Turbo-folk ili

sumrak
emancipatorskih
vrednosti
od
Kultivii se
-
15/10/2015

Sam termin turbo-folk je skovao Rambo Amadeus (Antonije Pui), tanije, na

njegovom muzikom albumu Tugo jesenja se nala pesma koja je nosila naziv
Turbo-folk. Rambo Amadeus definie turbo-folk kao nekritiko spajanje
narodne, pastirske muzike sa tehnologijom. Taj neobian spoj vodi, rekli bismo,
u jednu izopaenost samog vizuelnog doivljaja (spota ili nastupa uivo),
odnosno u neku vrstu groteske. Posluio bih se otvorenou i slobodom da malo
proirim ovu definiciju.

Turbo-folk afirmacija agresivnog seksipila

Prema Mariji Gruji turbo-folk je muzika produkcija koja se u poslednjih
dvadeset godina izdvojila kao najuticajnija u Srbiji, koja uva elemente
nekadanje novokomponovane folk muzike, ali modernizovane novim
zvukovnim tehnologijama i pritom zadrava elemente izraeno seksualizovane
estetike reprezentovanja ena, a to u modernim okvirima znai afirmacija
agresivnog seksipila sa elementima pornografske i sado-mazo seksualne
kulture.
Bilo kako bilo, turbo-folk deluje dvostruko, ikonografijom vizuelnih nastupa i
sublimacijom muzike i rei. Ove dve njegove dejstvene komponente deluju na
samo remeenje knjievno-umetnikog ukusa, ali i na formiranje obrazaca
ponaanja koji se ustaljuju kod mlaih generacija.

U kom smislu je to dvostruko delovanje loe, na koji nain

se ono ostvaruje i da li se to i na koji nain moe spreiti?

Da bi se to temeljnije odgovorilo na ova pitanja, potrebno je krenuti od

fundamenta, odnosno od teksta koji je vezan za poetak razvoja knjievnog
ukusa kod nas, a to je esej Bogdana Popovia O vaspitanju ukusa iz 1896.
Bogdan Popovi je ralanio pojam knjievnog ukusa i primarno ga odredio kao
sposobnost oseanja lepota u knjievnim delima ili kao sposobnost ocenjivanja
knjievnih dela. Potom ga je razloio na devet osobina koje bi trebalo da budu
prijemive svakom nastavniku/profesoru i koje bi vremenom trebalo da budu
prijemive i uenicima. Te osobine su: 1) Od prirode neno oseanje; 2) iva i
plastina mata; 3) Opte obrazovanje 4) Poznavanje velikog broja knjievnih
dela 5) Knjievno znanje jezika 6) Pravilan sud 7) Struno obrazovanje 8)
Poznavanje oveka 9) Veliko iskustvo ivota.
Sve u svemu, Popovi je smatrao da je ukus estetska kategorija koja se
menja kroz vreme i da knjievno obrazovanje ne treba predavati, nego
postupno vaspitavati kroz prizmu gorepobrojanih osobina, koje ine integralni
deo knjievnog ukusa. Takoe, smatrao je da o ukusima treba raspravljati.
esta osobina je neobino vana u ilustrovanju odgovora na, setimo se,
gorepostavljena pitanja. Bogdan Popovi kae da Pravilan sud stoji vrlo
visoko meu nabrojanim osobinama i da je to najvanija sposobnost duevna.
U krajnjoj liniji, ona dolazi da sve pribere, i utiske, i oseanja, i predstave, i
opaanja, da sve sredi, proceni, presudi i da time ono to je steeno uini
naom stvarnom svojinom.

Takoe, Popovi je smatrao da nastavnik mora da omoguuje samostalno

donoenje suda kod uenika, odnosno da mu ne namee tua miljenja, ve da
mu omogui proveru na faktima. Na taj nain bi uenik moda dolazio do
pogrenih zakljuaka, ali je to jedini nain koji ga moe putem pogreaka
odvesti do pravilnog suenja. Ueniku treba davati to vie injenica, a to
manje ocena i sudova. Na taj nain se izbegava situacija u kojoj uenik prima
nastavnikova miljenja, bez dobro potkrepljenih dokaza, a to znai da e
uenik uvek imati injenice koje e mu omoguiti pravoveran i nemaglovit uvid
u sutinu stvari, uz minimalnu nastavnikovu pomo.

Garbo govori! Mistini glamur najlepe ene stolea

Dakle, potrebno je u naim kolama, u samim programima, napraviti eksplicitan

otklon u odnosu na turbo-folk kulturu. Uenicima treba plastino i verno
predoiti injenice u vezi sa turbo-folkom. Treba uspostaviti sledei metodiki
model. U kontekstu predmeta knjievnost, na samom asu, nastavnik u jednom
delu table treba da predstavi tekst(rei) neke turbo-folk pesme, a u drugom
delu table neko ostvarenje iz reda najuspelije svetske ili nae poezije( po
mogunosti sa slinim motivom).

Primer:

1)Koliko pijem nije humano/

subota je dan za alkohol/

Uno momento, uspori tempo/

Moda sutra se vidimo!

ili

2)Mamurna, mamurna/

A jo sam edna/

Pie mi dodajte/
I puno leda

ili

3)Tekilu na silu/

Ma, samo u stilu/

Kod tebe u krilu, ooou!

ili

4)Hej momci u plavom/

imam lou vest/

pozitivna biu ja na alkotest/

Priznajem zbog njega, ja sam zgreila/

Noas moja ljubav/

Meri se promilima.

To bi zauzimalo jedan deo table, a drugi deo table, u paraleli, bi bio ispunjen
npr. Bodlerovim stihovima ili stihovima iz narodne epske ili lirske poezije ili ak
stihovima iz popularne kulture ija su ostvarenja dotakla estetske vrhove, npr.
nekolike pesme Donija tulia ili Ekv-a, to da ne, bitno je da se sva profanost,
banalnost i nekvalitet sagleda u komparaciji sa umetnikim uspelostima.

Pored ovih primera, profesor knjievnosti i kulture bi bio duan da pre pukih
sagledavanja injenica kroz same tekstove da teorijski prikaz samog anra tj.
turbo-folka. U kontekstu likovne kulture bi trebalo komentarisati samu strukturu
javnog nastupa, odnosno uporediti stilove oblaenja pojedinih izvoaica turbo-
folk muzike sa prefinjenom modom ili stilovima oblaenja iz prolih vremena, a
u kontekstu muzike kulture, analizovati samu melodiju koja prati tekst, uviati
odakle ti orijentalni ritmovi u ovom anru itd.

Zato je potrebna ovolika eksplicitna komparacija u okviru nastave?

Zato ne bismo zanemarili loosti ove kulture i jednostavno se
posvetili pukom upoznavanju dela iz svetske i nae batine? Zato to se
neretko javljaju paradoksalne situacije u kojima imate profesora koji ne
propoveda svojim primerom, kako kae Nie, ve obrauje na asu sa
uenicima ekspira npr, a u slobodno vreme oputa mozak uz turbo-folk
pesme. Takoe, javlja se i potparadoks olien u uenikom ponaanju gde imate
usavravanje knjievno-umetnikog ukusa (obrada knjievnih dela) na samom
asu, ali izvan asa ili van nastave, mlae generacije uenika su pod direktnim
uticajem turbo-folka, to preko medija, to u samom izlasku za vreme vikenda.
Hou da kaem da vreme provedeno izvan kole radi kontraproduktivno u
odnosu na vreme provedeno u koli.

Dakle, kljuno je to da su ljudi u Srbiji i regionu na ovaj ili onaj nain

kontaminirani turbo-folkom. Postoji veina koja je konzument turbo-folka i
manjina koja obino pravi ironine opaske na raun ove kulture, a najee je i
sama sauesnik u popularisanju iste. Iz celokupnog kolopleta uticajne
ekzpanzivnosti turbo-folka, nisu izuzeti ni profesori ni uenici i zato je nuno
uvesti u same kolske programe eksplicitan otklon u odnosu na turbo-folk koji
bi se bazirao na gorepomenutom komparativnom metodikom modelu.

Uz primenu ovakvog modela, kroz samu prosvetu, dolo bi do postepenog

porasta estetske kolektivne svesti, to e rei da bismo dobili kritiku veinu ili
uenike koji ne bi bili u velikoj meri zaokupirani nametanjem ideja koje
proklamuje turbo-folk. Jedini nain borbe koji se izdvaja kao zdrav, jeste
vaspitavanje knjievno-umetnikog ukusa to bi dovelo do porasta kolektivne
estetske svesti, a ukoliko bi dolo do porasta kolektivne estetske svesti, po
prirodi stvari dolo bi i do menjanja obrazaca ponaanja koje namee turbo-
folk.

Ako turbo-folk pesme svojom repetitivnou ulaze u ui, isto tako moe da se
shvate kao auditivno maltretiranje, ukoliko uenicima autoriet( profesor u koli)
ee i eksplicitno ukazuje na loost te muzike, na taj nain to mu nee rei da
je to loe, nego e mu to pokazati na primerima koji bi bili zasnovani na
opozitu, tako da se ueniku ostavlja mogunost da se opredeli i da samostalno
donese sud.

Primeuje se da se kroz navedene primere provlai jedan te isti motiv, a to je

motiv alkoholnog pia i motiv ispijanja istog. Neko e rei: Dobro, ali tog
motiva ima i u narodnoj epskoj poeziji ili kod nekolikih pesnika tzv. boema. To
znai da uenici ne bi trebalo da itaju takva ostvarenja Zato se ne bi
napravio eksplicitni otklon i u odnosu na umetnika dela ovakve prirode? Prvo,
to su umetnika dela, a to znai da se epske narodne pesme vezuju za
fikcionalnu stvarnost, kao i boemska opinjenost piem koja je gotovo uvek
zaokvirena divnim pesnikim metaforama. Osnovna razlika izmeu trivijalnih
ostvarenja i onih umetnikih se najbolje ilustruje metaforom kljuaonice.
Umetnika dela su poput situacije u kojoj ovek tesno prislanja svoje oko na
kljuaonicu i tada, kroz taj mali otvor na bravi, vidi jednu prostornu irinu sa
druge strane, a trivijalna dela su poput situacije u kojoj je ovek udaljen na
deset metara od vrata i tako, sa te udaljenosti, pokuava da proviri kroz
kljuaonicu.
Umetnika dela (estetski vrlo visoko postavljena) u sebi sadre vieznanost,
odnosno takva dela daju vie ideja i otvaraju horizonte tumaenja. No, ta to
obezbeuje toliku popularnost turbo-folk pesmama, samim tim i popularnost
onim subjektima koji ih izvode? Kljuno je ono to rade tekstopisci, tu lei
sutina popularnosti ovakvih pesama. Tekstopisci ovih primera koje sam ja
naveo ili bilo koji tekstopisac turbo-folk pesama osea dobro takt vremena i
osea ono to veina sa niskim nivoom estetske individualne svesti trai za
nekakav vid zabave u celokupnom kolopletu drutveno-politikih previranja.

Dakle, tekstopisci koji su struktuirali ve pobrojane primere iz reda turbo-folka,

su veoma mudro postupili. Oni nisu koncentrisali motive tako da oni tvore
estetski cilj, ve su u svoje tekstove uneli prostorno-vremenski kontinuitet koji
se vezuje za egzistentnu stvarnost (vreme odlaska/dolaska u klub, najee
skupim automobilima, ispijanje alkoholnih pia, flertljivost klupske atmosfere,
alkoholisano stanje svesti koje je isprovocirano razoaranjem u partnera itd.) i
na taj nain obezbedili kod svojih recipijenata uivljenost u trenutak koji isti
poistoveuju sa tekstom pesme. Jednostavnije reeno, vi ste u klubu, pijete, i
sluate pesmu u kojoj je rukovodni motiv isto to to radite, motiv ispijanja pia,
zaokviren hronotopom kluba/diskoteke. To je upravo ono to obezbeuje
popularnost ovakvoj vrsti muzike, ali i jak uticaj na formiranje obrazaca
ponaanja, pogotovo kod onih kojima nije postupno vaspitavano oseanje za
lepo.

Ukoliko bi se dalekoseni i jako koncentrisani turbofolk impulsi slabili, na taj

nain bi dolo do estetskog osveivanja naeg naroda, a kulturna politika bi se
uzvisila na jedan vii nivo tj. izgradili bi se kriterijumi po kojima bi se odreivao
kvalitet. Bez mogunosti prepoznavanja kvaliteta, istinska vizionarska svest je
nemogua kao i afirmisanje stvaralakog bia oveka. U medijima se
marginalnom daju spektakularne dimenzije. Na taj nain istinski vredne stvari
potpadaju pod blato trivijalnog ne bi li se potirali pravi uvidi u prirodu vladajuih
poredaka. Tome slui i turbo-folk.
Zato turbo folk tako uporno opstaje u Hrvatskoj, u kojoj je u jednakoj mjeri oboavan i progonjen?
Ovim se pitanjem bavi obimna knjiga Narodnjaci i turbofolk u Hrvatskoj, svjee objavljena u
Nakladi Ljevak. Autor je Aleksej Gotthardi Pavlovsky , roeni Rijeanin, doktor etnologije i kulturne
antropologije koji radi na HTV-u kao novinar i urednik.

Radei na knjizi, Pavlovsky je primjenjivao znanja i metode iz istraivanja etnoloke grae, ali se
ona na koncu zapravo ita kao dinamina novinska reportaa.

Na temi Narodnjaci ili turbofolk u Hrvatskoj: trendovi i razlozi popularnosti, Pavlovsky je i

doktorirao 2012. godine na Odsjeku za etnologiju i kulturnu antropologiju Filozofskog fakulteta
Sveuilita u Zagrebu. to je ishodite ove fascinacije?

- Turbofolk kao novi izdanak takozvane novokomponovane narodne muzike BiH i Srbije, zahvatio je
hrvatsku mlade sredinom devedesetih, neposredno nakon zavretka Domovinskog rata. S
vremenom se pokazalo da nije rije o prolaznom hiru; popularnost mu je sve vie rasla, ulazila je u
sve vei broj diskoklubova i kafia, na sve vie mladenakih tuluma i, naposljetku, eto ga jo uvijek
ovdje i nakon dva desetljea, pie Pavlovsky koji je opsesivno i studiozno sakupljao grau za knjigu
putujui Hrvatskom od Slavonije do Prevlake i biljeio iskaze onih koji su imali nekakav odnos prema
turbofolku - bilo da ga preziru, bilo da bez njega ne mogu ivjeti.

Najudnije je - uditi se

Intervjuirao je vlasnike narodnjakih klubova, zabrinute politiare, oduevljene konzumente, lokalne

zvijezde turbofolka koje su se neoekivano bogatile na turnejama otocima i priobaljem.

Dobar dio knjige otpada na transkripte tih ivopisnih izjava, prikupljenih u Podravini, Slavoniji, Istri,
Hrvatskom primorju, u Dalmaciji, u Zagrebu i njegovoj okolici, u Beogradu i Munchenu. Tu su i
komentari strunjaka s podruja humanistikih i drutvenih znanosti.

- Ono to je u vezi turbofolka izazivalo najvee uenje, bila je injenica da je u Hrvatskoj popularna
glazba koja dolazi upravo iz one zemlje - Srbije - iz kojih su dole i paravojne formacije protiv kojih
se u Hrvatskoj ratovalo i koja je, u trenutku raspada Jugoslavije, politiki, logistiki i vojno podravala
oruanu pobunu jednog dijela srpske nacionalne manjine u Hrvatskoj. I kako sad Hrvatska mlade
moe sluati tu njihovu glazbu, pogotovo jo tako bezvrijednu?, govori Pavlovsky, koji
primjeuje kako su se odgovori na to pitanje redovito traili u padu drutvenih vrijednosti, padu
estetskih kriterija i, toboe, nedovoljnoj glazbenoj obrazovanosti mladih.

Odgovori za podbaaj glazbenog ukusa Hrvata devedesetih traili su se i od obrazovnog sustava i

od domae estrade, koja je prozivana za nesposobnost da ponudi ita jae i kvalitetnije od
turbo folka, pa se mlade ni ne moe kvalitetno glazbeno odrasti.

Pavlovsky ovoj temi ne pristupa hladno, izvana, nego ogoljuje i svoje predrasude prema turbofolku, s
kojima je i krenuo u ovaj projekt.

- U ranoj fazi shvatio sam da ne smijem imati negativno emotivan odnos prema predmetu svog
istraivanja i morao sam pokuati anulirati kulturne predrasude, pristupiti toj glazbi kao i svakoj
drugoj, istie Pavlovsky koji je od vlastitog poetnog uenja odrivosti tog fenomena u Hrvatskoj
doao do faze u kojoj tvrdi da je najudnije - uditi se.

Politiko-drutveni antagonitzam

Mediji su esto i s voajerskim veseljem izvjetavali o divljim provodima nogometaa i estradnjaka u

narodnjakim klubovima koji su, prikladno, porazbacani po predgraima gradova i u kojima nasilni
ispadi nisu rijetkost.

Svoga demoniziranog, korumpiranog junaka - ginekologa ovisnika koji na crno radi pobaaje - autor
hit romana Ljudoder vegetarijanac Alen Bovi smjeta za ank narodnjakog kluba, gdje obavlja
mutne primopredaje i gdje se sklapaju poslovi za koje je izvjesno da e nekoga unesreiti, unakaziti
ili ga financijski bespotedno otetiti. U istoimenom filmu Branka Schmidta tog obrazovanog
seljainu, ljubitelja narodnjaka, tumai Rene Bitorajac iji je poslovni suradnik ef narko mafije i
vlasnik narodnjakog kluba.

Veza izmeu turbo-folka, estrade i kriminala nije samo puki stereotip; ona ima svoju podlogu u
stvarnosti. No, Aleksej Pavlovsky, nakon provedene obimne analize konzumenata, tvrdi da je
publika narodnjaka i turbo-folka socijalno, dobno i rodno vrlo heterogena. Drugim rijeima, nasilnici i
mutni tipovi ine samo manji dio oboavatelja ove glazbe-fenomena.
- Nitko, primjerice, ne pita koliko je drutveno problematinih ljudi na koncertu neke domae ili strane
pop ili rock zvijezde, ili koliko je takvih ljudi meu publikom nekog kino hita ili televizijske sapunice.
Pretpostavljam da to ovisi o tome to drutvo (odnosno javnost i mediji) smatraju drutveno
nepoeljnim u vlastitoj zajednici. Oni koji narodnjake i turbo folk smatraju nepoeljnima, trait e i
prebrojavati u njihovoj publici pripadnike det seta, kao i podzemlja, budui da se te dvije skupine u
hrvatskom javnom mnijenju donekle poistovjeuju, kae Aleksej Pavlovsky.

Razgrui antagonizme koji obavijaju turbo-folk, Pavlovsky je otkrio jednu zanimljivu i vanu stvar -
vie je mrnje odaslano protiv konzumenata i okolnosti konzumiranja turbo-folka nego protiv same
glazbe.

- Zbog ega je u Hrvatskoj javna kritika narodnjaka usmjerena na prototip publike, na okolnosti
konzumiranja, na politiku - a ne na glazbu samu? Iz toga se da zakljuiti da se, zapravo, radi o
politiko-drutvenom, a ne estetskom antagonizmu. Korijen problema nije u sadraju i izgledu tih
pjesama, nego u neemu drugom. Mislim da se u javnoj raspravi o narodnjacima odraava pitanje
politiko-drutvene identifikacije, odnosno kontraidentifikacije, odreivanja Sebe naspram Drugog,
zakljuuje Pavlovsky.

Naravno, u tom binarnom paru, Drugi su oni koje pravovjerni utjerivai hrvatstva nasuno trebaju
da bi u relaciji prema njihovom barbarstvu odredili vlastitu nacionalnu vertikalu.

Osjeaj nadmoi

Tu je, onda, i osjeaj kulturne nadmoi koji gorljivi kritiari turbo-folka crpe iz zgraanja nad
njihovom glazbom.

- Ideja o superiornosti utkana je u sve zajednice: postoji ideja o superiornosti krana nad
nekranima, katolika nad nekatolicima, Austro-Ugarske nad balkanskim dravama... Naa
kultura uvijek je finija, senzibilnija, suptilnija, mislimo da manje psujemo, da se znamo bolje ponaati,
da sluamo finiju, sloeniju i zahtjevniju glazbu od pripadnika nekog drugog kulturnog obrasca - ili,
obrnuto, da smo prirodniji, spontaniji, ljudskiji od utogljenih, treberskih pripadnika neke druge,
susjedne kulture, kae Pavlovsky, koji je akademsku karijeru gradio kao etnolog i u ovoj se knjizi
pomagao literaturom iz tog podruja.

Problem je s idejom superiornosti nad susjedima u tome to je uvijek podloga za antagonizme i,

time, pokrie za politiko djelovanje. Ovisno o politikim okolnostima, ideja superiornosti dolazi do
izraaja; tako je izraenija u ratnim okolnostima jer funkcionira kao obrambeni i motivirajui faktor,
pogotovo ako nam zajednica koju doivljavamo kao inferiornu nanosi i konkretnu i realnu tetu. Zato
se, primjeuje Pavlovsky, i udimo to Hrvati vole istu glazbu koju vole Bosanci, Srbi i Turci, a ne
udimo se to su hrvatski pop i rock pjevai popularni u Srbiji.

-- A realno je da smo puno sliniji nego to mislimo, nego to smo odgojeni da nismo - zakljuuje
Pavlovsky.

Aleksej Pavlovsky je nakon viegodinjeg istraivanja turbo-folka odbacio pitanje od kojeg je to

istraivanje zapoeo i koje se nalazi u podnaslovu ove monografije o turbo-folku: Zato ih (ne)
volimo?

- Pitanje zbog ega su narodnjaci i turbofolk popularni u Hrvatskoj zapravo je promaeno. Popularni
su, kao i u drugim postjugoslavenskim krajevima, jer u toj glazbi ima neto to se ljudima svia.
Zbog ega bi onda Hrvatska trebala biti iznimka? Pravo je pitanje zato se udimo turbo-folku.
Razlozi su u kulturnim predrasudama, u ideju kulturne nadmoi koja je takoer tradicijsko nasljee i
zbog koje dolazi do estetske ojaenosti, zakljuuje Pavlovsky.

U jednoj prii u zbirci ena u mukim cipelama, beogradski pisac Mihajlo Panti pie o
sredovjenom piscu koji se nasmrt zaljubljuje u popularnu pevaljku, balkanski glamuroznu
izvoaicu novokomponovane muzike ije televizijske nastupe opsesivno prati, a onda je pone i
maltretirati preko telefona, sve dok je ne uspije privoliti da izae s njime. Ta je njegova zaljubljenost
u pevaljku boleiva, pubertetska - nad njom se ak i pieva supruga donekle saali. No, valjda ba
zato to dolaze iz tako udaljenih svjetova, sredovjeni pisac i mlada pjevaica postaju zbilja dobar
par... Ono to je za potrebe ovog teksta bitno spomenuti o toj prii jest da u njoj, kao i u istraivanju
Alekseja Pavlovskog, turbo-folk postaje nekako toplo razoblien, human i donekle prisan. Pantieva
estradna zvijezda je sve ono to njezin medijski imid negira ili ignorira: ispod sve te teke minke,
ona je draga, inteligentna ena koja, k tome, ima i diplomu, a ovom se glazbom bavi zato to su je
na to nagnale ekonomske okolnosti - na Balkanu dvijetisuitih, jednostavno se vie isplati pjevati
cajke nakon rezanja torte nego raditi kao pravnica.

Ironijsko obrtanje kritike

Doslovno shvaeni, Balaevievi stihovi Narodnjak ante portas / njihov dolazi as mogli bi
posluiti kao zgodna ilustracija ilave odrivosti ovog fenomena. A o sposobnosti turbo folka da
asimilira i u svoju korist ironijski obrne kritiku koja mu je upuena (o kojoj nadahnuto pie Aleksej
Pavlovsky), oprimjerit u stihovima Sinie Vuce koji je u duetu s Mitrom Miriem, legendom
narodne glazbe, 2005. iskoristio melodiju rock himne We Will Rock You grupe The Queen, da uz
nju izvede ove stihove: Krenuo sam ja iz rodnog Splita grada / preko Rijeke, Ljubljane do Zagreba /
gdje god da sam stao, sjeo, veerao / svuda tue ista muzika / Volim, volim narodno / Dalje do
Osijeka i Novog Sada / odveo me put do Beograda / trgnem dvi-tri ljute, ne skreem sa rute / Banja
Luka, Tuzla, eto Sarajeva / ibam preko Livna i Mostara / u Dubrovnik na kavu, potom Podgorica /
Ni, Skoplje, svuda isti ritam / svima nam je ista sudbina /sve nas vee ista stvar / to je pjesma
narodna / iskrena i od srca / ples, veselje do jutra / Mogu da nam pjevat' brane / da zatvore sve
kafane / ali jedno to ne mogu / ubit pjesmu narodnu...