1 Draagkracht en ecologische voetafdruk

Menselijke voetafdruk stijgt alarmerend snel

De Morgen, 29-08-16

In liefst 97 procent van de gebieden met de grootste biologische rijkdom is de natuur ernstig
aangetast. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek naar de ecologische voetafdruk van de mens.
Toch zien de onderzoekers ook een lichtpunt: de ecologische voetafdruk steeg minder snel
dan de bevolkings- en economische groei in dezelfde periode.

1.1 Draagkracht en ecologische voetafdruk

1.1.1 Steeds grotere druk op het milieu

In de vorige hoofdstukken is al kennisgemaakt met

een aantal milieuproblemen zoals de opwarming
van de aarde. Berichten in de media klinken
alarmerend over het opgebruiken van water,
aardolie, landbouwgronden, bossen,

Klimaat
De wereldwijde stijging van de temperatuur verliep de laatste 50 jaren gemiddeld bijna
tweemaal zo snel als tijdens de laatste 100 jaar.

Ontbossing
De jaarlijkse ontbossing wereldwijd daalde van 16 miljoen hectare in de jaren 1990 tot
ongeveer 13 miljoen hectare per jaar tussen 2000 en 2010. Maar in Afrika en Latijns-
Amerika werden 7 miljoen hectare per jaar ontbost tussen 2005 en 2010.

Biodiversiteit
De wereld heeft de snelheid van het verlies aan biodiversiteit onderschat. Ongeveer 20%
van de gewervelde dieren is bedreigd. De visvangsten namen wereldwijd met 36% af in
de periode 2000 2010.

Verontreinigingen van de zee

Wereldwijd neemt in dichtbevolkte kustgebieden het aantal organisch dode zones toe,
veroorzaakt door vervuilende activiteiten op het land. Op grote delen van de Stille
Oceaan en de Carabische Zee drijft veel zwerfvuil.

Water
Waterlagen in aride gebieden werden in de periode 2000-2010 aangetapt dan ze op
natuurlijke wijze werden aangevuld. Meer dan 2,5 miljard mensen beschikt nu niet over
een toilet.

Energie en grondstoffen
Over het precieze tijdstip van uitputting is discussie, maar tal van ontginningen van
delfstoffen tasten het milieu ernstig aan.

Voedsel
Begin van de 21e eeuw lijdt bijna 1 miljard mensen elke dag honger.

Prognoses
Een drijgende stijging van de globale temperatuur van 3 C graden Celsius of
meer aan het einde van de 21e eeuw;
Een volledig herstel van de ozonlaag is niet te verwachten voor halverwege de 21 e
eeuw;
Waterlagen dreigen de komende decennia uitgeput te geraken;
Koralen en belangrijke visbestanden voor de visserij zullen uitsterven;
De vraag naar energie en grondstoffen zal wereldwijd met 80% toenemen tegen
2050, terwijl de voorraden duidelijk beperkte worden;
Hoge kosten voor milieusaneringen zullen de schade en degradatie van het milieu
misschien niet meer kunnen tegenhouden.

1.1.2 Bevolkingsgroei, grote consumptie en technologische ontwikkeling

wegen op het milieu

Vooral de combinatie van de snelle bevolkingsevolutie en de toenemende consumptie

doet de impact op het milieu snel toenemen. De wereldbevolking zal vermoedelijk
evolueren van 7 miljard vandaag naar ongeveers 9 miljard rond 2040 en tegelijkertijd
zal de welvaart in de opkomende landen snel groeien. De invloed van de technologie kan
erg verschillend zijn en het milieu meer of minder belasten.

Oude slecht onderhouden wagens in ontwikkelingslanden verbruiken veel brandstof en

met motoren met verouderde techniek verontreiniging ze het milieu erg. In de westerse
landen Zijn moderne wagens die minder brandstof verbruiken uitgerust met
katalysatoren om de relatief minder vervuilende uitlaat. Per Moderne wagen is de schade
aan het milieu de gevolgen van de gebruikte technologie kleiner dan met verouderde
autos. Maar Doordat het aantal wagens per 1000 inwoners hoe groter is in de westerse
landen dan in de ontwikkelingslanden, is de totale milieu impact van de wagens in
westerse landen toch veel groter. In 2011 reden wereldwijd 1 miljard autos rond, terwijl
dit in 1986 nog maar 500 miljoen bedroeg. Als China evenveel autos per 1000 inwoners
zal tellen als de Verenigde Staten, namelijk 450 wagens per 1000 inwoners, dan zou
China alleen al 630 miljoen voertuigen tellen. De berekeningen van de OESO voorzien
dat er in 2050 ongeveer 2,5 miljard autos op de wereld zullen rondrijden. Dit zal sowieso
leiden tot een grote energiebehoefte.
1.2 Draagkracht en ecologische voetafdruk

1.2.1 Het begrip draagkracht

Wetenschappers sturen meermaals waarschuwingen de wereld in dat business as

usual geen optie meer was. In die rapporten en bij die conferenties werd het begrip
draagkracht gebruikt. Met het begrip draagkracht geeft men aan in welke mate de
aarde een bepaald bevolkingsaantal en een bepaalde mate van consumptie en
vervuiling aankan, zonder dat daardoor het evenwicht tussen de natuurlijke
hulp bronnen van onze planeet en de consumptie ervan wordt verstoord.

1.2.2 Ecologische voetafdruk, een maat voor draagkracht

Een veelgebruikt maat getal om de draagkracht van de aarde te meten is de ecologische

voetafdruk. De ecologische voetafdruk(EV) van een land of gebied definieert men als de
oppervlakte die vereist is om te voorzien in:

-de consumptie van energie, voedsel en andere producten en diensten;

-de oppervlakte voor bebouwing en infrastructuur;

-de verwerking van het geproduceerde afval en de opname van milieu-emissies.

De verschillende soorten ruimtegebruik worden uitgedrukt in hectare. Maar het gaat niet
om echte hectares, want de verschillende soorten ruimtegebruik worden met
equivalentiefacoren naar globale hectare omgerekend. Een globale hectare is een
gemiddelde eenheid voor de hele wereld. In de EV is ook de ruimte inbegrepen om de
met de productie gepaard gaande vervuiling te herstellen. In de EV zit de oppervlakte
bos voor houtproductie en ook de oppervlakte bos die er nodig is om de CO2 uitstoot die
nodig was om een product te fabriceren of te vervoeren weer op te slaan.
Afbeelding 1-1: ecologische voetafdruk opgedeeld in verschillende sectoren. (bron:
internet)

De EV-berekeningen bevatten verschillende categorien van consumptie:

Voedsel, hout en kledij, voortgebracht door akkerland, grasland, bosgronden en
visgronden;
Ruimte voor wonen, overige economische activiteiten en transport;
Energieconsumptie van fossiele brandstoffen.

1.2.3 Beperkte biocapaciteit

Tegenover de EV stelt men de globale biocapaciteit, die overeenkomt met de potentile

productiviteit van een gebied. De biocapaciteit wordt bepaald door twee factoren: de
oppervlakte biologisch productief land en de bio productiviteit ervan. Anders gezegd de
opbrengst per hectare. In het hoofdstuk voedselprobleem zullen we zien dat vooral de
opbrengst door de intensivering van de voedselproductie in de voorbije decennia sterk is
gestegen.
1.2.4 Overshoot

Afbeelding 1-2: evolutie van de ecologische voetafdruk. (bron: internet)

In 2007 bedroeg de ecologische voetafdruk van de wereld 18 miljard globale hectare;

met de wereldbevolking van 6,7 miljard mensen bedroeg de gemiddelde ecologische
voetafdruk per persoon 2,7 ha. In 2007 waren er maar 11,9 miljard globale hectare
biocapaciteit beschikbaar of 1,8 ha per persoon. De overshoot, de overmatige
consumptie, betrokkene is ongeveer 50%. De mensheid gebruikte met andere woorden
1,5 aardes om de consumptie te onderhouden. Op die manier verbruiken wij meer dan
de aarde kan dragen. We leven op een te grote voet. De snel toenemende bevolking in
combinatie met de hele snelle economische groei zorgt voor een nog grotere consumptie
waardoor de overmatige consumptie alleen maar groter wordt.
De dag dat we de draagkracht van de aarde overschrijden wordt tegenwoordig uitgedrukt
als earth overshoot day. In 2016 vond deze dag plaats op 8 augustus, vier dagen eerder
dan het jaar ervoor.

Wat de earth overshoot day is, wordt nog eens

verduidelijkt in dit (Engelstalig) fragment.

1.2.5 Toenemende ecologische voetafdruk

Onderstaande figuur geeft de evolutie weer van de ecologische voetafdruk gedurende de

periode 1960-2008. Vanaf 1975 overschreed de ecologische voetafdruk per persoon de
biocapaciteit en toen pas begon de fase van overshoot.

Afbeelding 1-3: evolutie van de ecologische voetafdruk per sector (bron: internet)
1.2.6 Op gelijke voet

Het consumptiegedrag is op aarde niet overal evenveel. Dit betekent dat de ecologische
voetafdruk niet overal dezelfde is. Onderstaande figuur maak dit duidelijk. De grootte
van de ecologische voetafdruk staat duidelijk in verband met de economische
ontwikkeling en welvaart van een land. De westerse landen leven op grote voet. De
inwoners van Noord-Amerika en West-Europa consumeren 4-5 maal zoveel als die van
landen in Afrika en Azi. Bemerk ook de ecologische voetafdruk van de oliestaat Quatar.

Als de stijgende ecolgische voetafdrukken van de opkomende landen China, India,

Mexico, Zuid Afrika en in mindere mate Brazili in de toekomst zouden leiden tot even
grote ecologische voetafdrukken als de westerse landen dan heeft de mensheid
verschillende aardes nodig om in haar behoefte te voorzien.
 Ook wij leven op ecologisch grote voet. Je kan dit eens
bekijken in een fragment van het journaal op n, van
15 mei 2012.

1.3 Duurzaam beleid en gedragswijziging

1.3.1 Duurzame ontwikkeling

Duurzame ontwikkeling definieer men als een

ontwikkeling die voorziet in de behoefte van de huidige
generaties, zonder de behoefte voorzieningen van de
toekomstige generaties in het gedrang te brengen.
Duurzaamheid houdt ook een eerlijke en solidaire
verdeling van rijkdom en welzijn over de hele mensheid
in. Tegenwoordig benadert men de problematiek vanuit
de triple-P idee. De gedachte achter deze driedeling is
dat duurzame ontwikkeling gerealiseerd kan worden als
de drie Ps onderling in evenwicht zijn. De Ps staan
voor People: de bevolkingsgroei, gezondheid,
onderwijs, mensenrechten en dergelijke meer. Planet
gaat over klimaatopwarming, verstedelijking, migraties,
ontbossing, en tot slot Profit gaat over armoede en welvaart, uitputting van
grondstoffen, wereldmarktprijzen,
1.3.2 Eigen EV en eigen gedrag

Het berekenen van de eigen ecologische voetafdruk kan een basis vormen voor reflectie
op deze enorme uitdaging.

HEB JIJ GENOEG AAN N AARDBOL? DOE DE TEST!

Deze voetafdruktest brengt in kaart welke impact

jouw persoonlijke levensstijl heeft op onze aarde. Aan
het eind van de test krijg je tips om je voetafdruk te
verkleinen. Ook kun je jouw resultaten vergelijken
met anderen, ze delen via Facebook en vrienden
uitnodigen de test te doen. Samen geven we de aarde
door. Veel plezier met de test! (bron: WWF)