TH

KHANG
BO
GIM
"Hy nn ly Th Khang Bo Gim lm sch gi
gn tnh mng cho con em hiu chuyn i.
Chng nhng thanh nin phi nn xem, ngay c
ngi gi cng nn c. Mun con em c
trng th phi hon ton cy vo ngi cao
tui thng ni n chuyn ha - phc."
n Quang i S
(1862-1940)
Th Khang
Bo Gim
 i li by t
B sch ny rt cn thit cho gii tr hin thi. Bi i
sau, chng nhng o lut ca quc gia khng h cp n,
ngay c cha m i vi con ci ca mnh cng khng ging
ni o l gii-dm bo ton sanh mng, khin cho rt nhiu
thanh thiu nin bi v v tri tham dm m on mt i tnh
mng qu gi. Qu thc ng bun! Hy vng khi mi ngi
gp c quyn sch ny, c t m cng nh trin khai lu
thng, thng xuyn cnh tnh bn thn v khuyn bo
nhng ngi xung quanh mnh. Nu nh khng mang
nhng o l ny nhc nh ngi i, tc thi l mt cng
t bi cu ca Pht [nh lai] vy!
fb.com/thokhangbaogiam
 TH KHANG
BO GIM
n Quang i s 1 tng nh F
0

Chuyn ng: Bu Quang T t Nh Ha

(theo bn in ca Giai Phng n Lot Hu Hn Cng Ty, nm 1991)
Gio duyt: c Phong v Hu Trang

1
i s n Quang sinh ngy 11 thng 1 nm 1862, mt ngy 2 thng 12 nm 1940, c
tn xng l T th 13 ca Tnh tng Trung Hoa, c nhiu cng hin quan trng trong
vic chn hng Pht gio ti Trung Hoa ni chung v php mn Tnh ni ring. i s
nhiu tc phm khc cng thng k tn l C Tn Thng Tm Qu Tng Thch n
Quang (). Ngi bit trc ngy vin tch, cho mi bn chng t cng
t tp v ht li khuyn dy phi tin su php mn nim Pht. Sau ngi ngi xung
trong t th kit gi, cng i chng nim Pht trong chc lt ri an nhin vin tch. Ngi
ng thi tin rng ngi l ha thn ca B Tt i Th Ch.
 LI M U
Con ngi t sc dc m sanh, cho nn tp kh ny c bit
su m. H khng king d cn thn, phn nhiu s n ni cht
v sc dc! Cc bc thnh vng thi c v yu thng dn, cho
nn i vi chuyn v chng n i, chng tic cng sai quan
truyn lnh, dng linh g i khp cc no ng 2, ng hu ngi F
1

dn khi phi su lo v trt lm ln m mt i tnh mng. Lng

t i y ng l khn xit! Cho n i sau, khng ch chnh
lnh ca nc nh chng cn nhc n, ngay c cha m cng
chng bo ban con ci, n ni i a s thiu nin do lm lc
m mt i tnh mng, ng bun qu sc! Bt Hu sng trn ci
i my chc nm, thy nghe kh nhiu, khn ngn bi thng!
Do vy, quyn m in cun sch ny mong nhng ngi cng
hng u c sng lu, mnh khe. Mong sao nhng ngi c
c cun sch ny, ai ny u c k, xoay vn lu thng, ng
ph tm t, tin ti, m trn chng c my may li ch tht
s no, th may mn lm thay!
Mi ngi u hy vng bn thn v con ci khe mnh
trng th, hnh phc m mn. Nhng nu nh trong nhng
chuyn sc dc ny khng bit king k, khng bit tit-ch,
khng bit thn trng. Tc thi ch hy vng v t c s hon
ton tri ngc nhau. H chng ng bun, ng au xt ! Cho
nn Khng T ni: Thi k thiu nin, huyt kh cha nh,
khng c php phm sc-dc. Mnh T ni: Phng php
dng tm tt nht khng g qua c thiu dc (t dc). Ngi
t dc tuy cng c on th, nhng rt t; ngi nhiu dc tuy
cng c trng th nhng cng rt t. V vy c th ni, sinh t
tn vong ca con ngi qu na quyt nh bi lng dm dc
nhiu hay t. Bt hu [n Quang] ti tuy chng c nng lc cu
th, nhng li thng hy vng th nhn u c th khe mnh
sng lu, bn b sung hiu nh v bin tp ng thi khc bn

2
Trong thin Nguyt Lnh sch L K c chp: Qu Xun, tin li tam nht, t nhn d
mc c, tun vu o l, vit: - Li tng pht thanh, hu bt gii k dung ch gi, sanh
t bt b, tt hu hung tai (Cui Xun, trc khi sm ng ba ngy, vin quan truyn
lnh lin khua linh g, i khp cc no ng truyn lnh: Sp c sm ng, k no chng
king n nm th sanh con chng ton vn, t s b tai nn hung him).

v
lu hnh cun sch ny, hy vng nhng ngi bit yu mn bn
thn v yu thng con ci nh mnh, c th em cun sch ny
c k. i vi quan h li hi gia sc dc vi khe mnh v
th-yu, sng nh ban ngy, m cn c th dy bo con ci trong
nh, khuyn bo thn hu bn ngoi. Mt khc, ti cn nguyn
cu cho cun sch ny c th lu thng rng khp th gian.
Khin cho ht thy mi ngi u trng th khe mnh. y l
hng lnh m ti cu chc.

vi
 Nhng li khai th ca n Quang i S
(1) Trong ci i gn y, bn thiu nin do tnh dc qu nng, nn
bung lung chi bi, hoc m mt th thip, hoc do chuyn ngh
n iu dm m tinh thn ngm b tn thng, hoc th dm r
r, phung ph th qu bu nht. Do vy, thn yu, tm hn, cha gi
suy; hc vn, s nghip u chng thnh tu. Thm ch con ci
sanh ra u by bt hoc kh khn ln, thnh ngi c! M th
mng ca chnh mnh cng kh th di lu nh trong s mng
nh, chng ng bun ? (Hong Ha Nguyt San k th hai - n Quang
Vn Sao Tam Bin, Quyn 2, Th tr li c s Vnh Nghip)
(2) Tm ch hiu, , trung, tn, l, ngha, lim, s chnh l quy c, mc
thc lm ngi. Nu ai chng tn sc ni tm ch y chnh l mt i tm
ch. Tm ch mt th l loi cm th i m mc o! Ngi tui cn tr th ci
kh ch ng nht l tnh dc. Th o hin thi chuyn ly vic hng dn khu
gi dm dc lm mc ch. Cc con tuy c m c ca t tin, chng n ni sa
lm, nhng cn phi d dt t gi gn mi hng chng thn vi cha ng. Nu
chng dc sc to lp phm hnh, b dm dc khng ch, sau ny quyt nh chng
c thnh tu, hoc n ni on mng m cht. Nay ta gi cho cc con hai b Lch
S Thng K y l nhng chuyn nhn qu bo ng r rng trch t hai mi
bn b s ra, hai cun Gia Ngn Lc y chnh l o trng yu hc Pht, l
quy c thng hng tu thn, hy nn c k!
Cu nam-m A Di Pht nh ni chnh l diu php tiu nghip
chng, chuyn phm thnh thnh, nu c th thng nim th tm a t nhin
m mang, thng sut, tri kin t tr v chnh l, hc hnh, lm vic u c li ch
ln. Hung h nay ang lc th o hon nn, nim Pht s c th gp d ha
lnh, gp nn tr thnh chuyn may, li ch chng th ni trn ht, cc con hy
nn hnh theo Gia Ngn Lc. c Th Khang Bo Gim, Thanh Nin Bo Thn
v.v th chng n ni bung lung theo tnh dc hoc th dm. Thiu nin hin
thi qu na mc chng th dm. y tht s l mt con dao tht sc git hi ci
thn vy, hy nn au u rn d!
Anh cc con l c Tn mong mi cc con s do Pht php m gi vn hnh
nh Nho, sm xin Quang vit th khuyn ln cc con. Quang s cc con b
nhim theo tro lu thi thng, tri nghch vi Pht, ung ph tm ta, v ch cho
cc con, nn khng vit th ngay. Nay cc con bit tm lng su m ca anh
mnh, gi th xin dy d, nn ta ch ni nhng iu khn yu. Nhng iu khc
hy t mnh chu tn lc thc hin, lu ngy s chng kh g m dn dn bit

vii
c! Phi bit con ngi v tri t cng xng l Tam Ti. Tri t cao dy ai
c th bit c; con ngi vi tm thn su thc sao li c th cng tri cao
t dy khn lng cng xng [l Tam Ti] cho c? y l v con ngi c th
k tc bc thnh i xa, m li cho hng hu hc i sau, d phn vo cuc sanh
thnh, dng dc ca tri t vy.
Con ngi khng th gi vn lun thng, trn ht bn phn, dt lng t,
gi lng thnh, ng lm cc iu c, vng lm cc iu lnh th mt ci danh
ngha con ngi, hung h k chuyn m lng mu mo, di tr, mnh nut yu
? Ngi nh th cn thua km si lang, h, bo, rn c, rt d na, cn c th
gi l ngi c ? Thng ngh n li ta ng qun th s dn dn t c th
d vo bc thnh, hng c phc nhn t, sng th. (n Quang Php S Vn Sao
Tc Bin, Quyn Thng, Tr li th c s Ninh c Hng v Ninh c Phc)
(3) i vi lp hu sinh trong hin thi, khi chng n va hiu chuyn i,
lin dy chng n v o gi tinh, h thn. Nu chng n bit tt - xu, s chng
n ni t xem th dm l vui, ri mc cc ni ha nh b mt tnh mng, hoc
tr thnh tn ph, hoc vnh vin truyn li ni ging yu t v.v Vi a cha
hiu chuyn i, ch nn ni. Cn a hiu chuyn i nu chng ni th trong
mi a ht chn a phm phi tt ny, ng s v cng!
Mnh V B hi v o hiu, Khng T dy: Ph mu duy k tt nhi u
(Cha m ch lo v tt y). Nhng tt khc u khng quan h lm. Chi bi ba
bi, th dm, tham n i, qu tht l chuyn khn yu, quan trng nht! V th,
Khng T mi ni n iu ny, nhng ngi ch gii chng chu ni r ch tai
hi nht, khin cho li ca Khng T cng chng c hiu qu tht s, ng than
thay! (n Quang Php S Vn Sao Tc Bin, Quyn H, Th tr li c s Nim Pht)
(4) Nay gi cho ng mt b Lch S Thng K, hai cun Th Khang Bo Gim,
ba cun Gia Ngn Lc. Thng K th ng t gi bit [ci i] bnh tr hay lon
lc, bit gng nhn qu. Thng xem Th Khang Bo Gim th chng n ni
phm t dm v th dm v.v... t hi cuc i, t hao phc th, chng b tn ph
v cht chc. (n Quang Php S Vn Sao Tc Bin, Quyn Thng, Th tr li c s T Th Dung)
(5) Tui con cn th u, phi cc lc ch gi gn thn th! Hy c k sch
Dc Hi Hi Cung trong b An S Ton Th v Th Khang Bo Gim. C nhiu
thiu nin nim tnh dc dy ln ri bn th dm; chuyn y khin thn th b
tn thng tt cng, ch nn phm! H phm s tn hi thn th, nh bn t tm,
khin cho thn th hu dng b cht yu hoc tr thnh ph nhn yu t khng
lm nn cm cho g! Li cn phi hng ngy phn tnh, suy xt ti li ni thn,
ni tm, ng hu chng n ni t mnh tn hi. Nu khng, cha m khng ni,

viii
s trng chng ni, bn b n m xi gic nhau to thnh thi c y; chuyn
ny nguy ngp cn hn i vo vc su, bc trn bng mng y!
Tng T c t cch i hin m n lc sp cht mi ni: Kinh Thi chp: D
dt kinh s, nh vo vc su, nh i trn bng mng. T nay tr i, ta bit
thot. Cha n lc sp cht th vn thng kinh s, nay ta sp cht mi bit
mnh khng b hm [trong ti li]. C B Ngc nm hai mi tui bit mi chn
nm trc sai tri; n tui nm mi, bit bn mi chn nm trc u sai.
Khng T vo tui by mi cn mun tri cho sng thm vi nm hoc dm
mi nm na hc kinh Dch hng trnh li ln. Cch thnh hin gn gi,
trng dng s phn tnh, suy xt nh vy chnh l nn tng hc Pht liu
sanh t. Nhng iu khc c ni tng tn trong Vn Sao v cc sch khc,
cho nn khng vit cn k! (n Quang Php S Vn Sao Tam Bin, Quyn 1, Th tr li c s
T Ch Nht)
(6) Con em thng minh trong th gian khi bc vo tui dy th, do cha, m,
anh hay thy chng dy r li - hi n ni v th dm hoc t dm m mt mng
n qu na. Du chng cht ngay cng s thnh tn ph, khng c thnh tu g.
ng b hi su xa, hy thng nn gi lng nghim cung kinh s, ch mt
nim ngh ti n sc. Hy n lc tu php mn Tnh , lu ngy chc s mnh
khe. ng ly v hay cha? Nu cha, hy nn i vi nm na ri mi ly v.
Nu c v ri th hy ni r vi v, nhm dng thn th, ring phng khc,
coi nhau nh khch, quyt chng coi nhau nh v chng. i bn khuyn nh ln
nhau, ch mng tng mt nim ngh n chuyn n nm. i n khi thn th
hon ton mnh m ri, hoc mi nm chung ng mt ln, hoc mi qu (ba
thng) chung ng mt ln. Nu thng n i s b li bnh c. Hy nn ni vi
ht thy nhng k thiu nin v ha hi ny vun bi phc cho chnh mnh
(Nhng a cha hiu bit ng ni chuyn ny. Vi a hiu bit hy nn
cc lc ni v s ha hi). (n Quang Php S Vn Sao Tam Bin, Quyn 1, Th tr li c s
Tn Ngh Dn)
(7) Gn y ngi ta hay b bnh phi, Quang chng ngh nh vy l bnh
thng! Ngi i sau nghip nng, dy th sm, mi mt mi hai tui c
dc nim. Dc nim dy ln, khng c cch g kim ch, li chng bit ngha l
gi gn thn th nn bn dng n cch th dm. Nh cy c va mi ny mm
lin b b chi, t phi kh ho. Con em thng minh do vy mt mng chng bit
l bao nhiu! Du chng n ni cht ngay lp tc th thn th yu ui, khng
nn cm cho g! n khi ln ln ci v, cha m, s trng tuyt chng ni n
o tit dc, gi gn thn th. V th, qu na b bnh cht u do th dm v tham
n nm m ra!

ix
 Do vy, Khng T p li Mnh V B hi v o hiu rng: Ph mu duy
k tt chi u (Cha m ch lo lng v tt y), chnh l dy phi king n nm. Chng
king n nm th trm bnh ua nhau pht ra, c th king n nm th gim bt
bnh tt nhiu lm! Mnh T ni: Dng tm gi (do k kho dng thn t phi
nh vo ch ng tm chng cho dc nim khi ln, nn gi l dng tm) mc
thin qu dc. K vi nhn d qu dc, tuy hu bt tn yn gi, qu h. K vi nhn
d a dc, tuy hu tn gi, qu h (Dng tm th khng g hay bng t ham
mun. Ai lm ngi m t ham mun, tuy tm ngi y c nhng iu khng hp
o ngha, nhng nhng iu y cng t. Ai lm ngi m lm ham mun, tm d
c gi c o ngha th o ngha y cng chng c my).
C nhn trng sanh mng ngi dn, thin Nguyt Lnh trong sch L K
chp: Trng Xun tin li tam nht, t nhn d mc c tun o l vit: Li
tng pht thanh, k hu bt gii k dung ch gi (tc phng s) sanh t bt b,
tt hu hung tai (Ba ngy trc khi sm ng vo lc gia ma Xun, vin quan
chp lnh cm m g i khp no ng rao truyn: Sm sp rn, k no chng
king n i (tc n nm) s sanh con chng vn ton, t c tai nn hung him) (tc
l chn tay, thn th chng trn vn, hoc sanh ra qui thai, hoc v chng b cht,
hoc b bnh ngt ngho, nn ni l t c tai nn hung him). y l chnh lnh
ca quc gia. Nay th cha m, s trng, trn chng ni vi con ci v chuyn ny.
n khi ng bnh, thy thuc cng chng bo king n nm. y l v chng coi
mng ngi l trng, ch mong ngi ta bnh ngy cng nng phi cha tr
nhiu hn! Thy thuc dng tm nh th, ti khc no bn cng o chn ng
cp ca! Bnh ca ng bt lun l do nguyn nhn no pht sanh, u nn ly
vic on hn chuyn n nm lm phng sch mau c lnh bnh. i n
khi hon ton bnh phc ri, hoc mi nm chung ng mt ln, hoc mi qu (ba
thng) mt ln mong chng li o tip ni i trc, m ra i sau, ng
thng xuyn n i, s sanh c con ci th cht khe mnh, tnh tnh t thin,
th mng di lu, v vang nhiu lm!
Quang a cho v S [mang th ng ti y] mt cun Th Khang Bo Gim
[nh trao li cho ng], vn ln l trong cun sch y u ng tun theo. Ch c
iu trong nhng ngy king n nm, [ngy va] ca nhng v [thn thnh] c
thn thng nh nhoi cng u k vo, dng nh khng thch ng lm. Nhng
i vi chuyn [ngy va ca] i qu thn th nn knh, ch [i vi ngy va
ca] tiu qu thn nu chng knh s do vy m b chuc ha, hy ng nn bn
lun ba bi th may mn lm thay! Dng iu ny t li m cng dng nhng
iu ny li tha. Do vy, t tu Tnh nghip sanh v Ty Phng ging nh trao
bng khon chuc li vt c. N nhn cng th! Ai mun tit dc t trc ht phi
ni nguyn do vi v s chng n ni [gia nh] b lc c. Trong i c nhng

x
k thanh xun chn chng, nguyn nhn qu na l v chng kho tit dc m ra!
So vi cnh gi phng khng ga, sao bng tit dc c t mi giai lo
chng hay hn ? y l i vi n nhn m ni. n ng cng nn bit nhng
chuyn king k c lin quan n tnh mng ca n nhn, y chnh l ngi phi
ngu c c hnh hng nng , to li ch cho nhau. Quang n ni di dng ch
v bi tm tha thit, c l gy nhm tai ngi nghe!
Tnh Ng Kinh l cn bn ca php mn Tnh . Hy c k li ta, s
t bit c nhng chnh. Tnh Thp Yu l trc thut thit yu nht ca
Tnh . Quan trng nht l sch Di Yu Gii, l bn ch gii tuyt diu nht
ca kinh ny. An S Ton Th l sch ng u cc thin th. Cm ng Thin
Trc Ging dng ch n gin, d hiu nhng khng dung tc, k nh ngi tc
cng xem u c li ch. n Quang Vn Sao vn tuy vng v, cht phc, nhng
ngha l chp nhn c. Noi theo nhng iu c sch ny xng chc chn
chng b ch l tri lun thng, gy ri t nc. Hy nn ly Th Khang Bo
Gim lm sch gi gn tnh mng cho con em hiu chuyn i. Chng nhng
thanh nin phi nn xem, ngay c ngi gi cng nn c. Mun con em c
trng th phi hon ton cy vo ngi cao tui thng ni n chuyn ha -
phc. (n Quang Php S Vn Sao Tam Bin, Quyn 2, Th tr li c s Chn Tnh)
(8) Nm mi bn, mi lm tui, ng phung ph nguyn kh, mi nm
qua dm dc v , tinh thn b tn thng k sao cho xit? Hung chi li c hai
ngi v tr! Nu chng bit tit dc th chng nhng khng th sanh con m cn
n ni on mng cht yu! T nay tr i, h thy ph n ca ngi khc hy
tng nh m, ch, em, con gi; xem hai c v ca chnh mnh nh o hu. Ngy
thng nim Qun m, m ng ng chung vi hai c v. Dng cho thn th
c hi phc mi phn ri mi lm chuyn v chng mt lt. Mi nm n
vi hai b v mt ln th tnh cm v chng n tha, m i bn u chng b tn
thng, chc chn s sanh c con ci mm mm, thng minh, tm tnh hin
thin, khng bnh, trng th, c th lm rng r gia nh, lm khun mu cho
ngi trong mt lng. Nu coi chuyn n i l iu vui th th chuyn vui cha
lu, kh ln lin ti. Tinh kh, thn cht, khng thuc no cu c u!
Li nn em ngha ny ni vi hai ngi v, mi ngi cng gi iu rn
cm ny th s c nhiu con ci tt p, ba ngi bn ng hnh phc n gi, sng
th hng Ng Phc, mt s ln chn phm. Nay gi cho ng mt b An S Ton
Th, mt cun Th Khang Bo Gim, mt cun Gia Ngn Lc, mt b Qun m
Tng, mt cun Sc Chung Tn Lng. Trong b An S Ton Th c bn tc phm:
u tin l m Cht Vn Qung Ngha ging rng v ngha ng lm cc iu
c, vng lm cc iu lnh; th hai l Vn Thin Tin T [khuyn] king git; th
ba l Dc Hi Hi Cung rn dm; th t l Ty Quy Trc Ch khuyn tu Tnh .

xi
Qun m Tng ging r cn k s linh cm ca c Qun m. H c Th Khang
Bo Gim s chng dm khng tit dc. Gia Ngn Lc ging y r rng v
nhng iu quan trng trong tu tr. Sch ny trch lc nhng iu trng yu t b
Vn Sao. c Sc Chung Tn Lng s c th lm cho m ng quyt nh c
vng sanh Ty Phng. (n Quang Php S Vn Sao Tam Bin, Quyn 2, Th tr li c s
Dng Chn)
(9) Con tui cn tr di, phi ht sc ch gi gn thn th, hy nn c k
cun Dc Hi Hi Cung trong b An S Ton Th v Th Khang Bo Gim. C
nhiu thiu nin khi nim tnh dc khi ln bn th dm. Chuyn y gy tn
thng thn th cc ln, ch nn phm. H phm chnh l t tn hi thn mnh,
nh bn t tm, khin cho thn th hu dng b cht yu, hoc thnh ph nhn
by bt khng nn cm cho g! Hng ngy phi phn tnh, qun st ti li ni
thn tm, ng hu chng n ni t tn, t hi. Nu khng, cha m chng ni, s
trng khng ni, bn bn n m xi gic nhau n ni thnh ra thi c y.
Nguy him lm, cn hn vo vc su, i trn bng mng!
Tng T mang t cch i hin m n khi sp cht mi ni: Kinh Thi chp:
D dt kinh s, nh vo vc su, bc trn bng mng, t nay tr i, ta bit
thot khi. Cha n lc sp cht, vn thng d dt, kinh s, bit mnh t c
ch thiu st. Nay sp cht ri, mi bit mnh khng thiu st! C B Ngc nm
hai mi tui, bit mi chn nm trc sai tri; n khi tui trn nm mi,
bit bn mi chn nm trc sai tri. Khng T vo tui by mi, vn mong
tri cho sng my nm na, hoc dm mi nm hc Dch, ng hu trnh khi
li ln. y chnh l cch dng tm gi , phn tnh, qun st ca thnh hin, l
c s hc Pht liu sanh t vy. Nhng iu khc ni tng tn trong Vn
Sao v cc sch khc, nn khng ghi cn k.
Con tn l Gim Chng, li thm c chnh tr hu th khng g chng hp
vi Pht, vi thnh, khng g chng ng php th tc. Ngi i nay hi thng
minh bn cung vng. y u l chng bit ngha l v hc nht ch, v o nht
tn (v vic hc [o c] ngy cng tng thm, v o [thi xu] ngy cng gim
bt). V o nht ch l em o c thnh hin ct cha trong thn tm ta, v
o nht tn l nghim tc phn tnh, qun st, khi tm ng nim trn
chng c ti li g! Nu khng, ch l bc vn ti li lc, chng th v vic hc,
hung l v o ? Hin nay thi cuc nguy him, hy nn khuyn ht thy gi -
tr - trai - gi hng ngy thng kin thnh nim thnh hiu Qun m lm
thng sch cu ha bnh, gi gn thn mng. Ngoi cch ny ra, khng cn tm
c cch no khc na u! (Ngy Hai Mi Su thng By) (n Quang Php S
Vn Sao Tam Bin, Quyn 2, Th tr li c s T Gim Chng)

xii
 (10) Li di chc khn yu l gi gn thn th. Tm thn ca ng quan h n
c nh, cha ng ra ngoi quc ri. Trong nh ng cn c m, cu em th hai v
c em gi nh u trng cy vo ng. Nu ng chng bit thn trng gi thn, c
nh s nguy lm. Xt theo tnh cch ca ng, cng trn chng n ni dm ng,
nhng trong vng v chng cng nn iu , ch nn mc sc tham a khoi
lc. i vi nhng iu k hy trong Th Khang Bo Gim, hy nn suy xt k
cng, ghi nh. Cng nn bo S Thiu c k, ng hu c sng hnh phc n
gi, cng c sng lu, khe mnh.
Nhng k thanh xun ga trong ci i cng nh nhng ngi ci v
cha c my chc v cht, mi phn ht tm chn l do chng bit t thn
trng n ni ung mng! H c phi mi trng hp u do bn mng t lc
sanh ra nh th ? Nu La T ng, thng nhn X v a con ca thng
gia Y c k Th Khang Bo Gim, bit rnh r nhng iu k hy, h c
chuyn b cht ngay ? Quang thng bn h v tri, nn mi c bit bin tp
sch ny ( in nm vn cun). S ng ngh ta chng n ni phm t dm, cn
g phi c sch y! Vy l sai lm qu i ri! Hong ng Tr cng do bnh
cha lnh m n i nn phi cht.
Chuyn ny qu tht l o trng yu gi thn yn i. Thu xa, hong
cn sai vin quan truyn lnh dng m g i khp no ng (tc ng s,
ng ngch trong thn lng) bo ban. Nay th cha m cng chng bo ban con
ci, n khi con phm phi nhng iu k hy cht mt ri, ch bit go khc, h
chng ng bun qu sc ? Ti c tnh thm giao vi cha ng, m ng m v
chng ng li quy y [vi ti], ti xem v chng ng nh con ci vy. V th mi
ni li thi nh th ny. Nhng v thin tri thc khc quyt chng ni n chuyn
ny, chng bit ng c ngh li Quang l ng hay khng? Nhng iu khc c
trong kinh in, nn Quang chng cn phi ni na! (Ngy mng Hai thng Hai
nm K T - 1929) (n Quang Php S Vn Sao Tam Bin, Quyn 2, Th tr li c s S Khang)
(11) ng ni nm su nm qua, t sau khi ra trng, mc bnh xng khp
r ri, gn nh cht mt na ngi. C phi v [trong thu cn i hc y] bn
b n m t hp, cng nhau c tiu thuyt n ni chn tinh mt mt, th
dm lin tc, do vy mi c hin tng y hay chng? y chnh l cn bnh chung
ca l hc sinh trong hin ti, trong mi a c n tm chn a [vng phi].
Do cha m, thy, bn u chng chu nhc n, nn k b bnh ngy thy cng
nhiu, chng th ngn dt c! Do chuyn ny, Quang lin cho in tm trm cun
Th Khang Bo Gim. H k tr tui gp Quang, Quang u ni r l li - hi vi
h, bo h gi gn thn th ng phm. D l th dm hay t dm u phi
nghim tc king d, ng phm; ngay nh v chng n nm vi nhau cng phi
c chng mc, cng nh bit king k khi n ni b mt mng oan ung! Nu

xiii
khng, ngi cc tt cng vn c th cht v chuyn ny. Xm nhau tha cho
s mng, chng bit t mnh np mng!
ng cn rt tr m b bnh, hy nn thng c sch y, cng nh bo
c Chnh thng c. i bn rn nhc ln nhau, ng hu nhng a con
sanh nh Qun Tn v.v u c mm mm, trng thnh, tnh tnh hin thin,
v chng ng sng hnh phc n gi, cng sanh Ty Phng. (n Quang Php S
Vn Sao Tam Bin, Quyn 3, Th tr li c s n Quang Hy (th th su) )
(12) Li cn c Th Khang Bo Gim giao cho th sp ch. i khi sp ch
xong, s cho in cng lc vi Vn Sao. Sch ny chnh l bn tng nh (m rng,
sa cha) cun Bt Kh Lc ri i tn. Bn thiu nin hin thi thng chng
bit cch gi gn thn th, mc sc theo ui sc dc; do vy m cht chng bn
phn. Do ham sc dc m b cc th bnh khc ri cht cng chim n bn phn.
Ngi trong c ci i, trong mi phn c n tm phn l do b cht trc tip
hay gin tip bi n sc, cng ng thm lm!
ng ni chi k bung lung tm hoa kim liu, ngay nh trong tnh v chng,
nhng k v chng bit king k m b t vong cng chng bit n my vn! Trong
thng Mi nm ngoi, do mt t ca Quang v b bnh lu, ngi thip bn
cu Pht, nguyn n chay sut i, ng ta khng ung thuc m c lnh. Kh
sc ca ng ta thun tnh rng r t c ai bng. Cha c hn mt thng, do
phm phng s (n nm) lin cht! V th, ti pht tm in cun sch ny cu
nhng k chng bit king k khi phi b cht. (n Quang Php S Vn Sao Tam Bin,
Quyn 3, Th tr li Phc Chu Pht Hc X)
(13) Nay em Vt Do Nh Th, Sc Chung Tn Lng, Th Khang Bo Gim,
Tc Tai Khai Th, Liu Phm T Hun, mi th hai cun, ln cht [thnh mt bu
kin]. Nhng th giy dng chn ch trng cng ng vt i, bi y chnh l
S L Qun m Cu Con v Ba iu Trng Yu Cu Con, cng l bi vn c
quan h ln lao cho ht thy k thanh nin. Bt lun gi hay tr u ch nn khng
bit! Nu khng, chng bit tit dc m mong sanh con th cha sanh c con
m cha cht trc ri! Hoc m do n i qu nhiu b mc bnh lao si, chng bit l
bao nhiu!
Hu Sanh kh thng minh. Nhng con em thng minh hin thi phn
nhiu mc bnh th dm, hy bo chng n c Th Khang Bo Gim v Liu
Phm T Hun th s chng n ni mc phi nhng mi ha au kh nh tr
thnh tn tt v on mng m cht. Xa kia, thnh vng sai quan b co
[khuyn mi ngi khng nn n nm khi sm sp ng vo u Xun], nay th
cha, m, thy, bn nht lot chng ni n chuyn ny, cng l do c nghip ca
mi ngi cm thnh!

xiv
 C k cng ngu hn, h con ci b bnh lin ci v cho n; mun cho con
mau c lnh bnh, tht ra l lm cho n chng cht! Chng ng bun ? Mt
ngi H Nam c hai a con u cht v l do ny. a con th ba mc bnh
vn mun lm nh th, b mt ngi bn qu trch mi thi. y chnh l qu bo
do i trc d d k khc chi bi ba bi n cht. Mt a cht cn cha
ng, hai a cht lun m vn cha ng! Nu khng b ngi bn qu trch chc
s b tuyt t! Rt cuc v l no m tm k y ngu nh th? Nu khng phi do
on qu xui khin, t chng n ni ngu nh th! Xin hy sng sut th may mn
thay! (n Quang Php S Vn Sao Tam Bin, Quyn 3, Th tr li c s Tnh Thin (th th ba))
(14) Nay gi cho ng mt b Vn Sao, mt b An S Ton Th, mt b Qun
m Tng, hai cun Th Khang Bo Gim, xin hy c k. Vn Sao th chng nhng
tu tr Tnh nghip c ch lm cn c nng ta, ngay c nhng cch x th, gi
thn, t gia, dy con v.v u c nu r.Trong i hin thi, t cn phi st sng
xng nhn qu bo ng. Dy con c nhin l nhim v trng yu, nhng dy
con gi cng quan trng hn dy con trai, bi l con ngi lc bthng bn
m, nu m hin th con ci cng t nhin s hin. Do thng c un c nui
dy tp quen thnh thi, n khi ln ln c cha dy d s thun chiu ch
dy, tht l d dng. i hin ti lon n mc nh th ny u l v khng c hai
th kho dy trn y m nn ni! Quang khng c sc cu vn kip vn, nhng
c tm cu i, cho nn y mi di dng mt phen. Nu chng cho li bn ca
lo tng l vin vng, h bi th may mn lm thay! (n Quang Php S Vn Sao Tc
Bin, Quyn thng, Th gi c s T Gic)

(15) Kho sao c s Bnh Mnh Am a truyn ngi con gi c hiu H

Nam cho c. C con gi c hiu y ch bit c m, ngi con gi tit hnh ch bit
n ngha, s sng cht ca chnh mnh chng thm mng n na. Tuy th
hin gng tng thn v m, v ngha, nhng chng th [dng gng y ] rn
dy ngi tm thng c; tuy vy, lng thnh tn hiu, tn ngha, ngay n c
thin a, qu thn cng b cm ng, hung chi nhng ngi sn cng mt ci
tm y ? Nhng k chng ngh n n dng dc, ty t do luyn i, thy nghe
nhng chuyn ny h chng thn mun cht, do bn au u sa i li trc,
dc lng tu c sau ? iu ny lin quan n th o nhn tm cng ln lm.

Hn na, tit tho nh Tn Chiu, ngay trong khi y m gi c lng chng

lon li cng su sc gp trm ln. Do [gi cho] mt lc chng lon th d, nhng
nhiu ngy chng lon th kh lm. Hung chi ng ng X ni: Nu chng
th kim ch c th c gi y s thuc v anh ? Thm na, thiu nin nam
n trong my chc hm, ngy cng n, m cng ng, m c th trn chng c
chuyn nam n tnh dc, chng xo trn thin l, chng phi l k trn chng c

xv
nhn dc m lm c ? Ti em chuyn ny ghi thm vo An S Ton Th v
Th Khang Bo Gim. Hai cun sch y in hn hai mi vn cun, nay li ghi
km [cu chuyn trn y] vo cun sch ny, hp thnh truyn trung hiu tit
ngha lm nht kim m xung nh u nhng g ph tr lun l, ng hu cn
bnh lm vo tng ph c mau lnh, khi phc chuyn gi vn lun thng,
trn ht bn phn, dt lng t, gi lng thnh, khng lm cc iu c, vng gi
nhng iu lnh. (n Quang Php S Vn Sao Tc Bin, Quyn h, Li ta cho b Dng Tiu
Sn Tin Sinh Ngn Hnh Lc)

xvi
 Mi i li ch ca vic nim Pht
(Ngha l ngi nim Pht quyt nh s c mi iu
li ch)
(1) Ngy m thng c ht thy ch thin, i lc
thn tng n thn th h ngi y.

(2) Thng c hai mi lm v i B Tt nh Qun

m bo v, gia h.

(3) Ngy m thng c ch Pht h nim, A Di

Pht thng phng quang minh nhip th ngi y.

(4) Ht thy c qu, d-xoa, la-st u chng hi c,

chng b trng phi rn c, thuc c.

(5) Nc, la, on tc, ao binh, sng ng, gng, cm,

lao ngc... u chng mc phi.

(6) Nhng ti nghip to khi trc thy u tiu dit.

(7) m ng mng thy im lnh, hoc thy thn sc vng thng diu ca Pht A Di .

(8) Tm thng hoan h, v mt ti tn, kh lc sung mn, vic lm tt p.

(9) Thng c ht thy mi ngi trong th gian cung knh l bi ging ht nh knh Pht.

(10) Lc lm chung tm khng hi s, chnh nim hin tin. Ty Phng Tam Thnh
dng i vng tip dn vng sanh Tnh , lin hoa ha sanh, hng s vui thng diu.

Xin qu v ch : Trong mi iu li ch ny, chn iu trc u l nhng li ch

chuyn ha nghch cnh, tiu tr tai nn. iu li ch cui cng l thn sau thot khi
lun hi.

xviii
 Phng php nim pht
(1) Kha l sng chiu n gin nht

Nam m i t i bi Bn S Thch Ca Mu Ni Pht (nim

mt ln, l mt ly, hoc ch chp tay).

Nam m i t i bi A Di Pht (nim l ging nh trn).

Nam m A Di Pht (khng cn l bi, ch cung knh

nim. Qu nim, ngi nim, ng nim u c. Ti
thiu l trm cu n ngn cu, vn cu ty theo cng vic
rnh hay bn ca mi ngi. Ch nn t t tng ln nhiu,
ng t nhiu gim xung t).

Nam m Qun Th m B Tt (mt nim, mt ly).

Nam m i Th Ch B Tt (nim mt nim, mt ly.

Qun m, Th Ch l hai v hip s (B Tt th gi thn cn)
ca c A Di , thng gi chung l Ty Phng Tam Thnh. Nim Pht xong, l ng
nhin nn ly hai Ngi).

Nam m Thanh Tnh i Hi Chng B Tt (mt nim, mt ly. Cc Lc th gii c rt

nhiu v B Tt, tng lai u l thy bn ca mnh nn cng nn l bi).

Nguyn em cng c ny,

Trang nghim Pht tnh
Trn n bn n trng
Di cu kh ba ng
Nu c ai thy nghe,
u pht tm B ,
Ht mt bo thn ny.
Cng sanh ci Cc Lc.
(y l bi hi hng, cng ni v nguyn lc nim Pht ca mnh)

L bi lui ra.

Ph ch:

Mi ngy sng chiu hai lt thc hnh cng kha trn y. Ra tay, sc ming, i
trc tng Pht thp hng, nh l, theo ng php tng nim. Nu khng c tng
Pht hoc ch mnh khng thun tin th khng t hng, khng nh l cng c,

xix
ch hng mt v Ty, trong lng cung knh th cng c cng c tng t. ng nim
nhng ch ghi trong du ngoc.

(2) Phng php nim Pht mi hi

Cho n ht mt hi, nim dm ba cu hoc su by cu nam m A Di Pht. Nim

ht mi hi nh vy bn nim bi hi hng mt lt, l bi lui ra.

Ph ch:

Cch ny dnh cho ngi cc k bn rn, ch tn thi gian khng qu nm pht. iu

trng yu nht l mi ngy sng chiu phi thc hnh mt ln. Vn phn chng c
gin on. C tng Pht th i trc tng Pht nim tng, khng c tng Pht th
hng v pha Ty m lm.

Hai cch nim Pht va cp trn l dnh cho ngi qu bn rn. Nu c lc rnh ri
th sau khi nim nam m i t i bi A Di Pht, tng mt quyn kinh A Di , tng
ba bin ch Vng Sanh, tn Pht mt lt th cng hay. Cch hnh tr ny ti n gin,
hp thc t, quyt nh thnh cng.

xx
 MC LC
TA ............................................................................................................................................ 2
ta sch Th Khang Bo Gim................................................................................................. 2
Li ta ti bn sch Bt Kh Lc .................................................................................................. 6
Li ta [khuyn] gi vn lun l cho sch Bt Kh Lc ............................................................. 8
Li ta ph khuyn th tr lu thng sch Dc Hi Hi Cung ............................................... 10
* Ph lc: c cao p ng ngng m................................................................................... 12
CNH HUN .................................................................................................................................. 14
Hun sc s t gii dm vn (Bi vn khuyn bo s t king dm) ....................................... 14
Gii dm thnh hun ................................................................................................................... 16
Gii dm vn ................................................................................................................................ 18
Gii dm cch ngn (Nhng cu cch ngn rn dy king dm) ............................................20
Mi hai iu tai hi ca t dm ................................................................................................ 42
T gic qun ................................................................................................................................. 45
Cu tng qun ...........................................................................................................................46
Mi iu khuyn rn .................................................................................................................48
Gii chi ti sc ph (bi ph khuyn rn king gi sc dc) .................................................... 50
S CHNG .................................................................................................................................... 54
Phc thin n (nhng cu chuyn k v c phc do lm lnh)...................................... 54
Ha dm n (Nhng chuyn mc ha v dm) .......................................................................... 70
Hi li n (nhng cu chuyn hi li) ........................................................................................ 85
ng thin dng sanh ............................................................................................................... 91
LP TH ......................................................................................................................................... 95
Pht th tr gii ............................................................................................................................ 95
Li th nguyn..............................................................................................................................98
GII K ........................................................................................................................................ 100
Bo thn lp mng gii k cp thin a nhn k .................................................................... 100
CU T ........................................................................................................................................ 127
Bo thn qung t yu ngha .................................................................................................... 127
PH LC ...................................................................................................................................... 132
Tch t do kt hn t thuyt vn ............................................................................................... 132
Bt Kh Lc k nghim .............................................................................................................. 136
Tch t cn chng ...................................................................................................................... 138
Th Khang Bo Gim

TA
ta sch Th Khang Bo Gim

Chng c ai khng mun trng th, mnh khe, yn n, con chu ng o,

cng nghip ly lng, vn may a ti; cng khng c ai mun b on mng, cht
yu, bnh tt, con chu tuyt dit, gia o suy i, hung thn ng n. y l
nim mong c thng tnh ca con ngi trong khp ci i, du l a tr mi
cao ba thc (thc Tu), khng ai l chng [mong mun] nh vy. Du l k ch
ngu, cng hon ton chng vui mng v b tai ha, chn phc, ght lnh; nhng
k hiu sc tham dm th nhng iu tm h mong mi v nhng chuyn thn h
lm, ch thc l tri nghch nhau. Rt cuc n ni chuyn chng mong mun
li b, chuyn mong mun khng c cch no t c, chng ng bun ?
Khoan hy ni n k bung tung ni hoa, ni liu, ch mong mi chuyn y;
ngay trong vng v chng, nu c tham m, t s b tng thn, mt mng! Cng
c k chng qu mc tham m, nhng do khng bit king k (nhng chuyn
king k c ghi y phn sau cun sch, cho nn y, ti khng ghi r)
c mo mui theo ui, n ni b t vong, tht qu ng thng! V th, tin
hin son sch Bt Kh Lc thut r cn k mi hi sc dc, [su tp] nhng cu
cch ngn khuyn rn king dm, bt dc, nhng cu chuyn chng t phc
thin, ha dm 1, phng php tr gii, nh ngy thng, nhng lc, nhng ni
F
0

chn, nhng ngi, nhng vic nn king k, chng ngi phin phc, u c
trnh by cn k, ng hu ngi c bit phi nn king d nhng g. Tm gic
th cu dn y, c th ni l khn thit, chu o, thit tha ht mc! n Quang
li tng nh 2 sch y, t tn l Th Khang Bo Gim v quyn m in ra, hng
F
1

lu truyn rng ri, l v c ni au lng chng th chu c!

Mt t [ca Quang] l La T ng, ngi T Xuyn, bn mi su tui,
c thuyn bun Thng Hi, tnh tnh kh trung hu, tin su Pht php, cng
vi nhm ng Quan Qunh Chi v.v ng sng lp Tnh Nghip X. Trong
nhng nm Dn Quc 12, 13 (1923-1924), thng mun n ni [Ph ] quy y,
do bn vic, nn cha c tha nguyn. Nm Dn Quc 14 (1925), ng ta mc
bnh c trng my thng, tnh th cc nguy him, cha thuc Tu, thuc Ty
u v hiu. n ngy Mi Bn thng Tm, thanh ton tin thuc, v s tin qu
ln, lin bc mnh ni: T y d c cht, ta cng khng ung thuc na. B
v bn i trc Pht cu o khn thit, nguyn sut i n chay, nim Pht, cu

1
Phc thin, ha dm: Ngi lnh c phc, k dm dt mc ha.
2
Tng nh (): Son thm, sa cho ng nhng ch b in sai, thiu st.

2
Th Khang Bo Gim

cho chng c lnh bnh. Ngay tra hm y, bnh lin chuyn bin, i tiu x
o t nc ra, khng thuc g m ht bnh.
Cui thng Tm, Quang n t Thn (Thng Hi), ng ti cha Thi Bnh.
Ngy mng Hai thng Chn, n Tnh Nghip X hp mt cng ng Quan Qunh
Chi, ng T ng cng c mt. Tuy thn th cha hon ton khe hn, nhng kh
sc thun tnh, ti tn khng ai bng. Gp Quang, ng ta vui mng tha: S
ph n ri! Con xin quy y ti t Thn, chng cn phi ln ni na! ng ta chn
ngy mng Tm, cng v n cha Thi Bnh, cng th Tam Quy, Ng Gii. Li
thnh cc c s Trnh Tuyt Lu, Quan Qunh Chi, inh Qu Tiu, u Dng
Thch Chi, T Tr Lin, Nhm Tm Bch v.v bi tip Quang dng cm. Ngy
mng Mi, li mi Quang n nh dng cm, v ni: S ph chnh l cha m
ca bn t, bn t chnh l con ci ca s ph. Quang ni: Cha m ch lo
khi con bnh, nay bnh ng tuy kh, nhng cha bnh phc, hy nn thn trng.
Tic l cha ni r chuyn phi thn trng chnh l chuyn phng s (n i).
n hm cui thng, ti Cng c Lm m hi Cm Ha Nh T, ng ta cng
d hi. Bui hi gii tn xong, c mi my ngi gi Quang li dng cm. ng
ta va mi n, bn cng ngi trng coi s sch trao i my cu ri i, sc mt
ging ht nh ngi cht, Quang bit l do ng ta phm phi phng s m ra. Rt
hi tic lc ch ni cha m ch lo khi con bnh, cha tng ni r duyn do,
n ni ng ta li b nguy ngp.
Mun tu chnh sch ny khn thit khuyn rn, nhng do bn bu, cha
lm c. Ngy mng Su thng Chn, Quang v ni, bn gi ngay mt l th,
trnh by ht sc tng tn l li, hi, nhng khng cn thuc g cu c na,
my ngy sau [ng ta] mt. Lc mt, ng Quan Qunh Chi mi cc v c s u
n nim Pht, ng La c c vng sanh Ty Phng hay khng, cha th bit,
nhng khng n ni a lc. i! B bnh nng my thng, do Tam Bo gia b,
nn khng dng thuc m c lnh bnh, trong vng mi my ngy, kh sc
ti tnh vt xa ngi bnh thng. Do khng bit thn trng, lm ln phm phi
phng s m cht. Khng ch l t tn hi cuc i, m cn c ph t n ca Tam
Bo qu i! Quang nghe tin co ph, tm au xt, ngh ci i chng bit king
k, c mo mui theo ui chuyn , n ni mt mng nhiu v s! Nu chng
lp cch ngn nga, gn gi trc, ng l nh mt o t bi cu kh ca c
Nh Lai. Tnh em Bt Kh Lc tng nh, n lot lu truyn rng ri, ng hu
c th gian u bit king k, chng n ni lm ln, nh mt tnh mng.
Mt v c s em s tin do m li l mt ngn su trm ng, tnh in
thin th th tng. Quang bo ng ta dng ht s tin y in Th Khang Bo
Gim, hng cu vt thanh nin nam n cha gp cnh nguy him. Tc l do ci
cht ca mt mnh ng La T ng, s khin cho ht thy nhng ngi c sch

3
Th Khang Bo Gim

ny trong hin ti v v lai, u bit phi nn rn d, thn trng, cng nh do xoay

vn lu thng, ln lt khuyn bo ln nhau, s khin cho c th gian u cng
hng trng th, mnh khe, bnh yn, ni kh quan, qu, c, c 3 ngy cng
F
2

t thy. Nh vy th do ci cht ca mt mnh ng La T ng, li khin cho ht

thy mi ngi u c sng th, khe mnh, th ci cht ca ng T ng s
c cng c. Nh cng c y, hi hng vng sanh, t s t t Sa B, cao ng
Cc Lc, lm t ca Pht Di , lm bn lnh trong hi chng. Mnh T
ni: Dng tm gi, mc thin vu qu dc (Dng tm th khng g tt bng
bt ham mun). Tuy cng c k thiu dc m on mng, nhng cng rt t. Cng
c ngi a dc, vn sng lu, nhng [ngi nh vy] t lm! Lc mnh khe cn
nn tit dc, hung chi lc bnh nng mi lnh!
Mi nm trc, con ca mt v i thng gia, hc Ty Y Nht Bn,
u, ngi xe in. Xe cha ngng, nhy xung, ng gy cnh tay. Do chnh
anh ta l bc s, nn cha tr ngay. Phm b thng xng, t phi king n sc
trong vng mt trm my mi ngy. Cnh tay ca anh ta lnh cha c bao lu,
do mng th m, lin tr v nc, m ng cng v, ngy hm sau lin cht. Anh
chng ny kh thng minh, sp thnh bc s, sao li i vi chuyn king k ny
li ng nghch chng bit, n ni khonh khc khoi lc cp mt tnh mng
rt trng? ng bun qu sc!
Nm trc, mt thng nhn ang gp vn may, hm trc ginh c mi
li su by trm ng, kh c . Ngy hm sau, t ch ngi thip i n ch
v c, ngi v vui lm. Lc , nhm thng Nm, tri rt nng, v bt qut in,
sp t chu tm, ly nc pha mt cho ung. Ch bit gii nhit cho mt, no
bit: H mun n i, khng c dng cht lnh. Cha y ba ting sau, au bng
cht tt! Do vy bit: V th gian chng bit king k, c lm ba i, n ni t
vong chng bit my ngn vn c! Nhng t xa n nay, ngi c phc ln
nht, khng ai hn hong . Phc ln th th cng phi di! Th xt k xem:
Mi ng vua, c tm chn ng khng th; chng phi l v dc s qu nhiu, li
do chng bit king k, n ni t rt ngn tui th ? Ngi i thng minh
trong th gian, a phn thng chng th, l v khng hiu k chuyn ny m nn
ni! Quang thng ni: Ngi i trong mi phn, c n bn phn do sc dc
m cht. Bn phn tuy chng cht trc tip v sc dc, th cng v do tham sc
dc m b hao tn, chu mi th cm xc gin tip khc m cht. Ngi vn
do s mng m cht, bt qu ch l mt hai phn trong mi phn m thi! Th
gii mnh mng, nhn dn ng o, mi phn c ti tm chn phn cht v sc
dc, chng ng bun ? y chnh l l do Quang lu thng sch Th Khang

3
Quan (): Ga v, Qu (): Ga chng, C (): M ci, c (): Khng c con ci.

4
Th Khang Bo Gim

Bo Gim. Mong nhng ngi yu thng con ci trong ci i, cng nh nhng

ai v ng bo to hnh phc, ngn nga ha hon, thy u pht tm n tng,
xoay vn lu thng, khin cho ai ny u bit nhng iu king k, ng hu chng
n ni lm lc, nh mt tnh mng, cng nh chng b tn tt, n ni khng
th thnh tu. Nhng k bung tung tm hoa kim liu, a s l v khng c
chnh kin, b lm lc bi b bn phng tng hoc dm th, n ni hm thn
trong bin dc, khng th thot c! Nu chu c k [sch ny], s bit li hi
su xa, i vi nhng iu quan h n s vinh diu hay nhc nh ca t tng,
cha m, cng nh i vi s sng, cht, thnh, bi ca bn thn ln gia nh,
cng nh con chu hin hay ngu, tuyt dit hay hng vng, s u hiu r nh
nhn vo ngn la. Nu thin lng cha hon ton m mui, c ai h mt nhn
n, m tm chng kinh hong, n lc au u king d ? S thy t v sau,
ai ny vui hng mi thin lun v chng, chng n ni tham dc tn thn, s t
mi giai lo 4, va th, va khe mnh. Ngi t dc thng ng con. Con ca h
F
3

chc chn th cht mnh m, tm ch trinh lng, khng ch chng mc li t tn

hi thn th, m chc chn cn tr thnh hng lanh li lm rng my n mt cha
m. y chnh l iu Quang thm tho mong mi di lu. Nguyn ngi c
cng th hin s ng tnh, ty duyn lu truyn, th nhn dn may mn lm, m
nc nh cng may mn lm thay!
Cui Xun nm Dn Quc 16 (1927), tc nm inh Mo, Thng Tm Qu
Tng Thch n Quang knh son

4
T mi (, ngang my): i Hu Hn, v ca Lng Hng l nng Mnh Quang khi a
cm cho chng, u nng bt cm cao ngang my, ng knh trng chng nh khch qu.
Sau ny, thng dng ch t mi din t v chng knh trng ln nhau. Giai lo (
) l sng hnh phc n rng long u bc.

5
Th Khang Bo Gim

Li ta ti bn sch Bt Kh Lc

Ci ha n sc cc k khc lit. T xa n nay, do ha ny m nc mt,

nh tan, bi thn, tuyt t, k sao cho xit! Du cha n ni y, nhng trong s
, nhng k thn ang khe mnh, tr thnh suy nhc, ch ang sng sut tr
thnh hn m, bin t cht i tri p t, mong thnh thnh, thnh hin, tr
thnh hng tm thng, hn t, khng c ch lp thn, li h c ngn hn? Hung
chi, nhng k nghch thin l, lon nhn lun, sng lm loi cm th mc o, i
m, cht a trong tam c o, lm sao c th thy ht, bit ht cho c? i!
Ci ha n sc sao m khc lit tt bc nh vy! Do , ch thnh, ch hin, c
bit r lng xt thng, hoc dng li l cng rn rn dy, hoc dng li nh
nhng khuyn bo, ng hu khp c ci i u bit l phc thin, ha
dm. Li cn nu ra cc s tht rn dy, ng hu nhng ai bit yu thng
chnh mnh, h c n, t s s st, kinh hong, hiu ra, kh cn dng l nhn
dc, khi phc thin lng sp b dit. T y, ht thy ng lun u hng
phc giu th, khe mnh, bnh yn, vnh vin la khi mi ha ngho, bnh,
cht yu. y chnh l l do son tp b Bt Kh Lc. C s Trng Thy Tng
mun khc in li b th, bo ti vit li ta nhm ph by ngha trng yu
ca vic bt dc.
Cn phi bit: i trc sc p, dc tm bng bng, th nhng li l khuyn
rn nhn qu bo ng cng rn hay mm mng u kh th on tm i. Nu [lc
y] c th qun bt tnh, mt bu la dc s bng tiu ngay lp tc. Con em t
Trng An x Tn (Thim Ty) ca ti phn nhiu thch chi d. C ba anh em
tui choai choai, m trng i bt d ni g m, cht thy mt thiu ph nhan
sc tuyt vi, bn cng ui theo. Ngi thiu ph y khun mt bin i, tht
khiu 5 a mu, li th ra hn c thc, ba a n s cht ngt. Ngy hm sau,
F
4

ngi nh tm c, cu sng c mt a, mi bit chuyn y. a cn sng

bnh nng my thng mi khi, con chu nh y chng dm i bt d vo ban
m na! Khi thiu ph cha bin i khun mt, lng yu nhp vo xng
ty, khng tha lng dc khng xong! n khi v mt bin i, bn kinh hi n
cht, tm i chng h cn na! Nhng trong lc chng cng nhau ui theo c ta
y, ng nhin l cha thy mu v li th ra. Sao khi mu cha chy, li cn
ngm, bn sanh tm i? Lc mu chy, li th ra, li sanh tm s? Hiu r iu
ny, h thy trang sc nc hng tri, u tng nh con qu treo c, tht khiu
tun mu, li th ra hn thc, sao n ni b sc lm m, sng chng hng ht
tui tri, cht i b a vnh vin trong ng c ?

5
Hai mt, hai l tai, hai l mi v ming gi chung l tht khiu ().

6
Th Khang Bo Gim

Do vy, c Nh Lai dy k i dc nng n qun bt tnh. Qun lu ngy,

cn c th on Hoc, chng Chn, siu phm nhp thnh; h ch l khng phm
t dm, tit dc, gn gi sanh mng m thi ? N nhn nhan sc xinh p yu
kiu, khin ngi khc ny sanh tm i, hnh dc s, chng qua ch l mt tm
da mng bn ngoi, rc r, dim l gy m hoc thi! Nu bc lp da mng
y i, khng ch cc vt c bc trong lp da y khng th yu luyn c, m
ngay c lp da mng y, cng tuyt i khng th yu luyn ni! Nu li cn m
x thn th, ch thy mu m dm d, xng tht chng cht, tng ph, phn, tiu
by hy khp t, hi d, tanh ti, chng n thy nghe! So vi hnh dng bin
i ca thiu ph trn y, cn ng s hi, chn ght hn trm ln, ngn ln!
Du cho giai nhn tuyt th nghing nc nghing thnh, i vi nhng vt
c cha trong lp da mng, c ai l khng nh vy? Sao con ngi ch nhn ci
v bn ngoi, chng xt k ni dung? Yu cht phn sc p, chng mng n
nhiu phn xu c? Ti mong sao ngi i b v bn ngoi, hy xem xt ni
dung, chn ci nhiu xu c, gt b i cht v p [bn ngoi], hng cng
thot bin dc, cng ln b gic. Li trong lc dm dc hng hc, khng th ch
ng, ch nn ngh n m 6 nh ming rn c, nh em nam cn ca chnh mnh
F
5

b vo ming rn, tm thn kinh hong, xng lng run ry. V bin nhit no s
ngui lnh ngay lp tc! y chnh l phng php dit dc gin d nht vy!
Thch n Quang son.

6
N m (): B phn sinh dc ca ngi n.

7
Th Khang Bo Gim

Li ta [khuyn] gi vn lun l cho sch Bt Kh Lc

Tri l i ph, t l i mu. Ht thy nam n u l con ci ca tri t,

u l k rut tht ca ta. l rut tht, phi trn ht lng ha thun, yu thng,
che ch, nng , mong cho ai ny u c yn n. Nh th, s chnh l a con
xng ng ca tri t, chng khin ng sanh ra ta h thn! c th che ch,
nng con ci ca tri t, t tri t s thng che ch, nng k , khin
cho phc su, th di, mi chuyn nh . Nu nh mc tnh honh hnh, khinh
hip con ci ca tri t, s tn phc, gim th, dit mn, tuyt t. Khi mt hi
th ra khng ht vo c na, s vnh vin a trong c o tri trm ngn kip,
khng c lm thn ngi ln na! y chnh l t mnh chuc ha, h c phi
l tri t khng nhn t ?
Khoan ni n nhng chuyn khc, ka nh v con, ch, em, ai ny u c.
Nu k no dm ng v con, ch em ca chnh mnh, ta lin ni nng, bc tc,
mun nh nhau, sao li thy v con, ch em ca ngi ta c cht nhan sc, tm
bn khi xng dm nim, lm le toan nhc h? Cng l con ci ca tri t, l
rut tht ca ta. Nu i vi ngi rut tht m khi nim bt chnh, s l nhc
con ci ca tri t, khinh khi ngi rut tht, k y cn c th ng trong tri
t, cn ng gi l ngi na ? Hung chi, o v chng thuc v Tam Cng,
Ng Thng, nam n lp gia nh l ging mi ln lao ca con ngi. Con ngi
s d khc vi cm th, l do c nhn lun. Nu lm chuyn khinh mit l, lon
lun, chnh l dng thn ngi lm chuyn cm th; thn tuy l ngi, nhng
tht ra, chng bng cm th. V sao vy? V cm th khng bit lun l, con ngi
bit lun l! Bit lun l m vn khinh mit lun l, phi di loi cm th!
Nhng ht thy chng sanh do dm dc m sanh, cho nn tp kh y c bit
nng n, phi ngn nga su xa. Tng nh ngi thn, tng nh k on, tng
bt tnh, ng hu dt bt t nim, thun ty ton l chnh nim. On v bt tnh
th trong li ta trc ni, y, ch ring pht huy v tng nh ngi
thn, ng hu ngi c cng gi trn vn thin lun, chng m gi c nim.
Kinh T Thp Nh Chng dy con ngi nn xem n nhn nh sau: Tng
ngi gi nh m, ngi ln hn nh ch, ngi nh hn nh em, coi a b bng
nh con gi, sanh tm thot, dt bt c nim. Kinh Phm Vng dy: Ht
thy ngi nam u l cha ta, ht thy ngi n u l m ta. i i khng khi
no ta chng t h sanh ra, phi sanh tm hiu thun, tm t bi. Nh vy, che
ch, nng h cn cha xu, l u khi tm xu hn, toan nhc h?

8
Th Khang Bo Gim

i Minh, c mt ngi hc tr mc thi dm, chng th t kim ch, bn

hi Vng Long Kh 7. Long Kh ni: V nh c ngi bo ng: y c c
6F

gi lng chi ni ting, ng c th n chi bi. Theo li , ng n gp, ha

ra l m, hoc ch em ca ng. Ngay khi y, lng dm ca ng c ngui lnh hay
chng? p: Ngui ch! Long Kh ni: Th nhng dm vn l khng, ng
hy hiu cho ng. Nu con ngi chu coi ht thy n nhn l m, l con gi, l
ch, l em, khng ch l nhng c nim dm dc chng th do u m sanh khi,
m nh cn mau chng thot khi sanh t lun hi! Trong b sch Bt Kh
Lc, nhng li khuyn rn cng rn hay nh nhng, nhng cu chuyn c phc
do thin, mc ha do dm, v nhng ngy thng ni chn nn king nga [n
nm], u nht nht nu r. C th ni ci tm gic ng ci i tnh m y
va chn thnh, li va tha thit.
C s Trng Thy Tng Duy Dng, tm li ngi tha thit, lin cho khc
in lu hnh, sai Quang phi by r rng nhng iu trng yu, hng trn p lng
dc. Do y, ti tng thut ch i khi v tng nh k on, tng l bt
tnh. Tip , v anh h ng ta l Chnh Hun qua i, mun dng cng c
ny truy tin linh thc, ng hu ti chng tiu dit, phc tr cao rng, thot
khi Dc Gii ng trc, sanh vo chn phm lin bang. Do tnh hiu hu ca c
s, nn ti li son li ta bn nh chuyn gi vn lun thng, mong sao nhng
ai thy nghe u suy xt tng tn th may mn lm thay!
Thch n Quang knh son

7
Long Kh l hiu ca Vng K (1498-1583), t l Nh Trung, l mt nh t tng
cao thuyt Tam Gio ng Quy vo thi Minh. ng Vng cc lc c v hc thuyt tri
hnh hp nht ca Vng Dng Minh. Nhng trc tc ca ng c bin tp thnh b
Long Kh Tin Sinh Ton Tp.

9
Th Khang Bo Gim

Li ta ph khuyn th tr lu thng sch Dc Hi Hi Cung

Mi ha cc thm khc, cc ln, cc su trong thin h, h bp chp ng

n, t phi tng thn, mt mng, nhng nhiu ngi vn a thch theo ui, ln
x vo, du cht chng hi, c l ch c mnh n sc m thi! Nhng g cung
bung lung ni dc s, m hoa, b liu, trm ngc, cp hng, dit l, lon lun,
bi gia, nhc t, ting c n khp lng nc, ting nh cho con chu, sng
chng c hng ht tui th, cht s a vnh vin trong ng c. Hy khoan
ni n nhng g y! Ngay nh trong tnh v chng, nhng k m ui trong y
n ni mt mng, k sao cho xit? Vn mong cu khoi lc, bt ng cht mt!
Cnh kh ga ba, qu tht phn nhiu do chnh mnh t chuc! H c phi hon
ton l do s mng xui khin nh th ? Nhng k tham luyn chuyn chiu chn,
u l t mnh chuc ly tai ng. Cng c k hon ton chng lung tung, m
m, nhng do khng bit king nga, c mo mui lm ba, n ni t vong
cng rt nhiu! V th, thin Nguyt Lnh trong sch L K c on vn ni v
chnh lnh: Chn c b co, linh gii dung ch (G m truyn lnh king k
chuyn n nm) (Dung ch () c ngha l ng tnh, tc l chuyn n i).
Lng thng dn ca bc thnh vng thi c, c th ni l chng b st iu
nh nht no (nhng ni ch king k sch Th Khang Bo Gim c chp r,
hy nn c k).
Ti thng ni: Trong mi phn nhn dn ca th gian, nhng k cht trc
tip v sc dc chng bn phn, k gin tip b cht, cng n bn phn, tc l do
b sc dc gy hao tn, chu nhng cm xc khc m cht. Nhng k b cht y,
khng ai chng tha cho s mng, no c bit v tham sc m cht, u chng
phi l do s mng. Nu l [cht v s] mng, phi l ngi gi lng thanh tnh,
trinh lng, khng tham dc s! Nhng k tham sc kia u l t tn hi i mnh,
h c th ni l v s mng ? Cn nhng ngi do mng m sng, mng ht bn
cht, chng qua ch c mt hai phn thi! Do vy bit: Qu na thin h u
l k cht oan ung. Mi ha ny khc lit c mt khng hai trong ci i, chng
ng bun ? Chng ng s ? Cng c cch chng ph mt ng, chng tn
cht sc, m tr thnh bc c hnh cao tt, hng yn vui cc ln, li phc
m v cng cho con chu, khin i sau t c quyn thuc trinh lng, c
phi ch l king d dm ?
Trc kia, ti trnh by i lc s li, hi trong chuyn dm tnh chnh
ng gia v chng, nay khng bn n na. Cn chuyn t dm v lim, v s,
cc u, cc c, chnh l dng thn con ngi lm chuyn th vt. Do vy, gi
p n tng tu, n nhn yu m n quyn r, qun t xem nh mi ha ng

10
Th Khang Bo Gim

khng g ln bng, cho nn c tuyt, t c phc diu 8 chiu soi, hong thin
F
7

che ch. Tiu nhn xem iu nh hnh phc khng g ln lao bng, bn nhn
lnh, t n ni tai tinh ging xung, qu thn tru lc. Qun t do ha c phc,
tiu nhn do ha m cng thm ha! V th ni: Ha phc khng c ca, do
con ngi t chuc ly. Nu i vi ci i n sc, ngi i chng th thy thu
sut trit , s khin cho c hnh cao tt, an lc cc ln, phc m v cng
li cho con chu, quyn thuc trinh lng trong i sau u b khonh khc hoan
lc ot ht! Bun thay!
Cun sch Dc Hi Hi Cung ca An S tin sinh chia mn, phn loi,
trnh by rnh mch. Ti vn bt khin cho k tc ngi nh u cng thch xem,
trn thut, khuyn ln, rn dy, thy u tha thit. Ci ngun, ngnh ngn ca
nhng chuyn xa nay ngi khng dm c phc, k phm dm mc ha
u ghi chp t m, ln ting go to, chng tic sc tha. Trng khuya, chung
sm, lay tnh con ngi su xa, mun khin cho ngi khp ci i u hng
phc lc, ai ny hng ht tui tri mi thi! Cn bit: Sch ny tuy v rn dy
king dm m son ra, nhng v ngha v o th phm l nhng php cai tr t
nc, bnh tr ci i, tu thn, t gia, cng l tn tnh, liu sanh thot t, thy u
trn ! Nu kho lnh hi, thn tr s sng sut, u u cng thy c ngun,
nhng g chm vo mt s u l o. C th ni: Tm thng i cu dn tt bc
su m, thit tha!
Do vy, vo nm Dn Quc th by (1918), n Quang c bit a b An
S Ton Th sang khc vn ti Tng Kinh Vin Dng Chu. Nm Dn Quc
th tm (1919), li cho khc ring l hai b Dc Hi Hi Cung v Vn Thin
Tin T. Nm Dn Quc th mi (1921), li quyn m in b An S Ton Th
theo dng rt nh. Tnh in my mi vn b truyn b khp ton quc, nhng
do ngi hn, c mng, khng c cch no cm thng, ch in c bn vn
quyn m thi. Trung Hoa Th Cc in ring bn, cng gn n hai vn bn.
Hng Chu, Hn Khu u bt chc in theo, s sch c in ng nhin cng
khng t. Nh c c s Ng T Tng ngi t Thi Thng, tnh Giang T, ngh
ha hi th gian ngy cng nng n, nhng tn hc phi xng ph b lun
thng, tit hnh, chuyn ch trng t do luyn i nh b v, nc mc sc
chy o t, khin cho mi thanh nin nam n cng b hm trong vng nc xoy
ca bin dc khng y. ng bn pht tm in rng ri b Dc Hi Hi Cung, th
tng khp mi ngi trong x hi mong y li cn sng cung lon. Ch ca
mi ngi to thnh bc thnh, nhiu ngi nng, d gi ln, khn thit xin nhng

8
Diu () v tinh () u c ngha l nhng ngi sao, phc diu () l ngi sao tt
lnh, tai tinh () l ngi sao ri ro. Phc diu v tai tinh c ngha l vn tt v vn
ri.

11
Th Khang Bo Gim

bc qun t nhn t trong nc, hy pht tm cu th ln lao, ty sc n tng v

khuyn bo k hu duyn ph bin lu thng. Li mong cha dy con, anh khuyn
em, thy rn tr, bn b bo ban nhau, khin cho ngi ngi u bit ha hi,
lp ch nh ni, gi thn nh ngc. Khng ch l chng phm t dm, m ngay c
dm s chnh ng gia v chng cng bit chng mc. S thy quan, qu, c,
c t y ngy cng t, giu, th, mnh, khe, yn n, ai ny u t c. Thn
th, nh ca do y m c yn n, tt lnh, ci nc v th m an ninh, u c
chuyn thnh c (: c tt p), tai ng bin thnh may mn, tt lnh,
rt ro, chng ph mt ng, chng nhc cht sc, li t c hiu qu m mn
nh th ! Mong sao ngi nhn t, bc qun t, u thy chuyn nhn chng
nhng, vui v m lm. Do vy, trn thut nhng chnh cng hin nhng
ngi cng hng.
Nm Dn Quc 16 (1927), Thch n Quang son

* Ph lc: c cao p ng ngng m

(theo Dng Chu Cam Tuyn Huyn Ch)
i Nguyn, Tn Chiu l ngi Dng Chu, n tui nhc quan 9, ln F
8

kinh chi. ln thuyn, c mt ngi bn h ng em ru ti tin chn.

ang trong lc ung ru, cht c mt n nhn tuyt sc ngi kiu ti. ng ng
bo c ta cho Tn Chiu ri bo: C ny chnh l ngi thip do ti mua gim
cho v i nhn X b Y Tin dp, nh ng mang c ta theo. Tn Chiu i
ba lt t chi. ng ng l v gin, ni: Sao ng c chp nh th! Nu chng
th kim ch, c ny s thuc v ng; bt qu l hai ngn nm trm ng m
thi! Tn Chiu bt c d phi nhn li. Khi y, tit tri nng, mui rt nhiu.
C gi kh s v khng c mng. Tn Chiu bo c ta ng chung mng vi mnh.
Theo ng sng, qua mi my ngy n kinh thnh. Tn Chiu gi c y
cho b ch qun tr, t cm th n xin gp ngi y. Nhn , ngi y hi:
ng n y c mang theo gia quyn hay khng? Tn Chiu tha: Ch c mnh
ti. Mt ngi y bng l v gin, nhn th ca ng ng, min cng sai n
c gi y v nh. n m, mi bit c y vn cn trong trng. Ngi y cm
thy h thn khn cng! Hm sau, lin gi th cho ng ng, ht mc ca tng
c hnh ca Tn Chiu; n gp ng Chiu, tha: Cc h ng l bc qun t

9
Nhc quan (): Thi c, khi nam gii hai mi tui, s c hnh l i m, gi l
l Gia Quan, bi tc ln, i m, hng nhc nh ngi thanh nin n tui trng
thnh, phi bit gnh vc trch nhim. Tn t cng c t vo lc ny. V sau, t ng
nhc quan dng ch tui hai mi.

12
Th Khang Bo Gim

c dy, ngn i t c! Ngy hm qua, ti rt sc ng vc, dng bng d tiu

nhn suy lng tm lng qun t, thn thng khn xit!
Nhn nh: Nu tm Tn Chiu chng phi l khng c ham mun, chnh
nim thin l, ngy cng n, m cng ng vi c gi tuyt sc y, lu ti mi
my ngy, h c th chng c ham mun tnh dc ? C nhin, Tn Chiu l bc
qun t c dy, c y cng thuc hng thc n trinh khit. c p v tm lng
trung trinh, khin cho k khc knh ngng. Do vy, ghp vo y hng lu thng
rng ri!
Nm Dn Quc 16 (1927), tc nm inh Mo, Thch n Quang ghi

13
Th Khang Bo Gim

CNH HUN
Hun sc s t gii dm vn (Bi vn khuyn bo s t king dm)

Vn Xng Qun ni:

- Tri thng ging ha cho k dm dt, s bo ng y rt nhanh chng. Con
ngi chng s, v tri say mng. Nu chng bit kim im hnh vi, tai ng s
lp tc a ti. Ny mi ngi i! Hy nghe li ta rn: Ch c tch c, hnh thin,
mi c tt lnh, t xa ni nh vy! Lm chuyn bt thin, tai ng ging
xung! Ngi xa rn dy r: Thi Xun Thu, do dm lon [m cc vua ch
hu] u b nc mt, nh tan! Cc bi Phong, Nh [trong kinh Thi] 10 tng ch
F
9

trch nhm dt sch chuyn cp k, n m 11. V th, tri nghch l, chnh l t

F
0
1

git cht tnh mng; tham dm s t hy thanh danh. Ngi lm chuyn tri l,
lng tri ht sc gin d. Thng Uyn thm ngt mi qu, chng phi l k gi
mnh trong sch, t kh bc vo. Yn tic chiu i tn khoa do vua ban, h k
danh c hng? Ta cai qun cng danh, thng ban li dy bo. Him rng
s t ch tham hoan lc pht chc, chng tic tng lai c i. H dm lon [v
con ca] ngi ta, s b ngi ta dm lon [v con ca chnh mnh], ging nh
trao i bun bn ngoi ch vy! Nghip bo thm khc, ai l k ra sch lng?

10
Kinh Thi c chia thnh ba phn l Phong, Nh, v Tng. Phong () l ca dao ca mi
lm nc ch hu. Nh () c ngha l ng n, tc l m nhc trong triu nh v
nhng nhc khc thi c. Nh trong kinh Thi chnh l nhng li ca ca nhng khc nhc
trong triu nh nh Chu. Tng () l li ca c s dng trong t l ti tng miu.
11
y l ni n mt bi th trong kinh Thi, thuc phn Quc Phong, tiu loi Dung Phong
(tc l dn ca t Dung), ng ch bai nng Tuyn Khng nc V dm lon, c thuyt
ni y l bi th than thn trch phn ca V Tuyn Khng. Bi th nh sau: Thun
chi bn bn, thc chi cng cng, nhn d v lng, ng di vi huynh. Thc chi cng
cng, thun chi bn bn, nhn d v lng, ng d vi qun (Chim ct cp k tng i,
chim khch cng sng theo nhau tng i, k y v lng, ta phi nhn l anh. Chim khch
sng theo nhau tng i, chim ct cng sng theo nhau tng i, k y v lng, ta phi
nhn l vua). Nng Tuyn Khng chnh l con gi u ca T Hy Cng (Khng Lc Ph),
vn c ha g cho th t Cp nc V. Nhng vua cha l V Tuyn Cng do m say
sc p ca Tuyn Khng, c sai th t Cp i s nc Tng trc ngy hn l, tha
c chim con du lm v. Mt ngi con khc ca V Tuyn Cng l cng t Sc lp
mu hm hi th t Cp. Sau khi Tuyn Cng cht, cng t Sc ln lm vua, tc l V Hu
Cng. Khi V Hu Cng i hp ch hu, cc qun thn c lp cng t Kim Mu ln lm
vua chng li Hu Cng. Vua nc T khi y l T Tng Cng (anh trai ca Tuyn
Khng), s dn V s git cht Tuyn Khng, bn by k g Tuyn Khng cho cng t
Thc vn l con trai th ca V Tuyn Cng, ngha l t a v m k, Tuyn Khng li
ly con chng! Tuyn Khng ht sc vui thch, nhng cng t Thc c tuyt. i phu
nc V l cng t Chc s nc T kim c xm lng, bn mi cng t Thc n tic,
chuc ru say, ri a cng t Thc vo phng Tuyn Khng. Tnh ru, trc chuyn
ri, Thc phi ly Tuyn Khng lm v. Bi th ng ch trch nhng ngi nh V
Tuyn Cng, V Tuyn Khng v tham dc m cn thua km c loi chim lun gi trn
tnh chung thy.

14
Th Khang Bo Gim

Ta vo mi dp thi c trong thng Hai, thng Tm, thng vo dp , chn la,

loi b [nhng k trng tuyn]. Mt nt bt xa tn, ch v g ngm ngh v
ngi hng xm. thm tn k khc [s thi ], v ngi y c tuyt gi cha
chng [l li]! Mun nghe sm dy t bng 12, tc lng ng ni la! K sut i
F
1

thi c ln n, h c phi l k chng sing kh hc hnh, vn ti cao ngt? Sut

i trun chin, u l do chng tun quy c, hy hoi danh tit. K s chng suy
xt nguyn do, ngc ngo on tri, hn t! Thi tin s, ch do ni tm. Khoc
o bo ta 13, ton l do m cht. Trong khun vin trng thi, ch no cng u
F
2
1

c thn [gim st]. Trong phm vi ca tam trng 14 kho th, u c qu [bo
F
3
1

on]. Tic thay! Tng ch u nh chu, nh ngc, cht mui n ri bn quyn

vn. Hn sao! Tng on vn nh dt gm, thu hoa, bng vt mc khin bi vn
lem luc! Lc y, tht s do ta ch tr, ai bo tri xanh khng c mt? K
tam nguyn 15, t c c kinh ng thn minh. Sen n lin cung, bng chc nghe
F
4
1

chuyn xu nhy rng tan tc 16. Nu c th gi cho thn tm chnh trc chng t,
F
5
1

t nhin s danh thnh, lc t. c bit ban li hun d mi m, ng hu ai ny

u hay bit.
(Hin thi, tuy khng cn khoa bng, nhng [nguyn nhn gy nn] tn
phc, gim th, c nhin l chng khc! ng suy ngh bp chp, bo hin
thi chng ging nh xa. Du c trt phm, chng n ni tr ngi cng danh,
mc tnh lm ba, mong lm thay!)

12
Cu ny l vit theo thnh ng: Bnh a nht thanh li (Sm dy ni t bng), ng
: Bin ng to ln t nhin pht sanh, y l ni ti chuyn s t thi c t.
13
Bo ta (t bo, ): o bo mu ta (Bo l mt loi l phc rng tay) l triu phc
(o mc i chu vua) ca cc v i thn.
14
Tam trng () l ba giai on thi c ngy xa: Hng Th, Hi Th v in Th (nh
Th).
15
Tam nguyn (), gi l tam nguyn cp hoc lin trng tam nguyn l
u trong c ba k thi Hng, Hi v nh. Ngi u thi Hng gi l Gii Nguyn,
u k thi Hi l Hi Nguyn, u k thi nh l Trng Nguyn. Tam Nguyn rt kh
t, trong lch s Trung Hoa, mi triu i ch c mt hai v c nh vy, ring i Tng
l c su trng hp. Chng hn nh ng tn ti kh lu, th m ch c hai ngi
Tam Nguyn l Thi Nguyn Hn v Trng Hu Tn. Khng bit Vit Nam c bao nhiu
trng hp nh vy, ch thy sch v thng ni n c Tam Nguyn Yn (Nguyn
Khuyn).
16
Hai hoa sen n chung mt cung (lin khai tnh , ) c coi l im tt lnh.
C cu ny hm : Ngi ng cao, do chng king t dm, trt lm chuyn xng by,
nn pht chc cng danh bng tr thnh h huyn. Xin xem chuyn tng sanh h Ung
Phng Dng trong phn Ha Dm n.

15
Th Khang Bo Gim

Gii dm thnh hun

Vn Xng Qun ban li hun d:

- Ta phng mng ca ng Kim Khuyt Ch Tn, mi thng vo ngy Dn,
Mo, i tun tra Phong a ngc, xem xt nhng chuyn phm ti ca nhn
dn trong thin h. Thy s en (s ghi ti c) nh ni, u l [s sch ghi chp]
nhng bn n v to ti oan nghit trong mt i ca ngi i. Trong y, c lm
ni lm c; ch c iu, i vi s bo ng ca ti dm c, lut tri nghim khc
nht. K gian dm v con, im nhc khu mn ca k khc, s chu kh trong
a ngc nm trm kip, mi c thot ra, li sanh lm la, lm nga nm trm
kip na, ri mi li c lm ngi. [ lm ngi, li thnh] o, con ht! K
by mu tnh k, gian dm gi ga, ni, tng, lm chuyn bi hoi tit tho ca
ngi khc, s chu kh tm trm kip trong a ngc, ri mi c thot ra, sanh
lm d, lm ln, dng thn cho k khc git m tm trm kip na, sau y mi
c lm ngi, m la, cm ngng! K ri lon tn ty, hoc k trng thnh dm
lon tr nh, tn hi cng thng, s chu kh mt ngn nm trm kip trong a
ngc mi c thot ra, sanh lm rn, lm chut mt ngn nm trm kip na, ri
mi c lm ngi. [Th nhng], hoc l cn trong trong bng m cht,
hoc ang tui m nga mt mng, rt cuc chng hng trn tui tri!
Li c k sng tc dm th, mang tm thut hi ngi, cht ri s a vo
V Gin a ngc, mi cho n khi sch y dit mt, ti bo ca nhng k do sch
y m trt lm c thy u rng khng, [g tc gi] mi c thot sanh. Dm th
gy hi chng th k xit! Thng c nhng khu n danh gi, n nhn hin thc,
do bit ch, hiu vn chng, hoc vo lc ban ngy thanh tnh, bn song rp
bng cy xanh, hoc khi m vng, di ngn n xanh, m sch ra xem, hn
phch in o, khn ngn la dc hng hc, bn lm nhng chuyn dm bn,
vng trm, n ni tit ph tht tit, trinh n mt trinh! Li c nhng a con em
thng minh, va tun t, va c vn ti, h xem sch y, bn dy ln dc tng,
hoc th dm chng th khng ch, hoc mt i my li, chung ch ba bi! Nh
th tn hi nguyn dng, tui tr cht non, ln th vy bn, ri lon lun
thng, k cng, chng xng lm Nho s! Li cn c k kho son truyn k
din xut ti ch, dy d tp luyn bn trai bao 17 ph by v dm ng, ri
F
6
1

lon tit tho thanh sch ca k khc, chng th k xit!

17
Nguyn vn b ng (), cn gi l luyn ng, t ng dng ch nhng k mi
dm nam, thng l cha n tui thnh nin. Thu trc, cn c nhng k kh gi, nui
nhng b trai xinh p trong nh di danh ngha l ngi hu sai vt, thng gi l th
ng (thng hu) hoc th ng (ngi hu trong vic c sch, lo dn dp th phng,
mi mc, xn giy, thp nn, chm n, sp xp sch v), nhng trn thc t l bn
ging. Nhng k nh vy thng c gi chm bim l luyn ng.

16
Th Khang Bo Gim

Xt n cn do, u do dm th to thnh. C sao s t nm chic bt by

tc, dng hu cn i trc [ sng tc dm th], chng ngh n chuyn ch li
cho ci i, tch phc cho bn thn, c mong to oan nghit v cng, khin
Thng ni gin. T nhy vo vc bng, hm la, chng bit t thng xt
chnh mnh. ng bun qu i!

17
Th Khang Bo Gim

Gii dm vn

Tng nghe: Bin nghip mt m, khng c g kh on bng sc dc! Hng

trn ri ren, d phm ch c t dm. Bc anh hng ci th [c ch] di non dp
ni, do li ny, vong thn, dit quc! Bc ti hoa tm gm, ming thu, v l
ny, danh tit bi hoi! Xa nay u cng mt l; k hin, ngi ngu, u theo
mt li. Hung h, thi vt b thun phong m tc ngy cng ly lng, o c
t c b chm m. L tr tui khinh cung, tt nhin m ui trong chn
phn son! Bc vn nhn thng hu, cng bt chc thi o xanh t m 18! F
7
1

Ni dit dc, m dc nim cng thnh, gp bi; nghe rn dm, m dm cng

lng! Trn ng s, gp hnh dng yu kiu, mt nhn chm ch ngn phen. Thy
bng sc lng ly sau rm khu cc, tm ro rc trm b. Thn lun b sai khin
bi tm, thc lun b tnh li dt. Gp b lo tm thng, nhan sc ho tn, nu
ngu nhin ci c, git hoa, c tng Ty Thi. nng dn vc dng th kch, nu
thoa hng, bi x, cht qun hnh dng ng Thi 19. F
8
1

No bit tri t kh dung, thn, ngi cm gin! Nu hy hoi tit hnh

ngi khc, v con ta s phi n bi. nhc thanh danh k khc, chu con mnh
mai sau chu bo. Phn m khng ngi cng bi, khng g chng phi [l chn
vi thn] ca g cung sinh khinh bc. T tng ca gi lng chi, ton l bn lng
t tham hoa m liu! S vn giu sang, [do tham dm], s lc b tc mt lu
ngc. ng phn hin vinh, [do phng ng], bng vng tn xa. Lc sng b ng
hnh 20 hnh h, roi, gy, lao dch, lu y, t hnh. Khi thc, th ti trong tam ,
F
9
1

a ngc, ng qu, sc sanh. Xa kia n i, ti nay chng cn chi. Hng tm thu

trc, nay ch no? Khuyn khp thanh nin, ch s, tn lu quyn vng, hy
dy lng gic ng, ph tr chng ngi ma sc. Mt trng mn mn nh a ph
dung, phi bit l u lu p tht. Din mo xinh p, phn son rc r, bt qu
o p che y cu tiu th lu! i trc dung mo nh hoa, nh ngc, tm u
coi nh ch, nh m. K cha phm li t dm, hy nn phng nga l bc.
Ngi tng lm chuyn c, hy gp quay u. Mong sao xoay vn lu thng,

18
o xanh t m l mt t ng bt ngun t mt cu th trong bi T B Hnh ca
Bch C D: Giang Chu t m thanh sam thp (o xanh ca quan t m Giang Chu t
m). Trong bi hnh y, Bch C D nghe k n nh n cm thng thn phn c
ta, cm cnh phn mnh b vua lu y. T ng ny c dng y vi ngha ch trch:
Cc vn s la c tr nh tu qun, ung ru, nghe n, thn cn k n.
19
Theo truyn thuyt, thi Chin Quc, nng Ty Thi l m nhn t Vit, l tuyt th giai
nhn. Du khi nng au bng, nhn my, ngi khc vn thy xinh p bi phn. Hng
xm c nng ng Thi d, th kch, cng bt chc ng o nhn my, khin cho hng
xm s qu ng cht ca, chng phi np kn, chng dm l mt ra ngoi.
20
Ng hnh l nm hnh pht, tc xi, trng, , lu, i tch (nh bng roi, p bng
gy, bt lm lao dch, lu y v t hnh).

18
Th Khang Bo Gim

khuyn ln, ch bo ln nhau, ng hu ni ni cng v no gic, ngi ngi cng

thot b m!

19
Th Khang Bo Gim

Gii dm cch ngn (Nhng cu cch ngn rn dy king dm)

* Chn nhn Trng Tam Phong ni:

- Con ngi sng trong vng tri t, bm th t kh ca Ng Hnh, sn c
ch kh chnh trc. Chng chng, v v, chnh l lun thng ca loi ngi. Vt
l, lon lun, s ging nh cm th. Bc ch s hy nn dc trn sc ngn nga
chuyn dm t. Trong thin h, loi ngu xun nht khng chi bng ng vt, th
m b cu h kt thnh i, trn chng n vng! Chim nhn l i, ting ku ai
on, chng chn bn i mi! Ngi chng bng chim, ph ry danh xng con
ngi, linh tnh km thua loi vt! Him rng nhng k m qung, ngy ng,
chng hiu Sc chnh l Khng, khc no bo huyn 21, vn c cng k mt
F
0
2

hng, tc mun n i trin min!

H c bit, ai ny c cng mt tm; phn tnh qun st, s u c th t ng!
Khi cc ngi dm lon ph n ca ngi khc, hy nn t ngh: Nu lc y, v
ta b k khc dm lon, ci ct, gin ht bn gi, tnh khng kht, ta ngay
bn cnh, thy tnh hnh y, t s tm nh b m, trng mt la, hng h truy
st, quyt chng chn ch! Sao li n ni gian dm ph n ca k khc, qun
bng, chng ngh li! t nhin suy xt, h cn [i vi chuyn dm lon v con
ngi khc] ru rao, c c chng? Khi y, thin a, qu thn, soi xt bn
trn, cht vn bn cnh, on, gin khn cng, mun git, mun cht ngi! C v
no chng trn mt, nghin rng, ngh cch bo ng ? Tai ha dy ln, n ni
xoay s chng kp. ni n ch ny, h chng ngui lnh tm lng ?
Hn na, [do gian dm] m b mng di gm bn, nt u ni bc thm
hng xm! Gic mng dng trn cha ht, vi thn di chn tuyn i! La
ma tri xanh bic, mu thm ngu, u do bn son phn gy nn. M nhn
vn l cp thoa son trt phn, h chng tin ? Du chng n ni [tng mng ngay
lp tc] nh vy, nhng i vi k gian dm v ngi khc, k c th lc t s
tha kin, i hi cng o, k yu th t s nut hn sut i, tng tc eo ni
nhc chng gii tr, v chng cng dt tnh trm nm son st. Sng cht khn
lng, lm ni i thay! Hoc ngm ngm mu tnh tr th, hoc m thm au
lng, h thn. Cha ng vn chng c li lm to ln, nhng k ngoi cuc c on:
[Chc t tin g xu c y l phng] cc c, nn mi n ni c hng con chu
[hoang ng] dng y, im nhc thanh danh nhiu i! li con ri cho ngi
khc, ri lon tng tc. Du [a con ri y] t lm quan, ting tm lng ly,
rt cuc cng mang ting xu v cng, [v thn phn bt minh]. chng xng
hp nhn lun, li cn truyn mi ting ch ci! Do ni: Ni thm c st

21
Bo: bt nc, huyn: Hnh tng h gi.

20
Th Khang Bo Gim

nhn, ch nh hng mt ngi, [cn chuyn gian dm] nh li gm bn khng

du vt, git ngi sut my i!
Ni chung, dm nim bt ngun t hiu sc. Mun dt ci r lng dm, trc
ht, phi gi sc gii nghim ngt. H hiu sc, t s tham dm, t thn ta bt
chnh. H i trc bng sc mm mi m ngi, chng th t khng ch, t phn
nhiu s b k khc kim ch. Do vy, s c x theo l t tnh, ph tr hiu hu!
Vt b cha, m, anh, em, chng h oi hoi! Ngoi tr chuyn ham mun iu
ny ra, mi chuyn u m mng, khng hiu bit! Do vy, i vi th, thip, con
ci, chng bn tm km cp, rn nga, mc cho chn bung thu ri lon, u tp.
y l bo ng m thm, vn c m mng, chng bit.
th, k hiu dm con chu s cht non, hu du cng l th, suy bi! C
sao? V con chu chnh l sn phm tinh thn ca ta. Nay em tinh thn hu hn,
dnh ht vo chuyn tm hoa hi liu v cng. V nh dng ru n cy, nha cy
cn, qu tri t cng tiu rng! Tinh thn ca chnh mnh cn bi hoi, chng
trn , mong chi tp trung ni thn con ci! V th, sanh con t i, yu ui l
chuyn ng nhin! Dm cn ca cha m chng dt, thn con bm th kh cht
[cha m], ni chung u chng ra g! Li truyn dng ni di, bc nhc, li
cng bc nhc hn! [Rt cuc] dng di tuyt dit, [ l chuyn] xng hp l
thng! ng ha d di v dm, k sao cho xit!
Than i! Con ngi th c my chc, trm nm chp mt qua! Du
chng oi hoi danh tit, khng tic thn mng, sao khng ngh ti chu con,
chng mu tnh chuyn phng th t tng? Nu bit ngh suy, t s hi hn chng
xu! Vui sng ni g, m vn mong theo ui dc vng? n ni ni tng, ga
ph, con sen, ch , o, k n, [nhng k y] u c mi lin quan, rng buc
n danh phn v gia nh ta, cng d thy r, chng cn phi rm li! Ngi c
ch, t ly thanh tnh lm nn tng, gi lng thnh knh, kin nhn gi gn, lp ch
quyt lit, gi tm bt ng, hng bi dng c hnh ca chnh mnh. Ht thy
nhng sch v d ngi sp by, xi gic lng dm, u giao cho ngn la mnh,
hng to phc cho dn en trong thin h. Bn c dm ng, hy xa lnh, chng
giao du. Thay i ci tm hiu sc, gom gp tinh thn, mong cu lm chuyn hu
ch, s thy c danh no m chng lp, c li no m chng t c? Ng phc
bt tn, rt cuc s trn ni thn ta. Ti khuyn ln nh th !
* Ung Chu Th ni:
- Trong cc c nghip, ch c sc l d phm nht. Khin cho c hnh bi
hoi, chuc ly tai ha, cng khng g hn c chuyn ny! Hy thng ngh ti
cu vn c dm vi th (mun iu c, dm ng u). Trong th gian, c nghip
v cng, c sao coi dm l nghip nng n nht? y l v dm nim va sanh, cc

21
Th Khang Bo Gim

nim [xu c] u khi! [Nu nh] t duyn cha hi , v ci tm huyn vng

sanh, [do nhn thy] khng c cch no dn d k khc, tm bn by mu tnh
k. Nu gp i cht tr ngi, bn sanh lng sn hn. Dc tnh in o, sanh tm
tham luyn. Do hm m nhng g ngi khc ang c, bn sanh lng ghen ght,
ot ngi yu du ca ngi ta, sanh tm st hi, chn sch lim s, lun l st
m. mi c nghip do vy m dy ln. Cc th thin nguyn, do vy tiu mt.
V th ni: Mun iu c, dm ng u. H dm tm dy ng, du cha tht
s lm chuyn y, cht cha, to tc c nghip nh th! Hung h nhng k
cng khai thc hin, chng bit n nang ? Ci i c bc thin nhn trung hu,
nhng thn th v sau chng kh, hoc bc vn nhn ti hoa, sut i ngho tng,
tht vng, ngun bnh u do l ny. Nay mun on tr cn bnh y, hy nn
trong lc dy nim, cht t gc bnh. Thi Thng [Cm ng Thin] chng
qu t m sc (: s hu ngi c sc p), m ni kin tha sc m,
khi tm t chi (thy ngi khc c sc p, dy tm ring t). y l v ch dy
ln ci tm y, ti chng th trn c!
* Git ngi ch nh hng mt thn; gian dm cng ngi khc, c hi
n my i! Khng ch chng ngi y mang ting chng bit trng chng v
con, m sut i cn kh th ngng u! Trn l b m chng, di l con ci,
chng ai khng xu h, mt , my chau, au thu tm can. Cng c khi, chng
gin git v, cha v gin m git con gi. Thm ch v chuyn y, tuyt ng con
ci ca ngi khc, chm dt dng di ca ngi ta! Cng nn ngh: Sng vui
thong chc, t c nhng g? V duyn v c y v con nh lnh vo hm
la, chng mng trong ci m s c bo ng rnh rnh! Sao m tm lng tn nhn
qu sc vy?
* Ngi ga, quyt gi tit hnh, vn do mt im trinh tm, qu thn
knh ngng. Nay do my i mt li, khin tm ngi y dao ng, chng cn gi
ni mnh! Tit hnh kh nhc gn gi trc kia, chc lt mt sch! Ti c [d d
y] to ln cng cc, chng c g to hn! n ni chn khu cc tan hoang, chng
mng ting xu n khp, mi ngi cng ght b. Du c ngi xin ci, thng
l s b l chuyn, [b nh chng] ui v! Cha m nut thn, anh em eo nhc!
Do vy, c ngi phn ut quyn sinh, hoc v ut c m tn thng thn th. C
on cu g vi ngi y m c phi lm chuyn hi ngi, hi mnh vy thay?
* Ph n h bit l cao xa? Hoc do yu mn, hm m nht thi, bn nguyn
kt vy loan phng. Hoc do tr tui, thiu hiu bit, xiu lng trc nhng li
d d xu xa. ng thng ngc trng khng t vt, bng b lm lem. V sau, du
hi tic sut i, ni dm mt thu chng c cch no gt ra! Cng c k do
mt phen nhum bn, bn nh mt lim s c i, [cam b a lc]! Ni n ch

22
Th Khang Bo Gim

ny, ng l ngui lnh tm lng! V th, bc qun t thi c, tuy k khc (n

nhn) nm tay o cho ko, hoc vn mn k cn, khng ai l chng nghim trang
c tuyt, y li cn sng cung lon m m ca my ngi, kho lo ch by,
cng bum gm, dn v bn o. Nu c th gi lng thm tho, gi vn trinh tit
[cho ngi n y]; y cng chnh l do t tin my i [gia h, khin cho ngi
n y] c hng n trch su dy ca bc c lng nhn!
* i vi con sen, t gi, [ch nhn] d lm chuyn gian dm nht! Chng
bit nhng hng ngi y, vn l lng dn, bt qu do gp hon nn, m phi
khut thn lm ti t. Do ngho hn m t bn mnh, him rng lm thn ti
mi, [ch nhn li n lng gi tr gian dm] ri lon phm tnh ca h ? Hung
chi, np nh chng nghim, gia o bt ha, phn ln u l do chuyn ny. Hoc
l v ghen tc, nh p [t gi] n ni tn thng sanh mng; hoc l k ti t
hung hn cn ngc li ch. Hoc cha con do chng hay bit, m cng lm chung
bi trn 22, hoc anh em cng m mui chung ch [vi mt nng hu]. Qu ng
F
1
2

hn na, mc k rut tht mu m ca mnh vt vng trong hng ti t. Con chu

i sau chng hay bit, lm ln lm chuyn nhc, [to thnh ni nhc lon lun].
Mang ting l ch t sai khc, bn trong tht ra l anh em, h hng! Thng phong
bi tc, chng n ni ni!
* Li c k gi v ham thch hc Pht, d d k bng sc trong chn
Khng mn, dm u t Pht, bi hoi s thanh tu. So vi s dm c tm thng,
ti li ny chc chn nng gp trm ln!
* Li c hng ngi cung si khc, sn lng nam sc. B ngoi i danh
ngha bn b, trong ngm mu tnh chng ngha v! H do thy mi ngi coi
thng, [t nh] ta cng chng phi l k chnh trc [cn g bn tm]. Cn c
nhng k km hn hn na, ct nh bn kp ht tr trung, sung s cng l y
t p trai. Tm b dc vng nhiu lon, trong ngoi chng phn bit! Ta dn
nc vo nh, k khc s tha dp gi thi m phng ha 23, khi y, s c nhng
F
2

chuyn chng th d liu c!

* K khc th la c chn thanh lu, t xng l chuyn phong lu, tao nh.
Chng bit thn gi lng chi h tin, [h ph by] trm kiu n nhu, khng g
chng l li cu, mi ngon vy hm con ngi. H bc vo , ngi tt bc
thng minh cng b m hoc, n ni tm ch ri lon, b mc ngh nghip chnh
22
ni: C nhng gia nh cha ln con u cng c mu trng hoa, tng tu vi cng mt
a t gi m khng bit.
23
Nguyn vn ng k dn thy nhp tng, b tt tha phong phng ha, ni: Ta lo
dm lon, t s li lng gia quy, qun ch gia tc lng lo, khc no xoi tng vy quanh,
cho nc trn vo nh. K khc s tha dp thun tin nh ph, nh ngi thy gi ng
hng bn phng ha.

23
Th Khang Bo Gim

yu, ph sch gia sn, dn mnh vo bn lu manh. Hung h gp phi ngi n

mc bnh truyn nhim, hoc bnh hoa liu, ly nhim cho mnh, rng lng my,
mt mi, au n kh th chu ng! H chng ch h thn vi bn thn, li cn
b v con chn ght. Du c lng y cha tr, gi vn tnh mng, nhng cht
c thng tn tn rut, a s l n ni chng th sanh con, chu. Du c
sanh n, nhng do cht c t trc qu nhiu, [a con] thng sanh gh nht
l k, hoc bnh u nguy cp, n ni cht non. V th, dng di tuyt dit, hi
lm sao kp?
* ng Nhan Quang Trung ni:
- Lng dc ca thiu nin c ch no chng thu ti? V nh k ham h n
ung, cng phng tng, cng cung lon. Tn lc khc ch, gim bt, t thi tham
n s gim nh. Li c nhng k mc tnh by ra t thuyt, hng c v lng dc.
H bo: Chng phi l bc nam t thng minh, s khng th hiu sc! Chao i!
Chim ct bn b tm bn tnh, co un o mong c yu thng, nhng loi
[lm nh vy], chng phi l do tnh tnh thng hu! Bung lung lng dc ca
ta, lm chuyn v l, c khc g cm th hay chng? th, a thiu nin, bc
anh ti, lm chuyn u gi nh lnh, t gp ha ci m sai ngi truy st ng
s! Do cy ti m phng ng, t phi su ca nh hao tn, bnh tt nguy ngp!
Sn lng nam sc, t khin cho k khc ti nhc, m phm hnh ca chnh mnh
cng bi hoi ng thn. Lm th no dn dn chu ng, dn dn king nga,
hng gim bt nhng ni on trng, tch tp mt vi m c? Nhng k
xng t thuyt m hoc ngi khc, t ti ngang nga vi nhng k dm lon
y!
* Trc nay, chn tnh dc phng tng, dn dt dm t, khng chi hn ni
thnh th. T tp tn gu, khng g chng bn n chuyn gi g. Vy on la c
ph hoa ng liu, [nu c n nhn] v lic mt, lin bo h a tnh. Gia ng
gp g, lin khoe l k ng! Coi trm ngc cp hng l chuyn vui th, xem
bi hoi lun thng, tn thng phong ha nh chuyn bnh thng. Sch ng
thnh phong tro, chng h my may king d! Chng bit tm v nh dng,
m man say hoa m liu, t ph b chuyn kim sng. Do vy, k kinh doanh
vn ling dn dn tiu tn; k lm cng cho ngi khc, kh gi mi k sinh nhai!
th, ci nhn c ngy cng cht cha, ti li oan nghit ngy cng thm su
dy. [Hu qu] r rt l nh ca suy sp, ph sch ti sn, ung cng nhc nhn
bn chi ni ph th. [Hu qu] ngm ngm l bt lc, gim th, mt sch vinh
hoa sn c trong mng. [H ly] ln th l cha m khng nh cy c, gan au,
rut nt. Nh th thn bi, danh lit, lu lc, ng than th thay! Thm ch,
[chuyn gian dm] bi l, gp phi k hung tn, ci thn by thc trong khonh

24
Th Khang Bo Gim

khc lm qu di ngn ao! Him rng tai ha do dm dt rnh rnh; h ni

ng n, [bn c k ch bai] ni chuyn vin vng, cam tm dn thn vo
phng bi hoi!
* Trc mt l hu sanh tr di, ngi i a ni chuyn dm , coi l
chuyn vui ci. No bit l chng n non tr, chng hiu bit, khng bit l li
hi, nghe nhng chuyn y, dc nim bng bng. Do vy, ph hng tm thn thin
chn cha pht trin trn vn, kh kit ty cha trn y, n ni yu ui thnh
bnh, thm ch cht non, ha hon sut i. ng l do k chung quanh c v m
nn ni! i! Chng th dng li l chnh ng un nn, rn nhc [bn thiu
nin], th chng phi l bn tt, li cn ha theo ch v [bn chng theo hng
dm t], a ngc Ko Li chnh v bn ngi y m kin lp.
* Ngi xa bo:
- c dm th c nm iu hi.
1) Tr ngi ngh nghip chnh ng l iu hi th nht.
2) Hao tn tinh thn l iu hi th hai.
3) Lon tm ch l iu hi th ba.
4) Hoc bn b mn xem, t hi bn b, [ l iu hi th t].
5) Hoc con chu ln xem, s hi con chu, [ l iu hi th nm].
Ni chuyn dm u c ba ti:
1) Ph by iu xu ca k khc.
2) Tn thng c hnh ca chnh mnh.
3) Khinh nhn tri, t, thn minh.
Nu c th dng thn [lm gng] hng dn chng sanh, hoc gp k c
nhng sch t hi k chuyn t tnh nam n, hy nn vin dn qu bo do trinh
lng hay dm t, hng khuyn bo ht thy. Hoc gp ch ng ngi, bn thut
li chnh trc. Hoc trong phng kn, ra r khuyn can. Chng s b chm chc,
chng n h [k khc ch ci] h bi. Mm mng khuyn bo, t trong trm ngn
ngi, s c k c hng li ch.
Gn y, k bun bn tiu thuyt dm ng ngoi ph rt nhiu. Phm nhng
li dm u kh th chu ni, chng th tht nn li, u cng khai vit thnh sch,
c coi l tc phm tao nh! Khng tc phm no chng t chuyn ln lt hn
h, ton nhng chuyn danh, tht tit! Sau y, [nhng k phng ng trong cc
tc phm ] m ra li vinh hin, on vin. T nhng chuyn thi tha trong

25
Th Khang Bo Gim

chn bung the thnh chuyn chng c my may no ng trch! K khu n v

tri, lm tng [nhng thi bi hoi y] l chuyn [tao nh] ca hng ti t, giai
nhn. V th, mt trinh, tht tit, im nhc gia phong, vn nm kh th gt ra!
n ni khi gi nhng thi xu ni bn tr nh cha dy th, khi dy lng hm
m ca bn dn qu. mi ni ha hi, chng th ni trn! Li cn c nhng
tranh nh dm t, cng l phng tin dn dt lng dm. Nhng th y u l
nhng th gieo nc c vo lng ngi nng nht! Ngi c quyn lc, c chc
v kim sot ngn lun, nu c th tht s cm ch nghim ngt, hy sch mi bn
in, s gip ch cho phong ha chng cn u nh!
* ng Chu Thin Lc Ph ni:
- Nim vui tha chn khu phng, vn chng phi l t dm. Vui vy cng
th thip, tuy chng c hi, hoc tr ngi g, nhng ch nn tha thch qu !
Ch nn phng tng lng dc; bung th dc tnh, s thnh ha hon. Vui n tt
cng, t s sanh bun! C nhn dy nh vy. Con ngi tinh lc hu hn, dm
dc v cng. em tinh lc hu hn, dng cho dm dc v cng; chng trch tui
cn non tr, th mng t ngang! Ngi cha gi c, th lc suy sp trc!
Hung chi mang phn con ngi, trn phng dng cha m, di nui nng v
con. Ni theo l ln, th c cng danh s nghip, nh hn l phi gnh vc sn
nghip, chi dng trong nh, [nhng iu y c] mi quan h chng cn! Th m
b mc , chng mng hi ti. Tham tic tng, hoan lc chc lt, chng oi
hoi ni lo su, nguy him mai sau! Tht s l ci tm g vy? Hn na, ngi t
ham mun, t ng con trai; k tham dm thng chng c ai ni di! Bi l, tinh
lc suy vi, bc nhc, kh th sanh con. Do vy, n ni con ci l th, him
mun! Thm ch tuyt t, chng c k ni dng! y l ha hi [ca k tham m
dc s], ni sao cho xit!
* Chu T Mn ni:
- Con ngi sng trong vng tri t, [tr thnh] bc thnh hin, ho kit,
ng l nhng chuyn nn lm, nhng tinh thn cn phi trn mi phn th
mi hon thnh s nghip mi phn vn mi. Nu chng bit tit dc, gi vng
tinh thn, du c ch hng, tm lng tt bc, nhng do tinh thn ti tm, sc lc
mt mi, cha h c k no chng b cuc gia chng.
* La dc thiu t, tinh ty d cn. V th, n ni gim mt thng minh,
tr lc km hn! [Vn l] k hu dng, chng y my nm, tr thnh hng ph
nhn v dng! Li cn dn dn to thnh bnh lao! Bi l, chng cn phi thng
gn gi n sc, ch ngay trong lc mt mnh, h mt nim xoay chuyn [t tng

26
Th Khang Bo Gim

dm s], tha chn vi i ny! V th, Tn chn nhn 24 ni: Mc giao

F
3
2

dn ng h dng pht, tinh kit dung kh bch bnh xm (ng ngh vn v,

dng kh ung. Tinh cn, mt kh, trm bnh sanh) l ni n o l ny.
* Sc l ca i [kh vt] bc nht ca l thiu nin. Chng ph c ci i
y, du cho ti cao, tuyt hc, u chng c cch no dng c! Bi l, mun s
ly thn lm gc. S d ci thn mu tht c th tn ti lu di [trong ci i] l
do tinh, kh, huyt. Huyt l m, Kh l Dng. m Dng ngng ng thnh
Tinh. Tinh cha trong ty xng, trn thng n Ty Hi 25, di thu n V
F
4
2

L 26, l mn qu bu nht trong thn ngi. V th, nc Thin Nht 27 chng cn,
F
5
2 F
6
2

tai mt lanh sng, chn tay, thn th khe mnh. Nh nc thm nhun vt, trm
vt u tng trng. Li nh du duy tr ngn n. Du chng cn, t n chng
tt. V th, bc tin Nho coi tm ha ging xung, thn thy thng ln, iu ha
ln nhau th mi c th dng sinh. Bi l, [la ni] tm l qun ha (: la
ng u trong cc th ha ni thn). La c tnh nng bc ln, thng tha dp
huyt kh cha nh m dm nim hng hc dy ln. H qun ha va ng, t
can ha (la ni gan) v thn ha u ng. Thn thy b nung nu, tit ra ngoi,
cn kit bn trong.
Nam t mi su tui c tinh kh, c nhn [quy nh] t phi sau ba mi
tui mi ci v. y l nhm gi cho gn ct cng ci, gi gn nguyn kh. Hn

24
Tn chn nhn y khng phi l Tn Bt Nh (tc Thanh Tnh Tn Nhn, mt trong
by i t ca Vng Trng Dng, sng t Ton Chn Gio), m l m hiu ca Tn
T Mo (541-682). Tn T Mo l mt o s, ng thi l mt y s kim dc s tr danh,
sng vo i ng. ng tng c tn xng l Dc Vng, thanh danh snh ngang Hoa
v Bin Thc. ng ni ting hc rng, thng minh t b, thng tho kinh in o gia
v kinh Pht. ng tng lm ng y cho cc vua ng Thi Tng, Chu Tuyn Tng, Chu
Tnh , Ty Vn . B sch y hc ni ting nht ca ng l B Cp Thin Kim Yu Phng.
Sau khi mt, ng c lp miu th ti qu nh ni Dc Vng, huyn Diu, tnh Thim
Ty. Tng Huy Tng sc phong o hiu Diu ng Chn Nhn, nn ngi ta thng gi
ng l Tn Chn Nhn. o gio tn xng ng vi thnh hiu Dc Vng Qung Vin
Diu T Chn Qun.
Ty Hi () l tn gi khc ca no. No c gi l Ty Hi v thin Linh Khu trong
25

Hong Ni Kinh c cu: No vi ty chi hi (No l bin ca ty).

26
V L () c ngha gc l ni nc quy t li. V sau, t ng ny c dng ch
huyt V L cht cng ca xng ct (phn kt thc ca xng sng, gip vi xng
mng).
27
Thin Nht vn l mt khi nim trong H Lc Th. Trong c quan nim nhng
s ch tri, thuc v Dng, tng trng bng chm trng, ln lt gi l thin nht, thin
tam v.v Sch Lc Th Tinh Ngha ni: Mt m, mt dng giao hi ln nhau, cu tr
sanh ra t , cu cung c phi ng t . T thin nht sanh ra nc, nn phng
Bc thuc v thin nht, l vn m u cho thng nguyn. y, do snh v tinh ty
nm dc theo ct sng t cui no xung n tn xng cng, ging nh nc t trn tri
xung, cho nn tinh ty c gi l thin nht chi thy. Do chng phng tng dm
ng, tinh ty y ; v th, ni v von l nc Thin Nht chng cn.

27
Th Khang Bo Gim

na, huyt kh phn no nh, cng chng n ni nh bn thiu nin t hao

tn vy. L tr gn y, kt hn qu sm, gn ct cha vng vng, nguyn thn
hao tn. K cha lp gia nh m trc ht tr b cn bn ny! a ci v
ri, cng [ra sc] n cht mm mng. Chng y my nm, tinh huyt tiu vong,
o ut, chng th phn chn ni! Tuy vn mang hnh hi con ngi, hon ton
ghi tn trong s qu! Do vy, con em bt ti, cng l v cha anh chng dy! Nay
v h lp ra ba nguyn tc ln, chnh l:
1) Sing nng lm vic ci tm bn bu.
2) Nam n cch bit, hng ngn nga ha hon.
3) Giao du thn trng chm dt chuyn [b bn b xu xa] d d, m
hoc.
Nh th th trong ngoi u cng tu, c nghip mi ngy mi tin, trch
nhim ca cha anh cng trn vn!
* Mun king hnh dm , t phi bt u bng king nga dm nim. H
dm nim dy ln, t dm hnh s thun theo! Nh vy, dng iu g khng
ch? Chnh l ng thn cn bn t, ng vo chn t vy, ng c sch dm t,
ng nghe li t vy. Bi l, h thn cn bn t, t bn tt ngy mt l l, t nhin
s tim nhim nhng li dn d [lm by], dn dn tr thnh k h lu, phng
tng hoang ng, khng chuyn g chng lm! H vo chn t vy, kh gi chnh
nim, t nhin tm ho hc, chng gi vng c. Phng tng khonh khc, hi
hn sut i. Ni ngh n y, chng ng rn d ?
Cn nh sch t dm, li l t vy, bt qu l tr du h ca vn nhn v
nhng li l ct nh ca l ngi rnh ri. Bn h mun vit thnh mt cu
chuyn, t nhin ni n [kt cc] on vin, p , ton l nhng li l ba t
di tr, h nn tin l chn tht ? Nu ngh i khi xem c cng chng sao, h
c th lay ng ta ?, [nhng t nim] t s ngm ngm tng trng, m thm b
hi m khng hay bit. Ni chung, cch gi thn khng chi bng ngn nga
trc, ch nn t li lng cht no, th b k khc ci ch ta l k chp trc
ngy ngc, ch nn t cho mnh l hng vin thng! Nu thng ngy chng [t
gi gn bn thn] rt nghim, lm sao bo m lc gp chuyn s khng tht th?
* Triu Hng Bo ni:
- Tit ch sc dc, ni d dng, cha chc lm c! Mt nim va s sy,
l b chm m, s kh th quay li. Mi nim u phi kin nhn, ngay trong khi
cnh t ngt thay i, [m vn c th gi vng nim], ch c cch l trong

28
Th Khang Bo Gim

thng nht, hy thng xem gio hun ca nhng bc tin trit 28, t nhng cu
F
7
2

cch ngn [ca h] quanh ch ta ngi. Gi tm thanh tnh, t ham mun. i vi

l ngha, php lut, nhn qu, hy tin tng chc tht, chng ng vc. Ngu nhin
t nim dy ng, hy lp tc thng thit on tr. [Lm c] nh th, i trc
cnh, s c th t dng mnh tnh ng. Cn nh trong lc nam n giao tip, hy
tn lc trnh xa nhng iu t him buc dp trong rung da, chnh m di
gc mn. Du l k ht sc thn thit su m, nht nh l cn phi phn nh
trong ngoi r rng. Mi li ni, mi ting ci, ch nn cu th. Vng tm s t
nhin chng bn mm na! y chnh l phng php sa i, gn lc tn ngun
gc vy.
* Phm nhn d b sa chn sy bc nht khi i trc nhan sc xinh ti.
Trong khonh khc bng dng kh th kim ch [ci tm ham mun], hy th
nhm mt, chng dm, gi cho tm lng chng lon. Bt qu c th gi vng
nim trong giy pht , [s v th] m c th t cao, c a v vinh hin, v
vang cha ng, li phc cho con chu. So vi nhng k na i vn n xanh,
quyn vng 29, v nhng k tch ly cng c theo kiu khc, [phng php tch
F
8
2

c bng cch khc ch lng dc] s l tn sc m cng to. Sao li kh s v

s hoan lc trong khonh khc, vt b cng danh sut c mt i, chuc ly s
c hi sut kip? Nu chng kim ch nghim ngt, phng tng tnh , [rt cuc]
k phn trng my xanh (m n) chp mt thnh khng, nhng ta do vy m
gim th, gim lc, mt mng! Li cn mng ng hng ph qu, [do dm t
m] i thnh bn tin; ng nn c con, do b trng pht, nn khng c ngi
ni di, v con mc phi bo ng dm dt, con chu b bo ng khn cng,
mi ni c nghip, chng phi ch c mt! i! C hi th mun mng!
* Ngi hin thi trong cuc sng thng nht u chng bit cn trng [i
vi ngn ng, hnh vi]. Hoc l v chng ct nh, gin ht trc mt con ci,
hoc nui tiu thip bi son trt phn, hoc b mc v rong chi bn ngoi, hoc
ti t phm li gian dm chng nghim cm, mi l khng nghim tc, ly g
gi yn nh ca? Nu bt ham mun, gi tm trong sch, ni ci chng cu
th, trong ngoi phn nh r rng, phng nga ng php, trong chn khu mn,
i i cung knh vi nhau nh khch, s chng khin cho ngi khc yu knh
?
* Diu nh Nhc ni:

28
Tin trit (): Cc bc thnh nhn, hin nhn thu trc.
29
ni vn phi cm ci hc hnh, chng t g ht.

29
Th Khang Bo Gim

- Ngi i nay ch ring mnh khng dm, s ch thnh tu s nghip ca

chnh mnh. Sao bng mt khuyn mi, mi khuyn trm, trm khuyn ngn
vn, li cn truyn b n i sau v cng, cng chng thin qu ? Ging
nh vi ht ging, mt thng ht ri xung t, thu hoch tnh bng thch 30. F
9
2

Gieo v cng, sanh trng cng s v cng, nhng cn phi sing gieo, ng b
rung hoang. Li nh thp n truyn nhau, mt ngn n thp, ngn ngn n
s u c thp. n v lng, quang minh cng v lng, nhng n y phi
do ta truyn [tip tc thp sng], ng v ta m dit. Ch s k chng tht tm
gng sc khuyn ln m thi! Nu ni khuyn ngi ta, ngi ta chng thun
theo [ ri khng lm], tc l ging nh gieo ht, nhng ht chng sanh, truyn
ng m n chng sng, c l y hay chng?
* Vng i Kh hi Lin Tr i s: t t xem bi vn Gii St ca
thy, bn n chay trng. Ch c iu sc tm hng hc, chng th dit tr, xin
thy hy phng tin rn dy, khin cho con qun [tai ha ca] dc lc cng th
thm ging nh st sanh. S p: St l chuyn au kh. V th, d din t tnh
trng th thm. Dc l chuyn vui, nn kh th din t ni thm khc. Nay ti
nu mt th d. Cng khai b thuc c trong thc n d t, l ni thm c
ca st. Ngm ngm b thuc c trong thc n ngon, y l s thm c ca
dc. Ngi c tr suy ngh [s hiu r].
* Phm nhn h thy sc p, bn dy t tm, cc th c tm u sanh. c
tm sanh, lng tm cht ngc! Ch c iu khi t nim t ngt pht khi, chng
th khng ch, hy ngh n mt ch Cht, hoc ngh thn mnh ang gp chuyn
hon nn, kh khn, [t nim] t s nht bt ri ngng dt. Nu khng, hy ngh
ngi n y sau khi cht i, tht ra, xng mc, hi thi chng th gn c. Sc
tng trc mt khng g chng phi l huyn cnh, t s git mnh, tnh ng.
Nu khng, hy ngh ta do yu thng c ny, m hy hoi danh tit ca c
ta, tc l ta nh bn nh phn t. Gi vn danh tit cho c ta, danh tit y qu
nh chu ngc, hy nn thng xt, thnh ton cho c ta. Do cng yu thng,
cng chng n lng u c ta. Nh th, t s sanh lng knh trng nghim tc.
Nu khng, hy ngh: Ta do mong cu hoan lc chc lt, m hao tn cng danh,
gim mt ph qu, gim bt th mng ca chnh mnh, khng k ni di, thanh
danh bi hoi, u do v chuyn ny. Nh th, t s mnh m tnh ng!
Nu khng, hy ngh: Ci tm h thn, ai ny u c. Ph n tht tit, ch v
m mui nht thi, ti khi b cha m, anh, em chn ght, b b m chng v chng

30
Thch (, ng ra phi c l n khi ch n v o lng, nhng ta vn quen c l
Thch), l n v o lng thi c. Mt thch bng hai hc, mt hc bng nm u, tc
mt thch l 120 cn (khong 60kg).

30
Th Khang Bo Gim

ght b, b xm ging, thn tc ch ci, s thng hi hn khng kp, ngm on

hn, mt mng! Hoc do chung ng ba bi m a thai, m ln con u cht,
oan hn trong chn ti tm h chu b qua [k u s gy ra ni oan nghit] ?
Ngh nh th, t s hong ht, kinh s [ngui lnh lng dm].
Nu vn cha c, hy ngh: N nhn dan du sau lng chng, tc l hng
ph bc, nhn tm, qu mc tn c [i vi chng], cn ni chi i vi ngi
ngoi ? Hy nn coi [k n y] nh si lang, xem nh rn rt, coi nh qu s cu
hn, coi nh on gia i trc. Nh th, t s kinh s, king d!
Trng thy con gi ca ngi ta, hy ngh: [Nu dm lon c ta], s ging
nh k c xm phm con gi ca chnh mnh. Trng thy v ngi ta, phi tng
nh s k khc dm v mnh. Ai ny lc va mi ng nim, hy t rn nhc
su xa: Ta dm lon v con ngi ta; nu v con ta cng b k khc dm th
bit lm sao? Va i din [n nhn], bn tng nh vy, ci tm [t dm] y s
t nhin dit mt. y chnh l mn thuc dp tt la [dc vng] nhanh chng
nht! Hn na, xm phm con gi ngi ta, c bao gi con gi ca chnh mnh
chng b k khc xm phm! nhc v ngi ta, v mnh c bao gi chng b k
khc vy bn? Chng cn phi tm bng chng t thi c, hy xem khp nhng
chuyn bo ng trong thi gn y, [s thy] o tri ng l chng sai my may!
Thy nhng k dm dt phi chu bo ng, ai ny u nh th, s bit k
dm lon m cha b bo ng, ai ny ri cng s nh th. Th c c cu: Khuyn
qun mc t phong lu tri, t c khoi lai, hon c khoi. Gia trung t hu
i hon nhn, nh yu li thi, tha bt li (N phong lu khuyn chng ch
mn, mn nhanh ri, tr chng hn. Ngi nh s phi nai lng chu. Anh
mun khoan n, h chng dung), li y ch l thay! Gi tnh chng t nhng k
ang say mng!
* Ng Trch Vn ni:
- Con ngi sau khi c tha hng kh cht [t cha m], thnh hnh,
iu quan trng nht, khng g bng sanh mng. Nhng nu cha th dng
sanh 31, lm sao bit bo ton sanh mng cho c? bit bo ton tnh mng,
F
0
3

s c th dng sanh, y l nguyn l chng thay i. Lng ngi gn y chng

bng thi c, phong tc mi ngy mt t hn. Trong nhng ci gy tn hi nng
n nht i vi sanh mng ca con ngi, khng g to bng sc! Sc v nh ao
bn, chm n s b tn thng. Sc v nh cht c t chim Trm, ung vo t
tiu i! Tuy nam n kt hn, chng tri nghch nhn lun, nu chng bit n

31
y, dng sanh c dng theo ngha rng, hm : Lm th no vun bi thn
th cho n tng trng tt p.

31
Th Khang Bo Gim

ngha l tit ch tnh i, ni su mt mng vn n trong , nhng ngi i c

thy l chuyn ngt ngo, khoi lc, c bung lung, chng bit tit ch, l v l
no? y l v trc , qun mt ci tm o c, nim t dm bn do nhn
duyn m dy. ang tui thiu nin kh huyt si ni, m mn nhng thi
phng ng v li, thng tiu mn tinh thn hu dng trong tay n b, con gi,
chng h tic nui! Thm ch coi chuyn khot vch, tro tng l chuyn hay
ho. Ng lang ni tim o, cp k k n, t ph l hng phong lu. Thm ch,
i trc v con ni bn chuyn dm dt, ct nh sung s trong chn khu phng.
V l ny, gia phong bi hoi, k cng, lun thng vi lp trong sc dc 32,
F
1
3

ting xu khp trong ngoi, nhng k y vn ng l vui, chng ngh l kh! Cho
ti khi chm m su, tinh kh, ty cn, k c ch kh do m a lc, tai mt
bi m la ic, hnh hi do m cm ci, nhn cch bi m thp hn.
Ht thy cc bnh h nhc, bi xi li tha dp m sanh, n ni mt thn s
nghip v cng, hy vng khng chi to hn, thy u tiu tn, chng cn chi na!
Rt cuc, mt mng ang tui trung nin, ghi tn trong s qu. Hoc l cht
chng yn thn, hi n con chu, thy u l do li lm chng bit tit ch sc
dc! ng l coi sanh mng nh tr a vy!
* Con ngi i vi tin ti, du l mi li nh nht vn so o, tnh ton
trm k tranh ginh, cn nhc thu nhp quyt nh chi tiu, vn s thiu
ht. C k no n xi phung ph, chng bit chng mc, [s b mi ngi] ch
trch l a ph ca. i! Tin bc l th c c t bn ngoi, vn trn trng
dng y. Cn nh tinh dch ng qu, chng c c bit coi trng nh tin ti.
S tn hi ca dm dc chng h nh nhoi! Tin ca ht, t ngho tng; tinh
ht, t cht ti! Th m c mc lng phng tng dm dc, chng bit tic nui
my may! Mt mai tinh cn, ty kh, nc cn, la hng, thuc thang v hiu!
Hi hn th mun mt ri! ng T ng Pha ni: Chuyn gy tn thng
sanh mng, chng phi ch c mt, nhng k hiu sc t phi cht. Thn con
ngi dng Thn ch ng Kh, Kh ha thnh Tinh. Tinh thn sung mn, trn
y, thn th cng trng, sc lm chuyn ln lao. Nu dm dc v , t tinh
cn, kh hao, Thn chng th duy tr c, s thnh bnh tt, cht sm! Hiu
nguyn do ny, h chng thn trng ?
* Thn th, da, tc, nhn lnh t cha m, chng dm hy hoi, tn thng;
l khi u ca lng hiu vy. Ni n chuyn hy hoi, tn thng, h ch
32
Nguyn vn nhn t, mn phong bi hoi, lun k tng vong trung cu, tn i, di x
ni ngoi. Trung Cu () l ci bung kn trong nh, Tn i l ci i do V Tuyn
Cng xy cho nng Tuyn Khng . Tuyn Khng vn l cng cha nc T, nh
hn vi thi t Cp. V Tuyn Cng thy con du tng lai p qu, bn chim lm ca
ring, xy Tn i cho . Nh vy, trung cu v tn i u hm ngha am m sc
dc.

32
Th Khang Bo Gim

c ngha l gy tay, gy chn m thi? Ging nh mt ci cy qu mi mc, trong

lc n m chi ny n, t phi king n cht, sng bn, ti chm. Sau y, mi
hng n ta rp bng. K ng tui dy th, gn ct vn cha vng chc, huyt
kh cha nh, m chn vi chn nguyn trc, n ni hnh th kh khao, cm
ci, tinh hoa tiu sch, trm th bnh theo t ny sanh. i trc cnh y,
cha m kinh hong, bi ri, b tay, chng bit lm sao! y, tm chng bn n
chuyn m cht thiu khuyt, him rng tui th suy gim l do t mnh gy to
oan nghit, khin cho song thn ngm m ni au v b. C nhn mi bc u
chng dm qun cha m, v thn ny l do cha m lu li, h nn im nhc s
thanh bch ? [H im nhc thn th, thanh danh], s l bt hiu khng chi to
bng!
* K thiu nin khinh bc, n nh thn hu, t tin dm ng n quyn ca
ngi ta, hoc nghing tai nghe trm. Trn ng i, gp ngi n xinh ti, dng
chn ng sng, lng nhng theo ui, gn hi tn h. Thm ch, ly chnh nhng
ngi m chnh mnh c thy nghe mc sc chng gho, bn tn cng
ng bn. Th hi ci tm y l ci tm g vy? ng C B Ngc chng ln lt
lm chuyn xu, T M n Cng sut c i chng c chuyn g khng th ni
vi ngi khc. Vy m [nhng g thiu nin khinh bc y] ngay trong lc ban
ngy, ban mt, ni mi ngi dn mt trng vo, c ngo ngh bc l thi xu
chng ngi ngn! Khinh bc nh th, cn chng coi nhng v oan chnh ra g,
h chng khin cho qu thn phn n ? Nu trong nhng k quen bit, c hng
ngi nh vy, hy nn sm tuyt giao, ch nn thn cn vi chng n mt ngy
no!
* Tt Trung bo:
- Th gii hin thi ngy cng ti tm, trc! Thanh nin nam n ngy
cng lm k bi hoi danh tit, chn vi thn th. Suy xt nguyn c, u bt
ngun t dm th v tranh nh dm ng gieo rc nc c. Trm xt: My thu
gn y, nhng th dm th, dm ha dim tnh mi ra l chng th m xit!
(Mi cun sch ra mt, chng bit s bn cho my trm ngn ngi! Nhng g
tc gi thng ni cho m tai l x mn tm ti, chng bit l phng cch
hng dn, m dm ng! [Chnh ph] nhiu lt nghim cm dm th, c
nhng k b ngoi tun lnh, [nhng vn] ngm ngm bn ra, ht sc ng than
th!) [Cc th y] c xut bn nhiu lt, chng cng tn, ch no cng thy!
Thiu nin nam n, thy mc lc cc sch y c ng ti, qung co trong bo
ch, ng l mun mu, mun v, m t ht sc tng tn, ny t m, mua v
xem, chng trnh khi chuyn tay cho bn b cng xem, n ni mt say, tm m,
thn hn in o. a nht gan s chng dm d di th mi, nhng thn th
v hnh b hao tn. a bo phi chng th t kim ch, nu l sa chn, [h ly]

33
Th Khang Bo Gim

nh l tht nghip, tht hc, hao tinh, tn thn (ba th qu bu trong thn ngi
chnh l Tinh, Kh, Thn. Nu cn bn y b mt i, bnh tt s ny sanh, lm sao
sng lu cho c). [H ly] to ln l tan nh, mt mng, tuyt dng, t ging.
Cho n lc y, hi chng kp!
Phong kh dm t, ti tm Thng Hi vt xa ni khc. Th xem: Nhng
ni ct cha nhng th d bn, u, dn dt con ngi sa hm sp h, ch no
cng c. Tai mt b tim nhim, k thng ngy ch kin nh, t trng, vn
chng trnh khi b bn xu li ko m sa ng! Do vy, ti ni: Sch dm, tranh
dm, ng l li dao sc bn git ngi! Ch nguyn cc em, cc chu thanh
nin, nhng thiu n khu cc, h gp nhng dm th y, hy x b, hy dit,
ng c. Gp nhng a bn xu, hy ngh chi, ng gp mt. Vn mong hy
rn nhc ln nhau, ng dn thn vo nguy c st nhn v hnh.
Ti nay i trc gii xut bn, gii sng tc, dp u chn ly, tha: Ai
chng c con em? Ai chng c v con? N lng h lt vo chn ti tm, vy
hm trong t vong, tuyt dng t di ? Ti li dp u chn ly trc cc v
hiu trng, cc v gia trng, nhng v kinh l cc ni, tha: Mong cc v hy
ch trng mi lc u nghim ngt gim st, nhiu lt khuyn d, khin cho cc
em cc chu thanh nin thot khi hc m, trnh khi t vong. Th nhng nguyn
tc [tr dit dm th] vn thuc v tay gii xut bn, gii sng tc hy thc hin
o c cao thng trong ngh nghip. Nu chp thun kin thin cn ca ti,
hy ph hy cc bn in [sch dm, tranh dm], thi vit [truyn dm tnh]. Ti
bit con em nam n ca h, t s l nhng i v nhn, ti c trn trong nc
cng ha.
Nu nh bo trong dm th ngm ni n qu bo c, ngi xem s c th
t cnh gic; th hi c sch no m khng ngm ni n qu bo? V l g ch
thy k c [dm th] trm lun, chm m? Ti li chp tay, ly lc nhng nh
vn vit chuyn dim tnh, nhng nh m thut v tranh khiu dm: Cc v ti
nng rng r, cu g chng c? Ti g t vy bn mnh, khin cho danh ting
lng ly b nh hng, dn dt x hi vo ch hc m, hm nhn dn trong t
vong, nh bc vi mi li nh t nh u con rui?
Tuy l thi hin thi t ni n cc thuyt m cht, nhn qu, nhng i vi
ng kinh, t th, cc v thng sng xa nay, ai ny u nu t, xng. H v
thi i hin thi chng tin, bn bc b, cho l khng c ? Trong cc c nghip,
dm c nng n nht. Khi cn sng, s ngm ngm vng ly cc th bo ng
gim phc, tn th, dit t tuyt tn. Cht i, linh hn t vnh vin hng chu
au kh! Cc ng bo ca ti l no mt trng thy m tm chng kinh hong
? Knh xin nhng bc trng gi t thin t Thng Hi, nu chng coi nhng

34
Th Khang Bo Gim

li th lu ny l sai lm, s hp li bn bc, tr tnh tha ng cch khuyn dy.

Khng ch l to phc cho mt phng, m phong thi c hnh y s khin cho
mi ngi khp ni u noi theo, [nh vy th] ng bo trong thin h u c
hng n trch. Khn ngn thm tho, trm ly cu khn!
* Hong Hiu Trc ni:
- Sch Lun Ng chp: Thiu chi thi, huyt kh v nh, gii chi ti sc.
Thnh nhn chi sc, v thi nhi bt gii d (Tui thiu nin, huyt kh cha
nh, phi king sc dc. i vi sc, thnh nhn chng c lc no khng rn
dy). L K chp: Th nhn phi ng thp v t, bt th thip, k bt nh sc kh
tri. Nam t tam thp nhi th. K bt tp sc kh tri. Ch hu bt th cnh ni. K
bt ot nhn chi th kh tri. Tin vng d phn ch nht b quan. K thanh tm
qu dc kh tri (Thng dn nu chng n nm mi tui m cha c con, s
khng ci thip. C th bit l h chng m hai v. n ng ba mi tui bn
ci v, c th bit [c nhn] chng tham sc. Ch hu chng ly v trong lnh
th ca chnh mnh, c th bit l h chng ot v ca ngi khc. vng
thu trc b quan vo cc ngy Xun Phn, H Ch, Thu Phn, ng Ch, c th
bit tm h trong sch, t ham mun). Th m Khng T i vi nhng chuyn
ny, nht lot chng nhc ti, c bit nu ra chuyn tui thiu nin huyt kh
cha nh rn d sc dc. ng l Ngi coi trng chuyn ny, v cng ht
sc s [thiu nin s phm sai lm trong] chuyn ny. Bi l, k ang tui mi
ln, ging nh tho mc va bn chi, trm loi trng cn ang kn. Trong lc
c cy va mi ny lc, lin vt t mm, chng c cy no khng kh ho. Trm
loi trng ang lc n trong kn, cht x toang kn, khng c con no chng
cht!
Thnh nhn cnh tnh thiu nin, dy chng hy tn lc khng ch ci tm
sc dc, bit king s, t xt thng chnh mnh, nhm gn gi, vun bi tm thn
non nt. Tui thiu nin m c th i vi ci i sc dc ny, gi vng vng, ct
t la [mi s d d, m hoc], mai sau [khi trng thnh], nguyn thn chng
thiu ht, ho kh trn ngp tri t, nh mt tri rng r gia ban ngy, c th
vn dng tinh thn vo chuyn kinh bang t th, to nn s nghip ngt tri. Nhn
phm chn tht, hc vn chn tht, u do chuyn ny m ra. Du chng thnh
hng c bn lnh to ln, t cng nht nh hng ht tui tri, chng n ni cht
ngang tri. Cc thiu nin hy nn mnh m suy xt iu ny!
* Cha m yu con ht sc thit tha! T b, khng ai l chng km cp nghim
ngt. Ch c iu l i vi i s sc dc gy nn tn thng thn th, phn nhiu
chng dy d st sao, rnh r. Xt n nguyn nhn, l v khi [con ci] cha
kt hn, c ngh con em cha hiu bit, chng th bo r. Ti khi con lp gia

35
Th Khang Bo Gim

nh, li cho rng con trng thnh, ngi ngng trc mt con du, chng th
ni trn li! Chng bit con em tui tr, cha c kinh nghim tng tri su sc!
i vi chuyn xa nay, nhng k hiu sc t phi cht, do cha chnh mt
trng thy, chng tin tng cho lm. Chng n li chng c k lng cc sch
khuyn xa la, king k sc dc, li cn nghe nhng li l hoang ng ca l bn
ti t, thng coi chuyn n nm l lc cnh. Do vy, n ni tn thng thn th,
mng vong! Do v [l ny], k khng con ni di chng th m xit! ng l
ng th di, tun tro nc mt!
K lm cha m, cn phi khi con em mi bn tui, trc ht hy ngm
ngm quan st ng tnh, hiu r nhng iu chng n a chung. Nu con tr
hiu bit, khi con em thay qun o, hy ngm xem xt, coi xem c du vt di tinh
hay khng, gp rt vin dn li c nhn hun d, bo ban r rng, ni cn k
cho con bit l hiu sc, t phi cht [yu]. Dn chng nhng k do hiu sc
cht, con em t bit kinh s, s c th gn gi, vun bi tinh thn. Nu con
c gia nh, cng cn phi chng ngi phin toi, kho lo ch bo. Cha bo ban
con trai, m khuyn ln du. Hy gp dng cc sch dy v xa la sc dc, king
dm, ging gii cho con du, khin cho n khuyn nhc chng trong chn ring
t. Mun phn ng v li nhc nht thi, cm thy ngi ngn, ri au hn
sut i!
* Tai ha do dm to ln nht. Khng ch ring t duyn (t dm), ngay nh
trong chuyn v chng chung ng, h hi qu l, hoc khi ng mt mnh m t
tng chuyn sc dc, u mc bnh, mt mng! Chng th khng rn d!
Sch v o gia c ni: Nhn sanh dc nim bt hng, tc tinh kh th b ng
tng, vinh v bch mch. Cp dc nim nht khi, dc ha x nhin, hp tot ng
tng, tinh ty lu dt, tng Mng Mn tuyn tit nhi xut. Tc thng v tit xut,
nhi dc tm k ng, nh d lit ha thiu oa ni chi thy, lp kin tiu kit. V
k, tc thy cn nhi oa tc h (Trong i ngi, nu chng dy ln dc nim,
tinh kh s phn b trn khp ng tng, nui dng, nhun thm trm mch thng
sut. Ti khi dc nim va dy ln, la dc bc chy hng hc, khin cho ng
tng co rt, tinh ty trn ra, t Mng Mn 33 tun tro, chy ra. Du cn cha tit
F
2
3

ra, nhng do dc tm dy ng, v nh dng la mnh un nc trong ni,

nc s nhanh chng kh cn. Chng my chc, nc cn kh, ni v toang). y
chnh l cn c tht s chng t dc nim gy tn thng thn th. Ti mong
33
Mng Mn () l mt b phn quan trng trong thn th theo Trung Y. N c coi
nh l cn bn duy tr mng sng. V tr xc nh ca b phn ny c nhiu thuyt, nhng
ph bin nht, Mng Mn c coi l huyt Mng Mn thuc mch c, c cng nng ch
tr cc dch thy thuc Thn Tng trong c th. Huyt Mng Mn l ca ng cc dch
thy chuyn vo mc c. N nm ngay trn phn tht ngay xng sng ni lng, nm
di da, thuc phn gia ca t sng th hai v th ba tnh t xng cng.

36
Th Khang Bo Gim

ngi i c bnh hy t cha, ch ct sao oan chnh ci tm, ch trng lng

knh thi!
* Thiu nin trong ngy tn hn, dc nim ang vng. Nu chng bit
chng mc, s thng l gieo ha cn cht chc, rt ngn tui thanh xun ca
chnh mnh. Chuyn ny tht ng au n thay! Xa kia c mt nho s, sau khi
kt hn i thi, cm thy ng mt mnh kh qu, [thi xong] cha c kt qu vi
quay v. Mt ngy i hn trm dm, canh hai v n nh. Cha hn gin d, mng:
t l my sanh s trong thnh, cho nn s tai ha m trn v nh, sai ngi
tri cht, b trong ci kho trng, li qut tho, [sai y t] kim gy, bo: Ngy
mai tao s qut cho my mt trn tut xc. Sng hm sau, cha thong th thc
dy, [bo ngi hu] ci tri, cng chng hi n na. a con lc mi v, hng
th tht nng nn, cht b cha qu mng, lm nhc, trn trc c m. Khi c
th ra, trn chng hiu cha. Khi , c mt ngi bn, cng v vi anh ta, hm
sau cht ngc. L v i trm dm, li cn cng v n i, bn thot tinh [m
cht], mi bit l do cha tri mnh li.
C nhn bo: S thn gi, thun v hnh, thnh v thanh (K hiu
thun bit phng dng cha m, s kho quan st thu hiu tm tnh trc khi cha
m cha biu l, cha ni ra). Do vy bit: Cha m yu thng con, tht s l c
nhng lc vt ngoi biu hin, ngn ng! i! Trong vng v chng m cn gp
nguy c nh th, hung h k dan du, cng bc bn ngoi! Do b kinh s chen
ln, s nguy him gp mi, gp trm ln. K lm con bit iu ny, s thu hiu
tm lng cha m, t s c sng lu, mnh khe!
* Hong Th Vn ni:
- T dm l phm i vi v con ca k khc, ta do t tm xm phm th l
t dm. Du i vi v ca chnh mnh m phm nhm chng phi lc (khi v c
kinh nguyt, ang thai nghn, va mi sanh xong, ang cho con b sa, ang b
bnh, trong ngy trai gii), chng phi ch (chng phi l ni chn giao hp),
hoc khi c mi quan h sanh t n thn mnh hoc v, hoc nhm ngy ngi
ln thn u cm k, hoc i vi thn th chng giao hp theo ng l, hoc
[hnh dm] trong ngy n sanh ca thn thnh, u l t dm. i vi k n, h
do c nghip i trc n ni phi a vo , hy nn sanh lng thng xt.
Li ngc ngo a chung k h tin y, mc sc lm chuyn dm u. [Do vy,
s] tn c, chuc ly bo ng, ng l ng kinh s! Nu xm phm tr nh,
gian dm gi trinh, dm lon b ga, nhc ni tng; y chnh l hnh vi chng
bng cm th, thn ln ngi u cm ght, lut tri chng dung, cng l ti c to
ln cng cc! Hy nn mnh m tnh ng, run s, thn trng, king lnh, t gi
thn, king d cn thn, ng vi phm.

37
Th Khang Bo Gim

Li c k giao phi vi cm th, ri lon lun thng. Loi hnh vi chng

n nhc ti , rt cuc vn c trng hp xy ra! Than i! Lng ngi bi hoi
n mc cng cc nh th ! [Hng ngi nh vy], h ch l a nhp cm th,
li cn gy hi cho con chu. Sch Cm ng Thin coi chuyn thy v p ca
ngi khc, dy lng ring t l c ti. Dy lng cn chng c, hung l thc
hin ? Hoc tp thnh thi quen ?
i! C nhn c v c ngi khc dng gi m chng nhn, th m ta tnh
ton trm k ot c. C nhn c v m thu c tuyt k dm bn, ta li
cng bc, nhc [k khc]. C nhn c v b tin ra mua thip, [khi bit ngi
y l v k khc] bn tr li cho chng c ta; th m ta tm nhiu cch ot
ly! C nhn c ngi b tin gip cho t gi ly chng, m ta th cy th gian
dm. C nhn c ngi chuc k lm ngh h tin cho h hon lng, m ta cn
tha dp h gp nguy khn hip p. C nhn c ngi b tin cho v chng
k khc c on t, m ta li ly gin cp ot. C nhn c ngi b tin
gip ngi khc ci hi, ta li m him ph hoi. Ngm ngm th [nn nhn]
nut nhc trong chn khu cc. L chuyn ra, c nh [ngi y] mang nhc. [Hu
qu] nh th cng sut i th hn, ln th s tr thnh ni lo v tnh mng! Cn
sng th mc on vi thn minh, cng chng th nhn mt chng, cha m, con ci
ca nn nhn. Cht i, s trm lun trong c o, lin tip a trong a ngc, ng
qu, sc sanh. Ta gy ti, ng l khng th no trn c, m nim on hn
ca k y trn khng th ci g, ko di i i kip kip, [to thnh] nghip
duyn lu di, con chu phi hng chu bo ng thm khc! Khoi lc vn vn
trong khonh khc, ti cht cha nhiu i v tn. Ton l do lm nhn hoa m
trong h khng, m chm trong bin dc. N phong lu oan nghit, sao n kt
thnh? Cn phi hiu thu sut, phi nn nhn. Nu chng nhn c, tc l vn
cha hiu bit thu sut vy!
V th, thy v con ngi ta, hy tng nh gia nh, quyn thuc ca chnh
mnh. Tng ngi cao tui nh m, coi ngi ln tui nh ch, thy k nh tui
hn nh em, hoc nh con gi [ca chnh mnh], t dm tm s chng do u dy
ln c! Kinh Hoa Nghim dy: B Tt t th thng t tri tc (B Tt i
vi v ca chnh mnh thng bit ). i vi v ca chnh mnh, cn chng nn
dm dc qu , h cn dm dm lon v con k khc ? Sch Tc Bo Lc
chp: Ta chng dm v ngi, ngi khc chng dm v ta. Sch Minh Lut
ghi: K gian dm con gi ngi ta, s b bo ng tuyt t. K gian dm v ngi
khc, s b qu bo con chu dm dt. i vi nhng v n ti li xa nay, hy
xem trong cc sch nh Gii Dm Bo Hun, Cm ng Thin, m Cht Vn,
ghi ch kh nhiu cu chuyn, chng ng s ?

38
Th Khang Bo Gim

Cn bit: Sc tng vn l Khng, v kiu dim nh huyn. Bnh sn pht

rc r ng phn, ti gm giu ao. Mi lc rnh rang trong phng kn, ng sanh
vng tng. Du cho cc t duyn t hp, ch tng tn lng tm. Ch dng hu
lc chiu soi, gi gn chnh nim. Hy ngh ti lng tri ni t tm, rng ngi
ni ta. Qu thn trong h khng, gim st ta nghim ngt. Trn u l Tam i
Bc u 34, chiu rc trc mt ta. To Thn trong nh, Tam Thi 35 trong thn,
F
3 F
4
3

chm chm theo di ta. Phc lc ni thin ng, chp mt bn c th t ti.

Ni kh trong a ngc, h sy chn s sa vo.
Hy g cng trc vch ni, quay u trong bin kh. Trong lc mun phn
gian nan, m t gi vng, gi nim mun phn chng th phm. i vi bi
vn dt dc ca Vn Xng Qun, bi ca ngn nga dm ca t s Chung
Ly 36, hy nn hc thuc, tn lc gn gi, ng to nghip phi giu dim, ng
F
5
3

lm chuyn bi hoi o c, ng coi o ht l k hn h, m cng phi thm

thng xt. ng ngh ti t l l thp hn ri chng gi trn [c hnh ca chnh
mnh]. ng tip nhn [chung ng] k t n mun ta lm chuyn dm bn vi
h, ri phi sa thn vo la. Ch coi th thip nh cm n trong nh, c phng
tng tnh dc n ni sanh mng b thng tn. ng qun danh phn k ln
ngi nh, ko ri ren cng thng. Ch u tnh hnh ca ni tng, ko chc
gin thn minh. Ch ln ln ranh gii gia ngi v cm th, ko kt duyn eo
lng. ng i vi gia nh ca k on cu m tit hn ni v con ca h. Ch

34
Tam i (cn gi l Tam Giai, Tam Xung, Tam K), tc l gi tt ca Tam i Tinh Qun,
hoc Tam i Hoa Ci Tinh Qun. Ni c th, s bao gm Thng i H Tinh Khai c
Tinh Qun, Trung i Lc Thun T Khng Tinh Qun v H i Khc Sanh T Lc Tinh
Qun. Theo sch Vn Cp Tht Thin ca o Gia, Tam i chnh l su ngi sao nm pha
Nam ta sao Bc u, chia thnh ba cp, ging nh bc tam cp trc ta Bc u, nn c
tn gi nh th. Theo tn ngng o gio v T Vi, chm sao ny ch tr quan lc, tc
cng danh, ti sn s nghip ca mi ngi.
35
Theo ng Thn Quyt ca o gio, trong thn c ba loi trng l thng trng Bnh
C, trung trng Bnh Cht, v h trng Bnh Kiu. Khi con ngi cht i, cc loi trng
k sinh trong thn u cht, ring ba loi trng ny s thot ra, s bin thnh thi qu. Ba
loi trng ny c tng trng bi thi xu ca con ngi, nh Bnh C tng ng vi
thi tham n tc ung, Bnh Cht tng ng vi thi tham lam ti sn, Bnh Kiu tng
ng vi tham dc, m sc.
36
T s Chung Ly chnh l Chung Ly Quyn. ng ny vn l mt trong bt tin, c tn
l Chnh Dng T S, hoc Vn Phng Tin Sinh. ng tng ra mi thi cho L ng
Tn, L ng Tn thnh tin. Do ng thng t xng l Thin H Tn Hn Chung
Ly Quyn () vi ngha t tro phng Chung Ly Quyn l g nhn tn
nht trong thin h, ngi i sau v , ngt danh hiu ny thnh hai, li tng lm ch
Hn (c dng vi ngha hn t) l triu i Hn, nn mi c thuyt ni ng sng
vo i Hn. Thm ch, c k ngh ng c h l Hn, nn thng gi ng l Hn Chung Ly.
ng thng c miu t vi hnh nh mt ng gi ru di, u hi, bng ph, mc o
phch ngc, h bng, tay cm qut. Do Vng Trng Dng (Vng Trit, sng t Ton
Chn Gio) hc o t L ng Tn, nn o s Ton Chn Gio tn Chung Ly Quyn
thnh nht t, L ng Tn l nh t.

39
Th Khang Bo Gim

xem nhng li l dm ng, nhng khc nhc hoc vn chng m mi tnh sc,
khi khi ng t tm. Ch bn sc p, ting dm, ko m hoc nim ngi
khc. Tr k t phm [li t dm] ra, phm nhng k dn d con em nh ng
hong tr thnh dm ng, v k thch bn chuyn trai gi, bin son dm th, v
vi tranh nh dm dt, khi gi nhng tnh cm thp hn ca con ngi, nhm
dy ngi khc t dm. Ngi thy k nghe nhng th y, t s mun phm vo
t dm. K hoan h tn thnh, s ging nh t phm!
Kinh Lng Nghim dy: Thp phng Nh Lai, sc mc hnh dm, ng
danh dc ha. B Tt kin dc, nh t ha khanh. Nhc bt on dm, tu Thin
nh gi, nh chng sa thch, dc k thnh phn, kinh bch thin kip, ch danh
nhit sa (Mi phng Nh Lai nhn vo cc chuyn hnh dm, u gi l la
dc. B Tt thy dc, bn nh trnh n hm la. Nu k tu Thin nh m chng
on dm, s nh nu ct m mong n bin thnh cm, tri trm ngn kip,
ch gi l nung nng ct). Nu lun nh theo s tht, t s chng cn tht s
lm chuyn [dm t] y, ch cn dy ln mt nim, phm ti ng u trong
mun iu c! y l v chn tnh thng hng c Thng ban cho 37, nguyn
F
6
3

mng c nhn lnh t cha m. Thy sc p, dy ln dm tm, t khch (nhng

nh hng bn ngoi) s thay th tnh thng hng lm ch. Chn tnh do Thng
ban tng, t s b nhum bn mt ln, y chnh l i bt trung (lng trung
xut pht t ci tm chng thin lch, chng la di. Do di mnh, di tri, cho
nn l bt trung). Nhng d hoc bn ngoi lay ng cn bn ca nguyn mng,
[khin cho] ci c lnh nhn t cha m s b hao tn mt ln. y chnh l i
bt hiu. Do v tnh chng la mng, mng chng la tnh, mi ln dy ng dm
dc, s l mt ln hao tn l kh, tc l mt ln mt i tnh mng, tc l mt ln
phm phi ti c ng u!
i! K hng nhan nh bch khu 38 cha nhum bn, m s en ghi tn g
F
7
3

thanh nin [phm li] tng thm! Do , bc qun t trc ht dng chuyn
chnh tm gn trong ci ngun; k , dng t ham mun dng c y.
H dm mc tnh bung lung dc vng, tri tri, khinh mit l, ri n ni hao
phc, gim lc, on th, li ha ng ? Kinh Hoa Nghim dy: T dm
chi ti, dic linh chng sanh a tam c o. Nhc sanh nhn trung, c nh
chng qu bo. Nht gi, th bt trinh lng. Nh gi, c bt ty quyn

37
Nguyn vn ci hng tnh ging t Duy Hong, Duy Hong () l danh xng xut
pht t sch Thng Th gi Thng , vi ngha: Thng l v vua duy nht
ti thng ca mun vt. Hng tnh () l tnh khng thay i, tc chn tnh. Cu
cch ngn ny c vit theo quan im o Gio, nn coi chn tnh ca mi c nhn u
bt ngun t Thng .
38
Bch Khu: Mt loi ngc p trong trng, sch bng.

40
Th Khang Bo Gim

thuc (Do ti t dm, cng khin cho chng sanh a vo ba ng c. Nu sanh

trong loi ngi, s b hai th qu bo. Mt l v chng trinh lng, hai l chng
c quyn thuc nh ). [Chu Hy ch gii] sch Lun Ng vit: Th thng
v nh nhn dc him, k nhn nng bt ng bnh sanh (Trn ci i chng c
g nguy him bng dc vng ca con ngi, c my ai c th chng v chuyn
m lm l c mt i), ng bun thay!

41
Th Khang Bo Gim

Mi hai iu tai hi ca t dm

Mo Khi Tng ch gii hai cu kin tha m sc, khi tm t chi trong
Cm ng Thin nh sau: Thy v m mo ca v con ngi khc, dy ln ci
tm ring t gian t. nim y dy ln, tuy cha phi l tht s [thc hin],
kh trn khi qu thn ging ha, trng pht. Bi l, dm ng u mun iu
c, k ngu chng bit li hi, to ti nghit ny. Nay th ging cc l ha hi,
hng cnh tnh k lc ng.
1) Hi thin lun. Nam n ai ny c ngi phi ngu. l lun thng
tri nh. Dm lon cng k khc, chng m xa chuyn tnh ngha v chng ca
h b st m. Ta gy ri [thin lun ca h], tc l chng khc g cm th eo
lng, mang ui li i m, khoc o; h nn lm chuyn ny ?
2) Xm hi danh tit ca ngi khc. Chuyn to ln trong i ph n, ch
t nng ti ch tit hnh. Lon danh tit ca h, khin h b tht tit, ngi v
h c th li lnh ?
3) Tn hi thanh danh. Du ngi kn o cch my, [cui cng cng b
tit l], chng c ai khng bit, ting xu lan xa, khin cho mi ngi m tiu,
khin cho thn thch ca ngi y cng mt sch th din.
4) Tn hi mn phong. S nhc cha m rut, cha m chng ca ngi y,
khin cho chng, v anh em trai, ch em gi, con, du, chu ca ngi y ti nhc.
C mt nh eo nhc, au n thu tn tm ct. ng l git hi c ba i nh
ngi ta!
5) Lm hi tnh mng. Hoc l ph n [do b dm lon], hng chu ting
xu, n ni [do ngh qun m ng bnh, hoc t vn] mt mng, hoc chng
ngi y phn hn cht tt, hoc chng git v, hoc cha git con gi, hoc v
git chng, hoc chng git cht gian phu, hoc gian phu b mi ngi nh cht,
hoc t n b ngi v ghen tung hi cht.
6) Lm hi phong tc. Trong xm lng c k tng tn lim s, mt ngi d
th y, k ngu trng thy gng , kt b ko ng lm chuyn gian dm, tn
thng, bi hoi phong tc bc nht. Do thi xu c y, nht nh s gp kip
nn.
Su mi hi y tn hi mi ngi.
7) Tn hi tm thut. H dm nim ny sanh, cc th c nim u sanh,
nh nhng tm huyn vng, tm tham luyn, tm mu mo, tm ganh ght, li
ko, tri buc chng ngng. c nng n nht.

42
Th Khang Bo Gim

8) Hi m cht. Cht () c ngha l nht nh. Ci tri ngm ngm c

o l an nh con ngi, chnh l tnh vn lnh, l thai nguyn (: nhn
duyn khi im ca ci thai) lm ngi. Nay ri lon o lun thng, bi
hoi c, chn vi hnh, tn thng thin l, hy dit lng tm, cht bt l m
cht, s phi a trong c o nh a ngc, sc sanh
9) Hi danh li. Sch Cm ng Thin ni: Tam i, Bc u, Tam Thi,
To Thn lun theo st ta xt li, h c l no m thu vng ngi, tri cao
chng bit ! Xem khp cc qu bo, [t thy] nh L ng phm li, [ti lc b]
tc mt Trng Nguyn, T Tng. Ngi li bun g X Nghi Hng do phm
li, b cp en nhai nt u. Trong mng l ra c ph qu, [do phm t dm],
cng b tc sch! Hung h k phc c nng cn, s cht vt khn kham!
10) Hi th mng. B qu thn tc ot tui th con ngi, [trong cc
nguyn nhn], dm c l nng nht. Hung h la dc thiu t, tinh thn suy
kit, xng ty kh cn. Li cn hoc l [do trong lc b cng bc], v kinh
hong m cht, hoc [k dm lon] b lao, b xi, cht v bnh hoa liu. K hiu
sc t phi cht, on th, cht yu!
11) Hi t ph. Huyt mch do cha ng truyn li, b phung ph trong y.
l ng nghch, bt hiu nht, phc phn c mt i cn b tc sch. T y
tr i, danh ting ca gia nh b hoi, chng cn c ngi cng qui [t tng].
T tin trong ci m s thnh qu i, h chng m hn cc ?
12) Hi v con. Kinh Pht dy: V hu t tc, lon nhn th c. Th n
dm lon, lon nhn tht n c (Chng c con ci l v dm lon v ngi khc.
V con dm lon l do [chnh mnh] dm lon con gi cha chng ca ngi
ta). [Ta dm lon], s khin v con phi tr n, li cn on tuyt dng di.
Chuyn ny khng ch thy t cc qu bo c chp trong sch v, m hy th
xem xt nhng k dm ng trong i trc, bn bit i trc, i ny, bt c
a dm ng no cng u l nh vy.
Su ni hi y tn hi chnh mnh. Mi hai ni ha hi trn y u do xt
theo cch ngn, nhn qu m rt ra, cng nh xt theo nhng chuyn tn mt thy
trong hin thi. Mong nhng ai c cng ch hng vi ti, hy nhn bit r rng
ha hon t trc, ng hu n lc gp chuyn, s chng m mui. Bc hin nhn
thu trc ni: Phi nhn ci i ny, phi kin nhn, phi tht s nhn. Li
ni: Hy thng ngh ti lc bnh, lc cht, t nim bn tiu. Li ni: Sng
ti thp mt nn hng, tnh ta na ting ng h, khin cho tm vn, nga
dn dn iu phc. Hnh theo ba li dy y, li cn hng ngy xem mi hai

43
Th Khang Bo Gim

iu ha hi ny, lun lun suy ngm. y chnh l cch tt lnh ngn nga t
dm.
Li nh ng Cao, La Lun, T Thin, Vng Hoa t, ch v tn lc
c tuyt k n dm bn. Triu Bnh Trung, Chu Ton, Phng Kinh qu hin, ch
v cha h chng phm t dm. H ha phc chng c mi lin quan tt bc to
ln chuyn trong khonh khc, [c th gi vng ch, chng phm t dm] hay
sao? Ch k khc bao gm c con sen, ch . Xa kia, Vn Xng Qun
trnh trng, ging bt bi m Cht Vn, dy: Hng duy t t, t thp kh n,
cu ng tt tru chi lut (K trong chn mn thm, t thng vi t gi, trn ging
thu, nhm nhp ngi hu, t s u b lut tri trng pht). Ai ny u cng mt
Th, u ch nn xm phm. Cn phi bit: Thin nhn sut i chng lm lc v
sc, xem ngi gi nh m, xem ngi ln hn nh ch, xem k tr hn nh em,
xem k nh tui nh con gi [ca chnh mnh]. Du h t n [quyn r] ta, lun
lun phi tn lc c tuyt, gi vng mi php la t:
1) Mt l tm a thanh tnh.
2) Hai l gi quy c.
3) Ba l knh thin thn.
4) Bn l dng tinh thn.
5) Nm l mt ch nhn.
6) Su l ch ni chuyn xu xa.
7) By l t dm th.
8) Tm l gim bt chuyn phng the.
9) Chn l ng dy tr.
10) Mi l khuyn rn k khc cng king gi.
Ngi xa tng khc in nhng t truyn n khuyn king trnh t dm,
trong y c ni: Mi ngi nhn mt t, hy khuyn bo mi ngi. Mi khi
khuyn c mt, hy ghi danh k tn, dng s tu trc thn minh, cng th
king rn dm. Cch y l tt nht, mu truyn n cng d lm.

44
Th Khang Bo Gim

T gic qun

(khi php Qun ny thnh tu, s nhn bit su xa, ta v k khc u l th

cht th lu. Do vy, y chnh l mn phng tin tr tham nim khi i trc
cnh gii)
Phm phu do nim dm dc, i i thng chuyn di. i trc khi lm
thn n, thy nam nhn bn vui thch. i ny c lm nam gii, li yu thn
th ngi n. Lun cm thy thn y u, i s do u m dy?
1) Hy sanh khi s gic qun th nht khi ng dy: Thm ngh sng sm
thc dy, hai mt l , cha c ra ry, sc ming, khi y, ming y ke ba,
li ng bn vng, ht sc u! Hy ngh dng v kiu dim tuyt th, du l
ming anh o xinh xn, trc khi thoa son, gii phn, dng v cng ch nh vy
m thi!
2) Hy khi s gic qun th hai [bn thn ta] sau khi say sa: Thm ngh,
khi ung ru qu l, ni tng nn nao. Chng my chc, i ma ng c, phun
sch nhng vt cha tiu trong bng. Ch i ngi thy, vy ui git li. Hy
ngh giai nhn nhm nhp tng chn ru, ngc n nh nh dng cm, nhng khi
chn, khay cht ng, nhng th trong bng cng ch nh vy m thi!
3) Hy nn khi s gic qun th ba lc bnh. Thm ngh sau khi nga bnh,
mt mi xm xt, thn hnh cm ci. [Bnh tt] li cn to thnh gh, bu, nt
ra, m mu ln ln, hi thi chng th ti gn. Hy nn ngh bc quc sc thin
hng, tr tui, ti non, nhng b bnh tt qun thn lu ngy, hnh dng cng
s nh vy m thi!
4) Hy khi ln s gic qun th t khi trng thy nh v sinh. Thm tng
nh x cng cng bn ng, phn tiu cht cha. Nhng th trng vng xen ln,
rui nhng rp rn khp ni. Hy ngh t thi thin kiu b m, mc cho k y tm
gi bng nc thm, thn xng hng x, nhng sau khi n thc ung b tiu
ha, cng bin thnh nh vy thi!

45
Th Khang Bo Gim

Cu tng qun

(Khi php Qun ny thnh tu, mi bit sau khi cht, v lng th thm.
y chnh l mn phng tin on tuyt i dc tn gc)
[Nu] ai ny ngh n khi cht, la dc s nhanh chng ngui lnh. Nu k
ngu nghe ni n chuyn ny, s chau my, than th xui xo! Rt cuc, sau khi
trm tui, u cng vo l ha thiu. Chn php qun tng ca hng B Tt
chnh l bn cu to tt trong bin kh.
1) Th nht, qun ngi mi cht. Lng lng qun ngi mi cht, nm nga,
ngay un un, kh lnh thu xng, chng bit g ht. Hy ngh ci thn tham
ti m sc ca ta, trong tng lai, t cng nh th.
2) Th hai, qun xanh bm. Lng lng qun tng thi hi cn cha tm lim.
T mt ngy cho ti by ngy, kh en dng trn, chuyn thnh tm ngt, rt ng
kinh s. Hy ngh v p nh hoa ca ta, trong tng lai, t cng nh th.
3) Th ba, qun mu m. Lng lng qun ngi cht bt u rn nt. Tht
ra nt thnh m, sp tun tro ra, gan rut tan nt. Hy ngh ci thn tun t,
phong nh ca ta, trong tng lai, t cng nh th.
4) Th t, qun [xc cht] chy nc. Lng lng qun tng ci thy ra nt.
lu ngy, nc vng ta ra, thi khng th ngi c! Hy ngh da d thm
sch ni thn ta, trong tng lai, t cng nh th.
5) Th nm, qun trng n xc. Lng lng qun tng ci xc mc nt lu
ngy, khp thn sanh trng, c khot khp ch. Nhng ni xng t, u nh
t ong. Hy ngh ci thn ca ta, v nh loan phng, trong tng lai, t cng nh
th.
6) Th su, qun gn chng xng. Lng lng qun tng thy nt, da tht
mn sch, ch cn gn chng xng, nh dy buc ci cho khi tn lc. Hy ngh
ci thn trm ngc cp hng ca ta, trong tng lai, t cng nh th.
7) Th by, qun xng ri r. Lng lng qun xc cht, gn nt ra, cc
lng xng vung vi, chng t li mt ch. Hy ngh ci thn cao vi, sang qu
ca ta, trong tng lai, t cng nh th.
8) Th tm, qun [thi hi] b t ri. Lng lng qun xc cht, b la t
chy, co rm trn mt t, ch sng, ch chn, mt chng n nhn. Hy ngh ci
thn vn chng trm lp ci i ca ta, trong tng lai, t cng nh th.
9) Th chn, qun xng kh. Lng lng qun tng m m b ph, xng
xu qung b vng vi, gii nng, dm ma, chuyn thnh mu trng, hoc mc

46
Th Khang Bo Gim

nhn, vng a, ngi, th giy xo. Hy ngh ci thn ta tui tr chng qua, trong
tng lai, t cng nh th.

47
Th Khang Bo Gim

Mi iu khuyn rn

1) H nn im nhc k x n chn khu cc, [v chuyn y] lin ly danh

tit c i ngi ta. H hng mt mt, chng th che y. Kt chc mi on th
chng th tiu tan. Du khi ly chng, c th giu dim, [nhng chnh c gi y]
n giu ni s nhc kh yn. On th au n ghi tm khc ct, cht cha nh ni,
gnh chu ni nh ngn nm khn ra! [y l iu rn v] gi trinh.
2) C ai chng mong sng hnh phc n gi, ng thng thay k phng
khng bng chic. Ao thm, i uyn ng tan tc. T y tr i, chng cn mong
chp cnh cng bay. Ngi cht chng cn mong mi chi khc, ch mong [ngi
phi ngu] s lm ta rng danh. Nu cy th, chn p qu mc cung di, rt cuc
to thnh oan gia nghip chng. [y l iu rn v] ga ph.
3) N nhn ai ny u mong c yn b gia tht, gi trinh tit i c nh
hn, vu quy. [T gi] ch v b ngho tng v khn kh cng vy ba [phi lm
thn ti mi cho k khc, ch nhn hy nn i x bng] thn tnh ct nhc nh
nc, ng ng h nh c trc thm. ng tham th vui ging chiu [m p
ung, cng bc h], khin cho trm nm kh gi vn thanh danh vn c ca gia
tc. [Lm chuyn oan tri nh th], ch s con chu chng ra g! [y l iu rn
v] t n.
4) Tuy ch km hn, vn bit h thn chng khc mi ngi. Do b cng
p, khng bit lm sao, phi p mnh chiu theo [ham mun dm t ca ch]. Ti
c [cng bc] y su nng hn bnh thng! Bn h c ngi phi ngu rnh
rnh, ta hy nn gi nghim gia phong. Trc nay, y t trung ngha, lp cng
hun l thng, u l do cm ng v n ngha ca ch nhn. [y l iu rn
v] ch .
5) V em chm sc con ta, ta sao n chng v con, li gian dm h? H
sut nm chng c hng tnh chng v m m, ch v gia cnh ngho tng
kh th chu ng c, [nh phi ri nh lm v em]. Hung h, chng h cn
li nh, rt mong h th tit. [Khi b cng dm], h xu h, t hn mnh, au
lng n mc no? Khuyn ngi hy sm thy thu sut! [y l iu rn v]
v em.
6) K ngho tng, khn qun, cam lng nhn nhc, hon ton mong ngi
c lng nhn gn gi trn vn cho h. K cy tin ti, tha dp h gp cnh ngt
ngho, mc tnh gian dm, to nn ni oan nghit sut i chng nng cn!
Nguyn nhn dn n giu ngho bt nh, ti sn t tn nh khi. Ai c th dng
tin mua c con chu hin t? Ch s i sau kh trnh [chu con bi hoi].
[y l iu rn v] nhng ph n ngho.

48
Th Khang Bo Gim

7) H tu hnh xut th, h nn tm kim th vui xc tht? Bi hoi gii

hnh v thanh danh ca h, chng oi hoi s thanh tnh ni nh Pht, mt thn
minh thy r rng nh chp le. [i vi nhng k] tha dp s st dm lon,
php vua x ti, s trng pht trong chn u minh chng nh u nh! ng l
thn a vo trong by rp! [y l iu rn v] ni c.
8) C hng k n chn lu xanh, da ca, trm v t m quyn r. Cn bit
rng: Bc qun t yu thn, yu gia nh, lun d dt nh ang cm ngc, lun s
hi. Bn h vn l hoa ri v ch, ta rt cuc l ngc trng b t vt. [Dan du vi
gi lng chi], s ph tn ca ci, lm l chuyn sanh nhai, nhim phi nhng
bnh c a, chu ha to tt. [y l iu rn v] k n.
9) Ci thip ch v mong c ngi ni di. Cn g phi c c by gi t?
Phn trng, son hng bi p trn u lu! Ni chung, mt gic mng xun.
Thng thy ph ng lm k sng i [hu non], lnh nht i vi v c. Thng
xuyn cu lc, theo ui chuyn dm t, s c nh hng n tnh mng rt nng!
[y l iu rn v] hu thip.
10) Nam n chung sng l iu chnh ng, h nn in o m dng?
u s trong sch ca ngi khc, khin cho k khc ngm ngm s nhc. Chnh
mnh chn sch thanh danh, lng ph tin ti, gim th. Li cn t gy tn hi cho
tnh mng. Xin cc v hy quay u nhn li nhng k y, [s thy] qu bo vng
vc chng sai! [y l iu rn v] nam sc.

49
Th Khang Bo Gim

Gii chi ti sc ph (bi ph khuyn rn king gi sc dc)

(dng ch trong ta gieo vn)
Tnh thin lng lng, dc gii mt m. Tr hu m, si ngc kh chuc,
cng u ngh ti v v, chng chng. Nghim gi np nh chng ri, ng hu
chu chu, con con. Gi nghim ngt khu mn chng h bi, l u c k khot
vch? Trn chng c mi mai ong bm rp rn, sao n ni c g vt tng,
n chng ht mn n uyn ng? Mun iu c, dm xp hng u, chn Dim
Ph t c thm ngi! Trm mi ha ng, u ging xung thn, khng ch cht
non, bi xi! Xa tn s qu 39, sng th bun sung ni ng hm bn cng, cht
F
8
3

ht nhnh cnh 40; cht i, m hoang ly ai cng bi? Ngi ngi nh k Trung
F
9
3

Dung, qun khuy mt kinh trnh xa sc dc trong chn kinh 41. Ai ny c Lun
F
0
4

Ng lu lu, khng nh iu king sc t thu thiu nin trong ba iu rn dy.

Huyt kh phn nhiu cha nh, k tr, ngi ngu, ai gi vn [gii sc] chng di,
chnh l ha. Tinh c th bi b gn ct, k tham dm qu ng, th lc khn
b chng 42! Cy th bc hip b ga, ph hoi danh tit khin ngi chng
F
1
4

mt khc thm! m p gi trinh, c du mi m nhc nghi nan 43. Ngh m d

F
2
4

39
S qu (: qu tch): Vo thi Tn V , thng th b Li l Thi Hng tin c
Khch Sn lm t tha tng. Tn V hi Khch Sn ngh nh th no, Khch Sn tu:
Thn nh b cnh qu trong cung trng, nh c mt vin ngc t ni Cn Lun. Do
vy, sau ny c nhng thnh ng nht chi an qu (mt cnh qu ), an qu, phan
qu (vin cnh qu), Qung Hn chit qu (b qu t cung trng) v.v ch s thng
tin trong quan trng. Dn dn, m rng thnh Qung Hn chit qu (b qu t cung
trng) vi ngha t. T , c m t qu tch ch danh sch nhng ngi thi c
t trong khoa c khi trc. Xa tn s qu c ngha l cng danh b gim tr hoc
mt sch, chng t.
40
Con chu t i, him hoi!
41
Chn kinh (cu kinh) y chnh l chn iu trng yu thc hin o Trung Dung
ca Nho gia: 1) Tu dng t thn. 2) Knh trng ngi hin. 3) Yu thng che ch thn
tc. 4) Knh trng bc i thn. 5) Chm sc cc quan, ng s. 6) Thng yu dn chng.
7) Tn lc khuyn khch cc ngh nghip pht trin. 8) u i khch thng t xa ti. 9)
i x ha thun hng gi yn ch hu. Xa lnh sc dc l mt hng mc trong kinh th
nht (tu dng t thn).
42
Nguyn vn huyt kh a duyn v nh, tr ngu na c bt di, ha gi d. Ti tin kh
nh, cng h tai, lc mc nng chi. Theo cch din gii ca ng Minh Tch trong b Th
Khang Bo Gim Hin i Ton Dch, on ny phi hiu nh th ny: K thiu nin huyt
kh cha nh, thn tm a dc, b sc ma dn d, du k tr hay ngi ngu u kh thot
khi ma chng, huyt v kh ha hp mi sinh ra tinh, gi l ha gi d. c Tinh
th mi c th bi dng ci thn mu huyt, trng kin gn ct cho nn ni l ti kh
tin nh. Ti chnh l ni n Tinh. Nh () c ngha l gn ct c tinh bi p m
trng kin. Thiu nin m ui dm dc nn gi l cng. Cng h tai tc l thiu
nin do thng hnh dm dc n ni thn th thn th b hao tn, m vn khng bit t
b. Do Tinh b thiu ht, nn thn th suy yu, sanh nhiu bnh tt. V th, lc mng
nng chi (sc khng chng c).
Do b hn cuc theo cch vit trong nguyn vn, nhng cu ny hi kh hiu, chng ti
43

mn php v rn thm chn nh sau: K phng ng chng gho gi cha chng, hoc lm

50
Th Khang Bo Gim

gi tr gian dm, cha con cng chung ch! Thy ch v d b xm phm, c hi

h th cha lnh? T gi xinh p thng b v c ghen tung hnh h. Cp k
nam sc, thi xu long dng 44 cng kh bit. u lu p tht, ring m m k
F
3
4

n in cung. B Tt r my, cng gin k nhc ni c thanh tnh.

Kinh truyn 45 chp: Nam hu tht, n hu gia, vt tng, vt tng c
F
4

d (Trai c v, gi c chng, chng nn khinh nhn h). Sch L K ni: Ni

ngoi lon, cm th hnh, tc tt dit chi, tc hu thit thng sn hoa, h oan
th thi (Trong ngoi dm lon 46, tc l lm chuyn cm th, quc gia y s b
F
5
4

tiu dit, li mc ung nht l lot, lng my tp lon, l v t dm) 47. D ngi
F
6
4

a lc ni t, pht ngi trm lun bin kh! K t ph vn nhn ti t, nhiu

phen tht li gi th phong lu, khin ngi n lm vo cnh on thn, bc trng
phu tht ch, tr thnh dung tc. T nhng chuyn h hn di trng, bn chuyn
trong bung the; mt li tn thng s ha hp trong tri t, xng by son dm
th, mun kip chu ti trong chn N L. Din xut v tung dm u, ting ht,
n ci, c ai ngh ngi? V vi tranh nh dm ng trong chn kn o, phi by
v la l, h [k no] c th khng b vy bn? Say sa ca ht khc nhc dim
tnh, hn phiu ng, phch nay tan nt! Ngy to toa thuc tin, b dng, thi
m, chnh l ng li dn vo tam , h chng gy thm oan nghit gp c trm
ln?
c li gio hun vt b nhng khc ca nc Trnh 48, hy nn nghe theo
F
7
4

li y. Ngh nhng bi Tng nc L 49, u khng cha li t vy. Nhng gio

F
8
4

hun y hy cn, sao khng dt nim dm, chuyn thnh chung c? Khng suy

chuyn sung s, khin cho c du mi phi gnh bao nhiu li ong ting ve chm bim,
nghi ng.
44
Long Dng: Long Dng tc l Long Dng Qun (khng r tn tht l g), l tc
hiu ca mt vin quan, do rt p trai nn c Ngy An Ly Vng (C Ng) say m,
ht sc sng i, phong cho mt chc quan ln sm ti k cn, hoan lc. Theo chng
Ngy Sch trong Chin Quc Sch, c ln cng vua i cu c, Long Dng Qun khc lc,
t lo ngi trong tng lai s c ngi dng ngi p hn hu h vua, khin vua s
rung ry ng ta. Ngy An Ly Vng bn h lnh: K no dm dng m n, m nam ln
vua, s b tru di cu tc. Sau ny, ch Long Dng thng c dng ch ng tnh
luyn i nam.
45
Truyn () ni chung l nhng bn ch gii cc tc phm kinh in trong Nho gia. Cu
ny xut pht t sch Qu T, khng r ch Truyn y ch tc phm ch thch no.
46
ng Minh Tnh ging: Ni ngoi lon ngha l trong gia tc lm chuyn lon lun,
l ni lon. Chung ch ba bi vi ngi ngoi, l ngoi lon.
47
Cu ny trch t sch L K, thin Nhn Th, chng ti dch cu ny theo li dn gii
ca trang t in trc tuyn Bch .
48
Khng T tng ph bnh nhng khc dn ca nc Trnh cha ton li l dm ng.
49
L Tng l nhng bi ht ca ngi c p hoc bc hin nhn trch t cc khc ht ca
nc L.

51
Th Khang Bo Gim

ngh hng gi o v vi; h c vt, t sn php tc. Ngh n lc sy tay ni vch

cheo leo, la dc kh hng! Hy gp quay u ni b kia, ng m chm
trong ln sng d!
C th sa li, phc vn c th t cu, thin cng c th chuyn di; chc
chn c th tiu ha chng lng. K o xanh dn i, Hng hc s tng thm tui
th. Giy vng gi ti, Hng t ti cht t cao 50. Thot bi , m xoay
F
9
4

chuyn cng nh vo , bo ng phn minh, chng th trn trnh, vn c th

thay i. Vn hi trong khonh khc, ti chng ging xung k sm hi. Mng
d vo ci thanh lng, chuyn phi l ch nn theo ui 51. Bng, mn mnh mang
F
0
5

tri t 52, hy ch thnh thc hin. Trong lun thng k cng, ch ch trng
F
1
5

hin c, chng quan tm sc p 53, vui th v con. Ci hi ng l, ai ny ngm

F
2
5

bi o non vu quy 54. ng ham v p ti non, mn mn bn ngoi, mn

F
3
5

loan p mng, ci u v mt m h, so phng, li ca mi m, bng qu ko

li ng gm! 55 F
4
5

Trong tm rn d nh st, h vng vo li php hay sao? Trn u ch

Sc (), vn cha ao (), st c l. Sng ham nim hoan lc hu hn,
cht chu ni kh v cng. C th nhn, kin nhn, nhn ni rt mc, thn phi
knh phc. Thy chuyn dm, dm, li dm, u nga tri gin. Phi c tuyt
k toan dm bn, ngm cu gi mt, trng thanh 56, cng phi nu cao quyt lit
F
5

50
Xin xem c th nhng chuyn ny trong phn phc thin v ha dm n.
51
Theo ng Minh Tch, on ny nn hiu nh sau: phm t dm, bo ng s xy n,
chng th trn trnh nn ni l chng th trn trnh, nhng nu khi gp bo ng, sm
hi, th chng ti phm th vn c th gim nh qu bo nn ni l vn c th thay i.
Ngi sm hi, nghip chng tiu tr, xa la c bo, ng ngh an n, chng gp c
mng.
52
Cu ny xut pht t thnh ng khm nh v tm (chng thn vi bng o). Thnh
ng ny li xut pht t chng Thn c trong b Tn Lun: C thn hng c thin, tc
ni v u l. Ngoi y c. c lp nhi bt qu nh, c tm bt qu khm (V th, thn
lun gi iu thin, t trong l chng c lo u, ngoi chng s hi. ng mt mnh chng
thn vi ci bng ca chnh mnh, ng mt mnh chng thn vi mn).
53
Ch quan tm v c hin thc, c hnh hay khng, chng bn tm v c nhan sc hay
khng.
54
y l ni n bo o Yu trong thin Quc Phong ca kinh Thi: o chi yu yu,
chc chc k hoa, chi t vu quy, nghi k tht gia (Cy o non mn, chi cht nhng
hoa, nng v nh chng, m m thun ha). C vn thng dng ch o Yu ch hnh
phc gia nh m m.
55
ng Minh Tch ging: ng ham tng thiu n xinh ti p , hoc thiu nin dung
mo sng sa, khi ng, n ni do tham m sc p n ni trong gic ng vn m
mng, trc tc hoc din tu nhng ca t dm ng ri cht i b a vo a ngc
Bt Thit.
56
ni n chuyn ng Lc Cng Dung c tuyt k dm bn dng th quyn r, chng
gho (xin xem cu chuyn ny trong phn Phc Thin).

52
Th Khang Bo Gim

cu khe sng, sng tuyt! 57 i vi th vui chng v, cng ch nn ham h

F
6
5

qu nhiu! Chuyn ging chiu ca ngi khc, h nn d di ru rao? K khinh

bc chn thanh lu, thi ng phng tng ba nm! Ngc trng khng t vt, do
nhn nh, vit thnh bi ph.
Nhn nh: Bi ph ny do danh s x Vit Trung 58 l thng nhn Bi nh
F
7
5

son. C mt m, ng ta mng thy Vn Xng Qun bo: Ngi c ti

son th ph, sao khng son mt bi ph gii sc, hy v ta m cnh tnh ngi
i. Tnh gic, ng ta lin vit ra bi ny. Lc t bt vit, dng nh c thn
gip sc, tng ch u kht khao ng l, tng cu u khin [ngi c] sng
mt, kinh tm. Nguyn bc vn nhn ti s trong thin h, hy nn ngm vnh
nhiu lt, suy ngh k cng!

57
Lun d dt nh vo khe su y sng ph, hoc i trn mt sng ng bng.
58
Vit Trung chnh l Thiu Hng, tnh Chit Giang hin thi.

53
Th Khang Bo Gim

S CHNG
Phc thin n (nhng cu chuyn k v c phc do lm lnh)

* Trong nin hiu Tuyn c 59 i Minh, Vn Trung Cng To Ni thi u

F
8
5

khoa thi Hng, c b lm Hc Chnh 60. Do ng khng nhm chc, nn c

F
9
5

i sang lm chc in S 61 huyn Thi Ha. Do bt cp, bt c mt c gi,

F
0
6

gi ti cng qun. C ta rt p, mun theo ng. ng nghim khc qu: H c

th xm phm gi cha chng ? Bn ly giy vit bn ch To Ni bt
kh (To Ni chng th) em t. Sng ra, gi m c ta n lnh v. V sau, khi
ang lm vn sch trong k thi nh, cht c mt t giy bay ti rt trc gh, c
bn ch To Ni bt kh, th l vn di do, u Trng Nguyn.
* Thy thuc h Trn D Hng, c ngi ngho mc bnh nguy ngp c
ng Trn cha lnh, m cng chng i phi n p. V sau, do t ma, ng
Trn vo nh y. M chng bo v ngi y hy ng vi ng bo n. Ngi
v vng li, n khuya bn m n ch ng, tha: Ngi cu chng thip. y
l m chng. ng Trn thy c ta tr tui, xinh p, cng ng tm, tn lc
kim ch [dc nim], t nh: Khng th c. C ta ni p, ng Trn lin tip
bo: Khng c!, ngi i tri sng. Cui cng, gn nh chng th km mnh
c, li h to hai ch: Hai ch khng th qu kh! Tri va rng sng bn
b i. ng Trn c a con i thi. Quan gim kho loi b bi vn ca n, cht
nghe c ting h: Khng th. Khu n c li, li gt b. Li nghe c ting h
lin tip: Khng th. Cui cng quyt loi b, cht nghe c ting h to hai
ch khng th kh qu lin tc khng dt. Do vy bn cho u. Sau khi yt
bng [cng b kt qu], [quan ch kho] bn gi n n hi nguyn do. a con
y cng chng hiu. Tr v, k vi cha, cha bo: y l chuyn lc ta cn tr,
khng ng tri bo p ta nh th.
* Phng Thng tui trung nin chng c con. V thng khuyn chng
ci thip sanh con trai. V sau, trn ng ln kinh , ng mua mt ngi
thip. k xong bng khon, giao tin, hi tn tui c ta; c ta nc n, khng
p c. C gn hi, c p: Do cha thip nhn chuyn giao hng ha cho quan
ph, [b tht thot] m mc n, phi em thip bn i ly tin tr n. ng
Phng thng xt, lp tc tr c ta v vi cha, chng i tin li. Khi tr v, v
hi: Ngi thip u ri? ng k cn k nguyn do. V bo: ng dng tm
59
Tuyn c l nin hiu ca Minh Tuyn Tng (Chu Chim C) t nm 1425 n nm
1435.
60
Hc Chnh () l chc quan qun nhim quy c, kho th trong trng Quc T Gim.
61
in s () l chc quan thuc cp huyn, chu, thp hn Tri Huyn mt bc, c trch
nhim bt phm nhn, iu tra cc v n, canh t, lu gi h s v n.

54
Th Khang Bo Gim

nh th, lo g khng con. My thng sau, v hoi thai. Bui ti hm v ng sp

sanh, ngi trong lng u thy ting trng, ting kn rn r, tuyn b: a
Trng Nguyn ti nh h Phng. Sanh con trong ngy hm y, tc l Phng
Kinh. V sau, [Phng Kinh] Tam Nguyn, lm quan ti chc Thi T Thiu
S 62, ri lm T Tng, quan chc rt vinh hin.
F
1
6

* i Minh, ng Tn K Cao V Tch, dy hc ti mt nh n. B ch sai

c hu gi biu thy mt chn tr, trong chn c b mt chic nhn vng. ng
Tn gi v khng bit, bo c hu gi dn i. m n, c hu n g ca, bo:
B ch n y! ng vi ly mt tm vn ln, chn ca khng cho vo. Ngy
hm sau xin v, ngi khc hi nguyn do, ng p: Hc tr khng th dy
c! Trn chng l chuyn y. V sau, ng Tn Trng Nguyn, con chu
qu hin.
* Cha ng Chu Ton n Chu, ng con, nh ngho. Hng xm giu c,
khng con, sai ngi thip xin ging. m n, mi cha ng Chu Ton ung
ru, ngi chng gi v say lui ra, ngi thip ra bi tip, ni r nguyn nhn.
Cha ng Ton kinh ngc, vng ng dy, nhng ca ng, bn vung tay vit
ln khng trung rng: Mun truyn thut gieo ging, li s thn trn tri, xoay
mt vo vch, khng ng ngng ti [ngi thip y]. Nm t Mo nin hiu
Chnh Thng 63, ng Chu Ton thi Hng trng tuyn. Thi Th 64 nm mng
F
2
6 F
3
6

thy n tip v Tn Trng Nguyn, tc l ng Chu Ton, trn c hiu ch

ln mun truyn thut gieo ging, li s thn trn tri.Quan Thi Th chng
on c nguyn do. Qu nhin, ng Ton Trng Nguyn vo nm Bnh Thn.
Thi Th chc mng, nhn y, k li chuyn thy trong mng. Cha ng Ton
tha: y l cu ni do lo phu vit ln khng trung vo hai mi nm trc,
cn tn h ca ngi trong chuyn trn chng ni ra.

62
Thi T Thiu S chnh l thy dy hc cho Thi T. Thi T thng c ba v quan km
cp, gi l Thi T Thi S, Thi T Thi Ph v Thi T Thi Bo. Li t ra ba chc quan
ph t gi l ng Cung Tam Thiu, tc Thi T Thiu S, Thi T Thiu Ph v Thi T
Thiu Bo.
63
Chnh Thng l nin hiu t nm 1436 n nm 1449 ca Minh Anh Tng (Chu K
Trn). y, c l nm m Lch b chp lm, v khng c nm no l nm t Mo (
) trong nin hiu Chnh Thng. C l l nm inh Mo (, 1447), tc nm Chnh Thng
th mi hai.
64
Thi Th (, ta thng c thnh Thi Th), cn gi l Qun Th l ngi ng u
mt qun. Chc v ny c t thi Chin Quc, v cc nc ch hu u chia thnh nhiu
qun, vin quan ng u mt qun s gi l Qun Th. n khi nh Tn xa b ch
ch hu, chia ton th Trung Hoa thnh ba mi su qun th Qun Th c oai quyn rt
ln. Mi n i Ty Hn mi i Qun Th thnh Thi Th. Sau khi nh ng Hn thit
lp chc chu mc th Thi Th mi thp hn Chu Mc hoc Th S mt cp. T i Ty
tr i, chc quan Thi Th b ph tr. T i Tng tr i, Tri Ph hoc Tri Chu thng
c gi thng tc l Thi Th.

55
Th Khang Bo Gim

* i Minh, ng Lc Cng Dung Thi Thng, dng dp rt p . Vo

nm Thin Thun th ba (1459) 65, i thi Nam Kinh. Trong qun tr, c n nhn
F
4
6

na m n ch ng ng, toan tng tu. Thot u, ng vin c mc bnh, hn

m sau. C ta lui ra. ng bn lm th rng: Phong thanh nguyt bch d song
h, hu n lai khuy tiu c th, dc b cm tm thng nht ng. Thp nin tin
d bc Tng Nh (Song tha gi mt trng thanh, c gi ngp ngh tru anh
hc tr, mn n toan nhng hn h, mi nm trc ph phng Tng Nh).
i n sng, ng mn c ri khi. Ma Thu nm y i thi. Trc , cha ng
ta nm mng thy quan Qun Th tng c, tm, [km thm mt i] trng, kn.
Trn tm bin y, bn ch nguyt bch phong thanh. Ngi cha ngh l im
bo con thi u, vit th gi cho ng. ng cng thm d dt. V sau, Tin S,
lm quan ti chc Tham Chnh 66.F
5
6

* T Lng, c mt ng h l Tin, lm vic thin, nhng khng c con

ni di. Trong lng c c D b k c th lc xit n, b gng xing giam cm, v
con i rt, xin vay tin ng. ng trao tin ng s, chng gi bng khon mn
n. Chuyn c gii quyt, c D dn v con n cm t. B v ng Tin thy
con gi ca h xinh p, mun mua v lm thip. V chng ng D hoan h. ng
Tin bo: Tha dp ngi ta gp kh khn tc l bt nhn. ta vn lm lnh, kt
cc tr thnh chuyn tha dc, tc l bt ngha. Ta th khng c con, quyt
chng dm phm! V chng ng D khc lc bi t, lui v. Ti hm y, v ng
Tin nm mng thy c v thn bo: Chng b m c rt trng, s ban cho b
a con qu. Nm sau, qu nhin sanh mt trai, t tn l Thin T. Vo nm
mi tm tui, [Thin T] lin tip t, lm quan n chc Ng S.
* Trm ng Quy An, c tn t l Qun Di, nh ngho. Ngi anh trong
h l Tn Chu gii thiu ng n nh sui gia dy tr v lng. [Nh y] m ga,
con th. Mt m, b ga n d d ng lm chuyn chim chut, Trm ng
nghim khc c tuyt. Ngy hm sau lin t t tr v. B ga s l chuyn, sm
sa l vt van ni [Trm ng tr li dy hc]. Li thc gic Tn Chu mi gim
my lt, ng u chng nhn li. [Tn Chu] vn hi nhiu ln, ng ng trn
chng h mi, ch ni bt tin m thi! Nm sau, [Trm ng] t, lm quan
ti chc Tun Ph.

65
Thin Thun l nin hiu ca Minh Anh Tng (Chu K Trn) t nm 1457 n nm 1464
sau khi ginh li ngi vua t tay em trai l Minh Cnh (Chu K Ngc)
66
Tham Chnh () l mt chc quan kh cao cp trong nn hnh php thu trc. Cng
vi ng Bnh Chng S (, T Tng) v Xu Mt S () gi chung l Chp
Chnh. Cc v nh Phm Trng Ym, Vng An Thch u tng m nhim chc v
ny.

56
Th Khang Bo Gim

* Vng Ch Nhn l thng gia tnh An Huy, ba mi tui khng c

con. C thy bi ni: Vo thng Mi ny, ng s gp i nn. ng Vng vn
ht sc tin tng ti bi ton ca ngi y; do vy, vi vng sang T Chu kim
im s sch [mau chng] quay v qu nh. Bui chiu, ngu nhin tn b,
thy mt ph n gieo mnh xung nc. ng Vng vi ly mi lng bc, gi
thuyn chi cu ln. Hi ngun cn, c ta p: Chng ti lm cng sng qua
ngy, ti nui ln bn ly li. Hm qua em bn, khng ng b tr ton l bc gi,
s chng tr v trch mng, khng mun sng na, cho nn toan tm ci cht.
ng Vng thng xt, b tin y . C ta tr v k vi chng, chng khng
tin, bn cng vi v ti ch ng Vng hi han. ng Vng ng. B v g
ca, gi to: Ngi n b gieo mnh xung nc n cm t. ng Vng sng
ging qut: Ngi l thiu ph, ta l ngi khch l loi. m khuya lm sao gp
g cho c? Ngi chng run s, tha: V chng ti cng c mt. ng Vng
bn khoc o ra tip. Ca va mi m, bng tng sp, chic ging ng
nm b nt vn. V chng ngi y cm thn t bit. Sau , ng tr v nh.
Thy bi gp mt, ht sc kinh hi, bo: Khp mt ng hin ton nt m cht.
t l ng tng cu mng ngi khc. Sau ny, phc s chng th lng c!
V sau, ng sanh lin tip mi mt a con, th n chn mi su tui, vn
kho mnh.
* Dng Hy Trng i Tng l ngi huyn Tn Tn. Lc cn hn vi, ngi
dy hc ti mt nh giu Thnh . [Tay nh giu y] c mt ngi thip xinh
p, t ph ti sc, ti ch ng l li chng gho. Hy Trng nghim mt c
tuyt. V ng Hy Trng nm mng thy thn bo: Chng b mt mnh ni t
khch, trong chn phng kn chng dm khinh nhn, s t ng u nhiu
ngi, hng t r thin bo. Nm sau, qu nhin ng Dng u tnh T
Xuyn.
* Hiu lim h Trnh Huy Chu, nh bn mt con sui nh. Cy cu g
bc qua sui rt hp. C mt c gi n thm ngi thn i qua , trt chn, ri
xung nc. Hiu lim sai ngi cu ln, sai v hong kh qun o. Tri ti,
[c ta] khng th tr v, li bo v ng chung vi c ta. Hm sau, a c ta v
nh m. B m chng [sp ci ca] c ta nghe tin, khng vui, bo: Con du
cha qua khi ca, ng m ti nh ngi ta, chng phi l hng gi tt p,
sai b mi t hn. Hiu lim nghe tin, ch thn n , tn lc khuyn nh, khin
cho c ta c thnh hn. Cha y mt nm, chng cht, li mt a con
trong bng v. T y, b ga dy con, c sch di n, thng a nc mt
ni: Nu con thnh danh, ng qun n ca ng hiu lim h Trnh. a con
y cn b t, nm Bnh Thn i thi Hi, mi khi vit xong mt bi, t u
c to ln, v bn c . Sau y bng a khc m . Kho sao, hiu lim trong

57
Th Khang Bo Gim

lu thi gn , vi hi nguyn c. Thiu nin p: By bi vn u tt bc c

, chng ng mui n ri xung, u t thng quyn chp bi thi, t s b loi
b. Chu khc l do l y. ng Trnh ni: Tic cho bi vn hay, tr thnh v
dng. Nu chu cho ti chp li, thi u, ti s hu t. Thiu nin bn trao quyn
thi cho ng Trnh chp. Qu nhin, ng Tin S. Sau khi yt bng, thiu nin
n ch ng Trnh i bo p. ng Trnh rt ru mi ung; do , thiu nin
hi: Ngi c m c g chng, do vn chng ca ti m thnh danh? ng Trnh
t xt li i mnh, chng c m c chi khc. Thiu nin c gn hi khng ngng,
tht lu sau, ng Trnh k chuyn trc kia tng cu mt ngi n. Thiu nin
qu mp xung t, ly tha: Tin sinh l i n nhn ca m chu, dm i bo
p ? Nhn , k li li m thng khc k trc n, v coi ng Trnh nh l
thy mnh. Hai nh bn kt sui gia.
* T Ngang l ngi x Dng Chu, i thi Hi vo ma Xun. Trong kinh
thnh c thy bi h Vng on qu phn nhiu rt ng. ng T n xem bi,
ng Vng bo: Tng ng khng c con, bit lm sao c? V sau, ng T
thi u, lm qun th Ty An. Trn ng, mua c mt c gi rt xinh p lm
thip. ng T hi han dng di. C ta p: Cha ti l ng X lm quan x n,
mt vo nm n. Vo nm i km, ti b k cng bo bt em bn ti y.
ng T ht sc thng xt, lin t bng khon, chng ly c ta lm thip. n
ch trn nhm, sm sa y ca hi mn, chn ngi ng hong g. Mn
nhim, tr v kinh, ng Vng trng thy, kinh hi ni: Tng ng khc hn,
khp mt ton l tng c con ci. L no chng phi l do m c gy nn ?
Chng lu sau, ngi tiu thip ca ng sanh lin tip nm a con!
* Diu Tam Cu vn h Bin, hc rng, gii th vn, ngi dy hc ti nh
h Hoi. C c gi thng ln nhm ng, ng Bin tnh b, chng ng ngng ti.
Mt hm, ng phi giy ngoi sn, c gi vit th b vo . Nhn c th, ng
Bin mn c, t t quay v. Vin Di Hnh [vit th thm d, trong th] c km
mt bi th, c nhng cu [ng chm chc] nh sau: Nht im trinh tm kin
phi thch, xun phong o l mc tng sai (Mt tm lng trinh bn ta , gi
xun o mn chng thm ng). ng Bin vit th tr li, cc lc bin nh hon
ton chng c chuyn [trng hoa] y. Vin Di Hnh trnh trng vit ln phong b
ca bc th y nh sau: c ht sc su dy, con chu t hng thnh. V sau,
con ng Bin l Kham, cht l Tch, u Tin S.
* Lm Tng Ch l ngi n Chu, th Pht, gi gii. Mt hm, mng thy
bng tri, thy tn mnh th mi. Di , vit su ch: Bt st, bt dm
chi bo(Qu bo do chng git, chng dm). Nm Mu Thn, qu nhin ng
hng mi.

58
Th Khang Bo Gim

* H Trng do lm ngh y m ni ting. C ngi h Tn cng qun mc

bnh lu chng lnh, mi ng Trng n cha tr. V ngi y ngm ni vi
ng Trng: Chng ti b bnh lu, ca ci bn sch ht ri. Xin em thn
ti n p tin thuc. ng Trng nghim mt, t chi: Sao b li h ni
nh vy? Nhng hy yn tm, ng lo, ta s cha tr cho chng b, ng dng
chuyn y lm xu ta, cng nh nhc chnh mnh. V ngi y h thn, cm
kch, lui ra. m y, ng mng thy c mt v thn, dn n mt ta cng th. V
ch ta cng th y bo: Ngi lm ngh y c cng, li chng do ngi ta gp
cnh ngt ngho m dm lon ph n ca k khc. Ta tun theo sc ch ca
Thng , thng cho ngi mt chc quan, tin nm vn ng. Chng lu
sau, Thi T b bnh, [hong ] h chiu vi H Trng n cha tr, [Thi T]
lnh bnh. Vua ban thng chc quan v tin bc ng nh gic mng.
* Cha ca Cao Thng Th Dng Chu bun bn khp mt gii Nam
Kinh v Hn Khu. ni qun tr, thng ngi thy mi hng An Tc ngt
mi. Mt hm, bng thy mt vt k h ni vch tng, ng dm qua khe h,
thy c gi ang ngi mt mnh. Hm sau, ng hi thm ch nhn, ha ra c y
l con gi ng ta. Hi sao khng g i, ng ta p: Chn r kh lm! Vi hm
sau, ng tm kim c mt chng r, bo ch nhn: Ti thy chng X hng
xm rt c, mun ng ra lm mai. ng thy th no? Ch qun tr p:
ti cng ngh th, nhng nh ngho nn! ng bo: Khng sao u! Ti s
cho h mn tin chi ph hn l. Bn xong chuyn ci g, cn tng nh y my
chc lng bc lo liu tt p hn s. ng tr v, mng thy thn ni: ng vn
khng c con, nay ban cho ng mt a, c th t tn l Thuyn. Nm sau, qu
nhin sanh mt trai. V sau, Thuyn Tin S, lm quan ti chc Thng Th.
* Ch sanh 67 Trm Loan Tng Giang, tui trung nin vn cha c con
F
6

ni di. Nh ngho, phi i lm gia s. Mt m, tr v nh gp ma, ca

ng. Nghe trong nh c ting gi t. Hi v [vng qua ca] th ra l con gi nh
hng xm do thy v ng ta qunh qu nn n bu bn. ng Trm dn v ng
m ca, i ma lnh i, ng ti o qun. Trong m y, mng thy Thng

67
Ch sanh () l danh hiu gi chung nhng th sinh c vo hc trng cng.
Ni chi tit, nhng ngi T Ti (cn gi l Cng Sanh), t cch d vo tng
lp s i phu, c vo hc cc trng quc lp ti chu, huyn, ph th gi chung l
Tng Sanh. Ni c th, ngi u k thi Hng vi im u c th c chn vo hc
trng Quc T Gim th gi l Cng Sanh. Hc tr xut thn l con quan, do thnh tch
u t c vo hc Quc T Gim th gi l Gim Sanh. Hc tr trng ph huyn, c
cp go hng thng th gi l Tng Sanh. Nhng ngi c ly thm ngoi con s quy
nh ca Tng Sanh th gi l Ph Sanh. Nhng ngi hc gii, hon cnh kh khn, cha
t, s c chu huyn tr cp, nhng mi nm phi thi c xt xem c t cch
gi a v y hay khng, c cp go hng thng th gi l Lm Sanh (hay Lm Thin
Sanh).

59
Th Khang Bo Gim

trao cho si t hai mu. Tnh gic th mi l gi T. Thy trong in th bn pha

sng rc, nm sc chi mt. Chnh l v my tan, trng chiu vo in th khin
mi vt rc r. T y, ng sanh lin tip hai a con, trng l Vn H, th l
Kh Thiu, ni tip nhau t.
* i Thanh, Thi Khi Truyn huyn c Thanh thot u i thi Hng,
khi y, khng c con. V dnh ring ba mi lng mua mt ngi thip. n
ngi thip v, [c ta] c khc mi khng thi. ng hi ngun cn, [c ta] tha:
Chng ti do mc n trong qun doanh cho nn n ni ny. ng bn i sut
m i n nh chng c ta, bo [ngi nh ca anh ta]: Ti s v my ngi
gii quyt chuyn ny. Nay ti khng th v; h v th tm t ln hnh vi u
khng minh bch. i n khi ngi lnh t qun doanh tr v, ng Thi ni cn
k nguyn do cng ngi , bo: ng ly giy n ra y, ti s tr tin. ng
bn sai ngi em kiu rc ngi v tr li cho chng, tng h ba mi lng bc.
V sau, phu nhn lin sanh con. Nm Canh Tut (1670) i Khang Hy, ng thi
u.
* i Minh, Vn Chnh Cng T Thin, thu tr, ngi dy hc ti nh n
T Lng. C c gi tha dp cha m i vng, n d d ng tng tu. ng khuyn
can: Ph n cha ly chng m tht thn vi ngi khc, s b im nhc sut
i, s khin cho cha m, chng, h hng u b mt mt. ng nghim mt, c
tuyt. C gi y h thn, rt lui. Ngy hm sau, ng lp tc t t, xin ngh dy.
V sau, vo nm t Mi (1475) trong nin hiu Thnh Ha 68, ng Trng
F
7
6

Nguyn, lm quan ti chc Tha Tng, con l Phi lm quan n chc Th Lang 69. F
8
6

* Ph Xu l ngi t Thc (T Xuyn) ln kinh thi Hi. Vo lc chng

vng, mt ngi n b ti bo: Ti l con nh bun vi vc. Sau khi xut gi,
chng cht, ngho hn, khng tr v nh c, xin theo nng cy ng. ng Ph
ni: Ta chng mun phm ti phi l, s mi cha ngi n n. Cho ngi hi
d cha ngi y khp ni, cho bit tnh trng ca n nhn y. Cha c ta khc lc,
cm t, em con gi v. Ngay trong nm y, ng Ph thi u, lm quan n chc
Thi Th.

68
Thnh Ha l nin hiu ca Minh Hin Tng (Chu Kin Thm) t nm 1464 cho n
nm 1487. t Mi l nm Thnh Ha th mi mt.
69
Th Lang () l chc quan c t i Hn, l thuc h ca Thng Th. i ng
Hn quy nh, nm u nhm chc s gi l Lang Trung, nm th hai gi l Thng Th
Lang, nm th ba tr i mi gi l Th Lang. T i Ty tr i, quyn hnh ca Thng
Th i ln dn, quyn lc v trch nhim ca Th Lang cng tng theo. i Thanh, i
vi mi b li cn lp ra Hu Th Lang v T Th Lang. Nh vy, Th Lang tng ng
vi chc Th Trng hin thi.

60
Th Khang Bo Gim

* ng Cn Trn Giang nm mi tui m khng con. Dy tr v lng

ti huyn Kim n. Thy con gi nh hng xm kh xinh xn, v ng lin bn
thoa, xuyn, mua v lm thip. ng tr v nh, b v by ru trong phng, bo
ng: Ti gi chng th sanh n. Nng ny kh hin lnh, chc c th sanh con
ni dng cho nh h Cn. ng ci u, mt ta tai. B v cho rng mnh c
mt th chng s ngn ngi, bn i ra, ng cht ca li. ng bn leo qua ca s
thot ra, bo v: b tt lnh, nhng ti thng bng b c ta thu b, lun
mong c ta s c g vo ch ng hong. Ti gi ri, li cn lm bnh, chng
th lm nhc c ta c, bn tr c y v. Nm sau, b v sanh ra Vn Hy Cng,
mi by tui u Gii Nguyn 70, nm sau ngh. V sau, [Vn Hy Cng]
F
9
6

l mt v T Tng hin c.
* Th sinh h To Tng Giang i thi. qun tr, c ngi n b tm n
[d d]. ng To kinh hi, vi chy sang ch khc t tc. i na ng, thy c
nh n dn ng, dn vo mt ta c miu. Nghe nh trng thng ng, ng
To ph phc trc miu. Nghe trong in th xng danh nhng ngi c ghi
tn trong bng tn khoa. Ti ngi th su, li [c nha li] bm rng: ng X
gn y lm chuyn sai tri, Thng gch tn, hy nn b ngi no vo?
Thn ni: ng To Tng Giang chng hnh dm vi ngi n b qun tr,
l bc chnh kh, ng thm tn vo. [Nha li] bn thm tn ng To vo. ng
To [nghe phn bo nh vy] va s hi, va vui mng. Qu nhin [v sau]
th su.
* i Minh, ti Chit Giang c vin Ch Huy S 71, mi thy n dy con.
F
0
7

Thy b bnh, con em mn p cho thy m hi, v cun theo c chic hi

ca m lm rt di ging ca thy. Thy ln tr u khng bit. Ch Huy S
trng thy, bn nghi ng, vo hi v, v chng nhn, bn sai a t gi gi v
vng lnh v n mi thy, cm ao ch sn sau . H thy m ca s git ngay.
Thy nghe ting g ca, hi chuyn g. a t gi tha: B ch cho mi thy.
Thy ni gin, qut mng a t gi, khng chu m ca. Ch Huy S li p v
mnh ch thn n mi. Thy vn kin quyt c tuyt, bo: Ti c ng ng
mi v, h ln lt lm chuyn xu xa ? Xin hy mau quay v, trn chng m
ca. Vin Ch Huy S mau chng ngui gin. Hm sau, thy xin thi dy. Vin
Ch Huy S cm t, tha: Tin sinh ng l bc qun t ri mi k li chuyn
y t ti. Ngay trong nm y, thy thi , lm quan to.

70
K t i Minh, ngi u trong k thi Hng gi l Gii Nguyn.
71
i Minh, nhm phn tn quyn lc quan li ng u cc tnh (tc quan Tun Ph),
triu nh lp ra ba chc quan khc bit di Tun Ph, gm Ch Huy S (gi tt l
Ch Huy S, trng nom vic qun s), B Chnh S (coi hnh vic hnh chnh v ti
chnh), v n St S (coi vic kin tng, t php).

61
Th Khang Bo Gim

* ng Lm Mu Tin Tn Chu, ti hc hn ngi, c chn i thi

Hng. Nh ht sc ngho, ng ca, c sch. V mt tay hng xm rt giu,
chn ght chng tht hc, ring hm m ti danh ca Mu Tin, ban m tm n
toan chung ch. Mu Tin qu trch: Nam n khc bit, l php chng dung.
Tri, t, qu thn la lit ng kn, h c th nhc ta ? B ta h thn lui v.
Nm sau, Mu Tin thi u, ba a con trai u u Tin S.
* i Thanh, ng Vin Thim Ty. Do gic Sm (L T Thnh) 72 dy F
1
7

lon, cha con tht lc, tri ni, ng ti Giang Nam, mun ci thip sanh con.
Va mua c v, rc v nh ng Vin, c ta xoay lng v nh n, khc lc.
ng Vin gn hi, c ta p: Chng c g khc. Ch v trong nh i ngho,
chng mun tm ci cht, cho nn thip bn thn chng c sng. Thip ngh
ti v chng tnh su ngha nng trc nay; v th, khn ngn au thng vy.
ng thng xt, xoay lng ngi i sng. Ngoi s tin bn thn ra, cn tng
thm mt trm lng, tr ngi v cho chng, bo h hy bun bn. V chng h
khc lc ra i. V sau, h mun tm mt c gi cha chng, tng cho ng Vin
sanh con, nhng tm lu chng c. Ngu nhin ti Dng Chu, gp mt
ngi em mt a b khi ng mun bn; do vy, h bn ring vi nhau: Ta
cha tm c c gi no. Trc ht, hy mua a tr ny v hu h ng Vin, c
g l khng c? Bn mua ly, vt sng, tng n cho ng Vin. ng Vin nhn
k, th ra l a con b tht lc. Bo ng thn k nh th !
* i Minh, Vn nh Cng Lc Th Thanh l ngi x Vn Gian. Nm
Tn Su, ng ln min Bc. Khi y, qun th l Vng Cng Hoa nm mng thy
trong sn ca miu Thnh Hong c nhiu cy to u vang ra ting tn thn ng
ta l bc thin s. Do vy, gi b v ca ng ta l ng L n hi: Thng ngy,
Th Thanh lm nhng vic thin no? ng ta tha khng bit r, [ch bit
Th Thanh] i vi chuyn t sc chng cu th m thi! V sau, [Th Thanh]
u k thi Hi, con l Ngn Chng u Tin S vo nm K Su.

72
L T Thnh (1606-1645) vn c tn l Hng C, ngi huyn M Ch tnh Thim Ty,
gii v ngh, xut thn l phu dch trm chuyn chy cng vn cho triu nh. Do lm n
tc trch, T Thnh b ui vic, li mc n khp ni. Tng b tha kin, phi eo gng
cm, may c bn b chy cht mi thot. Cui nm , ng ta git ch n. Khi bit v
ngoi tnh, ng git lun v, trn i ng lnh, lm n chc B Tng di trng Tng
Binh Cam Chu l Dng Khi C. Do tht thot qun lng, trn ti, L T Thnh bn
git cp trn l tham tng Vng Quc v huyn lnh, dng c khi lon. Do nh Minh
suy yu, ng thi b qun Hu Kim tn cng lin tip cng suy yu hn, L T Thnh
tha th xng vng, chim c kinh thnh, lt nh Minh, xng , ly hiu l i
Thun. V sau, Ng Tam Qu lin minh cng qun Thanh nh bi L T Thnh, qun
Thanh chim trn Trung Hoa. L T Thnh chy trn, n cha Gip Sn huyn Thch
Mn, tnh H Nam bn xung tc i tu, xng hiu l ha thng Phng Thin Ngc. C
thuyt khc ni ng ta b git ti ni Cu Cung, nhng thuyt th nht kh tn hn v c
chp trong nhiu sch huyn ch ca tnh H Nam.

62
Th Khang Bo Gim

* ng Cao thu tr c sch di n, c c gi l li chng gho, x giy

dn ca s. ng dn li xong xui, th rng: o ch song dung d b, tn
nhn m cht ti nan tu (Giy dn song, x ri d v; tn c ngi, h d n
b?) V sau, mt v Tng i qua ca nh y, thy c mt tm bin ch Trng
Nguyn, hai bn treo hai ngn n, trn n vit hai cu y, ly lm l, hi han.
Sau ny, qu nhin ng Cao Trng Nguyn.
* i Minh, Trng y Nham Giang m nm mng thy mnh ti mt
ta nh cao, tm c mt danh sch ghi tn ngi t, trong y c nhiu dng
b b trng. Hi ngi bn cnh, h bo: y l danh sch ngi d thi nm
nay. Hi v sao nhiu tn b b trng. p: Thi c th c ba nm kho hch [c
hnh] mt ln, phi l k tch c, khng lm li th mi c tn. Nhng ch b
khuyt l tn ca nhng k c ghi tn t trc, do gn y mi phm li nn b
xa tn. [Ngi y] ch vo mt hng sau , bo: ng bnh sinh chng c dm
nghip, c l s c ghi b sung vo y, hy nn bit t thng xt mnh.
Khoa thi nm y, qu nhin hng mt trm l nm.
* i Minh, th sinh h Tn Ninh Ba, nh ngho, i dy v lng cho tr.
Sut nm, chng qua l c tr my lng bc. V sau, mt ch dy hc, bn
nh nh h Trng ng Ty, sao chp [sch v ly tin cng sng qua
ngy]. a t gi nh y ch m thu tm n r r chim chut. ng nghim
khc c tuyt. a t gi bn dan du vi mt thy gio khc cng sng trong nh
y. n tit oan Ng, ng gio y xin thi dy hc v b sanh gh l, tr mi
khng lnh. ng c c lm gia s thay th. V sau, gp ngi ch ti ca
sng, ngi ch bo: Do con ta b bnh, ta cu o Thnh Hong. n nm mng
thy Thnh Hong ngi trn in, gi nha li em s ghi tn k i rt ra sa.
Ngi hu c tn thn xem xt. c hn mi my tn, ti tn ca chu, ta
ngm hi nha li: H Tn do duyn c g m c sa cha? Nha li p:
Ngi ny nm bn mi su tui, l ra phi b cht i trong khi lu lc bn
ngoi. Do m Mi Tm thng T nm nay, c tuyt n d d lm chuyn dm
bn. V vy c tng thm tui th hai k (hai mi bn nm), sa thnh c
ghi tn trong s hng lc. Ta rt mng cho chu vy. V sau, ng c ngi
theo hc cng ng. Mi nm thu c hn trm lng bc. n nm ng bn
mi su tui, nhm ng nm Vn Lch 36 (1608), gi go vt ln rt cao, ngi
cht kh ng, nhng ng vn d d. n khi con ng trng thnh, nh
giu to. n tui c hy (by mi), ng khng bnh tt m mt.
* Vn Hy Cng o i Lm lc mi by tui, dung mo p , i thi
Hng. ch tr, c c gi hng xm n [d d] n nm; ba ln tm n, ng
u ba lt t khc, ri tm ch tr khc. Ch ch tr ban m nm mng thy
thn bo: Ngy mai c bc t s n, chnh l ngi s u. Do ngi y lp

63
Th Khang Bo Gim

ch oan chnh, c th khng lon dm cng a con gi dm bn, Thng

c bit cho u. Ch ch tr k chuyn nm mng vi ng o, ng o
cng thm gng sc. Sau , ng o Bng Nhn, lm quan ti chc i Tng
B 73.
F
2
7

* Cha ng Thi Bang M l nha tng ti Trnh Chu. Tui su mi m

khng c con. Mt ln, p ti qun lng ti Thnh , v bo hy mua thip
em v. ng tm c mt c gi rt p, ng thy c ta dng vi trng buc tc.
Hi han, c ta khc p: Cha thip vn l ngi x H, lm lnh hu cho ph
quan ca chu ny, [b cht], a quan ti n y th khng [ tin ] tr v,
[m phi] em bn thip lo tang ma. Cha ng Bang M thng xt, em tin
gip b m, tr li con gi. Li cn lo liu tha ng cho h tr v. Khi tr v
nh, ng k chuyn ny vi v. B v bo: Gip ngi ta trong cn nguy cp,
c hnh rt ln; chuyn np thip ti s lo liu cho ng. Khng lu sau, b v
hoi thai. Mt m, mng thy mt ngi sc vng ta ngi oan nghim gia
nh. Sng ra bn sanh Bang M. Bang M u k thi Hi, lm quan ti chc
Li B Thng Th.
* i Minh, cha ca Triu Bnh Trung, [Bnh Trung] l Trng Nguyn nm
Mu Tut (1598) trong nin hiu Vn Lch, lm p duyn 74. C ngi do tha k
F
3
7

chc tc ca cha m lm Ch Huy S b t oan. ng Triu dc sc gip mi

c th. Ch Huy S cm kch, h thn v khng th n n, bn dng con gi
lm hu non cho ng. ng Triu xua tay bo: l con gi nh ng hong,
khng th c. Ngi y c ni p, li xua tay: Khng c. Rt cuc chng
thun theo. V sau, con ng (Triu Bnh Trung) ngi xe cng, trn ng c ngi
bm vo kiu ca ng ni: y l v Trng Nguyn nh ng Khng c Php,
ni my lt nh th. Khi thi u, Bnh Trung quay v, k chuyn cng cha. ng
b th di ni: l chuyn hai mi nm trc, ta cha h k vi ai. Th m
thn minh li ni vi con.
* ng L Cung lm gia s ti nh n, ban m thng c sch. C ga ph
tr tui gn nh bng nng theo nh trng tm ti [g gm]. ng nghim khc
c tuyt. Hm sau, c ta li sai th t cm sang biu hai con c bng ngc. ng
p nt ngc. a t gi h thn lui v. V sau, ng lm ti chc Cung Bo, cha
73
i Tng B () chnh l mt chc quan coi v l nghi thuc Lc Khanh vo i Ty
Chu. Do vy, sau ny, ngi ta quen gi L B Thng Th l i Tng B.
74
p Duyn (): Duyn () c ngha l gip . Do vy, chc ph quan thng gi l
Duyn. p Duyn l quan ph p. Ch p khng c ngha hp nh xm p trong ting Vit.
Thi Chin Quc, lnh th mt nc ch hu gi l p (t din thnh ngha t
phong ca cc quan to cng c gi l p hay Thi p). V sau, ch p ch kinh ca
mt nc, dn dn bin chuyn thnh ngha thnh ln, mt th trn ng dn c. p
y phi hiu theo ngha huyn, v quan huyn thng c gi l p y hoc p T.

64
Th Khang Bo Gim

h k vi ai chuyn ny. Ngu nhin, trong khi dy hc c nhc ti, trn chng
tit l danh tnh ca ngi y!
* i Tng, ng Hong Tnh Quc lm phn quan Nghi Chu. Mt m,
b dn vo ci m. Vin quan trong ci m hi: Nghi Chu c mt chuyn tt
p, ng c bit hay khng? Sai nha li em s cho xem. Th ra c thy thuc
tn l Nip Tng Ch, vo ngy thng nm , n cha bnh ti mt nh n
Hoa nh. V ngi bnh y mun dan du vi ng, Tng Ch tn lc c tuyt.
Thng sc truyn Tng Ch c tng th hai k, con chu hai i u
t. Tnh Quc quay v, k vi Tng Ch. Tng Ch p: Ti cha h k chuyn
ny vi v con, khng ng c ghi chp trong s sch ci m. V sau, qu
nhin Tng Ch sng th, con ln chu u t.
* i Minh, Mao Lc Mn vo tui nhc quan (hai mi tui) sang D
Diu hc, tr nh h Tin ngay trc ca miu th Thnh Hong. C a t gi
xinh p, hm m phong thi ca chng Mao. Mt m, m ti th phng, [gi
v] gi kim mo. Lc Mn bo: V sao c mt mnh ti y gi kim mo?
a t gi ci p: Ti chng phi l gi tiu miu (mo con), m l thch i
Mao. Lc Mn nghim mt, p: Cha sai ta i xa cu hc. Nu v l xm phm
c, ngy sau, lm sao nhn cha c? Li cn c mt mi no nhn gp ch nhn
ca c? a t gi h thn lui ra. V sau, Lc Mn thi vo khoa Mu Tut
(1538) trong nin hiu Gia Tnh, lm quan ti chc Ph S, th chn mi tui.
* Vin nha li h C Bc Tn Quan, Hng Chu, vng lnh quan sang
Giang Nam lo vic. Ban m, ng dng thuyn bn b sng ti T Chu, thy
mt thiu ph toan trm mnh, bn ngn li, hi han. C ta p: Chng thip do
thiu quan lng 75 m b bt giam, tnh mng s mt trong sm ti, khng n
F
4
7

lng thy chng cht trc, cho nn t tn. ng C m ti tin, biu c nm

mi lng bc. C ta cm t, ri i. Khi tr v, thuyn li i qua ch y, ng n
qun ru ngi, kho sao i din ca qun chnh l nh ca thiu ph y. V k
chuyn y vi chng, mi ng v nh, by ru tip i. Chng bo v: Ci n
cu mng do ngho nn chng bo p c. Nng hy ng vi ng ta n
p. Do vy, h gi ng C ng li. Na m, ngi v n ch ng C ng
[toan n i]. ng C dt khot c tuyt, khoc o trn v thuyn. Khi y, trong
thnh Hng Chu b ha hon, chy ri my chc nh. Mi ngi thy trong nh
la c v thn mc gip vng, tay vung vy l c vng quanh mt ngi nh.

75
Quan lng () y l lng thc chu cp cho mt c quan hnh chnh nh huyn,
ph vo thi y. Chng c ta m trch chuyn vn lng thc hay coi kho m tht
thot nn mi b ti.

65
Th Khang Bo Gim

La chy ti , bn dn ngc li. Khi la tt nhn xem th ra l nh ng C, mi

ngi u cho l v m c m ra!
* i Minh, Vn Ngh Cng La Lun i thi Hi. Thuyn i qua T Chu.
m nm mng, [La Lun] thy Phm Vn Chnh Cng (Phm Trng Ym) n
thm, bo: Trng Nguyn nm sau thuc v tay ngi. ng Lun khim tn t
t, chng dm nhn. ng Phm bo: Chuyn lu n vo nm n, qu tht
gy ting vang rt ln. Dng chuyn ny bo n ngi vy! Do , La Lun
nh nm xa tng c tuyt k n dm bn lu y. Gic mng ng l chng
h vng, n khi thi nh, qu nhin u hng nht.
* i Minh, Mc Vn Thng Vn Gian chung lm lnh, sng cch qun
thnh hai dm. Nh ng ta nhiu i theo ngh nng. Mt hm, cm hai mi
lng bc vo hng trn mua thc ging, u thuyn Hong Ph. Thy c hai
ngi tri mt c gi, mun dm xung bn sng. ng Mc hi thm, h p:
y l con gi ca ch nhn ti. Ch nhn ti xt thy c ny t tnh vi k khc,
nn sai em dm xung dng nc chy xit! ng Mc ni: C gi nh ny th
bit g ch? Li chng chnh mt thy chuyn , khng chng l chuyn chng
tht, mong hy th i, xin n hai mi lng. C gi c cu thot, dp u
trc ng Mc, xin theo hu h chiu chn. ng Mc bo: H c phi v ta yu
mn dung mo ca c! M l c bit thng xt c tr tui b cht m m
thi! Nay tri ti mt, m thuyn ta nh hp kh dung. C hy mau ln b, i
n ch c nh n l c ri. m y, tr v nh, mng thy thn bo: ng
cu mng ngi khc, m c su nng. Tri bo p cho ng c con chu hin
ha. V sau, con ng l Thng do u khoa thi Minh Kinh 76, c lm quan.
F
5
7

Chu l Ho, th hai trong k thi Hng. Con Ho tn l Ngu cng u C

Nhn. Con ca Ngu l Nh Trung cng th hai trong k thi Hng, u Tin
S vo nm Mu Tut (1538) trong nin hiu Gia Tnh, lm quan ti chc Phng
B 77. C gi y b trn, c mt vn s thu nhn, sanh su a con trai, mt
F
6
7

76
Minh Kinh l mt khoa thi c t ra t i Hn di thi Hn V , n i Tng
Thn Tng th b ph tr. Do khoa thi ny ch trng kho hch mc tinh thng ngha
l ca kinh in Nho gia nht l T Th v Ng Kinh, nn gi l Minh Kinh. Tuy vy, Minh
Kinh yu cu khng cao lm, c nhiu cp bc, ti thiu l thng tho mt b i kinh
(chng hn nh L K, Xun Thu T Truyn), mt b trung kinh (nh Chu L, L Nghi)
v mt b tiu kinh nh Xun Thu Cc Dng Truyn l c ri. Do mi c thnh ng:
Tam thp lo Minh Kinh, ng thp thiu Tin S (ba mi tui m u Minh Kinh l
qu gi, nm mi tui mi Tin S vn cn tr lm). T i nh Minh tr i, nhng
ngi Cng Sanh (T Ti) u gi chung l u Minh Kinh. Thm ch, do t lm
quan u gi l u Minh Kinh.
77
Phng B l cch gi thng tc chc Tha Tuyn B Chnh S Ty B Chnh S, cn gi
l Phin i hoc Phin Ty. Nh tn gi ch ra, chc v ny chnh l v B Chnh S
ng u c quan Tha Tuyn B Chnh S Ty. Mt Tha Tuyn B Chnh S Ty cai qun

66
Th Khang Bo Gim

a trong s y bng tui vi Ngu. H Tam y vit b Thin Nhn Truyn

chp chuyn ny!
* Tng sanh h Liu nhp hc ti t Hng, do sang thm ngi thn, mc
ma, tm ch ng tm ti mt vn hoang. Trc , c mt thiu ph t ma
ti y. Liu sinh sut m khng c l g khc, ngi ngay ngn di mi thm
bn ngoi. n sng bn b i. Ngi n b y chnh l v ca tng sanh h
Vng. C ta cm phc c hnh ca Liu sinh bn k chuyn vi chng. ng
chng m ra nghi ng. V sau, Liu sinh i thi Hng, bi vn ca chng b
loi. Trong khonh khc, bng li thy t trn bn. Quan gim kho kinh d, c
k bi vn y, chng thy c hay no, li loi b. V sau, sp em cc quyn
bi thi t im trnh ln ch kho, li thy quyn bi thi ca Liu sinh trong s
y. Do vy ngh tn hc tr ny t c m c, bn cng trnh ln. Rt cuc Liu
sinh u hng by mi mt. Kho sao, [bi thi ca] Vng sinh c xp cng
phng vi Liu sinh 78. Khi tn yt (th sinh n triu bi quan gim kho sau khi
F
7

thi u), Vng sinh c mt. V ch kho ca phng y k r nguyn do chn la

Liu sinh; nhn y, ct vn. Liu sinh ngh khng cn chuyn no khc, bn tha
li chuyn t ma. Vng sinh cm thn, n v v sum hp, li em em gi g
cho Liu sinh tc huyn.
* i Minh, C T lm chu li 79 ti Thi Thng, bit ni oan ca ngi
F
8
7

bn bnh h Giang bn bm ln quan. c th ra, ng Giang dn con gi ti nh

ng T, tha: Khng c g n p, xin hy nhn a con gi ny lm thip.
ng T nht quyt t chi. V sau, nhim k nha li ht, ng T lm vic ti
nha mn Th Lang. Mt hm, ng ti nh ring ca quan Th Lang. Phu nhn ca
quan Th Lang trng thy ng T, bn ni: ng chng phi l C khng 80 F
9
7

Thi Thng ? C bit ti hay khng? ng T ngc nhin. Phu nhn ni: Ti
l con gi ngi bn bnh. V sau, c bn cho mt thng nhn. Thng nhn
nui ti nh con gi. Ti c g lm v l cho tng cng, sau y, tr thnh
chnh tht (v c). Thng hn khng c cch no bo n n c. Ti s ni
vi tng cng chuyn ny. Quan Th Lang sau khi bit r chuyn ny, [tu

mt khu vc rt ln, tng ng vi mt tnh hin thi. n i Thanh, chc v B

Chnh S ch l ph t ca Tun Ph, c trch s v hnh chnh.
78
Do s lng quyn thi nhiu, nn phi chia thnh nhiu phng chm thi. Mi phng
do mt v kho quan (thng l mt v khoa bng vn ti li lc) ng u, di v y c
cc v quan cp thp hn ph t.
79
Chu li: Ting gi chung ngi gip vic hoc thuc cp ca quan ng u mt chu
(tc tri ph hoc tri chu).
80
Khng () c hai ngha: Mt l chc quan trng coi v binh quyn; hai l ting
tn xng cc nha li lm vic di quyn tri ph hoc tri huyn, v Khng c ngha gc
l khng ch hoc chng qun. Ch Khng y hiu theo ngha th hai.

67
Th Khang Bo Gim

ln hong ]. Vua Hiu Tng [nh Minh] ht sc khen ngi, thng cp cho C
T lm chc Li B Ch S 81. F
0
8

* Vo nm K Hi (1659) nin hiu Thun Tr nh Thanh, T Lp Trai

Cn Sn l ngi u khoa thi nh. Va mi thi khng lu, c ngi n
van vi ti miu Thnh Hong; do , bn ng li miu. Na m, thy thn oai
nghim thng ta, gi ngi y bo: Ngi c bit duyn do khin cho ng T
Trng Nguyn hay khng? H T nhiu i chng dm, tch ly c hnh
lu, cm ng lng tri. Nay Trng Nguyn mi ch l khi u [cho nhng s
bo ng tt lnh v sau]. Cng danh tuy kn nhim, qu bo sng vng vc. Ta
ni cho ngi bit tng tn, hng khin cho nhng k m m i vi chuyn
ng u trong mun iu c (tc t dm) u gic ng. [Thnh Hong] ni
xong, [thuc h] tht dp ng, ri i. Ngi y knh cn ghi li truyn b
rng ri. V sau, [em trai ng T] l Kin Am thi u trong khoa thi nm Canh
Tut, [ngi em k l] Ngn Ha thi trong khoa thi nm Qu Su. Ba anh em
rut u Trng Nguyn, con chu ni tip nhau t.
* i Minh, huyn Tin ng, ng Lc T Thc l ngi hiu tho vi
cha m, ha thun vi anh em, hc rng, nghe nhiu, nhng hnh tt p khng
th k xit, nhng m c ca ng ta ngi khc cng kh bit ti. ng tng
tr ti mt cn nh ring ca ngi bn. Ti n, c mt ph n xinh p ln lt
tm ti [gi tr quyn r]. ng Thc nghim khc c tuyt, chng chp thun. C
ta xu h, lui ra. Hm sau, ng bn mn c ri i, khng ai bit chuyn. c
hnh, phm c ca ng Thc tuy cha t l r rt, nhng con chu ng ta u do
c tuyn lm Hiu Lim hay cc k thi Minh Kinh m vang danh khp lng
nc. Cht l Tng Giai u Gii Nguyn trong khoa thi Hng, k khoa
thi Hi 82. Con chu u rng r, thi u hng cao, cha h gin on. Quan Th
F
1
8

Ng Ng Thanh n Thch Mn l hc tr ca ng Thc, tng nghe k chuyn

ny bn chp li. Hin thi, [chuyn ny] c chp trong b Cm ng Thin
Thuyt, Vng C Kim n son bi k.
* i Minh, Mo Khi Tng t b kin thnh tng nim Cm ng Thin.
Nm Mu Ng i thi Hng, hn m nh ang nm mng, cm thy thn gip

81
Ch S l cp quan vn thuc hm Chnh Lc Phm, trc thuc cc ty thuc Lc B, L
Phin Vin, Thi Bc T, v Tng Nhn Ph. Nhim v ch yu l qun l vn kin cng
nh ghi chp cc s kin. Theo quy ch i Minh, trong Li B gm nhiu ty, ng u
mi ty l Lang Trung, vin ph quan s gi l Vin Ngoi Lang, k l Ch S.
82
Nguyn vn tip nam cung (nhn c tin mng t nam cung). Theo quy ch i Hn,
Thng Th Snh c coi l nm pha Nam ca cung vua, cho nn Thng Th Snh
thng gi l Nam Cung. T i Tng tr i, do L B thuc quyn qun tr Thng Th
Snh, nn L B cng gi l Nam Cung. V cc k thi Hi u do L B t chc nn h thi
u trong k thi Hi, u gi l tip Nam Cung.

68
Th Khang Bo Gim

sc vit xong vn sch, t trong k thi Hng, nhng rt k thi Hi, phi quay
v. ng pht nguyn vit ch gii thm cho sch Cm ng Thin. Do vy, ngh
ti chuyn hiu sc l chuyn ht sc tn c. V th, i vi iu kin tha m
sc (thy sc p ca k khc) chp y cc chuyn bo ng.
Ngi gip chp li l La Hin Nhc Nam Xng. Nm Tn Du, ng La
c chn vo hc trng huyn. n thng Ging nm Mu Thn, ng La mng
thy ba v tin, mt l c gi u bc o vng [ng gia], hai thiu nin mc o
ta ng hu hai bn. ng c ly ra mt quyn sch, nhn thiu nin bn tri, bo:
Ngi c i. Ngi ng bn tri c r rng rt lu, ng La trm nghe, th ra
l ton b li ch gii ca ng Mo i vi hai cu kin tha m sc. c
xong, ng c bo: ng thi u! C xoay qua nhn ngi ng bn phi, bo:
Ngi hy lm mt bi th vnh. Ngi y lin vnh rng: Tham tng chit
qu Qung Hn cung, tu tn tam thin sc th khng. Khn ph th gian m nhn
tng. Bng hoa nht o mn thnh hng (Cnh qu cung trng toan mun b,
phi tin trn th, sc l khng. Nhn thu tng m trong th gii, bng hoa nc
tip khp ton thnh). ng La tnh gic, gi th cho Mo Khi Tng, thut cn
k chuyn trong mng, bo: Ngi s thi u, nhng hai ch Bng Hoa kh hiu.
Khi nim yt kt qu khoa thi, qu nhin ng Mo cao. V sau, th phng
ca Trn Tng Cu, ng Mo thy trong sch Loi Th c ch gii v hai ch
Bng Hoa nh sau:Vo thi ng, khi b L yt bng, s gi nhng h him
thy l Bng Hoa. H Mo () [do him thy] qu tht tng ng [vi ch
Bng Hoa].

69
Th Khang Bo Gim

Ha dm n (Nhng chuyn mc ha v dm)

* L ng Gii Nguyn 83 lc mi tm tui. V sau, n tui nm mi,

F
2
8

vn chng Tin S. n ch Dip php s nh S hi nguyn nhn. S tha

hi Vn Xng Qun. Qun sai th li cm s n, ch r: Khi L ng
sanh ra, c Thng ban n ngc, [nh rng] mi tm tui u Gii
Nguyn, mi chn tui s Trng Nguyn. Hai mi tui s lm Hu Tha
Tng. Ch v sau khi thi [Gii Nguyn], ngm ngm dm ng [chng gho]
gi hng xm. Tuy [chuyn t hnh] khng thnh cng, li ngc ngo [kim c
co gic], khin cho cha c ta b t. Do chuyn ny, cng danh b chm tr mi
nm, th hng [t Trng Nguyn] b ging xung hng Nh Gip. K , li ln
chim nn nh ca anh mnh, dn ti chuyn kin co. [Cng danh] li b chm
tr mi nm, th bc t ging xung Tam Gip. Sau , trong khch im
ti Trng An, li lm chuyn dm bn vi mt ngi n b nh lnh, [cng
danh] li b chm tr mi nm. Nay li ln lt tng tu vi con gi nh hng xm,
lm c chng hi ci, ti lc hon ton b tc sch, sp ti hn k cht ri! S
tr v thut li, ng ng xu h, hi hn m cht.
Nhn nh: L ng ng gi l k t ch to gng cm lp i lp li vy.
Nu sm sanh lng hi hn, tu c chuc oan khin, t s u Trng Nguyn,
lm T Tng, c th tr li ngc bch cho nc Triu 84. Nu chng vy, l lm
F
3
8

quy mt ln, v sau chng ti phm na, t i vi chuyn t hin vinh, hy

cn c hng mt na. [Trng Nguyn, T Tng] l do tri t vun bi, do t
tng tch ly [m c], nay v mt mnh ng ta [lm quy m b] tc sch! Ph
bc [n c ca tri t, t tin] qu i!
Li na, th vui dm t so vi khoa bng chng bng mt phn vn; th m
em i s ph qu sut c mt i bng nim vui sng trong chc lt, h cng
chng phi l qu sc ngu mui ! i! Ngi Trng Nguyn s lm T Tng,
trong my trm nm ch thy mt, hai ngi! Do to chuyn oan nghit y, mt
sch chng cn st g! Hung h vn mng ca ngi khc chng bng mt phn
vn L ng m cng to nghip ging nh ng ta, ti s rng v thn chng
qun ti lc cha chc ch pht th bc t thp hn, li cn ko di thi
hn mong ng ta sa i! Nguy him lm thay! Nhng k ti cao hc rng
trong hin thi, n tn tui gi vn ngho tng, khn n, hy nn t xt nhng
chuyn lm xem c phi l phm vo loi ti nghit ny hay chng?

83
Gii Nguyn (): Ngi u khoa thi Hng.
84
Thi Chin Quc, nc Triu s hu vin ngc Bin Ha, vua Tn em mi thnh i
i, nhng vua Triu t khc. V sau, Triu b Tn p bc qu mc phi hin ngc. Thnh
ng hon bch quy Triu c s dng vi ngha s tr li tt p nh ban u.

70
Th Khang Bo Gim

* T sinh l con chu nh quan, tui tr ni ting c ti, do ln lt ngp

ngh sc p ca gi hng xm, bn d v mua chuc cho ko c ta n nh
thu tha, khin cho c ta thng qua li. Mt hm, sau khi T sinh np di
gm ging, v gi v ra ngoi trng coi bp nc. T sinh cng gian c ta.
Chuyn l ra. Cha m c gi y p c ta t t. Sau y, mi ln T sinh vo trng
thi, u thy c gi y mc qun o dnh mu i n, chng h thi u. V sau, b
lon qun git cht!
* Trng Minh Tam theo cha n ch trn nhm vng Qunh Nhai 85, thng
F
4
8

gian vi hai c con gi vin quan Ch Huy S gn , ln mang hai c gi vt

bin. Cha h gp rt ui theo, Minh Tam ht cch, y hai c xung nc cho
cht ui. Mi nm sau, Minh Tam b au tht lng, n thy thuc h Tn n
cha tr. Bnh hi bt, ti hm y, ng Tn mng thy hai c gi li ng ta xung
nc, bo: Thip vn l ngi Qunh Nhai, n i mng h Trng, c sao ng
ngn tr chng ti bo th? ng Tn kinh hi, tnh gic, k li vi Minh Tam.
Minh Tam m ngc than th: Oan nghit ti ri! Ta nguy mt ri! Mt
thng sau bn cht!
* Lu Nghiu C huyn Long Th thu mt chic thuyn ch mnh i thi.
Ch thuyn c mt c con gi, h Lu my lt ve vn, nhng khng c dp no
ra tay. Ti vng thi th hai, h Lu ra khi trng thi rt sm, nhm ng lc ch
thuyn vo ch mua bn, bn thng dm vi c gi y. m hm y, cha m ca
ng Lu mng thy thn bo: Cu nh l ra u, nhng v lm chuyn bt
ngha, bng tri xa tn ri! n khi yt bng, mi bit quan ch kho vn
tnh ly h Lu u, nhng do thy [bi vn c ch] phm trng quy bn
loi b. H Lu ht sc hi hn; sau y, sut i chng t g!
* huyn Thng Thc c mt tay vin ngoi lang h Tin, cy vo tin
ti, th lc, c hip k khc. Trong lng, c mt ph n xinh p, nh ngho, h
Tin bn cho chng c ta mn tin bun vi Lm Thanh hng nh dp ,
t thng vi ngi v. Mt hm, chng c ta ra khi ca, do thy triu cn, khng
th i c, li quay v, thy h Tin ang m v mnh, ch chn khoi tr. Chng
va thn va gin, quay v thuyn. H Tin ngm mu tnh vi v anh ta, n
m sai ngi gi lm cp git cht. H hng bit chuyn, tha ln quan.
nhn ti ri, h Tin li ri tin bc chy cht, thot khi x pht. Va ra ti
ca thnh, bng dng ging t a ti, hai k u b st nh cht ti!
Nhn nh: dm v li cn git chng, thin l kh dung, oan hn chng
ngui cu hn c! V th, tuy con ngi mu m xo quyt, tri ln thn u

85
Qunh Nhai l mt vnh bin ti o Hi Nam.

71
Th Khang Bo Gim

bo ng. Th xem hng ngi nh vy m c bnh yn khng b bo ng, trm

k chng c mt, cng chng khc g vung ao t git mnh vy!
* i Minh, Lc Trng Tch sanh ra c ti l. Khi mi by tui, theo
thy l ng Khu ln sng kinh . Nh i din c mt c gi rt p. Hai
ngi ln ngp ngh nhau, u ng tm. Thy xui: Thnh Hong kinh
thing nht, ngi hy th cu khn, may ra c tha nguyn, bn n cu khn.
m y, chng Lc mng thy mnh v thy u b Thnh Hong truy bt, qu
trch nng n. [Thnh Hong] sai thuc h tra xt ti lc, a v. Kim s sch,
thy di tn h Lc c ghi ch: Trng Nguyn nm Gip Tut, cn di
tn h Khu chng c g ht. Thn bo: Ta s tu s ln Thng , gt b tn
ngi khi s, rt rut h Khu. Va mi tnh mng, thng hu trong qun tr
g ca, bo tin: Khu tin sinh b nghn rut, sa cht mt ri. Sau ny, Trng
Tch ngho hn sut i!
* i Thanh, huyn lnh huyn Tc Tng l Chu Duy Cao, lm gim kho
trng thi khoa K Du Giang Nam, chm u mt quyn bi thi. n m,
nm mng, thy c ngi ni: Ngi ny n giu iu c, chng th cho u
c! Dng tay vit mt ch Dm cho ng Chu thy. Hi tng tn nguyn c,
ngi y khng p. Hm sau, ng Chu qun bng gic mng trn y, em
quyn vn y trnh ln. Quan ch kho ht sc tn thng t mi l. [Quan ch
kho] bng ly bt xa i hai ch him trtrong bi vn. ng Chu bm:
Trong quyn bi thi, nhng ch ging nh vy khng t, c l chng nn xa i.
Quan ch kho cng hi tic, bo ng Chu ty nt gch xa. n khi xa vt
gch b, du mc thm xung my tng giy. ng bng nh li gic mng
trc , bn loi b bi vn . Nhng rt cuc ng Chu vn yu mn bi vn
y, c bit gi li bi vit y, nhng khng bit tn h [ngi vit bi y]. Vin
gim kho thuc phng ng Chu 86 l Ng L Thanh k chuyn ny.
F
5
8

* Trng Bo lm tri ph Thnh , thy v ca L y Hoa Dng xinh

p, mun t thng. Kho sao, L y do tham b bi l; ng Bo tha c n
hc, khin cho ng L b y xung Lnh Nam. ng ta cht trn ng i. ng
Bo mua chuc m L y xin ci, ht sc vui th. Bng dng v b bnh,
thy L y ng bn cnh, bn cht. ng Bo cng nhim bnh, mng thy v
ni: L y tha ln Thng , s bt ng trong sm ti, hy nn n np cho

86
Nguyn vn Chu cng bn phng. Theo l thi c xa, nht l trong cc k thi Hng
v thi Hi, do s th sinh ng o, cc gim kho (thng gi l kho quan) phi chia
thnh nhiu phng chm cc quyn vn (bi thi thng gi l i sch hoc vn sch
c vit vo mt quyn giy trng). Phng chm thi ca mt v quan s gi l bn
phng. Mi v kho quan li c nhng vin quan chc v nh hn ph t. Do ng Ng L
Thanh ph t ng Chu Duy Cao, nn gi l Chu cng bn phng.

72
Th Khang Bo Gim

kn. Trng Bo tnh gic, ghi nh trong lng. Mt ti ang ngi, thy trc dinh
c ngi mc o, c tay o mu hng vy gi. ng ta ngh l v ca L y bn
vi vng chy ti, th ra L y. L y m cht Trng Bo m , [Trng
Bo] ming mi u xut huyt m cht.
* i Thanh, tng sanh h Ung Phng Dng, trong nh c mt ci ao
nh trng sen, cn cha tr hoa. Nm K Du (1669) thi Khang Hy, khi sp i
thi, bng thy trong ao n mt cp hoa sen chung cung. Cha m ht sc vui
mng. Ban m, chng Ung dng ru quyn r, ni p a t gi, v chng
ngn cn, bn t thng vi n. Sng dy, nhn hoa thy gy nt. Cha m ht
sc tic hn. Ung sinh mng thy yt kin Vn Xng [ Qun], thy tn mnh
c ghi trn bng tri, bng b Qun gch b. a nc mt ly lc, van ni,
ba lt b gt xung. Trong tm bit l chuyn chng lnh, [nhng k thi ti
bn] gp rt ln ng. Khi y, quan gim kho Gin Vn Tng chm bi rt cng
bng. Theo hn ngch t trc, ph Phng Dng c chn u ba ngi, tham
d k thi ln ny ch c ba ngi, ring mnh chng Ung thi rt! Thi c ba ln
u trt, a nc mt tr v.
* i Minh, tng sanh h Vng p Ngc Sn ly v ngay trong lc cn
lm m tang cho m. c nh ht k cng tht s lm l ng phng. Chng
Vng ng bn linh cu, cn v ng trong phng. Ban m, nghe ting g ca,
a t gi tha chng r ti, v rc vo, cng ng vi nhau. Nghe trng
im canh nm, [ngi y] bn ri i, bo: S ngi ngoi bit, trch ti ta bt
hiu. c my hm, [ngi y] li hi n ca hi mn. V p: Ngoi qun
o sp sn mang theo, cn c tm mi lng bc, cng vi trm vng, bng tai
u t trong chic rng nh. Trng canh nm va im, ngi y bn m i,
khng giao tr li. i n lc ht tht, chng Vng by tic ru lm l thnh
hn, ni chuyn vi nhau, v mi bit b k gic la gt, gim chn, au n
khc rng, th chng mun sng na. Tr v tha chuyn cng cha m ri treo c
cht. Ti khi an tng, chng Vng a quan ti ti m, bng sm chp giao nhau
ging xung, chp ly mt ngi a ti qu trc quan ti, th ra l anh h ca
chng Vng, hai tay m vng vng v bc trng, vn qu tuy b st nh cht,
thi th t ti. C p kinh hi. y l chuyn xy ra vo nm Chnh c th chn
(1514) 87.
F
6
8

* Trong nin hiu Thun Tr i Thanh, c ngi h Tin huyn Gia Hng,
khi cha i thi, ngi dy hc ti nh ca mt ngi n l dn trong lng. [Ngi
y] c c con gi mi by tui. Nhm l Thanh Minh, c nh u i to m,

87
Chnh c l nin hiu ca Minh V Tng (Chu Hu Chiu), vua th mi mt nh
Minh.

73
Th Khang Bo Gim

cng bi, ch c ta li trng nh. H Tin bn ln lt tng tu vi c ta. V

sau, bng c to dn. Cha m ct vn, c ta bn th tht. Cha m c thy h Tin
cn cha ci, mun g tng g tho c gi y i bng bt chuyn xu y; do
vy, tm n h Tin bn bc cn k. H Tin c ra v gin d, bo: Con
gi my ngi khng ra g, mun lm nhc k khc h? Cha m c ta cm phn,
quay li chi bi c. C gi y bn treo c t t. V sau, h Tin thng mng
thy c ta m con ng trc mt. Sau khi thi u, lm quan coi n Giang Ninh.
Khi , do vng Trn Giang bin lon, [quan trn] giao nhng k theo gic lm
lon cho h Tin thm tra. [V sau], triu nh do xt thy h Tin n hi l [tha
bng cho nhng k phn lon ], phn h Tin chu n treo c. Ngay trong ngy
[triu nh] xung lnh thi hnh n, h Tin li mng thy c gi y dng mnh
khn hng buc c anh ta. Ngy hm sau, h Tin lin b t hnh.
* Th sinh n Sn ng, m trc ngy vo trng thi, a y t bng
cht, bn tm xc n trong mt cn phng. n khi anh ta ra khi trng thi,
a y t tnh li, k: Hm qua, ti theo ch nhn vo trng thi, nghe ni
gia ch c ghi tn hng my. Li thy [trc lu thi ca] nhng ngi thi
u c c hng, gia ch cng c. Th sinh ht sc mng r. a y t xin
gia ch sau khi thi , s ci v cho n. Th sinh ni: Tao s ci cho my a
con gi nh i din, c c hay khng? a y t khim nhng, tha:
Khng dm. Th sinh ni: Sau khi tao u, cn s g h chng dng ln
ch? Trong vng thi th nht, a y t li cht, khi sng li, sc mt l v
gin, ni: Ch nhn khng u ni u! Th sinh kinh hi, hi nguyn c. y
t tha: Ti thy quan ph im danh ti tn ch nhn, bng ni: G y cha
u m ngp ngh to c! Sai ngi sa li, thay tn h Triu vo! Trc tn
ca ch nhn khng thy c c hng na. Th sinh na tin, na ng. Khi yt
bng, qu nhin h Triu hng th my [ng nh li a y t ni]. [V
sau, hi ra mi bit] khi cc v gim kho thu nhn quyn vn trnh ln ch kho,
by bi vn sch ca chng th sinh y u trn vn. No ng khi chm bi, cc
quyn vn ca chng ta trong vng thi th ba u b tn la n t mt na trang,
khng th trnh ln chnh ch kho c. Do vy, bn ly nhng quyn lc
ca chng b vo. Chng th sinh y bun ru, hi hn chng thi! Chuyn ny
do chnh tin sinh Tng L Thng Lai Dng k li, do ng ta cng lng vi
chng th sinh y, nn khng ni r tn.
* i Minh, c tim nhum huyn Nghi Hng, [ch nhn l] mt ga ph
xinh p tt bc. G li bun g trng thy bn yu mn, d d kiu, rt cuc
vn khng th chinh phc c. V th, lp mu ban m qung my cy g vo
nh b ta. Hm sau, tha b ta can ti trm cp. Li hi l quan li trn di,
khin cho b ta ht sc khn qun, nhc nh, mong b ta s phi theo mnh. Trong

74
Th Khang Bo Gim

nh, b ta thnh knh th Triu Huyn n 88, bn khc lc bm co. n m,

F
7
8

mng thy thn dy: sai hc h ri! Khng y my ngy, g thng gia
vo ni mua g, t trong rng cy, mt con cp en xng ra, cn t u em i!
* i Thanh, tng sanh h Chi Gia Thin, i thi Hng vo ma Thu
nm K Du (1669) triu Khang Hy tr v, ni vi ngi bn h C: Ti thn
hn hong ht, dng nh b qu quy nhiu, mun cy v Tng n sm hi
oan nghit xa kia. ng C ni rt nn, mi v Tng cng n thm ng Chi.
ng Chi cht pht cung, ni: Ta ngm oan ba i, nay mi hi c ngi!
V tng hi: C th hn g? Tr li: i trc ta l thuc tng ca n, n l
ch tng. N thuc h Diu l h c cng lao hin hch trong triu. N thy v
ta tr tui, xinh p, sai ta em qun xut chinh, b vy hm trong t a mu
chim ot v ta. V t vn. Mt nh ct nhc chia la. Sau , n cht v chuyn
trung ngha, ta cha th bo th c. i sau , n l bc cao tng, li chng
bo th c. i th ba n lm T Tng, tn ht trch nhim, thn phc lc
bo v n, ta vn khng tr th c! i ny, l ra n t. [i ny] ta i
sut ba mi nm, do gn y n phm dm nghip, b xa tn trong s Vn
Xng, nn ta mi ra tay c. Khi ni, cm hn, gin d khng thi. ng C
bo: On hy nn ci, ch nn buc. Oan hn p: Ni hn ca ta kh th gii
tr c! Chng th dung tha n. Rt cuc, ng Chi in cung m cht.
* Th sinh n Qu Chu i thi nhiu ln chng u, cu khn Trng chn
nhn dng s xin xem thin bng. Thn ph rng: Mng ngi ny ng l
t, do ln lt vi ngi thm nn b gt b. [Trng chn nhn] xut nh ni
vi th sinh y. Th sinh bo khng c chuyn , bn dng ip bin bch. Thn
li ph rng: Tuy chng c chuyn y, nhng tht s c ci tm y. Th sinh
hi hn chng kp, y l v thu tr, thy b thm xinh p, ngu nhin dy ng
mt nim m ra!
* Nghim V thu tr c hng xm l mt v tng lnh trong qun i. H
Nghim ln thy con gi ng ta xinh p, bn dng trm k d d theo mnh b
trn. V tng qun vo cung tu ln vua. Vua h chiu truy bt h. Nghim V
88
Triu Huyn n () l mt v thn ca o gio. Theo truyn thuyt, ng ta tn l
Triu Lng, t l Cng Minh, l mt trong bn v i h php nguyn soi ca o gio,
nn cn gi l Huyn n Nguyn Soi (Huyn n c ngha l trai n, mang ngha h
php). ng cn c coi l V Ti Thn v thng lnh cc thuc h l Chiu Bo Thin Tn,
Np Trn Thin Tn, Chiu Ti S Gi, v Li Th Thin Quan, c gi chung l Ng L
Ti Thn. Theo truyn thuyt, ng l ngi sng trong ni Chung Nam, n trong ni
t i Tn. Khi Trng o Lng (sng t Thin S Gio) tu hnh ti Hc Minh Sn,
c Triu Huyn n thu lm , truyn thut luyn an, v cc loi ba php khc.
V sau, Trng o Lng truyn o, lp ra o gio (thng gi l Chnh Nht o, hoc
Thin S Gio, l mt trong nhng phi o gio u tin). Triu Huyn n thng c
m t di din mo mt en, ru di, tay cm roi st, ci hc h.

75
Th Khang Bo Gim

s ti, tht c cho nng ta cht hy dit tung tch. n khi mc bnh t Thc
(T Xuyn), thy c ta n i mng, bo: Thip tuy mt nt, chng h ph
chng. Th m b chng git cht, ng l k tn nhn. Thip t co ln Thng
, k hn l ngy mai! Qu nhin, rng ng hm sau, h Nghim cht ngc!
* t Giang Ninh c mt sai dch h Lu. C mt phm nhn mc ti ngi
t, cn phi dng hn mi lng bc chuc ti th mi c th v. Phm nhn
cy h Lu n nh mnh bo v bn con gi chuc ti. H Lu lin n bn
bc vi v ngi y. Do b v kh xinh p, h Lu mun gian dm. B v v
thy tnh mng ca chng cn phi nh cy g ny che ch, nn min cng thun
theo. Sau , bn con gi c hai mi lng bc, giao ht cho h Lu lm chi
ph chuc ti. H Lu cm tin t xi, chng giao np. Ngi v c ngh bc
np cho quan, chc khng lu chng s tr v. i my hm, chng c tin tc g,
bn cy mt ngi trong h d hi, nhn , [ngi y] k r nguyn do vi phm
nhn. Phm nhn bit chuyn, go khc ri cht. Mi ngy sau, sai dch h Lu
ht rt li st, t ni: Ngi kin ta ln thn ng Nhc, tc khc phi b
thm tra. Sau y, nm gc xung chiu, rn sit ai on, t ni: ng cht!
Ri li ni: Do ta quen ni di, phi dng mc st ko li. Trong khonh khc,
li th ra my tc, t cn cho tan nt, huyt nhc m a m cht.
* H Dng Tc Tng l ngi c ting tm trong trng, th phng Quan
ht sc thnh knh. Ban m, mng thy Quan ban cho ci n vung, bn
ngh t s thi . Sau , di lu, gian dm con gi nh lnh. Vo trng thi
xong, tr v nh, li mng thy Quan i li n. H Dng ni: n cho
ti ri, sao li i ly? Quan ni: Khng ch l i n, m cn i mng
my na! Chuyn di lu , vo thng , my an lng cha? Cha y mt
thng, cha con bn h u cht ro!
* Trong nin hiu Chnh c i Minh, Ph t ti T Minh sau khi
cht, bo mng cho con: Khi cn sng, ta phm lut cm v gian dm. Ngy
mai s u thai lm con ch trong nh T ng lang pha Nam thnh, hy mau
gp lm chuyn lnh, sm hi cho ta. Ni xong, mt con qu buc c li i. Mt
qu tt khc ly tm da trng ph ln u ng ta. ng ta khc lc bi thng, tp
tnh ra i. a con kinh hi tnh mng. Ngy hm sau, nh h T qu nhin c
mt con ch c sanh ra, ton thn trng mut. a con xin i ly em v nh,
v cha rng lm cc vic lnh. Nm su nm sau, ch b n m cht. Hn thng
sau, a a hon b trong nh, bng ngi gia nh, ni to, ging nh dng v ca
Ph t ti, gi ngi nh n bo: Ta tht s cha tng phm dm. Do lc mi
tm tui, i qua phng ch du. Ch du va mi ra sch trang im, lm rt ci
nhn xung t, sai ta nht ln. Do vy, ta hng tnh. V sau, [ch du] li thng
cng ta ci ni, sut na ph sch l ngha! Rt cuc ch du b bnh cht, ta

76
Th Khang Bo Gim

cm thy tinh thn ri lon. Nm sau cng cht. Sau khi cht, c qu tri dn n
di sn mt ta quan ph, hai tay chng xung t, thnh hnh dng ch. Nay
nh ngi lm vic thin c cng, sm tr sch ni oan nghit trc kia, s
sanh lm con th nm trong nh thy lang h Triu Sn ng. Ta tr v nh t
bit. Ni xong, a tiu a hon ng ln ra t, tnh li.
* H L Vn Gian l con nh th gia, mc sc dm dc. T gi, gia nhn
u b ng ta thng nhc n ni ng bnh. V sau, con ci trai gi u cht
sch. V chuyn trong gii quan trng m b tan nh nt ca, nhiu ln b h
ngc, tra tn. Tui trung nin chu mi ni khn kh tt bc, lnh khng c
o, i chng c n, nh khng c c ci nc rch, bnh tt khng c ngi
chm sc. n lc cht, quan ti ln vi lim u khng c, gii b khp thn,
ngi trng thy khng ai chng kinh s!
* i Thanh, trong khoa thi nm Qu Du (1693) triu Khang Hy, mt lm
sanh Tng Giang vo trng thi th nht, va nhn quyn thi 89, bng thy mt
F
8

con qu theo vo trng thi, khc lc m sut m, c trng thi u bt an.

n chiu hm sau, [lm sanh y] va vit xong bn nhp bi vn sch cho vng
thi th ba, qu xng vo nm c [anh ta]. V th, ku go nhng cc th sinh cc
lu gn cu mng. [Anh ta] khc lc, ni: Nm n ti n t S (H Nam),
do a thch mt ngi con gi, v ha hn s ly c ta lm v. C ta vui thch bn
t thng, li cn tng tin bc cho ti. Dn v nh, v ti chng dung, b cht.
Nay c ta ti, ti khng th sng ni na. Cc th sinh lu bn cnh mm
mng an i. Mt lc sau, nghe lm sanh trong lu van ln xin tha mng. Lu
sau, ting ku im bt. H bn gi ngi trng nom lu thi t uc, thy lm sanh
y dng si t [buc ui bt] treo bt 90, t buc vo c mnh, nght
F
9
8

th m cht.
Nhn nh: Sch Nam Lng n Qu Tch ghi: Do t thng vi mt ngi
n, t s n ni vo trng thi m cht. Li cn t khin g y t ni nguyn c

89
Theo l li thi c thu y, th sinh phi np nhng quyn giy trng ng ba theo
ng quy nh, trang u vit tn tui, qu qun v.v Nhn vin trng thi thu ly, kim
xem c ng quy nh hay khng, sau s ng du vo ch gip trang. n hm thi, s
pht ra, tr li cho th sinh vit bi thi vo . Trc khi np quyn thi, th sinh phi kim
li, ghi r nhng ch no sa v b vit sai, thiu nt, bao nhiu ch v phm hy m
vit bt nt v.v khi gim kho chm bi s trnh ln ch kho, chng minh bi thi y
do chnh th sinh vit, khng c chuyn tro bi hay ngy to, cng nh m bo khng
c chuyn gim kho v cm tnh ring m sa ch trong bi vn. Quyn thi phi lnh ln,
khng c rch ba, st trang, khng c thiu trang v.v
90
Thu trc, bt lng dng xong thng nhng nc cho sch ht mc, ri treo ln gi
bt cho ro nc.

77
Th Khang Bo Gim

gy ra ci cht. Li cn t khin cho s t c trng u bit nguyn do b cht.

Tri cao hin th s bo ng do dm, rn nhc tt bc su xa, st sao vy.
* Vo i Minh, ti Kinh Kh c hai ngi chi vi nhau kh thn. Mt
ngi giu c, ngi kia ngho tng. Do v ngi ngho xinh p, g giu lin
lp mu, bo bn: C mt nh giu n, anh c th n lm thu. [Anh ngho
nghe li, cng bn] chun b thuyn ch theo v cng i. n Ch sn 91, [g
F
0
9

giu] bo: v anh li trng thuyn, ti vi anh i trc hi thm. Dn bn

vo rng, rt ru git sn sau lng chm cht. Hn gi v khc lc, xung ni, bo
v bn: Chng ch b cp v cht ri. Ngi v khc m ln, theo hn ln ni
tm xc chng. Hn dn vo ch ni su, m cht ly c ta, i tha dm. Ngi
v khng chu. Cht c cp xng ra, cn g giu li i. Ngi v kinh hi b
chy, cho l chng gi thy trong ming cp ri, bun, hn khn khuy! Bng
thy mt ngi t xa khc lc i ti, [ha ra] ngi va ti y chnh l chng
mnh! i bn k l s tnh, chuyn bun thnh vui, quay v.
* D Hng c ngi h Trng sang Kim Lng bun bn, trong qun
tr. C ngi n b ni mnh sng gn , tng tu vi h Trng. Lu sau, h
Trng nhn thy lng ging sng quanh khng c ngi n b y. Do nghi
ng bn ct vn, ngi n b p: Tht ra ti c chuyn cn nh v, ti chng
phi l ngi. C mt ngi tn l Dng Xu chng phi l ngi cng lng vi
ng hay sao? ng vy! Ngi n b gim chn, nghin rng ni: Thng
bi bc lm! Thip chnh l k n, thu tr dan du vi thng Dng. N ht sc
chiu chung thip, khng g chng chm sc ht mc, c hn, th nguyn s
n thip v nh, sng cht cng nhau. Thip trt ht ca ci dnh dm a cho
n, bn lng gi mnh theo li hn. lu m chng c tm hi g, nghe ni n
ly ngi khc ri! V th, nut hn m cht. Qun tr ny chnh l ch c
ca thip. Mun i theo thuyn ca ng xem v mi ca thng Dng nh th
no? ng Trng ng . n ni, b ta t bit ng Trng, tm ti nh h
Dng. Do mng sinh nht, h Dng tu nhc, m tic i ng khch kha,
bng cht t ngt. B v do hn ci cng mc bnh nguy kch gn cht. ng
Trng nghe chuyn, ht sc kinh hi!
* Trng An Quc c ti vn chng, nhng hnh kim t hi. Gian dm
mt c gi hng xm, khin cho c y cht ngang tri. V sau, hn i thi. Quan
ch kho thch th vn ti, toan chn hn u. Cht nghe trn khng trung c
ting qut: H c k dm ng hi ngi li c u bng ? Quan chnh
ch kho bng t nho xung t, n khi tnh li, ng ln th thy quyn bi thi

91
Ch Sn l mt qu ni thuc huyn Trng Sa, tnh H Nam.

78
Th Khang Bo Gim

y b x rch tan nt. Sau khi yt bng, quan chnh ch kho bn gi An Quc
k chuyn ny, An Quc h thn m cht.
* Chng h La Kin Xng do nh ngho, chng th ci v. M anh ta
bn ci gi vi ng Giang c tin ci Chng th. Chng La thy m [hy sinh
nh vy], chng n lng ng chung vi v. Chng th d bit bn tho trm ci,
bng tai, qun o a cho chng chuc m v. Chng vui mng, chy n ni vi
m. Do tri ti, bn ng li. No ng con trai v trc ca ng Giang l Giang
Tht ln nghe c, trong m gi v l chng La g ca, xng vo nh, v
vt mi vt, li cn i n i. Chng th khng bit k l gi, [Giang Tht]
bn m ht [ca ci] b i. Cho n bnh minh, chng quay v, Chng th mi
bit mc la, xu h, n hn, bn treo c cht. Chng sm sa quan ti,
lim, a linh cu v ra ngoi thnh. Cht sm st cng nhau ging xung, st
nh cht mt ngi, tay cn m trm, bng tai, qun o, qu trc quan ti. Lng
vit bn ch: Gian tc Giang Tht. Quan ti g v vn, Chng th ng bn
ng, thy chng bn hi: Chuyn ny l sao? Thut r mi chuyn xong, v
chng du nhau tr v. Cha gh l Giang Triu cng cm ng khc lc. Do vy,
mi v chng chng La v chung.
* i Minh, Tn Giang c Ha Triu Hinh, C Nhn nm Mu Ng.
Trn ng n bi yt v ch kho ca mnh, ngu nhin i qua mt ni am. Do
m thch mt ni c tr tui, bn cy th cng bc lm nhc c ta. Ngy hm sau,
bng t cn li t lm hai on m cht.
* G X l ngi Din Sn, m thch sc p ca v ngi hng xm,
d d nhng c ta khng thun theo. Nhm lc chng c ta ng bnh, tri ma
to, sm st m , bn khoc o hoa c hai cnh diu, nhy vo nh hng xm,
vung chy st git cht [ngi chng], ri li nhy tng tr ra. Mi ngi u
tng l st nh cht ngi chng. Sau y, g cy mai mi xin ci [ngi
v ga]. Ngi v do ngho tng bn ci gi, v chng n i ht mc. Mt hm,
v sp xp rng, thc mc qun o may kiu g m l th. Chng nhn ci
ct, ni r chuyn. V gi v ci ni, i lc chng i vng, bn m o cnh
diu ln bo quan. Quan phn ti treo c. Ngy x gio, sm st m , [g ] u
mt ni, thn mt no, t chi t la.
* Tng sanh Quch Hanh Giang Ninh, nm K Mo vo trng thi. Khi
cha yt bng, ngi bn l Dng sinh ni: Gn y, ti lm phn quan cho m
ph, bit ng ng l u hng nm mi by. Trong nh ng c mt a t gi,
b ng cng p lm tiu thip. N ut c nn cht. N nhiu ln t co ng
[di ci m]. V l ny, tn ng b gt b. Chng Quch thot nghe, khng
tin, n chng nhn li quyn thi, [mi thy] gim kho xp [bi vn ca mnh]

79
Th Khang Bo Gim

vo loi trnh ln ch kho, mi hi hn v cng! Quch Hanh c i trung hu,

ch v v chuyn ny, c i tht vng!
Nhn nh: Xt theo Cng Qu Cch, p t gi lm thip, phm ba mi
li. l c bit ni theo L, ch nu xt theo tnh, chm chc th, s l ti
li v cng! Bi l, nam n kt hn, du ngho hn u mong xng nguyn.
Cng p tr thnh thip, tc l tri vi nguyn ca h, m cng l chuyn
kh chu ng nht. Thng c nhng trng hp v tr p phi hu h chng
gi kh , hoc ngi du dng, mm mng gp [v c] hung tn, ghen tung,
s ngm hn, nut on, ut c mong cht i cho rnh! K gp nhng ni kh y,
tht l ng thng! Suy xt ngun cn, u l do mt k khng th ch ng lng
dc m ra. Trong m th thip, ni xu, chi bi, tranh chp vi nhau, chuyn
trong chn bung the, xu xa, nh bn khng th che giu, tai hon chng phi l
mt mi! Con ngi nu chng phi l chuyn mun phn bt c d, hy thn
trng ng to ni oan nghit v cng y!
* Vng Cn Chnh Tr Dng thng gian vi ngi n b hng xm,
c hn cng nhau b trn. Do vy, b ta bn git chng. Cn Chnh nghe
chuyn, s qu, lin mt mnh trn ti huyn Giang Sn cch by mi dm,
ng l c th thot ha. i bng, vo qun cm. Ch qun dn cm cho hai
ngi n. Cn Chnh hi nguyn do. Ch qun bo: Chng l ngi u b tc
ri i theo ng khng phi l ngi ? Cn Chnh kinh hi, bit l on qu i
theo mnh, lin n ca quan t th. Nam n u phi n ti.
* D Chng c mt cp song sanh, tng mo v ting ni ging ht nh
nhau. T lc cn m nga cho ti lc ba mi tui, nhng chuyn gp g, c
mt u y ht nh nhau. Lc ba mi mt tui, do i thi, anh em ln tnh. Mt
ph n gn ga chng, xinh p, quyn r ngi anh. Ngi anh nghim mt
c tuyt, li cn em chuyn y rn nhc a em. a em gi v vng d, nhng
ln lt gian du vi ngi n b y. Thot u, b ta chng bit l ngi em.
i bn tnh cm su m; do vy, c hn vi b ta: Nu ta thi u, t s ci
nng. n khi yt bng, anh u, em rt. Ngi em li gt b ta: i ta ng
ngh xong s ci nng. Li cn than th thiu ht tin chi dng. B ta dc ht
tin bc dnh dm trao cho. Ma Xun, ngi anh k thi nh, b ta sm chiu
mong ngng, chng thy tin tc g, ut c thnh bnh. Ngm gi th cho ngi
anh, [khng lu sau] b ta cht. Ngi anh nhn c th, kinh hi, vn hi a
em. Ngi em ci u tha nhn la tnh. Nm sau, con trai ca ngi em b
cht, con ngi anh khng sao. Ngi em khc lc khng ngng, hai mt bng
m hn! Khng lu sau cng cht. Ngi anh quyn cao tc trng, ng con,
lm chu, c th ni l hng phc trn vn.

80
Th Khang Bo Gim

Nhn nh: Con ngi thng l khi ha hon xy ti, chng th tha ht
cho s mng c! Hy nn kinh s, t xt hnh vi trong thng nht xem trt
to ni oan nghit no m dn n [nng ni] hin thi! T trch su xa, sa li
i mi, hng c th vn hi s trt gin ca thn minh. Nu khng, cng s ging
nh ngi em D Chng thi!
* Th sinh X Duy Dng va vit xong mt quyn dm th, mng thy
thn qu trch. Tnh gic bn t hi, lin thi [khng vit na]. V sau, do con
th, nh ngho, vn ly ra em in. Chng lu sau, mt m, tay sanh gh c, nm
ngn tay u co qup m cht.
* Thi Ni Am vit b Thy H, trong y, miu t nhng chuyn gian dm,
cp bc [sng ng] nh v. Con chu ba i b cm.
* Nm Bnh Ng (1666) i Khang Hy nh Thanh, ti mt huyn thuc
Duyn Chu, c Trnh sinh l ngi p trai, phong nh, gii vn chng. M
thch con gi ca ngi cu va p va hin thc, xin ci; ngi cu chng chp
thun, v nhn snh l ca nh h Tiu p bn cnh. Do ch r b bnh, nn
c nm cha xut gi. Trnh sinh mua chuc t gi ca c y, ly c i hi
dng khi i ng 92 v ti thm ca c ta. Trnh sinh thng git theo, khoe vi h
F
1
9

ni ca chng Tiu, bo c gi y v mnh c t tnh; y l v mun lp k cho

chng Tiu bit n, t s ly hn. Khi b ly hn, [c em h] b mang ting,
chng c ai mun ly; sau y, [Trnh sinh] s c th xin ci c. Chng Tiu
bit chuyn, na tin, na ng, sai ngi n hch hi m c ta. C gi nghe nhng
li bng b, phn hn khng th kim ch ni, vung dao sc t t. Cha c ta kin
ln quan. V ch p l ng X tnh tnh cng chnh, cng ngh, bt Trnh sinh
ln tra hi, vch trn s tht. Trnh sinh b phn x t.
Nhn nh: i ng, c con gi ngi d ca Nguyn Chn l Thi Oanh
Oanh, vn l tuyt th giai nhn. Chn c cng xin ci, nhng b Thi vn mun
g [Oanh Oanh] cho chu l Trnh Hng. Chng c toi , Nguyn Chn ht
sc phn hn, do vy, vit b Hi Chn K 93 bu xu, i tn Thi Oanh Oanh
F
2
9

92
Do khi xa ph n Trung Hoa b chn, nu tho vi b chn ra, chn s b thn au
khng i li c. Trc khi ng, phi thay vi b mi, ra chn, ngm hng liu cho
khi hi thi, bc li, dng mt loi hi mm ring dng khi cn i li trong nh, khc
vi loi hi cng, thu tha cng phu dng i ra ngoi. gi cho thn th thm tho,
n nhn cng hay eo nhng chic ti bng la gm, thu tha cu k, ng hng liu.
Ngay c nam gii thuc cc dng h quyn qu cng hay eo ti thm ngang tht lng.
Khi mt c gi c tnh vi ai thng ch thn thu ti thm tng cho ngi y.
93
Hi Chn K cn gi l Thi Oanh Oanh Truyn, m t mi tnh gia Trng Qun Thy
v Thi Oanh Oanh. Theo b truyn , Thi Oanh Oanh do theo m a quan ti ca cha
v qu, nh dy sng phng pha Ty cha Ph Cu, gian du vi Trng Qun

81
Th Khang Bo Gim

vit nhng bi th xng ha lu truyn trong ci i, khin cho ngc trng khng
t vt b lm lem mun i. So vi Trnh sinh, ti y cng nng hn na. V sau,
Nguyn Chn mc qu bo la st t thy, h cng chng thch ng ?
* Mt th sinh Giang Nam, vn chng hay kho, nhng tnh chuyn thch
bn chuyn bung the ca k khc. Nm K Du i thi Hi, n khi vo tam
trng, lc c ban uc 94, bng dng thy trn quyn vn ca mnh c bn
F
3
9

ch ho m khu khn (ham bn chuyn bung the). Chng vi vng ly tay

xa i. Khi kim li, sa li, thy pha sau quyn thi b ch nt. Khi kho quan
dng bt son chm bi, thy by bi vn do anh ta vit ht sc hay kho, tnh
ly anh ta u, nhng v khng c bi np cho vng thi th ba, chng th chm
u. T y, chng th sinh sut i ln n [chng t g].
* Cui i Minh, vng Ng H (T Chu), c Tn sinh hc gii, lm ti,
gii nht l sng tc thi t, nhc ph 95. Anh ta l mt k ht sc khinh bc, ch
F
4
9

thch chm bim, nho bng ci i. H thy k no dung mo, hnh dng xu x
bn chng chu ni, ngay lp tc lm mt bi th [ch giu] ngay trc mt [ngi
]. H nghe k khc lm chuyn g ng ci, lt vo tai anh ta l c ngay
mt khc ca [nho bng]. Mt ngi bn thn ca anh ta t lt c vo
trng huyn, anh ta bn lm bi th Du Tng Thi (th nhp hc trng
huyn) gm mt trm vn chc mng. Nh hng xm c chuyn mo chut,
anh ta lin tng cho mi bi th Chim Hong Anh, xin x bng gi tt bc hay
kho, ming i rao truyn thu khp xa gn. Do vy, nhiu lt b khn n bi
nm m, li cn b tha kin ln quan, gn nh b tc sch danh v, vn trn
chng thay i. n tui x chiu, bng b st rt pht cung, t n phn ca
chnh mnh, cm dao t ct li. Ngi nh ging ly dao, xing trong bung
trng. Tm dao khng c, bn nhai li nt bt phun ra. Mi thi lan ra tn

Thy, n nm vi nhau trc khi ci hi v.v n i Nguyn, Vng Thc Ph bin

son thnh tung ht c tn l Ty Sng K.
94
Do nhng bui thi ko di t sng n ti, th sinh phi dng lu trong khu vc trng
thi, n ti c cp n uc tip tc vit bi cho n khi nghe trng chm dt bui
thi v quyn thi c thu hi.
95
Nhc Ph () l mt loi th, thuc vo trong ba hnh thc th c in ca Trung Hoa
(tc C Thi, Cn Th Thi, v Nhc Ph). Nhc Ph vn l loi th c th ph nhc ca
ht. V th, sau ny bt c loi thi ca no c th ph nhc u c th gi l Nhc Ph. Nhc
Ph l danh xng t i Tn ch c quan qun l m nhc ca triu nh. Cc triu i
sau gi c quan y l Nhc Ph Lnh hoc Nhc Ph Th. im c sc ca li Nhc Ph
l chu nh hng cc bi th trong kinh Thi, ch trng m t hin thc, c m iu du
dng, vn t uyn chuyn, ch trng miu t khc ha v t s, dn dn din bin thnh
nhiu loi nh ca, hnh, ngm, khc, nhc, lng, tho, dn v.v Nhng tc phm ni ting
nh L Nhn Hnh, Binh Xa Hnh ca Ph, Trng Hn Ca, T B Hnh ca Bch C
D c coi l tiu biu cho li tn nhc ph.

82
Th Khang Bo Gim

ngoi ca. Sau , t khe ca s trng ra, thy trong sn c ci ba ch ci, bn

dng mnh ph v ca s thot ra, v ly ba t chm chnh mnh n cht!
Nhn nh: Trong b Gic Th c ni: Vi ti nng y, Tn sinh [h ho
khin cho] dn chng tun theo phong tc tt p, h kh khn g? Sao li khin
cho ci ti tr thnh cng c git mnh? Khc g Ty Hu dng minh chu
nm chim s, dng gm Thi A n ci! Gn y, c mt th sinh, c ti
l, t cho rng t s thi u, nhng a dng nhng gio hun trong kinh sch [ca
thnh hin] chm chc. V sau, [i thi] nhiu ln c chm im cao, nhng
c vo vng thi sau bn c ch vit sai, lun lun b trt. y chnh l l bo
ng v v nhc li l thnh hin! Nhng k c ti trong ci i thng phm
li ny m chng bit sai tri. i! c sch nh vy, c khc g kp ht din tung
? Hnh tng t vn 96 b hng ngi y vi xung tn t mt ri!
F
5
9

* L Thc Khanh lun lim khit, cn thn; ng liu l Tn Nham ghen

ght, ba chuyn ru rao cng mi ngi: Thc Khanh ch c ci danh sung!
Theo nh ti thy, hn chng bng ch, ln! Nu c ai hi v sao ni nh vy,
hn ta p: Thc Khanh n nm vi em gi ca chnh mnh, cn ng lm ngi
? Do vy, [li ong ting ve] n i n o xa gn. Thc Khanh mun bin minh,
nhng chng tin m ming. Nu chng mun ni r, phn hn, gin d kh chu
ni. V th, m ni ut c m cht. Em gi ng ta nghe tin, bit chuyn, ht sc
kinh hong, phn hn, cng treo c t t. Chng c my hm, tri ni ging t,
st nh Tn Nham cht ti, qung thy n tn ca nh Thc Khanh. n khi
em chn, st li nh xung m hn!
Nhn nh: y l k c nim ba chuyn nhc, khinh mit ngi khc,
cho nn mc phi qu bo nng n nh vy. Du khng c tm chm bim, cng
trn ch nn! Vo nm Nhm T, ti trng thi Chit Giang, c mt ph n bc
vo khu vc t lu thi, va i va ht to: Vng Nh ng Dng. C trng
thi hong hn, dng n uc soi, chng thy b ta u c. Do vy, tm kim trong
dy lu thi, qu tht c mt ngi h Vng ng hng th hai. Mi ngi k r
nguyn do [tm kim], ri vn hi nguyn nhn. Ngi y suy ngh rt lu, ni:
My nm trc, h hng t tp chuyn gu a ct. Ngu nhin ni ti mt b
ga th tit trong thn, bn bo [th tit] kh tin qu! B ta nghe chuyn, phn
hn cht i, chc l chuyn y! Do vy, anh ta s hi, khng dm np quyn thi,
thu thp hnh l ra khi lu thi, [bng dng], vp ng ni bc thm, b thng
trn, n sng bn cht. C th thy tai hi ca s a bn, chm chc. i vi

96
T vn () l t ng dng ch ngi c hc thc, c s hm dng, l , bit tn
trng ngi khc. Hiu theo ngha hp, t ng ny c dng ch gii nho s.

83
Th Khang Bo Gim

nhng chuyn lin quan n danh tit ca ngi khc, trn chng th coi thng
tht ra li c!
* Lam Nhun Ngc tui chm hai mi, rt mc ti hoa, phong thi thanh
t. Cc bn hc u cho rng anh ta s t, vinh hin. Gn ch anh ta l nh
ca mt v Thng Th n. V Thng Th c a con gi ha hn, nhng
cha g. C ta ti sc nc ting mt thu. C ln, ngu nhin Lam sinh thy c ta
ln xe; tr v, kht khao m tng. Mt hm, tn b ni vn sau, nghe cch
tng c ting con gi, tro ln dm trm, bit l ngi [mnh tng thy]
trong xe, bn ngm ngm khot na vin gch chn tng hng ngy ngm
ngha. c na nm, c ta v nh chng. Chng Lam khng cn cch no nhn
trm c na! Bun b, tht vng qu sc. Do vy, vit bi t Trng Tng
T, b mt ngi bn c c. [Ngi y] lin t ngay, li cn dn [Lam sinh]
ng ni vi ai, v s gy tn hi rt ln cho c hnh. Lam sinh ci ch li y
l v vn. V sau, vo trng thi, m mng thy b mt v thn khot mt. Chng
ta nm ng m mt rt au, hai trng mt nh b kim m, chng th m mt
c. Do vy, phi giy trng. Tr v nh, vn khng ngng au, ri m c
hai mt. n khi yt bng, ngi bn thiu hy bi t y c xp u.
* Cng t X t Ng, do mun gian dm mt b ga, bn cng vi g
bn hp by mu tnh k. Ngi bn lin by mt k, c hn s thc hin vo
ngy no . n ngy y, cha hn mng thy mt v thn mc o bo: Con
trai ngi l ra t; do c tm thut bi hoi k khc, cng danh b tc sch.
Thng bn kia vn ngho hn, li v ngi khc by mu xu xa, t s b ct tng
tc rut. ng b kinh hi, tnh gic, ti ngay th phng, qu nhin nghe tin g
bn y rn sit au bng ri cht. Cng t cng dn dn pht cung, u b tc
ri lang thang khp ph phng, trn chng th cu cha!
* C ngi h Hong Ph Chit Giang, u Tin S di i Cn Long.
Sau khi b bi quan, bn lm ch ging ti th vin L Trch. V sau, ch c hai
v chng gi [sng c qunh], cht trong ngho tng. ng ta thng ni vi ngi
khc: Khi ta lm Tri Huyn huyn n, c a mn sinh l X c ti nhng v
hnh. Sau khi u k thi Hng, n ch ngi v nh hn [nhng cha ci]
ngho hn. Nhm lc c ta mc bnh c trng, n vu khng c ta cha hoang,
tha ln ti, xin ly hn. Khi , ti x oan c ta, chng cho c ta bin bch. C ta
rt dao t m bng [minh oan]. Chuyn c tu ln trn, thng hc tr y phi
n ti, m ti cng b bi chc. Ti ch c mt a con, tng thi u, no ng
gia ban ngy, thy n qu y hin ra, cht ti! Nay v chng ti gi c, khng
ni nng cy, mt sp thy chnh mnh tr thnh qu tha hng, khng ai cng
t! Qu bo cng thm khc thay!

84
Th Khang Bo Gim

Hi li n (nhng cu chuyn hi li)

* Vo i Minh, Hng o mt hm t ngt cht i, hong ht thy mt

ngi o xanh dn ti m ph. H Hng hi v chuyn n lc ca mnh trong mt
i s nh th no? Ngi o xanh ly t trong tay o mt quyn s to cho ng
Hng xem. [ng ta thy] di phn ghi tn h ca chnh mnh, ch ghi [chi cht]
nh nh mui, chng th c ht. Pha sau ghi ch: ng l c lm Tham Tri
Chnh S, nhng do ngy thng nm gian dm vi c gi cha chng tn
l, b ging xung lm B Cc Tu Son Chuyn Vn Ph S. ng Hng rng
mnh, a nc mt, hi: Lm th no y? Ngi o xanh ni: Ch nn n lc
lm lnh th c ri. Trong chc lt, ti trc mt con sui ln, ngi o xanh
y h Hng ng xung. ng Hng hong ht tnh li, th ra cht ba ngy. Do
tim cn m, nn [ngi thn] cha khm lim. ng bn thng thit t hi li, tn
lc lm lnh. V sau, ng do thy c b lm chc B Cc Tu Son To Vn ca
Lng Chit 97 [ng hp vi iu] c on trc, ht sc s hi. Sau y,
F
6
9

chng c [chuyn bt ng] g khc, lm quan ti chc oan Minh in Hc S,

hng thng th ri mt. y chnh l bo ng do n lc hi li vy!
Nhn nh: Ngi i thy c k phm li y m vn ph qu, bn ng cm
ng chng c cn c! No c bit, l ra ng Hng lm ti chc Tham Tri Chnh
S, b ging xung chc B Cc Tu Son! Li chng bit ng Hng nu chng tn
lc hi li, h c chuyn bin ngm ngm [thng chc cao hn] ? Hy cn thn,
ch sanh tm khng knh tn. Nu cam lng nh L ng gt b Trng Nguyn,
T Tng, vn khng khng mng v u Gii Nguyn ?
* i Thanh, Hn Dng c mt ch sanh c ti, ni ting, nhng i thi
nhiu ln chng u. Mt ngi bn bn v ng ta cu c tha hi. Thn ging c:
Th sinh y ng l t; do v lc tui tr, ngi dy hc ti nh n, t thng
vi mt a t gi, chng th no mong mi t c. Th sinh nghe ni kinh
s; do vy, bin tp b Gii Dm Cng Qu Cch, li cn ch gii, ghi chp kh
nhiu cu chuyn tht s sau mi on, quyn gp tin bc n hnh, biu tng.
Ti khoa thi nm Bnh T i Khang Hy (1696), bn thi u, ai ny u cho l
bo ng do sa li vy.
* i Minh, ng Hng Hy Hin vn c tn l c Phn. Nm mng thy
k thi Hng nm Qu Mo, do nhc hai a t gi nh tui, b thn gt b
khoa c, bn th trnh t dm, n lc lm lnh hng chuc li trc. V sau, ng
mng thy n mt ni, trng thy c mt t giy vng, ni dng th tm ghi h
97
Lng Chit gi l Lng Chit L, l mt n v hnh chnh t thi Bc Tng, da
theo danh xng Chit ng L v Chit Ty L thi ng. L () l mt khu vc hnh
chnh tng ng vi tnh hin thi. Lng Chit bao gm tnh Chit Giang hin ti.

85
Th Khang Bo Gim

Hng, ch chnh gia khng r rng, ch cui cng l Nguyn. C ngi bn cnh
ni: y chnh l th t trn bng tri ca ngi! Do ngi gn y i hnh,
nn li t c th hng y. Do vy, ng bn i tn l Mng Nguyn. Khoa
thi Hng nm Nhm T, ng hng hai mi chn ti ph Thun Thin. Thi
Hi nm K Mi, hng hai. Rt nghi th hng trong mng sai lm. Ti khi thi
nh, th nm trong hng Nh Gip. ng mi hiu th t y ph hp vi kt
qu thi nh 98, ng l hng tm. Bi l, kt qu thi Hng v thi Hi u dng
F
7
9

giy trng [ yt bng], ch ring c bng kt qu thi nh l dng giy vng!

Nhn nh: Do mng m tnh ng, thng thit t sa i, vn l ngi c
phc. Nu khng, cng danh b tc sch mt ri; h cn chim c th
hng t na ? C th bit, o tri ging ha cho k dm, chng ging ti
ngi hi li. K c ch chng v trt sa chn bn bo l khng th chuyn di
c!
* Gi Nhn nm mi tui, khng con. m mng thy mnh n mt
ta ph , bin Sanh Dc T. Do vy, Gi Nhn cu khn c con ni di. Ch
nhn ly s sch cho xem, bo: Ngi tng gian dm vi v k khc, mun
cu con, chng th c. Gi Nhn van xin: Tiu dn v tri, xin dung cho chuc
ti. Thn ni: Ngi hi li, hy khuyn mi ngi khng dm th mi c
th chuc ti. Nu khuyn ha nhiu ngi hn, t s c con. Gi Nhn tnh gic,
thng thit ci hi. Do vy, st sng khuyn ngi i, cm ha rt nhiu. V sau,
sanh hai con.
* Nm Tn Mo, trc hm bt u khoa thi ti Chit Giang, c mt ngi
nm mng thy thn thnh t hi xt on nhng ngi s thi u, [quyt nh]
ngi s u tn l Chung Lng. C mt ph n ku oan. V thn ngi chnh
gia bo: Nh vy th hn khng th u c! Do vy, d xt tm ngi
khc in vo ch . Ngi bn cnh p: Vy th ly thng b con th vo.
Ngi y tnh gic, k li gic mng vi ng Chung. V th, d hi cn k ng
Chung v ngn ngnh. Th ra trong nh y c mt a t gi mang thai, do b ch
(v ng Chung) chng dung, em dm nc cho cht. H Chung thng v chuyn
ny m tm bt an. Nghe k chuyn nm mng, ht sc kinh hi. Qu nhin, khoa
y h Chung thi rt, D Tun u Trng Nguyn, ni thng b con (Nh T)
chnh l tn t ca Tun vy. Chng lu sau, v ng Chung b bnh cht. ng

98
Trong kt qu thi nh, ba ngi u c gi l Nht Gip Tin S, gm Trng
Nguyn, Bng Nhn v Thm Hoa, nhng ngi k c chia thnh hai loi l
Nh Gip v Tam Gip. ng Hng th nm trong Nh Gip, tc l sau ba ngi trong
Nht Gip v bn ngi trong Nh Gip, cho nn ng l u th tm.

86
Th Khang Bo Gim

Chung cng thm s hi; do vy, tn lc lm lnh chng li nhc. Khoa thi sau,
nhm nm Gip Ng, bn Gii Nguyn.
* ng Trng Hoa nh thu tr phm t dm. V sau, sanh hai a con
u chng nui c. [Chnh ng ta] li b bnh lao, nhiu nm chng khi. Ngu
nhin xem cc cu chuyn trong b an Qu Tch 99, thy qu bo do dm dc
F
8
9

rnh rnh, hi hn khn xit, bn i trc thn th: Vnh vin king t dm.
Li cn in m Cht Vn th tng rng ri, cn bnh y lin lnh. Trong vng my
nm, sanh lin tip ba a con.
* Vo i Minh, chng h in phong thi tun nh. Trong lng, c nhiu
ph n quyn r, dan du, bn lnh sang cha Nam Sn gn c sch.
Gn cha cng c ngi n [quyn r], trong lng h in bit l sai tri, nhng
chng n ct t chuyn ong bm. Thot u, ng thng nm mng thy mt
v thn ht sc ln nh. Sau , v thn y hin thn vo ban ngy, bo: Ngi
vn c phc ln, l ra lm quan Ng S, do ong bm a tnh, cng danh b
tc sch. Thng sai ta gim st ngi. Nu t ry sa i, vn c th chng
nh mt cng danh. ng bn hong nhin hi ci; v sau, qu nhin thi u.
* To Tr Thao Tin S trong i Sng Trinh nh Minh. Lc cn l ch
sanh, t thng vi mt ngi n b hng xm. Chng c ta bit chuyn, mun
git cht, gi v ni: Ngy mai ta s i xa, vi hm mi v. V nghe ni mng
lm, ng l tht, lin hn h Tr Thao n nh. Ngy hm y, nhm ng k hn
cc bn vn hp mt, t sng sm, bn b n li ko Tr Thao. Tr Thao t
chi, bn b bit r nguyn do, cng p n ch hp mt bn lun th vn. Bn
b ni vi v ch tr cuc hp mt: Hm nay vit vn, phi chiu theo cch thc
vit trong trng thi Hi. Tic m, t phi ung say kht mi v. Nu chng
tun theo quy c, s b pht, li bo ngi ch tr kha cht ca no, cc th
sinh chng c t tin ra vo. Tr Thao ht sc bn chn, bt c d, ngoy bt
cho xong bi vn, mun v trc. Cc bn n o: C hn trc ? V gp vy?
n ti, [trong khi] ung ru, Tr Thao c tm s, c ung t. Cc bn p phi
ung, [khng ung], s trng pht nghim khc. Tr Thao say mm, cc bn a
v, khng th n ch hn c! Ngi n b hng xm ch Tr Thao lu, ta
ca trng ngng. C g v li bit ngi n b y quen thi lng nhng, thy b
ta ta ca ch i, t c k c hn chng ti, bn ve vn, b ta cng chng c

99
an Qu Tch chnh l tn gi chung nhng sch ch gii bi Vn Xng Qun m
Cht Vn. Bi m Cht Vn rt ngn, nhng sch ch gii c bit phong ph, do [bi vn
y] c tc dng khuyn thin rt mnh, nn rt c Pht mn Trung Hoa coi trng. Sch
ch gii ni ting nht l Vn Xng Qun m Cht Vn Qung Ngha. Sch ny
c ng Chu An S (Chu Mng Nhan) rt gn, to thnh quyn th nht trong b An S
Ton Th. Mc ni ting ca thin th ny chng km Thi Thng Cm ng Thin.

87
Th Khang Bo Gim

tuyt. Ngi chng np sn, lic thy, cm ru git cht hn v git lun m v.
Ngy hm sau, Tr Thao nghe chuyn y, bn nh cc bn lm chng, th vi
thn minh, th s lm lnh b li, trn chng i theo ng t na. My nm sau,
thi Tin S. Thu y, Tr Thao ang sng m ng cht, l ra phi cht m
c sng, ch trong ng t k tc, l do nh bn lnh cu vt. G v li kia do
thy c th lm chuyn dm dc m lao vo, qun bng mi ha n tng, trong
nhy mt b cht di li ru. Ngn ng c cu: Gian tt st (Gian dm t b
git), ng thay!
* Trng Ninh tui gi khng con, n cu o miu th ca gia tc, tha:
Ninh ti to nn u mi ti li no m n ni dt mt dng di ca t tin?
Mt ngi thip bn cnh ni: Nu ng chng lm l lng cuc i chng ti,
chnh l m cht. Trng Ninh hong s, tnh ng, xt hi [nhng tiu thip]
xem ngi no chng mun li, ngay hm y, cho my ngi i ly chng. Nm
sau, bn sanh c mt trai.
* Thi Th Nhn Thng Hi tng thu ngi v mi my bc tranh
khiu dm, [mi bc v] u m t s dm ng tt bc. V sau, b st rt khng
ngng. Mi ln ln cn st d di, u thy n ng, n b xinh p mi my
ngi, ton l trn trung, la l, b hai qu s kp ly, m bng, rt rut, mu
tung te y t. K , n phin h Thi [b qu hnh hnh], go tht au n,
[t mnh] ni tng tn nguyn do, c nh u nghe. H Thi tnh ng, vi v t
i, bnh bn c lnh.
* Triu Nham S thu tr tng phm sc gii, dn dn thn hnh yu ui,
cm ci, thn th nh b xng kh, gn nh chng cn mong sng c na.
Cht c b Bt Kh Lc do ng T Hn Vn in, bt gic m hi m lng, thng
thit sa i li xa, v thnh bn in y, b tin ra n tng. Sau y, tinh thn dn
dn kh hn, sanh lin tip su a con.
* Trong nin hiu Gia Tnh i Minh, c mt chng th sinh n, lng ging
pha ng c mt ph n ht sc xinh p, nhiu lt my i mt li. Mt
hm, tha dp chng sang ni khc, b ta bn khot tng, cho ko chng ta.
Chng ta cng ng tm, hi t u ti? B ta ci gho: Chng l ngi c
sch, h chng nh cu du ng gia tng (vt tng pha ng) ? Chng
bc thang tro ln, cht suy ngh li: C th la ngi, chng th la tri. Bn
tro xung. B ta li i n ch c (ch tng b khot) nng nu quyn r.
Chng li ng tnh, li tro ln thang. ngi u tng, sp nhy sang, li
ngh: Trn chng th la di tri, mau chng tr xung, ng ca, b i. Nm
sau, do thi Hng, chng ln min Bc. Quan gim kho vo ti hm m trng
thi, t uc ngi mt mnh, bng nghe bn tai c ting ni: Trng Nguyn chnh

88
Th Khang Bo Gim

l chng ci tng. Sau khi yt bng, bn d hi, mi hiu r chuyn trc

kia.
* Nm Nhm T (1612) i Vn Lch nh Minh, Trng V V Tn cng
chng th sinh X sang Nam Kinh i thi. m n qun tr, ch nhn mng
thy n tip thin bng m Gii Nguyn chnh l chng th sinh X bn k li
vi th sinh . Chng ta dng dng c . Ch nhn c hai c con gi trn
lu, va n tui cp k, nghe ni bn ng tm, sai t gi cho ko chng, t trn
lu th tm vi xung lm thang. Chng ta li ko Trng V cng tro ln.
Na chng, Trng V bng tnh ng, ni: Ta i thi, sao li lm chuyn tn c
ny?, vi vng tt xung. Chng th sinh kia vn tip tc tro ln. Ti hm y,
ch tr li mng thy bng tri, Gii Nguyn i thnh tn Trng V, ht sc
kinh hi, k li vi chng th sinh y, li cn ct vn gn y lm chuyn g.
Chng ta mt, khng tr li c. Khi yt bng, qu nhin nh vy. Chng th
sinh y ht sc h thn, v sau ngho hn, ut c m cht.
Nhn nh: Xt ra, Trng sinh v ngi ci tng u tnh ng ngay khi
y. So ra, cng tt p hn nhng k tng phm ri sau mi king d. Cho
n lc y, nu chng bng tnh, khng ch l mt sch cng danh vn nn c, m
cn a nhp bin kh v bin. ng s thay!
* Hong Sn Cc i Tng thch nhng ca t dim tnh, thng n thm
Vin Thng T thin s. T thin s qu trch: Bc i trng phu sn ti bt
mc, cam tm lm chuyn ny ? Do khi y, T thin s va rn nhc L B
Thi 100 v chuyn v nga. Sn Cc ci ni: Chng l ti cng s sanh trong
F
9

bng nga ? T thin s bo: B Thi ngh tng nga, bt qu mnh ng ta

a lc. ng dng li l dim tnh khuy ng dm tm ca mi ngi trong thin
h, khng ch l sanh trong bng nga, ti s ng s b a a ngc vy. Sn
Cc hong s, h thn, t t. T y, thi khng vit na.
* Tin i Kinh T Xuyn, phong t, thn thi tun t, h h bt bn vit
ngn li. Mi by tui vo trng huyn, nhiu lt i thi [nhng chng u].
n khoa thi nm Canh T, chng cu o Vn Xng Qun. m mng thy
ng t o xanh dn n trc Qun. Ngi sai thuc h tra s, thy chp: Tin
i Kinh hai mi tui u th hai trong k thi Hng. lin tip, Trng
Nguyn ng u thin h. Lm quan ti cp nh phm. Th by mi ba tui.
Do son ba b dm th, b gt tn [khi s quan lc], tui th cng khng c

100
L B Thi l mt ha gia ni ting v ti v nga thi y. ng say m nga n ni v
i, v li khng chn. Lc no rnh ri u ngm ngha nga tm ra cch v n tng
nht. Thin s Vin Thng Php T cha Php Vn khuyn can: ng lun ngh n
nga, ch s thn sau s a lc trong bng nga.

89
Th Khang Bo Gim

di lu nh vy. Qun khuyn d: Ngi c lng trung hu, li chng thiu

hiu hu. Him rng son dm th, khin cho nam n bi hoi thanh danh,
chn vi tit hnh. Nu khng do i trc gieo c rng nhiu, b phn ti
a a ngc! i Kinh bn lp trng th, gp ai cng khuyn rn, gp dm th
lin t sch. V sau, do k thi Minh Kinh, sng n su mi hai tui bn
mt.

90
Th Khang Bo Gim

ng thin dng sanh

* T Hn Vn Vn Gian mc bnh trm kha t b. Do vy ngh: Trong cc

c nghip, ch c sc l d phm nht, bn trng nh b Bt Kh Lc do Phng
thi s Phn Dng bin tp ri em khc in lu truyn rng ri. Khi bn in
va c khc xong, bnh ht sch. V sau, con chu u ni danh mt thi,
nh Tinh Mn, H Hin, Th Tam v.v ni tip nhau t. ng l np nh
th hng chng b on dt.
* T Tn Thin v Dng Hong l bn thn, i thi, cng tr mt ch, gp
mt v cao tng xem tng bo: ng Dng s ht sc vinh hin, ng T s
ngho nn. Ban m, ng Dng ngu nhin thy trong ch tr c mt c gi
cha chng xinh p, mu tnh dng qu cp hu hnh mong tha dm, ng
T dng li l nghim khc tn lc ngn tr. Hm sau, v Tng gp li ng T,
ht sc kinh hi ni: Mi qua mt m bn c du vt m Cht ni ln, i t
hn thnh qu, s ht sc vinh hin. Li xem tng ng Dng, S bo: Kh
sc khc hn, chng bng hm qua. V th, s cng vi ng T vinh hin, nhng
th t [ t] hi km hn ng T. Yt bng ng nh vy.
* Vo i Tng, tin s Vng Hnh Am Gin Chu kim ch hnh vi
chng cu th, l hng xm vi ngi em h bn ngoi l Trm X H Trm
mt mc chung dm. ng Vng thng khuyn ln, nhng h Trm khng
nghe. [Li cn] ngm ngm sai mt ch d d ng Vng; ng nghim khc c
tuyt. Hn li tip tc sai mt a t gi xinh p rng d d ng, ng cng
nghim khc c tuyt. H Trm c khin cho ng ph gii ci nho. Mt
ngy n, ng v h Trm ra ngoi, gp bn trm cp. H Trm do thuyn nh
bn trn thot. Thuyn ca ng Vng b bn cp chn bt c. Bng nhin
sm chp ging xung vang rn, bn cp kinh s b i. ng bnh an quay v,
chng b tn tht g. V sau, h Trm ra ngoi, tr v nh, thy v v k khc
ang gian dm, toan dng v kh nh h, tay bng dng chng th gi ln c!
Trn mt, gim chn, go to mt ting, cht ngc! Lc ng Vng nm mi tui,
b bnh ngt ngho, o s [nh ng thip i] dng s, qu phc xung rt lu
sau, [mi tnh li] ni: Tra duyt i hn ca Ngi, ch th nm mi tui. Thin
to do thy Ngi hai ln chng dm, li cn c th tht tm khuyn ln k khc,
tng th cho Ngi ba k (ba mi su nm) na. ng nghe ni run s. V sau,
qu nhin th tm mi su tui, tn mt thy con chu ph qu.
Nhn nh: V ny v ng T Tn Thin c th gi mnh nghim ngt,
li c c hnh yu thng ngi khc. Nu ngi y nghe theo li khuyn rn,
t l ngi y s c hng n trch. Du k y chng nghe, nhng do nhit tm

91
Th Khang Bo Gim

khuyn ha, cm ng lng tri, c phc. Ngi ta cng s g m

chng lm vy thay?
* Ph Gia Hng c th sinh n tnh thch n giu iu c, ph by iu thin.
H gp con em hoc bn b bn ti chuyn bung the, lin nghim mt, l v
gin, khuyn rn. Do vy, son bi Khu Nghit Gii Vn (, bi vn rn
ng to mm mng ti li ni ming) rn dy hng hu hc. V sau, ng ta
i thi. m hm trc ngy yt bng, mng thy cha mnh bo: Con i trc
Tin S t tui thiu nin. Do cy ti, khinh r k khc, Thng pht
con thi c ln n, trn chng t. Thng trc, c g hc tr ng l thi u
khoa ny, v gian dm gi cha chng m b xa tn. Vn Xng Qun tu
by: Con son bi Khu Nghit Gii Vn khuyn ngi khc, m cng rt
ln. Xin hy in tn con vo . t con s t, hy nn cng thm tu c
bo p thin thn. Th sinh y kinh hi ln mng vui. Sau khi thi , th sinh
cng thm cn trng bi phn, lm quan ti chc Ng S.
* Tch Khung dnh ng t b. Gp mt thy bi bo: ng c np nhn dc
hng vo ming, s b cht i. t l sang nm [s b]. Khung rt lo lng. Mt
ba, gp ngi bn chuyn bung the, ht sc lin quan n danh tit [ca ngi
khc], Khung hm hm gin d, khin cho ngi ni chuyn h thn, khng
ni na. Chuyn y bn lng i! hn c nm m ng Khung vn chng h
hn g. Sau y, gp li thy bi, ng ta ngc nhin hi: ng c m cng to ln
g m khin cho tng mo bin i nhanh chng nh vy? V sau, ng Khung
c a v cao qu.
* Vo thi Tng oan Tng 101, qun Nguyn tn cng Thai Chu, v mt
F
0
1

ngi dn Lm Hi 102 l Vng th rt p, b bn gic bt em vo trong qun.

F
0
1

G thin phu trng 103 git b m chng v chng c ta, mun n nm vi c. C

F
2
0
1

ta th cht chng thun theo, gi v ni: Xin cho ti tang b m chng v

101
Tng oan Tng (Triu Th) l v vua th tm v l p cht ca nh Nam Tng. ng l
con ca Tng Tng (Triu Mnh Khi). ng c tn ln lm vua ti Phc Chu khi
kinh thnh Lm An lt vo tay qun Nguyn, vua Tng Cung Tng b bt, hong thn quc
thch b cm t gn ht. Qun Nguyn ln lt nut dn giang sn nh Tng. Nm 1278,
qun Nguyn tn cng Tuyn Chu, Chng Chu, thng ng tn cng Triu Chu, nh
chim Qung Chu. Tng nh Tng l Trng Th Kit phi ph vua sang t nn ti T
Sn, ri li v Tnh o. Khi ti Tnh o, sng ln khin thuyn b lt, Tng oan Tng rt
xung nc, b bnh nng. Ngy Tm thng Nm nm 1278, ng qua i Cng Chu,
mi trn mi mt tui. Triu thn tn V Vng Bnh ln ngi vua, nm sau, th cng
lc kit, trong trn Nhai Sn, qun Tng i bi, b tiu vong gn ht. Lc T Phu bn
cng Bnh nhy xung bin t vn. Nh Tng b dit vong!
102
Lm Hi l mt th x thuc v Thai Chu, tnh Chit Giang.
Theo cch t chc ca qun Mng C thu y, c mi ngi lnh c mt ngi cm
103

u, gi l thp phu trng. Mt trm ngi c mt ngi cm u gi l bch phu trng,

mt ngn ngi c ngi cm u gi l thin phu trng.

92
Th Khang Bo Gim

chng mt thng ri mi c th hu h bc qun t. Thin phu trng thy c

khng i cht na, bn chp thun li thnh cu, nhng vn sai n t nhn canh
gi c ta. Hm qun Nguyn rt lui, hn mang theo c ta. Khi i qua rng Thanh
Phong huyn S, Vng th nga mt ln tri than: Hm nay, ta c ch
cht ri. Lin cn ngn tay, [ly mu] vit th ln , gieo mnh vo vch m
cht. Chuyn cch nay tm, chn mi nm, mu trn vn r nt nh mi,
chng b ma gi xa nha. Mt Nho s lm th ch bai rng:Khit ch thi
t kh ai, ban ban bc bc thng thanh i, ng s nhc hu thi trung ,
khng trc tng qun m thng lai (Cn ngn th bun gm nh? ru
loang l ph xanh r. Thot u, nu ng nh th t, chc s theo chng rui
nga i). K th y v sau khng c con ci. i Nguyn, Dng Lim Phu
cng lm th vnh rng: Gip m ng bch l trnh. Thanh phong hu d
huyt th hnh. Ch ng Lu Nguyn o hoa thy, bt t Ba Lng Hn thy
thanh (Cp k bn nga ng trm dm, m cui trng thanh vit huyt th,
ch nn tn hng Thin Thai th, Nhc Dng sng Hn chng trong bng) 104. F
3
0
1

V sau, Lim Phu khng c con! Mt m, mng thy mt ngi n b ni:

Ngi c nh bi th vnh Vng tit ph hay khng? Tuy khng th tn hi
thanh danh ca tit ph, nhng hy bng tit ngha, ti y rt nng! V th, tri
dt ng con ci ca ngi! Lim Phu hi hn, tnh ng, li th rng: Thin
ty a lo, thip ty binh. Thin a v tnh, thip hu tnh. Ch huyt khit khai
h kiu xch. i ngn ha tc tuyt giang thanh. Nguyn ty tng st thanh
trung t. Bt trc h gi phch l sanh. Tam nguyt t quy on huyt. Thu
phong v l t ai minh(Tri gi theo t, thip theo qun. Tri t v tnh, thip
hu tnh. Mu cn ngn tay nh rng , sng trinh xanh ngt vt ru in, nguyn
cht theo chng cho trn ngha, chng ham sng nhc vi qun H. Thng Ba
chim cuc 105 ku tan huyt, gi thu khn cm ni bun thng). Sau y, li mng
F
4
0
1

thy ngi n b n cm t, khng lu sau bn sanh c mt a con.

* Qung T Nguyn b bnh tim, sut ngy m mng nh ang nm mng.
Nghe ni c v lo tng c th cha lnh, bn n cu xin. V tng bo: Chng

104
Bi th ny mang ngha hy nhc, khinh bc rt ln, ch trch Vng Th chu
cho vin tng Mng C km cp trn nga dn i c trm dm, n cui cng mi vit
huyt th liu thn, sao khng tip tc sng hng lc th ging nh Lu Nguyn vo
chn thin thai. Du c liu thn th thn nh u, u c trong sch nh nc dng
Hn Thy Ba Lng (Ba Lng l tn gi c ca Nhc Dng).
105
Chim cuc cn gi l Quyn hoc T Quy hoc Thi Quy, l mt loi chim nh, thn
en pha xm, ui c vn trng, thng hay ku ra r vo thng Su, thng By. Ting
ku nghe bun nu rut. Theo Thc Vng Bn K, sau khi Vng b p buc, phi
nhng ngi, ha thnh chim Quyn, do nh nc c ku no nut. Ngi ta tin l
chim cuc s ku cho n khi nt hng tro ht mu m cht, cho nn mi c thnh ng
t quy huyt (chim cuc ku khc cho n khi cn mu).

93
Th Khang Bo Gim

bnh ny l do dm dc qu , thy ha chng th giao hi. Phm nhng k m

ui m sc, hoang ng sc dc [s mc bnh ny], gi l lng dc do b cm
nhim t bn ngoi. m su nm ng, tng nh m sc, hoc m thy giao
hoan trong gic mng. gi l dc vng sanh t bn trong. Hai th y dy da
nhim m, u hao tn nguyn tinh, tng thm bnh tt, tn hi tnh mng, t s
tr thnh chng bnh chng tr c. Trc ht, hy gp nn on tr ht sch
nim v sc trong tm, sau y li iu dng thn th, chng cho nguyn tinh
r r, t thn thy s khng n ni trn xung di m b kh cn, khin cho can
ha chng n ni bc ln trn. Thy ha iu ha, s dn dn lnh bnh. V th
ni: Bin kh v bin, quay u l b.
* i Tng, Bao Hong Trai lc tm mi tm tui cn c c lm Xu Mt
S. Tinh thn ng ta mnh m. Gi T o cho rng ng ta t c thut dng
sanh bn hi ng Bao. ng Bao p: Ti c mt loi thuc vin ung, nhng
chng truyn toa thuc b mt. T o vui v xin thuc. ng Bao thong th ni:
Loi thuc vin do lo h ung chnh l sut nm mi nm ng mt mnh!
Mi ngi hin din u ci to.
* B c Chnh lm tri ph Hng Chu. C c gi trong vng l L Gic
n yt kin. Tui c hn trm, sc mt ti tn. ng B hi v thut dng
sinh, c p: Thut ca ti rt ht sc gin d, ch l sm tuyt dc thi.
* Trng Thy Thi Thng ngoi chn mi, tai tinh, mt sng, vn
cn c th v vi. C ngi hi [c c b quyt g, c Trng] p: Ch l ci
tm tham dc nht mng, tit ch dc s.

94
Th Khang Bo Gim

LP TH
Pht th tr gii

* Xa kia Chu D thng t tp thin hu, dng phung thc in nhng t

truyn n rn dm pht cho cc x hu. Mi ngi nhn mt t, chia nhau
khuyn ln mi ngi khc. Mi ngi u knh cn ghi r qu qun, tui tc,
t k tn h, em t bm co trc Vn V nh 106. T y v sau, dy ln
F
5
0
1

nim, tht ra li l, u ch thn trng, nghim ngt rn nhc chnh mnh

chng dnh dng cht t dm no! K chng may phm li y, nim h thn,
hi hn va ny sanh, tiu tr li ln ty tri! K may mn cha phm
li y, t nay, kin quyt khng ch [chnh mnh], chng n ni ngc trng
c vt rn nh nhoi! Ngi ny k n rn nhc ln nhau, t u ti cui khng
thay i, ln lt khuyn bo rng ri, ng hu ngi i vnh vin on tr cn
ci oan nghit y, u tr v ng ngay, t s cng c trn tr, m phc cng
v lng.
* ng Lc Qu Ha bo:
- C nhn ni mun iu c, dm ng u. Trm hnh, hiu ng u. Ti
thng suy xt hai cu ni y, mong hiu thu rt ro ch ca chng, bn bit
hai cu y [thot nhn dng nh] tng phn, nhng chng va kho thnh tu
ln nhau! L trong hai cu y c th lun nh nh th ny. coi dm ng u
mun iu c, t c th suy ra bit: Khng dm ng u trm hnh. coi
hiu ng u trm hnh, t c th suy ra m bit: Bt hiu chnh l ci ngun
ca mun iu c. So i tnh li, ch mt li , nhng tch ra thnh hai [iu
ni]. V sao? Bi l, h ham dm, s chng th trn hiu. Mun trn o hiu,
t phi bt u bng chng dm!
Bc thnh nhn thi c ch nh hn nhn chnh v l y. By ra mai mi,
lp ra su l. [Hiu theo phng din] nh [th hn nhn] ct yu l ni tip
dng di, c ngi cng t t tin, sng t lun thng, gip cho c hnh. [Hiu
theo phng din] to ln th chnh l ci r tr quc, bnh thin h. Khng
g chng nhm khin cho con ngi c trn vn o hiu t u n cui. V
th, ni: o ca bc qun t bt ngun t v chng. Ci i ln o ngha
u suy vi, chng hnh theo gio hun ca bc thnh trit, ngha cao qu ca c
nhn mt sch. L ngha tr thnh ni sung, coi chuyn v chng nh phng
tin hng dc lc. Bn thiu nin c nghip cha thnh, bit hm m sc
p ca l gi t mn mn. K lm cha m cng h vng chiu theo con,

106
Vn V Nh chnh l Vn (tc Vn Xng Qun) v V (Quan Cng).

95
Th Khang Bo Gim

nh vo chuyn khin cho con p lng. Do vy, cng khai coi chuyn ho
sc l chuyn chnh ng trong i ngi; li cn ni khoa trng l k tc huyt
thng, ni tip dng di. Bi , tnh v chng cng thm su nng, s phng
dng cha m [ngy cng] thiu st. Dc sc p lng v, coi cha m nh ngi
ngoi, mc ti i bt hiu. Chng cn ni ti nhng k ngho hn, [ngay nh
nhng k c hc thc, sang c], con trai [v m v] m tr mt vi m, [con du]
chi m chng, thnh thi thng t lu! Tnh ngi kh b hng lnh, d
quen theo thi c, chnh l v coi chuyn v chng l phng tin hng
dc lc. t s khin cho quan nim tnh kin khc bit v nam n ngy cng su,
nim ham i tham dm ny cng hng hc! C mi chn c, h tip xc bn
ny sanh tnh, coi nam n trong thin h chng qua l cng c tha mn dc
lc cho ta, thi t dm dy ng. Ganh ght nhau, git chc ln nhau, tn hi thn
th, im nhc cha m, mun iu c t dy ln, trm hnh u ph sch! Ci
ti bt hiu khng g nng hn!
Xt n ci ngun, h chng phi l bt ngun t nim dm dc ca v
chng ? V th, ti ni hai cu y tuy tng phn m tht ra l kho b tr ln
nhau. K chng bit [l ny], vn c mun gng p phn nh ch Dm thnh
t v chnh. [Lm nh vy], h c th ni l lnh hi su xa ch ca c nhn
? Kinh [Vin Gic] dy: Ht thy chng sanh u do dm dc m c tnh
mng. Dc do i m sanh, mng do dc m c. Chng sanh yu mn tnh mng,
vn l do dc lm gc. Hy bit lun hi c cn bn l i. Kinh cn dy: Do
v dc cnh, dy ln s nghch thun. Cnh tri nghch ci tm yu mn, bn sanh
ln ganh ght, to cc th nghip. V vy, li sanh vo a ngc, ng qu.
Do nhng iu y, bit dm chnh l mi ha ln trong i ngi, thot ban
u, chng phn ra t hay chnh vy! Nhng chng ta k t v th cho ti nay, do
i dc m c thn ny lu. T ngc gia nh hnh thnh, nghip cn kh dp
tr! c Nh Lai thng xt, vn m ra phng tin, chp thun k chng ham
t dm vn c gi thn ni hoa sen (kinh Gii c Hng dy: Chng xm
phm v ngi khc, s c ha sanh trong hoa sen). y, ti ni nhng iu
ny, chng phi l mun p buc mi ngi phi lm chuyn kh th lm l tun
theo ch ngha tuyt dc nghim ngt, m tht s l v mong nhng ngi cng
ch hng bit r: Nhng k tham cu dc lc trong chn khu phng, chng oi
hoi i ngha lun thng th l tri nghch l, hung h nhng k mc tnh
rong rui [th vui xc tht] bn ngoi, coi nh l chuyn thng tnh! Do vy, suy
ra bn bit: Tuy tn lc king t dm, bt qu vn l [vng gi] mt gii trong
nm gii ca Nhn Tha. Nu vn mc tnh sn ui [xc tht], t kh trnh chm
m trong tam c o. Do vy, pht khi cm ng [ai ny dy lng] tn sc
phn chn tinh thn, trong l gi vng ci gc t gia, ngoi l on dt ci tm

96
Th Khang Bo Gim

tranh ginh, theo ui [dc vng], truy tm cn ci, dc sc tu hnh mong c

ngy t c N Hon (kinh Pht Bt N Hon c ni: King t dm, c tng
trng nm th phc, nhp o N Hon), nhanh chng thot khi mi ti
(sch Php Uyn Chu Lm ni: Do t dm bn phm mi ti). c Pht ni
li thnh tht, chng la di ta. V th, hy quyt nh i trc tri Pht pht th,
c hn kin quyt, dng li nguyn y gn gi [bn thn chng sanh t nim,
li nguyn y c] vit r rng y. Nhng v Pht t ang hin din ti y,
t s c ngi ng tm, cho nn [trc li nguyn] ti vit dng di my cu ng
hu khi gi.

97
Th Khang Bo Gim

Li th nguyn

Nc. nm thng ngy, t lp nguyn king t dm trai gii tm

gi, xng hng.
Thp hng, dng s. Knh cn tuyn th trc ta 107 rng: Trm iu
F
6
0
1

thin, hiu trc tin; mun iu c, dm lm u. Ngi khc cm th v bit

ngh suy. Nhn sng thnh by trong m, cn chng cp i ba bi. Ta l Pht
t, h chng bng chim? K t hm nay, th king t dm, cho n lc cht, vnh
vin chng i lng. Nu c tri phm, t thn chuc ha. Nu khng sa li, hi
n chu con, nhum bn i gio, ti tht chng nh! Xin hy git cht khuyn
rn, cc v thn minh h php t bi xt thng, xt soi tm lng quy hng, h
tr, ngm ngm che ch, i i vnh vin bo v.
t knh cn k tn
Mt l gi vng gii lc. Tm tng ca con ngi h chng thin th l c.
S hng th ca con ngi nu chng phi l phc, s l ha. o tri ging
ha cho k dm, chng ging ti cho ngi bit hi ci. ng l thot u m,
n cui cng ng, tai ng s la, phc a ti. Nhng sau khi sm hi, th gii,
phi d dt, cn trng nh vo rng su, nh bc trn bng mng, mi cho n
khi mng chung 108, sau mi c th tha vi thn minh chnh mnh v ti. Nu
F
7
0
1

sau khi th gii, li phm gii, t li th trc, oai linh ca thn sau, chc chn
s mc ha, chng c thuc cha. Nh mc bnh thng hn va , bn n
huyt nhc, h bnh c pht ra, chc chn chng th sng c! Ch mong nhng
ngi c cng ch hng, hy ch tm quy y, lun lun [d dt, cn trng nh
ang] i trc thn minh, pht giy no cng thng ngh n ni ha hon.
Ngi xa ni: Mt ln [phm li] l qu ng ri, h cn ti phm
? Hung h ta pht th, h ging nh tr a bn ca tr con ?
Hai l kin tr tn tm. Phm l nhng ngi th gii, cn nn bit vn mng
ca mi ngi khc nhau. Nh t c cht mu, tri ma, sng, vn chng
khc bit, do ngi trng trt vun qun, m c cy nghing lch, ng bng. Quyn
vun bi, che ch l do tri, nhng vun qun, nghing lch tht s l do ta. Nhng

107
Ty theo pht th trc tng Pht, B Tt, thn minh no m xng danh v y.
108
Nguyn vn trc ch khi th khi tc chi hu (mi chi n sau khi c th m tay,
m chn ra coi). Thnh ng ny pht xut t chng Thi B trong sch Lun Ng: Tng
t hu tt, triu mn vit: Khi d tc, khi d th (Tng Sm mc bnh, gi cc
t bo: M o coi chn ta, m o coi tay ta). Theo cc bn ch gii, Tng T lun rt
cn trng gi gn thn th, khng dm tn thng nhm gi trn o hiu. Khi sp mt,
ng bo hc tr coi tay v chn mnh chng t tay chn khng b tn thng, khng
tn hi n ci thn do cha m ban cho. T , ch khi th khi tc c dng vi
ngha cht tt lnh.

98
Th Khang Bo Gim

k c m hng phc phi thng, cha chc l phc tht s! C th l nh

vo iu y khin cho tai ng cng nng n hn. Nu khng, l do t c
hoc cn lnh su dy i trc. Ngi lnh v c mc ha, cha chc l ni
ha tht s, c th l nh khin cho s thnh tu ca qu v cng p
hn. Nu khng, [nhng ng ha y] l do tc nghip, oan khin i trc m
ra. Ch mong ngi i nu gp thun cnh, hy cng thm tinh tn. Nu gp phi
nghch cnh, hy cng nn dng mnh, kt cc [tt p hay xu c] u do chnh
mnh thi!

99
Th Khang Bo Gim

GII K
Bo thn lp mng gii k cp thin a nhn k

(Nhng ngy nn king k hnh dm hng bo v thn mng)

L lm lnh c thin, do dm mc ha ni tng tn. Ngay nh trong
vng v chng, con ngi d s st nht. Chng bit trong mt nm c nhng
ngy nn on dm, trai gii. Nh trong Nguyt Lnh ni: Ba ngy trc khi
c sm (ba ngy trc tit Xun Phn), [quan ph] sai ngi nh m g tuyn
co dn chng: Sp c sm ng, k chng king n nm, s sanh con chng
lnh ln, t gp tai ng hung him chnh l v l y. Hung h kh huyt lu
hnh trong thn ngi vn tng ng vi tit kh trong tri t. Nu hnh dm
chng ng thi, t chng ph hp thi tit, s b thng tinh tn kh gp trm ln
nhng khi khc. Cn nh nhm dp thn minh ging h soi xt, nu dm , mo
mui khinh nhn, c k b khin trch ngm ngm m chng bit. V th, trong
ci i c nhng k do thiu cn trng, gp phi [ng ha] rnh rnh l mc
bnh, cht yu, hoc gp ha ngm ngm, tc l b gim mt tc lc, gim th,
thng u l v l ny. Ti lc y, du hi hn, cng chng th cu vn c.
Sao bng vng theo king gi hi li [ngay t by gi]? Knh cn sao lc nhng
ngy thng cn phi king d v nhng ngy k lin quan n tri, t, hoc con
ngi. K bit t yu thng chnh mnh, s u tun th vy!

S bo ng do
Thng Ngy king Nguyn do
chng king dm

Tt Nguyn n, Ngc xem

Gim ti lc, gim
Mng Mt xt thn, kh, ti lc, th mng
th mi hai nm
ca con ngi. Nguyt Sc 109
F
8
0
1

Thng
Ging Vn thn nhm hi - u Gim th mi hai
Mng Ba
ging 110
F
9
0
1 nm

Mng Nm Ng H k 111
F
0
1

109
Nguyt Sc (): ngy mng Mt u thng.
110
u ging () l thut ng ca o gio, ch Bc u Tinh Qun ging trn, tra xt
thin c.
Ng H l nm th bnh trng ni thn th, tc l mch nhy yu t, da lnh, tiu chy
111

v tiu nhiu, n ung khng tiu, chn kh chng .

100
Th Khang Bo Gim

Lc Hao k 112, Li trai nht (mi Gim th mi hai

Mng Su
F
1

thng ging nhau 113) F

2
1 nm

Mng By Ngy Thng Hi 114 F

3
1 Tn th

Va Ng in Dim La Thin T
Gim th mi hai
Mng Tm - T Thin Vng tun hnh
nm
(mi thng ging nhau)

Gim th mi hai
Mng Chn Va Ngc Hong Thng
nm

Mi Ba Ngy k Dng Cng 115 F

4
1

Tam Nguyn Ging 116 - T

Gim th mi hai
F
5
1

Mi Bn Thin Vng tun hnh (mi

nm
thng ging nhau)

Tam Nguyn Ging - Thng Gim th mi hai

Mi Lm Nguyn Thn Hi 117 Ngy
F
6
1

nm
Rm (mi thng ging nhau)

Lc Hao () l ngy c th b cm nhim bi su th bnh do cc yu t m, dng,

112

sng, ti, gi, ma theo ng Y.

y l mt ngy trai gii theo o gio. Theo h, vo ngy mng Su mi thng, Cu
113

Thin ng Nguyn Li Thanh Ph Ha Thin Tn s ging tra xt thin c, nn tn chng

phi trai gii trong ngy y, gi tt l Li Trai Nht ().
Ngy Hi y bt ngun t thi Trng Lng lp ra Ng u M o, hi nht l
114

ngy Trng Lng truyn o, trao chng th cng nhn mt ngi l tn nhp o.
Do vy, v sau, o Gio quy nh mi nm c ba ngy hi l Thng Hi, Trung Hi v
H Hi. Trong ngy hm y, cc o qun s cng t, c kinh, cng nh c hnh l truyn
o, hoc phong cp cho cc o s.
115
C nhiu cch gii thch v ngy ny. Ph bin nht l truyn thuyt cho rng Dng
cng y l Dng K Nghip, ngi lnh o dng h Dng Gia Tng lng danh thi
Bc Tng. Trong trn chin ti bi Kim Sa (thuc vng ni Lng Lang), Dng K Nghip
cho rng tn gi ny c ngha l hai con si, trong khi h Dng () ca ng trng m vi
ch Dng (, con d), rt bt li, dn con em phi phng cn thn. Kt qu, trong
trn chin y, Dng Gia Tng b mai phc tht li. Con trai c, con trai th hai, v con
trai th by ca Dng K Nghip u b mng, con trai th t lu lc sang phin bang,
con trai th nm b i tu. Dn gian ly ngy Mi Ba thng Ging lm l k nim s
hy sinh ca cha con h Dng, dn dn hnh thnh ngy king k.
116
Tam Nguyn l Thng Nguyn, Trung Nguyn v H Nguyn. o gio tin rng trong
mt nm c ba ngy Rm ln (thng Ging, thng By, thng Mi), tng ng vi ngy
ch tr ca ba v i ch qun l Thin Quan, a Quan v Thy Quan. Nhng ngy cc
Ngi ging xung trn gian tra xt thin c s gi l Tam Nguyn Ging.
117
Tc l l Thng Nguyn, thng gi l Rm Thng Ging.

101
Th Khang Bo Gim

T Thin Vng tun hnh (mi

thng ging nhau)

Mi Su Tam Nguyn Ging Gim th

Mi Chn Va Trng Xun Chn Nhn 118 F

7
1

Thn Tam Thi bo co - T

Hai Mi
Thin Vng tun hnh (mi
Ba
thng ging nhau)

Ngy Nguyt Hi 119 (mi thng

Hai Mi Gim th, tn th,
F
8
1

ging nhau). Ngy m kho tri

Lm con ci b bnh tt.
t 120
F
9
1

Hai Mi u ging (mi thng ging Gim th mi hai

By nhau) nm

Cc v nhn thn ng trong ci

Hai Mi
m (hy nn king n nm trc B bnh
Tm
mt ngy)

Hai Mi T Thin Vng tun hnh (mi

Chn thng ging nhau)

118
Trng Xun Chn Nhn chnh l Khu X C (1148-1227), t th hai ca Vng
Trng Dng (tc Vng Trit, sng t ca Ton Chn gio) trong nhm Ton Chn Tht
T, v l t s ca chi phi Long Mn trong Ton Chn gio. ng rt c cc vua nh
Kim knh trng, cng nh tng c Thnh Ct T Hn mi sang Mng C hi o. ng
c ghi li cuc hnh trnh y bng tc phm mang tn Ty Du K (ghi chp v nhng ni
ng i qua, c bit l nhng a danh ni ting ca Mng C nh h Buyur, UlanBator,
Arkhangai v.v..). Tn gi ny khin nhiu ngi hiu lm ng l tc gi ca b tiu
thuyt Ty Du K k chuyn T Thin (b tiu thuyt Ty Du K do Ng Tha n vit vo
i Minh).
119
Ngy Nguyt Hi () l ngy trng m, tc l do v tr ca a cu v mt trng,
trong nhng ngy y, hu nh khng th thy mt trng c. Hiu thng thng, ngy
Ba Mi mi thng s gi l i Nguyt Hi v hon ton khng c trng.
120
y l mt tp tc c ca ngi Hoa. Ngy Thin a Thng Khai (, kho tri
t m) cn gi l in Thng (cha y kho). Vo ngy hm y, nng dn t tp ni
cng cng trong thn xm trc khi mt tri mc, dng tro c cy v my vng trn to,
chnh gia vng ln lt b cc th thc la, lng thc, lm ra v nh va mi gt hi
v, ri t pho, reo h, vi ngha cu ma mng bi thu. c bit l trong thng Ging,
ngy ny cn l ngy chnh thc tr li cng tc ng ng.

102
Th Khang Bo Gim

Nguyt Hi T Mng 121 bo

F
0
2
1

co (mi thng ging nhau) - T

Ba Mi Thin Vng tun hnh (thng Gim th
thiu th king vo ngy Hai
Mi Chn)

Nguyt Sc Va Nht in Gim th mi hai

Mng Mt
Tn Qung Vng nm

Vn thn nhm hp, va Phc Gim th mi hai

Mng Hai
c Th a Chnh Thn nm, mc ha

u ging, va Vn Xng Gim ti lc, gim

Mng Ba
Qun th mi hai nm.

Li Trai Nht, va ng Nhc

Mng Su Gim th
Qun
Thng Hai
Thch Ca Mu Ni Pht xut gia,
va Tng Vng 122, va Gim th mi hai
Mng Tm
F
2
1

Trng i 123, T Thin

F
2
1 nm.
Vng tun hnh

Mi Mt Dng cng k

Mi Bn T Thin Vng tun hnh

Thch Ca Mu Ni Pht bt Nit Gim ti lc, gim

Mi Lm
Bn, Nguyt Vng 124, va Thi
F
3
2
1
th mi hai nm.

121
T Mng l gi tt ca T Mng To Qun.
122
V ny chnh l v Dim Vng cai qun in th ba, cai qun Hc Thng i a ngc
v mi su a ngc nh nh a ngc Xuyn Hip (m lng hng), a ngc Qut Ch
(no m) v.v
123
Trng i l mt v thn dn gian c thin gia Trung Hoa th nh thn bo h
t ai v nh cha. ng hy l Trng Bt, t B C, qu Long Dng, V Lng, sanh
vo i Ty Hn. Theo truyn thuyt, ng tng vn dng qun lnh ci m o ng
sng ti lng Thun Lnh, huyn Trng An, thuc qun Ng Hng. Sau n c ti Honh
Sn. Dn c nh n lp miu th sau khi ng mt. ng c sc phong tc vng vo
i Tng. Tng Tng truy tng tc hiu Chnh Hu Thnh Lit Chiu c Xng
Phc Chn Qun.
124
Nguyt Vng l ngy Rm.

103
Th Khang Bo Gim

Thng Lo Qun, T Thin

Vng tun hnh

Va ng Phng Tng
Mi By
Qun 125
F
4
2
1

Va T in Ng Quan Vng,
Gim ti lc, gim
Mi Tm sinh nht ca Ch Thnh Tin S
th mi hai nm
Khng T

Gim th mi hai
Mi Chn Khnh n Qun m i S
nm

Hai Mi
Khnh n Ph Hin B Tt
Mt

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Ba

Hai Mi
Ngy Nguyt Hi Gim th
Lm

Hai Mi Gim th mi hai

u ging
By nm

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m Mc bnh
Tm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

Nguyt Hi T Mng bo co
Ba Mi (thng thiu th king vo ngy Gim th
Hai Mi Chn)

Nguyt sc Va Nh in S Gim th mi hai

Thng Ba Mng Mt
Giang Vng nm

y l mt v trong cc thuc h ca ng Nhc i , thng gi l Ng o Tng

125

Qun, chng qun sanh t. Tng Qun chnh l Bnh.

104
Th Khang Bo Gim

u Ging Va Huyn Thin Gim th mi hai

Mng Ba
Thng 126 F
5
2
1 nm

Mng Su Li Trai Nht Gim th

Va Lc in Bin Thnh
Gim th mi hai
Mng Tm Vng - T Thin Vng tun
nm
hnh

Ngu qu thn xut Dng

Mng Chn Sanh c thai
cng k

Mi Hai Va Trung ng Ng o

Mi Bn T Thin Vng tun hnh

Nguyt vng - va Huyn n,

Gim th mi hai
Mi Lm va Ho Thin Thng 127, T
nm
F
6
2
1

Thin Vng tun hnh

Gim th mi hai
Mi Su Khnh n Chun B Tt
nm

Va Trung Nhc i , va Hu
Mi Tm Th Nng Nng 128, Tam Mao
F
7
2
1

ging h 129F
8
2
1

126
y l mt v thn trong o gio, vn c tn l Huyn V i , chng qun phng
Bc, hng yu, phc ma, c tn xng l v thn bo h t nc, cng nh l mt v
chin thn bo h vng triu, nn thng c lp in th pha Bc kinh . Do
phng Bc thuc Thy (trong ng hnh, Thy c coi l mu en), nn ng cn c
gi l Hc . Phng Bc cn c gi l Huyn V theo kinh Dch, nn ng cn c cc
danh xng l Bc , Chn V (v nh Tng king hy ch Huyn), Bc Cc ng Ma Thin
Tn v.v
127
Ho Thin Thng l danh xng khc ca Ngc Hong i .
128
Hu Th Nng Nng chnh l n thn chng qun t ai trong o gio, cn gi
l a Mu nng nng, a Mu Nguyn Qun, Hu Th Phu Nhn, Cu U T N v.v
129
Tam Mao Chn Qun theo truyn thuyt l ba anh em Hm Dng, tc Mao Doanh,
Mao C, Mao Trung c o vo i Hn, n c ti Mao Sn Vn Nam. H c coi l t
s ca phi Mao Sn trong o gio.

105
Th Khang Bo Gim

Ngy m kho tri t, va T

Hai Mi Tn th
Tn Nng Nng 130 F
9
2
1

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Ba

Hai Mi
Ngy Nguyt Hi Gim th
Lm

Hai Mi u ging, va Tht in Thi Gim th mi hai

By Sn Vng nm

Nhn thn nhm hp ci m, va B bnh, gim ti

Hai Mi
Thng Hit 131 Ch Thnh tin lc, gim th mi
Tm
F
0
3
1

s hai nm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

Nguyt Hi T Mng bo co,

T Thin Vng tun hnh
Ba Mi Gim th
(thng thiu th king vo ngy
Hai Mi Chn)

Nguyt Sc, va Bt in Gim th mi hai

Mng Mt
Th Vng nm

Gim th mi hai
Mng Ba u ging
nm
Thng T
Vn thn thin ha, khnh n xy thai, thai cht
Mng Bn
Vn Th B Tt yu

Mng Su Li Trai Nht Gim th

T Tn Nng Nng l v thn c coi l c th ban con chu cho ngi th phng.
130

Ty theo tng vng ti Trung Hoa m c n hai mi v n thn c coi l T Tn

Nng Nng nh Bo u Phu Nhn, Kim Hoa Phu Nhn v.v
131
Theo truyn thuyt, Thng Hit () l ngi ch ra ch Hn.

106
Th Khang Bo Gim

Nam u, Bc u, Ty u
Mng By Gim th
cng ging h. Dng cng k.

Khnh n Thch Ca Mu Ni
Gim th mi hai
Pht, Vn thn thin ha. Thin
nm, thai cht yu,
Mng Tm c ng t ging h. Va Cu
b bnh v mu m
in Bnh ng Vng, T
cht
Thin Vng tun hnh

Va Thun Dng t s 132, T

Mi Bn Gim th
F
3
1

Thin Vng tun hnh

Nguyt vng, va Chung Ly t

Mi Lm Gim th
s 133, T Thin Vng tun hnh
F
2
3
1

Mi Su Ngy tri t m kho Tn th

Va Thp in Chuyn Lun Gim th mi hai

Mi By
Vng nm

Ngy tri t m kho, va T Vi

Mi Tm Gim th
i 134
F
3
1

Hai Mi Va Nhn Quang Thnh Mu 135 F

4
3
1

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Ba

Thun Dng t s chnh l L ng Tn (L Nham), thy dy o ca Vng Trng

132

Dng (sng t Ton Chn gio).

133
Chung Ly t s, tc l Chung Ly Quyn, tc mt v trong Bt Tin. L ng Tn hc o
t v ny.
134
T Vi i c tn gi y l Trung Thin T Vi Bc Cc Thi Hong i , l con
trai th ca u Mu Nguyn Qun, chng qun cc tinh t, phc ha ca hong gia.
V ny c coi l mt trong T Ng Tn Thn ca o gio (Ho Thin Ch Tn Ngc
Hong Thng , Trung Thin T Vi Bc Cc, Cu Trn Thng Cung Thin Hong i
, Tha Thin Hiu Php Hu Th a K. V sau cng chnh l a Mu). Tng Thin
Thai v Thin Tng Trung Hoa cng xp v ny vo trong hai mi bn v h php ca
Pht mn.
135
y l mt v n thn trong o gio chuyn tr bnh v mt, c coi l ha thn ca
Bo Sanh Chn Nhn Hong c Bch H Nguyn Qun (gi tt l Thi Sn Nng Nng,
tc n thn ni ng Nhc). Nhn Quang Thnh Mu cn gi l Nhn Mc Nguyn Qun,
Nhn Vng Ni Ni, Nhn Quang Thnh Mu Hu Chiu Minh Mc Nguyn Qun v.v

107
Th Khang Bo Gim

Hai Mi
Nguyt Hi Gim th
Lm

Hai Mi Gim th mi hai

u ging
By nm

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m B bnh
Tm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

Nguyt Hi, T Mng bo co,

T Thin Vng tun hnh (gp
Ba Mi Gim th
thng thiu th king vo ngy
Hai Mi Chn)

Nguyt sc, va Nam Cc Gim th mi hai

Mng Mt
Trng Sanh i 136 F
5
3
1 nm

Gim th mi hai
Mng Ba u ging
nm

Gim ti lc, gim

a lp 137, Ng gio nh
Thng th mi hai nm,
F
6
3
1

Mng Nm quan tc ca con ngi, ngy

Nm cht yu, tai ha bt
Cu c 138, Dng Cng k
ng
F
7
3
1

Cht yu, tai ha bt

Mng Su Ngy Cu c, Li trai nht
ng

Cht yu, tai ha bt

Mng By Ngy Cu c
ng

136
Cn gi l Nam Cc Tin ng, Nam Cc Lo Nhn, Th Tinh, hoc Th Lo Nhn, l mt
v thn ch tr s trng th. V ny chnh l ng Th trong b Tam a Phc Lc Th.
137
a Lp chnh l ngy l oan Ng, tc l Mng Nm thng Nm.
Ngy Cu c: Da theo truyn thuyt dn gian, thng Nm c coi l thng c hi.
138

Trong thng y, s c chn ngy c hi nht, khi u t ngy oan Ng. tr c, dn

chng ung ru hng hong, hi c ngi v.v y chnh l lc chuyn ma t Xun sang
H, su b sanh si nhiu, rt d b nhim trng. Kh tri oi bc, con ngi d b bnh
nht.

108
Th Khang Bo Gim

Va Nam Phng Ng o, T
Mng Tm Tn th
Thin Vng tun hnh

Ngy m kho tri t, va

Mi Mt Tn th
Thnh Hong trong thin h

Mi Hai Va Bnh Linh Cng 139 F

8
3
1 Tn th

Gim ti lc, gim

Mi Ba Quan Thnh ging thn
th mi hai nm

T Thin Vng tun hnh, gi

Trong vng ba nm
Mi Bn T na m l lc tri t giao
v chng u cht
ha

Nguyt vng, ngy Cu c, T Cht yu, tai ha bt

Mi Lm
Thin Vng tun hnh ng

Ngy Cu c, ngy nguyn kh Trong vng ba nm

Mi Su
to ha vn vt trong tri t v chng u cht

Cht yu, tai ha bt

Mi By Ngy Cu c
ng

Mi Tm Va Trng thin s 140

F
9
3
1

Hai Mi Gim th mi hai

Va Hiu Nga thn
Hai nm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Ba

139
Bnh Linh Cng cn gi l Bnh Linh Qun hoc Bnh Linh Nhn Hu Vng, hoc
Li Ha Nguyn Soi Thng Nhip Tam Sn Bnh Linh Nhn Hu Qun. Theo truyn
thuyt, ng l con th ba ca ng Nhc i . ng l thn sm, thn ni v thn h
php trong o gio.
140
Trng thin s chnh l Trng Lng (34-156), ngi sng vo thi ng Hn, thuc
huyn Phong (nay l thnh ph T Chu, tnh Giang T), sng t ca o gio. Phi o
gio ca ng c gi l Chnh Nht, hoc Thin S o. Con chu ng vn tip tc gi
ngi v thin s cho n hin thi. i th su mi bn l Trng Nguyn Tin (1931-
2008). Ngi v thin s hin ang b trng v con chu h Trng i Lc v i Loan
ang tranh ginh ro rit ngi v ny.

109
Th Khang Bo Gim

Hai Mi Ngy Cu c, ngy Nguyt Cht yu, tai ha bt

Lm Hi ng

Hai Mi Cht yu, tai ha bt

Ngy Cu c
Su ng

Hai Mi Cht yu, tai ha bt

Ngy Cu c, u ging
By ng

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m B bnh
Tm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

Nguyt Hi T Mng bo co,

T Thin Vng tun hnh
(thng thiu th king vo ngy
Ba Mi Gim th
Hai Mi Chn) * Xt ra, thng
ny king [sc dc] trn thng
th hn

Gim th mi hai
Mng Mt Nguyt Sc
nm

Gim th mi hai
Mng Ba u ging, Dng cng k
nm

Nam Thim B Chu chuyn i

Mng Bn Tn th
Thng Su php lun

Ngy m kho tri t, Li trai

Mng Su Tn th
nht

Mng Tm T Thin Vng tun hnh

Mng Mi Khnh n Kim Tc Nh Lai 141F

0
4
1

141
C s Duy Ma Ct l ha thn ca Kim Tc Nh Lai.

110
Th Khang Bo Gim

Mi Ba Va Tnh Tuyn Long Vng 142 F

4
1

Mi Bn T Thin Vng tun hnh

Nguyt vng, T Thin Vng Gim th mi hai

Mi Lm
tun hnh nm

Qun m i S Nit Bn (ngy Gim th mi hai

Mi Chn
thnh o) nm

Hai Mi Va Nam Phng Ha Thn, T

B trng tang
Ba Thin Vng tun hnh

Hai Mi Gim ti lc, gim

Va Li T 143, va Quan
Bn th mi hai nm
F
2
4
1

Hai Mi
Ngy Nguyt Hi Gim th
Lm

Hai Mi Gim th mi hai

u ging
By nm

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m B bnh
Tm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

Nguyt Hi T Mng bo co,

T Thin Vng tun hnh
Ba Mi Gim th
(thng thiu th king vo ngy
Hai Mi Chn)

142
Tnh Tuyn Long Vng: Ngi Hoa v ngi n tin mi ch c nc u c long vng
cai qun. Sng, rch, h, sui, ao, m, chm, khe, ngi, ging v.v u c long vng cai
qun. y ch ni l Tnh Tuyn Long Vng (long vng cai qun ging, sui) phim
ch cc v long vng.
143
Li T tc l Cu Thin ng Nguyn Li Thanh Ph Ha Thin Tn. V ny l con trai
th chn ca Nguyn Th Thin Tn, v cng l Hin Vin Hong sau khi x thn ha
thnh. ng ch qun Li B trng coi v sm st ca Thin nh, thng xung nhn gian
vo mng Su mi thng tra xt thin c, ngy hm c gi l Li Trai Nht.

111
Th Khang Bo Gim

Gim th mi hai
Mng Mt Nguyt sc, Dng cng k
nm

Gim th mi hai
Mng Ba u ging
nm

Ngy Trung Hi (c khi coi l

Mng Nm Tn th
ngy mng By)

Mng Su Li trai nht Gim th

Thng By
o c Lp 144, Ng so snh
Gim lc, gim th
F
3
4
1

Mng By thin c ca con ngi, va Khi

mi hai nm
Tinh 145
F
4
1

Mng Tm T Thin Vng tun hnh

Mng Mi Ngy m c, i k

Va Trng Chn m chn

Mi Hai
nhn 146
F
5
4
1

144
o c Lp l mt trong nm ngy trai gii cng t ca o gio (thin lp, a lp,
o c lp, dn tu lp v vng hu lp), c quy nh vo ngy mng By thng By.
H tin vo ngy ny Ng s hi t by loi kh phng Ty tra xt thin c ca
nhn gian. Tn chng nn trai gii, m trai n cu phc, siu tin t tin. Ng y
chnh l Ng Nhc i tc nm v thn chng qun nm ngn ni ln ca Trung Hoa,
qun s sanh t, thin c ca ton th Trung Hoa, gm ng Nhc Thi Sn Thin T Nhn
Thnh i , Ty Nhc Hoa Sn Kim Thin Nguyn Thnh i , Nam Nhc Hnh Sn
T Thin Chiu Thnh i , Bc Nhc Hng Sn Anh Thin Huyn Thnh i v Trung
Nhc Tung Sn Trung Thin Sng Thnh i .
145
Khi Tinh chnh l sao Khu. Ngi sao ny c thn cch ha thnh i Khi Tinh
Qun, trng coi v mng vn, vn ti trong thi c v vn bt ni chung ca Nho s. Trong
thin vn, Khu Tinh (Khi Tinh) gm bn v sao trong ta sao Bc u, tc sao Thin Xu
(Dubhe), Thin Ton (Merak), Thin C (Phecda) v Thin Quyn (Megrez). i khi ngi
ta lm ln sao Khu vi sao Vn Xng (v Vn Xng Qun cng ch tr khoa c). Tht
ra, sao Vn Xng thuc chm sao T Vi. Tinh ta T Vi c rt nhiu nhm sao, chng hn
Bc Cc, T Ph, Thin t, Thi t, m c, N S v.v Ni cch khc, Vn Xng chnh
l chm sao i Hng (Ursa Major).
146
m Chn Nhn chnh l m X oan, l mt trong by v i t (Ton Chn Tht
T) ca Vng Trng Dng. ng tn tht l m Ngc, t B Ngc, qu Ninh Hi, tnh
Sn ng. Khi ng b bnh, nghe danh Trng Dng bn n xin cha tr. Vng Trng
Dng ng ca khng tip, ng kin tr cu thnh ngoi ca sut m, ca bng dng m
ra. Vng Trng Dng cho l ng c duyn vi o, gi vo tr chuyn, bn l huyn
nhim trong o gio. Ti sng, bnh ca m Ngc t dng khi hn. ng bn xin theo
hu, Vng Trng Dng bn t o hiu l X oan, o t l Thng Chnh, bit t l
Trng Chn. ng m nhim chc chng mn i th ba ca Ton Chn. Mn ca

112
Th Khang Bo Gim

Mi Ba Khnh n i Th Ch B Tt Gim th

Tam Nguyn ging, T Thin

Mi Bn Gim th
Vng tun hnh

Nguyt vng, Tam Nguyn

Gim th mi hai
Mi Lm ging, a quan tra s, T Thin
nm
Vng tun hnh

Gim th mi hai
Mi Su Tam Nguyn Ging
nm

Gim th mi hai
Mi Tm Va Ty Vng Mu 147
nm
F
6
4
1

Gim th mi hai
Mi Chn Va Thi Tu 148
nm
F
7
4
1

Hai Mi Gim ti lc, gim

Va Tng Phc Ti Thn 149
Hai th mi hai nm
F
8
4
1

ng thnh lp chi phi Nam V ca Ton Chn gio. Sau khi ng mt, chng tn xng
ng l Huyn c n c Chn Qun, Nguyn Th T sc phong l Trng Chn Vn Thy
n c Chn Nhn.
147
Ty Vng Mu c th coi nh l cha ca tt c cc v tin. B c tn gi y l
Bch Ngc Quy i Cu Phng Thi Chn Ty Vng Mu, hoc gi gn l Kim Mu Nguyn
Qun, Diu Tr Kim Mu (cc phi o gio v sau, nht l Minh S o, thng gi b l
Diu Tr Pht Mu). B c coi l v n thn do kh hn n ban s kt thnh. Theo Ct
Hng, khi v tr cn hn n, Nguyn Th Thin Tn (tc Bn C Chn Nhn) tch ri tri
t, ng trung tm tri t gi l Ngc Kinh Sn. o kh kt thnh mt v tn thn tn
l Thi Nguyn Thnh Mu. Nguyn Th Thin Tn ly Thi Nguyn Thnh Mu sanh ra
Thin Hong Ph Tang i v Ty Vng Mu. Nguyn Th Thin Tn cho b ng ti
ni Cn Lun, chng qun vn linh, chng qun ch v tin n. C nhng sch nh
Phong Thn Din Ngha, Thn Tin Truyn, Vn Th Chn Tin Th o Thng Gim li
coi b l v ca Ho Thin Thng , sanh ra hai mi bn cng cha
148
Theo o gio, c tt c su mi v thn ln lt chng qun nhn gian mi nm.
Su mi v thn y tng ng vi chu k su mi nm ca mt Hoa Gip (tc l mi
Thin Can phi hp vi mi hai a Chi thnh su mi nm). Ty theo v kh hoc dng
c cm trong tay ca mi v thn y (thng gi l Tr Nin Thi Tu hoc Tu Qun) m
ngi ta c th d on tnh hnh trong nm y. Chng hn nh nm Mu Thn, Thi Tu
l Triu t i tng qun, mang hnh rng, hai tay cm rng, nm Qu Du, Thi Tu l
Khang Ch i tng qun, c hnh g, tay cm c lnh v.v
149
V thn ny ch qun v tin ti, ti sn, c tn gi y l Tng Phc Ch Thin
Bnh Th Chn Qun, hoc gi gn l Tng Phc Tng Cng. Theo truyn thuyt, ng tn
tht l L Qu T, ngi huyn Truy Xuyn thi Bc Ngy. Tng lm huyn lnh huyn
Khc Lng di thi Bc Ngy Hiu Vn , ni ting lim khit, chnh trc, yu dn
nh con, thng em ht bng lc ca chnh mnh th cho dn ngho. Do vy, sau khi mt,

113
Th Khang Bo Gim

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Ba

Hai Mi
Nguyt Hi Gim th
Lm

Hai Mi Gim th mi hai

u ging
By nm

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m B bnh
Tm

Hai Mi Dng cng k, T Thin Vng

Chn tun hnh

Khnh n a Tng B Tt,

Nguyt Hi T Mng bo co,
Gim th mi hai
Ba Mi T Thin Vng tun hnh
nm
(thng thiu th king vo ngy
Hai Mi Chn)

Nguyt Sc, va Ha Chn Gim th mi hai

Mng Mt
Qun 150
F
9
4
1 nm
Thng
Tm Gim ti lc, gim
u ging, va Bc u, va T
Mng Ba th mi hai nm, b
Mng To Qun
ha hon

ng c dn chng lp miu th. Ni v chc trch ca ng, c hai thuyt: Mt, ng l

thuc h ca ng Nhc Qun chuyn phn on cng v ti ca ngi va mt, hai l
tnh ton cng c ca ngi cht quyt nh phc bo i sau ca ngi .
Nhng ng thng c th nh l mt v Vn Ti Thn trong s cc ti thn.
150
Ha Chn Qun tn tht l Ha Tn (239-374), t l Knh Chi, l mt o s ni danh
i Tn. ng qu huyn Nam Xng, c tn xng l t s ca phi L Sn v Tnh
Minh o ca o gio. Thu tr ng thch sn bn. C ln ui nai, thy nai m ly thn
mnh che cho con khi hai m con ri xung ni, bn cm ng, b sn bn, theo Ng Mnh
hc o. ng tng lm huyn lnh huyn Thng Dng (do vy, o gio i khi gi ng
l Thng Dng T S). Sau khi tm vng gia dy lon, ng t quan, chuyn tm truyn
o, hng dn dn chng sa sang iu, nn dng sng nga l lt, nht l ti vng
D Chng, H Qung, Phc Kin v.v ng cng c coi l ngi c cng trn t, tr
cc loi thy qui nh giao long gip dn.

114
Th Khang Bo Gim

Gim th mi hai
Mng Nm Va Li Thanh i 151
nm
F
0
5
1

Mng Su Li trai Gim th

Mng Tm T Thin Vng tun hnh

Mng Mi Va Bc u i

Mi Hai Va Ty Phng Ng o

Mi Bn T Thin Vng tun hnh

Nguyt vng, Thi m triu

nguyn (hy nn thp hng,
Mi Lm Cht t ngt
thc m), T Thin Vng tun
hnh

Thin To Lc Lot Chn

Mi Su Ngho nn, cht yu
Qun 152 ging h
F
5
1

Ngy tri ngi tng phc (hy

Mi Tm nn trai gii, ngh ti chuyn tt
lnh)

T Thin Vng tun hnh, va

Hai Mi
Hn Hon Hu Trng Hin
Ba
Vng 153
F
2
5
1

Hai Mi
Va To Qun phu nhn
Bn

Hai Mi
Ngy Nguyt Hi Gim th
Lm

151
V ny chnh l Li T c cp trong phn ch thch trc.
y l mt v thn trong o gio chuyn m bo ti sn ca con ngi ng vi vn
152

mng nh. Nu ai c ti sn vt qu s lng nh sn trong mng, v thn ny s

tc ot bt. V th gi l Lc Lot (, ot ly, gim tr). V ny cn gi l Lt
Lot S hoc Lc Lot i Phu.
V ny chnh l Trng Phi (ngi kt ngha vi Lu B v Quan Vn Trng), ng c
153

phong l Hn Hon Hu.

115
Th Khang Bo Gim

Hai Mi u ging, va Ch Thnh Tin Gim ti lc, gim

By S Khng T, Dng cng k th mi hai nm

Hai Mi Nhn thn nhm hp ci m, t

B bnh
Tm thin hp mt ngh s

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

Nguyt Hi T Mng bo co,

T Thin Vng tun hnh, ch
Ba Mi Gim th
thn tra xt (thng thiu th king
vo ngy Hai Mi Chn)

Nguyt sc, va Nam u 154, t

F
3
5
1

mng Mt n mng Chn, chn

Gim lc, gim th
Mng Mt v tinh qun thuc Bc u
mi hai nm.
ging h (trong chn ngy ny
u nn king hnh dm)
Thng
Mng Ba Va Ng n Thn 155
Chn
F
4
5
1

Mng Tm T Thin Vng tun hnh

Va u Mu 156, va Phong
Gim lc, gim th
F
5
1

Mng Chn i 157, Huyn Thin Thng

mi hai nm.
F
6
5
1

phi thng

154
Nam u l tinh ta su ngi thuc tinh h Nhn M (Sagittarius). Nam u gm c
Thin St (Polis), Thin Tng (Kaus Borealis), Thin ng (Nanto), Thin C (Nunki),
Thin Lng (Hecatebolus), v Thin Ph (Ascella). o gio coi su ngi sao ny l ha
thn ca Nam u Tinh Qun, v cho l Bc u ch t, Nam u ch sinh. Bc u cng
c hnh ging ci go gm by ngi sao (Thin C, Thin Tuyn, Thin Quyn, Thin Xu,
Ngc Xung, Khai Dng v Dao Quang).
155
Cn gi l Ng n S Gi, l nhng v thn chuyn ging n dch, bao gm Xun n
Trng Nguyn B, H n Lu Nguyn t, Thu n Triu Cng Minh, ng n Chung S
Qu, v Tng Qun Trung n S Vn Nghip. n dch tc l bnh truyn nhim cp thi,
c bit l khi chuyn ma.
u Mu Nguyn Qun l mt v n thn c coi l m ca cc v tinh qun thuc sao
156

Bc u. Theo cc nh nghin cu, v ny chnh l bin th trong o gio ca Ma Li Chi

Thin t Pht gio. V sau, b cn c coi l m ca Bc Cc T Vi i v Cu Trn
i , nn thng gi l Cu Hong i Chi Mu.
157
Phong i cn gi l Phong Gia, cai qun Thp in Dim Qun v Ng Phng
Qu , tc l ngi thng tr a ngc trong o gio, c chc trch bo ton s thun
li cho ngi sng, duy tr trt t trong ci m. Vai tr ca v ny hp hn ng Nhc i

116
Th Khang Bo Gim

Gim th mi hai
Mng Mi u Mu ging h
nm

Mi Mt Nn king c

Mi Ba Va Mnh B tn thn 158

F
7
5
1

Mi Bn T Thin Vng tun hnh

Nguyt vng, T Thin Vng Gim th mi hai

Mi Lm
tun hnh nm

Mi By Va Kim Long t i vng B tai nn v nc

Nht Cung Nguyt Cung hi

Mi Chn hp, Qun Th m B Tt xut Gim th
gia

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Ba

Hai Mi
Nguyt Hi, Dng cng k Gim th
Lm

Hai Mi Gim th mi hai

u ging
By nm

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m B bnh
Tm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

, ng vai tr ph t cho ng Nhc i chuyn qun tr a ph, trong khi ng

Nhc chng qun mi chuyn trong ci m.
158
Mnh B l v thn theo o gio chuyn m nhim cng vic khin cho ngi ta qun
ht chuyn i trc khi i u thai. B bn cu Ni H, ch thuc, thm vo nc sng
Vong Xuyn, to thnh mt th canh c nm v, gi l Mnh B Thang (canh ca Mnh
B, ta quen gi l cho l). Khi qu hn c Thp in Chuyn Lun Vng cho i u
thai, qu s s dn hn n cu Ni H Mnh B cho ung cho l ri mi i u thai.

117
Th Khang Bo Gim

Khnh n Dc S Lu Ly
Quang Pht, Nguyt Hi T
Bnh nguy ngp,
Ba Mi Mng bo co, T Thin Vng
gim th
tun hnh (thng thiu th king
vo ngy Hai Mi Chn)

Nguyt Hi, Dn Tu lp, T Gim th, cht trong

Mng Mt
Thin Vng ging h vng mt nm

Gim th mi hai
Mng Ba u ging, va Tam Mao
nm

Ngy H Hi, khnh n t s

Mng Nm Tn th
t Ma

Gim th mi hai
Mng Su Thin to kho st
nm

Ngy Pht nhp Nit Bn, i k

Mng Tm sc dc, T Thin Vng tun
hnh
Thng
Trong vng mt
Mi Mng Mi T Thin Vng ging h
nm s cht

Mi Mt Nn king sc dc

Tam Nguyn ging, T Thin

Mi Bn Gim th
Vng tun hnh

Nguyt vng, Tam Nguyn

ging, H Nguyn Thy Ph Gim th mi hai
Mi Lm
kim s sch, T Thin Vng nm
tun hnh

Mi Su Tam Nguyn ging

Hai Mi Dng cng k, T Thin Vng

Ba tun hnh

118
Th Khang Bo Gim

Hai Mi
Ngy Nguyt Hi Gim th
Lm

Hai Mi u ging, Bc Cc T Vi i Gim th mi hai

By ging h nm

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m B bnh
Tm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

Nguyt Hi T Mng bo co,

T Thin Vng tun hnh
Ba Mi Gim th
(thng thiu th king vo ngy
Hai Mi Chn)

Gim th mi hai
Mng Mt Nguyt Sc
nm

Gim th mi hai
Mng Ba u ging
nm

Va Ch Thnh Tin S Khng Gim lc, gim th

Mng Bn
T mi hai nm
Thng
Mi Mt Gim lc, gim th
Mng Su Va Ty Nhc i
mi hai nm

Mng Tm T Thin Vng tun hnh

Ngy tri t m kho, va Thi Gim th mi hai

Mi Mt
t Cu Kh Thin Tn 159
F
8
5
1 nm

Mi Bn T Thin Vng tun hnh

159
Cn gi l Thi t Thin Tn, Thanh Huyn Thng , Thanh Hoa i , Tm Thanh
Cu Kh Thin Tn, hoc Thp Lc Cu Kh Thin Tn v.v ng ng trong Diu Nghim
Cung thuc th gii Trng Lc phng ng, tip vong hn chu kh. Do vy, ng
thng c cu o trong cc dp Thanh Minh, Rm thng By, Trng Dng v.v

119
Th Khang Bo Gim

Nguyt vng, T Thin Vng

tun hnh
Mi Lm
Phm dm vo na u m Nam cht

Phm dm vo na cui m N cht

Mi By Khnh n A Di Pht

Mi Chn Va Thi Dng Nht Cung Tai ha oi m

Hai Mi
Dng cng k Tuyt t
Mt

Hai Mi Va Trng Tin 160, T Thin

F
9
5
1

Ba Vng tun hnh

Hai Mi Lc Lot i Phu ging h,

i hung
Lm ngy Nguyt Hi

Hai Mi
Va Bc Phng Ng o
Su

Hai Mi Gim th mi hai

u ging
By nm

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m B bnh
Tm

Hai Mi
T Thin Vng tun hnh
Chn

Nguyt Hi T Mng bo co,

T Thin Vng tun hnh
Ba Mi Gim th
(thng thiu th king vo ngy
Hai Mi Chn)

Trng Tin cn gi l Tng T Trng Tin, l mt v nam thn trong o gio c th

160

ban cho ngi cu o con ci ging nh Tng T Nng Nng, Kim Hoa Phu Nhn v.v
ng thng c bit n nh mt v thn bo h tr nh.

120
Th Khang Bo Gim

Gim th mi hai
Mng Mt Nguyt Sc
nm

Gim th mi hai
Mng Ba u ging
nm

Ngy m kho tri t, Li trai

Mng Su Gim th
nht

Mng By Lc Lot i Phu ging h Bnh ngt

Vng hu lp, ngy Thch Ca

Nh Lai thnh Pht, T Thin Gim th mi hai
Mng Tm
Vng tun hnh, ngy Mu nm
trong mi ngy u tin
Thng
Chp Thi T Tam Nguyn
Mi Hai
Qun 161ntriu chn
F
0
6
1

Mi Bn T Thin Vng tun hnh

Nguyt vng, T Thin Vng Gim th mi hai

Mi Lm
tun hnh nm

Mi Su Va Nam Nhc i

Mi Chn Dng cng k

Hai Mi Thin a giao o Rt ngn tui th

Hai Mi Ngy va Thin Do Thng

Mt 162
F
6
1

161
Thi T Tam Nguyn Qun l mt n thn trong o gio, l m ca Tam T Nguyn
Qun (T T, Hong T v Bch T). o gio ni b t h khng kt thnh hnh, sanh
trn hoa trong ci tri Cao Thng Thng Thanh Bo T Cu Huyn Ngc Hong Thin.
162
Thin Do Thng l mt trong Bc Cc T Thnh ca o gio, tc l bn v chn
qun phng Bc. Bc Cc T Thnh bao gm Thin Bng i Nguyn Soi Chn Qun,
Thin Do Ph Nguyn Soi Chn Qun, Dc Thnh Bo c Tr Khnh Chn Qun v Chn
V Linh ng Hu Thnh Chn Qun. Bn v ny l thuc h ca Bc .

121
Th Khang Bo Gim

Hai Mi Thn ng nhc ging h, T

Ba Thin Vng tun hnh

Hai Mi To Qun chu tri tu iu

i ha
Bn thin l c ca nhn gian

Hai Mi Tam Thanh 163, Ngc cng

F
2
6
1

Lm ging h kho st thin c.

Hai Mi Gim th mi hai

u ging
By nm

Hai Mi
Nhn thn nhm hp ci m B bnh
Tm

Hai Mi Khnh n Hoa Nghim B Tt,

Chn T Thin Vng tun hnh

Phm li hnh dm
Ch thn ging h xem xt thin
Ba Mi th nam ln n u
c
cht

Nhn nh: Trong Gii K trn y, mi nm c tt c hai trm hai mi

lm ngy, thng Nhun tnh theo thng trc , u l nhng ngy nht nh
trong mt thng.
(1) Thng c Xun Phn v Thu Phn
a. Tit Xun Phn: Sp c ting sm. K phm dm s sanh con chng y
ng quan, t chi chng ton vn. Cha m gp tai nn. Hy nn king dc k t
tit Kinh Trp. King hn mt thng.
b. Tit Thu Phn: St kh 164 rt thnh, dng kh ngy mt suy. Hy nn
F
3
6
1

king dc k t tit Bch L, king hn mt thng.

163
Tam Thanh () l ba ci tri cao nht trong o gio, tc Thng Thanh, Thi Thanh
v Ngc Thanh. Nhng khi ni n Tam Thanh, ta thng hiu l ba v thnh nhn
(Thng Thanh Linh Bo Thin Tn, Thi Thanh o c Thin Tn (Lo T) v Ngc
Thanh Nguyn Th Thin Tn) ca ba ci tri y, ng thi l ng sng to v tr. ng
u trong ba v y chnh l Ngc Thanh Nguyn Th Thin Tn. C th hiu n gin nh
sau: V tr l mt kh, t mt kh tch thnh ba nguyn t chnh yu, c thn cch ha
thnh Tam Thanh.
164
Tri bt u vo thu, cy ci rng l, tiu iu, nn gi l St Kh.

122
Th Khang Bo Gim

Ba ngy trc v ba ngy sau hai tit kh y, cng thnh by ngy. Phm
hnh dm trong nhng ngy y, t mc bnh ngt ngho, cng phi nn king d
nghim ngt.
(2) Thng c ng Ch v H Ch
a. H Ch: m Dng tranh chp nhau, l lc t sanh tch ri, hy nn king
dc k t tit Mang Chng, king hn mt thng.
b. ng Ch: L lc m Dng tranh nhau, sanh t tch la. Hy nn king
dc k t tit i Tuyt, king hn mt thng.
Hai tit kh ny l lc m Dng dt ni chuyn tip, cm k dm s nht.
Ba ngy trc v ba ngy sau hai tit y, tng cng l by ngy, h phm dc s,
nht nh s b bnh nguy kch, hy cng nn rn d.
- Vo tit ng Ch, lc na m, sau ngy Canh Tn, nhm ngy Tut th
ba, nu phm dm u s cht trong vng mt nm!
- Ngy Tam Nguyn (Rm thng Ging, Rm thng By, Rm thng Mi),
phm dm s b gim th nm nm.
- Vo ngy T Lp (Lp Xun, Lp H, Lp Thu, Lp ng), T Ly (ng
Ch, H Ch, Xun Phn, Thu Phn), T Tuyt (ngy trc nhng ngy thuc T
Lp), Nh X 165, h phm dm u gim th nm nm.
F
4
6
1

- Th thai trong ngy X Nht, ru tc bc trng.

- Vo ngy tam phc 166, ngy trng thng huyn v h huyn, ngy khng
F
5
6
1

trng, ba ngy Tn mi thng, nu phm dm s u gim th mt nm.

- Vo ngy Gip T, ngy Canh Thn, ngy Thi Tu, hy nn dng hng,
gi trai gii, cng t Pht. Phm dm s u b gim th mt nm.
- Vo ngy gi t tin, sinh nht hoc ngy gi ca cha m, h phm dm s
u gim th mt nm.
- Vo sinh nht ca chnh mnh, ca v hoc chng, nu phm dm s u
gim th.

165
Nh X: Hai ngy X, tc l ngy Mu th nm sau tit Lp Xun, Lp Thu s c gi
l Xun/Thu X Nht.
Tam Phc l ba thi k c coi l nng nht trong nm. Theo m lch, t sau tit H
166

Ch cho n ngy Canh th ba s l S Phc; ngy Canh th t gi l Trung Phc, t sau

Lp Thu cho n ngy Canh th nht l H Phc.

123
Th Khang Bo Gim

- Vo ngy Bnh inh, ngy tri t m kho, h phm dm s u nhim

bnh.
- Nhm ngy hy bi, tc l ngy Mi Tm thng , hoc ngy Mi By
thng thiu, h phm dm s nhim bnh.
- Nhm ngy Thp c i bi, tc l vo nm Gip hay K, nhm ngy Mu
Tut trong thng Ba, ngy Qu Hi trong thng By, ngy Bnh Thn trong thng
Mi, ngy inh Hi thng Mi Mt. Nm t hoc Canh th l ngy Nhm
Thn trong thng T, ngy t T trong thng Chn. Nm Bnh hoc Tn th l
ngy Tn T thng Ba, ngy Canh Thn ca thng Chn, ngy Gip Thn ca thng
Mi. Nm inh hoc Nhm khng c ngy k. Nm Mu hay Qu th l ngy
K Su thng Su. Nhng ngy y u rt xu, hy nn king dm!
- Ngy m Thc, tc ngy Canh Tut thng Ging, ngy Tn Du thng Hai,
ngy Canh Thn thng Ba, ngy inh Mi thng T, ngy Bnh Ng trong thng
Nm, ngy inh T thng Su, ngy Gip Thn thng By, ngy t Mo thng
Tm, ngy Gip Dn thng Chn, ngy Qu Su thng Mi, ngy Nhm T
thng Mi Mt, ngy Qu Hi thng Chp, nhng ngy y kh m khng ,
u nn king dm.
- Ngy Dng Thc, tc l ngy Thn v Dn trong thng Ging, ngy t
Mo trong thng Hai, ngy Gip Thn trong thng Ba, ngy inh T trong thng
T, ngy Bnh Ng trong thng Nm, ngy inh Mi trong thng Su, ngy Canh
Thn trong thng By, ngy Tn Du trong thng Tm, ngy Canh Tut trong
thng Chn, ngy Qu Hi trong thng Mi, ngy Nhm T trong thng Mi
Mt, ngy Qu Su trong thng Chp. Nhng ngy y, kh Dng khng , u
nn king dm.
Nhn nh: Nhng gii k nu trn y, mi nm u da theo Thi Hin
Th da theo tng thng m chp r ra, kp vo sch ny hng tun theo cm
gii.
(3) Vo lc thin k nn king dm:
- Khi nng gt, hoc lc gi but. H phm phi s mc bnh ngt, chng
cha c.
- Khi gi bo, ging t, tri t ti tm, lc nht thc, nguyt thc, lc cu
vng hin ra, lc mt t rng ng, phm dm s sanh ra qui vt, mt mng.
- Vo lc ban ngy, hoc di trng sao, trc nh n m phm dm s u
b gim th.

124
Th Khang Bo Gim

(4) Ch a k hy nn king dm:

- Trong phm v ca miu, n, cha, qun, in th. Phm dm [ ni y]
s b gim lc v th rt ln.
- Bn cnh ging, bp, nh v sinh, vn hoang, m m, xc cht, quan ti.
Phm dm ni s c c thn nhp thai, sanh ra qui vt, mt mng!
(5) i vi chuyn nhn k, nn king hnh dm:
- Khi ut hn, gin d khin gan b tn thng. Phm dm t b bnh.
- Khi i xa, n i ri i xa trm dm s b bnh. Khi vt trm dm ri n i
s cht.
- Khi ung say, n no m n i, ng tng s b o ln.
- Khi i bng m n i s tn thng nguyn thn.
- Sau khi bnh, phm dm th bin chng s tr li.
- Khi c thai m hnh dm s tn thng thai nhi. V th, sau khi bit c thai,
hy nn ng ring, tuyt dc. Mt l nghim ngt tun th gio hun v thai sn,
khng lo b a thai, cng nh tr nh b nhim cc bnh c t trong thai, sanh
ra cc chng bnh u nguy him, kinh phong, cam tu m v.v Hai l a con
sanh ra, con trai t oan nghim, chng chc, gi t trinh lng, nh nh, hin
du, t nhin chng phm li dm dt.
- Trong vng mi ngy sau khi sanh m n i, t v phi cht. Trong vng
mt trm ngy m n nm, t v mc bnh.
- Khi c kinh nguyt, hnh dm s tr thnh chng bn huyt, nam n u
b bnh.
- Chiu tre: Tnh ca trc l lnh mt. Hnh dm trn chiu tre d b cm
nhim kh lnh.
- Mn mng: Hnh dm s b hi lnh thu xng.
- Nn trnh ca s c gi lt qua khe, thc khuya nn king hnh dm. -
Va giao hp xong, con th khc n non bn cnh, ch cho n b.
- Giao hp xong, ch qut ngay, v ung nc tr lnh, v nu b lnh, c
th b cht ngay.
- Mt m ch giao hp hai ln.
- ng ung nhng th thuc kch dc.

125
Th Khang Bo Gim

- ng km hm khng xut tinh.

- Khi ng bnh, ni gh chc, l lot, ln u, tr phi bnh phc hon
ton, vn mun phn ng hnh dm. Nu tri phm, qu na s b cht!
- Khi b bnh mt cha khi, hoc va mi lnh, phm dm t s b m.
- Khi b bnh h lao, tuy dng bnh lnh mnh, vn nn on dc mt
nm. Nu ngh l lnh bnh bn phm dm, qu na t phi cht.
- Thng tn gn ct: Sau khi lnh, vn phi king dm mt trm by
mi hoc mt trm tm mi ngy. Nu cha qu trm ngy, phm phi phng
s, t s cht. Du sng st, t cng n ni tn ph.
- Qu vt v, qu lo lng, qu nng, qu s hi, qu u su, u ch nn
phm dm. H phm dm, t s thnh bnh dy da. Nng th s cht ngay.
Xt nhng k hn king hnh dm theo tng thng cng nh nhng ngy
king k v kh tri hoc con ngi nu trn y ra, mi thng cn c su by
ngy chng c my may no vi phm. Nu ni theo ngi bit gi gn thn th,
mi thng ch nn n i ti a ba bn ln, s c th chng b bnh tt, tinh thn
mnh m, vng vng. Hn na, k t dc s c nhiu con trai. V sau, thn th
ca ngi y cng mnh m. Nhng k tr tui va mi ly v, thng bung
lung dc vng hi thn, khin cho nim ha hp trm nm trong nht thi b dit
sch snh sanh, rt ng au bun! Sao bng knh cn vng gi gii k (nhng
k hn nn king hnh dm), gi thn lp mng, ng hu mai sau c hng
nim vui t mi giai lo, may mn lm chu ng con, sung sng chi bng?

126
Th Khang Bo Gim

CU T
Bo thn qung t yu ngha
(ngha l chnh yu gi gn thn th, ng con chu)
Ch Thng Th lun v chuyn ng con lm chu nh sau:
- Ngi xa nam t ba mi tui ly v, n nhn hai mi tui ly chng, v
mun cho m Dng hon thin, y . V th, h n nm bn c thai, c
thai bn sanh con, con sanh ra sng lu. i sau chng th tun theo l y, nam
cha y mi su tui, n cha trn mi bn, sm li i! Do ng tng c
ch cha vn y, mai sau t s mc bnh qui l! V l ny, c k sanh nhiu ln
m con khng nui c, nhn dn phn nhiu cht yu! Ni chung l v chng
bit o lm cha m ca k khc. o ny c mi quan h chng nh, th nhng
k lm cha chng tin dy con, ngi lm thy chng tin truyn cho tr. V sau,
mi nhn bit, hi hn th mun mt ri.
Ti c bit ni th thin nh vy, mun cho nhng k tr tui u bit.
Phm l con gi, t mi bn tui tr i, mi thng u c kinh nguyt mt ln,
[ko di] ba ngy mi ht. Ni chung, c ba mi ngy c kinh mt ln l bnh
thng. Nu hai mi my ngy c kinh, hoc ba mi my ngy mi c, tc
l kinh nguyt chng iu ha, phn nhiu s kh c con! V th, cn phi ung
thuc trc iu ha kinh nguyt. Kinh nguyt u n ri v chng mi
ha hp. Cn phi i sau khi ba ngy kinh nguyt sch th mi c th n i.
Vin Liu Phm ni: Phm l ph n khi kinh nguyt sp chm dt [mi thng],
s c mt ngy ro rc, tc l xun dy ng, nhng thn thng khng chu ni.
Ngi lm chng thng ngm ni vi v, n khi y v s t cho bit, c th
va n i bn u thai.
Trng Cnh Nhc 167 ni: Nam n giao cu, kt thnh thai, tinh v huyt
F
6
1

vn l vt hu hnh thuc v hu thin, nhng c mt im kh tin thin v hnh

xen vo th sau y s kt thnh thai. Kh tin thin ca nam t mnh hn, phn
nhiu s sanh con trai. Kh tin thin ca n nhn mnh hn, phn nhiu s sanh

167
Trng Cnh Nhc (1563-1642) tn tht l Gii Tn, t l Cnh Nhc, bit hiu l Hi
Khanh, l ngi thuc x Sn m, huyn Ci K (nay l huyn Thiu Hng, tnh Chit
Giang) l mt y gia li lc i Minh. ng vn qu qun Min Trc, T Xuyn, nhng do
t tin c qun cng, i i c lm Ch Huy S huyn Thiu Hng, nn t ph di sang
Thiu Hng sinh sng. T nh, ng hc Hong Ni Kinh t cha, bi danh y Kim Mng
Thch lm thy. ng cng rt a thch binh nghip v kim thut, tng u qun trong
chin dch nh Triu Tin ca nh Minh. Sau khi tht bi trn ng binh nghip, ng
mi chuyn tm nghin cu y hc. im c sc nht trong lun thuyt y hc ca ng l
dng kinh Dch nghin cu v gii thch y hc. Tc phm y hc ni ting nht l b Loi
Kinh.

127
Th Khang Bo Gim

con gi. Ngay trong lc hai loi kh y cng t hi, tinh huyt c bm th loi
kh no, s chia thnh trai hay gi. Nhng n t chng phi l lc dc tnh t n
cc hn, s chng tip nhn [hai loi kh y]. H t n [mc cc hn ca dc
tnh], t cung s m ra, tip nhn [tinh v kh] th thai. Ch s tinh ca ngi
n ng yu t chng th u thai c, cho nn du lm chuyn n i m v
dng! V th, tt nht l hy gi cho tinh sung mn vi thng ri mi n nm.
C nhn ni: t ham mun s sanh c nhiu con chnh l ny.
Bc trung l i sau khi ngi n sch kinh nguyt mi n nm, hoc l
trong m trng sng, khng ma gi cng c. Thng ngy chng gn n thn,
ng ring khc phng, hoc nm khc ging, p mn ring. Khng ch l d
sanh con, m cn c li cho thn th ca chnh mnh.
Nu l bc h th bt cn thi tit, ngy gi, hoc dm ba m mt ln, k
y t s thnh bnh ni thng. Li cn k thp km hn na, m no cng lm
mt ln, hoc mt m lm hai ln. Nhng g vong mng nh th, nht nh l
tinh long nh nc, chng bao lu s mc bo bnh, cht ngc.
Phm l nhng hm trc v sau ngy Mng Mt v Rm, ch nn hnh
dm. Canh nm, na m, kh Dng trong thn mi sanh, hnh dm mt ln s
ging nh lm trm ln, ch nn lm! Thn b bnh nh, ch nn n nm ([nu c
lm ba], bnh nh bin thnh nng, bnh nng t s cht). Sau khi ung say, khi
ngi thuyn, i ng, trong vng i ba ngy, ch nn [hnh dm]. Gi to, sm
ln, qu nng, qu lnh, lc nht thc, nguyt thc, trc ch th thn, pha sau
quan ti, trong khi trai gii cng bi, ch c mt tri, mt trng, n uc chiu
sng, u ch c nn [hnh dm]. Nhm ngy Canh Thn, ngy Gip T, nhm
sinh nht ca chnh mnh, ngy Hai Mi Tm mi thng ( l ngy cc v nhn
thn nhm hp ti ci m) u ch c nn!
Nu nam n giao cu, v sau khi mng tinh, trong dm ba ngy, ng xung
ch nc lnh, ch nn n ht thy nhng th cm canh ngui lnh, ch nn ung
cc loi thuc c tnh lnh. Nu c bnh bt buc phi ung thuc, hy nn ni
r vi thy thuc, ging nh ph n c thai, khng th hon ton trng cy vo
s chn mch c, ng hu khi b hng chuyn. Ngy nng, ch nn tham cht
lnh; tri lnh, ch nn xng ma t gi. Nu phm phi, t s b chng quyt
m, tc l nam b teo dng c, n b teo v, t chi lnh ngt, au bng m cht.
Du c sm, cng khng cu ni! Khi n nhn c kinh, c th h nhc, nhng
s cm k cng ging nh th.
Nu nh b sy thai, qu na l do v chng khng cn thn. C thai nm ba
thng m b sy, ngi ta d bit. Ch trong vng mt thng hoc na thng b

128
Th Khang Bo Gim

sy thai, nhiu ngi khng bit. y l v [u thai] mt thng, thuc v gan, gan
ch tr s tit dch. V chng chng cn thn, thng c trng hp na thng u
th thai, na thng sau sy thai m khng bit. Thm ch c ngi c thai ri sy
thai nhiu ln, can mch nhiu ln b thng tn, cho n c k sut i chng
th mang thai! Ph n sau khi c thai, hy king d cn thn, ng phm, trm ln
chng sai mt. Hung chi con trong bng, cy vo kinh huyt ca m iu
dng. C mt ln giao cu, thai nguyn s b tn thng mt ln. May mn sanh
c con, t n s lm bnh, t b bnh u nguy him, rt kh nui khn ln.
Ngi yu thng con ci trong ci i, hy phng, gn gi nhiu cch,
cho ti lc n mi su, mi by tui, v cn bn l chng b tn thng, sut
i t bnh. Phi bit t lc trong bng m, sm b thm thng, khi sanh ra,
s chng thnh ngi; y l li ca ai? H chng au n ? C k cn nghin
nt dc hon b vo t cung gieo ging, h chng phi l trong tinh huyt
cng cha thm nhng cht cn b ? C nhn ni: Gieo ging sanh con, s
cht v t gn, thu xng. Hn na, gieo ging cha chc sanh c, sanh
c cha chc nui c, ung cng to oan nghit! Nhng iu y u
[nhng l trng yu] trong o lm cha m. Xa kia, ti thch ni [nhng iu
ny] cng ngi khc, nay gi ri, khng th ni trn khp c na. Vit
thnh li ny thay cho vic ni trc tip. Ngi i ai ny u bit dng lng
yu thng chnh mnh yu thng con ci vy.
* Tn chn nhn ni:
- Thn ngi chng phi do vng st c thnh, m l ci thn do kh huyt
kt thnh. Ngi i vi sc dc khng th t tit ch, thot u ni l chng tr
ngi, i khi bung th th [thn th] tn thng theo thi gian, tinh ty thiu
ht, kh huyt suy bi, ci thn phi cht. Bi l, kh huyt ca con ngi vn
chuyn theo su kinh (Thi Dng, Dng Minh, Thiu Dng, Thi m, Thiu
m, Quyt m. gi l lc kinh), mi ngy chuyn theo mt kinh. Su ngy
bn trn khp su kinh. V th, cm mo bn ngoi l nh nht, t l sau by ngy,
m hi ri s ht bnh. y l v kh huyt chuyn ht mt vng.
Khi con ngi dc s ang nng, chng trnh khi tim p mnh, tot m
hi, thn nng bng, thn tr m h. y l v cc t xng m ra, gn mch, lng
lo. Tinh ty tit ra, kh huyt ni mt kinh b thng tn. Mt kinh tn
thng, t phi i by ngy sau, kh huyt mi li chuyn vn n kinh y th
mi c th hi phc nh c. Kinh Dch ni: Tht nht lai phc, c ngha l
phi ngh ngi, dng sc by ngy [sau khi hnh dm]. Ngi i cha n
by ngy li xut tinh, kh huyt ni kinh lc chng th phc hi nh c. b
thng tn, li b thng tn thm, n ni ngoi l cm nhim, trong th thiu

129
Th Khang Bo Gim

ht, trm th bnh u cng dy ln. Con ngi lun li cho thi tit, kh hu,
cho rng b bnh l l ng nhin, chng bit nguyn do khng phi l mt sm
mt chiu m ra! Ngun gc bnh tt l do t t to thnh v chng th cn thn
gi gn ngha l by ngy gip vng tr li.
Nay lp hn ch, hy ngh ti cn bn iu dc vng, gn gi thn th.
Thu hai mi tui, ly by ngy mt ln lm chun. Khi ba mi tui, ly mi
bn ngy mt ln lm chun. Lc bn mi tui, hy nn hai mi tm ngy mt
ln. Khi nm mi tui, hy nn bn mi lm ngy mt ln. Ti lc su mi
tui, thin qu (tinh thy) tuyt, chng th pht sanh na, hy gp nn on
sc dc, dt bt chuyn phng the, kin c tinh ty. Ly s thanh khit, b tng
lm gc, mun vn ch nn cho n tit ra. S ngy hn ch nh ni trn y l
ni theo hai ma Xun v Thu, ch trong hai ma ng v H, [hnh dm vo
ma H] s khin cho ha bc ln ht sc nng, tinh tit ra chng cn st g. Hai
l [hnh dm vo ma ng] khin cho Thy b cc hn. Hy nn b tinh, tng
kh nghim ngt.
Du trong tui thiu nin, cng nn ly chuyn on dc lm ch yu.
Nu khng, lc hai mi tui, c th mi bn ngy mt ln. Khi ba mi tui,
c th hai mi tm ngy mt ln. Lc bn mi tui, c th bn mi lm ngy
mt ln. Ti khi nm mi tui, kh huyt suy gim ht sc ln, vo ma H c
th l su mi ngy mt ln. Ma ng, hy nn cn thn gn gi [chng dm],
chng xut tinh. Bi l, kh ca tri t v con ngi c phong b ht sc
kn vo ma ng, chuyn lm ci gc pht khi cho ma Xun, cng quan
trng hn ma H gp mi ln. Ngi tun theo cch thc ny, c th chng c
bnh, tng th. K tri nghch iu ny, t s lm bnh, gim th.
* Vng Lin Hng ni:
- Xa kia, Lin Tr i s bo Vng i Kh; Cng khai b thuc c vo
thc n d t chnh ni th thm ca s git hi. Ngm ngm b thuc c vo
thc n ngon lnh chnh l ni thm ca lng dc. i chao! T xa ti nay, bc
ti nng, ngi y ch hng c ch nguyn p , phn nhiu chng th l v
a dc m nn ni! Trc , nhng ngi y cng bit t yu thng chnh mnh;
sau khi xy ra chuyn, h cng bit hi tic. Nhng n khi dc tm va hng,
ch kh mnh m mt sch! C ng lm mt ln cng chng sao; sau ny, s chng
lm na. n ni nhiu ln u ngh nh th, dc vng bung lung cng thnh,
n ni chng th t khng ch, chng bit lm sao c na? V th, tinh cn
kit, thn th yu ui, bnh tt, cht mt. Chuyn bit t thng mnh thu trc
thnh v dng, m chuyn xy ra ri, du tic nui cng chng kp! Hy
nn ngn dt n i, tn lc suy ngh chuyn y c g tht s l vui th? Xong

130
Th Khang Bo Gim

chuyn, s c ng hi g? Khn ngn ci khan, r, u oi. Ngn dt dc vng

mt chc, hng m rng ci ch mt i. Bc ti nng ch s s vui v thun theo.
Cn nhng k cam lng lm phng h lu, s t rt ngn mng sng, ti chng
bit lm nh th no? Knh cn noi theo li dy ca Lin Tr i s, r rng l
nhm dy nhng k gi Tam Quy, Ng Gii. Ngi rn nhc tit dc, tc l
chng v nhng k t dm, [ ngha y] cng r lm thay! Ni chung, phng tng
lng dc s gy thnh ha hon. i vi v ca chnh mnh m cn nh th, vy
th nhng phng phng ng, sn ui sc p, t cng t chuc ly ni dit
vong, cam tm lun lc trong loi sc sanh, chng ng bun ?

131
Th Khang Bo Gim

PH LC
Tch t do kt hn t thuyt vn
(bi vn ph t thuyt t do kt hn)
Con ngi bm th kh m Dng ca tri t, bm th cht liu tinh huyt
ca cha m m sanh. T lc mi sanh ra cho n ba, bn tui, nht c nht ng
u cn phi do cha m dng dc. Sau y, tuy c th t hnh ng, nhng i
vi cc s l, u cn phi nh cha m sp t, dy bo. Nu khng, s chng th
sng st trong ci i. Ti khi khn ln, c cha m chn ngi phi ngu, ng
hu hng nim hnh phc gia nh, nhng mong trong ngoi gip ln nhau,
c th phng dng cha m hng trn ht phn lm con, ni tip dng ging,
phng khi gi, cht. y chnh l o ng nhin trong tri t, l l nghi do
thnh nhn vng theo l tri ch nh, nhng mong ai ny vng gi l thng, trn
ht o lm ngi v o lm con. Nu chng thun theo l php ca thnh nhn
v mng lnh ca cha m, ch v tnh cm m luyn gia i bn m kt thnh v
chng, t chng khc g cm th! Nhng k chng bit tt xu, chuyn bt chc
thi xu c ca u chu, nng nhit xng t do kt hn, sao khng xng
xut lc mi sanh chng cn cha m dng dc, dy bo, c cho con t do
trng thnh lm ngi? Nu h va sanh ra trong ci i, c th t do trng
thnh, trn chng cn cha m nui nng, dy d, t c t do kt hn, ng l s
l ht sc thch ng vy! Nu chng th nh th, ch c khi trng thnh l c
th t lc dc sc ly tnh yu nam n lm tiu chun, tc l k c ti cc nng,
nghch tri, tri l, khinh mit thnh nhn, coi r lun thng vy! Tm hnh y
ging nh cm th! Tht ra, chng bng cm th, v sao? Do cm th chng bit
lun l, con ngi bit lun l. Con ngi bit lun l m ph tr lun l, s phi
di loi cm th. C s Chng Ph Dng Chung Ngc V Tch mun cu
vn phong tc suy i, bn vit bi vn ph thi t do kt hn; do vy, ti vit
li ta dn nhp, hng pht khi nhng k cha pht khi ci tm, mong sao
nhng ngi xng thuyt y u gic ng.
Triu Thiu Y C Tn ta.
Th tc bng bng xng t do kt hn, y l hnh vi ca phng phng
ng, dm n, l phng cch xi mn l ngha, ri lon s khu bit trong
ngoi gia nam v n, chnh l ci thi khot vch, vt tng tng b Mnh
T qu trch. Dn ca nc Trnh ch trch chuyn hi lan, tng hoa thc dc.
Cha h c bc oan chnh, cn trng, cng nh hng n nhn hin thc, trinh
tnh xng t do kt hn. Xin lun nh rng hn. Khc L ni: Nam n bt
tp ta, bt thn th, ngoi ngn bt nhp khn, ni ngn bt xut khn. Nam

132
Th Khang Bo Gim

n phi hu hnh mi, bt tng tri danh. Phi th t, bt giao, bt thn (Nam n
chng ngi ln ln, chng nm tay. Li bn ngoi chng lt vo ch khu cc. Li
trong bung thu chng lt ra ngoi 168. Nam n nu khng qua mai mi, chng
F
7
6
1

bit tn nhau. Cha nhn snh l, s chng giao du, thn thit). V th, i trc
nht, nguyt tha trnh, trai gii tu by cng qu thn, by tic ru mi mc
lng ging, b bn [ t chc hn l], hng nhn mnh s khc bit gia nam v
n. Nh th th nam n cch bit t him cng r rng! Chuyn phi l ch nn
thy, nghe, ni, ngh! H c chuyn t do kt hn?
Khng T dy: Phng Trnh thanh, Trnh thanh dm (B dn ca nc
Trnh v dn ca nc Trnh dm ng), v Ngi ght ngi nc Trnh chng tch
bit nam n. Mnh T ni: Trng phu sanh nhi nguyn vi chi hu tht. N t
sanh nhi nguyn vi chi hu gia. Bt i ph mu chi mng, mi chc chi ngn,
tc ph mu quc nhn giai tin chi (Nam t sanh ra mong cho c v, con gi
sanh ra mong cho c chng, chng i lnh cha m, chng thng qua li mai mi
[m t tin chung ch], t cha m, ngi dn trong nc u coi thng), [vy th]
nhng k km hn, [t do chung ch], qun bng cha m, t lim s cng him
hoi hn! Li ni: Nhn s d d cm th gi c hy! (Con ngi chng khc
cm th cho my). Bi l, cm th u l t do luyn i. Do con ngi l vn
vt chi linh, nn thnh nhn lp ra l ngha, hng khc xa cm th, sao li ph
b? Chng Hn L [trong sch L K] ni: Ph thn tiu t, nhi mng chi thn
nghnh. p nhng thng ng, ti bi in nhn (Cha v con dng ru co
t qu thn, t tin, sai con i rc du. [n nh gi], vi cho, nhng nhau
bc ln thm vo nh, ri li dng snh l). y l v [kt hn] l ch thn vng
theo li cha m dy vy. Nam n c phn s khc bit, cho nn sau y mi c
ngha v tnh chng. Chng Giao c Sanh [ca sch L K] chp: Ph nhn
tng nhn gi d, u tng ph huynh (Ph n phi nng ta ngi khc, thu
tr bn nng cy cha, anh). Vy th nam ln n u nghe lnh cha, anh, h c
chuyn t do kt hn? Phn Ni Tc [trong L K] chp: Tht nin nam n bt
ng tch, bt cng thc (Nam n t by tui tr ln khng ngi cng chiu,
khng n chung). Li ni: L th cn ni ngoi. Nam t c ngoi. N t c ni.
Thm cung, c mn, hn t th chi (L bt ngun t s cn trng phn bit trong
ngoi. Nam bn ngoi, n bn trong. Trong cung cm, ca no nghim ngt,
c cc hon quan canh gi). Li ni: Nam bt ngn ni, n bt ngn ngoi. Nam
t nhp ni, bt khiu bt ch. N t xut mn, tt ng t k din, o l nam t
do t, ph nhn do hu(Nam chng ni n chuyn trong khu phng, n chng
168
Trnh Huyn ch gii cu ny c ngha l nam n c trch nhim khc bit, v khng
can thip vo con ng s nghip ca chng, chng phi coi trng quyt nh nui dy
con ci, chm sc gia nh ca v.

133
Th Khang Bo Gim

ni n chuyn bn ngoi. n ng [c chuyn cn phi] vo trong khu vc ca

ph n, khng gy n no, khng ch tr. N nhn ra khi ca, t phi che mt.
Trn ng s, nam i bn tri, n i bn phi). S tch bit nam n bt ngun t
gia nh cho n ngoi ng ph, gi nghim cn trong ngoi nh th, h c
chuyn t do kt hn?
Hn na, ci v nhm phng dng cha m. Bi th Thng L trong kinh
Thi c cu: Th t ho hp, nh c st cm (V chng ha hp nh gy n
st, n cm). Khng T ni: Ph mu k thun h h! (Cha m t chng vui
lng ?) Thin Ni Tc [trong sch L K] ni: T thm nghi k th, ph mu
bt duyt xut, t bt nghi k th. Ph mu vit: Th thin s ng, t hnh phu
th chi l yn (Con rt yu thch mun ly mt ngi n, nhng cha m l v
khng vui th con chng nn ly c v y. Cha m bo: a con gi ny kho
phng s ta, con s lm l kt hn vi c gi y), du n cht, hn nhn chng
suy bi! Bc tin trit c dy: T chi hiu, bt nh sut ph d vi hiu. Ph nng
dng thn gi d (Con trai hiu thun, chng bng du dt v cng hiu thun,
v v c th phng dng cha m). C nhn u do cha m ch hn; v th, c th
khin cho cha m vui lng, ph trn lng hiu dng. K chng thun tho cha
m, chng xng lm con. Hn nhn l ci gc to ln ca l, k lm con phi c
hiu tm, hy nn ly tm cha m lm tm ca chnh mnh. Nu [ci hi] chng
do cha m, chng cn bit n xut thn, phm c [ca ngi phi ngu], c ni
t do luyn i, t c khc g gi lng chi n khch? Ti cha thy gi lng chi
n khch m c th hiu dng cha m, b m chng!
T thuyt t do trong hin thi, trc ht l p hn l; do vy, tri nghch
lun thng trong tri t! Vt b mng lnh ca cha m, bt hiu, li cn o
thm bt tn, bt ngha. Ngn li vn l, mi l do, bt qu l t do luyn i
thi! Th hi loi i lng, mang vy, c loi no chng phi l t do luyn i?
H chng bit n l ngha, h bit hiu tho cha m, knh trng bc trng thng
? H c nn ging nh l mang lng, khoc vy ? Hn na, v chng do ngha
m kt hp, ch yu nhm tn trng cha m, coi trng s c hn, m rng thnh
su l. V th, mt khi kt vy loan phng, s c th sut i chng thay i,
cng chu hon nn, cng hng an lc, hiu tho vi cha m, thun ha vi h
hng, nui nng con chu nn ngi. Nay nhng k do t do luyn i m tr thnh
v chng, v tri nghch s tn knh cha m, khinh mit l ngha, t s tin ht,
tnh cng thi, nhan sc tn phai, tnh yu s nht nha! Do t ban u l t do
kt hp, rt cuc s l t do ly tn. Danh tit vi tn t, xm lng xem thng.
Bn h ng t do s l hnh phc sut i, ti s rng do t do chng chnh ng,
phn ln s l hy sinh nim hnh phc sut i ca nam n, im nhc gia phong,
ct t n trch nhiu i! V th ni: Chng c ngi nam oan chnh, cn

134
Th Khang Bo Gim

trng, hoc ngi n hin thc, trinh tnh no n lng xng sut t do kt hn!
Phn i Truyn ca kinh L c ni: Nam n hu bit, bt kh d dn bin
cch (i vi s khc bit ca nam n, chng th cho dn chng thay i
c). Phn Giao c Tnh [ca L K] chp: Nam n hu bit, nhin hu ph
t thn (Do nam n khc bit m sau mi c tnh thn cha con). Bi l, c v
chng ri sau mi c cha con, anh em. Nam n chng khc bit, t ging mi
v chng mt sch, ph ht lun thng, con ngi ln ln cng cm th. T do
kt hn li ni c hi dng y, h chng thn trng ?
Nu vin c ng Ty mi nc khc bit, h c bit u M c bit chung
xem nh tin ti, coi trng o ngha? Nhng iu hay p ca mi nc c th
chn ly cng nhiu lm, sao li ring hc theo thi khng nghim ngt phn bit
nam n, n ni k cha hoang, ph thai ngy cng lm, hnh lut chng th cm
cn, ht sc tri nghch ch ngha nhn o. Nhng nm gn y, do dn c nc
Php gim t, [chnh quyn] cng bch hn nhn. V n sinh sa a, Nht Bn
bn ch trng phong ha, k cng. Xt n nguyn nhn, u l do dm dt.
Nc ta, coi gio ha quan trng nht, danh tit ca ph n h c nc no snh
bng? Nay hy nn chn ly s trng ca mi nc, gt b s on. Chng nn
vt b s trng ca ta hc i thi dm dt, phong tc t bc ca bn h!
Mnh T ni: Tng t hc hiu, giai d minh lun (Cc loi trng hc u
nhm ging r lun thng). Qun T ni: L ngha lim s, quc chi t duy (L,
ngha, lim, s l bn ging mi ca t nc). Trm mong gii hc thut ton
quc, hy thi hnh s gio ha ca Khng Mnh gio ha ton cu, hng
ph nhng thuyt t vy, dm dt, khin cho mun nc c hng phong ha
tt lnh, cng hng n s thnh tr i ng. Chuyn ny t phi bt ngun t
ai ny u ni r lun l, tn lc tn sng l ngha, lim s.

135
Th Khang Bo Gim

Bt Kh Lc k nghim
(Ghi chp nhng chuyn linh nghim ca b Bt Kh Lc)
* [Ti c] ngi bn l Qu Bang Thi, l ngi ni ting Ng Hng, sng
ti trn Nam Tm. Ti va mi in xong b Bt Kh Lc, nhm lc ng Qu trng
coi vic gio dc ti huyn Trn Hi, bn vit th, gi km cho ng ta hai trm
quyn, dn hy phn pht cho cc hc sinh. Sau y nhn c th ca ng ta
trch ti h bi, vin vng, cn ni em nhng sch y xp x. Cha y hai
ngy sau, sai ngi n ni: Nguyn in nm trm quyn. Ti vin vo li ng ta
ni trc khc t. Sau y, ng ta li sai ngi cm th tay khn khon
[cy in], mi bit ng ta mng thy cha tha thit dn d: My khng in tng Bt
Kh Lc, con my lm sao c th vo trng huyn cho c? Do vy, nh ti
in mt ngn quyn truyn b rng ri. Theo nh ng ta ni, hm nhn c
th bo tin con c nhp hc chnh l ngy ng ta pht nguyn in sch, linh
nghim dng y!
* Ti Tn Kiu thuc thnh Hng Chu, v tng Tnh Duyn thuc Tch
Thy Am thch lm lnh. Mt ngy, tri tuyt ln, s n g ca. Ti tng l
s n quyn m, tha: Nh ti ngho hn, khng c sc gip ! S bo: Ti
xin mn vn in sch Bt Kh Lc in ra my ngn quyn hng th tng. Ti
vui v nhn li, gn hi: Do v l no m thy t nhin dy ln nim ny i
tuyt n y? S bo: m qua, ti mng thy th thn bo: In tng Bt Kh
Lc c th trnh khi tai nn ln. Sng nay hi thm th ch khp ni, mi bit
[sch y] vn l bn c tng tr ti m Ph nn c bit n mn. Sau khi
s in tng, nm sau, ni s b ha hon, chung quanh u chy ri, ch ring
am ca s khng sao, cng tin thn minh khuyn thin rnh rnh chng sai. (Trn
Hi Th ghi).
* u ma H nm Canh Ng, m mng thy hai ng t n bo ti: Vn
Xng Qun c li mi ng. Do vy, cng i. H dn ti mt ta nh thuc
Trung Thy nh, thy bin l i ng Cc. Ti theo ng t ti i in,
thy Qun ngi chnh gia, ti khu u ri ng hu. Qun bo: Th
gian tng thin th rt nhiu, ch c Bt Kh Lc l t lu cha c lu hnh.
ng hy v ta lu thng rng ri. Ngi lin sai hai ng t khing ra mt ci
rng, trong y u l nhng trang giy rch nt. Kim xem th ra l nhng bn
tn khuyt ca Bt Kh Lc. Trong khi ti ang suy ngh, cha tng thy sch
ny, lm sao thc hin c? Qun li khuyn d rng: K thi Hng gn
k, hy nn lm cho gp. Ngi truyn hai ng t a ti ra v, bn tnh gic.
Hm sau, truy tm ti cc xng in, h u ni khng bit. Mt hn mt thng,
cht c ngi em bn in Bt Kh Lc n bn. Trang u tin ghi li ta mt,

136
Th Khang Bo Gim

coi trang cui, bit l bn in ca tin sinh Vn Cu Sa, ht sc vui mng, mua
ly, lin in ra ba ngn quyn. Sng mng Mt thng By, kin thnh em sch
n vin Thy nh. Va mi n cng, mt v tng lin mau mn hi: C phi
l Trn c s n tng Bt Kh Lc hay khng? Ti tha vng, ht sc ngc
nhin. Tin vo i in dng hng, khu trnh di ta ca Qun. V Tng
mi vo khch ng dng tr. Hi php danh th ra l Nguyn Bn. Hi v sao
bit ti em sch n tng, li cn bit tn sch? Tng bo: m qua nm mng
thy Qun dn ti ch ca nhn sch, nn dy t sm ch. Ti cng
thm tn knh. C th bit l thin th lu hnh trong ci i, trn l c th cm
thu tri cao, m ngi tn lc dng thn thc hin nhng iu ch dy trong sch,
cng c y chng th lng c! Knh mong [mi ngi] hy cng thu hiu
ni kh tm cu i ca Qun hng cng ln b bu. Ngng mong hy lu
truyn rng ri, ng hu khp ci i tn lc king trnh nhng iu ch nn, tn
lc thc hin nhng iu nn lm, hng chng ph s ph thc ca thn minh vy.
Thng Su nm Canh Ng (1810) nin hiu Gia Khnh nh Thanh, c dim
quan Trn Hi Th t ghi
* Nm Bnh Tut, em gi ti sau khi v nh chng, bng mc chng m
gin 169, thng khc lc, chng n ung c. C ngi ni l do phm phi Hoa
F
8
6
1

Phn St 170 m ra, cu cnh thy ng cu cng, ha gii trm cch u chng c
F
9
6
1

cng hiu g. C ta li chng chu ung thuc. C my ngi dc ht sc, rt cuc

c ta kh nut tri mt git thuc. Cho n sau na nm, thn gy nh que ci,
b m ht sc lo lng, mun phn lo ngh. Do vy, ti i trc tng Phong
i v thn Thnh Hong, dng s ha in tng nm ngn quyn Bt Kh Lc.
Sau khi ha nguyn, rt cuc c chuyn bin, c ta bn chu ung thuc. V
th, ung lin tc thuc tiu m, mt thng sau, bnh phc nh thng. Nghip
tiu tr. Sau mt nm na, cm thy thn th khe mnh nh trc. V th, ti
dng bn in theo li ch ri, sp ch ng s lng em in p t s gia h
ca thn. Knh cn ghi s linh nghim vo y.
Thng Ba nm Mu T (1888) nin hiu Quang T i Thanh, k hc tr
hi li h qun Lu ng knh ghi.

169
m gin l mt chng bnh kinh phong, co git, do bnh nhn c nhiu m, hay co
git, nn gi l m gin.
170
Hoa Phn St () l mt thut ng trong o gio. Cc nh Phong Thy cho rng
nu phng c ko ct chm tr, sn v qu nhiu, qu rm r, ngi sng trong
s b xui xo, bnh tt qui l.

137
Th Khang Bo Gim

Tch t cn chng
(Chng c gn y v qu bo do tic ch)
khc in sch v, thi c dng hn gin 171, v sau bin thnh dng g cy
F
0
7
1

d [lm giy] v mc. Li bin i thnh khc vn, khin cho [vic n lot] kh
thun tin, vn t c lu thng cng rng ri hn. Phng php khc vn l
trc ht dng giy vit li [vn bn mun in], dn ln tm g, sau ch st
mt sau giy, khin cho ch dnh vo vn [ri th s khc ch theo nhng ch
y]. Giy b ch b y vn cn hnh dng ch vit, ch nn khinh nhn, lm bn.
Vo ma Thu nm t Su (1805) i Gia Khnh, ti cu Bo Hu thnh
Hng Chu, c ngi th khc h Kim, trong khi b bnh, thy hai con qu bt
i, dn n bi yt mt v thn trong i in. Thy thn ging nh mt v quan
sang trng. Thn bo: Ngi lm u giy c ch, theo php, phi trch pht
nng n. H Kim tha: Con do ngh nghip, chng th khng lm nh vy.
Thn dy: Nu chng phi l nh vy th trong khi ngi ch giy, nhng mnh
giy rt xung hy nn thu nht, t ch sch, khi no c dp s t i. Ch
ngi vn qung lung tung ni bc thm, thm ch qung vo ng rc, khng
ch no chng c, chng phi l u, khinh nhn th l g? H Kim khng ni
g c na, nh chu pht. n khi tnh gic, mng v i au n qu mc.
i! Thn rn nhc thit tha, li v ngi lm ngh y, m ra mt php mn nhm
tiu tr u mi gy nn ti, ngi ta cn s g m chng phng hnh ? Do vy,
chp li chuyn ny, xp vo trang cui ca [b Bt Kh Lc], nguyn nhng
ngi lm ngh khc ch, thy chuyn ny nh vt xe trc rn d, knh
cn tun theo li thn dy th may mn lm thay.
Trn Hi Th ghi

HT

Hn gin () l nhng thanh tre ti, h nng qua la cho chy nha, ri dng dao
171

khc ch ln. Thu trc khi cha pht minh ra giy, c nhn dng phng php ny
ghi chp s sch.

138
 Nguyn em cng c ny
Trang nghim Pht Tnh
Trn n bn n nng
Di cu kh tam
Nu c ai thy nghe
u pht lng B
Ht mt bo thn ny
Cng sanh ci Cc Lc