FATH DEVR (1451-1481) OSMANLI-AKKOYUNLU LKLER

Do. Dr. Remzi KILI

Nide niversitesi Eitim Fakltesi
lkretim Blm Bakan
remzikilic@mynet.com

zet
Osmanl Devleti, Fatih Sultan Mehmed zamannda byk devlet olmaya balam-
t. stanbulun fethi ile Dou Roma yklm, Bosna-Hersekten Frat boylarna kadar Os-
manl lkesi saylyordu. Gerek batda, gerekse douda Osmanl lkesi genileme gsterir-
ken, Fatih gibi Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan da, douda Trkmenlere dayanan byk
devlet olma dncesi ierisindeydi. Uzun Hasan, kendisine Osmanl padiah Fatih Sultan
Mehmedi rakip olarak gryordu. Onunla mcadele iin Venedikten Papala,
Karamanoullarndan sfendiyar- oullarna birok unsur ile dayanma ierisine girmi-
ti.
Nitekim iki padiah, Trabzon-Rum mparatorluunun topraklarna hakim olmak
dncesi, Karamanoullar meselesi, Anadoludaki dier Trkmen beylikleri zerine h-
kim olmak arzusu gibi, olaylar zerine kar karya gelmilerdi. Aslnda her iki padiah da,
Anadolu topraklarn lkesine katmak ve Trkmenleri ynetmek istiyorlard. Hakimiyet,
genileme, gvenlik gibi sebeplerden dolay, Otlukbelide kar karya gelen Osmanllar,
Akkoyunlular malup ederek stnlklerini kabul ettirmilerdir.
Anahtar Kelimeler: Otlukbeli Sava, Uzun Hasan, Akkoyunlu Devleti, Osmanl
Hakimiyeti.

1. Giri
Osmanl Devletinin bana, babas II. Murad Edirnede vefat ettikten son-
ra, 18 ubat 1451 tarihinde II. Mehmed, padiah olarak gemitir. II. Mehmed
(1451-1481) yksek bir ilim muhitinde iyi bir tahsil grm, derin bir Trk-slam
uuru iinde yetimiti. Babas ona tecrbeli devlet adamlarnn yan sra, madd ve
manev stnle sahip salam bir devleti de miras brakmt.
II. Mehmed, evvel Bizans mparatorluunun bakenti stanbulu 29 Ma-
ys 1453te fethederek, Bizansllarn btn topraklarn lkesine katp, Fatih un-
vann hakkyla alarak ie balamtr. Fatih Sultan Mehmed, artk sadece Trklerin
deil, Dou Romann vrisi sfatn ve temsil yetkisini de kendisinde gryordu.
Bu nedenle hakimiyet sahasn genileterek, byk bir devlet olmay amalyordu.
Osmanl Devletinin byme ve yaylma srecinde ise, gerek doudan ge-
rekse batdan son derece tehlikeli hcumlara mruz kaldn grmekteyiz. Bunlar-
dan genellikle Osmanl Trklerini Avrupa ktasndan atmak isteyen, batdan gelen
ve ou Hristiyan milletler tarafndan Hal ruhu ile el ele verilerek yaplan
saldrlar, her defasnda krlmtr. Hatta denebilir ki, 1448de II. Kosova meydan
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

savandan sonra, bat ynnden Osmanl Devletini tehdit edecek derecede dzenli
bir kuvvet Avrupadan artk kamamtr.
Buna karlk dou ynnden gelen hcumlar, Osmanl Devletini bsb-
tn ortadan kaldrmak, yahut da o zamanlar Anadoluda yaamakta olan birok
kk beylikler seviyesine indirmek amacn gttnden, ok daha tehlikeli ol-
mutur. Bunlardan birincisi Timurun 1402deki Ankara savadr. kincisi bundan
yetmi yl kadar sonra olan 1473deki Uzun Hasann Otlukbeli sava ve nihayet
ncs de bundan krk yl kadar sonra olan 1514deki ah smailin aldran
savadr.
Osmanllar bu hcumlardan, birincisi Timur karsnda ar bir yenilgiye
uramlard. Bunun sonucunda devletleri dalma tehlikesi geirmiti. Gerekten
Ankara savanda Osmanl padiah I. Byezid, Timura esir dm, bundan sonra
sren ehzdeler mcadelesi srasnda, devlet byk sarsntlar yaam, o zamana
kadar devam eden hzl gelime, uzunca bir sre sekteye uramt. Buna karlk
Osmanllar, doudan uradklar ikinci ve nc hcumlar krmay baarmlar
ve bylece batda Hristiyan lemine kar olduu gibi, dou ynne doru da dev-
letlerini geniletme imkan salamlardr1.
Rumeli topraklarnda 1352den bu tarafa yz yldr, geni fetihler yapan
Osmanl Devletinin kuvvetli temellere dayanabilmesi iin Anadoludaki Trk
unsurunun da ayn at altnda birlemesi gerekiyordu. Bylece pek ok Trk nfu-
sunu ayn bayrak altnda toplayacak olan Osmanllar, hem Avrupadaki snrlarn
daha gvenli bir biimde geniletebilecekler, hem de Trk unsurunun kk dev-
letler halinde blnerek biri birini ypratmasn nleyip, onlar dnya apnda b-
yk bir Trk devletinin snrlar iinde birletirmek suretiyle Trkle sekin bir
mevk kazandrm olacaklard. Bu itibarla, Anadolu Trk beylikleri arasnda sivri-
lerek, Avrupa topraklarna srayan gittike byyen Osmanl Devletinin Anado-
luda Trk birliini salamaya almalar tarih bir zaruretti.
Osmanl Devleti, bymeye balad srada, Anadolu Trk beyliklerinin
en kuvvetlisi olan ve kendilerini Trkiye Seluklu Devletinin vrisi sayan
Karamanoullar, her frsatta Osmanllara kar darbe vurmaya almlar. Zira
Osmanllarn fazla bymesi gnn birinde Karamanoullarnn ortadan kalkma-
sna yol aabilirdi. Buna meydan vermek istemeyen Karamanoullar, Osmanllar
ile mcadeleden geri kalmyorlard. Hatta Osmanllara kar Hristiyan bat devlet-
leri ve Papalk ile i birlii yapmaktan dahi ekinmiyorlard. Anadoluda Trk bir-
liinin salanmasn, devletinin bekas asndan zaruri gren Fatih Sultan
Mehmed, Karamanoullar Beyliinin siyas hakimiyetini ortadan kaldrmay daha
balangta kafaya koymutu.
Karamanoullar gibi douda Akkoyunlular da Osmanl Devleti iin gn
getike cidd bir tehlike konusu olmaya balamt. Nitekim, Karadeniz sahillerine
gz dikmi olan Akkoyunlular, Trabzon Rum mparatorluu ile teden beri akraba-
lk balar kurmutu. Akkoyunlular, bu sebepten Fatih Sultan Mehmedin Trab-

96
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

zonu almak isteyiine engel olmak istemilerdi. Bundan baka sfendiyar toprakla-
r zerinde hak iddia eden Kzl Ahmed Beyi himaye eden ve onu Osmanllara
kar kullanan Uzun Hasan, Osmanl-Akkoyunlu snrlar zerinde hadiseler kar-
maktan geri kalmyordu. Ayrca Uzun Hasan, Osmanllar nemli bir rakip grd-
iin Karamanllar ile Osmanllar aleyhine i birlii yapmaktan da geri durmu-
yordu. Btn bu hareketler, Fatihi ister istemez doudaki bu tehlike ile megul
olmaya sevketti. Osmanl Devleti asndan, bu tehlike var olduka Anadoluda
henz yeni alnm ve Osmanl topraklarna katlm olan yerlerin gvenliini sa-
lamak imkansz olacakt. Bu itibarla Fatih Sultan Mehmed, nce Anadolunun orta-
sndaki Karamanoullar Devletini, sonra da douda bymekte olan Akkoyunlu
Devletini ortadan kaldrmay zaruri gryordu2.
2. Osmanl-Akkoyunlu Mcadelesi
Akkoyunlular bir devlet statsne karan Kara Ylk Osman Bey (1402-
1435) olmutu. 1423 tarihinde Akkoyunlu ehzadesi Ali Beyin olu olarak dnya-
ya gelen Uzun Hasan (1453-1478) dedesi Kara Ylk Osman Beyin lm zeri-
ne Akkoyunlu ehzadeleri arasnda ba gsteren kavgalar iinde byyerek, erken-
den kendini gstermi ve nihayet 1453 ylnda btn rakiplerini bertaraf ederek
Akkoyunlu Beyliinin bana gemeyi baarmt.
O zamanlar Akkoyunlu Devleti, merkezi Diyarbakr (Amid) olmak zere
gneyde aa yukar bugnk Trkiye-Suriye snrn takiben Mardinin dousun-
dan Urfann batsna kadar kuzeyde ise, Erzurum ve Sivasn kuzeyinden geerek
Harputa kadar uzanan ve balca Erzurum, Erzincan, Harput, Diyarbakr, Mardin
ve Urfa gibi ehirleri iine alan kk bir Beylik idi. Batsnda Osmanllar, gne-
yinde Memlklar ve dousunda Karakoyunlular gibi kuvvetli komular, ayrca da
mahall bir takm beylikler ile Trabzon-Rum mparatorluu gibi zayf komular
vard. Akkoyunlu Devletinin bana geen Uzun Hasan, yorulmak bilmeyen bir
gayret ierisinde, planl bir ekilde durmadan memleketini geniletmeye alm-
tr.
En zayflarndan balayarak komularn birer birer kendisine boyun e-
dirmi, szde bal bulunduu Karakoyunlu hkmdar Cihanah 1467de bir
meydan muharebesi ile imha ettikten sonra bunun lkelerini de kendi topraklarna
katarak Akkoyunlu Devletinin merkezini Tebrize nakletmiti. Nihayet, Horasan
hkmdar Timur Oullarndan Ebu Saidi de 1469da bir savata esir alarak, ran
ve Irak topraklar dahil olmak zere geni bir imparatorlua sahip olmutur.
Bylece, Horasandan Sivas dolaylarna kadar uzanan muazzam bir lke-
nin kudretli ve hars hkmdar Uzun Hasan ile stanbulu fethettikten sonra bir
yandan Balkanlarda topraklarn geniletirken bir yandan da Anadoludaki kk
devletleri ortadan kaldrmay ihmal etmeyen Osmanl padiah Fatih Sultan
Mehmedin, birbirleriyle karlamalar, jeopolitik bir zaruret ve deta kanlmaz
bir mukaddert olmutur diyebiliriz3.

97
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

Fatih Sultan Mehmed ile Uzun Hasan arasnda 1473de cereyan eden
Otlukbeli savana kadar, Osmanl Devleti ile Akkoyunlular arasnda bir ok
mnasebt sz konusudur. Bizzat Uzun Hasann emri ile yazlm olan Eb Bekr-i
Tihrnnin Kitb-i Diyarbekriyye adl eseri 1471 ylna kadar olan Akkoyunlular
tarihini anlatmaktadr4. Aratrmamzda ad geen eser ve bir takm belgeler ve
dier aratrma almalar bize k tutacaktr.
Osmanl Devletinin banda Fatih Sultan Mehmed, tam bir cihangr gibi
hareket etmekte ve kendisini btn Trklerin, Mslmanlarn, hatta Hristiyanlarn
hamisi ve yer yznn byk hkmdar olarak kabul etmekteydi. Akkoyunlu
hkmdar Uzun Hasan da kendisini btn Trklerin ve Mslmanlarn hamisi
hatta Trkistandan Anadoluya kadar uzanan geni sahalarn hkmdar olarak
grmekteydi.
Bu anlaylarn dnda Akkoyunlular, Osmanllara kar; Venedik Cum-
huriyeti, Trabzon-Rum mparatorluu, Karamanoullar Devleti, Papalk,
sfendiyaroullar vs. topluluklar ile i birlii ve dayanma ierisine girmekteydi-
ler. Uzun Hasann amac, her ynden ok gl bir rakip olan Fatih Sultan
Mehmed ve devletinin zyi edilmesi, Osmanllarn Anadoludan atlmas idi. Fatih
Sultan Mehmed ise, bu durumun farknda ve Anadolunun Karamanoullarndan
Trabzon-Rum mparatorluundan ve Akkoyunlular elinden tamamen alnp Os-
manl lkelerine katlmasn amalyordu. te bu ve dier baz sebepler, Osmanl-
Akkoyunlu mcadelesini kanlmaz klyordu.
Fatih Sultan Mehmedin stanbulu fethettii 1453 ylnda Akkoyunlu Dev-
leti tahtna oturan Uzun Hasan, mevkiini salamlatrdktan ve Karakoyunlu h-
kmdar Cihanaha kar ilk byk zaferini kazanp, Erzincan ele geirdikten
sonra, Trabzon mparatoru IV. Kalo onnesin kz Maria Katherina (Despina
Teodora) ile 1458de evlenmiti. Uzun Hasan, artk Trabzon-Rum mparatorluu
ile yz yl akn srdrdkleri dostluk mnasebetlerini kuvvetlendirmiti. Bu evli-
likle, siyas bir gaye gden Trabzon-Rum mparatorunun arzusuna uyarak, Trab-
zonu Osmanllara kar mdafaa etmeyi zerine alm oluyordu. Bylece Trab-
zon-Rum mparatorluunun koruyuculuuna sahiplenen Uzun Hasan, te yandan
Papann Osmanllara kar oluturmaya alt ittifak emberi ile temasa gelmi,
dier taraftan da Trabzonu korumak iin dorudan doruya Fatih Sultan Mehmed
nezdinde teebbslere girimeye balamtr5.
Papa III. Calixtusun (1455-1458) elisi Fransisken rahibi Lodovico da
Bologna, Trabzon ve Grcistandan sonra 1459da Diyarbakra da urayarak
Akkoyunlu hkmdarn Byk Trk Fatihe kar kurulacak ittifaka katlmaya
davet etmi ve bu teklifi msbet karlayan Uzun Hasan da kendi adna Avrupaya
bir eli gndermiti. Rahip Lodovico ve Trabzon ve Grcistan elileri ile birlikte
hareket eden bu Akkoyunlu elisi, Alman mparatoru III. Friederiche, Osmanl
sultanna kar sava iin Uzun Hasann elli bin kiilik bir kuvvet hazrlayaca-
n bildirmi ve 1460 ylnn Aralk aynda Romaya vardnda da, yeni Papa II.
Piusa (1458-1464), Hristiyan devletlerin Osmanllar aleyhine batda ayn anda
98
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

savaa girimeleri art ile Uzun Hasann da douda harkete geeceini

vaadetmiti.
Bu suretle Hristiyan devletler arasndaki birlie girmeyi kabul eden Uzun
Hasan, yine Trabzon-Rum mparatoru Davidin (1458-1461) ricas zerine,
1459da yeeni Murad Beyi stanbula gndererek kendisine cizye vermeyi kabul
eden Trabzon mparatorluunun 1453ten beri Osmanl hazinesine her yl de-
mekle mkellef olduu ve miktar 1458de iki bin dukadan bin dukaya karl-
m olan verginin affedilmesini istemiti. Ayrca, vaktiyle Yldrm Byezidin
Osmanl topraklarna saldrmamas karlnda Kara Ylk Osman Beye vaat
etmi olduu fakat Timurun lmnden sonra gnderilmeyen sark, seccade ve
eyer takm gibi hediyelerin toptan verilmesini istemiti. Hatta Akkoyunlu hkm-
dar daha da ileriye giderek elisi ile, kars Despina Teodoraya eyiz (cihaz) ola-
rak verilmi olan Kapadokya, yani Kayseri ve havalisinin kendisine teslimini talep
etmiti. Ancak bu ar istekler karsnda Fatihin cevab: Haydi siz rahata gidi-
niz, ben gelecek sene kendim gelip, padiahnzn benden istedii eyleri beraber
getireceim ve borcumu deyeceim, demekten ibaret olmutu6.
Ebu Bekr-i Tihrnnin Kitb- Diyrbekriyye adl eserinde de belirtildii
gibi, Uzun Hasan, Fatih Mehmede gnderdii eliden olumsuz cevab alr almaz,
Osmanl himayesinde bulunan Koyulhisar zaptetmiti7. Koyulhisar aslnda zan-
nedildii gibi dorudan doruya Osmanllara ait bir kale olmayp, ancak stratejik
ve kk bir emaretin merkezi idi. stanbuldan Erzuruma giden yol zerinde, ayn
zamanda kuzey Anadoluya ve Trabzona inen yolun da bir kilidi mesabesinde
bulunuyordu. Uzun Hasan, Koyulhisar ele geirmekle tecvzkr tavrnn ilk
tezhrn ortaya koymu oluyordu. Fatih Sultan Mehmed, bu hadise zerine U-
zun Hasana bir eli gndermi ve bar istemiti. Ancak, Uzun Hasandan bu kale-
yi almak iin yaplan giriimler sonusuz kalmt8.
Uzun Hasann bu saldrgan hareketlerine karlk, Fatih, arabdr Hamza
Beyi Koyulhisar zerine gndermiti. Ancak, Hamza Bey bu kalenin fethini baa-
ramayp, kuvvetleriyle evredeki ky ve kasabalar yamalayp geri dnmtr.
Hamza Beyin bu hareketi zerine Karamanoullarna yardm maksadyla adamla-
rn gnderen Uzun Hasan, bilhassa Tokatta byk lde yama, tahrip ve mez-
lim yaptrmtr9.
Fatih Sultan Mehmed, bu defa kendisi byk bir ordu ile asl hedef Trab-
zon olmak zere harekete gemitir. Ancak o, Uzun Hasann tecavzlerinin artma-
s zerine Trabzon zerine yapaca seferde kendisini arkadan vurabilecek
Akkoyunlu Devleti'ni etkisiz hale getirmek iin Sivasa doru ynelmitir.
Akkoyunlularn bir sre nce elde ettii Koyulhisar gnlk bir arpmadan
sonra fethetmitir. Bu arada Uzun Hasann amcazdesi Hurit Beyin kuvvetleri
ile Gedik Ahmed Paa idaresindeki kuvvetler arasnda bir arpma olmusa da
Hurit Beyin kuvvetleri sava kaybetmilerdir10.

99
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

Fatih Sultan Mehmed ise, Trabzon iini bir tarafa brakarak, Uzun Hasan
ile arpmak zere Erzincan zerine yrm ve Yass-imen denilen yerde ordu-
gh kurmutu. Bu ekilde Osmanl padiahnn Uzun Hasana hcuma hazrland
srada, Uzun Hasan tarafndan gnderilen bir elilik heyeti, Osmanl ordughna
geldi. Bunlarn arasnda Uzun Hasann annesi Sare Hatun ve emigezek Beyi
Hasan da vard. Fatih Sultan Mehmedin ok deer verdii ve Ana diye hitap ettii
Sare Hatunun ricalar ve Mahmud Paann da iltims zerine Osmanl memleket-
lerine ve onlarn himayeleri altndaki yerlere tecavz etmemek ve Trabzon-Rum
mparatorluuna yardmda bulunmamak artyla onlarla bir anlama yapld. Fatih,
bu anlamadan sonra kuzeye doru dnerek Trabzon zerine yrm ve 15 Aus-
tos 1461 tarihinde Trabzonu sulhen fethetmitir. Ailesi dolaysyla vris olduu
iin Trabzon hazinesinin bir ksm da Uzun Hasan Beye gnderilmitir11.
Fatihin Trabzon seferi srasnda Uzun Hasana gveni olmadn ve sefer
srasnda onu hareketsiz brakabilmek iin gnderdii elileri deta rehin gibi ya-
nnda alkoyduunu biliyoruz. Uzun Hasan Bey rikb- devletin hizmetine gelb
sevb- gazdan ve avtf- husrevnemden behremend olmad. Vlidesi
mutemedleri ile rikb- km-ybn yannca bile olsunlar12 diyerek, Uzun Hasana
gnderdii mektupta; egeri ki zimmeti hizmetinize lzm olan zmre-i guzta
rehber ve hemrh olmak ve muavenet icab eden mahallerde bezl-i mzheretiniz
vuk bulmak vcibt- dn devletten idi. Zhir budur ki mevni-i rz hasebiyle
ol mna mteazzir olmudur deyip, annesi ile elilerin Trabzon alndktan sonra
iade edileceklerini bildirmiti13.
Fatih Sultan Mehmed ile Uzun Hasan arasnda ilk atma, 1461 ylnda
Osmanl padiahnn Trabzon seferi srasnda grlmektedir. Uzun Hasan bir bas-
knla ele geirdii Koyulhisar muhafaza edemedii gibi, Fatih Sultan Mehmedin
1461 ylnda Amasra ve Sinopu da zaptederek Yass-imen mevkiine kadar iler-
lemesine engel olamamtr. Uzun Hasan, Fatihin bu baarlar karsnda, annesi
Sare Hatun ile emigezek Beyi Hasan Osmanl ordughna gndererek bar
istemek zorunda kalmt. Osmanl padiahna eli olarak gnderdii annesinin
Fatihin sefer sonuna kadar yannda alkoymasna raz olmak ve einin memleketi
ve mttefiki olan Trabzonun Osmanllar eline gemesine uzaktan seyretmek du-
rumunda kalmt. Fatih Sultan Mehmed ile Uzun Hasan arasndaki mcadelenin
birinci safhas, 1461de Trabzon-Rum mparatorluunun ortadan kaldrlmas ile
Fatih lehine sonulanm oluyordu14.
Bununla beraber Uzun Hasan, Anadoluya hakim olmak hususunda, Os-
manl padiah ile mcadeleden asl vazgemi deildir. Ancak o, zaman iin frsat
kollamakta, henz kfi derecede ilerlemi bulunmayan hazrlklarn tamamlamak
iin kesin hesaplamay gelecee ertelemek durumunda kalmt. Osmanllar Ana-
doluya doru devaml surette geniliyorlard. Bu durumda iki devletin atmas
iin vesile tekil edecek frsatlar nasl olsa kacakt. Birka yl sonra
Karamanoullar Beylii hadisesi ortaya kmtr. Trabzonu Osmanllara kapt-
ran Uzun Hasann, bu defa da Karaman arazisini kendi nfuz sahas telakki etmesi

100
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

zerine mcadelenin uzun sren ikinci safhas balamtr. Karamanoullar da

Osmanllara kar srdrdkleri mcadelede bir taraftan dier Anadolu beylikleri,
Balkan devletleri, Venedik Cumhuriyeti, Papalk ve Hal kuvvetleriyle yaptklar
ittifaklardan arzuladklar neticeyi alamamlard. Bu defa Karamanoullar, Dou
Anadoluda kurulup bymekte olan Akkoyunlular ile Osmanllara kar ittifak
olmak iin giriimlerde bulunuyorlard.
Osmanllara kar en byk hasm olup, elebi Sultan Mehmedin (1412-
1421) damad olan Karamanolu brahim Bey (1424-1463) otuz dokuz yl hkm-
darlk ettikten sonra veft etmi, tahtn veliahd ve byk olu shak Beye brak-
mt. Karamanolu brahimin elebi Mehmedin kzndan domu olan ikinci
olu Pir Ahmed Bey ile dier kardeleri, vey kardeleri shak Beyin hkmdarl-
na kar ktlar. shak Bey muhalefete geen kardelerine kar koyamaynca
Silifke taraflarna ekilmi ve Pir Ahmed Bey, Konya ve havalisinde
Karamanoullarnn hkmdar olmutu. el taraflarna ekilen shak Bey nce
Memlklardan yardm istemi ve netice alamaynca, kendisi bizzat Suriye yolu ile
Akkoyunlu Uzun Hasan Beyin yanna gitmitir. Akkoyunlu Uzun Hasandan ald-
yardm kuvvetleriyle gelerek, Karaman beyliini tekrar ele geirdiinden, bu
defa da Pir Ahmed Bey Osmanllara mracaat eylemiti. Pr Ahmed Bey, Kara-
man ilinden baz yerleri terketmek artyla Sultan II. Mehmedin himayesini iste-
mitir15.
Karamanoullar arasndaki bu taht kavgalar, Karamanoullar lkesi iin
iki byk komusu olan Osmanllar ve Akkoyunlular kendi arasnda bir nfuz
mcadelesine srklemiti. Jeopolitik mevkii bakmndan Karaman, Anadolu ha-
kimiyeti iin son derece nemli bir blgedir. Bu itibarla ne Fatih Sultan
Mehmedin, ne de Uzun Hasann orada olup bitenlere bigne kalmas mmkn
deildi. Kald ki, Karamanoullar Uzun Hasann eski bir mttefiki idi. Ayrca
Uzun Hasann douda Karakoyunlular gibi kudretli bir dmana kar koyabilmesi
iin Karaman nfuzu altnda bulundurmak suretiyle gerisini emniyet altna almas
gayet tabi idi16. Grld zere gerek Osmanllar, gerekse Akkoyunlular her ikisi
de Karamanoullar lkesi zerine brahim Beyin veft ile balayan srete, yo-
un bir nfuz ve hakimiyet mcadelesine girmilerdi.
Osmanl hkmeti, Pir Ahmed Beye yardma karar verdi. Pir Ahmed, An-
talya sancakbeyi Kse Hamza Bey kuvvetlerinin yardmyla Karamana girmeyi
baarmt. Ermenek ve Dapazar muharebesinde malup olan shak Bey, yine
Silifkeye ekildi. Ailesi ile olunu orada brakarak kendisine yardm temin etmek
zere Diyarbakra Uzun Hasann yanna gitti. Pir Ahmed Bey, bu defa ana-baba
bir olan kardei Kasm Bey ile uramak durumunda kald. Bu i olaylar bertaraf
ettikten sonra, tekrar Osmanlya vermi olduu yerleri almak iin Uzun Hasandan
yardm grd ve Osmanllara kar mcadeleye girdi. Karamanolu Pir Ahmed,
1469da bir Ehl-i Salip halinde Fatih Sultan Mehmede kar mcadeleye bala-
m olan Venedik, Papa, Napoli, Macar, Arnavutluk ve Rodos valyeleri harek-
tndan yaralanmak istemitir17.

101
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

Venedik Cumhuriyeti senatosu 2 Aralk 1463de Fatih Sultan Mehmede

yani Osmanllara kar Akkoyunlular ve Anadoludaki dier beylikler ile ittifak
yaplmas kararn almtr. Venedik ynetimi 1464ten sonra Akkoyunlu sarayna
baz heyetler gndermiti. Venedik 1463-1479 yllar arasnda Osmanllar ile on
alt yl srecek olan sava da balatm oluyordu. Venedik Cumhuriyeti, oysa yl-
larca Osmanl Devletinin kendilerine saladklar ticar imtiyazlardan yararlanm-
lard.
Akkoyunlular, bir yandan Osmanllara kar kurulan ittifaklarda yer alr-
ken bir yandan da onlarla dorudan doruya atmalara girdiler. Akkoyunlular
tarafndan bakldnda, Fatih Sultan Mehmed, Asya-Avrupa transit ticaret yollarn
kontrol altnda tutmakta, yksek vergiler alarak Avrupa devletleri ile Akkoyunlular
Devletinin karlarna engel olmaktayd. Bunun yan sra Avrupallar da iki Trk
devleti arasna kendi karlar uruna ikilik sokmak istiyorlard. Venedik, Fatihe
kar kendisine yardmclar ararken, Karamanllar ve Akkoyunlular ile temasa
gemekte hibir glk ekmedi. nk her iki devlet de Orta Anadoluyu hakimi-
yet altna almak istiyorlard ve karlarnda yegne rakip Osmanllar idi.
Uzun Hasan Bey, Grcler zerine dzenledii seferler istisn edilirse, ge-
nelde Hristiyanlar ile iyi ilikiler ierisinde olmutur. Trabzon Rumlar ile akraba-
lk derecesine varan ilikiler yannda, Venedik bata olmak zere baz nemli Av-
rupa devletleri ile ittifaklar yapmtr. Trabzon ehri, Akkoyunlular iin hayati -
nem tayordu. Bu limandan Avrupa ve dnyaya almak istiyorlard. Venedik ve
dier Avrupa devletleri ile ticari ilikilerini Trabzon limanndan srdryorlard.
Ama artk Trabzon, Osmanllarn eline gemiti. nk Trabzon liman ticari ve
stratejik bakmdan Osmanllar iin de son derece nemli idi. Hatta son Trabzon-
Rum mparatoru Komnenos David (1458-1461) Osmanllara kar bir dou-bat
ittifak kurmak iin youn aba gstermekle kalmam kendilerini Bizansn meru
vrisi ve Rumlarn hamisi gibi grmeye balamt18. Btn bunlar bilen ve iyi
hesaplayan Fatih Sultan Mehmed, anszn yapt kuatma ile Trabzon-Rum mpa-
ratorluuna son vermiti.
Venedik, Akkoyunlu hkmdarna daha nce yapm olduu ittifak teklifi-
ni Karamanolu shak Bey ile de yenilemi, brahim Beyin lmnden sonra
Toroslara kadar gelen Uzun Hasan da, Ktip Mehmed adnda bir elisini Halep-
Rodos zerinden 1464de Venedike gndermiti. Akkoyunlu elisi, Uzun Ha-
sann altm bin svariden oluan bir kuvvetle gelecek baharda Osmanllara
kar harekete geeceini ve Gelibolu Boaz sahillerine varacan syleyerek, bu
sayede Venedik donanmasnn da stanbula kadar ilerleyebileceine iaret etmekte
ve Uzun Hasann Cumhuriyetin itiraki olmadan Osmanl ile asl mnferit bar
yapmayacana sz vererek, Venedikten de ayn teminatta bulunmasn istiyor-
du19.
Fatih Sultan Mehmed, Osmanllar iin Karaman blgesinin de nemini
bilmektedir ve bunun iin her eyi yapmay gze almtr. Buna karlk Uzun Ha-
san, Karamanolu brahim Beyin veftndan sonra giritii Karaman teebbs ile
102
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

Anadoluya hakim olmak istediini gstermi, ancak Fatihin kararl mdahelesi

zerine geri ekilmitir. Esasen, Uzun Hasan kendisine snan Karaman hkmda-
r shak Beyin 1465de lm zerine, tpk vaktiyle Trabzon meselesinde olduu
gibi, imdi de Karaman lkesi iin Osmanllar ile boy lemeyeceini anlam,
bylece bir defa daha ricat etmitir. Gerekte ise Uzun Hasan, Osmanllar ile kesin
bir ekilde hesaplamay henz gze alacak kuvveti kendisinde grememitir.
Fatih Sultan Mehmed ise, Karaman blgesinde Pir Ahmed Bey ve kardei
Kasm Beyin ortaya kmalar ve Venedik, Papalk, Avrupa devletleri ve
Akkoyunlu padiah Uzun Hasan ile temas kurarak harekete gemeleri zerine,
Karaman bsbtn ele geirmek zere hareket etmiti. Rum Mehmed Paann
Karamanda Trkler zerine yapt iddetli baskndan sonra, Karaman blgesi
valiliine Manisa sancakbeyi olan ehzde Mustafa 1466da tayin edilmiti. Kara-
man Oullar hkimiyetine 1468de son verilmekle beraber, Toroslarda direnileri
uzun sre devam etmitir20. Bu durum ukurovada Osmanl-Memlklu ekime-
sine de yol amtr21.
Karaman halk iki yz yldan fazladr bal bulunduklar Karaman Hane-
danlnn bu ekilde sndrlmesine raz olmadklar iin zaman zaman srekli
isyan etmilerdir. Fatih Sultan Mehmed, Karaman ailesini tamamen elde edip onla-
r ortadan kaldrmak iin onlar zerine Rum Mehmed Paay gndermi, pek zlim
olan bu sadrazam insafszca hareket ederek pek ok adam ldrmt. Cami, trbe
ve medreseleri soydu, ar vergiler ile halk ezdi, kendisine verilen vazifenin aksini
yaparak halk tamamiyle devlet aleyhine dndrd. Varsak Trkmenleri tarafndan
malup edilen Rum Mehmed Paa, dndkten sonra azledilerek idam edilmi ve
yerine shak Paa 1470de tayin edilmitir22. Pir Ahmed Bey mcadeleye tekrar
devam etmek istemise de baarl olamam, nce ele oradan da halk sindirildi-
i iin tutunamayarak yine Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasana snmtr.
Uzun Hasan ise, bu srada doudaki kendisi iin rakip olan dier Trk ha-
nedanlarn malup etmekle megul olmutur. 1464-1465 kndan 1468-1469 k-
na kadar geen zaman zarfnda; 1465de Harputu Dulkadrolu Arslan Beyden
alm ve onu malup ederek payitaht olan Elbistana kadar ilerlemi ve onu bara
mecbur etmitir. 1467de en byk hasm olan Karakoyunlu hkmdar
Cihanah, 1468de Cihanahn olu Hasan Aliyi ve Timur olu Eb Saidi orta-
dan kaldrm ve hepsinin memleketlerini ele geirmitir. Uzun Hasan, Kirman
(1469) ve Badat (1470) ele geirdii gibi, Ahlat ve Cezire yreleri ile Mu ve
Bitlisi de ald23. 1465-1470 yllar arsnda Uzun Hasan ile Fatih Sultan Mehmed
arasnda dorudan her hangi bir savaa veya rekabete rastlanmamtr24.
3. Otlukbeli Savana Doru
Uzun Hasan, 1469 ylna kadarki faaliyetleri ile dou taraflarnda ilerini
bitirip, Horasandan Karaman snrlarna kadar uzanan geni lkelerin hakimi ol-
mutu. Bundan sonra Uzun Hasann imdi tek rakibi kalmt ki, o da Fatih Sultan
Mehmeddir. Bununla kesin hesaplama gn artk yaklamakta idi. Maddi g ve

103
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

kuvvet bakmndan Uzun Hasan, Osmanl padiahndan hi de geri kalmamaktadr.

Osmanllarn nnden kam olan birok hkmdar ona snmlard, ondan
yardm ve himaye talep ediyorlard. Bunlarn hmisi tavrn taknan Uzun Hasan,
imdi kendisini Timurdan daha kuvvetli ve her bakmdan daha stn grmekteydi.
Karaman diyarnda ise, Osmanl otoritesini kabul etmeyip, kar kanlar
ve halkn ileri gelenleri ldrlmt. Fakat Fatih, bunu yeterli grmeyerek,
Karamanoullarnn kuvvet ve kudretini azaltmak arelerini dnd. Bu arada
Karaman Beylii halkndan bir ksmnn stanbula tehcirini emretti. Bu esnada
birok lim, sanatkr ve tccar stanbula nakledilmitir25. Hatta, stanbulun Aksa-
ray mahallesi Karaman ili Aksarayndan getirilen ahal ikamet edilerek oluturul-
mutur.
Karamanolu Pir Ahmed Bey, Uzun Hasana iltic etmeden nce Msr
komutanlarndan yardm grm, bunun zerine Fatih, Msr sultanna bir mektup
yazmtr26. Mektubunda ona melen; ...shak Paa onu emirlerinizden istemi,
fakat elde edememitir. Karamanolunun yaratt fitne ve fesadn devamna artk
tahammlmz kalmadndan onu yakalayarak bize gndermelerini komutanlar-
nza emretmelisiniz. ki memleketten birinin dost olduuna tekinin de dost olmas,
birinin dman olduuna tekinin de dman olmas kaidesi bunu
icabettirmektedir. Biz bu yoldayz, sizden de bunu bekleriz diyordu. htimal ki,
Fatih ile dostluu bozmak istemeyen Msr sultan komutanlarna Karamanolu Pir
Ahmedin himaye edilmemesini emretmitir. Bylece Pir Ahmed, daha sonra Uzun
Hasana snmtr. Karamanolu Kasm Bey ise Bulgar dana ekilmiti. Osman-
l kuvvetleri ile gelen shak Paa ile hayli mcadeleden sonra, o dahi Uzun Hasana
iltic etmek mecbriyetinde kalmtr27.
Osmanl padiah, Karaman blgesine Gedik Ahmed Paay gndermiti.
Karamanoullarnn anas ve Fatihin halas, ocuklarnn affedilmesini Fatihten
istemek zere yola karlm, fakat yolda lmt. Bunun zerine Uzun Hasann
anas tarafndan Fatihe bavurulmutu. Karamanoullarnn bir mltec olduu ve
Uzun Hasann onlar bu bakmdan kabul ettii, yakn akrabaya efkat ve merhamet
gstermenin Allahn emri olduu gibi hususlar yazlmt. Ancak Osmanl padia-
hn tuttuu yoldan dndrmek hibir surette mmkn olmad. Bu giriimlerden
netice kmaynca, kendisini yeterli derecede kuvvetli hisseden Uzun Hasan, Fa-
tihe kar gerek yzn gstermi, Karamanoullarna fiilen yardm ederek Os-
manllara kar dmanlk kapsn aralamtr.
Karamanoullarndan Pir Ahmed Bey ve Kasm Bey, sfendiyarolu Kzl
Ahmed Bey, Akkoyunlu Zeynel Bey komutasnda otuz bin kiilik bir kuvvetle
1470de nce Erzincandan Tokata doru harekete gemilerdi. Uzun Hasan, ken-
disi Grcistan zerine sefere gitmiti. Uzun Hasan 1472de ayn beylere
Bektaolu mer Bey komutasnda otuz bin kiilik bir takviye kuvvet daha ilave
etmitir. Pir Ahmed ve Kasm beyler ile hareket eden bu kuvvetler Tokat pek
korkun bir surette tahrip ettiler. Bunlardan ayrlan yirmi bin kiilik bir kuvvet
Uzun Hasan Beyin kardei olu Yusufca Mirz komutasnda Karaman Oullar
104
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

topraklarna girmiti. Gedik Ahmed Paa, bu kuvvetlere kar koyamayarak Kon-

yaya ekilmi ve orada ehzde Mustafann emrine girmiti. ehzde Mustafa ise
Afyon Karahisara ekilerek durumu stanbula bildirmitir.
Bektaolu mer Bey, Osmanl kaynaklarnn ifadelerine gre bir hile ile
snr getikten sonra anszn Tokat ehrini basm ve ta stnde ta brakmayacak
ekilde ehri tahrip etmitir. Topkap Saray Mzesi Arivinde bulunan bir fetih-
nmeye gre, Tokatn tahribi Austos 1472de meydana gelmitir. Iorga ile
Babingerin faydalanm bulunduklar yabanc kaynaklarla da dorulanan bu tarihi,
yle anlalyorki Uzun Hasan bilerek semitir. nk mevsim hayli ilerlemi
olduu iin Fatihin byk bir ordu ile stanbuldan kalkp zerine gelmesi iin
artk vakit ok ge olmutur. Bylece gelecek mevsime kadar kazanlm olacak
zaman zarfnda, Venedikten beklenen silahlar da gelmi, dolaysyla zafer ihtimli
artm olacaktr.
Tokatn yama ve tahribinde yaplan zulmler vaktiyle Timurun Sivasta
yapt zulmleri hatrlatmaktayd. te bu hareketiyle Uzun Hasan, Osmanllara
kar byk seferine balam bulunuyordu. Yine Topkap Saray Mzesi Ari-
vinde bulunan ve Uzun Hasan tarafndan Karamanolu Pir Ahmede Tokatn
yamasndan hemen sonra yazlan 5 Eyll 1472 tarihli bir mektup vardr. Bu mek-
tubunda Uzun Hasan, olaylarn arzusuna uygun bir tarzda gelitiini ve iin artk
kolaylam bulunduunu, kendisinin de artk konak konak ilerlediini, k Os-
manl topraklarnda geireceini bildirmektedir28.
Tokatn tahribi ve Yusufca Mirzann Karaman topraklarna girmi olduu
haberi stanbulda duyulunca Fatih, derhal Uzun Hasan zerine yrmeye karar
vermiti. Fakat bu fikrinden vaz geerek, Anadolu Beylerbeyisi Davut Paay
kuvvetleri ile birlikte ehzde Mustafann emrinde Yusufca Mirzya kar sa-
vamak zere Anadoluya gndermiti. Ktahyaya kadar geri ekilmi olan eh-
zde Mustafa, Davut Paa kuvvetleri ile birleince saylar altm bini bulan asker
ve yannda elli bin kii ile Anadolu ilerine kadar ilerleyen Yusufca Mirzya
kar yrmlerdi. Beyehir taraflarnda Efltun Pnar yaknlarnda yaplan ok
kanl bir arpmadan sonra Akkoyunlu askerleri ar bir yenilgi almtr. On bin-
lerce asker ldrlmtr. Yusufca Mirz esir edilmi ve dier esirler ile birlikte
stanbula gnderilmi, bu arada Pir Ahmed ve Kzl Ahmed beyler tekrar Uzun
Hasana snmlar, Kasm Bey ise el-Silifke taraflarna ekilmitir. Gedik
Ahmed Paa da Kasm Beyi tkibe koyulmutur29.
Bylece Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan, Karamanoullarn Osmanl-
lara kar destekleme ve himayeye girimesi yznden, bir kez daha Osmanl kuv-
vetlerinden ar bir darbe yemiti. Uzun Hasan, hereye ramen Anadolu zerinde
hakimiyet kurma dncesinden asl vazgemiyordu. Osmanl padiah ile kar
karya gelecei zamana kendisini hazrlyordu. Bu i iin batdaki Hristiyan dev-
letler ile devaml surette ilikilerini srdryordu. Akkoyunlularn
Karamanoullarna yardm Fatih ile Uzun Hasan kar karya getirecektir.

105
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasann Karamanoullarna yardm ve des-

tek salamadaki amalar arasnda; Osmanl hakimiyetini Orta Anadolu ve Gney
Anadoluda krmak, Malatya-Halep arasndaki ticaret yolunu ele geirmek ve Ak-
denize k yolu salamak, bylece Avrupal mttefikleri ile balant kurma arzu-
sunu yerine getirebilmekti30. Bu dnceler ile Osmanl-Memlklu rekbetinden
yararlanmak zere Uzun Hasann blgeye teden beri dikkatlerinin younlatn
syleyebiliriz. Nitekim, 1465de Harputu alarak, peinden Malatya ve Elbistan
kuatmt31.
Uzun Hasan, klelikten gelme kkleri nedeniyle 1472de Memlklu Devle-
tini ortadan kaldrmak iin Memlklu vassal Dulkadrlu ah Budaktan toprakla-
rnn teslimini ve Msrdaki sultana ballna son vermesini istemitir. Uzun
Hasan 1472 yl balarnda Frat geerek Malatya, Kahta, Gerger, Ayntab ele
geirmi, Memlklu karakolu Bireciki istil etmi, Halep civarna kadar ulam-
tr. Bylece Dulkadrolu topraklarnn byk bir ksmnda Akkoyunlu hakimiyeti
salanmas, Uzun Hasana Dou Toroslar geitleri zerinde denetim imkn sa-
lamt. Fakat mttefiki olan Venedikten yardm beklerken, Memlklu komutan
Yabek kuvvetleri tarafndan yenilgiye urayan Akkoyunlu kuvvetleri Ruhaya
kadar tkip edilmilerdi32.
Frat havalisinden Maverannehire kadar hakimiyetini salayan Uzun Ha-
san, kendisini devrin en gl Trk hanedan sayarak, ann gerei birok mlte-
c konumuna dm devlet adamn ve ilim erbbn yanna toplamt. Bunlar,
Karamanolu Pir Ahmed ve Kasm beyler, sfendiyarolu Kzl Ahmed Bey,
Germiyanolu, Dulkadrolu ah Mehmed, Rstem ve Sleyman beyler, nalolu,
Bozca emirleri, Pazarl Beyolu, Tozanl Oullar, Defterdr Mehmed elebi vb.
beyler idi. Bu kimseler vaktiyle Timurun yapm olduu gibi, Uzun Hasann Os-
manl padiahn yendikten sonra kendilerini tahtlarna iade edeceini ummakta ve
hmilerini bir an evvel Fatih Sultan Mehmed zerine harekete gemeye tevik et-
mekteydiler. Ayn zamanda Bat-Hristiyan lemi de, bilhassa son zamanlarda pek
tehlikeli bir hal alan Osmanl padiahna kar Uzun Hasann kuvvetlerine byk
mitler balamlar ve onun btn yardm isteklerini kabul ederek, faaliyete ge-
mesini salamaya almakta idiler.
Bunlardan baka Uzun Hasan, zamann nl bilginlerini ve mersn da
yannda bulundurmaktadr: Tiyrek Sinanolu Alem Bey, Kad Mahmud reyh,
Timuroullarndan Muhammed Bakr Mirz, Muzaffer Mirz, aatay ileri ge-
lenlerinden Baba Hac Beyolu Yusuf Bey, Zeynel Mirz, Kemah Beyi Suvar Bey,
gibi ahsiyetler, onun yannda yer almlard. Hasl Akkoyunlu hkmdar, Os-
manllar aleyhinde olmak zere kendilerinden faydalanabilecei btn elemanlar
yanna ekmeye alyordu33.
te yandan Fatih Sultan Mehmedin 12 Temmuz 1470de batda ok -
nemli bir merkez olan Ariboz Kalesini ele geirmesi Papa II. Paulus ve Vene-
dikte bir ok tesiri yapmt. Zira ada yazar Domenico Malipiero: Senato ye-
leri, tehlikenin ana ehrin kaplarna yaklamasndan korkan halkn sorularna ce-
106
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

vap vermeksizin, balar ne eik, akn bir halde evlerinin yolunu tutmulard.
Aribozun sukutu ile Venedikin an ve itibar kaybolmu, gururu alalm idi34
demektedir.
Fatih Sultan Mehmed, batda ve douda Osmanl Devletine kar dman-
lk yapan her devleti yakndan tkip etmekte ve onlara kar devaml yeni stratejiler
gelitirerek, ann en byk hkmdar olmay hak etmiti. Venedik Cumhuriye-
ti, Akkoyunlular, Karamanoullar ve bunlarn mttefikleri ile ayn anda savamak-
ta ve ba edebilmekteydi.
Venedik iin artk Uzun Hasan ile olan ittifaka sarlmaktan ve onu Osmanl
padiah aleyhine tahrik etmekten baka are kalmamt. 1464ten beri Akkoyunlu
saraynda Venedikin temsilcisi olarak bulunan Lazaro Quirini, memleketine
dnmeye karar verince, Uzun Hasanda, aslen Ermeni olan Murad (Mirat) kendi
nmna eli olarak Venedike gndermeyi uygun bulmutu. Doc Cristoforo Moro
ile Papa II. Paulusa hitaben yazlm bir mektubu da gtren Murad, Lazaro
Quirini ile birlikte hareket ederek 1471yl ubatnda Venedike ulamt. Uzun
Hasan 2 Austos 1470de Sultaniyeden yazd Farsa mektubunda yle diyordu;
...Osmanl Trklerinin olundan Mehmed Beyden baka bir dmanmz, yolu-
muz zerinde bir mnia yoktur. O da yenilmeyecek, mlknden ve saltanatndan
atlmayacak bir ey deildir. Biz sizinle cidd bir i birlii yapp, sizin donanmanz
denizden, bizim ok kuvvetli ordumuz da karadan hareket edince, Osmanolu Asya
ve Avrupadaki btn topraklarndan mahrum olacaktr.
Grlyor ki, Fatih Sultan Mehmede kar harekete geme zamann gel-
diine kanaat getiren Uzun Hasan, 1464 ittifakna dayanarak Venediki cidd bir i
birliine davet ediyordu. Uzun Hasan ayrca, Kbrs Kral II. Jacques (Giacomo),
Rodos valyeleri Reisi Giovanni Orsini (1467-1476) ve Aliyye Hkimi Ali
Beye gnderdii 21 ubat 1471 tarihli mektuplar ile Karaman Oullarnn ricas
zerine Osmanllar Karamandan karmak iin harekete gemek zere olduu-
nu bildirmiti35.
Bunu tkiben Venedik Cumhuriyet Senatosu tarafndan, Akkoyunlu h-
kmdar nezdine eli olarak gitmek zere, Caterino Zenoya 18 Mays ve 10 Eyll
1471de iki tlimat verilmitir. Oda Akkoyunlu elisi Murad ile birlikte rana
gidip, Uzun Hasana ittifak gereince donanma ile yardma komaya hazr oldukla-
rn bildirmek zere yola kmt. Ancak, Caterino Zeno birka ay Rodosta bek-
lemek zorunda kalmtr. nk, Uzun Hasan ile Venedik arasndaki cidd i bir-
lii Fatih tarafndan haber alnmt36. Bundan dolay, Osmanl padiah Venedik
Cumhuriyetini artmak iin stanbuldaki bar grmelerini uzatyordu.
Venedik elisi Caterino Zeno, Tebrize vard zaman, Uzun Hasann Os-
manl lkesine yrmek zere bulunduunu ve Trk Sultann bozguna uratma-
dka Anadoludan ekilmemeye azimli olduunu, bu durumu bildirmek zere,
spanyol asll bir Yahudi olan saac Venedike doru yola karm olduunu
rendi. Ancak Uzun Hasan dndren biricik mesele, svarilerden oluan or-

107
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

dusunun, Osmanllarda fazlas ile mevcut bulunan ateli silahlardan, bilhassa

toptan mahrum oluu idi. Uzun Hasan, bu eksiklerini mttefiki Venedikten ta-
mamlamann mmkn olacan biliyordu. te bunun iin Uzun Hasan, Yahudi
saactan sonra Venedike 30 Mays 1472de Tebrizden elisi Hac Muhammedi
nce Kbrsta Baamiral Pietro Mocenigo ile grerek yola devam etmek zere
gnderdi.
Venedikten istedii top ve dier silahlarn yaknda kendisine ulaacan
tahmin eden Uzun Hasan, -drt defa zerine sefer yapt Grc Kralna mek-
tupla, arkadan vurulmamak iin sava haline son verilmesini isteyerek, Osmanl
topraklarnn istilsna kendisine en yakn ve stanbula en uzak olan Trabzondan
balamak istiyordu. Bunda da, Komenonlardan olan ei Teodora ile
Komenonlarn akrabas olan Venedik elisi Caterino Zenonun tesiri olsa gerek-
tir37. Bu desteklerden iyice cesaretlenen Uzun Hasan artk Fatih Sultan Mehmed ile
savaabileceine karar vermi oluyordu.
Uzun Hasan, hkmdarlk tahtna oturuncaya kadar Akkoyunlular nemli
grnmyorlard. Fakat onun i bana gelmesi ile birlikte durum deimiti. n-
k o Karakoyunlu hkmdar Cihanah ile Maverannehir hkmdar Ebu Said
Miranah ldrmeye ve topraklarn kendi lkesine katmaya muvaffak olmutu.
Horasan hkmdar Hseyin Baykaray yenerek topraklarndan bir ksmn alan
Uzun Hasan, Frattan Maverannehire kadar byk ve kuvvetli bir devlet kur-
mutu. Akkoyunlu hkmdar cihangr olmak arzusu ile Osmanl topraklarn da
almak istiyordu. O, Fatih Sultan Mehmedi de yenebileceini tahmin ediyordu.
Hatta rivayete gre, Ebu Said Han malup ettii gn Uzun Hasan, atn
meydana srm ve; Bu diyrn serdrlar ecaatim sarn grdler, frsat el ve-
rirse nevbet isterim ki cret ve celdetim hdvendigra (Osmanl padiah)
gsterem demiti. Ancak biliyordu ki, Osmanl Devleti imdiye dek yendiklerin-
den kyaslanamayacak kadar ok glyd. Bunun iin bir taraftan hazrlk yapar-
ken dier yandan Osmanllar zayf drmek iin Osmanllar ile ihtilf halinde
olan devletleri himaye ederek onlara bilfiil asker yardmda bulunmutu.
4. Otlukbeli Sava (1473)
Fatih Sultan Mehmed, Uzun Hasana bir mektup yazarak unlar belirtiyor-
du: Bundan nce annenin ricasyla pene-i gazabmdan kurtulmutun. Biz de
seni semt-i salha ynelmi kabul ederek affetmitik. Halbuki senin gibi imansz
bir Trkmenin benim zaman madelet-nin- husrevnemde saltanat ve istikll
davasnda bulunmas haramdr. Hatt btn kudret ve evketine bizim msade ve
msamahamz sebep oldu. Buna ramen bde-i gurur ile mest medh olarak ve
inyt- pdihnem hukukunu unutarak adletli idrem altnda yaayan Tokata
ve sonra da Karaman lkelerine askerlerini gndererek ...ahliye zulmettirdiin bir
takm iddetlere bavurduun ve rezletlere sebep olduun malmumuzdur. Onun
iin seni ldrmek ve memleketini tahrip etmek zere bu yln baharnda harekete
karar verdik. Seni affetmek katiyen dnlmemektedir. Sen vilayet ykmay pdi-

108
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

hlk m zannettin...ekinmeden korkmadan topraklarmza tecavz ettiin iin

klcmz senin gsnde kana bulanmaldr. Er isen meydana gel. Delikten delie
girme, hazrlklarn yap, haber verilmedi deme. Zr ki vcd- habsin arza-i
telefdr ve bu bbda zr bahane bertarafdur38 deniliyordu. imdiye kadar yapa-
ca savalar en yaknlarndan bile gizleyen Fatih, bu sefer tersine olarak, mektup-
ta ne zaman hareket edeceini de Uzun Hasana bildirmiti. Bu seferi sadece Uzun
Hasana deil bakalarna duyurmaktan da ekinmemitir.
Pdih li dvn idp vzer- izma ilk baharda arkta pdih- slam
nmnda olan fakat eriata uygun hareket etmeyen, Osmanl tebasna kar d-
manlk gsteren Uzun Hasana kar yryeceini, kendisine tbi olan Hristiyan
prenslerine, btn Rumeli ve Anadolu beylerine sava iin hazrlk yapmalar hu-
susunda emirler ve adamlar gndermitir. Padiah bunlarn orduya katlacaklar
yerleri de belirtmiti. Fatihin emri zere Rumlar, Srplar, Arnavutlar ve Eflakl-
lardan oluan Hristiyan kuvvetleri Ankarada orduya katlacaklard. Emirler ksa
srede yerlerine ulatrld. Osmanl Devletinin btn illerinde hazrlklara balan-
d. 1472 yl sonbaharn ve k hazrlklar ile geiren Osmanllar esas ordunun
toplanma yeri olarak Bursa Yeniehiri kararlatrdlar. Rumelide toplanan kuvvet-
ler Anadoluya Geliboludan gemilerdi. Fatih Sultan Mehmed ise, stanbuldaki
kuvvetlerin banda 11 Nisan 1473de hareket ederek znik yolu ile Yeniehire
gelmitir. Beypazarnda Karaman Valisi ehzde Mustafa, Kazabatta Amasya
Valisi ehzde Byezid kuvvetleriyle gelip orduya katlmlardr. Osmanl ordusu
seksen be bin kiiye ulamtr. Bunlarn altm bini zrhl ve silahl yirmi be bini
yenieri idi39. Baka bir ifade ise, Fatihin yz elli bin kiilik ordusu ile sk-
dardan Akkoyunlular ile kesin olarak hesaplamak iin sefere ktn40, belirt-
mekte ki, bu say da fazla gzkmektedir.
te yandan kendisi Birecik nlerinde bulunan Uzun Hasan, olu Uurlu
Mehmed ile Bektaolu mer Beyi yz bin kiilik bir kuvvet ile nden gndermi-
ti. Akkoyunlu kuvvetleri, 15 Nisan 1473te ebin Karahisar nlerinde Amasya
sancakbeyi ehzde Byezid kuvvetlerini malup etmiti. Ayrca, Fatih tarafndan
yardma gnderilen Mihalolu Ali Bey kuvvetlerini de zayiata uratmlard. Bu
mutulu haberler zerine Uzun Hasan, Birecikten hareket ederek, Venedik ve mt-
tefiklerinin de yardmlar ile Anadoludaki Osmanl hakimiyetine son vereceini
dnerek, ikinci bir Timur edasyla Anadoluyu paylamak ve Karaman Devletini
ihya etmek amacyla harekete gemitir. Uzun Hasan, Kasm Beye gnderdii
mektubunda; Frat geerek Ankara yolu ile Osmanl kuvvetleri zerine yryece-
ini, Anadoluyu ele geirip k mevsimini Aydnda geireceini buralar
Karamanolu Pir Ahmede vereceini vs. hususlar bildiriyordu41.
17 Haziran 1473te Harput nlerinde olan Uzun Hasan, Temmuz balarn-
da Erzincan civarna ulamt. Erzincan Uzun Hasann ordusunun toplanma yeri
idi. Uzun Hasann kuvvetleri yz bin kii olarak ifade edilmekte ise de, bu ok
mbalaal olsa gerektir. ok gemeden 11 Temmuzda Akkoyunlu ordughna
Fatihin bir elisi gelmitir. Fatihin elisi stanbuldan Osmanl ordusunun

109
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

Akkoyunlu lkesine yrdn ve Uzun Hasan ile savaa hazr olduklarn bildi-
ren mektubu getirmitir. Fakat Uzun Hasan, Venedikin gnderdii top ve silahla-
rn kendisine ulaacan zannederek, Fatihin elisini huzuruna kabul etmemitir.
Venedik elisi Caterino Zenoya Venedik Cumhuriyeti ile mttefik olduunu, onun
itiraki olmadan bar yapmayacan syleyerek, Osmanl elisine; Biz de kanlar
aktan askerimizle o diyara tevecch ettik. Sizde yakna gelin ki, bir birimize mu-
kabele edelim, szlerini Fatihe nakletmesini istemi, hatta ordughta yakalad
baz Osmanl casuslarnn kafalarn vurdurup Fatihe yollam ve ondan abuk
gelmesini istemitir42. Uzun Hasan, bir taraftan byle derken, aslnda Osmanl
ordusunun erken gelmesinden de rahatsz olmutu. nk kendisine henz Vene-
dikten gnderilen top, silah vs. mhimmat daha eline ulamamtr.
Oysa Uzun Hasan, Venedik ile yapt anlama gereince; Venedik gemile-
ri ateli silahlar ile bunlar kullanacak kk bir kuvveti Karaman kylarna getire-
cek, Uzun Hasan da bu tarafa bir kuvvet gndererek, mttefiki ile temas temin
edecekti. Uzun Hasan Anadoluyu alacak, Osmanl padiahna kylarda hisar yap-
mamas ve Karadenizi Venedik gemilerine ak bulundurmas kabul ettirilecek,
Mora, Midilli, Ariboz ve Argosun Venedike iadesi salanacak, Venedikliler
Uzun Hasana boazlar geerek stanbulu zaptedeceklerini sylemekte idiler43.
Ancak, bir taraftan da Venedik, Napoli, Rodos, Papalk ve Kbrs gemile-
rinden olumu byk bir hal donanmas 1472 yazndan beri Osmanllarn Ak-
deniz kysnda dehet sayorlard. Austos 1472de Antalya, 13 Eyll 1472de
zmir yama edilmi ve yaklm idi. Bu donanma 1473 baharnda Silifkede bulu-
nan Karamanolu Kasm Bey ile i birlii yapmt. Bununla beraber Fatihin Ru-
meli aknc kuvvetlerini daha ktan Sivas blgesine gndermesi ve baharda byk
bir ordu ile Erzincana doru ilerlemesi zerine, Uzun Hasan el sahillerine kuv-
vet gndermek ve Hristiyan kuvvetleri ile temas kurmak imkn bulamad. Artk
her ey Frat vdisindeki savan neticesine balyd44.
Fatih Mehmed, bir meydan sava yaparak kesin bir netice almak istiyor-
45
du . Uzun Hasan ise, slerinden ok uzak dm olan Osmanl ordusunu yprat-
mak ve iaesiz brakmak suretiyle ezmek istiyordu. Fatihin ordusu en fazla yetmi
bin ile yz bin arasnda tahmin olunmaktadr. Tercan ile Erzincan arasnda bir dz-
lkte Uzun Hasan, Osmanl ordusunu grnce; vay ...ne deryadr, diyerek hayre-
tini ifade etmitir. Osmanllar toplarn ve arabalarn sahraya yayarak derhal sava
vaziyeti almlardr46. Venedik elisi Caterino Zeno, Akkoyunlu kuvvetlerini
yz bin olarak gsterse de bu yanl olmaldr. nk kaynaklarn ouna bakld-
nda, Uzun Hasann asker says Fatihin askerinden daha az olduu gereini
ortaya koymaktadr.
Fratn kuzey kys boyunca Tercan blgesinde Osmanl ordusu bulunu-
yordu. Fratn br yakasnda ise Akkoyunlu ordusu vard. ki ordu ilk karlatk-
larnda Uzun Hasan olu Uurlu Mehmed komutasndaki Akkoyunlular sahte bir
ekilme yaptlar. Bunun zerine Osmanl nc kuvvetleri banda bulunan Rumeli
beylerbeyi Has Murad, Frat geerek onlarn tkibine koyuldu. Osmanl nc
110
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

kuvvetlerini dar bir geide eken Akkoyunlular onlar imha etmilerdir. Bu ilk
msademe 4 Austos 1473te cereyan eylemi ve sava Osmanl kuvvetlerinin
aleyhine dnm, Has Murad bata olmak zere Osmanllardan on iki bin asker
hayatn kaybetmitir. Bunun zerine Osmanl ordusu hzla Frat vdisinden Bay-
burta doru ekilmitir ve Otlukbeli yaknlarndaki Baky/Bakent mevkiine
konaklamtr. Fatih askerin urad bozgun ruhunu dzeltmek iin bir hafta sava-
a girmemi, bu arada yedi sekiz gnlk bir iae kalmtr47. Uurlu Mehmed, der-
hal Osmanl ordusunu tkip ederek savaa devam edilmesinde srar etmise de
Uzun Hasana bu dncesini kabul ettirememitir.
Uzun Hasan, Otlukbeli savandan sonra Venedik Docuna yazd bir
mektubunda, Osmanl ordusu ile nc birliklerin arpmasnda elli alt bin kiinin
ldrldn, yz elli Suba ve otuz be beyin esir alnm olduunu bildirmi-
tir. Uzun Hasan belli bir stnlk elde etmi olmasna ramen, Fatih, nihi sava
kabul edebilecek bir tarzda hareket etmeyi salam ve derhal subalarndan birini
Akkoyunlu otana bar iin gndermitir.
Akkoyunlu kuvvetleri 11 Austos 1473te Tercan civarnda -Azl (Ot-
luk-beli) yada Bakent mevkiinde Fatihin ordusuna yetimilerdi. Uzun Hasan,
oullarnn da srar ile bir dere ierisinde bulunan Fatihin ordusunu her taraftan
kuatma altna almt. Osmanl ordusunda; Sa kolda ehzde Byezid ve Gedik
Ahmed Paa komutasnda krk sancakbeyi ve yirmi bin kap kulu askeri vard. Sol
kolda ise ehzda Mustafa yirmi drt sancakbeyi ve yirmi bin zrhl azap olduu
halde bulunuyordu48. Fatih ise merkezde yer almt.
Uzun Hasan ise, olu Uurlu Mehmed ile Karamanolu Pir Ahmed
kuvvetlerini Osmanl ordugh zerine sevkederken, dier olu Zeynel Bey ile
Bayndr Beyi bir miktar svari ile Osmanl kuvvetlerini muhasara altna almalarn
sylemi, kendisi de ordusunun byk bir ksm ile cepheden harekete gemitir.
Uzun Hasan da bu kanl savaa bizzat katlm, hatta atyla Osmanl saflarna kadar
ilerlemi ve top arabalarnn bulunduu yere kadar gelmitir. Akkoyunlu
kuvvetlerinin arkasndan kk toplar ve humbaralarla iddetli bir ate alm, bu
top ateiyle piyadelerin tfenk atei arasnda kalan Uzun Hasann lm
makinelerinin sesine alk olmayan askerleri panie urayarak kamaya ve
dalmaya almlard. Zeynel Bey komutasndaki Akkoyunlu askeri tamamen
bozulmu, kaanlar adrlarn ve btn arlklarn terk ettikleri iin Akkoyunlu
ordugh ve ordu pazar tamamen Osmanl kuvvetlerinin eline gemitir.
Osmanllarn stn topu ateleri karsnda sava meydann terk eden Akkoyunlu
hkmdar nce kadn ve ocuklarn bulunduu yere gelmi, yanna ulaabilen
Uurlu Mehmed ve Pir Ahmed beyler ve dier askeriyle Tebrize doru ekip
gitmilerdir49.
Ner Mehmed Efendi kendi slubu ile; Rivayettir, nk Has Murad v-
ks oldu. Andan sonra Hnkr Baayburda mteveccih oldu. Alt g dahi gb,
aramba gn -Azl dimekle mruf yere yetip, konmak tedarikinde iken
Otluk-beli dedikleri yerden na-gh tepe bandan Hasan Draz askerinden Kfir

111
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

shak nm kimse le vaktinde grnd. Davud Paay kmrn ve safz-zaman

ol vakit Anadolu beylerbeyisi idi50 diyerek sava anlatmaktadr.
Akpaaolu ise kitabnn 151. bbnda bu sava yle nakleder: Padiah,
Bayburta yneldi, bu hadiseden sonra alt gn daha yrdler. Yedinci gn ar-
amba gnyd dman gzkt. Bir sarp dereli tepeli yerde bir nice alay belirdi.
Bildiler ki istedikleri dman budur. Padiah da daima hazr yrd. Durmadlar,
yrdler ve bu dereyi tepeyi getiler. Padiahn iki olu iki koldan yrd. ehz-
de Mustafa koluna Uzun Hasann bir olu kar oldu ki, adna Zeynel derlerdi.
ehzde Byezid koluna bir olu kar oldu ki, ona Uurlu Mehmed derlerdi. Padi-
ahn karsnda Uzun Hasann kendi durdu. Her kolda askerler saf saf karlkl
durdu. Sultan Mehmed Han Gaziye Hak Teal inayet etti. Talihi galib oldu. D-
mann malub ediverdi. Her kol bir birine yry etti. ehzde Mustafa kolunda-
ki azablar Zeyneli tuttular, ban kestiler. Onunla birlikte olan beylerin ounu
krdlar. Nicelerini de diri tuttular. ok silah ve malzemelerini aldlar. Uurlu
Mehmedi tutamadlar. O kap gitti.... Uzun Hasan kap gitti51. O gnk konuu-
lan Trke ile yazlan bu eser ifade ve dil bakmndan ok yaln bir ekilde olaylar
nakletmektedir.
Sava ncesi Osmanl ordusunun ancak sekiz gnlk erzk kalmt. Tepe-
leri tutmaya muvaffak olan Davud ve Mahmud paalarn gayretleri neticesinde,
Osmanl ordusu dar bir vdide baskn etkisinden kurtularak, sava nizam alabil-
mitir. ehzde Mustafa komutasndaki sol kolda bulunan Anadolu azaplarnn
baarl taarruzu ve Uzun Hasan olu Zeynelin ldrlmesi sava belirlemiti.
Fatih Mehmed kumandasndaki Kap kulunun esasl bir savaa girmesine gerek
kalmadan, Uzun Hasan durumu mitsiz grerek, sava meydanndan ekilmitir.
Savatan sonra Akkoyunlulardan drt bin kii idam edilmi ve iki bin elli kii esir
alnmtr. Fatih bundan sonra ebin Karahisar zerine yrm ve buray ele ge-
irmitir52.
5. Sonu
Sonu olarak, Osmanllar Otlukbeli savann sonunda, Akkoyunlular u-
zun uzadya takip etmediler. Akkoyunlular bu savata; Koyulhisar, ebin Karahisar
ve Niksar dnda cidd bir toprak kaybna uramadlar. Ancak, Azerbaycan ve
rana atlmlard. Akkoyunlular, asker kuvvetlerini, blgede hkimiyetlerini,
Trkmen boylar zerindeki nfuzlarn, belki de en nemlisi byk devlet olma
iddialarn kaybetmilerdi. Bir daha bellerini dorultamayacaklardr. Akkoyunlular
git gide dalma srecine girmilerdir. Fatih bir ksm beyleri eski ynetimlerine
serbest brakmtr.
Fatih, ebin Karahisarda iken, Uzun Hasann elileri ulemdan Mevlana
Ahmed Bekric gelerek bar teklifinde bulunmu ve esir den Akkoyunlu beyle-
rini kurtarmak zere teebbse gemitir. Fatih Sultan Mehmed, bu lime byk
bir sayg gstererek, savatan sonra, esir den Karakoyunlu beyleri ile Akkoyunlu
beylerinin ounu affetmitir53. Bir daha Osmanl lkelerine tecavz etmemek ve

112
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

ebin Karahisarn fethini kabul etmek artlaryla, Fatih ile anlaan Uzun Hasan,
belgelere gre54 ayn eliyi stanbula gndermi, bir daha asl Osmanl topraklar-
na tecavz etmemeyi teyid etmitir. Bununla beraber Uzun Hasann sznde dur-
mayarak Venedik ile tekrar temesa getii haberleri duyulmutur. Nitekim, Fatih
Sultan Mehmed, Timur ailesinden Herat hkmdar Hseyin Baykaraya mektup
gndererek, Uzun Hasan ortadan kaldrmak iin iki taraftan birlikte hareket etme-
yi teklif etmitir. Bu arada Uzun Hasan ile kendisini sulh yapmaya rz eden veziri
Mahmud Paay da stanbula dner dnmez grevden almt. Bununla beraber,
Osman Devleti Akkoyunlular ile yaptklar bar anlamalarna sdk kalmlar-
dr55.
11 Austos 1473de Tercan yaknlarndaki Otlukbeli denilen yerde yaplan
Osmanllar ile Akkoyunlular arasndaki tarih savata, Akkoyunlular ar bir
yenilgiye uramlard. Fatihin ordusu yz bin kii Uzun Hasann ordusu yetmi
bin kii kadar kabul edilmektedir. Say bakmndan az olmasnn yan sra,
Venedikten gnderilen top ve silahlarn zamannda gelmemesi, Osmanl
kuvvetlerinin top ve silah bakmdan stnl, Akkoyunlu ordusunun yenilmesine
sebep olmutur56 diyebiliriz.
Uzun Hasan bu hadiseden sonra, 1476da Grcistan zerine drdnc
seferini yapmtr. Baz baarlar elde ederek geri dnm ve 1478 yl balarnda
elli drt yanda iken Tebrizde lm ve yaptrm olduu Nsriyye Medresesine
defnedilmitir57. Bunun zerine Fatih Sultan Mehmed, onun nfuz sahas olan,
Gmhne-Trabzon yolu zerindeki Torul mevkiinin Rum hkimini ortadan
kaldrm, Grcistan ile Trabzon sanca hududunda bulunan baz yerleri
zaptettirmi ve bylece Trabzon havalisinin gvenlii tamamen salanmtr.
Otlukbeli zaferi, Osmanl Devletine Frat nehri havzasnn ve Anadolu
topraklarnn kesin hkimiyetini temin etmekte ve Venedik Cumhuriyeti ile dier
batl devletlerin Osmanl Devletine kar baar mitlerini krmtr58.
Avrupallarn Byk Trk olarak andklar, Akkoyunlu elisi Ktip
Mehmedin de byk bir aa diye vasflandrd Fatih Sultan Mehmedi
kemirip bitirmek veya adn ve sann tamamyla yok etmek gibi byk gayeler
tayan Venedik-Uzun Hasan ittifk, 1464-1472 yllarnda ksm baarlar
salamsa da, Otlukbeli savandan sonra can ekimeye balam, Uzun Hasann
veftyla da tarihe karmtr59.
Ancak, Uzun Hasan Otlukbeli sava sonras, Anadoluda kendisine bal
boy ve oymaklardan; Ustacalu, Rumlu, Tekeli, Musullu, Bayburdlu, Karamanl,
apanl, Afarlu, Varsaklu, Kaarlu, Karacadal gibi Trkmen topluluklarn ran
topraklarna gtrerek, Dou Anadoluda Trk nfusunun azalmasna sebebiyet
vermitir60, diyebiliriz.
Osmanllar kendi devirlerinde en gelimi ateli silahlara sahiptiler. Bu s-
tn silahlar, Akkoyunlular yenilgiye uratmada nemli bir etken olmutur. Ancak
bu savatan sonra Osmanllar, Akkoyunlular ile Batllar arasndaki btn yollar

113
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

kontrol altna almlard. Sz konusu savatan sonra Akkoyunlular tamamen rana

ekilmi ve zamanla Fars kltrnn tesirine girmilerdir. Otlukbeli savandan
sonra, Akkoyunlular artk, Memlklar ve Anadolu beylikleri iin korkulu bir tehdit
olmaktan kmlar. Batllar iin de artk Osmanl Devletine kar gl bir mtte-
fik olmaktan geri kalmlardr. Akkoyunlu Devleti yklmaya balam, malubiyet
zerine doudaki airetler isyana balamlard. Akkoyunlular bir mddet yalnz
kalmlar. Otlukbeli savandan sonra Akkoyunlularn karlat en nemli hadi-
selerden biri de, Tebrizde Uzun Hasann olu Uurlu Mehmed nclnde Ba-
yndr Hanedanna kar balatlan muhalefet hareketidir, diyebiliriz. Bu da
Akkoyunlularn yklnda nemli sebeplerden biri olmutur.

KAYNAKA

AHMED FERDUN BEY; Mneats-Seltin, C. I-II, stanbul, 1274-1275 h.

k Paaolu, k Paaolu Tarihi, Atsz, (2. Bask), M.E.B., stanbul, 1992.
BAYKAL, Bekir Stk; Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazr-
lklar ve Osmanl Akkoyunlu
Harbinin Balamas, Belleten, C. XXI, S. 81-84, T.T.K. Basmevi, Anka-
ra, 1957, ss. 261-281.
Eb Bekr-i Tihrn; Kitb-i Diyrbakriyya, Akkoyunlular Tarihi, C. I-II, (Yay.,
Necati Lugal-Faruk Smer), T.T.K.Yaynlar, (2. Bask), Ankara, 1993.
EMECEN, Feridun; Kurulutan Kk Kaynarcaya, Osmanl Devleti Tarihi, C.
I, Feza Yay., (C. I-II), stanbul, 1999.
ERDEM, lhan-Mustafa Uyar; Akkoyunlular Akkoyunlularn Tarih Sahnesine
k, Trkler, C. VI, (C. I-XXI), Ankara, 2002, ss. 873-881.
ERAHN, Seyfettin; Akkoyunlular: Siyasal, Kltrel, Ekonomik ve Sosyal Ta-
rih, Ankara, 2002.
GEBAKAN, Gknur; Dou Anadolunun Osmanl Hakimiyetine Girii, C.
IX, Trkler, Ankara, 2002, ss. 459-469.
HINZ, Walther; Uzun Hasan ve eyh Cneyd, (XVI. Yzylda rann Milli Bir
Devlet Haline Ykselii), (ev. Tevfik Bykolu), T.T.K. Yay., Ankara,
1992.
Hoca Sadettin Efendi; Tact-Tevrih, (Haz. smet Parmakszolu), C. I-V, K.B.
Yay., Ankara, 1992.
NALCIK, Halil; Mehmed II., slam Ansiklopedisi, C. VII, M.E.B., (C. I-XII),
stanbul, 1988, ss. 506-535.

114
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

Mehmed Ner; Kitb- Cihan-nm (Neri Tarihi), Yay. Faik Reit Unat- Meh-
met Altay Kymen, C. I-II, T.T.K. Yay., Ankara, 1987.
MROLU, smet; Fetret Devrinden II. Byezide Kadar Osmanl Siyas Tarihi,
Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, C. X, a Yaynlar, (C.I-XV),
stanbul, 1989, ss. 167-286.
SMER, Faruk; Safev Devletinin Kurulu ve Gelimesinde Anadolu Trkle-
rinin Rol, T.T.K., Yay., Ankara,1992.
____________ ; Akkoyunlular, slam Ansiklopedisi, C. II, T.D.V. Yay., (I-
XXV devam ediyor), stanbul, 1989, ss. 270-274.
TANSEL, Selahattin; Fatih Sultan Mehmedin Siyasi ve Askeri Faaliyeti, M.E.B.,
stanbul, 1999.
TEKNDA, ehabettin; Fatih Devrinde Osmanl-Memlklu Mnasebetleri, .
. Tarih Dergisi, S. 30, Mart 1976, ss. 73-86.
____________ ; ehabettin; Fatihden III. Murada kadar Osmanl Tarihi (1451-
1574) , stanbul, 1977.
Topkap Saray Mzesi Arivi, Ev. Nr. 3127, 3130, 8344 , 8353, 8363, 9662.
Topkap Saray Mzesi Arivi Klavuzu, Nr. I, 6.
TURAN, erafettin; Fatih Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi ve Venedik, Tarih
Aratrmalar Dergisi, C. III, S. 4-5, A..D.T.C.F., Ankara, 1965, ss. 63-
138.
Tursun Bey; Trih-i Ebul-Feth, (Haz. Mertol Tulum), stanbul, 1977.
UZUNARILI, smail Hakk; Osmanl Tarihi, C. I-VIII, (5. Bask), T.T.K. Yay.,
Ankara, 1988.
____________ ; smail Hakk; Anadolu Beylikleri, T.T.K. Yay., Ankara, 1988.
VARLIK, Mustafa etin; Ak Koyunlular, Doutan Gnnmze Byk slam
Tarihi, C. VIII, a Yay., stanbul , 1989, ss. 407-439.
WOODS, John E.; Akkoyunlular, (ev. Sibel zbudun), Milliyet Yay., stanbul,
1993.
YNAN, Mkrimin Halil; Akkoyunlular, slam Ansiklopedisi, C. I, M.E.B.,
stanbul, ss. 251-270.

115
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

Dipnotlar
1
Bekir Stk Baykal, Uzun Hasann Osmanllara Kar Kat Mcadeleye Hazrlklar ve
Osmanl Akkoyunlu Harbinin Balamas, Belleten, C. XXI, S. 81-84, T.T.K., Yay.,
Ankara, 1957, s. 261.
2
smet Mirolu, Fetret Devrinden II. Byezide Kadar Osmanl Siyas Tarihi, Dou-
tan Gnmze Byk slam Tarihi, C. X, a Yaynlar, stanbul, 1989, s. 234.
3
Baykal, A.g.mk., s. 262-263.
4
Eb Bekr-i Tihrn, Kitb-i Diyrbakriyya, Akkoyunlular Tarihi, (Yay. Necati Lugal-
Faruk Smer), C. I-II, T.T.K. Yay., (2. Bask), Ankara, 1993.
5
erafettin Turan, Fatih Mehmed-Uzun Hasan Mcadelesi ve Venedik, Tarih Ara-
trmalar Dergisi, C. III, S. 4-5, A..D.T.C.F., Ankara, 1965, s. 65.
6
Selahattin Tansel, Fatih Sultan Mehmedin Siyasi ve Askeri Faaliyeti, M.E.B., stan-
bul, 1999, s. 263-264; Turan, A.g.mk., s. 66-67.
7
Tihrn, A.g.e., C. II, s. 384.
8
Tihrn, A.g.e., C. II, s. 385 vd.; Baykal, A.g.mk., s. 263.
9
Hoca Sadettin Efendi, Tact-Tevrih, (Haz. smet Parmakszolu), C. III, K. B. Yay.,
Ankara, 1992, s. 47-48.
10
Tansel, A.g.e., s. 265.
11
Mustafa etin Varlk, Ak Koyunlular, Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, C.
VIII, a Yaynlar, stanbul, 1989, s. 421.
12
Tursun Bey, Trih-i Ebul-Feth, (Haz. Mertol Tulum), stanbul, 1977, s. 109.
13
Tansel, A.g.e., s. 266.
14
Baykal, A.g.mk., s. 264; Turan, A.g.mk., s. 67.
15
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. II, (5. Bask), T.T.K. Yay., Ankara, 1988,
s. 88.
16
Baykal, A.g.mk., s. 264.
17
Uzunarl, A.g.e., C. II, s. 89.
18
Seyfettin Erahin, Akkoyunlular: Siyasal, Kltrel, Ekonomik ve Sosyal Tarih, Anka-
ra, 2002, s. 80-81.
19
Turan, A.g.mk., s. 75-76.
20
Feridun Emecen, Kurulutan Kk Kaynarcaya, Osmanl Devleti Tarihi, C. I, Feza
Yay., stanbul, 1999, s. 25-26.
21
ehabettin Tekinda, Fatih Devrinde Osmanl-Memlklu Mnasebetleri, . . Tarih
Dergisi, S. 30, Mart 1976; geni bilgi iin bu makaleye baknz.
22
Uzunarl, A.g.e., C. II, s. 90-91.
23
Faruk Smer, Akkoyunlular, slam Ansiklopedisi, C. II, T.D.V.Yay., stanbul, 1989,
s. 272.
24
Mkrimin Halil Yinan, Akkoyunlular, slam Ansiklopedisi, C. I, M.E.B., stanbul, s.
260 .
25
Tansel, A.g.e., s. 288-289.
26
Tansel, A.g.e., s. 290; Ayn sayfann dipnotunda: Topkap Sray Mzesi Arivinde
8363 numaral vesika, son taraf noksan ve tarihi yoktur, demektedir. Fatih bu mektubu
Msr sultanna gndermitir.
27
Yinan, Akkoyunlular, .A., C. I, s. 260; Tansel, A.g.e., s. 291-292.

116
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

28
Baykal, A.g.mk., s. 272; Mellif makalesinin dipnotunda ad geen fetihnme iin bak:
vesika nr. IV ve Uzun Hasann mektubu iin bak: Topkap Mzesi Ariv Klavuzu,
Nr. I, 6 diyerek belirtmitir.
29
smail Hakk Uzunarl, Anadolu Beylikleri, T.T.K. Yay., Ankara, 1988, s. 33; Os-
manl Tarihi, C. II, s. 93-94; Tansel, A.g.e., s. 294-295.
30
Gknur Gebakan, Dou Anadolunun Osmanl Hakimiyetine Girii, Trkler, C.
IX, Ankara, 2002, s. 462.
31
Walther Hnz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, (XVI. Yzylda rann Milli Bir Devlet
Haline Ykselii), (ev. Tevfik Bykolu), T.T.K. Yay., Ankara, 1992, s. 40-41; John
E. Woods, Akkoyunlular, (ev. Sibel zbudun), Milliyet Yay., stanbul, 1993, s. 172.
32
Woods, A.g.e., s. 195; Gebakan, A.g.mk., s. 462.
33
Baykal, A.g.mk., s. 270.
34
Turan, A.g.mk., s. 88.
35
Turan, A.g.mk., s. 90-91; Dipnotunda: Uzun Hasann Kbrs Kralna ve Rodos val-
yeler Reisine gnderdii Arapa mektuplar ile Ali Beye yollad Farsa mektubun
asllar Topkap Saray Mzesi Arivinde, srasyla; Evrak Nr. 9662, 8344 ve 3127de
bulunduuna gre bu mektuplarn Osmanllarn eline dt anlalyor, demektedir.
36
Turan, A.g.mk., s. 93.
37
Turan, A.g.mk., s. 95.
38
Ahmed Feridun Bey, Mneats-Seltin, C. I, stanbul, 1274 h., s. 278-279;Tansel,
A.g.e., s. 310-311.
39
Tansel, A.g.e., s. 313-314; Osmanl ordusu hakknda baz kaynaklar farkl rakamlar
vermektedir. Ak Paa-zde yz binden fazla olduunu belirtmitir.
40
Erahin, A.g.e., s. 101.
41
Turan, A.g.mk., s. 108-109.
42
Turan, A.g.mk., s. 116-117.
43
Hnz, A.g.e., s. 54-55.
44
Halil nalck, Mehmed II., slam Ansiklopedisi, C. VII, M.E.B., stanbul, 1988, s.
526.
45
Feridun Bey, A.g.e., C. I, s. 278-279.
46
nalck, Mehmed II., .A., C. VII, s. 526; Turan, A.g.mk., s. 120; Tansel, A.g.e., s.
316.
47
nalck, A.g.md., ayn yer; Tansel, A.g.e., s. 317;Turan, A.g.mk., s. 120; Erahin, A.g.e.,
s. 102.
48
ehabettin Tekinda, Fatihden III. Murada Kadar Osmanl Tarihi (1451-1574) ,
stanbul, 1977, s. 48.
49
nalck, A.g.md., s. 526; Yinan, Akkoyunlular, .A., C. I, s. 260; Turan, A.g.mk., s.
122; Tansel, A.g.e., s. 318.
50
Mehmed Ner, Kitb- Cihan-nm (Neri Tarihi), (Yay. Faik Reit Unat- Mehmet
Altay Kymen), C. II, T.T.K., Yay., Ankara, 1987, s. 813-815.
51
k Paaolu, k Paaolu Tarihi, (Atsz), (2. Bask), M.E.B., stanbul, 1992, s.
152-153.
52
nalck, A.g.md., s. 526; Varlk, Ak Koyunlular, D.G.B..T., C. VIII, s. 425-426.
53
Tansel, A.g.e., s. 323; Akkoyunlulardan be bin kii ile yz yetmi komutan esir edil-
mitir, demektedir.

117
 Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 14 Yl : 2003/1 (95-118 s.)

54
nalck, A.g.md., s. 527; Tekinda, A.g.e., s. 49; Fatih ile Uzun Hasann anlama belge-
leri, T.S.M.A., Ev. Nr. 8353, 3130.
55
Tekinda, A.g.e., s. 49-50; nalck, A.g.md., s. 527.
56
lhan Erdem-Mustafa Uyar, Akkoyunlular Akkoyunlularn Tarih Sahnesine k,
Trkler, C. VI, Ankara, 2002, s. 878.
57
Hnz, A.g.e., s. 57-58; Erdem; A.g.mk., s. 878.
58
nalck, A.g.md., s. 527; Tekinda, A.g.e., s. 50; Yinan, A.g.md., s. 260.
59
Turan, A.g.mk., s. 138.
60
Faruk Smer, Safev Devletinin Kurulu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol,
T.T.K. Yay., Ankara, 1992, s. 1-4; Tekinda, A.g.e., s. 50; Yinan, A.g. md., ayn yer.

118