Professional Documents
Culture Documents
Coche2 Chuong 2 3 PDF
Coche2 Chuong 2 3 PDF
C A C A
Z Z
Cation carbonium
C C C C
R R
Carben C C
C C C C
R R R
Nitren C N C N
C N
R R
R
Cation oxonium C O C O C O
R R R
47
cho trung gian l cation carbonium mi l h thiu in t. H nhn 1 cht thn hch N
cho sn phm.
L N
-L N
C C C C C C C C C C
Z Z Z Z Z
C C C C C C
Z Z Z
L N L N L
N
C C C C C C
Z Z
Z
S xut nhm L v s dch chuyn nhm Z xy ra cng lc, hoc nhm N cng tham gia
giai on ny. Thc nghim cho thy nhm dch chuyn lu gi cu hnh, nhm xut v
nhm dch chuyn v tr i lch nhau. Nh vy, cu to trng thi chuyn tip ny c
khng nh.
Trng thi chuyn tip thnh lp khi nhm dch chuyn Z ly in t to lin kt mi vi
C n trong khi lin kt c vi C i cha t. Ngoi ra gia nguyn t C i v C n c
mt phn lin kt biu din bng on thng ri. Nh vy vng 3 ny c lp bng 2 in
t v c s cng hng vng. Theo quy tc Huckel vng 3 ny c tnh thm v c tnh bn.
Nhm Z tng tc bng i in t lin kt, nh mt baz, hay mt cht thn hch, vi tm
thiu in t nh mt tm acid, hay tm thn in t. Phn ng cho mt h thiu in t mi
l ion carbonium. Ion ny c th nhn mt cht thn hch N hay tch 1 H linh ng cho
alcen, cng nh c th cho phn ng chuyn v vi cc nhm ti 2 C cho ra nhiu sn
phm khc nhau. Nhng thng ch c 1 phn ng chuyn v xy ra. D hiu rng nhm
dch chuyn l nhm c lc thn hch mnh hn. Khuynh hng di chuyn ca cc nhm
tng dn theo th t:
H < CH3 < C2H5 < i-C3H7 < t-C4H9 < C6H5
Cc nhm phenil dch chuyn tng dn theo th t:
48
p-NO2-Ph < p-Cl-Ph < Ph < p-Ph-Ph < p-CH3-Ph < p-CH3O-Ph
Ta thy cc nhm alkil bc cng cao cng u tin, nhm phenil u tin hn nhm alkil, cc
nhm th y in t trn vng thm lm tng tnh u tin.
Trng hp nhm H dch chuyn: Vn o 1s ca H tng tc vi vn o 2p ca C mang
in tch dng, lin kt vi vn o sp3 ca C i cha t. Ti trng thi chuyn tip, lai
ha ca 2 carbon l trng thi gia sp3 v p.
H1s C2p C2p H1s
Csp3 Csp3
B
C
Csp3 Csp3
Trng hp nhm aril Ar dch chuyn: aril l h in t thm nn chuyn v ca aril ging
nh s th ni phn t qua giai on to trung gian cation ciclohexadienil.
H 2SO 4
H 3C C C CH 3 H 3C C C CH 3
OH OH O CH 3
Pinacol Pinacolon
49
R2 R3 R2 R3 R2 R3
H - H 2O
R1 C C R4 R1 C C R4 R1 C C R4
OH OH OH OH 2 OH
~R 2
R2 R2
-H
R1 C C R3 R1 C C R3
O R4 OH R4
OH OH OH OH OH
Tuy nhin sn phm phn ng ph thuc vo iu kin phn ng. Khi cho 1,1-dimetil-2,2-
dipheniletilen-1,2-glicol vo H2SO4 m c v lnh, phn ng xy ra khc vi khi cho vo
acid acetic c vt acid sulfuric.
H 2SO 4 lanh Me C CPh 2
Ph 2C CMe 2 O Me
CH 3COOH Ph C CMe 2
OH OH
vet H 2SO 4
O Ph
Ph2C CMe2 O Me
ZnCl2 Ph C CMe2
OH OH
O Ph
Ph Ph Ph OCH 3
H
CH 3O OCH 3 Ph C C Ph OCH 3
OH OH O Ph
Ph
PhCH CHPh H
Ph CH CHO
OH OH
50
c im chung ca chuyn v trong h thiu in t l chuyn v thng xy ra trong 1 giai
on v nhm xut cng nhm dch chuyn ti cu trng phn ng v tr i lch. c
im v tr ca nhm dch chuyn quan trng hn th t u tin. Do chuyn v pinacol
cc ng phn lp th khc nhau cho sn phm khc nhau. Hn na, 2 nhm OH v tr 1,2
to lin kt hidro ni phn t ti cu trng bn lch. Do c im lp th c th hin r
trong cc trng hp ca phn ng chuyn v pinacol.
Chuyn v pinacol c m rng cho nhm hp cht -minoalcol khi ch bin vi acid
HNO2, -halohidrin khi ch bin vi bc, m vng epoxid trong mi trng acid. Cc hp
cht ny trong iu kin phn ng cho trung gian ion carbonium, chuyn v kiu pinacol cho
ceton.
R2 R3 R2 R3
HNO 2
R1 C C R4 R1 C C R4
OH NH2 OH N N - N2
R2 R3 R2 R3 R2 R2
Ag - AgBr
R1 C C R4 R1 R4 R1 R3
-H
C C C C R1 C C R3
OH Br OH Br Ag OH R4 O R4
2 3
R R R2 R3
H
R1 C C R4 R1 C C R4
O O
H
OH
- H 2O
Borneol Camphen
V sau phn ng m rng cho cc hp cht c vng v khng vng vi nhm xut bt k c
th to carbonium nh OH, halogen, TsO... Sn phm phn ng c th l th, tch loi...
Me Me
-H C
Me Me
Me Me
H Me Me
Me CH Me Me CH Me CH Me Me
- H2O
Me Me Me Me
OH Cl CH
Me Cl Me
Chuyn v Wagner Meerwein trnh by trong nhiu giai on (tng t SN1), nhng trong
phn ln trng hp ch c 1 giai on xy ra (tng t S N2), khng c s to thnh ion
carbonium t do. S tch nhm OH xy ra cng lc vi s dch chuyn v c th c tc kch
nhm nhp. Do phn ng c bit tnh lp th. Nu xy ra qu trnh
51
R
A B
Y X
20
19 21
Me Me Me
12 18 22
11 13 17
H H H Me Me
9 14 H
16
1
2 10 8 15
Me Me H Me
3 5 7
4
OH 6
Me H
H
Me
H 2O Me Me C1 Me C7 Me C 12 H H 2O
3 4 5 10 9 8 14 13 18
H H C6 H C 11 H C 15 Me C 19
H 2O
H Me C6 Me C 11 Me C 15 C 12 H 3O
3 4 5 10 9 8 14 13 18
H Me H C1 H C7 Me C 19
C th thy cc dch chuyn c bit tnh lp th. Cc nhm pha trn mt phng phn t
(on lin) sau dch chuyn vn pha trn, cc nhm pha di (on ri) vn pha di.
Th t u tin cc nhm dch chuyn trong phn ng l vn phc tp. Nu phn ng theo
kiu SN1, vai tr quan trng khng phi nhm dch chuyn, m cc nhm khng dch
chuyn, v chnh cc nhm ny lm bn carbocation mi to ra. Nu phn ng xy ra ging
SN2, bn cht nhm dch chuyn l quan trng, nhm no cho trng thi trung gian bn hn
u tin hn.
Trng hp cation norbornil. Cation 2-norbornil c khuynh hng chuyn v Wagner
Meerwein. S chuyn v d dng hn vi norbornan th ti exo, nhm dch chuyn l lin
kt C1 C6 do c v tr i lch vi nhm xut (theo kiu SN2). Nu nhm xut v tr endo,
nhm dch chuyn khng th l lin kt C1 C6 do khng v tr i lch. Do phn ng
bt u bng tch nhm X to carbonium, sau lin kt C1 C6 dch chuyn. Phn ng
52
theo kiu SN1. Phn ng chm hn nhiu so vi ng phn exo. Cht thn hch Y tc kch
thun li hn t hng exo.
7 7 3 3
4 4 4 4
5 3 5 3 7 Y 7
5 5
1
X
6 1 6 2 1 2
2 2 1 6 6
exo
Y
7 7 7 3
4 4 4 4
5 3 5 3 5 3 Y 7 5
1
6 1 1 1
2 6 2 6 2 2 6
endo
X
Y
3. Chuyn v Wolf
Chuyn v Wolf l chuyn v ca carben sinh ra t diazoceton di tc dng nhit hoc nh
sng t ngoi hoc xc tc bc. Carben l hp cht c carbon ha tr 2, c 6 in t tng ha
tri. Do thiu in t nn carben c khuynh hng cho phn ng chuyn v.
R R R
Ag2O
O C C N N O C C N N O C C N N
_ N2
CH 2 CH 2 CH 2
R R
R O O R'
~H C CH CH R' C C
H
CH
Ag2O
O C C ceton khong no
R R
_ N2
CH 2 O C C CH 2 R' O C C CH 2 R'
~R
ceten
R'
carben
R'OH
R CH C O RCH 2COOR'
R'NH 2
RCH 2CONHR'
T l sn phm ceten v ceton ph thuc vo nhit phn ng: nhit thp ceton khng
no nhiu hn, nhit cao (>50OC) cho nhiu sn phm l chuyn ha cht ca acid.
Phn ng c ng dng ko di mch acid thm 1 C. y l phn ng Arndt Eistert.
O O O O
SOCl2 CH 2N 2 1. Ag 2O
R C R C R C R CH 2 C
2. H 2 O
OH Cl CH 2 N2 OH
53
M rng vng ceton.
O
O O
- N2
+ CH 2 N 2 CH 2 N2 O +
Lm hp vng.
O
H COOEt
N2
EtOH
Bi tp:
1. Chuyn v ni phn t trong h thiu in t thng xy ra trong mi trng acid. Phn
ng c th xy ra trong mi trng baz khng, ti sao?
2. Trong phn ng chuyn v trong h thiu in t, cu hnh nhm dch chuyn c bo
ton. iu ny ni ln c im g ca c ch phn ng?
3. Trong chuyn v pinacol, nhm xut v nhm dch chuyn lun v tr i lch nhau. Mt
khc cu hnh carbon mang nhm xut lun b ngch o. iu ny ni ln c im g ca
c ch phn ng?
4. Gii thch c im ca phn ng chuyn v pinacol:
- OH ti C mang nhm phenil d tch ra hn OH ti C mang nhm alkil.
- Nhm phenil d dch chuyn hn nhm alkil.
- Nu 2 yu t trn tc ng khng cng chiu th phn ng xy ra theo chiu no, cho v d.
5. Trong chuyn v pinacol, 1,2-glicol lun c cu trng m ti 2 nhm OH v tr bn
lch do c lin kt hidro ni phn t. Vit c ch cc phn ng sau, lu c im ny ca
phn ng.
H 3C
eritro
CH 3CH 2COCH 3 + CH CHO
CH 3 CH CHCH 3 H
H 3C
treo
OH OH CH 3 CH 2COCH 3
54
CH 3 O
CH 3
OH H +
CH 3
CH 3 C CH 3
CH 3
OH
O
CH 3
CH 3
OH H
OH C CH 3
CH 3
O
Ph
Ph
OH H
CH 3 C CH 3
OH
O
Ph
Ph
OH H
OH C CH 3
CH 3
O
55
Bui th by
2.1.2. S chuyn v n nguyn t nit
Cc nhm alkil v aril c khuynh hng chuyn v n nguyn t nit thiu in t. Phn
ng ngang qua trng thi chuyn tip vng 3.
R C N X O C N X O C N R + X
R
O
hoc
R
C N X C N X C N R + X
Trng thi chuyn tip vng 3 thun li nu nhm di chuyn l aril v c cc nhm th y
in t. Cc d kin ph hp c ch ny l: phn ng bc 1; cu hnh R c lu gi,
nghin cu ng v nh du cho thy phn ng xy ra ni phn t; nhm R khng c s
thay i. Theo c ch ny, s tch X cng lc vi s dch chuyn ca R. Tuy nhin khng
phi lc no cng xy ra nh th, phn ng ph thuc vo iu kin c th v bn cht cht
nn.
1. Chuyn v Hofmann
Chuyn v Hofmann l phn ng ca amid khng th vi mui hipohalit Na (hoc hn hp
NaOH v halogen), sn phm l amin c t hn 1 carbon (nn cn gi l gim cp
Hofmann).
Br2/NaOH
R CO NH 2 R NH 2
Ha tan brom vo dung dch xut c dung dch mui hipobromit Na. Dung dch ny brom
ha nhm amin cho trung gian c H acid kh mnh. Trong mi trng phn ng hidro cn
li tch ra di dng proton, cho trung gian anion vi in tch m trn nit. S y in t
lm brom ra i cng i in t lin kt, li nit c 6 in t tng ha tr. Hp cht ny
ca nit gi l nitren. Nitren khng bn, lp tc cho phn ng chuyn v vi nhm dch
chuyn l R. S tng tc ca cc vn o p ca N v C to lin kt , cho sn phm phn
ng l alkil isocianat. Trong mi trng phn ng, isocianat b thy phn v phn hy thnh
amin c t hn 1 C so vi amid ban u.
Br2/NaOH H OH - Br
R C NH2 R C N Br R C N Br R C N
(NaOBr) - H 2O
O O O O
nitren
~R
O
- H 2O
RNH 2 + CO 2 R NH C O C N R O C N R
isocianat alkil
OH
56
C khng tay i. Nh vy nhm dch chuyn i ngang qua vng 3 v to lin kt mi ngay
ti lin kt c b t.
O
Me Me Me
O
H C C H C H C N C O
N
NH 2 Et Et
Et
OR'
2. Chuyn v Lossen
Chuyn v Lossen l phn ng xy ra khi un acid hidroxamic O-acil ha vi baz, nhn
c sn phm isocianat. Trong mi trng nc, isocianat b thy phn thnh amin bc 1,
t hn 1 carbon so vi acid ban u.
HO H 2O
R1 C NH OCOR 2 R1 N C O R1 NH 2 + CO 2
C O R2 C O R2
1 1
R N R N R1 N C O
-R 2COO
H O O H2O
OH
R 1NH 2 + CO 2
RCON 3 R N C O + N2
(h)
Phn ng xy ra theo c ch tng t phn ng Hofmann. Azid acid b nhit phn thnh
nitren, l h thiu in t ti N. Nhm alkil dch chuyn n N cng i in t lin kt cho
sn phm isocianat.
O
- N2 ~R - H 2O
R' C N N N R C N R RNH 2 + CO 2
O C
O N
57
Trong iu kin khan nc v khng c alcol, isocianat nhn c vi hiu sut cao. Cng
nh chuyn v Hofmann, nitren thc t khng tn ti, m s nhit phn tch phn t kh nit
xy ra cng lc vi s dch chuyn nhm alkil.
R C N N N C N R + N2
O O
Tuy nhin phn hy quang ha azid acid, nitren to thnh trong qu trnh phn ng nh mt
cht trung gian.
O
R' C N N N R C + N2
O N
Khi nhit phn alkilazid, sn phm nhn c l imin. S chuyn v xy ra tng t, nhng
c khc bit l c to thnh trung gian alkilnitren. Trong trung gian ny c th c chuyn v
ca aril, alkil hoc hidro.
R 3C N N N R2C NR + N2
N3
NHPh
(Lu : y khng phi l chuyn v Cutius v cht u khng phi l azid acid, do trung
gian isocianat khng to thnh. Phn ng ny c chuyn v tng t chuyn v Cutius).
Azid acid c iu ch t azid Na v clorur acid hoc hidrazid acid v acid nitr .
O O
R C + NaN 3 R C + NaCl
Cl N3
O O O
HONO
- R'OH
R C + H 2N NH 2 R C R C + H 2O
OR' NH NH 2 N3
hidrazid acid
4. Chuyn v Schmidt
Chuyn v Schmidt l phn ng xy ra khi cng acid hidrazoic vo hp cht carbonil nh
aldehid, ceton, acid carboxilic, trong s c mt ca acid mnh. Cng ceton cho amid hoc
tetrazol ty thuc mi trng s dng l nc hoc khan nc.
58
R' R' H R' N N
- H 2O
C O + H N N N R' N N N C N
R' R'
OH - N2
~R R'
H 2O
R' C NHR R' C N R R' C N R C N
O OH HN 3 R'
N R'
N
N
-H
R' R' C
N
N N N N
tetrazol
H
S tch nhm N2 v s dch chuyn R xy ra cng lc. Nhm dch chuyn l nhm v tr
trans vi nhm ra i. Khi tch loi 1 phn t nc, nhm ln hn s v tr trans vi nhm
diazonium. Do trong ceton khng i xng, th t di chuyn cc nhm nh sau:
t-Bu > Ph ~ i-Pr > Et > Me
Nh vy vi ceton, phn ng trong dung dch nc ging nh thm nguyn t N vo gia
CO v nhm alkil. Acid carboxilic trong mi trng acid mnh hoc acid Lewis chuyn v
thnh amin vi 1 nguyn t carbon t hn.
H - H 2O
R C OH R C OH R C OH 2 R C
O OH O O
HN 3 -H
H 3O - N2
RNH 2 + CO 2 R N R C N
C O R C N N N
O O
5. Chuyn v Beckmann
Chuyn v Beckmann l phn ng chuyn v ca oxim to thnh t aldehid hoc ceton, di
tc dng ca acid mnh hoc c mt PCl5, cho sn phm l amid th.
R' R' OH R' O
H2N-NH 2 H ~R H 2O
C O C N C N R' C N R R C
- H 2O
R
-H
R R NHR
C O C O + X
59
Nhm xut X thng l HO, RCOO... S xut v nhp thng xy ra cng lc v khng
c s to thnh cation R C O
O O
O
AcOH O
- AcO O Cl
H O
Cl
O
H O
O Cl
O
~Ph HO
O +
O
O
-Diceton c th enol ha khng cho phn ng, -diceton chuyn ha thnh anhidrid acid,
ceton vng thnh lacton.
60
R 3COOOH
R1 C C R2 R1 C O C R2 + R 3 COOH
O O O O
O
O
RCOOOH
O + RCOOH
H 2O 2, NaOH
OH CHO OH HO + HCOOH
45 - 50OC
Trong mi trng baz, peroxid hidro di dng mui Na tc kch thn hch vo nhm C=O
ca hp cht carbonil. S t d li lin kt O-O to nguyn t xi thiu in t. Nhm phenil
dch chuyn cng i in t lin kt n xi thiu in t to tm thiu in t mi trn C.
Tng tc ca O in tch m v C thiu in t cho sn phm l ester. Trong mi trng
kim v c un nh, ester b thy phn thnh phenol v mui ca acid formic.
O O
H ~Ar
OH OH OH O
H O H
O H OH O
HO
O
OH HO + HCOO
Bi tp
1. Theo c ch phn ng, chuyn v n nguyn t nit thiu in t c th chia thnh 2
nhm. Hy xp cc phn ng chuyn v n nit thiu in t thnh 2 nhm v cho bit
khc bit gia 2 nhm.
2. Ti sao trong s chuyn v n nguyn t N thiu in t, nhm dch chuyn u tin hn
l nhm c cha nhm y in t, v phenil u tin hn alkil?
3. Ti sao ni nitren khng to thnh trong qu trnh phn ng nh mt cht trung gian?
4. Trong chuyn v Hofmann, dung dch halogen trong xut rt thn li cho phn ng xy ra.
Hy phn tch tc dng ca halogen trong phn ng ny. T c th dng cht khc thay
th halogen trong phn ng ny c khng?
5. Ti sao chuyn v Lossen ch dng c cho acid hidroxamic O-acil ha m khng dng
cho acid hidroxamic RCONHOH?
6. Ti sao nhit phn azid acid khng nhn c nitren nhng quang phn li nhn c
nitren nh 1 cht trung gian?
7. Gii thch hin tng sau: acid dy di cho chuyn v Schmidt d dng hn acid thm,
ceton mch thng hoc vng d hn ceton thm.
61
8. Phn ng chuyn v Becmann lun cho sn phm l amid th. Ti sao sn phm amid
khng th khng to thnh?
9. Chuyn v Beckmann xy ra khi c s tch nhm OH ca oxim trong mi trng acid
di dng phn t nc. S tch nhm OH cn d dng hn nu chuyn nhm hidroxil
thnh nhm tosilat. Vit c ch phn ng chuyn v Becmann khi s dng clorur
benzensulfonil thay cho acid. T c th xut thay acid bng nhng cht phn ng no
khc?
10. Oxid ha theo Dakin dng cho aldehid hoc ceton thm c hot ha bng nhm OH
ti v tr orto hoc para. Nu aldehid hoc ceton thm khng c nhm hot ha th phn ng
c th xy ra nh th no?
11. V tr nhm dch chuyn thng quan trng hn th t u tin. Vit c ch 2 phn ng
sau thy r s quan trng .
a/ PhCOOOH
O O
O
b/ PhCOOOH
O
O O
62
Bui th tm
2.2. S chuyn v trong h thng giu in t
H thng giu in l h c cha nguyn t mang in tch m (anion). Chuyn v trong h
thng thiu in t thng xy ra trong mi trng acid v c s to thnh cation ca
nguyn t c 6 in t. Nguyn t thiu in t c coi l tm acid nn h bn trong mi
trng acid. Ngc li vi h thiu in t, h giu in t thng c to thnh trong mi
trng baz, thng l baz mnh, hidro linh ng b loi to anion. H giu in t c
coi l baz nn tn ti trong mi trng baz. H giu in t khng bn nn c bn ha
bng s chuyn v.
Z Z Z
baz
A B A B A B
-H
H
R3 R3
R3 R3 R3
ilur
Th d:
OH
(CH 3)2N CHCOPh (CH 3)2NCHCH 2OPh
(CH 3)2NCH 2COPh
PhCH 2 CH 2Ph
CH 2Ph
OH
PhCOCH 2SCH 3 PhCOCHSCH 3 PhCOCHSCH 3
R2
63
Di tc dng ca baz rt mnh, eter b tch proton thnh carbanion. Nhm metil tng tc
vi i in t p trn carbanion, chuyn v thnh alcol.
PhLi H 3O
CH 3 O CH 2Ph CH 3 O CHPh Li Li O CHPh OH CHPh
- PhH
CH 3 CH 3
R LUMO
C
C A C A HOMO
hay
Chuyn v Stevens
Chuyn v Wittig
Xut hin mu thun: phn tch tng tc vn o cho thy trng thi chuyn tip khng c
cu to vng 3, nhng thc nghim ng h trng thi chuyn tip vng 3. T gi thit
rng t dng ilur tch ra 1 trung gian c hot tnh rt mnh, mnh n ni phn ng rt
64
nhanh v cu hnh cha kp thay i. Trung gian c hot tnh mnh nht l gc t do. Thc
t cho thy trong cc phn ng chuyn v trn c s t ni ng li.
OH
(CH 3)2NCH 2COPh (CH 3)2N CHCOPh (CH 3)2N CHCOPh (CH 3)2N CHCOPh
CH 2Ph
R R R
ArCH O R ArCH O R
65
R
R'O
R'O C C
O
R
HO
Cl O C C
R C Cl O
R
O R'NH 2
R'NH C C
H 2O2 + CO 2
C ch phn ng l ti tranh lun thi gian di. Ban u ngi ta cho rng phn ng bt
u bng s cng thn hch ca baz thn hch vo nhm carbonil.
X R R
O O X O
Cl PhCH 2 CH 2COOH
Favorski xut c ch ngang qua trung gian ciclopropanon, nhng khi iu kin thc
nghim v l thuyt cha cho php chng minh. n nm 1951 Loftfield dng phng php
nguyn t C nh du chng minh c ch phn ng i qua trung gian vng 3.
HO * *
* O COOH + COOH
*
*
*
Cl
i-C 5H 11ONa
O COOC 5H 11 + COOC 5H 11
*
*
*
Cl
Phn ng bt u bng s tch proton v tr pha bn kia carbon mang clor, tip theo l th
thn hch ni phn t cng s ra i nhm xut clor, to thnh vng ciclopropanon. Baz thn
hch cng vo nhm carbonil, O y in t cng s m vng 3 cho sn phm phn ng.
Trong giai on u, ion alcoxid tc dng khng phi nh cht thn hch m nh baz, tch
ly proton. Sau ion alcoxid cng vo nhm carbonil ca ciclopropanon nh cht thn
hch, tham gia vo sn phm. Gia on chm ca phn ng l th thn hch ni phn t cho
trung gian l ciclopropanon. Do y l hp cht vng nh cng nn nh nng lng cao.
Tip theo l cng thn hch ca baz thn hch v m vng, do gii phng nng lng nhiu
nn phn ng xy ra nhanh. Ngi ta khng nhn thy c ciclopropanon t do trong qu
trnh phn ng.
66
H
C C RO C C SN 2 C C
C Cl
- ROH
C Cl - Cl C
chm
O O
O
RO
ROH
C C C C C C
H
C C
C
O OR O OR O OR
PhCH CH 2
RO PhCH 2CH 2COOR
Ph CH C CH 3
C
O
Cl
O
H 3C H 3C CH 3
H 3C C CH 3 RO C
H 3C C C CH 2
H 3C COOR
H 3C
C
O
EtO
COOEt
H 2O 2
C C C C + CO 2 + HO
C OH C
O O OH
O
O OH
HO
Cl C C Ph Ph C COO
CH 3 O CH 3
Cl Ph
EtO
C Ph COOEt
67
y phn ng xy ra khng theo c ch qua trung gian ciclopropanon, m theo c ch
biu din ti trang 66 (c ch tranh ci v b ph nhn). Do theo c ch khng phi l
chuyn v Favorski nn phn ng c gi l chuyn v ging Favorski (quasi-Favorskii
rearrangement).
Bi tp
1. S chuyn v trong h thiu in t thng xy ra trong mi trng acid hoc trung
tnh, nhng ti sao s chuyn v trong phn ng oxid ha Dakin li xy ra trong mi trng
baz?
2. Ti sao cho rng s chuyn v trong h giu in t khng i qua trng thi chuyn tip
l vng 3? Nu thc s c to thnh gc t do trong phn ng th chuyn v trong h thng
giu in t c c coi l chuyn v lin phn t khng?
3. Theo s chung ca phn ng chuyn v trong h giu in t, s chuyn v thng
i t h giu in t ny sang h giu in t khc. Nh vy phn ng phi thun nghch.
Nhng cc phn ng chuyn v Stevens, Wittig v Favorski u xy ra d dng v mt
chiu. Da vo c im c th ca 3 phn ng cho gii thch iu ny.
4. Chuyn v Stevens dng cho cc mui amonium v sulfonium c nhm A rt in t.
Nu khng c nhm rt in t th phn ng c xy ra khng?
5. Chuyn v Wittig c th thc hin nhit rt thp. Dng c im c ch gii
thch c im ny ca phn ng.
6. Ti sao c th xp chuyn v Favorski vo nhm chuyn v trong h giu in t kiu
1,2? Tm giu in t l tm no? Ch ra nhng khc bit trong c ch phn ng chuyn v
Favorski vi chuyn v Stevens v chuyn v Wittig.
7. chng minh c ch phn ng chuyn v Favorski, Loftfield thc hin phn ng vi
2-clorciclohexanon c C14 ti v tr 1 v 2. Kt qu phn tch cho thy trong sn phm c
50% C14 ti C nhm carbonil, 25% ti C v 25% ti C. Dng cc s liu trn chng
minh rng phn ng khng xy ra theo c ch tranh ci (trang 66), trong phn ng bt
u bng s cng baz thn hch.
8. Trung gian ciclopropanon khng i xng trong phn ng chuyn v Favorski c th
m vng ti 2 v tr v cho 2 sn phm. Nhng thc t ch nhn c 1 sn phm. Gii thch
s m vng trung gian ciclopropanon ca 1-chloro-1-phenylpropan-2-one v 3-chloro-3-
methylbutan-2-one trong dung dch alcoxid natri.
9. Vit cc phn ng sau.
a/ CH3COCCl2CH2CH3 + HO
b/ CH3CHBrCOCH2Br + EtO
c/ CH3CHBrCHBrCOCH3 + EtO
d/ CH3CH2CHClCOPh + EtO
HO
e/ CO
Br
68
Bui th chn
Chng 3. Phn ng trn h thm
3.1. Tnh thm
Hp cht thm c dng ch cc cht c mi c tch ra t du thm, du chng ct than
... Ngy nay t thm c dng vi ngha hon ton khc. Tnh thm c hiu l kh
nng mt s hp cht khng no d cho phn ng th m kh cho phn ng cng, bn vi
cht oxid ha, vi nhit ... i din cho cc hp cht thm l benzen, cng thc phn t l
C6H6. Cc nguyn t carbon v hidro to vng 6 phng vi 3 lin kt i v 3 lin kt n.
C 6 nguyn t carbon u tng ng. di lin kt C-C l 1,397, gc ha tr 120O.
Lin kt ca cc nguyn t carbon to thnh do xen ph vn o sp2, 6 vn o p ca 6
nguyn t C to h in t khp kn do c s xen ph bn. S cng hng khp kn ny
m bo cho tnh khng c nh ca cc in t . Chnh h in t khp kn ny gii
thch tnh bn ca benzen.
Theo thuyt vn o phn t (MO), 6 vn o p ca 6 nguyn t C t hp thnh 6 vn o ,
trong 3 vn o lin kt v 3 vn o phn lin kt. Nm 1931 Huckel p dng thuyt vn
o phn t cho cc hp cht polien n vng cng hng phng (thuyt HMO) v a ra
quy tc xc nh tnh thm (quy tc Huckel). Cc hidrocarbon n vng cng hng phng
c tnh thm nu trong vng c (4n+2) in t . Theo HMO, mc nng lng cc vn o
p ca mt s vng polien nh sau.
69
phng. Xt naptalen v azulen trong so snh vi n vng c 10 C (vng [10]annulen).
Naptalen v azulen u c 10 in t cng hng khp kn v to vng phng. Lin kt
chung ca 2 vng lm tng tnh phng ca h, lm tng tnh khng c nh ca cc in t .
C naptalen v azulen u c nng lng thp hn [10]annulen, v u c tnh thm r rt.
Naptalen khng mu, nhng azulen c mu xanh dng m. Azulen ch yu tn ti di
dng lng ion gm anion ciclopentadienil v cation tropil.
Naptalen Azulen
i vi cc h c nhiu vng khc vic suy xt tng t. Ring cc vng c nguyn t C
chung 3 vng, quy tc Huckel khng p dng c.
Bn cnh tnh thm ngi ta cn c khi nim tnh khng thm v tnh phn thm. Tnh
khng thm l tnh khng thay i mc nng lng ca h khi trong h c s cng hng
khp kn. S phn thm l s tng mc nng lng (gim tnh bn) ca h khi c s cng
hng vng khp kn. Mt s th d (trch t: Carey F. A., Sundberg R. J. (2007) Advanced
Organic Chemistry, Part A: Structure and Mechanisms, 5th Edition, Prenum Press, New
York, trang 743).
70
Cht thn in t mnh: tc dng c vi cc dn xut benzen c nhm th rt v y in
t. Cht thn in t va: tc dng c vi benzen v dn xut cha nhm th cho in
t (-NO2, -SO3H, -COR, -CN...) v halogen. Cht thn in t yu: ch tc dng c vi
dn xut benzen cha nhm th y in t mnh (-OH, OR, -NH2, -NR2, -O...). Bng di
y cho thy s to thnh mt s cht thn hch mnh, va v yu trch t ti liu: Carey F.
A., Sundberg R. J. (2007), Advanced Organic Chemistry, Part A: Structure and
Mechanisms, 5th Edition, Prenum Press, New York, trang 743.
3.2.2. C ch phn ng
S th thn in t trn h thm xy ra theo kiu cng tch. Cht thn in t ban u
tng tc vi cc vn o ca h thm, to thnh phc . Tip tc phn ng, cht thn
in t tin gn li 1 trong cc C v xc lp lin kt vi C ny. Carbon chuyn t lai ha
sp2 sang sp3, h thm b ph v, do nng lng h rt cao, h khng bn. a h v
trng thi bn, 1 proton c tch ra ngang qua phc v cho sn phm th.
71
X
X X
+ X X H H + H
phuc
Khi cho lung kh DCl i qua dung dch benzen trong n-hexan -78oC, ngi ta nhn c
phc phn t vi t l l 1:1. Phc ny khng mu, khng dn in. Nh vy trong dung
dch khng c ion v mnh phn t mang in tch. Bng phn tch nhiu x tia X cc tinh
th phc benzen v cc hidrocarbon thm khc vi cc cht thn in t khc nhau, xc
lp cu to cho nhn qua vn o ca cc phc ny. y l phc . Cc aren l baz , c
th to phc kiu cho nhn vi cc acid Lewis cng nh DCl khng phn ly. Khi nhit
tng, phc nhanh chng b phn hy.
Khi cho AlCl3 vo dung dch DCl trong benzen hay benzen th, dung dch dn in v c
mu. S dn in chng t trong dung dch c ion hoc phn t mang in tch. Phn tch
ph cng hng proton v 13C cho thy c to thnh phc ion.
y l phc . Phc to thnh nhit thp, khi tng nhit phc b phn hy. Phc
c th phn hy thnh sn phm hay cht u, ty thuc s tch cht thn in t hay tch
proton, mnh no tch d hn. Thng thng tch proton d hn nhiu, v trong nhiu
trng hp phc to thnh khng thun nghch. Vi cc aren v cht thn in t khc
nhau bn phc khc nhau.
Me Me
Me
H
BF3 0OC
Me BF4 Me C 2 H5
Me + C2H5F
- 80OC C 2H5
Me Me 90%
Me
Me Me Me
AgBF4 H
Me Me
BF4 Me COC 2 H5
+ C2H5COF
CH3NO2
COC 2 H5
- 60OC
Me Me Cl
TC1 H E
TC4
Z
E
Z E
+ E
H
Z
Z E
+ H
Z
72
Thc t ng hc phn ng th thn in t trn h thm ty thuc trng hp c th. Cht
thn in t mnh c mc nng lng cao, trng thi chuyn tip mc gn cht u. Khi
ta c trng thi chuyn tip sm. Trng hp ny c trng cho cc phn ng ta nhit.
in tch dng phn b trong vng t, do t c s khc bit v tr phn ng trn vng
benzen c sn nhm th.Vi cht thn in t yu, trng thi chuyn tip mc gn phc ,
ta c trng thi chuyn tip tr. Lin kt to hon chnh, in tch dng phn b trong
vng v tp trung nhiu hn v tr orto v para i vi nhm th c sn trong vng
benzen. Phn ng thu nhit. Hnh biu din di y trch t ti liu: Carey F. A., Sundberg
R. J. (2007), Advanced Organic Chemistry, Part A: Structure and Mechanisms, 5th Edition,
Prenum Press, New York, trang 789.
73
Hiu ng ng v khng r rng trong phn ng nitro ha, halogen ha, trong khi phn ng
acil ha, sulfon ha, nitroso ha v ghp cp diazo c giai on chm l deproton ha. Hiu
ng ng v cho thy vi cc cht thn in t yu nh trong phn ng nitroso ha v ghp
cp diazo, vn tc phn ng ph thuc hon ton vo vn tc tch proton. Nhng trong 2
trng hp ca phn ng ghp cp diazo, nhm sulfon v tr 8 cho hiu ng ng v, trong
khi v tr 4 khng c hiu ng ng v. Chung quy c 4 loi c ch cho phn ng th thn
in t h thm, biu in bng gin nng lng trch t ti liu: Carey F. A., Sundberg
R. J. (2007), Advanced Organic Chemistry, Part A: Structure and Mechanisms, 5th Edition,
Prenum Press, New York, trang 791.
E
H
E E H
orto meta para ipso
T cc phc ca v tr tc kch orto, meta v para, 1 proton c tch ra, nhng t phc ca
v tr ipso nhm tch ra l X di dng X. S th ipso c trng cho cc dn xut kim loi
ca benzen, v kim loi b thay th d hn hidro. i vi cc dn xut khc, s th ch xy ra
trn cc v tr orto, meta v para. Ta xt cc trng hp ny.
Benzen c 1 nhm th c th c hot tnh vi tc kch thn in t mnh hn hoc yu hn
so vi benzen khng th. Cc nhm th lm tng hot tnh vng benzen l nhm c hiu ng
y in t, do nh hng para v orto. Nhm th gim hot tnh l nhm c hiu ng
rt in t, do nh hng meta. Ngi ta chia nhm th thnh 2 loi:
- Nhm th loi 1 nh hng para v orto: OH, OR, OCOR,SH, SR, NH2, NHR, NR2,
NHCOR, -N=N-, CH3, CH2R, CHR2, CR3, CH2Cl, CH2OH, CH2NH2, CH2NR2, CH2COOH,
CH2CH2COOH, F, Cl, Br, I.
- Nhm th loi 2 nh hng meta: SO3H, NO2, COOH, COOR, CONH2, COCl, SO2R,
NO, CHO, COR, CN, CCl3, CF3, NH3, , NR3, PR3, SR2, SAr, CH2NR3, POR2,
B(OH)2
Mt s nhm th khng nh hng r rng nh CF3, CHCl2, CH2NO2, CH2CH2NO2,
CH2CH2NR3, CH2PR3, CH2SR2...
Nhm th loi 1, tr halogen, u tng hot vng benzen. Nhm tng hot mnh nht l O
trong ion phenolat. Nhm tng hot mnh l R2N, NHR, NH2, OH, OR, OAC,v SR. Nhm
tng hot yu l cc nhm alkil. cc halogen u lm gim hot h thm. Nhm th loi 2
u gim hot vng benzen, vn tc phn ng chm hn benzen, v thng ch cho th 1
ln.
Tnh nh hng cc nhm th c gii thch bng tnh bn ion arenonium (phc ) trung
gian. Nhm th c th lm bn hoc lm km bn cation ny, do s chn lc v tr phi
ph hp phc bn hn c. Ta xt cc phc trung gian c th c trong phn ng th thn
in t ca anisol, clorobenzen v nitrobenzen.
75
OCH3 OCH3 OCH3 OCH3
E E E E
H H H H
H E H E H E H E
E E E
H H H
H H H H
Cl Cl Cl Cl
H E H E H E H E
Cl Cl Cl
E E E
H H H
76
O O O O O O
N N N
E E E
H H H
O O O O O O
N N N
H E H E H E
O O O O O O
N N N
E E E
H H H
6 . 23 . 0,03
fmeta = = 2,1
2.1
6 . 23 . 0,34
fpara = = 46,9
1.1
Cc con s ny cho thy vn tc phn ng nitro ha toluen ti v tr para nhanh hn nitro
ha trn 1 v tr ca benzen 43,5 ln, ti meta nhanh hn 2,1 ln v ti orto nhanh hn 46,9
ln. Vn tc ring ti cc v tr orto, meta v para ca mt s phn ng trn toluen c dn
77
trong bng sau (trch t ti liu: Carey F. A., Sundberg R. J. (2007) Advanced Organic
Chemistry, Part A: Structure and Mechanisms, 5th Edition, Prenum Press, New York, trang
788).
Vn tc ring cho bit tnh chn lc ca phn ng v ca cht nn. Tnh chn lc ca phn
ng v ca cht nn thng bin thin cng chiu. Cht thn in t mnh thng c tnh
chn lc thp vi phn ng v vi cht nn, v ngc li. Khi cht thn in t c tnh chn
lc cao, t l sn phm orto/para thng thp v rt t sn phm meta to thnh. Tnh chn
lc ca cht thn in t c tnh theo cng thc
fparatoluen
Sf = lg
fmetatoluen
Sf cao thng c trng cho cht thn in t yu, cht thn in t mnh c Sf thp. Bng
di y cho cc gi tr vn tc ring v tnh chn lc ca mt s phn ng th thn in t
trn toluen.
6 Proton ha: HF, BF3, heptan, 59,5 103 145 3,1 1,670
20OC
78
7 Brom ha: HOBr, HClO4, dd. 36 76 59 2,5 1,373
50% diocxan/nc, 25OC
Theo chiu t trn xung tnh chn lc gim dn, hot tnh cht thn in t tng dn. Vi
cht thn in t yu, trng thi chuyn tip tr c cu to gn ging phc . Lin kt ca
carbon ca cht thn in t vi vng thm rt cht ch, phn ln in tch dng phn b
trong vng thm. Do vng thm c sn nhm th nn tnh dng in ti cc v tr khc
nhau c gi tr khc nhau ln. Trong trng hp ny nhm th trong vng thm nh hng
mnh ln vn tc phn ng ti cc v tr phn ng ca vng thm, ni cch khc, tnh chn
lc ca tc cht cao. Vi cht thn in t mnh, trng thi chuyn tip to thnh sm, cu
trc trng thi chuyn gn cht u hn phc . in tch dng phn b ch yu trn cht
u, trong vng thm khng nhiu, do s khc bit v tnh dng in ca cc v tr trn
vng thm khng nhiu. Nhm th nh hng t ln s khc bit vn tc phn ng ti cc v
tr ca vng thm, ni cch khc, tnh chn lc ca tc cht thp.
3.2.4. Mt s phn ng th thn in t trn h thm
1. Phn ng nitro ha
C nhiu tc nhn nitro ha, thng s dng hn c l acid nitric trong hn hp vi acid
sulfuric hay acid nitric trong dung mi hu c nh acid acetic, nitrometan... Ngoi ra c th
dng mui nitronium nh NO2BF4, acetilnitrat AcONO (anhidrid to thnh khi cho acid
nitric phn ng vi anhidrid acetic).
Benzen khng th phn ng vi hn hp acid nitric v acid sulfuric m c 45 50OC.
Cht thn in t trong cc tc nhn nitro ha l ion nitronium NO2. Ion nitronium to
thnh trong hn hp acid nitric v acid sulfuric hoc khng c acid sulfuric.
79
NO 2
H NO 2
-H
NO 2 +
Z Z
Phn ng nitro ha t nhy vi nhm alkil trong vng benzen. Toluen b brom ha nhanh
gp 600 ln so vi benzen, nhng b nitro ha ch nhanh hn 27 ln. Chng t trng thi
chuyn tip ca nitro ha l chuyn tip sm, ngha l gn ging cht u hn phc .
Trong hn hp HNO3 H2SO4 tnh chn lc phn ng v chn lc v tr rt thp. Vi cc
hn hp nitro ho c nng ion nitronium thp nh HNO3 CH3NO2 hay HNO3
(CH3CO)2O, tnh chn lc tng dn, khc bit trong vn tc phn ng ca cc cht nn khc
nhau tng ln. Nu cht nn c nhm th gim hot, nng lng hot ha tng ln, trng thi
chuyn tip dch chuyn ra xa. Khi y tnh chn lc vi cht nn tng ln. p-Nitrotoluen
khong 200 ln hot tnh hn nitrobenzen. Nh vy nh hng ca nhm metil trong trng
thi chuyn tip tng ln 10 ln (xem bng trang trc trch t ti liu: Carey F. A.,
Sundberg R. J. (2007) Advanced Organic Chemistry, Part A: Structure and Mechanisms, 5th
Edition, Prenum Press, New York, trang 798)
2. Halogen ha
Trong phn ng halogen ha aren, hot tnh halogen gim dn theo dy: Cl2 > Br2 > I2. Cht
thn in t c th l halogen phn t, phc halogen vi acid Lews. Cc acid hipohalogen
(ClOH, BrOH, IOH) l tc nhn halogen ha yu, nhng trong mi trng acid l cc tc
nhn hologen ha mnh. Thng dng dung dch Cl2 v Br2 trong acid acetic. Halogen phn
80
t dng cho cht nn hot tnh cao, vi cht nn hot tnh thp cn c xc tc acid Lewis
hoc acid Bronsted.
H H
Cl.....Cl.....FeCl3 Cl FeCl 4
+ Cl Cl + FeCl 3
Clor v brom trong acid acetic phn ng vi trng thi chuyn tip tr, gn phc . Tnh
chn lc phn ng halogen ha cao. Vn tc ring fp ca brom ha toluen khong 2400,
trong khi ca nitro ha toluen khong 50. Khi c mt Cl hoc Br trong vng benzen, vn tc
halogen ha tip theo gim xung 7 8 ln, khc vi phn ng nitro ha, vn tc a nhm
nitro th 2 gim 107 ln. Do phn ng clor ha v brom ha thng cho sn phm di- v
trihalogen. Vi cc aren c nhm th gim hot, halogen ha c tnh chn lc vi cht nn
cao. Brom ha benzen, toluen, anisol khng cho thy c hiu ng ng v. Nhng brom ha
dn xut cng knh ca anisol nh dn xut N,N-dimetilanilin hay 1,3,5-trialkil cho thy c
hiu ng ng v. Hiu ng ng v trong h cng knh thng do cc yu t lp th. C th
brom kch thc ln kh chim v tr phng do cn tr ca nhm th ln. Cng c th nhm
th ln cn tr dung mi hay baz tch proton.
81
Bui th mi
3. Alkil ha Fiedel Crafts
Alkil ha aren trong s c mt xc tc l acid Lewis hoc acid proton gi l alkil ha theo
Friedel Crafts. Aren c th c alkil ha bng cc tc nhn halogenur alkil, alcol v alcen
trong s xc tc ca acid Lewis. Hot tnh xc tc ca acid Lewis th t trong dy: AlBr3 >
GaBr3 > AlCl3 > GaCl3 > FeCl3 > SbCl5 > TiCl4 > BF3 > BCl3 > SnCl4 > SbCl3. Tc nhn
thng dng l halogenur alkil v xc tc thng dng l AlCl3.
Acid Lewis tng tc vi halogenur alkil, to phc phn cc trong C mang 1 phn in
tch dng. Phc to thnh tng tc nh cht thn in t vi aren. C th c s to thnh
ion carbenium nu gc alkil c cu trc thun li, th d cation t-butil.
AlCl3
R X R X AlCl3 R + AlCl4
R
+ R AlCl4 H
+ AlCl3 + HCl
AlCl4
Alkil ha theo Friedel Crafts c tnh chn lc phn ng v tc cht thp, trng thi chuyn
tip sm. phn ng ca halogenur alkil gim dn theo dy: Ph3CX > Ph2CHX >
PhCH2CX > CH2=CHCH2X > R3CX > R2CHX > RCH2X > CH3X. Kh nng to phc ca
halogenur vi acid Lewis gim mnh t flourur, clorur, bromur n iodur, v y cng l
th t hot tnh ca halogenur. Do iodur alkil khng c dng lm tc nhn alkil ha.
S khc bit trong hot tnh ln n ni c th alikl ha chn lc u alikl c F trong s c
mt Br trong cng phn t.
BF3
C 6H 6 + FCH 2CH 2Br C 6H 5CH 2CH 2Br
20 O C
4h (94%)
AlCl3, C 6H 6
+ CH 3CH 2CH 2Cl +
50O C
(35%) (65%)
Clorur isopropil sinh ra trong phn ng do clorur n-propil ng phn ha. Clorur alkil bc 2
hot tnh hn alkil bc 1 nn sn phm isopropil nhiu hn sn phm n-propil.
- Trong sn phm alkil ha thng c chuyn v. Metil ha toluen cho hn hp cc ng
phn para, meta v orto. Trong mi trng phn ng c HCl v acid Lewis, sau mt thi
gian ch c mt sn phm l ng phn meta. Cc phn ng chuyn v l qu trnh thun
nghch, ng phn meta l ng phn bn hn nn sau mt thi gian trong hn hp phn
ng ch c ng phn meta.
82
CH 3
CH 3 H CH 3
-H
H
H ~ CH 3 CH 3
CH 3
-H
CH 3 H
CH 3 CH 3
CH 3
CH 3
CH 3 CH3
Alcol v alcen trong s c mt acid mnh c th lm cht thn in t cho phn ng alkil
ha.
R C X
+ MX n R C O + MX n-1
O O
R C X + MX n R C X MX n
83
Edition, Prenum Press, New York, trang 812). Theo s liu trong bng, ion alkilacilium
(acetil, propionil) c t l o/p thp hn cc ion thm. Nu chn lc ph thuc vo cc yu
t lp th, kt qu phi ngc li. C th cho rng i vi cc ion acilium thm, cht thn
in t l ion acilium, cn trong trng hp dy bo c phn ng ca phc cng knh ca
alkil halogenur vi acid Lewis.
ArN N +
N NAr
Ion arildiazonium to thnh khi diazo ha amin thm, bn nhit thp. Ion nitrosonium
tng tc nhm amin cng s tch 1 phn t nc.
H
ArNH 2 + H
HONO ArN N O + H 2O
H
ArN N O ArN N OH ArN N + H 2O
84
Aril vi nhm th rt in t lm tng tnh thn in t, nhm y in t lm gm tnh thn
in t. c im c ch phn ng ghp cp diazo l trong iu kin xc nh giai on xc
nh vn tc phn ng l giai on tch proton. iu ny c xc nh bng hiu ng ng
v. Mt khc phn ng c xc tc bng baz. Do cc hp cht c th phn ng ghp cp
diazo khng nhiu nn khng c s liu v tnh chn lc ca phn ng. D sao c th d
on rng phn ng c tnh chn lc cao.
3.3. Phn ng th thn hch
Phn ng th thn hch trn h thm c th biu din nh sau.
N
O 2N NO 2 O 2N NO 2 O 2N NO 2
CH 3O - C 2H 5 O
NO 2 NO 2 NO 2
Ph nhiu v tia X cho thy phc phng c cc nhm nitro nm trong mt phng vng
benzen, 2 nguyn t O ca 2 nhm metoxil nm trong mt phng vung gc. Gc bng
gc t din, gc bng 100O.
85
Z Nu Z Nu O Z Nu Z Nu
Z Nu
NO 2 N NO 2 NO 2 NO 2
O
N NO 2 NO 2 NO 2 NO 2
O O
Z Nu O
N
O
N
O O
F F F NH 2 F F
NH 3
+
F F F F F F
F F NH 2
Cc nhm NH2, OCH3, O, cng nh CH3 nh hng meta. Fluor v halogen nh hng
meta.
F F
F F F OMe
+ MeO
F F
F F
F OMe
+ MeO
F F
86
nh hng i khi b nh hng bi yu t lp th. Khi un trong ng nghim kn hn hp
2,5-dinitro-meta-xilen vi dung dch amoniac c s thay th nhm nitro ti v tr 2 "cht
chi" ch khng phn ng ti v tr 5 trng tri.
NO 2 NH 2
Me Me Me Me
+ NH 2 + HNO 2
NO 2 NO 2
NO 2 NH 2
+ NH 2 + HNO 2
NO 2 NO 2
-X
+ Nu
- HNu
Z Z Z
Cc h thm khng tng hot khi c mt cht thn hch mnh hoc trong iu kin nhit
cao cho phn ng th thn hch theo c ch benzyn. Di y mt s th d.
Me Me Me
Cl OH
350 -400 O C
+ NaOH +
ap suat
OH
Cl NH 2
NH 2
NH 3
+ KNH 2 +
long
- 33O C
Me Me Me
87
Cl OH OH
* *
NaOH *
340 OC
(58%) (42%)
Hn hp sn phm to thnh cho thy trung gian benzyn cho phn ng vi cht thn hch ti
2 v tr ca lin kt 3.
Carbon trong c cu benzyn c lai ha sp, ngha l c gc 180O. Nhng trong vng 6 khng
th c gc ha tr 180O. C th ngh rng lin kt th 2 ca benzyn nm trn mt phng
ca vng benzen c th c to thnh bng xen ph ca vn o sp2. S xen ph ny yu
hn nhiu lin kt thng thng.
NH 2 NH 2
Br
H (cham) - Br NH 2 /NH 3
H
NH 2
Br
(cham)
Aryn th cho cng thn hch ti 2 v tr khc nhau c th vi vn tc khc nhau. Khi cho
amidur kali trong amoniac lng phn ng vi orto-, meta- hay para-halobenzen th, ch c 2
benzyn to thnh. T 2 benzyn c th c 4 carbanion (xem hnh trang sau).
T dn xut orto v para ch c 1 benzyn to thnh l I v II, t dn xut meta c c 2
benzyn. Mi benzyn cng cht thn hch cho 2 trung gian carbanion. Carbanion no bn
hn th u tin to sn phm hn. Do trong carbanion, vn o cha i in t t do trn C
mang in tch m nm trn mt phng vng benzen nn khng c cng hng vi h in
t ca benzen. Do cc nhm th nh hng ti tnh bn ca carbanion bng hiu ng
cm. Cc nhm I lm bn carbanion IV hn III v VI hn V. Cc nhm +I, ngc li, lm
bn carbanion III hn IV v V hn VI.
88
NH 2
Hal NH 2
NH 3
NH 2 X
X X NH 2 orto
orto III
Hal NH 2
NH 2
X NH 3
I
IV X
NH 2
X
meta
NH 3 X
meta
NH 2
NH 2 X
Hal V
X
II
H 2N H 2N
X
para NH 3
X X
VI para
Hiu ng cng hng ca nhm th, tuy khng quan trng bng hiu ng cm, cng c vai
tr trong tnh bn carbanion. Nu cht thn hch c i in t t do (trong trng hp ny
l nhm amin) v nhm th c hiu ng R, c th c cng hng ca i in t t do vi
nhm th, lm gim nng lng trang thi chuyn tip. Bng di y hiu sut phn ng
(%) XC6H4Br vi KNH2/NH3.
orto-XC6H4Br para-XC6H4Br
X
orto meta meta para
F <1 > 99 20 25 75 80
CN 10 15 85 > 90 05 95 100
OCH3 05 95 100 45 50 50 55
CH3 55 45 60 40
O 85 90 10 15 100 0
F l nhm th I mnh, cho hu nh sn phm meta (qua I) v nhiu para (qua II). CN c I
ngang vi F nhng ng thi c R mnh. Cng hng ca nhm NH2 vi CN lm tng tnh
bn anion VI m khng lm tng tnh bn anion V. Nh vy c hiu ng cm v cng hng
u thun li cho s to thnh sn phm meta t II. T I, cng hng ca CN vi NH2 trong
III m khng c trong IV, nhng trong trng hp ny hiu ng cm quan trng hn. Nh
vy, vi nhm th CN, sn phm para t II nhiu hn sn phm meta t I. Nhm metoxil
tng t F, nhng hiu ng yu hn. Nhm metil c hiu ng +I yu, O c +I mnh v +R
mnh nn c nh hng ngc vi CN.
-----------HT----------
89