UDK 911.

3:711:658 385 = 861

Stevan M. Stankovi*

ZATITA IVOTNE SREDINE I SAVREMENI TURIZAM

Uvod

Jedna od karakteristika savremenog drutva su sve masovniia turistika

kretanja iz kulturnih i rekreativnih potreba. Ona su danas zahvatila itavo o-
veanstvo i uzrok su promena naina ivota, elje za putovanjem, doivljavanjem,
upoznavanjem, kontaktiranjem i potrebe za aktivnim odmorom u istoj prirodnoj
sredini. Savremeni turizam uslovio je diferenciranje inicijativnih i receptivnih me-
sta, regija i itavih zemalja. U vezi s tim, turistika kretanja utiu na niz pojava
i procesa u ivotnoj sredini. Stie se utisak da su turisti ve osvojili gotovo
sve delove Zemlje, a da nauka |o nije dovoljno duboko sagledala sve posle-
dice savremenog turistikog pritiska na ivotnu sredinu. Turistika operativa i
svakidanja praksa, znatno su ispred naunih disciplina koje ih prate. Sloe-
nost medjusobnih odnosa turistikih kretanja i ivotne sredine predmet je pro-
uavanja veeg broja nauka, to ukazuje na izvanrednu interdisciplinarnost
problema. Sigurno je da ograniena sredstva za proirenu reprodukciju u tu-
rizmu, kao nisko akumulativnoj delatnosti, uz velike i este oscilacije prihoda,
nisu dovoljna za preduzimanje irih akcija.

Zatita ivotne sredine je problem i proces koji ve vie decenija zaokuplja

panju veeg dela oveanstva, nameui mu se u najrazliitijim oblicima. Pri-
meri ugroenih ekosistema, degradiranih fito i zoocenoza, odnosno, naruenih
odnosa iva bia neiva priroda, brojni su i raznovrsni. Mnogi prirodnjaci s
pravom istiu da je izvorne ivotne sredine sve manje, a urbanih, oteenih i
degradiranih predeonih celina sve vie. Razlike izmedju ovih uslovile su sve jas-
nije diferenciranje morbidnih prostora na jednoj i sanatogenih prostora na drugoj
strani. Na itavoj povrini Zemlje, kao i na njenim manjim celinama, pomenute
dve vrste prostora spajaju se i proimaju na najrazliitije naine, esto izrazito do-
minirajui jedna nad drugom.
Sa aspekta razvoja savremenog turizma morbidni i sanatogeni prostori su
izvanredno znaajni. Po pravilu, turistike potrebe (naroito rekreativne) formira-
ju se u morbidnim sredinama, a razreavaju u sanatogenim. Ukoliko su razlike
izmedju morbilnih i sanatogenih prostora vee, utoliko su turistika kretanja po
broju uestanija i po masovnosti obimnija. Na ovo najbolje ukazuju sve masov-
nija izletnika kretanja iz veih gradskih naselja ka slobodnoj prirodi u nepo-
srednoj okolini, odnosno, odsustvo izletnikih kretanja seoskog stanovnitva.

* Dr., Doc., Odsek za turizmoloke nauke, Prirodno matematiki fakultet, 11000 Beograd.
tudentski trg 3, glej izvleek na koncu zbornika.
Naravno, za dalji razvoj turizma, bez obzira to on moe turistikim centrima
koji se nalaze u sanatogenim, neugroenim i dobro zatienim prostorima, do-
neti velike prihode, ne treba poveavati postojeu razliku, ve ivotnu srediriu
tititi u svoj njenoj kompleksnosti, tj. svuda i uvek.
Kao sve znaajnija spona izmedju morbilnih i sanatogenih prostora, savre-
meni turizam se nametnuo kao svojevrstan katalizator. Zahvaljujui turizmu
uspostavlja se izvesna komplementarnost izmedju morbidnih i sanatogenih pro-
stora, koji su funkcionalno, pejzano i namenski medjusobno veoma razliiti. Sa
poveanjem aerozagadjenosti, buke i zamora ljudi u morbidnim urbanim i
industrijalizovanim prostorima, poveava se potreba za rekreativnim turistikim
kretanjima, koja su usmerena ka prostorima sa zdravom, izvornom ili dobro
zatienom prirodom. Uz dobru organizaciju i izgradnju odgovarajuih objekata,
nije teko valorizovati turistike vrednosti uz maksimalnu zatitu prirode. Zvui
neverovatno, ali izrazitije suprotnosti izmedju morbidnih i sanatogenih prostora
znae i povoljnije mogunosti za njihovo turistiko korespondiranje. Turizam
potencira potrebu zatite prirode ali u znatnoj meri rezultira iz aerozagadjenosti
prostora. U tome je i uloga turizma kao specifinog katalizatora ime i tuma-
imo funkcionalnu komplementarnost dve vrste prostora sa izrazitim biolokim
suprotnostima (1, 27).
Zahtevajui ogromne prostore zdrave ivotne sredine i sam turizam se po-
javljuje kao zagadjiva iste. To sa svoje strane ini sloenim problemom i proces
zatite i unapredjenja ivotne sredine i razvoje savremenog turizma u njoj. Za
Jugoslaviju je problem utoliko interesantniji, to ona u odnosu na neke druge
zemlje sveta ima relativno dobro ouvanu prirodu, kao osnovu za razvoj turizma.
U vezi s tim su i sve vee pretenzije sistematskog istupanja na domae i ino-
strano turistiko trite, takvom ponudom koja obuhvata mnogo prirodnih turi-
stikih vrednosti. Na znaaj, akutnost i aktuelnost problema medjusobnog od-
nosa zatite ivotne sredine i turizma, pored ostalog ukazuju i Zbornici radova
sa simpozijuma Turizam i zatita na ivotnata sredina, koji je odran 1975.
godine u Skoplju (2) i Zatita i unapredjenje ivotne sredine i razvoj turizma,
koji je odran 1976. godine u Budvi (3).
Zatita i unapredjenje ivotne sredine ima veliki ekonomski, politiki i dru-
tveni znaaj. Dalji razvoj turizma u naoj zemlji mora se posmatrati kao funkcija
izgradjenosti materijalne baze i jo vie kao funkcija ouvane ivotne sredine.
Razvoj turizma i akcije usmerene ka ouvanju izvorne ivotne sredine moraju
se tretirati ne parcijalno, ne paralelno, ve jedinstveno u svim moguim medju-
sobnim odnosima. Razvoj jedne kategorije na raun druge vodi produbljavanju
nesklada i naruavanju integralne celine.

Turizam kao potroa prirodne sredine

Intenzivnija rekreativna i izletnika turistika kretanja uslovljena su razvojem

industrije, saobraaja i urbanizacije. Poveana privredna aktivnost i vei stepen
koncentracije stanovnitva u gradskim i industrijskim sreditima, uslovljavaju ne
samo vei intenzitet turistikih kretanja, ve i povean stepen ugroenosti pri-
rode, odnosno, poveanu potrebu njene zatite. Ovakvo stanje upuuje na zaklju-
ak da su turizam i zatita prirode istodobne pojave i procesi. Kao takvi imaju
mnogo zajednikih dodirnih taaka i interesa. Razvijajui se u prostoru i vre-
menu zatita prirode za potrebe savremenog turizma i od savremenih turista je
u znatnoj meri komplementarna delatnost sa sve razvijenijim turistikim kreta-
njima.
 Savremeni turizam je veliki i svojevrstan potroa prostora. Za razreavanie
turistike potrebe neophodni su turistiki motivi. Turistika potreba se formira
nezavisno od turistikih motiva, ali se samo uz postojanje istih moe zadovoljiti.
Ovom prilikom mislimo prvenstveno na prirodne turistike motive, koji razrea-
vaju rekreativne turistike potrebe, a koje smo s obzirom na genezu i osnovna
svojstva podelili na geomorfoloke, hidrografske, biogeografske i klimu kao
turistiku vrednost.
Poto se javlja u sferi potronje, kao rezultat privremene promene mesta
boravka, turizam zahteva prostor posebnih kvalitativnih i kvantitativnih odlika.
Kvalitetan prostor i okolina turistikih podruja ine sastavni dio prodaje turi-
stikih usluga unato tome to oni nisu vlasnitvo pojedine privredne organizacije,
ve pripadaju drutvu u cjelini Iz tog proizlazi obaveza da turistika privreda u
vlastitom interesu a i radi toga da drutvu kompenzira korist koji ima od prodaje
prostora, poduzme sve da se osnovne kvalitete prostora i okoline sauvaju a tu-
ristika izgradnja na najbolji nain uklopi u okolinu (4, 3435).

Za turizam je karakteristino, da vie nego mnoge druge delatnosti moe da

koristi i valorizuje takve delove i elemente ivotne sredine, koji ne predstavljaju
gotovo nikakvu vrednost za druge privredne grane i delatnosti. Ovo je za Jugo-
slaviju utoliko znaajnije to ona raspolae irokim i raznovrsnim spektrom pri-
rodnih turistikih motiva. Oni se ne mogu tretirati kao roba u ekonomskom smi-
slu, iako doprinose ostvarivanju znaajnih dinarskih i deviznih prihoda. Pravu
turistiku vrednost predstavlja samo dobro ouvana ivotna sredina. Kao takva
ona omoguuje nesmetan razvoj domaeg i inostranog turizma, koji se odlikuju
poiivalentnou i polifunkcionalnou. Uz to, samo izvorni ili dobro ouvani,
kompleksni prirodni turistiki motivi uslovljavaju bogat sadraj boravka i oslva-
rivanje znaajnih ekonomskih, zdravstvenih, rekreativnih i vaspitnih efekata.

Ostvarujui prihode valorizacijom prirodnih motiva, turizam se mora tretirati

i kao izvor materijalnih sredstava za njihovu zatitu. To je od posebnog znaaia
za dalji razvoj turizma, njegovo teritorijalno irenje, sadrajno obogaivanje i dr.
Zatiena priroda, a naroito prirodni kompleksi i prirodne retkosti, koje pored
ostalih imaju i estetske, kuriozitetne i znamenite atribute privlanosti, predmet
su interesovanja velikog broja turista. Na taj nain utiu na turistike tokove
prostora u kome se nalaze. Naravno, zatiena ivotna sredina nije samo osnova
razvoja turizma, ve celokupne privredne delatnosti i jo vie osnova poboljanja
kvaliteta ivota kako turista, tako i domicilnog stanovnitva turistikih mesta i
regija.

Sve masovnija turistika kretanja nameu se i kao opasnost ugroavanja

ivotne sredine. Zbog toga je od izuzetnog znaaja uskladjivanje ciljeva i me-
toda zatite prirode sa obimom i oblicima turistikog prometa. Masovan i ne-
kontrolisan turistiki promet, takodje, moe ugroziti prirodnu sredinu ali je dale-
ko prisutnija opasnost permanentnog i postupnog degradiranja prirodne sre-
dine. Posebna opasnost dolazi od motorizovanih putnika jer se rauna da auto-
mobil koristi oko 7 0 % turistike klijentele u Evropi. Taj procenat je jo i vei
u izletnikim kretanjima (1, 30). Turistiki promet kao mogui zagadjiva pri-
rodne sredine, nije dovoljno prouen, iako su ve do sada prouzrokovane tete
samo u naoj zemlji izvanredno velike. Ovde, pre svega, mislimo na poare iza-
zvane nepanjom turista, veliku koliinu vrstih materija koje turisti deponuju
na izletitima, unitavanje zelenih povrina ulaskom vozilima na iste, nekon-
trolisan odstrel divljai, branje endeminih i reliktnih biljnih vrsta, lomljenje
peinskog nakita itd.
 Turizam i aktivna zatita prirode
Zatita prirode nije stvar pojedinaca i specijalizovanih organizacija. Sve se
jasnije namee saznanje da ivotnu sredinu moraju uvati svi, jer time uvaju
sebe, uvaju oveka u njoj. Savremeno shvatanje problema i procesa zatite
prirode za turistike i druge potrebe, mora bazirati na takvim koncepcijama,
koje odredjuju aktivan odnos oveka i drutva prema postojeim problemima. Za
bolje razumevanje sutine problema aktivne zatite prirode, treba shvatiti neko-
liko osnovnih naela, na koja je u jednom svom radu ukazao B. Krsti (5).
Zatita prirode ne sme se svoditi na zatitu pojedinih prirodnih retkosti i
izolovanih rezervata. Prirodu treba tititi u celini. Ovo naelo je danas prihva-
eno gotovo u elom svetu. Ono ponitava razlike izmedju tradicionalnog kon-
cepta zatite prirode i savremenih nastojanja. Izvesne razlike u shvatanjima
mogu se objasniti vremenski, a ne sutinski. Savremeni turizam se posebno
mora zalagati za realizaciju ovakvog stava u cilju to vee disperzije turistikih
kretanja, to je neminovno s obzirom na stalno rastui broj turista u svetu i
kod nas.
Prirodna i urbana sredina nisu medjusobno izolovane, jer je sredina jedna
ivotna ovekova. Pojedinano i nezavisno tretiranje urbane ili prirodne
sredine vodi lanom antagonizmu. U sadanjoj fazi razvoja privrede i drutva,
urbana sredina se iri na raun prirodne. To podstie na zakljuak da je pri-
rodna sredina u neravnopravnom odnosu prema urbanoj. Ipak, ovek kao svesno
bie, ne eli i ne sme da izgradnjom jedne naruava drugu, jer je re o integral-
nom procesu.
Zatita prirodne sredine ne moe se svoditi na konzervaciju prirode za sebe.
Akcije zatite moraju predstavljati takvo uredjenje prostora da on najbolje slui
vitalnim potrebama oveka i daljem razvoju oveanstva. Uredjenje prirode pred-
stavlja istovremeno i upravljanje prirodnim izvorima i odgovarajuim predeonim
celinama. Uredjenje predeonih celina ne znai njihovo obavezno preinaavanje,
ali je injenica da uredjena priroda sve vie postaje kategorija bez koje se ne
moe i to ne samo zbog potreba ouvanja prirode, ve za sve brojnije i razlii-
tije ljudske potrebe.
Zatita prirode ne moe biti restriktivna i kao takva ne sme slediti razvoj
privrede i drutva. Zatita prirode mora da postane planiranje i da kao takva
prethodi razvoju. Da bi se realizovali ovakvi zahtevi neophodna je saradnja na-
unika i praktiara razliitih struka i opredelenja. Uz to, neophodno je angao-
vanje niza drutveno-politikih organizacija i organizacija udruenog rada iz
privrednih delatnosti. Porast standarda i vea pokretljivost stanovnitva uticae
i na omasovljenje kulturnih turistikih kretanja. To znai da pored zatite pri-
rode i zatita spomenika kulture i umetnosti postaje sve aktuelnija.

Turistiki kadrovi i zatita prirode

Obrazovanje turistikih kadrova moe se podeliti na srednjekolsko, viso-
kokolsko i univerzitetsko. U turistikim kolama i na fakultetima, na kojima
se izuava turizam, ivotnoj sredini, odnosno, problemima zatite i unapredjenja
prirode za potrebe turistike valorizacije ne posveuje se dovoljna panja. Na-
stava iz predmeta koji je nazvan ivotna sredina izvodi se samo u Odseku za
turizmoloke nauke Prirodno-matematikog fakulteta u Beogradu (6). Miljenja
smo da budui turistiki radnici, gotovo bez obzira na stepen kolovanja, moraju
poznavati ivotnu sredinu kao okvir manifestovanja turizma. Nastavni programi
moraju obuhvatiti nastavne jedinice kao to su: Odnos pojmova ivotna sredina,
geografski prostor, geografski omota Zemlje; Sloenost sistema ivotna sredina;
Ekumena, subekumena, anekumena; Struktura geografskog prostora i univerzal-
ne razmere objekata koji ulaze u njegov sastav; Osnovne sprege u sistemu i-
votna sredina; Problemi parametrizacije elemenata ivotne sredine; Dinamika
ravnotea elemenata ivotne sredine; Procesi samoregulacije u ivotnoj sredini;
Regionalna izdiferenciranost i specifinost problema ivotne sredine; Koncepcija
aktivne zatite prirode; Drutveno-istorijska uslovljenost pristupa problemu i-
votne sredine; Dijalektiko-materijalistiki pristup problemima ivotne sredine;
Geografski determinizam i geografski indeterminizam kao filozofske koncepcije
o odnosu oveka i prirode i razliiti ideoloki i politiki aspekti tretmana ivotne
sredine. Pored toga, mora se izuavati kriza ivotne sredine, kao posledica sve
vee urbanizacije i industrijalizacije.
U interesu strunosti turistikih kadrova neophodno je ukazati na oblike za-
tiene prirode. Nacionalni parkovi, podruja od posebnog interesa, regionalni
parkovi i rezervati moraju se analizirati kao svojevrsni, najee, samostalni tu-
ristiki motivi, koji u nekim zemljama doprinose ostvarivanju znaajnih ekonom-
skih efekata.

Turistike drutvene organizacije i zatita prirode

Za pravilan odnos turizma i zatite prirode od znaaja je delatnost turistike
drutvene organizacije. Prva turistika drutva na teritoriji nae zemlje osnovana
su u manjim i veim naseljima Jadranskog primorja i na ostrvima. Neto kasnije
osnivaju se i u kontinentalnom delu zemlje. Drutvo za poljepavanje na Krku
osnovano je jo 1866. godine. Higijensko drutvo na Hvaru potie iz 1868. go-
dine. Drutvo za poljepanje mesta u Malom Loinju datira iz 1885. godine.
Drutvo za uredjenje i poljepanje Plitvikih jezera i okolice osnovano je u
Zagrebu 1893. godine. Drutvo zo unapredjenje i ulepavanje Sokobanje u
Sokobanji osnovano je 1895. godine (7, 910). Iz naziva prvih drutvenih turi-
stikih organizacija vidi se da je naglaena funkcija zatite i unapredjenja pri-
rode turistikih mesta i njihove okoline. Ova funkcija i danas mora biti jedna
od najznaajnijih u radu turistikih drutvenih organizacija.
Turistika drutvena organizacija u okvirima svog redovnog poslovanja mo-
ra posvetiti posebnu panju osnovnim problemima zatite ivotne sredine, kako
u interesu daljeg razvoja turizma, tako i celokupne privredne delatnosti i blago-
stanja drutva u celini. Na izvesne probleme i delokrug rada turistike dru-
tvene organizacije jasno je ukazao K. Markoski na ve pomenutom naunom
skupu Zatita i unapredjenje ivotne sredine i razvoj turizma, koji je odran
u Budvi (8, 1213).
Neophodno je razvijati navike za sistematskim bavljenjem problemima rne-
djusobnog odnosa turistikih kretanja i zatite i unapredjenja ivotne sredine.
Rad na ovoj problematici mora pratiti intenzitet turistikih kretanja i delovati
preventivno i aplikativno. Turistika drutvena organizacija se mora baviti prob-
lemima irenja turistike kulture. Ona je od velikog znaaja, jer e uticati na
formiranje pravilnog odnosa turista i domicilnog stanovnitva prema prirodi.
Turistika drutvena organizacija se mora baviti i problemima striktnog i dos-
lednog postojanja postojeih zakonskih propisa u oblasti zatite i unapredjenja
ivotne sredine. Uz to, mora da utie na donoenje odgovarajuih zakonskih
propisa, iji je cilj stvaranje to povoljnijih uslova zatite ivotne sredine. U vezi
s tim mora intenzivnije nego do sada da saradjuje sa zavodima za zatitu prirode
u cilju iznalaenja najboljih naina proglaavanja odredjenih teritorija za nacio-
nalne parkove, regionalne parkove, rezervate i drugo.
Pomenutim delovanjem i aktivnostima turistika drutvena organizacija e
uiniti najvie da se u turistikim sredinama kroz praksu u svim oblastima rada
i turistikih kretanja zatiuje i dalje unapredjuje prirodna ovekova sredina.
Doprinos turistike drutvene organizacije nee biti samo doprinos razvoju tu-
rizma nego itavom naem drutveno-ekonomskom napretku, jer borei se za
zatitu i unapredjenje turistike sredine istovremeno se bore za svesno, a ne
stihijno savladjivanje negativnih posledica materijalnog razvoja drutva (8, 13).

LITERATURA

1. Dr. ivadin Jovii: Turistika kretanja i zatita ivotne sredine Zbornik strunih i naunih
rodova Turizmologiia, posebna izdanja, knjiga 2. Via turistika kola, Beograd, 1977.
2. Z b o r n i k na trudovi od republikiot simpozium Turizam i zatita na ivotnata sredina. Geo-
grafsko drutvo na SR Makedonija, posebno izdanje, knjiga 2. Skopje, 1976.
3. Referati sa savetovanja Zatita i unapredjenje ivotne sredine i razvoj turizma. Zbornik
struonih i naunih radova Turizmologija, posebna izdanja, knjiga 2. Via turistika kola.
Beograd, 1977.
4. F r a n j o Gaparevi: Prostorno uredjenje, zatita prirode i turizam. Zbornik strunih i naunih
radova Turizmologija, posebna izdanja, knjiga 2. Via turistika kola, Beograd, 1977
5. B. Krsti: Aktivna koncepcija zatite prirode. Zatita prirode SR Srbije. Posebna izdanja
Republikog zavoda za zatitu prirode SR Srbije, knjiga 4, Beograd, 1974.
6. Dr. Stevan M. Stankovi: ivotna sredina kao nastavni predmet u procesu obrazovanja turi-
stikih kadrova. Zbornik strunih i naunih radova Turizmologija, knjiga 67. Via turi-
stika kola, Beograd, 1976.
7. Dr. S l a v k o E n s m i n g e r : Razvojni put turistike p o l i t i k e na podruju Jugoslavije. Zbornik strunih
i naunih radova Turizmologija, knjiga 8. Via turistika kola, Beograd, 1977.
8. K r s t e Markovski: Uloga turistike drutvene organizacije u zatiti i unapredjenju turistike
sredine. Zbornik strunih i naunih radova Turizmologija, posebna izdanja, knjiga 2. Via
turistika kola, Beograd, 1977.

Stevan M. Stankovi

THE PROTECTION OF LIFE ENVIRONMENT AND MODERN TOURISM

One of the characteristic of modern societies are the touristic movements,

undertaken by ever increasing masses of people for the satisfaction of cultural
and recreational needs. They embrace at present almost the entire mankind and
they are the cause of the changes of the way of life, of the desire to travel, to
make new experiences, nevv acquaintances, to establish new contacts, of the
need for active rest in the pure natural environment, etc.
The modern tourism is a conditional differentation of initiative and receptive
localities, regions and entire countries. In connection vvith this, touristic move-
ments exert an influence on a series of phenomena and processes in life en-
vironment. There appear more and more distinctly, different by their characte-
ristics, the urban and degraded spaces morbid life environment and original,
hardly polluted spaces sanatogenous life environment. The tourism, as a spe-
cific catalyzer of the space, is situated betvveen the former and the latter. As
a rule, the greater the differences betvveen the morbid spaces and the sanato-
genous ones, the more intensive the touristic movements. This difference bet-
vveen the above mentioned spaces should not be, of course, increased for the
further development of the tourism, but life environment ought to be preserved
in ali its completeness and unity. One gets the impression that the tourists
have already conquered almost ali the parts of the Earth, vvhereas the sci-
ence has not yet gone deeply enough into ali the consequences of the pressu-
re the modem tourism exerts on life environment. This is conditioned by the
fact that life environment is the object of study of several sciences, vvhich
means that it has an interdisciplinary character.
In realizing the problems of the protection of life environment and of the
modem tourism it is indispensable to start from the fact that the tourism is a
great and specific consumer of the nature, but it has to be treated as an im-
portant factor of its protection. The tourism has made possible the valuation
of some parts and elements of the nature, vvhich are of no particular value tor
other activities. In this sence, it is important to accord the degree and the form
of the tourism in individual touristic localities, regions and countries with the
objects of the protection of life environment. In order to be able to solve the
existing problems and the series of causal relations betvveen the protection of
the nature and the tourism, it is indispensable to observe the principles of the
conception of the active protection of life environment. It means that the pro-
tection of life environment for touristic (and other) needs must not be reduced
to the protection of individual natural rarities or isolated vvholes only, but the
nature has to be considered as a vvhole. The natural environment and the urban
one, hotvvithstanding the fact that the touristic needs are satisfied in the former
and formed in the latter, are not isolated and independent from each other, the
environment is one and only, life environment. The protection of life environ-
ment must not be reduced to the conservation vvhich is its ovvn aim, but in has
to be such as to serve best the man's vitai needs, i.e. the development of the
society as a vvhole. From the point of vievv of the concept of the active pro-
tection of life environment and of modem touristic movements, there has to be
particularly observed the principle that the protection of the nature must not
follovv the development and be restrictive, that it has to turn into a specific
planning and, as such, to precede always the development of the tourism and
of other activities. This means that the modern tourism has to be paid a far
greater attention and to be given much more space in spatial plans, town plans
and particularly in landscape plans than it has been done so far in most cases.
This is more especially important as the domestic and foreign tourisms in our
country and in the vvorld are developing more and more intensively, in spite of
periodical economic crises, vvar conflicts, devaluation of currencies, etc. though
there is less and less free, non-urbanized, original life environment.