UNIVERZITET CRNE GORE

FILOZOFSKI FAKULTET NIKI

Seminarski rad iz predmeta : Estetika

Tema: Umjetnost: Istorija pojma

Student
Deli Nikola

Novembar 2016
 Uvod
U ovom seminarskom radu pokuau da prikaem poglavlje iz knjige Vladislava Tatarkijevia
,, Istorija est pojmova''1 glava prva - Umetnost: Istorija pojma2 u kojoj pisac prikazuje ta je sve
pripadalo pojmu umjetnosti, koje su sve umjetnosti potpadale pod pojam umjetnosti, istorijski
tok umjetnosti od doba antike pa sve do modernog doba. Prikazuje probleme koji su se
pojavljivali od samog poetka naziva umjetnosti itd.

Umjetnost: Istorija pojma

Poglavlje poinje3 etimologijom rijei umjetnost, u kome se kae da je umjetnost prevod od
latinske rijei ars, a on je prevod od grke rijei tehne. Ipak ova dva pojma nisu potpuno isto
znaili to i danas umjetnost. Tehne je u antikom i Rimskom dobu znailo umijenje. U tom
dobu umijenje je poivalo na pravilima i nije bilo umjetnosti bez njih. Umjetnost bez pravila nije
bila umjetnost, ak ta vie predstavljala je suprotnost sve do kraja sholastikog doba. Pod
sadraj pojma nisu ulazile sve umjetnosti koje ulaze i danas. Tako na primjer poezija u antici nije
smatrana umjetnou jer se smatralo da ona dolazi od nadahnua Muza. Obim umjetnosti je
takoe bio iri ali i neprecizan. Tako se pod umjetnou jednako smatralo slikarstvo i gramatika.
Tako je umjetnost irila svoj obim na zanate i dio nauka. Dalje u poglavlju se navodi da se
umjetnost u antickom dobu djelila na vulgares i liberalis (proste i sloene) umjetnosti. Srednji
vijek je proste umjetnosti nazvao mehanikim. U tom periodu ars je shvatana kao slobodna
umjetnost a ovuhvatala je: gramatika, retorika, logika, aritmetika, geometrija, astronomija i
muzika4. Najbolje popise mehanikih umjetnosti nalazimo kod dva pisca iz sedmog vijeka
Rudolfa zvanog Vetermin I Huga od sv. Viktora. Zanimljivo je to da poezija, slikarstvo i
vajarstvo nisu svrstavane niti u slobodne, niti u mehanike umjetnosti. Poezija ak ta vie nije ni
smatrana umjetnou ve jednom vrstom filozofije ili prorokovanja, pa pjesnik nije bio umjetnik
nego neka vrsta proroka. Sa druge strane slikarstvo i vajarstvo su smatrane umjetnostima i to
mehanikim, ali nisu navedene iz razloga to je njihova upotrebna vrijednost veoma mala pa iz
tog razloga te umjetnosti nisu zasluivale da budu pomenute.

1
Izdava Neolit Beograd,Urednik Jovan Hristi, Prevod Petar Vujii
2
Strana 20 (poetak teksta)
3
Str. 20, prvi podnaslov Rani pojam umjetnosti''
4
Muzika je shvatana kao nauka tj. kao teorija harmonije - muzikologija
U daljem dijelu5 navodi se da je ovakvo shvatanje umjetnosti trajalo do novog doba kada se
stvorio pojam koji se danas najvie upotrebljava. Ono to je trebalo da se uradi jeste da da se
poezija prikljuci umjetnostima i da se od dananjeg pojma umjetnosti odvoje zanati i nauke.
Prikljuiti poeziju umjetnostima kako kaze Tatarkijevi je bilo najlakse jer se ona jo kod
Aristotela6 navodi kao umijee. Vajari, slikari i arhitekte su sami smatrali da su bolji od zanatlija
i poeli su da kidaju zajednicu sa zanatlijama. Ono to je doprinjelo tome jeste loa ekonomska
situacija gdje se tada poelo smatrati da je sigurnija investicija kapitala u umjetnika djela nego
u bilo ta drugo. Imovinsko stanje i drutveni poloaj umjetnika se poboljao pa su se i ambicije
umjetnika poveale. eljeli su da se odvoje od zanatlija i budu predstavnici osloboenih
umjetnosti. Postigli su to mada postepeno. Pisac u ovom dijelu poglavlja7 prikazuje nain
odvajanja umjetnika od zanatlija. Umjesto da ih smatraju zanatlijama umjetntici su izabrali da ih
nazivaju naunicima. Razlog za to je neuporedivo vea drutvena pozicija. Tek u poznim
godinama renesanse pojavilo se protivljenje strogo naunomatematikoj koncepciji. Danas je
teko shvatiti da su se recimo vajari smatrali zanatlijama u renesansi 8. Tek u 16. vijeku stvorio se
naziv koji obuvata svih 5 kategorija9 a to je sculptores (ljudi koji rade u drvetu). Iz dananje
perspektive to izgleda udno da nije postojao pojam likovne umjetnosti. Pojam je svakako
postojao u 16. vijeku ali se nije upotrebljavao isti naziv, ve je to bio crtake umjetnosti. Razni
pisci su izdvajali umjetnosti pa su tako stvoreni pojmovi muzike, uspomenske, slikovne,
poetske i lijepe. Tatarkijevi dalje10 objanjava pojedinano svaku umjetnost. Tako on kae da je
Firentinski humanist Manet dao slobodnim umjetnostima nov moderniji naziv ali nije ukljuivao
poeziju. Upravnik platonske akademije u Firenci uinio je vie od prethodnika naime on je
ouvao stari naziv (slobodne umjetnosti). Njegov uspjeh je u tome to je slobodnim
umjetnostima prikljuio arhitekturu i slikarstvo i poeziju koja do tada uopte nije smatrana
umjetnou tj. spojio je one umjetnosti koje mi danas smatramo pravim. Jedno od znaajnijih
imena za razvoj plemenitih umjetnosti je ovani Pjetro Kaprijano. On je znaajan po tome to je
odvojio slikarstvo, vajarstvo i poeziju od zanata. Smatrao je da one samo slue da bi se zadrale
u pamenju. Vie pisaca je u periodu od 15. do 17. vijeka smatralo da plemenite i memorijalne

5
Drugi podnaslov: Promena u novim vremenia, str. 23.
6
U djelu Poetika.
7
Str. 23. i 24.
8
Smatralo se recimo da su ljudi koji su radili sa kamenom i i ljudi koji su radili sa drvetom poistovjeivali.
9
Statuarii,caletores,sculptores,fictores,encausti.
10
U podnaslovu 3 (lijepe umjetnosti) str.25,26,27.
umjetnosti izdvaja njihova slikovitost. Jedan od njih je i teoretiar umjetnosti Klod-Fransoa
Menestrije koji je dokazivao da sve plemenite umjetnosti operiu slikama11. U 16. i 17 vijeku je
je istraivano uvjerenje da poetinost, srodnost sa poezijom ono to od zanatstva ovaja
umjetnosti kakvo je slikarstvo. Za neke pisce je ova metaforinost i prenosnost predstavljala je
pravi spoj za plemenite, ne zanatlijske umjetnosti. U 16. vijeku Franesko Olanda je govorei o
likovnim umjetnostima sluajno upotrebio izraz lijepe umjetnosti 12. Ovaj izraz doiveo je provat
u drugoj polovini 17. vijeka. Fransoa Blondel je 1675 u svojoj knjizi ,,Kurs arhitekture''13 je uveo
zajedno sa arhitekturom naveo poeziju, govornitvo, slikarstvo i vajarstvo prikljuio muziku i
igru, tj sve umjetnosti koje su prethodnici nazivali duhovnim i plemenitim itd, e se u sledeem
vijeku uklopiti u sistem lijepih umjetnosti. Od poetka 15 vijeka slikarstvo, vajarstvo,
arhitektura, muzika, poezija, pozorite, igra smatraju se za posebnu grupu umjetnosti razliitu od
umjetnosi i umjenja. Od polovine 18. vijeka vie nije bilo sumnje da su zanati zanati a ne
umjetnosti. To je znailo da su samo lijepe umjetnosti zasluivale da se zovu umjetnostima. Pa
kada nema drugih umjetnosti rije Umjetnost se primila ali ne odmah ve u 19. vijeku se
pojam suzio ali je izraz ostao isti. Poslije toga se primila jo ua grupa umjetnosti likovne
umjetnosti. Bateova teorija lijepih umjetnosti poivala je na sagledavanju njihove zajednike crte
- da podraavaju stvarnost. Pisac u pri kraju ovog podnaslova 14
iznosi miljenje da je evolucija
bila prirodna i neizbjean. Navodi se antiko-srednjovjekovni period kao polazna taka
evolucije. U daljem tekstu se govori o novim sporovima oko pojma umjetnosti15. Bateov obim
pojma je doveden u pitanje. Razlog za to su moderne tehnologije.Sa pojavom fotografije i filma
pojavile su se i sumnje da li jeste ili nije umjetnost. Sa veim stepenom razvojem tehnologije
vodile su se iste polemike da li ba to treba da se smatra umjetnou. Takodje uz to poele su i
druge oblasti teiti da se nazivaju umjetnostima kao to su vrtlarstvo, industrijska arhitektura,
mediji itd. Protv njihovog ubrajanja u umjetnosti izneen je argument u 20. vijeku a to je da
nemaju dosta intelektualnog, duhovnog elementa da bi bila umjetnika djela. Od poetka su sem
lijepoga umjetnosti postavljani i drugi zahtjevi kao na primjer zahtjevi dubine i ideje,mudrosti i
uzvienosti doivljaja. Ali ponekad se umjetnou naziva sve to se dopada i uzbuuje, makar i

11
Travaillent immages
12
Boas artes
13
Strana 169.
14
Strana 29.
15
Strana 31.
nemalo u sebi uzvvienosti ili dubine , bogatsva ideja ili sposobnosti da oblikuje ivot.
Umjetnost se prema tome shvata dvojako. Ima i drugih kolebljivosti u pojmu umjetnosti:

1. Da li ona obuhvata literaturu ?

2. Da li biva shvatana u vidu djela ili takoe u smislu umjenja njihovog stvaranja?
3. Da li je to jedna umjetnost sa vie ogranaka ili ima onoliko umjetnosti koliko i varijanti?

Te formalne kolebljivosti jo ne znae mnogo u poreenju sa one dvije velike a to su pojam i

saraj umjetnosti. U petom podnaslovu16 tekst poinje davanjem dvije definicije preuzete iz 18.
vijeka. A to su da je umjetnost proizvoenje lijepoga i druga da je umjetnost podraavanje. Prva
definicja izazvala je negiranje jer lijepo nije jednoznaan pojam. Za drugu se takoe navodi da je
podraavanje mnogoznaan pojam i da ne odgovara svim umjetnostima. Zbog neadekvatne
definicije pojavile su se jo etiri nove, a to su :

1. Svojstvena odlika umjetnosti jeste da stvarima daje oblik.

2. Svojstvena odlika umjetnosti jeste ekspresija
3. Svojstvena odlika umjetnosti jeste da izaziva estetske doivljaje
4. Svojstvena odlika umjetnosti jeste da izaziva potres

Za prvu od etiri nove definicije nedostatak je u tome to ne samo umjetnik ve i ininjer,

tehniar, konstruktor maina daje materiji formu, strukturu, oblik. Zakljuak o ovoj definiciji je
da se umjetnost treba definisati kao forma, ali ne mora po svaku cijenu biti ista. to znai da je
ova definicija previe uska. Druga definicija je relativno nova. Mana ove definicije je to to je
ona odlika samo nekih umjetnosi ali ne i svih kao na primjer konstruktivika umjetnost. Za treu
definiciju je svojstveno da se ogleda u njenom djelovanju na primaoca. Mana ove definicije je u
tome to je definicija previe iroka i to estetske doivljaje ne izazivaju samo umjetnika djela.
etvrta definicija je tpina za dananje vrijeme. Njen cilj je izazivanje tzv. oka tj. ostavljanje
jakog uticaja na primaoca. Drugim rijeina njen cilj nije ekspresija nego impresija. Postoje jo
mnoge definicije umjetnosti ali je pisac izdvojio ovih est kao neke od vanijih. Dolazi se do
zakljuka da definicija umjetnosti uopte nije mogua. Zato? Prije svega zato to nema jasno
odrenu funkciju. U tekstu se navodi primjer noa koji ima funkciju i lako ga je definisati. U

16
Strana 36.
estom podnaslovu17 citiraju se razni pisci kao na primjer amerikog estetiara Vejca koji kae
da je tvrenje da se umjetnost moe definisati lano. Neki pisci smatraju nepotrebni da se uopte
daje definicija umjetnosti, ipak se daje alternativna definicija umjetnosti umjetnost je
podraavanje stvari ili konstruisanje formi,izraavanje doivljaja-ako je proizvod toga
podraavanje,konstruisanje,izraavanja kada da ushiuje,da pobudjuje ganutost ili potres.18.
Kada je rijesen problem definicije ostaje samo problem teorije. Spominju se 4 teorije. U
poslednjem pasusu govori se o sadanjem vremenu. Da bi to bolje razumjeli ovaj tekst vano je
razlikovati sadanjost od dananjosti. Sadanjost se trai u vremenu 19. vijeka. Govori se da je
nova umjetnost izala iz stare putem protivljenja. Odred buntovnih umjetnika se nazivao
avangardom. Govori se i o promjeni umjetnosti u 3 etape: proklete, vojujue, pobjednjike. Prva
etapa je dobila ime po umjetnicima koji su danas slavni u to doba nisu mnogo marili za miljenje
javnosti i zbog toga su nazivani ,,prokletim'' jer su kontrirali tadanjem miljenu. U periodu
svjetskog rata odigravala se druga faza jer su umjetnici gurnuti na odbrandbene poloaje. Poslije
Drugog svjetskog rata avangarda pobjeuje. Pobjedili su zbog darovitosti umjetnika i razlici
kojoj duguje svoju atraktivnost. Navode se razni pisci koji govore o tome da je bunt u umjetnosti
postao profesija. Na samom kraju govori se i o kritiarima umjetnosti kao to je Ignaci Vitkijevi
koji je predviao kraj umjetnosti, govorio je o tome da je taj proces ve poeo i da je on
neizbjean. Nae vrijeme je uglavnom sklono protivljenjima kao na primjer protiv : muzeja,
forme, protiv gledalaca, sluaoca, primalaca.

Zakljuak

U zakljuko bih se samo sloio sa Robertom Morisom koji tvrdi da je umjetnik svako ko
oblikuje ovaj svijet.

17
Odustajanje od definicije str. 41-43
18
Strana 46.
 Literatura:

1. Vladislav Tatarkijevi Istorija est pojmova izdava Neolit, godina izdanja 1980,
Beograd.