Professional Documents
Culture Documents
Ikona Sentymentalna PDF
Ikona Sentymentalna PDF
IKONA SENTYMENTALNA
(fragment ksiki Ikona w Polsce dzisiaj i jej bizantyskie inspiracje)
Rzdy Aleksandra III w Rosji przypadajce na lata 1881 -1894 to czasy centralizacji
wadzy carskiej, apoteozy rosyjskoci, jedynowadztwa i imperialnej hegemonii we
wszystkich dziedzinach spoecznego ycia, take religijnego. Rosyjska Cerkiew
prawosawna pozornie odzyskujc pewien obszar niezalenoci poprzez przywrcenie
Synodu, staje si w owym czasie jednym z instrumentw wadzy, podporzdkowanym
oberprokuratorowi, wysokiemu urzdnikowi pastwowemu. Cerkiew staa si jednym z
departamentw pastwowej administracji, a jej rola staa si czysto narzdna.
Prawosawie suyo do utrzymywania narodu w ryzach i spajania go w idei
jednomylnego organizmu poddanego boskiej wadzy caratu. Malowanie ikon zostao
wic automatycznie podporzdkowane pastwowym wytycznym, ktre wyznaczyy jego
artystyczne cieki.
w Rosji sprzyja duchowi religijnemu, w ktrym rozwijaa si pobono
zwizana ze witymi obrazami, a to z kolei przyczyniao si do ogromnej produkcji ikon,
wzrostu iloci pracowni ikonograficznych, w ktrych powstaway one na masow skal.
Specjalizacja w obrbie warsztatw posuna si tak dalece, i wprowadzono na swj/ich
uytek swoist typologi ikon. Wymienia si w niej ikony cwietnyje, starowierskie,
wielopostaciowe, w trzech rzdach, czteropolowe, pod ryz (podriznyje), pod szat,
postarzane, ozdobne, z ywotem (ywopisnyje).
Zapotrzebowanie na ikony z koniecznoci prowadzio do obnienia ich poziomu
warsztatowego i wartoci artystycznej. Doszo do tego, e ikony przeznaczone pod
metalowe lub srebrne ryzy byy malowane tylko w tych miejscach, ktre miay zosta
niezasonite, to jest twarzy i doni.
W Rosji w drugiej poowie XIX wieku sztuka religijna tworzy swego rodzaju
rnobarwny kobierzec, na ktry skadaj si kolorowe nici wzite z odrbnych
artystycznych tradycji. S tu ikony, ale te s obrazy o tematyce biblijnej wielkich
rosyjskich malarzy: Ge, Polenowa, Kramskoja, Wrubela, Wereszczagina. Mistrzostwo tych
dzie nie pozostaje bez echa i nastrj religijnego zaangaowania, a czasami dramatyzmu,
przenika do malarstwa ikon, ktre stajc si ikon sentymentaln, pocigajc nas
religijnymi uczuciami.
Ikony XIX wieczne i z pocztku XX wieku zapeniaj dzi muzealne magazyny,
niektre z nich maj to szczcie, aby zaj miejsce na cianach sal wystawowych, a cz
wisi w sklepach antykwarycznych, stanowic kosztowne cacko, podane przez
zamoniejszych obywateli o wyrafinowanych gustach. Du cz stanowi ikony w
bardziej lub mniej zdobnych okadach (koszulkach), na ktrych lica witych, niegdy
janiejsze, a teraz ju sczerniae, odcinaj si od jasnego byszczcego metalu. Wadimir
Soouchin w poowie ubiegego wieku przemierza magazyny Muzeum Rosyjskiego
wczesnego Leningradu i tak to opisywa:
Pomieszczenia, gdzie si przechowuje, e tak powiem, nadmiar ikon, czyli ikon
albo odrestaurowanych, lecz niewystawionych, albo czekajcych na restauracj wydaj
si bardzo ciasne. Po pierwsze s istotnie ciasne, po drugie umieszczono w nich za
duo ikon. Ikony przechowywane s na regaach, ustawione grzbietami, tak jak ksiki w
bibliotece. S pki z nieduymi ikonami domowymi. S rzdy solidnych ikon. S
ikony dwumetrowej wysokoci. Pozwolono mi. Czasem na chybi trafi braem ikon jak
ksik z pki i od razu widziaem, e ikona jest pikna, lub, e bdzie po umiejtnej i
troskliwej restauracji. W magazynach s tysice ikon. Pikno, ktre cienk warstw
zostao rozoone po caej ziemi rosyjskiej, obecnie zeskrobano jak poztk i uoono
garstkami.1
Ikona sentymentalna zyskaa swj dominujcy status z poparciem synodu cerkwi
1 Wadimir Soouchin, Spotkanie z ikonami, tum. Maria Zagrska, Krakw 1975, s. 49.
prawosawnej, ktry w dekrecie z 1880r. zaleca stosowanie akademickiego stylu w
twrczoci religijnej, zarwno w ikonach jak i freskach, a nawet przy odnawianiu
dawnych polichromii2. Zdobycze malarstwa europejskiego zostay wczone w twrczo
ikonograficzn i tym sposobem uzyskano nowy twr, ktry nie by ju obrazem
renesansowym lub barokowym, poniewa zachowa bizantyskie i ruskie formy
kompozycyjne, ale jeszcze nie sta si ikon. XIX wieczna rosyjska ikona to zupenie
nowy rodzaj sakralnego obrazu, ktry wprowadza widza w nierzeczywisty wiat, stajcy
si miejscem ucieczki, wypeniony chodnym prawie metalicznym wiatem,
wprowadzajcym nastrj mistycznej egzaltacji i oderwania. Co ciekawe, artysta, ktry
kae swoim postaciom porusza si w trjwymiarowej przestrzeni i maluje
perspektywiczn gbi, zachowuje rwnoczenie bizantyskie kanony kompozycji,
przeznaczone dla konkretnych scen. I tak, Spotkanie Paskie, ktre rozgrywa si na tle
ujtej w perspektywiczny skrcie renesansowej absydy, jest skomponowane wedug
kanonicznych regu: Maria i Jzef przynosz Dzieci do wityni i widzimy moment,
kiedy Symeon trzyma na rkach owinitego w bia szat Chrystusa Emmanuela, obok
za ukazana jest prorokini Anna. Postacie ubrane s w klasyczne greckie szaty, a na ich
twarzach widnieje religijne uniesienie.
Innym zupenie nurtem rosyjskiej XIX wiecznej ikony, wspistniejcym z
dzieami wykorzystujcymi w akademicki sposb warsztat zachodniego malarstwa, jest
twrczo staroobrzdowcw, ktra stara si zachowa redniowieczne klasyczne kanony
przedstawiania; niestety z powodu peryferyjnoci tego odamu prawosawia oraz jego
hermetycznoci, ikony powstae w tym rodowisku nie odznaczaj si wysokim
warsztatem, a raczej pewnym skostnieniem. wici na tych obrazach staj si
dodatkowym, bardziej skomplikowanym ornamentem, ktremu brak ycia.