Warszawa

15
15
Warszawa 2014
2014
Warszawa 2014

POLONICUM I WIAT
Nagroda POLONICUM 2012 Anna Mazurkiewicz 3
Czesaw Miosz w Rumunii Constantin Geambau 6
Midzynarodowy Bruno Schulz, czyli co si wydarzyo w Drohobyczu Agnieszka Osakowicz 15
O LITERATURZE I FILMIE
Wybrane aspekty wykorzystania literatury dziecicej w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego na przykadzie poezji dziecicej
Agnieszka Jastrzbska 19
Filmowa edukacja kulturowa cudzoziemcw cz. III Mirosaw Jelonkiewicz 26
O JZYKU I KULTURZE
Pin i zielony kilka uwag o kolorach w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego Anna Rabczuk, Katarzyna Ku 30
Medice, cura linguam tuam (Lekarzu, ulecz swj jzyk) Urszula Swoboda-Rydz 39
Dzie dobry, pani ssiadko. Akty grzecznociowe w jzyku polskim i w jzyku niemieckim Zofia Bysiec 43
O KSIKACH I PODRCZNIKACH
Goski polskie. Przewodnik fonetyczny dla cudzoziemcw i nauczycieli uczcych jzyka polskiego jako obcego Marcina Macioka
i Jolanty Tambor Aleksandra wicka 48
Odkrywamy jzyk polski Liliany Madelskiej Magdalena Stasieczek-Grna, Marta Skura 50
WYDARZENIA
Uczy jzyka polskiego jako obcego. Metody, treci, praktyki. Konferencja glottodydaktyczna w Paryu Justyna Zych 52
POLONISTYKI W WIECIE
Polonistyka w Oomucu Marie Sobotkov 55

CONTENTS
POLONICUM AND THE WORLD
The Polonicum Award 2013 Anna Mazurkiewicz 3
Czesaw Miosz in Romania Constantin Geambau 6
The International Bruno Schulz, or what happened in Drohobych Agnieszka Osakowicz 15
OF LITERATURE AND FILM
Chosen aspects of the use of childrens literature in teaching Polish as a foreign language exemplified by childrens poetry
Agnieszka Jastrzbska 19
Film cultural education of foreigners, part III Mirosaw Jelonkiewicz 26
OF LANGUAGE AND CULTURE
The pin and green a few comments on colours in teaching Polish as a foreign language Anna Rabczuk 30
Medice, cura linguam tuam (Doctor, cure your own language) Urszula Swoboda-Rydz 39
Good morning, my good lady. Acts of courtesy in the Polish and German language Zofia Bysiec 43
OF BOOKS AND HANDBOOKS
Polish phones. A phonetic guide for foreigners and teachers of Polish as a foreign language by Marcin Macioka i Jolanta Tambor 48
We discover the Polish language by Liliana Madelska Magdalena Stasieczek-Grna, Marta Skura 50
EVENTS
To teach Polish as a foreign language. Methods, contents and practices. A glottodidactic conference in Paris Justyna Zych 52
POLISH STUDIES IN THE WORLD
Polish Studies in Oomuniec - Marie Sobotkov Marie Sobotkov 55

Redaguje Kolegium Redakcyjne: dr hab. Piotr Garncarek (redaktor naczelny), dr Anna Mazanek (zastpca redaktora naczelnego), dr Anna Mazurkiewicz (sekretarz
redakcji), mgr Anna Rabczuk (czonek kolegium). Rada naukowa: prof. dr hab. Elbieta Skowska, Uniwersytet Warszawski; prof. dr hab. Grayna Zarzycka,
Uniwersytet dzki; prof. dr hab. Andrzej Zieniewicz, Uniwersytet Warszawski; prof. dr hab. Jolanta Ignatowicz-Skowroska, Uniwersytet Szczeciski; dr Aleksandra
Achtelik, Uniwersytet lski; prof. dr hab. Aa Krawczuk, Uniwersytet Pastwowy im. Iwana Franki, Lww; dr Helena Kazancewa, Biaoruski Uniwersytet Pastwowy,
Misk. Redaktor jzykowy: prof. dr hab. Elbieta Skowska, redaktor tematyczny: prof. dr hab. Andrzej Zieniewicz. Adres redakcji: Centrum Jzyka Polskiego i
Kultury Polskiej dla Cudzoziemcw Polonicum, ul. Krakowskie Przedmiecie 26/28, 00-927 Warszawa, tel. 22 55 21530, fax 22 55 21555, e-mail: kwartalnik.
polonicum@uw.edu.pl; www.polonicum.uw.edu.pl. Projekt okadki i rysunki: Jan Garncarek. Tumaczenia na jz. ang. mgr Ewelina Kindziuk imgrUrszula
Swoboda-Rydz. Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Nowy wiat 4, 00-497 Warszawa, tel. 22 55 31318. Redakcja nie zwraca materiaw
niezamwionych. Druk i oprawa Zakad Graficzny UW, zam. 8/2014
 OD REDAKTORA
Od redaktora
Mio mi powiadomi Czytelnikw naszego pi-
sma, e Kwartalnik POLONICUM zosta zauwa-
ony przez gremia oceniajce pisma o charakterze
naukowym i popularnonaukowym, co zaowocowa-
o przyznaniem nam 4 punktw w kategorii czaso-
pism naukowych (cz B czasopisma naukowe
2
nieposiadajce wspczynnika wpywu Impact Fac-
tor). Zyskalimy wic nie tylko uznanie, ale iwany
argument na rzecz zachcania Pastwa do aktywnej
autorskiej wsppracy. Konsekwentnie staramy si
kierowa nasze publikacje zarwno do tych, ktrzy
nauczaj jzyka polskiego jako obcego, jak itych cu-
dzoziemcw, ktrzy pragn go pozna. Zaley nam
na utrzymaniu rwnowagi midzy tekstami dedyko-
wanymi obu grupom adresatw.
Chciabym przypomnie, e Centrum POLONI-
CUM co roku przyznaje prestiow Nagrod POLO-
NICUM za wybitne zasugi wkrzewieniu jzyka pol-
skiego ikultury polskiej badaczom, tumaczom oraz
orodkom naukowym, badawczym idydaktycznym.
Kapitule przewodnicz: Rektor Uniwersytetu War-
szawskiego, Marszaek Senatu RP oraz Minister Kul-
tury iDziedzictwa Narodowego. Relacj zuroczysto-
ci wrczenia Nagrody iWyrnie POLONICUM
2013 znajd Pastwo w tym numerze. Serdecznie
prosimy ozgaszanie kandydatw do Nagrody.
 POLONICUM I WIAT

Anna Mazurkiewicz

Nagroda POLONICUM 2013

Ju po raz smy Kapitua Nagrody POLONI-

CUM 2013 wskadzie:
prof. dr hab. Marcin Pays, Rektor Uniwersy-
tetu Warszawskiego, przewodniczcy Kapituy
oraz dziekan Wydziau Polonistyki Uniwersytetu
Warszawskiego, prof. dr hab. Zbigniew Gre, dy-
rektor Centrum POLONICUM, prof. dr hab. An-
drzej Zieniewicz, przewodniczca Rady Naukowej
Centrum POLONICUM, prof. dr hab. Elbie-
ta Skowska, senator Barbara Borys-Damicka,
wiceprzewodniczca Komisji Spraw Emigracji
i cznoci z Polakami za Granic reprezentu-
jca Marszaka Senatu RP, Bogdana Borusewicza,
iDyrektor Katarzyna laska, wimieniu dyrektora
Biblioteki Narodowej, dr. Tomasza Makowskiego,
przyznaa Nagrody iWyrnienia POLONICUM polonici: prof. dr hab. Constantin Geambau
2013 za wybitne zasugi wkrzewieniu jzyka pol- z Rumunii (Nagroda POLONICUM) oraz prof.
skiego i kultury polskiej. Otrzymali je wybitni dr hab. Maria Sobotkov zCzech idr Liliana Ma-
delska zAustrii (prestiowe Wyrnienia POLO-
NICUM).

Uroczysto jak zwykle odbya si wsiedzibie PO-

LONICUM, wSali Balowej Paacu Tyszkiewiczw-
-Potockich przy Krakowskim Przedmieciu. Nagro-
dy wrczya prof. dr hab. Marta Kiciska-Habior,
prorektor UW ds. Studentw i Jakoci Ksztacenia.
Wrd goci obecni byli m.in. senatorowie: Barbara
Borys-Damicka i Andrzej Person, przewodniczcy
Komisji Spraw Emigracji icznoci zPolakami za
Granic, profesorowie UW iinnych uniwersytetw,
przyjaciele nagrodzonych. Gratulujc nagrodzonym,
dziekan Wydziau Polonistyki, prof. Zbigniew Gre

3
 POLONICUM I WIAT

Andrzej Szczypiorski czy Olga Tokarczuk. Jego pra-

podkreli, e jzyk polski jako jedyny jzyk sowia- rwnie polskim Medalem Komisji Edukacji Naro-
ski zachowa cigo rozwojow, amy jako jej spad- dowej. Jest inicjatorem nowych przedmiotw kierun-
kobiercy jestemy winni wdziczno naszym laure-
atom, niestrudzonym ordownikom polszczyzny.
Senator Barbara Borys-Damicka, zabierajc gos
w imieniu Marszaka Senatu, wspomniaa m.in., e
miaa przyjemno uczestniczy we wspaniaych lek-
cjach, ktre dr Liliana Madelska prowadzia we Wo-
szech dla dzieci zmaestw mieszanych.
Laureat Nagrody, prof. dr hab. Constantin Geam-
bau wygosi wykad pt. Czesaw Miosz wRumunii. czytw na sesjach krajowych i midzynarodowych,
Prof. dr hab. Constantin Geambau
Polonista, absolwent Uniwersytetu Warszawskie-
go iBukareszteskiego, uznany specjalista rumuski
wdziedzinie filologii polskiej promujcy polsko-ru-
muskie zwizki wdziedzinie kultury. Autor kilku-
dziesiciu prac naukowych, a take podrcznikw
jzyka polskiego dla uczniw i studentw. Jest jed-
nym z najwybitniejszych tumaczy polskiej literatu-
ry na jzyk rumuski przeoy ponad 40 ksiek
takich autorw, jak midzy innymi Czesaw Miosz,
Wisawa Szymborska, Stanisaw Lem, Karol Wojtya,
ca doktorska powicona bya Marii Dbrowskiej
(Opera Mariei Dbrowskiej). Jest laureatem Nagro-
dy Stowarzyszenia Literatw w Bukareszcie (2007)
za tumaczenie (wsplnie z poetk Passionari Sto-
icescu) Wesela Wyspiaskiego, uhonorowany zosta
kowych na studiach polonistycznych wBukareszcie,
takich jak imagologia sowiaska, sowiaska litera-
tura porwnawcza, wspczesne teorie przekado-
znawstwa, prdy kulturowe w wiecie sowiaskim.
Opublikowa ponad 85 studiw w czasopismach
specjalistycznych, spord ktrych 20 ukazao si
drukiem w tomach zbiorowych z materiaami z se-
sji ikonferencji naukowych. Wygosi ponad 60 od-
opublikowa 30 artykuw dotyczcych kultury pol-
skiej isowiaskiej wprasie literackiej imediach pol-
skich i rumuskich. Odbierajc Nagrod, mwi
oswojej odwzajemnionej mioci do jzyka polskiego
ikultury polskiej.

4
 POLONICUM I WIAT

Dr Liliana Madelska Prof. dr hab. Maria Sobotkov

Absolwentka polonistyki na Uniwersytecie Adama Absolwentka studiw polonistycznych ibohemi-

Mickiewicza wPoznaniu, tam te obronia doktorat stycznych. Wieloletni kierownik Zakadu Polonistyki
z jzykoznawstwa, nagrodzony przez Polskie Towa- Katedry Slawistyki Wydziau Filozoficznego Uniwer-
rzystwo Fonetyczne. Na Uniwersytecie Warszawskim sytetu Palackiego wOomucu. Jej zasug jest wzrost
studiowaa logopedi, nauczanie polskiego jako ob- prestiu oomunieckiej polonistyki. Opracowaa
cego oraz psychologi dzieci niedosyszcych. Od i wprowadzia w ycie nowe koncepcje programw
dwudziestu lat pracuje wInstytucie Slawistyki Uni- polonistycznych studiw licencjackich, magister-
wersytetu Wiedeskiego, a jako logopeda opiekuje skich oraz doktoranckich. Powstao tu kilka nowych
si polsk szko wWiedniu. Autorka wielu ksiek kierunkw studiw, np. filologia polska zespecjaliza-
iartykuw zdziedziny lingwistyki iglottodydakty- cj ekonomiczno-prawnicz iturystyczn, oraz wpro-
ki, takich jak m.in. komplet materiaw do wiczenia wadzone zostay nowoczesne technologie wprocesie
percepcji i wymowy Posuchaj, jak mwi, na ktry ksztacenia polonistw. Bya promotorem 31 prac
skadaj si Podrcznik ucznia, Poradnik dla rodzicw magisterskich oraz szeciu prac doktorskich iautork
inauczycieli oraz film dydaktyczny Powiedz mi, co wi- wielu prac badawczych, ktrych wynikiem jest duga
dzisz, Odkrywamy jzykpolski. Gramatyka dla uczcych lista publikacji naukowych, takich jak cztery mono-
(si) jzyka polskiego (w wersji polskiej, niemieckiej, grafie, dwa skrypty uniwersyteckie, dwie prace edy-
angielskiej i rosyjskiej). Niestrudzona organizatorka torskie oraz ponad dziewidziesit artykuw. Dzi-
i propagatorka jzyka polskiego wrd obcokrajow- ki jej podrcznikom akademickim: Najwaniejsze
cw: prowadzi wykady naukowe oraz warsztaty po- zabytki pimiennictwa polskiego Od Bogurodzicy do
pularyzujce wiedzojzyku polskim we wsppracy Norwida i Od Mickiewicza do Miosza Czesi po-
z takimi organizacjami, jak zwizki nauczycieli czy znaj polsk literatur. Powicia take uwag zna-
uniwersytety wPolsce iza granic. Od lat wsplnie komitemu przedstawicielowi polskiego owiecenia,
z POLONICUM organizuje Letnie Kolegium Pol- Hugonowi Kotajowi. Niewielu badaczy pamita,
sko-Austriackie, wktrym bior udzia studenci nie- e w czasie omioletniego pobytu w oomunieckim
mieckojzyczni zPolski imodzi polonici zAustrii. wizieniu (1794-1802) napisa on trzy teksty. Zna-

5
 POLONICUM I WIAT
lazy si one wpublikacji Marii Sobotkovej pt. Hugo
Kotaj wizie pastwowy numer 4. W dwusetn 2002).
Constantin Geambau
Uniwersytet wBukareszcie
Czesaw Miosz wRumunii
A do momentu przyznania Nagrody Nobla wro-
ku 1980, nazwisko Czesawa Miosza pozostawao
wRumunii nieznane, midzy innymi za spraw do-
stania si Miosza na indeks wzwizku zubieganiem
si o azyl polityczny we Francji w roku 1951. Tak
wic nie powinno nas dziwi, e pierwsze wzmian-
ki opoezji Miosza wRumunii ukazay si wchwili
przyznania mu Nobla, kiedy wprasie literackiej zo-
stay opublikowane pierwsze wiersze ikilka recenzji1.
Potem nastpio dugotrwae milczenie, zwaszcza e
w roku 1980 rozpoczy si w Polsce demonstracje
organizowane przez NSZZ Solidarno, a otwarcie
na Polsk zostao zablokowane. Zawieszono nawet,
midzy innymi, udzia studentw ikadry dydaktycz-
nej wkursach jzyka ikultury polskiej organizowa-
nych latem na rnych uniwersytetach wPolsce.
Dopiero po upadku reimu komunistycznego,
wraz z usuniciem cenzury, zaczy ukazywa si
pierwsze artykuy i studia krytyczne na temat ese-
istyki ipoezji tego wybitnego pisarza. Jako polonista
miaem moliwo zainaugurowania recepcji twr-
czoci Miosza w jzyku rumuskim, zarwno jeli
chodzi otumaczenia, jak iostudia krytyczne.
1
Dowd cenzurowania tekstw Miosza stanowi antologia
Panorama poeziei universale contemporane E. Baconschiego (Bucu-
reti, Albatros, 1972), w ktrej autor zamieci utwory Oscara L.
Miosza, dalekiego krewnego Czesawa, ktry obecny jest bardziej
wwiadomoci Francuzw.
6
rocznic wypuszczenia H. Kotaja zwizienia (1802-
Fot. ukasz Rongers
1. Tumaczenia
Wanym, przeomowym momentem w procesie
odbioru Miosza by rok 1999, kiedy Rumunia ja-
ko go honorowy wzia udzia wcorocznych Tar-
gach Ksiki w Warszawie. Dziki temu mielimy
okazj zaprezentowania w ramach naszego stanowi-
ska wielu tumacze zjzyka polskiego. Pord r-
nych nowoci wydawniczych (antologii opowiada,
powieci, wierszy itp.) zostay te przetumaczone na
t okazj dwa znane tomy, amianowicie Zniewolony
umys, opatrzony posowiem napisanym przez kryty-
ka i historyka literatury, Wodzimierza Boleckiego
(opublikowany w wydawnictwie Humanitas)2, oraz
Rodzinna Europa (wydawnictwo Univers)3. Ukaza-
nie si w jzyku rumuskim Zniewolonego umysu,
wanego studium systemu totalitarnego, stanowio
doniose wydarzenie edytorskie, silnie oddziauj-
ce na czytelnikw. W krtkim czasie po publikacji,
telewizja TVR Cultural zorganizowaa debat na te-
mat ksiki, w ktrej midzy innymi wzili udzia:
krytyk N.Manolescu4 oraz M. Mihie. Wtym sa-
mym roku ukazay si wprasie literackiej trzy bogate
2
Czesaw Miosz, Gndirea captiv, przeoy Constantin Ge-
ambau, Bukareszt, Humanitas, 1999; reedycja, 2008, przedmowa
Vladimir Tismneanu, posowie Wodzimierz Bolecki.
3
Czesaw Miosz , Europa natal, przeoy Constantin Geam-
bau, Bukareszt, Univers, 1999.
4
N. Manolescu przedstawi ksik wczasie promocji wksi-
garni Krezulescu, w obecnoci ambasadora Polski w Bukareszcie
Bogusawa Lufta ilicznej publicznoci.
 POLONICUM I WIAT

globalizacja europejska, relacje midzy tosamoci

a odmiennoci, wykadniki mentalnoci europej-
skiej itd.
Wkolejnym roku wydawnictwo Univers wydru-
kowao powie Dolina Issy w tumaczeniu dwch
wybitnych tumaczy, Olgi Zaicik i Stana Velea. Ta
autobiograficzna powie zwraca uwag publicznoci
na koncepcj maej ojczyzny, obecn wwikszoci
polskich tekstw literackich autorw pochodzcych
zKresw. wiat nad Iss ukazany jest wmitologicz-
nej aurze. Narratorowi udaje si dokona imponu-
jcej rekonstrukcji aksjologicznej. Ksika ukazaa
si w ramach serii Trzecia Europa, zainicjowanej
oraz koordynowanej przez Adrian Babei iCornela
Ungureanu, afinansowanej dziki grantowi na pro-
mowanie powieci rodkowoeuropejskich6.

r ecenzje, napisane przez Z. Ornea, O. Palera iCaiusa

Dobrescu. Niestety, mniejszym echem odbia si Ro-
dzinna Europa, cho cytowana bya czsto wkontek-
cie zredefiniowania idei Europy globalnej.
Starajc si zrozumie duchowy ksztat Europy,
ale rwnie rozwj wasnej osobowoci, autor ujaw-
nia kilka cech charakterystycznych dla wschodniego
Europejczyka:
Wpewnym sensie mog siebie uwaa za typowego
wschodniego Europejczyka. Jak si zdaje, jest prawd, e
jego differentia specifica daaby si sprowadzi do braku
formy zewntrznej i wewntrznej. Jego zalety: ap-
czywo umysowa, namitno wdyskusji, zmys ironii,
wieo uczu, wyobrania przestrzenna czy geogra-
ficzna pochodz zzasadniczej wady: pozostaje zawsze
niedorostkiem, rzdzi nim nagy przypyw albo odpyw
wewntrznego chaosu. Ale form zdobywa si wspoe-
czestwach ustabilizowanych. Mj przykad wystarczy, Po kolejnych dwch latach wydawnictwo Allfa
eby stwierdzi, jak wielkiego wysiku wymaga przy- opublikowao znany tom esejw Ziemia Ulro. Ksi-
swojenie sobie sprzecznych tradycji, norm izbyt obfitych ka, wybitna pod wzgldem interpretacji porwnaw-
wrae, czyli uoenie ich wjakim takim porzdku5. czej, osadzonej wszerokim kontekcie kulturalno-li-
Refleksje autora na temat Europy Wschodniej
oraz czste nawizania do Zachodu stanowiy bogaty 6
Wtej serii zliteratury polskiej ukazay si rwnie: A. Szczypio-
temat, ktry czsto powraca w nastpnych esejach: rski, Frumoasa Doamn Seidenman (Pocztek), Iai, Polirom, 2001;
O. Tokarczuk, Cltoria oamenilor Crii (Podr ludzi Ksigi), Iai,
Polirom, 2001; I. Andruhovci, A. Stasiuk, Europa mea (Moja Euro-
5
Rodzinna Europa, Warszawa 1990, s. 71-72. pa), Iai, Polirom, 2003.

7
 POLONICUM I WIAT
terackim, nie cieszya si jednak powodzeniem, czy
to ze wzgldu na sab dystrybucj, czy te zupeny
brak promocji. Mimo to jako tumacz kontynuowa-
em prace podjte wcelu popularyzowania eseistyki
Mioszowskiej wjzyku rumuskim izaproponowa-
em wydawnictwu Pararela 45 przetumaczenie ko-
lejnego wanego tomu: Widzenia nad Zatok San
Francisco, bdcego tym razem prb uchwycenia
specyfiki kultury i postaw amerykaskich (Miosz
poddaje pod dyskusj przestrze amerykask, czo-
wieka amerykaskiego, stosunek do religii inatury,
utopi i alienacj, emigracje i nierwnoci spoecz-
ne, itp.). Tak jak wRodzinnej Europie przebijaj si
tu liczne wtki autobiograficzne. Wersja rumuska
ukazaa si wroku 2007 wserii Odiseu, jednake ze
wzgldu na brak recenzji trudno okreli wpyw, jaki
wywara ona na czytelnikw.
Poza tymi czterema tomami esejw ukazay si tak-
e fragmenty Pieska przydronego, ksiki interesujcej
ibogatej wrefleksje zdziedziny antropologii kultu-
ry, ktr Olga Zaicik zaprezentowaa rumuskiej pu-
blicznoci na amach tygodnika Romania Literara7.
7
2001, nr 12.
8
Paradoksalnie, mimo i Miosz otrzyma Nobla za
poezj, nie jest on, tak jak na Zachodzie, odbierany
przede wszystkim jako poeta, ale jako eseista iproza-
ik, jego nazwisko kojarzone jest najczciej ze Znie-
wolonym umysem. Mimo i wrnych czasopismach
literackich ukazay si tumaczenia niektrych wier-
szy, upyny trzy dekady, zanim przygotowano do
druku zwart antologi jego poezji. Skdind prba
opublikowania podobnej antologii zostaa podjta
ju za ycia poety. Znaszej inicjatywy wydawnictwo
Pararela 45 zaczo podejmowa wszelkie niezbd-
ne kroki wcelu zdobycia praw autorskich. Wroku
2004 Miosz zmar iwczasie nastpnych dwch lat
projekt nie mg posun si naprzd. Wmidzycza-
sie w ramach wydawnictwa nastpiy pewne zmia-
ny. Zoyem wic ofert wydawnictwu Art, ktre
dziki staraniom gwnego redaktora, Laury Abule-
scu, otrzymao zgod i przystpio do przygotowa-
nia ksiki do druku. Ja zapewniem tumaczenie
filologiczne, za poetka Passionaria Stoicescu zaja
si uksztatowaniem metrycznym tekstw. Obcho-
dom stulecia urodzin Miosza w 2011 roku towa-
rzyszyy niezliczone wydarzenia naukowe, kultural-
ne i edytorskie. W Krakowie mia miejsce Festiwal
 POLONICUM I WIAT
Miosza, wydarzenie zorganizowane zduym rozma-
chem, w ktre zaangaowao si Ministerstwo Kul-
tury i Dziedzictwa Narodowego, Instytut Ksiki,
Uniwersytet Jagielloski, wydawnictwo Znak iinne
organizacje krajowe imidzynarodowe. Rwnie an-
tologia wjzyku rumuskim, przygotowana przy fi-
nansowym wsparciu ze strony Instytutu Ksiki, wpi-
suje si wnurt tych obchodw. Antologia obejmuje
100 wierszy zrnych etapw ewolucji tematycznej
i prozodycznej. Wielk pomoc w przygotowaniu
wyboru wierszy byy tomy wierszy wydane przez wy-
dawnictwo Znak w ramach cyklu Czesaw Miosz.
Dziea zebrane8, jak iimponujcy tom oponad 1400
stronach, wduym formacie: Poezje. Wiersze wszyst-
kie9. Droga do zbudowania wizerunku polskiego po-
ety na terenie rumuskim nie koczy si jednak ju
tutaj. Wci podejmowane s prby opublikowania
tomu esejw Abecado oraz, jeli to bdzie moliwe,
Historii literatury polskiej, w ramach serii Laureaci
Nobla zapocztkowanej wroku 2012 przez Jurna-
lul Naional.
8
Czesaw Miosz, Wiersze, t.1-5, Cracovia, editura Znak, 2009.
9
Czeslaw Miosz , Wiersze wszystkie, Cracovia, Znak, 2011.
II. Referaty, artykuy, studia krytyczne
Wroku 1990, podczas corocznej sesji naukowej
Wydziau Humanistycznego, wygosiem pierwszy
referat na temat Miosza: Ipostaze ale intelectualului
n sistemul totalitar, ktry pierwotnie opublikowaem
wmiesiczniku Polonus wSuczawie, redagowanym
przez Dom Polski, a nastpnie w zmodyfikowanej
irozszerzonej formie wtomie studiw literackich10.
Przygotowaem rwnie i opublikowaem, po raz
pierwszy w jzyku rumuskim, studium krytyczne
otomie poezji Ocalenie, bdce szczegow analiz
pogldw poety wokresie tu po wojnie, wktrych
cile splataj si: pragnienie swobodnego wyraania
radoci ycia oraz nakaz moralny powrotu do tragedii
wojennej iofiar, ktre ona pochona11.
10
Zob.: C. Geambau, Ipostaze lirice i narative, Bukareszt, Edi-
tura Medro, 1999; wydanie II-a, Bukareszt, Editura Universitii
din Bucureti, 2010.
11
Idem, Ocalenie de Czesaw Miosz sau salvarea identitii?,
Romanoslavica, 1991; przedrukowany wtomie: Scriitori polonezi
(sec. XX), Bucureti, Paideia, 2003. Kilka fragmentw z tego stu-
dium zostao wykorzystanych we wstpie do pierwszej antologii
Miosza, Podul de catifea, ktr przygotowaem we wsppracy zpo-
etk Passionari Stoicescu, Bucureti, Editura Art, 2012.
9
 POLONICUM I WIAT
Tumaczenie tomw esejw wywoao refleksje
i oceny, ktre przybray formy wstpw. Zniewolo-
ny umys opatrzony jest obszernym posowiem, napi-
sanym przez znanego historyka i krytyka literatury,
Wodzimierza Boleckiego. Oprcz niezbdnych da-
nych biograficznych, ukazanych w rozbudowanym
kontekcie historyczno-literackim, autor zwraca uwa-
g na temat ksiki: nawrcenie si na marksizm
ifascynacj intelektualistw ideologi komunistycz-
n, fenomen, ktry Miosz nazwa ukszeniem he-
glowskim. Mimo analiz ideologicznych Zniewolony
umys jest wybitnym traktatem literackim, wktrym
psychika ludzka, charaktery, filozofia i historiozo-
fia s niezbdnymi elementami. Bolecki uwaa, e
Zniewolony umys to rwnie zakamuflowany traktat
moralny: wyjania zachodnim czytelnikom mental-
no intelektualistw wschodnioeuropejskich zokre-
su stalinizmu, precyzujc, e ani przed Mioszem, ani
po nim nikt nie ukaza tak dokadnie, od rodka, na
czym polegao zakaenie nihilizmem wrd elity inte-
lektualnej. Wkolejnej edycji, wramach serii Zeitge-
ist, V. Tismneanu, koordynator serii, doda krtki,
lecz pouczajcy wstp (Perversul miraj al ideologie-
i)12, ktry zamyka kategorycznym stwierdzeniem:
Zniewolony umys pozostaje jednym ztrwaych dzie
ogodnoci wwieku zdominowanym przez okrucie-
stwo, barbarzystwo, bezwstyd i niepami; jest to
wzruszajce wiadectwo itrzewa analiza ideologicz-
nego widma systemu totalitarnego13.
Rodzinna Europa jest opatrzona przedmow za-
tytuowan: Czeslaw Miosz n cutarea identitii
culturale (Czesaw Miosz w poszukiwaniu tosamo-
ci kulturowej)14, w ktrej zwracam uwag na kon-
dycj emigranta i jej implikacje w rnych dome-
nach kulturowych oraz na mechanizm formowania
si stereotypw i uprzedze narodowych i kulturo-
wych, dajcych si zauway zwaszcza na przygra-
nicznych, wieloetnicznych terenach. Miosz wduej
mierze zainteresowany jest stereotypami wystpuj-
cymi wdziedzinie kultury. Wporwnaniu, jakie czy-
ni midzy kultur Europy Wschodniej iZachodniej
12
Zob.: Gndirea captiv, Bukareszt, Humanitas, 2008.
13
Tame, s. 9.
14
Przedruk wC.Geambau, Scriitori polonezi, s. 66-78.
10
a kultur amerykask, stwierdza obecno pewne-
go stereotypu dotyczcego wyraania okrelonej po-
stawy, amianowicie Europejczyk wschodni wykazu-
je czsto pewn niemiao wstosunku do kultury
zachodniej. Zamiast odwanego i oryginalnego po-
dejcia do tematu dominuje refleksja i przejcie tej
kultury. Innymi sowy, podziw dla kultury zachod-
niej dziaa stereotypowo, ujawniajc si nawet przed
konkretnym zetkniciem si zni. Na kartach ksi-
ki Miosz midzy innymi zwraca uwag na dziaajc
szczeglnie na obszarze wschodnim antynomi mi-
dzy cywilizacj ahistori. Ponadto podkreliem rol
zabiegw aksjologicznych obecnych na kartach ksi-
ki, wysiek autora, by skoncentrowa si na walorach
indywidualnych15. Jednoczenie zaznaczyem utopij-
no wizji Miosza, dotyczc powicenia itragizmu
Europy Wschodniej (patrz sformuowanie: eliksir
modoci)16. Wane miejsce wramach tomu zajmu-
je rozdzia Rosja (s. 131-154), stanowicy podstaw,
od ktrej zaczem przygotowywanie tekstu o cha-
rakterze imagologicznym Rusia vzut de Miosz (Ro-
sja widziana oczami Miosza), wygoszonego na sesji
zorganizowanej przez Katedr Rusycystyki w listo-
padzie 2008 roku i opublikowanego w czasopimie
Filologie rus17. Eseje ztomu Rodzinna Europa nie
pozostay bez echa wrd modego pokolenia. Krytyk
Iulia Popovici napisaa kronik odnonie do inicja-
tyw podejmowanych przez grup Trzecia Europa,
opublikowan wRomna literar18.
Zreszt obserwacje i refleksje odnoszce si do
przestrzeni europejskiej zostay przez samego Miosza
sformuowane po 1990 roku, kiedy wraca czciej
do Europy rodkowej i Wschodniej. Tekst Atitudi-
ni central europene (Postawy rodkowoeuropejskie),
przetumaczony zangielskiego iopublikowany wto-
mie Europa central. Nevroze, dileme, utopii (Europa
rodkowa. Neurozy, dylematy, utopie) wramach serii
15
Zob. polsk wersj, Czesaw Miosz w poszukiwaniu to-
samoci kulturowej [w:] Wposzukiwaniu nowych rozwiza. Dyda-
ktyka jzyka polskiego jako obcego uprogu XXI wieku, red. W. Mio-
dunka iAnna Seretny, Krakw 2008.
16
C. Geambau, Czeslaw Miosz n cutarea identitii culturale,
wstp do: Cz. Miosz, Europa natal, Bukareszt, Univers, 1999,
s.11.
17
Filologie rus, 2009.
18
Romnia literar, 2001, nr 33.
 POLONICUM I WIAT
Trzecia Europa, jest prb sprecyzowania specyfiki
postaw rodkowoeuropejskich ukazujc, e najbar-
dziej ewidentn cech literatury rodkowoeuropej-
skiej jest wiadomo historii19. WEuropie rodko-
wej czas pynie inaczej, bardziej gwatownie, bdc
zawsze kojarzonym zniebezpieczestwem, ktre zagra-
a tosamoci wsplnoty narodowej, z ktrej wywodzi
si pisarz. Pord innych interesujcych spostrzee,
odnoszcych si do wadz imperialistycznych z tej
czci Europy, Miosz podnosi problem intelektuali-
sty w spoeczestwie totalitarnym, zdominowanym
przez marksizm, zczstymi odniesieniami do sytuacji
na Zachodzie. W tomie zamieszczony jest rwnie
szkic otosamoci ikulturze wEuropie rodkowej,
na podstawie wypowiedzi H.C. Artmana, Petera Esz-
terhazyego, Danilo Kia, Gyrgyego Konrada, Clau-
dio Magrisa, Paula-Erika Rummo, Adama Michnika.
Wswojej wypowiedzi Miosz zauwaa fakt, e jedn
z podstawowych rnic midzy tymi dwiema poo-
wami Europy jest rnica midzy pamici ibrakiem
pamici, ryzykujc proste okrelenie Europy rod-
kowej: wszystkie kraje, ktre wsierpniu 1939 r. stay si
19
Europa Central. Nevroze, dileme, utopii, Iai, Polirom, 1997,
s. 257 (pod red. Adriany Babei iC. Ungureanu).
realnym lub hipotetycznym, transakcji midzy Zwiz-
kiem Radzieckim aNiemcami, nale do strefy rodko-
woeuropejskiej. To nie jest tylko strefa, ktra zwykle ko-
jarzy si zide rodkowoci, lecz obejmuje ona rwnie
pastwa batyckie, czyli obszar, na ktrym urodziem
si20. Ble iponienia wzdu dziesicioleci, oto czym
si rni kraje Europy rodkowej od swoich partnerw
zachodnich, dodaje pisarz, ktry itym razem nie za-
waha si podkreli potrzeb historii historii warto-
ci, form istylw21.
Aktywn rol wpopularyzowaniu twrczoci Mi-
osza i Gombrowicza w Rumunii odegra profesor
Aleksander Fiut zUniwersytetu Jagielloskiego, ktry
zosta zaproszony na debat na temat literatury rod-
kowoeuropejskiej wZwizku Rumuskich Literatw,
gdzie wygosi referat Gra zformami (cenne studium
porwnawcze midzy Gombowiczem a Mioszem).
Na prob poety Ioana Vieru, dyrektora magazynu
Contrapunct, przygotowaem specjalny, mono-
graficzny numer powicony profesorowi Fiutowi22.
20
Europa central identitate i cultur, n Nevroze, s. 318.
21
Ibidem, s. 321.
22
Contrapunct, 1999, nr 5-6 (zob. midzy innymi tumacze-
nie studium Starea de ncercuire, Afi (sau anu fi) cetean al Europei
Centrale, Postmodernism la polonaise, Gombrowicz i Miosz: Jocul cu
11
 POLONICUM I WIAT
Forma, pojcie podstawowe uGombrowicza, nie wy-
stpuje z takim uporem u Miosza. Studium Alek-
sandra Fiuta, wramach zainteresowania imagologi,
podsuwa pytania dotyczce polskoci, wzgldnie to-
samoci polskiej. Wtym kontekcie opublikowaem
studium porwnawcze Conceptul identitar la Gom-
browicz i Miosz (Koncept tosamoci uGombrowicza
iMiosza), wRomanoslavice, 2003, XXXIX (prze-
druk po polsku Mit polskoci u Gombrowicza i Mi-
osza, wtomie Wrocawska dyskusja ojzyku polskim
jako obcym, Wrocaw 2002). Naley rwnie podkre-
li, e w tym samym roku (2003), w lipcu, zapre-
zentowaem powyszy tekst wformie referatu wra-
mach seminarium Confluene culturale romno-polone
(Zwizki kulturowe rumusko-polskie), zorganizowa-
nego przez Instytut Polski wBukareszcie wraz zIn-
stytutem Kultury Rumuskiej.
Z kolei obszerny wstp do powieci Dolina Is-
sy napisa Marius Lazurca, pracownik interdyscypli-
narnej grupy badawczej Trzecia Europa w Timi-
szoarze. Warto podkreli rwnie posowie znanego
polonisty S. Valea. Po zagbieniu si wpoprzednie
dwie ksiki (Zniewolony umys i Rodzinna Europa)
Lazurca przechodzi na kocu studium do mini-ana-
lizy Doliny..., ktr uwaa za prywatn kronik,
powie dojrzewania. Mimo obszernych objanie
przedmowa nie wnika wgbsze warstwy ksiki, po-
dejmujc w popiechu znaczenie i funkcj pamici.
Natomiast susznie podkrela, e itu Miosz odwo-
uje si Historii ihistorycznoci. Wposowiu S. Va-
lea kadzie nacisk na pocztki twrczoci poetyckiej
Miosza, przechodzc potem chronologicznie do to-
mw esejw. Wzwizku zpowieci Dolina Issy zwra-
ca uwag czytelnikw na wykorzystan tu technik
artystyczn: przypyw pamici oraz technika narra-
cji konwergentnej 23, wpisujc powie wnurt pro-
zy wspczesnej. Nie napotkaem uS. Valea pojcia
maej ojczyzny, charakterystycznej dla przestrzeni
wschodniej, generujcej proz refleksyjno-nostalgicz-
Formele; wikszo tekstw zostaa opublikowana w pniejszej
ksice A. Fiuta, Afi (sau anu fi) central-european, Bukareszt, Edi-
tura Dominor, 2007, wtumaczeniu Constantina Geambau iCris-
tiny Godun).
23
S. Velea, posowie do Czeslaw Milosz, Valea Issei,Bucureti,
Univers, 2000, s. 261.
12
n na podstawie mitologicznej aury i twrczej wy-
obrani. Tekst ten zosta przedrukowany w tomie
Siluete literare din ara Vistulei, (Sylwetki literackie
znad Wisy), Bukareszt, wydawnictwo Pegasus Press,
2004, pod tytuem Czeslaw Milosz (s. 382-391).
W roku 2002 przygotowaem i wydaem wstp
do Ziemi Ulro24. Po dokonaniu przegldu wczeniej-
szych zainteresowa autora, postaraem si okreli
podstawowe zaoenie jego postawy, a mianowicie
wpyw myli naukowej na wyobrani religijn wy-
woujcy kryzys wiadomoci europejskiej. Miosz
otwarcie uznaje iluminizm za punkt zwrotny wdzie-
jach duchowoci ludzkoci. Konfrontacja midzy
racjonalnym jzykiem nauki a jzykiem religijnym,
teologicznym, doprowadzia do wybuchu kryzysu
kulturowego z gronymi konsekwencjami dla wia-
domoci duchowej. Na podtrzymanie tej tezy autor
przytacza liczne argumenty, wysuwajc na pierwszy
plan kilka reprezentacyjnych postaci zdziedziny lite-
ratury iteologii: W. Gombrowicza, F.M. Dostojew-
skiego, A. Mickiewicza, O.W. Miosza, E. Sveden-
borga, W. Blakea, Simone Weil iS. Becketta, ktrym
powica mniej lub wicej miejsca na amach ksiki.
Na kocu przedmowy podkreliem potrzeb form
konkretnych, wktrych Miosz widzi wyraz cigo-
ci kulturowej (Formy woczach Miosza, wprze-
ciwiestwie do jego kolegi po pirze Gombrowicza,
s nonikami znacze). W tym temacie popiera go
w bardzo kategoryczny sposb filozof Leszek Koa-
kowski:
By absolutnie wolnym od wszelkiego sensu... znaczy
zawisn wprni, czyli zwyczajnie pkn. Asens po-
chodzi jedynie od sacrum, poniewa nie mog go wypro-
dukowa adne empiryczne poszukiwania25.
Wtym samym roku wydawnictwo Paideia opu-
blikowao tom Cracovia. Pagini de cultur european
(Krakw. Karty zkultury europejskiej), podzielony na
trzy czci I. Cracovia configuraii culturale i ar-
tistice (Krakw stosunki kulturalne i artystyczne);
II Autori cracovieni (Krakowscy autorzy); III Rela-
ii i confluene romno-polone (Relacje izwizki ru-
24
inutul Ulro n cutarea sensului pierdut, wstp do:
Cz.Miosz, inutul Ulro, Bucureti, Allfa 2002, s. 5-15.
25
Apud Sadzik, op.cit., s. 25.
 POLONICUM I WIAT
muskopolskie). Wramach drugiej czci Mioszowi
powicono obszerny tekst oraz doczono tuma-
czenie 5 wierszy zcyklu wiat. Poema naiwne (Odna-
lezienie, Wiara, Nadzieja, Mio), przetumaczonych
wsplnie zpoetk Passionari Stoicescu. Ponadto, ju
wmoim wasnym tumaczeniu (poza znanym Cam-
po di Fiori), ukazao si po raz pierwszy wjzyku ru-
muskim kilka wierszy z ostatniego tomiku autora
(La Cracovia, Cellalt spaiu, Acest ceva), jak iobszer-
ny fragment z Ziemi Ulro, ktra ukazaa si potem
wwydawnictwie Allfa.
mier poety w2004 roku pocigna za sob pu-
blikacj szeregu artykuw itumacze wprasie lite-
rackiej (Romnia literar, Observatorul cultural,
Tribuna, Steaua) autorstwa C. Geambau, S. Ve-
lea, N. Marea26.
Kolejnym krokiem bya promocja tomu esejw
Widzenia nad Zatok San Francisco, studium prze-
strzeni amerykaskiej, ktr Miosz pozna doskona-
le, mieszkajc wAmeryce poczwszy od roku 1960.
Sugestywnie zatytuowana (Ameryka widziana przez
wschodniego Europejczyka) przedmowa jest prb
ukazania czytelnikowi problemw zbiografii ducho-
wej autora (integracja, stosunek do Zachodu, stosu-
nek do Historii, pojmowanie tosamoci narodowej
itd.), jak i specyficznych aspektw ycia i mylenia
amerykaskiego. Specyfika Ameryki polegaaby
wedug Miosza na jakiej dwoistoci skadajcej si
zrozpaczy isukcesu27. Wok tej dwoistoci skupia
si wikszo esejw. Sukces Ameryki moliwy by
dziki niezaprzeczalnym cechom: dobrze wykona-
nej pracy iodrzuceniu idei samowystarczalnoci. Za-
let amerykask, praktykowan kadego dnia, jest
pewnien dystans do tego, co osigasz, bdcy syno-
nimem wiadomoci wasnych ogranicze i moli-
woci cigego doskonalenia si. W wiecie amery-
kaskim inie tylko tam istniej dwa dominujce
elementy: religia inauka lub duch biblijny itechno-
logia. Iwtych esejach daje si zauway staranie Mi-
osza, aby przeama ten impas spowodowany nie-
spjnoci midzy jzykiem religijnym anaukowym.
26
Patrz: Dominika Ogrodnik, op. cit., s. 145.
27
Cf. C. Geambau, America vzut de un est-european, wstp
do Czeslaw Milosz, Privind dinspre Golful San Francisc Piteti, Pa-
ralela 45 2007, s. 8.
Wtym sensie narzuca si rekonfiguracja naszej wy-
obrani przestrzennej, ktra ma nieustann potrzeb
wiary wlepsz ludzko, manifestujc wstrt wobec
nicoci i chaosu. Autor czyni subtelne i oryginalne
obserwacje wodniesieniu do pejzau geograficznego
Ameryki, poruszajc problem przemocy, nihilizmu
iZa, alienacji iniesprawiedliwoci spoecznych. Na-
turalnie, stay punkt odniesienia wjego ocenach sta-
nowi przestrze europejska. Wtym sensie wydaje mi
si interesujca uwaga dotyczca istoty kapitalizmu
amerykaskiego, ktry realizuje si poprzez rozmach,
pomysowow iobfito, wporwnaniu do kapita-
lizmu europejskiego opartego na potnej namitno-
ci iskpstwie28. Uwaam, e mimo pewnego stopnia
subiektywnoci, nierozcznie zwizanego ztego typu
tekstami, Mioszowi udao si, tak jak w Rodzinnej
Europie, rozwin podstawy nauki imagologicznej.
Zanim tumaczenie ukazao si drukiem w wydaw-
nictwie Pararela 45, zaprezentowaem przedmow do
ksiki w formie referatu w ramach sesji naukowej
Dni kultury polskiej (Suczawa, czerwiec 2006),
a nastpnie opublikowaem go w czasopimie Ro-
manoslavica (XLI, 2006). Nieco pniej, z okazji
stulecia urodzin poety, cz tego studium, zniewiel-
kimi zmianami, ukazaa si wjzyku polskim29.
Mimo i nie ukazay si inne tumaczenia, pi-
sarz wci pozostaje wwiadomoci krytykw iczy-
telnikw. W tomie Texte i contexte. Incursiuni cri-
tice n literatura polon (Tekst i konteksty. Wyprawy
krytyczne do literatury polskiej) 30 przedrukowaem
cztery spord poprzednich studiw, majc na celu
udostpnienie studentom zsekcji polonistycznej ma-
teriaw krytycznych, ktre pomog wzrozumieniu
dzie literackich omawianych na zajciach. Ponad-
to, wramach opcji na studiach magisterskich (Stra-
tegie komunikacji midzykulturowej) prowadziem
przez semestr wykad monograficzny powicony
poezji Czesawa Miosza. Wkrtce potem, w roku
2010, na Wydziale Nauk Politycznych Uniwersytetu
wBukareszcie Florin Mitrea obroni prac doktorsk
28
Miosz, Widzenia..., s. 195.
29
C. Geambau, Ameryka widziana oczyma Czesawa Miosza,
Postscriptum, 2011/1 (7), s. 47-53.
30
C. Geambau, Texte i contexte, Editura Universitii Bucu-
reti 2009, s. 99-122.
13
 POLONICUM I WIAT

zatytuowan Intelectualii n totalitarism. Funda- dwuznaczna iniejasna sytuacja czytaj: brak dojrza-
mentele culturale ale criticii poloneze acomunismului oci wielu krajw postkomunistycznych);
(1945-1989). (Intelektualici w totalitaryzmie. Fun- b) Miosz ywi nadziej odrodzenia myli reli-
damenty kulturowe polskiej krytyki komunizmu (1945 gijnej wPolsce poprzez promowanie twrczego dia-
1989). Doktorant powici Mioszowi do duo logu midzy Kocioem ainteligencj (patrz rwnie
miejsca wszerokim kontekcie porwnawczym ( ko- stosunek Michnika), lecz w Ziemi Ulro potwierdzi
neksje zinnymi mylicielami europejskimi: R. Aron, anachronizm jzyka religijnego, trudnoci wkomu-
R.G. Collingwood, O. Spengler itd..), wzbogacajc nikacji Kocioa we wspczesnym spoeczestwie,
proces interpretacji. Tak jak wprzypadku Koakow- tendencj polskiego katolicyzmu do zaniedbywania
skiego, analiza esejw Miosza prowadzi doktoranta wymiaru relacji personalnych jako formy praktyko-
do nastpujcej konkluzji: fenomen totalitaryzmu wania wiary itp., awic to wci wiele przeszkd na
nie jest wydarzeniem przypadkowym w XX wieku, drodze wspomnianego dialogu.
Florin Mitrea wygosi dwa wykady na temat Mi-
osza wramach zaj magisterskich: Literatura antito-
talitar. ntre utopie i antiutopie (Literatura antytota-
litarna. Midzy utopi iantyutopi) oraz opublikowa
dwa studia w czasopimie Romanoslavica. W ze-
szym roku, wczasopimie Timpul zJassw, lect. dr
Gabriela Gavril Antonesei opublikowaa interesujcy
komentarz krytyczny na temat tumaczenia poematu
Campo di Fiori na jzyk rumuski iangielski.
Z okazji obchodw stulecia urodzin Miosza,
dziki stypendium pozwalajcemu na udzia wsemi-
narium traduktologicznym zorganizowanym wKra-
kowie, uczestniczyem wanalizie Traktatu poetyckie-
go wraz z innymi kolegami tumaczami z rnych
krajw europejskich izUSA. Na pocztku grudnia
Uniwersytet La Sapienza, wraz zInstytutem Polskim
wRzymie iInstytutem Ksiki zKrakowa, zorganizo-
wa midzynarodow sesj naukow Miosz wRzy-
mie. Ostatniego dnia sesji odbyo si seminarium
przekadowe, w ramach ktrego zostay przedysku-
towane izanalizowane dwa wiersze: Cafe Greco iEpi-
lecz stanowi skutek degradacji wiadomoci religijnej tafium. Ze strony Rumunii uczestniczyem wnim ja,
ludzkoci i intronizowanie nauki jako idola wsp- obok kolegw z Albanii, Ukrainy, Polski i Woch.
czesnego czowieka (s. 248). Naturalnie, wielo idei Wpadzierniku 2011 roku Wydzia Filologii Rosyj-
zanalizowanych wpracy doktorskiej wywouje wiele skiej iSowiaskiej, wraz zInstytutem Polskim wBu-
obserwacji iopinii. Pozwalam sobie tylko na kilka: kareszcie iInstytutem Ksiki zKrakowa, zorganizo-
a) idea, ktr mona napotka tak uSoenicyna, wa midzynarodow sesj Miosz w Bukareszcie.
jak iuMiosza, odnoszca si do wyszoci moralnej Czasopismo Observator cultural31 opublikowao
iduchowej Europy Wschodniej nad Zachodem, jest z okazji obchodw stulecia cz tekstw bdcych
dyskusyjna. Hierarchia wychodzca zzasady, e do- do dyspozycji czytelnikw ju wtrakcie trwania kon-
wiadczenie cierpienia jest rdem dojrzaoci iroz- ferencji. Kilka miesicy pniej czasopismo Con-
sdku (pozostajemy w chrzecijaskim paradygma-
cie cierpienia) nie potwierdzia si wpraktyce (patrz 31
2011, nr.337, p. I-XVI.

14
 POLONICUM I WIAT
trafort zKiszyniowa rwnie powicio Mioszowi
specjalny numer.
Na zakoczenie mona stwierdzi, e w trak-
cie ostatnich dwch dziesicioleci Czesaw Miosz
wszed do wiadomoci Rumunw. Bogactwo ir-
norodno jego utworw zpewnoci bd stanowi
potny impuls do nowych przekadw ibada.
Trzymiesiczny pobyt Miosza w Rumunii
wtrudnym ikrytycznym momencie dla uchodcw
polskich to inny temat, ktry wymaga osobnej ido-
kadnej analizy.
Agnieszka Osakowicz
Midzynarodowy Bruno Schulz,
czyli co si wydarzyo wDrohobyczu
Nie poznaj si na wielkim mali/ Pierwej, a
zginie pisa Norwid. Jego sowa okazay si trafne
wprzypadku losw wielu wybitnych tego wiata. Do-
tyczy to rwnie Brunona Schulza, ktry przez cae
swoje ycie, tragicznie przerwane w1942 r. strzaem
gestapowca, marzy owyjciu poza granice polskie-
go jzyka, otrafieniu sw sztuk plastyczn iliterac-
k do odbiorcy obcojzycznego. Skromny nauczy-
ciel zDrohobycza, dla ktrego praca wmiejscowym
gimnazjum bya rdem nieustajcej frustracji i, jak
bymy dzi powiedzieli, gbokiej depresji, ucieka
wwiat swojej twrczoci, do krainy sklepw cyna-
monowych ipo cichu marzy oodmianie losu. Czy
wnajmielszych snach mg zobaczy, jak do Droho-
bycza zjedaj regularnie ludzie zcaego wiata, by
dotkn istoty jego dziea, by zwiedzi t republi-
k marze, by po prostu pospacerowa ciekami,
po ktrych kiedy codziennie, zamylony, kroczy?
Myli si Schulz, mylc, e czas dziaa na jego nieko-
Until the Nobel Prize awarding in 1980, the
name of Czesaw Miosz had remained unknown
in Romania. That was followed by along period of
silence caused by the political situation in Poland
and the activities of the trade union Solidarno,
which resulted in the reluctance towards Poland
of the Soviet bloc countries. It was not till the
transformations of the governmental system and
the abolition of censorship that the situation
changed. Up till now, thanks to the passion and
the translation effort of the professor of Polish
Constantin Geambas and the poet Passionarii
Stoicescu, the whole journalistic output of Miosz
has been translated and published in Bucharest.
rzy. Dzi ronie liczba osb, ktre to wanie jego
twrczo wybieraj zcaego supermarketu kultury.
Patos, ktry pojawi si na pocztku tego tekstu,
by nieunikniony. Trudno ustrzec si odwitnych
sw, gdy si pisze o niezwykym zjawisku kulturo-
wym, czy moe socjologicznym. Mowa tu o wci
rosncej na wiecie popularnoci twrcy z Droho-
bycza. Pojawia si pytanie: Co jest tym magnesem,
ktry przyciga dzi do Schulza odbiorcw chocia-
by z Japonii, Tajwanu, Australii, USA, Kanady czy
z rnych zaktkw Europy? Co sprawia, e pasjo-
naci jego twrczoci podejmuj trud uczenia si j-
zyka polskiego czyli kodu, ktry umoliwia wej-
cie w gbsze, ni za porednictwem przekadw,
rejony Schulzowskiej prozy? To pytanie pozostaje
wci wzakresie bada autorki tej pracy. Proces ucze-
nia si jzyka polskiego motywowany, czy sprowoko-
wany szeroko pojtym dzieem tego drohobyczani-
na pochodzenia ydowskiego, piszcego po polsku,
15
 POLONICUM I WIAT
Projekt Szpilki Anny Kaszuby-Dbskiej
(Krakw).
jest niezwykle ciekawy zpunktu widzenia glottody-
daktycznego1. Warto te zauway, e polskojzycz-
ny pisarz podbija serca czytelnikw zcaego wiata,
awPolsce wci jego twrczo pozostaje wherme-
tycznym krgu literatury dla wybranych, zplakiet-
k trudne, dziwne, niejasne. Wydawaoby si, e
zindeksu ksig zakazanych utwory artysty zDro-
hobycza zeszy ju w1956 r., awkanonie polskich
lektur szkolnych Schulz cigle istnieje na poziomie
ponadgimnazjalnym wpostaci kilku opowiada do
wyboru, jedynie po to, by zasygnalizowa uczniom
obecno tego pisarza wpanteonie polskich twrcw.
Tymczasem na wiecie dzieo Brunona Schulza staje
si fenomenem na skal globaln. Jerzy Jarzbski pi-
1
Przykady osb, ktre podjy trud uczenia si jzyka polskie-
go jako obcego dla Schulza, s znane autorce tego tekstu.
16
sze, e niezwykle rzadko si zdarza, aby trzydzieci
par opowiada wywoao wodbiorze tak potn la-
win ksiek iartykuw krytycznych, tak wiele r-
norodnych prb odczytania sensu2.
Unaocznieniem wci rosncej sawy pomiertnej
Schulza jest niezwyke iunikatowe na skal wiato-
w wydarzenie kulturalne pod nazw Midzynaro-
dowy Festiwal Brunona Schulza wDrohobyczu. Od
2004 roku, kiedy odbya si pierwsza edycja festiwa-
lowa, do tego miasteczka na Ukrainie przyjedaj
co dwa lata (bo ztak czstotliwoci organizowane
s te spotkania) ludzie zcaego wiata. Organizato-
rem festiwalu jest Polonistyczne Centrum Naukowo-
-Informacyjne im. Igora Menioka w Drohobyczu.
Dyrektorem przedsiwzicia jest dr Wiera Meniok,
adyrektorem artystycznym festiwalu Grzegorz J-
zefczuk ze Stowarzyszenia Festiwal Brunona Schulza
z siedzib w Lublinie. O pomyle na zorganizowa-
nie takiego wydarzenia Wiera Meniok pisze: zrodzi
si on zintencji przywrcenia temu Wielkiemu Dro-
hobyczaninowi jego autentycznej czasoprzestrzeni
twrczej, zpragnienia zaproszenia do dialogu ojego
yciu itwrczoci naukowcw, literatw, ludzi sztu-
ki ikultury zrnych krajw (), zuwiadomienia
koniecznoci odrodzenia utraconej historycznej wizji
miasta, wktrym Schulz y, tworzy itragicznie zgi-
n3. Festiwalowe wydarzenia obejmuj konferencje
naukowe spotkania historykw, teoretykw litera-
tury, slawistw, polonistw, schulzologw z caego
wiata, projekty translatorskie, atake wernisae, wy-
stawy, koncerty muzyczne, spektakle teatralne, poka-
zy filmowe czy performance. Znamienny jest fakt, e
Bruno Schulz nada swojemu miastu rang midzy-
narodow, rozsawi Drohobycz, ktry przecie jesz-
cze do niedawna zupenie onim nie pamita, wkt-
rym ten skromny, gimnazjalny nauczyciel rysunkw
nie ma nawet swojego grobu.
Na czas festiwalu Drohobycz staje si wielona-
2
J. Jarzbski, Jak czytano, jak czyta si Schulza, [w:] Wspczesna
recepcja twrczoci Brunona Schulza. Materiay naukowe III Midzy-
narodowego Festiwalu Brunona Schulza wDrohobyczu, pod. red.
W. Meniok, Drohobycz 2009.
3
W. Meniok, Drogi do Schulza wjego rodzinnym Drohobyczu s
zawsze otwarte, (tekst jeszcze nie opublikowany, zoony do druku,
udostpniony autorce tej pracy).
 POLONICUM I WIAT

Wykady idyskusja inauguracyjna: Micha Pawe Markowski, Taras Prochako, Adam Michnik, Dawid Grossman.
Spektakl Bruno Schulz historia wystpnej wyobrani

rodowym, wielokulturowym tyglem, przestrzeni,

w ktrej sycha wiele jzykw i w ktrej co chwi-
l przebija si echo Schulzowskiej prozy po polsku.
Jzyk polski jest niewtpliwie kluczowym kodem
komunikacyjnym na festiwalu i umiejtno posu-
giwania si nim jest dla wikszoci obcojzycznych
uczestnikw tych wydarze bardzo istotna. Jest wic
w drohobycki festiwal swoist przestrzeni glotto-
dydaktyczn, czyli paszczyzn stwarzajc moli-
wo nauki jzyka polskiego, a nawet prowokujc
imotywujc do doskonalenia wasnych kompeten-
cji wtym jzyku.4 Uczestnicy festiwalu drohobyckie-
go, niejednokrotnie zaraeni Schulzem, promuj
jego dzieo, czasem wrcz odkrywaj wswoich kra- Teatru Pinokio zodzi.
jach. Warto wspomnie chociaby oAriko Kato ba-
daczce itumaczce Schulza zJaponii, ktra nauczya
si jzyka polskiego dla Schulza, co czsto podkre- osb niepolskojzycznych, ktre podjy trud nauki
la wwielu wypowiedziach. Innym przykadem moe jzyka polskiego sprowokowane niejako przez dzie-
by Wei-Yun Lin Grecka, Tajwanka, ktra tumaczy o Wielkiego Brunona mona by mnoy. Schulz
proz Brunona Schulza na chiski iorganizuje wTaj- wyobraa sobie idealnego odbiorc wasnej twr-
pej spotkania i minifestiwale Schulzowskie, odkry- czoci, wskrytoci ducha liczc na to, e udao mu
wajc tego artyst odbiorcom na Tajwanie. Przykady si osign uniwersalny wymiar swej sztuki, zarw-
no prozatorskiej, jak iplastycznej. Wierzy, e to, co
tworzy, moe przekroczy granice prowincjonalnego
4
Otej roli festiwalu wDrohobyczu pisaam wpracy pt. Mi- Drohobycza, pokona barier jzykow i kulturo-
dzynarodowy Festiwal Brunona Schulza jako przestrze glottody-
daktyczna zaprezentowanej na warszawskiej konferencji Glotto- w. W Ksidze pisa: Czytelnik () prawdziwy,
dydaktyka wobec wielokulturowoci w2013 roku. na jakiego liczy ta powie, zrozumie itak, gdy mu

17
 POLONICUM I WIAT
Absynt spektakl muzyczno-literacki grupy Karbido (Wrocaw) iJurija Andruchowycza.
spojrz gboko woczy ina dnie samym zalni tym
blaskiem. () pochwyci on, przejmie, odpozna().
Bo czy pod stoem, ktry nas dzieli, nie trzymamy
si wszyscy tajnie za rce?5 . Midzynarodowy festi-
wal drohobycki powicony wcaoci jego dzieu jest
najlepszym dowodem na to, e artysta odnalaz od-
biorcw, ojakich marzy. Drogi do Schulza wjego
miecie rodzinnym zawsze s otwarte pisze Wie-
ra Meniok. Szukajc tych drg iodnajdujc je dla
siebie, zawsze naley pamita, e Schulzowska mapa
jest kosmiczna ibezimienna, czyli uniwersalna6. Ty-
mi sowami organizatorka festiwalu nie tylko zachca
do spotkania si zSchulzem wjego Drohobyczu, lecz
take zauwaa, e Schulzowska twrczo istnieje po-
za czasem, poza granicami pastw ijzykw.
Drohobycz, ul. Jurija Drohobycza (dawna Floriaska) Dom, wkt-
rym mieszka Bruno Schulz. Zdjcia zfestiwalu udostpnione przez
dr Wier Meniok dyrektor Midzynarodowego Festiwalu Brunona
Schulza wDrohobyczu.
5
B. Schulz, Ksiga, w: B. Schulz, Sklepy cynamonowe, Sanato-
rium pod Klepsydr, Krakw 2010.
6
W. Meniok, Drogi do Schulza, op. cit.
18
Kada zedycji festiwalowych proponuje inny te-
mat, inny motyw przewodni tych spotka. Jaki bdzie
tytu kolejnego festiwalu, dowiemy si wmaju 2014
roku. Wtedy bowiem znowu Drohobycz przemwi
wieloma jzykami, zapeniajc si ludmi zrnych
zaktkw wiata. Ludzie ci przybd do ukraiskie-
go miasteczka kierowani tym samym drogowskazem,
wskazwkami, ktre brzmi: Tam, gdzie mapa kra-
ju staje si ju bardzo poudniowa, powa od soca,
pociemniaa ispalona od pogd lata, jak gruszka doj-
rzaa tam ley ona, jak kot wsocu ta wybrana
kraina, ta prowincja osobliwa, to miasto jedyne na
wiecie7. Zatem, do zobaczenia wDrohobyczu!
Fot. ukasz Feciak
Since 2004 in Drohobych, Ukraine, the
International Bruno Schulzs Festival has been
held. Every two years people from all over the
world, fascinated by his work gather there. For
the time of the festival this small town becomes
a multinational and multicultural melting pot,
aspace where one can hear many languages and
in which, every now and then, the echo of Schulzs
prose can be heard in Polish. The Polish language
is undoubtedly the key communication code of
the festival and the ability to use it is crucial to
foreign participants.
7
B. Schulz, Republika marze, w: Utwory rozproszone, opowia-
dania, fragmenty, eseje, rysunki; wybr, opracowanie iposowie Jerzy
Ficowski, Warszawa : Chimera, 1993, s. 74.
 O LITERATURZE I FILMIE
Agnieszka Jastrzbska
Wybrane aspekty wykorzystania
literatury dziecicej w nauczaniu
jzyka polskiego jako obcego
na przykadzie poezji dziecicej
Omawiajc aspekty wykorzystania literatury dzie-
cicej w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego,
mona przyj wiele strategii, wzalenoci od tego,
kogo ico postawimy wcentrum naszych rozwaa.
Pytanie kogo zwraca uwag na odbiorc naszego
tekstu. Jak wynika zdefinicji literatury dziecicej J.
Cielikowskiego, jej adresatem jest dziecko, a sama
literatura przeznaczona jest zmyl onim iposiada ta-
ki rodzaj ekspresji, ktry uwarunkowany jest dziecicym
punktem widzenia, czy dziecic wyobrani11. Nale-
y jednak przyzna, e literatura dziecica posuguje
si czsto takim jzykiem i wykorzystuje takie mo-
tywy, ktre mog zainteresowa dorosego czytelni-
ka. W procesie glottodydaktycznym odbiorc tek-
stu moe by zarwno dziecko, jak iosoba dorosa,
na pewno jednak cudzoziemiec, ktry znajduje si
na pocztkowym lub zaawansowanym etapie znajo-
moci jzyka polskiego. Wprocesie nauczania dzie-
ci cudzoziemskich zgry mona przyj, e literatu-
ra dziecica, azwaszcza poezja, aktywnie towarzyszy
nauce jzyka polskiego jako obcego. Czy podobna
sytuacja ma miejsce w nauczaniu osb dorosych?
Zpewnoci nie, chocia zapewne nie jest mu obca.
Wystarczy przypomnie sobie sytuacj zlektoratw,
zdarzajc si dosy czsto, kiedy obcokrajowcy pro-
sz na pocztkowym etapie nauki oatwe teksty do
przeczytania wdomu: bajki, legendy, wiersze.
1
Cielikowski J., Wiersz dziecicy, Miesicznik Literacki, nr 5,
Warszawa 1971, s. 24.
I pomimo e w tekstach mona czsto natrafi
na archaizmy, neologizmy, dialektyzmy itd., to zdo-
wiadczenia autorki artykuu wynika, e nie odstra-
sza to cudzoziemcw, awrcz intryguje izaprasza do
poznawania jzyka ikultury. Natalia Tsai wrozpra-
wie doktorskiej Utwr poetycki jako tekst glottodydak-
tyczny analizuje przeprowadzon przez siebie ankie-
t dotyczc potrzeb wykorzystania poezji dziecicej
na zajciach z jzyka polskiego jako obcego. Z ba-
da wynika, e okoo 70 % ankietowanych nauczy-
cieli ilektorw uwaa za potrzebne korzystanie ztej
poezji zuwagi na prosty jzyk. Nauczyciele zwraca-
j rwnie uwag, e stosowanie tego typu literatury
wprowadza dynamik na zajciach, urozmaica proces
nauczania, uatwia zapamitywanie tekstu oraz sku-
tecznie ksztaci wymow.
Kiedy zastanawiamy si nad aspektami wykorzy-
stania literatury dziecicej, nasuwa si rwnie pyta-
nie oto, zjakich rodzajw igatunkw literackich ko-
rzysta, czy tylko zpoezji, czy jest miejsce na proz,
wtym na legendy, komiks, moe dramat, oraz jakie
wybra przykady, przyj strategie i metody pracy
z tekstem? W wyborze tekstw literatury dziecicej
moe by przydatna definicja tekstu glottodydaktycz-
nego: tekst jest to wyraona pisemnie lub ustnie jednost-
ka komunikacyjna tworzca kompleksow i koherent-
n pod wzgldem jzykowym, treciowym iformalnym
cao, skadajca si znastpujcych po sobie, powi-
zanych logicznie i gramatycznie sw. Moe ona mie
posta wypowiedzi w formie monologu lub dialogu,
19
 O LITERATURZE I FILMIE

realizowanej graficznie ifonicznie ipowinna dostarcza
uczcym si wiadomoci z zakresu leksyki, gramatyki,
realioznawstwa danego jzyka inarodu, atake posia-
da (...) okrelony potencja interlokucyjny, konieczny
do tworzenia innych wypowiedzi werbalnych, bd-
cych jakociowo nowymi tekstami. Tekst glottodydak-
tyczny powinien umoliwia rozwj wszystkich czterech
sprawnoci jzykowych22. Naley wic szuka wrd
tekstw literatury dziecicej takich, ktre speniayby
powysze kryteria. Podejcie glottodydaktyczne do
tekstu stawia wcentrum rozwj sprawnoci jzyko-
wych i umiejtnoci. W ten sposb traktujemy np.
literatur dziecic jako jedno znarzdzi suce do
nauki jzyka. Takie podejcie mona znale wpra-
cy np. E. Jaskowej, ktra wartykule Poezja wna-
uczaniu jzyka polskiego jako obcego analizuje wiersz
Joanny Kulmowej Koty, proponujc do niego rone
wiczenia struktur jzykowych, m.in. skadni, leksy-
ki, ale rwnie rozwj kompetencji komunikacyjnej.
Ciekawe moe si wydawa podejcie do literatury
dziecicej wprocesie glottodydaktycznym zpunktu
widzenia teorii literatury, np. analizujc gatunki lite-
rackie pojawiajce si w literaturze dziecicej i cha-
rakteryzujc ich cechy, sprbowa odnale miejsce
literatury dziecicej wprocesie glottodydaktycznym.
Taka analiza daaby odpowied na pytanie otrafno
wykorzystania rnych gatunkw prozy dziecicej
w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, w tym
bajki ilegendy. Rwnie niezmiernie ciekawe wyda-
je si spojrzenie na literatur dziecic jak na rdo
treci kulturowych irealioznawczych, wtym opisuj-
cych mentalno Polakw, zabytki architektury ikra-
jobrazy, tradycje narodowe, histori Polski, geografi,
przysowia itd. Literatura dziecica jest pena takich
treci, zaczynajc od najstarszych utworw dla dzieci,
takich jak J. Chociszewskiego Krtki rys historii Polski
wierszem, poprzez A. Domaskiej Histori tej ci-
emki, komiksy H. J. Chmielewskiego Tytus, Romek
iA`Tomek czy Jeycjad M. Musierowicz.
Analiza literatury dziecicej pod ktem jej wy-
korzystania w glottodydaktyce moe by niezmier-
nie ciekaw przygod badawcz, odkrywajc szereg
2
Czerkies T., Tekst literacki w nauczaniu jzyka polskiego jako
obcego, Krakw 2012,s. 37.
rnych moliwoci. Celem artykuu jest prba spoj-
rzenia na wybrane cechy literatury dziecicej, szcze-
glnie charakterystyczne dla poezji dziecicej, kt-
re mog by wykorzystane wglottodydaktyce, gdy
sprzyjaj zastosowaniu ciekawych strategii pracy
ztekstem oraz zachcaj obcokrajowcw do zapozna-
nia si zliteratur czwart. Poezja dziecica zostaa
wybrana ze wzgldu na jej dugo oraz wiksz cz-
stotliwo wykorzystania jej na zajciach zjzyka pol-
skiego jako obcego ni wprzypadku prozy.
Piszc o literackoci poezji dziecicej, J. Cieli-
kowski stwierdza, e poezja ta moe by dwikiem,
obrazem, gestem kadym z osobna i wszystkim na-
raz33. Zkolei J. Papuziska zwraca uwag na jej dra-
matyczno i sceniczno oraz przekadalno na
dialog. Rwnie t cech szczeglnie mocno zazna-
cza wliteraturze dziecicej K. Hausenblas. WOsty-
lu poezji dla dzieci podkrela rwnie prostot jzy-
ka iprzedmiotu oraz budowy tekstu (wybr krtkich
form, mae strofy, prosty sposb kompozycji, powt-
rzenia, kontrast, dynamika, wyrazisto wprowadze-
niu akcji (m.in. przez dialogizacj), chocia twierdzi,
e jzyk poezji dziecicej nie stroni np. od gry sw.
Zkolei A. Romulewicz za S. Baraczakiem pisze, e
stereotypowe jest mylenie ojzyku literatury dziecicej
3
Cielikowski J., Przedmiot, sposoby istnienia imetody badania
literatury dla dzieci w: Wybrane problemy literatury dla dzieci imo-
dziey, Rzeszw 1984, s. 58.

20
 O LITERATURZE I FILMIE
jako jzyku prostym, konkretnym, jednoznacznym oraz
owystpowaniu wnim form unikajcych zoonej me-
taforyki czy chociaby skomplikowanej skadni. Uwa-
a, e jest to osd niepeny, a czasem wrcz mylny44.
K. Czukowski w ksice Ot dwch do pjati zwraca
uwag na obrazowo, pisze: dziecko myli obraza-
mi55,,tzn. e obrazy zastpuj dziecku sowa, zdania,
cae dialogi. Mylenie obrazami jest szybsze ni np.
dialog. Na niezwykle ciekawe cechy poezji dziecicej
wskazuje rwnie R. Waksmund wksice Literatu-
ra pokoju dziecinnego. Podkrela on jedn zzasadni-
czych cech literatury dziecicej, jak jest nauka przez
zabaw, przede wszystkim nauka historii, geografii
ojczystej iprzyrody. Oczywicie to tylko niektre ce-
chy poezji dziecicej. Warto przyjrze si bliej nie-
ktrym znich zperspektywy glottodydaktyki.
Uywanie przez cudzoziemcw prostych izrozu-
miaych sw, wzbogacone czasem mia metafor
czy epitetem, lub te wasn konstrukcj, podobne
jest do jzyka poezji dziecicej. Cech jzyka poezji
dziecicej, jak podkrelaj badacze, jest jego prosto-
ta, przy jednoczesnym wykorzystaniu ciekawego za-
biegu, jakim jest gra sw. Wzasadzie mona uzna,
e te dwa wyraenia s sprzeczne. Samo sowo gra
wprowadza pewne reguy, zasady, gra to te zaba-
wa, wnaszym przypadku chodzi ozabaw jzykiem,
odkrywanie jego tajemnic, szczeglnie na poziomie
fonetycznym i leksykalnym, delektowanie si nimi.
Gdzie wic jego prostota? Wpoezji dziecicej jest to
moliwe. Prostota jzyka polega na wykorzystaniu j-
zyka potocznego, na prostych zdaniach, uyciu ele-
mentw dwikonaladowczych, ktre towarzysz
dziecku od momentu narodzin. Jzyk poezji dzieci-
cej nie boi si sw, zktrych boi si korzysta poezja
dla dorosych. Prostota jzyka moe wprowadzi rw-
nie nieprost zabaw sowem idwikiem. Zabawa
dwikiem, to jeden zulubionych zabiegw stosowa-
ny w poezji dziecicej. W szczeglny sposb wyko-
rzystywa j J. Brzechwa. Do tej pory zachwycamy si
jego wierszami i wykorzystujemy na zajciach glot-
todydaktycznych: WSzczebrzeszynie, Nie pieprz Pie-
4 ebrak/i rzek arokowi, e brak/poci, karpi oraz ledzi,/ale
Romulewicz A., Status oraz wyznaczniki wspczesnej literatury
dla dzieci i modziey [online] http://www.wbp.olsztyn.pl/bwm/3-
4_04-ie/lit2.htm.
5
Biaek J.Z.,Przymierze zdzieckiem, BUS, Krakw 1994,s. 95.
trze...., ale warto rwnie zwrci uwag na wiersze
A. Frczek, m.in. wiersz Chrzszcz drcy wgszczu
czy R. Pisarskiego ijego ortograficzne wiersze wtym
Wiersz z i . Przyjrzyjmy si bliej temu drugiemu.
Zabawiano si raz gr,/kto odnajdzie swko z;/Ja napisa
swek rzd,/awic:/mka, ka, prd./kt, ssiadka, bk, b-
belek./Nie da si zawstydzi Felek./Tak napisa:/Mdry zajc/
przed pogoni uciekajc/kry, kry pod Dbrow,/w gb
jej umkn/zca gow...Sta powiedzia: Aja chc/znale
swka zsamym ./Wic wzeszycie pisa bd:/Bc, bc, bc,
bc bbni bben./Co to bdzie, co to bdzie,/gdy si zlknie g
na grzdzie?/G przysidzie grzd t/bdzie/gga g, g, g./
Uday si rymy gsie,/Klasa si ze miechu trzsie.
Wiersz ten skierowany jest do dzieci i zwraca
uwag na wymow ipisowni samogosek nosowych
w rnych pozycjach. Problemy te spotykaj rw-
nie cudzoziemcw uczcych si polskiego. Wynika
to zfaktu, e wwikszoci jzykw samogoski te nie
wystpuj oraz e wniektrych pozycjach Polacy wy-
mawiaj je jak: en, em, om, on, ale zapisuj i, co
moe przysparza wielu kopotw obcokrajowcom.
Ortografia niektrych sw moe wymaga szczegl-
nej uwagi, dlatego na etapie utrwalania mona wy-
korzysta technik dyktanda czciowego, wktrym
tekst naley uzupeni literami. A. Seretny iE. Lipi-
ska podkrelaj jednak, e nie warto od takich wier-
szy [przyp. autora] zaczyna procesu doskonalenia wy-
mowy obcojzycznej. Ich opanowanie moe by jednak
dla wielu uczcych si miar sukcesu wpracy nad wy-
mow66. Wiersz ten prowokuje rwnie do przypo-
mnienia sobie sw, wktrych wystpuj te litery, lub
zaproponowania uczcym si podobnej zabawy, jak
zasugerowano wutworze Kto odnajdzie swko z...
z wykorzystaniem innych liter trudnych do opano-
wania przez obcokrajowcw.
Kolejnym ciekawym przykadem gry jzykowej
mog by homonimiczne zabawy wpoezji J. Ficow-
skiego Dziwna rymowanka:
Pewien arok nienaarty/raz wygodnia nie na arty/i wy-
wiesi szyld na pocie,/e ochot ma na pocie./Tutaj na brak
ryb narzeka,/bo daleko rybna rzeka./Wic si zgosi pewien
6
Seretny A., Lipiska E., ABC Metodyki nauczania jzyka pol-
skiego jako obcego, Krakw 2005, s.29.
21
 O LITERATURZE I FILMIE

rzeki pilnie ledzi/igdy tylko bdzie wstanie,/to owicie zka wia si nad ich wykorzystaniem wglottodydaktyce.
wstanie/po czym ruszy na Pomorze/iwzdobyciu ryb pomoe.../ To tylko niektre przykady, niewyczerpujce tema-
Odtd arok nasz jedynie/zamiast smacznych ryb je dynie.
tu, ale zachcajce do podjcia przez lektorw iobco-
krajowcw pracy ztekstem poezji dziecicej.
Wiersz ten moe by wykorzystany na wyszym
Obecnie wiemy, e jednym znarzdzi wspieraj-
poziomie nauczania ze wzgldu na swoj leksyk,
cych proces glottodydaktyczny jest obraz. Pomaga on
awszczeglnoci pojawiajce si wnim homonimy
zapamita sowo, szczeglnie wsytuacji, kiedy ma-
wyrazowe. Odkrywa on przed cudzoziemcem bogac-
my do czynienia z uczniami, ktrzy s wzrokowca-
two jzyka polskiego i w dodatku nie literackiego,
mi. Obraz wykorzystuje rwnie literatura. Wedug
apotocznego, ktrego przykadem s wyrazy niena-
Sownika terminw literackich obraz to uksztatowa-
arty, arok. Wiersz ten jest zagadk, zktr mu-
ny zesp elementw wiata przedstawionego utwo-
si zmierzy si uczcy si polskiego, aby odkry jego
ru, nasycony konkretnoci i plastycznoci, apelujcy
sens. Taki wiersz powoduje ch poszukiwa nowych
do przedstawie wyobraeniowych czytelnika. Zdol-
homonimw, co czy si zwykorzystaniem pracy ze
no wypowiedzi literackiej do wywoywania bogatych
sownikiem, rozwijaniem wasnej twrczoci wjzy-
i wyrazistych przedstawie plastycznych odbiorcy jest
ku obcym przez napisanie podobnego wiersza, atak-
okrelana jako obrazowo77. Wzasadzie, uwzgldnia-
e czsto prowadzi do refleksji na temat homonimii
jc dynamik pojawiajc si wtekstach literackich,
midzyjzykowej zachodzcej midzy jzykiem pol-
azwaszcza wliteraturze dziecicej, mona mwi nie
skim ijzykiem rodzimym obcokrajowca, co zkolei
ojednym obrazie, aocaej serii obrazw, swego ro-
mona zaprezentowa w ciekawy sposb, wykorzy-
dzaju historiach obrazkowych. Kady utwr literatu-
stujc elementy dramy, wktrej obcokrajowiec spo-
ry dziecicej jest pewnego rodzaju ilustracj namalo-
tyka Polaka i prbuje nawiza konwersacj, oraz
wan jasnymi lub ciemnymi kolorami. Brak pcieni,
o skutkach takiej konwersacji. To ostatnie zadanie
pojawiajcych si wliteraturze dla dorosych, jest wy-
moe by wykonane jedynie w przypadku, gdy na
nikiem dydaktyki. Dziecko musi wiedzie, e co jest
lekcji mamy obcokrajowcw zjednego pastwa.
dobre, aco ze. Czasem akcj utworu literatury dzie-
Podobne konwencje gry jzykowej stosuje A. Fr-
cicej mona przerysowa na papier, std te literatura
czek wwierszu Pewien pierg, wktrym pojawia si
dziecica jest ilustrowana. Obrazowo tej literatury
art jzykowy na granicy znaczenia dosownego, re-
sprzyja wykorzystaniu jej na zajciach glottodydak-
prezentowanego przez przymiotnik leniwy, i homo-
tycznych. Za przykad do rozwaa posuy fragment
nimicznego zestawienia leniwe pierogi. Leniwy pierg
wiersza Juliana Tuwima Idzie Grze przez wie:
nie chce by leniwy iwyznaje:
Idzie Grze/Przez wie,/Worek piasku niesie,/Aprzez dziurk/
Ja za chciabym bez ustanku,/ Od wieczora do poranku, []
Piasek ciurkiem/Sypie si za Grzesiem./Piasku mniej -/Nosi
/Trze,/Mle,/Sieka,/Panierowa,/Pray,/Smay,/I mikso-
lej!/Cieszy si guptasek./Do dom wrci,/Worek zrzuci, Ale
wa,/Piec,/Pitrasi,/Kucharzowa,/ Idrylowa.
gdzie ten piasek?/Wraca Grze/Przez wie,/ zbiera piasku ziarn-
ka./Pomaluku,/Powoluku,/Zebraa si miarka.
Oprcz zabawy homonimami autorka wwierszu
przytacza szereg czasownikw zwizanych ztematem Fabu wiersza atwo namalowa. Wyobramy so-
jedzenie, ktre mona wykorzysta na zajciach, bie trzy ilustracje.
wzbogacajc w ciekawy sposb leksyk ucznia. Jed- 1. Chopiec idzie zworkiem na plecach, zktrego
noczenie warto rwnie zwrci uwag na element wysypuje si piasek;
kulturowy, pojawiajcy si wwyraeniu leniwe pie- 2. Dom. Chopiec nachyla si nad pustym wor-
rogi, ktre moe by bodcem do rozmowy na te- kiem;
mat kuchni polskiej.
Analizujc jzyk poezji dziecicej, mona mnoy 7
Sownik terminw literackich pod red. J. Sawiskiego, Wro-
szereg rnych przykadw gier sownych i zastana- caw 2007, s. 349.

22
 O LITERATURZE I FILMIE
3. Chopiec zbiera piasek iwkada go do worka.
Zadanie moe polega na przeczytaniu wiersza,
anastpnie uoeniu historyjki obrazkowej wodpo-
wiedniej kolejnoci. Dalej naley dopasowa czasow-
niki: i, nie, sypa si, zrzuci, zaglda, zbiera, doprowadzi do dyskusji omentalnoci polskich ko-
wrci, do odpowiednich ilustracji. Na podstawie
ilustracji oraz wykorzystujc powysze czasowniki
opowiedzie histori Grzesia. Warto zwrci uwag
na zastosowanie wwierszu zarwno czasu przeszego
jaki iteraniejszego, dlatego wzadaniu mona doko-
nywa pewnych transformacji, np. opowiedz histo-
ri Grzesia wczasie teraniejszym lub wczasie prze-
szym. Literatura dziecica nie stroni od trudnych
sw, dlatego naley wyjani pojawiajce si wwier-
szu wyraenie sypie si ciurkiem, ale rwnie sowo
guptasek, czy zwrci uwag na stylizacj jzykow
pojawiajc si wsowach: powoluku, pomaluku.
Na wyszych poziomach mona bawi si w repor-
ta Sprawa pana Grzegorza ijego worka, Wywiad
zpanem Grzegorzem itd. Wiele wierszy dziecicych
mona przeoy na ilustracje, ktre nastpnie mog
suy jako narzdzia do nauki jzyka polskiego jako
obcego, s to m.in. Pawe iGawe A. Fredry, Rzepka
J. Tuwima, Kurcze blade W. Chotomskiej itd.
Warto zwrci rwnie uwag na dialogowo li-
teratury dziecicej. Dialogowo to podstawowa forma
funkcjonalna jzyka, ktry yje w sferze dialogowego
obcowania. Dialogowo cechuje wszelk wypowied,
ktra zawsze stanowi reakcj na wypowiedzi wczeniej-
sze i sprzyja powstawaniu wypowiedzi dalszych [].
Wsposb szczeglny dialogowo zaznacza si wwypo-
wiedziach zoonych zreplik oraz wtych, wktrych j-
zyk odwoa przedmiotowych ukierunkowany jest na
inne wypowiedzi bd utrwalone spoecznie style88.
Tak rozumiana dialogowo zwraca uwag na dwa
aspekty, ktre maj zastosowanie wglottodydaktyce.
Po pierwsze, dialogowo rozumiana jako reakcja na
wypowiedzi wczeniejsze, sprzyjajca powstawaniu
wypowiedzi dalszych, pomaga spojrze na literatur
dziecic jak na tekst, ktry moe wywoa reakcje
w postaci wypowiedzi, czasem wrcz naprawd po-
wanych dysput, tym samym rozwijajc sprawno
mwienia. Ciekawym przykadem wprowadzenia
dyskusji na wyszym poziomie nauczania moe by
wiersz Juliana Tuwima Spniony sowik. Pomijajc
wartykule walory jzykowe wiersza, zwrmy uwa-
g, e utwr daje moliwo podjcia na zajciach
dyskusji dotyczcej charakterw obojga bohaterw
wiersza: pani Sowikowej i pana Sowika, co moe
biet imczyzn, anastpnie przeksztaci si wcieka-
w wypraw odkrywcz badajca mentalno innych
narodw. Oglnie wiersz ten moe sprzyja podjciu
relacji damsko mskich, ktre niezwykle ochoczo
podejmuj obcokrajowcy na zajciach. Wten sposb
wiersz Spniony sowik wywouje ch podjcia dal-
szego dialogu ztekstem.
Drugim aspektem, na ktry warto zwrci uwa-
g, jest fakt, e dialogowo wszczeglny sposb jest
realizowana wpostaci replik. Cecha ta sprzyja insce-
nizacji. Wiersz atwo wwczas podzieli na dialo-
gi, wprowadzi narratora i przeksztaci na dram.
Drama jest jedn z ciekawszych metod pracy z ob-
cokrajowcami, ktra stymuluje ich nauk. Przede
wszystkim wymaga zaangaowania, otwartoci, cza-
sem przeamania si. Daje moliwo odnalezienia si
wnowej roli zarwno uczniowi, jak iuczcemu, gdy
nauczyciel rwnie moe wzi udzia w dramie.
Uczcy zapamituj sowa, cae wyraenia, kolejno
replik, w ten sposb osoby, ktre maj trudnoci
z otworzeniem si na mwienie, s zmuszone bra
udzia wdialogu. Wdodatku dram mona realizo-
8
Sownik terminw literackich , op.cit., s.100.
23
 O LITERATURZE I FILMIE
wa ju na pocztkowych etapach znajomoci jzyka
polskiego. Metoda ta moe by realizowana wformie
projektu, wymaga wwczas przygotowania scenogra-
fii, kostiumw. Na straganie J. Brzechwy jest dobrym
przykadem nie tylko uzupeniajcym sownictwo
zzakresu warzyw, ale take ukazujcym realizacj
dialogowoci poprzez repliki, jednoczenie na tyle
obrazowym, e przekadajcym si na inscenizacj.
W tym przypadku zamiast kostiumw, chocia i te
zapewne mona wykona, kady zuczestnikw moe
przygotowa sobie kartk znapisem bohatera, ktre-
go przedstawia: burak, kalarepa, kapusta, cebula itd.
Cennym spostrzeeniem wydaje si rwnie
zwrcenie uwagi na fakt, e poezja dziecica jest cz-
sto piewana. Wie si to z dwoma aspektami, po
pierwsze, wpoezji dziecicej czsto s zachowane ry-
my ijest wyrany rytm, po drugie, ze wzgldu na po-
wtarzalno pewnych wyrazw wyrae, czasem ca-
ych zwrotek, ktre mog spenia funkcje refrenu.
Cech t warto rwnie wykorzysta wglottodydak-
tyce. Powtarzalno uatwia bowiem zapamitanie
leksyki. Piosenka jest jednym zczstych narzdzi wy-
korzystywanych na zajciach glottodydaktycznych.
Jest ona niezwykle ceniona zarwno przez nauczycie-
li jak iprzez uczcych si ze wzgldu na uatwienie
przyswajania izapamitywania sw, wyrae, caych
zda, zaangaowanie zmysu suchu, a take moli-
wo ciekawego wykorzystania piosenki do rozwija-
nia sprawnoci rozumienia tekstu syszanego. Wpro-
wadzenie piosenki na zajciach glottodydaktycznych
wpywa na atmosfer, integruje uczniw, przeamuje
bariery. Utwr musi by oczywicie integraln czci
zaj ima wspomc proces ksztacenia jzykowego.
Piosenka dziecica uczy prawidowej wymowy, akcen-
tu, intonacji, ale rwnie wprowadza now leksyk.
Literatura dziecica podobnie jak literatura wy-
sza jest pewnym odwzorowaniem realiw i kultury
danego narodu. czy si to szczeglnie zdydaktycz-
n rol literatury dziecicej. Analizujc literatur dzie-
cic, R. Waksmund m.in. zwraca uwag na wpro-
wadzenie materiau realioznawczego i kulturowego
wpoezji dziecicej. Sam nazywa to nauk wzabawce,
zwracajc uwag na takie aspekty, jak: historia wia-
ta, dzieje ojczyste, geografia ojczysta, geografia eg-
zotyczna, historia naturalna itd. Literatura dziecica
24
niesie ze sob ogromny adunek szeroko pojmowanej
kultury. Polska glottodydaktyka wszczeglny sposb
podkrela, e wprocesie nauczania jzyka polskiego
obcokrajowcw nie mona nie uczy kultury i re-
aliw Polski. Czsto na lektoratach nie ma wystarcza-
jcej iloci czasu na to, by prowadzi zajcia czysto
realioznawcze czy kulturoznawcze, dlatego elementy
te s czsto przemycane wtekcie, zktrym pracuje-
my podczas zaj. Takim tekstem moe by literatura
dziecica. Ciekawym przykadem jest wiersz J. Kierat
Czy to Krakw?
ZMariackiej wiey na srebrnej trbce,/Co to za koncert?/Apod
Wawelem do jamy cieka./Kto w jamie mieszka?/Kogut na
rynku macha skrzydami./Kto jedzi na nim?/Konno zbua-
w, zbrod do pasa/Kt to tak hasa?/Uczapki piro iwiatr
wsukmanie./Co to za taniec?/Kbami dymw wiata zasnu-
te./Czy znasz t Hut?/Ten Wawel, Rynek, gobi dwiecie-
,/Wjakim to miecie?
Wiersz ten wymaga od cudzoziemcw poszuki-
wa odpowiedzi na zadane wnim pytania. Moe te
by podsumowaniem lekcji Przepraszam, jak doj
na Wawel?, w ktrej oprcz wyrae typu: prosz
skrci w prawo/ lewo, prosz i prosto, przej
przez ulic/ skrzyowanie warto wykorzysta plan
Krakowa iopowiedzie lub przeczyta krtkie legen-
dy zwizane ztym miastem. Nastpnie zaznaczy na
mapie miejsca z nimi zwizane. Spyta o drog do
tych miejsc, Podsumowujc zajcia, sprbowa od-
powiedzie na zadane wwierszu pytania. Zauwamy,
e wutworze pojawiaj si pytania nie tylko omiej-
sca, ale rwnie o postacie i taniec. Moe to by
bodcem do rozmowy na temat tacw polskich. Ta-
ki wiersz moe sprowokowa rwnie do tworzenia
zagadek przez uczcych si. Pytania mog dotyczy
innych miast, np. tych, wktrych ucz si obcokra-
jowcy. Przykadem mog by zadania typu:
1. Prosz przypomnie sobie znane miejsce, saw-
n osob lub tradycj polsk. Koledzy zgrupy mog
zada ci 10 pyta, wtrakcie ktrych powinni odgad-
n to, o czym pomylae. Po skoczonej zabawie
uzupenijcie wsplnie informacje o tym miejscu/
tej osobie/ tradycji. Dodajmy, e przed zadawaniem
pyta naley podkreli, czy chodzi omiejsce, osob,
tradycj.
 O LITERATURZE I FILMIE
2. Nauczyciel przygotowuje kartki, na ktrych
jest napisane: miejsce, osoba, tradycja. Ucze ma za
zadanie zaprezentowa sowo na kartce uywajc tyl-
ko 5 zda (chocia liczba zda moe by uzaleniona
od stopnia trudnoci sowa, poziomu grupy itd., np.
wwypadku tradycji ucze moe poda tylko 5 sw
kojarzcych si zni), agrupa ma za zadanie odgad-
n. Po odgadniciu grupa moe uzupeni informa-
cje oosobie, miejscu, tradycji.
Warto podkreli, e wykorzystanie literatu-
ry dziecicej na zajciach glottodydaktycznych ma
za zadanie wspiera proces nauki. Jeeli stosujemy
na lekcji prac z literatur dziecic, musi by ona
punktem odniesienia do strategii podjtych podczas
zaj, anie porzuconym po kilku minutach zaj tek-
stem, zktrym nie wiadomo co zrobi. Wwypadku
literatury dziecicej trzeba by niezwykle ostronym,
przede wszystkim ze wzgldu na fakt, e jest to tekst
autentyczny, wktrym mog pojawi si trudne for-
my, neologizmy, archaizmy, wyrazy czsto stylizowa-
ne na gwar, ale take jzyk dziecka. Jednak nie nale-
y si zniechca, praca zliteratur dziecic przynosi an interesting strategy to deal with childrens
wiele satysfakcji, a jej owoce pozostaj na dugo
wpamici zarwno obcokrajowcw, jak inauczycieli.
Praca porusza tylko niektre aspekty wykorzysta-
nia literatury dziecicej, a szczeglnie poezji, w na-
uczaniu jzyka polskiego jako obcego, jednak temat
wymaga bardziej wyczerpujcych bada. Wartyku-
le skupiono si gwnie na cechach poezji dziecicej
imoliwociach wykorzystania ich wprocesie glotto-
dydaktycznym, ale warto zastanowi si rwnie nad
wykorzystania prozy, czy np. specyficznego rodza-
ju narracji, jak jest komiks dziecicy w nauczaniu
glottodydaktycznym. Literatura dziecica wnaucza-
niu jzyka polskiego jako obcego to niesamowicie
wdziczny temat, ktry odkrywa przed badaczem dwa
wiaty: dziecicy izagadkowy wiat obcokrajowca.
Bibliografia
1. Biaa A., 2013, Malarsko literatury [w:] Teksty literackie
wprzestrzeni kulturowej ikomunikacji jzykowej. Tradycja
iwspczesno, red. Z. Og- Winiarska, Kielce, Marka.
2. Cielikowski J., 1971, Wiersz dziecicy, Miesicznik Lite-
racki, nr 5.
3. Czerkies T., 2012. Tekst literacki w nauczaniu jzyka pol-
skiego jako obcego ( zelementami pedagogiki dyskursywnej),
Krakw, Ksigarnia akademicka.
4. Niesporek-Szamburska B., 2008, Humor i zabawa jzy-
kiem wpoezji dla dzieci w: Literatura dla dzieci imodziey
(po 1980 roku), Katowice, Wydawnictwo U.
5. Seretny A., Lipiska E., 2005, ABC metodyki nauczania
jzyka polskiego jako obcego, Krakw, Universitas.
6. Tradycje narodowo-kulturowe wliteraturze dla dzieci imo-
dziey. Materiay sesji Jachranka, 30 XI-2 XII 1994, War-
szawa, SBP 1996.
7. Waksmund R., 1987, Literatura pokoju dziecinnego, War-
szawa, Nasza Ksigarnia.
8. Wybrane problemy literatury dla dzieci imodziey. Artykuy
iszkice, 1984, red. Z. Brzuchowska, Rzeszw, WSP.
The article makes an attempt to look at childrens
literature, especially the poem as aglottodidactic
text. It draws attention to the features of the fourth
literature such as imagery, dialogism, aplay with
a language, musicality and also conveying the
contents of knowledge of special fields and the
cultural studies. The analysis enables to present
poetry during Polish classes with foreigners.
The article points out that childrens literature
fosters the development of linguistic skills and
competences, particularly a communicative one.
Each of the discussed features was exemplified by
suitable techniques for working with the text. In
the article, poems by Tuwim, Brzechwa, Fraczek,
Ficowski, Kierst and Fredro have been used.
25
 O LITERATURZE I FILMIE

Mirosaw Jelonkiewicz

Filmowa edukacja kulturowa cudzoziemcw.

Wspczesna Polska w obiektywie kamery, czyli Zblienie na no-
w Polsk (Focus on The New Poland)
Cz III
Od ponad dwudziestu lat prowadzone s wPO- wych, od problematyki stosunkw polsko-ydow-
LONICUM wykady zwiedzy oPolsce, ktrych in- skich ipolsko-amerykaskich. Wiele zomawianych
tegraln cz stanowi projekcje filmowe. Moje do- tematw ma swoje odzwierciedlenie wfilmie, czego
wiadczenia dydaktyczne jako prowadzcego tego najlepszym przykadem jest film wreyserii Izabelli
typu zajcia potwierdzaj mao odkrywczy wniosek, Cywiskiej Cud purymowy, pokazujcy wspczesne
e zainteresowanie cudzoziemcw Polsk dotyczy oblicza polskiego antysemityzmu. Oba te cykle wza-
przede wszystkim spraw iwydarze aktualnych, czyli jemnie si dopeniaj itworz tandemowy dwugos
najnowszych jej dziejw. Im bardziej wczasie odda- osprawach polskich ostatnich dwch dekad. Studen-
lamy si od wspczesnoci, tym mniejsza liczba ob- ci wswoich ankietach podkrelaj walory dydaktycz-
cokrajowcw decyduje si na badania czy studia lite- ne oraz nowoczesne podejcie metodyczne glottody-
ratury ikultury naszego kraju, aich zainteresowanie daktyki kulturowej zastosowane przez autorw takiej
maleje wprost proporcjonalnie do cofania si wcza- formy przekazywania wiedzy oPolsce.
sie. Konkluzja, jaka ztego wypywa dla autorw pro- W numerze pierwszym Kwartalnika POLONI-
gramw studiw, jest oczywista kulturow eduka- CUM Maria Czekalewa-Demidowska, awnumerze
cj cudzoziemcw naley skoncentrowa na ostatnim czwartym Jii Januka, zamiecili swoje oceny cyklu
dwudziestoleciu iewentualnie stopniowo rozszerza filmowego zatytuowanego Focus on the New Po-
j na wiek dwudziesty i dziewitnasty. Tak te uo- land. Po ponad pitnastu latach obecnoci w pro-
one s filmowe programy edukacyjne, ktre oferuje gramie edukacyjnym POLONICUM cykl ten funk-
Centrum POLONICUM swoim suchaczom. cjonuje obecnie z wieloma nowymi tytuami i stale
Kurs wspczesnej historii Polski rozpoczyna si ewoluuje w kierunku wspczesnoci i aktualizacji
od cyklu Zblienie na now Polsk (Focus on the problematyki. Dzi jest to cakiem nowy zestaw fil-
New Poland) zawierajcego 15 filmw opatrzonych mw. Oto jak przedstawia si obecnie spis tytuw:
napisami w jzyku angielskim, ktrych akcja roz-
grywa si na tle przemian transformacyjnych wna- Dug K. Krauze, 1999
szym kraju po 1989 roku. Cykl ten jest skorelowany Plac Zbawiciela J. iK. Krauze, 2006
z innym, ju nie filmowym, a klasycznym, akade- Cze, Tereska R. Gliski, 2001
mickim cigiem wykadw pod wsplnym tytuem winki R. Gliski, 2010
Transformacja w Polsce po 1989 roku, podczas Galerianki K. Rosaniec, 2009
ktrych 15 wykadowcw prezentuje owe przemiany Baby blues K. Rosaniec, 2012
zpunktu widzenia swej dyscypliny. Mamy wykady Dzie kobiet M. Sadowska, 2013
socjologa, politologa, historykw, etnologa, prawni- Rezerwat . Palkowski, 2007
ka, ekonomisty, specjalistki od problemw gendero- Zodzysku S. Fabicki, 2006

26
 O LITERATURZE I FILMIE
Kret R. Lewandowski, 2011
Wesele W. Smarzowski, 2004
Drogwka W. Smarzowski, 2012
Sala Samobjcw Jan Komasa, 2010
Cud purymowy I. Cywiska, 2000
Ukad zamknity R. Bugajski, 2013
Wikszo filmw przedstawia Polsk w okresie
pierwszej ipocztku drugiej dekady XXI wieku. Stu-
denci zagraniczni ledz nasze transformacyjne prze-
miany zniesabncym zainteresowaniem, bo najcie-
kawsze dla nich jest to, co aktualne ifilmowane na
gorco. W latach dziewidziesitych lista zawiera-
a takie tytuy, jak Mode wilki, Farba, Cisza, Amok,
Edi, Panna Nikt, Dzie wira oraz inne, nieco zapo-
mniane ju filmy, jak Egoici lub Portret podwjny.
Dzi dawne mode wilki irekiny finansjery zpo-
cztkw dziaalnoci warszawskiej giedy s powa-
nymi biznesmenami, a robione przez nich przekr-
ty liczone wmilionach zotych icoraz trudniejsze
do wykrycia. Dawne Tereski, Panny Nikt, Farby
iGalerianki dzi piewaj baby bluesa lub pracuj okazali si tacy reyserzy, jak Wojciech Smarzow-
jako sponsorowane e-galerianki dostpne winterne-
cie. Modociani mordercy zDugu s ju na wolno-
ci, awirnity Miauczyski dalej klepie bied ijest ich twrczoci. Wfilmach przez nich zrealizowanych
dzi bezrobotnym nauczycielem polonist. Mimo
upywu czasu niektre filmy nie starzej si. Gdyby
ograniczenia czasowe i warunki lokalowe pozwalay
na kontynuacj cyklu wdrugim semestrze, niektre
wczeniejsze, a dzi wyeliminowane tytuy znalazy-
by si na licie. Byo to przecie doskonae publicy-
styczne, interwencyjne kino. Reyserzy iscenarzyci
dokonywali wiwisekcji anomalii, ktre trawiy chore
spoeczestwo.
Wspczesne filmy o aktualnych polskich pro-
blemach osigaj spore sukcesy tak artystyczne jak
i komercyjne. Pokazuj i obnaaj patologie nasze-
go ycia, czasem je przejaskrawiajc, ale s dokumen-
tem czasu, szczeglnie gdy scenariusz oparty jest na
faktach. Tak jest w przypadku filmu Marii Sadow-
skiej Dzie kobiet opowiadajcego histori pracownic
sieci dyskontowej Motylek, cho kady w Polsce
wie, e chodzi oprawdziw firm majc wnazwie
innego sympatycznego owada. Walka gwnej boha-
terki zkorporacj iwilczymi prawami kapitalistycz-
nego systemu ujawnia widzom problemy pracowni-
kw prywatnych sieci handlowych iwyzysk podobny
do tego, jaki ogldalimy w Ziemi obiecanej Wajdy.
Dzie kobiet, okrelany mianem polskiej Erin Brocko-
vich, daje cudzoziemcom sugestywn lekcj naszych
realiw drugiej dekady XXI wieku. Doskonaymi
analitykami i obserwatorami spoecznych patologii
ski, Katarzyna Rosaniec, Robert Gliski i Krzysz-
tof Krauze. Cykl Focus to po trosze minifestiwal
wida charakterystyczn, naturalistyczn drapie-
no, blisk woskiemu neorealizmowi zprzeomu lat
czterdziestych ipidziesitych XX wieku. Szczegl-
nie Wojciech Smarzowski celuje wbezkompromiso-
woci wobnaaniu polskich paranoi. Jego Drogwka
szokuje cudzoziemcw, ktrzy po obejrzeniu filmu
nabieraj dystansu i uprzedze do policjantw na
polskich szosach, atumaczenia, e ten film to meta-
fora caej Polski iwszechobecnej korupcji nie na wie-
le si tu zdaj. Sia oddziaywania filmu jest ogromna.
Podobnie jest zWeselem. Wielu studentw po obej-
rzeniu filmu pyta, czy naprawd tak wygldaj wiej-
skie wesela.
Smarzowski jak zwykle przejaskrawia, ale czy to,
co pokazuje, jest dalekie od rzeczywistoci? Czy na-
sze zastaw si, apostaw si tkwi nadal wzbiorowej
wiadomoci Polakw? Skd si bierze wszechobecna
hipokryzja, kiedy zostawiamy dekalog za drzwiami
kocioa iwprowadzamy prawo dungli na co dzie?
To wszystko Smarzowski wyciga na wiato dzienne
27
 O LITERATURZE I FILMIE
zmrokw zadymionych weselnych sal. Zdziwieni cu-
dzoziemcy patrz izastanawiaj si, ile wtym praw-
dy, aile fikcji. Wymieniaj potem midzy sob wra-
enia zpolskich wesel, na ktre czasem kto znich
by zaproszony. Ten film to jeden zbardziej kontro-
wersyjnych i poruszajcych przykadw na sprowo-
kowanie suchaczy do dyskusji owspczesnej Polsce.
Jeli chodzi oBaby blues ikonfrontacj filmu zrze-
czywistoci, to sprawy maj si jeszcze gorzej, po-
niewa w2013 roku nastpia fala przemocy wobec
maych dzieci, bitych imordowanych przez rodzicw
dajcych dowody zdziczenia obyczajw przekraczaj-
cych wszelkie granice. Bohaterka filmu zostawia swoje
dziecko wdworcowej skrytce na baga ijest to dowd
braku wyobrani iskrajnej nieodpowiedzialnoci. Na-
tomiast nagoniona przez media prawdziwa historia
maej Madzi zSosnowca wypadkiem nie bya, aprzy-
czyna tragedii ta sama co wfilmie nieprzygotowanie
emocjonalne do macierzystwa. By moe i ta tra-
gedia zostanie sfilmowana, co pozwoli na kronikar-
skie wplecenie jej wcykl Zblienie na now Polsk.
Studentw uczestniczcych w kursie filmowym
bardzo poruszaj przedstawiane tam drastyczne hi-
storie osnute na faktach.. Dyskutuj o przyczynach
tych zjawisk i patologiach spoecznych, porwnu-
j ze znanymi im, podobnymi historiami wich kra-
jach, staraj si znale antidotum na skrajnie wyna-
turzone zachowania. Pomaga im w tym wykad dr
Lucyny Kirwil zatytuowany Crime change pre-
zentowany wramach wspomnianego wczeniej cyklu
Transformacja wPolsce po 1989 roku. Wnioskiem
z wykadu jest teza, i w pierwszym dziesicioleciu
transformacji wzrost przestpczoci wrd maolet-
nich dziewczt by owiele wyszy ni wrd modych skowy przykad chorego, polskiego antysemityzmu
mczyzn. Znakomit ilustracj filmow tej tezy byy
filmowe bohaterki, takie jak Tereska, Farba czy gale-
rianki. Suchacze porwnuj przedstawione sytuacje
do tych, jakie byy wich krajach, iwywizuje si na-
der interesujca dyskusja.
Poowa filmw z cyklu Fokus zostaa zainspi-
rowana autentycznymi wydarzeniami. Ma to dla
cudzoziemcw ogromne znaczenie, bo zdaj sobie
spraw, e ogldaj historie, ktre wydarzyy si na- purynowego. Nie ma lepszej reklamy ni tego typu
prawd is kawakiem polskiej rzeczywistoci, anie
fikcj scenarzysty.
28
Czsto zdarza si, e studenci prosz o podanie
bliszych danych dotyczcych wydarze, poniewa
chc przeledzi komentarze prasowe iinternetowe.
Tak jest wprzypadku Dugu, Placu Zbawiciela, Dnia
kobiet, Galerianek czy Ukadu zamknitego. Dobrze
jest wtedy posuy si recenzjami prasowymi lub
zbiorem recenzji, jak to ma miejsce w przypadku
publikacji Kino polskie 1989-2009. Historia kry-
tyczna pod redakcj Agnieszki Winiewskiej iPiotra
Mareckiego. Znakomicie sprawdzaj si recenzje za-
mieszczone na portalu Instytutu Adama Mickiewicza
culture.pl.
Otym, e najbardziej nieprawdopodobne scena-
riusze wymyla jednak ycie, wiadczy przykad filmu
Sala samobjcw. Film ten wywoa furor wrd pol-
skiej modziey, aprzyjcie przez cudzoziemcw jest
rwnie entuzjastyczne. Jest tam prawda onastrojach,
modach, lkach, frustracjach iuzalenieniach wsp-
czesnej modziey. Nie dotyczy to tylko Polski, ale
wszystkich krajw, gdzie modzi ludzie uzaleniaj si
od internetowej puapki. Ciekawym uzupenieniem
projekcji jest prezentacja prasowej notatki na temat
znajdywania winternecie partnera do wsplnego po-
penienia samobjstwa. Portal ten pod nazw chce-
zabic.pl zosta opisany w warszawskiej gazecie Me-
tro 18stycznia 2012 roku, adzie wczeniej wSuper
Expressie. Na portalu zarejestrowanych byo okoo ty-
sica internautw, zdarzyy si wypadki wykorzysta-
nia kontaktw do wsplnego odebrania sobie ycia.
Czasami rzeczywisto przerasta najwymylniejszy
scenariusz filmowy.
Jeszcze ciekawszy epilog ma prezentacja filmu Iza-
beli Cywiskiej Cud purymowy. Ten wietny, grote-
zyska nowy walor edukacyjno-wychowawczy. Jak
podaa Gazeta Wyborcza, wpadzierniku 2013 ro-
ku Sd Rejonowy dla dzielnicy Warszawa-rdmie-
cie skaza 17 kiboli na prace spoeczne, grzywn
oraz obowizkowe obejrzenie filmu Cud purymowy.
Poniewa cudzoziemcy nie bardzo chc w to uwie-
rzy, najlepiej pokaza im artyku zWyborczej pod
tytuem Sd karze kiboli finansowo ipokazem Cudu
informacja. To jeden znajwyej ocenianych inajgo-
rcej dyskutowanych filmw wcaym przegldzie.
 O LITERATURZE I FILMIE
We waciwym przygotowaniu cyklu filmowe-
go dla cudzoziemcw bardzo wana jest jego obu-
dowa. Zaliczam do niej trzy podstawowe elemen-
ty hand-out, prelekcj idyskusj. Kady zfilmw
winien by poprzedzony lektur powielonej recenzji
oraz opatrzony prelekcj wykadowcy prowadzcego
zajcia. Prelekcja powinna zawiera najwaniejsze in-
formacje oodbiorze filmu przez polsk publiczno
oraz wymienione wczeniej smaczki, czyli cieka-
wostki. Bez tych neutralizujcych komentarzy su-
chacze mog odnie wraenie, e Polska to dziki kraj,
gdzie wramach samoobrony morduje si gangsterw
z zimn krwi, policja jest totalnie skorumpowana,
awiejskie wesela kocz si zbiorowym pijastwem.
Wanym elementem uzupeniajcym pokaz filmowy
jest umiejtne poprowadzenie dyskusji, ktra zwy-
kle rozpoczyna si od spostrzee: u nas te byy/
s takie problemy lub u na te powsta podobny
film. Typowym przykadem takiej analogii s dwa
filmy rozrachunkowe zczasami komuny poruszajce
problem kolaboracji ze subami specjalnymi, to nasz
Kret iniemieckie ycie na podsuchu.
Celowym dziaaniem jest rwnie sugerowa-
nie poznania filmw, ktre nie znalazy si wcyklu,
a warte s obejrzenia. Przykadem jest Dzie wira
Koterskiego czy Biay Kielowskiego, gdzie znakomi-
cie pokazano korupcj we wstpnej fazie budowy na-
szych autostrad, ktrymi dzi tak si szczycimy.
Opinie, ktre pisz lub przekazuj suchacze
wostatnich latach nie rni si od tych przywoanych
na pocztku tekstu. Sia oddziaywania ruchomych ob-
razw jest przeogromna, akady starczy za tysic sw.
Bibliografia :
1. Skotarczak Dorota, 2012, Historia wizualna, Wydawnic-
two Naukowe UAM, Pozna.
2. Tambor Agnieszka, 2012, Polska pka filmowa. 100 fil-
mw, ktre kady cudzoziemiec zobaczy powinien, Wydaw-
nictwo Gnome, Uniwersytet lski, Katowice.
3. Winiewska Agnieszka, Piotr Marecki, 2010, (red.) Kino
polskie 1989-2009. Historia krytyczna, Wydawnictwo Kry-
tyki Politycznej, Warszawa.
The third part of the cycle devoted to the
question of cultural film education of foreigners
concerns the issues of the governmental system
transformation in Poland after 1989. The course
in Polish history starts with the cycle Focus on
the New Poland consisting of 15 films which
complement and refer directly to lectures
delivered from sociological, political, historical
and anthropological perspective.
29
 O JZYKU I KULTURZE
Anna Rabczuk
Katarzyna Ku
Pin izielony kilka uwag okolorach
wnaczaniu jzyka polskiego jako obcego
Wpewnym bardzo istotnym sensie postrzeganie
barw jest zwizane z moliwociami percepcyjnymi
ludzkiego oka i dziaaniem mzgu i jako takie wy-
daje si niezalene od spoecznoci, do ktrej naley
osoba postrzegajca. Konceptualizacja barw wie si
natomiast ztym, jakimi nazwami bdziemy opatry-
wa nasze wraenia kolorw. To, e na pewne dwa
odmienne wraenia koloru bdziemy uywa jedne-
go wyraenia (np. nazywajc zielonym zarwno ko-
lor trawy, jak iigie wierkowych) itym samym uzna-
wa je za wypadki tej samej barwy, jest ju natomiast
zalene od jzyka, ktrym si posugujemy. W1969
roku Brent Berlin i Paul Kay w pracy pod tytuem
Basic Color Terms1 zaproponowali uniwersalny model
jzykowego kodowania barw. Zakada on siedem sta-
diw ewolucyjnych: liczba nazw kolorw podstawo-
wych wdanym jzyku pozwala przewidzie, jakie to
bd kolory. rdem tych rozwaa bya analiza 98
jzykw mwionych i dialektw. Badacze wyszcze-
glnili wpierwszej kolejnoci biel iczer, nastpnie
czerwie, kolejn barw bya ziele lub , stadium
czwarte to lub ziele, potem bkit, brz ijako
ostatni element pojawia si kolor fioletowy, poma-
raczowy, szary lub rowy. Niezalenie od krytyki,
zktr spotkaa si ta praca, trudno przeczy, e na-
wet jeli istniej rnice wliczbie wyrnianych ko-
lorw podstawowych, to wich wypadku podobie-
stwo midzy jzykami jest wiksze ni w wypadku
1
B. Berlin, P. Kay, Basic color terms: their universality and evolu-
tion, Berkeley 1969. Omwienie eksperymentu Berlina iKaya por.
J. R. Tylor, Linguistic Categorization, Clarendon Press, 1989,
rozdzia I.
30
nazw barw pochodnych. Krzysztof Jurek2 jako przy-
kad rnego kategoryzowania kolorw pochodnych
mwi onazwach maci koni: acina ma ich 13, greka
bizantyjska 11, natomiast wzachodniej Rosji liczba
takich okrele dochodzi do 60.
Rnice wjzykowym obrazie barw nie sprowa-
dzaj si jedynie do liczby nazw kolorw podstawo-
wych i pochodnych. Mona powiedzie, e kolory
wszczeglny sposb s kulturowo obcione. Oka-
zuje si, e nawet wobrbie jednej zbiorowoci spo-
tkamy si zrnym odbiorem danej barwy. Przywoy-
wany K.Jurek wskazuje na brak zgody Polakw co do
symboliki barw narodowych: dla jednych biel wie
si zkolorem pir ora, ktry uSowian jest symbo-
lem wolnoci, czerwie za zprzelewan wielokrotnie
krwi za ojczyzn. Wheraldyce natomiast biel sym-
bolizuje srebro, awic wod czysto iniepokalanie,
czerwie za ogie, aco za tym idzie walk iodwag.
Kolor czerwony, ktry przez dugi czas by jedynym
kolorem flagi polskiej3, wiza si te zbogactwem.
Ta asocjacja dyktowana bya pragmatyk, koszeni-
la barwnik uzyskiwany z larw czerwca polskiego,
ktrym farbowano materia bya bardzo droga.
Oczywicie, znaczenia przypisywane przez Pola-
kw kolorom czerwonemu ibiaemu nie s uniwer-
2
K. Jurek, Znaczenie symboliczne i funkcje koloru w kulturze,
Kultura Media Teologia, 2011 nr 6, s. 69.
3
W 1831 r. czerwie i biel zostay prawnie przypisane fladze
polskiej, cho ju 3.05.1792 r. uznano je za oficjalne. By to swego
rodzaju kompromis midzy biaym orem na czerwonym tle,
asztandarem Rzeczypospolitej Obojga Narodw (trzy pasy czer-
wony, biay, czerwony stanowice to dla herbu).
 O LITERATURZE I FILMIE
salne. I tak biel w Europie kojarzy si z czystoci,
niewinnoci, wstaroytnym Egipcie natomiast by-
a kolorem mierci, klski, pustyni, ktra zabiera y-
cie. Podobnie wChinach jest kolorem aoby. Cho
wnaszym krgu kulturowym t funkcj peni czer,
to wXX wieku przypisano jej nowe znaczenia luk-
susu, elegancji, szykownoci. WJaponii czer to ko-
lor pozytywny oznaczajcy wiedz i dowiadczenie,
w przeciwiestwie do bieli. Std czarny pas w ju-
do oznacza mistrza, biay za nowicjusza. Czerwie
wChinach kojarzy si ze szczciem, powodzeniem
wmioci, panny mode wdniu lubu zakadaj wic
czerwone suknie. WPolsce jest po czci podobnie,
dlatego te czerwona bielizna na studniwce ma gwa-
rantowa powodzenie na maturze. Inaczej wAfryce
poudniowej, gdzie czerwie symbolizuje aob. Po-
za tymi znaczeniami czerwie wzalenoci od kon-
tekstu moe wiza si zpowstaniem, komunizmem
czy rewolucj. WPolsce take zerotyk inaczej ni
w krgu anglosaskim, w ktrym to tej sferze ycia
w angielszczynie towarzyszy raczej niebieski (por.
blue movie, blue joke).
Mona powiedzie, e kolor peni wiele funkcji
zarwno wyciu czowieka, jak icaych zbiorowoci.
Ksztatuje tosamo spoeczn (por. pomaraczowa
rewolucja, biae konierzyki, czarne koszule). Najbar-
1. Nazwij kolory
ty czerwony niebieski
brzowy granatowy
dziej uniwersaln funkcj kolorw wwiecie jest za-
pewne informacja reprezentowana przez sygnalizacj
wietln (czerwony stop!, zielony jed!, pomara-
czowy (czy ty?) zaczekaj!). Kolory s symbola-
mi, integruj czonkw grupy spoecznej, wiadcz
o przynalenoci (od narodowych czy kontynen-
talnych np. flag Unii Europejskiej, po mniejsze
grupy, jak kibice na meczu, duchowni nalecy do
konkretnego zakonu). S wykorzystywane rwnie
w terapiach psychologicznych, mwi o czowieku,
komunikuj, jak si zachowa (por. czarne stroje na
pogrzebie). Ponadto peni rol estetyczn w sztuce
czy perswazyjn wreklamie. Mog te doprowadza
do nieporozumie, gdy nios zupenie inne znacze-
nia wrnych krgach kulturowych. Std nauczanie
polskich asocjacji zwizanych z barwami wydaje si
wanym elementem procesu glottodydaktycznego.
Niej proponujemy wiczenia, ktrych zadaniem
jest nauka nazw kolorw podstawowych i pochod-
nych wjzyku polskim. Poszczeglne wiczenia mo-
na wykorzysta wten sposb, by poszerzy sownic-
two zwizane ztematami omawianymi podczas zaj
(np. zwizane z mieszkaniem i jego wyposaeniem,
opisem wygldu zewntrznego, sztuk wspczesn,
emocjami iuczuciami czy ubiorem).
czarny rowy zielony biay
szary fioletowy pomaraczowy
31
 O JZYKU I KULTURZE

1 2 3 4 5 6
czarny

7 8 9 10 11 12

2. Wiele nazw ciekawych kolorw pochodzi od nazw owocw. Rozpoznaj na rysunkach owoce, anastp-
nie utwrz od nich nazw oznaczajc ich kolor.

morela brzoskwinia cytryna malina

pomaracza liwka winia

A. Przykad: brzoskwinia B. owoc: C. owoc: D. owoc:

kolor: brzoskwiniowy kolor: kolor: kolor:

E. owoc: B. owoc: C. owoc:

kolor: kolor: kolor:

3. Zadanie wparach
Osoba A: Wybierz jeden zrysunkw. Twj kolega ich nie widzi, przed sob ma niekolorowy schemat, na ktrym
wszystkie prostokty s biae. Bdzie robi na nim notatki. Masz minut, by opisa wybrany rysunek tak, by kole-
ga mg pniej rozpozna, oktrym rysunku mwie. Pomocne mog by dla Ciebie zwroty: po lewej stronie,
po prawej stronie, na grze, na dole, wrodku.

32
 O LITERATURZE I FILMIE

Rysunek A Rysunek B Rysunek C Rysunek D Rysunek E

Osoba B: Twj kolega przez minut bdzie opisywa Ci, jakie kolory powinny mie poszczeglne prostokty.
Pniej pokae Ci pi rysunkw, aTy bdziesz musia zdecydowa, oktrym rysunku mwi kolega.

33
 O JZYKU I KULTURZE

4. Kolory wosw
Przeczytaj podane opisy par maeskich. Powiedz, ktry zmczyzn jest mem kolejnych kobiet.

Kobieta z kruczoczarnymi wosami jest on

szpakowatego mczyzny.
1 2 3 4 Blondyn jest mem kobiety o miedzianych
wosach.
on szatyna jest kobieta zsiwymi wosami.
Mczyzna okasztanowych wosach wzi lub
zkobiet zrudymi wosami

A B C D

kobieta 1 2 3 4
mczyzna

5. Karnacja itwarz
Uzupenij luki, wybierajc najlepsz spord podanych moliwoci.

1. Wtym roku jad nad morze, bd cay czas lee na play, czyta i
a) gotowa si b) piec si c) opala si d) dusi si

2. Kiedy zobaczy lekarza, zrobi sijak ciana izacz dre mu gos.

a) kremowy b) biay c) beowy d) mleczny
3. Po dugiej chorobie by bardzo , duo schud ijeszcze dugo czu si osabiony.
a) piegowaty b) jasny c) opalony d) blady

4. Gdy powiedzia, e kami, zrobiam si jak burak ichciaam zapa si pod ziemi.
a) czerwona b) ciemna c) zielona d) brzowa

5. Na widok mojego nowego samochodu a . zzazdroci.

a) zaczerwieni si b) zblad c) zarumieni si d) zzielenia

6. Dzieci po zabawie wberka wrciy do domu igodne.

a) rumiane b) brzowe c) szare d) zielone

34
 O LITERATURZE I FILMIE

6. Podpisz obrazki wyraeniami zramki.

w kwiatki, w romby, w prki, w kratk, w paski, w kropki, w jodek

1. 2. 3. 4. ...

5. 6. 7. .

7. Zastanw si, jaki strj bdzie odpowiedni na ponisze okazje. Jakie dodatki bd pasoway do wy-
mienionych ubra? We pod uwag take dese tkanin iuzupenij nim opis garderoby.

Desenie: wpaski, wkratk, wjodek, wkwiatki, wprki, wkropki, wromby

odbir piknik
spotkanie impreza pierwsza wyjcie do
Nagrody wgronie
biznesowe wklubie randka teatru
Nobla przyjaci
grafitowy garnitur /
kostium
lakierki na wysokim obcasie
liwkowy paszcz
biaa jedwabna bluzka
zabotem
wytarte niebieskie dinsy
krtkie spodenki
czarna skrzana
minispdniczka

35
 O JZYKU I KULTURZE

somkowy kapelusz
maa czarna
malinowe balerinki
futro zlisw
czarna tunika
zmodzieowym wzorem
turkusowa apaszka
seledynowy krawat
wgroszki / prki

8. Porady stylisty.
Jeste redaktorem czasopisma zajmujcego si mod. Wybierz jeden zlistw iudziel porady czytelniczce.

1.
Droga Redakcjo,
nie wiem, wco si ubra na sylwestra wgronie przyjaci. Chciaabym wyglda kobieco, ale nigdy mi to nie wychodzi.
Jestem raczej szczupa. Niestety, mam troch krzywe iza chude nogi, do tego szerokie biodra. Mam dugie, rude wosy,
blad cer, niebieskie oczy ipiegi! Czy moglibycie zaproponowa mi dwa zestawy? Jeden ze spodniami, drugi zsukien-
k albo spdnic? Byabym bardzo wdziczna za pomoc.
Pozdrawiam.
Ruda Grayna

2.
Drogi Panie Redaktorze,
Chciaabym prosi Pana opomoc. Marz ometamorfozie, jeli chodzi omj styl. Zazwyczaj wkadam to, co wpadnie
mi wrce, ale czuj, e si starzej, wic chciaabym wyglda odrobin powaniej, arwnoczenie bardziej seksownie.
Pracuj wduej firmie. Nie jestem ani bardzo szczupa, ani wysoka. Jestem zielonook brunetk oraczej ciemnej kar-
nacji. Mam 165 cm wzrostu, szerokie biodra iramiona, troch tuszczyku tu itam, awic boczki iodstajcy brzuszek.
Zgry dzikuj za pomoc.
Pozdrawiam.
Zdzisia

3.
Szanowna Pani Redaktor,
kiedy id na zakupy, zawsze mam problem zdoborem ubra do mojej sylwetki. Problem dotyczy fasonw ikolorw.
Mam masywne, uminione uda, szerokie biodra, ale may biust. Jestem bardzo wysok blondynk obrzowych oczach.
Duo czasu spdzam na solarium. Jak mam si ubiera, aby podkreli swoje ksztaty? Jakie kolory dobiera, aby wy-
eksponowa mj typ urody? Prosz opropozycj stroju na imprez ina co dzie.
Pozdrawiam.
Samanta

36
 O LITERATURZE I FILMIE

9. Urzdzanie mieszkania
Wpierwszej czci wiczenia uzupenij luki wtekcie, wybierajc najlepsz spord podanych moli-
woci. Wdrugiej uzupenij tekst odpowiednimi formami czasownikw utworzonych od podanych
bezokolicznikw. Do wiczenia wykorzystano fragmenty porad dekoracyjnych ze strony http://www.
dekoral.pl/

I. Dziki rnym waciwociom ciepych izimnych kolorw moemy nie tylko tworzy odpowiadajcy nam
nastrj, lecz take wizualnie korygowa proporcje (1) . Waciwie dobrana paleta barw pozwala
nam na ksztatowanie przestrzeni wtaki sposb, by due pokoje stay si (2) , amae iwskie po-
mieszczenia wydaway si (3) . Naley pamita, e jasne ichodne kolory odbijaj wicej wiata
ioptycznie (4) cian czy sufit od patrzcej na nie osoby. Kolory ciepe, czyli czerwienie, cie i(5)
, tworz natomiast iluzj zmniejszania si przestrzeni.

1. a) pomieszcze b) miejsca c) przestrzeni d) obszarw

2. a) przebiege b) przelotne c) przymione d) przytulne
3. a) przebarwione b) przestronniejsze c) przebogate d) przecenione
4. a) odwracaj b) odbiegaj c) odchodz d) oddalaj
5. a) pomaracze b) gruszki c) arbuzy d) ananasy

II.
da poczy podkreli
dopracowa kierowa

Dodanie ciekawych faktur klimat wntrza domu, a take dodatkowo ociepli lub
ochodzi panujcy wnim nastrj. Aby wntrze pomieszczenia pod kadym wzgldem,
naley umiejtnie kolor zinnymi elementami wykoczenia. Jest wiele zasad, ktrymi
si dekoratorzy wntrz. Itak, kady chodny kolor ointensywnym odcieniu naley -
czy zmetalem, szkem lub plastikiem. Wwypadku barw ciepych zestawienie czerwieni ici zciemnym drew-
nem wyraz elegancji, ajednoczenie tworzy przytulny iromantyczny nastrj.

10. Dopasuj definicje do wyrae, ktrym odpowiadaj. Anastpnie, korzystajc ztych wyrae, uzu-
penij zdania.

Definicje Wyraenia
A. Widzie wszystko wkorzystnym wietle, pozy- 1. Zrobi si czerwonym/czerwona na twarzy
tywnie ocenia rzeczywisto
B. Przewidywa, e co si nie uda 2. Czarno co widzie
C. Rozmyla orzeczach nierealnych, marzy 3. Dziaa na kogo jak pachta na byka
D. Pomylnie zapowiada si 4. Myle oniebieskich migdaach
E. Zezoci si lub zdenerwowa 5. Niebieski ptak

37
 O JZYKU I KULTURZE

F. Drani kogo, zoci lub doprowadzi kogo do 6. Co maluje si wrowych kolorach

gniewu
G. Komu, czemu grozi jakie niebezpieczestwo 7. Nad kim gromadz si czarne chmury
H. Kto nieodpowiedzialny, beztroski, niemajcy 8. Patrze na wiat przez rowe okulary
okrelonego zajcia

A B C D E F G H

1. Rozmowy na temat stosowania kar cielesnych.. Gdy tylko sysz kogo, kto m-
wi, e nikomu klapsy jeszcze nie zaszkodziy, mam ochot go wysa do psychiatry.
2. Gdy to usysza, zrobi si .. izacz strasznie prze-
klina.
3. Uwielbiam pracowa zPawem! On nawet wnajgorszych chwilach zachowuje pogod ducha, nie poddaje si
i...
4. Wzrost kosztw benzyny spowodowa, e nad projektem zaczy
Nikt ju nie wiedzia, czy uda nam si wszystko skoczy na czas iczy nie zbankrutujemy.
5. Zamiast nic nie robi i .., wziby si za
sprztanie, gocie przychodz ju za godzin, atyle jeszcze do zrobienia.
6. Moja przyszo wreszcie . W kocu skoczyem studia, znalazem
prac, abank zgodzi si da nam kredyt na zakup domu.
7. Ca zim nic nie robi, tylko pi iwczy si po knajpach ztakimi samymi . jak on: ar-
tystami, studentami imodymi pisarzami.
8. Ju od dwch miesicy nie rozumiem ani sowa ztego, co robimy na wiczeniach. Jako ..
moje zaliczenie tego semestru.
Wwyraeniach wystpuj nazwy czterech kolorw: czarny, rowy, niebieski iczerwony. Przyjrzyj si zda-
niom, wktrych uye frazeologizmw. Zjakimi emocjami s zwizane wjzyku polskim poszczeglne kolory?

Kolor Czarny rowy niebieski czerwony

Emocje

11. Zdecyduj, zczym kojarz si te kolory wkulturze polskiej, anastpnie odpowiedz na ponisze
pytania.

A. biel 1. narodziny chopca

B. czer 2. nadzieja
C. r 3. adwent
D. ziele 4. erotyka

38
 O LITERATURZE I FILMIE

E. fiolet 5. aoba
F. bkit 6. czysto

a) Jakie kolory s wane wTwoim kraju, wTwojej kulturze?

b) Jakie kolory wpywaj na nasz nastrj?
c) Jaki kolor wedug Ciebie ma zazdro, mio, zo, smutek, kamstwo, rado, marzenie, wspomnienie
pierwszego pocaunku? Uzasadnij odpowied.

12. Pytania / polecenia do dyskusji lub pracy pisemnej

Pomocne zwroty: powiksza, zmniejsza, skraca, wydua, optycznie, dopenia, to, przytulna atmosfera, mini-
malistyczny, pomieszczenie, wntrze, zdominowa, wystrj, harmonia, owietlenie, tapety, tkaniny, obicie, owietlenie,
punktowy, nowoczesny, klasyczny, eksperymentalny, zagracony, rnorodny, nudny, dopasowa, przestronny, schludne,
osobowo

a) Czy mieszkanie powinno by dopasowane do osobowoci czowieka? Jeli tak, co pasuje do Ciebie? Jak wygl-
daoby Twoje wymarzone mieszkanie?
b) Wjakich kolorach wygldasz najlepiej? Dlaczego akurat wtych?
c) Jakie kolory pasuj do konkretnych okazji, ajakie s niedopuszczalne na tych samych wydarzeniach (np. po-
grzeb, lub, urodziny, bankiet, impreza, randka itd.)?

The article is dedicated to exercises that aim colour perception for teaching aforeign language.
to help in L2 acquisition of colour terms. In The practical part consists of sample exercises that
the theoretical part the authors discuss some present ways of teaching semantics of colours.
implications of cognitive theories of categorical

Urszula Swoboda-Rydz

Medice, cura linguam tuam

(Lekarzu, ulecz swj jzyk)
Jzyk lekarzy mwicych jzykiem ojczystym
coraz mniej brzmi po polsku, co nie wynika jedy-
nie ze stosowania specjalistycznej terminologii, ale
zuycia wyrae iskrtw angielskich. To zjawisko
anglicyzacji przenika bardzo skutecznie medycyn
jako kolejn dziedzin po informatyce ibiznesie,
aspecjalici sprzyjaj szerzeniu si tego zjawiska.
Koncept: W medycynie i pokrewnych dziedzinach
koncepty rodz si szybciej ni okrelajce je pojcia.
Powstaj bowiem nowe procedury lecznicze i poja-
wiaj si nowe moliwoci opisu skomplikowanych
procesw. Adopiero zwerbalizowany koncept tworzy
pojcie.
Pustka jzykowa: Czy w pewnych okolicznociach
mona mwi o pustce jzykowej, czyli o sytuacji,
kiedy wdanym jzyku brak jest okrelonego koncep-
tu? Albo kiedy cie konceptu ju si rysuje wjzyku
imoe przybra posta parafrazy? Jak szybko isku-
tecznie przetumaczy down time jako czas po pilin-

39
 O JZYKU I KULTURZE
gu, czy raczej czas wyczenia pacjenta znormalnego
funkcjonowania; amoe po prostu bardziej technicz-
nie, jako przestj? Ten problem, awic ita przestrze
semantyczna w polskiej medycynie i jzyku istniej
od niedawna.
Terminologia: Jzyk specjalistyczny czy wprost me-
dyczny wyrnia si pod wzgldem pragmatycznym
poprzez specjalistyczny przedmiot komunikacji, ale
take poprzez swoich uytkownikw isame sytuacje
komunikacyjne. Wrd kryteriw lingwistycznych
znajduj si specyficzne jednostki leksykalne. Jeli
przyjrze si charakterowi jego struktury, atwo za-
uway si, e jzyk medyczny pozostaje woczywistej
relacji cigej wymiany zjzykiem narodowym. (M.
Cabr).
Zapoyczenia: Terminy medyczne w duej mie-
rze bazuj na zapoyczeniach z jzykw aciskiego
igreckiego, aostatnio coraz czciej zjzyka angiel-
skiego. Wyrniamy kilka typw takich zapoycze.
Itak, wrd zapoycze waciwych znajduj si so- polski jak iangielski, charakteryzuj si du iloci
wa obce, przejte wraz z pierwotnym znaczeniem
wformie spolszczonej, zpolsk wymow ipisowni
np. lifting,* ablacja,* randomizacja,* tachyfilaksja,*
pozycjonowanie. * Zkolei zapoyczenia strukturalne,
czy inaczej kalki jzykowe, dziel si na kilka grup:
Zapoyczenia sowotwrcze, ktrych jest bardzo
duo, ale jednoczenie trudno byoby bez nich za-
chowa precyzj wypowiedzi:
liposukcja (gr. lipos fat. ac. sugo zasysa),
zapalenie okoomieszkowe (gr. peri dookoa, ac.
folliculus woreczek, ang. perifollicular,),
rdbonek (gr. endon wewntrz, gr. thele- bro-
dawka, ang. endothelium).
Kalki frazeologiczne, ktre odwzorowuj obce
zrosty:
stan nosicielstwa (ang. carrier state, ac. status
stan ac. carrum wz),
kamienie milowe rozwoju (ang. developmental
milestones),
incydent naczyniowy ( ang. vascular incident).
Zapoyczenia semantyczne, ktre przejmuj tylko
znaczenie wyrazu oraz uzupeniaj znaczenie ju
istniejce:
Ekspozycja tumaczona jako naraenie na nieko-
rzystne dziaanie czynnikw zewntrznych, takich
40
jak haas, nawietlenie, leki. A przecie wedug
Wielkiego sownika wyrazw obcych i trud-
nych, to 1. wystawa 2. wfotografice nawietlenie.
Resurfacing* laserowy to planowane mikrouszko-
dzenie skry, ktre pobudza otaczajc zdrow
tkank do wzmoonej regeneracji.
Zapoyczenia sztuczne, utworzone zobcych cz-
steczek skadowych gwnie jzyka aciskiego
oraz greckiego niewtpliwie wzbogacaj jzyk: hi-
pertermia (gr. hyper ponad, gr. therme gorco),
oraz hybrydy typu:
walwuloplastyka (ac. valva zastawka, gr. -pla-
stos uksztatowany),
hipowolemia (gr. hypo pod, ac. volumen ob-
jto, gr. haima krew),
teleangiektazja (gr. tele- daleko, gr. angeion sta-
tek, gr. ektasis rozcignicie, rozszerzenie).
Skrty: Specjalistyczne jzyki medyczne, zarwno
skrtowcw. Wcodziennej praktyce ich uy specja-
lici mwi, e pacjent ma ARDS (acute respirato-
ry distress syndrome) ostr niewydolno oddechow,
ELBW (extremely low birthweight) skrajnie nisk
wag urodzeniow, lub AF (atrial fibrillation) migo-
tanie przedsionkw. Wpowszechnym uyciu, tak le-
karzy specjalistw jak i odbiorcw, czyli pacjentw,
te spotyka si skrty: np. leep (loop electronical
excision procedure) czyli zabieg ptlowy, ptla diater-
miczna lub elektrosekcja szyjki macicy. Moe jest wic
tak, e ta wielo polskich terminw, zktrych ka-
dy jest jakby nadmiernie dugi iopisowy, przegrywa
z konstrukcj skrtu takiego wanie jak leep. Cza-
sem wykorzystanie owych skrtw jest podyktowane
ekonomi jzyka, ale czy zawsze skrtowo ma by
priorytetowa? Czy noworodki musz mie zaoone
sipapy (CPAP continuous positive airway pres-
sure) zamiast kaniuli donosowej zapewniajcej cige
dodatnie cinienie wdrogach oddechowych. Niepo-
kojcym staje si nie tylko dua liczba skrtw, ale
rwnie ito, e te skrty to gwnie anglicyzmy.
Wtrty: Lekarze tak s przyzwyczajeni do przej-
mowania iadaptowania nowych terminw, e coraz
mniej chtnie stosuj sowa rodzime. Ostatnio wder-
matologii zaistnia problem nazywania blizn potr-
 O LITERATURZE I FILMIE
dzikowych. Mwi si wic coraz czciej blizna typu
ice-pick lub blizna typu rolling i blizna typu box-
-car, chocia istnieje moliwo okrelania ich jako:
blizna wska igboka, blizna rozleglejsza omniejszej
gbokoci oraz pudekowata.
Obok sowa in situ * (ac.) w miejscu, wtrtu
przyswojonego zjzyka aciskiego, ktry jest czsty
wrd rozpozna, coraz czciej syszane na polskich
konferencjach jest wyraenie take home message,
czyli naley zapamita. Czy to przejaw kompleksu
niszoci polskich lekarzy wstosunku do zachodniej
kultury? Chyba nie! Wic moe to przejaw nadmier-
nej kreatywnoci? Wpewnej mierze, to zwyka oba-
wa, e bd posdzeni obrak oczytania iznajomoci
literatury wiatowej drukowanej wjzyku angielskim.
Wrd sw czciowo adoptowanych, mona
wspomnie wyraenie od dawna uywane: na cito,
jak rwnie sowa cakowicie spolszczone iodczuwa-
ne jako rodzinne, jak kolonoskopia. Tak czsto uma-
wiamy si na kolonoskopi i inne skopie, e zacz-
y by one traktowane jak spotkania towarzyskie. No
moe stomie * jeszcze nie s na szczcie tak popularne.
Peni wyobrani radiolodzy: Na brak wyobrani nie
narzekaj radiolodzy, opisujcy zdjcia. Ich spostrze-
enia jzykowe s wrozumieniu midzynarodowym
akceptowalne, poniewa pomagaj w rozpoznaniu
izapamitaniu pewnych szczeglnych zjawisk. Jzy-
kowo zasuguj na uznanie rwnie przy adaptowa-
niu angielskich wyrae na potrzeby rodzimego uy-
cia. Std pojawia si:
mankietowanie okoooskrzelowe * (peribronchial
cuffing)
objaw szabli tureckiej * (scimitar syndrome)
objaw kamienia brukowego *(crazy paving!).
Bypassy pozostaj bajpasami, ale te nazywane
bywaj przsami (zwaszcza w orodkach zlokalizo-
wanych poza Warszaw).
objaw bawana nienego * (snowman sign)
Niebezpieczestwo nowotworzeni: Nawet wso
wniku Stedmana nie uniknito dosownego tuma-
czenia RDPA (right descending pulmonary artery)
jako ttnicy pucnej prawej zstpujcej. Wpolskim na-
zewnictwie chodzi ottnic dolnopatow praw.
Specjalici stoj wobec niebezpiecznego zjawiska
nowotworzenia terminw, ktre stopniowo post-
puje w jzyku mwionym i pisanym, oraz wchodzi
do podrcznikw przeznaczonych dla studentw me-
dycyny. Co moe oznacza cefalizacja krenia puc-
nego? Po grecku kephale to gowa, akrenie pucne
to przepyw krwi przez puca. Tak naprawd cefali-
zacja krenia pucnego oznacza redystrybucj prze-
pywu krwi wkreniu pucnym, gwnie widoczn
wyach pucnych wgrnych patach puc na skutek
wzrostu cinienia wlewej komorze serca; wdolnych
czciach puc jest zwikszone cinienie hydrosta-
tyczne; ten mechanizm chroni przed przesikaniem
pynu w dolnych czciach patw. Nowy termin
niewtpliwie skraca wypowied, ale nawet wrd spe-
cjalistw s jego zwolennicy iprzeciwnicy.
41
 O JZYKU I KULTURZE
Jzyk mwiony ajzyk pisany: Anglicyzmy s obec-
ne do powszechnie w mowie lekarzy specjalistw.
Natomiast ich wypowiedzi na pimie, artykuy czy
rozprawy przeznaczone do publikacji odznaczaj si
duo wiksz starannoci wstosowaniu polskiej ter-
minologii.
Itak wpolskich publikacjach wystpi:
* skrty TK (tomografia komputerowa), anie CT
(computed tomography),
* wyraenie okres inkubacji jest zastpione przez
okres wylgania,
* infekcj zastpuje zakaenie,
* zamiast hiperbilirubinemii pojawia si taczka.
Coraz modniejsza kalka jzykowa znalezisko
(ang. finding) oznaczajce zmian patologiczn do-
strzeon przez radiologa wystpuje ju tylko wwy-
powiedziach ustnych.
Wydaje si, e nie ma ucieczki przed tego typu
nowymi twrczymi terminami. Pozostaje jednak
problem nadmiernego uywania sw i wyrae,
ktre mona zpowodzeniem zastpi wjzyku oj-
czystym. Ale jest szansa na wsparcie iwyjanienie
pojawiajcych si wtpliwoci jzykowych dzi-
ki powoanemu Zespoowi Jzyka Medycznego
Rady Jzyka Polskiego PAN. Komisja, a obecnie
Zesp Jzyka Medycznego dziaa od 1999 ro-
ku*, aod 2007 wsplne zWarszawskim Uniwer-
sytetem Medycznym. Kwestia edukacji pozostaje
jak zawsze dziaaniem dugoterminowym i cho
pierwsze kroki wzakresie edukacji studentw zo-
stay poczynione, jest potrzeba dotarcia do rodo-
wisk specjalistw iwikszego zainteresowania ich
problematyk jzykow wbrew kuszcej drodze
na skrty, czyli uyciu gotowych anglicyzmw.
* Prby ujednolicenia nazewnictwa medycznego
wPolsce przeszy dug ewolucj od 1610 roku, od
dziea Jana Niedwieckiego-Ursinusa De Ossibus
Humanis Tractatus Tres, poprzez prace m.in. Woj-
ciecha Oczki, sownik Fryderyka Skobla iJzefa Ma-
jera, prace Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego
do standardu Medical Subject Headings (MeSH),
ktry jest tworzony z odpowiednikami w jzykach
rodzimych.
42
Bibliografia:
1. Dobrowolski P,. Zaborowska E., Michaowska I., Kowalski
M., Hoffman. Zesp szabli tureckiej udorosego, Kardiolo-
gia Polska 2011; 69, 12:1282-1284
2. Drogosz J., Tulczyski A. 2007, Polska terminologia me-
dyczna. Cz I i II. Family Med. Prim Care Review;
9(3);929-936 i937-942
3. Klimaniecki K., 2012, Sownik acisko-polski, PWN,
Warszawa, Ligara B., Szupelak W., Lingwistyka iglottody-
daktyka jzykw specjalistycznych na przykadzie jzyka biz-
nesu, Ksigarnia Akademicka, Krakw.
4. Sownik poprawnej polszczyzny, 2011, red. Markowski A.,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
5. Sownik wyrazw obcych, 2003, red. Bako M., Wydawnic-
two Naukowe PAN, Warszawa
6. Stedman, 2012, Wielki sownik medyczny angielsko-polski
.2nd Edition, Medipage, Baltimore.
7. Stedmans Medical Dictionary, 2000, 27th Edition, ed. Pugh
M.B., Lippincott Williams & Williams, Baltimore.
8. Wielki sownik wyrazw obcych itrudnych,2001, red. Mar-
kowski A., Pawelec R., wyd. Wilga, Warszawa.
9. www.learningradiology.com
lifting wygadzanie skry przez odpowiedni zabieg chi-
rurgiczny (obce itrudne)
ablacja- usunicie czci ciaa lub zniszczenie jej czynnoci
przez zabieg (Stedman)
randomizacja dobr losowy wprocesach rekrutacji grup
badawczych (Stedman)
tachyfilaksja nagle postpujce obnienie reakcji na okre-
lon dawk po wielokrotnym stosowaniu gwnie stery-
dw (Stedman)
pozycjonowanie (ac. positio pooenie, ang. positio-
ning) odnosi si do ukadania pacjenta we waciwej pozy-
cji podczas badania radiologicznego istanowi do udan
form jzykow.
resurfacing laserowy planowane mikrouszkodzenie sk-
ry, ktre pobudza otaczajc zdrow tkank do wzmoonej
regeneracji.
kolonostomia wytworzona chirurgicznie przetoka odbyt-
niczo-skrna
in situ (ac.) wmiejscu (nowotwr ograniczony do 1 tkan-
ki lub narzdu)
objaw bawana nienego rozszerzona pionowa ya
gwna grna tworzy gow bawana w nieprawidowym
powrocie ylnym zpuc
mankietowanie okoooskrzelowe nagromadzenie duej
iloci pynu lub luzu wok cian oskrzeli. Wjzyku an-
gielskim jest te nazywany objawem pczka donut sign
(przyp. autora)
zesp szabli tureckiej nieprawidowy odpyw yy puc-
nej wzdu prawego brzegu serca
 O LITERATURZE I FILMIE
objaw kamienia brukowego liniowy siateczkowaty wzr
puc powstay wwyniku pogrubienia przegrd midzypa-
towych
The article reveals a well-established trend in
the Polish medical language to use terms deriving
from Greek and Latin, together with the latest
Zofia Bysiec
Dzie dobry, pani ssiadko.
Akty grzecznociowe wjzyku polskim
iwjzyku niemieckim
Wedug Roberta Gallisona1 pewne jednostki lek-
sykalne, obok znaczenia dosownego, rozumianego
jako signifi, posiadaj dodatkowo adunek kulturo-
wy (charge culturelle partage), ktrego rozumienie
jest warunkiem skutecznej komunikacji. Takie na-
cechowanie charakterystyczne jest zwaszcza dla wy-
rae z zakresu grzecznoci jzykowej, a wic tych
uywanych przy powitaniach, poegnaniach, podzi-
kowaniach, przy bezporednim zwracaniu si do ko-
go, komplementowaniu, formuowaniu prb. To
wanie w tym obszarze najwiksze jest ryzyko wy-
stpienia bdu nazwanego przez Konrada Ehlicha
ksenizmem2. Okrelenie to, zastpowane take termi-
nem egzotyzm, oznacza komunikacyjn niezrczno
popenion na gruncie pragmatyki jzykowej. Jak
definiuje Alicja Nagrko, termin ten odnosi si do
zachowa, ktre zdradzaj obco kogo uwikane-
go wkomunikacj midzykulturow, kiedy np. stu-
dent arabski bierze dosownie rzucone na poegnanie
1
R. Gallisson, Accderlaculture partagepar lentremise des mots
CCP, Paris 1986, s. 12. Za: A. Rabczuk, Elo ziom!, a moe
Dzie dobry Panu? grzeczno w procesie glottodydaktycznym.
w:Kultura popularna wnauczaniu jzyka polskiego jako obcego, War-
szawa 2012, s. 236.
2
A. Rabczuk, op. cit., s. 236.
trend to overuse English expressions and
abbreviations and neglecting to translate them
into Polish. There is no denying that creativity
and economy of language is highly desirable
among specialists. Yet, the question arises how to
effectively reach doctors and persuade them to try
to purify their language.
Komm doch mal vorbei (Wpadnij do nas!) za zaprosze-
nie, podczas gdy jest to jedynie komunikat o treci
bdziemy wkontakcie3.
Jak odnajduj si w polskiej etykiecie jzykowej
uczce si j. polskiego osoby niemieckojzyczne? Ja-
kie zachowania grzecznociowe najczciej zdradzaj
ich obco? Do ktrych zwyczajw najtrudniej im
si przyzwyczai? Poprosiam 70 Niemcw iAustria-
kw uczcych si jzyka polskiego jako obcego ood-
powied na nastpujce pytania ankietowe (1) Czy
pewne zwyczaje jzykowe w Polscy wydaway si Pa-
nu/Pani nowe/zaskakujce? Jeli tak, prosz poda kil-
ka przykadw oraz (2) Czy zdarzya si kiedy Panu/
Pani jaka niezrczna bd zabawna sytuacja zwi-
zana zodmiennymi zwyczajami jzykowymi wPolsce
iwNiemczech? 4.
3
A. Nagrko, Grzeczno wasza inasza. [w:] Grzeczno nasza
iobca, red. M. Marcjanik, Warszawa 2005, s. 70.
4
Anonimowa ankieta przeprowadzona zostaa za porednic-
twem Internetu. Wzio wniej udzia 70 dorosych osb niemiecko-
jzycznych ornym stopniu znajomoci jzyka polskiego: od po-
cztkujcego do bardzo zaawansowanego (przecitny poziom znajo-
moci j. polskiego wrd ankietowanych to poziom redniozaawan-
sowany B2). Badani nie byli suchaczami jednej szkoy jzykowej
ani jednego kursu. Wrd respondentw przewaali ludzie modzi
(rednia wieku wyniosa 25 lat), mniejsz grup stanowiy osoby
wrednim wieku. Znaczna wikszo badanych (ponad 80 proc.)
43
 O JZYKU I KULTURZE
Najczciej wskazywan przez moich informa-
torw cech polskiej etykiety jzykowej okazao si
upodobanie do uywania tytuw. Oto odpowied
jednego zuczestnikw: (przesadna) grzeczno wobec
urzdnikw, profesorw (sowo profesor bardzo czsto
uywane), zwroty do ksiy iduchownych (np. ksidz,
ojciec itp.), czste komplementowanie kobiet ()5.
Ankietowani wskazywali te na du frekwencj
zwrotw honoryfikatywnych typu panie magistrze,
panie prezesie, panie dyrektorze.
Alicja Nagrko podkrela, e polski obyczaj jzyko-
wy wymaga, jak wiadomo, stosowania jakiegokolwiek
tytuu nawet pani ssiadko. Samo sowo pan, nie-
okraszone tytuem, wokrelonych przypadkach moe
zyskiwa zabarwienie ironiczne, lekcewace bd na-
wet pogardliwe. Wydwik pejoratywny ma na przy-
kad stosowana wodniesieniu do penicych najwa-
niejsze funkcje wpastwie politykw forma pan X,
pan Y, zamiast np. premier X, prezydent Y (posuguj
si ni najczciej niechtne tyme politykom media)6.
Upodobanie do tytuw jest szczeglnie czste
w odniesieniu do osb cieszcych wysok pozycj
w hierarchizacji spoecznej profesor, lekarz, iny-
nier, ksidz ale nie tylko, bo powszechnie uywane
s take formy panie kierowco czy panie konduktorze.
Niemcy s wkwestii uywania tytuw duo bardziej
oszczdni jak podaje Eugeniusz Tomiczek, wkon-
taktach twarz wtwarz uywane s jedynie tytuy na-
ukowe Professor oraz Doktor, a take tytuy najwy-
szych urzdnikw pastwowych (np. Minister), ito
na og jednokrotnie, na pocztku rozmowy7. Wro-
nie miaa polskiego pochodzenia ani te adnych zwizkw rodzin-
nych zPolakami.
5
Ankietowani zwracali uwag zjednej strony na icie dworsk
grzeczno Polakw (tytuowanie, komplementowanie kobiet),
zdrugiej na du frekwencj wulgaryzmw, ktre jak zaznaczyo
kilkoro ankietowanych s uywane take przez osoby ztzw. do-
brych rodzin oraz przez dziewczta ikobiety. Zaskoczenie Niemcw
budzio rwnie to, e wycznie za pomoc wulgaryzmw wyraaj ko nazwiska jest obcesowe, a nawet paradoksalnie
Polacy bardzo rnorodne treci, np. Przy uyciu prefiksw mona
wyrazi bardzo wiele za pomoc niewielu tematw, np. wy-, za-, prze-
jeba; za-, napierdala itd.
6
Wicej otej funkcji zwrotu adresatywnego pan [w:] M. azi-
ski, Pan ksidz iinni panowie. Wtrna funkcja lekcewaca jednostki
pan, Poradnik Jzykowy 2000, nr 8-9, op. cit., s. 19-38.
7
E. Tomiczek, Grzeczno nasza i niemiecka. [w:] Grzeczno
nasza iobca, op. cit., s. 58.
44
dowiskach akademickich wNiemczech jak zauwa-
a Nagrko pomijanie tytuw naukowych uchodzi
za przejaw demokratycznych i partnerskich stosun-
kw midzy rozmwcami. I tak zarwno profeso-
rowie midzy sob, profesor do dziekana lub prezy-
denta uniwersytetu, jak istudent do profesora mog
uy formy Frau/Herr wraz z nazwiskiem (w kore-
spondencji lub rozmowie)8.
Polska kultura jzykowa wzakresie tytuowania to
dla Niemcw tym wiksze wyzwanie, e oprcz bo-
gactwa tytuw musz oni opanowa jeszcze jedn,
obc im regu: ot zgodnie zpolsk etykiet jzy-
kow wicewojewoda to zawsze wojewoda, aprorektor
rektor. WNiemczech zwroty adresatywne wrodza-
ju Frau Prorektorin czy te Herr Vicedirektor nikogo
nie ura, cho zdrugiej strony do doktora habilito-
wanego naleaoby ju zwrci si per Herr Profes-
sor. Tomiczek wspomina przypadek modego slawi-
sty zNiemiec, ktry wrozmowie zpani prorektor
polskiego uniwersytetu wielokrotnie uywa formy
pani prorektorko, wzbudzajc u suchaczy wesoo,
po pierwsze dlatego, e nie pomin kontrowersyjne-
go prefiksu pro-, a po drugie uy rzadko w tym
wypadku stosowanej inacechowanej raczej potocznie
formy eskiej9.
Wydawa by si mogo, e tytuy s waniejsze
od nazwisk, z pewnym zdumieniem zauwaa je-
den z uczestnikw badania ankietowego. Jego in-
tuicj potwierdza Nagrko, zdaniem ktrej w pol-
skiej kulturze nazwisk uywa si zduo wiksz doz
ostronoci ni w kulturze niemieckiej. Stanowi
one zdaniem badaczki pewien rodzaj chronione-
go dobra10: nawet wtekstach pisanych, np. wpra-
cach naukowych, czsto przed nazwiskiem podawa-
ne jest imi bd przynajmniej pierwsza jego litera.
Czytelnikowi z innego krgu kulturowego wydaje
si, e odwoywanie si do innych autorw w nie-
mieckich pracach naukowych przez wymienienie tyl-
depersonalizujce11.
8
A. Nagrko, op. cit., s. 77-78.
9
E Tomiczek. S. 58-60.
10
Ibidem, s. 77.
11
Ibidem, s. 78.
 O LITERATURZE I FILMIE
Niemcom, przyzwyczajonym do uniwersalnej
ipowszechnie uywanej formy Frau/Herr + nazwisko,
du trudno sprawia przyzwyczajenie si do pol-
skiego zwrotu pani Kasiu, panie Tomku. Na pytanie
onowe izaskakujce zwyczaje jzykowe czsto pa-
daa odpowied taka jak ta: pani + imi, take wzu-
penie oficjalnych sytuacjach. Wodpowiedzi na pytanie
o niezrczn bd zabawn sytuacj zwizan z od-
miennymi zwyczajami jzykowymi wPolsce iwNiem-
czech jeden zrespondentw zauwaa: Czasem zwra-
cam si po nazwisku do osb, do ktrych powinienem
zwraca si po imieniu lub wycznie na pan/pani.
WPolsce zwroty takie, jak pani Nowakowska, czy
mogaby pani, maj charakter regionalny (Wielko-
polska, Grny lsk)12 iwadnym wypadku nie s
zgodne z norm ogln. Jak zauwaa Nagrko, by-
najmniej nie kojarz si one Polakom zpartnerskimi
stosunkami midzy osobami rozmawiajcymi, wrcz
przeciwnie mog by odbierane jako nieuprzejme
bd nawet lekcewace. Zdaniem A. Nagrko mo-
na je napotka raczej w maych, zamknitych spo-
ecznociach, np. wmaych miejscowociach iwgru-
pach o niszym poziomie wyksztacenia i statusie
spoecznym13.
Skomplikowan kwesti dla wkraczajcych wpol-
skie rodowisko Niemcw mog by te normy doty-
czce uycia eskich form tytuw, oczym wiadczy
wspomniana ju historia spotkania modego slawisty
zpani prorektork. Uczestnicy ankiety zwracali tak-
e uwag na czsty brak eskiej formy rzeczownika
(np. nazwy zawodu). Zdarza si te, e forma taka
jednak istnieje ijest silnie zakorzeniona wtradycji j-
zykowej, amimo to nie jest form preferowan.
Wjzyku niemieckim eskie odpowiedniki m-
skich rzeczownikw tworzy si w sposb jednolity,
przy uyciu standardowego sufiksu -in (Direktor
Direktorin). Jego odpowiednikiem wj. polskim jest
sufiks -ka. Niekiedy jednak formy utworzone przy je-
go uyciu mog mie zabarwienie potoczne, co by
moe ma zwizek zfaktem, i na co zwraca uwa-
g Tomiczek formant ten suy take do tworzenia
12
S. Schmidt, Kompetencja komunikacyjna Niemcw wpolskich
aktach grzecznoci jzykowej. Perspektywa glottodydaktyczna, Putusk
2004, s. 199.
13
A. Nagrko, op. cit., s. 78.
innych kategorii znaczeniowych, np. lusarz lusar-
ka. Zdaniem Tomiczka przysowiowa pani Kowal-
ska woli by kierownikiem jakiego urzdu ni kie-
rowniczk, dyrektorem jakiej szkoy ni dyrektork,
wzwizku zczym bezpieczniej jest zawsze zwraca si
do niej per pani dyrektor bd pani kierownik, nie za
zgodnie znorm niemieck pani dyrektorko czy
pani kierowniczko14.
Sybille Schmidt15, ktra przeanalizowaa pod k-
tem nauczania zwrotw adresatywnych 35 podrcz-
nikw do nauki jpjo, zauwaa, e ich autorzy ogra-
niczaj si na og do zaimkw prostych typu pan,
pani, pastwo. Rzadko jednak s one podawane wta-
kiej formie, w jakiej s na co dzie uywane, czy-
li wpoczeniu ztytuem honoryfikatywnym (panie
profesorze, pani dyrektor), nie powica si te dosta-
tecznej uwagi formie woacza, ktry sprawia ucz-
cym si niemao trudnoci (ich rdem jest m. in.
interpretowanie formy woacza pani jako formy mia-
nownikowej iposugiwanie si na zasadzie analogii
mianownikow form msk pan tam, gdzie nie-
zbdny jest woacz, np. *dzie dobry, pan dyrektor)16.
Dla Niemcw skomplikowan spraw moe oka-
za si najpopularniejsze we wspczesnej polszczy-
nie powitanie nieformalne cze. Naszym ssiadom
zza Odry kojarzy si ono z rodzimym tsch, uy-
wanym wycznie na poegnanie. Na pytanie o no-
we i zaskakujce zwyczaje jzykowe w Polsce kilko-
ro ankietowanych wskazao to wanie zagadnienie.
Cze moe stanowi problem take zinnego wzgl-
du: oile niemieckiego tsch mona uy jako poe-
gnania w sytuacji oficjalnej (np. student do wyka-
dowcy), otyle wPolsce jest ono zarezerwowane dla
14
E. Tomiczek, op. cit., s. 59.
15
S. Schmidt, op. cit. Badanie przeprowadzone zostao wrd
43 informatorw Niemcw uczcych si jpjo, podzielonych na
trzy mniej wicej rwne grupy: na poziomie pocztkujcym, red-
niozaawansowanym oraz zaawansowanym. Ich zadaniem byo zare-
agowanie w147 sytuacjach komunikacyjnych, wktrych wystpio
15 grzecznociowych funkcji komunikacyjnych (powitania, prze-
prosiny, skadanie ycze, itd.). Analiza odpowiedzi pozwolia ba-
daczce oceni kompetencj komunikacyjn informatorw w za-
kresie polskiej etykiety jzykowej, atake wysnu na tej podstawie
bardziej oglne wnioski na temat miejsca, jakie zajmuje ijakie po-
winno zajmowa zagadnienie grzecznoci jzykowej w nauczaniu
jpjo.
16
S. Schmidt, op. cit., s. 72.
45
 O JZYKU I KULTURZE
osb, ktre s ze sob na ty. Zbliamy si wtym mo-
mencie do kolejnej rnicy midzy polsk aniemiec-
k etykiet jzykow. Kilkoro uczestnikw badania
wyrazio opini, e w jzyku polskim rnice mi-
dzy stylem oficjalnym anieoficjalnym s wiksze ni
wjzyku niemieckim. T obserwacj przynajmniej
na gruncie grzecznoci jzykowej potwierdzaj ana-
lizy Schmidt. Zwraca ona uwag nie tylko na mniej-
sz elastyczno formu grzecznociowych w jzyku
polskim (s one zawsze cile przypisane do sytuacji:
formalnej albo nieformalnej), ale te na odmienno
caego rytuau grzecznociowego w sytuacji formal-
nej oraz nieformalnej. W kulturze niemieckiej to-
warzyszce powitaniu pytania grzecznociowe, np.
o samopoczucie odbiorcy bd te o to, co u niego
sucha, mog pojawi si niezalenie od pozycji od-
biorcy inadawcy whierarchii17. Uczestnicy przepro-
wadzonych przez Schmidt bada poproszeni o po-
witanie napotkanego profesora udzielali odpowiedzi
typu: Dzie dobry, pan profesor. Jak si ma? Warto
wic uczula uczniw niemieckojzycznych na fakt,
e polska norma jzykowa w sytuacjach oficjalnych
przewiduje nieco wiksz powcigliwo. Nie bez
znaczenia jest tu fakt, i pytanie co sycha? albo (nie-
co ju przestarzae) jak si masz? ma wpolskiej kultu-
rze jzykowej dwojak funkcj moe by zarwno
grzecznociowym pozdrowieniem, jak iwyrazem au-
tentycznego zainteresowania nowinkami zycia roz-
mwcy. Odbiorca ma wic do wyboru, jak zauwaa
Tomiczek, dwie strategie: albo odpowiada przy uy-
ciu krtkiej formuki dzikuj, wszystko wporzdku,
zamykajc tym samym ten wtek wrozmowie, albo
traktuje pytanie dosownie iudziela na nie bardziej
lub mniej wyczerpujcej odpowiedzi. Marzena Ko-
walska wswoim kursie jzyka polskiego dla poczt-
kujcych18 uczula obcokrajowcw, e pytania typu co
sycha to w Polsce nie tylko pusty zwrot grzeczno-
ciowy, ale pytania w penym tego sowa znaczeniu
pytajcy moe si spodziewa, e zagadnity wten
sposb Polak zacznie opowiada, co ostatnio wyda-
rzao si u niego w yciu zawodowym lub prywat-
17
Ibidem, s. 88.
18
M. Kowalska, Polish in 4 weekd, An intensive coure in basic
Polish, Warszawa 2005, s. 12. Za: A. Rabczuk, op. cit., 237.
46
nym. Anna Rabczuk19 zauwaa, e wpodrcznikach
do nauki jzyka angielskiego czy jzyka woskiego
pojawiaj si jedynie pozytywne odpowiedzi na tego
typu pytania, natomiast w podrcznikach do nauki
jpjo mamy na og pen gam moliwych replik: od
entuzjastycznych po te sygnalizujce niemale depre-
sj mwicego, aprzynajmniej fakt, e znalaz si on
wpowanych tarapatach.
W kontekcie powita warto te zwrci uwa-
g na rnice w komunikacji niewerbalnej. Polskie
zwyczaje zwizane z powitaniami mog im si wy-
da osobliwe zwaszcza wstosunku do kobiet, inie
chodzi tylko tu oosawione caowanie damskich rk.
Marta Skura pisze ostudentce zHamburga, ktra za-
pytaa kiedy, dlaczego chopcy wPolsce wymienia-
j ucisk doni na powitanie ipoegnanie wycznie
midzy sob, adziewczyny racz obdarzy tylko krt-
kim spojrzeniem isowem cze?20.
Polak jest lubieny iambitny, iznatury nie ma
zego usposobienia. Aprzy tym jest bardzo uprzejmy
iraczej uywa za duo anieli za mao tytuw ikom-
plementw. Stosownie do tego naley si wobec nie-
go ustosunkowa, aponiewa pisze czsto grnolot-
nie i sztucznie, i jego sztuka oratorska ma w sobie
co chepliwego, mona atwo stwierdzi, e niedbae
listy nie mog mu si podoba poucza wXVIII
w. Benjamin Neukirch, niemiecki pisarz ze lska,
wswoich Wskazaniach do listw niemieckich21. Sub-
telne rnice midzy polsk aniemieck etykiet j-
zykow zauwaaj take wspczeni Niemcy uczcy
si jpjo. Uwzgldnienie tego zagadnienia wprocesie
dydaktycznym pomoe uczcym si unikn komu-
nikacyjnych niezrcznoci, a przede wszystkim po-
zwoli nabra wikszej pewnoci siebie wposugiwa-
niu si jzykiem.
19
A. Rabczuk, ibidem, s. 235.
20
M. Skura, Sposoby pojmowania kontekstu kulturowego wna-
uczaniu jzykw niemieckiego ipolskiego jako obcych, Warszawa 2005,
niedrukowana praca magisterska, s. 56.
21
E. Tomiczek, op. cit., s. 56.
 O LITERATURZE I FILMIE

Bibliografia E. Tomiczek, 2005, Grzeczno nasza iniemiecka. [w:] Grzecz-

M. aziski, 2000, Pan ksidz iinni panowie. Wtrna funk-
cja lekcewaca jednostki pan, Poradnik Jzykowy, nr 8-9.
A. Nagrko, 2005, Grzeczno wasza inasza. W: Grzeczno
nasza iobca, red. M. Marcjanik, Warszawa.
A. Rabczuk, 2012, Elo ziom!, amoe Dzie dobry Panu?
grzeczno wprocesie glottodydaktycznym. W: Kultura popu-
larna wnauczaniu jzyka polskiego jako obcego, Warszawa.
S. Schmidt, 2004, Kompetencja komunikacyjna Niemcw
wpolskich aktach grzecznoci jzykowej. Perspektywa glotto-
dydaktyczna, Putusk.
M. Skura, Sposoby pojmowania kontekstu kulturowego wna-
uczaniu jzykw niemieckiego ipolskiego jako obcych, War-
szawa 2005, niedrukowana praca magisterska, s. 56.
no nasza iobca, red. M. Marcjanik, Warszawa.
How do German-speaking learners of Polish as
aforeign language settle in at the Polish language
etiquette? What behavioral politeness patterns
give their foreignness away? Which habits are the
most difficult ones for them to get accustomed
to? Why, in the opinion of a German-speaking
student, the most frequent characteristic of the
Polish language etiquette is the inclination to use
titles and the liking of addressative expressions?

47
 O KSIKA I PODRCZNIKACH
Aleksandra wicka
Goski polskie. Przewodnik fonetyczny
dla cudzoziemcw inauczycieli uczcych
jzyka polskiego jako obcego
Marcina Macioka iJolanty Tambor
Seria publikacji traktujcych o fonetyce jzyka
polskiego dla obcokrajowcw, takich jak m.in. Nie
lubi igreka Anny Ikedy, Szura, szumi, szeleci Anny
Majewskiej Tworek, Posuchaj, jak mwi Liliany
Madelskiej, Wymowa polska z wiczeniami Barbary
Karczmarczuk, powikszya si o kolejn niezwykle
cenn pozycj Wydawnictwa Gnome Uniwersytetu
lskiego. Goski polskie. Przewodnik fonetyczny dla
cudzoziemcw i nauczycieli uczcych jzyka polskiego
jako obcego Marcina Macioka i Jolanty Tambor to
pyta oraz przewodnik fonetyczny. Jak pisz we Wst-
pie autorzy, prezentowane materiay s efektem ba-
da prowadzonych w ramach projektu badawczego
Trudnoci wymawianiowe cudzoziemcw uczcych si
jzyka polskiego, realizowanego w latach 2011-2012
w Instytucie Jzyka Polskiego U oraz w Katedrze
Midzynarodowych Studiw Polskich przy wsp-
pracy ze Szko Jzyka iKultury Polskiej Uniwersy-
tetu lskiego. Warto doda, e prezentowana praca
nawizuje do pionierskiego, bodaj jedynego wtedy
programu edukacyjnego do nauczania wymowy cu-
dzoziemcw uczcych si jzyka polskiego pt. Goski
polskie (kaseta magnetowidowa iprzewodnik), zreali-
zowanego w 1993 roku przez zesp pracujcy pod
kierunkiem Romualda Cudaka iJolanty Tambor.
Przedstawiana pozycja dzieli si na trzy czci:
przewodnik fonetyczny, pyta znagraniami oraz zbir
tablic prezentujcych rentgenogramy gosek polskich
wraz zprzykadowymi realizacjami fonetycznymi.
48
Przewodnik dzieli si formalnie na dziewi cz-
ci. Pierwsza to Wprowadzenie tu autorzy podkre-
laj wag fonetyki stanowicej wany komponent
systemu gramatycznego kadego jzyka, prezentuj
bardzo dokadnie swoj prac, awdalszej czci ra-
dz, wjaki sposb uwiadomi sobie zakres trudnoci
fonetycznych, z ktrymi borykaj si cudzoziemcy
uczcy si naszego jzyka. Podkrelaj bardzo trafnie,
znaturaln dla profesjonalistw intuicj, e naley:
zda sobie spraw zistnienia rnych typw jzy-
kw, wyodrbnianych przez lingwistw ze wzgl-
du na odmienne uksztatowanie systemw fono-
logicznych poszczeglnych jzykw;
ustali miejsce, jakie polszczyzna zajmuje wklasy-
fikacji fonologicznej jzykw wiata;
sprbowa wskaza swoiste cechy polskiej wymo-
wy, wyrniajce polszczyzn wrd innych jzy-
kw iwznaczcy sposb wpywajce na widzenie
(postrzeganie) jzyka polskiego przez cudzoziem-
cw [por. Macioek M., Tambor J., 2012: 9].
Te cenne wskazwki solidnie porzdkuj chaos
myli, jakie ogarniaj lektora suchajcego kandyda-
ta na kurs jzyka polskiego na poziomie AO czy A1;
zwaszcza gdy jest to uytkownik jzyka zgrupy jzy-
kw bardzo odlegych od sowiaskich.
Autorzy profesjonalnie, a zarazem atrakcyjnie
przedstawiaj podzia jzykw wedug rnych kry-
teriw: 1. typ samogoskowy typ spgoskowy, 2.
ze wzgldu na liczb fonemw, 3. jzyki prozodyczne
 O LITERATURZE I FILMIE

inieprozodyczne. Zgodnie zpowyszym podziaem Przedmiotem rozwaa kolejnego rozdziau jest

przeprowadzona jest bardzo wnikliwa analiza polsz- wymowa tzw. noswek wjzyku polskim. To bardzo
czyzny od strony fonetycznej, zwieczona wierszy- solidnie opracowany materia, zebrany m.in. wprzej-
kiem Joanny Szczepkowskiej napisanym dla nauczy- rzyst, czyteln tabel.
ciela jzyka angielskiego rodowitego Anglika. Wrozdziale czwartym Prozodia: akcent iintona-
Przedmiotem drugiej czci przewodnika s za- cja autorzy wnikliwie opisuj zasady akcentowania
gadnienia oraz wiczenia utrwalajce skupione wo- wjzyku polskim, ilustrujc je licznymi przykadami.
k nastpujcych punktw: Kolejny pity rozdzia zatytuowany Zobacz, posu-
bdy wymawianiowe wspczesnych Polakw chaj ipowtrz to zbir wicze fonetycznych dla cu-
czas na nauczanie wymowy dzoziemcw, natomiast szsty Zrb sobie test to quiz
interferencja fonetyczny dla nauczycieli jzyka polskiego jako ob-
cechy dystynktywne gosek cego zawierajcy klucz odpowiedzi, punktacj i co
opis polskich samogosek ciekawe ocen... Ucz si wic nie tylko studenci;
trudnoci zwymow poszczeglnych spgosek. take lektorzy mog si podda ewaluacji. Nieocenio-
Nieocenion zalet tego rozdziau jest dokadne n warto ksiki stanowi rozdzia pt. Przykadowy
wskazanie poszczeglnych nacji, ktre z dan go- egzamin zpodstaw fonetyki iprawide poprawnej wy-
sk jzyka polskiego maj najwikszy problem. Za mowy polskiej. Tu rwnie lektorzy mog sprawdzi
przykad moe suy wymowa polskich geminat, swoj wiedz fonetyczn. W finale podsumowujcy
czyli tzw. spgosek podwojonych, oprzeduonym prac rozdzia P artem, p serio zawiera niejako
brzmieniu, przed ktrymi samogosk wymawia si przestrog, zilustrowan felietonem Joanny Szczep-
zazwyczaj nieco duej. Jest ona problemem szczegl- kowskiej: Pamitajmy, e poprawnie artykuowane
nie dla Niemcw, w ktrych jzyku podwjne lite- samogoski s podstaw prawidowej dykcji. Nieste-
ry powoduj efekt dokadnie odwrotny wymow ty, wspczenie obserwujemy bardzo czsto tenden-
bardzo krtkiej samogoski i pojedynczej spgo- cj do poykania samogosek podczas mwienia, co
ski. Natomiast zwarte dwuwargowe [b] iszczelinowe sprawia, e wypowied staje si niewyrana, beko-
wargowo-zbowe [v] to nie lada wyzwanie dla osb tliwa iwefekcie trudno zrozumiaa. Na kocu
hiszpaskojzycznych oraz np. Koreaczykw. poradnika autorzy umiecili transkrypcj tekstu na-

49
 O KSIKA I PODRCZNIKACH
granego na pyt. Sama pyta za zawiera materia wi-
zualno- dwikowy obejmujcy:
wymow gosek polskich prezentowanych wizo-
lacji oraz w wyrazach demonstrowanych jako
przykadowe realizacje tyche gosek (rwnie
wwariantach uwarunkowanych pozycyjnie);
wymow gosek polskich ujtych wopozycje (np.
wysoka rednia, dwiczna bezdwiczna,
zwarta zwarto-szczelinowa), artykuowanych za-
rwno w izolacji, jak i w konkretnych wyrazach
(parach minimalnych) [por. Macioek M., Tam-
bor J., 2012:8].
Trzecia cz prezentowanej pozycji to Goski pol-
skie. Rentgenogramy. Jest to zbir 42 plansz rentge-
nogramw czyli zdj (tu ilustracji) uoenia na-
rzdw mowy przy realizacji poszczeglnych gosek.
To znakomity materia na cz fonetyczn lektoratu.
Marta Skura
Magdalena Stasieczek-Grna
Odkrywamy jzyk polski Liliany Madelskiej
Wrosncej liczbie tytuw iopracowa powico-
nych nauczaniu jzyka polskiego jako obcego publi-
kacje Liliany Madelskiej pt. Odkrywamy jzyk polski
s na swj sposb wyjtkowe. Wynika to zkilku co
najmniej przesanek. Po pierwsze, autorka proponu-
je poczenie klasycznej formuy opisu gramatyczne-
go zoryginalnym pomysem na wielofunkcyjn po-
moc dydaktyczn, ktra moe by wykorzystywana
zarwno na lektoracie jzyka polskiego jako obcego,
jak ido samodzielnej nauki. Kolejn zalet jest to, e
publikacje te s dostpne w czterech wersjach jzy-
kowych: polskiej, angielskiej, niemieckiej irosyjskiej.
Walorem tych trzech ostatnich jest nie tylko oczy-
wista wprzypadku tumaczenia przystpno dla od-
biorcw, lecz take wykorzystanie kontrastw iana-
logii midzyjzykowych odniesionych do rnych
sytuacji bilingwalnych.
50
Niezwykle wartociow cech prezentowanej pra-
cy jest to, e pomimo bardzo cennej obfitej zawarto-
ci teoretycznej ma ona przede wszystkim zastosowa-
nie wpraktyce. Decyduj otym bardzo precyzyjnie
dobrane wiczenia fonetyczne, tablice zrentgenogra-
mami, ktre uatwiaj studentom wyobraenie usy-
szanych gosek, oraz pyta dajca ich obraz suchowy.
Podzia na informacje otrudnociach wymawia-
niowych, zktrymi borykaj si poszczeglne grupy
(narodowociowe) cudzoziemcw uczcych si jzyka
polskiego, atake sposoby przezwyciania tych pro-
blemw zaproponowane wspomnianym wyej gru-
pom jest niezwykle cennym, oryginalnym ikreatyw-
nym podejciem do problematyki nauczania polskiej
fonetyki.
Mimo deklaracji obecnych we wstpie, e materia
jzykowy obejmuje zakres poziomw A0 B1, autor-
ka uwzgldnia inne jeszcze potrzeby komunikacyjne
dociekliwego cudzoziemca, przybliajc mu znacznie
trudniejsze zagadnienia gramatyczne, takie jak fleksja
nazwisk czy formy imiesowowe. Gradacja materia-
u nie wynika tutaj jedynie zkonwencji opisu jzyka
nauczanego, ale take z wiedzy o jzyku rodzimym
suchacza. Takie podejcie wiadczy otym, e autorka
jest nie tylko teoretykiem, ale przede wszystkim do-
wiadczonym praktykiem, ktry potrafi przewidzie
trudnoci ipotrzeby uczcych si iodpowiednio na
nie zareagowa. Materia skonfigurowany izaprezen-
towany zosta wsposb jasny izrozumiay, gdzie du-
e uatwienie stanowi tzw. gramikony, czyli proste
symbole graficzne towarzyszce terminom jzyko-
znawczym. Wikszo treci autorka ujmuje w for-
 O LITERATURZE I FILMIE

mie przejrzystych tabel. Ich zalet jest eksponowanie

konkretnych zagadnie gramatycznych autonomicz-
nie, co uatwia ich jednostkow analiz izrozumie-
nie. Z drugiej za strony, uczcy si ma moliwo
skorzystania zprzejrzystych odsyaczy do tabel ieg-
zemplifikacji omawianego zagadnienia. Na uwag
zasuguj te rozwizania graficzne wpostaci humo-
rystycznych rysunkw ikomiksw. Liliana Madelska
konsekwentnie prowadzi swoisty dialog z czytelni-
kiem, zwracajc si do niego bezporednio zadajc
pytania, prowokujc do samodzielnego formuowa-
nia regu, umiejtnie wskazujc zagadnienia szczegl-
nie istotne. Ta, czsto drugoosobowa narracja daje
czytelnikowi poczucie osobistego udziau wodczyty-
wanej lekcji, tak jakby odbywaa si ona rzeczywicie.
Tym, co wyrnia t publikacj jest przypisanie
znaczcej roli fonetyce. To swoisty monogram au-
torki, ktra wie doskonale, e (od dawna zaniedba-
ne w glottodydaktyce polonistycznej) uwiadamia-
nie odbiorcy procesw fonetyczno-fonologicznych
ikonsekwentne czenie ich zreguami gramatyczny- Publikacj Liliany Madelskiej polecamy tym, kt-
mi znacznie uatwiaj nabywanie kompetencji jzy- rzy chc si kreatywnie uczy jzyka polskiego jako
kowych. Rzecz nie tylko wsamej artykulacji imelo- obcego. Polecamy j rwnie i tym, ktrzy szukaj
dii jzyka, ale rwnie wjego swoistoci. mdrego iautorskiego pomysu na uczenie innych.

51
 WYDARZENIA

Justyna Zych

Uczy jzyka polskiego jako obcego.

Metody, treci, praktyki.
Konferencja glottodydaktyczna wParyu
Wdniach 13-14 czerwca 2013 r. odbya si wUni- na edukacji jzykowej na poziomie studiw wy-
wersytecie Paris-Sorbonne konferencja powicona szych, ale uwzgldniaa take nisze etapy ksztace-
glottodydaktyce polonistycznej, zatytuowana Ense- nia, a przede wszystkim bardzo praktyczne aspekty
igner le polonais langue trangre. Mthodes, contenus, nauczania jzyka polskiego jako obcego. Wzbudzia
pratiques (Uczy jzyka polskiego jako obcego. Meto- w zwizku z tym due zainteresowanie wrd licz-
dy, treci, praktyki). Zostaa ona zorganizowana przez nych we Francji nauczycieli polszczyzny pracujcych
Centre de civilisation polonaise, czyli przez Orodek zarwno wszkoach pastwowych, jak iprywatnych,
Kultury Polskiej istniejcy od 1962 r. na paryskiej Sor- ktrzy zuwag przysuchiwali si referatom iledzili
bonie, oraz przez Centrum Jzyka Polskiego iKultu- konferencyjne dyskusje.
ry Polskiej dla Cudzoziemcw POLONICUM dzia- Konferencja zostaa podzielona tematycznie na
ajce na Uniwersytecie Warszawskim. Otworzyli j trzy bloki. Pierwszy, La culture dans lenseignement
wsplnie prof. Leszek Kolankiewicz, dyrektor Cen- du polonais langue trangre (Kultura w nauczaniu
tre de civilisation polonaise, iprof. Andrzej Zienie- jzyka polskiego jako obcego), jak sama nazwa wska-
wicz, dyrektor Centrum POLONICUM, za sowo zuje, powicony by szeroko rozumianej kulturze
wstpne wygosia prof. Hlne Wodarczyk, wybit- jako nieodcznemu i wanemu elementowi pozna-
na jzykoznawczyni zUniwersytetu Paris-Sorbonne. wania jzyka obcego. Wtej wanie czci konferen-
Obecna na konferencji publiczno miaa okazj cji jej uczestnicy zastanawiali si midzy innymi nad
wysucha czternastu referatw. Wrd prelegentw tym, wjaki sposb najefektywniej zapoznawa zlite-
zFrancji znaleli si wykadowcy zwizani nie tylko ratur polsk cudzoziemcw uczcych si polszczy-
z Centre de civilisation polonaise, ale te z Dpar- zny. Andrzej Zieniewicz dowodzi wswoim referacie,
tement de polonais de lUniversit Paris-Sorbonne, jak skuteczne narzdzie glottodydaktyczne stanowi
czyli zparysk polonistyk, atake zwydziaem po- umiejtnie dobrany fragment tekstu literackiego,
lonistycznym na Uniwersytecie Lille III. Centrum ktry jest nonikiem wielu treci kulturowych, atez
POLONICUM reprezentowaa za szecioosobowa t zilustrowa analiz ciekawego ustpu wspomnie
delegacja. Jzykiem konferencyjnym by francuski, Artura Sandauera. Andrzej Karcz zarysowa w swo-
ale niektre referaty zostay wygoszone po polsku. im wystpieniu specyfik wykadania cudzoziemcom
Konferencja stanowia znakomit okazj, by zapre- literatury polskiej w Polsce i za granic. Katarzyna
zentowa i porwna dowiadczenia glottodydakty- Bessire przeledzia za, jak europejskie dokumenty
kw uczcych polszczyzny wrealiach polskich ifran- iwytyczne dotyczce edukacji jzykowej ujmuj kwe-
cuskich. Trzeba podkreli, e chocia odbya si sti nauczania kultury czy raczej jak to si obecnie
ona na uniwersytecie, ajej uczestnikami byli nauczy- czsto okrela faktw kulturowych. Zkolei Kinga
ciele akademiccy nie koncentrowaa si wycznie Siatkowska-Callebat przedstawia syntetycznie du-

52
 WYDARZENIA
g, bo sigajc XIX wieku, histori istniejcych we
Francji orodkw polonistycznych.
Referenci wystpujcy w kolejnym bloku kon-
ferencyjnym, zatytuowanym Polonais langue
trangre : supports, mthodes, pratiques (Jzyk polski
jako obcy pomoce, metody, praktyki), skupili si na
konkretnych propozycjach dydaktycznych. Mirosaw
Jelonkiewicz zaprezentowa swoj autorsk koncep-
cj zaj powiconych kulturze polskiej, opart na
projekcjach filmw i programw audiowizualnych.
Anna Rabczuk przedstawia kilka skutecznych tech-
nik konwersacyjnych majcych na celu zaktywizowa-
nie suchaczy kursu jzykowego izachcenie ich do
mwienia. Z kolei Maria Kuc przybliya struktur
izasady egzaminw certyfikatowych zjzyka polskie-
go jako obcego, ktre od kilku ju lat cudzoziemcy
mog zdawa na rnych poziomach zaawansowania.
Dagmara Gut opowiedziaa natomiast odziaajcym
na Uniwersytecie Lille III Centre de Ressources en
Langues, czyli o orodku udostpniajcym studen-
tom bogate zbiory materiaw do samodzielnej nauki
jzykw obcych, ktre umoliwiaj np. przygotowa-
nie do wspomnianych egzaminw certyfikatowych.
Wtym samym, najobszerniejszym zreszt, bloku te-
matycznym wiele uwagi powicono take nauczaniu
gramatyki. Hlne Wodarczyk rozwaaa w swo-
im wystpieniu kwesti praktycznego zastosowania
na lektoratach ustale jzykoznawstwa teoretyczne-
go, a wic przeoenia teorii gramatycznej na bar-
dziej przystpny jzyk gramatyki funkcjonalnej. Pa-
ni profesor zwrcia uwag na utrudniajcy je chaos
terminologiczny, zwizany zwieloci prdw itra-
dycji lingwistycznych, ktrego przejawem jest cho-
by zoony problem liczby rodzajw gramatycznych
wpolszczynie, ktra wkoncepcjach rnych jzy-
koznawcw waha si od trzech do a dziewiciu. Ju-
styna Zych staraa si za odpowiedzie wswoim re-
feracie na pytanie, jak mona wsposb efektywny,
azarazem atrakcyjny dla studentw uczy skompli-
kowanego polskiego systemu gramatycznego wcza-
sach, gdy coraz powszechniej lansowane jest ludycz-
ne podejcie do edukacji jzykowej, sprowadzajce j
do konwersacji irozmaitych zabaw jzykowych. Ma-
gorzata Gbka-Wolak iAleksandra Walkiewicz swj
wsplny referat powiciy natomiast konkretnemu
zagadnieniu gramatycznemu, bardzo trudnemu dla
cudzoziemcw, amianowicie polskim zaimkom oso-
bowym iich szykowi wzdaniu.
Ostatni blok tematyczny, Polonais langue tran-
gre: lenseigner qui et comment? (Jzyk polski jako
obcy: jak ikogo go uczy?), zdominowaa problema-
tyka realiw nauczania jzyka polskiego we Francji.
Anna Synoradzka-Demandre przedstawia w swo-
im wystapieniu prac polonisty na francuskim uni-
wersytecie jako spore wyzwanie musi on zrealizo-
wa obszerny program, majc zwykle do dyspozycji
zbyt mao godzin lekcyjnych i niewiele materiaw
dydaktycznych. Magorzata Piermattei przedstawia
zkolei wswoim referacie ofert dydaktyczn Centre
de civilisation polonaise na Sorbonie. Orodek ten
adresuje swoje popoudniowe komercyjne kursy j-
zyka polskiego do aktywnych zawodowo dorosych,
dla ktrych znajomo polszczyzny stanowi coraz
czciej atut na rynku pracy. Anna Ciesielska-Ribard
skupia si za wswojej prezentacji na charakterystyce
suchaczy tych kursw, wrd ktrych jest wiele osb
polskiego pochodzenia. Okazuje si, e dla licznych
kursantw motywacj do nauki polszczyzny jest ch
poznania jzyka przodkw.
Trzeba podkreli, e wszystkim wystpieniom
konferencyjnym towarzyszyy te bardzo interesujce
dyskusje iinspirujca wymiana dowiadcze dydak-
tycznych. Ten krtki przegld referatw wygoszo-
nych na konferencji wParyu nie pozwala oczywicie
przekona si w peni, jak bardzo byy one cieka-
we ipouczajce. Szczegowe zapoznanie si znimi
umoliwi planowany tom pokonferencyjny.
Te owocne spotkania glottodydaktykw z Fran-
cji izPolski bd kontynuowane. Konferencja wPa-
53
 WYDARZENIA

ryu zainaugurowaa bowiem trzyletni wspprac that took place in Paris in June 2013 under the
Centre de civilisation polonaise iCentrum POLO- title of To teach Polish as a foreign language.
NICUM, ktra to wsppraca zakada, e kolejne Methods, contents and practices. The conference
spotkanie specjalistw w zakresie nauczania jzyka was organized by Centre de civilisation polonaise
polskiego jako obcego zobu orodkw odbdzie si (Paris-Sorbonne University) and Centrum
ju w2014 r. wUniwersytecie Warszawskim. POLONICUM (University of Warsaw). The
conference assembled specialists in methodology
The article is an account of the two-day of language teaching from Polish and French
conference on teaching Polish as a foreign language universities.

54
 POLONISTYKI W WIECIE

Marie Sobotkov

Polonistyka w Oomucu

Podstawowym dokumentem okrelajcym per- dowskiej w Lublinie. Do Oomuca przyjeda-

spektyw rozwoju Uniwersytetu im. Palackiego jest
plan dugoterminowy, ktry regularnie monitoru-
je i ocenia wyniki za dany okres i jest aktualizowa-
ny zgodnie znowo powstajcymi potrzebami. Obo-
wizujca wersja znajduje si na stronie internetowej
uczelni pod nazw Aktualizacja planu dugotermino-
wego Uniwersytetu im. Palackiego wOomucu na rok
2013 wzakresie dziaalnoci naukowej, badawczej, ar-
tystycznej itwrczej. Dokument ten zawiera rwnie
zadania, ktrymi zajmuj si pracownicy sekcji po-
lonistyki, zwaszcza jeli chodzi odziaalno dydak-
tyczn przygotowuj oni dokumentacj niezbdn
do stworzenia nowych akredytacji dotychczasowych
kierunkw studiw (jednokierunkowe licencjackie
studia polonistyczne oraz jednokierunkowe poloni-
styczne studia uzupeniajce magisterskie). Uczestni-
cz rwnie wprzygotowywaniu innowacji programu
studiw doktoranckich na kierunku Porwnawcza fi-
lologia sowiaska wramach projektu Dywersyfikacja
isystematyzacja studiw doktoranckich na Wydziale Fi-
lozoficznym UP.
Zgodnie zwydziaowym planem zwikszenia licz-
by studentw studiw magisterskich idoktoranckich
wyjedajcych do zagranicznych orodkw nauko-
wych i badawczych czsto wysyamy naszych pod-
opiecznych do Polski na pobyty studenckie przede
wszystkim na Uniwersytecie lskim w Katowicach
czy Uniwersytecie Warszawskim, ale take na Uni-
wersytecie Wrocawskim czy Jagielloskim. Studenci
wyjedaj ponadto na jzykowe szkoy letnie, kt-
re odbywaj si na Uniwersytecie Marii Curie-Sko-
j zarwno wykadowcy z wczeniej wymienionych
uczelni, jak i z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
wKielcach, Uniwersytetu dzkiego czy Katolickie-
go Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II wLubli-
nie. Dlatego za istotny uwaamy fakt, i M. Wgiel,
pracownik sekcji polonistyki, jest czonkiem zespou
pracujcego wprojekcie System zarzdzania jakoci
stay zagranicznych dla studentw UP.
Dla sekcji polonistyki due znaczenie ma rwnie
uczestnictwo wprojekcie Dywersyfikacja isystematy-
zacja studiw doktoranckich na Wydziale Filozoficznym
UP w Oomucu, nr: CZ.1.07/2.200/28/0179, po-
niewa wjego ramach odbyy si ju dwa cykle wyka-
dw zagranicznych profesorw wr.2012 wykady
prof. dr hab. Krystyny Waszakowej z Uniwersytetu
Warszawskiego na temat Najnowsze metodologie ba-
da porwnawczych wzakresie semantyki leksykalnej,
awr. 2013 wykad dla doktorantw kierunku Porw-
nawcza filologia sowiaska nt. Transkulturowa cz-
liwo tekstw polskich poprowadzi prof. Tokimasa
Sekiguchi z Uniwersytetu Tokijskiego. W semestrze
letnim roku akademickiego 2013/2014 planowane s
wizyty dwojga wykadowcw zUniwersytetu lskie-
go prof. dr hab. Jolanty Tambor oraz prof. dr. hab.
Romualda Cudaka natomiast w roku nastpnym
prof. dr. hab. Andrzeja Zieniewicza z Uniwersytetu
Warszawskiego oraz prof. dr hab. Z. Trzaskowskie-
go z Uniwersytetu J. Kochanowskiego w Kielcach.
Wramach tego projektu zmieniono program szere-
gu przedmiotw studiw doktoranckich na kierunku
Porwnawcza filologia sowiaska.

55
 POLONISTYKI W WIECIE
Projekt Interdyscyplinarna innowacja naucza-
nia przedmiotw kulturoznawczych na Uniwersytecie
im. Palackiego wOomucu (skrt INKULTUS) ma
za cel przeprowadzenie innowacji nauczania przed-
miotw kulturoznawczych, wprowadzenie moduw
nauczania i pogbienie wsppracy midzy kierun-
kami iwydziaami. Grupy docelowe tworz studen-
ci ipracownicy akademiccy uniwersytetu im. Palac-
kiego, za dziaania kluczowe to innowacja kursw,
syllabusw ie-learningu; przeprowadzenie nauczania
pilotaowego kursw poddanych innowacji, ich kon-
trola iocena; wsparcie mobilnoci grup docelowych;
wsparcie powstawania nowych seminariw, warszta-
tw iorganizacja konferencji midzynarodowych na
temat studiw kulturoznawczych. Projekt skupia si
na dywersyfikacji iinternacjonalizacji studiw ina-
uczania na nowych i zmodernizowanych kursach
56
prowadzonych wjzykach obcych, wktrych uczest-
niczy bd midzynarodowi eksperci. W projekcie
bior udzia przede wszystkim modzi, dynamiczni
pracownicy wspierani przed profesorw idocentw
UP, ktrych udzia zapewnia wysok jako iprofe-
sjonaln ocen przeprowadzanych dziaa iosigni-
tych efektw. Jednym zzada projektu jest zmniej-
szenie istniejcego dystansu wstosunku do studiw
kulturoznawczych na UP oraz zwikszenie szans grup
docelowych na rynku pracy. Wprojekcie tym Sekcj
Polonistyki reprezentuje M. Hanczakowski.
Tum. Izabela Szulc
This text presents modern history of Polish
Studies in Oomuniec.