SAVREMENI POLITIKI SISTEMI

TEORIJSKE OSNOVE I TEORIJSKI PROBLEMI IZUAVANJA POLITIKIH

SISTEMA
Politika
ta je politika?
Aktivnost ili proces u kome grupe postiu ili sprovode obavezujue odluke.
Tri aspekta politike:
1. Kolektivna aktivnost

2. Ukljuuje donoenje odluka o pitanjima koje pogaaju grupu

3. Jednom donijete, politike odluke postaju autoritativna politika (obavezuju
lanove)

Dva pogleda na prirodu politike:

1. Deliberativan proces rjeavanja zajednikih problema (idealistiki pristup)
politika je neizbjena i najvia ljudska aktivnost
ovjek je po svojoj prirodi politika ivotinja
idealni graani vladaju u interesu svih, ne zato to ih na to primorava sistem kontrole ili
ravnotee, ve to smatraju da je to ispravno (Aristotel)
Politika je aktivnost pomou koje se razliiti interesi unutar zajednice mire tako to
im se da udio u vlasti u srazmjeri sa njihovom vanou za dobrobit i opstanak
itave zajednice.
2. Nadmetanje za vlast i uticaj (resursi, lina korist)
Politika kao arena za ostvarivanje privatnih interesa
Priroda politike je viestrana (ukljuuje zajednike i suprostavljene interese; saradnju i
sukob; razum i silu)
ist sukob je rat. ista saradnja je prava ljubav. Politika je mjeavina ta dva (Laver, 1983)

Vlast
Drave moraju razviti standardne procedure za donoenje i provoenje kolektivnih
odluka.
Vlast se sastoji od institucija odgovornih za donoenje kolektivnih odluka za
drutvo.(arena za rjeavanje zajednikih pitanja)

1
 Vlast nam prua zatitu od tete koju bismo nanijeli jedni drugima u potrazi za slavom i
imetkom (Hobbes, 1588-1679)
Jedini nain da se izgradi takva zajednika vlastjeste prenijeti svu mo i snagu na jednog
ovjeka, ili jednu skuptinu ljudi, koja moe da svede sve nikove volje, veinom glasova, na
jednu volju Kada se ovo uini, mnotvo tako ujedinjenih naziva se
drava(Commonwealth)
Vlast nudi sigurnost i predvidivost svojim graanima
Standardiziranim nainom donoenja i provoenja odluka postie se ekonomska
efikasnost
Politika je vie od vlasti (uticaj politikih stranaka, interesnih grupa i javnog mnijenja)
Politiki sistem ine odnosi i organizacije koje ukljuuju ali se ne ograniavaju na vladu,
kroz koje drutvo donosi i sporovodi zajednike odluke.
Zato postoje vlade?
1. Izgradnja zajednice i drave
2. Red i sigurnost
3. Zatita prava
4. Unaprjeenje ekonomske efikasnosti i razvoja
5. Socijalna pravda
Kada vlada postaje problem?
1. Razaranje zajednice
2. Krenje osnovnih ljudskih prava
3. Ekonomska neefikasnost
4. Vladavina u linu korist

Predmet komparativne politike

Predmet prouavanja komparativne politike je poreenje prirode politike i
politikih procesa u razliitim politikim sistemima, te njihov uticaj na graane.
Funkcije politikog procesa koje se koriste u poreenju svih politikih sistema se sastoje
u sljedeem:
Artikulacija interesa (graani i grupe iznose svoje zahtjeve)
Agregacija interesa (kombinacija zahtijeva u prijedloge politika)
Kreiranje politike (koja e od predloenih politika postati opteobavezno
pravilo)
Sprovoenje politike.

2
Zato poredimo politike sisteme?
1. Prouavanje drugih vlada iri nae razumijevanje (nain da otkrijemo sopstveni
etnocentrizam)
2. Omoguuje nam klasifikaciju struktura vlasti i politikih procesa (demokratski ili
nedomokratski; pisani ili nepisani ustav; predsjedniki ili parlamentarni sistem;
veinski ili proporcionalni izborni sistem)
3. Testiranje hipoteza (veze izmeu varijabli)
Da li je parlamentarni sistem stabilniji od predsjednikog?
Da li se dvodomne skuptine nalaze samo u federacijama?
Zato se u SAD-u nije razvila neka velika socijalistika stranka?
4. Potencijal za predvianje

Politiki sistem i faktori koji ga determiniraju

Najopenitije, sistem se definie kao
1. cjelina sastavljena od dijelova ili kao
2. cjelina razgraniena od svoje okoline.
Politiki sistem je organizovana cjelina politikih djelatnosti, politikih organizacija
i institucija.
Politiki sistem je iri pojam koji ne obuhvata samo mehanizme vlasti i dravne institucije
ve i strukture i procese preko kojih djeluju na drutvo u cjelini.
Politiki sistem se moe odrediti kao interakcija kroz koju se vrijednosti
autoritativno rasporeuju na drutvo;
Pod politikim sistemom podrazumijeva se skup svih institucija kojima se
artikulira i uobliava politika vlast, odreuju odnosi izmeu te vlasti i drutva, kao
i nain vrenja vlasti, te instrumenti uticaja graana na to vrenje.
Kao aspekti u odreenju pojma politikog sistema javljaju se:
VLAST; POJEDINAC;
JAVNA VLAST; GRUPA;
DRUTVENI PROCESI; DRUTVO;
DRAVA; INSTITUCIJE i
ORGANIZACIJE.
MO;
NAROD;
Glavni cilj je da subjekti politikog sistema vode pravnom sistemu koji uspjeno vri
svoju socijalnu, politiku i demokratsku funkciju, podrazumijevajui pod tim
napredak drutva u cjelini i svakog lana pojedinano.

3
 U vrenju drutvene uloge politiki sistem svake zemlje vrednuje se po tome koliko
ubrzava ili usporava ekonomsko socijalni, demokratski i kulturni razvoj.
Veina autora koji se bave izuavanjem komparativnih politikih sistema navode
sljedee faktore koji determiniraju odreeni politiki sistem:
1. EKONOMSKA I KLASNO-SOCIJALNA INFRASTRUKTURA;
2. USTROJSTVO SAMIH POLITIKIH INSTITUCIJA PREMA USTAVNOM UREENJU DATE
DRAVE;
3. OBLICI POLITIKOG ORGANIZOVANJA, tj. MJESTO I ULOGA POLITIKIH PARTIJA
STRANAKA I DRUGIH OBLIKA POLITIKE ORGANIZACIJE;
4. ORGANIZACIJA DRAVNE ADMINISTRACIJE, NJEN ODNOS PREMA ORGANIMA
VLASTI;
5. DRUTVENO ISTORIJSKA KLIMA I TRADICIJA, ODNOSNO POLITIKA KULTURA
KONKRETNE ZEMLJE;
6. MJESTO I ULOGA ZEMLJE U MEUNARODNIM ODNOSIMA

Klasifikacija politikih Sistema

Aristotelova analiza 158 polisa (500 338. p.n.e.)

Dvije osnove klasifikacije:
1. Broj ukljuenih (jedan, nekolicina ili mnotvo)
2. Da li se vlada u optem ili u linom interesu.

Vladavina Jednog Nekolicine Mnogih

Ispravan Kraljevina Aristokratija Politeja

(vladavina (umjerena
vrlinom) srednja klasa)

Izopaen Tiranida Oligarhija Demokratija

(vladavina (vladavina
bogatih) siromanih)

Liberalna demokratija (slobodni izbori, politike stranke, nezavisni mediji.)

Doktrina liberalizma individualna sloboda
Moderne klasifikacije se zasnivaju na Aristotelovom modelu.

4
Klasifikacija vladavina

AUTORITARNI REIMI KOMPETITIVNI LIBERALNO DEMOKRATSKI

AUTORITARNI (HIBRIDNI) REIMI
REIMI

Vladari iznad zakona i bez Izbori nisu slobodni i fer Predstavnika i ograniena
odgovornosti vlast
Slabo pravosue
Kontrola medija Redovni i slobodni izbori
Uticaj na medije i krenje
(totalitarni reimi 20.st. ; individualnih prava Ljudska prava i slobode
Sjeverna Koreja)
(Afrika, Latinska Amerika,
Kina, Rusija)

Klasifikacija politikih sistema zasniva se na nekoliko kriterija:

Prvi kriterij: OBLIK VLADAVINE. Ovaj kriterij vodi klasificiranju na:
A. MONARHIJE i (u srednjem vijeku iskljuivi oblik feudalne organizacije vlasti)
B. REPUBLIKE (vlast se temelji na slobodnoj volji naroda)
OBLIK DRAVNE VLASTI kao drugi i najee primjenjivani kriterij dovodi do podjele
politikih sistema na:
A. PREDSJEDNIKE;
B. PARLAMENTARNE i
C. KONVENTSKE (skuptinske)
Prema OBLIKU POLITIKOG UREENJA:
1. FEDERACIJE (Belgija, Njemaka, Austrija)
2. UNITARNE DRAVE (Francuska, eka, Slovaka, Slovenija, Maarska, vedska,
Luksemburg, Malta, Kipar, Irska, Finska, Danska...)
3. REGIONALNO UREENE DRAVE (Italija, panija, Velika Britanija)
Kriterij ODNOSA VLASTI I GRAANA predstavlja osnovu za klasificiranje svih politikih
sistema na:
A. DEMOKRATSKE i
B. NEDEMOKRATSKE.
U tom kontekstu i demokratija se javlja kao formalna i stvarna i kao neposredna
participativna i posredna predstavnika.

5
Subjekti politikog sistema
Politiki subjekti su osnovni elementi strukture politikog sistema.
Dijele se na dvije skupine:
A. INDIVIDUALNE SUBJEKTE (ovjek pojedinac graanin) i
B. KOLEKTIVNE
Veina autora za glavne subjekte politikog sistema smatra:
GRAANE SA NJIHOVIM CIVILNIM PRAVIMA;
POLITIKE STRANKE i
DRAVU.

Graanin kao politiki subjekt

Kao individua graanin je osnovni subjekt politikog sistema.
Svaka dravna vlast dobija legitimitet na temelju izborne volje graana.
Graani svoj uticaj na procese politikog odluivanja u modernoj demokratskoj dravi
ostvaruju:
A. ANGAOVANJEM U IZBORNOM PROCESU;
B. ANGAOVANJEM U POLITIKOM ODLUIVANJU PUTEM REFERENDUMA

U sistemu parlamentarne demokratije nosilac zakonodavne vlasti je parlament kao

predstavniko tijelo svih graana.
Ueem u izbornom procesu graani legitimiraju vlast.
Ustavom i izbornim zakonom ustanovljena je pozicija graana u izboru predstavnikih
tijela kao nosilaca vlasti.
Predstavnika funkcija koja se ostvaruje u okvirima ustava date drave izraz je i potvrda
jedinstva odreenog drutva koje je obuhvaeno dravom.
Uee graana u izbornom procesu javlja se kao neophodni uslov i pretpostavka svakog
savremenog demokratskog sistema vrenja vlasti.
Mogunost ovjeka kao pojedinca i graanina da bira svoje predstavnike u zakonodavno
tijelo koje donosi zakone, to odreuje poloaj ovjeka u dravi, javlja se kao epohalan
napredak u razvoju demokratije.

Politike stranke kao subjekti politikog sistema

Teoretiari su saglasni da politike stranke predstavljaju najmoniju grupu subjekata
politikog sistema.
Bez politikih stranaka nemogue je osigurati proces politikog odluivanja. Stranke imaju
najvei znaaj u procesu politikog odluivanja.

6
 Politike stranke se razlikuju od svih drugih asocijacija graana po tome to priznaju da
djeluju u svrhu osvajanja vlasti.
Stranke koriste prostor koji stoji izmeu izoliranog ovjeka biraa (ije su mogunosti
uticaja na politiku gotovo zanemarljive) i drave koja je iskljuivo ustavno ovlatena da
donosi i realizira politike odluke.

Klasifikacija politikih stranaka

Postoji mnotvo kriterija po kojima je mogue vriti klasifikaciju politikih stranaka.
PO OTVORENOSTI PO ODNOSU UNUTARPARTIJSKIH GRUPACIJA NA:
PREMA PRIJEMU
A. MONOPOLISTIKE i
NOVIH LANOVA
NA: B. PLURALISTIKE
A. KADROVSKE i PO ODNOSU LOKALNIH I CENTRALNIH ORGANA
NA:
B. MASOVNE
A. CENTRALISTIKE i
PO PRIRODI
UNUTARPARTIJS B. DECENTRALISTIKE
KOG REIMA NA:
PREMA KLASNO SOCIJALNOJ STRUKTURI NA:
A. DEMOKRATSKE i
A. RADNIKE i
B. AUTOKRATSKE
B. BUROASKE
Stranaki sistemi u dravama savremenog svijeta sa stanovita broja stranaka javljaju
se kao:
JEDNOPARTIJSKI;
DVOPARTIJSKI;
VIEPARTIJSKI
Dvostranaki i viepartijski stranaki sistemi ine osnovu konstituisanja predstavnike
parlamentarne demokratije.

Drava kao subjekt politikog sistema

Etimoloki rije drava dolazi od latinskog: STATUS
Iskazuje odreeni poloaj, stabilnost.
Politiko znaenje dobiva dodavanjem odrednice Javne stvari ili stanje
Republike.
Niccolo Machiavelli (1515 godina): Sve su vladavine koje su imale ili imaju vlast
nad ljudima drave.
U politikoj teoriji postoje dva pristupa o pojavi drave:
Prema prvom, drava je postojala svaki put kada se javi elementarna pojava
koja se sastoji u razlikovanju onih koji vladaju i onih kojima se vlada;

7
 Prema drugom pristupu drava u pravom smislu rijei ne postoji sve dok se
politika vlast ne oslobodi svakog stranog elementa i ne postane
suverena vlast koja se ostvaruje nad slobodnim ljudima.
Drava je politika zajednica koju formira stanovnitvo jedne teritorije,
podreeno jednoj vladi.
Drava je zemljopisno lokaliziran fenomen.
Aristotel definie pojam politikog drutva: pripadnost ljudskom drutvu i
dravljanstvu su identini (Zoon politikon)
Samo u polisu ovjek je slobodno bie, izvan njega nema ni sigurnosti, ni slobode
ni ljudskosti.
U ranom srednjem vijeku dolazi do propadanja drave politika vlast se
stapa sa crkvenom;
Od 13. do 16. stoljea u okviru feudalizma javljaju se osnovna obiljeja drave.
(renesansa)
Francuska revolucija 1789- prekid sa ostacima feudalizma.
Jedni u dravi vide drutvo, oblik zajednikog ivota;
Drugi svode dravu na jedan od njezinih elemenata (na vlast aparat
prisilne saradnje)
Ta dva tumaenja su prihvatljiva ako ih se ne smatra suprostavljenima nego
komplementarnim.
Drava je fenomen mase (Atena je u vrhuncu svog razvoja imala oko 40 000
stanovnika);
Drugi aspekt drave je teritorijalna osnova (svaka ljudska zajednica je
teritorijalna zajednica). Drava je prostorni fenomen.
Politika kohezija (veza teritorije i drave ne povlai za sobom prijelaz od
fizikog jedinstva ka politikom). Drava nije zadana, nju se uvijek izgrauje.

Vlast i kreiranje politike

Kreiranje politike kljuna faza u politikom procesu pretvaranje interesa i
zahtjeva u autoritativne javne odluke.
interakcija: vlasti i graana
Ustav utvruje pravila odluivanja (mogu biti jednostvna ili sloena)
Najznaajnija razlika u kreiranju politike postoji izmeu demokratskih i
autoritarnih sistema.
Osnovna pravila odluivanja u svim politikim sistemima razlikuju se u tri
znaajne dimenzije:

8
 1. Podjela na tri grane vlasti (predsjedniki i parlamentarni sistemi)
2. Geografska raspodjela vlasti izmeu centralne vlade i onih na niim nivoima
(konfederalni, federalni i unitrni sistemi)
3. Ogranienja ovlatenja vlasti (sudovi tite prava graana)

POLITIKA PARTICIPACIJA, POLITIKA KULTURA I

SOCIJALIZACIJA

Politika participacija je izraz kojim se oznaava nain na koji pojedinci sudjeluju

u politikom procesu.
POLITIKA PARTICIPACIJA SE SASTOJI OD SUDJELOVANJA POJEDINACA U
PROCESU FORMULISANJA, DONOENJA I PROVOENJA JAVNIH POLITIKA.
Politika participacija je aktivnost pojedinaca formalno usmjerenih da utiu na one koji
vladaju ili na odluke koje se donose.
Moe biti:
1. Konvencionalna
2. Nekonvcencionalna
Zakon rastue dispoporcije: u svakom politikom sistemu, to je vii nivo politike
vlasti, to je vea zastupljenost drutvenih grupa vieg statusa. (Putnam, 1976)
Participacija se uveava kako se penjemo na drutvenoj ljestvici:
1. Politiki resursi (obrazovanje, novac, status, komunikacijske vjetine)
2. Politiki interes (pojedinci visokog statusa posjeduju i motive I sredstva za
angaovanje)

Politika iskljunost se odnosi na one ljude koji su u stvari sprijeeni da uestvuju u

kolektivnom odluivanju jer zauzimaju marginalnu poziciju u drutvu.
POLITIKA KULTURA OZNAAVA ZBIR TEMELJNIH VRIJEDNOSTI, OSJEANJA I
ZNANJA KOJA DAJU OBLIK I SUTINU POLITIKIM PROCESIMA
POLITIKA KULTURA OZNAAVA SVE LJUDSKE AKTIVNOSTI KOJE SE ODNOSE NA
PREVLADAVAJUA POLITIKA VJEROVANJA, NORME I VRIJEDNOSTI NEKE SKUPINE
ILI DRUTVA
Graanska kultura: Graanin nije konstantno ukljuen u politiku ali ima potencijal da
djeluje u sluaju potrebe. (potencijalno aktivan graanin)

9
 Politika kultura jedne zemlje obuhvata orijentacije graana na tri nivoa:
1. Nivo politikog sistema nacionalni ponos, identitet, legitimnost vlade;
2. Nivo politikog procesa i kreiranja politike uloga graana, percepcije politikih
prava;
3. Nivo rezultata i ishoda politike uloga vlade, prioriteti politike vlade.

Nivo politikog sistema nain na koji ljudi sagledaju vrijednosti i organizacije koje ine politiki
sistem
Nivo politikog procesa - Oekivanja graana kako bi politike trebalo da funkcioniu i odnos
pojedinca prema politikom procesu
Uloga graana:
1. Participanti aktivni sudionici procesa;
2. Podanici pasivna poslunost vladi i zakonima (ne glasaju)
3. Parohijalci i ne razmiljaju o vladi i politici.
Struktura ovisi o demokratskoj i industrijskoj razvijenosti drave i drutva.
Nivo rezultata i ishoda politike ta javnost oekuje od politike vlade, ta bi trebali biti ciljevi
politike vlade; U zemljama u razvoju javnost oekuje opte blagostanje; u razvijenim zemljama
oekivanja su usmjerena ciljevima koji se odnose na kvalitet ivota (zatita prirode).

Politike kulture mogu biti:

1. Konsezualne u nekim dravama postoji opta saglasnost graana u pogledu normi i
oekivanja od politike;
2. Konfliktne kada je zemlja podijeljena etnikim, vjerskim ili jezikim identitetima
stvaraju se politike podkulture sa posve razliitim stanovitima o najvanijim politikim
pitanjima.

Podrka demokratskom sistemu je vea u dravama koje imaju participativniju

politiku kulturu;
Autorativne drave e se vjerovatnije odrati ako njihovu javnost karakterie podanika
i parohijalna kultura;
Kada politike strukture i politike kulture jaaju jedne druge, moe se oekivati
uspostavljanje stabilnijeg politikog sistema.
POLITIKA SOCIJALIZACIJA SE ODNOSI NA NAIN FORMIRANJA POLITIKIH
VRIJEDNOSTI I PRIJENOSA POLITIKE KULTURE SA JEDNE GENERACIJE NA DRUGU.

10
 Moe biti:
1. Posredna (kada nae stavove nenemjerno oblikuju naa iskustva djeca prate ponaanje
roditelja, uitelja...)
2. Neposredna (kursevi graanskog obrazovanja, vladini programi javnog obrazovanja)

Agensi politike socijalizacije: PORODICA, KOLA, VJERSKE INSTITUCIJE, VRNJACI,

DRUTVENA KLASA, INTERESNE GRUPE, POLITIKE PARTIJE, MASOVNI MEDIJI, DIREKTNI
KONTAKTI S VLADOM.

DRAVE I DRAVNO UREENJE

UNITARNA I FEDERATIVNA DRAVA

Kriterij: mjesto suverenog odluivanja u dravi:

1. Situirano u centralnim dravnim organima (unitarna drava)
2. Ako figuriraju najmanje dva mjesta odluivanja i dva nivoa vladanja (federalna drava)

Kriterij definiranja dravnog ureenja jeste priroda odnosa izmeu centralnih i

perifernih ili sekundarnih organa teritorijalne dravne vlasti.
Unitarna prosta jednostavna drava
Centralna vlast jedini akter i nositelj suvereniteta u dravi
U svijetu dominiraju unitarne drave (razliit stepen decentralizacije)
Prednosti: jednostavnost, racionalnost, efikasnost i stabilnost
Slabost: opasnost od prevelike koncentracije vlasti
Unitarne drave prirodno nastaju u drutvima sa tradicijom vladavine suverenih careva i
monarha (Britanija, Francuska, Japan)
Skandinavske zemlje (bez etnikih podjela)
Latinska Amerika (tradicija centralizirane predsjednike vlasti)
Jakobinska tradicija u Francuskoj (federalizam dio kontrarevolucije)
Primjer Velike Britanije (parlament ima neotuivu i neogranienu zakonodavnu vlast)
Provincijske i lokalne vlasti postoje zahvaljujui njemu
Devolucija (prenos vlasti na regionalne vlade) razlikuje se od federalizma
(decentralizovane institucije ne uestvuju u suverenitetu)

11
 Unitaristika drava: drava sa do kraja razvijenim dravno-politiki konceptom
dogmatiziranog, radikalnog, ekstremnog unitarizma od manjina se zahtijeva da
odustanu od zahtjeva kojim bi se drava definisala kao vienacionalna

FEDERALNE DRAVE
Antiki period
Srednji vijek
Uporedo sa izgradnjom savremenih nacionalnih drava
Nosioci dravnog ujedinjenja nisu drutvene grupe ili pojedinci, nego iskljuivo
teritorijalno politike cjeline, kao to su slobodni gradovi, oblasti ili pokrajine
Osnovna prednost federalnog udruivanja je u sposobnosti ouvanja unutranjeg
mira i zajednikoj odbrani od stranog neprijatelja, bez pribjegavanja unutranjem
despotskom reimu.
Monteskje je prvi upotrijebio pojam federativna republika, oznaavajui time sloenu
zajednicu izmeu pojedinih samostalnih republika koje tvore veliku republiku.
Kant je federalizam shvatao kao osnovu na kojoj je mogue uspostaviti svjetski poredak
koji e biti zasnovan na pravu i ija je osnovna zadaa onemoguavanje rata i
uspostavljanje mira na svjetskom nivou.
Tokvil je bio prvi teoretiar koji je izrazio stav da federacijom upravlja graanin.
Najznaajniju fazu u teoriji i praksi federalizma predstavlja pojava amerikog modela
federalizma koja je izraena u ustavu Sjedinjenih Amerikih Drava iz 1787. godine.
Oblikovanje federacija se odvijalo na dva naina:
1.) stupanjem suverenih drava u novi dravni oblik ili
2.) unutranjim raslojavanjma jedinstvene drave na dvije ili vie lanica koje su ostale u
njenom sastavu
Temeljni organizacijski princip federalizma je necentralizacija, gdje je ustavno
provedena i garantovana podjela vlasti i nadlenosti izmeu vie centara, i gdje se
pretpostavalja da postoji suvereni centar vlasti koji prenosi dio svojih nadlenosti na
naelno nie organe
Obiljeja federalnih politikih sistema dananjice:
1. postojanje dva nivoa vlasti (centralnog i regionalnog) koja su neposredno
izabrana i direktno odgovorna njihovim graanima;
2. formalna ustavna podjela zakonodavnih i izvrnih nadlenosti i alokacija
izvornih prihoda izmeu dva nivoa vlasti;
3. mogunost institucionalnog zastupanja regionalnih interesa na federalnom nivou
(dvodomni parlament);
4. savezni ustav nije promjenjiv bez saglasnosti veine federalnih jedinica;
5. postojanje nezavisne sudske instance koja odluuje o sporovima izmeu
razliitih nivoa vlasti;

12
 6. regulacija procesa i postojanje institucija koje omoguuju meuvladinu saradnju
na podrujima u kojima se nadlenosti neizbjeno preklapaju.
Federalni sistem ima tri osnovne svrhe:
1. Federalni sistem omoguava odreeni nivo raznolikosti i autonomije u okviru
drave;
2. vertikalno razdvajenje nadlenosti dodijeljivanje nadlenosti i funkcija
razliitim nivoima vlasti;
3. Federalni sistem omoguava vee uee svojih graana putem autonomnog
provoenja vlasti na razliitim nivoima.

Federalizam se obino primjenjuje u dvije vrste zemalja: u relativno velikim zemljama i u

zamljama sa pluralnom strukturom stanovnitva
Federalne drave esto primjenjuju asimetrine oblike decentralizacije.
Homogeni (Belgija, vicarska) ili heterogeni federalizam?
Homogeni federalizam rijeava etnike konflikte instutucionalnim oblikovanjem
autonomnih teritorijalnih jedinica za odreene etnike grupe. Sa druge strane
heterogeni federalizam prihvata etnike konflikte na federalnom nivou, ali ih
istovremeno, kroz poticanje meuetnike kooperacije izolira i smanjuje na regionalnom
nivou

POLITIKI SISTEM UJEDINJENOG KRALJEVSTVA VELIKE BRITANIJE I

IRSKE

Struktura vlasti
Engleska nikada nije imala pisani ustav (nikada nije dolo do prekida tradicije koji bi
politiare natjerao da napiu kako upravljati zemljom).
Nepisani ustav ine:
1. zakoni donijeti u Parlamentu,
2. sudske odluke,
3. obiaji i konvencije o pravilima politike igre
Dok amandmani na ameriki sutav moraju da dobiju saglasnost vie od polovine drava i lanova
Kongresa, nepisani ustav moe se promijeniti veinom glasova u parlamentu ili odlukom trenutne
vlade da postupi na neuobiajen nain.

Kruna i vlast
Najznaajnije funkcije krune u savremenom vremenu su:

13
 1. Sazivanje i rasputanje 5. Dranje mornarice
parlamenta
6. Pomilovanje osuenih
2. Darivanje plemikih titula
7. Vri imenovanje funkcionera i
3. Imenovanje ministara i sudaca oficira
4. Objava rata i zakljuivanje mira
Simbol autoriteta vlasti je kruna, a ne ustav. Monarh je samo ceremonijalni ef drave. Kraljica
daje formalni pristanak na zakone (javno ne moe iznositi miljenje o tim aktima). Ona mora
potovati veinsku volju koju joj prenosi premijer.

Premijer
Zauzima posebno mjesto u kabinetu. Nalazi se na vrhu vlade ija ovlatenja nisu ograniena ni
sudovima ni pisanim ustavom.
Imperativi premijera:
1. Izborne pobjede da bi postao premijer, politiar prvo mora biti izabran za lidera
partije
2. Kampanje u medijima ne mora da privlai publicitet, ali on mu je nametnut
3. Snaan nastup u parlamentu mora pokazati da je dobar zastupnik vladine politike
ili e izgubiti povjerenje
4. Izrada i balansiranje politike osnovna briga premijera jesu spoljni poslovi.
5. Korienje patronata premijer prilikom imenovanja ministara moe koristiti bilo
koji od 4 kriterijuma: linu odanost; kooptiranje; princip reprezentativnosti; strunost
za rukovoenje radom ministarstva vlade.

Kabinet i ministri u kabinetu

Kabinet sainjavaju vii ministri koje imenuje premijer (moraju biti lanovi Donjeg ili Gornjeg
doma Parlamenta).
Uloga ministra:
1. inicira politike,
2. odgovoran je za rad dravnih slubenika;
3. ministar je ambasador svog ministarstva u okruenju;
Vlada se sastoji od prvog ministra i tri kruga lanova. Najui krug predstavlja kabinet: ministar
vanjskih poslova, finansija i odbrane. Kabinet ima 15 do 20 lanova (sem u ratu 5). Drugi krug
sainjavaju oni ministri koji nisu lanovi kabineta. Trei krug ine takozvani mladi ministri
(dravni ministri, podsekretari, parlamentarni sekretari).
Kad se sve sabere vlada ima oko 100 lanova.

Uloga parlamenta
Zakonodavne nadlenosti je u potpunosti zadobio polovinom XIX stoljea.
Kao primjer ogranienja kraljeve vlasti i samovolje uzima se POVELJA PRAVA (Bill of Rights) iz
1688. godine

14
Povelja prava je britanskom parlamentarnom sistemu dala:
1. SUVERENOST IZABRANIH PREDSTAVNIKA
2. SUPERMACIJU PARLAMENTA
3. ZAKONODAVNU PREMO PARLAMENTA
Od usvajanja parlamentarnog akta iz 1911. godine Gornji dom je potpuno razvlaten u domenu
svoje zakonodavne funkcije.
Funkcije parlamenta
1. Prva funkcija Donjeg doma jeste da odmjerava politiku reputaciju lanovi
parlamenta ocjenjuju svoje kolege kao ministre i potencijalne ministre;
2. lanovi parlamenta iz vladajue parije imaju privatan pristup ministrima;
3. Privlai publicitet lan parlamenta moe da privue panju medija tako to e iznijeti
drugaije miljenje;
4. Kritiko razmatranje zakona lanovi parlamenta mogu da zatrae da vlada preduzme
neto u vezi sa odreenim pitanjem;
5. Kontrola ministarstava (provoenje javnih politika) lan parlamenta moe da pie
ministru i da izrazi sumnju u odluku ministarstva na koju mu je ukazala njegova izborna
jedinica ili grupa za pritisak.

Dom Lordova
U poetku ga sainjavali nasljedni plemii. A sastav kasnije dopunjen doivotnim perovima.
Laburistika vlada je 1999. ukinula pravo svih, osim 92 nasljedna plemia da zauzmu mjesto u
Domu lordova.
Danas veinu ine perovi koji su dobili doivotnu titulu zbog dostignua u javnom ivotu ili su
veliki donatori stranke.
Ima 750 lanova, i niti jedna partija nema veinu u ovom domu.
Lordovi nemaju pravo veta na zakone ali mogu mijenjati ili odlagati usvajanje zakona, to
i ine.

Partijski i izborni sistem

Britanska vlada je partijska vlada jer partije imenuju kandidate za parlament I biraju lidera koji
e postati premijer ili rukovoditi opozicijom.
Opti izbori najmanje jednom u pet godina (premijer uvijek moe raspisati izbore).
Glasai imaju izbor izmeu nekoliko kandidata u 646 izbornih jedinica u Donjem domu. Pobjeuje
onaj sa najvie glasova. Na nacionalnom nivou je pobjednik ona partija koja ostvari pobjede u
najvie izbornih jedinica.

15
Britanski sistem neproporcionalnog predstavnitva moe da osigura veinu u Donjem domu
partiji koja dobije samo 35% ukupnih glasova.
kotski parlament i velka skuptina kao i poslanici za Evropski parlament biraju se po
proporcionalnom sistemu.
1974. na izborima nastaje viepartijski sistem Liberali osvajaju petinu glasova; 80-tih savez
liberala i socijaldemokrata dobija skoro etvrtinu glasova

POLITIKI SISTEM SJEDINJENIH AMERIKIH DRAVA

Uvodni pristup
Kad se izuavaju modeli predsjednikog sistema onda se za primjer uzima politiki sistem
SAD:
Vlast u SAD ine:
1. Kongres zakonodavna vlast
2. Predsjednik izvrna vlast
3. Vrhovni sud sudska vlast
Ustav: 1787.godine na konferenciji 13 drava u Filadelfiji. (proglaen 1789.godine)
Uz kasnije usvojene amandmane taj ustav je i danas na snazi najstariji je na svijetu.
Ustav ine 7 lanova i 27 amandmana.
Meu najznaajnije amandmane spada prvih 10, koji se nazivaju Povelja o pravima (Bill of
Rights).
Prema ustavu SAD 1787. godine na konferenciji u Filadelfiji je uspostavljena vlast kao
- Zakonodavna
- Izvrna i
- Sudska

Temeljna naela politikog sistema SAD

a) Prvo temeljno naelo odnosi se na teoriju o narodnoj suverenosti.
Sutina ove teorije jeste da vlast mora biti zasnovana od naroda i da je podlona volji
naroda.
Glavna posljedica ove teorije o narodnoj suverenosti jeste naelo ogranienja vlasti drave,
samo na onu nadlenost koju joj dodijeli narod.

16
 b) Drugo temaljno naelo je federalizam.
Izraslo je iz konfederacije i potreba da se narod i drava sjedine u vru zajednicu sa jasno
podijeljenom nadlenou.
Nadlenosti saveznih organa vlasti tano su nabrojene i ograniene.
Vrhovni sud SAD donosi konane odluke u svim sporovima drava sa saveznom vladom.
Priroda amerikog federalizma sadrana je u lanu VI Ustava:
Ovaj ustav i zakoni Sjedinjenih Drava koji e se ubudue donositi i svi ugovori koji jesu ili e biti
zakljueni u ime Sjedinjenih Drava predstavljaju vrhovni zakon zemlje.
c) Tree naelo je naelo podjele vlasti.
Ustav se zasniva na striktnoj podjeli vlasti na zakonodavnu, izvrnu i sudsku.
Prema Ustavu, zakonodavna vlast pripada Kongresu (lan I); izvrna Predsjedniku (lan II);
sudska saveznim sudovima, na elu sa Vrhovnim sudom (lan III)
Svaka vlast moe da sprijei druge dvije da se mijeaju u njena ovlatenja.
1. Senat moe da ne prihvati funkcionere koje je imenovao Predsjednik
2. Dva doma Kongresa mogu opozvati Predsjednika ili saveznog sudiju; ili da odbiju
zakone
3. Predsjednik moe staviti veto na na svaki zakon Kongresa.
4. Vrhovni sud moe proglasiti nevaeim svaki zakon ako je suprotan Ustavu.

d) etvrto naelo je prvenstvo sudske vlasti.

Sudska vlast moe ukinuti svaki akt zakonodavne i izvrne vlasti koja po miljenju suda dolazi u
sukob sa ustavom.
Konanu odluku u tumaenju Ustava ima Vrhovni sud SAD.

Nadlenosti predsjednika sad

Predsjednik je:
1. ef drave
2. ef izvrne vlasti
3. Komandant oruanih snaga
4. Rukovodilac spoljne politike
Funkcija Predsjednika se u prvom redu ogleda u vrenju izvrne vlasti.

Sudska vlast u sad

17
Sudsku vlast u SAD vri Vrhovni sud. Sudije Vrhovnog suda imenuje Predsjednik SAD. Sastoji se
od jednog predsjednika i osam sudaca. Vrhovni sud SAD vri i funkcije ustavnog sudskog
organa i daje obavezno tumaenje ustava i svih federalnih zakona.
Glavna je instanca u sporovima izmeu drava i unije i neke drave.
Veina drava ima tri sudske instance:
- Najnii su mirovni sudovi
- Sudovi ope nadlenosti
- Apelacioni sudovi.

Lokalna samouprava i uprava u SAD

U savremeno doba svaka amerika federalna jedinica ima razvijen sistem lokalne samouprave.
Osnovna jedinica lokalne samouprave je optina.
Jedinica drugog stepena je okrug.
Glavne funkcije lokalne samouprave su:
Javno zdravstvo
Prosvjeta
Socijalna sluba
Izgradnja stanova i socijalnih naselja
Posebna izgradnja iz domena humanitarnih odnosa

POLITIKI SISTEM RUSKE FEDERACIJE

Pored autokratije historijsko naslijee ruske dravnosti karakteriu:

1. Apsolutizam (car ima apsolutnu vlast)
2. Patrimonijalizam (vladari se prema carstvu odnose kao prema linoj svojini a ne kao
drutvu koje ima svoja prava i interese) i
3. Pravoslavno hrianstvo (pravoslavna crkva vezana za dravu i smatra se nacionalnom
crkvom)
Ovakav koncept vlasti i danas ima uticaj na dravne vladare.

Historijski uvodni pristup

Poetkom XX stoljea Rusija je meu svim velikim silama tog doba u svijetu (sem Kine i Turske)
bila jedina APSOLUTISTIKA MONARHIJA gdje vlast cara nije ograniena nikakvim ustavom
i nikakvim predstavnikim organom.

18
Na poticaj grofa Wittea car Nikola II je proglasio ustavnu monarhiju sa parlamentom nazvanim
DUMA.
Prva Duma je izabrana na temelju opeg prava glasa i bila je sazvana 1906.godine.
Politike institucije mlade sovjetske drave bile su uobliene u prvom ustavu Ruske Sovjetske
Federativne Socijalistike Republike koji je donijet u julu 1918. godine.
U januaru 1924. godine donesen je prvi ustav SSSR, koji je bio prepisani ustav Ruske Republike
iz 1918.godine, a uneseni su i propisi o federalnom ureenju.
Krajem osamdesetih godina u SSSR kulminira ekonomska, politika i opedrutvena kriza.
Reformski pokuaji Gorbaova doveli su do:
1. Ukidanja varavskog ugovora
2. Ruenja berlinskog zida i ujedinjenja Njemake
3. Naputanja rigidne komunistike ideologije (dogmatskog socijalizma)
Mihajl Gorbaov je izgubio izbore 1991.godine. SSSR se raspao na 15 novih nezavisnih drava.

Politike institucije Ruske federacije

Ustav Ruske Federacije donesen je 1993. godine. Sa ovim ustavom ruski politiki sistem je
dobio novi karakter.
Rusija je federalna drava republikanskog naina upravljanja.
Uspostavlja se klasina parlamentarna demokratija sa veoma jakom ulogom Predsjednika
Ruske Federacije.
Izvrena je podjela vlasti na: zakonodavnu, izvrnu i sudsku.
Dravnu vlast u Ruskoj Federaciji ostvaruju:
1. PREDSJEDNIK RUSKE FEDERACIJE
2. FEDERALNI SABOR PARLAMENT koga ine: SAVJET FEDERACIJE I DRAVNA
DUMA.
3. VLADA RUSKE FEDERACIJE
4. SUDOVI RUSKE FEDERACIJE

Pozicija i nadlenosti Predsjednika Ruske Federacije

Funkcije Predsjednika Ruske Federacije utvrene su u lanu 80. Ustava. Ove nadlenosti su
sljedee:
1. Predsjednik Ruske Federacije je ef drave;
2. Garant je ustava Ruske Federacije, prava i sloboda ovjeka i graanina;
3. Utvruje osnove unutarnje i spoljne politike;

19
 4. Predstavlja Rusku Federaciju unutar zemlje i u meunarodnim odnosima;
Na temelju lana 84. ustava Predsjednik Ruske Federacije:
1. Raspisuje izbore za dravnu dumu;
2. Rasputa dravnu dumu u uslovima predvienim ustavom;
3. Raspisuje referendum u sluaju utvrenim federalnim ustavnim zakonom;
4. Podnosi zakonske projekte dravnoj dumi;
5. Potpisuje i objavljuje federalne zakone;
6. Obraa se federalnom saboru s jednogodinjom porukom o stanju u zemlji i
osnovnim smjernicama unutarnje i vanjske politike.

Nadlenosti Federalnog Sabora

Federalni Sabor parlament Ruske Federacije je predstavniki i zakonodavni organ Ruske
Federacije.
Sastoji se od dva doma:
1. SAVJETA FEDERACIJE i
2. DRAVNE DUME.

U Savjet Federacije ulaze po dva predstavnika iz svakog subjekta Ruske Federacije i to po jedan
iz izvrnog organa i predstavnikog organa.
Dravna duma se sastoji od 450 poslanika koji se biraju neposredno po proporcionalnom
sistemu, a cenzus je 7%.
Savjet Federacije je instrument federalnog sistema.
Ima znaajna ovlatenja:
1. Razmatra prijedloge zakona (budet; porezi;finansijska politika; meunarodni
ugovori;carine i objava rata)
2. Odobrava Predsjednikova imenovanja sudija viih sudova /Vrhovni sud/Ustavni
sud
3. Potvruje proglaenje vanrednog stanja;
4. Daje saglasnost na sve promjene granica teritorijalnih jedinica.

Zakonodavni postupak
1. Zakonodavni proces poinje u Dumi;
2. Prijedlog zakona Dravna duma proslijeuje Savjetu Federacije koja moe da ga prihvati,
odbaci ili zatrai formiranje zajednike komisije;

20
 3. Duma moe odbaciti prijedlog Savjeta Federacije i dvotreinskom veinom prijedlog
Zakona direktno uputiti Predsjedniku Federacije;
4. Ako predsjednik ne potpie Zakon, on se vraa Dumi;
5. Duma ga moe usvojiti sa amandmanima ili preglasati veto Predsjednika dvotreinskom
veinom u tom sluaju potrebna je i saglasnost Savjeta Federacije prostom veinom
glasova.

Vlada Ruske Federacije

Izvrnu vlast Ruske Federacije ostvaruje vlada. Predsjednika vlade imenuje Predsjednik
Federacije, uz saglasnost dravne dume. Rad vlade je pod snanim uticajem Predsjednika
Federacije;
Glavne funkcije vlade Ruske Federacije su:
1. Predlae federalni budet;
2. Obezbjeuje provoenje jedinstvene finansijske, kreditne i monetarne politike;
3. Obezbjeuje provoenje jedinstvene dravne politike u Ruskoj Federaciji u oblasti
kulture, nauke, obrazovanja, zdravstva, socijalnog osiguranja, ekologije;
4. Ostvaruje upravljanje federalnom imovinom;
5. Ostvaruje mjere za obezbjeenje odbrane zemlje, dravne bezbjednosti;
6. Ostvaruje mjere za zatitu zakonitosti, prava i sloboda graana.

Sudska vlast
Sudsku vlast vre redovni sudovi. Postoji Vrhovni sud Ruske Federacije.
O ustavnosti akata parlamenta, rada predsjednika i niih nivoa vlasti sudi Ustavni sud. Njegovih
19 sudija imenuje Predsjednik uz saglasnost Savjeta Federacije.

Partijski sistem
1990. godine uveden je viepartijski sistem. Osnovano je na stotine partija od monarhista do
komunista;
Partijskim ivotom dominira Jedinstvena Rusija, nastala 2001. godine ujedinjenjem dvije
partije: Jedinstvo i Otadbina cijela Rusija;
Komunistika partija;
Liberalno demokratska partija;
Socijaldemokratska partija Pravedna Rusija.

21
 POLITIKI SISTEM SAVEZNE REPUBLIKE NJEMAKE

Ustavno ustrojstvo nakon II svjetskog rata

Dravno ustrojstvo SR Njemake ureuje se ustavom iz 1949.godine. Na temelju ovog ustava
izvrna vlast je podijeljena izmeu Predsjednika Republike i Saveznog kancelara (predsjednika
vlade)
Zakonodavnu vlast vri:
1. Donji dom (Bundestag) i
2. Gornji dom (Bundesrat)
Sudska vlast je odvojena od izvrne i zakonodavne.
Po ustavu iz 1949. godine po prvi put je u Njemakoj ustanovljen federalni Ustavni sud, koji moe
ponititi zakonodavne i upravne akte koji su u suprotnosti sa ustavom.
Poloaj federalnih jedinica: U podjeli nalenosti izmeu savezne vlasti i federalnih jedinica
savezna vlast ima iskljuivu nadlenost u:
1. VANJSKIM POSLOVIMA 4. ELJEZNICA;
2. PITANJIMA DRAVLJANSTVA; 5. POTA I TELEKOMUNIKACIJA i
3. NOVCA; 6. AUTORSKOG PRAVA.
Zajednika nadlenost saveznih vlasti i federalnih jedinica postoji u pitanjima: graanskog,
krivinog i privrednog prava.
Federalne jedinice iskljuivu nadlenost imaju u domenu prosvjete i kulture.
Kad doe do sukoba izmeu saveznog zakona i zakona federalne jedinice prednost ima savezni
zakon.

IZVRNA VLAST: Izvrnu vlast vre:

1. PREDSJEDNIK REPUBLIKE i
2. KANCELAR SA VLADOM:
Prema ustavu iz 1949 godine Predsjednik se bira u Parlamentu na period od 5 godina (ista
linost moe biti izabrana dva puta).
Funkcija Predsjednika je dominantno REPREZENTATIVNA.
Kancelara imenuje Predsjednik a potvruje Bundestag veinom glasova. On sam imenuje ostale
ministre lanove vlade;
Njemaki ustav propisuje da je kancelar a ne vlada odgovoran Bundestag-u.
Jaka izvrna vlast pripada kancelaru.

22
Poloaj, funkcije i struktura parlamenta u savremenoj njemakoj
Parlament zauzima jednu od centralnih funkcija u organizaciji vlasti.
Globalni model organizacije dravne vlasti u Njemakoj odreuje se kao parlamentarni sistem.
Parlament je dvodomno predstavniko tijelo sastavljeno od:
1. BUNDESTAG-a
2. BUNDESRAT-a
Bundestag je predstavniki, odnosno Donji dom njemakog Parlamenta;
Predstavlja izraz suverenosti naroda i politikog subjektiviteta njemakih dravljana.
Bundestag se bira na neposrednim izborima sa mandatom od 4 godine.
Funkcije Bundestaga:
1. ZAKONODAVNA;
2. KONTROLA IZVRNE VLASTI (parlamentarna kontrola izvrne vlasti)
3. IZBOR VLADE bira saveznog kancelara i izglasava nepovjerenje
4. BIRA POLA LANOVA SAVEZNOG USTAVNOG SUDA
5. PARLAMENTARNE DEBATE O PRAVCIMA UNUTRANJE I VANJSKE POLITIKE.

Pozicija Bundesrata:
Drugi dom Bundesrat nije izborni dom poput Bundestaga;
Bundesrat predstavlja skupinu predstavnika koji su imenovani od svojih pokrajinskih
vlada;
On izraava federativnu strukturu drave tako to predstavlja 16 federalnih jedinica
pokrajina
Bundesrat ima 69 lanova.
Funkcije Bundesrata:
1. ZAKONODAVNA AKTIVNOST: Uestvuje u iniciranju zakona i u raspravi i o zakonima
prije njihovog usvajanja u Bundestagu. Nakon usvajanja ima pravo SUSPENZIVNOG
VETA na zakonski prijedlog koji je proao u Bundestagu. Bundestag moe veinom
glasova da ukloni veto.
2. U PITANJIMA FINANSIJSKE PRIRODE I USTAVNIH AMANDMANA
3. OKO DVIJE TREINE LEGISLATIVNIH PRIJEDLOGA ZAHTIJEVA SAGLASNOST
PARLAMENTA
4. BIRA POLA SASTAVA SAVEZNOG USTAVNOG SUDA

23
 5. MIJENJANJE USTAVA ZAHTIJEVA DVOTREINSKU VEINU BUNDESTAGA I
BUNDESRATA
6. SPOROVE IZMEU DVA DOMA RJEAVA ZAJEDNIKI POSREDNIKI KOMITET

Izvrna vlast u Njemakoj

Jedno od naglaenih obiljeja njemake drave i politikih institucija jeste jaka izvrna vlast. Nju
ine:
PREDSJEDNIK FEDERACIJE: (U svojstvu efa drave vri sljedee funkcije: predstavlja dravu u
meunarodnim odnosima; imenuje i otputa dravne inovnike i sudije; vri pomilovanja i
predlae kandidata za kancelara koga bira Bundestag; ima pravo da raspusti Parlament u
sluajevima ekstremnog vanrednog stanja; potpisuje zakone.)
Nema vei uticaj na vladu ni na Parlament.
VLADA: Vlada predstavlja stvarni centar politike vlasti u Njemakoj (Ona je faktor u
odluivanju i kljuni akter u procesu donoenja zakona)
Vlada se sastoji od saveznog kancelara i saveznih ministara (od 15 do 20)
NADLENOSTI VLADE:
- SAVEZNI KANCELAR UTVRUJE OSNOVNE PRAVCE POLITIKE I ODGOVORAN JE ZA TO
(ustavna odredba)
- VLADA DONOSI ODLUKE NA PLENARNIM SJEDNICAMA;
- MINISTRI FINANSIJA, PRAVDE I UNUTRANJIH POSLOVA UIVAJU I POSEBAN STATUS.
- VLADE SU KOALICIONE

VRENJE IZVRNE VLASTI SE POJAVLJUJE U LIKU KANCELARA: kancelar ustanovljava osnovne

smjerove politike i snosi za njih odgovornost;

Politike partije i partijski sistem

PRAVNI OKVIR PARTIJA DAT JE U USTAVU I ZAKONU O PARTIJAMA (od 24. jula 1967.)
Osnovni smisao i obaveza partija je da: DOPRINOSE FORMIRANJU POLITIKE VOLJE
NARODA. (lan 21 Ustava)
Prema zakonu partije treba da UTIU NA POLITIKI RAZVOJ PARLAMENTA I VLADE.
Partijski sistem u Njemakoj u osnovi je dvopartijski sistem.

24
 POLITIKI SISTEM REPUBLIKE FRANCUSKE

Pet republika:
1. 1791 1792
2. 1848 1852
3. 1871 1940
4. 1946 1958
5. 1958

Naela koja je uspostavila Francuska revolucija

PRVO NAELO
Temeljna ljudska prava definisana su u Deklaraciji o pravima ovjeka i graanina (Deklaraciju je
Narodna skuptina usvojila 1789 godine)
DRUGO NAELO: NAELO PISANOG USTAVA
Ustav jedne zemlje mora da bude usvojen u pisanoj formi, a koji bi na izriit nain propisivao
naela, postupke i ogranienja putem kojih se vri konkretna vlast.
Prvi ustav je donesen 1791 godine. Od tada sem u periodu 1940-1944 godina Francuska u
kontinuitetu ima pisani ustav.
TREE NAELO: NAELO REPUBLIKANSKOG OBLIKA VLASTI
Prvi ustav iz 1791 godine predviao je produenje monarhije, iako uz znaajna ogranienja
kraljevske vlasti. Novoizabrani konvent 1792 godine jednoglasno je odluio o ukidanju monarhije
i ustanovljavanju demokratske i centralistike republike.
ETVRTO NAELO: NAELO O NARODNOJ SUVERENOSTI
Praktina primjena ovog naela dovela je do ukidanja predstavnitva stalea. Trei stale (srednji
sloj) proglasio se predstavnikom itavog naroda.
PETO NAELO: NAELO O PODJELI VLASTI NA ZAKONODAVNU, SUDSKU I IZVRNU.
Prvi ustav iz 1791 godine oznaio je prvi pokuaj u Evropi da se vlast ustanovi na naelu podjele
vlasti (Podjela vlasti u SAD je ve bila uvedena).
ESTO NAELO: STROGI CENTRALIZAM I UNITARIZAM
Sve provinicije i vlast stalea bili su ukinuti. Umjesto njih zemlja je bila podijeljena na vie od 500
arondismana gdje su vlast vrili funkcioneri imenovani u Parizu.
Centralizam i unitarizam ostali su bitno obiljeje Francuske.

Sa ciljem da se otklone slabosti francuskog parlamentarizma u doba Tree i etvrte Republike u

ustavu Pete Republike su uneseni jaki elementi predsjednikog sistema.

25
Predsjednik republike
Predsjednik Republike je istovremeno:
1. ef drave i
2. ef vlade.
Bira se neposredno na pet godina i nema ogranienja u broju mandata. Od 1962 godine graani
Francuske neposredno biraju Predsjednika.
Njegove nadlenosti su sljedee:
- Vri klasine funkcije efa drave u oblasti spoljne politike i odbrane zemlje
- Raspolae i sa nizom ovlatenja:
- Pravo suspenzivnog veta
- Pravo iznoenja na referendum svakog zakona koji se tie organizacije javne vlasti
- Pravo rasputanja skuptine
- Poduzimanje mjera za sluaj nacionalne opasnosti
- Moe raspustiti nacionalni parlament
Predsjednik ima ovlatenja da:
- Imenuje i razrjeava prvog ministra (premijera)
- Na njegov prijedlog imenuju se i ostali ministri
- Predsjedava sjednicama vlade i potpisuje njene akte
- Daje pomilovanja i amnestiju
- Imenuje ambasadore
- Imenuje funkcionere u upravi, vojsci, sudstvu.

Vlada Republike Francuske

lanove vlade bira Predsjednik Republike. Vlada ostaje odgovorna Parlamentu. Ministri ne mogu
biti lanovi Parlamanta. Vladom predsjedava Predsjednik Republike.
Poloaj izvrne vlasti je znatno ojaan i ima posebnu poziciju. (Vlada moe da raspusti Parlament)

Parlament
Osnovna nadlenost je donoenje zakona
Prema ustavu iz 1958 francuski parlament ima dvodomnu strukturu:
- NARODNA SKUPTINA
- SENAT
Narodna skuptina se bira na opim i neposrednim izborima (Ima 482 lana. Biraju se na pet
godina u izbornim okruzima sa priblino 93000 stanovnika)
Senat se bira indirektno putem elektorata. Ima 331 lana. Bira ih elektorsko tijelo
sastavljeno od vijenika lokalnih organa (regija, departmana, opina) na period od est
godina. Svake tree godine se bira treina sastava Senata.

26
 POLITIKA IZVRNA VLAST

Izvrna vlast liberalnih demokratija se dijeli na tri glavne grupe:

- Predsjedniku
- Parlamentarnu i
- Polupredsjedniku
U predsjednikim i polupredsjednikim reimima, ustav uspostavlja sistem kontrole i
ravnotee izvrne, sudske i zakonodavne vlasti;
U parlamentarnim sistemima vlast je ograniena na razliite naine.

Predsjedniki sistem
Mnogo predsjednika ali malo predsjednikih sistema
Predsjedniki sistem:
- Izabrani predsjednik upravlja vladom i imenuje njene lanove.
- Fiksirani mandati za predsjednika i parlament (obino nijedan ne moe da smjeni
drugoga)
- Manje preklapanje lanstva izmeu izvrne i zakonodavne vlasti nego u
parlamentarnim sistemima
- Predsjednik je ef drave

ist predsjedniki sistem:

- Dobija poloaj na izborima
- U toku mandata Parlament ne moe da ga smjeni
- Na elu je vlade koju sam imenuje.

Sistem koji zahtijeva pregovore izvrne i zakonodavne vlasti.

Prednosti predsjednikog sistema:
- Fiksiran mandat, kontinuitet izvrne vlasti, izbjegava se raspad vladajuih koalicija
- Pobjeda na izborima zahtijeva iroku podrku u cijeloj zemlji;
- Izdie se iznad trivijalnih sporova izmeu lokalnih interesa u parlamentu;
- Simbol nacionalnog jedinstva.

Parlamentarni sistem
- Izvrna vlast organski vezana za parlament
- Vlada proizilazi iz parlamenta i moe se smjeniti
- Obino, ali ne uvijek, ministri dolaze iz parlamenta
- Izvrna vlast je kolegijalna

27
- Izvrna vlast moe da raspusti parlament
- Stabilnost osigurava vladajua stranka

Tri osnovne vrste parlamentarizma:

1. Britanski tip premijerskog sistema
2. Francuski tip skuptinske vlade
3. Stranaki kontrolisani parlamentarizam

Polupredsjedniki sistem
Kombinuje izabranog predsjednika sa premijerom i kabinetom odgovornim parlamentu.
Politiki reim se smatra polupredsjednikim ako:
1. Predsjednik Republike se bira na izborima sa opim pravom glasa;
2. Posjeduje velika ovlatenja
3. Nasuprot sebi ima premijera i vladu koji imaju izvrnu vlast a koji trebaju podrku
parlamenta.

28