1. Evropska unija i lanic?

Evropska unija je unija (zajednica) dvadeset osam evropskih drava, koje su, prije
svega, locirane na teritoriji Evrope. Unija je oformljena pod sadanjim imenom
Ugovorom o Evropskoj uniji (vie poznatim pod imenom Mastrihtski
ugovor) 1992. godine. Mnogi aspekti EU su postojali i prije potpisivanja ovog
ugovora, preko raznih organizacija oformljenih pedesetih godina dvadesetog
vijeka.Politike aktivnosti Evropske unije se ispoljavaju u mnogim sferama, od
politike zdravstva i ekonomske politike do inostranih poslova i odbrane. U
zavisnosti od razvijenosti svake zemlje ponaosob, organizacija Evropske unije se
razlikuje u razliitim oblastima. EU je definisana kao federacija u monetarnim
odnosima, agrokulturi, trgovini i zatiti ivotne sredine; konfederacija u socijalnoj
i ekonomskoj politici, zatiti potroaa, unutranjoj politici; i kao meunarodna
organizacija u spoljnoj politici. Glavna oblast na kojoj EU poiva je jedinstveno
trite koje se bazira na carinskoj uniji, jedinstvenoj moneti (usvojenoj od strane
12 lanica), zajednikoj agrokulturnoj politici i zajednikoj politici u sferi
ribarstva. 29. oktobra 2004, predsjednici i premijeri evropskih drava donijeli su
prvi ustav Evropske unije, koji trenutno eka ratifikaciju pojedinano svake
zemlje potpisnice.

Evropska unija je najmonija regionalna organizacija koja trenutno u svijetu

postoji. Kao to se iz prethodnog moe vidjeti, u nekim oblastima gdje su drave
lanice svoj suverenitet prepustile Evropskoj uniji, moe se rei da je Evropska
unija federacija ili konfederacija. Unija nema pravo da premjesti dodatna
ovlaenja drugih lanica na sebe bez doputenja odreene lanice. Isto tako,
odreeni broj lanica rukovodi samostalno svojim politikama od nacionalnog
interesa, kao to su inostrani poslovi, odbrana, valuta.Zahvaljujui ovakvom
ustrojstvu, Evropska unija se ne moe definisati ni kao internacionalna
organizacija ni kao konfederacija ili federacija. Moglo bi se rei da je sui
generis cjelina.Trenutni i budui status Evropske Unije je predmet velike politike
panje unutar nekih lanica EU.

Pravna osnova Evropske unije su ugovori izmeu njenih lanica. Oni su donoeni
tokom godina. Prvi takav ugovor je Ugovor u Parizu (1951) kojim je oformljena
Evropska zajednica za ugalj i elik izmeu est evropskih zemalja. Ovaj ugovor
je istekao prije donoenja docnijih ugovora. Sa druge strane, Rimski
ugovor (1957) i dalje traje, poslije njega je donesen Mastrihtski ugovor (1992),
koji je Evropsku uniju konstituisao pod tim imenom. Najvie amandmana na
Rimski ugovor se ticalo pristupa 10 novih lanica 1. maja 2004.lanice EU su se
nedavno dogovorile oko teksta Evropskog Ustava koji e, ako se ratifikuje od
strane lanica, postati prvi zvanini ustav EU zamjenjujui sve dotadanje
ugovore.Ako Ustav ne proe prilikom ratifikacije svih lanica, onda bi bilo
neophodno ponovo otvoriti pregovore u vezi njegovog donoenja. [potreban
citat]
Veina politiara i dravnih zvaninika se slau oko toga da je sadanji pred-
ustav nije odgovarajui za trenutnih 28 drava lanica (kao i za budue). Stariji
politiari (naroito u Francuskoj) imaju stav da ako ustav ne ratifikuje nekoliko
lanica treba nastaviti bez njih.

Evropska unija nema zvanini glavni grad, a sjedita njenih institucija se nalaze u
nekoliko razliitih gradova.Brisel je sjedite Evropske komisije i Savjeta
Evropske unije (Savjet ministara), kao i domain sastanaka i plenarnih zasjedanja
Evropskog parlamenta. Brisel se upravo zbog ovoga smatra de fakto glavnim
gradom EU.Strazbur je sjedite Evropskog parlamenta i domain je veine
plenarnih zasjedanja.Evropski sud pravde i sekretarijat Evropskog parlamenta se
nalaze uLuksemburgu.Evropska centralna banka je smjetena u Frankfurtu.

Pokuaji da se ujedine disparatne nacije Evrope prethode nacionalnoj dravi. Oni

su se deavali konstantno kroz historiju kontinenta jo od propasti Rimskog
carstva. Franako carstvo arlemanja, Sveto Rimsko carstvo i Poljsko-Litvanski
Komonvelt ujedinili su velika prostranstva. Mnogo kasnije, tokom 19. vijeka -
carinske unije pod Napoleonom i osvajanja nacistike Njemake '40. godina
dvadesetog vijeka su imala samo trenutno postojanje.S obzirom na izvorne jezike
i kulturne razliitosti u Evropi, ovi pokuaji obino su podrazumjevali vojno
potinjavanje nevoljnih i neposlunih nacija, to bi potom dovelo do nestabilnosti
i konanog neuspjeha. Jedan od prvih prijedloga za mirno ujedinjenje kroz
saradnju i jednakost lanstva dao je zaetnik pacifizma Viktor Igo (1851). Nakon
katastrofa Prvog, a zatim i Drugog svjetskog rata, pokretaka snaga za osnivanje
Evropske unije (odnosno onoga iz ega e se ona potom razviti) znaajno je
porasla, voena eljom da se Evropa obnovi i sprijei mogunost da se takvi uasi
rata ikada ponove. Evropska zajednica za ugalj i elik (oformljena 1951, a koju
su inile: Zapadna Njemaka, Francuska, Italija i zemljeBeneluksa) je bila
inicijalna kapsula za dalje ujedinjenje Evrope.Prva carinska unija, koja se izvorno
zvala Evropska ekonomska zajednica, osnovana je Rimskim ugovorom 1957, a
implementirana 1. januara 1958. Kasnije se promjenila u Evropsku zajednicu,
koja je sada "prvi stub" Evropske unije. EU se razvila od trgovakog sistema do
ekonomskog i politikog partnerstva.
Da bi postigla svoj cilj, Evropska unija eli da oformi infrastrukturu koja prelazi
preko dravnih granica. Harmonizovani standardi prave vee i produktivnije
trite; a drave lanice mogu da oforme svoju carinsku uniju bez gubitaka. Na
primjer, drave iji graani nikad ne bi pristali da jedu istu hranu mogu i dalje da
se dogovore oko standarda.U skorije vrijeme, EU nastavlja da iri svoj uticaj na
istok. Primila je nekoliko (12) novih lanica, a planira da primi jo nekoliko novih
u skorijoj budunosti.[potreban citat] Nada je da e to uticati na njihove ekonomije, i
politiku stabilnost, kao to je to svojevremeno bio sluaj sa panijom,
Portugalom i Grkom.Dalje proirenje na istok donijelo bi na duge staze znaajnu
korist u ekonomiji, ali zemlje jo dalje ka istoku Evrope jo nisu podobne za
ulazak u Uniju[potreban citat], naroito zbog njihovih ekonomija. Proirenje Evropske
unije bi mnogo znailo za razrjeenje poslijeratne krize na podruju bive
Jugoslavije, kao i na Kipru.

Od 1. jula 2013. EU ima 28 zemalja lanica. Ukupna povrina tih 28 zemalja je

4.324.782 km2. Da je jedinstvena zemlja, bila bi sedma po redu drava u svijetu
po povrini. Broj graana EU (pod uslovima Mastrihtskog sporazuma) u 28
zemalja je otprilike 506 miliona (2013). Bila bi trea zemlja po broju stanovnitva
na svijetu, poslije Kine i Indije, da se radi o pravoj dravi.U periodu od 1952. do
1958. godine est osnivakih zemalja EU bile su: Belgija, Francuska, Zapadna
Njemaka, Italija, Luksemburg i Holandija. Dvadeset i dvije zemlje su im se
pridruile u "talasima proirenja": 1973. Danska, Republika Irska i Velika
Britanija, 1981. Grka, Portugal i panija,
1995. Austrija, Finska i vedska,2004. Kipar, eka Republika, Estonija, Maar
ska,Latvija, Litvanija, Malta, Poljska, Slovaka i Slovenija,
2007. Rumunija i Bugarska, 2013. Hrvatska.

Napomene:

Grenland, koji je sastavni dio Danske je na referendumu (1979) napustio sve

evropske institucije 1985. godine.
1990. godine teritorija i stanovnitvo Evropske zajednice su uveani kada se
Istona Njemaka ponovo ujedinila sa Zapadnom Njemakom.

Prvo proirenje bilo je najproblematinije od svih, kada su u tadanju Evropsku

Zajednicu trebale biti primljene Velika Britanija, Danska i Irska. Velika Britanija
je za prijem aplicirala jo 1961, no na prijem je morala ekati do 1973. Razlog za
to predstavljalo je protivljenje francuskog predsjednika De Gola prijemu Velike
Britanije zbog straha da e prijemom ove zemlje koja je odravala veoma bliske
veze sa SAD, SAD imati uticaja na oblikovanje EZ. Ostale zemlje lanice se nisu
u toj mjeri odupirale prijemu Velike Britanije te su smatrale da e njenim ulaskom
u EZ oslabiti dominantan uticaj Francuske. No, ni Francuzi nisu dovijeka mogli
zaustavljati proirenje, pa je tako u Hagu De Golov nasljednik Pompidu 1969.
glasao za nastavak pregovora o proirenju. Od izuzetnog je znaaja package
deal EZ koji kao protivuslugu Francuskoj za dozvolu proirenja EZ nudi da sama
zavri nacrt i strukturu zajednike agrarne politike. Inae, ni Velika Britanija ni
Danska nisu EZ vidjeli kao politiku integraciju nego iskljuivo kao ekonomsku
u kojoj e profitirati, a pitanje ogranienja nacionalnih suvereniteta se nije
postavljalo.
Turska, Makedonija, Island, Srbija i Crna Gora su zvanini kandidati za
pristupanje EU. Islandski ministar vanjskih poslova je 16. juna 2013. godine
informisao Evropsku komisiju o namjerama novoizabrane islandske vlade da
pregovore o pristupu EU stavi na ekanje. Drave, kao to su
npr. Norveka i vicarska ne ele pristupiti EU. Norveka to ne eli uiniti jer je
narodnim referendumom odbaeno njeno prikljuenje, ponajvie zbog
euroskepticizma, dok npr. vicarski razlozi lee u tradiciji te drave koja je
vijekovima uvala neutralnost. Norveka i vicarska imaju posebne bilateralne
sporazume sa EU, to im omoguava bescarinsku zonu, te na taj nain njihova
izolovanost od EU ne predstavlja probleme sa ekonomskog aspekta. Na ovu temu
pogledati i lanak Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju.

2. Europska zajednica za ugalj i elik?

Evropska zajednica za ugalj i elik je prva od tri evropske zajednice, a

uspostavljena je potpisivanjem Ugovora o Evropskoj zajednici za ugalj i elik 18.
aprila 1951. u Parizu. Ugovor je stupio na snagu 23. jula 1952. Osnivai ove prve
Evropske zajednice su: Belgija, Francuska, Holandija, Italija, Luksemburg i
Njemaka. Nastala je na osnovu Schumanovog plana u okviru kojeg je 1950.
godine predloeno uspostavljanje zajednike nadlenosti nad industrijom uglja i
elika poslijeratne Francuske i Njemake, te drugih drava koje im se odlue
prikljuiti. Njen cilj bio je uspostavljanje zajednikog okvira za proizvodnju i
distribuciju uglja i elika te autonomnog sistema institucija koji e time upravljati
iduih 50 godina. Prema Ugovoru o Evropskoj zajednici za ugalj i elik, taj rok
istekao je 23. jula 2002. godine, ime je ova zajednica prestala postojati. Pitanja
vezana za ugalj i elik su Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) prenesena u
Ugovor o Evropskoj zajednici (bivi Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici)
i dio su prvog stuba Evropske unije (stub Zajednice).

3. Europska ekonomska zajednica?

Evropska ekonomska zajednica osnovana je potpisivanjem Ugovora o Evropskoj

ekonomskoj zajednici 25. marta 1957. u Rimu. Ugovor je stupio na snagu 1.
januara 1958. Drave osnivai Zajednice su: Belgija, Francuska, Holandija,
Italija, Luksemburg i Njemaka. Uz Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici,
potpisan je i Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju EUROATOM
(1957.). Ovi ugovori nazivaju se Rimskim ugovorima, a esto se sam Ugovor o
Evropskoj ekonomskoj zajednici naziva Rimskim ugovorom. Evropskoj
ekonomskoj zajednici prethodilo je osnivanje Evropske zajednice za ugalj i elik
(1951./1952.) te neuspjeli pokuaji osnivanja Evropske odbrambene zajednice
(1954.). Ona je imala za cilj uspostavljanje carinske unije, razvoj novih
zajednikih politika, stvaranje zajednikog trita, te davanje politikih obrisa
tadanjim integracijskim procesima meu dravama lanicama i podsticanje
ujedinjenja Evrope. Kljunim uspjehom Evropske ekonomske zajednice smatra
se uspostavljanje carinske unije, koje je podrazumijevalo ukidanje kvota i
carinskih ogranienja na meusobnu trgovinsku razmjenu drava lanica te
uvoenje zajednike carinske tarife prema treim zemljama. Uspjehom Zajednice
smatra se i uspostavljanje zajednike poljoprivredne, trgovinske i transportne
politike, koje su slijedile aktivnosti na uspostavljanju zajednike regionalne,
industrijske i socijalne te politike okolia. Takoer, njenim uspjehom smatra se i
polaganje temelja za uspostavljanje dananjeg unutranjeg trita Evropske unije.
Ugovorom o Evropskoj ekonomskoj zajednici bilo je predvieno da se u roku od
12 godina uspostavi zajedniko trite koje bi se zasnivalo na slobodnom kretanju
ljudi, usluga, robe i kapitala, a na osnovu Evropskog jedinstvenog akta (1986./
1987.) 1. januara 1993. zvanino je uspostavljeno unutranje trite Evropske
unije. Stupanjem na snagu Ugovora o Evropskoj uniji (1992./1993.) Evropska
ekonomska zajednica preimenovana je u Evropsku zajednicu, a Ugovor o
Evropskoj ekonomskoj zajednici u Ugovor o Evropskoj zajednici i dio je prvog
stuba Evropske unije (stub Zajednice). Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.)
predvieno je da se ovaj ugovor ponovo preimenuje i njegov naziv bi trebalo da
bude Ugovor o funkcioniranju Evropske unije.

4. Europska zajednica za atomsku energiju?

Evropska zajednica za atomsku energiju (Euratom) jedna je od prve tri Evropske

zajednice evropskih drava. Euratom je osnovan potpisivanjem Ugovora o
Evropskoj zajednici za atomsku energiju 25. marta 1957. u Rimu. Ugovor je
stupio na snagu 1. januara 1958. Potpisivanju Ugovora o osnivanju Evropske
zajednice za atomsku energiju Euratomu prethodilo je potpisivanje Ugovora o
osnivanju Evropske ekonomske zajednice, a ovi ugovori poznati su pod nazivom
Rimski ugovori. Drave osnivai Euratoma su: Belgija, Francuska, Holandija,
Italija, Luksemburg i Njemaka. Svrha Euratoma bila je uspostavljanje i
razvijanje evropske industrije atomske energije te razvoj istraivanja u oblasti
nuklearne energije i njene upotrebe u civilne svrhe. Ugovorom o Evropskoj uniji
(1992./1993.) Ugovor o Euratomu postao je dio prvog stuba Evropske unije (stub
Zajednice).

5. umanov plan?

umanov plan koji je jo poznat pod nazivom umanova deklaracija nazvan je po

Robertu umanu, francuskom ministru vanjskih poslova, koji ga je predloio i
objavio javnosti 9. maja 1950. Sutina ovog plana je stavljanje pod zajedniki
nadzor francuske i njemake proizvodnje i distribucije elika, a s ciljem
spreavanja mogunosti za izbijanje sukoba na evropskom kontinentu. Nakon
objavljivanja plana, osim Francuske i Njemake, ovoj inicijativi prikljuile su se
Italija te Belgija, Danska i Holandija zemlje Beneluksa. Plan je rezultirao
potpisivanjem Pariskog ugovora (Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik)
18. aprila 1951. i osnivanjem Evropske zajednica za ugalj i elik, prve od tri
Evropske zajednice. Robert uman smatra se ocem dananje Evropske unije, a
umanov plan poetkom procesa evropskih integracija i evropskog ujedinjenja.
Evropsko vijee u Milanu je 1985. godine odluilo da se dan objavljivanja
umanovog plana, 9. maj, obiljeava kao Dan Evrope.

6. Evropska zajednica?

Pojam Evropske zajednice oznaava prve tri zajednice evropskih drava:

Evropsku zajednicu za ugalj i elik (1951./1952.), Evropsku ekonomsku
zajednicu (1957./1958.) i Evropsku zajednicu za atomsku energiju (1957./1958).
Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) Evropska ekonomska zajednica
preimenovana je u Evropsku zajednicu i postala je dio prvog stuba Evropske unije
stub Zajednica. Dio ovog stuba postale su i Evropska zajednica za ugalj i elik
i Euratom. Nakon isteka Ugovora kojim je uspostavljena Evropska zajednica za
ugalj i elik (Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik 1951./1952.) 2002.
godine nadlenosti koje je obuhvatala prenesene su na Evropsku zajednicu.

7. Drajfusova afera?

Dreyfusova afera (francuski: L'affaire Dreyfus) je naziv za politiki skandal u

Francuskoj koji je izazvao duboke podjele u drutvu izmeu 1894. i 1906. godine.
Ime je dobio po Alfredu Dreyfusu, mladom generaltabnom oficiru idovskog
porijekla koji je osuen na doivotni zatvor zbog navodne pijunae u korist
Njemake, da bi nakon nekoliko godina bio osloboen svih optubi i potpuno
rehabilitiran. Dreyfusova afera se danas esto navodi kao najpoznatiji primjer
nepravednih optubi i osudi nedunih ljudi. Afera je izbila u septembru 1894.
kada su francuski vojni kontraobavjetajci otkrili kompromitirajue pismo
upueno njemakom vojnom ataeu u Parizu. Kratka istraga je, na osnovu
grafoloke analize, utvrdila da je njegov autor Alfred Dreyfus. On je 13. oktobra
uhapen, potom osuen na doivotni zatvor i poetkom 1895. poslan na njeno
izdravanje u zloglasnoj kanjenikoj koloniji na avoljem otoku u Francuskoj
Gvajani. Dvije godine kasnije je potpukovnik Georges Piquart, novi ef vojne
kontraobavjetajne slube, ponovno proveo istragu i ustanovio da je pravi
poinitelj major Ferdinand Walsin Esterhazy. Njegovi pretpostavljeni su,
meutim, odluili zatakati njegovo otkrie i premjestiti Piquarta u Tunis, prije
nego to je Esterhasy osloboen na suenju gdje su se koristili krivotvoreni
dokazi. U meuvremenu je Dreyfusov brat Mathieu Dreyfus organizirao javnu
kampanju kako bi dokazao bratovu nedunost, a u koju su se s vremenom poeli
ukljuivati brojni intelektualci i javne linsoti, uglavnom lijeve i republikanske
orijentacije, koji su se poeli nazivati dreyfussardima. U januaru 1898. im se
prikljuio poznati knjievnik Emile Zola sa svojim otvorenim pismom J'accuse.
Protiv dreyfussarda su se angairali anti-dreyfussardi, uglavnom iz
monarhistikih i katolikih krugova, a posebno antisemitski novinar i aktivist
douard Drumont i njegov list La Libre parole. Godine 1899. je Vrhovni sud
Francuske uvaio Dreyfussov zahtjev za novim suenjem, ali je na njemu
ponovno proglaen krivim, mada sa kaznom smanjenom na 10 godina. Tri godine
kasnije je Dreyfuss prihvatio predsjedniko pomilovanje, prije nego to je slubeno
rehabilitiran 1906. godine te mu je vraen oduzet in. Iako je afera duboko
podijelila francusko drutvo, te izazivala nasilje u obliku tunjava, nereda i
atentata, na dui rok je, zapravo, uvrstila Treu republiku, s obzirom da su njene
institucije na kraju uspjele ispraviti nepravdu. Istovremeno su ojaao lijevi,
republikanski blok koji e od poetka 20. vijeka poeti sprovoditi radikalnu
politiku. Na meunarodnom planu je provala antisemitizma u Francuskoj meu
evropskim idovima potakla zamisao o stvaranju idovske nacionalne drave,
odnosno cionistiki pokret.

8. Europska energetska zajednica?

Energetska zajednica osnovana je Ugovorom o Energetskoj zajednici koji je

potpisan u Atini (Grka) 25. oktobra 2005., a njen cilj je stvaranje najveeg trita
elektrine energije i plina u svijetu. Osnivanjem Energetske zajednice Evropska
unija proirila je svoje unutranje trite energije na jugoistonu Evropu te
otvorila mogunost irenja na sve one koji iskau interes. Ona se zasniva na
provoenju relevantnog acquis communautaire-a i liberalizaciji domaih
energetskih trita lanica Zajednice. lanice Energetske zajednice su: 27 drava
Evropske unije (Austrija, Belgija, Bugarska, eka, Danska, Estonija, Finska,
Francuska, Grka, Holandija, Italija, Irska, Kipar, Letonija, Litvanija,
Luksemburg, Malta, Maarska, Njemaka, Poljska, Portugal, Rumunija,
Slovaka, Slovenija, panija, vedska i Velika Britanija) te Albanija, Crna Gora,
Bosna i Hercegovina, Makedonija, Srbija i UNMIK-Kosovo. Status zemalja
posmatraa imaju: Gruzija, Moldavija, Norveka, Turska i Ukrajina.
Organizacionu strukturu Energetske zajednice ine: Ministarsko vijee, Stalna
grupa, Regulatorni odbor, Forum i Sekretarijat. Sjedite Sekretarijata Energetske
zajednice je u Beu, u Austriji.

9. Maralov plan?

Marshallov plan, slubeno nazvan Plan europske obnove, je bio slubeni plan
SAD-a o obnovi poslijeratne Europe i suzbijanju utjecaja komunizma nakon
Drugog svjetskog rata. Zadatak o izradi plana dobio je George Marshall i njegovi
kolege iz Dravnog tajnitva, a ponajvie su uz Marshalla doprijeli William L.
Clayton i George F. Kennan.Plan obnove je napravljen na sastanku izmeu drava
sudionica plana 12. srpnja 1947. Marshallov plan nudio je takvu vrstu pomoi i
Sovjetskom Savezu i njegovim saveznicima, no samo ako bio oni napravili
politike reforme i prihvatili neke vanjske kontrole. Plan je djelovao 4 godine
poevi u srpnju 1947. U tom periodu nekih 13 milijardi amerikih dolara
ekonomske i tehnike pomoi je poslano europskim zemljama koje su postale
lanice OECD-a.Do perioda kada je plan doao do toke svog kompletiranja,
ekonomija svake drave sudionice, osim Njemake, porasla je u odnosu na onu
prijeratnu. Tijekom sljedea 2 desetljea, skoro sve drave Zapadne Europe
uivale su u svome rastu i poboljanju ivotnih uvjeta. Marshallov plan se dugo
smatrao jednim od prvih procesa Europske integracije. Jedina njegova posljedica
je znatna amerikanizacija ekonomije i tehnike u Europi i naina upravljanja njima.

10. arl de Gol?

arl de Gol u Francuskoj esto nazivan Gnral de Gaulle, je bio francuski general
i dravnik, obnaatelj dunosti 18. predsjednika Francuske. Prije Drugog
svjetskog rata, de Gaulle je bio poznat kao vojni taktiar za oklopno ratovanje, te
se zalagao za koncentrirano koritenje oklopnih i zranih snaga. Tijekom rata
dosegao je in brigadnog generala te je bio predsjednik vlade Slobodne Francuske
koja je bila u egzilu. Izmeu 1944. i 1946., nakon osloboenja Francuske od
Osovinske okupacije, bio je predsjednik Privremene vlade. Pozvan da nakon
Alirskog pua 1958. formira novu vladu, inspirirao je novi ustav, te je 1959.
stupio na dunost 1. predsjednika, 18. ukupno, Pete Republike. Njegova politika
ideologija je znana kao golizam (francuski Gaullisme), a izvrila je velik utjecaj
na modernu francusku politiku. Golizam, koji je sebe izdigao iznad politikih
stranaka i ljeviarsko-desniarskih distinkcija, je primarno karakteriziran eljom
za samostalnou unutar okvira Hladnog rata, ekonomskim dirigismom i
volontarizmom. Iako su veina golista bili ljeviari, ideologija se smatra
socijalkonzervativnom, te se navodi kao slubena inspiracija za kasniju RPR i
dananji UMP, no postoji velika razlika izmeu tih "neogolistikih" stranka i
izvorne ideologije. Dana 18. lipnja, de Gaulle se pripremio da se obrati
francuskom narodu putem BBC-jeva radija, u Londonu. Britanski kabinet je
pokuao zaustaviti razgovor, no odobrio ga je Churchill. De Gaulleov Apel od 18.
lipnja je bio emitiran u cijeloj Francuskoj, no uo ga je jako malen broj ljudi. ak
i Francuzi nisu toliko znali o de Gaulleu u to doba, pa im je njihov govor, u
najmanju ruku, djelovao kihotian. Fraza "Francuska je izgubila bitku, ali ne i
rat", koja se pojavila po posterima diljem Britanije, je esto krivo asocirana s
govorom na radiju, no te rijei ipak skupljaju duh de Gaulleove pozicije. De
Gaulle je bio aktivan lan Pokreta otpora protiv njemake okupacije, te je izjavio:
"Vatra francuskog otpora ne smije se ugasiti". No de Gaulle je mislio na oruani
otpor, no kada su mnogi francuski vojnici objavili da nemaju sredstava za daljnje
ratovanje, veina Francuza okrenula se na moralni otpor, na de Gaulleovo
razoaranje. De Gaulle dobiva dobrodolicu od generalnog-guvernera francuske
slobodne Afrike Ebouea u Francuskoj Gvineji. Jako malo ljudi je ulo taj govor
jer je BBC slabo sluan u Francuskoj, a veina onih koji su htjeli sluati bili su u
izgnanstvu. No, odlomci govora su tiskani u francuskim novinama u
neokupiranom, junom, dijelu Francuske, a sam govor je nekoliko dana za redom
repriziran na BBC-u, dok je de Gaulle odrao jo nekoliko govora tijekom
sljedeih noi. De Gaulleov govor od 22. lipnja moete uti ovdje. Audio isjeke
drugih govora, pune tekstove drugih govora i reprodukcije postera moete nai
ovdje. Ubrzo, meu svim kaosom u Francuskoj, vijest da je jedan francuski
general u Londonu i da odatle iri elju za nastavkom rata i borbom protiv
faistike okupacije, brzo se proirila. Taj govor je i do danas jedan od
najpoznatijih govora u francuskoj povijesti. U Londonu je de Gaulle osnovao i
vodio pokret Slobodne Francuske. Dok je SAD i dalje priznavao Vichyevsku
Francusku, Churchill se priklonio de Gaulleu, i jedno vrijeme zadrao odnose s
Vichyevsom Francuskom, no na koncu je ipak priznao Slobodnu Francusku. Dana
4. srpnja 1940., vojni sud u Toulouseu je osudio de Gaullea in absentia na 4 godine
zatvora. Na drugom suenju vojnog suda, odranom 2. kolovoza 1940., de Gaulle
je osuen na smrt zbog izdaje. U razgovorima sa SAD-om i Ujedinjenom
Kraljevstvom, de Gaulle je svaki put zahtijevao potpunu slobodu planiranja i
napadanja u Francusku korist, tako da je stalno bio na granici da mu Saveznici
ukinu suradnju. De Gaulle je razvio veliku sumnju, pogotovo prema Britancima,
jer je mislio da ele ukrasti francuske kolonije na Levantu. Clementine Churchill,
koja se divila de Gaulleu, jednom ga je upozorila: "Generale, ne smijete mrziti
svoje prijatelje vie nego to mrzite svoje neprijatelje". De Gaulle je poznato
odgovorio: "Francuska nema prijatelja, samo interesa". Situacija je unato svemu
bila kompleksna, a de Gaulleovo nepovjernje prema namjerama Britanije i
Amerike prema Francuskoj je bilo paralelno s nepovjerenjem amerikog
politikog vrha prema Slobodnoj Francuskoj, koje je rezultiralo time da taj isti
vrh nije due vrijeme priznao de Gaullea i SF kao predstavnike Francuske, nego
Vichyevsku Francusku.Churchill je esto krivo citiran kako je za suradnju s de
Gaulleom rekao: "Od svih krieva to sam nosio tijekom rata, najtei je onaj
Lorraineski" (time govorei o simbolu Slobodne Francuske). Tu reenicu je
zapravo rekao general-bojnik Edward Spears. Tijekom jedne od tih burnih
situacija, Churchill je citiran kako je rekao, na franglaisu: "Si vous ne co-operatez,
je vous obliterai!". Radei s Pokretom otpora i saveznicima u francuskim
kolonijama u Africi, nakon anglo-amerike invazije Sjeverne Afrike 1942., de
Gaulle je svoje sredite u svibnju 1943. premjestio u Alir. Postao je prvi voa
(ispred manje samostalnog Girauda i kandidata kojeg je preferirao SAD) i jedini
predsjednik Komiteta nacionalnog osloboenja. Nakon osloboenja Francuske,
koje je uslijedilo nakon Operacije Overlord, de Gaulle je brzo uspostavio autoritet
Slobdne Francuske i izbjegao Svazeniku vojni vladu. Iz Alira (tada francuske
kolonije) odletio je u Pariz par dana prije osloboenja, i provozao se gradom u
pratnji Saveznikih asnika. De Gaulle je odrao poznati govor u kojem je
emfazirao ulogu Francuza u osloboenju njihove drave. Postao je predsjednik
Privremene vlade Francuske Republike od rujna 1944. Dok je bio na toj poziciji
poslao je CEFEO da uspostavi suverenitet u Francuskoj Indokini 1945. Za
zapovjednike u Francuskoj Indokini postavio je Georgesa Thierryja d'Argenlieua
i Philippea Leclerc de Hauteclocquea. De Gaulle je 20. sijenja 1946. podnio
ostavku, alei se na sukobe izmeu politikih stranaka i na ustav etvrte
Republike, za koji je mislio da previe ovlasti daje Parlamentu. Njegovi
nasljednici su redom bili: Flix Gouin (SFIO), Georges Bidault (MRP) i na kraju
Lon Blum (SFIO). De Gaulleova opozicija prema novopredloenom ustavu
propala je jer su ljeviari podravali parlamentarni reim. Drugi prijedlog za
ustav, koji je skoro odobren na referendumu iz listopada 1946., jo se manje
sviao de Gaulleu nego prvi. U travnju 1947. de Gaulle je pokuao reformirati
politiku scenu tako to je osnovao Rassemblement du Peuple Franais (RPF), no
nakon poetnog uspjeha pokret je izgubio pokretnu silu. U svibnju 1953. se
ponovo povukao iz politike, no RPF je nastavio radom do rujna 1955. Preselio se
u mjesto Colombey-les-Deux-glises, gdje je napisao Mmoires de guerre (Ratne
memoare). Tijekom te formalne mirovine, de Gaulle je ostao u kontaktu s bivim
politikim porunicima iz rata i iz RPF-a, ukljuujui i simpatizere upletene u
politika zbivanja u Aliru. etvrta Republika obiljeena je politikom
nestabilnou, neuspjesima u Indokini i nemogunou rjeavanja alirske krize.
No, donijela je 1956.loi-cadre Deferre, zakon koji je dao nezavisnost Tunisu i
Maroku, a premijer Pierre Mends-France je Indokineski rat priveo kraju na
enevskoj konferenciji 1954. Dana 13. svibnja 1958., mjetani francuske
narodnosti su zauzeli vladine zgrade u Aliru, suprotstavljajui se onome to su
smatrai slabou francuske vlade spram zahtjeva arapske veine za alirskom
nezavisnou. Dotadanji golist Jacques Massu osnovao je "Odbor graanske i
vojne narodne obrane" kao organ privremene vlasti, kojemu se proglasio
predsjednikom. General Raoul Salan, zapovjednik u Aliru, preko radija je
objavio da je vojska "privremeno preuzela odgovornost za sudbinu Francuskog
Alira". Pod pritiskom Massua, Salan je 15. svibnja, na balkonu vladine zgrade
izjavio Vive de Gaulle ! (francuski ivio de Gaulle !). De Gaulleov odgovor dva
dana kasnije obznanio je da je spreman "preuzeti ovlasti Republike". Mnogi su se
zabrinuli jer su ovaj odgovor vidjeli kao potporu vojske. Na konferenciji za
novinstvo odranoj 19. svibnja, de Gaulle je izjavio da je bio na usluzi drave.
Kada je jedan novinar iznio zabrinutost mnogih da bi de Gaulle mogao prekriti
ljudske slobode, de Gaulle je odgovorio: Jesam li ja to ikada uinio? Upravo
suprotno, ja sam ih ponovo uspostavio kada su nestale. Tko stvarno misli da bih
ja, u dobi od 67 godina, zapoeo karijeru diktatora ? Kao republikanac po
uvjerenju, de Gaulle je tijekom cijele krize drao stav da e vlast prihvatiti samo
od zakonskih vlasti. Kriza se produbila kada su francuske paravojne trupe iz
Alira zauzele Korziku, te poele planove za desant u Pariz (Operacija
Uskrsnue), koji nisu nikad izvreni. Mnogi politiari s raznih strana su podravali
povratak de Gaullea na vlast, ali tome su se suprotstavljali Franois Mitterrand,
Pierre Mends-France, Alain Savary, Komunistika partija i dr. Navodi se da je
Jean-Paul Sartre, egzistencijalistiki filozof i pisac, rekao: "Radije bih glasovao
za Boga". Dana 29. svibnja, predsjednik Ren Coty, je zamolio "najuvenijeg
meu Francuzima" da postane posljednji Predsjednik Ministarskog vijea
(premijer) etvrte Republike. De Gaulle se vrsto drao nakane da reformira
Ustav etvrte Republike, koji je krivio za tadanju slabost drave. Kao uvjet za
povratak na vlast zahtijevao je da mu se na 6 mjeseci daju sve ovlasti te da se
francuskom narodu predloi novi ustav.[5] De Gaulle je 1. lipnja 1958. izabran za
premijera, a Nacionalna skuptina mu je dala vrhovne ovlasti za 6 mjeseci kako
je i zahtijevao. Dana 28. rujna 1958. proveden je referendum o Ustavu: 79,2%
glasaa bilo je za donoenje novog ustava koji je znaio poetak Pete Republike.
Kolonije su dobile izbor izmeu trenutne nezavisnosti i prihvaanja novog ustava.
Sve kolonije bile su za novi ustav i zamjenu Francuske Unije Francuskom
Zajednicom, osim Gvineje, koja je postala prva francuska kolonija u Africi koja
je dobila nezavisnost, no po cijenu prestanka dolaska sve pomoi koju je slala
Francuska. Alir time nije bio obuhvaen, jer je formalnopravno bio dio
Francuske, njezin prekomorski teritorij, a ne kolonija. Prema de Gaulleu, voa
drave treba predstavljati "duh naroda" samoj naciji i svijetu: "une certaine ide
de la France" ("odreena ideja o Francuskoj"). Na izborima u studenome 1958.,
de Gaulle i njegovi saveznici (poetno organizirani u Union pour la Nouvelle
Rpublique-Union Dmocratique du Travail, pa u Union des Dmocrates pour la
Vme Rpublique, a kasnije, kao i danas, u Union des Dmocrates pour la
Rpublique, UDR) osvojili su udobnu veinu. U prosincu 1958., de Gaulle je
izabran za predsjednika s ugodnih 78,5%, a prisegnuo je u sijenju 1959.
Predvidio je snane ekonomske metode kako bi revitalizirao dravu, ukljuujui
i tiskanje novog franka (vrijednog 100 starih franaka). Na meunarodnoj sceni,
odbio je i SAD i SSSR, zauzimajui se za samostalniju Francusku s vlastitim
nuklearnim orujem, svojom udarnom snagom (force de frappe), te snano
podravajui "Slobodnu Europu", vjerujui da e zajednica europskih drava
vratiti slavu starih europskih carstava. Kao kamen temeljac EEZ-a sebi je postavio
Francusko-njemaku suradnju, napravivi prvi dravni posjet nekog Francuskog
voe Njemakoj, jo od Napoleona. Francuska i Njemaka su 1963. potpisale
ugovor o prijateljstvu, znan kao Elizejski ugovor. Francuska je takoer smanjila
svoje rezerve dolara, zamjenjujui ih zlatom iz SAD-a, time umanjivi utjecaj
SAD-a izvan Sjeverne Amerike. Dana 23. studenog 1959., u jednom govoru u
Strasbourgu, de Gaulle je objavio svoju ideju o Europi: Oui, c'est l'Europe, depuis
l'Atlantique jusqu' l'Oural, c'est toute l'Europe, qui dcidera du destin du monde.
(Da, to je Europa, od Atlantika do Urala, to je Europa, to je cijela Europa, to e
odrediti sudbinu svijeta.). Njegov izraz, "Europa, od Atlantika do Urala", esto
je citiran tijekom povijesti europskih integracija. To je sljedeih 10 godina postao
de Gaulleov najdrai poklik. Njegova vizija bila je u kontrastu s atlanticizmom
SAD-a, Britanije i NATO-a, te je preferirala ideju da Europa djeluje kao trei pol
izmeu SAD-a i SSSR-a. U svojoj frazi de Gaulle je spominjao i Ural, te je time
implicitno nudio detant Sovjetima, dok je njegova fraza interpretirana i kao
iskljuivanje Ujedinjenog Kraljevstva iz budunosti Europe. Stavio je veto na
britanski ulazak u EEZ 1963., jer je mislio da Britanija nema politike volje za
ulazak u Zajednicu.[6] Mnogi Britanci su de Gaulleov "non" shvatili kao uvredu,
pogotovo zbog uloge koju je Ujedinjeno Kraljevstvo imalo u osloboenju
Francuske 19 godina ranije. De Gaulle se uvjerio da Francuska ne moe vojno
pobijediti u Aliru, pa se pomirio se s eventualnom nezavisnou kolonije. To je
uvelike naljutilo Francuze u Aliru, te je de Gaulle bio prisiljen uguiti dva pua
koji su podigli ti Francuzi, od kojih je drugi (Alirski pu iz travnja 1961.) prijetio
direktnom invazijom same Francuske. De Gaulleova vlada je zatakala i Pariki
masakar iz 1961., koji je naredio policijski prefekt Maurice Papon. De Gaulle je
bio meta i Organisation arme secrte (OAS), teroristike organizacije koja je
nekoliko puta atentirala na de Gaulleov ivot. Najpoznatiji pokuaj bio je 22.
kolovoza 1962., kada je Citron DS u kojem su se vozili on i njegova supruga za
dlaku izbjegao kiu metaka iz strojnice koju je naredio Jean-Marie Bastien-Thiry.
Nakon referenduma o Alirskom samoopredjeljenju 1961., de Gaulle je
dogovorio prestanak borbi u Aliru u oujku 1962. Nakon vianskih sporazuma,
koji su ozakonjeni novim referendumom samo mjesec dana kasnije, Alir je
postao samostalan u srpnju 1962. U rujnu 1962. elio je uvesti ustavni amandman
koji je koji bi omoguio da predsjednika Republike biraju birai izravno, to je na
referendumu podralo vie od tri petine glasaa, unato koalicijama koje su se
protivile predsjednikom reimu. Nakon perioda cenzure koji je izglasao
parlament 4. listopada 1962., de Gaulle je raspustio Nacionalnu skuptinu i odrao
nove izbore. Iako su ljeviari napredovali, golisti su pobijedili, unato opoziciji
MRP-a i CNIP-a koji su kritizirali de Gaulleov euroskepticizam i
prezidencijalizam. Iako je alirsko pitanje rijeeno, premijer Michel Debr je zbog
takva rjeenja dao ostavku, a zamijenio ga je Georges Pompidou.Sa alirskim
sukobom iza sebe, de Gaulle je uspio ostvariti svoja dva primarna cilja: reformu i
razvoj francuske ekonomije i promoviranje nezavisne vanjske politike i vrstog
stava na maunarodnoj sceni. Taj period znan je kao Politique de grandeur. U
kontekstu populacijskog rasta koji u Francuskoj nije vien od XVIII. stoljea,
vlada je pod vodstvom premijera Pompidoua nadgledala brzu transformaciju i
ekspanziju francuske ekonomije. Sa dirigismom - jedinstvenom kombinacijom
kapitalizma i ekonomije pod dravnom upravom - vlada je snano intervenirala
na podruju ekonomije, koristei petogodinje planove kao njezino glavno
sredstvo. Visokoprofilni projekti, uglavnom ali ne uvijek financijski uspjeni, su
zapoeti: proirenje luke u Marseilleu (koja je postala 3. europska i 1. sredozemna
luka), promocija avio-kompanije Caravelle (prethodnice Airbusa), odluka o
poetku gradnje masivnog franko-britanskog Concordea u Toulouseu, proirenje
francuske autoindustrije s dravnim Renaultom u sreditu i izgradnja prvih staza
za motocikle izmeu Pariza i ostalih provincija. Tim projektima, francuska
ekonomija doivjela je velik rast, nevien jo od XIX. stoljea. De Gaulle je 1963.
stavio veto na britanski ulazak u EEZ, prvi od dva puta. Godine 1964., prvi put u
200 godina, francuski drutveni brutoproizvod nadmaio je onaj britanski, a to je
potrajalo sve do 1990-ih. U Francuskoj se ljudi tog perioda i danas prisjeaju s
nostalgijom, a poznat je kao Trente Glorieuses (francuski "Trideset slavnih
godina"). Snana ekonomska potka omoguila je de Gaulleu voenje nezavisne
vanjske politike. Francuska je 1960. postala etvrta zemlja koja je dobila
nuklearni arsenal, iskuavi svoju prvu atomsku bombu u alirskoj pustinji (tajna
klauzula vianskih sporazuma iz 1962. zajedno sa FLN-om izjavljuje da: Alir
odobrava... da Francuska koristi odreene zrane baze, terene i vojne instalacije
koje su joj [Francuskoj] nune u periodu od 5 godina). Godine 1968., zbog de
Gaulleovog inzistiranja, francuski znanstvenici su uspjeli detonirati prvu
hidrogensku bombu bez amerike pomoi. U potezu koji je smatran uvredom za
Britance, de Gaulle je objavio da je Francuska bila trea velika neovisna nuklearna
sila, jer je britanska nuklearna sila usko koordinirana s amerikom. Dok je
politique de grandeur sigurno bio bitan motiv za takav razvoj, posrijedi je bila i
zabrinutost da SAD, zbog voenja skupoga rata u Vijetnamu, nee moi
intervenirati u Europi ako Sovjetski Savez odlui zapoeti invaziju. De Gaulle je
elio osnovati nezavisnu force de frappe. Dodatni efekt bio je da je francuska
vojska, koja je bila skroz demoralizirana nakon poraza u Aliru, zadrana. Godine
1965. Francuska je lansirala u orbitu svoj prvi satelit, postavi tako trea zemlja
koja je to uinila, nakon SSSR-a i SAD-a. De Gaulle je bio uvjeren da snana
Francuska moe djelovati kao balans izmeu Sjedinjenih Amerikih Drava i
Sovjetskog Saveza, to su njegovi kritiari smatrali zaprao oportunizmom,
naroito u SAD-u i Velikoj Britaniji, dravama saveznicama Francuske. U
sijenju 1964. de Gaulle slubeno je priznao Narodnu Republiku Kinu, unato
amerikom opiranju . Osam godina kasnije, predsjednik Richard Nixon posjetio
je Kinu i sastao se s Maom Zedongom, te time poeo normalizirati odnose izmeu
tih dviju zemalja. Nixonov prvi meunarodni posjet nakon njegovog izbora za
predsjednika odveo ga je u Francusku 1969. I on i de Gaulle su djelili jednak
nevilsonovski pristup svjetskoj politici, vjerujui u nacije i njihove relativne
snage, vie nego u ideologije, meunarodne organizacije i multilateralne
sporazume. De Gaulle je poznat po tome to je Ujedinjene Narode nazvao le
Machin (francuski ono neto). U prosincu 1965. de Gaulle je ponovo izabran za
predsjednika Republike u novome sedmogodinjem mandatu, ali je morao proi i
kroz drugi krug glasovanja u kojem je pobijedio Franoisa Mitterranda. U veljai
1966., Francuska se povukla iz zajednikoga NATO-va zapovjednitva, ali je
ostala u toj organizaciji. De Gaulle je, proganjan sjeanjima iz 1940., elio da
Francuska ima glavnu rije oko odluka koje utjeu na nju, za razliku od 1930-ih,
kada je morala slijediti svoje britanske saveznike. U rujnu 1966., u poznatom
govoru u Phnom Penhu, Kamboda, de Gaulle je izrazio nezadovoljstvo
Francuske zbog amerikog uplitanja u Vijetnamski rat, te je rekao da je jedini
nain za mir na tom podruju povlaenje SAD-a iz sukoba. Kako je Vijetnamski
rat imao svoje korijene u francuskom kolonijalizmu jugoistone Azije, govor nije
pridonio de Gaulleovoj popularnosti meu Amerikancima, iako su oni sami
kasnije doli do istog zakljuka. Tijekom osnivanja Europske zajednice, de Gaulle
je pomogao u zapoinjanju jedne od najveih kriza u EZ-u, Krize prazne stolice.
Kriza je ukljuivala financiranje Zajednike agrarne politke, no puno vanije i
koritenje kvalificiranog veinskog glasovanja u EZ-u. U lipnju 1965., nakon to
se Francuska i ostalih 5 lanica nisu mogle sloiti, de Gaulle je povukao francuske
predstavnike iz EZ-a. Odsutnost francuskih predstavnika onemoguila je EZ da
donosi odluke sve do Luksemburkog kompromisa koji je donesen u sijenju
1966. Nakon to je u lipnju 1967. po drugi put uloio veto na britanski ulazak u
EEZ, de Gaulle je osudio Izrael zbog njegove okupacije Pojasa Gaze prije poetka
estodnevnog rata, rekavi: Izrael organizira, na teritorijima koje je oduzeo,
okupaciju koja ne moe funkcionirati bez opresije, represije i protjerivanja - a ako
se ovome postavi otpor, taj in zvati e se "terorizam".[7] To je bila velika
promjena u francuskoj vanjskoj politici. Do tada, Francuska je bila snaan
saveznik, pomaui Izraelu da planira Suesku kampanju 1956. Za vrijeme de
Gaullea, nakon osamostaljenja Alira, francuska vanjska politka sve je vie vukla
u korist arapskih zemalja, to je i danas jasan aspekt francuske vanjske politike.
Izraelsko vodstvo se, izneneeno tim hirom, kako su ga smatrali, obratilo SAD-u
za pomo. No, de Gaulle je podravao princip pravednog rjeenja i za Arape i za
idove na Srednjom istoku u nadlenosti Ujedinjenih Naroda. Ovo je izjavio
nakon prihvaanja UN-ove rezolucije 242, na press-konferenciji od 27. studenog
1967., te je to isto iznio u pismu Davidu Ben-Gurionu koje je poslao 9. sijenja
1968. Tijekom Nigerijskog graanskog rata 1967. - 1970., de Gaulleova vlada
podravala je pokuaj meunarodno nepriznate Republike Biafre da se osamostali
od Nigerije. Unato nedostatku slubenog priznanja, de Gaulle je osigurao vojnu
pomo kroz bive francuske afrike kolonije. Ujedinjeno Kraljevstvo se protivilo
de Gaulleovom stavu, no on je politiku situaciju naroda Igbo u Nigeriji usporedio
s poloajem frankofonskih Kvebeana u Kanadi. U srpnju 1967., de Gaulle je
posjetio Kanadu koja je bila domain svjetske izlobe Expo 67'. Dana 24. srpnja,
govorei pred masom na balkonu gradske vijenice u Montrealu, de Gaulle je
uzviknuo Vive le Qubec ! (francuski ivio Qubec !), a odmah nakon toga Vive
le Qubec Libre ! (francuski ivio slobodni Qubec !). Kanadski mediji su snano
kritizirali tu izjavu, a premijer Kanade Lester B. Pearson, koji je bio vojnik u
Prvom svjetskom ratu i dobitnik Nobelove nagrade za mir, je rekao: Kanaane ne
treba oslobaati.[8] De Gaulle je sljedei dan samovoljno napustio Kanadu, bez
odlaska u Ottawu, kako je planirano. Govor je uzrokovao zaprepatenje u
"Engleskoj Kanadi", a doveo je i do ozbiljnog puknua diplomatskih odnosa
izmeu dvaju zemalja. No, Pokret za suvereni Qubec taj je dogaaj vidio kao
prekretnicu. U prosincu 1967., drei do solidarnosti kontinentalne Europe, de
Gaulle je ponovo odbio ulazak Britanaca u EEZ. De Gaulleova vlada je kritizirana
unutar Francuske, ponajvie zbog njezina grubog stila. Dok su tiskani mediji i
izbori bili slobodni, drava je drala monopol nad televizijom i radijom (no,
postojale su i privatne TV i radio stanice, vidi ORTF). U mnogim aspektima,
drutvo je bilo tradicionalistiko i represivno, pogotovo u pogledu drutvenog
poloaja ena. Mnogi faktori su pridonijeli tome da su se pojedini dijelovi drutva,
naroito studentska mladost, poeli opirati tom nainu ivota, to je i prouzroilo
svibnja 1968.Masovne demonstracije i trajkovi u Francuskoj u svibnju 1968.
doveli su u pitanje de Gaulleovu legitimnost. Na kratko je pobjegao u Baden-
Baden i sastao se s Massuom, francuskim zapovjednikom u Njemakoj. Prema
neslubenim izborima, njih dvojica su razgovarali o moguoj intervenciji vojske
protiv trajkaa. Na privatnom sastanku oko zahtjeva studenata i radnika za
njihovo izravno sudjelovanje u vladi i biznisu, sastavio je frazu "La rforme oui,
la chienlit non", koja se moe prevesti kao "reforme da, maskarada/kaos ne".
Fraza se danas esto koristi u francuskoj politici, koritena i kao kritika i kao
ironija koja asocira na de Gaullea. No, de Gaulle je prihvatio neke od zahtjeva
trajkaa. Ponovo je razmiljao o referendumu, no Pompidou ga je uvjerio da
raspusti Parlament i raspie izbore. Izbori u lipnju 1968. bili su velik uspjeh za
goliste i njihove saveznike. Kada se pogleda "shema" revolucije ili graanskog
rata, veina naroda se oslonila na njega. Njegova stranka dobila je 358 od 487
mandata. U srpnju je Georges Pompidou iznenada zamijenjen Mauriceom
Couveom de Murvilleom. Charles de Gaulle je s mjesta predsjednika odstupio 28.
travnja 1969., nakon poraza njegovog referenduma o pretvaranju Senata u
savjetniko tijelo, te davanja veih ovlasti oblasnim vijeima. Neki su rekli da je
taj referendum bio svjesno politiko samoubojstvo koje je de Gaulle poinio
nakon traumatizirajueg svibnja 1968. Kao i 1946., de Gaulle je odbio ostati na
poziciji bez podrke naroda.

11.Porijeklo imena Evropa?

Etimoloko porijeklo imena Evropa do danas nije definitivno objanjeno. Kao
prvo mogue je da je ova rije izvedena iz semitskog ereb. Sa gledita Feniana,
Grka koju su poznavali nalazila se u podruju zalazeeg sunca. Ereb je znailo
vee, zai, mraan. Ovo objanjenje je donekle tano, jer se izvodi iz
potrebe da se imenuju geografski i iskustveni prostori koje su Feniani poznavali.
U samom grkom prostoru nude se dvije mogunosti porijekla. Europa
signalizira neto to gleda nadaleko, to se ori; bila bi dakle i geografski naziv
kojim se, rijeju koja je glasila Europe, u 7.st.pr.n.e. mislilo na srednju Heladu,
a zatim i na Trakiju u Makedoniji. Europos u Tesaliji oznaava jedan, a u
Makedoniji dva grada, a pored toga i jednu rijeku u Tesaliji. Europos znai
dalek, irok i ovdije moe da se uzme u obzir samo zbog homofonije koja je
postala znaajna u hrianskom kasnoantikom periodu. Ovo se ukrta sa mitom
o otmici Europe, a odvajkad su razne boginje nosile ime Europa. Ve poetkom
6.st.pr.n.e. prostor izmeu Gibraltara i Crnog mora oznaavan je kao Evropa,
dok je sjever, naravno, sasvim izostavljen. Poneto govori u prilog slutnji da su
Perziski ratovi doprinjeli stvaranju kulturnog sadraja pojma Evrope. Nije vie
bilo posredi samo to da se iskustveni i ivotni prostor oznae nekim imenom radi
razlikovanja od drugih takvih prostora koji se nalaze na nekoj drugoj strani svijeta,
nego sueljavanje dvije civilizacije, tanije predstava, svijest o razliitosti
perziske i grke kulture. U najvanije izvore grkog starog vijeka koji se na ovo
odnose, i koji mogu da daju obavjeptenje o tadanjim predstavama o Evropi,
spada Herodotova Istorija. Herodotovu predstavu Evrope mogue je
rekonstruisati samo iz rasutih, ali brojih pojedinanih zapaanja u Istroriji. S jedne
strane Herodot je razvijo jedan veoma iroko shvatanje geografskih pojmova, tako
da mu se Evropa inila mnogo veom o Atije i Libije ( Afrika ). Ali tanije
geografsko znaenje on je posjedovao samo o jednom dijelu Grke i june Italije.
Njegov geografski pojam Evrope bio je veoma irok, a njen kulturni sadraj
ograniavao se na grki kulturni prostor. Meutim, utkivanjem mitolokih pria
on je skicirao jednu kulturnogeografsku granicu izmeu Grke, odnosno Evrope,
i Azije, odnosno perziskog kulturnog prostora granica za ija su prelaenje,
prema Herodotovom shvatanju, i Grci i Perzijanci svaki put morali da plate
propau angaovanih vojski, smru. U doba Aleksandra Velikog astronom i
geograf Pateas iz Masilije zapoeo je jedno putovanje na sjever, koje ga je odvele
do Engleske, moda ak i do Arktika. Strabon je zaimljiv utoliko to je u potrazi
za geografskim granicama Evrope pokuavao, prije svega, da odredi takozvane
prirodne granice. U doba Dioklecijana i Konstantina Velikog Trakija je tokom
jedne upravne reforme opet oznaena kao Evropa, u koju se kao upravna
jedinica ubrajala zaleina Carigrada, otprilike od Ainosa na egejskoj sjevernoj
obali do obale Crnog mora na sjeveroistoku. Sve u svemu, sve do ranog antikog
hrianskog doba uopte se jo ne pojavljuje neka tana slika Evrope. Meutim,
bitni elementi uklopljeni su u svijet geografskih i kulturnih predstava. Sa grkog
gledita, Evropa u principu see dokle i zgusnutisaznajni i ivotni prostor Grka.
Kelti, koji Grcima nisu bili nepoznati, takoer su zasnovali jednu iroko
rasprostranjenu civilizaciju, sa kojom se Grci, meutim, nisu tako sukobljavali i
koja u stvaranju pojma Evropa nije imala nikakvu ulogu. Predanje ocigledno nije
prenjelo neku keltsku rije za Evropu, mada su Kelti bili povezani jedni sa
drugima, i pored veliine podruja svog rasprostiranja. Izgleda da kog Kelta nije
bilo pojmovnog oblikovanja Evrope.
12. Evropska monetarna unija?
Ideja monetarne unije je veoma stara i smatra se da potie iz antikih vremena.
Osim antike Grke i Starog Rima i njihovih osvojenih teritorija, kao oblike
monetarnih unija treba pomenuti i monetarnu uniju Engleske i kotske (1707),
monetarnu unifikaciju Italije (1861), Latinsku monetarnu uniju (nastalu na
prijedlog Belgije, 1865), skandinavski monetarni sistem (1873-1920), monetarnu
uniju izmeu Belgije i Luksemburga (1923), kao i monetarnu unifikaciju zapadne
i istone Njemake u periodu nakon Hladnog rata. EU se figurativno prikazuje
kao konstrukcija ujedinjena pod istim krovom, sa tri stuba. EMU je dio prvog
stuba u strukturi EU. Ideja za stvaranje EMU je prvi put pomenuta na samitu u
Hagu 1969, zatim je zanemarena, da bi '80-ih poele pripreme za uvoenje nove
valute. Prvi znaajan korak je bilo uvoenje EMS (Evropskog monetarnog
sistema) 13. marta 1979, na osnovu odluke Savjeta ministara sa Briselskog samita
1978. EMS se zasnivao na mehanizmu ogranienja za meusobne fluktuacije
valuta zemalja lanica EU pod nazivom ERM (Exchange Rate Mechanism). To
je bio sistem fiksiranih deviznih kurseva koji bi se povremeno prilagoavali
trinim kriterijumima. Uveden je i EKI (ECU - European Currency Unit) -
monetarna jedinica koja je predstavljala razliite fiksirane koliine svake od
valuta u EMS-u. Prije nego to je 1979. nazvana ECU, monetarna jedinica se zvala
UA - Unit of Account i EUA - European Unit of Account. EMS je nastao zbog
bojazni pojedinih zemalja, kao to su Njemaka, Austrija, Belgija, Holandija i
Luksemburg, da e usljed inflatornih drugih valuta njihova valuta postati skuplja
i oteavati izvoz. Zemlje sa inflatornom valutom su imale probleme sa uvozom,
koji je neprestano poskupljivao, a tu spadaju Italija, panija i Portugal. panija je
ula u EMS 1989, Britanija 1990, a Portugal 1992. godine.
Kursevi valute i reim centralne banke: rukovodstvo u sklopu EMS
Hegemonski
Jedna zemlja odreuje monetarnu politiku, a druga zemlja odreuje kamatne stope
kako bi sprovela takvu politiku
Pozitivno - centralna banka periferne zemlje mora biti jako disciplinovana
monetarna ekspanzija mora brzo biti preusmjerena, jer e se novac uliti u ruke
centralnoj zemlji sa visoijim kamatnim stopama.
Negativno u recesiji kamatne stope padaju (umanjen je zahtjev za novac), novac
se odliva u centralnu zemlju sa visoijom kamatnom stopom, inflacija se susree
sa sterilizacijom (prodaja obveznica)
Simetrini (kooperativni
Obje zemlje vode politiku zajedno sa neutralnom centralnom bankom
Ovo je bio inicijalni cilj EMS sa ECU, kao neutralnom jedinicom valute za
mjerenje nepravilnosti - zemlja ija valuta odskae previe morala bi da preuzme
akcije koristei monetarnu politiku
Korienje valute druge zemlje znai da je korektivna politika simetrina
Ovo nije bilo efektivno u praksi - centralna banka slabe zemlje bi prodala (jake)
njemake marke, kamatne stope bi pale, tako da bi Bundesbanka morala da
reaguje, da sterilie, kupujui marke nazad kroz operacije na otvorenom tritu.
Kada bi ustanovljeni kursevi dolazili u opasnost da se narue, centralne banke bi
reagovale promjenom ponude novca, kratkoronih kamatnih stopa i kontrolom
kapitalnih transakcija. Inflacija u zoni EMS je pala sa 12 % 1980. na 5,0% u 1991.
i 4,0 % 1992. I kada je izgledalo da EMS uspjeno funkcionie, sistem se iznenada
raspao ispadanjem nekoliko valuta iz njega, tj. prekoraenjem dozvoljenog nivoa
fluktuacija. Iz EMS su ispali: lira, funta, pezeta i eskudos. Kada je dolo do
ispadanja ovih valuta, ve je bilo u toku trostepeno uvoenje jedinstvene valute.
Ekonomska i monetarna unija koje za svoju osnovu imaju jedinstveno unutranje
trite, definisane su sporazumom u Mastrihtu. U optim odredbama definiu se
ciljevi unije, stvaranje ekonomske i monetarne unije na jedinstvenom tritu, bez
unutranjih granica i sa jedinstvenom valutom. Ekonomska i monetarna unija je
proces kojim zemlje lanice EU usklauju svoje ekonomske i monetarne politike
sa krajnjim ciljem usvajanja jedinstvene valute - EURA. Sam proces stvaranja
EMU odvijao se u tri faze:
Prva faza (1990-1993) sa ciljem da se osigura slobodno kretanje kapitala, kao i
da se ostvari koordinacija ekonomske politike i ua saradnja centralnih banaka
Druga faza (1994-1998) sa ciljem pribliavanja ekonomskih i monetarnih
politika zemalja lanica (kako bi se osigurala stabilnost cijena i javnih finansija)
Trea faza (od 1999) sa ciljem osnivanja Evropske centralne banke, utvrivanja
kursa i uvoenja jedinstvene valute.
Za sprovoenje evropske monetarne politike zaduena je Evropska centralna
banka. Sjedite Evropske centralne banke u Frankfurtu.Evropskom centralnom
bankom upravlja izvrni odbor od est lanova, ukljuujui predsjednika i
potpredsjednika, koji su imenovani na osam godina, bez prava ponovnog izbora -
i 15 guvernera nacionalnih banaka. lanovi Odbora guvernera su i predsjednici
Evropske komisije i Savjeta ministara, ali bez prava glasa. Bira ih Evropski savjet.
Osnovni zadatak ECB je ouvanje stabilnosti cijena, a sporedni je pomaganje
ekonomskih politika zemalja lanica euro-zone. Drugi zadatak se odnosi na
ekspanzivnu monetarnu politiku radi podrke ekonomskim politikama vlada euro-
zone. Na stabilnost cijena utiu i zemlje lanice svojom fiskalnom politikom,
preko dravne potronje, dravnim intervencijama i politikom rasta i
zapoljavanja, tako da je ECB ograniena u voenju monetarne politike, zbog
ega je teko ostvariti stabilnost cijena. Kao opti ciljevi EMU prihvaeni su:
slobodna trgovina, slobodna kapitalna kretanja, fiksirani devizni kurs i monetarna
autonomija. Pristalice politike integracije su smatrale da je monetarna integracija
korak blie ka politikoj, zato e otpor jedinstvenoj valuti, pored ekonomske,
imati i snanu politiku motivaciju od strane zemalja protivnica politike
integracije.

EMU je zasnovana na:

- Harmonizaciji monetarnih politika zemalja lanica i uvoenju jedinstvene valute

- Zajednikim monetarnim rezervama - Zajednikoj centralnoj banci -
Jedinstvenoj monetarnoj politici (bez jedinstvene fiskalne i bankarske politike)

Jedinstvenim Evropskim aktom i Sporazumom o Evropskoj uniji stvorena je

Ekonomska i Monetarna unija (EMU) i postavljen kamen temeljac za jedinstvenu
valutu, euro. Monetarna unija EU se od svih ostalih razlikuje po tome to je prva
unija u istoriji gdje su se suverene drave dobrovoljno dogovorile da izbace iz
upotrebe nacinalne valute i uvedu jedinstvenu do tada nepostojeu valutu - euro.

emu slui jedinstvena valuta

Evropska ekonomija predstavlja ogromno jedinstveno trite. Drave lanice

ostvaruju najvei dio svoje trgovinske razmjene unutar Unije. Jedinstvena valuta
e rijeiti probleme zamjene i doprinijeti da Evropa zajedniki nastupa na
meunarodnom tritu. Olakavajui razmjenu i investicije, drave euro-zone
nastoje i da poveaju broj radnih mjesta. Poev od 1. januara 2002, 15 milijardi
novanica i 60 milijardi kovanica su puteni u promet u okviru euro-zone. Kako
bi simboliki bila prikazana Unija i raznolikost Evrope, sitan novac ima jednu
zajedniku stranu za svih 12 zemalja euro-zone (koju simbolizuje 12 zastava) i
jednu nacionalnu stranu. Ma ija da je nacionalna strana, sitan novac se moe
koristiti u cijeloj euro-zoni. Na novanicama su tampana tri elementa: kapije i
prozori na licu, i mostovi na naliju. Kao inspiracija posluili su sedam
arhitektonskih stilova koji su obeljeili evropsku kulturu: klasini, romanski,
gotski, renesansni, barokni i rokoko stil, arhitektura gvoa i stakla i savremena
arhitektura.

Faze uvoenja Eura

Uvoenje eura definisano je u tri faze: A, B i C.

Faza A: zapoeta 1. 5. 1998. kada je Evropski savjet objavio da e 11 zemalja od

15 lanica EU uvesti euro, objavljeni su trajni bilateralni kursevi prema
nacionalnim valutama; Evropski monetarni institut je transformisan u Evropsku
centralnu banku; prva izrada euro novanica;
Faza B: karakterie je primjena eura, ali samo kao knjigovodstvenog novca;
kursevi eura u odnosu na sve nacionalne valute neopozivo utvreni; ECB
preuzima sve odgovornosti: prelazak na euro po pravilu bez pritiska, bez zabrane;

Faza C: zapoeta 1. 1. 2002; kada se prvi put pojavljuju novanice i kovani novac,
nacionalne valute postoje uporedo, ali sa istekom ovog roka prestaju da se
prihvataju kao zakonsko sredstvo plaanja.

Uspjean razvoj eura osnov je za stvaranje Evrope u kojoj e se ljudi, usluge,

kapital i roba kretati slobodno." Euro je novostvorena valuta Evropske unije, koja
je od 1.1.1999. godine postala zakonsko sredstvo plaanja. Tada je jedan euro
vrijedio 1.18 $. Zemlje koje su prihvatile zajedniku valutu nazvane su
zajednikim imenom Eurolend. Iste dijele zajedniki novac, zajedniku
monetarnu politiku i jedinstvenu politiku deviznih kurseva. Stare valute su trajno
eliminisane tj. unitene. Treba istai da valuta nije samo standardizovana mjera
vrijednosti ve ima i ulogu efikasnog sredstva plaanja, koja omoguava da se
obavi proces razmjene kao vane faze procesa drutvene reprodukcije. Valuta se
koristi i kao skladite vrijednosti.

Euro i izvan EMU

Konano, uvoenje eura kao jedinstvene i jedine valute 12 drava lanica EU ima
veliko znaenje i za mnoge druge zemlje izvan toga prostora. Euro i slubeno
ulazi u zemlje koje su do tada koristile neku od valuta koje se povlae iz opticaja.
To su tzv. evropske mini drave (Andora, San Marino, Monako, Vatikan,
Lihtentajn) ili podruja gdje je njemaka marka bila jedino sredstvo plaanja
(Crna Gora i Kosovo). Uvoenje eura sa posebnim zanimanjem su pratile i ostale
zemlje, prije svega one koje su valutnim odborom i valutnim sidrom bile vezane
za DEM ( BiH, Bugarska, Estonija), kao i tadanji prvi kandidati za primanje u
EU, koje su sada ve postale lanice EU (osim Rumunije), ali ne i Monetarne
unije (Kipar, eka, Estonija, Letonija, Litvanija, Maarska, Malta, Slovenija,
Slovaka, Poljska i Rumunija). Monetarnoj uniji moe pristupiti bilo koja zemlja,
ukoliko ispunjava usvojene kriterijume za ulazak i svakoj zemlji je ostavljena
mogunost izbora da li eli ui u uniju, o emu bi u veini zemalja odluivali
graani izjanjavanjem na referendumu. Ne postoje unaprijed utvrena
ogranienja vezana za konaan broj zemalja lanica. Euro ima i veliku vanost za
zemlje izvan Evrope, posebno SAD i Japan.

KRITERIJUMI ZA ULAZAK U EMU

Prema ugovoru iz Mastrihta stvoreni su kriterijumi konvergencije koje treba da

ispune sve zemlje lanice EMU, meu kojima su:
 Inflacija, 1,5pp odstupanja od prosjeka tri zemlje EU sa najniom inflacijom
Budetski deficit manji od 3% od BDP, javni dug nii od 60% BDP Valute ne
smiju devalvirati/revalvirati izvan granice 15% u odnosu na valute drugih
zemalja bar dvije godine prije ulaska u euro-zonu Dugorone kamatne stope ne
smiju odstupati vie od 2pp u odnosu na tri zemlje EU sa najniim kamatnim
stopama

Kako su odabrani ovi kriterijumi?

Prvi orijentir je bila Njemaka i njena stabilna valuta, drugi je bila procjena koliko
bi zemalja moglo da ispuni traene kriterijume. Smatralo se da za manje od 7
zemalja nema smisla uvoditi zajedniku valutu, pa su kriterijumi oslabljeni kako
bi se osigurao taj broj. Kriterijumi su vie orijentisani na neodreenu stabilnost u
uslovima stagnantnih privreda, nego na privrede koje dinamino rastu. to se tie
deficita, granica je mogla biti i 2%, jer se smatra da je 3% visok deficit, ali je
preovladala preutna saglasnost politiara o komotnijoj javnoj potronji. Za
ispunjenje kriterijuma oznaena je 1997. godina. Ispostavilo se da su kriterijumi
otri za ovakav skup zemalja, iako u sutini nisu, pa ih je veliki broj zemalja jedva
ispunio, a neke su ule u uniju a da ih nisu ispunile. Nakon toga zemlje su morale
da nastave da se pridravaju tih kriterijuma. etiri zemlje su ostale izvan EMU, a
to su: Britanija, vedska, Danska i Grka. Neke zemlje su ostale izvan jer nisu
ispunjavale uslove, kao Grka, a neke su ostale van iako ih ispunjavaju, kao
Britanija. U periodu 1996-1998. samo je Luksemburg sve vrijeme ispunjavao sva
etiri kriterijuma, dok su blizu bile Austrija, Njemaka, Belgija, Britanija,
Francuska, Holandija i Irska. Poto je EMU bio dio Ugovora iz Mastrihta,
uslijedio je proces ratifikacije u zemljama lanicama. Tako je u Danskoj dva puta
odran referendum, a u Francuskoj je ishod bio jedva iznad proste veine. Visina
kamatnih stopa je opala u svim zemljama EU, a u padu su bili i deficit, javni dug
(izuzev u Francuskoj, Luksemburgu i Njemakoj, gdje je blago rastao) i stopa
inflacije. Stopa inflacije je rasla u Finskoj, Holandiji, Luksemburgu, Njemakoj i
vedskoj, ali je svuda bila ispod 2%.Ispunjavanje traenih kriterijuma nije bio
nuan uslov za uee pojedinih zemalja u monetarnoj uniji. Finska, Francuska i
Luksemburg su ispunjavale sva etiri kriterijuma, dok je preostalim zemljama
nedostajao po jedan i u svih osam sluajeva to je bio javni dug. Prekoraenja
Belgije i Italije su bila ogromna, 120% BDP. Prekoraenje Njemake je bilo
neznatno, ali je javni dug imao tendenciju rasta, to je opet bilo u suprotnosti sa
zahtjevom Komisije da se dozvoli prekoraenje granice 60% pod uslovom da je u
fazi opadanja. Poto nije bio prihvaen njemaki prijedlog da finansijske kazne
za prekoraenje deficita, inflacije i ostalih uslova budu automatske, usvojeno je
diverzifikovano rjeenje za budetski deficit. Njemaka je 2002. imala
prekoraenje deficita od 3,5 %, 2003. je bilo 3,9%, a prekraju su se pridruile
Francuska, Grka i Portugal. Nijedna zemlja nije kanjena, iako je MMF
opomenuo EU i ECB zbog naruavanja monetarne stabilnosti u euro-zoni.
Odsustvo kazni moe doprinijeti nestabilnosti eura, iako su ministri finansija
aprila 1997. izjavili da e svaka zemlja koja bude podrivala euro platiti kaznu od
0,5% BDP, to bi u sluaju Njemake iznosilo 10 milijardi eura. Okolnost da se
doputa uee pojedinih zemalja u monetarnoj uniji bez ispunjavanja traenih
kriterijuma, govori da su u pitanju politiki a ne ekonomski motivisane odluke.
One su vezane za razmiljnje da ne bi bilo dobro da u EMU ue mali broj zemalja
ili da izostanu neki od osnivaa Unije. To vjerovatno nee ostati bez uticaja na
kvalitet EMU i njene valute, kao i na kredibilnost buduih odluka. Mehanizam
sistema EMU ima sljedeu logiku: pad inflacije vodi stabilizaciji deviznih kurseva
i padu kamatnih stopa, to vri pritisak na smanjenje deficita, dok finansiranje
javnog duga postaje jeftinije. Dok je inflacija niska ili ide nadolje, ne bi trebalo
da ima veih problema u odravanju stanja ispunjenosti kriterijuma, stabilnosti
eura i cijena. Rast inflacije dovodi do ugroavanja mehanizma po istoj logici po
kojoj je njen pad stabilizuje, s druge strane, pad stope privrednog rasta vri pritisak
na budetski deficit i javni dug. Nijedna zemlja koja je pristupila EU 2004. nije
automatski ula u EMU, jer za njih vae isti kriterijumi konvergencije koji su
vaili za ostale zemlje. Nove lanice imaju malu ekonomsku snagu, ovih 10
zemalja poveava GDP Unije za 10 % prema paritetu kupovne snage, tako da
njihov ulazak u EMU ne mora biti dramatian. Tokom 2002-2003. (poslije
stvaranja EMU) dolazi do naruavanja kriterijuma posebno budetskog deficita,
koji nagovjetava i rast javnog duga i pritisak na inflaciju. Naime, budetski
deficit su prekrile i Francuska i Njemaka, dvije najvee zemlje EU i nisu
kanjene za prekraje, niti su ga oborile, dok je Portugal posluno oborila deficit
ispod 3%, iako je to dovelo do recesije i pada zapoljenosti u toj zemlji, to znai
da pravila vae za male, ali ne i za velike zemlje. Trend rasta deficita doveo bi
itavu zonu E12 do prekoraenja granice od 3%. Javni dug se za zonu E12, kao
cjelinu od 1992, nalazi iznad 60%. Od 2001. je u stalnom porastu, a u 2003. je
dostigao iznos od 70,4 %. U periodu 1997-1998. poela je trka u smanjivanju
deficita, da bi se ispunio kriterijum od 3%, a to se postiglo veim prodajama
javnog vlasnitva. Nove lanice bi trebalo da ispunjavaju kriterijume dvije godine
prije ulaska i nakon ulaska u euro-zonu. to se tie kriterijuma, najloije stoje
Malta, Kipar i Maarska, a najbolje baltike zemlje - Letonija se potpuno
kvalifikovala za euro-zonu, dok Litvaniji i Estoniji nedostaje po jedan uslov, to
govori o visokom kvalitetu ekonomskih institucija ovih zemalja, a to pokazuje i
njihovo visoko mjesto na rang listama ekonomskih sloboda. Zbog svega ovoga
nameu se razna pitanja: da li imaju smisla postojei kriterijumi, ako se oni ne
potuju? Kakve posljedice e to imati na privrede zemalja E12 zone i na nove
lanice? Koje kriterijume treba da ispinjavaju nove lanice? Da li ih treba
redefinisati? Itd.

PREDNOSTI i NEDOSTACI EMU

Postoji niz prednosti uvoenja eura:

Sniavanje transakcionih trokova - uteeni resursi, koji bi inae bili potroeni

u neproduktivne preraspodjele, bie osloboeni za produktivnu upotrebu. Njima
su najvie izloeni turisti, tako da sada ne moraju da mijenjaju novac kada god
preu granicu zemlje i da trae mjenjanice ili banke koje su uzimale znaajne
provizije za tu uslugu.

Graani su u mogunosti da porede cijene u euro-zoni, pa razlike u cijenama

robe, usluga i zarada postaju jasnije. Postoje i pogodnosti prilikom putovanja
izvan euro-zone, jer je euro kao internacionalna valuta prihvaena u mnogim
zemljama.

Troak odravanja 12 valuta je mnogo vei nego jedne. Zabrinjavajue je

poveanje birokratizacije u ECB, to bi dovelo do sniavanja dobiti od ekonomije
obima.

Olakana je alokacija faktora proizvodnje - bre i jeftinije se otkrivaju povoljniji

uslovi za rad i kapital, tako da e zemlje koje stvaraju bolje poslovno okruenje
biti u prednosti, dok e kod onih s loijim to biti nedostatak.

Dobit od senjorae (emisiona dobit). Uvoenjem eura koliina ove valute koja
se dri u rezervi se poveava u svjetskim razmjerama, pa male zemlje imaju po
prvi put dobit i izvan svojih granica. Za razliku od veih zemalja, ije su valute
imale iroku primjenu, a samim time i veu dobit po ovom osnovu, male zemlje
po prvi put imaju dobit izvan svojih granica.

Euro je znaajnija valuta nego to su pojedinano bile svih prethodnih 12, time
to e se ee koristiti u transakcijama, kako u Uniji tako i van nje, i time to e
znaajan dio deviznih rezervi zemlje u svijetu drati u euru. Uvoenje eura je
udarac dolaru, funti, jenu i ostalim valutama, jer njihov uporedni znaaj opada.
Operativna korist je emisiona dobit ili senjoraa, druga strana je oligopol (euro,
dolar, jen, funta) sa kojim se suoavaju korisnici irom svijeta, a to lanicama
oligopola moe da donese dodatne rente.

Ukidanjem mnova deviznih kurseva poveava se tranparentnost prilikom

transakcija i eliminie rizik deviznih kurseva u odnosima izmeu zemalja lanica.
 irenje finansijskih trita - postaju dostupnija i likvidnija.

Postoje i prednosti koje su manje direktne, ali ne i manje znaajne:

Makroekonomska stabilnost - novi reim niske inflacije. Istraivanja pokazuju

da vea samostalnost centralnih banaka doprinosi nioj inflaciji. ECB je
najsamostalnija banka na svijetu.

Nie kamatna stope - smanjenjem inflacije utie se i na smanjenje kamatnih

stopa. Investitori zahtijevaju nie kamatne stope u zemljama u kojima je stabilnost
cijena izraenija. Nie kamatna stope smanjuju rizik razlike u kursevima, tako da
se dodatna kamata, nazvana premija za rizik kursne razlike, eliminie u
meunarodnim kreditnim transakcijama koje se obavljaju u okviru Eurolenda.

Strukturalna reforma - kvalifikacijom za euro zemlje su na silu morale da dovedu

svoje ekonomije u red, time to su zadovoljile kriterijume konvergencije.
Sporazum predvia kazne za zemlje koje se previe zaduuju, a sve to je dovelo
do odrivog privrednog rasta.

Stvaranje nove globalne valute rezervi - rezerve koriste centralne banke, drava
i privatne firme kao dugoroni oblik uvanja vrijednosti i za pokrivanje buduih
finansijskih potreba. Samo valute koje su likvidne, stabilne i prihvaene kao
sredstvo plaanja na jednom ekonomski velikom podruju, posjeduju potencijal
da postanu glavne valute rezervi.

Intenzivniji ekonomski rast - poveanje trita, konkurencije, smanjenje

prosjenih trokova, vea produktivnost, smanjenje trokova finansijskih
transakcija i rizika u pogledu razlike u kursevima omoguavaju multinacionalnim
kompanijama da ostvaruju ekonomiju obima. Uvean kredibilitet fiskalne
politike, jer je devalvacija nemogua. Korisnici primaju vee socijalne beneficije
iz vika nastalog snienjem cijena i umanjenim rizikom. Pored prednosti, euro
nosi i neke trokove i nedostatke:

Trokovi prelaska na euro - ogromni su trokovi obuke i poremeaja na

poslovima koji su posljedica prelaska na euro.

Gubitak poslova - stvaranje jedinstvene valute eliminie potrebu za brojnim

deviznim transakcijama meu zemljama. Mjenjanice, banke i agencije su
oigledni gubitnici u tom smislu.

Gubitak kursa valute.

Kontrolisana fiskalna politika.

 Gubitak monetarne autonomije - privrede koje se nalaze u razliitim fazama
privrednih ciklusa teko mogu da se prilagode istoj monetarnoj politici. Vlade su
liene finansijskih instrumenata da utiu na agregatnu tranju ili deviznog kursa
da utiu na trgovinski deficit/suficit. Centralizovana monetarna politika teko
funkcionie u uslovima decentralizovane fiskalne politike i decentralizovanog
politikog sistema. Lieni aktivistike monetarne politike, politiari se mogu
uputati u preveliku dravnu potronju zbog dobijanja glasova na izborima.

Zemlje e manje biti pogoenje uvoenjem eura ako: a) otvorenije su za

trgovinu; b) imaju diverzifikovanu privredu; c) imaju veu mobilnost proizvodnih
faktora, posebno rada. Loa je ispunjenost uslova pod c. Trite rada mora
posluiti kao kanal za prilagoavanje otputanjem/zapoljavanjem, a zbog slabe
pokretljivosti radne snage, zbog barijera obiaja i jezika, bie geografski i
politiki koncentrisano.

Public choice panju poklanja preferencijama koje pojedini predstavnici u ECB

imaju. Stopa inflacije u nekoj zoni zavisi od osjetljivosti biraa na inflaciju (stepen
nezavisnosti centralne banke je u funkciji te osjetljivosti) pa bi pronalaenjem
srednjeg biraa bilo mogue predviati kretanje inflacije u euro-zoni. Do 2002.
Francuska je bila srednji glasa, a zatim je usljed kadrovskih rjeenja to mjesto
zauzela Finska, a poto su finski glasai manje osjetljivi na inflaciju to se nadalje
moe oekivati blago poveanje godinje stope inflacije, po ovoj teoriji, u euro-
zoni. Ulazak zemalja istone Evrope bi srednjeg glasaa pomjerio prema Italiji i
paniji, to bi dalje uticalo na rast stope inflacije.

Najvei rizik je sadran u nepotovanju pravila igre tj. kriterijuma uea, kao i
u ekonomskim skokovima i politikom neskladu. Tekue vlade EU12 koriste
dodatna sredstva javnih finansija da bi poveale podrku biraa, a teret tih
operacija se prebacuje na zajedniku valutu. Ako bi se trend nastavio, euro e
postati slaba, inflatorna valuta i tokom narednih 6-7 godina euro bi bio povuen
iz opticaja, a zemlje E12 bi se vratile na nacionalnu valutu.

MONETARNA POLITKA U EURO-ZONI

Evropska centralna banka (ECB) je monetarni autoritet najvieg nivoa u euro-

zoni. To je institucija koja je emitent i zakonski zatitnik eura.Ciljevi Evropskog
sistema centralnih banaka su: Stabilnost cijena Kontrola inflacije HCIP
(Harmonised Consumer Index of Prices)< 2% Inflacija 2% sa rastom od 4,5%
Podrka opte politike EU sve dok je to mogue bez tete po stabilnost cijena.
Inflacija alje negativne signale investitorima, primorava firme da stalno
mijenjaju cijene i poveava efektivnu stopu poreza na kapital.m ECB se smatra
najsamostalnijom bankom koja je ikada formirana, jer nije posebno vezana ni za
jednu evropsku vladu. Strategija ECB je fleksibilna i oslanja se na tri osnovna
elementa:

1. kontrolu novane mase eura 2. neposredno praenje stope inflacije u Eurolendu

3. sagledavanje ostalih pokazatelja vezanih za cijene

Primjenjujui ove tehnike, savjet utvruje glavne kamatne stope koje uslovljavaju
tempo ekonomskog rasta Evrope. ECB koristi konkretne instrumente monetarne
politike da bi kontrolisala novanu masu eura. Tu spadaju: minimalni nivo
obaveznih rezervi kratkorone transakcije otkupa mogunost marginalnog
kredita mogunost kratkoronog deficita. Devizni kurs eura utie ne samo na
stabilnost cijena, ve se odraava na optu ekonomsku politiku. Zbog toga ECB -
u saradnji sa Evropskim savjetom ministara ekonomije i finansija (ECOFIN), koji
definie opti reim kursa eura, ali su mu zabranjene konkretne intervencije na
tritu i ugroavanje stabilnosti cijena - radi na utvrivanju politike deviznih
kurseva u Eurolendu. Na sastanku 1995. u Madridu predsjednici vlada i drava
EU odluili su da e zajednika valuta dobiti ime euro. Simbol eura ima oblik
slova e prekrianog s dvije vodoravne crte. Inspirisan je grkim slovom epsilon,
u ast Grke kao kolijevke evropske civilizacije, kao i prvim slovom rijei
Evropa. Slubena skraenica je EUR i zatiena je u Meunarodnoj organizaciji
za standarde.

HRONOLOGIJA NASTANKA EMU

Hronoloki proces nastanka EMU moe se predstaviti:

Bretton Woods sporazum je potpisan 1944. u Mount Washington hotelu u Bretton

Woodsu

1944. godina - sporazum u Bretton Woodsu uvodi sistem meusobnih kurseva tj.
uvodi sistem vrstih deviznih kurseva

1946. godina - britanski premijer Winston Churchil u Cirihu poziva na stvaranje

Ujedinjenih Drava Evrope

1949. godina - osnovan Savjet Evrope

1950. godina - Schumanova deklaracija. Francuski ministar spoljnih poslova

Robert Schuman 9. maja predloio udruivanje industrije uglja i elika Francuske
i SR Njemake, otvoreno za sve demokratske drave Evrope, kojim e rukovoditi
evropska institucija. Plan odobrila Skuptina Savjeta Evrope
1952. godina - Evropska zajednica u oblasti uglja i elika (ECSC). Prvi veliki
korak u pravcu transevropske saradnje i stvaranja zajedinkih institucionalnih
okvira

1958. godina - Evropska ekonomska zajednica (EEC) postavlja temelje ogromnog

"zajednikog trita" robe i usluga; mnogi od prijedloga su ostali nerealizovani

1959. godina - Austrija, Danska, Norveka, Portugal, vedska, vajcarska i

Velika Britanija utemeljile sporazum o spoljnoj trgovini (EFTA)

1967. godina - Sporazum o integraciji objedinjuje EEC, ECSC i EUROATOM u

jedinstvenu meunarodnu organizaciju poznatu kao Evropska zajednica (EZ), to
je znaajan korak u pravcu konsolidacije

1969. godina - na samitu u Hagu est drava lanica Evropske ekonomske

zajednice (EEZ) postavljaju sebi za cilj stvaranje evropske i monetarne unije
(Barov plan)

1970. godina - Vernerov izvjetaj predstavlja zvanian prijedlog Evropske

zajednice o stvaranju Ekonomske i Monetarne unije (EMU), predlae se
usklaivanje nacionalnih ekonomija kako bi se stekli uslovi za jedinstvenu valutu
u okviru (EEZ). Nestabilnost evropskih valuta ozbiljno ugroava ovaj projekat

1973. godina - Danska, Irska i Velika Britanija pristupaju EC-u

1974. godina - uvodi se ECU - zajednika evropska valutna jedinica. Sastavljena

je kao obraunska korpa evropskih valuta, iji su se meusobni odnosi vie puta
mijenjali. Prema kursevima 31.12.1998. utvreni su odnosi participirajuih valuta
prema euru, koji je zamijenio ECU u odnosi 1:1

1979. godina -Evropski monetarni sistem(EMS). Ukljueno je osam lanica EC-

a (sve osim Velike Britanije). EMS zatvara meusobne devizne kurseve zemalja
lanica u okvire uskih unaprijed definisanih trgovinskih zona, to se smatra ranim
oblikom monetarne unije; uspostavljena kontrola protoka evropskih valuta

1981. godina - Grka se prikljuuje EC-u

1986. godina - u EC se ukljuuju panija i Portugal, tako da broj lanica raste na

12, jedinstvenim aktom u Rimskom ugovoru zacrtan je cilj postepenog stvaranja
Ekonomske i monetarne unije

1989. godina - Delorsov izvjetaj. Predsjednik Evropske komisije Jacques Delors

predloio 'Bijelu knjigu' konkretnih mjera za uspostavljanje jedinstvenog
evropskog trita, na temelju koje je utvreno stvaranje Evropske privredne i
monetarne unije (EMU) u tri faze

1. 7. 1990. poela I faza stvaranja EMU: konano eliminisanje barijera u odnosu

na kretanje roba, usluga, radne snage i kapitala i usklaivanje privredne, novane
i fiskalne politike u EU

7.2.1992. - EU predstavlja sporazum o najiroj saradnji; Ugovorom iz Mastrihta

postavljeni kriterijumi usklaivanja ekonomija zemalja koje uestvuju u ovom
projektu, to predstavlja etapu koja prethodi uvoenju jedinstvene valute;
Evropska zajednica (EC) i projekat EMU postaju dio Evropske unije

1.1.1993. - poetak djelovanja jedinstvenog trita

1.11.1993. - Mastrihtski ugovor stupa na snagu i time EC prerasta u EU

1.1. 1994. - II faza EMU: Osnovan Evropski monetarni institut, pretea Evropske
centralne banke.. Poveava se nezavisnost nacionalnih centralnih banaka,
zabranjuje se finansiranje proraunskog deficita iz monetarnih izvora

1995. - Austrija, Finska i vedska se prikljuuju EU

15./16.12.1995. - na zasjedanju Evropskog vijea (efovi drava i vlada lanica

EU) u Madridu odabrano ime budue zajednike valute - euro

2./3.5.1998. - Evropski savjet utvrdio koje zemlje ispunjavaju kriterijume za

ulazak u EMU i uvoenje eura i zatvara listu zemalja uesnica

1.6.1998. - poinje sa radom Evropska centralna banka (ECB), koja zajedno sa

nacionalnim centralnim bankama zemalja EU ini Evropski sistem centralnih
banaka iji je osnovni cilj djelovanja stabilnost cijena i koja je zaduena za
evropsku monetarnu politiku

31.12.1998. - neopozivo fiksiranje kurseva nacinalnih valuta lanica EMU prema

euru; euro postaje jedinstvena valuta i sve transakcije na tritima kapitala se
obavljaju u euru

1.1.1999. - poinje III faza EMU: uvodi se euro kao bezgotovinski novac u 11
zemalja: Austriji, Belgiji, Finskoj, Francuskoj, Irskoj, Italiji, Luksemburgu,
Holandiji, Njemakoj, Portugalu, paniji (Grka pristupa 2001)
1.1.2002. - u opticaj ulaze novanice i kovanice eura ostvaruje se konano
uvoenje jedinstvene evropske valute 12 zemalja lanica evropske valutne unije.
Oko 300 miliona Evropljana ima zajedniki novac.