ISSN:21491097













GZMGRARAfTIRMALARI
DERGGSG

1








GG
II


GZMGRARAfTIRMALARIDERGGSG
Say:1,2015


KURUCUSUVESAHGBG/FOUNDERANDOWNER:
oG


SORUMLUYAZIGfLERGMDR/EDITOR

GDAREMERKEZG/CORRESPONDENCE:
o G

YAYINKURULU/EDITORIALBOARD:
o
o
 o
Go
o

YAYININTR:
KISALTMASI :

EPOSTA:
FAX :
TEL :

BASIMYERG/PRESS:oG

BaskTarihi:

Yazlardailerisrlengrlerdenyazar/yazarlarsorumludur.

T.C.KltrveTurizmBakanlSertifikaNo:18679

 III


GGNDEKGLER/CONTENTS

CandeerYlmaz,o
 

M.AkifErdoru,
GG

MAKALELER/PAPERS

MehmetKaya

G 
MehmetTtnc
G
GG 

NagihanetinYaarKalafat
.YG

G 

SadiyeTutsak
o 

SirenBora

G

BGYOGRAFG/BIOGRAPHY

MehmetDemirci

 

EVGRGLER/TRANSLATIONS
IV


SuraiyaFaroqhi,G 

V.J.Parry, 



YENGKGTAPLAR/NEWBOOKS

3.UluslararasHerYnyleBodrumSempozyumu,30Ekim1Kasm2013,Bodrum,
Bildiriler,2cilt,Haz.M.AkifErdoru,Ahmetzgiray,Go
G

YXVI.YzyldaUrla,GoG
 

FazlullahbinAbdsselam,DefterEvkfMekkeiMkerremeve
MedineiMnevverederBirgi(MetinveGnceleme),Go
G 

HABERLER/NEWS
G 















 V


BAfLARKEN

o
 o        
G
GzmirAratrmalarDergisiG



   o   G
G

        


      
G          
  
     
    o   
        


     G   

       
       



o







VI




 VII


GLKSAYIGGN

    o G   
 o        
    
 
G
      Gzmir Aratrmalar
Dergisinin      G 
         
          
   G      
      
 G      
          
G

        
       
       
         

       
   G     
     
f
         
   G     
     Gzmir Aratrmalar
Dergisinin      G  
         
    G     
         


;


VIII






 G

HOLLANDANINGZMGRBAfKONSOLOSUSCHUURMANIN
ATATRKNEKGM1925GZMGRZGYARETGGLEGLGGLGRAPORU

MehmetTtnc*

zet
Bualmada19241926yllararasndaHollandannGzmirbakonsolosuJ.A.
Schuurmantarafndan,Atatrkn1925teGzmiregeliiyleilgiliolarakhazrlanm
Hollandaca bir rapor, Trkeye tercme edilerek yaynlanmaktadr. Hollandada
Milli Arivinde muhafaza edilen bu rapora gre fapka devriminin Cumhuriyet iin
anlamzerindeduruluyor.Budevrimin,apkaticaretiyapanHollandafirmalariin
birfrsatolarakdeerlendirilmesigerektiiifadeediliyor.

AnahtarKelimeler:Gzmir,Atatrk,fapkaDevrimi,J.A.Schuurman

Abstract:
AnreportonAtaturkreformsin1925,preparedbyJ.A.Schuurman,Holland
consul to Smyrna between 1924 and 1926, has been translated into Turkish from
Holland language. In partcular, the consul focus on the Hat Reform. According to
him,thisreformwasacommercialopportunityforHollandtextilefirms.

Keywords:Smyrna,Ataturk,TurkishRepublic,J.A.Schuurman

 G   
        
      
      
       
         
        
    G    
          
     G     


          


14

        
       G
        Y
        
G
    G   
    G   
        G
      G 
        
      G  
      Nationaal
Archiefde  G    
      491 Stukken
betreffende het bezoek van de Turkse president Moestafa Kemal Pasja aan
Smyrna. 1925. 1 omslag  491 Trk Cumhurbakan Mustafa
Kemalin 1925 yl Gzmir ziyareti ile ilgili evraklar, 1 gmlek 
   Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakannn Gzmir
ziyaretininyansrakavaslarnkyafetlerinindeitirilmesiveapkaithalat
konusunda bilgiler verilmektedir    
        

 G       
   f    
     
        
      
        f
       
   f   
          
       
       


G         

G
       
      
GGGG15

G
        
       
        
       
  f     



RAPOR
Eyll1925TarihindeMustafaKemalPaannGzmirZiyareti:
11 Ekim Pazar gn leden nce Cumhurbakan Mustafa Kemal
Gzmiri ziyarete gelmi ve bugn (Cuma sabah) ayrlmtr. Buray ziyaret
etmesiKkAsyadameydanagelenbirokkonudakiolaylarvedurumlara
aklkgetirmektedir.Ziyaretsebebi,neziyaretncesindennedesonrasndan
aklanmamtr.Amabiliyoruzki,BelediyeBakanveGenelVali,onuGzmire
davetetmilerdir.9Ekimakamndagrtm,GenelValibanabukonuda
hibir kelime dahi konumamtr. 10 Ekim tarihinde gazetelerdeki
haberlerdeGazinindaveteicabetedeceinedairhaberlerkmvehemen1
gn sonra Gazi kagelmitir. Onun gelii, Gzmir halk iin de bir srpriz
olmutur.MustafaKemalPaannbirikignkalacabeklenirken,yaklak
birhaftaGzmirdekalmtr.
Benim tahminim Cumhurbakannn bu Gzmir ziyaretinin maksadnn
devrimlerin halka anlatlmas  (emansipasyon) amac taddr. Eer bu
Kk Asya ziyaretinde Gzmire uramadan geseydi, bunun einden
boanmas ile balantl olduu ayiasnn yaylmasna sebep olaca
muhtemeldi. Bunun yannda, zamanlamann baka bir nemi ise zaferden
sonraKemalpaaadnalanNif(Nymphio)yaknlarndaaskerharektlarn
yaplmasyd. Burada Ordu mfettii Fahreddin Paa da bulunmaktayd. Bu
durum, fazla da nemli olmayabilir, nk Ordu mfettii geen yl da ayn
amalaburadabulunmutur.
Gazi, Gzmirde ne Genel Valinin konanda, ne Konakta ne de Gzmirin
Trk mahallesinde ikamet etmemi, bunun yerine, oradan olduka uzakta
Avrupallarn semtinde ve konsolosluumuzun yaknnda bulunan Naim
Otelinde kalmay tercih etmitir. Otel tamamen boaltlmtr. Bunun
yannda Otele komu olan bir Gtalyan ailene ise evlerini boaltmalar
emredilmitir. Bu ev, Gazinin korumalar ve askerlerine tahsis edilmitir.
Cumhurbakannn ziyareti srasnda ise elektrikler, nceden bir bildirim
yaplmadan,sadeceaydnlatmakiinkullanlmtr.
16

Gazeteler, halkn Onu byk bir heyecanla karladn yazsalar da,

benim grebildiim kadaryla, halkn tutumu Trk anlayna gre olduka
kaygszd(Laconiek).
Kutlamalar ise sadece resm otoriteler tarafndan hazrlanmtr.
Gzmiri koruyan gemiler (ahap gemiler) limanda gndz bayraklarla, gece
klarla ssl olarak demirlediler. Liman giriine eref kaplar yapld ve
Cumhurbakannn gelii esnasnda 2 yzer gemi, bir tama gemisi ve bir
mayn gemisinden oluan filo, Gaziyi top atlar ile karlad. Tm ziyaret
basit ve demokratik bir karakter tayordu. Gaziye ou zaman ehrin
yneticileri, bir ka polis ve kk merakllardan oluan bir grubun elik
ettiini, gezerken grebiliyorduk. Onun Gzmir ziyareti sonuna doru
sradanlat.Onunlkevebabalkanlaynauygunolarak,biryetimhaneyi,
buradaki ocuklarn uygun bir ekilde giyinmedikleri iin, kzgn bir ekilde
terk ettiini syleyebilirim. Doru drst bir organizasyon yoktu. Gstasyona
geliindekarlamatreniokbasitti.Konaktayaplanbirkabulmerasimide
olduka eksik ve kusurlu idi. Bunlar belki de bu yksek ziyaretin nceden
bilinmemesinden kaynaklanmaktayd. Bunun yannda, ayn eyi Cordelio
semtinde bir ka gn sonra yaplan bir baka kabul iinde sylemek
mmkndr. Bu bankete katlan bir Trk bankacsna gre, bu, Gaziye
yaplan byk bir aypt (une honte). Ksacas, devlet bakannn ziyaretine
bir ayrcalk (relief) vermek mmkn olmamtr. Cumhurbakan sadece
erkeklerinkatldyemeklerdenbktnsyleyerek,birazdeiiklikistemesi
sonucu,Valitarafndanhazrlananvekkkatlmlbirbalodaokparlak
gememi olmaldr. En olumlu ziyaret ise, asker klada yaplan ve
subaylarn apkalaryla Cumhurbakann selamladklar (Trkiyede
bilinmeyenbireydir)kabulolmaldr.
Gazinin Gzmir'e gelmeden nce urad Cordelio5 ziyaretinde
intikamc olmak gereklidir eklinde szler sarf ettii sylenmektedir.
Buradavefatedenannesininmezarnziyaretetmitir.
Gzmirin Avrupal sakinleri, zellikle eski rejimi unutamayan
Levantenler arasnda, Mustafa Kemal Paann onlarla grmemesi
yzndenkrgnlklarmeydanagelmitir.Banagre,bukrgnlklaryersizdir.
nk genel bir kabul treni verilmemitir. Ayn ekilde, bir meslektamn
otelevizitkardnbrakmasvekonsoloslarndoyenitarafndankonsoloslarn
huzura kabul edilmesi ricas da ayn ekilde gereksizdi. Bunun yannda,
Gazinin Trk bankaclarla grmesine yanllkla katlan Banco Di
Romanndirektrnnsalondandarkarlmasdagereksizdi.



GGGG17

Burada ek olarak, Gazinin Gzmir Belediye binasnda halka yapt

konumann metnini (13 Ekim tarihli Levant Gazetesinden) ve 14 Ekimde
Ordu mfettiine yapt konumann tam metnini gnderiyorum. Gaziye
hitap eden konumalar ise ierik yokluu ve vgden baka bir ey
tamamaktadr. Belediye Meclisi Bakannn sylediine gre, Mustafa
Kemal Paa sadece Trkiyenin deil tm Dnyann en byk kahraman
imi. Fahreddin Paa ise Trk Ordusuna hitap eden konumasnda, Trk
ordusununDnyannenglordulararasndaolduunusylemitir.
Bunlarn bir istisnas da Balkesirde Dr Galib6 tarafndan yaplan
konumadr. Cumhurbakan Gzmire gelmeden nce buraya uramtr. Bu
konuma, Levant Gazetesinde yaynlanmtr. Bu konuma, aydn Trkler
arasndaki genel gr yanstmaktadr. Konuamaya gre, Trk halkn
cahil ve eski adetlerden kurtararak, onu serbest hr insanlar olarak
yetitirmekveonuheranlamdamedenihalklarailesininbiryesiyapmaktr.
Gazi,sadeceTrkhalkndmandankurtarmbirzaferkazanmkomutan
deil, ayn zamanda O, halkn zgrle kavuturmu ve ileri medeniyet
seviyesine gtrecek bir peygamber gibi grlmektedir. Onun grlerinin
kendi grleriyle uygun olup olmadklar nemli deildir. Onun zayf
ynlerini ise grmemezlikten gelmektedir. Ve Mustafa Kemal adna yapt
iyilikleresonsuzbirteekkrveminnetduyulmaktadr.Busebeptenbukadar
retorik konumalarn ve kitlelerin hareketsizliine ramen, Paann ok
konumasnnyansra,okalmasnnvehzlahareketetmesininveonun
byk bir karakter ve cesaret ve aksiyon ve azim sahibi olduunun
bilincindedir.
Her devrimde olduu gibi bu devrimler de phesiz byk bir
mukavemet ve kar gelme sonucunu dourmaktadr. Ama bu kar gelme
nfuzu ve gc olmayan gruplardan geldii iin nemli bir rol
oynamamaktadr. Bu sebepten dolay sanki herkes bu devrimlerin
arkasndaym gibi bir alg olumaktadr. Bunun sebebi ise Trklerin iyi
disiplinli ve mutedil bir halk (Arap kabileleri aksine) olmasndan
kaynaklanmaktadr. Bu halk, eski rejimden ne kadar aclar ektiini
unutmamtr. Btn bunlar ksa bir zamanda bir halkn nasl byle bir
deiime evet dediinin sebepleridir. Cumhurbakan kendisine verilen
zamanhzlveglbirekildekullanarak,devrimlerigerekletirmektedir.
Galibbeykonumasnda,yukardakigrlerylezetlenmitir:TrkMilleti
Atasnasonsuzmteekkirdir.nk1asrdayaplacakileribirikiadmla
yapmtr. Bu byk devrimler, bazen Avrupallar tarafndan devletin


 
18

karmamas gerektiine inanlan gereksiz ve yersiz konulara da

uzanmaktadr. Bunlardan birisi de hkmetin halk fes ve kalpak yerine
apka giymeye btn gcyle ikna etme almasdr. Cumhurbakannn
Anadolu ziyareti, fese kar ve apka giymeye ynelik bir kampanyaya
dnmektedir. Bilindii gibi, bir ka yl nce, Kara ve Deniz Kuvvetlerinde
fes yerine Avrupa asker balklar kullanlmaya baland. Ksa zaman nce,
btn devlet memurlar ve grevlilerine apka giyme zorunluluu getirildi.
Bunun yannda, btn Kk Asyada yukardan esinlenen apka lehine
kampanya yrtlmektedir. Ben bunun iin Haziran aynda bir Hollanda
firmasnatavsiyelerdebulundum.Bufirma,bendenTrkiyeyefesithaletmek
iin tavsiyeler istiyordu. Ben, u andaki fes aleyhtar durumu anlatarak,
buraya bir temsilci gndermelerini ve buradaki durumu tespit etmelerini
tavsiye ettim. fu ana kadar, bu firmadan bir ses kmad. Bunun yannda,
baka lkelerden Gzmire apka ithalat hzla artmaktadr. Ben, bu sebepten
dolay,bufirmaya(P.Dassen,Maastricht)tekraryazaraktanyapabilecekleri
ithalat konusunda ve eski apka dahi satabilecekleri konusunda dikkat
ektim.
Bir ka hafta nce, Gstiklal Mahkemelerinin kurulmas apka
tayanlarn yaygnlamasn artrmtr. Birok kabine ve meclis yesi,
ykseksubaylarveTBMMBakandaGzmiriziyaretlerindeapkatamann
faziletlerini anlatmlardr. Ama apkaya en byk destei
Cumhurbakannn ziyareti vermitir. Onun ziyareti fesin toplu olarak terk
edilmesinin bir iareti olmutur. Bazen resm konumalarda ciddi lke ve
dnya politikalar arasnda apka ile ilgili pasajlarn alnmas biraz garip
saylmaldr.SankiapkaTrkiyeninaradmedeniyetinsembololmutur.
Fakat una da dikkat edilmelidir ki, fes, orijin olarak bir Yunan giyeceidir.
Eski Trkler balarna trban takarlard. Bir iki asr nce, Trk
Gmparatorluunun her yerinde zorla trban yerine fes kullanlmas
zorunluluugetirildiBuradandaGslamDnyasnayayld.Buzorlamalar,o
zaman, epeyce kann akmasna; hatta bu Mslmanlarn Hristiyan
apkasyla gezmesine kar gelen feyhlislamn da idam edilmesine vesile
olmutur.
Trkler iin fes bu haliyle bir Yunan semboldr. Bu sebepten dolay,
yeni hkmetin fese kar yrtt kampanyann sebebi daha iyi anlalr.
Bununyannda,fesinAvrupalolmakisteyenTrkleriinnedenterkedilmek
istedii anlalr. Ayn zamanda, fesin yazn tanmasnn scaklarda epeyce
skntverdiidegznndebulundurulmaldr.
Banagre,uanda,Gzmirdekierkeklerinyarsfesiterketmitir.fapka
stoklar yeterli olmadndan dolay Cumhurbakan gelecei zaman,
GGGG19

sokaklarda apka pazarlar kurulmu ve sata sunulmu ve birok Trk
erkeiisednapkaaramayabalamtr.Bazfakirlerisebalarndabir
giyecek bulunduramamaktadrlar. Baz arabaclarn ise polis tarafndan
zorlafesvekalpaklarnbrakmayazorlandklarnaahitoldum.
Kboyuncavebaharzamannda,yazapkalarnailgininartacandan
hareketle, Panama modeli apkalarn tercih edildiinden, Willemstad
ehrindeki temsilcilere hitaben bir mektup yazarak, bana Curacao ve Java
apkalarnn rneklerini ve fiyat listelerinin gnderilmesini istedim. Burada
bunlaragenibirilgiduyulacanzannederim.Gkihkmettebanagerekli
rneklerigndermeyitaahhtettiler.
Bunun yannda, erken veya ge (ve grece ksa zamanda) kadn
apkalar da lazm olacaktr. Bu ihtiyalarn salanmasnda Hollanda
smrgelerinde yaplan mallarn rekabet edip edemeyecekleri fiyatlara
baldr.YaknlkelerolanGtalyaveYunanistan,nemli(dktransportve
dvizler)avantajlarasahiptirlerveetinrakiplerdir.
Gthal apkada gmrklerin indirilmesi ise beklenmemelidir. nk
Trklerin kendi apka imalatlarn korumalar ve gelitirmeleri iin bunu
yapmayacaklaraikrdr.
Fese kar olumsuz propagandann yannda, milli kyafetlere kar da
bir propaganda yrtlmektedir. Polislerin geni pantolon paalarn
(alvar) ellerinde makaslarla kestikleri gelen haberler arasndadr. Bunun
yannda,Gzmirdekitekstilfirmalar,ellerindekistoklarbirannceeriterek
yeni gelien modaya hazrlanmaktadrlar. Hollanda firmalarnn da buna
hazrlkl olmalar gerekmektedir. Mustafa Kemal Paann Gzmirde
imzalad bir karara gre, memurlarn resmi kabullerde takm ve smokin
giyme zorunluluu getirmitir. Bundan dolay, kumalara olan ihtiyacn
artmasbeklenmektedir.
Buradasonolarakunubildirmekzorundaym:geenhaftaGenelVali
Bakonsolosluumuzda alan kavaslarn kyafetlerini deitirip
deitirmeyeceklerinisordu.Bunlareskidenberi,genipaalTrkpantolonu
(alvar)giyerlervebalarndaHollandaarmalfestakarlard.Tarafmzdan
Valiye tutumlu olmamz nedeniyle, byle bir deiiklie gitmeyeceimizi
belirttim. Bunun zerine Ghsan Paa ama bu hepimiz iin bir mecburiyet
cevabn verdi. Bugnlerde Hkmet Konana giden kavasmza burada
kaba bir ifade ile eer ayn kyafetlerle gelirlerse, bir daha huzura kabul
edilmeyeceibildirilmitir.Bununiinkendimibukonuyutarafnzaamakta
mecbur gryorum. fu anda, Hollanda Bakonsolosluu kavaslar (kendi
paralarylasatnaldklar)eskikyafetlerigiyerekgezdiitekkonsolosluktur.
20

Baka konsolosluklarn kavaslar, hem yksek maa hem de devletleri

tarafndan temin edilen elbiseleri giymektedirler. Bay Hoochepied Trk
hkmetinin yaknda kavaslarda giyecekleri elbiseler konusunda karar
karacan sylemektedir. Eer Kraliyet hkmeti kavaslarn elbiselerinin
deitirilmesiisteineuyacaksa,onlara(a)yaziinbeyaztakmelbiselerive
(b)birtakmkumatakmelbisegndermenizgerekmektedir.

Gzmir,16Ekim1925
Bakonsolos



GGGG21

EKLER:           
         



22


GGGG23


24


GGGG25