PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-jEPUN

1957-1967

MOHD BIN SAMSUDDlN. M.A.-

PENDAHULUAN
Selepas kekalahan Jepun di dalarn Perang Dunia Kedua. Tanah Melayu telah
diletakkan kern bali di bawah pentadbiran British. Bagairnanapun irnej pihak
British di kalangan penduduk ternpatan telahpun jatuh akibat daripada
tindakannya yang tidak bersungguh-sungguh rnernpertahankan Tanah Melayu.
Pendudukan Jepun telah rneninggalkan kesan kebangkitan sernangat
kebangsaan yang tinggi rnernpengaruhi perjuangan orang-orang Melayu
rnenentang rancangan pihak British untuk rnenkolonisasikan Tanah Melayu.
Malahan keupayaan pihak British dicurigai oleh sebahagian besar penduduk
Melayu menyebabkan pihak parti Komunis Malaya mengarnbil kesempatan
cuba rnenguasai Tanah Melayu sebelum kedatangan pihak tentera British.
Keadaan ini rnenyebabkan pihak British berusaha bersungguh-sungguh
rnernulihkan irnejnya dan meberikan turnpuan utama bagi rnendapatkan sernula
pemerintahan Tanah Melayu. Di sarnping itu, kekayaan bahan rnentah getah .
dan bijih timah yang terdapat di Tanah Melayu rnenjanjikan pendapatan
ekonorni yang segera bagi rnernbantu pihak British mernbangunkan kernbali
negaranya selepas perang.
Kehadiran sernula British ke Tanah Melayu dirnulakan dengan
penernpatan p~ukan British Military Army (BMA) yang rneletakkan negeri
ini di bawah undang-undang tentera. Pada ketika yang sarna pihak British
telah rnerancang untuk rnernperkenalkan sistern pentadbiran barn di Tanah
Melayu dinarnakan Kesatuan Tanah Melayu alaU Malayan Union pada 1
April 1946. Bagaimanapuli langkah ini rnendapat tentangan hebat daripada
seluruh penduduk Melayu terutama di kalangan pernirnpin-pernimpin dan
Penulis adalab Pensyarab di labatan Sejarab, Universiti Kebangsaan Malaysia.

I
66
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYS/A JEPUN 19571967

pembesar-pembesar Melayu. Penentangan yang hebat dart kalangan penduduk

Melayu lahir daripada kesan kesedaran semangat kebangsaan yang kuat serta
kesedaran bahawa rancangan pihak British ini adalah untuk meghapuskan
lruasa Raja-Raja Melayu dan hak-hak orang-orang Melayu. Kesepaduan di
antara pemimpin-pemimpin, pembesar-pembesar dan penduduk Melayu
memaksa British membatalkan Rancangan Kesatuan Tanah Melayu dan
menggantikan dengan pembentukan Persekutuan Tanah Melayu 1948.
Kejayaan orang-orang Melayu menggagalkan Rancangan Kesatuan Thnah
Melayu telah membuka ruang kepada mereka untuk mernikirkan masa depan
politik dan negara sendiri. Dengan ini muncullah kesedaran kebangsaan untuk
memperjuangkan kemerdekaan dan hak pemerintahan sendiri di tanahair
mereka. Perjuangan orang-orang Melayu yang dipelopori oleh Pertubuhan
Kebangsaan Melayu Bersatu (PEKEMBAR) kemudiannya dikenali sebagai
UMNO yang dipimpin oleh Thnku Abdul Rahmani telah bekerjasama dengan
parti politik majoriti orang-orang Cina iaitu Kesatuan Cina Tanah Melayu
(MCA) dan parti politik majoriti orang-orang India iaitu Kesatuan India
Tanah Melayu (MIC) menuntut kemerdekaan daripada pihak British. Akhirnya
menerusi perundingan antara penduduk Tanah Melayu dan pihak British,
kemerdekaan telah diumumkan pada 1957 menjadikan negara ini sebagai
sebuah negara merdeka dan mempunyai sistem pentadbiran serta kerajaan
sendiri yang dipilih melalui proses demokrasi berparlimen.

BENTUKBENTUK HUBUNGAN LUAR

PERSEKUTUAN TANAH MELAYU
Di peringkat awal kemerdekaan Tanah Me1ayu, sistem pentadbiran negara ini
banyak dipengaruhi sepertimana yang terdapat di Britain dan juga negara-
negara Komanwel terutamanya India, Australia dan New Zealand. Perhubungan
dan kegiatan ekonorni Tanah Melayu pula masih banyak bergantung kepada
pusat perdagangan di London. Pasaran getah dan bijih menjadi dua sumber
utama ekonorni negara ini bergantung kuat kepada pasaran perdagangan yang
berada di London dan Singapura. Peranan kedua-dua pusat perdagangan ini
sekitar 1950-an yang begitu dorninan mempengaruhi harga pasaran yang
Sebaik sahaja UMNO ditububkan pada 1946, Dato' Onn Jaafar telab dilantik menjadi
Yang Dipertua Pertama. Bagaimanapun beliau telah meletakkan jawatan pada 1948
akibat keengganan ahli-ahli UMNO menerima cadanganny. membuka keahlian patti ini
kepada semu. bangsa yang ada di Tanab Melayu. Selepas itu, Tunku Abdul Rabman
telab dilantik menggantikan Dato' Onn dan meneruskan perjuangan politik UMNO di
Tanab Melayu .

~7
MAlAYSIA dari segi SEJARAH

tinggi telah menyebabkan Tanah Melayu meneruskan kegiatan pasaran kedua-

dua sumber ini di London dan Singapura berbanding dengan pusat-pusat
perdagangan yang lain.
Tanah Melayu menghadapi pelbagai masalah sebaik sahaja menleka
terutarnanya mengenai soal keselamatan dan kemunduran pembangunan.
Ancaman komunis adalah merupakan masalah dalam negeri utarna yang
dihadapi semenjak selepas Perang Dunia Kedua yang telah mengganggu
perkembangan ekonorni negara ini dan di samping itu ia memberikan kesan
yang mendalam terhadap keadaan yang kurang stabil di dalam negara. Pacta
waktu sebelum mencapai kemerdekaan, kekuatan pasukan tentera Tanah
Melayu adalah keeil dan lebih bergantung kepada bantuan pertahanan dari
Britain. Oleh sebab faktor-faktor ancaman komunis dan kekurangan kemudahan
pertahanan mempengaruhi Thnku Abdul Rahman mengadakan petjanjian
pertahanan dengan kerajaan British yang telah dilaksanakan pada 1957 iaitu
sebelum memperolehi kemerdekaan. Melalui perjanjian tersebut secara
rasrninya Britain mempunyai tanggungjawab untuk membantu Tanah Melayu
daripada diserang oleh kuasa-kuasa luar dan menghapuskan ancaman pihak
komunis. Tanah Melayu juga mempunyai tanggungjawab membantu pihak
British mempertahankan wilayah-wilayah jajahan British meliputi Hong Kong,
Singapura dan Brunei daripada ancaman pihak luar. Walau bagaimanapun
kedua-dua pihak bersetuju bahawa pasukan tentera British tidak akan campur
tangan di dalam sebarang perkara berkaitan soal-soal dalam negeri Tanah
Melayu. Petjanjian pertahanan tersebut memberikan keyakinan kepada Thnku
Abdul Rahman untuk mentadbir Tanah Melayu sebagai sebuah negara barn
dan mengadakan dasar luar negara yang kemas dan tersusun.
Selepas merdeka, Tanah Melayu telah menumpukan hubungan awal
dengan negara-negara jiran di rantau Asia Tenggara, negara-negara Komanwel
melibatkan Britain, Australia, India, Pakistan, Ceylon (Sri Lanka) dan Kanacta
serta dengan Amerika Syarikat. Perhubungan rapat dengan negara-negara
Komanwel telah memberikan keuntungan kepada Tanah Melayu lebih cepat
mempelajari pengalaman mengenai soal-soal diplomatik, sistem ekonorni ,
pertahanan dan sosial. Dari setahun ke setahun Tanah Melayu mula dihormati
oleh kuasa-kuasa luar kerana mempunyai dasar luar yang bertanggungjawab
terutarna melalui penglibatannya di dalam Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu.
Perkembangan ini dipengaruhi oleh peranan yang dimainkan oleh Thnku
Abdul Rahman serta sumbangan penting yang dilakukan melalui kepakaran

68
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

Setiausaha Thtap Kementerian Luar iaitu Mohamad Ghazali Shafie dari tahun
1959 hingga 1969.2
Tanah Melayu dikatakan bernasib baik kerana mempunyai dua kelebihan
yang cepat membangunkan negara di peringkat dalam dan antarabangsa.
Pertama, negara ini mempunyai tabung kewangan yang kukuh akibat daripada
barga getah dan bahan mentah utama yang tinggi. Keadaan ini dipengaruhi
oleh kedudukan Tanah Melayu sebagai pengeluar getah dan bijih timah utama
dunia. 3 Kedua, pimpinan-pimpinan poUtik dan juga pegawai-pegawai pentadbir
adalah merupakan kumpulan teknokrat yang mempunyai banyak pengalaman
di dalam pentadbiran semenjak zaman penjajahan British lagi. 4
Kolonisasi telah memberikan kesan yang mendalam terhadap pengaruh
Britain dan Australia di dalam mempengruhi sistem pentadbiran Tanah Melayu
di peringkat awal selepas merdeka.' Tambahan pula sebilangan besar
pemimpin-pemimpin negara yang ada di Tanah Melayu pada waktu itu
mempunyai latar belakang pendidikan barat yang lOempengaruPi kepada asas-
asas pentadbiran kerajaan di Tanah Melayu pada ketika itu. Hllbungan luar
Tanah Melayu pula lebih banyak tertumpu dengan negara-negara Komanwel
serta pendekatan Thnku Abdul Rahman sendiri lebih selesa berhubung dengan
negara-negara demokrasi barat terutamanya Britain. Oleh itu, pembentukan
dasar luar pada peringkat awal ini lebih banyak disesuaikan dengan keadaan
dan bentuk-bentuk perhubungan dengan negara-negara Barat meUputi soal-
soal perdagangan, ekonomi, diplomatik, pertahanan, pendidikan dan kerjasama
serta bantuan teknikal.
Kedudukan dan keadaan negara Jepun pula di sekitar tahun-tahun 1950-
an dan 1960-an banyak mempengaruhi petjalanan dasar laut serta perhubungan
negara ini dengan Malaysia dan negara-negara juga di ASia Thnggara. Faktor
kedudukan geografi negara Jepun seringkaU mempengaruhi pembentukan
dasar luarnya.' Jepun dikelilingi oleh tiga buah kuasa besar tentera iaitu
2 Mobamad Ghazali Shafie (Tan Sri) adalab merupakan Setiausaba Tetap Kementerian
Luar Tanab Melayu yang pertama Sila rujuk Peter J. Boyce, "The Machinery of South-
east Asia Regional Diplomacy", New Directions in the International Relations of South-
east Asia. [SEAS. Singapore, 3 - 8 July 1972, hlm. 12.
3 Musa Hilam, "Hard-working Country Which Welcomes Investment", Malaysian Bwi-
ness, December 1973, hlm. 71.
4 Peter B. Boyce, 'The Machinery of Southeast Asia Regional Diplomacy", New Direc-
tions in the International Relation.r of Southeast Asia, ISEAS; Singapore, 1972, hIm. 12.
5 K.E. Shaw, "Japan as Force in Southeast Asia: The Problems and the Future", New
Direclions in the InJernalionaI Relalions of SoUlheasl Asia, [SEAS: Singapore, 1972,
hlm. 5. .
6 Mizuo Kuroda. "Some Basic Elements of Japan's Foreign Policy", Pacific Communily,
Vol. 5, 1973-74, hlm. 380.

69
MALAYSIA dan segi SEJARAH

Amerika Syarikat, China dan Soviet Union. Keadaan negaranya yang kurang
mempunyai sumber bahan mentah memerlukan ia mengadakan perhubungan
baik dengan hampir semua negara-negara di dunia. Dalam waktu yang sama,
selepas kekalahan Jepun di dalam Perang Dunia Kedua, perlembagaan Jepun
melarang negaranya menjadi kuasa tentera yang mempengaruhi negara ini
untuk menumpukan ke arah usaha membangunkan semula ekonomi negaranya.
Perlembagaan negara Jepun dibentuk selepas perang juga hanya membenarkan
negara ini mempunyai pasukan pertahanan dalam negara dan pernntukan
perbelanjaan pertahanannya juga adalah rendah.
Selepas Perang Dunia Kedua, terdapat banyak kekecohan yang berlaku
di rantau Asia. Pertelingkahan yang berlaku termasuklah Perang Korea (1950-
1953), Peristiwa TIbet (1956-1959), Krisis Sempadan China-India (1959-
1962) dan Perang Vietnam (1960-1975) telah mempengaruhi perjalanan dasar
luar Jepun.' Peristiwa tersebut membayangkan ketidakstahilan rantau Asia
dan menjadikan rantau ini sebagai rantau yang amat sensitif. Keadaan ini
diburukkan lagi dengan tindakan kuasa-kuasa besar yang masuk campur di
dalam pergolakan yang berlaku. Negara Jepun melihat semua pertelingkahan
yang ber1aku adalah di negara-negara yang kedudukannya hampir dengannya.
Oleh itu, ia menyebahkan kerajaan Jepun terpaksa berhati-hati dengan dasar
luarnya dan terpaksa menumpukan lebih banyak perhatian di dalam
perhubungan dan perjanjian pertahanan dengan Amerika Syarikat.
Di antara tahun 1957 hingga 1960 kerajaan Jepun telah dipimpin oleh
dua orang Perdana Menteri iaitu Hatoyama dan Nobusuke Kishi.' Hatoyama
telah berjaya memulihkan hubungan diplomatik negaranya dengan Soviet
Union dalam usahanya untuk mengurangkan pergantungan Jepun dengan
Amerika Syarikat. Kishi pula telah memulihkan kembali perhubungan
perdagangan dan membentuk hubungan persahabatan yang lebih baik dengan
negara-negara Asia bukan komunis.' Langkah ini memberikan peluang kepada
Jepun mengadakan hubungan rapat dengan negara-negara pro-barat dengan
tujuan utamanya dapat terns membekalkan sumber bahan mentah dan pasaran
bagi pembangunan industri di dalam negaranya.
Kebangkitan kuasa komunis selepas Perang Duni.a Kedua di Asia telah
memberikan caharan barn kepada negara-negara di Asia. Keadaan ini jelas
7 Shin'inchi lchimura, "Japan and Southeast Asia", Asian Survey. Vol. 20. no. 7-11, 1980.
him. 754.
8 F.e. Langdoon. Japan's Foreign Policy, University of British Columbia Press. Vancouver.
1973. him. 9.
9 Ibid.

70
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIAJEPUN 19571967

dilihat dengan penguasaan kornunis di negeri China, Korea Utara, Vietnam

Utara dan pengaruh kuat di beberapa buah negara di Asia Tenggara. Dalam
walctu yang sarna, Tanah Melayu turut rnenghadapi ancarnan kurnpulan Pacti
Komunis Malaya yang disokong kuat oleh pihak kornunis negeri China.
Oleh itu, Tanah Melayu dan Jepun berusaha rnernbentuk kestabilan negara
jauh daripada ancarnan kornunis serta rnengadakan perhubungan bail<. dengan
negara-negara anti-kornunis. Sehingga 1960, negara Jepun banyak rneng-
harapkan bantuan tentera Arnerika Syarikat bagi rnengawal keamanan dan
kestabilan negara daripada ancarnan kuasa-kuasa luar terutarnanya pihak
kornunis . Kedudukan ini harnpir sarna dengan Tanah Melayu yang
mengharapkan pasukan tentera British dan negara-negara Kornanwel bagi
menghapuskan ancarnan pihak kornunis. Kedua-dua negara berusaha
mengurangkan pergantungan kepada Amerika Syarikat atau Britain dengan
cara rnernperkuatkan angkatan pertahanan sendiri secara berperingkat-
peringkat. Bagairnanapun, sehingga 1960, Jepun rnasih lagi rnengharapkan
bantuan tentera Amerika Syarikat terhadap soal pertahanan dalarn negeri.
Selepas 1960 kekuatan pasukan tentera Amerika Syarikat di Jepun mula
dikurangkan oleh pentadbiran Amerika Syarikat dengan rnernberikan lebih
banyak perhatian terhadap pertahanan Korea Selatan yang sedang rnenghadapi
ancarnan Korea Utara. Dasar ini menyebabkan kerajaan Jepun terpaksa
rnengarnbillangkah rnernperkuatkan angkatan tenteranya secara berperingkat-
peringkat bagi rnernbolehkan ia kurang bergantung keapda Amerika Syarikat.
Perkernbangan ini dapat dilihat rnenerusi jadual I di bawah:
Jadual 1: Jumlah Anggota Keselamatan Amerlka Syarikat dan JepuD
19561 %7 (Rlbu Orang)

Tabuo Amerika Syarikat Jepun Jumtab

1956 117 181 298

1957 87 192 279
1958 65 208 273
1959 58 215 273
1960 48 206 254
1961 45 209 254
1962 45 216 261
1963 46 213 259

71
MALAYSIA dari segi SEJARAH

1964 46 216 262

1965 40 225 265
1966 35 226 261
1967 39 231 270

Sumber: Tomohisa Sakanata. "Boei Ryoko Seibi No Hoko to Mondaj Ten", Asahi Sbimbun
Arnzen Hosbo Mondai Chosa Kai. Nihon no liei Ryoku, VoL VII dalam F.e.
Langdoon. Japan 's Foreign Policy. University of British Columbia Press. Vancouver.
1973. hlm. 38 dan 47.

Apabila Ikeda menjadi Perdana Menteri Jepun, beliau telah berusaha

memperbaiki dasar luar negaranya dengan Amerika Syarikat. Dalarn waktu
yang sarna Ikeda mendapati bahawa Asia Tenggara dan Eropah akan menajdi
bertambah penting kepada Jepun pada masa depan. 10 Oleh itu, pembentukan
dasar luar semasa Ikeda menjadi Perdana Menteri banyak tertumpu kepada
perhubungan negaranya dengan negara-negara di Asia Tenggara dan Barat.
Langkah ini ada kaitan dengan kesedaran negara Jepun bahawa pasaran barn
dan bekalan bahan mentah ban yak terletak di luar Amerika Syarikat
terutarnanya di negara-negara Asia Tenggara. Dengan itu, wujud kesedaran
keperluan Jepun mengadakan hubungan dan kerjasarna rapat dengan negara-
negara di Asia Tenggara U Satu perkara lagi yang sering difikirkan oleh
pemimpin-pemimpin negara Jepun ialah menukar imej negara mereka supaya
dipandang baik dan dapat mengadakan perhubungan selesa dengan negara-
negara bukan komunis. Langkah ini diperlukan bagi menjamin pembangunan
industri dan negara Jepun.

PERHUBUNGAN DIPLOMATIK DAN SOSIAL

Selepas kekalahan Jepun di dalarn Perang Dunia Kedua, Jepun terpaksa
menghadapi tuntutan gantirugi dari negara-negara Asia yang pernah
ditakJukinya. Gantirugi yang diberikan oleh negara Jepun secara umumnya
berbentuk pertukaran barang-barang dan perkhidmatan. Negara-negara yang
awal menuntut gantirugi peperangan ialah Filipina, Bunna (Mynmar), Indo-
nesia, Vietnam, Laos, Cambodia. Thailand dan Korea Selatan. Tanah Melayu
tidak membuat tuntutan pacta peringkat awal kerana masih di bawah penjajahan
British. Selepas merdeka, barulah Tanah Melayu membuat tuntutan gantirugi
kepada negara Jepun.

10 Langdoon. lapan 's Foreign Policy. him. 9.

II K.E. Shaw. "Japan as Force in Southeast Asia - The Problem and the Future", hlm. 5.

72
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

Penduduk Jepun sewaktu Perang Dunia Kedua di Tanah Melayu telah

roeroberikan kesan terhadap bentuk-bentuk perhubungan awal Malaysia-Jepun.
l1ndakan kejam dan layanan buruk tentera Jepun ke atas penduduk-penduduk
ThDah Melayu telah memberikan pengalaman pahit terutamanya di kalangan
roasyarakat Cina 12 Orang-orang Melayu dan India pula bersikap lebih berhati-
hati dengan negara Jepun. Golongan anti-Jepun masih lagi' bergerak dan
roenjalankan kempen-kempen menentang Jepun. Dalam bulan Julai 1963,
pihak polis telah menyurai dan membuang poster-poster anti-Jepun di Pulau
Pinang yang menentang lawatan pasukan pertahanan laut Jepun ke Malay-
sia." Peristiwa ini memberikan gambaran kepada kerajaan Jepun bahawa
penduduk di Malaysia masih lagi merasa dendam dengan tindakan yang
dilakukan oleh pasukan tenteranya ke atas negara ini. Walau bagaimanapun,
perhubungan Malaysia-Jepun pada peringkat awal Tanah Melayu merdeka
tidak begitu penting14 dan berpengaruh. Ini kerana pemimpin-pemimpin Jepun
roasih lagi menumpukan penuh perhatian di dalam usaha pemulihan negara
dan keselamatan negara daripada ancaman luar. Manakala pemimpin Malay-
sia juga masih berhati-hati di dalam menjalankan perhubungan dengan Jepun
berdasarkan pengalaman sewaktu Perang Dunia Kedua.
Di dalam bidang diplomatik, usaha-usaha mengadakan hubungan antara
kedua-dua negara dirancang semenjak sebelum Tanah Melayu merdeka. Jepun
adalah merupakan antara kumpulan negara terawal mengadakan pertukaran
Duta dengan Tanah Melayu. Terdapat beberapa usaha yang dilakukan oleh
pihak Jepun bagi mengadakan perhubungan diplomatik dengan Tanah Melayu.
Beberapa bulan sebelum Tanah Melayu merdeka iaitu di dalam bulan Mac
1957, wakil Perdana Menteri Jepun iaitu K. Matsumura telah dihantar ke
Kuala Lumpur sebagai misi untuk mengadakan perhubungan baik di antara
l'
dua buah negara. Kedatangan beliau telah disambut baik oleh pegawai-
pegawai kerl\jaan Tanah Melayu. Matsumura telah berusaha mengalihkan
pandangan negatif penduduk Tanah Melayu terhadap orang-orang Jepun.
Kehadiran ini membayangkan kepada kerajaan Tanah Melayu bahawa Jepun
bersedia mengadakan perhubungan baik dengan negara ini dan mahu
mempamerkan imej sebagai sebuah negara baik dan menyokong demokrasi.
Oleh itu, sebaik sahaja Tanah Melayu merdeka, kedua-dua negara telah
mengadakan hubungan diplomatik dan pertukaran duta. Semenjak itu,
12 Ibid., him. 7.
13 Straits Times, 31 July 1963.
14 K.E. Shaw, "Japan as a Force in Soutbeast Asia", hIm. 7.
15 Straits Times, 21 Mac 1957.

73
MALAYSIA dari segi SEJARAH

perhubungan di antara kedua-dua negara di peringkat kerajaan telah berjalan

baik meliputi aspek politik, ekonomi dan sosial.
Bagaimanapun, sekitar tahun 1957, Jepun masih lagi tidak disukai oleh
sebahagian besar penduduk Tanah Melayu. Rasa kurang senang untuk
berhubungan dengan orang-orang Jepun juga muncul di kalangan penduduk
Tanah Melayu. Keadaan ini dipengaruhi oleh kesan anti-Jepun yang mem-
pengaruhi sikap penduduk tempatan terhadap perhubungan mereka dengan
orang-orang Jepun yang tinggal di Tanah Melayu. Penduduk tempatan tidak
mengadakan interaksi serta kurang bergaul dengan orang-orang Jepun yang
tinggal di negara ini.16 Tugas Matsumura serta lain-lain pegawai Jepun
bukanlah mudah kerana mereka terpaksa berhadapan dengan kumpulan anti-
Jepun terutamanya daripada golongan orang-orang Cina Sebenamya masalah
ini turut dihadapi oleh orang-orang Jepun yang tinggal di hampir semua
negara-negara yang dijajahnya sewaktu Perang Dunia Kedua. Sikap dingin
penduduk Tanah Melayu terhadap Jepun di'tahap awal ke'l1erdekaan adalah
sepertimana yang pemah dinyatakan oleh Tunku Abdul Rahman sendiri:
At that time (1957), the feeling of the people towards Japan were
sti/l biller. Resentment was strong. our though/s severe. because
of the sUfferings we had endured during three years of Japanese
Occupation. It was hard to forget that period when so many
Malayans and our Allies lost their lives. The war was ten years
in the past. yet our memory of Japanese tyranny and acts of
atrocity had still not faded from our minds."
Sebaik sahaja Tanah Melayu merdeka, Perdana Menteri Jepun, Nobusuke
Kishi telah melahirkan hasratnya kepada Tunku Abdul Rahman untuk melawat
Tanah Melayu. Bagaimanapun Tunku berada di dalam keadaan serba salah
disebahkan sikap dingin yang masih dimiliki oleh penduduk Tanah Melayu
terhadap orang-orang Jepun. Tunku terpaksa menggunakan alasan dasar luar
negara untuk mencari keamanan dunia bagi membolehkan lawatan Kishi
bersama-sama rombongannya ke Tanah Melayu. Manakala pihak British yang
masih mentadbir Singapura masih bersikap dingin terhadap Jepun. Apabila
Tunku meminta pandangan pihak British di Singapura. temyata pentadbiran
British di sana tidak menghalang Tunku menerima Kishi tetapi Singapura
tidak menerima Kishi sebagai tetamu negara." Lawatan Kishi telah membuka
lembaran barn kepada perhubungan Tanah Melayu-Jepun yang dilihat sebagai
16 Ibid.
17 Tunlcu Abdul Rahman. Looking Back. Pustaka Antara: Kuala Lumpur. 1977. blm. 143.
18 Ibid.

74
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIAJEPUN 19571967

perhatian Tokyo untuk mengadakan perhubungan baik yang berpanjangan

dengan Kuala Lumpur.
Selepas kedatangan Kishi, perhubungan di antara kedua-dua negara telah
berjalan baik dan diperkuatkan lagi dari semasa ke semasa meliputi
perhubungan diplomatik, ekonomi dan sosial.19 Menteri-menteri dan pegawai-
pegawai Jepun seringkaJi dihantar bagi mengadakan perhubungan yang lebih
baik dengan kerajaan Tanah Melayu. Pada bulan Februari 1958, Menteri
Luar Jepun iaitu Fujiyama telah datang ke Tanah Melayu.20 Beliau telah
berpeluang bertemu dan berbincang dengan Tunku Abdul Rahman mengenai
usaha-usaha bagi mengeratkan perhubungan di antara kedua-dua negara. Walau
bagaimanapun, perhubungan diplomatik antara kedua-dua negara pada
peringkat awal tidak begitu banyak dan penting sepertimana perhubungan di
daiam bidang ekonomi. lni adaIah kerana sebelum akhir tahun 1960-an peranan
Jepun dalam bidang diplomatik di Asia Tenggara tidak begitu ketara berbanding
penglibatannya di dalam bidang ekonomi. 21
Dalam jangkamasa 1957-1967 jumlah orang-orang Jepun yang tinggal
di Malaysia adalah tidak ramai. Bilangan mereka adalah terlalu keeil dan
bukan merupakan kelompok rakyat luar yang penting di negara ini. Orang-
orang Jepun yang tinggal di Malaysia, kebanyakannya tertumpu di bandar-
bandar utama iaitu di Kuala Lumpur, Pulau Pinang dan Singapura. Mereka
ini mempunyai sikap kurang mengadakan hubungan rapat dengan penduduk
tempatan. Keadaan ini dipengaruhi oleh faktor pekerjaan, masalah bahasa
dan penumpuan yang terhad di beberapa bandar sahaja.
Menjelang 1965 barulah sebuah Pusat AktiYiti Jepun-Malaysia ditu-
buhkan di Kuala Lumpur yang merupakan sebuah persatuan bagi rakyat
Jepun di negara ini. Pertubuhan ini bermatlamat menggalakkan persahabatan
dan kerjasama di antara ahIi-ahli dan juga rakyat Jepun dengan penduduk
tempatan. Pada waktu ditubuhkan terdapat seramai 200 orang rakyat Jepun
dan 35 ahIi bersekutu yang kebanyakannya terdiri daripada orang-orang Cina. 22
Orang-orang Jepun yang tinggal di Malaysia menghadapi beberapa
masalah di dalam perhubungan mereka dengan penduduk tempatan. Masalah
utama yang didapati pada peringkat awal ialah tanggapan buruk penduduk
tempatan terhadap orang-orang Jepun. Tanggapan buruk lahir daripada
19 Straits 1imes, 19 January 1958.
20 Ibid.
21 Pog Poh-Seng, "Japan's Role in Southeast Asia", New Directioru in the International
Relations of Southeast Asia, hIm . 7.
22 Malaysian Business. December 1973. him. 33.

75
MAUlYSIA dari segi SEJARAH

pengalaman penduduk tempatan sewaktu pendudukan tentera Jepun di Tanah

Melayu sewaktu Perang Dunia Kedua (1941-1945). Satu lagi masalah yang
wujud pada peringkat awal ialah masalah perhubungan di antara orang-orang
Jepun dan penduduk Malaysia kerana kurang mallir berbahasa Melayu. Bagi
mengatasi masalah tersebut, beberapa langkah telah dijalankan terutarnanya
menubuhkan pertubuhan-pertubuhan sosial yang melibatkan kedua-dua
kumpulan. Pertubuhan ini banyak menekankan kepada perhubungan ahli-ahli
perniagaan dan hubungan sosial anlara dua pihak.
Pcrubahan dasar luar Jepun lebih nyata berlaku selepas tahun 1960-an
apabila ia bebas daripada pengaruh Amerika Syarikat. Jepun mula mengadakan
hubungan rapat dengan negara-negara Asia Tenggara serta mengadakan
hubungan diplomatik dengan Mongolia dan Vietnam Utara. Satu tindakan
yang lebih berani ialah pemimpin-pemimpin Jepun telah mengiktiraf
kewujudan negara Bangladesh tanpa merujuk terlebih dahulu kepada
Washington. 23 TIndakan ini dilihat tindakan lebih berani pernimpin-pernimpin
Jepun dan peralihan penumpuan di dalam dasar luar negara ini terhadap
perhubungan-nya dengan rantau Asia.
Dasar luar Jepun yang lebih terbuka membolebkannya mengadakan
perhubungan diplomatik yang lebih baik dengan Malaysia. Pada 20 Oktober
1963, Jepun telah menghantar pegawai-pegawainya ke Kuala Lumpur bagi
membincangkan dengan kerajaan Malaysia ganti rugi peperangan. Rombongan
Jepun diketuai oleh Torau Ushiroku, Pengarah Biro Hal-Ehwal Asia membawa
bersama-sama tawaran negaranya yang melibalkan projek pembangunan
bernilai 650,000 Pound Sterling dan juga rancangan meningkatkan kerjasama
ekonorni ." Daripada tinjauan yang dibuat, didapati jumlah pampasan tersebut
jauh lebih kecil daripada tunMan orang-orang Cina Singapura. Sikap terbuka
kerajaan Tanah Melayu mempengaruhi kerajaan Jepun menghormati kerajaan
Malaysia kerana rundingan yang diadakan dapat berjalan dengan baik dan
terbuka.
Pada 1963, Menteri Luar Jepun iaitu Masayoshi Ohira telah memberikan
jaminan bahawa kerajaannya akan mengkaji langkah-Iangkah perlu bagi
mengadakan perundingan dengan Malaysia terhadap tuntutan orang-orang
Cina Singapura." Oleh itu, pada 5 Oktober 1966 kerajaan Jepun dengan
persetujuan Perdana Menteri Sato telah mengumumkan kesediaan membayar
23 Ibid.
24 Straits Times, 20 october 1963.
25 Straits TImes, 1 October 1963.

76
 PERHUBUNGAN AWAL MAUtYSIA JEPUN 19571967

pampasan bernilai 50 juta ringgit dengan cara 25 juta secara tunai dan 25 juta
ringgit lagi dalarn bentuk pinjaman dan bantuan teknikal.26
Di pihak Malaysia, pemimpin-pemimpinnya juga berusaha mengadakan
perhubungan dengan Jepun. Pada bulan Mei 1958, Thnku Abdul Rahman
dan Thn Tan Siew Sin telah mengadakan lawatan rasmi ke Jepun. 21 Lawatan
ini bertujuan membalas lawatan Perdana Menteri Jepun sebelum ini. Di
samping itu, terdapat juga tujuan penting lawatan tersebut iaitu mengadakan
hubungan perdagangan getah dan bijih timah yang lebih banyak ke negara
Jepun daripada sebelumnya dan juga mewujudkan perhubungan yang lebih
baik antara kedua-dua buah negara.28 Thnku juga telah menggalakkan
kemasukan pelabur-pelabur dan pedagang-pedagang Jepun ke Tanah Melayu.
Rombongan Thnku juga turut membincangkan pembentukan syarikal-syarikat
Jepun di Tanah Melayu, kerjasarna menangkap ikan di Lautan Hindi serta
penubuhan kedai-kedai pakaian di Tanah Melayu."
Rancangan penubuhan Malaysia pada 1963 dengan penyatuan
Persekutuan Tanah Melayu, Singapura, Sarawak dan Borneo Utara (Sabah)
telah menimbulkan isu politik antarabangsa. Penubuhan Malaysia telah
ditentang hebat oleh Presiden Soekamo dari Indonesia dan Presiden Macapagal
dari Filipina. Bagi Soekamo, penubuhan Malaysia adaIah sebagai salah satu
usaha neo-kolonialisme dan mengaggap Thnku sebagai boneka pihak British.
Manakala Filipina menentang penubuhan Malaysia kecana beranggapan
wilayah Borneo adalah merupakan wiJayah yang ditadbir olehnya dan
seterusnya telah menuntut hak ke atas wilayah ini. TIndakan kedua-dua negara
menyebabkan Thnku Abdul Rahman bertindak memutuskan hubungan
diplomatik dengan kedua-dua negara serta memanggil pulang duta-dutanya. ,.
Menjelang pertengahan September 1963, pertelingkahan di antara Ma-
laysia dan Indonesia menjadi semaidn hebat menyebabkan hubungan antara
kedua-dua negara menjadi tegang. Keadan ini disebabkan oleh tindakan In-
donesia melancarkan dasar Konfrantasi terhadap Malaysia. Malaysia
mendakwa bahawa pihak Indonesia telah menghantar tentera-tentecanya
memasuki ke wilayah Malaysia di Johor dan Borneo. Pelbagai pihak telah
cuba menjadi orang tengah menyelesaikan perbalahan di antara kedua-dua
negara termasuklah negara-negara Asia Tenggara, Pertubuhan Bangsa-Bangsa
26 Straits Times. 25 October 1966.
27 Tun Tan Siew Sin pada ketika menjadi Menteri Perdagangan Tanab Melayu .
28 Siraits Times. 20 May 1958.
29 Ibid.
30 J. SaravanamulbJ, The Dilemma of Independence, hlm . 62.

77
MALAYSIA dari segi SEJARAH

Bersatu dan Jepun. Negara Jepun mula menjadi orang tengah dalam bulan
September 1963 apabila Perdana Menteri Hayato Ikeda menawarkan tempat
perunelingan bagi Indonesia, Malaysia dan Filipina menamatkan isu Kon-
fiantasi. "
Sewaktu lawatannya ke Manila dalam bulan Spetember 1963, Ikeda
telah membawa bersama-sama apa yang elikatakannya Concrete Proposal
sebagai langkah awal penyelesaian isu Konfiantasi. Ikeda seterusnya telah
membuat pertemuan dan runelingan awal dengan Presiden Macapagal dan
Soekarno. Langkah ini kerana Thnku sememangnya dari awal lagi telah
melahirkan kesediaan Malaysia untuk menyelesaikan masalah Konfiantasi
secara aman atau runelingan. Sikap keras Presiden Macapagal dan Soekarno
mempengaruhi tindakan Ikeda bertemu lebih awal dengan mereka berdua.
Usaha kerajaan Jepun bertindak sebagai orang tengah eliterima baik oleh
beberapa pihak eli Indonesia. Malahan akhbar Herald yang berbahasa Inggeris
eli Jakarta pemah memberikan komentar usaha kerajaan Jepun ini elianggap
sebagai suatu kaedah lembut yang sesuai bagi negara tersebut. lanya
sepertimana yang pemah eli nyatakan:
Such a fresh approach can best be suggested by a country which
is still comparatively free from the dictates of vested interest in
this controversy over Malaysia. Japan perhaps represents such a
country,ll

Menjelang bulan Jun 1964, kerajaan Jepun berjaya mengaturkan

perbincangan peringkat menteri luar eli antara Malaysia, Filipina dan IndG-
nesia telah eliadakan eli Tokyo. ManakaIa kemuncak kepada perbincangan
ialah perunelingan antara ketiga-tiga pemimpin negara iaitu Thnku Abdul
Rahman, Presiden Soekarno dan Presiden Macapagal. Bagaimanapun, usaha-
usaha kerajaan Jepun untuk menamatkan isu Konfiantasi kurang berhasil
kerana perunelingan ketiga-tiga pemimpin tidak dapat memberikan sebarang
penyelesaian." Langkah kerajaan Jepun berusaha memulihkan keamanan eli
Asia Thnggara adalah kerana Indonesia dan Malaysia merupakan pembekal
bahan mentah dan pasaran yang utama bagi industri Jepun. Kedua-dua negara
memberikan sumbangan bekalan getah dan bijih timah kepada industri eli
Jepun sena kedudukan Selat Melaka yang begitu penting sebagai laluan
utama mengangkut minyak dan hasil industri Jepun. Oleh itu keamanan eli
31 Straits TImes, 20 September 1963.
32 Straizs Times . 25 September 1963.
33 Strails Times, 14 June 1964.

78
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYS[A-JEPUN 1957-1967

kedua-dua negara arnat diperlukan oleh kerajaan Jepun bagi menjamin

pembangunan industrinya.
Pergolakan yang berlaku di rantau Asia Tenggara telah membawa Jepun
memberikan penumpuan terhadap kedudukannya di negara-negara di rantan
ini. Keadaan ini mempengaruhi Perdana Menteri Sato memaldumkan kepada
Diet bahawa beliau akan melawat negara-negara di Asia Tenggara dengan
tujuan utama menggalakkan hubungan politik serta meningkatkan keIjasarna
ekonomi dan teknikal. Negara utama yang dilawatinya ialah Indonesia dan
Malaysia." Rancangan Sato sebenarnya bersesuaian dengan gesaan yang dibuat
oleh Tunku Abdul Rahman yang mahukan Jepun mengarnbil daya usaha
menggalakkan keIjasarna lebih rapat di dalarn bidang ekonomi dan politik di
Asia Thnggara 3S Gesaan Tunku berasaskan kepada pengarnatan beliau bahawa
negara Jepun mempunyai kemarnpuan menjadi pemimpin negara-negara di
Asia di sarnping memainkan peranan utama membantu pembangunan negara-
negara di Asia Thnggara
Kecenderungan tersebut telah mempengaruhi Malaysia bersarna-sarna
Jepun dan sembilan buah negara Asia dan Pasifik menubuhkan Asia and
Pacific Council (ASPAC) selepas tarnatnya Konfrantasi'6 Tujuan utama
penubuhan ini adalah untuk mengadakan keIjasarna dalarn bidang ekonomi
dan kebudayaan di antara negara-negara yang terlibat. Bagaimanapun timbul
keraguan di kalangan negara-negara komunis bahawa pembentukan majlis
ini lebih bermotitkan perkumpulan negara-negara anti-komunis. Sehubungan
dengan itu, Malaysia dan Jepun telah bersarna-sarna berusaha mengelakkan
majlis ini daripada dicop sebagai pertubuhan anti-komunis. 37

HUBUNGANEKONOMI DAN PERDAGANGAN

Perhubungan perdagangan di antara Jepun dengan Tanah Melayu telah berjalan
semenjak awal abad ke-20 tertumpu kepada perdagangan bijih timah dan
getah. Walau bagaimanapun kegiatan perdagangan ini tidaklah sepenting
hubungan Tanah Melayu-Britain atau lain-lain riegara Komanwel. Ianya kerana
hubungan Thnah Melayu-Jcpun ini berlangsung di dalarn keadaan yang arnat
terhad kerana dipengaruhi oleh faktor pentadbiran Thnah Melayu masih
34 Strails TImes, 26 JanulU}' 1965.
35 Straits TImes. 3 May 1965.
36 NegaraNegara lain ialah Austmlia, Taiwan, New Zealand, Filipina. Vietnam Selatan,
Thailand dan Korea Selatan. Sila libat Saravanamuttu. The Dilemma of Independence,
him . 84.
37 Straits Times . 12 June 1966.

79
MAlAYSIA daTi segi SEJARAH

dikuasai oleh pihak British.

Selepas tamatnya Perang Dunia Kedua, rakyat Jepun mendapati bahwa
eleonominya berada di dalam leeadaan menyedihlcan. Sewaktu perang, Icira-
lcira 25 peratus daripada jumlah leelcayaan negeri Jepun telah musnah.
Pengeluaran perlombongan dan perlcilangan di negara itu juga mengalami
lcemerosotan" Menjelang 1946 jumlah pengeluaran perlombongan dan induS1Ii
telah merosot sehingga hampir 30 peratus daripada jumlah sebelum Pecang.
Peristiwa pengeboman atom oleh tentera Amerilea Syarilcat di dtiil bUah
bandar utama iaitu Hiroshima dan Nagasaki memberilcan !cesan yang menda1arn
terhadap dasar pertahanan Jepun. Kedua-dua bandar tersebut telah musnah
dan melibatlcan jumlah leematian yang besar di Icalangan pendudule Jepun.
Pihak Jepun telah menyerah lealah tanpa syarat leepada Ameiilca Syarilcat
menyebablcan Amerilca Syarilcat mendudulci negaranya. Sewaktu Jepun di
bawah pentadbiran tentera Amerilca Syarilcat, negara tersebut telah menumpu-
lean usaha yang bersungguh-sungguh lee arah pembangunan eleonomi dan
meninggilean leembali taraf hidup masyaralcat
Menjelang tahun 1950, telcnologi maju Amerilea Syarilcat dan negara-
negara Eropah mula dibawa masulc lee Jepun. lni adalah lcerana pada peringlcat
awal, Jepun leeleurangan telcnologi asal. Syarileat-syarileat Jepun telah
memajulcan pengetahuan telcnologi asal merelca dengan mengemuleakan dan
memperbaharui telcnologi asing. Satu leeistimewaan yang dilaleulean oleh
syarileat-syarileat Jepun ialah merelea telah berjaya mewujudlean sistem
pengeluaran barangan bermutu tinggi dan kuantiti yang banyak dengan leos
yang murah. Kejayaan ini disebablean oleh langlcah leerajaan Jepun yang
meneleanlcan leepada .telcnologi elelctronile bagi mempertinglcatlcan perleem-
bangan telcnologi dalam negara. Negara ini telah menjalanlcan usaha sedaya
upaya untule memperkuatlcan telcnologi yang maju. Negara ini juga telah
berusaha menandingi negara-negara maju dan dapat mendahului merelca dalam
masa yang singlcat di bidang penggunaan telcnologi yang diimport.39
Dalam tahun-tahun 1950-an, leeluaran industri ringan yang tertumpu di
dalam bidang telcstil adaIah me'1iadi elcsport utama Jepun tetapi leedudulcannya
dengan cepat telah merosot menjelang tahun 1960-an. Kerajaan Jepun telah
mengalihlcan penumpuan leepada industri berat dan lcimia yang tertumpu
leepada logam dan jentera iaitu leeluli, kapal, leereta dan barangan elelctrile.
Bidang industri herat ini telah berjaya menjadi barangan elcsport utama Jepun
38 Sboichi Mochizuki, K. Nakamura dan H. Shimura. Ekomoni Jepun, Japan International
Cooperation Agency. him. I.
39 Ibid .. hlm. 30.

80
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIAJEPUN 19571967

menggantikan barangan industri ringan." Perkembangan industri berat yang

semakin meningkat telah memaksa Jepun melihat ke luar negeri bagi men-
ctapatkan sumber bahan mentah dan pasaran keluaran industri negaranya.
Perkembangan industri seterusnya telah menjadikan Asia Tenggara dan negara-
negara Eropah sebagai kawasan tumpuan utama. Dalam hal ini, kegiatan
perdagangan Jepun-Malaysia lebih banyak dipengaruhi oleh perkembangan
industri yang berjalan di Jepun.
Malaysia pula semenjak di zaman penjajahan British merupakan negara
pertanian serta pengeluar utama getah dan bijih timah. Jumlah eksport bahan
mentah Tanah Melayu ke Jepun pada tahun 1954 adalah bernilai RM65 juta
dan pada tahun 1955 ianya meningkat kepada RM90 juta. 41 Jumlah eksport
getah dan bijih timah Tanah Melayu pada 1957 berjumlah 85 peratus daripada
jumlah seluruh eksport Malaysia manakala sebanyak 69 peratus daripada
seramai 2 juta pekerja terlibat di dalam bidang pertanian'2 Bagaimanapun
perdagangan getah dan bijih timah Tanah Melayu ke Jepun sehingga tahun
1960-an adalah melalui ejen-ejen di Singapura. Keadaan ini disebabkan oleh
kebanyakan pengusaha-pengusaha pengeluaran bahan mentah ini terdiri
daripada orang-orang barat yang semenjak Iradisinya menjalankan perdagangan
melalui Singapura dan London. Sehingga 1963, semua syarikat kapal korek,
75 peratus ladang-Iadang getah, hampir semua ladang kelapa sawit dan 2/3
perdagangan luar Malaysia dimiliki serta dikuasai oleh orang-orang British."

j.du.1 2: Per.lus Eksport T.n.h Mel.yu (19471960)

Baban 1947-50 195155 1956-60

Getah 64.0 64.0 63.0

Bijih Tlffiah 19.0 21.0 17 .0
Bijih Besi 0.3 1.0 17.0
Kayu Balak 1.0 1.0 2.0
Minyak k/sawit 2.0 2.0 2.0
Lain-Jain 13.7 11.0 12.0

Sumber: Lim Chong Yah. West Malaysian External Trade, 194765, 1969, him. 210.
Terdapat enam buah negara utama pengimport hasil-hasil Tanah Melayu
40 Ibid.
41 Straits limes, 21 March 1957.
42 Saravanamuttu. The Dilemma of Independence. hIm . 30.
43 Ibid.

81
MALAYSIA dari segi SEJARAH

dari tahun 1958 hingga 1963. Negara-negara tersebut ialah Amerika Syariicat,
Britain (United Kingdom), Jerman Barat, Soviet Union, Jepun dan Singapura
Bagaimanapun, Singapura hanya bertindak sebagai pusat perdagangan entrepot
dan bukan menggunakannya untuk kegiatan industri dalam negara.

Jadual 3: Peralus Ek.port Tanab Melayu ke Luar Negara (195863)

Negara 1958 1959 1960 1961 1962 1963

Singapura 23 .8 23 .0 21.5 19.8 1.9.8 20.0

United Kingdom 18.5 13.3 13 .0 11.9 9.3 8.3
A. Syarikat 10.6 11.5 10.3 12.6 14.5 14.4
Jepun 9.4 12.8 12.6 14.5 13.8 14.7
Jerman Barat 5.0 5.8 7.7 8.6 4.2 4.3
Soviet Union 3.9 8.2 3.7 6.0 8.5 7.7

Sumber: Lim Cbong Yab. West Malaysia External Trade, 1947,(;5, 1969, b1m. 216.

Berdasarkan jadual di atas temyata hubungan eksport MalaysiaJepun

telah meningkat dari setahun ke setahun, Pada tahun 1958, Jepun hanya
mengimport Idra-kira 9.4 peratus daripada jumlah eksport Malaysia Barat,
Keadaan ini berlaku kerana Malaysia telah kurang megeksport barangan ke
Singapura dan Britain tetapi digantikan ke Jepun. Menjelang 1963, Jepun
adalah negara terbesar membeli barangan eksport Malaysia. Menjelang 1965
negara Jepun menjadi rakan eskport Malaysia yang terpenting apabila
jumlahnya meningkat kepada 12.7 peratus," Peningkatan eksport ini adalah
kerana kebangkitan industri Jepun yang menjadi pesat dan bertarnbahnya
pembeJian bijih timah dan bijih besi bagi keperluan industri di Jepun.
Kebangkitan industri di Jepun dibantu oleh dasar perindustrian kerajaan-
nya yang bertujuan meJindungi dan menyokong industri dalam negeri. Dasar
tersebut termasukJah kawalan import di bawah suatu sistem peruntukan
kewangan yang ketat, galakan pelaburan oleh institusi bank dan campur
tangan kerajaan," Dalam waktu yang sarna, pelabur-pelabur di Jepun
memberikan sokongan sepenuhnya terhadap dasardasar perindustrian yang
diperkenalkan oleh kerajaan mereka,
44 Morgan dan Spoelstra. Economic Inlerdependence in Soulheast Asia, University of
Wisconsin Press. h1m. 226.
45 Seminar bertajuk Ekonomi Negara Jepun disampaikan oleh Profesor Morita Makalo,
Unive"iti Wased di Hotel Metropolitan. Tokyo pada 27 Ogo. 1987.

82
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

Import Malaysia dari lepun juga mengalami perubahan dari sebelum

merdeka. Pada peringkat awal selepas merdeka. Malaysia masih lagi Ierlalu
bergantung kepada import dari negara-negara barat dan ASia Tenggara
wrotamanya Britain, Australia, Indonesia, Thailand dan Singapura. Bagaimana-
pun. nilai import Malaysia Ielah meningkat dari setahun ke setahun kemudian-
oya. Pada 1958 nilai import Malaysia Barat dari lepun adaIah berjumIah
RM95 .1 juta dan Ielah meningkat dengan pesatnya pada 1965 dengan jumIah
sebanyak RM300.3 juta.. Keadaan ini menggambarkan. selepas perkembangan
iodustri di lepun. nilai import Malaysia Barat telah meningkat dengan begitu
pesat dari tahun-tahun sebelumnya. Perkembangan ini adalah kesan daripada
berlangsungnya Perjanjian Peroagangan Malaysia-Jepun 1960 yang memboleh-
kan negara Jepun mendapat peluang perdagangan yang lebih baik di Malay-
sia 47
Perhubungan ekonorni Malaysia-Jepun juga melibatkan pelaburan Jepun
ke Malaysia. Pelaburan Jepun ke luar negeri secara umumnya dapat di-
bahagikan kepada pelaburan langsung dan pelaburan tidak langsung. Pelaburan
tidak langsung bertujuan untuk mendapatkan faedah dan dividen manakala
pelaburan langsung bertujuan untuk menubuhkan anak syarikat ke negara-
negara luar atau mengambil alih serta menguasai perniagaan asing. 48 Kegiatan
pelaburan orang-orang Jepun ke Malaysia Ielahpun berlaku semenjak sebelum
merdeka lagi Ietapi berlaku di dalam keadaan yang Ierhad kerana dasar
pentadbiran British yang lebih mengutamakan syarikat-syarikat Barat dan
Australia sahaja Bagaimanapun. pada 1956. kerajaan Perikatan Thnah Melayu
Ielah meluluskan projek pembinaan loji janakuasa di Peai. Pulau Pinang
bernilai RM13 juta yang diusahakan oleh syarikat Matsubishi Shipbuilding
Company of Japan. Loji tersebut adaIah merupakan projek Ierbesar yang
peroah diberi kepada syarikat Jepun kerana ia boleh menjana kuasa elektrik
berjumlah 30.000 KW.
Oi samping itu. pelaburan lepun ke Malaysia banyak tertumpu kepada
industri yang berkaitan dengan pasaran Iempatan Ierutamanya memproses
makanan. rninuman dan barang-barang pengguna. Kegiatan ini mendapat
galakan daripada 1\mku Abdul Rahman yang mahukan pelaburan langsung
dilakukan oleh syarikat-syarikat Jepun ke Malaysia. Pelaburan Jepun yang
pertama selepas merdeka melibatkan sebuah syarikat usahasama pembuatan
tekstil pada tahun 1957. Menjelang tahun 1962 Ierdapat lapan buah syarikat
46 Morgan dan Spoelstra, Economic Inrerdependence in Southeast Asia. hlm . 213 .
47 Straits Times, 10 May 1960.
48 S. Mochizuki. K. Nakamura dan H. Sbimamura, Ekonomi Jepun. him. 44 .

83
MAlAYSIA dari segi SEJARAH

pembuatan telah ditubuhkan dan dalarn tahun 1969 terdapat 46 buah firma
Jepun di Thnah Melayu. Bagaimanapun, keklllangan infrastruktur pelindUStrian
dan saiz pasaran tempatan yang kedl menyebabkan pelaburan Jepun agak
terhad. Oleh itu, usaha-usaha menarnbahkan kemudahan infrastruktur telah
dilakukan di dalarn Rancangan Malaysia Pertama (I 966-70).
Melalui Rancangan Malaysia Pertarna, kerajaan Malaysia mula meng-
galakkan pelaburan asing ke dalarn negara. Kerajaan Malaysia telah menyusun
peraturan-peraruran yang lebih kemaskini di dalarn bidang pembuatan. Sebagai
contohnya tidak terdapat peraturan khusus mengenai perlesenan industri bagi
syarikat-syarikat asing yang mahu beroperasi sarna ada sebagai cawangan
syarikat luar atau menubuhkan syarikat persendirian atau usahasarna dengan
pelabur-pelabur tempatan" Bagaimanapun, menjelang pertengahan 1960-an
syarikat-syarikat yang merancang menubuhkan kemudahan pembuatan
diperlukan mendapat kelulusan permohoQan daripada. Kementerian Per-
dagangan. Syarikat-syarikat asing yang melabur juga'telah diberikan
kemudahan taraf perintis yang benar-benar memberi peluang kepada mereka
mendapat keuntungan dengan kadar cukai yang minima ketika barn memulakan
operasi. Thraf perintis yang diberikan kepada pekilang-pekilang asing harnslah
memenuhi beberapa syarat yang ditentukan oleh pihak kerajaan iaitu pertama,
sesebuah syarikat mestilah menambahkan jumlah ekuiti saham kepada
penduduk tempatan; kedua sesebuah syarikat perlu berupaya menarnbahkan
jumlah pekerja-pekerja tempatan di kalangan pegawai-pegawai eksekutif; dan
ketiga syarikat-syarikat dikehendaki seboleh-bolehnya menggunakan faktor
input tempatan termasuklah bahan mentah serta digalakkan mengeksport hasil
keluaran mereka ,. Malaysia juga telah berjaya memansuhl9m cukai dua kali
ke atas barangan dari negara-negara Britain, Jepun, Denmark, Norway dan
Sweden. Galakan terhadap pelaburan asing telah dapat membantu mewujudkan
teknologi industri moden dan membangunkan kadar pertumbuhan ekonomi
Malaysia.

BANTUAN DAN RANCANGAN KERjASAMA

Bantuan dan rancangan kerjasarna adalah merupakan alat penting yang
membantu merapatkan perhubungan Malaysia-Jepun. Jepun telah berjaya
menjadi sebuah negara maju menjelang akhir tahun 1960-an manakala
Malaysia dalarn waktu tersebut masih lagi tergolong dalarn kelompok negara-
49 Junid Saham. British Indu.strial Inveslmenl in Malaysia /963-/971, Oxford University
Press. Kuala Lumpur. 1980. him. 39.
50 Ibid.

84
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

negara sedang membangun_ Dasar luar yang dibentuk oleh Thnku Abdul
Rahman yang bersifat pro-barat dan anti-komunis mempengaruhi usaha-usaha
Malaysia mendapatkan bantuan dan ketjasarna daripada negara-negara maju,
terutamanya dari negara-negara barat, Jepun dan Amerika Syarikat. Dalarn
keadaan ini, Malaysia lebih banyak menumpukan usaha mendapatkan
ketjasarna dan bantuan dalarn bidang latihan dan ketjasarna dari negara-
negara luar.
Langkah memberikan bantuan ke negara-negara luar adalah merupakan
perancangan kerajaan Jepun dalarn bentuk nasiooalisme ekonomi dengan
tujuan membantu perkembangan ekonomi dan kebajikan negara-negara sedang
membangun termasuklah Malaysia. Bantuan tersebut diberikan dalarn dua
bidang utama iaitu bantuan kewangan serta kebendaan dan ketjasarna ekonomi
yang membolehkan Jepun mengembangkan kepesatan ekonomi pembuatannya
ke luar negara. Malahan bantuan luar Jepun pada peringkat awal ini mem-
punyai tiga tujuan utama iaitu mempromosikan eksport barangan Jepun,
mengekalkan hubungan baik Jepun dengan negara-negara luar terutama yang
pro~barat dan mengasaskan rangkaian antarabangsa yang dijangkakan dapat
membantu mengembangkan pengaruhnya ke negara-negara sedang mem-
bangun. Sl Oleh itu, kerajaan Jepun bersungguh-sungguh memberikan bantuan
ke negara-negara Asia Teoggara yang dirasakannya berpotensi besar mem-
pertingkatkan perkembangan ekonominya
Bantuan luar Jepun telah mula dilancarkan pada awal tabun 1950-an
dengan tujuan dapat membantu menggiatkan pembangunan dan pertumbuhan
semula ekonomi negaranya Dengan cara ini ia dapat menaikkan pendapatan
perkapita Jepun sekaligus menyumbang ke arah kebangkitan negara ini sebagai
kuasa ekonomi dunia." Ja juga bertujuan untuk memperteguhkan hubungan
diplomatik Jepun dengan negara-negara luar terutama di rantau Asia Terdapat
tiga buah kementerian utama yang bertanggungjawab terhadap polisi bantuan
Jepun iaitu Kementerian Luar Negeri, Kementerian Perdagangan dan
PerindusUian Jepuo (MIT!) dan Kementerian Kewangan. Dalarn tempoh
sepuluh tabun (1957-67) bantuan luar Jepun telah menunjukkan peningkatan
dati setabun ke setabun menjadikan negara ini sebagai kuasa berpengaruh di
rantau Asia. Jepun telah melibatkan diri secara alctif dan berpengaruh di
dalarn Economic Commission for Asia and the Far East (ECAFE), Rancangan
Colombo, Projek Mekong, Bank Pembangunan Asia dan Persidangan Menteri-
51 Sukebiro Hasegawa. Japanese Foreign Aid: Policy and Practice. Praeger Publishers.
New york, 1975. b1m. 3-4.
52 Ibid., b1m. II.

85
MAVtYSIA dari segi SEJARAH

Menteri bagi Pembangunan Ekonomi Asia Tenggara."

Bagi Malaysia pula, menjelang tahun-tahun 1961-65, ia menghadapi
masalah di dalam pembangunan ekonomi dan sosial. S4 Negara ini juga
menghadapi masalah serius terhadap kekurangan tenaga kerja yang terlatih
serta berkebolehan dalam banyak bidang ekonomi. Di samping itu juga Ma-
laysia kekurangan tenaga kerja melibatkan doktor, guru, pakar pertanian,
jurutera, juruteknik dan pentadbir.
Beberapa masalah yang dihadapi oleh Malaysia telah mendapat bantuan
daripada negara Jepun apabila dalam tempoh 1957-67. Berlaku peningkatan
bantuan daripada negara Jepun ke negara ini. Jika dibandingkan dengan
negara-negara ASia Tenggara yang lain, Malaysia adalah merupakan negara
kedua banyak menerima bantuan Jepun. lni dapat dibuktikan melalui jaduaJ
4 di bawah.

Jadual 4: Jumlah Baotuan Jangka Panjang dan Bantu80 Resmi

Jepun dl Asia Tenggara (J 960-68)

US$
Negara Rasmi Swasta Jumlab

Indonesia 1672 72 1704

Malaysia 210 639 849
Singapura 3 51 58
Filipina 461 203 664
Thailand 338 513 901

Termasuk Siogapura (1960-65)

Sumber: Diubahsuai dari United Nations, Economic Commission for Asia and the Far
East, CoMmie Survey of Asia and the Far EaSI, 1970, hlm. 12.

Sehingga akhir tahun 1960-an, bantuan negara Jepun adalah mengenai

bayaran gantirugi perang dan kerjasama ekonomi. Kerajaan Jepun menganggap
bayaran gantirugi Perang Dunia Kedua yang dibuat ke atas beberapa buah
negara Asia Tenggara sebagai sebahagian daripada bantuan negaranya."
Bayaran gantirugi yang telah dibuat kepada empat buah negara iaitu Burma,
53 Ibid.
54 First Malaysia Plan 1966-1970, Jahatan Cetak Kerajaan, Kuala Lumpur, him. 13.
55 Sukebiro Hasegawa. Japanese Foreign Aid. him . 23.

86
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIAJEPUN 19571967

Indonesia, Filipina dan Vietnam Selatan adalah bernilai $1 billion. Manakala

gantirugi dalam bentuk bantuan ekonomi telah dibuat kepada lapan buah
negara tennasuk Malaysia pula beljumlah $500 juta. 56
Bantuan dan kerjasama Malaysia-Jepun juga melibatkan bantuan
kewangan ke Malaysia. Pinjaman Yen Pertama telah ditandatangani antara
kedua-dua buah negara pada tahun 1966. Melalui perjanjian ini kerajaan
Jepun bersetuju memberi pinjaman kewangan berjumlah $50 juta kepada
Malaysia." Pinjaman yang diberi telah digunakan bagi membiayai projek-
projek pembangunan di dalam Rancangan Malaysia Pertama t.erutamanya
pembinaan jalan keretapi, pelabuhan dan empangan.
Dalam bulan September 1962 kilang memproses bijih timah t.elah dibina
melibatkan sebuah ftrma Jepun iaitu Ishihara Sangyo Kaisha Ltd. dan Syankat
Pelaburan Nasional. Projek ini bernilai $5 juta di mana syankat Jepun t.elah
membiayai sebanyak $3.75 juta manakala bakinya ditanggung oleh syarikat
danpada Malaysia." Dalam waktu yang sama jurutera-jurut.era dan Jepun
telah dihantar ke Malaysia untuk menjalankan perojek tersebut. Usaha
membina kilang memproses bijih timah ini adalah sebagai langkah kerajaan
Malaysia untuk kurang bergantung kepada kilang pemerosesan yang t.erdapat
di Singapura. Malaysia juga t.elah meningkatkan perkembangan industri
memproses bahan-bahan mentah lain sebagai usaha memberikan peluang
pekerjaan kepada penduduk dalam negara. Pada peringkat ini, Jepun juga
t.elah menyediakan bantuan bagi menjalankan program industri dan pemodenan
perindustrian di Malaysia.
Pada pertengahan tahun 1960-an, kerjasama perdagangan dan perin-
dustrian Malaysia-Jepun telah mula meningkat. Kerjasama industri dalam
tahun 1964 melibatkan modal tempatan dan Yonmar Corporation dengan
modal sebanyak Y608 juta." Bennula dan awal tahun 1965, syarikat-syarikat
Jepun t.erutamanya syankat-syarikat memproses besi dan bahan mentah t.elah
menunjukkan minat membuka kilang-kilang usahasama di negara ini.
Tujuannya adalah bagi menampung industri kereta motor di Jepun yang
sedang berkembang pesat. Kejayaan negara Jepun memasarkan kereta ke luar
negaranya telah mempengaruhi negara ini berusaha mencari jarninan bekalan
bahan mentah.
56 Negara-negara lain ialab Burma, Cambodia. Laos, Singapura, Korea Selatan, Vietnam
Selatan dan Thailand. Sila libat Sukehiro Hasegawa, Japanese Foreign Aid, hIm. 28 .
5? Ibid .. him. 72.
58 Slraits TImes. 16 September 1962.
59 Slraits TImes, 21 January 1965.

87
MALAYSIA dad segi SEJARAH

Keadaan ini membuka peluang kepada usahasama penubuhan sebuah

kilang besi di Prai, Pulau Pinang pada tahun 1966. Penubuhan kilang ini
adaiah merupakan rancangan kerjasama Malaysia-Jepun yang terbesar di daIam
industri besi dan keluli yang dinamakan Malayawata Steel Berhad seluas 64
ekar. Kilang ini adalah merupakan kilang pertama seumpamanya di Asia
Tenggara mengeluarkan besi dan keluli bagi keperluan industri pembinaan.
Ianya menelan belanja pelaburan sebanyak $80 juta melibatkan 5 buah syarikat
utama Jepun iaitu Nippon Steel Corporation, Mitsui and Co. Ltd., Mitsubishi
Corporation, Irimaru Co. (M) Ltd. dan Nittetsi Mining Co. Ltd. dengan
peratus pelaburan sebanyak 39% bersama-sama dengan kerajaan Malaysia. 60
Pembinaan kilang ini bermula pertengahan tahun 1965 dan mula beroperasi
sepenuhnya dalam bulan Okiober 1967. Pada ketika itu jumlah pekerja yang
terlibat adalah seramai 880 orang termasuk 78 orang pekerja Jepun.
Kejayaan rancangan kerjasama antara syarikat Jepun dengan kerajaan
Malaysia telah membuka jalan kepada kemasukan pelaburan besar daripada
Jepun. Oleh itu, selepas 1967 pelabur-pelabur Jepun yang yakin dengan
iklim pelaburan sihat di Malaysia telah menjalankan aktiviti-aktiviti meng-
galakkan pelaburan di Malaysia. Langkah ini dibantu oleh dasar-dasar galakan
kerajaan terutama penyediaan keistimewaan tarif, mewujudkan zon
perdagangan bebas serta sumber buruh dan bahan mentah yang terjamin.
Perkembangan sihat ini telah menggalakkan penawaran kerja kepada penduduk
Malaysia.
Di penngkat pertubuhan serantau, Malaysia telah terlibat bersama-sama
Jepun daIam dua buah badan iaitu Asia Pasifik Council (ASPAC) dan ASEAN,
ASPAC ditubuhkan pada tahun 1966 bertujuan mendapatkan kerjasama di
dalam bidang ekonomi, sosial dan kebudayaan. Tujuan utama badan ini
kemudiannya telah berubah dengan lebih menumpukan perhatian daIam bidang
politik sahaja apabila Korea Selatan, Filipina dan Vietnam Selatan meng-
gunakannya sebagai badan untuk menentang ancaman pengaruh komunis 6 !
Penyertaan negara Jepun di dalam ASPAC berlaku sewaktu pentadbiran
Perdana Menten Sato.

KESIMPULAN
Secara nngkasnya kerjasama Malaysia-Jepun melibatkan bantuan pinjaman
dan kerjasama teknikal, pelaburan, pinjaman Yen dan kredit perdagangan
60 Malaysian Business, December 1973. hlm. 49 .
61 Sacanavanamuttu. The Dilemma of Independence, hIm . 84.

88
 PERHUBUNGAN AWAL MALAYSIA-JEPUN 1957-1967

serta keljasama dalam benlllk pelaburan langsung. Di peringkat awal kerjasama

ekonomi Jepun berpusat .kepada pelaburan langsung peringkat kerajaan.
Kerjasama pada sekitar tempoh masa 1957-67 agak perlahanjika dibandingkan
(\engan tahun-tahun selepasnya Keadaan ini dipengaruhi oleh sikap penduduk
Thnah Melayu pada peringkat awal kemerdekaan masih lagi sangsi dengan
peranan Jepun setelah mereka mengalami layanan buruk sewaklll zaman
pendudukan Jepun. Golongan masyarakat Cina masih lruat membuat Illntutan
gantirugi (\engan kerajaan Jepun serta tidak berpuashati dengan benlllk bayaran
yang ditawarkan oleh kerajaan Jepun. Di sam ping illl. dalam bidang ekonorni
dan hubungan luar. Thnah Melayu di bawah kepimpinan Thnku Abdul Rahman
lruat berganlllng kepada negara Britain dan ahli-ahli Komanwel disebabkan
faktor hubungan tradisi yang telah lama wujud. Menyedari hakikat ini. pihak
Jepun menumpukan dua bidang utama dalam perhubungannya dengan Tanah
Melayu iailll kerjasama perdagangan dan banlllan dalam bidang teknikal dan
kewangan. Strategi ini telah berjaya merap3tkan hubungan ked~-dua negara
dan membolehkan hubungan yang lebih luas dalam pelbagai bidang dijalankan
selepas tempoh 1967.

89