Glavni projekat

Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade

3.
DIMENZIONIRANJE
I HIDRAULIKI PRORAUN

3.1. PRORAUN POTREBNIH

KOLIINA VODE

Proraun potrebnih koliina vode izvren je sukcesivno, za planski period od 15 god.,

kao i usvojene podatke o specifinoj potronji potroaa i koeficijenata maksimalne dnevne i
satne neravnomjernosti potronje. Isti je predstavljen u narednoj tabeli.

Planski
JEDINICA

period
2009. 2015. 2020. 2025.
Podaci
Broj stanovnika:
Broj

12 13 13 14
N st
Stoni fond:
Krupna grla: N KG
Broj

6 6 6 7
Sitna grla: N SG 30 46 47 48
Specifina potronja:
180
l/potroa,dan

Stanovnitvo: qsp , st
Stoni fond:
-Krupna grla: qsp , KG 60
-Sitna grla: qsp , SG 15
Srednji dnevni proticaj:
0.04 0.04 0.04 0.04
l/s

Qsr ,dn
Koeficijent maksimalne
dnevne neravnomjernosti: - 1.80
Kd
Maksimalni dnevni proticaj:
0.07 0.07 0.07 0.08
l/s

Qmax,dn
Koeficijent maksimalne
satne neravnomjernosti: -
2.00
Kh
Maksimalni satni proticaj:
0.13 0.14 0.14 0.15
l/s

Qmax,h

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade

Poarne koliine vode

Iz razloga to je rije o malim vrijednostima izdanosti izvorita, koliina za gaenja

poara predstavlja znaajniji udio u odnosu na proraunatu potrebnu koliinu vode. Iz manje
poznatog principa koji glasi:

Pri dimenzionisanju cijevnih vodova i rezervoara za manja naselja, mogue je uzeti

koliinu vode od poara ili maksimalnu asovnu, zavisno koja je vea, jer u sluaju poara
stanovnitvo ovakvog tipa naselja i gustine naseljenosti preduzimaju sve mjere za gaenje
poara, te se za to vrijeme praktino voda i ne koristi za druge svrhe!

Iz navedenog, proizilazi zakljuak da je mogue proraunati potrebne koliine vode,

odnosno usvojiti dimenzije cijevovoda i zapreminu rezervoara, koje su vea od proraunatih
potrebnih i/ili poarnih. Meutim, ni prema tom minimalistikom principu nije izvreno
dimenzioniranje potisnog-dovodnog cijevovoda, kao ni dimenzioniranje kaptae-rezervoara (na
veu koliinu vode od navedenih kategorija), to bi za neto vea od ovih naselja bilo ispravno
i racionalno rjeenje.

Radi ekonominosti projektovanog vodovodnog sistema, pojam poarnih koliina bie

naknadno uveden, u smislu prorauna elementarnih (dostupnih) koliina vode za tu svrhu,
odnosno odgovarajueg proticaja (Qpo), uestalosti (Xpo) i trajanja (tpo).

3.2. PRORAUN POTREBNE ZAPREMINE

KAPTAE-REZERVOARA

Potrebna zapremina kaptae, odnosno rezervoara, odreena je na bazi rasporeda

dotoka (koji je priblino konstantan) i potronje u vremenu.

Kao i kod postupka dimenzioniranja cjevovoda prikazanom u narednom poglevlju, ni

rezervoar nije usvojen po principu vee koliine proraunate potrebne i poarne, jer ni takvo
rjeenje ne bi bilo racionalno i ekonomski isplativo.

Proraun je izvren sa neto veim koeficijentom dnevnog izravnanja a(%) od

raunski dobijenog, i isti je usvojen:
ausv = 50%

Postupak dimenzioniranja kaptae-rezervoara izvren je prema dole navedenom

obrazcu, a proraun minimalnog koeficijenta dnevnog izravnanja prikazan je u narednoj tabeli.

50
Vrez = ausv Qmax,h = 0.15 86400 = 6480l
100
usv
Vrez = 6.50m3

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade

POREBNA ZAPREMINA REZERVOARA

POTRONJA NASELJA DOTOK RAZLIKA
VRIJEME
Satna Ukupna Satni Ukupni Ukupno
(h) (%) () (%) () (%)
0 0 0 4.17 4.17 4.17
1 0 0 4.17 8.33 8.33
2 0 0 4.17 12.50 12.50
3 0 0 4.17 16.67 16.67
4 0 0 4.17 20.83 20.83
5 1 1 4.17 25.00 24.00
6 3 4 4.17 29.17 25.17
7 4 8 4.17 33.33 25.33
8 5 13 4.17 37.50 24.50
9 8 21 4.17 41.67 20.67
10 8 29 4.17 45.83 16.83
11 7 36 4.17 50.00 14.00
12 5 41 4.17 54.17 13.17
13 4 45 4.17 58.33 13.33
14 4 49 4.17 62.50 13.50
15 5 54 4.17 66.67 12.67
16 6 60 4.17 70.83 10.83
17 6 66 4.17 75.00 9.00
18 7 73 4.17 79.17 6.17
19 8 81 4.17 83.33 2.33
20 8 89 4.17 87.50 -1.50
21 7 96 4.17 91.67 -4.33
22 3 99 4.17 95.83 -3.17
23 1 100 4.17 100.00 0.00
24 0 100 0.00 100 0.00
UKUPNO: 100% 100% 100% I 25.33+4.33 I

MINIMALNI KOEFICIJENT DNEVNOG IZRAVNANJA: a (%) = 29.67%

Usvojena je kaptaa-rezervoar pravougaonog poprenog presjeka, sljedeih dimenzija:

irina : B = 2.50m
Duina : L = 2.0m
Dubina : h = 1.30m

Projektovani rezervoar, zajedno sa kaptaom i pumpnom stanicom (jedan objekat),

nalazi se na koti izvorita, odnosno na 950.0 m.n.m. Kota dna rezervoara je 948.70 m.n.m., a
kota gornje vode je 950.0 m.n.m.

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade
3.3. PRORAUN PRELIVA

Usvojena je cijev DN 50 mm sa prelivnim fazonskim komadom na vrhu. Obim prelivnog

komada od PE 100 je:
110
O = D p = 3.14 = 0.346m
1000

Prema datoj formuli za proticaj:

3
Q prel = m p b 2 g H p2
Q prel = Qiusv = 0.10l / s
m p = 0.42
b = O = 0.346m
3 3
Qprel 0.10 10-3
Hp = =
m b 2 g
p 0.42 0.346 2 9.81
H p = 0.00000194m @ 0.00194 mm

to zbog odabranog prenika prelivno-ispusnog cjevovoda predstavlja zanemarljivu

visinu nadsloja.
Visinska kota preliva iznosi 950.0 m.n.m. (kota gornje vode).

3.4. PRORAUN POTISNOG-

DISTRIBUCIONOG CJEVOVODA

3.4.1. Izbor vrste i tipa cijevi

Analizom trokova na tritu roba i usluga, za kupovinu, transport i montau, odnosno

izradu 1 m montiranog cjevovoda, te mogunosti nabavke istih, projektant se odluio za PE 80
cijevi od polietilena visoke gustoe (Proizvoaa: Weltplast, PipeLife, Konti-Hidroplast i sl.).
Jedan dio fazonskih komada je od PE 100, dok je ostali dio, zajedno sa potrebnim
armaturama od DL, ductil liva, odnosno fitinzi od mesinga i legura elika (Proizvoaa: Hawle-
Valman, MiV, Wilo i sl.).
Nazivni pritisci (NP), debljine stijenki cijevi (s), kao i ostale karakteristike odabranih
cijevi, fazonskih komada i armatura, proraunate su i prikazane u narednim poglavljima.

3.4.2. Hidrauliki proraun cjevovoda

Hidrauliki proraun i dimenzioniranje PE 80 cijevi izvreno je prema tabelarnom

pregledu osnovnih projektinih parametara proizvoaa ovih cijevi.

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade
Krak 1, (Kaptaa-Centar):

24 24
Q1 = Qmax,h = 0.15 = 0.15l / s
tp 24
v1, p = 1m / s
4 Q1 4 15 10-3
D1,ppot = = = 0.0138m @ 13.82mm
v p 13.14
Usvojeno :
DN25mm,(1")
v1,stvp = 0.31m / s
Gubici :
L1 = 95.0 m
L1 v12 95 0.312
Dh1,lin = l = 0.02 = 0.37 m
D1 2 g 0.025 2 9.81
v12 0.312
Dh1,lok = Sxlok = [ 11.0 + 2 0.20 + 3 0.25 + 2 0.20 + 0.35 + 1.70] = 0.07 m
2g 2 9.81
- Usisna korpa sa povratnom klapnom: xUK = 11.0
- Zatvara: x Z = 0.20
- Koljena: x K = 0.25
- Redukcije: x R = 0.20
- Povratna klapna: x PK = 1.70
- Rava: x R = 0.35

Krak 2, (Centar-Objekat A):

Qmax, h
Q2 = = 0.05l / s
3
v2, p = 1m / s
4 Q2 4 0.05 10-3
D2,p pot = = @ 7.98mm
v p 13.14
Usvojeno :
DN18mm,(3 / 4")
v2,stvp = 0.20m / s
Gubici :
L2 = 190.0m
L2 v22 190 0.202
Dh2,lin =l = 0.02 = 0.43m
D2 2 g 0.018 2 9.81

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade

Krak 3, (Centar-Objekat B):

Qmax,h
Q3 = = 0.05l / s
3
v3, p = 1m / s
4 Q3 4 0.05 10-3
D p
= = @ 7.98mm
v p
3, pot
13.14
Usvojeno :
DN13mm,(1/ 2")
v3,stvp = 0.38m / s
Gubici :
L3 = 20.0m
L3 v32 20 0.382
Dh3,lin =l = 0.02 = 0.23m
D3 2 g 0.013 2 9.81

Krak 4, (Centar-Objekat C):

Qmax, h
Q4 = = 0.05l / s
3
v4, p = 1m / s
4 Q4 4 0.05 10-3
D4,p pot = = @ 7.98mm
v p 13.14
Usvojeno :
DN13mm,(1/ 2")
v4,stvp = 0.38m / s
Gubici :
L4 = 53.0m
L4 v42 53 0.382
Dh4,lin = l = 0.02 = 0.60m
D4 2 g 0.013 2 9.81

3.5. PRORAUN PUMPNOG AGREGATA

Odabrani pumpni agregat mora da zadovolji sljedee konturne uslove:

- Protok: Q p = 0.15l / s
- Visina pumpanja:
H m = H g + S(Dhlin + Dhlok ) + H pot + ( P + S ) 3 + H po
H m = 18.50 + (1.63 + 0.07) + 20 + ( P + 1) 3 + 0.0 = 46.20m

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade

- Snaga pumpe:
g Q p H m 9.810.15 10-3 46.20
N= = = 0.15kW
hp 0.45
N p = 1.2 N = 1.2 0.15 = 0.18kW

3.5.2. Radna taka pumpe

Proraun radne take pumpe (presjena taka karakteristika pumpe i cjevovoda,

odnosno njihovih Q-H linija), izvren je tabelarno. Grafiki prikaz predstavljen je na narednim
stranicama, odnosno u Prilogu br.11.

Odabran je horizontalni centrifugalni pumpni ureaj Wilo-MultiPress HMP 305 1~

Silent Master, s centrifugalnom pumpom u kompaktnoj izvedbi i horizontalnim usisnim i
vertikalnim tlanim nastavkom.

Sastoji se od apsolutno tihe, normalno usisavajue, viestepene, horizontalne,

visokotlane centrifugalne pumpe s osovinom koja prolazi kroz motor-pumpe i klizno-
mehanikom brtvom neovisnom o smjeru vrtnje. Direktno preko prirubnice spojeni s
jednofaznim motorom i integrisanim prekidaem za zatitu motora, te kondenzatorom kod
izvedbe s jednofaznim motorom.

Upravljanje pumpom preko sklopa za upravljanja tlanim spremnikom s membranom

od 50l, blokadom povratnog toka, tlanim prekidaem manometrom (0-6 bar). Svi dijeloviu
dodiru sa transportiranim medijem su antikorozivni.

Pumpa montirana gotova za prikljuivanje i spojena icama sa 3 m kabela i mrenim

utikaem. Kod trofazne izvedbe prikljuak preko kutije s prikljucima.

Proizvoa: WILO

Vrsta pumpe: WILO-MultiPress HPM 305 1~ Silent Master

Tip: Viestepena -Centrifugalna-Horizontalna-Samousisna-Hidropak pumpa

Protok: Q p ,0 = 0.22l / s

Visina pumpanja: H m,0 = 47.0m

Koeficijent radnog dejstva: m p ,0 = 11%

Snaga motora: P2 = 0.96kW

NPSH: 0.50m

Ostalih karakteristika: Prilog br. 11

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade

JEDINICA
KARAKTERISTIKE CJEVOVODA
q-HM
PE 80, K=0.01

l/s 0.05 0.10 0.15 0.20 0.30 0.40 0.60 0.80 1.00
Q1
m3/h 0.18 0.36 0.54 0.72 1.08 1.44 2.16 2.88 3.6
l/s 0.02 0.03 0.05 0.07 0.10 0.13 0.20 0.27 0.33
Q2,3,4
m3/h 0.06 0.12 0.18 0.24 0.36 0.48 0.72 0.96 1.2
L1 m 95
L2 m 190
L3 m 20
L4 m 53
D1 mm 25
D2 mm 18
D3 mm 13
D4 mm 13
v1 m/s 0.10 0.20 0.31 0.41 0.61 0.82 1.22 1.63 2.04
v2 m/s 0.07 0.13 0.20 0.26 0.39 0.52 0.79 1.05 1.31
v3 m/s 0.13 0.25 0.38 0.50 0.75 1.01 1.51 2.01 2.51
v4 m/s 0.13 0.25 0.38 0.50 0.75 1.01 1.51 2.01 2.51
h1 m 0.04 0.16 0.36 0.64 1.45 2.57 5.79 10.30 16.09
h2 m 0.05 0.18 0.42 0.74 1.66 2.96 6.65 11.83 18.48
h3 m 0.02 0.10 0.22 0.40 0.89 1.58 3.56 6.34 9.90
h4 m 0.07 0.26 0.59 1.05 2.36 4.20 9.45 16.79 26.24
h m 0.18 0.71 1.59 2.83 6.36 11.31 25.46 45.26 70.71
Hg m 18.50
Hpot m 20.00
(P+1)x3 m 6.00

Hm m 44.68 45.21 46.09 47.33 50.86 55.81 69.96 89.76 115.21

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade

3.6. PRORAUN HIDRAULIKOG UDARA

Hidrauliki udar proveden je za najkrau dionicu cjevovoda (Kaptaa-Objekat B), to

predstavlja najnepovoljniju varijantu (reprezent manifestacije datog procesa):

L = 95 + 20 = 115.0m H = 47.0m
D = 30.8mm
Ev = 2.1109 Pa
s = 2.9mm
Ec = 0.9 109 Pa
Q = 0.22l / s
rv = 1000kg / m3
v = 0.45m / s

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade
Ev 2.1109
a0 = = = 1449m / s
rv 103
a0 1449
a= = = 285.37m / s
Ev D 2.1 10 9
30.8
1+ 1+
Ec s 0.9 109 2.9
H 47
= = 0.41
L 115
c=0
K =2
K L v 2 115 0.45
t =c+ = = 0.22 s
g H 9.8147
2 L 2 115
= = 0.81s > 0.22 s
a 285.37
a v 285.37 0.45
Dhmax
min
= = = 13.09m
g 9.81
H max = H + Dhmax = 47.0 + 13.09 = 60.09m
pmax = 5.89bara

Proraun debljine stijenke cijevi

D1 = 30.8mm K 8.0
s dop = = = 6.4 MPa
D2 = 22.6mm C 1.25
D3,4 = 16.8mm D pmax
s=
20 s dop + pmax
s1 = 2.9mm
30.8 5.89
s2 = 2.3mm s1 = = 1.35mm
20 6.4 + 5.89
s3,4 = 1.9mm
22.6 5.89
pmax = 5.89bara s2 = = 0.99mm
20 6.4 + 5.89
K = 8.0 MPa 16.8 5.89
s3,4 = = 0.74mm
C = 1.25 20 6.4 + 5.89

Odabrana vrsta i tip cijevi

DEBLJINA
VRSTA I TIP PROFIL CIJEVI DUINA
KRAK STIJENKE
CIJEVI
DN (mm) ( ) s (mm) L (m)
1 25 1 2.9 95
2 PE 80 18 3/4 2.3 190
3 NP 10 bara 13 1/2 1.9 20
4 13 1/2 1.9 53

Pad linije energije pri optimalnom radu pumpe

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade

Krak 1: Krak 2: Krak 3: Krak 4:

Q1 = Q p ,0 = 0.22l / s Q p ,0 Q p ,0 Q p ,0
Q2 = = 0.07l / s Q3 = = 0.07l / s Q4 = = 0.07l / s
vstv
1, p = 0.45m / s 3 3 3
Dh1,lin = 0.78m v2,stvp = 0.29m / s v3,stvp = 0.55m / s v4,stvp = 0.55m / s
Dh1,lok = 0.15m Dh1,lin = 0.90m Dh3,lin = 0.48m Dh3,lin = 1.26m

Poarne koliine vode1

Proraunom su utvrene dostupne koliine vode za ovu svrhu, kao i maksimalni

dostupni pritisci na takama istoita.
Isti je izvren samo za najnepovoljniji sluaj (istoite na taki A p).
Pored ve navedenog osnovnog principa za proraun poaranih koliina za mala
naselja, usvojene su i sljedee karakteristike:

Proraunati broj istovremenih poara: Xpo=1

Vrijeme trajanja poara: tpo=2h

Taka Ap:

H m = H g + Dhuk
H g = (18.50 + 6) - 1.0 = 23.50
v12 L1 v2 L
Dhuk = l + Sx1 + 2
1+ l 2
2 g D1 2g D2
v12 D12 = v22 D22
v12 = 0.5184 v22
v1 = 0.72 v2
0.5184 v22 950 v2
2
1900
Dhuk =
0.02 + 14.6 + 1 + 0.02

2 9.81 0.25 2 9.81 0.18
Dhuk = 1.320v22
16 Q 2
v22 = = 4851.545Q 2
D24 p
Dhuk = 6404.039Q 2
H m = 23.50 + 6404.039Q 2

1
Poarne koliine vode dobijene su na osnovu stvarnih-dostupnih koliina, ne potujui u potpunosti odredbe iz
Zakona od zatiti od poara, Slubeni glasnik Republike Srpske, broj 16/05. Dato tehniko rjeenje smatrati
opravdanim zbog male izdanosti kaptiranog izvorita, te racionalnosti i ekonominosti sistema za
vodosnabdijevanje (rezervoar, cjevovodi).

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade
N p = 0.75kW = 750W
h p = 0.11
9.81Q (23.50 + 6404.039Q 2 )
750 =
0.11
Q + 0.00367Q - 0.001313 = 0
3

Q = 0.23l / s
v1 = 0.47 m / s
v2 = 0.90m / s
Dhuk = 1.02 + 8.76 = 9.78m
po , Ap = (46.50 - 18.50 - 6 - 9.87)
p max 9.8110-2 = 1.20bara

, Ap = 0.23l / s
max
Q po
6.50
po , Ap =
t max = 7.85h
0.23 3.6

3.7. PRORAUN ZAPREMINE KORITA ZA NAPOJ

STONOG FONDA

Projektovani preliv, pored osnovne ima i dodatnu funkciju. Naime, u nonim asovima
minimalne potronje (najee je ista jednaka nuli), projektovani prelivno-ispusni cjevovod u
funkciji je punjenja korita za napoj dodatnog stonog fonda.

Prema tome, ukupna zapremina koju dati prelivno-ispusni organ moe da propusti
(proraun izvren za vremenski period od T=6 h, konstantnog protoka), iznosi:

Vkorita = Q prel T = 0.10 6 3600 = 2160l

Vkorita @ 2.16m3

Odnosno, dobijena koliina vode moe da zadovolji sljedei dodatni broj stonog fonda
XSG (sitna grla), po jednom danu:
qsp , SG = 15l / grlu , dan
Vkorita 2160
X SG = = = 144 grla / dan
qsp , SG 15

Usvojen je sljedei oblik, broj, dimenzije, debljina zida, zapremina i poloaj napojnih
korita:

Oblik: Pravougaoni
Broj korita: 3

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Gorade
Unutranje dimenzije: - irina: Bk = 0.40m
- Duina: Lk = 4.50m
- Visina: H k = 0.50m
Debljina zida: d k = 8.0cm
Zapremina jednog korita: Vk = 0.72m
3

Poloaj: 945.0 m.n.m.

Dimenzionisanje napojnog crijeva

QNC = Q prel = 0.10l / s

vNC = 1m / s
4 QNC 4 0.10 10-3
DNC , pot = = @ 11.28mm
v p 13.14
Usvojeno :
DN18mm,(3 / 4")
stv
vNC = 0.39m / s
Gubici :
LNC = 63.0m
LNC vNC
2
63 0.392
l
DhNC ,UK = 1.1 = 1.1 0.02 = 0.60m
DNC 2 g 0.018 2 9.81

Odabrana vrsta cijevi: PE 80 NP 4 bara.

Maksimalna propusna mo napojnog crijeva:

1 1
v= 2 gH = 2 9.815 = 1.12m / s
LNC 63
l
1 + 1.1 1 + 1.1
0.02
DNC 0.018
0.0182 3.14
Q = v A = 1.12 = 0.28l / s
4
Vkorita 2.16
T= = = 2,14h
Q 0.28 3.6

Napomena: Dimenzionisana napojna korita, napojni cjevovod, kao i sva potrebna

hidrotehnika oprema vezana za date objekte, nee biti tretirani ovim projektom, niti e biti
uvrteni u pojedinane i zbirne predmjere i predraune cijena i radova.

Graleks d.o.o., Pale