RULMANLI YATAKLAR

Vedat Temiz
 Noktasal veya izgisel
temas

Byk Hertz gerilmeleri

Serletirme gereksinimi

Bilezik kavram
 En temel elemanlar ieren bir
sabit bilyal yatak D bilezik

Sabit bilyal yatak

Sertletirilmi elikten bilyalar
Teorik olarak bilyalar ve
bilezikler arasndaki temas
noktasaldr.
Bu da lokal olarak byk
yzey zorlanmalarna neden
olur.

Keeler
bilezik
Kafes
Rulmanl Yataklar
Temel Elemanlar

Makina Elemanlar I
Rulmanl Yataklar
Temel Elemanlar

Makina Elemanlar I
 Rulmanl Kaymal Yatak
Rulmanl yataklarda statik srtnme katsays (ilk hareket srtnmesi) olduka dktr.
Hidrodinamik kaymal yataklarda ise dk srtnme katsays ancak nispeten yksek hzlarda
ya filmi oluumu ile mmkn olur. Kaymal yataklarda ok dk hzlarda kk srtnme
katsays hidrostatik yataklarn kullanlmas ile elde edilebilir. Ancak, bu yataklar ilave ekipman
gerektirdiinden pahal bir zm olarak karmza karlar.
Rulmanl yataklar ar yk altnda yol alma iin olduka uygundur. Yksek hzlar ve darbeli
alma iin ise kaymal yataklar daha uygundur.
ok yksek evre hzlar yorulma evrimini hzlandrd, yuvarlanma elemanlar zerine byk
kuvvetler geldii ve yalamada problemler yaratt iin rulmanl yataklar iin uygun deildir.
Bu gibi uygulamalar iin kaymal yataklar daha uygundur.
Rulmanl yataklar genel olarak hem radyal hem de eksenel ykleri tayabilirler. Kaymal
yataklarda ise radyal ve eksenel kuvvetleri tayan yataklarn konstrksiyonlar farkldr.
Rulmanl yataklarn eksenel boyutlar (genilikleri) kaymal yataklara gre daha kktr.
Radyal boyutlar ise yuvarlanma elemanlarndan dolay daha byktr.
Rulmanl yataklarn snm kabiliyeti kaymal yataklara gre ok daha ktdr ve kaymal
yataklardan daha grltl alrlar.
Yuvarlanma eleman geometrileri
Kuvvet asndan snflandrma

Makina Elemanlar I
Bir radyal yatan yk tama durumu

Makina Elemanlar I
 Rulmanl Yatak eitleri
Sabit bilyal yataklar
Basit ak tip, Her iki taraf kapakl tip

Dar kesitli ki sral

 Rulmanl Yatak eitleri
Eik Bilyal Yataklar
Tek sra normal tip, Tek sra hassas tip

ift sra eik bilyal

yatak, kapal tip

Drt nokta yata

 Rulmanl Yatak eitleri

Oynak bilyal yataklar,

a) Ak tip, b) Kapal tip
 Rulmanl Yatak eitleri
Silindirik makaral yataklar
NU tipi N tipi

NJ tipi NUP tipi NNU tipi NN tipi

 Rulmanl Yatak eitleri

Drt sra silindirik makaral yatak

Kafessiz silindirik makaral yataklar
NCF tipi NJG tipi
 Rulmanl Yatak eitleri
ve d bileziksiz ineli yataklar
Tek sral ift sral
Flansz tip ineli yataklar
Tek sral, ift sral, i bileziksiz
 Rulmanl Yatak eitleri

neli ve eksenel bilyal yataklarn birlikte

kullanm (radyaks yataklar)
 Rulmanl Yatak eitleri
Konik makaral yataklar
Tek sra, yz yze tertip
 Rulmanl Yatak eitleri
ift sra konik yataklar
Srt srta Yz yze yerletirilmi
Drt sra konik makaral yatak
 Rulmanl Yatak eitleri
Oynak makaral yataklar
Normal ak tip Kapal tip
 Rulmanl Yatak eitleri
Toroidal makaral yataklar (CARB) a) Ak tip b) Kapal tip (SKF)
 Rulmanl Yatak eitleri
Eksenel bilyal yataklar. Tek yn kuvvetler iin

Eksenel bilyal yataklar. ki yn kuvvetler iin

 Rulmanl Yatak eitleri
Eksenel eik bilyal yataklar
Tek yatak iki yatakl dizili ki ynl kuvvetler iin
 Rulmanl Yatak eitleri
Eksenel makaral yataklar
Tek sra ki sra

neli eksenel yatak. ve d bileziksiz. Eksenel oynak makaral yatak

 Rulmanl Yatak eitleri
zel trde rulmanl yataklar
 Kafes konstrksiyonlar

Satan kenetli Satan perinli Yekpare Enjeksiyonla

kafes kafes ilenmi yaplm ak
kafes kafes

Makina Elemanlar I
 Rulmanl yataklarn yk tama durumlar

Kuvvetin ynne gre

Makina Elemanlar I
 Rulmanl yataklarn yk tama durumlar

Yuvarlanma elemanna gre

Makina Elemanlar I
 Rulmanl yataklarn yk tama durumlar

Yatak tasarmna gre

Makina Elemanlar I
 Rulmanl yataklarn yk tama durumlar

Yatak tasarmna gre

Makina Elemanlar I
 Rulmanl yataklarn yk tama durumlar

Yatak tasarmna gre

Makina Elemanlar I
Yk tama kapasitesi

Makina Elemanlar I
Rulmanl Yatak malat

Makina Elemanlar I
 Rulmanl Yatak Malzemeleri
Yksek yorulma dayanm

Yksek sertlik
Rulmanl yatak
bilezikleri ve Yksek anma mukavemeti Kafes
yuvarlanma malzemesi
elemanlarndan iin de
Yksek boyut stabilitesi
istenen zellikler gerekli
zelliklerdir
Yksek mukavemet

Rulman elii: 100Cr6, 5865 RC sertlik

 Rulmanl Yataklarn Gsterimi
Rulmanl yataklarn gsterimi, nek, temel gsterin ve
soneklerden oluur. Temel gsterim dndakilerin btn
gsterimlerde bulunmas gerekmez.

Makina Elemanlar I
Rulmanl Yataklarn Gsterimi
 Rulmanl Yatak Seim Kriteri
Mevcut hacim
Yklerin bykl
Kakl tolere edebilme
Hassasiyet
Hz
Srtnme
Sessiz alma gereksinimi
Rijitlik
Eksenel hareket serbestlii
Montaj ve demontaj imkan
Szdrmazlk gereksinimi
Makina Elemanlar I
Rulmanl Yatak Seim Tablosu

Makina Elemanlar I
Rulmanl yataklarda radyal ve
eksenel boluk
 alma boluu
Montaj ncesi
boluk, aadaki
nedenlerden dolay
alma srasnda
muhafaza edilemez.
1. Bileziklerin sk
gemesinden
kaynakl elastik
deformasyonlar
2. Milden s alan
uygulamalar

Makina Elemanlar I
 Rulmanl yataklarda radyal ve
eksenel boluun gsterimi

Son ek Radyal boluk

C1 C2 den daha az

C2 Normal boluktan daha az

CN Normal boluk, genelde sembolde gsterilmez

C3 Normalden daha fazla boluk

C4 C3 den byk

C5 C4 den byk
Sabit Bilyal Yataklar iin radyal
boluk deerleri
 Rulmanl Yataklarda mr Kavram

Bir rulmanl yatan mrne etki eden

faktrler

(Silindirik)
 Pitting (pulcuk kalkmas)
Noktasal veya izgisel temas hali olan fonksiyon yzeyleri arasnda
meydana gelir. ok kk deme noktalarnda deiken yk etkisi altnda
zamanla pul eklinde malzeme paracklar yzeyden ayrlarak, geriye
ukurcuklar brakrlar.
Pitting oluumu ile ilgili deiik grler mevcuttur. Baz aratrmaclar
pitting in mikro deme noktalarndaki deiken zorlanmalar ve bunun
sonucunda ortaya kan yorulma neticesinde meydana geldiini ileri
srmektedirler
Bir rulmanl
yataktaki pitting
hasar

Bir dilideki pitting

hasar
Makina Elemanlar I
Rulmanl Yataklarda Pitting rnekleri

Makina Elemanlar I
 Statik Yk Says (C0)
Rulmanl yatak imalatlar statik yk saysnn
kullanlaca durumlar aadaki gibi
tariflemektedir:

Dnme hznn 10 d/dak dan daha dk olduu

haller
Kk salnm hareketi olan uygulamalar
Uzun zaman sreleri iin statik yk altndaki
uygulamalar
Statik Yk Says (C0)
ISO 76:1987 bir rulmanl yatan statik yk
saysn bileziin orta noktasna en ar ykn
geldii hal iin hesaplanan snr yzey
zorlanmasn esas alarak tarif etmektedir. Bu
snr deer oynak bilyal yataklarda 4600
MPa, dier btn bilyal yataklarda 4200
MPa ve tm makaral yataklarda 4000 MPa
dr. Bu snr gerilme rulmanl yatak bileziinin
i yzeyinde yaklak olarak yuvarlanma
eleman apnn 0,0001 i kadar kalc
deformasyona neden olur. Bu ekilde
hesaplanan ve rulmanl yatak kataloglarnda
her rulman tipi iin verilen statik yk says C0
ile gsterilir.
Statik emniyet katsays
 Dinamik Yk Says (C)
ISO 281:1990 a gre dinamik yk says bir
rulmanl yatan laboratuvar koullar
altnda mekanik bir hasar (genelde pitting
anmas) grlmeksizin 1.000.000 devir
says dayanabilecei kuvvetin deeri
olarak tarif edilir ve C harfi ile gsterilir.
Bu deerin nasl elde edilecei yine ayn
standartta tarif edilmitir. Rulmanl yatak
kataloglarnda bu deer her bir rulman
tipi iin imalat firmalar tarafndan
verilmitir. Kataloglarda verilen deerler
genellikle minimum sertlii 58 HRC olan
krom alaml elikler iindir.
 mr forml

s
Yuvarlanma eleman
Bilya -> p=3
Makara -> p=10/3

Yatak mr [106 devir]

Edeer yatak yk [N]

Dinamik yk says [N]

Makina Elemanlar I
 mr forml (Saat)
Rulmanl yatan mr milyon devir olarak ayn olsa bile,
uygulamaya gre bu ok farkl iletme saatlerine denk
gelebilir.

Yatak mr [106 devir] Dnme hz [d/dak]

Yatak mr [iletme saati]

Makina Elemanlar I
mr iin tavsiyeler

Makina Elemanlar I
 Rulmanl Yataa Gelen Edeer Yatak Yk

= + =
Radyal ve Eksenel Yk Faktrleri
(X ve Y deerleri)
 Rulmanl yataa etkiyen deiken kuvvet ve
dnme hznn karakteri

Edeer yatak yk

Ortalama dnme says

 Edeer yatak yk zel hali
Yataa etkiyen radyal kuvvet, yn ve bykl sabit bir F1
kuvveti (rnein arlk kuvvetleri) ile bykl sabit, fakat
yn deien bir F2 kuvvetinden (rnein dengesizlikten
kaynaklanan merkezka kuvvet) oluuyorsa bu durumda mr
hesabna esas olan ortalama kuvvet Fm=fm.(F1+F2) eklinde
bulunur.

Makina Elemanlar I
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar

Enerji aknda belirsizlik mevcut

Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar

lave eksenel kuvvet

Makina Elemanlar I
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
Eksenel Boluun Ayarlanmas
Gereken Sistemler
Eksenel Boluun Ayarlanmas
Gereken Sistemler
Rulmanl Yataklarn Eksenel
Tespit Yntemleri (Silindirik)

Makina Elemanlar I
Rulmanl Yataklarn Eksenel
Tespit Yntemleri (Silindirik)

Makina Elemanlar I
Rulmanl Yataklarn Eksenel
Tespit Yntemleri (Silindirik)

Makina Elemanlar I
Rulmanl Yataklarn Eksenel
Tespit Yntemleri (Konik)

Makina Elemanlar I
Rulmanl Yataklarn Eksenel
Tespit Yntemleri (Konik)

Makina Elemanlar I
 ngerilmeli yataklamalar

Optimal olan durum iletme srasnda sfra

yakn deerde bir radyal boluktur.
Aadaki hallerde daha byk boluk arzu
edilebilir:
1) Yksek hzl uygulamalarda srtnme ssn
azaltmak
2) Mil ve yatak yuvasnda mevcut olabilecek
form hatalarnn etkisini azaltmak

Makina Elemanlar I
ngerilme veya boluk

Makina Elemanlar I
 Neden ngerilme?

n gerilmeli yataklama ile daha rijit bir sistem

elde edilebilir.
ok dk veya hi d kuvvetin olmad halde
de n gerilmeli yataklama tercih edilebilir.
Otomobil diferansiyelleri, takm tezgah i
milleri ve baz elektrik motorlarnda n
gerilmeli yataklama tercih edilerek alma
doruluu ve rijitlik nemli lde arttrlr.

Makina Elemanlar I
 n gerilme oluturma

n gerilme oluturmak iin bir ka deiik

yntem vardr:
1. Bileziklerden birinin dierine gre eksenel
ynde kaydrlmas
2. veya d bileziin bir konik yzey ile pozitif
veya negatif ynde esnetilmesi
3. Gereinden byk lde bilya veya
makaralarla rulmanl yatan yklenmesi

Makina Elemanlar I
 n gerilmeli yklemede kuvvet dalm

Rulmanl yatan yk tayan blgesinde, n gerilmenin etkisi

Boluklu hal Sfr boluk Eksenel yk etkisi n gerilmeli hal

Makina Elemanlar I
 Rijitlik
Esas olarak aadakilere baldr:
1. Yuvarlanma eleman says ve ekli
2. Yuvarlanma yolunun formu
3. Rulmanl yatan montaj ekli

Makina Elemanlar I
 ngerilmeli yataklama sistemleri
Konik rulmanl yataklar

Srt srta yerletirilmi Yz yze yerletirilmi

tertip tertip
Makina Elemanlar I
 ngerilmeli yataklama sistemleri
Eik bilyal rulmanl yataklar

Srt srta yerletirilmi Yz yze yerletirilmi

tertip tertip
Makina Elemanlar I
 Srt srta tertip
Kuvvet iletim izgileri birbirinden uzaklaacak
ekildedir ve d moment etkisine kar daha
iyi bir diren salar.
Rulmanlarn kakl karlama kabiliyeti daha
dktr.
n gerilme izafi olarak sabit kalabilir.

Makina Elemanlar I
 Yz yze tertip
Kuvvet iletim izgileri birbirine yaklaacak
ekildedir ve d moment etkisine kar direnci
daha dktr.
Rulmanlarn kakl karlama kabiliyeti daha
iyidir.
Dnen i bilezik halinde termal olarak kararsz.
Dnen d bilezik halinde ise tersi durum
mevcuttur.

Makina Elemanlar I
 ngerilmeli yataklama sistemleri

Yay eleman
Makina Elemanlar I
Sabit Yatak ve Serbest Yatak Kavramlar
(n gerilmeli montaj)
Rulmanl Yatak Toleranslar
Rulman bilezikleri ile yaplan elemelerde
muhtemel gemeler
 Nokta yk-evre yk kavram
Dnen i bilezik, duran d bilezik, duran yk

evre yk Nokta yk

Makina Elemanlar I
 Nokta yk-evre yk kavram
Dnen i bilezik, duran d bilezik, dnen yk

Nokta yk evre yk

Makina Elemanlar I
 Nokta yk-evre yk kavram
Duran i bilezik, dnen d bilezik, duran yk

Nokta yk evre yk

Makina Elemanlar I
 Nokta yk-evre yk kavram
Duran i bilezik, dnen d bilezik, dnen yk

evre yk Nokta yk

Makina Elemanlar I
Nokta yk-evre yk kavram
 Montaj kural

evre ykne maruz bileziin mutlaka pres geme

taklmas gereklidir.
Aksi takdirde bilezie etkiyen evre yk bileziin
takld mile veya yatak yuvasna gre ufak izafi
hareketler yapmasna neden olur. Bunun sonucu
ortaya kan bir anma tr olan srtnme
oksidasyonu, yatak ile monte edildii yzey arasnda
byk boluklar olumasna ve nihayetinde rulman
hasarna neden olur.
Nokta ykne maruz bilezik ise serbest geme
taklabilir.
Makina Elemanlar I
 Srtnme Oksidasyonu
Genel olarak srtnme oksidasyonu, yeteri sklkta monte edilmeyen mil-gbek
geme yzeylerinde, rnek olarak evre ykne maruz rulman bileziklerinin yeteri
derecede sk taklmad zaman temas yzeylerinde meydana gelmektedir.
Birbirine deen az przl yzeyler arasnda bir osilasyon (salnm) hareketinin
bulunmas srtnme oksidasyonunu tevik etmektedir. Osilasyon genlikleri 0,2 mm
ve daha kktr. Bu olay kuru ve az yal yzeylerde gzlenmektedir.
Yzeylerin kuru olmas halinde yeteri sklkta monte edilmemi yzey iftlerinin
kk genlikli osilasyon hareketleri sonucu yzeylerde koyu krmzmtrak bir tabaka
olumaktadr. Zamanla bu tabakalar blge blge kalnlaarak yzeylerde byk
bozulmalar ve bunlara bal olarak atlama ve krlmalar meydana getirmektedir.

Makina Elemanlar I
 Srtnme Oksidasyonu
Eer rulman bilezii dnen bir mile serbest geme olarak
taklrsa, bilezik mile gre daha dk hzlarda dnecektir.
Bu milin her bir dnmesinde bileziin bu mil zerinde ok daha
dk hzlarda ilerlemesine (gezinmesine) neden olur.
Rulman bileziinin mile gre izafi hareketi her iki elemann
evre llerinin farkl olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu
sebeple bu sradan bir kayma hareketi deildir ve srtnme
katsaysnn bu olay zerinde bir etkisi bulunmamaktadr.

Bir rnek olarak, mil ile rulman bilezii arasnda sadece 0,01
mm farkllk olan bir durum dnlsn. Mil 3.000 d/dak hzda
gnde 10 saat alt takdirde rulmann i bilezii mil
zerinde bir aylk bir srede 2 km lik mesafe kat edecektir.
Makina Elemanlar I
 Montaj kurallar

evre ykne maruz bilezik durumunda

balantya verilecek sklk miktar dier
faktrler yannda esas olarak yatak yknn
byklne baldr.
Yatak yk ne kadar artarsa, srnme ihtimali
de o oranda artar bu sebeple byk ykler iin
skln da arttrlmas gerekir.

Makina Elemanlar I
 Srnme
Olduka kayda deer aratrma sonularndan biri de ar
yatak ykleri durumunda evre ykne maruz bilezik sk
geme olarak monte edilmi olsa dahi srnmenin meydana
geldiidir. Yuvarlanma elemanndaki yk sebebiyle bilezikte
meydana gelen basma gerilmeleri o blgede bileziin deforme
olarak uzamasna, dolaysyla da bilezik apnn artmasna
neden olur. bilezik apndaki bu deiiklik yaklak olarak
c: aptaki deiim [m]
B: bilezik genilii [mm]
Fr: Radyal yatak yk [N]
d: bileziin i ap [mm]

Makina Elemanlar I
Nokta yk-evre yk kavram
Nokta yk-evre yk kavram