cas vin gamohkervia!)
Sin wamo, Svilo, gamiTbe
gacivebuli keria!
483
mivdivar, unda gavlio
am soflis viwro Sukebi,
saimqveynio samgzavro
ukve damikravs bukebi.*
icocxle, moxval saflavze,
miwas gaxvetav loyebiT,
mohyvebi mware godebas,
magram amaod mohyvebi.
ramdenic ginda iwuxo,
dardi kvamliviT adino,
me ver miSveli, ver SeZleb,
sikvdili gamiadvilo.
da Tundac urvis saxmilSi
mTeli qveyana dabugo,
Cems davsebul beds, ubados,*
veRar Semicvli, Wabuko!~
majnunis pasuxi
484
magram Tqven erTi mec mkiTxeT,
vitan Tu ara asatans,
miRirs Tu ara eg Tqveni
qveyana Calis fasadac!
me bedma Cemma msubuqad
damsaja gana esoden,
vinmesgan rames vismende
anda nasmeni mesmodes!
axla ras iqmo, rom mkiTxo,
unda CamkiTxo iseve.
ras vSvrebi, giTxra? ra mkiTxe,
imasac veRar vixseneb!
vici, Sen Cemi mama xar,
me kidev Seni Svili var,
magram ra gqvia, ar maxsovs,
iseTi galeSili var.
Cems gonebaSi sxva vinme
aba vin daabinava?
vin xar, viT giTxra, rodesac
Tavad ar vici, vina var!
ver gipasuxeb, rom mkiTxo,
vin var, ra maZes saxeli,
maxelebeli satrfo var
Tu metrfe, trfobiT naxeli.
gavxdi tyiuri da Tav-gzac
davkarge yoveldRiuri.
vis ra xeli gaqvT tyiurTan,
xalxSi viT gaZlebs tyiuri?
myvedri, im qveynad mivalo,
Svelas mTxov kidec nukvebiT,*
Sen viT giSvelo, im qveynis
TviTon damikravs bukebi.*
Sen giWirs, magram me Sengan
sasayveduro riTi var? _
Sen wasvlas awi apireb,
me ki axlave mivdivar.
Sen cocxali xar, me _ mkvdari,
mikvirs, ar giTxra meti rom,
rogor gitiro? sad iyo,
mkvdars rom cocxali etiros?!~
485
kidev Tu hqonda namali,
ver uSvelida momakvdavs
veraviTari wamali.
uTxra: `he gulo, vinc guli
gulgrilad ginda migmiro,
Sen Cemo kidec borkilo,
Sen Cemo kidec gvirgvino!
mivuxvdi, ise damwvarxar,
veRar giSvelis malamo.
Tavs unda gamoveTxovo,
Senc unda dagesalamo.
itire, mama wageqca,
dageqca cixe qviTkiris.
godeba gmarTebs, guls Cumi
ver mogioxebs qviTini!
wamodeq, xeli momkide,
rogorc Cvevia moyvasebs,
cremli awvime TvalTagan
da zed mapkure loyaze!
gmarTebs, rom mama mitiro
da guli sevdiT ioso,
mkvdari cremlebiT ganmbano
da miT gamapatiosno.
iTvleba Cemi wuTebi
da maCqareben Zalian,
gza miZevs, sagzals vimzadeb,
sacdelad aRar mcalia.
Sen Cemo Cino Tvalisav,
sxivo mosulo xalisad,
xval veRar gnaxav, mSvidobiT,
dRes vTqvaT saTqmeli xvalisa!
mSvidobiT! Jamma dareka
da zarmac aRar axana.
xomaldi modga, zed amaqvs
rac ki maqvs bargi-barxana.
mSvidobiT! kides ver vpoveb
amqveynad kidev mosacdels;
mSvidobiT! ukan ver moval
vidre meored mosvlamde!~
es rom Tqva, kidev igoda,
kvlav cremliT miwa danama,
gamoeTxova Tavis Zes, _
sicocxles daesalama.
Zlivs moitana gvemulma
Tavi kvlav Tavis binamde.
kidev ori dRe gavida,
sul Caqreboda minamde.
ori dRe kidev Rafavda
suls, sul SfoTiT da gangaSiT
486
da gamouxta sikvdilic
Casafrebuli sangarSi.
sasufevelSi damkvidrda,
sofeli rogorc galia,
galias gamomwyvdeulma
Citma daagdo galia.
tani viT miwismieri
kvlav miwad qcevas ecada,
suls Tvisi hqonda savali,
suls xom samkvidro zecad aqvs!
vin aris mosvenebuli?
mosvenebuli is aris,
vinc ar isvenebs wuTiTac,
viT gasrolili isari.
vis simZimilis fuZeze
fesvis ar unda magreba,
vinc elvasaviT ielvebs
da elvasaviT gaqreba.
am wuTisofels rogori
Cveuleba da wesi aqvs, _
erTxel Tu suli moviTqviT,
aTasi Wiri gvesia.
nebiereba kacis Svils
rogor gauxda arami;
ar gaixaro, Tu ginda,
guls ar giRrnides varami!
iman, vinc suli Tavisi
am soflis miRma aCera,
sofeli mokvda mis gulSi,
is ki rom mokvdes, ar mjera!
angelozs rom hgavs sofeli,
Sen ra ggonia, devia,
yoveli Wiri da vneba
mimndoTa misTa mdevia.
Sens alvad dargvas am baRSi
gana raime azri aqvs?!
wyaro am baRSi mlaSea,
moli nemsiviT basria.
sanamdis unda mogvigos
niSni sofelma: dagwviTo!
sanamdis unda gvaWenos
da zurgs maTraxi gvawyvitos?!
ra vuyoT axla, cxovreba,
morCa, rac aris, es aris!
ufro imwarebs am sofels
kaci sofelze mkvnesari.
kacma, vinc mxolod miwa xra
da ganZs wadili unela,
me im kacs kaci ki ara,
487
jojo vuwode, Txunela.
ixare, Tavis SezRudvis
nu gaZevs fexze borkili,
sul frTaSesxmulma ifrine,
nu ibolklebi ZlokviviT!
sicocxleSia, siamis
Tu sitkbo sadme Cenila
da Tu ar iqna sicocxle,
qva qvazemc nu darCenila!
vercxls vaqeb, magram saqebis
sikeTec zRvarze xom gadis!
vercxlic Tu bevri daude,
daiRupeba xomaldi.
dolabi iyav, nu ginda,
Tavi iormo, ixaro,
jobs, Senc mogcen da ilxino,
sxvazec gasce da ixaro!
maTgan, vinc SenTan aWena
hune JamTasvlis avdarSi,
davTarSi vinRa SemogrCa,
rodesac davTars gadaSli?
SemorCaT gana didebis
dReni qedmaRal mefeTa,
JamTasvlis qari rom aRdga
da maT sasaxles efeTa?!
maT nacvlad axla vin mefobs,
aw sad arian isini?
maT nasaxlarze bu hkivis
da qari daZrwis sisiniT.
hqeni sikeTe, siavis
gulSi karebi ikete,
hqeni sikeTe da nacvlad
gzad Semogxvdeba sikeTe!
488
SesZaxa: `ase viT waxdi,
rom aRar gaxsovs aravin,
ar mogenatra mSobeli
an mSobliuri karavi?!
vin mogiwonebs, majnuno,
aseT ugvano saqciels? _
leilis garda amqveynad
yvelafers zurgi aqcie.
mama gaswire, ar gaxsovs
TviT dedac, Seni mSobeli.
ra usircxvilo yofilxar,
ra flidi daundobeli!
aseTi Svili dedasac
ujobs, _ kidec rom gewyinos, _
sulac ar hyavdes cocxali
da samareSi ewvinos!
mama daagde siregvniT
(gulidan gauriyavi);
rac moxda, moxda, win mainc
gons modi, WkuiT iyavi!
mokvda sabralo moxuci,
suli uSenod dalia,
mkvdars mainc moigonebde,
suldgmuli iyo, bralia!
ki gmarTebs, mamis saflavi
moinaxulo drodadro,
moxucs cxoneba uTvalo
da xalxmac gnaxos, rom dardob.~
rodesac majnuns im Zalad
qvelis is hangi moesma,
welSi CangiviT moRuna
(Sveba Tu hqonda, moesra).
iseTi elda etaka,
kinaRam suli amoxda,
mamis saflavi mounda
da naxvad misad wamoxta.
mamis saflavze mtiralma
loya cremlebiT iRara,
brWyalebiT miwa moxveta
da peSviT Tavze iyara.
sayvarel mamas eZaxda,
aqeT ixmobda amaod.
yviroda: `mamav, sada xar,
rad memalebi, mamao!?
gamosaTxovad nugeSis
awi sad unda viaro?
dakargvis Senis vaeba
vis unda gavuziaro?
ar dagikargavs Sen Svili
489
moulodnelad da uceb
da mainc Svilis dakargvas
vera da veRar gauZel.
aba me meca es elda,
amqveynad vinmes Tu eca,
roca oblobis gamocda
bedma marguna uecrad.
nuRar gamkicxav, rom ase
dagagde, nu gamiwyrebi!
Sen ras giSveli, Torem me
sircxvilisagan viwvebi.
me viyav Svili Tavneba,
umaduri da uxeSi,
Sen ki gewada, aRviri
rom mogexeSa uxeSi.
Sen mudam Cemze mzrunvelma
rbili damige logini,
me kidev zurgi gaqcie,
velad daviwye bogini.
sul gaWirvebdi, Tavgasuls
ar damiTmia raime.
vin icis, iqneb codvebi
arc mapatio, vaime!~
rodesac mama itira
da gaZRa masze godebiT,
isev udabnos daadga
zaris da zaTqis momdebi.
naxvad imisa, gauCnda
gulSi vis gamoc iara,
mis mxares wamoexeta,
misken da misken iara.
naxa kedelze gakruli
naweri gulis msaxvreli,
kalmiT misi da leilis
gamoeyvanaT saxeli.
maSinve iqiT gaiqca,
im mwyazar nawers eZgera
da is rayami* moxia,
zed rom `leili~ ewera.
hkiTxes: `es Seni naqnari
ver gagvigia Cvenao, _
erTis daxeva ra iyo,
meoris gadarCenao?~
miugo: `ori suldgmuli
Tu erT arsebad dadginda,
maSin erT sagnis saniSnod
ori saxeli rad ginda?
siyvaruls axlos Tu ganCxrek,
rac vTqvi, iolad ixsneba:
490
sadac mijnuri arsebobs,
iq satrfoc igulisxmeba.~
`batoni xaro, _ kvlav uTxres, _
magram es ase Tu aris,
raRa leilis, majnunis
rayamze geTqva uari!~
miugo: `ase rom meqna,
maSin xom gamovidoda,
viTom naWuWi is aris
da me guli var viTomda?!
sxvam Tu ar uwyis, me vici,
me ra var, igi rac aris, _
me misi CenCo var mxolod,
xolo is _ Cemi marcvali.~
locva majnunisa
492
eha Sen, zurgis momcemo
ZlierTa ama qveynisa,
tanjulT Tu Sveba eRirsa,
SeniT da Sengan eRirsa;
eha Sen, visi saxivi*
qeds gvaZevs, rogorc onavarT,
erTai Sen xar patroni,
sxvebi sul Seni mona varT;
eha Sen, Svidi ca vinac
uflad Tavisad ar isva,
cis Svidi sferos patrono
da sagnis eqvsi mxarisa; 47
eha Sen, axlos romlisac
ZaRlmac siwminde iwia,
visgan vinc kideganiqmna,
wmindanic iyos, bilwia;
eha Sen, visi sikeTiT
uRirsi Rirsad ganTqmulvar,
momxede, Torem sawuTrom
iavarmyo da damTrguna!
nu mimatoveb, ufalo,
me aq umweod davardnils,
Sen, vinc var, vinZlo Semicno,
kutma SeviZlo navardi!
sikeTiT SeniT RvTiuriT
Sen gamiqarve varami,
Sen gamikveTe wyvdiadi,
Sen ganminaTle wkvarami!~
493
(cxenze aRmxdari gavazi),
majnuns TavdaxriT eaxla,
salami hkadra TavaziT.
roca Seityo damxvdurma,
vinc iyo misi stumari,
mxecebs dacxroma ubrZana,
isinic dadgnen mdumarni.
Semdeg im kacTan mivida,
masTan royiod mosulTan.
mteri ar Canda yrma igi,
majnunTan mosvla rom hsurda.
`mSvidobiT moxvel, stumaro,
varskvlavo iemeniso,
ucxo xar, magram RmerTma qnas,
moyvrad mosulad meniSno!
saTno kacs gxedav, Sens sandod
sxva dros ra fiqri mindoda,
magram sifrTxile gvCvevia
tyiurTa Znelad mimndobTa.
kacis mindoba maSinebs,
SiSi ki ici, rac aris,
gvelisgan daSinebul kacs
ar enaxveba bawari.
me kacma ise mimuxTla,
merCivna, barem vekali,
ise gamwira, zed gulze
ise damaso ekali,
im eklis wveri gulidan
mas ukan isev momiCans,
moyvasisagan daWrili
guli verafriT momirCa.
Senc Tu masaviT avs mirCev
da misebr saqmes mimrudeb,
jobs, araferi ar miTxra
da isev ukan mibrunde!~
man moaxsena: `eha Sen,
saxelganTqmulTa saxelo,
vinc mxecni ise moToke,
Seni gamxdaran saxelo*.
me SenTan sasixarulo
ambavi momaqvs, mijnuro,
leilim gamomagzavna,
leilisagan mijnulo.
moyvare Tavis moyvares,
gulSi rom sevdis seni aqvs,
erTs iseT saTqmels ugzavnis,
msgavsi rom jer ar smenia.
nebas Tu damrTav, im Cumad
saTqmels axlave giambob
494
da Tu ara da, aha me
da aha Cemi iabo!*
guSin me swored im mxares
gaxldi saqmeze wasuli,
vixile, mTvaris bakmiviT
Suqs scemda erTi asuli.
mTvare vTqvi, magram ar vici,
ratom vuwodeb mTvaresac, _
mze iyo igi, mzec ase
Tu asxivosnebs aresa.
saro davarqva, _ ubeSi
saros vin misca nayofi!
edemis baRi vuwodo, _
edems elferi ar hyofnis.
ise metyvelebs, ar vici,
wyals masTan ra aqvs saubro,
wyaroc ki galursulia,
rodesac igi saubrobs.
Svlis Tvalebi aqvs leilis,
mixvra-moxvriTac Svelia.
lomebi Tvals rom mohkraven
mas, mere Tavs ver Svelian.
misi zilfebis sadari
uni Tu gamigonia,
werweta tani sans ugavs,
tuCebis butko onia,48
misi Tvalebis ra giTxra,
mTvrali nargizis darebis,
vnebis wyaros pirs amosulT
kargi dgomodaT darebi.
guls vaJkacs ise mostacebs,
verc Seadareb avazaks,
surnels akmevs da ra surnels! _
jabnis aprilis havasac.
eg aris oRond, udaRavs
jigars trfialis daRebi,
motexilia cotaTi,
dagogavs Tavis daRebiT.
margalitebis sabado
cxeli cremlebiT is aris.
mSvildiviT orad moxrila
misi marTali* isari.
erT dros werweta alvis xe
dRes gazneqili lelia,
zafranis yana uTesavs,
sadac yayaCo elia.49
mijnurTan Seyris mosurne
guliT imedebs ar riyavs,
ara da SiSic didi aqvs, _
495
coli aris da qmari hyavs.
me roca vnaxe, vardiswyals
isxamda vardze uebro,
mzianeTs emuqreboda,
mTvarians Segaguebo!50
ise moTqvamda sabralo,
cxare cremlebis mdeneli,
kacis Zis codviT daviwvi
kaci, misi xmis msmeneli.
rom vkiTxe: `ase rad tiri,
an Sen vina xar TviT-meTqi,
vin aris igi, Sens egzom
tanjvad rom Rirdes iseTi?~
pasuxad Taflis RimilSi
Sxamis uria nalesi,
momigo: `eha, romelmac
guls damec dana nalesi!
erT dros leili viyavi,
magram arc imas vvuarob,
rom dRes giJi var, Slegi var,
Smagi var, Slu var, tlu varo!
im SeTis* trfobiT mSfoTvare
iseT saSfoTvels SevrTvivar,
is Tu SeTia, me masze
aTasjer ufro SeTi var.
is vnebis iqca samizned
da guls ewona isari,
magram ras vizamT, diaci
me var, mamaci is aris!
ra moxda mere, trfialis
masac rom udgas viSebi!
sxvis TvalTa mzeras ar ufrTxis,
guls ar uqanebs SiSebi.
gana CemsaviT Sin godebs
da Tvali cremliT danama, _
ca qudada aqvs Sens majnuns
da dedamiwa _ qalamnad.
es me var mxolod wyeuli,
marto STenili, euli,
amaod veZeb gulis swors
qmris saxlSi gamomwyvdeuli.
calke imisi SiSi maqvs,
vaiTu trfobiT naxeli,
xalxSi sul gamovijayo,
cudi damigdon saxeli!
pirSi SarbaTi mimqondes,
CemTvis samsalad iqceva,
perangi qacvad mqcevia,
sasowarmxdari ise var.
496
arc imis Tavi ara maqvs,
qmars gavumarTo SuRlebi,
verc mamis nebas gardaval
ibn salams SenauRlebi.
xan vneba magulianebs:
`gza TviTon unda gakafo!
moege gons da yvavs (Sens qmars)
xeliT dausxlti, kakabo!~
xan ki namusi damiSlis:
`vneba ar girCevs sworsao,
mand ijeq, rodis yofila,
kakabi Zlevda qorsao!~
rkinismkvnetelic rom iyos,
caSi ekidos galia,
qali kacobas ver izams,
qali yovelTvis qalia.
es mZime sevda gulidan
vicile, ki ver vicile,
gadavde Tavi, vitvirTe
am simZimilis simZime.
magram es dardi miklavs guls,
sxva dards imdenad ar vCivi, _
uCemod Cemi mijnuri
viT cocxlobs vnebis arCivi?
gza saiT uZevs, ar vici,
ra amoiRo mizanSi,
visTan zis, romel fundukSi*
da sufras axla visTan Slis?
Sen Tu raime gsmenodes
misi asaval-dasavlis,
isemc ufali giSvelis,
mis gzas da sadgoms maswavli!~
Senze, majnuno (leilis
vneba gabrunebs romelsac)
im qalisagan aseTi
sityvebi roca momesma,
Tavs ar miveci ufleba,
ar meTqva, rac ki vicodi,
rogor iwlobdi tans vebiT*
da vnebiT rogor iwvodi.
`is-meTqi, _ is ki arada
pasuxi vkadre me maSin, _
Senma uiRblo trfialma
garia kanjris* remaSi.
jere xom Seni tkivili
etaka sulTamxuTavad,
axla ki mamac moukvda;
bedma sul xeli uTava.
xan Senze moTqvams simRerebs
32. sparsuli poeziis Sedevrebi
497
Sens siyvarulze mwuxarebs,
TvalTagan Rvarad Camosdis
sisxlis cremlebi mduRare;
xan mamis sikvdils ixsenebs,
leqsebs Txzavs samgloviaros,
bans gamoscemen kldeebi,
sadac ar unda iaros.~
roca gaigo sikvdilis
ambavi mamis Senis man,
bevri itira, majnuno,
ca Wmunvis nisliT Senisla.
_ werili minda mivwero
da wamiRebo Tu ara? _
me mTxova TalxiT mosilma,
mec ver vuTxari uari.~
werils akoca mxedarma,
rogorc wesi da rigia
da Semdeg majnuns miarTva
(patroni misi igia).
grZnoba dakarga majnunma
damwvarma cecxliT cxeliTa.
wigni xelT epyra, Tavad ki
wavida kaci xelidan.
498
erTurTs iq SevxvdeT, radganac
Seyris adgili is aris!
eha Sen, trfobis Cemis vinc
erTguli iyav aqamde;
xalxis miTqma da moTqmaSi
vinc vnebiT CemiT Cagagde!
rogor xar, Svebis mizezad,
gulSi romelic mizixar;
me guliT mxolod Seni var,
Sen axla guliT visi xar?
Tumc Tavi Cemi bediviT
Sen imTaviTve gaciles,
Seni var, guli saSeno
aravis gavunawile.
qmari myavs, magram is Cemgan
kidev Sors dgas da ridiT dgas,
jer gverdiT arc ki mwolia,
ar Semxebia TiTiTac.
me mqenjnes, Cemo, me, Torem
margalits Cemsas uzados
vervin gasinjavs almasiT,
guls rac gind zavTi uzavTos.
vinc ginda iyos, sxva mamri
CemTvis suyvela erTia.
Sensken iltvian fiqrebi,
ocnebiT Senve gerTvian.
niori sosans hgavs, magram
niors ar mohgavs sosani;
myral niors arvin axsenebs,
sosans ki aqebs mgosani.
nu metyvi, yofna aseTi
ratom ar giRirs ramedo?!
msurda, damegdo es mxare
da bina SenTan damedo,
magram, he Cemo, ver SevZel,
Tumc sacdels bevrjer vecade.
rac me dReSi var, am saqmes
verc gvian SevZleb, verc adre.
sul mTel qveyanas mirCevnis
Seni Tmis erTi Rerica,
ise momsurdi, walkotic
Sens qacvze turfad ver vican.
mec rogor gamasxivosna
Sens maraqaSi garevam!
mze Sen xar, xolo me Seni
SoriT Semyure mTvare var.
roca, majnuno, me mamis
Senis sikvdili gavige,
mkvdars tanT sudara rom mecva,
499
sul aso-aso aviqen.*
megona, mama davkarge
da verasodes vnaxavdi,
Sens mamas ise vtirodi,
TiTqos sakuTars vmarxavdi.
Cemebr ZaZebSi Camjdaris
kedel-yurenic kvnesian,
mivage saWirisuflo,
rogorc rigi da wesia.
gulSi es CamrCa, me TviTon
ver movel, meTqva nugeSi,
an mosvla rogor SemeZlo
sxvis cols, sxvas Sebmuls uRelSi!
vinc Cven gvacilebs, imaTi
qceva swored rom macinebs,
hgoniaT, Sens suls momwyvites,
raki Sens sxeuls maciles!
aq me yoveli masmia,
rac mand Sen gardagxdomia.
moTmena gmarTebs, ufali
momTmenTa Tanamdgomia!
fexi auwyev am sofels,
romc ar ukmio gundruki!
sicocxle qaravania,
qveyana _ Zveli funduki*.
Wkvian kacs gana is marTebs,
Rawvebi cremliT iRaros,
rom mterma misma icinos
da kvnesiT misiT ixaros?
gana amgvarad ar brunavs
cxovrebis Cvenis borbali? _
glexi miwaSi marcvals flavs
da zed amodis xorbali.
Sen SiSma marto darCenis
ratom dagiwyo xelyofa? _
me xom var, Cemo, amqveynad
da rom var, es ar geyofa?!
martosulobis moSiSni,
vgoneb, cdebodnen erTian, _
usaSveloTac Semwe hyavT
da Semwe igi RmerTia!~
majnunis pasuxi
500
ara, es ra vTqvi! _ Cemgan, vinc
davkarge Svebis kliteni,
Sen, vinc SvebaSi buRraob
da me guls tanjviT miteni.
Tumc davqceulvar, isedac
kvlav mtveri Seni fexis var.
Sen visi wyaros Tvali xar,
Seni sma an vis eRirsa?
me Sens gzaze var ganrTxmuli
lodinis Senis amari;
Sen ki mand visTan seirnob,
visi giWiravs qamari?
me Senze vdardob, vaiTu
sofeli senebs gasevdes;
Sen visi dardi gadardebs,
Sen visi sevda gasevdebs?
me zurgze gadavifare
monobis Senis asali;*
Sen visi rgoli monobis
gaZes, visi xar vasali?
eha Sen, romlis siturfe
meqca salocav qaabad*
vis karibWesTan majnunma
unda vedreba gaabas;
eha Sen, Svebis malamov
guldaserilTa dasebis,
vinc margalitiT agvivse
brolis elvare Tasebi;51
eha Sen, Zviro gvirgvino
sxviso da Cemo ki ara,
wyalobam vismac sxva naxa
risxvam ki Cemken iara;
eha Sen, ganZo, ra ganZo,
magram sasxvisov iseve,
duSmanni SeniT iSveben,
moyvasni gvelebs iseven.52
eha Sen, grilo walkoto
CemTvis karibWeketilo,
dRemde geSmiutanelo
aRTqmulo kuTxev keTilo;
eha Sen, yovlis bandis da
badis mxsnelo da amxsnelo,
Sen Tu mikurneb, senebma,
rogorc hsurT, ise damsenon!
nu gamtex, me xom Seni tyis
nergi var, gana roki var,
Sen CemSi cocxlob da rasac
me mizam, Senc is mogiva.
gmarTebs, niadag mivlide,
501
mere ra, rom me miwa var,
miwasac movla xom unda,
am wesis miRma vin wava!
movlil da morwyul miwaze
walkoti ZalgiZs axaro
da Tu arada, nu mkilav,
ase urwyuli rad xaro!
Seni monobis rgolebi
yurSi miyria sayured,*
sxvas mainc monad nu mimcem,
gana me cudad gmsaxure?!
eha Sen, Cvengan gaWrilo,
guls cecxlad SekeTebulo,
sxva mxares Sekedlebulo
da sxvis guls SekveTebulo,
Cemze naRveli arc gagyva,
ise uRmerTod waxveli?
marTla yinulze dawere
Seni majnunis saxeli?
dRe Ramed ratom miqcie,
ciT sxivni risTvis galale,
Sen ar daminde, damkode
da axla Senve valaleb?
imedi nu gaqvs, tyuilad
Tu wavigrZeleb enaso,
Tu enad gavikrifebi,
Tavs aviSoreb tkenaso!
mag enis wagrZelebaze
giTxra sosanis igavi? _
rogorc ki enas auSvebs,
daniT mosxepen iqave.
bavSvi xom ar varT, gavigeT,
Seni oini rac aris,
jer gviRalate, axla gsurs,
TvalSi gvayaro nacari?!
Sens codvas verc grZnob, rac hqeni,
ZrwoliTac ki ar gaZrwolebs, _
waxvel da sxva kacs ecole
diaci sxvisi sacole.
aqeT me melaqucebi
da maimedeb ocnebiT,
iqiT ki sxva kacs exvevi,
sxva yaZaxs eavxorcebi.
Tu marTla guliT giyvarvar,
xom xedav, guli aiqna,
ra iqna Seni moTqma da
Sengan sulisdgma ra iqna?
dRisiT versaiT visveneb,
RamiT verafriT viZineb,
502
mis beds Sevnatri, vinc axla
TvalebSi Semogcicinebs.
bednieria is kaci
da ara Cemebr mgosani,
vis mkerdzec axla kiafob
viT Tvali patiosani!
vardnars bulbuli amSvenebs,
walkots is mitom eRirsa,
Torem yvanCalas vardis buCqs
xe urCevnia leRvisa.
ase yofila yovelTvis,
rodesac Tvali marRia,
ganZi, romelsac daveZebT,
sadRac miwaSi marxia.
rodis iqneba, leili,
mec gamibrwyindes Tvalebi,
cecxlis aliviT elvare
qvebSi vipovo lalebi?
rodis iqneba, WirxlebiT
walkoti aRar Wknebodes,
krazana Wirsac mihqondes,
Cven ki saraji gvrCebodes?
rodis iqneba, vixaroT
am daZeZgili ganZebiT,
ganZebis dapatronebiT,
ganZis xelmyofis gaZebiT?
rodis iqneba, siamis
sarkes xinjebi vacilo,54
gvels suli gasZvres, me damrCes
xviTo Cvens Soris sacilo?
me Senma sayvedurebma
damwva, viT Calam-kalami,
RmerTma sul saRad gimyofos
is kaci, is ibn salami!
bedma qna, Cemi Sens xelSi
avic da kargic enaxa,
wyluli xom Cemi Sen iyav,
Cemi salbunic Sena xar.
unda gamovtyde, leili,
Tumc kargad vici Zalian,
bevrma bWis Senis aRebas
Zala amaod alia.
da isic vici, imedebs
fuWad ar unda ubiZgon,
sadafis ubiT agarTvan
margalitebi ubiwo;
ar unda iyos aravin
ise TavSeukavebi,
naxos, ras icavs gveliviT
503
zilfebis Senis kavebi, _
es yvelaferi ki vici
da mainc fiqri tiali
sul, sul Sens irgvliv trialebs
atruebuli trfialiT.
Sen rom mand erTi buzic ki
dagajdes Cemgan unebi,
me aq siSlege xelT migdebs,
mijnurTa SmagTa bunebiT.
im mijnurebze brmobili
vin unda iyos netavi,
satrfoze damjdar buzebsac
svavebad Tu ar xedaven!
Taflo, WinWvelebr fusfusi
Cemi miT minda giwero,
rogorc WinWveli buzs afrTxobs,
ise is buzi gimwero.*
axali sityviT ra giTxra,
roca saTqmeli Zveli maqvs!
sisxli ufro maqvs gamSrali,
Tvali ki ufro sveli maqvs.
rom ginaxivar, imaze
asjer sawyali dagival,
Sen rom me Smagi gaxsovar,
imaze ufro Smagi var.
me Sens trfialSi davkarge,
rac sakuTari mqonia, _
Tu ar daTrgunav Tavis Tavs,
izeo, ara mgonia.
trfiali Seni, RmerTma qnas,
me minaxavdes xvaSiads,*
SaSarma Senma miSuSos,
rac satkivari amSlia.
Tumc ver vunaxe malamo
am Cems pirgaxsnil iaras,
arc vCivi, Sen xom SvebiT xar?
Senze vwux, Tavze ki ara.~
504
TxemiT terfamde gaCxrika,
esiyvarula, efera,
sul daukocna, rac hqonda,
wyluli, kopi Tu bebera.
xan kululebi ubana
savse miwiT da qviSiT da
xan ekal-qacvi ucila
zed Sesobili iCqiTad.
bolos SesZaxa, xifaTma
roca moTmena ulia:
`gons modi, Svilo, suls Rafav,
raRa dros siyvarulia!
rogor ar ici es, sikvdils
rom sicocxlesTan omi aqvs.
Tavs maxvilamowvarTuli
sikvdili wamogdgomia.
is kaci mokvda, waiRo
Tan guli SeniT natkeni,
axla mec mival, ar metyvi,
rad hqeni, Svilo, rac hqeni?
zeze wamodeq, wamomyev,
sad saxli gvidgas, karavi,
nu moSli budes, Sens iqiT
kaci ar damrCa aravin.
Tu dafiqrdebi, ar unda
amas brZeni da misani,
yoveli suli, gind mxecni,
gina Tu sirni* cisani,
dRe gare-gare daZrwian
(sadme sakbilo Tua ram),
magram suyvela brundeba
Sin, SeRamdeba Tu ara.
Sen sanam ginda daiklo,
rac kacs ufalma uZina,
sanamde ginda, gaZleba
uWmels, ucinars, uZinars?
gveli daggeslavs, aqedan
Tu ar wamoxval axlave,
svavebi iyaSyaSeben
Sens leSze, mkvdars rom gnaxaven.
suls rom amgvarad iwvaleb,
suli duSmani rodia,
cota ram hyofnis kaciSvils,
gana rkina da lodia!~
rodesac majnuns moesma
dedis amgvari godeba,
gulSi koconi aenTo,
cecxlma dauwyo modeba.
miugo: `Sen Svils Seunde,
505
rac man gatira, dedao,
rac man Sen Wmunva Wmunvaze
gisarTa zedizedao!
rom ver visveneb ugono
da rom arc damesveneba,
rom Cemi brali ar aris,
gana ar mogexseneba?
Sen marTali xar, cuds vSvrebi,
pasuxs ver mogcem uarad,
magram ar mkiTxav, Cems saqnels
me vinme mkiTxavs Tu ara?!
ra maqnisia cda Cveni,
ramdenic unda vecadoT,
kaci miwaze bWobda da
RmerTs acinebda zecado.
brZenT uTqvamT: gulze trfialis
isrebs rom erTxel isrevo,
mere fuWia ocneba:
ase vizamo, iseo!
me ager imis cdaSi var
(amaze fiqrma gamlia),
Cemi sulis Cits sxeulis
rogor gavuRo galia.
Sen kidev saxlSi mewevi
(SenTvis mindao keTili),
iq or yafazSi Camketo
aq erTSi gamoketili.
Sin rom wamogyve, suls davlev,
ar memudaro amaod,
Torem nu metyvi: Sin myofi,
Svilo, ram mogkla, ramao!
me aq damagde Cemi dRiT,
Cemi aseTi abruTi,*
Sen ki Sin wadi rogorme,
saxlSi mSvidobiT dabrundi!~
gulSi Caukla, imedad
Tu kidev rame ebada,
ferxT Cauvarda samTxvevad,
landiviT gamoeblanda.
bevri bodiSi uxada,
ver galaReo ocnebiT.
kabis kalTebze emTxvia,
qoSi ucviTa kocnebiT.
wamodga Semdeg da iqve
tiriliT daesalama.
deda Sinisken moiqca,
gza sul cremlebiT dalama.
Sin rom dabrunda, guls sevda
ufro da ufro edasa, _
506
rac mamas Sexvda, is Sexvda
majnunze javriT dedasac.
o, es upiro TvalTmaqci,
Tqven rom sawuTros uwodebT,
erTi glexuWa vinmea,
miuxvdiT, xalxo, uwyodeT!
amqveynad Tesls rom Tesavs da
yanis waxdenis SiSi aqvs,
Sen arxeinad iyavi,
Tavisi angariSi aqvs:
imisTvis uvlis daTesils,
unda simwife acalos,
Semdeg rom namgliT miadges
da Wirnaxuli aCalos.
wesad aqvs, yovel saRamos
aRanTebs xolme CiraRdans,
lxenadac is aqvs, ggonia,
is aqvs, ggonia, Wiradac.
magram inaTebs Tu ara,
qars amoagdebs, qaraSots,
viT anTo, ise Caaqrobs.
Sen ra ggonia? TamaSobs.
507
Seni salimi mogikvdes,
guSin mogikvda dedao!
mamaSens mihyva sabralos,
Svilze vaebiT mocelils.
wavida wuTisoflidan
wasvlis win Senze mlocveli.~
rodesac gulis SemZvreli
majnuns ambavi moesma, _
dedam dagTmoo, suldgmulma
sulisgan uaxloesma,
Tavze uwyalod iSina
monaniebis mjiRebi
(eha bWis karo Svebisav,
Turme ra Zvirad iRebi!).
raa sicocxle, Tu gulSi
sul mwuxareba gasia?
aTasi welic rom iyos,
sul erTi wamis fasi aqvs.
mikvirs, viT xarob sicocxlis
da sikvdils Sua gaCrili,
Seni arCivi sikvdilis
roca Tan dagdevs aCrdili?!
suli samadlod gaTxoves
nasxvisari da nisia,
xval patrons unda Cabardes,
aba patroni risia!
amqveynad yofna netari
nu gagitkbeba nametur! _
sufevs amsoflad sikvdili,
sicocxle hgies* rameTu.
ggonia, Sen ar mogiwevs,
aq daixane raxanac,
guda-nabadi aikra,
akrifo bargi-barxana!
ase regveni rogor xar,
amdeni rogor ar gesmis,
manamdis cocxlob, sanamdis
Tavze sikvdili dagesxmis.
vin xar, ra Svilic brZandebi,
Sen TviTon awon-dawone,
jer Tavi Seni Seican,
xolo Cven mere gvawone!
maRla avelo, nu hgoneb,
maRal xarisxze Tu axval,
icode, mainc miwa xar,
matli xar, WiaRua xar!
frTxilad, sxvis lukmas ZaRliviT
nu ucqer kudis qiciniT,
nurmc misi cica iqnebi
508
da sxvis sufraze icini!
kacni varT, unda Craqvs vgavdeT
da venToT unda Craqvebad,
Craqvi Tavs iwvavs, xolo sxvebs
naTels hfens, sanam Caqreba.
WkuiT iyaviT, xelT vinZlo
nizamis sibrZne ixelToT
da naxavT mere, sulTnebi
gexvewebodnen: gviymeTo!
509
amqveyniT ganapirebuls
da tyiurebSi reulso
axla vin uyvars, Tu ici,
vis uZRvnis leqsis rveulso?~
im kacma krZalviT miugo:
`Seminde, magram cdebio,
is uleilod ise wuxs,
viT WaSi iosebio.56
yvelgan mas eZebs, mas uxmobs
unda mas erTos riTime,
daexeteba vel-mindvrad
da umisobas qviTinebs.
Tavad mas rac Wirs, arc icis,
sakuTar Tavze arc Civis.
daZrwis da ukvirs: leili
viT gaxda sxvisi arCivi!~
leilim uTxra: `he, kaco,
mijnuris ambis mdevaro,
viszedac godebs majnuni,
vaglax, is qali me varo!
gulSi, viT almurs, vabrunebT
dards trfobis cecxliT rgulsao,
me sxva dardi mWams, imas ki
sxva sevda uRrRnis gulsao.
is mTebSi daexeteba,
iq sevdis Cakvla undao,
me ki jurRmulSi vbinadrob
da guls boRmaSi vgudavo.~
moiZro, moxucs gadugdo
sayure patiosani.
`sadme Tu gegulebodes
majnuni, Cemi mgosani,
gnukev,* waxvide da igi
Cems axlos gamoiyvano, _
me misi bakmis yurebiT
vinZlo Tvalebi vixaro!~
is margaliti xvretili
qamars Caidva57 moxucma,
Semdeg im uxvret margalits
Tayvani sca da mokurcxla.
sadac ki kacis saxedvels
SeeZlo irgvliv exeda,
mindor da mindor iara,
klde-klde da Rre-Rre exeta.
sam dRes daZrwoda xriokis
aRma da daRma mlaxveli,
verc sadme Tavad is naxa,
verc vinme misi mnaxveli.
bolos waawyda kldis Ziras
510
sawyalobelad davardnils.
leilis trfobiT dasenils
ver SesZleboda navardi.
mis win miwaze ganerTxo,
qeba Seasxa uxvad da
jer sityvis neba iTxova,
mere bodiSi uxada.
hkadra: `trfialis samkvidro
Tu mkvidrobs, mkvidrobs SeniTo,
sanam trfiali arsebobs,
man nivTi Seni SenivTos!
uSenod Seni leili,
is, soflis Cvenis mSveneba,
veRar isvenebs, suls Rafavs,
an rogor moesveneba!
ar unaxixar SoriTac,
es raodeni xania.
aRarc Seni xma smenia,
guli ver moufxania.
aq Soriaxlos megulvis
koromi danakiskudis*,
koromad iTqmis, Torem tyes
rame Tu udris, is udris.
Sig tanayrili xeebi
xelebiT zecas swvdebian,
maT qveS balaxi xasxasebs
da Sig fSanebi wdebian.
am veran velze vaglaxad
guls sevdiT ratom iteni?
iq wamo, Seni daxSuli
Svebis sad giZes kliteni!~
amoalaga abgidan
tanisamosi samiso:
`ar gamawbilo moxuci
Semomxveweli amiso!~
majnunmac misi Tanxmobis
welze Seirtya qamari.
Caicva, warbi gaixsna
(ra mSvenieri ram ari!).
win waimZRvana is kaci
da leilisken iara
(gverds viT auvli malamos,
Tu ar gasvenebs iara!).
majnuni molze Camojda
garTuli Tvalis cecebiT.
cqmutavdnen misi yonaRnic,
sul rom Tan axldnen (mxecebi).
gamoeqana vaJisken
is, vinc feriis feria,
511
viTarca marTve afeTqda,
magram gulisTqmas eria.
Sedga, aTiod nabiji
misken gadadga Tu ara.
vnebas aRviri amosdo
da saqmes sxva mxriv uara.
moxucs ubrZana: `me Tundac
am tyeSi davesaxloo,
momkali, magram majnunTan
ver mival ufro axloo!
sanTeli var me da rogorc
sanTlis wesia, viwvio,
masTan rom axlos mivide,
unda sikvdili viwvnio.
majnunis saqmec asea,
radganac aris mijnuri.
mijnuri Tavis satrfosgan
mijniT xams gadamijnuli.58
Sen Cveni saqme nu gikvirs
da amas gvedri mdabliad,
midi da Txove, magemos,
mas rom Razelis* Tafli aqvs.
leqsebis yadri me vici,
is mgosnad danabadia.
is badags modgams badiiT,
me pirs movidgam badias.~
512
Tavs mxedars ratom vuwodebT,
rodesac cxenze ar vzivarT?
amqveynadaa, zantni varT
da sul laslasiT davdivarT,
Torem im gzaze rom gavalT,59
icocxle, Cven rom mardi varT!
CemTvis mokvdio, _ mibrZane, _
`rac dRe gaqvs, WirSi aRame!~
maS, gaixare, WirSi var!
mokvla gsurs Cemi? aha me!
jer armosuli waxvide,
ra wesebs unda esavde;*
rodis yofila, xodabuns
jer mkidnen, mere Tesavdnen!
Sen CemTan mitom ar moxval,
ginda, cota xans macalo,
vinZlo es suli ganvdevno,
saxli bargisgan davcalo.
gvedri, Tu yadri icode
sacodavT xelis gamarTvis,
hqeni madli da es suli
axlave piriT amarTvi!
samagierod Sen, sulo,
modi CemTan da amiT ki
axali suli STambere,
axali guli STamidgi!
me vici yadri im sulis,
Sen rom sikeTes izamde,
STambere suli, macocxle
ukuniT ukunisamde!
nuSis igavi iswavle:
rac nuSi qveynad rgulia,
nayofi misi erTia,
magram Sig ori guli aqvs.
Sen Savi mona gWirdeba,
mec mxolod monad vvargivar,
ra dagakldeba, mimono,
viTomda erTi zangi var.
netavi ise Secvala
es ukuRmarTi qveyana,
me da Sen sofels gagvyara
da sadme erTad Segvyara!
mTvare dges SuqismToveli,
Rame _ dResaviT naTeli,
Cven viyoT molze morTxmuli
moli ki Cvengan naTeli.
erTmaneTs gadaWdobili
erTad viSvebdeT me da Sen,
xelSi gveWiros badagi, _
33. sparsuli poeziis Sedevrebi
513
Cveni muri* da zedaSe.
Seni Tvalebis eSxebiT
loTiviT gavileSebi,
Seni TmiT ganaveSebi
ufskrulSi gadaveSvebi.
Sens warbTa mSvildebs movzidav,
mere mivdgebi kululebs,
avburd davburdav,
Tivisebr agibululeb.
mere mivwvdebi nikapis
vaSls, qarvisferad moweuls,
Semdeg Sens ubes vecemi,
im Sens or kuxe broweuls.
jer Seni mkerdis nayofi
minda CavkbiCo vaSliviT,
Semdeg ki vaSlis nikapsac
dagiWam vnebaaSlili.
mkerdze msurs gadavifino
zilfebis Senis kavebi
yuridan rgolebs agiyri
vnebiT TavSeukavebi.
ise gakoceb, Rawvebis
vardebze iam ixaros,60
iebs agiSli, loyebis
Rvelfebi gadmogiyaro.
SenTan msurs axla Camovjde,
sadac zixar da kiafob,
CemTa WirTa xdis ambavi
sul TiTo-TiTod giambo.
axla gamodi, Tu moxval,
Jami trfialis dRes aris,
dro Seicvala, is dRea,
aRar kvnesodes mkvnesari.~
zewamoiWra majnuni
galobas morCa Tu ara,
gulSi balRami Caeqca,
saxeze zafram uara.
isev udabnos mimarTa,
isev velebze iara,
leilic saxlSi dabrunda
(sakanSi, saxlSi ki ara).
514
marto Tu iyo, tiroda,
gminvas iwyebda saSinels,
qmars Tvals mohkravda Tu ara,
cremlebs iSrobda maSinve.
qmarTan cru colad dasmuli
da sircxvils ganamklavebi,
dabneuliyo leili,
viT zilfTa misTa kavebi.
kaci ar Canda am saqmis
raime piris mpovneli,
sanam upiro sawuTrom
ar gaapira yoveli.
welSi gawyvita meuRle
SoriT trfialma colisam,
colTan wolis wil saflavSi
Jami daudga wolisa.
cota xans kidev wamodga,
TiTqosda gamomjobinda,
magram mofrinda frTaSavi
da dRe erTbaSad mobinda.
wavida igi, am qveyniT
Cvenc wavalT, Tumca mas vesavT.*
xams*, davubrunoT sawuTros
suli, romelic gvasesxa.
qmari Tavisi leilis
Tumca mtarvalad esaxa,
Tumc qurciks maxed miaCnda
saxli, romelSic esaxla;
Tumca qmris misis sikvdili
misTvis urigo ar iyo,
coli iyo da marTebda,
WirisuflebSi mjdariyo.
zepir meuRles tiroda,
viTarca niWi mosdgamda,
qveS-qveS ki majnuns uxmobda,
masze ZaxiliT moTqvamda.
Tmebsac majnunze iglejda,
misTvis ixokda saxesac.
coli qmars rogor tiriso! _
ecodebodaT mnaxvelTac.
rom moukvdeba cols qmari, _
arabTa qalebs wesi aqvT, _
or wels kars Caiketaven,
arian Sig da kvnesian.
da leilimac am wesiT
karavSi gaixalvaTa
da gadaeca majnunis
cecxlze dagvaT da xalvaTa.
rogorc ki Jami daica,
515
cxadeyo trfobis tkivili,
kivili morTo iseTi,
ca CamoiRo kiviliT.
mtirali arvin mnaxoso,
aRar akrTobda SiSebi
da gaZRa kidec Tmis glejiT,
piris xokiT da viSebiT.
516
verafriT SeZleb, uSvelo.
is nukri, rZes rom asmevdi,
Turme gesls svamda uSenod.
imdeni vylape Cum-Cumad
majnunis trfobis samsala,
suli sul yelSi momawva
da anderZis Tqmad damZala.
modi da TavqveS mklavebi
es erTxel kidev amomde.
codva Sen gqondes, Tu ar qna
is, rasac axla vambobde.
amas gTxov mijnurs gayrili,
mdgari aryofnis kbodesTan:
rogorc ki suli amomxdes
da mivicvalo rodesac,
Seni xelebiT momkazme
majnunis trfobis caliviT
da miwas ise gadamec
morTuli patarZaliviT.
vici, gaigebs gumaniT
is, Cemgan kideganqmnili,
Tu rogor Sevsvi aryofnis
lencofa SxamSi gaqnili.
qariviT gamoiWreba
is, sulis Cemis malamo,
Cems sanaxavad wamova,
Sors wasuls momesalamos.
mkvdars rom mixilavs, simwrisgan
cecxli dauwyebs modebas,
gminvas da moTqmas mohyveba,
morTavs qviTins da godebas.
man ucnauri trfialiT
SeiZlo, guli edaRa.
Senc miefere, me amas
gvedri, Tu Cemi deda xar!
uTxari: roca leili
am qveynis borkils wyvetda-Tqo,
daTmo-Tqo yovli am soflis,
magram Sena-Tqo ver dagTmo.
xolo Tu igi viT mokvda,
amas nu mkiTxav fuWad-Tqo,
Sen gaxsenebda, sanamdis
Tvalebi ar daxuWa-Tqo.
trfialis garda sxva vneba
qveynad gaaCnda arra-Tqo
da trfobiT SeniT iTqvamda
suls misi anabara-Tqo.
xolo rodesac sikvdilma
misi saxmili agza-Tqo,
517
Sor gzaze isev trfiali
Seni waiRo sagzlad-Tqo!~
es rom Tqva, isev atirda,
isev cremlebi dascvivda,
kidev axsena majnuni,
Semdeg ki... Semdeg gacivda.
518
muSkis* zilfebi rasa iqms,
isev miwaSi Tu rCebi?
Seni alvis xe romeli
wyaros ewvia napirebs?
romel walkotSi nebivrob,
lxins romel kordze apireb?
rogor xar, roca gikawravs
tans esodeni qacvebi?
mRvimeSi rogor binadrob,
viT dgebi, roca dawvebi?
gamyrixar, CemTan aRar xar,
rogorc odesme iyavi,
magram vis ZaluZs gagriyos
Sen, guliT gauriyavi!
xatebas Sensas veRar vWvret,
ramdenic unda ginatro,
magram me vgieb* da Seni
tkivili CemSi binadrobs.~
es rom Tqva, velebs mimarTa;
neta, iq raRas eZebda?
ukan misdevdnen mxecebi,
xeli* garboda mxecebTan.
da miasxamda oTxaxmiT
saimqveynio qaravans,
gamosaTxovar beiTebs*
moTqvamda gulis mzaravad.
Tu sadme lodi Semoxvda
(aq rom daZrwoda guSinac),
ayiyis ferad SeReba,
Subli imdeni uSina.
leilis naxvas natruli
akldamad misad garboda,
dRisiT leilis uZaxa,
RamiT leili aboda.
Tavs daadebda akldamas
satrfosTan myofi ocnebiT.
mis lods ferebiT feravda,
miwas avsebda kocnebiT.
mas uyveboda qviTiniT
Tavisi gulis gasaWirs,
rogor dasaja sawuTrom
isedac asjer nasaji.
is Tavis saTqmels moTqvamda,
Zirs ecemoda lodiviT.
nadirTa xro ki iqve dga,
majnunis hqonda lodini.
da Tumca masTan xro igi
aravis aWaWanebda,
ver mougera sikvdili.
da mas majnunic danebda.
519
majnunis sikvdili
520
aTari
(1136-1229)
ver dagexsnebi
521
dahkra zarma
ratom?
qristian asuls
522
Sens saidumlos Tu metyvi Cumad,
viT Tavs sakuTars, Sevinaxav mas
da sanam gagTqvam, momklaven umal!
ioane naTlismcemeli
aq ioane naTlismcemeli
vaxsenoT unda, wmida tarigi*, _
misi moWrili Tavi langarze
o, rogor enTo kelaptariviT!
da macxovari, SebezRebuli
iudevelTa mier ubralod,
Zelze viT gasves (magram Sen zecad
viT aRamaRle igi, ufalo!).
an mociquli* aiReT Cveni,
cota simware iwvnia gana, _
ramdeni vneba miiRo maTgan,
urwmunoebis gzaze rom dganan!
523
es rodis moxda! da rac me movkvdi,
mas Semdeg Jami gamoxda bevri.
Tixad rom viqec, WurWlad gamomwves, _
xan jami viyav, xan kidev _ qvevri.
iseTi mware iyo sikvdili
da tani Cemi ise gawamda!
rad ar gamomwves, magram rac masxes
Sig, Cemi simwriT isic gamwarda.
ki gamomwvaven sawyaod, magram
am Sxams tanidan vin amomiSlis? _
rac ginda tkbili sasmeli masxan,
ar CaiSveba arasdros pirSi.
524
qalma miugo: radgan simarTle
giyvars, marTali mec giTxra unda.
me var is, visi survili guliT
am qveyanaze Senc dagaqvs mudam.
iesom uTxra: maS, rogorc gatyob,
wuTisofeli yofilxar Seno!
niSnis mogebiT miugo qalma:
diax, gaxlavar! micani, Zvelo?
iesom uTxra: wuTisofeli
Tu xar, aTasgvars gvetyodi ambavs,
magram es miTxar jer: rad morTulxar
ase, WrelWruli rad gmosavs kaba?
miugo qalma: gareT imitom
Semovibure aseTi garsi,
vinc Semomxedavs, ver Seimecnos
am Cemi Tarsi bunebis arsi.
Torem me vinc var da rogoric var,
es rom gaigos amqveynad vinmem,
axlos aravin gamekareba, _
vin saocnebo qali da vin _ me!
xolo aseTi WrelWruli kaba
mitom Cavicvi (gaxlavar brZeni),
vinZlo vacduno da movityuo
CemTan regveni adamis Zeni.
rodesac ase morTuls mnaxaven,
trfiali Cemi aReZvriT gulSi,
Wkuas kargaven Cemi gulisTvis
da momtirian vaiT da uSiT.
qristem ubrZana: sibilwis Wav da
ukuRmarTobis binZuro budev,
sisxlSi amoTxvril am xels, miTxari,
Sens av saqmeSi ra wili udevs?
miugo qalma: he, visac sibrZne
da saTnoeba gipyria xeliT,
es sisxli qmrebis Cemis sisxlia,
Cemiv xeliT rom gamovWer yeli.
es ra Tqvi! magram marcxena xeli
rad mogirTavso? _ hkiTxa mesiam.
miugo: briyvebs siturfe xiblavT
da mesevian, rogorc wesi aqvT.
kvlav hkiTxa qristem: rokapo, miTxar,
rom Cadiodi urcxvad im codvebs,
gulis kunWulSi Sen mier moklulT
Tu icodebdi? minda, vicode!
vicodebdio?! _ gancvifrda qali, _
gagiJdi Sen, Tu Wkuaze xaro!?
me Secodeba raa, ra vici;
mxolod is vici, rom sisxli vRvaro.
Tavisi bilwi buneba qalma
525
rom gamofina ase ubralod,
SeZrwunda qriste da SeRaRada
cas: satanisgan vijmni,* ufalo!
am wuTisoflis gautanlobas
ki ver xvdebian mimndoni misni
da maT rom rwmena ar gaaCniaT,
amiT borotad sargeblobs isic.
es rom Tqva qristem, dagmo siame,
rac wuTisoflis siaves axlda,
daTmo es codviT savse qveyana,
gaekra Zelze da zecad aRxda.
526
eca im kacs da ise daglija,
TiTqos odesme fexze arc mdgara.
mere ki myisve iqve daRmurZla
im sacodavis oboli gvami,
misgan ZvlebiRa datova marto
da is Tavis Zvlebs amgvana amiT.
es rom iesom gaigo, gawyra
da mowafeebs ase mimarTa,
raTa im erTi magaliTidan
gamoetanaT daskvna imaTac:
kaci rom ufals rames Txov, gmarTebs,
mudam amisi gqondes Segneba:
Txovo is, rac Sen gekuTvnis, magram
ar Txovo igi, rac ar gergeba!
527
auhadi maraReli
(g. 1237 w.)
qristes kicvi
528
saadi Sirazeli
(1208-1292.)
mzis sinaTleze
Tu daginaxavs, Ram-RamobiT
mindvrad da velad
naperwkaliviT rom daelavs
cicinaTela?
`cicinaTelav, RamiT mnaTo, _
viRacam hkiTxa, _
es ratom aris, rom ar Canxar
mindorSi dRiTac?~
Sexe, am Suqis mqonebelma
mwerma pataram
ra upasuxa da brZens Tavi
rogor adara:
`me am mindorSi rogorc RamiT,
velav dRisiTac,
magram mzis Suqze elva Cemi
Tvals ver izidavs.~
igavi sikeTisa
530
kargi qceviT avi spiloc
Tvinieri aris.
erT andazas getyvi, Zmao,
da is yurad iRe:
vis saxlSiac ZaRli purs Wams,
mis erdoze iyefs.~
gayide baRi
mamiseuli
da rac aiRo im baRSi fuli,
sul ZmakacebSi
gaaniave,
oRond moige Zmakacis guli!
megobars cecxlze
Tu qvabi edgas
da SeSa akldes, aiRe culi,
SeSad daCexe
da mis qvabs cecxlad
SeunTe Seni saxli da xuli!
avis mdomelsac
sikeTe uqen,
ra ici, iqneb icvalos rjuli;
ZaRls piri lukmiT
amoutene,
Sen ki mSvidobiT moiTqvi suli!
xosrovis darigeba
531
guldaTuTquli beberi qali.
Tavi ayvare RaribT, gaxsovdes
mudam oboli da qvriv-oxeri! _
maTi mfarveli rom yofiliyav,
amqveynad mefed mitom moxvedi.
mters ki moeqec rogorc egebis,
amouTxare fesvi da Ziri, _
Sens momxvdur mgels Tu danas daaswreb,
qebis magivrad ar giTxran Zviri!~
kargi saxeli
532
zogi saxels eZebda,
zogic _ bednierebas,
zogi iyo siturfe,
zogi _ mSveniereba.
gana axlac arian?
isemc Seni mteria!
kargni iyvnen Tu cudni,
dRes suyvela mtveria.
Tu Raribi xar
Svilo, ecade,
moTmineba Caigdo xelSi,
Tu ginda, qveynad
ar icxovro oxvriT da xvneSiT!
Tu Raribi xar,
aitane, nu iwuwuneb,
raa simdidre,
siRaribes, Tqvi, ras uwuneb?
an rad grcxvenia,
Tu gacvia Zalian cudad?
mociquls* Cvensas
fufuneba xom ise sZulda!
qoneba erT dRes
gagiqreba, gagemtvereba,
Tu Raribi xar,
vinme ratom dagemtereba?!
mdidari oqros yaraulobs,
SiSobs da drtvinavs,
533
Raribs arafris eSinia
da mSvidad sZinavs.
Tu
xvaSiadi
ZaRli da kaci
534
da kaci ki, zogi kaci,
rom gadahyve Tanac,
sul patara wyenis gamo
yels gagiyris danas.
ra viric iyo
Tund mdinareSi Svidjer ganbano
ZaRli, im ZaRls rac mouva, vici:
wyalSi rac ufro gailumpeba,
miT ufro bilwi xdeba is bilwi.
Tundac meqaSi* waaCaqCaqe
mosalocavad iesos kicvi,*
ra viric iyo, isev im virad
Camova, gana bunebas icvlis!
siyvarulis seni
535
eqimma miTxra: `saadi,
rac Sen gWirs, siyvarulia.
Cven, eqimebi, am senTan
uZlurebi varT sruliad~.
mdidari da mawanwala
mdidari da mawanwala
garCeuli miT arian,
rom is ufro mwuxarea,
vinc ggonia, mdidaria.
Wreli samyaro
daakvirdi am samyaros
gumbaTs oqros magvars! _
ar aqvs boZi dasayrdeni
da mainc dgas magrad.
erTi Sexe diad karavs
Carxebr mbrunav cisas,
daakvirdi mokaSkaSe
uTvlel sanTels misas!
erTi qveynis mefed aris,
meore ki _ mwyemsad;
erTi taxts flobs da meore
ZonZs ZonZebze kemsavs;
erTi cxovrobs nebierad,
meore ki dardobs;
erTi loTobs da meores
wyali udgas marto.
SeiZleba
nu ggonia dideba
gvirgvinisTvis migneba, _
igi xom sxvas hqonia,
isev sxvisi iqneba.
sul aq yofnis imedsac
gulSi nuRar dabadeb! _
brZaneba rom mogiva,
patrons unda Cabarde.
bevris mqones bedis mqone
Tavi nu gegoneba, _
SeiZleba, erT wuTSi
oxrad dagrCes qoneba!
536
jelal ed-dini rumi
(1207-1273)
gana ar ici?
me qva viyavi,
movkvdi qva da mcenared movel,
movkvdi mcenarec
da bunagi cxovelSi vpove.
movkvdi cxovelic
da viqeci adamis tomad.
movkvdebi aqac,
magram gana maZrwunebs kvdoma!
gardavicvlebi
axal dReTa imediT mTeni,
rom angelozis
gamomesxas subuqi frTeni.
da erT dRes, roca
angelozis dadgeba rigic,
aravin uwyis,
iq ra melis, ra aris iqiT.
araraoba damanaxvebs
usaxo saxes
da migalobebs:
nivTi Tvisad miiqces saxed.
sikvdili xarobs,
Sen ki masze tyuilad cxarob,
gana ar ici,
jurRmulSi Cqefs sicocxlis wyaro!
wyalmankiano,
wyals rom svam da ver iklav wyurvils,
survili Seni
Seuxame lotosis survils,
lotosis msgavsad
Sua wyalSi gaidgi fesvi
da svi es wyali,
ramdenic gsurs, imdeni Sesvi,
magram gaxsovdes
am cxovrebis sastiki mcneba:
wamalic aris
wyalmankisTvis wyali da snebac!
537
dagviwyebia sulis satrfo,
Sens tkbil suls hyvarob,
iZaxi kia: SemomxedeT,
mijnuri varo!
doqSi Cagisxams
SenTvis Cumad wyali wyarosi
da gixaria,
hgoneb, sulis gidgas tarosi.
gadaaqcie Cqara wyali,
nebaze uSvi;
idinos Tavis kalapotSi,
CauSvi ruSi!
me var mZerwavi
sxva meZaxis
538
Sen kvnesa Cemi arc ki gesmis,
Sen arc momxedav,
Tumc saxvewnelad gamowvdili
Senken maqvs yeli.
amaRe xeli, sicocxleo,
amaRe xeli! _
amaod meli, Sin mSvidobiT
Tu marTla meli.
me sxva gza miZevs,
sxva meZaxis,
sxva melodeba, _
viS, ra warmtacad gadaSlila,
aryofnis veli!
es Sen xar!
539
Tavs tyuilad nu itanjav! _
kmara, rac sve damdevs avi.
Cemi cremliT morwyul velze
yanasac ki daTesaven.
RamiT vgodeb, dRisiT moTqmis
zars varisxeb mnaTesaviT.
Cemebr jere ar tanjula
qveynad kacis naTesavi.
540
me siyvarulma Camidga suli,
mapkura gulze ciuri cvari
da jobs, iq trfobiT vcocxlobde, vidre
usiyvarulod aq vegdo mkvdari!
ra saocari bartyi var, kvercxSi
davfrinav, Tumca kvercxs jer arc aqvs bzari!
CavflulvarT qveynad arsobis lafSi
me, Cemi modgma da Cemi gvari.
Sams Tavrizelo,* davTveri Zlier
(pirs Zelgi Rvinis movidgi Rari).
axla wanwali daviwyo unda
da iqneb sadme SevCerde wynari.
541
vin xar, Zmao, sadauri,
ra kaci xar, erTi, miTxar!
ase QWkuiT datenili
mefe xar Tu veziri xar?
mgzavrs amaze gaecina,
arabs meti arc acala:
risi mefe, ra veziri! _
bogano var, mawanwala.
saqoneli raerTi gyavs
an aZoveb ramden aqlems?
ra aqlemze meubnebi?
moixede, kaco, aqeT!
erTi vinme glaxaki var,
titveli da ZonZiani,
RmerTma ase momisaja
sxvis kardakar wowiali.
fuli mainc ramdeni gaqvs
Savi dRisTvis Senaxuli?
an TvalSi ver ixedebi,
an ar gjera Sen naxuli.
ra feria, ar minaxavs
TvaliT farac gaxvretili.
vmaTxovrob da suls vinaxav
mSieri da gaRletili.
is arabi im maTxovars
daakvirda maSin kargad
(biWos, marTlac RvTis glaxaa,
SeZlebul kacs marTla ar hgavs!).
wadi, Tavi gamanebe,
nu modixarT Cemken aqeT!
es ra boTe ram yofilxar,
mikvirs, weRan rogor gaqe.
me mixvedra ar maqvs didi,
xorblis calad vaTrev qviSas,
magram SenTan SedarebiT,
rogorc vatyob, ara miSavs.
mTlad gonebasusti viyo
da qoneba mqondes, varCev,
vidre viyo mixvedrili
da SensaviT glaxad davrCe!
dedaberi da qori
542
es dedabers ar moswonda, _
ra niskarti moegrixa,
ra klanWebi gamosvloda!
`Znelad sulac ar yofilxar
momxmobisTvis mosaxmobi.
xelze frCxilebs rad ar gaWris
deda, xelebmosaxmobi?!
an klanWebi viT gagzrdia,
an niskarti rad gqcevia,
frTebi rogor gagiCaCxavs
bolo* rogor gagqcevia!
dafacurda bebrucuna,
moitana mWreli jayva,
jer daaWra qors klanWebi,
mere ufro maRlac ahyva.
qoris movlas ar dazarda,
saqmec male moaTava:
frTa da bolo daaglija
da niskartic moaTala.
mere es Tqva: amas, albaT,
Sia kidec mouvlelso.
fetvi unda movuxarSo
da fafaSi movuleso!
Zunwi arabi
543
xolo Rame mdarajobda.
RmerTo, amas rom miklavdi,
me mogekal, ara jobda?!
yurcqviti da Tvalmaxvili
Cems karebTan mdgomi iyo.
xalxs egona, ZaRli myavda,
ara, xalxo, lomi iyo.
sawamlavi Cahyva albaT
da iwvnia vneba sruli.
ara, risi sawamlavi,
SimSilisgan Zvreba suli.
kargi, geyo mwuxareba,
cremli Seni zRvasac erTvis.
gaZlo unda, sxva ra gzaa,
mowyalea maRla RmerTi!
mere hkiTxa: am gudaSi
ra giZevso mZime ase?
ra meqneba, sursaTiT da
sanovagiT aris savse.
saWmel-sasmels ver movikleb,
noyierad miyvars Wama,
amitomac Tan sul saWmliT
gatenili guda damaqvs.
es ki, magram Sens ZaRls mSiers
ver aWame, Tu asea?
ZaRls vaWamo? es ras ambobs,
SeSlila Tu Wkuazea?!
ZaRli miyvars, magram misTvis
ver movukleb am Cems gudas.
cremli raa, muqTi aris,
xolo saWmels fuli unda!
544
yofa Cemi sazaria.
kaco, kacis meti raa;
Sexe ager, bazaria!
me iseT kacs veZeb, Zmao,
ar misdevdes orsa gzasa:
gzasa mrisxanebisa
da vnebaTaRelvisasa.
me kacs aseTs ver vpoulob
da sanTliTac veZeb dRisiT.
Tu vipove, fexT vemTxvevi,
Cemi Tavi alal misi!
mahmudi da aiazi
546
CoCqoli da mixla-moxla
Seqnes nazir-vezirebma:
es ra qnao am veragma,
mefe rogor azarala!
Tvisi mefis erTgulebis
ar esmiso mas ara-ra!
maSin ki maT aiazma
SeuZaxa: fuWad brazobT.
gana mefis brZanebaze
margaliti ufro fasobs?!
Tqven ras SvrebiT, daufiqrdiT,
viT mieciT macdur vnebas,
margaliti arCieT Tqven,
briyvno, mefis Tqvenis nebas!
gzas amcdarxarT, ubedurno,
gahyolixarT avsuls verags.
Tqven margalits xedavT marto,
xolo mefes Tqvensas vera.
me Tvals mefes ar vaSoreb,
aRsavse var mefiT erTob.
rogor, gana warmarTi var,
qvis natexi gavaRmerTo!
es igavi daiswavleT,
es gaxsovdeT magaliTi:
mxolod mefis, mxolod mefis,
brZanebaa margaliti!
didebulebs (es simarTle,
rogorc wminda aiazma,
roca ase daafrqvia
guliT wrfelma aiazma)
mrisxaneba gauneldaT,
dacxra yalbi aRtaceba,
Zirs Caqindres mZimed Tavi,
saxelmwifos Tavkacebma.
daekargaT gulzviadebs
didkacuri mixra-moxra,
daabnela sakrebulo
guldamwvarTa Savma oxvram.
da maSin ki Sah-mahmudma
Tavis erTgul jalaTs uxmo:
waiyvane es wuwkebi
da Tavebi dasWer uxmod!
eWvi ar maqvs, ar vuyvarvarT,
gvatyueben kbilis kreWiT,
Cveni nebis Sesrulebas
urCevniaT TeTri kenWi!
roca mefem maT sicocxle
ase mokled dauvada,
wamovarda aiazi
547
da fexebSi dauvarda.
exvewa da eTayvana:
he mefeo mefeTao,
ar gadarCa qveynad, visac
Seni risxva efeTao.
xolo visac frTaTa SenTa
Cero faravs, igi xarobs,
Sena xaro Svebis wyaro,
kacT vinc wyalobs, Sena xaro!
amaT axla mxolod Seni
imediRa abadiaT.
apatie, gevedrebi!
... da mefemac apatia.
548
da wamoval Senken swrafviT.
me rodesac momindebi,
gamovqaCav im Zafs Cemken,
Sen moxval da SeviyrebiT
da viqnebiT ase Semdeg.
yvaWiWamac im wruwunas
mouwona mosazreba
da gaiqcnen maSinaTve
sadme Zafis mosaZebnad.
Zafi sadRac daiTries
da moibes fexze igi.
aqeT Cveni Tagvi eba
da bayayi eba iqiT.
erTxans ase netarebdnen
is bayayi da is Tagvi,
sanam mZime faTerakis
ar daecaT Tavze ragvi.*
erTxel Tagvi Zafmobmuli,
fexze adga Turme navsze,
sad iyo da sad ar iyo,
zed daacxra Zera Tavze.
Tagvi caSi aitaca,
aiwia neba-neba.
xedavs, mosdevs Tagvs bayayic
(is xom im Tagvs ZafiT eba!).
xalxma maRla aixeda,
ucxo suraTs uwyo cqera:
sad Zera da sad bayayi!
gadaxedes erTurTs cerad.
bayays mwared gaecina:
ras erCian, netav, Zeras!
vinc sxvis modgmas imegobrebs,
aseTia misi wera.
549
momiyevi yvelaferi!
man qloSiniT upasuxa:
sadaRavad virebs kreben.
rac viria, laSqrobisTvis
miuyvanon unda mefes!
maspinZeli saxtad darCa:
agroveben, vTqvaT da, virebs.
Sen xom viri ar xar mere
da rad SiSob, es makvirvebs?!
im damfrTxalma upasuxa:
ki, kaci var, ambob marTals,
magram imaT ar-ra axsovT
axla viris Weris garda.
dagiWeren, dagdaRaven,
nu mdaRavTo, Tumca yviri.
midi mere da iZie,
kaci iyav Sen Tu viri!
550
ara gaqvso, kaco, SiSi?
blis patronma upasuxa:
risi SiSi unda mqondes,
uflis nebiT uflis monas
uflis joxiT vcemde odes?
ori mdidari
551
da Tu dambada, ratom damTrguna,
amqveynad mosvla Rirda ki anda?
bargi-barxana avikra unda,
gasamgzavreblad rom viyo mzada,
mivdivar masTan, amqveynad yofnis
gavida yvela yavli da vada.
netavi im dRes, Sens Sesayrelad
roca viqnebi gasuli gzada!
netavi im dRes! _ saimneqtaro
ukve aRmeZra aqedan mada.
vin aris is, vinc amidga ena,
vinc me mamRera da maRaRada?
vin aris is, vinc momapyra smena
kacs gadaqceuls mRerad da xmada?
gza saiT miZevs, aravin miTxra,
qveynad pativi aravin mca da,
Tavad umweo gonebam Cemma
migneba misi amaod scada.
damaTvre RviniT, damaTvre RviniT,
rom galeSilma vTqva: midi, hka! da
maradisobis dilegis bWeni
wixlebis cemiT davlewo mTlada!
aq nebiT CemiT rodi movsulvar
an rodi daval barad da mTada,
vinc momiyvana, wayvanad mova,
viTa mTesveli _ TavTavTa mkada.
Tu ar vsvi Rvino, rogor vimRero!
rom davlev, myisve viqcevi sxvada.
leqsis saTqmeli ena miSreba,
masvi, leqsebi vadino zRvada!
Sams Tavrizelo,* oRond meCvene,
oRond gameci Soridan xma da
mzad var, es mZori davagdo aqve!
dro dadga, xanjlis movsinjo vada?
qari da tirifi
552
me iq Tavs viT Sevimagreb,
sadac mitevs mZlavri qari!
gana Sen ar amatoke,
gana mxari Sen ar mkari,
gana Sen ar gadamZale,
gana ase Sen ar mZari;
Tavbru Sen ar damaxvie,
Sen ar masvi Rvino mwari,
gulSi ZarRvi Camiwyvite,
gamiCine sulSi bzari!
trfobis Rvino vinc igema,
vin ginaxavs fexze mdgari?
dalocvilo, mec Rvino vsvi,
gana wyaros wyali mtknari!
am igavis ar iyos, mec
metyvis gulis megobari:
es ras hgavso, ra mogdiso,
ratom gdiso cremli cxari?
megobaro, rogor giTxra,
Tu viT meZra mTa da bari,
Seni qari viT matokebs,
viT mabrunebs Seni Rari?!
brZenma mkiTxa: rac ar hgies,*
is Tu zeobs, es miTxari?
me mas jiqur vupasuxe,
gana gulSi wili vyari:
sanam Sen Tavs efarebi,
arsobis bWe ar gaqvs myari.
uaryavi Tavi Seni
da arsoba daipyari!
satrfos tuCs rom etanebi
da iadons kocni myvari,*
Sen vin xar da is vin ari,
xarT erTurTis Tanabari?
Cven salamurs misTvis vkocniT,
is ki ukravs, rogorc qnari,
Sida arsi rom ar uZevs,
garsi ki aqvs gamomxmari.
Sen Tu satrfos kocna ginda,
xarbi nu xar, umaZRari,
SeiZule es sawuTro
binZuri da sazizRari!
erTi turfa baRi vnaxe
sul walkoti, sul vardnari,
arc am sofels emijvnoda,
arc im soflad hqonda zRvari.
baRo, baRo, _ me vuTxari, _
mTlad edemis rom xar dari,
ra baRi xar amisTana? _
553
gamacani Seni gvari!
mipasuxa: is baRi var,
sul rom namavs nazad cvari,
verc zafxulis xvati maxmobs
da verc mazrobs zamTris Rvari,
briyvma TvaliT ver mixilos,
vardis wil xelT SerCes nari.
da netar ars kaci igi,
vinc Cems gzaze aris mdgari!
mitom getyvi, megobaro,
yuri kargad momapyari:
Tu mzis Tvalma ar Sexeda,
ver ixarebs Seni zvari.
gezi mzisken diWire,
auqcie wyvdiads mxari!
medole qurdi
554
menave da gramatikosi
didgula yazvineli
yazvinelebs dascinian
da kidevac axi ari, _
cotas moiregveneben,
cota boTe xalxi ari.
Cvevad mosdgamT, kalam-nemsiT
ixataven mxrebs da beWebs,
maT mklavebze lomebs sZinavT
da vefxvebi kbilebs kreWen.
Cveulebas ar Ralatobs
ara Cvili, ara beri,
sxeuls nemsiT iCxvletaven
ise, TiTqos araferi.
erTxel erTma yazvinelma
miaSura sadalaqos, _
sxvebs Tu tani mouxatavT,
555
me naxati rad ar maqo!
ra suraTi dagaxato?_
ros dalaqma hkiTxa muStars, _
es ra sakiTxaviao! _
yazvinelma uTxra kuStad, _
me lomguli kaci varo,
Cemi saqme omi aris,
tanic unda damqondeso
gulmZvinvare lomiani.
maSin barem esec brZane,
dagaxato lomi sado?
zed beWebze damaskupe! _
ra xeli gaqvs, unda gcado.
roca omSi gadveSvebi
da momiwevs cxare brZola,
me Zal-Rone momematos,
mters _ zari da SiSiT Zrwola!
da dalaqmac im yazvinels
wvrili nemsiT uwyo Cxvleta.
tanSi nemsi miCxvliteso! _
SegexedaT misTvis, neta.
aRrialda: ras miSvrebi,
ras maxatav ase mtkivans?!
ver gavuZleb Sens xelobas,
Tumc Zlieri kaci ki var.
aki lomi damaxate
zed beWzeo, ase brZane!
giTxar, magram im veranas
gana ra aqvs ase mware?
lomis kudis xatva viwye,
mas giCxvletdi beWis qvemoT.
ra bedena kudi ari,
kuds moeSvi, Zmao Cemo!
Torem lomis kudis gamo
me damadga aq dRe cudi,
jobs, isev me SemrCes suli,
vidre im loms _ misi kudi!
da dalaqic ras izamda,
axla sxva mxriv uwyo Cxvleta.
magram Cxvleta Cxvleta ari,
gansxvaveba raa, neta!
iRriala yazvinelma:
ras uxatav mag loms axla?
axla lomis yurebs vxatav,
mitom gCxvletdi ufro maRla.
yuris xatvas xeli uSvi,
Torem, Zmao, guli mimdis,
loms yurebi rom ar hqondes,
ra iqneba viTom miTi!
556
adga Cveni dalaqi da
sxvagan iwyo Cxvleta nemsiT.
yazvineli isev bRavis:
daicade, Zmao, gesmis?
aseT mwares ras maxatav,
ra nawilso lomis tanis?
lomis mucels gaxatavdi,
swored am dros momiswari.
Sen rom iqiT nemsiT mCxvlito,
me aq suli amomxdeba.
viTom im loms is muceli
rom ar hqondes, ra moxdeba!
da bRaoda yazvineli: _
cota Cxvletas daukeli! _
rogorc xari dasaklavi
da jer kidev daukvleli.
im dalaqma simwrisagan
yels daisva lamis dana:
xalxo, vin xarT, vis ginaxavT
xaTabala amisTana?
ukudo da umucelo
lomi vin Tqva, miTxar, erTi?
lomi RmerTma gaaCina,
me xom ar var lomis RmerTi!
Se oxero, Tu ver itan
nemsis Cxvletas da mis tkivils,
aq ra ginda, tans rad iCxvlet
da qaliviT risTvis kivi?!
yru da avadmyofi
557
roca mival, ase vkiTxav:
rogor xar-Tqo, Cemo Zmao?
albaT ase mipasuxebs:
ra vqna, varo, ise rao.
madloba RmerTs! _ ase vetyvi.
ras gaWmeven? _ vkiTxav mere.
farezebi* miTxres mxolod
da mec, ra vqna, davujere.
aseT qcevas movuwoneb,
Segargos-Tqo! _ vetyvi, _ RmerTma!
vin gmkurnalobs? _ es da eso _
metyvis _ yvela aqebs erTxmad.
RmerTma xeli moumarTos! _
me pasuxad vetyvi Semdeg,
misi qeba mec msmenia,
morCenilxar, mas Tu ende.
gulSi ase iTaTbira
da gaswia avadmyofTan.
miefera, mietkbila,
kargs verafers ver atyobda.
rogor xaro? _ jer es hkiTxa.
man miugo: vkvdebi kaci!..
madloba RmerTs! _ upasuxa, _
ara giSavs aba awic.
saWmels mainc ras ewyobi?
man sneulma uTxra: Sxamso!
Segargoso! _ yrum daloca,_
mouxdeba, vinc mas Wamso.
mkurnalobiT vin gmkurnalobs? _
yruman hkiTxa Semdeg amis.
miqel-gabrieli madgas!
(gadiria kaci lamis).
RmerTma xeli moumarTos!
swored masTan viyav axla,
Seni saxli movaswavle
da sacaa kidec gnaxavs.
moxuci oqromWedeli
oqromWedelTan mivida
moxuci oqromWedeli
(gadamTieli ar iyo,
duqans uyofda kedeli).
erTi, saswori maTxove,
oqro avwono undao!
saceri ar maqvs, batono,
rom mqondes, mogcem udavod.
558
biWo, saceri rad minda,
saswori gTxove, yanTari.*
cocxi ara maqvs, RmerTmani,
Tu gjera sityva marTali.
kaco, ras mied-moede!
kargi, geyofa xumroba,
saswori minda, gaige,
da amisi maqvs stumroba.
oqromWedelma miugo:
mesmis, yru xom ar ggonivar?
me SenisTana stumari
vici, risTvisac momiva.
rad ametuze, ki vici,
moxuco, duqnis karebTan.
roca xelsaqmes ujeqi,
xelebi gikankalebda.
gulSi vTqvi: amas ra ZaluZs,
erTi beberi kacia.
ise caxcaxebs, ifiqreb,
es aris, axla acia.
xelSi aiReb Tu ara
oqros patara namcecebs,
vici, rom dagicvivdeba,
Tvals aqeT-iqiT aceceb.
maSinve CemTan gadmoxval
ise, viT axla moxvedi,
rom Cemgan cocxi iTxovo
da namcecebi moxveto.
miwas moxvetav Tu ara,
arc acieb da acxeleb,
moxval da axla saceri mTxov,
rom mtveri igi gacxrilo.
es yvelaferi winaswar
gonebis TvaliT ganvWvrite.
wadi axla da nu moxval,
kidev Tu rame dagWirdes!
mTvrali da muhTasibi
559
SeuZaxa: dRes ra svio?
mTvrals xanjali gulze esva.
rac doqSi dgas, is vsvi, Zmao,
aba sxva ra unda mesva!
doqSi bevri rame udgaT,
zogSi Rvino, zogSi wyali.
im Sens doqSi ra esxao?
muhTasibi hkiTxavs mwyrali.
is ramdenic Caacivda
aman sityva banze ugdo.
(muhTasibi kaci iyo,
ki icoda mTvralma, undo).
cofebs yrida muhTasibi,
aRar hqonda araqaTi.
ra qnas, mTvralTan, kargad xedavs,
dayvaveba rom ar gadis.
aba pirSi Semombere,
daiZaxe, erTi, ahi! _
axlav getyvi, wyali gisvams,
Tu giwrupavs sadme raxi.
arc amaze dahyva mTvrali:
ahi icis dardianma,
me karg gunebaze varo,
vsvi da vWame madianad.
aba Cqara wamodeqi,
migabrZano dilegs vinZlo!
kaco, vin xar an ras merCi,
wadi, Zmao, micnob, gicnob?!
mTvrali xar da gapatimreb,
adeqi da wamomyevi!
mTvrals amaze gaecina:
vin yofila es oxeri!
Sens dilegSi ra mindoda,
rom SemeZlos siaruli,
saxlSi mSvidad wavidodi
nasvami da mxiaruli.
kataa Tu xorci?
560
erTxel stumars moeloda
da qmars xorci moetana.
colma xorci burTad naxa
xolo sufra _ moedanad.
mwvadi Sewva da CiCias
madianad gahkra kbili.
gasisinda da zed Rvinoc
daayola tkbilze tkbili.
qmari stumars SemouZRva
da cols uTxra: qalo, wadi,
stumari gvyavs, ras uyureb,
Segviwvio, erTi, mwvadi!
eh, ra gvaqvs da ra Segiwva! _
mousawyla Tavi qmarsa. _
im xorcs kata miparvia
da erTian gadusanslavs.
qmari gaSra: maS, saswori
momawode aqeT axlav! _
ras iwonis Cveni kata,
avwoni da TviTon vnaxav.
myis yanTarze* dasva kata, _
naxevari iyo oya.*
(amdenive iyo xorcic)
da sabralo Rrials mohyva:
qalo, Tu es kata ari,
moparuli xorci sad aqvs;
xolo Tu es xorci aris,
sad wavida Cveni kata?!
Citi da monadire
562
isev unda Segaxseno.
Sen Secdomas nu inaneb,
xom girCie weRan Seno!
rac wavida, wasulia.
sinanuli masze kmara.
rom ar gesmis, yru xom ar xar,
gulze rom ar mogekara?
meored rom dagarige,
rom mogeci rCeva maSin:
ujerebels nu ismen-Tqo! _
moiqeci, rogorc bavSvi.
mikvirs, rogor daijere
viT motyuvdi kaci amiT,
oya margaliti mqondes,
roca Zlivs var aTi drami*.
darigebas sams dampirdi,
jer ki mxolod ori vici.
is mesamec miTxar barem,
Seasrule Seni fici!
Sen iseTi saqme miqen,
ar gismino, ar iqneba.
damicade, sanam mogce
is mesame darigeba!
es uTxra da frTa gaSala
da afrinda neba-neba.
kacs ki Zua SerCa xelSi,
riTac weRan Citi eba.
moxuci da eqimi
563
viRlebi da suls Zlivs vRafav.
daberdi da sibereSi
rogor ginda iyo aba?!
sul erTbaSad movwydi kaci,
gamiqarda yvela vneba.
moxuci xar, egre ari.
sxvanairad ar iqneba.
fexSi jani gamelia,
gzaze muxli mekeceba.
maS ra ginda, bers sirbili
jeeliviT SegeZleba? _
welSiac rom movikakve,
moviRune, rogorc mSvildi!
eh, daberdi da wavida
dro, beWebs rom laRad Slidi!
TvalSi veRar vixedebi,
bnela, kaco, irgvliv bnela.
siberea, berdebi da
Tvals gakldeba nela-nela.
hat, Se viro, Se regveno
(kaci cofma aitana),
vin gaswavla, ra gaswavla,
sad gamoxvel amisTana!
Se CerCeto, es ar ici,
roca balRmac icis eso:
RmerTs tkivili ar daudis,
wamalic ar daewesos!
eqimma bers daacada,
moefxana guli kargad,
mere uTxra: daberdi da
moTminebas mitom kargav.
dabereba kacis sulis
da sxeulis mdagvelia, _
jani roca dagisustda,
moTminebac dagelia.
qristes elian
564
rom uflis aseT madls
gulSi itevT:
Tqvens xelSi aris yoveli arsis
maradisobis saunjis klite!
qristes ezoSi
565
sxva Cara ar gaqvs
566
moxvel da Wirmac zurgi maCvena.
samyaro Cveni tania erTi
da Tavi misi mxolod Sena xar.
Tu Tavi mosWres,
gana SeiZlebs
uTavod vinme Tavis Senaxvas?!
naCvevs da uCvevs
vinc sul suls udgam
da morCilTagan ar arCev urCebs;
ukvdavebis wyals vinc asmev mokvdavT
da vinc gulmowylulT
malamos urCev,
xedav? gamiSra sicocxlis wyaro,
mogmarTav,
sxvebi viT mogmarTaven:
masvi is wyali, raic sicocxlis
wyaros saTavis aris saTave.!
567
yurs viT dagigdeb;
ver xedav, yurze
veeba rgoli miyria yulfad!
es rom vismine, wavepotine
yurze (ra meqna, viyavi xeli*).
xeli maxloo!
xeli damartya
xelze: Tavxedo, waiRe xeli!
Cems xeluxlebel sayures mxolod
maSin miswvdebi
(getyvi windawin),
Tu Sen oboli margaliti xar
Tavad (gaige?),
Tanac wminda wylis.
fasi oqros aqvs, rkinas ki ara.
sulia ganZi, gana tania.
ieso zecad amaRlda, magram
Tan kicvi* ki ar wautania.
568
o, erTxel kidev erT sxva saswauls
nu damamadli, gnukev*, Senmiers:
iesos suliT gamaciskrovne,
rom miyurebdnen misebr mSveniers!
Selocva igi
569
Sen mas Sexede, kombali igi
zRvas rogor apobs
da mters viT sjobnis!
iesos vuxmoT!
me vin viyavi!
570
imeds nu kargav!
Sen
sulelTa Sesaxeb
571
macxovari ar xar gana?
Sen is ar xar, uflisagan
RvTaebrivi rom gaqvs sulTqma;
sulTmobrZavebs rom kurnav da
micvalebulT suls rom udgam?
diax, swored is gaxlavar
(ar SeCerda qriste didxans),
mkvdars suls vudgam,
swori aris.
mere ra gsurs, amiT miTxra?
ra minda da, ver mimxvdarvar,
amixseni, ar mawvalo:
RmerTi yovlad mowyalea
da sulelebs rad ar wyalobs?
macxovarma upasuxa:
Sors Setope, Ziakaco,
uflis nebis Taobaze
rac me vici, ginda, gamcno:
uflis wyroma zogs avad xdis,
zogsac kidev miscems zarals,
magram sulels rac man uqna,
me rom me var, tanSi mzaravs.
572
auhadi ispaaneli
(g. 1337 w.)
gulia igi
573
da salocavi mxolod guls uge,
gulis taZarSi sanTeli anTe,
xorcis bunagi ki cecxliT buge!
mouRe bolo Sens uvicobas, _
sxva daiviwye yoveli, xolo
icode, soflis oTxi stiqia
mesiaSia mxolod da mxolod!
da daixsome (tyuilisagan
marTlis garCeva brZenTa wesia):
jvarze vinc acves, is iyo miwa
da cad vinc aRxda, iyo mesia!
daagde miwa!
574
da ucabedad, roca mowafeT
ganumartavda siyvaruls qriste,
cxare cremlebiT atirda igi,
baasi rom ver SeiZlo, ise.
mowafeebma ieso qriste
aseT yofaSi ixiles roca,
Sewuxdnen friad: gana raao
es siyvaruli? _ Sehkadres moZRvars.
miugo qristem:
warmoTqmul sityvas
xams*, Sesatyvisi saqme enivTos!
Tu siyvaruli raa, xval amas
Tqven TviTon naxavT
TvaliT TqveniTo.
meore dRes ki ieso qriste
Zelze gaakres da Zmari asves.
da siyvaruli rac iyo, maSin
man ganumarta mociqulT ase:
Rrmad siyvarulis arsSi Cawvdoma
visac surs, unda axsovdes: marad
aseTi aris igi da amis
dasturad Cemi Zels gasmac kmara.
Tu jvars ar gacves da xerxemali
Seni wamebis Zels ar exeba,
zecad ver axval
da fuWad cdilob
sasufevelis karis SeRebas!
Tu getyvis vinme: tanjva ras momcems
an jvarcma unda mrgebdeso raSi?
miuge: raTa daagdo miwa
da gaagelvo zecaSi raSi.
getyvis: samsWvali* risTvis viWdio
da vnebis gesli rad unda Sevsva?
miuge: zeca rom gaginaTos
da Sandlad eqmnes kelaptars Sensas.
getyvis: umamod gaCeniliyos
kaci, aravis asmia jero.
miuge: zeca Zekacs rom mamad
eqmna, maS, arc es gsurs, daijero?!
getyvis: viT aRdga kaci,
Tu mokles
da SeamTxvies sikvdils sazarels?
miuge: magram es xom is iyo,
vinc aRadgina mkvdreTiT lazare!
575
xajo qirmaneli
(1290-1352)
576
salman saveji
(1300-1375)
yvela RvTiskaci
kurTxeul iyos!
kurTxeul iyos
is dro, rodesac
Sen Cemken Cumad geWira Tvali,
roca jer kidev
Rawvebze maCnda
vnebaTa SenTa RelvaTa kvali;
kurTxeul iyos
is dro, rodesac
iqiT TvaliT rom mkilavdi mwyrali,
aqeT tuCebiT
badags masmevdi
da iyav vnebis morCili qali;
kurTxeul iyos
is dro, rodesac
naqeifarze, viT siZe-sZali,
me da Sen erTurTs
SemovrCiT erTxel
da SevajufTeT codo da brali;
kurTxeul iyos
is dro, rodesac
loyaTa SenTa Zowi da lali
guls umowyalod
mifufqavda me,
viTa farvanas _ kelaptris ali;
kurTxeul iyos
is dro, rodesac
sufras gvilxendi Sen, sufris Tvali,
da roca mTvrali
TvaliT gvimzerdi,
gveleweboda rbili da Zvali;
axla rom ager
meCeTSi vgdivar
da Rvinis nacvlad win midgas wyali,
kurTxeul iyos
is dro, rodesac
sirajxanaSi veyude mTvrali!
579
sanam Sen erTi
aTasi mteri
rom myavdes qveynad
da asaklebad momixtes karad,
sanam Sen erTi
myavxar moyvare,
ar vSiSob, radgan Sen xar da kmara!
es me Senia,
rom maqvs imedi,
Cems gverdiT mdgari megulvi farad,
Torem uSenod
me rogor gavZleb, _
sikvdilis SiSi mzafravs da mzaravs!
Tu sunTqva Seni
ar moaqvs niavs,
Cems niadagze ver vdgavar myarad
da vardis darad
pirs ise vixok,
sisxli Rawvebze Camomdis Rarad.
ocneba Senze
da mosveneba?
gayra Seni da raime Cara?
ara, sicocxlev,
aseTi rame
jer ar momxdara, ara da ara!
Sen rom damkodo,
ufro mrgebs, vidre
sxvam wyluls salbuni damados wynarad;
sxvis mowvdil Tafls da
goleuls* mijobs
Seni samsala da Zirimwara.
sikvdiliT CemiT
davTrgunav sikvdils,
xmliT SeniT Cems sisxls Tu aden Rvarad;
mkvdrad nu maxsenebT, _
vkvdebi sikvdiliT,
raTa sicocxliT vicocxlo marad!
is, uxilavi
ramdenjer miTqvams
da axlac vambob
(ganvimeoreb Cems naTqvams kidev): _
am gzas me CemiT
ar davdgomivar,
`momyevo!~ mixmo da gavekide.
580
viT TuTiyuSma
ar uwyis, visas
ras imeorebs (mwvrTnels faravs ride),68
is, uxilavi,
me mxmobs: `es Tqvio!~
da mec mis naTqvams vfen kidiT-kide.
ar vici da arc
vkiTxulob, vin var,
arc veZeb, xeli ra saqmes vkide, _
es mas mohkiTxeT
CemT gadamkideT,
me vardad mkrefdeT Tu eklad mmkideT!
Cemi Sirazi
581
wamo, masTan wamo!
RamiT, mZinares
vnebaaSlili, TmadaSlili
da RviniT mTvrali
RamiT, mZinares, Tavs damadga
(Sevxede) qali.
xelSi eWira Rvinis sura
da miRimoda,
mis gadaReRil mkerdze damrCa
orive Tvali.
damijda TavTan, momefera
da ase miTxra:
`ratom ar ginda, moixado
mijnuris vali?
gancxromis droa, mec amisTvis
movsulvar SenTan.
Sen geZineba, me ki gulze
medeba ali.
mijnuri Tu xar, maSin Rvinoc
unda dalio!
Tu Rvinos ar svam, siyvaruliT
ara xar mTvrali.~
he, RvTismosavo, nu damiSli
gancxromas qveynad;
wadi jandabas, agiRia
eSmakis kvali!
Rvino da qali, hei hafez,
giyvardes mudam,
Tu ginda, qveynad gadixado,
rac gaZevs vali!
582
hafez, Wkuas mitom giqeb
iriJraJa, meriqifev,
momawode Rvinis jami, _
Cqara, Torem es sawuTro
ar daicdis erTi wamic!
Cqara, Torem es sicocxle
gafrindeba, gaiqceva;
Cven waviqceT manam, sanam
dedamiwa daiqceva!
vinc aq vloTobT, yvela wavalT,
isev veRar wamovdgebiT.
Cvengan doqi gaakeTeT! _
Rvinis WurWlad gamovdgebiT.
ukve Tavi mogvabezra
RvTismosavTa darigebam.
Cqara Rvino momawode,
Cqara morCi Carigebas!
hafez, Wkuas mitom giqeb,
Rvinis jams rom etanebi.
maS, dalie tkbili Rvino
da aRivse netrebiT!
583
aliSir navai (fani)
(1441-1501)
uebari wamali
584
satrfo Tu gulSi mogikalaTda
585
asiri lahijaneli
(g. 1506 w.)
mesame gza
586
fuzuli
(1494-1556)
ToTo ieso
587
vahSi bafyeli
(1532-1583)
rogor gaigebs?
588
maxfi alamgir-Sahis asuli
(1638-1701)
moved, mesiav!
589
ver wamZlevs fSvena edemis baRis,
ver macdens cvari misi mdelosi.
win iosebic rom medgas, qveynis
saqaleTs visi cecxli ekida,
is qali ar var me, gavekido
mas, viT zelixa gamoekida.
iyuCe, gulo!
590
davlaTSah yajari
(g. 1823 w.)
ratom vkvnesodi!
Tendeba
591
vayar Sirazeli
(1816-1875)
rom Semomxedo
qristes sulTqmisebr sulis Camdgmeli,
xom viciT, aris dilis niavi,
magram mas CemTvis ara moaqvs ra,
garda sikvdilis da sxva siavis.
jer ocdaSvidi wlisa var mxolod,
magram zed kacma rom Semomxedos,
ityvis namdvilad: es berikaci,
netavi yrma Tu iyoo erT dros?!
bedis mwerali roca Cems baraTs
werda (sicocxle rogor vataro),
is an faskunjis frTas miajRabna,
an daaTxapna zurgze tartarozs.
vin damijerebs!
me rom dRes urcxvad davitrabaxo,
TiTqosda sulTqmiT vgavar mesias,
vin damijerebs! Semomxedaven
da TanagrZnobis mzeras mesvrian.
vTqvaT, asec moxdes, sxva davarwmune,
rom qristes msgavsi aq erTxel mec var,
Semdeg ras Svrebi? me aq vagdivar,
is ki aRmxdari brZandeba zecad.
baqia kaci bevr tyuils ityvis
da arakebiT xalxs daaosebs,
magram Tavisi enamWevrobiT
edreba igi enabrgvil moses?*
ase iafad?
592
tuCebis Senis erT kocnas Turme
mkocnelis sulis fasad hyidian.
ase iafad? Zalian mikvirs,
amgvar zaralze ratom midian?!
Seni muSkiviT Savi zilfebis
didi SiSi maqvs, roca maT vumzer:
ar SeviSalo Wkuidan uceb
da ar aviRo xeli Cems rjulze!
mxolod imitom
dideba
594
habib xorasneli
(1849-1909)
udabnos xvatSi
595
rouSan ardesTaneli
(g. 1887 w.)
jvarcmidan _ zecad
596
adib farahaneli
(1860-1918)
icis kokorma
gamozafxulda da gaikokra
wiTeli vardi xelaxla baRSi.
raki kokori gamoiyara,
male xasxasa furclebsac gaSlis.
icis kokorma, wiTeli vardi
uzis butkoSi. da gamosula,
TiTqos ubiwo iyos qalwuli
da macxovarze iyos orsulad.
597
afsar qirmaneli
(XIX s.)
gulo
598
Cems wamals rom misi tuCi
malavs, albaT iciT yvelam,
is ki saqmes mitrizavebs:
aba, aba! cota nela!
wadi, qristes sulTqmis mqones
Seexvewe, rogorc Zvelad, _
egeb ise gagimTelos
guli, rogorc gagiTela!
tuCebi Seni
qriste wamoiCita
599
aSraf ed-din gilaneli
(1871-1921)
mxolod iesos
movedi isev
sulelTa Sesaxeb
600
`ase mwared ras gaurbi,
miTxario?~ _ qristes hkiTxa.
macxovarma upasuxa,
is rom kiTxvas morCa, bolos:
`me vis unda gavurbode,
gavurbivar sulelT mxolod~.
gaukvirda im kacs es da
arc sxva kiTxva daaxana.
moaxsena: `miTxari, ASen
macxovari ar xar gana?
Sen is ar xar, uflisagan
RvTaebrivi rom gaqvs sulTqma;
sulTmobrZavebs rom kurnav da
micvalebulT suls rom udgam?~
`diax, swored is gaxlavar
(ar SeCerda qriste didxans),
mkvdars suls vudgam,
swori aris.
mere ra gsurs, amiT miTxra?~
`ra minda da, ver mimxvdarvar,
amixseni, ar mawvalo:
RmerTi yovlad mowyalea
da sulelebs rad ar wyalobs?~
macxovarma upasuxa:
`Sors Setope, Ziakaco,
uflis nebis Taobaze
rac me vici, ginda, gamcno:
uflis wyroma zogs avad xdis,
zogsac kidev miscems zarals,
magram sulels rac man uqna,
me rom me var, tanSi mzaravs~.
601
ali-aqbar dehxoda
(1879-1956)
samSoblos dacva
602
adib qaSaneli
(g. 1933 w.)
Cems kalams
Sen Tu ganmikiTxav
603
viT qriste, Sen sxva momakvdavs kurnav,
visac sicocxle ase swyuria,
me ki suls vRafav aq, kocna Seni,
ici, arsobis Gemis puria.
ratom ar mkocni, ar gecodebi?
mahmadiani xar Tu uria?!
Senda saqebrad
ioanem Tqva
604
abu l-yasem lahuTi
(1887-1957)
miT ukeTesi!
Sen magondebi
es leqsi Zalian moswonda murman lebaniZes, Targmansac sul miqebda.
605
var dabneuli, viT Seni Tmis
Savi kululi,
Senma Semyurem ver SeviZel
welSi gamarTva.
o, rogor, rogor gamomtaces
me Cemi guli!
arc guli SemrCa da arc is, vinc
guli wamarTva.
606
ruh ul-lah xomeini
(1902-1989)
samyaros guli
satrfos bageni
607
bageTa SenTa wiaRSi sufevs,
rac saidumlo am qveynad hgies.*
gaxsen bageni, gulTamxilavo,
da rac gulSi gaqvs, gadmogvafrqvie!
an aq momkali, anda gamiRe
am wuTisoflis galia viwro,
vinZlo damcalo fuWi vnebisgan
da ganviwmindo buneba vinZlo!
Tu taZris Senis irgvliv locvebiT
me ar viyavi Semovlis Rirsi,
trfialis wyalSi mozelil miwiT
rom gamomZerwe, ratom da risTvis?
wyali da wiri
am uzomo tanjvisagan
damixseniT, RmerTi vis gwamT!
aso-aso aqnili varT,
gul-RviZls vnebis cecxli miwvavs.
ganSoreba ra yofila,
ver gamovTqvam amas eniT,
xmelze mofarTxale Tevzis
msgavsad ganvle dReni Cemni.
me rom mergo, is cxovreba
ra cxovreba iyo viTom!
ybedobaSi daberebuls
mercxvineba Tavi TviTon.
arc medresem* momca rame
da arc swavla SemrCa xelSi.
wyals veZebdi da wirs* vsdie,
mrcxvenia da amad vxvneSi.
rac viswavle da rac vwere,
rac vikiTxe da rac vfurcle,
araferi rom ar iyo,
ver mivuxvdi amas uceb.
yrmao, kargad daixsome,
berikaci rasac getyvi:
sibereSi araferi
ar mogelis Zilis meti!..
Cven sakuTar augs vmalavT
da Rirsebas ar vcnobT sxvisas,
moxucs vgavarT sasacilos,
TeTr wverze rom inas isvams...
608
Smagi mijnuri
satrfos xelada
memTvraleTaTvis
sicocxlis wigni
610
vai, ra cudi hqonda warsuli
da momavalic ra cudi elis
mas, vinc qonebas ixveWda mxolod
da edo maRal adgilze xeli!..
sicocxlis qaravani
gaxseni guli
611
rogor davTvrebiT, Sen TviTon naxav.
Tu erT mSvenier dRes ciT Rrubelma
wylis nacvlad mwyurvalT gvawvima Rvino,
naxav, mTa-veli rogor svams TafluWs*
da Ze kacisa rarigad lxinobs.
vis SevCivlo?
ciskris patarZali
612
nu gaaRviZeb mueZins* diliT,
nu aayivleb mamlebsac adre!
Sen rom amaRam guls mekonebi,
me rom amaRam vnetareb SenTan,
awi bednier kacad ar movkvde,
ra unda moxdes iseTi, netav!?
ra unda momcen, rom gaTeneba
visurvo amaRamdeli Ramis, _
solomon mefis* taxtze rom damsvan,
mainc ara var Tanaxma amis.
movsulvar hindi* indoTa qveyniT,
rom viyuryuto Sens karebs gareT.
ver dagTmob, Tundac momcen Sirazi
da damisarTon zed Tusis* mxare.
satrfosTvis vneba
mTvrali Tvalebi
613
iseTi mwveli, iseTi cxeli,
age, ras hgavso trfobisgan xeli!* _
moSverili aqvs xalxs Cemken xeli.
ratom ar gviRebT sirajxanis kars,
es mikitani ratom ar dgeba?
amomivida medrese* yelSi,
mombezrda am Tqvens meCeTSi gdeba.
Semovixie tanT gandegilis
jvalo rom mecva amdenis momTmens.
Rvino mwyuria, locva ki ara,
amivse Tasi, aRar var moTne!*
`ratom scodeo!~ _ sjulis moZRvarma
mTaTxa da xalxSi TiTi miqnia.
damisxi Rvino, man ki arCios,
me rac miqnia da ar miqnia!..
qveynis masxara
satrfos vigoneb
614
netavi im dRes, xvevna-alersSi
rom dagvaTenda me da Sen, Cemo!
Senze dardisgan ise gavloTdi,
rom memTvraleTa mogvobas vCemob.
vis vuTxra gulis Cemis saTqmeli,
an vin gamigebs, an vin momismens,
rogor wamarTvi Zal-Rone mijnurs
da sasoeba rogor momispe?!
Seyvarebuli Wiqa Rvinoze
saTqmels gulis tols Tu etyvi mxolod,
Torem TuTiyuSs saqmeTa CvenTa
ar gaegeba Tavi da bolo.
mag avadmyofi TvalebiT, am sens,
rac Sen Semyare da miT vnetareb,
neta, ra mqonda me amis nacvlad,
am qveyanaze rac ki vetare?
arsobis sanTeli
615
Rvino _ saSveli
satrfos surneli
616
is aris moTqmis Cvenis sagani
da dardis Cvenis Tavi da bolo...
sulis walkoti
617
aTaS ispaaneli
(g. 1961 w.)
wamali misi
vazis asuli
618
maTi yayaniT yurwaRebuli
meoTxe caze mze yurebs icobs.
vgiJdebi leqsze
619
golGCin maani
(d. 1916 w.)
viwvi
RvTis Ze mesia
620
komentarebi
621
622
1. musulmanuri apokrifebis mixedviT, qriste iyo Seudarebeli musikosic.
2. Cveni welTaRricxviT 953 wlis 16 marti.
3. e.i. Senze dardiT Rames TeTrad ar gavaTenebdio.
4. Sua saukuneebis astorologiis mixedviT, es Svidi planeta mdebareobs 12
TanavarskvlavedSi. adamianis bedi imis mixedviT wydeba, Tu caze rogor ganlagdebian
isini.
5. igulisxmeba sulTani mahmud Razneli (993-1030), romelic zeobda maSin,
roca firdousim Sah-name daasrula.
6. studentobis dros maincdamainc genialur Sah-names mivaxti saTargmnelad.
zurabis epizodis Cemi naxelavi momwonda da igi Cems Tanakurselsa da megobars,
TinaTin leoniZes wavukiTxe. niWiT, silamaziTa da taqtiT gamorCeuli Tina, vatyobdi,
aRtacebaSi ar mosula, magram Txovnaze, damxmareboda mweralTa kavSiris sajaro
sxdomaze Cemi opusis gatanaSi (sofleli viyavi da Tavis gamoCenis survili mWamda),
keTili megobari damexmara, _ mamamiss, giorgi leoniZes moawyobina es saRamo.
wavikiTxe. megona, Semaqebdnen, magram tyavi gamaZvres da samarTlianadac momeqcnen.
nawyeni davrCi da mindoda, xelnaweri damexia, magram Tinam ar damaneba, furclebi
xelidan amarTva da Seinaxa. karga xnis Semdeg, roca Cemi Targmanebis pirvel wigns,
tajikur poezias, vamzadebdi gamosacemad, Tinas is teqsti gamovarTvi. rac SemeZlo,
gavaswore da davbeWde. dabeWdviT ki davbeWde, magram arc axali redaqcia momwonda. mas
aqeT sul vCalxav da vCalxav zurabis epizods axali da axali gamocemebisTvis, magram
mainc ar momwons da ara. merCia, mere da mere, TargmanSi rom ufro gaviwafe, xelaxla
meTargmna. erTxel Targmnilis safuZvliani gaCalxva Sekerili tansacmlis gadakeTebas
hgavs, kargi mainc ar gamova. da damrCa ase zurabis es epizodi. dResac ar momwons igi,
magram krebulSi mainc Semaqvs aw gardacvlili Cemi keTili megobris mosagoneblad.
7. ix. Turi.
8. zmaa: sak. saxeli roini sparsulad rvalis tanis mqones niSnavs.
9. mqonda: Se kai kaco? arCil sulakaurma mirCia: Se dalocvilo ajobebso
da asec gadavakeTe.
10. axalgazrdobaSi omar xaiams rom vTargmnidi, Cemma megobarma, SemdgomSi
cnobilma mweralma gigla (giorgi) xuxaSvilma Semomiara. xaiamis erT-erT sparsul
robais daado TiTi da miTxra: aba, aq ras ambobs xaiami, miTargmneo!. rom vuTargmne,
iqve Camojda da is robai ase galeqsa. megobris mosagoneblad momaqvs xaiamis robais
miseuli Targmani.
11. rva saukune ar esmodaT iranistebs xayanis es gamoTqma, radgan maT kargad
icodnen, rom erTimeoris gverdiT riTmad orjer naxmari mui, Tu igi Tmas niSnavs,
tavtologiaa da araTu iseT didostats, rogoric xayani iyo, aramed damwyeb poetsac
ar epatieba. cnobili qarTveli iranisti iuri mari (1893-1935) miuxvda, rom am leqsSi
pirveli mui||moi Tmas niSnavs, xolo meore ki qarTuli modi sityvaa, romelic
ratomRac ar hqondaT SemCneuli, Torem xayanis sxvaganac aqvs qarTulad motanili.
etyoba, im dros ucxoelebs saerTod stumarTmoyvare qarTvelebisgan xSirad esmodaT
sityva modi!. igi dasturdeba Sua saukuneebis Turqul poeziaSic. aSuR yaribi amave
saxelwodebis xalxur poemaSi (XVI-XVII ss.) ambobs: saqarTveloSi viyavi da sul
moi, moi! viZaxeo~. Cans, es iseTive movlena iyo, rogorc dRevandel rusebSi
qarTvelebis metaforad gavrcelebuli kaco, radgan es sityva Cvens metyvelebaSi
xSirad ismis. xayanis es oTxtaepiani leqsi Cveni, qarTvelebis, erTgvari pasportia da
mas dResac gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba. am leqsiT dasturdeba Semdegi faqtebi:
xayani, romelic mxolod aRmosavleT saqarTveloSi iyo namyofi (cxovrobda aq),
623
gveubneba: 1) saqarTvelos sparsulad ewodeba abxaz (ise, rogorc im drois yvela
aRmosavlur wyaroSi). 2) es abxaz metyvelebs qarTul enaze (gurji gui). 3) vinmes
rom gauCndes eWvi: XII saukuneSi gurji enaze rom metyvelebdnen, SeiZleba, is ena
dRevandeli qarTuli ena ar yofiliyoo da amazedac agvixirdnen, xayani maT pasuxobs
qarTul citatiT: moio!.
CemdaTavad davZen: 1186 w. nizami Tavis poemaSi xosrovi da Sirini Civis:
sofel hamdunianSi (romelic mas azerbaijanSi eboZa) Cems yanebs me vTesav da abxazebi
mkian, e.i. mezoblad mosaxle abxazebi, anu qarTvelebi maviwroebeno!. amdenad, im dros
rogorc yvela musulmanuri (maT Soris _ istoriuli) wyaro, nizami qarTvels
abxazobiT moixseniebs, misTvis abxazi mTeli saqarTveloa.
12. Cveni welTaRricxviT XII saukune.
13. abxazTa (qarTvelTa. ix. komentari 11) mSvildi, isari da mSvildosnoba
maxlobel aRmosavleTSi sanimuSo iyo.
14. Targmanis xelnawerSi mqonda vefxvi. nizamis leqsTa Targmanebis krebuls
gamosacemad rom vamzadebdi, misma redaqtorma, Cemma megobarma karlo qilarjianma
mirCia, jiqi ajobebso da iqve gamaxsena ruTavelis uwyalo, viTa jiqia.
15. oTxfexa _ oTxi stiqia: wyali, miwa, cecxli da haeri. eqvsfexa _ sagnis
eqvsi mxare: wina, ukana, zeda, qveda, marjvena da marcxena.
16. poeti gulisxmobs Tavisi poemis esqandar-names (wigni aleqsandres
[makedonelis] Sesaxeb) or wigns: eybal-names (iRblis wigni) da Saraf-names
(didebis wigni).
17. ori kviris Tavze mTvare ivseba. majnunis saxe Sedarebulia savse mTvares. aq
erTgvar pirobiT anomaliasTan gvaqvs saqme, radgan sparsul poeziaSi saerTod vaJis
metaforad mze gamoiyeneba, qalisad _ mTvare.
18. vardi wiTeli Rawvebis metaforaa, ia _ Savi Tmis kululebisa.
19. elvare CiraRi leilis Rawvebia, Savi yvavi _ misi zilfebi. e.i. wiTel
Rawvebze Savi zilfebi hqonda Camoyrili.
20. arabulad leili niSnavs Rames.
21. igulisxmeba aRmosavleTSi gavrcelebuli legenda: ioseb mSvenierze (ix.)
gamijnurebuli zoleixas (ix.) stumarma egviptelma sefeqalebma, romlebic saerTod
maT maspinZels sayvedurobdnen _ ram Segayvara ase is ymawvilio! _ maTTan Semosuli
iosebis danaxvaze ise dakarges Tavi, rom mas Tvali ver moaciles da forToxlis
Tlis nacvlad danebiT (forToxals sagangebo, Zalian mWreli da wvetiani daniT
aclian kans) xelisgulebi daiseres.
22. suliT avadmyofobaze mTvaris moqceva uaryofiTad moqmedebs.
23. majnuni Tavisi godebiT ufro xmaurobda, vidre baRdadis, am didi
aRmosavluri qalaqis, cnobili bazari. poeturi xatia, Torem majnuni, rogorc vnaxeT,
baRdadeli ar iyo.
24. e.i. rZlad moeyvana leili.
25. oboli margaliti (didi, Zvirfasi margaliti. originalSia: gauxvreteli
margaliti, rac qalwulis metaforaa) Cveni javaris (Zvirfasi qvis) gverdiT CavsvaTo.
e.i. leili da majnuni SevauRloTo.
26. dasawyisi fraza arabuli gamoTqmisa: la havla ua la yuvaTTa illa bil-
lahi-l-ali l-azimi (ara ars Zala da ara ars Rone Tvinier uzenaesi da
yovlisSemZle uflisa). musulmanebi am gamoTqmas xmaroben uecari eldisa da
gansacdelis dros.
27. iemenis varskvlavi _ igive sohaili (TagTiri, konopusi), yvelaze kaSkaSa
varskvlavi samxreTis caze. Zveli leqsikografebis ganmartebebiT, iemenurs mas imitom
uwodebdnen, rom mis gamoCenas pirvelni iemenelebi amCneven.
28. ix. komentari 22.
29. igulisxmeba qaabis (ix. momdevno komentari) taZris karebis rgolebi.
624
30. qaaba (arabulad: kubi; kubis formis Senoba) _ islamdeli arabebis erT-
erTi kerpi (salocavi) iyo da dResac aris meqaSi (ix.). arabebSi erTaderTi da
uzenaesi RvTaebis (allahis) kultis Semomtanma muhamedma (ix.) yvela kerpi daamsxvria
garda Savi qvisa, mas Tayvani sca da amiT igi wminda salocavad uqcia Tavis
mimdevrebs (musulmanebs).
31. gauxvreteli margaliti _ ubiwo qalwuli.
32. nizami migvaniSnebs leilisa da majnunis sasiyvarulo ambis pirvel
mTxrobelebze.
33. igulisxmeba mociquli muhamedi (ix.).
34. vardis kokobi gaxia _ vardiviT feradovani (wiTeli) tuCebi RimiliT gaapo.
35. ambri Savia. daRamda.
36. e.i. roca daRamda. qarTveli didgvarovani mamakacebi nizamis warmodgeniT (da
sinamdvileSic) maSin grZel, mxrebamde Camoyril Tmas atarebdnen. rusi ki nizamis Tavis
poemebSi siTeTris (aseve _ siwiTlis) metaforad hyavs gamoyvanili.
37. veSapi Ramis metaforaa, xviTo _ mzis.
38. muSks (ix.) amzadebdnen niamoris (erTgvari qurcikis) Wipis (upis) ZarRvidan.
39. Cinuri sarke mzis metaforaa, zangi _ Ramisa. gaTenda.
40. leilis siyvaruli mas mxolod saocnebod qceoda.
41. metaforad gamoyenebulia bibliuri ambavi: ioseb mSvenieri (ix.) SuriT
aRvsilma Zmebma WaSi Caagdes, radgan iakobs (ix.) igi SvilebSi gamorCeuli hyavda.
42. vardi mzis metaforaa. gaTenda.
43. e.i. mze amodioda. mzis metaforad gamoyenebulia qeifisa da dros tarebis
moyvaruli iranis miTiuri mefis, jamSidis (ix.) jami.
44. rusi TeTria da mzis metaforaa, arabi Savia da Ramis metaforadaa
gamoyenebuli. dRem Rame daamarcxa. gaTenda.
45. igulisxmeba bibliuri ambavi, iakobi (ix.) Tavis dakargul Svils, iosebs rom
mistiroda.
46. ciskris varskvlavi (aspirozi, venera) Zvel aRmosavleTSi musikis RvTaebad
iTvleboda.
47. sagnis marjvena, marcxena, wina, ukana, zeda da qveda mxareebi.
48. TargmanSi SerCeuli gvaqvs xatobrivad Sesabamisi qarTuli asoebi.
originalSi, ra Tqma unda, Sesatyvisi arabuli asoebia gamoyenebuli.
49. e.i. wiTeli loyebi zafranis ferad qcevia.
50. vardiswyali sisxlis cremlebia, vardi _ loya. tiroda, loyaze sisxlis
cremlebs Rvrida da mzesaviT elvare saxe mwuxarebisgan mTvaresaviT gayviTleboda.
51. rogorc komentatorebi gvarwmuneben, Zvelad Rvinis TasSi margalitebs
yridnen, raTa sawamlavi uvnebeleyoT. gakiTxva unda, marTla ase iyo?
52. Zvelebis warmodgeniT, ganZs gveli icavs.
53. Zvelad sarked foladis gaprialebul firfitas xmarobdnen. sarkisTvis Jangis
mokideba gansacdelis, SeWirvebis metaforaa.
54. gaTenda. mze amovida.
55. igulisxmeba bibliuri iosebi (ix. iakobi).
56. musulmanur aRmosavleTSi mamakacebi maT ZiriTad samosels, xalaTs,
ikravdnen mravalkecad daxveuli farTo qsovilebiT, romelic SemTxvevis da saWiroebis
Sesabamisad, qamradac SeeZloT gamoeyenebinaT, Calmadac, xelsaxocadac da pirsaxocadac.
aseTi qamris nakecebSi inaxavdnen sxvadasxva wvrilman sagnebs, maT Soris fuls da
Zvirfas nivTebs.
57. leili aq qalwulebriv kdemas ki ar iCens, aramed mistikuri siyvarulis wess
icavs.
58. igulisxmeba am soflis dasagdebi saSualeba.
59. e.i. kocnis Sedegad kanze lurji laqebi dagaCndes. momdevno striqonis ia ki
Savi Tmis metaforaa.
626
leqsikoni
627
a
629
(1864-1934) mosazrebiT, ahrimani (arimani) zog, maT Soris, qarTul miTosSi mis
antagonistad unda qceuliyo da amiranis saxe unda mieRo. SemTxveviTi movlena ar unda
iyos isic, rom zog versiaSi amirans qriste erCis.
630
daraka _ fari.
darqma _ daxurva.
darwyuli _ dagebuli.
dasTani _ rostomis (ix.) mamis, zaalis, metsaxeli.
dasTuri _ mrCeveli, veziri (Sdr. qarTuli: dasturi dasca).
dahesTani _ kaspiis zRvis aRm. sanapiroze mdebare istoriuli mxare. rogorc
fiqroben, is mijnavda momTabareTa velebs dasaxlebuli punqtebisagan.
demavendi _ mTa da mxare Teiranis CrdiloeTiT.
dehyani _ 1) miwis meurne. 2) feodali.
divani I _ iraneli Sahebis samefo kancelaria.
divani II _ krebuli, romelSiac Tavmoyrilia sufiuri (neoplatonuri)
siyvarulis Temaze dawerili lirikuli monorimi (erTriTmiani) leqsebi, dalagebuli
riTmaTa anbanuri rigiT (jer modis leqsebi, romelTa riTmebi anze bolovdeba, Semdeg
_ leqsebi, romelTa riTmebi banze bolovdeba da a.S.).
dinari _ oqros moneta. sxvadasxva dros sxvadasxva fasi hqonda.
diremi _ vercxlis moneta.
drami _ mcire zomis erTeuli.
drahkani _ oqros fulis erTeuli, iwonida oTx grams.
drku _ mrudi, araswori.
631
zarduSTi _ zaraTuStra, zoroastruli religiis damaarsebeli. fiqroben, rom
cxovrobda Zv. w. V-VI saukunebs Soris.
zatiki _ dResaswauli.
zelixa (zoleixa) _ ix. iakobi. Q
zemzemi _ Wa meqis (ix.) maxloblad. qaabis (ix.) momlocvelebi mis wyals
ewafebian, rogorc wminda da RvTaebriv wyaros.
zemi (zomi) _ qalaqi iyo Sua aziaSi.
zveri _ xarki, gina baJi (saba).
zinaTi _ samkauli.
zonari _ musulmanur aRmosavleTSi aramahmadianebi, maT Soris _ qristianebi,
atarebdnen (an aiZulebdnen, etarebinaT) TvalSi sacemi feris mqone zonars, raTa isini
Soridanve gaerCiaT musulmanebisagan.
zruni _ godeba.
632
mihyides. azizma iosebi Tavis mouravad daniSna. mSvenierebiT gamorCeuli ymawvili mis
qalbatons, zelixas (zoleixas) Seuyvarda, magram Tavisi keTilismyofeli patronis
erTguli axalgazrda saavxorcod ver daiyolia. maSin aRtyinebulma qalma ZaliT scada
misi xelT gdeba da saamisod kabis kalTaSi swvda. iosebi ar damorCilda, qals Tavisi
samosis naxevi Seatova da xelidan dausxlta. qalma ra dainaxa, rom Canafiqri ver
ganaxorciela, saxeli rom ar gatexoda, kivili morTo: iosebs Cemi gaupatiureba
undodao! azizma umaduri iosebi dilegSi Caagdo. aq iosebs SemTxveva mieca, adre
gamovlenili Tviseba, sizmrebis axsna gamoemJRavnebina. amis gamo igi faraonma cixidan
gaaTavisufla da mTeli egviptis gamgeblad daniSna... iosebis dakargviT damwuxrebulma
iakobma imdeni cremli Rvara, rom dabrmavda. mas iosebis saswaulmoqmedi perangi
amousves Tvalze da moarCines.
iari _ megobari; sayvareli.
ibn _ Ze; Svili.
izadi _ ix. iazdani.
injili _ saxareba.
iosebi _ ix. iakobi.
isa _ qriste.
isaki _ ix. abrami.
icia _ Zv. qarTuli kiTxviTi forma: ici?
633
mansuri mansur halaji (gard. 922 w.), sufi filosofosi da poeti, romelic
imis gamo, rom sajarod gaiZaxoda: me var RmerTio (riTac RvTaebis erTarsobas
amtkicebda), xalifam sikvdiliT daasjevina.
marva _ mTa arabeTis naxevarkunZulze meqis (ix.) maxloblad.
maqci _ eSmaki.
marTali _ 1) Cv. mniSvn. 2) tanad swori, gamarTuli.
maRribi _ dasavleTi.
maZaxura _ avi suli.
mahi _ Zveli midia.
mdRevari _ sayovelTao sazrdo (saba).
medresi _ umaRlesi sasuliero saswavlebeli musulmanur samyaroSi.
meTune _ Tixis WurWlis mkeTebeli.
meoTxe sfero _ ix. komentari 64.
merexi _ delgma (megr.).
meqa _ musulmanTa wminda qalaqi saudis arabeTSi. muhamedis (ix.) mSobliuri
adgili. meqaSia qaabis (ix.) taZari, romelSic inaxeba musulmanTaTvis yvelaze sanukvari
salocavi _ Savi qva.
mehrabi _ niSi meCeTSi, romelic meqisken (ix.) mimarTulebas uCvenebs.
mimbari _ kibeebiani kaTedra meCeTSi.
mimi _ aso mani arabul damwerlobaSi. yulfsa hgavs.
misreTi _ egvipte.
miWvritina sarke.
makelobeli _ koWli.
moaba _ qejao (ix.).
mobedi _ mazdeanTa sasuliero piri, maTi Temis qurumi.
moTne _ momwonebeli.
morWma _ gasaqonlianoba (saba). aqedan: morWmuli.
morWmuli _ ix. morWma.
mosali _ baRi SirazSi. igi iseTive saxe gaxda sparsul poeziaSi, rogorc
orTaWalis baRi Tbilisel aSuRTa leqsebSi.
mose _ bibl. igi, erTi ubralo mwyemsi, ufalma ebraelTa egviptis tyveobidan
gamomxsnel beladad aqcia. es ase moxda: erTxel mosem fara Sors, qorebis mTebamde,
waasxa. aq mas angelozi gamoecxada mayvlis buCqs modebuli cecxlis alis saxiT,
Semdeg ki Tavad ufali gamoesaubra da israeli eris egviptidan gamoyvana daavala.
xolo niSnad imisa, rom es mas uflis nebiT unda Caedina, misca saswaulmoqmedis
Tvisebebi: mwyemsis kombali, romelic moses xelT eWira, roca mis patrons moundeboda,
gvelad gadaiqceoda. am kverTxs ufalma didi Zalac mianiWa, _ moses SeeZlo misi
saSualebiT mowinaaRmdegis damarcxeba, kldidan wylis gamoyvana, zRvis gapoba da a.S.
Tu moundeboda, mose xels ubeSi Caiyofda da xeli carciviT TeTri gauxdeboda, xolo
Tu moisurvebda, rom xels Tavisi bunebrivi feri dabruneboda, amas misi isev ubeSi
CayofiT SesZlebda. RmerTma moses kidev erTi saswaulis moxdenis Tviseba mianiWa: mas
SeeZlo, nilosidan peSviT gadmoesxa wyali da igi umalve sisxlad iqceoda. mose
enablu iyo da im mizniT, raTa misi saubari israel xalxTan efeqturi yofiliyo,
ufalma mas, mosesve TxovniT, metyveleba gaumarTa.
moqene _ qenebis (ix.) mqneli.
mociquli _ islamis religiis damaarsebeli muhamedi (ix.), alahis mociquli.
mtili _ baRi; bostani.
mueZini _ meCeTis msaxuri, rimelic dReSi xuTjer adis minareTze da iqidan
locvad uxmobs mrevls.
634
muliani _ mdinare buxaris sanaxebSi.
muri _ erTgvari surnelovani saritualo siTxe.
mutribi _ Cangze damkvreli da masze damRerebuli.
muqafa _ samagiero.
muRani _ mtkvar-araqsis dablobi azerbaijanSi.
muSTari _ iupiteri.
muSki _ Savi ferisa da mZafri sasiamovno surnelebis mqone nivTiereba,
romelsac Rebuloben mamali muSkis (Svelisnairi cxovelis) upis jirkvlidan. muSkiT
iglisavdnen Tmas, riTac igi Savic xdeboda da surnelovanic.
muhTasibi _ islamis wes-CveulebaTa damcveli moxele (gansakuTrebiT _
bazrebSi).
ragvi _ maxe.
ramazani _ musulmanuri mTvaris kalendris mecxre Tve. am TveSi musulmanebi
marxuloben, mzis amosvlidan mzis Casvlamde saWmels ar Wamen.
rajabi _ musulmanuri mTvaris kalendris meSvide Tve.
635
rei _ qalaqi Teiranis maxloblad.
rema _ cxenebis jogi.
rindi _ guladi pirovneba, romelic garegnulad TavzexelaRebuli da
dardimandi kacis STabeSdilebas tovebda, guliT ki ufals iyo mindobili (Sdr.
garindeba). v. gabaSvilma cxadhyo, rom raindi am termins ukavSirdeba.
rioSi _ yalbi.
rogo _ qvevris Tavsaxuravi mrgvali da sqeli ficari.
rostomi _ iranis miTiuri, uZleveli gmiri, Sah-names mTavari personaJi.
rumi 1) bizantia. 2) seljuyTa sasulTno dRevandeli TurqeTis teritoriaze.
ruqnabadi _ wyaro (arxi) SirazSi.
salbuni malamo.
salsabili _ samoTxis wyaro (musulmanTa warmoadgeniT).
samangani _ Zveli drois qalaqi amudariis saTavis sanaxebSi.
samsWvali _ lursmani.
saravi _ qalaqi mazandaranSi. awindeli sari.
sarafarda _ didi (sasmefo) karavi.
saroni _ savleli.
safi _ mTa arabeTis naxevarkunZulze.
sayure _ igulisxmeba rgoli, romelic monas yurze ekeTa da romelzedac misi
patronis saxeli an niSani iyo amotvifruli.
saWurWle _ qoneba.
saxelo _ misiT gasagebeli (saba), Tanamdeboba.
saxelovani _ saxelis mqone. Sah-nameSi es sityva terminad gamoiyureba da
meomarTa erT-erT ierarqiul saxeobaze unda metyvelebdes. iq aseTi wodebebi ikiTxeba:
meomari, gmiri, falavani (falavani Semdeg erTgvar feodalur klasad Camoyalibebuli
Cans), saxelovani.
saxivi _ borkili.
saxmili _ `ese ars cecxlTa sagzebeli kacTa dasawvavad, gina abanos sagzebeli
da misTana~ (saba).
saji _ magari merqnis mqone, maRali da wiwvovani xe (soWi?).
seidi _ muhamedis (ix.) Camomavali (dRes maT Savi CalmebiT gamoarCevT). aq:
tomis meTauri.
selmi _ ix. Turi.
seljuyis Zeni _ aq: anatoliis seljuyTa saxelmwifos (1077-1307) sulTnebi.
sefahbodi _ jaris ufrosi, sardali.
sefe _ samefo.
sefuri _ ese ars mravaljer qniTa saqme gaiadvilos, raic enebos saqnelad,
gina swavla (saba).
siaguSi _ xalxis warmoadgeniT, turis msgavsi cxoveli, romelic loms
dasdevs Tan da mas sakbilos uZiebs. samagierod misi nandirevis narCenebiT ikvebeba.
siavaxSi _ ix. siauSi.
siavaxSgardi _ qalaqi, romlis aSeneba siauSs (ix.) miewereba.
siauSi _ iranis miTiuri ufliswuli, mefe qaosis Ze, romelic Seuyvarda misi
mamis sxva meuRles, sudabes da, raki siauSis wesierebis gamo masTan wadili ver
aisrula, igi mefe qaosTan cudad daabezRa da, rogorc uzneo, gaaZevebina. TuranSi (ix.)
636
Casulma siauSma SeirTo am qveynis mefis, afrasiabis, qaliSvili farangisi, magram aqac
ubedureba ewia _ ciliswamebis Sedegad simamrma moakvlevina.
siauSgardi _ ix. siavaxSgardi.
siisTani _ iranis samxreT-dasavleTi provincia.
sindi _ mxare indoeTSi.
siri _ frinveli.
solomon mefe _ bibl.
soRdi _ istoriuli qalaqi da samefo md. zarafSanisa da yaSyadariis auzebSi,
samaryandis axlos.
soRduri damwerloba _ ix. soRdi.
spaspeti _ mxedarT mTavari (saba).
stavra _ sirmis naqsovi (saba).
sufi _ aq: ordinaluri islamis mimdevari.
637
q
qaaba _ ix. meqa.
qavsari _ samoTxis wyaro musulmanTa warmodgeniT.
qai _ tituli, romelic iranis miTiuri mefeebis saxelebs (qaiyobadi, qaiqaosi da
a.S.) ukavSirdeba. Tavad es sityva niSnavda mefes.
qaianuri droSa _ iranelTa samefo droSa, romelic miTiuri qais (ix.)
dinastias unda ukavSirdebodes. zogi mecnieris azriT, is mWedeli qavasTvis (ix. am
wignSi mWedeli qavas ajanyeba) miwerili miTiuri droSa unda iyos. asea Tu ise,
faqti isaa, rom aseTi saxelwodebis droSa marTlac hqondaT iranelebs da igi 637 w.
arabebma igdes xelT yadisiasTan momxdari brZolis dros. masze asxmuli uamravi Tval-
margaliti daitaces, Tavad droSa ki dawves.
qaiyobadi _ iranis miTiuri morWmuli (ix.) mefe.
qangi _ samefo Sua aziis Crdilo nawilSi III-IV ss.
qedmRali _ aq: siamayiT Tavaweuli; ZaliT gamorCeuli.
qeneba _ xvewna, mudara.
qejao _ aqlemebze, spiloze an jorze aqeT-iqiT xurjiniT gadakidebuli
erTgvari Casajdomi, romeliSiac mgzavrobis dros qalebsa da bavSvebs svamen; moaba
(ix.)
qiamani _ ?olahi _ mefeTa da didebulTa gvirgvini.
qosi _ spilenZWuri, SuaSi gaWrili sferos formis didi doli, romelzedac
tyavi iyo gadakruli. qoss scemdnen brZolis win.
qohesTani _ mTiani mxare eraySi (ix.).
R
Razeli _ sparsuli lirikuli monorimi, igive yazili (ix. divani).
RorCi||RorjesTani _ radgan es adgili Sah-nameSi alanis (ix.) mezoblad
ixsenieba, foqroben, rom igi igive gorji (saqarTvelo) unda iyos.
Rriankali _ morieli.
Ruli _ udabnos avi suli iranuli zraprebis mixedviT.
y
yazali _ ix. Razeli.
yanTari _ xelis saswori.
yaribi _ ucxoeli.
yaruni _ legendaTa Zunwi mdidari, romelic misi siZunwis gamo dasaja RmerTma,
_ qonebianad miwaSi STanTqa.
yaryumi _ kvernis msgavsi cxoveli. zafxulobiT murawiTeli bewvi aqvs,
zamTrobiT _ TeTri. TeTri bewvia qrcvinsaviT (saba).
yasida _ vinmes (umetesad, mefeTa an didi Tanamdebobis mqone pirTa) an raimes
saqebi (umetesad gadaWarbebuli) monorimi (Sdr. qarTuli: yasidad ambobs, ei.
simarTles ar ambobs, aWarbebs).
yafi _ miTiuri mTa iranSi (Sdr. kavkasia).
yvirostviri _ momcro sayviri (saba).
yibla _ mimarTuleba meqisken (ix.), saiTac piri unda hqondes miqceuli
musulmans namazis (ix.) dros. adre ierusalimSi hqondaT yibla.
yismaTi _ nawili, wili; xvedri, romelic yovel adamians aqvs gansazRvruli.
yobadi _ ix. mazdaqi.
638
S
C
CaCi _ q. taSkenti.
Cini _ CineTi.
w
walav _ ix. walva.
walva _ raimes odnav moxarSva.
wereba, momwereba _ buzis mogerieba.
wigni _ aq: werili.
wiri _ miraJi.
639
xatibi _ profesiiT xotbis warmomTqmeli; moqadage.
xafTani _ saomari javSani.
xayani _ mefeTa tituli CineTSi, monRoleTsa da Turqul samyaroSi.
xaSuri mlaSe wylis marili, gina rac wylisa tborisagan marilis msgavsi
ram gamova (saba).
xeli _ giJi.
xvastagi _ msxvilfexa saqoneli (saba).
xvaSiadi _ saidumlo.
xizri _ bibliuri elias prototipi islamur miTosSi, romelmac miagno
ukvdavebis wyaros. exmareba udabnoSi CarCenil mwyurvalT.
xosrovi, xosro I _ mefe.
xosrovi II _ iranis miTiuri mefe qaixosrovi.
xosrovi III _ iranis mefe xosrov farvizi (590-628).
xuzisTani _ iranis samxreT-dasvleTi provincia.
640