1.

NOP

Narodnooslobodilaki pokret (skraeno NOP) je bio pokret otpora u okupiranoj Jugoslaviji za vreme
Drugog svetskog rata koji je predvodila Komunistika partija Jugoslavije.

Oruanu silu pokreta otpora predstavljali su narodnooslobodilaki partizanski odredi, stvarani tokom
leta 1941. godine, koji su tokom 1942. godine prerasli u Narodnooslobodilaku vojsku Jugoslavije. U
gradovima su pokret otpora predstavljali tvz. "ilegalci".

Na slobodnim teritorijama stvarani su civilni organi narodnooslobodilakog pokreta,

Narodnooslobodilaki odbori, koji su predstavljali prve organe narodne vlasti. Oni su imali su
zadatak da pomau iz pozadine oruanu narodnooslobodilaku borbu. Pored Narodnoosolobodilakih
odbora u okviru pokreta otpora su stvarane i druge antifaistike organizacije, poput Antifaistikog
fronta ena (AF), Ujedinjenog saveza antifaistike omladine Jugoslavije (USAOJ) i Saveza pionira
Jugoslavije.

Narodnooslobodilaki pokret je, za razliku od drugih pokreta u Jugoslavije, tokom Drugog svetskog
rat, uspeo masovno da okupi pripadnike svih naroda: Srbe, Hrvate, Slovence, Muslimane, Crnogorce i
Makedonce, kao i pripadnike svih nacionalnih manjina u Jugoslavije: Maare, Albance, Italijane,
Slovake, pa ak i Nemce.

Jedan od ciljeva Narodnooslobodilakog pokreta bio je i stvaranje nove drave - Nove Jugoslavije,
koja bi poivala na nacionalnom i socijalnom jedinstvu. Na taj nain se ostvariovao i deo programa
Komunistike partije Jugoslavije, koji se odnosio na izvoenje socijalistike revoluciji. Ovi planovi su
se posebno odvijali na osloboenim teritorijama tzv. Partizanskim republikama (Uika republika,
Drvarska republika, Bihaka republika i dr.) gde je stanovnitvo moglo u praksi da vidi delotvornost
NO odbora i primenu naela socijalne pravde.

Narodnooslobodilaki pokret se razvijao na itavom podruju Jugoslavije. Glavni protivnici bili su

strani okupatori (Nemci, Italijani, Bugari i Maari), kao i domai izdajnici, odnosno saradnici
okupatora: Nezavisna Drava Hrvatska (ustae i domobrani), reim Milana Nedia u Srbiji (Srpska
dravna straa), etnici Drae Mihailovia, etnici Koste Peanca, Balisti, Bela grada u Sloveniji, reim
Sekule Drljevia u Crnoj Gori, Ljotiev Zbor i dr. Pokret je vodio doslednu borbu protiv irenja
meunacionalne mrnje, masovnih progona i pokolja stanovnitva, to mu je donelo iroku narodnu
podrku.

Narodnooslobodilaki pokret je 1943. godine stekao priznanje Saveznika, koji su uskratili dotadanju
podrku etnicima. Nakon toga je dolo do sporazuma sa Jugoslovenskom vladom u izbeglitvu, na
osnovu kojih je 7. marta 1945. godine stvarena Demokratska Federativna Jugoslavija.

Hapenja komunista[uredi - | uredi izvor]

Pre rata su po broju i ugledu lanova KPJ prednjaili Zagreb i Hrvatska (na primer, bilo je mnogo
Hrvata panskih boraca). Meutim, policijske vlasti u Zagrebu su spremno predale kartoteke novim
okupatorskim vlastima, dok su u Beogradu pristalice komunista oko Srana Budisavljevia u
Ministarstvu unutranjih poslova Simovieve vlade unitili komunistiku kartoteku predratne policije.
Tako da, kada poinju masovna hapenja komunista posle napada na SSSR, komunisti u Srbiji,
jednostavno, nisu bili tako vidljivi za Gestapo.[1]

Za razliku od drugih krajeva Jugoslavije, gde je u Narodnoosolobodilakom pokretu iskljuivu

rukovodeu ulogu imala Komunistika partija Jugoslavije, u Sloveniji je na inicijativu Komunistike
partije Slovenije formiran Oslobodilaki front (slov. Osvobodilna fronta) koji je okupio desetak
predratnih stranaka i organizacija i stvorio vrsto jedinstvo u borbi protiv okupatora.

Narodnooslobodilaki odbori[uredi - | uredi izvor]

Glavni lanak: Narodnooslobodilaki odbori

Narodni zbor u osloboenom Livnu avgusta 1942. godine.

Narod i borci na ulici u Gackom za vreme neke proslave.

Prvi miting u osloboenom Leskovcu, 1944.

Oni su brinuli da izgrade kole i naue itanju i pisanju i aritmetici svakoga, i to bi trajalo generaciju ili
dve; a nakon toga da izgrade univerzitete i razviju nauku, i to bi trajalo jo nekoliko; i da ukinu
mranjatvo i nepismenost i sljepou i zvjerstvo, i da postave kanalizaciju i navodnjavanje i elektrinu
energiju, i suvremeni nain transporta i eline plugove, i bolja rasplodna grla i i uinkovitije metode
proizvodnje i distribucije, i milijun prednosti koje im stara politika nije pruila.[2]

Narodnooslobodilaki odbori su bili organi revolucionarne narodne vlasti u Jugoslaviji, formirani za

vreme Narodnooslobodilakog rata u periodu od 1941. do 1945. godine.

Stvarani su, odonsno birani ili imenovani, od poetka oruanog ustanka 1941. godine, na
osloboenoj, a kasnije i na neosloboenoj teritoriji i od osnivanja su bili klica novog drutvenog
sistema, jer su svojim revolucionarno-demokratskom praksom izraavali revolucionarne i socijalne
tenje.

Njihovo osnivanje sukobljavalo je komuniste sa Kominternom, koja je suspendovala sve socijalne

promene dok traje rat, a na drugoj strani sa etnicima koji su u njihovom stvaranju videli nameru da
se odstrani legalni poredak" i preuzme vlast.[3]

Stvaranje AVNOJ-a[uredi - | uredi izvor]

Glavni lanak: Antifaistiko vee narodnog osloboenja Jugoslavije

Wikiquote

U Vukovskom izaao narod iz zgarita da nas doeka, poasti i isprati. Kad smo traili vodu, donosili
su nam mleko. U noi, oko radija, ljudi, ene i deca pomeali su se sa nama, sluali vesti istom
napetou, istim oseanjem.[4]

(Koa Popovi)

Antifaistiko vijee narodnog osloboenja Jugoslavije, skraeno AVNOJ, je bila krovna organizacija
narodnooslobodilakih komiteta, uspostavljena 26. novembra 1942. radi upravljanja slobodnim
teritorijama na podruju okupirane Jugoslavije.

AVNOJ je bio pod politikim vostvom narodnooslobodilakog pokreta Jugoslavije. Mnogi obini
borci u partizanskim redovima nisu bili komunisti, ali njih je u programu AVNOJ-a privukao federativni
sistem za razliite narode u Jugoslaviji, to je bila izbalansiranija zamisao od svega to su druge
politike snage u Jugoslaviji nudile u to vrijeme.[5]

Odnos NOP-a i Saveznika[uredi - | uredi izvor]

Glavni lanak: Saveznici i Jugoslavija

Odnos NOP-a i Izbeglike vlade u Londonu[uredi - | uredi izvor]

Glavni lanak: Sporazumi Tito ubai

Izmeu Josipa Broza Tita (kao predstavnika jugoslovenske narodnooslobodilake vlade) i Ivana
ubaia (kao predstavnika jugoslovenske kraljevske vlade) potpisana su dva sporazuma:

Viki sporazum od 17. lipnja 1944.[6] i

Beogradski sporazum od 2. studenog 1944.[7]

2. NOO

Narodnooslobodilaki odbori (NOO) su bili organi revolucionarne narodne vlasti u Jugoslaviji,

formirani za vreme Narodnooslobodilakog rata u periodu od 1941. do 1945. godine.

Narodni odbori su birani ili imenovani od poetka oruanog ustanka 1941. godine, na osloboenoj, a
kasnije i na neosloboenoj teritoriji. Od osnivanja su bili klica novog drutvenog sistema, jer su svojim
revolucionarno-demokratskom praksom izraavali revolucionarne i socijalne tenje. Stvaranjem
narodnooslobodilakih odbora dolo je do paralelizma tri vlasti na teritoriji Jugoslavije:
narodnooslobodilakog pokreta, starog centra vlasti u emigraciji, ije je interese izraavao pokret
Mihailovia, te okupatorske i kvislinke.[1]

Njihovo osnivanje sukobljavalo je komuniste sa Kominternom, koja je suspendovala sve socijalne

promene dok traje rat, a na drugoj strani sa etnicima koji su u njihovom stvaranju videli nameru da
se odstrani legalni poredak" i preuzme vlast.[1] Mihailovievi etnici su prve dve godine rata
zadravali stare organe vlasti, ali su i oni od 25. decembra 1943. godine poeli osnivati Narodne
ravnogorske odbore.[2]

Osnivanje i regulisanje rada Narodnooslobodilakih odbora[uredi - | uredi izvor]

U prvoj godini rata u nekim krajevima Jugoslavije, NOO-i su bili preteno organi u svrhu borbe, kako
bi snagama Narodnooslobodilakog pokreta obezbedili potrebna materijalna sredstva za uspeno
voenje oslobodilake borbe i nazivani su privremeni narodnooslobodilaki odbori. U krajevima gde
je oruani ustanak od samog poetka dobio ire razmere, NOO-i su bili i organi borbe i nova narodna
vlast.

Imenovanjem narodnooslobodilakog odbora u Kolainu, 19. jula 1941, izborom Narodnog odbora
osloboenja sreza beranskog, 21. jula, te Sreskog NO odbora u Andrijevici, istog dana, stvarala se
nova vlast ukidanjem stare. Dekret kojim se osniva sreski odbor u Krupnju nakon osloboenja varoi
septembra 1941. izriit je u stavu da se stara vlast ukida.[1]

Prvi organi narodne vlasti su se u raznim krajevima Jugoslavije razliito nazivali:

narodnooslobodilaki odbori

revolucionarna vea

odbori narodne odbrane

narodna vea

oslobodilaki komiteti
odbori osloboenja

odbori fronta

komande optina

vojnorevolucionarna vea, itd.

Uporedo sa razvojem Narodnooslobodilakog rata i revolucije, tako su se razliito razvijali i NOO-i od

seoskih, optinskih, sreskih i okrunih, do oblasnih i glavnih NOO-a u nekim pokrajinama. Obino su
najpre stvarani seoski, a zatim optinski i ostali NOO-i, mada je bilo i obratnih sluajeva, da su prvi bili
osnivani sreski, pa seoski i optinski (Crna Gora, Zapadna Srbija, Bosanska krajina). U Sloveniji je ve
16. septembra 1941. godine osnovan NOO za itavu pokrajinu, a tek su posle stvarani seoski i ostali
odbori.

Na Prvom zasedanju AVNOJ-a u Bihau 26. i 27. novembra 1942. godine, nazivi i delokrug rada NOO-a
ujednaeni su na skoro itavoj osloboenoj teritoriji Jugoslavije.

Zadae Narodnooslobodilakih odbora[uredi - | uredi izvor]

Narodnooslobodilaki odbori su u svom radu najneposrednije saraivali sa vojnoteritorijalnim

komandama, koje su bile dune da odravaju tesni kontakt s narodnooslobodilakim odborima i
staraju se o provoenju u delo njihovih odluka. Sav pitanja meusobne saradnje na slobodnoj
teritoriji NOO-i su reavali sporazumno sa vojnopozadinskim organima, operativnim jedinicama i
drutveno-politikim organizacijama.

Od posebnog znaaja za razvitak NOO-a bila su naela o njihovim izborima, karakteru i zadacima, prvi
put objavljena u Uputstvu komunistike partije Jugoslavije, objavljenom 19. oktobra 1941. godine u
Borbi pod naslovom Narodnooslobodilaki odbori moraju postati istinski privremeni nosioci
vlasti. U februaru 1942. godine Vrhovni tab NOP i DV Jugoslavije za vreme boravka u Foi, na planu
daljenjeg razvoja NOB-a u Jugoslaviji, objavio je propise o NOO-ima pod nazivom Zadaci i ustrojstvo
narodnooslobodilakih odbora i Objanjenja i uputstva za rad narodnooslobodilakih odbora u
osloboenim krajevima, poznate kao Foanski propisi. U septembru 1942. godine, Vrhovni tab
NOV i PO Jugoslavije preuzeo je niz novih mera za dalju izgradnju sistema narodne vlasti. U selu
Driniima, 2. septembra izdata su nova uputstva o izboru, strukturi i zadacima NOO-a i organa
pozadinske vojne vlasti, pod imenom Naredba o izboru, strukturi i zadacima narodnooslobodilakih
odbora i naredba o obrazovanju pozadinskih vojnih vlasti. Tim propisima NOO-i su proglaeni za
stalne organe vlasti, a doneta su i uputstva za sprovoenje izbora za NOO-e po demokratskom
izbornom sistemu. Krajem 1942. godine, NOO-i se na svojim teritorijama pojavljuju kao organizatori
privrednog, politikog i kulturnog ivota.

Tipovi Narodnooslobodilakih odbora[uredi - | uredi izvor]

Narodnooslobodilaki odbori su bili podeljeni na seoske, optinske, sreske, okrune, oblasne i glavne.
Svaki od njih je obavljao svoje zadae od lokalne, pa do regionalne razine. to je NOO delovao na
vioj razini, to je imao vie lanova i bio sloeniji po sastavu i obavljanju svojih dunosti.

Seoski narodnooslobodilaki odbori, kao neposredni organi narodne vlasti, direktno povezani sa
biraima seljacima, kojima su bili odgovorni za rad imali su u sastavu 3 do 5 lanova, od kojih je svaki
bio zaduen za pojedini sektor rada. Predsednik i sekretar (koji su najee bili lanovi KPJ)
obedinjavali su rad itavog odbora. Osim rada oko ishrane vojske, siromanog stanovnitva i
izbeglica, seoski NOO-i su reavali i mnoga druga pitanja, vrili rekviziciju i konfiskaciju, organizovali
seoske strae, skupove, konferencije, teajeve za opismenjavanje, predavanja iz oblasti kulture,
reavali molbe i zahteve metana i o svom radu podnosili izvetaj optinskom NOO-u.

Optinski narodnooslobodilaki odbori su, pored organizacione i politike pomoi seoskim NOO-ima,
obedinjavali njihov rad. Ovaj tip odbora sastojao se od plenuma koji su sainjavali predsednici ili
sekretari seoskih NOO-a i lanovi Izvrnog odbora (sekretarijata), koji se sastojao od predsednika od
predsednika, sekretara (po pravilu je bio lan KPJ), blagajnika i nekoliko lanova, direktno zaduenih
za pojedine sektore rada. Izvrni odbor obavljao je svakodnevne tekue poslove, sprovodei zakljuke
sa sednica plenuma optinskog NOO-a. Izvrni odbor je za svoj rad odgovarao plenumu optinskog
NOO-a, a podnosio je izvetaje o svom radu sreskom NOO-u. U nekim krajevima Bosne, umesto
optinskog NOO-a postojale su komande optina na elu s komandantom.

Sreski narodnooslobodilaki odbori sastojali su se od plenuma, koji je sainjavao od 15 do 25 lanova,

i Izvrnog odbora koji su sainjavali predsednik, potpredsednik, sekretar i lanovi zadueni za
pojedine sektore rada, poput ishrane vojske i stanovnitva, komunalnih pitanja, pitanja zdravstva,
kulture i prosvete, itd. Izvrni odbor radio je kao kolektivno telo. Instutucija sreskih (kotarskih) NOO-a
zadrala se dugo godina jo i posle rata.

Prvi sreski NOO izabran je 21. jula 1941. godine u Beranama[3], pod imenom Narodni odbor
osloboenja. Tom je prilikom doneta rezolucija kojom je postavljeno da celokupnu civilnu, sudsku i
vojnu vlast preuzima narod.

Okruni narodnooslobodilaki odbori obrazovani su na irim osloboenim podrujima kad je ve

postojala potpuno izgraena mrea niih organa vlasti. Prvi okruni NOO formiran je u Uicu 7.
novembra 1941. godine i obuhvatao je est srezova. U novembru, na podruju Zapadne Srbije,
osnovana su dva inicijativna okruna NOO-a, za valjevski okrug u Oseenici i za takovski okrug u
aku. Na teritoriji Hrvatske 20. januara 1942. godine formiran je Okruni NOO za Kordun, ali je po
odluci Centralnog komiteta Komunistike partije Hrvatske nakon nekog vremena ukinut. Posle
septembra 1942. godine poeli su da se formiraju Okruni NOO-i i na drugim podrujima Jugoslavije,
da bi u 1943. godini i kasnije bili osnovani u svim osloboenim krajevima.

Oblasni (pokrajinski) narodnooslobodilaki odbori formiraju se radi organizacionog i politikog

delovanja na iroj i kompaktnoj osloboenoj teritoriji. Prvi oblasni NOO formiran je 17. aprila 1942.
godine u Hercegovini, iz ijeg se konstitutivnog dokumenta vidi da je imao prvenstveno politike
zadatke, mada se brinuo i o radu niih organa vlasti.

Oblasni NOO za Dalmaciju osnovan je 28. januara 1943. godine. Prilikom konstituisanja proglasio se
Pokrajinskim narodnooslobodilakim odborom za Dalmaciju da bi kasnije bio preimenovan u Oblasni.
Veliku aktivnost ispoljio je u leto i jesen 1943. godine, naroito posle kapitulacije Italije. Sem rada na
osloboenoj teritoriji, njegova aktivnost se proirila i na okupirane delove Dalmacije.

U Slavoniji je izabran Oblasni NOO 22. avgusta 1943. godine, a u Istri istog meseca, da bi 25.
septembra 1943. godine, na skuptini u Pazinu bio formiran Privremeni pokrajinski izvrni odbor za
Istru.

Na Kosovu je na konferenciji, koja je odrana od 31. decembra 1943. do 2. januara 1944. godine,
izabran Oblasni NOO, koji je za sve vreme Narodnooslobodilakog rata radio kao organ politikog
jedinstva naroda, pruajui pomo niim organima vlasti, koji su glavnom radili ilegalno ili
poluilegalno.
Oblasni NOO za Bosansku krajinu izabran je 26. septembra 1943. godine, a 23. oktobra u Tuzli je
formiran Oblasni inicijativni NOO za istonu Bosnu.

Glavni narodnooslobodilaki odbori osnovani su 1941. i 1942. godine, da bi kasnije, jaanjem

Narodnooslobodilakog pokreta, prerasli u antifaistike skuptine i vea, odnosno u najvie organe
vlasti u pojedinim pokrajinama, ime je potvren princip federativnog ureenja Jugoslavije.

Iako jo nije bilo osloboenih podruja, u Sloveniji je ve 16. septembra 1941. godine osnovan
Slovenaki narodnooslobodilaki odbor (savet), kao najvii politiki organ i organ vlasti na teritoriji
Slovenije. On je potvren na Koevskom zboru poetkom oktobra 1943. godine, da bi 9. maja 1945.
godine prerastao u vladu Narodne Republike Slovenije.

U Srbiji je 17. novembra 1941. godine osnovan Glavni NOO za Srbiju, kao organ sa najviim
odredbama vlasti na osloboenoj teritoriji Srbije. Ovaj je odbor kratko vreme krajem 1941. godine
radio legalno. Posle Prve neprijateljske ofanzive, njegova aktivnost je postepeno rasla, da bi u
novembru 1944. godine prerastao u Antifaistiku skuptinu narodnog osloboenja Srbije.

Narodnooslobodilaki odbor za Crnu Goru izabran je 1. februara 1942. godine u manastiru Ostrogu i
uspeno je delovao do povlaenja partizanskih snaga iz Crne Gore juna 1942. godine.

Glavni NOO za Vojvodinu osnovan je 10. marta 1944. godine. Od samog poetka radio je kao najvii
politiki organ i organ vlasti na svom podruju.

Zakljuak[uredi - | uredi izvor]

Svi Narodnooslobodilaki odbori, koji su formirani i razvijali se za vreme rata, stalno su usavravali
svoj rad, usporedo sa razvojem i jaanjem NOP-a i njegovom afiramcijom na unutarnjem i spoljnom
planu, da bi posle Drugog zasedanja AVNOJ-a u Jajcu 29. i 30. novembra 1943. godine i sami doiveli
svoju punu afirmaciju i postali vrlo znaajan faktor NOR-a i socijalistike revolucije. Njihova glavna
znaajka je da su ponikli iz naroda, odnosno da su njihovi lanovi bili obini ljudi.

NOO-i su bili vlast koja je regulisala odnose, izgraivala svakodnevni ivot na osloboenim i
poluosloboenim teritorijama i uestvovala u reavanju najosetljivijih pitanja i problema, zbog ega
su na taj nain stekli poverenje meu stanovnitvom.

Naziv NOO zadran je sve do objavljivanja Zakona o narodnim odborima 1946. godine.

3. ZEMALJSKO ANTIFASISTICKO VIJECE

Zemaljsko antifaistiko vijee narodnog osloboenja Hrvatske (kratica ZAVNOH, koja je i

poimeniena: Zavnoh), bilo je najvie tijelo narodne vlasti u Hrvatskoj tijekom antifaistikoga rata.
Prvo zasjedanje odrano je u Otocu i na Plitvikim jezerima (13.14. lipnja 1943). ZAVNOH je
formalno preuzeo funkciju najviega politikog tijela Narodnooslobodilakoga pokreta, ali je de facto
obavljao i funkciju najviega organa vlasti Hrvatske. Za predsjednika je izabran Vladimir Nazor. Drugo
zasjedanje odrano je u Plakom (12.15. listopada 1943.), donesen je proglas o vraanju Hrvatskoj
Istre, Zadra, otoka i drugih teritorija pod talijanskom okupacijom. Na treem zasjedanju u Topuskom
(8.9. svibnja 1944.) ZAVNOH je proglaen vrhovnim zakonodavnim i izvrnim predstavnikim tijelom
i najviim organom dravne vlasti demokratske Hrvatske, donesena je odluka o pristupanju Hrvatske
u federativnu Jugoslaviju na temelju prava na samoodreenje. Dana 14. travnja 1945. izvrna funkcija
ZAVNOH-a prenesena je na prvu narodnu vladu Hrvatske koju je sastavio Vladimir Bakari. Na
etvrtom zasjedanju u Zagrebu (24.25. srpnja 1945.) ZAVNOH je promijenio ime u Narodni sabor
Hrvatske.[1] Odluke ZAVNOH-a imale su presudno i dalekoseno znaenje u obrani hrvatske
dravnosti te su bile ustavno-pravni temelj suvremene Republike Hrvatske.[2]

Promidbeni plakat hrvatskih partizana

Iako se tijekom 1943. pomou jake dravne propagande na drutvenom i kulturnom planu nastojao
stvoriti privid konsolidacije NDH, dogaaji na terenu upuivali su na upravo suprotnu situaciju. Rije
je o vidnom jaanju Narodnooslobodilake vojske (NOV), to e se tijekom 1943. godine, a osobito
nakon etvrte i pete neprijateljske ofenzive manifestirati velikim teritorijem tadanje Hrvatske, koji
je doao pod nadzor partizana. U razdoblju izmeu veljae i travnja 1943. NOV je kontrolirala gotovo
itavu Liku, osim grada Gospia, Banovinu, Kordun, Gorski kotar i sjevernu Dalmaciju, a nakon
kapitulacije Italije neko vrijeme i grad Split. Sukladno tomu valjalo je na osloboenom teritoriju
ustrojiti institucije vlasti. S tim u skladu, na temelju odluka Prvog zasjedanja AVNOJ-a u Bihau (5.
prosinca 1942.), u likom selu Ponoru kod Korenice 1. oujka 1943. osnovan je Inicijativni odbor
Zemaljskog antifaistikog vijea narodnog osloboenja Hrvatske. Jedan je od zadataka Inicijativnog
odbora bilo rjeavanje niza tekih ivotnih problema na osloboenom teritoriju,[3] te rukovoenje
poslovima koji kvalificiraju Inicijativni odbor Zavnoha kao klicu buduega vrhovnog rukovodstva
narodne vlasti u Hrvatskoj.[4] Vijenici AVNOJ-a iz Hrvatske u sporazumu s Izvrnim odborom AVNOJ-
a preuzeli su inicijativu za formiranje ZAVNOH-a (pismo od 5. prosinca 1942., a prvo zasjedanje
ZAVNOH-a bilo je predvieno nadnevka 30. sijenja 1943.).[5]

Inicijativni odbor za pripremanje konstituirajue skuptine Zemaljskog antifaistikog vijea narodnog

osloboenja Hrvatske imao je u poetku osmero lanova; 6 su bili vijenici AVNOJ-a iz Hrvatske: Pavle
Gregori, lan CK KPH; Stanko anica Opai, komandant (zapovjednik) Kordunake grupe
partizanskih odreda; ime Balen, novinar iz Zagreba, politiki komesar Pete kordunake brigade;
Pavao Krce, narodni zastupnik HSS-a za sinjski kotar; Branko Zlatari, inovnik Gospodarske sloge iz
Zagreba i Nikola Grulovi, lan Pokrajinskoga komiteta KPJ za Vojvodinu. Uz njih estoricu u
Inicijativni odbor Zemaljskog antifaistikog vijea narodnog osloboenja Hrvatske uli su i: oko
Jovani, pomonik komandanta narodnooslobodilake vojske Hrvatske, kao predstavnik boraca u
Inicijativnom odboru, te Vlatka Babi, uiteljica iz Crikvenice, kao predstavnica prosvjetnih radnika
Hrvatske. Od njih, u Inicijativnom odboru ZAVNO Hrvatske samo je petero lanova aktivno
sudjelovalo u radu; u prvom redu trojica lanova njegova tajnitva (Pavle Gregori kao tajnik, Stanko
anica Opai i ime Balen), te uz njih Branko Zlatari i Vlatka Babi. to se tie preostale trojice
lanova Inicijativnoga odbora za osnivanje Zavnoha, oko Jovani je bio zauzet vojnim operacijama,
dok je Nikola Grulovi djelovao na politikom planu u Srijemu, a Pavao se Krce nalazio na
osloboenom podruju Dalmacije, na mjestu lana plenuma Pokrajinskoga narodnooslobodilakog
odbora za Dalmaciju.[6]

Prvo zasjedanje[uredi VE | uredi]

Prvo zasjedanje ZAVNOH-a odrano je u Otocu i na Plitvikim jezerima, 13. i 14. lipnja 1943. Prvo,
osnivako zasjedanje, bilo je odrano u Otocu 13. lipnja 1943., dok je druga sjednica bila odrana
idui dan (14. lipnja) na Plitvikim jezerima.[2] ZAVNOH je formalno preuzeo funkciju najviega
politikog tijela Narodnooslobodilakoga pokreta (Plitvika deklaracija),[2] ali je de facto obavljao i
funkciju najviega organa vlasti Hrvatske. Na tom je zasjedanju formiran Izvrni odbor, sastavljen od
11 lanova, koji su obavljali dunosti izmeu zasjedanja. Za predsjednika Izvrnog odbora, izabran je
knjievnik Vladimir Nazor. 14. lipnja 1943. na proplanku pokraj jezera Labudovac (jednoga od
Plitvikih jezera) odrana je radna sjednica ZAVNOH-a. U Proglasu narodima Hrvatske, upuenom s
I. zasjedanja, ZAVNOH je pozvao na borbu za osloboenje od tuinske vlasti. Pozvao je i brau
Hrvate Istre, Zadra, Rijeke i jadranskih otoka.[7] U Proglasu su bili objavljeni osnivanje i ciljevi
ZAVNOH-a.[2]

Vladimir Nazor, pozivajui se na pravo naroda na samoopredjeljenje, svojom je Odlukom o

prikljuenju Istre, Rijeke, Zadra i ostalih okupiranih krajeva Hrvatskoj od 20. rujna 1943. godine
potvrdio odluku Okrunog NOO-a za Istru o sjedinjenju (Pazinske odluke). Nitavnim su tada
proglaeni ugovori Kraljevine Jugoslavije i NDH s Italijom, kojima su Istra i drugi krajevi pripali Italiji, a
talijanskoj manjini koja ondje obitava zajameno je pravo na autonomiju.[7]

Drugo zasjedanje[uredi VE | uredi]

Drugo zasjedanje ZAVNOH-a odrano je u Plakom, od 12. do 15. listopada 1943. Potvrena je odluka
Izvrnog odbora od 20. rujna 1943. o prikljuenju svih dijelova Hrvatske koji su prema Rimskim
ugovorima iz 1941. bili pripali Italiji donoenjem Proglasa o vraanju Hrvatskoj Istre, Zadra, otoka i
drugih teritorija pod talijanskom okupacijom.[2] Otad su problemi spomenutih podruja u svim
slubenim aktima tretirani kao i problemi drugih dijelova Hrvatske. ZAVNOH je uvaio specifinosti tih
podruja, osobito Istre, pa je tijekom njemake okupacije pomagao uputama, direktivama i
kadrovima u izgradnji hrvatske vlasti i u objanjavanju zadataka i ciljeva NOP-a. Nastojao je rjeavati
gospodarske probleme te probleme prikupljanja i transporta pomoi za prehranu partizanskih
postrojbi u Gorskom kotaru.[7] Na tom je zasjedanju izabran Izvrni odbor, sainjen od 15 vijenika.
Osnovano je Tajnitvo ZAVNOH-a, koje je s odjelima ZAVNOH-a, de facto pobavljalo ulogu hrvatske
vlade, sve do osnutka Narodne vlade Hrvatske u Splitu 1945. Usvojen je Pravilnik o unutarnjoj
organizaciji i radu ZAVNOH-a.[2]

Tree zasjedanje[uredi VE | uredi]

Vista-xmag.pngPodrobniji lanak o temi: Tree zasjedanje ZAVNOH-a

Tree zasjedanje ZAVNOH-a

U proljee 1944., ZAVNOH je raspisao Zajam narodnog osloboenja i u optjecaj pustio obveznice te
iskazao zanimanje za obnovu i irenje hrvatskog kolstva i uope prosvjete i kulture kao jednog od
preduvjeta za bru i primjereniju politizaciju naroda.

Tree zasjedanje ZAVNOH-a je odrano u Topuskom, 8. i 9. svibnja 1944.. Poznato je kao Sabor u
Topuskom. Na tom je zasjedanju formalno utemeljena Federalna Drava Hrvatska. Novousvojenim
"Pravilima ponaanja ZAVNOH-a", ukinut je Izvrni odbor, a osnovan je Prezidij Zemaljskog
antifaistikog vijea narodnog osloboenja Hrvatske. ZAVNOH je donio je etiri ustavna akta:[8]

1. Odluka o odobrenju rada predstavnika Hrvatske u Drugom zasjedanju AVNOJ-a,[2] u okviru koje je
prihvaena odluka o stvaranju zajednike federativne drave s ostalim narodima Jugoslavije na
principu nacionalne ravnopravnosti[2]

2. Odluka o proglaenju ZAVNOH-a vrhovnim zakonodavnim i izvrnim predstavnikim tijelom i

najviim organom dravne vlasti Demokratske Hrvatske[2]

ZAVNOH je jedini pravi dravni Sabor Hrvatske i predstavnik suvereniteta naroda i drave
Hrvatske.[8]

3. Deklaracija o osnovnim pravima naroda i graana Demokratske Hrvatske[2]

Hrvatski i srpski narod imaju jednaka prava, u svakom pogledu.

Nacionalnim manjinama bit e zajamena njihova prava.

Svi graani u Hrvatskoj su jednaki pred zakonima bez obzira na nacionalnost, rasu i vjeru.

ene imaju ista prava kao mukarci.

Svakom graaninu je zajamena osobna i vlasnika sigurnost. Zajameno je pravo vlasnitva.

4. Odluka o ustroju i poslovanju narodnooslobodilakih odbora i skuptina u Federalnoj Dravi

Hrvatskoj[2]

Andrija Hebrang govori na Treem zasjedanju ZAVNOH-a u Topuskom

Prema Poslovniku ZAVNOH-a, umjesto Izvrnog odbora izabrano je Predsjednitvo od 31 lana. Tim
odlukama ZAVNOH se oblikovao u pravi dravni sabor Hrvatske, odluke kojega su bile presudne za
odranje hrvatskoga dravnog kontinuiteta.[2] Andrija Hebrang, potpredsjednik ZAVNOH-a je
ustvrdio: Velik je i dalekosean politiki i povijesni znaaj ovih odluka za sudbinu i budunost
Hrvatske.[9] Pokrenuto je osnivanje Telegrafske agencije Hrvatske, u to je vrijeme uveden vjeronauk
kao izborni predmet, a u radu ZAVNOH-a sudjelovali su i lanovi HSS-a te Srpski klub vijenika.[10]

Predsjednitvo ZAVNOH-a su inili: Vladimir Nazor (neovisan, pjesnik), Andrija Hebrang (KPH), Ivan
Gonjak (KPH), Franjo Gai (HSS), Stjepan Prvi (HSS), Filip Laku (HSS), Rade Pribievi (SDS), Simo
Eror (SDS), Svetozar Rittig (katoliki sveenik) i Ante Mandi (neovisan.) Andrija Hebrang je tvrdio:
Hrvatska ima pravo da sama upravlja sobom, da ima svoj Sabor kao vrhovni zakonodavni organ i
nosilac suvereniteta, i svoju narodnu vladu.[10]

etvrto zasjedanje[uredi VE | uredi]

Tijekom lipnja 1944. otok Vis postaje vojni, politiki i diplomatski centar Narodnooslobodilakog
pokreta. Potpunim osloboenjem Dalmacije tijekom sijenja 1945. ZAVNOH se seli u grad ibenik
pripremajui se za preuzimanje vlasti na prostoru itave Hrvatske. ibenik je bio sjedite ZAVNOH-a
od 31. prosinca 1944. do 13. svibnja 1945. S tim u skladu ZAVNOH donosi odluku o formiranju prve
Narodne vlade Hrvatske. Na izvanrednoj sjednici Predsjednitva ZAVNOH-a 14. travnja u Splitu
izabrana je Narodna vlada Federalne Hrvatske. Vladu su inili predsjednik Vladimir Bakari, dva
potpredsjednika i ministri.[11]

Na rad!, promidbeni plakat iz 1945. godine, kojim se poziva stanovnitvo na obnovu ratom poruene
zemlje.

Tijekom 8. svibnja partizanske jedinice ulaze u Zagreb. To nije znailo i konaan povratak mira za
Hrvate. Deklaracije ZAVNOH-a odavno su bile, kako pie Ivan Supek u knjizi Na prekretnici milenija,
pogaene, demokratska obeanja iznevjerena, humanistike tenje potisnute, a Hrvati po drugi put
izrueni na milost i nemilost velikosrpskom hegemonizmu, ovaj put pod boljevikom krinkom. U
tim godinama na svretku rata, pisao je Supek, nisu se progonili samo ostaci NDH-a, nego se teror
takoer okree spram klasnih neprijatelja i pristaa HSS-a, dojueranjih ratnih saveznika. ZAVNOH
se preselio u Zagreb, 20. svibnja 1945.[11]

etvrto zasjedanje ZAVNOH-a je odrano 24. i 25. srpnja 1945. u sabornici na Markovom trgu i tog
dana promijenjen je naziv u Narodni sabor Hrvatske. Njegov sastav proiren je na vijenike iz svih
hrvatskih krajeva.[2] Rad je zakljuio odlukom o svojem rasputanju i izborima za Ustavotvorni sabor
Hrvatske (1946).Predsjednik Predsjednitva Narodnoga sabora Hrvatske Vladimir Nazor povjerio je
mandat za sastav vlade Vladimiru Bakariu, a on je predloio viestranaku vladu, koja se sastojala od
etiri predstavnika KPH, petorice HSS-ovaca, etvorice predstavnika Srba iz Hrvatske i jednoga
izvanstranakog ministra.[12]

Predsjednitvo Narodnog sabora Hrvatske donosi Zakon o imenu Narodne Republike Hrvatske, 26.
veljae 1946. i od tada djeluje kao Prezidij Sabora Narodne Republike Hrvatske.[13] Narodna vlada
mijenja naziv u Vlada Sabora Narodne Republike Hrvatske. Udio komunista u Prezidiju raste na 70%,
a u Vladi na 87%. Rad ZAVNOH-a je zakljuen odlukom o svojem rasputanju i izborima za
Ustavotvorni sabor Hrvatske.[2] Od 26. do 30. kolovoza 1946. odrano je peto zasjedanje Sabora,
prvo pod novim nazivom Sabor Narodne Republike Hrvatske, koje je kasnije (18. sijenja 1947.) kao
Ustavotvorni Sabor NRH promulgiralo prvi Ustav NRH.[14]

Upravni ustroj[uredi VE | uredi]

Ustroj Federalne Drave Hrvatske razvijao se u Narodnooslobodilakom pokretu, po modelu od dna

do vrha, to znai da su se prvo razvijali nii oblici organiziranja, koji su svoj vrhunac dosegli
stvaranjem Zavnoha. Tako je potkraj 1941. bilo 677 razliitih narodnooslobodilakih odbora,[15]
1942. ima ve 1609 NOO-a, a krajem 1943. 4596 NOO-a.[15]

Od navedenih 4596 NOO-a, na irem zagrebakomu podruju djelovalo ih je 1147, 699 u Slavoniji,
703 u Dalmaciji, 491 u Istri, 178 u Pokuplju, 247 na Banovini, 278 u Lici, 318 na Kordunu, 183 u
Gorskomu kotaru, 266 u Hrvatskom primorju i 86 u karlovakomu okruju.

Od tog broja opstojalo je: oblasnih 3, okruna 23, gradskih NOO u stupnju okrunih 1, kotarskih
106, opinskih 566 (gradskih u stupnju opinskih 21, opinskih 545), mjestnih 3696 i 201
ostalih vrsta NOO-a (rajonskih 18, ulinih 71, NO odbora u poduzeima i ustanovama 65,
zaviajnih 11, te akcijskih i drugih 36).

Znaaj Zavnoha[uredi VE | uredi]

U Socijalistikoj Republici Hrvatskoj se kao Dan Zavnoha od 1982. do 1990. smatrao 14. lipnja.[16]

Odluke ZAVNOH-a imale su presudno i dalekoseno znaenje u obrani hrvatske dravnosti te su bile
ustavno-pravni temelj suvremene Republike Hrvatske.[2] Republika Hrvatska je u izvorinim
osnovama svog prvog Ustava jasno naznaila da svoju dravnost u vremenu Drugog svjetskog rata
temelji na narodnooslobodilakoj borbi i odlukama Zemaljskoga antifaistikog vijea narodnog
osloboenja Hrvatske o stvaranju Federalne Drave Hrvatske, a nasuprot proglaenju Nezavisne
Drave Hrvatske.

4. AVNOJ

Utemeljiteljsko i prvo zasjedanje AVNOJ-a odrano je 26. i 27. studenoga 1942. godine u Bihau.
AVNOJ je konstituiran kao openarodno i opepolitiko predstavnitvo Narodnooslobodilakog
pokreta. U Proglasu AVNOJ-a narodima Jugoslavije[1] poziva se na ratno djelovanje i promie naelo
federalizma, koje je prije rata najvie zastupao HSS pod vodstvom Maeka, kako bi se zadobila ira
drutvena potpora, ali e to naelo nakon rata u stvarnosti biti izigrano zbog iskljuivog provoenja
komunistike revolucije.

Na drugom zasjedanju AVNOJ-a 29. i 30. studenoga 1943. u Jajcu donesena je odluka o utemeljenju
Nacionalnog komiteta osloboenja Jugoslavije, s funkcijama privremene vlade. Odobrena je Odluka o
ureenju budue Jugoslavije na federativnome i demokratskome naelu uz priznavanje prava svim
njenim narodima, to je kasnije imalo ustavotvorni znaaj. Zasjedanju AVNOJ-a nazoila su 142
delegata. Odobreno je kako e o ureenju budue drave odluiti njeni narodi nakon rata.
Tree zasjedanje AVNOJ-a odrano je od 7. do 10. kolovoza 1945. u Beogradu. AVNOJ se preoblikovao
u Privremenu narodnu skuptinu Demokratske Federativne Jugoslavije sa zadatkom pripremanja
Ustavotvorne skuptine. 11. studenoga 1945. odrani su izbori za Ustavotvornu skuptinu. Izbori su
provedeni u atmosferi prijetnji i straha, tako da oporbene stranke poput Hrvatske seljake stranke
nisu istaknule svoju listu,[2] a u prividno demokratskim izborima jedina istaknuta lista Narodni front
Jugoslavije dobila je 91,5% glasova. Narodna skuptina (konstituanta) je 29. studenoga 1945.
proglasila Federativnu narodnu republiku Jugoslaviju. Jugoslavija je postala savezna narodna
republika sa 6 narodnih republika Ustavom od 31. sijenja 1946., dok je u pogledu funkcioniranja u
potpunosti preuzela staljinistiki reim vladanja na elu s Titom.[3]

Antifaistiko vijee narodnog osloboenja Jugoslavije, skraeno AVNOJ, je bila

organizacijanarodnooslobodilakih komiteta, uspostavljena 26. novembra 1942. radi upravljanja
slobodnim teritorijama na podruju okupirane Jugoslavije.

AVNOJ je bio pod politikim vostvom antifaistikog pokreta otpora Jugoslavije, protiv okupacije sile
Osovina u Drugom svetskom ratu. Mnogi obini borci u partizanskim redovima nisu bili komunisti, ali
njih je u programu AVNOJ-a privukao federativni sistem za razliite narode u Jugoslaviji, to je bila
izbalansiranija zamisao od svega to su druge politike snage u Jugoslaviji nudile u to vrijeme.[1]

Glavni lanci: Bihaka republika i Prvo zasjedanje AVNOJ-a

Osloboena i poluosloboena teritorija u vreme prvog zasedanja AVNOJ-a (26-27 novembra 1942
godine)

Nakon kapitulacije jugoslovenske vojske 17. aprila 1941, Jugoslavija je podeljena izmeu Nemaka,
Italije, Maarske i Bugarske. Otpor ovim okupacionim reimima je doveo do osnivanja pokreta
otproa, rezultujui da Komunistika partija Jugoslavije, tada aktivna samo u ilegali, preuzme ulogu
voenja snaga u jugoslovenskom otporu.

26. novembra 1942, partizanske voe Jugoslavije su sazvale prvo zasedanje AVNOJa u Bihau u nadi
da e dobiti politiki legitimitet. Sastojei se od komiteta i komunistikih i nekomunistikih
partizanskih predstavnika, pod Josipom Brozom Titom, AVNOJ je proglasio podrku:

demokratiji

pravima etnikih grupa

nepovredivosti privatne svojine i

slobode individualne ekonomske inicijative za razliite grupe.

1943, Nemaka je pokrenula ofanzivu da bi povratila svoju kontrolu nad Jugoslavijom u oekivanje
Saveznikog iskrcavanja na Balkansko poluostrvo. Strahujui da e od te invazije korist imati etnici,
partizani su napali snage pukovnika Dragoljuba Mihajlovia i u martu izbegli nemaku armiju i
odluno pobedili etnike u Hercegovini i Crnoj Gori.

Meutim, u maju su Nemci, Italijani, Bugari i NDH pokrenuli napad protiv partizana u klancu Sutjeske,
ali su partizani izbegli opkoljavanje. Ovo se pokazalo kao prelomna taka, a kada se Italija predala u
septembru, partizani su zarobili italijansko oruje, stekli kontrolu nad jadranskom obalom i poeli su
da primaju pomo od saveznika u Italiji.
etnika reakcija[uredi - | uredi izvor]

Povodom prvog zasedanja AVNOJ-a u Bihau i odluka donetih na njemu, Mihailovi je 23. decembra
1942. godine obavestio vladu. U telegramu on kae:

Wikiquote Skuptina u Bihau i odluke na njoj donete nisu prve ove vrste. Sve se ovo odigralo u
manastiru Ostrogu poetkom ove godine i bilo zaboravljeno, kao i u Uicu prole godine. Niko ivi
ovamo ne pridaje ovim odlukama nikakvog znaaja niti ih uzima ozbiljnim. Na njih se ve priviklo.
Znaaj se ovome ne pridaje u toliko pre to se na njihovom elu nalazi neki Tito, o kome se ne zna ni
ko je, ni ta je, ni odakle je. Cela ova komedija u Bihau je stvar propagande. Ovo je najbolji dokaz da
cilj komunistike borbe nije borba protivu okupatora nego borba za preuzimanje vlasti i svetsku
komunistiku revoluciju.[2]

(Dragoljub Mihailovi)

Drugo zasjedanje AVNOJ-a[uredi - | uredi izvor]

Glavni lanak: Drugo zasjedanje AVNOJ-a

Osloboena i poluosloboena teritorija za vreme Drugog zasedanja AVNOJ-a (29 novembra 1943
godine)

Pukomitraljezac na kuli u Jajcu 1943.

Na drugom zasedanju AVNOJA u Jajcu, od 21. novembra do 29. novembra 1943, Tito je proglasio
AVNOJ vrhovnim izvrnim telom. Odluke drugog zasedanja AVNOJA su:

da se stvori federalna Jugoslavija, zasnovana na pravu o samoopredeljenju, u kojoj e iveti

junoslovenski narodi: Srbi, Bosanci, Hrvati, Slovenci, Makedonci i Crnogorci u ustavnim republikama
sa jednakim pravima;

da se izabere Nacionalni komitet osloboenja Jugoslavije, sa seditem u Jajcu,

da deluje kao privremena vlada.

da se Titu da zvanje Marala Jugoslavije i premijera.

da se ponite odluke jugoslovenske vlade u igznanstvu

da se kralju Petar II Karaorevi zabrani povratak u zemlju dok se na referendumu na odlui status
monarhije.

Staljin se razbesneo kada je saznao da nije bio obaveten o zasedanju i navodno zabranio Titu da
proglasi AVNOJ privremenom vladom. Meutim, zapadni Saveznici nisu bili uzbunjeni, jer su verovali
da su partizani jedini jugoslovenski pokret otpora koji se aktivno bori protiv faista.

Decembra 1943, Ruzvelt, eril i Staljin su odluili da podre partizane. Velika Britanija se pridruila
mesec dana kasnije i prestala je da snabdeva etnike. Ubrzo je prva sovjetska misija stigla u
partizanski tab. SAD su zadrale vojnu vezu sa Mihajloviem da bi ohrabrivali nastavljanje etnike
pomoi oborenim amerikim pilotima.

25. maja 1944, nemake padobranke trupe su napale Titov tab u Drvaru, skoro ga zarobivi. Tito je
otiao avionom u Italiju i uspostavio novi tav na jadranskom ostrvu Vis. Nakon prebacivanje svoje
podrke partizanima, Britanija je radila na zbliavanju Tita i Petra. Na urgiranje Britanije, Petar je
odluio da ostane izvan Jugoslavije i u septembru je pozvao sve Jugoslovene da preu u partizane.
etnika reakcija[uredi - | uredi izvor]

Posle Drugog zasedanja AVNOJ-a, Purieva vlada je prema NOP zauzela otvoreno neprijateljski stav. U
tom duhu, Mihailovi je 13. decembra 1943. uputio etnikim komandantima:

Predsednik Kraljevske vlade gospodin Boidar Puri dostavlo mi je sledeu depeu povodom
stvaranja komunistikog komiteta narodnog osloboenja, koji sebi pridaje vanost privremene vlade.
Kraljevska Jugoslovenska vlada dala je sledee saoptenje za javnost. Sledi saoptenje:

Ovaj nasilni teroristiki pokret ne odgovara ni u emu demokratskim i socijalnim shvatanjima naeg
naroda niti njegovom narodnom duhu. Ovakvi pokreti unose samo konfuziju u redove
jugoslovenskoga naroda i mrve njegov ujedinjeni otpor protiv okupatora...[3]

Tree zasedanje AVNOJ-a[uredi - | uredi izvor]

Glavni lanak: Tree zasedanje AVNOJ-a

Koa Popovi govori na konferenciji.

Tree zasedanje AVNOJ-a odrano je od 7 do 10. avgusta 1945. u Beogradu. AVNOJ se konstituisao
kao Privremena narodna skuptina sa zadatkom da pripremi Ustavotvornu skuptinu. Novembra
1945. odrani su izbori za Ustavotvornu skuptinu. Lista Narodnog fronta je dobila 96% glasova.
Narodna skuptina je 29. novembra 1945. proglasila Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju
(FNRJ). Jugoslavija je postala federativna zajednica est ravnopravnih republika.

Izbori za Ustavotvornu skuptinu[uredi - | uredi izvor]

Izbori za Ustavotvornu skuptinu odrani su novembra 1945. Sa 96% glasova, snage Narodnog Fronta
su pobedile. Nakon izbora, nova Ustavotvorna skuptina se prvi put sastala novembra 1945. i
jednoglasno usvojila Deklaraciju o proglaenju Federativne Narodne Republike Jugoslavije (FNRJ).
Time je ona ispunila svoj prvi zadatak, reavanja pitanja oblika vladavine.

Drugi vaan zadatak je bilo donoenje Ustava. Posle dva meseca pretresa u Skuptini i optenarodne
debate, 31. januara 1946. usvojen je Ustav FNRJ. Njime su ozakonjene tekovine NOR-a, Istoga dana
Ustavotvorna skuptina je pretvorena u narodnu skuptinu. Na taj nain zbaena je monarhija i
uspostavljena Republika.

AVNOJ je na taj nain prestao da postoji.

5. ZAVNOBIH

ZAVNOBiH (Zemaljsko antifaistiko vijee narodnog osloboenja Bosne i Hercegovine) je bio najvii
dravni organ antifaistikog pokreta u Bosni i Hercegovini tokom Drugog svjetskog rata, te se razvio
kao nosilac bosanskohercegovake dravnosti. Njegov predsjednik je bio Vojislav Kecmanovi.
Formiran je u novembru 1943. godine.

Odrana su ukupno tri zasjedanja ZAVNOBiH-a:

prvo u Mrkonji Gradu 25. novembra 1943. (sada Dan dravnosti Bosne i Hercegovine),

drugo u Sanskom Mostu 30. juna 1944,

tree i posljednje u Sarajevu 26. aprila 1945. godine.

Prvo zasjedanje[uredi | uredi izvor]

Prvo zasjedanje ZAVNOBiH-a poelo je u Mrkonji Gradu 25. novembra 1943. u 19 sati. Zavreno je
iste noi (26. novembra) u 4 sata ujutro.

Ovoj osnivakoj skuptini prisustvovalo je 247 delegata iz svih krajeva BiH, od kojih 173 sa pravom
glasa. Na prvom zasjedanju, ZAVNOBiH je formalno konstituisan kao optepolitiko predstavnitvo
Narodno-oslobodilakog pokreta (NOP) Bosne i Hercegovine, ali je u stvarnosti i praksi djelovao kao
njen najvii organ vlasti. Odbornici su usvojili Rezoluciju ZAVNOBiH-a i Proglas narodima BiH u kojima
se istie da ubudue BiH i njene narode u zemlji i inostranstvu, mogu zastupati i predstavljati samo
ZAVNOBiH i AVNOJ. Ovim aktima istovremeno je izraena odlunost naroda BiH da njihova zemlja,
koja nije ni srpska, ni hrvatska, ni muslimanska, nego i srpska i muslimanska i hrvatska, bude
zbratimljena zajednica u kojoj e biti osigurana puna ravnopravnost svih Srba, Muslimana i Hrvata. Na
zasjedanju je izabrana delegacija od 58 lanova koja e predstavljati BiH na Drugom zasjedanju
AVNOJ-a (29. novembar 1943). Istovremeno je konstituisano Predsjednitvo ZAVNOBiH-a, sastavljeno
od 31 lana, sa dr. Vojislavom Kecmanoviem, ljekarom iz Bijeljine, kao predsjednikom.

U Mrkonji Gradu se nalazi spomen-muzej prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a, kao i dom ZAVNOBiH-a, koji
predstavlja centar kulturnog i drutvenog ivota grada, a koji je otvoren 27. novembra 1973. u okviru
proslave 30-godinjice prvog zasjedanja.

Drugo zasjedanje[uredi | uredi izvor]

Drugo zasjedanje ZAVNOBiH-a odrano je 30. juna 2. jula 1944. u Sanskom Mostu na kojem je 1.
jula 1944. godine donesena deklaracija o pravima graana u BiH u kojoj stoji:

U plamenu pravednog oslobodilakog rata iskiva se bratstvo Srba, Muslimana i Hrvata, i time se
udara siguran temelj slobodne i zbratimljene BiH, ravnopravne federalne jedinice u Demokratskoj
federativnoj Jugoslaviji. Prvi put u historiji Srbi, Muslimani i Hrvati Bosne i Hercegovine, ujedinjeni u
Narodno-oslobodilakom pokretu, stupili su na isti put, poeli da izgrauju svoj zajedniki dom, u ije
su temelje uzidane kosti njihovih najboljih sinova. Prvi put u historiji oni su postali kovai svoje
sudbine, vrsto rijeeni da jednom zauvijek sahrane vijekovnu mranu i teku prolost i da izgrade
dravnu zajednicu u kojoj e ivjeti u ravnopravnosti, slobodi, miru i blagostanju.

Oliena u narodno-oslobodilakim odborima i ZAVNOBiH-u zajamuje:

* Ravnopravnost Srba, Muslimana i Hrvata BiH koja je njihova zajednika i nedjeljiva domovina;

Slobodu vjeroispovijesti i savjesti kao i ravnopravnost svih vjeroispovijesti;

Slobodu zbora i dogovora, udruivanja i tampe;

Linu i imovinsku sigurnost graana, kao i slobodu privatne inicijative u privrednom ivotu;

Ravnopravnost ena sa mukarcima, kako u politikom ivotu zemlje tako i u svim oblastima
drutvene djelatnosti;

Izborno pravo u demokratskoj Bosni i Hercegovini birai e vriti tajnim glasanjem na osnovu opteg,
jednakog i neposrednog prava glasa;
Aktivno i pasivno izborno pravo ima svaki graanin i graanka koji su navrili 18 godina ivota, a nisu
toga prava lieni na osnovu zakona;

Borci narodno-oslobodilake vojske i partizanskih odreda Jugoslavije imaju to pravo bez obzira na
godine starosti;

Svakom graaninu zajameno je pravo albe na rjeenje organa vlasti, kao i pravo molbe i pritube
svim organima dravne vlasti;

Niko ne moe biti osuen bez prethodnog sudskog postupka.:

Tree zasjedanje[uredi | uredi izvor]

Nakon ulaska partizanskih trupa u Sarajevo 26. aprila 1945. sazvano je i tree zasjedanje ZAVNOBiH-a
koje je bilo posljednje ratno i uopte posljednje zasjedanje ovog tijela.Dravna struktura federalne
Bosne i Hercegovine zaokruena je na Treem zasjedanju ZAVNOBiH-a.Tada je, najprije, odobren rad
Predsjednitva ZAVNOBiH-a izmeu dva zasjedanja, a zatim se ZAVNOBiH konstituisao u Privremenu
Narodnu skuptinu Bosne i Hercegovine.Tada je donesen Zakon o Narodnoj vladi Bosne i
Hercegovine.

6. DESANT NA DRVAR

Desant na Drvar je vojna operacija nacistike Njemake koja je zapoela 25. maja 1944. godine protiv
Tita i Vrhovnog taba partizanskih snaga na Balkanu. Njemaka vojna vrhovna komanda je nazivala
ovu vojnu operaciju "Rsselsprung" (bos. Konjiev skok). U historiografiji Jugoslavije ova operacija
nazivala se esto popularnim imenom Sedma neprijateljska ofanziva. Bio je to kombinovani vazduni i
kopneni napad od strane njemakog "15. planinskog korpusa," "500. SS padobranske jedinice" i
njihovih saveznika na Vrhovni tab jugoslovenskih partizana koji se nalazio u gradu Drvaru na zapadu
tadanje Nezavisne drave Hrvatske. Osim partizanskog Vrhovnog taba u Drvaru su bili smjeteni:
Nacionalni komitet, Centralni komitet KP Jugoslavije kao i AVNOJ. U okolini Drvara nalazile su se
amerike, britanske i sovjetske saveznike vojne misije. U to vrijeme saveznike snage su pomagale
borbu partizanskih snaga zbog ega su esto slane vojne misije sastavljene od iskusnih oficira koji su
odravali vezu izmeu Tita i saveznikih drava. U sastavu engleske misije bio je i Randolf, sin
premijera Vinstona erila.

Postojala je opravdana njemaka bojazan da e se drugi front u Evropi otvoriti upravo u Jugoslaviji
iskrcavanjem saveznikih snaga na jadranskoj obali koji bi uz pomo partizana veoma brzo ovladali
veim dijelom tadanje Jugoslavije odakle bi bez veih problema nadirali prema Austriji i Njemakoj.
Zbog toga je njemaki vojni vrh na elu sa Hitlerom pristupio ozbiljnim pripremama za pokretanje
nove vojne akcije protiv Tita i Vrhovnog taba partizanskih snaga na Balkanu kao i unitenja stranih
vojnih misija na slobodnoj teritoriji.

Vrhovni tab partizanske Narodnooslobodilake vojske i Partizanskih odreda Jugoslavije i Josip Broz
Tito kao njihov vrhovni komandant, uoi desanta su se nalazili u Drvaru u peini koja je udaljena oko
200 metara od mosta na rijeci Unac i jedan kilometar od centra Drvara. Ova peina je i danas poznata
pod nazivom "Titova peina."

Plan Operacije[uredi | uredi izvor]

SS-Sturmbannfhrer Otto Skorzeny, jedan od glavnih tvoraca plana za napad na Drvar sa zadatkom
da se uhvati Tito i uniti komanda partizanskih snaga u Jugoslaviji. Na slici u uniformi njemakog
oficira, ljemu i Vitekom kriu, najviem odlikovanju Nacistike Njemake.

Prema izraenom operativnom planu njemaka vojna operacija Konjiev skok (njem. Rsselsprung) je
trebala biti munjevita uz upotrebu elitnog 500. SS padobranskog bataljona i 15. planinskog korpusa
kao glavnih snaga napada. Takoer, u napadu su uestvovale Hrvatske domobranske snage.
Njemako ratno vazduhoplovstvo je za potrebe operacije stavilo na raspolaganje oko 100 borbenih i
transportnih aviona kao i vei broj desantnih jedrilica. Prvi njemaki borbeni raspored trebao je
najprije padobranima biti sputen u urbani dio Drvara, a pjeadijskim jedrilicama sletiti na oblinje
zaravni odakle bi se u munjevitim akcijama ostvarili zacrtani ciljevi na terenu. Sve njemake
pjeadijske i motorizovane jedinice krenule bi u koncentrino kruni napad prema Drvaru iz pravca
Bihaa, Banja Luke, Jajca i Livna, sa ciljem spajanja sa ubaenim desantnim jedinicama. Glavni zadatak
svih jedinica bilo je ispresijecati podruje koje su nadzirale partizanske jedinice i spojiti se s
njemakim desantnim jedinicama u samom Drvaru.

Od partizanskih jedinica, u okolini i u samom gradu su se nalazili: 1. proleterski korpus, 5. bosanski

(krajiki) udarni korpus, 8. dalmatinski korpus, partizanska oficirska kola, pratei bataljon, jedna
protivavionska eta i tenkovski vod sa dva tenka.

Desant

Poloaji partizanskih snaga oko Drvara (oznaeni crvenom bojom) i pokreti njemakih snaga
(oznaeni plavom bojom).

U zoru 25. maja 1944. godine poeo je napad tekim bombardovanjem Drvara koje je trebalo da
uniti odbranu. Neposredno poslije toga slijedio je padobransko-jedriliarski desant na grad.
Istovremeno pripremljene borbene grupe krenule su u estok proboj prema Drvaru radi spajanja sa
desantnim snagama. Njemake vojne snage su veoma brzo zauzeli jezgro grada, ali dugo nisu znali
gdje je Tito. SS padobranci su krenuli prema Titovoj peini tek kad su po jaini odbrane shvatili da je
Tito u peini. Uli su u estok okraj sa pripadnicima Oficirske kole i Prateeg bataljona Vrhovnog
taba, gdje je bilo velikih rtava sa obje strane. Protivnapad Tree like brigade, koja je oko 11 sati
prije podne stigla iz Trubara, prisilio je Nijemce na defanzivu i omoguio izvlaenje Tita, lanova taba
i lanova raznih ustanova. Trea lika brigada sabila je desantne snage na mali prostor na obia
glavici i prinudila ih na upornu odbranu. Pred zoru 26. maja obustavljen je napad Tree like brigade,
a tokom dana u grad njemaka borbena grupa ula je iz Srba i spojila se sa ostacima "500. SS
bataljona."

To je omoguilo Vrhovnom tabu i Titu da se popnu iznad peine i udalje od Drvara. Tito je s
pratnjom, pripadnicima ruske i britanske misije pri Vrhovnom tabu pobjegao Nijemcima ispred nosa.
Kako je to cijelo podruje bilo opkoljeno, trajno bjeanje nije bilo mogue, pa je Tito u noi 3. juna s
improvizovanog uzletita na Kuprekom polju odletio ruskim avionom u Italiju u grad Bari. Dva dana
kasnije (kasno naveer 6. juna) uputio se na ostrvo Vis britanskim vojnim brodom, gdje su pristali u
zoru 7. Juna.

Vojniki gledano, ova operacija bila je neuspjeh. Njemake snage jesu zauzele slobodnu teritoriju, ali
nije ispunjen postavljeni cilj unitenje partizanskih centralnih tabova i ustanova, to bi znaajno
oslabilo NOVJ-e. Njemake desantne grupe u Drvaru od ukupnog ljudstva imale su skoro 80% rtava
(mrtvih, ranjenih i nestalih), a ostale borbene grupe takoer su imale znatne gubitke.
Znaajniji od taktikih bili su strateki rezultati. Njemaka armija nije uspjela da se izvue iz rata u
Jugoslaviji naprotiv, on se u narednom periodu jo i pojaao onemoguivi njemake nacistike
snage sa jugoistoka Evrope (Armijska grupa F) da odigraju ulogu u ratnom raspletu u Evropi.

7.