Ambag-salita:
Hap
-nangangalumata,
(eng) haggard
hal.
p ako
Hapung-ha
a aming
sa kaiisip s
a pag-
darating n Tomo 1 Blg. 4
susulit.
Ikalawang Sangandiwa, tagumpay!
Sa ikalawang pagkakataon, matagump-
ay na naisagawa ang Sangandiwa 2008:
Worksyap ng mga Kritikal na Gradwa-
dong Pag-aaral sa Araling Filipino ng
Emergent Research Center for Lan-
guage, Media, and Culture ng Kolehiyo
ng Malalayang Sining, Pamantasang De
La Salle- Maynila sa Bro. Andrew Gonza-
les Building, Oktubre 23-25.
Layunin ng worksyap na ito na sanayin at
hubugin ang mga gradwadong mag-aaral
mula sa ibat ibang pamantasan na ma-
ging kritiko, iskolar, at publikong intelek-
twal sa kani-kanilang larangan. Isinusu-
long rin nito ang pagkakaroon ng diskurso
at praktis na inter/ multidisiplinaring riserts
kung saan ang mga papel na kalahok ay
nagsasaalang-alang ng pagiging bukas sa
pananaw ng ibang disiplina.
Makabagong pamamaraan
ng pagtuturo, tuon ng Pam-
bansang Seminar 2009
Malikhain ka bang titser?
Ito ang pangunahing tanong
na bibigyang-pansin sa
paglulunsad ng taunang
Pambansang Seminar ng
Departamento ng Filipino, Pa-
mantasang De La Salle- May-
nila, sa darating na Mayo 6-8
na gaganapin sa CSB Interna-
tional Convention Center, De
La Salle Hotel School.
Ekonomiya at Teknolohiya
ng Pagtuturo ng Filipino:
Mga Metodo, Estratehiya, at
Teknika ang napiling tema
para sa taong ito. Pangunah-
Narito ang listahan ng mga naging fellows
at ang titulo ng kanilang mga papel sa na-
karaang Sangandiwa:
Bb. Marian Caampued, DLSU-M : Sarsarita
ti Bagi ket Satsarita ti Ili: Kuwentong Buhay
at Likhang Sining ng mga Kababaihan sa
Baguio, Muling Pagsasalaysay ng Buhay at
Pakikibaka sa Kordilyera.
G. Zig Dulay, UP Diliman : Sa Wikang Ipi-
naghele ng Bagong Henerasyon: Isang Pag-
tatanghal sa Wikang Filipino sa Kandungan
ng Postmodernismo.
G. Jesster Fonseca, San Beda College : The
Present-Day Social Ministry of the Philippine
Catholic Church.
G. Rowell D. Madula, DLSU-M : Espasyong
Bakla sa Rebolusyong Pilipino: Pagsipat sa
sundan sa pahina 4
Pebrero 2009
ni Rowell D. Madula
ing layunin ng seminar-worksyap na mabig-
yan ng pagkakataon ang mga guro na higit na
mapagyaman at makapagbahagi ng kanilang
mga natatanging mga pamamaraan sa pag-
tuturo ng asignaturang Filipino.
Ilan sa mga imbitadong maging tagapag-
salita sina Dr. Isagani Cruz, Dr. Tereso Tul-
lao, Dr. Jovy Peregrino, at Dr. Lydia Liwanag.
Inaasahang lalahok sa gawaing ito ang mga
guro sa lahat ng antas, publiko man o pribado.
Ang rehistrasyon ay tatlong libo limandaang
piso (P3500.00) bawat kalahok para sa kit
na naglalaman ng libro, jornal, at handawts,
pananghalian at meryenda sa umaga at
hapon sa loob ng tatlong araw.
sundan sa pahina 4
Dr. Mangahis at Prop.
Encabo nagbasa ng papel
sa UCLA
ni Evangeline Encabo
Nagbahagi ng kanilang mga kaalaman
sa pagtuturo ng wika at kulturang Fili-
pino sina Dr. Josefina Mangahis, Taga-
pangulo, at Prop. Evangeline Encabo,
kapwa mula sa Departamento ng Filipino
sa isang pandaigdigang kumperensyang
pinamagatang Conference on Languag-
es of Southeast Asia na ginanap sa Uni-
versity of California, Los Angeles (UCLA),
Enero 30- Pebrero 1.
Nilalayon ng kumperensya na mapagsama-
sama ang mga guro at iskolar mula sa ibat
ibang bansa upang makapagpalitan ng
bagong ideya at makapagbahagi ng awtput
ng riserts ukol sa pagtuturo ng wika at kul-
tura. Gayundin, ninanais nitong magkaroon
ng ugnayan ang mga mga kalahok na nag-
Alinaya
sundan sa pahina 5
 BALITA
Seryeng Panayam Ruth Elynia Mabanglo,
isinagawa
Itinatanghal ng Departamento ng Filipino ng Pamantasang De La Salle -
Maynila ang Seryeng Panayam 2008-2009 : Parangal kay Dr. Ruth Elynia
Mabanglo.
Ang taun-taong Seryeng Panayam at itinata-
guyod ng Departamento ng Filipino na nag-
tatanghal ng buwanang panayam ng kagu-
ruan hinggil sa kanilang bago at natatanging
pananaliksik at iba pang co-kurikular na
gawain. Ito rin ay pagbibigay-pugay sa mga
dakilang alagad ng Filipino at Filipinolohiya.
Si Dr. Ruth Elynia Mabanglo ang napiling
parangalan sa taong ito sa kanyang husay
at natatanging galing bilang premyadong
manunulat, kritik, edukador pati na sa kan-
yang patuloy na pagtangkilik at pag-ambag
sa Departamento ng Filipino bilang Sentro
ng Kagalingan sa Wika. Siya ay kasalukuy-
ang nagtuturo sa Center for Southeast Asian
Studies sa University of Hawaii at Manoa,
koordineytor ng Department of Hawaiian
and Indo-Pacific Languages and Literature,
maging ng Filipino at Philippine Literature
Program. Naging bahagi ng pakultad ng De-
partamento ng Filipino ng Pamantasang De
La Salle-Maynila si Dr. Mabanglo.
Inilunsad ang Seryeng Panayam 2008-2009
Mga Libro ni Dr. Garcia,
matatagpuan sa mga inter-
nasyunal na silid-aklatan
Isang malaking karangalan para sa mga ma-
nunulat ang maiimbag at maisalibro ang ka-
sa pagtalakay ni Prof. Maria Ainyle
nilang mga akda. Pangunahing layunin nito na
Ephraimmee Orara, guro, makata,
maipaabot sa mas nakararaming mambabasa
at nag-iisang supling ni Dr. Maban-
ang mga akdang pinag-ukulan ng talino at pana-
glo, ang isa sa mga popular na
hon ng manunulat. Bukod rito ang maisama sa
tula ng kanyang ina sa:
mga silid-aklatan sa ibang bansa ang mga aklat
Dahil Ibig Kitang Makilala: Tugon
ng mga Pilipinong manunulat ay isang karan-
sa 'Kung Ibig Mo Akong Makilala'
galan para sa mga Pilipino.
ni Elynia Bilang Persona ng Tula at
Bilang Makata
Tatlong aklat ni Dr. Lakangiting Garcia ang matatag-
Hunyo 20, 2008
puan sa mga internasyunal na silid-aklatan. Ang li-
Narito ang iba pang panayam na
brong Tatlong Kaisang Puso ay makikita sa Wash-
matagumpay na naisagawa:
ington Library, Stockholm Library, Calgary Public
Library, Vancouver Public Library, at New York Public
Prop. Louie Jon Sanchez
Library. Samantala, ang Mga Tanong sa Sagot ay
Kung Ibig Mo: Isang Eksplorasyon
kasama sa mga aklat ng Calgary Public Library. Ang
sa Tekstyong Mabanglo sa Teksto
3 Mata ng Diyablo ay mahahanap rin sa San Fran-
ng Mahal na Birhen ng Piat, Ca-
cisco Public Library at sa isang aklatan sa Japan.
gayan
Hulyo 11, 2008
Ang mga naturang aklat ay nailimbag rito sa Pilipi-
nas at ngayon ay maaari ng basahin ng mga Pilipino
G. Allan Derrain
at mga dayuhang nasa ibang bansa mula sa mga
Ang Katotohanan Tungkol kay In-
nasabing aklatan. A
ocencia Binayubay (a.k.a. Inday)
sundan sa pahina 5

Ang Musa, ipinalabas na!

Sa isang komunidad sa riles, may matandang manggagamot, si Tatang

(Tata Nanding Josef), ang nakagawa ng mirakulo nang magpasagasa sa
tren ang isang binatang mangingibig. Sinasabi na nakakapanggamot si
Tatang sa pamamagitan ng tula at ng kanyang Musa (Ryza Cenon). Isang
kagila-gilalas na pangyayari pa ang maglalagay sa komunidad upang
matuklasan nila ang susunod na mangagagamot sa riles.
Tampok ang mga berso ng dalawang muhon ng Filipino ng Pamantasang De
ng Panitikang Filipino na sina Jose Corazon La Salle - Maynila. Siya ay nagta-
de Jesus aka Huseng Batute at Amado V. pos ng kanyang BA at MA digri sa
Hernandez, ang maikling pelikulang Musa Unibersidad ng Pilipinas. Kasalu-
(The Muse) ay ipinapakita ang kapangyari- kuyan niyang tinatapos ang kan-
han ng tula bilang gamot ng katawan, isi- yang disertasyon para sa digring
pan, bayan at kaluluwa. PhD Araling Filipino sa DLSU-M.
Ang pelikulang Panggaris na ka-
Ang Musa ang panibagong ambag ni Dexter lahok sa Cinemalaya Philippine
Cayanes, direktor, manunulat, prodyuser,at Independent Film Festival, ang
guro, katuwang ang National Commission unang proyekto ni Cayanes.
for Culture and the Arts (NCCA). Gamit ang
railroad story, ipinipinta nito ang kuwento ng Itinanghal ang pelikula sa Ishma-
pag-asa at magic realism sa isang lipunang el Bernal Gallery, UP Film Insti-
patuloy na naghahanap ng magsasalba sa tute sa noong ika-27 ng Pebrero,
mga sakit at pagpapahirap na kanlang ki- ikapito ng gabi, bilang bahagi ng
nakaharap. pagdiriwang ng UP February Arts
Si Prop. Dexter Cayanes, ang direktor at manunulat
Month 2009. A
ng pelikulang Ang Musa na ipalalabas ngayong Pe-
Si Cayanes ay propesor sa Departamento
brero katuwang ang NCCA.

Alinaya
2

Maraming mag-aaral ang taun-tao ay bumabagsak sa sabjek na Math. Ang iba ay nagkakaroon na ng phobia rito, na-
tatakot sa mga numero. Ngunit kahit sino, kapag nakita ang mga numerong ito, tiyak mahihintatakutan:
Mahigit 236,900 na mga trabahador at
empleyado ang inaasahang matatanggal
sa unang tatlong buwan sa taong ito. Sa
Marso, madadagdagan pa ito ng mahigit
700,000 magsisipagtapos sa kolehiyo.
Mahigit sa 590,000 OCWs ang nangan-
ganib na mawalan ng trabaho at paba-
likin ng bansa dahil sa global financial
crisis. Noong nakaraang taon, mahigit
10.7 milyong Pilipino ang unemployed
at underemployed at inaasahang lolobo
pa hanggang 12 milyon sa taong ito
. mga implikasyon nito sa ating
Ayon sa pag-aaral ng IBON noong kala-
gitnaan ng taong 2008, 73% ng pami-
lyang Pilipino ay hindi makabili ng pag-
kain. Samantalang 67.4% ang hirap sa
pagbabayad ng pamasahe. May 68.23%
ang hindi alam kung saan makukuha
ang pampaaral sa kanilang mga anak.
At 73.38% ang walang pambili ng
gamot o pampagamot. Sa halos 90 mi-
lyong populasyon ng Pilipinas, 46 milyon
rito ang nagugutom ayon sa SWS Survey
noong Pebrero 2008. Noong nakaraang
taon, ang gastusin ng bawat pamilyang
Pilipino ay nagtaasan, mula pamasahe,
bigas, gamit, matrikula, gasolina, at
maging buwis na ating binabayaran ay
nagmahal.
Kung titingnan naman natin ang mga
numerong sangkot sa mga kontrober-
siya at eskandalong kinaharap ng pa-
mahalaan, mukhang hindi talaga ma-
raramdaman ang kahirapan sa bansa.
Ang NBN-ZTE deal na nagkakahalaga ng
$329-M, ang P1B-President Diosdado
Macapagal-Arroyo Boulevard na sinasa-
bing sumobra ng P631M sa totoong hal-
aga, ang IMPSA deal na sinasabing nai-
bulsa ni dating Justice Secretary Hernani
Perez ang mahigit sa $2M, ang P35 bi-
EDITORYAL
NUMERO
lyong halaga ng PEACe bonds kung saan lyang patuloy na nagugutom, ang mga
P1.4B nito ay napunta umano sa CODE- kabataang hindi nakakapag-aral, patuloy
NGO, ang Jancom garbago contract na ring lumalaki ang mga pinag-uusapang
sumobra umano ng humigit-kumulang maanomalyang halaga na maaaring nai-
sa P390 bilyon. Hindi pa rin nalilinaw ang bulsa ng mga tao sa gobyerno.
mga numerong P260M ng Jose Pidal ac-
Nakakalulungkot isipin na sa kabila ng
lahat ng ito, hindi pa rin maramdaman
Nakababahala ang mga gani- ang sinasabing kaunlaran ng ating
tong numero. Hindi man na- bansa, batay sa mga propaganda ng
pamahalaan. Ang pagkain sa bawat
tin lubos na nauunawaan ang
mesa ay nananatiling ilusyon at pa-
naginip para sa maraming pamilyang
pang-araw-araw na pamumu- Pilipino. Ang pamahalaan ay nananatil-
hay, ang ating mga karanasan ing nangangako ng himala sa halip na
ang siyang nagpapadama sa making sa panawagan ng mga mama-
mayang Pilipino. Sa halip na pagbigyan
atin ng mga kahulugan ng nu-
ang panawagan, narito ang mga ilan sa
merong ito. mga numerong sagot ng pamahalaan:
Noong Mayo 2008, 887 na ang bilang
count, ang P200M ng Lualhati Founda- ng mga kaso ng extrajudicial na pagpatay
tion, ang P728M fertilizer scam at ang sa mga lider at miyembro ng ibat ibang
P3.1 bilyong irrigartion scam. progresibong sektor at organisasyon mula
taong 2001. Nasa 185 naman ang dinu-
Nakababahala ang mga ganitong nume- kot at hindi na muling nakita. Samanta-
ro. Hindi man natin lubos na nauunawaan lang nasa 204 naman ang nakakulong
dahil sa kaniang pagiging kritikal sa
Ang pagkain sa bawat mesa pamahalaan.
ay nananatiling ilusyon at pa- Sa kasalukyang kalagayang pampuli-
naginip para sa maraming tika at pang-ekonomiko ng bansa, ang
pamilyang Pilipino. bawat mamamayan ay nararapat na
gampanan ang kanilang tungkulin bil-
ang bahagi ng bansang ito. Hindi sapat
na magpakadalubhasa lamang sa mga
ang mga implikasyon nito sa ating pang- larangang kinabibilangang, na mag-aral
araw-araw na pamumuhay, ang ating mga at magsunog pa lalo ng kilay, ang magsu-
karanasan ang siyang nagpapadama sa lat at magsalita na lamang. Hinihingi ng
atin ng mga kahulugan ng numerong ating panahon ang makilahok ang bawat
ito. Habang patuloy na lumalaki ang bi- mamamayan na kumilos at ipanawagan,
lang ng mga Pilipinong nawawalan at/o isulong ang tunay na mga pagbabago sa
naghahanap ng trabaho, ang mga pami- ating lipunan. A
Alinaya
3
 BALITA
Makabagong pamamaraan... mula sa ugnayan sa Direktor Pambansang Seminar sa (02) 524-4611 loc 509/552.
pahina 1 2009, Departamento ng Filipino, Kolehiyo ng
Malalayang Sining, 2401 Taft Avenue, Manila, Itinataguyod ng Departamento ng Filipino ng
Kaugnay nito, iniimbitahan rin ang mga guro
1004, o mag-email kina Raquel E. Sison- Pamantasang De La Salle Maynila ang tau-
ng asignaturang Filipino sa lahat ng antas
Buban (sison-bubanr@dlsu.edu.ph), Dolores nang pambansang seminar-worksyap bilang
na magpasa ng kanilang banghay-aralin o
Taylan (tayland@dlsu.edu.ph), Genaro R. Gojo gawaing akademiko, panriserts at ekstensyon
abstrak ng kanilang nais ipakitang-turo sa
Cruz (gojocruzg@dlsu.edu.ph), at Marilou D. para sa kapakanan at kagalingan ng mga
anumang paksa. Dahil ang pakitang-turo ay
Bagona (bagonam@dlsu.edu.ph), o tumawag guro at administrador ng bansa. A
bibigyan lamang ng 7 hanggang 10 minuto,
inaasahang ang isang banghay-aralin
ay para lamang sa isang micro-teach-
ing. Ang mapipiling banghay-aralin ay
ilalathala bilang katitikan ng seminar-
worksyap. Ang huling araw ng pagpa-
pasa ng banghay-aralin o abstrak ay
sa ika-28 ng Pebrero. Ipababatid na-
man sa ika-13 ng Marso ang mga na-
kapasang banghay-aralin o abstrak.

Ang banghay-aralin ay kinakailangang

nakapokus sa sumusunod:

1. Inobasyon sa paggamit ng
mga estratehiyang pampagtuturo;
2. Paggamit ng media, teknolo-
hiya at iba pang resorses;
3. Mga proseso sa paglinang
ng kurikulum at ebalwasyon na gina-
gamit sa mga programa, kurso at/o
worksyap;
4. Pinakamainam na praktis
na kaugnay ng programa sa Filipino
ayon sa kurikulum ng DepEd/CHED
Mga fellow ng Sangandiwa 2008:
Kung mayroong mga katanungan ukol
Nakatayo (kaliwa pakanan): Rowell Madula, Zig Dulay, Adrian Remodo, Jesster Fonseca, at Joseph Rosal.
sa Pambasang Seminar 2009, maaa- Nakaupo (kaliwa pakanan): Marian Caampued, Jaymee Siao, Lourdes Nacionales, at Mariko Ozaki.
ring makipag-

Ikalawang Sangandiwa... mula sa Bb. Jaymee Siao, UP Diliman : Spatial Trauma: kaalaman ukol sa pananaliksik sa ibang
pahina 1 The Bridge as a Postmodern Socio-Cultural larangan. Gayundin, makikita rin ang pag-
Paglaya at Pagpapalaya ng mga Bakla sa Phenomenon. kakatulad naming lahat, ang pag-aambag
Andergrawnd. sa Araling Filipino, dagdag pa niya.
Mapapansin ang lawak at daybersidad ng mga
Bb. Lourdes Nacionales, Commission on diskursong tinatalakay ng mga papel na ini- Nagsilbi namang mga tagabasat kritiko ng
Population : Determinants of Unintended harap sa ikalawang Sangandiwa. Ito ay batay worksyap sina Dr. Dominador Bombongan
Pregnancy/ Childbearing: Re-Analysis of na rin sa isa sa mga pangunahing layunin ng Jr., Pangalawang Dekano, Kolehiyo ng Mala-
the 2003 Philippie National Demographic nasabing worksyap na maibukas ang mga layang Sining, Dr. Dinah Roman Sianturi,
and Health Survey (NDHS) pag-aaral mula sa ibat ibang larangan sa iba Direktor ng Bienvenido N. Santos Creative
pang pagtingin na batay rin sa iba pang disip- Writing Center, Dr. Lakangiting Garcia at Dr.
Bb. Mariko Ozaki, UP Diliman : Lolas Hope: lina. Ayon kay Dulay, malaki ang naitulong ng Rizalyn Mendoza mula sa Departamento ng
Between Local and Global Experiences. Sangandiwa upang higit niyang mapaunlad Filipino, Dr. Roland Baytan at Dr. Jonathan
ang kanyang sinimulang pananaliksik ukol sa David Bayot ng Departamento ng Litera-
G. Adrian Remodo, Ateneo de Naga Univer- postmodernismo at wikang Filipino. tura, Prop. Jose Ma. Arcadio Malbarosa ng
sity : Pagkamoot sa Pagkasabot: Ground- Departamento ng Agham Panlipunan, Dr.
owkr for Bikols Search for Wisdom. Sa unang tingin, mukhang magiging prob- Maxwell Felicilda mula sa Departamento
lematiko ang paghaharap-harap ng mga pa- ng Pilosopiya, at Dr. Roberto Mendoza ng
G. Joseph Rosal, DLSU-Manila : Patterns of pel sa Sangandiwa dahil magkakaiba kami Departamento ng Sikolohiya.
Fishers Involvement in Maternal, Newborn, ng disiplinang pinagmumulan, ngunit sa huli,
and Child Health in Talim Bay, Lian, Batan- lalo nitong pinagyaman, hindi lamang ang Pinamunuan ni Dr. Feorillo Demetrio ang
gas. aming karanasan, kundi maging ang aming Sangandiwa 2008. A

Alinaya
4
 BALITA
Dr. Mangahis... mula sa pahina 1 Seryeng Panayam ... mula sa pahina 2
susulong ng kani-kanilang sariling wika. at ang Pagsugo sa mga Pinoy Supermaid Prop. Genaro Gojo Cruz
sa Ibat ibang Panig ng Mundo Ang Bata sa Tula ni Mabanglo
Mayroong animnaput tatlong delegado Agosto 6, 2008 Oktubre 10, 2008
mula sa ibat ibang pamantasan sa Amer-
ika at Southeast Asia ang nagbasa ng pa- Prop. Marilou Syjueco Prop. Dexter Cayanes
pel. Ibinahagi ni Dr. Mangahis ang kanyang Ang Panglaw sa Taludturan ni Ruth Ang Kritika kay Anonuevo sa Kanyang Kri-
pag-aaral na pinamagatang Acquisition Mabanglo tika kay Mabanglo
of a Second Language and Assimilation of Agosto 21, 2008 Nobyembre 14, 2008
a Culture; samantala, ibinahagi naman ni
Prop. Encabo ang kanyang papel na Filipino Dr. Rizalyn Mendoza Prop. John Torralba
Language and Culutral Immersion Program Gaano Katotoo ang Totoo na Pinatutu- Ang mga Lalaki ni Mabanglo
for Singaporeans: Curriculum Design and hanan ni Mabanglo sa Anyaya ng Impery- Disyembre 5, 2008 A
Implementation. Binasa rin ni Ms. Encabo alista
ang isa pang papel na Functional Syllabus Setyembre 26, 2008
and Prototype Teaching Materials for Basic
Filipino Course, kung saan co-author niya
si Ms. Irene Villarin-Gonzaga ng DLSU-Das-
marias.

Matapos ang tatlong araw na kumperen-

sya, masasabing matagumpay na naabot
ang layunin nito sapagkat limamput tatlo
ang riserts na naibahagi at nagkaroon ng
malawak na ugnayan ang mga kalahok
sa pamamagitan ng pagpapalitan ng mga
imbitasyong makibahagi sa iba pang kum-
perensyang inilulunsad ng kani-kanilang or-
ganisasyon at pamantasan.

Ang nasabing kumperensya ay proyekto ng

UCLA at UC-Berkeley Center for Southeast
Asian Languages. A

Dalawa sa mga poster ng seryeng panayam

2008 na inilunsad ng Departamento ng
Filipino.

Ani 34, inilunsad

Pitong guro mula sa Departamento ng
Filipino ang naging bahagi ng ika-34 na
ANI, isang antolohiya ng mga akdang
pampanitikan na inilalabas ng CCP
Literary Arts Division. Sa edisyong ito,
ang Spirituality and Healing ang naging
tema. Tumutukoy ito sa ugnayan ng mga
tao sa Diyos at sa Dakilang Lumikha.
Nilinaw na walang ito pagkiling sa anu-
mang relihiyon o sekta ng pananam-
plataya.

Napabilang sa ANI 34 ang mga akda nina

Prop. Nonon Carandang, Dr. Rakki Siso-
Buban, Prop. John Torralba, Dr. Dolores
Taylan, Prop. Dexter Cayanes, Prop. Genaro
Gojo Cruz, G. Vincent Lester Tan, kasama
ang AB PHM graduate na si Joey Chua.

Ginanap ang paglulunsad ng ANI 34 noong

ika17 ng Disyembre sa CCP. A

Alinaya
5
 OPINYON

Usapang Berde
PROP. RAMILITO CORREA
Pangalawang Tagapangulo
Departamento ng Filipino

Paghataw ng CLA Faculty at Co-Academic

Personnel sa Green Idol 09
Tuwing Pebrero, hindi lamang Buwan ng Pag-ibig ang mahalagang okasyon para sa mga Lasalyano. Ito rin ang panahon kung
kailan isinasagawa ang DLSU Mission Statement University Week at ang CLA Day. At isa sa pinakapinananabikang gawain ng
pagdiriwang na ito ay ang Green Idol.
Nagsimula ang Green Idol (mula sa ideya ng tika at Mr. Jeremiah Joven Joaquin ng Pilos- Kat Gonzales, Beth Gabiosa, Gina Espenilla
popular na American Idol) noong Pebrero, opiya ang siyang gumawa ng iskrip tungkol sa at Tina Loyola (CLA office); at siyempre pa, si
2007. Isa itong fund raising activity ng Cul- kalikasan. Isinama nila sa iskrip ang
tural Arts Office na ang nagtatanghal ay mga mga sikat na awitin ng Eraserheads
co-academic personnel, iba pang kawani, pak- tulad ng Pare Ko, Huwag Kang Mata- Sa kabuuan, umani ng papuri
ultad at maging mga administrador ng ating kot, Super Proxy, Kailan, Huwag at paghanga ang ginawang pre-
Pamantasan sa pamamagitan ng mga piling Mo Nang Itanong, at Ang Huling El
stage presentation tulad ng pag-awit, pag- Bimbo. Sila rin ang nagsilbing banda sentasyon ng CLA mula sa nano-
sayaw, pagtugtog, at pagsasadula. na kumanta ng mga ito kasama sina od na estudyante, co-academic
Mr. Yves Bugarin ng Agham Pampuli-
Tatlong sunud-sunod na taon na rin akong tika, Dr. Julio Teehankee, Ms. Javerri personnel, iba pang kawani,
naging bahagi ng bawat presentasyon bilang Bo Templanza, Mr. Neil Baquiran at kapwa-fakulti, at maging sa mga
isa sa mga fakulti ng Kolehiyo ng Malalayang Ms. Fe Pangilinan na mula naman sa
Sining (CLA). Sa unang pagkakataon, bumuo International Studies Department.
administrador.
noon ng faculty & student choral si Dr. Teresita
Fortunato bilang dating Pangalawang Dekana Gumanap naman ng mahahalagang
sa tulong ni Dr. Antonio Hila bilang conductor papel sina Dr. Leni Garcia (Pilosopiya) bilang Malou Bagona (Filipino).
at musical director. Inawit namin noon ang Diwatang Lenkayat; Mr. Dante Leoncini (Pilos-
The Prayer at Smoke Gets in Your Eyes. Kasa- opiya) bilang Senior Amante; Mr. Warlito Borja Ang presentasyon ng CLA ay sa direksyon ni
ma rin sa presentasyong ito ang pagsayaw ng (TRED) bilang Juanito; Ms. Tintin Calub (Pilos- Mr. Dennis Apolega sa tulong ni Ms. Beverly
mga piling fakulti at co-academic personnel opiya) bilang Punong Tinkamat; Ms. Maybelle Sarza at sa koryograpiya ni Dr. Leni Garcia na
ng Dont Cha at Flashdance sa pangunguna Baraca (CLA Office) bilang Inang Exalta at pawang mga taga Departamento ng Pilos-
naman ni dating Dekano Dr. Antonio P. Con- Inang Kalikasan; Dr. Bobby Mendoza bilang opiya.
treras. Punong Bobmito at ako bilang Punong Rami-
to. May ispesyal na pagganap din sina Vice- Sa kabuuan, umani ng papuri at paghanga
Nang sumunod na taon, Pebrero 2008, sa te- Dean Dr. Jun Bombongan (TRED) at Mr. Ivan ang ginawang presentasyon ng CLA mula sa
mang Hits of the 80s, muling nagsanib-pwer- Pineda bilang pasaway na mga bubuyog. nanood na estudyante, co-academic person-
sa ang fakulti, academic service personnel at nel, iba pang kawani, kapwa-fakulti, at mag-
administrador ng CLA upang bumuo ng musi- Ang mga tree cutters naman na tauhan ni ing sa mga administrador.
cal play at dance number na Phantom of the Senior Amante ay ginampanan nina Mr. Mi-
Opera, Flamenco at Raining Men. Siyempre chael Chua at Mr. Ricky San Jose (History); Mr. Inilalaan ko ang kolum na ito upang pasala-
pa, isa ako sa mga kumanta ng Phantom. Ignacio Ver (Philosophy); Dr. Rito Baring, Mr. matan ang lahat ng nanuod, aktibong nak-
Christian Voltaire Metin, at Mr. Giovanni Gabe isangkot, sumuporta, at mainit na tumanggap
Ngayong taon, ang selebrasyon ay may napa- (TRED); Kasama rin si Dr. Yum Demeterio (Fili- sa Green Idol 09. Naway magtuluy-tuloy ang
panahong temang Tawag ng Kalikasan bil- pino) na espesyal ding pinasasalamatan dahil mahahalagang gawaing katulad nito.
ang pagtugon sa nagaganap na global warm- siya rin ang malikhaing nagdisenyo ng head
ing. Muli, nagsama-sama sa paghataw ang dress ng mga taong-puno at props ng mga Sa lahat ng bumubuo ng Kolehiyo ng Mala-
piling fakulti ng CLA mula sa Departamento tree cutters. layang Sining, Happy CLA Day noong Pebrero
ng Filipino, Pilosopiya, Agham Pampulitika, 16, 2009!!!
Kasaysayan, Sikolohiya, International Studies, Ang mga taong-puno naman ay ginampanan
TRED, at CLA Office. nina Dr. Jeanne Peracullo (Pilosopiya); mga Hanggang sa susunod na kolum... A
co-academic personnel na sina Virgie Maago
Sina Mr. Lemuel Cacho ng Agham Pampuli- (Agham Pampulitika), Fem Aguilar (TRED),

Alinaya
6
 OPINYON

Bongga 88
DR. LHAI TAYLAN

Reward Mula sa Langit

Marami na tayong narinig na mga kwento tungkol sa mga nawalan at/o nakawala ng kung anu-anong bagay, importante man o
hindi gaya halimbawa ng pitaka, alahas, payong, panyo, cellphone, bag, at iba pa. Ibat ibang damdamin din ang naririnig natin
mula sa mga taong nawawalan ng gamit panghihinayang, pagkainis, at kung minsan ay galit sa sarili dahil hindi naging main-
gat sa kanilang gamit. Para sa iba naman ay okey lang ang mawalan dahil mapakikinabangan naman ng sinumang nakapulot/
nakakuha ang nawala sa kanila. Basta wag lang gamitin sa masama, ito ang madalas nating naririnig sa mga nawawalan ng
pera patungkol sa taong nakapulot/nakakuha ng pera nila. Pero paano naman kapag tayo na ang nakapulot ng pera o pitaka? Ano
naman kaya ang mararamdaman natin?
Noong isang gabing papunta kami sa Mall of Nalungkot ako dahil walang address o tele- Kinabukasan, sa aking klase, tinanong ko ang
Asia, may nakitang pitaka sa upuan ng taxi pono akong nakita. Nanlumo ako dahil kasa- aking mga estudyante kung mayroon sa ka-
ang anak kong si EJ. Mommy o, na-forgot ng ma ng dalawang ATM cards ang PIN ng may- nilang gustong magboluntaryong maghanap
passenger ang wallet nya dito sa cab, sabi ng ari. Nakasulat ang mga ito sa isang maliit na ng may-ari ng pitakang napulot ng anak ko
anak ko habang ipinakikita sa akin ang na- papel. Kasama rin ang transaction slips ng hul- sa taxi. Dalawang bagay ang layunin ko: Una,
kuha niyang pitaka. Akina itatago ko muna, ing withdrawal na ginawa ng may-ari ng cards ang isali sila sa paggawa ng isang mabuting
sabi ko sa kanya, tatawagan natin ang may- nitong buwan ng Pebrero. Sa transaction slip bagay. Pangalawa, ang ituro sa kanila ang
ari pag-uwi natin. Bakit Mommy, kasi teach- ng BPI, nakasulat na ang remaining balance pagsasauli sa may-ari ng anumang bagay na
er ka kaya alam mo ang lahat ng number ng ay mahigit pang P19,000 at sa Metrobank kanilang napulot nang hindi ko talaga ito itinu-
tao in the world? inosenteng tanong ng anak naman ay mahigit pang P23,000 ang remain- turo o ikinikwento lang sa kanila. Hindi naman
ko na nagpangiti sa akin. Hindi anak, sag- ing balance. Sa isip ko ay naglalaro ang mga ako nabigo. Dalawang estudyante kong lalaki
ot ko. Alam ko lang kung ano ang gagawin. tanong na bakit kailangang ilagay ng may-ari ang nagtaas ng kamay at nagsabing kami po
Mababalik natin ito sa kanya. kasama ng cards ang kanyang PIN? Paano maam. Napagkasunduan namin na pupunta
kung ibang tao ang nakakuha ng kanyang sila sa Metrobank o kaya sa BPI na malapit
Nang nasa bahay na kami, tiningnan ko pitaka at winidrow kaagad ang lahat ng kan- sa La Salle at doon nila itatanong ang kontak
ang laman ng pitaka sa pagbabakasakaling yang pera? Tiningnan ko ulit ang SSS ID, doon number ng may-ari ng pitaka. Sa harap ng
may makukuha akong address o number na ko napansin na matanda na ang may-ari ng kanilang mga kaklase, ipinagkatiwala ko sa
maaari kong gamitin para makontak ang pitaka, sa kanyang birthday na nakasulat sa kanilang dalawa ang pitaka.
may-ari nito. Pero wala akong nakitang anu- card, nalaman kong 1955 siya ipinanganak.
Nang muli kaming magkita ng aking klase,
Alam ko na ngayon ang sagot sa tinanong ko ang dalawang nagboluntaryo
Ilang tanong ang muling tanong ko, maaaring laging nalilimu-
kung ano ang nangyari. Nalaman ko na isa na
naglaro sa isip ko. Paano tan ng may-ari ang kanyang PIN kaya
lamang pala sa kanila ang naghanap sa may-
isinulat na niya at inilakip sa parehong
ari ng pitaka. Sa tulong ng Metrobank, naiba-
na kaya sa aking pagtanda, cards. Kasama rin ang transaction
lik sa tunay na may-ari ang pitaka. Nagpasal-
slips para maalala niya kung magkano
amat ako sa aking estudyante sa kanyang
isusulat ko rin ba ang PIN ng ang kanyang huling winidrow at kung
tulong at kabutihang-loob. Tinanong naman
aking ATM cards at ilalakip magkano pa ang laman ng card niya.
siya ng kanyang mga kaklase, anong reward
mo, anong reward mo? Sige na sabihin mo
kasama nito? Ilang tanong ang muling naglaro sa samin ano ang binigay sayo? Sumagot siya,
isip ko. Paano na kaya sa aking pag- Walang binigay sa akin. Pero meron akong
tanda, isusulat ko rin ba ang PIN ng reward mula sa langit.
man. Ang laman ng walet ay limandaang piso, aking ATM cards at ilalakip kasama nito?
SSS ID, isang Mabuhay Miles card ng PAL, Makakaiwan rin kaya ako ng mahalagang Nakangiti ako sa buong oras ng pagtuturo ko
isang BPI ATM card at isang Metrobank ATM gamit sa taxi o kung saan man? Kung sakali, sa klaseng ito. Dama ko ang pagmamalaki sa
card. Iisa lang ang pangalan ng babaeng na- hahanapin kaya ako ng makakapulot ng gamit aking sarili bilang isang gurong Lasalyano at
kasulat sa apat na cards, palatandaang ang ko para ibalik ito sa akin? Napausal ako ng bilang guro ng mga Lasalyano. A
pangalang ito ang siyang nagmamay-ari ng panalangin na sana ay huwag naman akong
pitaka. Nalungkot at nanlumo ako matapos maging makakalimutin pagtanda ko.
kong tingnan ang laman ng pitaka.

Alinaya
7
 ANUNSYO/BALITA

MGA PROGRAMA NG Dr. Fortunato, nagpanayam

DEPARTAMENTO NG FILIPINO
GRADWADO:
MA Araling Filipino medyor sa Wika, Kultura, at Midya (MAARFIL)
PhD Araling Filipino medyor sa Wika, Kultura, at Midya (PHARFIL)
ANDERGRAD:
AB Philippine Studies major in Filipino in Mass Media (ABPHM)
Para sa mga detalye ng mga programa ng departamento, makipag-
ugnayan lamang sa Office of the Registrar, Graduate Admission Of-
fice (GAO) o Departamento ng Filipino (telepono blg. 5244611 loc.
552 o 509) ng Pamantasang De La Salle- Maynila.
hinggil sa wika
Tinalakay ni Dr. Teresita Fortunato ng De-
partamento ng Filipino ang Kasalukuyang
Kalagayan ng Pagtuturo ng Wika sa Antas
ng Kolehiyo sa nakaraang Pambansang
Kumperensiya sa Wika at Panitikan 2009
sa Pulungang Recto, Bulwagang Rizal sa
UP Diliman, Peb. 19.
Ang naturang tatlong araw na kumperensya
ay may temang Ang Ambag ng Akademya sa
Pagpapaunlad ng Wikang Filipino at PAniti-
kan ng Pilipinas sa Loob ng Isandaang Taon
ay itinaguyod ng Pambansang Samahan sa
Wika, Ink na dinaluhan ng mga guro mla el-
ementary hanggang kolehiyo, mga iskolar sa
wika at panitikan, at mga administrador ng
mga paaralan sa buong bansa. A

NSPC 09 dinaluhan ni
Dr. Fortunato
Nagsilbi bilang hurado at lektyurer si Dr.
Teresita Fortunato ng Departamento ng
Filipino, kasama si G. L. Ivan Pineda ng
Departamento ng Teolohiya sa nakaraang
National Secondary Schools Press Con-
ference (NSPC) 2009 na ginanap sa Cama-
BASA KA NA BA? rines Sur National High School, Naga City,
Camarines Sur.

Bukas ang DANUM sa Ang NSPC ay ang taunang patimpalak na

lahat ng mga mag-aaral isinasagawa ng Department of Education
ng De La Salle Universi- (DepEd) para sa mga mag-aaral sa mababang
ty-Manila (DLSU-M) na antas ukol sa pamamahayag. Ang tema sa ta-
nagnanais na sumali ong ito ay pinamagatang Campus journalists
responsibility in climate change and global
dito. Makipag-ugnayan
warming.
lamang kay Paula
(09272408198) o Marie Naging hurado si Dr. Fortunato sa indibidwal
(09234967833) para sa at pang-grupong kategorya. A
paraan ng pagsali.

Pagbati sa mga Filipino Medyor!

Pinakamahusay na Thesis sa Andergrad: Jasper Cleto, Moireen Espinosa, at Angelie Llanilo

Cultural Development Award : Ramon Juson III

Lahat ng mga nagsipagtapos sa ika-154 Commencement Exercises noong ika-7 ng Pebrero 2009 .

Alinaya
8
Ang mga Batang Iranian at ang
Katatapos ko lang ang isang proyekto ukol sa pagsasalin ng mga ku-

ni Genaro Gojo-Cruz
wentong-pambata ng bansang Iran, mula Ingles patungo sa wikang
Filipino. Kasama ko sa proyektong ito ang iba pang manunulat na
sina Raymund Magno Garlitos, at ang mag-asawang sina John Enrico
Torralba at Elyrah Salanga-Torralba. Sa kabuuan sampung kuwentong

Kapangyarihan ng Pagsasalin
pambata ng bansang Iran ang aming isinalin. Tatlo sa mga ito ang a-
king isinalin. Ito ay isang proyekto ng Iran Cultural Section. Inilathala
sa isang aklat ang aming mga salin sa pamagat na "Ang Lihim ng Sapa
at iba pang kuwentong-pambata ng Iran" at inilunsad sa Museo Pam-
bata noong isang taon.

Isa ang bansang Iran sa mga bansang may maging panimulang hakbang ang pagsasalin
maunlad na produksyon ng mga kuwentong- ng mga teksto upang masolusyunan ang anu-
pambata. Kapansin-pansin ang mahigpit na mang digmaan o di pagkakaunawaan. Tulay
ugnayan ng kanilang pananampalataya sa ito upang higit na makamit ang isang magan-
kanilang panitikang pambata. Instrumento dang samahan at pagkakaisa ng mga bansa.
ang kanilang panitikang pambata upang higit
na hubugin ang mga bata batay sa kanilang Aaminin kong dahil sa karanasan kong ito sa
kinagisnang pa-
nanampalataya
at kultura. Ma- Samakatuwid, maaaring maging panimulang
higpit ang ka-
nilang pagdidi- hakbang ang pagsasalin ng mga teksto upang
siplina sa mga masolusyunan ang anumang digmaan o di
batang Iranian.
Ngunit sa kabila
pagkakaunawaan. Tulay ito upang higit na
nito, sa aking makamit ang isang magandang samahan at
pagsasalin ng pagkakaisa ng mga bansa.
tatlo sa sam-
pung kuwento,
nakitaan ko rin
ng pagkaka-
hawig ang mga ito sa kultura ng pamilya at/o pagsasalin ng mga kuwentong pambata ng
batang Pilipino. Halimbawa, malapit din sa bansang Iran, may pinaghuhugutan na ako
kanila ang mga paksang may kaugnayan sa ngayon ng kaalaman ukol sa pagtuturo ng
pamilya, paggalang sa matatanda, pagsasa- mga teorya sa pagsasalin. Higit pa rito, napa-
lin ng mga nakagawiang tradisyon sa mga tunayan kong iba-iba man tayo ng lahi, wika
bata, pagiging bayani sa munting paraan, at at teritoryo, lahat tayo ay tao na dumaan sa
iba pa. Kapansin-pansin din na ang kuwento pagkabata na ang tanging malasakit ay ma-
ay nakapaloob pa rin sa isang kuwento. halin ang/ng pamilya, maglaro sa isang ka-
paligirang ligtas at maganda. A
Itinuturo ko sa Kolehiyo a n g
sining ng pagsasalin. A t
batay sa aking karana-
sang maisalin ang
mga kuwentong
pambata ng
bansang Iran,
nakita kong
mala- king tu-
long ang pagsas-
alin upang mabuwag
ang pader at maalis
ang mga stereotyping
ukol sa ibang lahi o ban-
sa. Malaking tulong ang
pagsasalin upang makita
ang pagkakahawig ng pa-
niniwala, kalinangan o kul-
tura at di ang pagkakaiba-
iba. Samakatuwid, maaaring

Alinaya
9
 LATHALAIN
Di nga bat walang bisa ang wika kung hindi nito binibigyang buhay ang diskursot kultura ng bansa?
Sinasabing hindi pa sapat ang corpus ng wikang Filipino upang pasiglahin ang intelektuwalismo sa
bansa. Maski nga mga intelektuwal, sila mismo ang nagsasabing walang ganap na kapangyarihan
ang wikang Filipino para dalumatin ang kaganapan at kaisipang makabago at napapanahon.

Sabi nila, ang mga sali- mamayan. mamamayan. Sinilang at sinisilang ang san-
tang multikultural, Sangandiwa ang geopisikal at geopolitikal na gandiwang katauhan sa krisis sa kasaysayan
polysemic, aporia, pagkahiwahiwalay ng mga pulong napapaligi- ng kasalukuyan mula 1986 hanggang sa
multivocal, plural- ran ng mga tubig sa arkipelago ng Pilipinas. susunod pang mga taon. Sa pagkakawatak-
ismo, postmoderno, Mayroon itong mga sariling kaalamang-bayan watak ng usapin at pagdagsa ng usap-usapan,
at multidiskurso ay mula Batanes hanggang Tawi-Tawi at maski tungkulin ng isang mamamayan na pag-aralan
ilang salitang hindi kay- hanggang sa ibayong bansanaglalakbay ang kasaysayan at linangin ang kanyang wika,
ang uliratin sa diwang ito sa diasporang Filipino. Sumasanga-sanga pagkatao, kaisipan at kultura upang iharap ito
Filipino at hindi kayang ang kaakuhang Filipino sa ibat ibang bansa sa madla sa pamamagitan ng pakikipagtalas-
ilapat sa ortograpiya ng bilang lakas-pagggawa, profesyonal, akade- tasan tungo sa makabuluhan, aktibo at nag-
wikang Filipino. Lahat ng miko, at iba pa. kakaisang pagbabagot pag-unlad. At dahil
nabanggit ay nakaugat nasa isang malayang bansa tayo, magsasan-
sa kalingang Kanluranin; Mayaman at matatag ang etnolinggwistikong ga-sanga ang mga dilat diwa, paat bisig para
kung kayat, nasa ban- kulturat mga wika na nakapayong sa pam- tupdin ito. Sa bandang huli, kabuuan ito ng
yaga ang wika at nasa bansang hangarin ng pagkabansa. Sa gitna maramihang pakikisangkot. Sangandiwa ito
banyaga ang kaalamang nito, lumalakas ang kontradiksyon at epekto ng kapilipinuhan (2004).
nakatahit nakalublob sa ng globalisasyon na lamunin ang mga bansa
mga salita. sa iisang bisyong pangkalakalan at pampuliti- Sangandiwa ang hypothetical moment ni
ka at sa iisang diskursong global. Daynamiko Habermas, hyperreality ni Baudrillard, mir-
Sangandiwa ang diwa ng itong humuhulma sa mga katawan at isipan ror of reality ni Rorty, postmodernism ni
kaibahan at paghiwalay sa gitna ng nakakaenganyong DVDs, Nike, Lyotard, power ni Foucault, intertextuality
sa bitag ng Eurosentrisis- Toyota, Lacoste, Gameboy, Nokia at marami nina Kristeva at Barthes, unconscious ni
mo na sumasanga-san- pang ibang nakasisilaw at nakapaglalaway na Freud, Ubermench ni Nietszche poetikang
ga palayo nang palayo retorika at kalakaran ng kosmopolitanismo. bagay nina Lumbera, bagong formalismo
sa imperyalismo ng ni Almario, pahiwatig ni Maggay, loob nina
mga ismo. Ang san- Politikal na usapin itong bumabagtas sa isyu Mercado, Alejo, Miranda at Emmanuel La-
gandiwa ang kaisahan ng pagkapanalo, pagkatalo, dayaan at re- caba; pagmemeron ni Ferriols; babaylan
ng pagkakaiba. Kabuuan klamo sa panahon ng eleksyon. Arena ito ng nina Datuin, bagong kasaysayan ni Sala-
ito ng maramihang paki- publikong pamomook na nakasalalay sa ma- zar, dalumat-pagkatao ni Covar, mapag-
kisangkot. Kinikilala nito layang pamamahayag at pagpapahayag ng palayang sikolohiya ni Enriquez, bakla ni
ang kaisahan at kasarin- mamamayan sa panahon ng pakikisangkot Neil GarciaNgunit sa lahat ng ito, metapora
lan bago magsanga- sa pambansang industriya ng politika. Ang lamang ang lahat. Pagsibol ito ng binhi sa
sanga. May talastasan pambansang industriya ng politika ay pina- kaisapan tungkol sa sarili at sa bansa. Pagpa-
na tayong Filipino dahil mamahalaan ng mass media at pribadong patatag ito ng haligi ng karunungang Filipino
nagkamalay na tayo sa spindoctors upang linisin at pabanguhin ang at pagsasanga ng matatayog na puno ng kali-
sitwasyon ng sarili at impormasyon sa matat tenga ng publiko. nangang Filipino. Pagdami ito ng mga hitik na
bansa (Nuncio at Mo- Kalituhan, kawalang-kibo, kamangmangan, prutas ng diskursot praktika, hanggang mag-
rales-Nuncio 2004). pasubali ang mga sukli nito. ing binhi ang mga buto, mulit muli, para sa
mas malalim at mas malawak na larangan sa
Talastasan ang san- Kasaysayan ito ng kasalukuyan mula 1986 loob at labas ng ating sarilit bansa(2004).
gandiwa, sangandiwa hanggang ngayonkontemporaryong pagsil-
ang talastasan. Kini- ang ng diwa ng kasarinlan mula sa neokolo- Maramihang diwa, maraming bibig at dila,
kilala nina Zeus Salazar nyalismo, diktadurya, imperyalismo, multi- isang damukal na satsat, sang katerbang
at Prospero Covar ang nasyonalismo, at globalismo. Bagaman may problema, samutsaring opinyon, walang kata-
talastasang bayan at/o kasarinlan, hindi ganap ang paghulagpos. Sa pusang talastasan. Ang anyot nilalaman ng
talastasan ng bayan at maka-kaliwa, at maka-kanang puwersa ng kaalamang Filipinoy nabubuo sa paglinang
sinasabi ni Virgilio En- bayan at sa pagtatalabang gitnat laylayan sa ng diskursong panloob at panlabas na may la-
riquez na mapagpalaya lipunan, nagsasalpukan ang mga grupo na lim at lawak. Samakatuwid, sangandiwa ang
ito bilang kamalayan, pinapaandar ng istruktura ng puwersa kontra labas, loob, lalim at lawak ng lahat. Sa gani-
diwa at praktika ng ma- sa kaakuhan/ahensya ng pagkatao at pagka- tong bisyon, magsasanga-sanga ang diwa ng
sarili at bansa. Saan kaya ito paroroon? A

SANGANDIWA
SANGANDIWA nina Elizabeth Morales Nuncio at Rhod Nuncio

Alinaya
10
 PANITIKAN
Tikim sa
BERSO
Sa Muling Paglalakbay
ni Enrico C. Torralba

Laging ang mga diwa ninyo ay naglalakbay

Sa mga daang nakatalik ng talampakan
Nang sa gayon ay matunton ang mga salaysay
Na nalikha ng mga musmos na panagimpan.

Muling ninyong pinagliliyab ang mga init

Na unang nagparikit sa inyong mga dibdib,
Hinahawan ang mga damo sa lugar na liblib
Upang mga mata ay magtagpo kahit nakapikit

Ang mga dating ulirat ay muling binubuklat

Upang mapagmasdan ang mga naiwang bakas
Ng panunulay ng mainit na hininga sa balikat
At ang mga pagdapo ng labi sa braso at balat.

Subalit itong mga taon ay sadyang hambog

At mga dating hulagway ay pilit na ipinalilimot.
Ngunit batid ninyong paglalakbay man ay naka-
papagod, Ang hindi masabi, nasa gilid ng
Tanging himpilan ng gunita ay mga puso ninyong balintataw
handog. talimhaga ni Rhod V. Nuncio
(Para kina Dan at Lhai)
Namamanglaw ang liwanag sa dapit-hapon ng iyong pagtatangka
Sa pasikot-sikot na daang-bituka ng iyong pagkamangha
At di sinasadyang binuhay si Ka Tacio sa balon ng sugat ng bayan
Ang iyong pagdadamdam, na ikay isinilang sa puntod mong inilaan

Sa dami ng usang kumakaripas sa singhal ng kuting

Sa lawak ng dagat na malunod ang isang tutubi
Bakit hindi nakita ng nag-uulyanin kong paningin
Na sa laksa-laksang kaluluwa, hubad ang iyong pinapansin

Sadyang sa musa ng taong grasa, humahalimuyak ang basura

Tila sa kaliwat kanang pagkaduling, tiklop ang mga diwata
Mukhang sadsad na ang iyong baba sa laylayan ng iyong paa
Kalalakad nang kalalakad bitbit ang bakyang dinaplisan ng tinta

Sa mundong itong kulang, nagnanaknak ang pukyutan

Sa gitna nitong daan, dumadaloy ang luhang pinagpawisan
Bahag ang buntot mong sumasayaw sa saliw ng tugtuging baliw
Maya-mayay huhuni ang ibon, lasing kang iiyak at bibitiw

Sa koro ng aking talambuhay, bubulwak ang tinta sa sugat

Sisisid ang kislap ng isip sa matatayog na haligi ng balintataw
Pigil-hininga kong lalanguyin ang maalikabok na batis ng buhay
Hanggang mapagod ka, hanggang lubayan mo ako, aking pananaw.

Alinaya
11
 LATHALAIN
LATHALAIN

Magsimula muna tayo sa

Simpleng Pangarap para
sa ating Panitikang
Pambata ni Genaro Gojo-Cruz

May isang Preschool akong napuntahan, sa labas pa lamang ng maliit na paaral-

ang ito, nakaagaw ng pansin sa akin ang life size na imahen ni Snow White sa ka-
nilang gate. Katulad na katulad ng makikita sa mga kartun na ipinalabas ng Walt
Disney, sa mga item na kanilang ibinebenta tulad ng bag, notebook, lapis, pencil
case, payong hanggang sa mga laruan, t-shirt, medyas, sombrero at kung anu-ano
pa ang kanyang itsura. Parang di nauubos ang ngiti ni Snow White, maganda at
makulay ang kanyang suot na bestidana para lamang sa mga prinsesang nakati-
ra sa palasyo at kakulay pa ng watawat ng Amerika.
Bagamat itim na itim ang buhok ni Snow ang nagagawa ng paaralan o ng sistemang
White ay maputing-maputi naman ang pang-edukasyon ng Pilipinas sa pangkabuuan
kanyang kutis. Kaya sa pagpasok pa la- upang ilayo ang mga batang Pilipino sa kan-
mang ng bata sa paaralan, ang imahen yang sariling wika, kultura at kasaysayan.
na agad ni Snow White ang bubungad Ginagawang banyaga ng edukasyon ang mga
sa kanyaisang imahen ng babaeng batang Pilipino sa kanyang sariling bansa.
malayung-malayo sa kanyang itsura, sa
kanyang kapaligiran, sa kanyang kultura Sa murang edad pa lamang kasi, isinusungal-
at kasaysayan. Kaya nga, sa aking kara- ngal na agad sa bata ang isang wikang banya-
nasan bilang guro at manunulat para sa ga o ang wikang Ingles, sa halip na patatagin
mga batang Pilipino, nakita kong malaki muna at turuan siya gamit ang kanyang unang
wika (mother tongue). Nanatiling bingi ang
edukador ng bansa, kahit napatunayan na ng
mga pananaliksik sa mga bansang mauunlad
na higit ang pagkatuto ng bata kung ituturo sa
kanya ang mahahalagang konsepto o
kaalaman sa wikang kanyang nakagis-
nan. Ang matinding problema, ang ma-
hihirap na konsepto ay higit na nagiging
mahirap dahil itinuturo ang mga ito sa
wikang dapat pang pag-aralan. Kaya sa
halip na direktang natu-
tunan ang mga aralin,
kailangan pang pag-ar-
alan ang wikang Ingles
bago pa matutunan ang
koseptong nakapaloob
dito.

Bukod pa rito, itinuturo

na rin sa kanya ang mga nursery rhyme
sa wikang Ingles at tinambakan ng mga
imported na aklat-pambata, na kung ba-
basahin at susuriing mabuti ay malayung-
malayo sa kanyang buhay at karanasan
Alinaya bilang batang Pilipino. Bukod na sa wikang

12

banyaga nakasulat ang mga kuwentong ito,
ibang-iba rin ang itsura ng mga nakalarawang
bataasul ang mga mata, blonde ang buhok,
maputi ang balat at iba pa. Ibang-iba rin
ang mga paksa o isyung tinatalakay sa mga
kuwentohalimbawa, slavery o pang-aalipin,
snow, migrasyon, at iba pa. Bukod pa sa
higit na makukulay, makikinis ang pahina at
palabat ng mga banyagang aklat. Kaya nga,
di nakapagtatakang higit na kilala at iniidolo
ngayon ng mga batang Pilipino si Hans Chris-
tian Andersen, Aesop Fables, Superman, Bat-
man, Ronald McDonald, Jollibee kaysa kina
Jose Rizal, Andres Bonifacio, Severino Reyes
o Lola Basyang, Rene O. Villanueva, Butirik, at
iba pa. Kung ang katuparan ng kanilang pan-
garap ay ang makapangibang- bansa upang
maglingkod sa ibang lahi, kaysa manatili sa
Pilipinas at paglingkuran ang kapwa Pilipino
o ang Pilipinas.
Sa ganitong kalagayan, makikita ang ka-
buluhan at halagang ginagampanan ng pan-
itikang-pambata kung gagamitin ito bilang
instrumento di lamang ng pagbibigay kaala-
man kundi ng pagmumulat. Sa pagsisimula
ng mga bansang ngayon ay mauunlad sa Kan-
luran, una nilang inatupag ang paglikha at
paglalathala ng mga aklat-pambata para sa
mga bata. Bahagi ng kanilang programang
pangkaunlaran at pang-edukasyon ang pamu-
mudmod ng mga libreng aklat-pambata sa
mga paaralan, aklatan, tahanan at iba pa, na
isinulat ng kanilang mga manunulat sa kanil-
ang sariling wika. Ganito ang ginawa ng mga
bansang Germany, Amerika, Iran, Japan, at
ngayon ay ng New Zealand at Singapore. Mal-
iban sa proyektong Mental Feeding Program
ng Nutrition Center of the Philippines (NCP)
noong 1977 na nagpasimula ng Aklat Adarna
sa ilalim ng rehimeng Ferdinand E. Marcos,
wala ng makikitang programa ang pamaha-
laan ukol sa paglikha at paglalathala ng mga
aklat- pambata para sa mga batang Pilipino.
Ang produksyon ng mga aklat-pambata sa
Pilipinas sa kasalukuyan ay nasa kamay ng
mga pribadong publikasyon, NGOs at mga
indibidual. Kung kaya maituturing na isang
negosyo ang paglalathala ng mga aklat-pam-
bata sa Pilipinas, na may layuning kumita,
gawing kalakal o commodity ang mga aklat-
pambata.
Bukod sa programang tulad ng Aklat Adarna
(na ngayon ay pribado na rin naman), wa-
lang malinaw na layuning pangkaunlaran at
pambansa ang aktibong produksyon ng mga
aklat-pambata sa Pilipinas sa kasalukuyan.
Di nakikita ng kasalukuyang pamahalaan,
sa pamamagitan ng Departamento ng Edu-
kasyon ang halaga ng panitikang-pambata
sa paghubog ng kaisipan ng mga batang Pili-
pino, upang gawin silang kapakipakinabang
na mamamayan ng bansa sa hinaharap. Di
nakikita ng pamahalaan na mabisang instru-
mento ang panitikang-pambata upang maging
LATHALAIN
LATHALAIN
makabayan ang mga batang Pilipino. Ngunit
tila taliwas ito sa pangarap ng kasalukuyang
pamahalaan na gawing alipin ng buong mun-
do ang matatalinong Pilipino. Kung tutuusin
pa nga, higit na nakikinabang o nagbibigay
benepisyo sa pamahalaan ang pagiging di
makabayan ng mga Pilipino. Wala nga na-
mang aangal kung sakaling baguhin ang Kon-
stitusyon ng Pilipinas o ibenta man sa mga
dayuhan ang lahat lupain sa Pilipinas. Higit
na madaling pumaloob sa anumang kasun-
duan pang-ekonomiya sa ibang bansa kung
ang ipinapangako nga naman nito ay dagdag
na trabaho sa mga Pilipino kahit panandalian
lamang.
Si Jose P. Rizal at ang Panitikang Pam-
bata
Ang malay na paglikha ng mga babasahin
para lamang sa mga bata ay naganap nang
isalin ni Jose Rizal ang limang kuwento ni
Hans Christian Andersen sa wikang Tagalog.
Namatay si Hans Christian Andersen noong
ika-4 ng Agosto 1875, at pagkaraan lamang
ng labing-isang taon, isinalin ni Rizal ang lima
sa maraming kuwento ni Andersen. Natapos
ni Rizal ang pagsasalin ng mga kuwento ni
Andersen noong ika-14 ng Oktubre 1886 sa
Leipzig na isang mahalagang siyudad sa Sa-
honyang Aleman. Ayon kay Virgilio Almario:
ang totoong paglikha ng panitikan o baba-
sahing ukol lamang sa mga batang Filipino ay
naganap nito lamang hati ng ika-19 siglo. Sa
abot ng kasalukuyang salisik, si Jose Rizal ang
unang nagsikap na lumikha sa mga bata.
Ang limang salin sa Tagalog ni Rizal ng limang
kuwento ni Andersen ay ang sumusunod: Ang
Puno ng Pino (The Pine Tree), Si Gahinlalaki
(Thumbelina) , Ang Pangit na Sisiu ng Pato
(The Ugly Duckling", Ang Sugu (The Angel) at
Ang Batang Babaing Mai Dalang Sakafuego
(The Little Match Girl). At noong ika-11 ng No-
byembre galing sa Berlin, ipinadala na ni Rizal
ang mga nabanggit na kuwento sa kanyang
mga pamangkin na sina Emilio, Angelica at
Antonio na mga anak ng kanyang kapatid na
babae na si Narcisa. Ganito ang paglalarawan
ni Maria Elena Paterno sa kanyang artikulong
A History of Children's Literature in the Philip-
pines ukol sa mga ipinadalang salin ni Rizal
sa kanyang mga pamangkin sa Pilipinas:
The manuscript was written and illustrated in
his own hand, bound in leather and sent home,
with a dedication to his nephews and nieces.
Its audience was limited to the Rizal Family
until 1954, when it was published (11).
Maituturing na mahalagang yugto ng kasay-
sayan ng panitikang-pambata ng Pilipinas Ayon kay H. Hern sa kanyang artikulong Ang
ang ginawang ito ni Rizal. Ipinakikita nito na Kasaysayan ni Pagong at ni Matsing na isina-
nasa kamalayan na niya ang kahalagahan lin din ni Rizal sa wikang Espaol:
ng paglikha ng mga babasahin para lamang
sa mga bata. Nakitang solusyon ni Rizal ang
pagsasalin upang makalikha ng mga baba-
sahin para lamang sa mga bata, na bagamat
mga banyagang kuwentong-pambata, ay
nagawa niyang iangkop ang mga ito sa pan-
gangailangan ng kanyang mga pamangkin sa
Pilipinas. Lubhang mahalaga para kay Rizal
ang pag-aangkop ng mga babasahin sa kala-
gayan ng mga bumabasa nito. Pinatunayan
ito ng kanyang akdang may pamagat na Ang
Pagtuturo. Ayon kay Rizal:
sa halip ng mga Nobena, Rueda, Trisahiyo,
at Misteriyo, na walang katuturan, ni upang
palusugin ni gisingin ang pananampalataya
sa halip ng mga aklat na iyan, inuulit namin,
ay hindi ba mabibigyan ang isang bata ng
magagaang na akda tungkol sa kabaitan at
kagandahang- asal, sa heograpiya at kasay-
sayan ng Pilipinas, at higit sa lahat ng isang
akdang nauukol sa Pagsasaka ngunit na-
susulat sa wikang sinasalita nila, yamang
ang karamihan sa mga mamamaya'y walang
hinaharap kundi ang pagbubungkal at pagta-
tanim sa lupa, ang pag-aalaga ng mga hayop,
na sadyang nababagay sa bayang ito? (13)
Marahil, ang sinabing ito ni Rizal ang naging
batayan niya upang piliin at isalin ang mga ku-
wento ni Andersen. Nakita niya ang kahalaga-
han ng pagsasalin lalo na sa mga kulang pal-
adna sa kawalang kaya'y hindi makatungo
sa lalong mabubuting paaralan upang maka-
pagtamo ng lalong mabubuti't kapakipakina-
bang na kaalaman. Sinikap ni Rizal maiang-
kop ang salin ng mga kuwentong-pambata ni
Andersen sa wikang naiitindihan ng kanyang
mga pamangking nakatira sa Pilipinas. Gan-
ito ang nakasaad na paliwanag sa isang ku-
wentong isinalin ni Rizal:
Pino: "pine tree" sa wikang Ingles. Ang
pamagat ng kuwentong ito sa isinaling-wikang
Ingles nina Ginang E.V. Lucas at H.B. Paul ay
"The Fir Tree", ngunit ginamit ni Rizal ang sali-
tang "pino" sapagkat magkawangis ang dala-
wang punong ito"pine tree at fir tree" at sa
dahilang lalong kilala ang puno ng pino dito
sa atin (109).
Bukod dito, makikita ang tunay na malasakit
ni Rizal sa paglikha ng mga akda o kuwento
para lamang sa mga bata, nang isulat niya
ang pahambing na pagsusuri sa dalawang
magkahawig na pabula ng bansang Hapon at
ng Pilipinas, ang Suri Kani Kassen o Labanan
ng Matsing at Alimango, sa ilalim ng artiku-
long may pamagat na Two Eastern Fables. Ito
ay nalathala sa Treubner's Oriental Record, bi-
lang 245, sa London noong buwan ng Hulyo,
1889.
sundan sa pahina 16
Alinaya
13
 OPINYON
ROWELL MADULA
Kaso #1: Gib me payb?
Sa pag-aaral ng College Editors Guild of the Philippines (CEGP) taong 2007, sa 100 batang pumapasok sa grade 1, 66 lamang
rito ang makakapagtapos ng elementarya. Sa 66 na ito, 58 lamang ang tumutuloy ng hayskul kung saan 43 lamang ang tuluyang
makapagtatapos rito. Sa kolehiyo, 23 lamang ang makatutuntong rito na tuluyang baba sa 14 na gradweyt ng kolehiyo.
Malinaw ang problema, hirap ang mga ka-
bataang makapagpatuloy ng pag-aaral. Sa
15 taong kinakailangang igugol ng mga ka-
bataan sa pag-aaral, hindi pa nakatatapos ng
6 na taon, marami na ang hindi nakakapag-
patuloy. Maraming dahilan ang maaaring ibig-
ay, ngunit alam natin ang ugat ng problemang
ito, ang kahirapan.
Kamakailan ay ipinanukala ng Commission
on Higher Education (CHED) na gawing limang
taon ang mga kursong kinukuha sa kasaluku-
yan ng apat na taon lamang. Ayon sa progra-
mang Philippine Main Education Highway, ang
pagdaragdag ng isa pang taon sa kolehiyo ay
makatutulong upang maiangat ang kalidad
ng edukasyon sa Pilipinas at makasabay sa
pamantayan ng ibang bansa. Bawat Pilipino
ay naghahangad ng mataas na kalidad ng
edukasyon, ngunit hindi ito nakabatay sa haba
ng panahong iginugugol ng bata sa pag-aaral.
Sa kasalukuyang kalagayan ng edukasyon, sa
dami ng kinakaharap na problema ng DEPED
at CHED, hindi makatutulong ang isa pang
taon sa kolehiyo. Taun-taon ang mga pampub-
likong paaralan at pamantasan ay kinakai-
langang pagtiisan ang sirang mga upuan,
masisikip na klasrum, ang siksikan sa isang
klase, ang kulang at mali-maling mga libro,
ang nabubulok na pasilidad, at marami pang
iba. Sa mga pribadong paaralan naman, nari-
yan ang taun-taong pagtataas ng matrikula sa
gitna ng kawalang-katiyakan ng pagtataas ng
kalidad ng edukasyon nito.
Para sa maraming magulang, ang edukasyon
lamang ang maipapamana nila sa kanilang
mga anak. Isang kayamanang hindi maku-
kuha ninuman. Kadalasan nang iginagapang
ng mga magulang ang pag-aaral ng kanilang
mga anak, minsan pa ngay maging ang mga
estudyante ay kinakailangan makigapang
Alinaya
14
Saling-pusa
mal-eduKASyOn
na rin upang makatapos ng pag-aaral sa pa- upil sa karapatan ng mga guro at mga mag-
mamagitan ng paghahanap ng trabaho ha- aaral. Isa siya sa mga mariing nananawagan
bang pumapasok sa paaralan. sa pagpapalitaw sa mga nawawalang mag-
aaral ng UP na sina Karen Empeno at Sheryl
Marami ang maaaring maganap sa loob ng Cadapan na pinaghihinalaang dinukot ng mga
isang taon. Malaking bahagdan ng popu- militar. Ang kanyang mga progresibong pa-
lasyon sa bansa ang iniraraos lamang ang niniwala ang isa sa maaaring dahilan upang
bawat araw sa kanilang buhay. Sa halip na patigilin ang patuloy na pagmumulat ni Prop.
makatulong ang planong pagdaragdag na ito Raymundo sa kanyang mga mg-aaral.
ng isa pang taon sa kolehiyo, ito ay malinaw
na dagdag pahirap at pasakit sa mga pamily- Pinagyaman ng mahabang kasaysayan ng
ang Pilipino. progresibong kaisipan at pagkilos sa UP ang
kalakarang transparency, accountability, due
Kaso #2: Walang freecut sa klase ni process, debate ng mga idea at ang pagtin-
Maam! dig laban sa witch-hunting at red baiting. Ip-
Ika-6 ng Nobyembre, sa pagbubukas ng ika- agtanggol ang mga kalakarang ito, lalo pa
lawang semestre sa University of the Philip- sa gitna ng umiigting na komersyalisasyon
pines-Diliman, sinabihan si Prop. Sarah Ray- at politikal na panunupil sa kampus, sa sek-
mundo ng tagapangulo ng Departamento ng tor ng edukasyon, at sa bansa, dagdag pa ng
Sosyolohiya na si Dr. Clemen Aquino, na hu- CONTEND.
wag ng pumasok sa kanyang mga klase kasa-
bay ang balitang denial of tenure sa kanyang Sa akademya, mahalaga ang papel na gina-
pagiging guro. Sa kabila nito, pumasok pa rin gampanan ng mga guro at mga mag-aaral.
si Maam. Ngunit lagit lagi sila rin ang nagiging biktima
ng kawalang-katarungan at panunupil ng
Isang mahalagang usapin sa mga guro ang karapatan sa mga paaralan. Sa gitna ng mga
tenureship. Ito ang nagbibigay-kasiguraduhan ganitong problema, ang mahalaga ay ang pat-
sa mga gurong patuloy na makapagtuturo sa uloy na paglaban, at alam natin hanggang sa
pamantasan at sa kanyang mga mg-aaral. huli, hindi magbibigay ng freecut sina Maam
Mas nagkakaroon ng kalayaan ang kapang- at Sir sa araw-araw na pagharap sa mga tung-
yarihan ang isang tenured na guro. Ibig sabi- galian.
hin, hindi siya maaaring tanggalin ng walang
sapat at matibay na dahilan. Kaso #3: High na High
Sa kontrobersiyang idinulot ng Alabang Boys,
Kilala si Prop. Raymundo bilang isang magal- marami ang nagsabing talamak ang bentah-
ing na guro sa Sosyolohiya. Ayon sa Congress an sa mga paaralan sa buong bansa. Lulong
of Teachers/ Educators for Nationalism and umano sa ipinagbabawal na gamot ang mga
Democracy (CONTEND), natupad naman ni mag-aaral, maging ang mga guro. Dahil rito,
Prop. Raymundo ang academic requirements ipinag-utos ng DEPED at CHED ang random
na hinihingi para sa kanyang tenureship, pero drug testing sa mga paaralan. Ito ay bahagi ng
bakit ipinagkakait ito sa kanya? Matibay ang programa ng pamahalaan na solusyunan ang
mga paninindigan ni Prop. Raymundo sa mga
isyung panlipunan. Laban siya sa mga panun- sundan sa pahina 17
 OPINYON
Kolum

JOEL ORELLANA

Buhay at Pelikula

Madalas nating sinasabi na ang pelikula ay parang buhay. Pero ang tila katotohanan sa likod nito, kadalasan ay isinasabuhay
natin ang nangyayari sa pelikula.

Parang mga eksena sa pelikula ang nangyari ng pamahalaan. pagbibigay ng mga benepisyong ito. Ang ilan,
kay Mang Andres, 88 anyos, tubong Bataan. nagpunta na sa mga ospital kung saan ang il-
Kasama si Mang Andres sa mahigit 18,000 li- Kakaunti lamang ang impormasyon ko kay ang mga beterano ay nakaratay na sa kama.
bong war veterans na nakipaglaban sa giyera Mang Andres. Sa katunayan, sa telebisyon ko
ng Amerika at Hapon noong World War Si Mang Andres, tahimik na sa kanyang
II. kinalalagyan. Ang hirap na kanyang di-

Hindi ko kaanu-ano si Mang Andres

Ang kwento ni Mang Andres ay nanas noong giyera ay hindi man lang
nasuklian ng pagkakataong ito.
ngunit ang nag-uugnay sa amin ay ang isa lamang sa maraming hal-
aking ama na isa ring war veteran.
imbawa ng pinagdamutan ng Namayapa si Mang Andres isang araw
bago aprubahan ni Barrack Obama, ang
Naaalala ko sa ilang kuwento ng aking pagkakataon. Parang pelikula, Pangulo ng Amerika, ang nasabing eco-
ama noong bata pa ako, napakahirap nomic stimulus package.
nang kanilang pinagdaanan noong pa- kung kailan malalaman ni Judy
nahon ng giyera. Sadyang malupit daw Ann ang tunay niyang ama ay Isang malaking kondisyon kasi sa pag-
ang mga Hapon sa mga bihag nilang bibigay ng benepisyo ay kailangang nab-
Pilipino at Amerikano. saka pa nilagutan ng hininga ubuhay pa ang beteranong kwalipka-
Isang beses nga daw, nang lusubin ng
ang taong magsasabi nito. dong tumanggap nito. Hindi pwede ang
proxy, hindi pwede ang kabiyak, hindi
mga Hapon ang kanilang lugar, nag- pwede ang mga anak o kamag-anak.
panggap na may malaria ang aking
ama upang hindi lapitan ng mga Hapon. May lamang napulot ang ilang datos na ginamit Ang kwento ni Mang Andres ay isa lamang sa
ilan nga daw nagpapanggap na babae para kong materyal para sa pitak na ito. maraming halimbawa ng pinagdamutan ng
hindi 'galawin.' Parang isang pelikula di ba? pagkakataon. Parang pelikula, kung kailan
Laman ng mga pahayagan at telebisyon malalaman ni Judy Ann ang tunay niyang ama
Matagal nang pumanaw ang aking ama at ngayon ang pagkaka-apruba ng pamahalaang ay saka pa nilagutan ng hininga ang taong
sumunod na tumatak na lamang sa akin ang Amerika ng mga benepisyo ng Filipino war magsasabi nito.
pag-aasikaso ng aking kapatid sa benepisyo veterans. $9,000 daw para sa mga war vet-
na matatanggap ng aming pamilya sa pagig- eran na nasa Pinas at $15,000 para
ing war veteran ng aking ama. sa mga nasa Amerika.
...may dedlayn ang kabayani-
Isa ako sa mga maraming anak ng war veter- Sa panahon ng krisis pang-ekonomiya,
an na natulungan ng mga benepisyong inilaan malaking tulong ang pangyayaring ito han ngayon.
para sa mga pamilya ng Pilipi-
nong tumulong sa digmaang
Sa panahon ng krisis pang- namagitan sa Amerika at
Hapon.
ekonomiya, malaking tulong Kasama na ng lupa ang katawan ni Mang An-
ang pangyayaring ito para sa Sabi sa mga balita, kung kumpleto dres na sumangga sa mga panlalait ng mga
ang mga papel ng war veteran ay Hapon sa panahon ng giyera. Ngunit nanana-
mga pamilya ng Pilipinong tu- maaari nang makuha ang benepisyo tiling buhay ang kabayanihan ni Mang Andres
mulong sa digmaang namagi- sa maikling panahon. para sa marami.

tan sa Amerika at Hapon. May ilan ngang kinatawan ang pama- Ang nakalulungkot lamang isipin, may ded-
halaang Amerika na narito na sa Pilipi- layn ang kabayanihan ngayon. A
nas upang asikasuhin ang proseso ng

Alinaya
15
 LATHALAIN
Magsimula muna tayo... mula sa
pahina 13
Sa Treubener's Record, bilang 245, ay may
isang lathalaing sinulat ni Doktor Rizal tung-
kol sa dalawang katha-katha. Ang isa'y sa
Hapon, at ang isa pa'y sa Kapuluang Pilipinas,
at ang dalawang ito'y may nakaparaming pag-
kakawangis na hindi maaaring pag-alinlan-
ganang iisa ang pinagmulan nila (156).
Pinatunayan ni Rizal sa kanyang akda na ang
nabanggit na pabula laganap at nakikilala
sa buong Pilipinas. Ipinahayag din niya ang
pagnanais na matuklasan ang iba pang mga
bakas ng pabulang ito sa iba pang kapuluan.
Sa pagsusuri ni Rizal, nakita ni-
yang higit na likas o natural ang
pabulang nanggaling sa Pilipi- Lahat tayo ay dumaan sa pagka-
nas samantalang ang pabulang
Hapones naman ay higit na nag- bata... Kaya nga lahat ay maaar-
papakita na pagiging sibilisado
o kaunlaran na kalagayang pan- ing makasulat ng kuwentong pam-
lipunan ng Hapon. Ang ganitong
pagsusuri ni Rizal sa pabulang bata. Kayang-kaya ninuman ang
ng mga Hapones ay di sinang-
ayunan ni Hern. Ganito ang pa-
sumulat ng kuwentong-pambata.
nanaw ni Hern:
Hindi ako nahahandang tumawad sa kahala-
gahan ng gayong kuru-kuro, datapuwat hindi
ako sumasang-ayon sa mga kaisipan ng pa-
laaral na ginoo nang idugtong niya ang su-
musunod: "Ang lusong ng bigas, ang pambayo
o halo, ang pukyutan, ang itlog, ay nagsitulong
sa mga nagngangalit na alimango," at ito ay
nagpapahiwatig sa atin ng malayang paghaka
ng bayang Hapon. Hindi lamang ang mga ni-
likhang may buhay kundi pati ng mga bagay
na walang ay nangagsasalita at nagbibigay ng
payo, dumaramdam at gumagalaw gaya ng
mga iba. Ngayon nga, ang pagkakaragdag ng
ganang kanya ng panghakang Hapon sa tang-
ing kasaysayang ito ay hindi dapat akalaing
isang katangian ng mga hapon (160).
Samakatuwid, di ang kinikilalang pabulang
isinulat ni Rizal ukol sa pagong at matsing
ang tinutukoy na nalathala sa Treubner's Ori-
ental Record, kundi ang kanyang pahambing
na pagsusuri sa dalawang pabula ng mga
Hapones at ng mga Pilipino. Ganito ang pa-
glilinaw ni Almario sa naturang akda ni Rizal:
Ang lumabas sa Trubner's Oriental Record
ay hindi ang popular din ngayong kuwentong
pagong at matsing na may kalakip na drow-
ing ni Rizal. Huli kong nakita na nakaeksibit
na retrato ng mga drowing na ito ni Rizal sa
bagong museo sa likod ng Dambanang Rizal
sa Calamba, Laguna. Ang mga drowing na
ito ay ginawa ni Rizal nang mas una sa isto-
ryang nalathala sa London. Idinrowing niya
Alinaya
16
ang pabula noong 1885 sa Paris bilang kon- marami pa ring mga batang Pilipino ang di
tribusyon album ni Paz Pardo de Tavera. nakapag-aaral, kung nakapag-aaral man ay
walang kuryente ang bahay, kulang sa maii-
Mahalagang kilalanin ang pahambing na nom na tubig at pagkain, malayo ang nilalak-
pag-aaral na ito ni Rizal ng mga nabanggit na bay upang makapasok sa paaralan, kulang sa
pabula dahil ipinakilala nito ang kuwentong- aklat, lapis, klasrum, guro, at iba pa. Kaya
bayan ng Pilipinas sa mundo. nga kailangang maisulat ang mga kuwen-
tong-pambata ukol sa mga batang Pilipino
Nalathala naman sa isang isyu ng La Solidari- nakapagitna sa digmaan, na di elite o nabibil-
dad noong ika-31 ng Disyembre ang alamat ang sa middle class. Kailangang maisulat sila
ng Mariang Makiling. bilang mga tauhan sa mga kuwentong mag-
bibigay sa kanila ng kapangyarihan upang
Tunay na mahalaga sa pagbakas ng kasay- ma-empower sa halip na ipilit sa kanila ang
sayan ng panitikang pambata ng Pilipinas mga kuwentong maka-Maynila, maka-elite at
ang mga ginawang ito ng Rizal. Ang mga maka-middle class lamang.
pagsisikap na ito ni Rizal ay nagsilbing tun-
Di nila kailangang matutunan ang
ukol sa mga karapatan nila bilang
bata, tulad ng laging iginigiit ng mga
aral sa mga pamantasan sa Maynila
at nagkukunwaring eksperto sa mga
bata o panitikang pambata, dahil
kung tutuusin, kung di man sila nag-
aaral, talagang gusto nilang tumulong
sa kanilang mga pamilyasa pag-
tatanim sa bukid, sa mga gawaing-
bahay, sa paghahanapbuhay ng kanil-
ang mga magulangito ang kanilang
mga paaralan. Ang karapatan nila ay
tungang-bato ng mga sumunod sa kanya, na mabigyan ng pagkakataonsa kanil-
nagpakita rin ng malasakit na makalikha ng ang munting paraan at kakayahan na makat-
mga babasahin para lamang sa mga batang ulong sa kanilang pamilya. Normal na bahagi
Pilipino, at higit pang mapaunlad ang paniti- ng kanilang buhay pagkabata ang pagtulong
kang-pambata ng Pilipinas sa pangkabuuan. sa kanilang pamilya. Labis ang kanilang katu-
waan kapag nakikita nilang kahit papaano ay
Paanong sumulat para sa mga batang- gumiginhawa ang kanilang pamilya.
Pilipino?
Mahalagang kilalanin muna kung sino ang Kaya nga, hanggat di naisusulat ang mga
batang Pilipino. Malaking bahagi ng popu- kuwento ukol sa kakapusan ng mga batang
lasyon ng Pilipinas ay binubuo ng mga bata, Pinoy, mananatiling kuwento ng mga batang
kaya nga sinasabing bata pa ang populasyon elite at kabilang sa middle class ang ating
ng Pilipinas. Dahil dito, malaki ang pangan- mababasa. Paanong maituturing na pani-
gailan ng bansa para sa libreng edukasyon, tikang-pambata ang mga ito kung tungkol o
serbisyong pangkalusugan, murang pabahay, nakatuon lamang sa mga batang nasa May-
tubig, pagkain, seguridad at iba pang batayang nila?
pangangailangan. Malimit na sabihin na ang
bata ay yaman ng bansa o ang mas madalas Lahat tayo ay dumaan sa pagkabata. At di la-
marinig sa mga talumpati ng mga politiko na mang tayo dumaan sa pagiging bata, higit pa,
ang kabataan ay pag-asa ng bayan. Pero sa tayo ay mga batang Pilipino. Kaya nga lahat
katotohanan, ang mga bata ay hadlang sa ay maaaring makasulat ng kuwentong pam-
kaunlaran para sa ating kasalukuyang pama- bata. Kayang-kayang ninuman ang sumulat
halaan. Sa halip na ibigay ang mga batayang ng kuwentong-pambata. Kaya nga, di ako
pangangailangan ng bata, nakitang solusyon naniniwala sa mga kumperensiya, worksyap
ng pamahalaan na paigtingin ang kampanya o kaya ay mga samahan ukol sa pagsulat ng
para sa paggamit ng contraceptives. Kailan- mga kuwentong-pambata na kung tutuusin
gang pigilan ang pagdami ng bata kung nais ay maka-Kanluran sa istilo at pamamaraan.
na makamit ang pag-unlad ng bansa. Kaya nga, kung wala namang balak na mana-
lo sa Palanca, PBBY, at kung anu-ano pa, ang
Samakatuwid, ang batang Pilipino ay kapos isang manunulat ng mga kuwentong-pamba-
sa maraming bagay. Taliwas sa paniniwala ng ta, di niya nakikita ang halaga ng mga kum-
ilang manunulat ng panitikang-pambata na perensiya, worksyap o patimpalak na ito sa
ang Pilipinas sa kanila ay ang Maynila lang, kanya. Kung tunay na pambata ang mga ito,
 LATHALAIN/BALITA/OPINYON
kailangang gawin ito sa harap o kasama ng
mga bata. Kailangang mga bata ang judge
ng kuwento dahil para sa kanila naman talaga
ang babasahing ito. Ang pagdiriwang ng pani-
tikan o aklat pambata ay kailangang gawin sa
labas ng Museo Pambata, Pambansang Akla-
tan o ng CCP, kasama ng mga batang Pilipino
at di lamang matatanda na taun-taon ay sila-
sila na lamang ang nagkikita-kita.
Kung nais pakinisin ang isang bagong kuwen-
to, ikuwento mismo ito sa mga bata. Batay sa
ekspresyon ng kanilang mukha, sa kanilang
mga sambitla, makikita kung ano ang kahi-
naan at kakulangan ng kuwento. Ito sa pala-
gay ko ang katutubong paraan natin ng pag-
papakinis o pagwo-worksyap sa kuwento. Di
yaong nakaupo ang mga panelists na parang
alam na alam nila ang lahat at ang kinabu-
kasan ng kuwento sa nakasalalay sa kanilang
mga sasabihin. Di sila ang target na mamba-
basa ng mga kuwentong-pambata. Sa aking
pagiging manunulat, sa panahon ng aking
pagmumuni-muni, napatunayan kong ang
aking mga pagkukuwento sa mga batang lan-
sangan sa Binondo ang tunay na nakatulong
sa akin upang makasulat ng mga kuwentong
nakatuntong sa lupa.
Kaya nga sa ngayon, tulad ng ginawang pag-
sasalin ni Rizal sa mga kuwento ni Andersen,
simplehan muna natin ang ating pangarap
para sa panitikang-pambata. Pakinggan
muna natin ang mga batang Pilipino sa labas
ng Maynilamarami sa kanila ang nabubu-
hay sa kakulangan. Isulat natin ang tungkol
sa kanila.
At pagkatapos na matupad ang pangarap nat-
ing ito, saka natin isunod ang iba pa nating
pangarapdahil libre at ginastusan na pama-
halaan ang produksyon ng mga aklat-pamba-
ta, libre na itong mahahawakan ng mga ba-
tang Pilipino sa buong kapuluan. Wala na sa
National Bookstore ang mga aklat pambata,
kundi nasa kanilang mga paaralan, aklatan,
plasa, hanggang sa kanilang tahanan at ila-
lim ng kanilang mga unan bago matulog. At
marami ng batang Pilipino na kung bibigyan
ng pangalawang buhay ay pipiliin uling mag-
ing Pilipino.
Kapag nangyari itong mga simpleng pangarap
natin, doon ko pa lamang masasabing tunay
na kumakalinga ang sambayanang Pilipino sa
mga bata, na di malupit lipunang Pilipino sa
kanila dahil silang talaga ang tunay na yaman
at pag-asa ng ating bansa. A
Alay-Aklat, inilunsad
ni Genaro Gojo-Cruz
Bilang bahagi ng outreach program ng Departamento ng Filipino, inilunsad
ang proyektong Alay Aklat sa Kabataang San Joseo. Layunin ng proyektong
ito na magbigay ng mga aklat sa Muzon High School, isang pampublikong
paaralan na matatagpuan sa San Jose del Monte City.
Kasalukuyang pinamumunuan ni Inc., at Komisyon sa Wikang Filipino (KWF).
Genaro R. Gojo Cruz ang paghingi ng Inaasahan ding magbibigay ng mga aklat na
mga aklat sa mga pribado at pam- ukol sa kanilang mga bansa ang ibat ibang
publikong institusyon, embahada, embahada sa Pilipinas.
at iba pang samahan bukas sa pag-
susulong ng edukasyon para sa mga Inaasahan na maibibigay ang mga aklat sa
kabataan. darating na Marso. Sa mga nagnanais pang
mag-ambag ng mga aklat para sa proyektong
Sa kasalukuyan, nakapagbigay na ito, maaaring makipag-ugnayan kay Genaro
ng mga donasyong aklat ang Philip- R. Gojo Cruz, Departmento ng Filipino, Paman-
pine Educational Theater Association tasang De La Salle-Manila, 2401 Taft Avenue,
(PETA), National Commission for Cul- Manila, telepono bilang 524-46-01 loc. 509 at
ture & the Arts (NCCA), National His- 552. Email: gojocruzg@dlsu.edu.ph A
torical Institute (NHI), Adarna House,
Prop. Lakan Garcia, pinarangalan
Pinarangalan ng Center for Educational Measurement Inc. (CEM) si Dr. Lakan-
giting Garcia bilang resource person at konsultant sa Language and Litera-
ture Filipino at Drama Education and Theatre Arts.
Ang CEM Recognition Awards ay educational improvement in our country,
parangal na iginagawad sa mga in- dagdag pa ng CEM.
dibidwal at institusyon na nagpapa-
malas ng pagpapaha- laga sa pag- Gayundin, nagsilbing isa sa mga hurado si Dr.
susulong ng mataas na kalidad ng Garcia sa pagbibigay-parangal ng CEM sa mga
edukasyon sa buong bansa. Through natatanging guro na nagpakita ng demonstra-
their continued pursuit of academic syon sa pagpapaunlad ng kanilang profesyon
excellence and their steadfast in- at pag-aambag sa pagkatuto ng mga mag-
volvement in CEMs educational pro- aaral. A
grams, these awardees contribute
mal-eduKASyOn... mula sa pahina 14
problema sa illegal na droga. May ipampagawa na lamang ng mas maraming
mga mag-aaral na nagsasabing wala klasrum, o pandagdag sa kakarampot na
namang problema rito dahil kung sahod ng ating mga guro. Masosolusyunan
malinis at hindi talaga gumagamit ba ng paghahanap ng mga positibo sa dro-
ang isang tao, wala siyang dapat ga ang problema natin sa bentahan nito sa
ipangamba. Mukha ngang walang mga paaralan? Hindi. Inililihis tayo ng mga
problema, pero may kasabihan nga ganitong programa sa tunay na problema. Ki-
tayong marami ang namamatay sa nakailangang mahuli ang mga malalaking is-
maling akala. dang nagbebenta at nasa likod ng talamak na
bentahan ng ipinagbabawal na gamot. Kung
Ang ganitong klaseng programa ay mayroon mang nararapat na bigyan ng drug
nangangailangan ng pondo. Sa dami test ay walang iba kundi ang mga politiko at
ng kaklangan sa mga paaralan sa ang mga tao sa Malakanyang. A
kasalukuyang panahon, ang pondong
ilalaan sa drug testing ay maaaring
Alinaya
17
 LATHALAIN

ni Joselito D. Delos Reyes

M.A. Philippine Studies

Itong-ito ang nangyayari sa bansa. Polisiyang English Only (EO) sa loob ng bakuran ng
paaralan. Hindi na nasiyahan ang pamahalaan sa ilampung taon ng pagiging kolonya
ng Amerikano na nagsailalim sa atin sa pagsasalita ng Ingles, hetot may mahigpit na
kautusan ang ilang institusyon na gamitin ito upang lunsaran ng pagkatuto sa kabila ng
pagbabandila ng tatlong konstitusyon na dapat linangin ang Wikang Filipino. Dagdag
na pataw pa ang pag-uutos ni PGMA kamakailan na nag-aatas na puspusang gamitin
ang Ingles bilang wikang panturo sa lahat ng antas ng paaralan.

Ayon nga kay Prof. Virgilio S. Almario ng U.P. Diliman:

Sa puso ng ating mga puso, gusto natin ang Ingles.

Baka marami sa atin ang lihim na pumapalakpak sa
utos ng pangulo dahil naniniwala tayo na Ingles
ang susi sa ating kaunlaran bilang tao at bilang bansa.

Baka nga. Dahil isa tayong human resources-
exporting nation. Dahil isa tayo sa nagpupu-
nyaging maging sentro ng Business Process
Outsourcing (BPO) industry sa mundo. Dahil
kailangang kailangan ng mundo ang guro sa
Ingles. Dahil global economy na at dapat tay-
ong sumabay kung hindi man manguna.
Sa kabila ng kontradiksyong ito, hindi mapa-
susubalian ang pangangailangan ng bayan
sa Ingles kaysa Filipino, na kung hihiramin ko
ang termino ni Ariel Dim. Borlongan, Ingles na
wikang patatas, at Filipino na wikang kamote.
Ang pagkatuto ng Ingles ay isang palatandaan
na may pinag-aralan, may sopistikasyon, puw-
era pa ang aspektong kabuhayan na kayang
ibigay ng isang magaling umingles na hindi
kayang ibigay ng bihasa sa wikang kamote.
Malapit sa puso ko ang isyung inilalahad ni
Peter S. Dash, ang may-akda ng artikulong
English Only (EO) in the Classroom: Time for
a Reality-Check. Doble-talim sa akin ang isyu
dahil una, guro ako sa Filipino at Panitikan,
may sumampiyad pang English 3 na Speech
and Oral Communication na naligaw sa aking
mesa dahil sa kakulangan ng guro sa aming
pamantasan (kontradiksyon na naman). Ika-
lawa, dati kong trabaho ang maging Project
Manager sa isang e-content engineering firm
sa Ortigas na bahagi ng BPO industry. Hara-
pan kong nasaksihan ang mabigat na kahi-
ngian na dapat ay mahusay akong umingles
dahil dolyar ang aming pinag-uusapan at
Amerikano ang aming kliyente na kailangang
kausapin lagi o di kayay sulatan. Samanta-
lang ngayon, dalawang semestre ko nang
pinagtatangkaang hubugin ang mga mag-
aaral na nagpapakadalubhasa sa edukasyon
na nagmemedyor ng Filipino. Talagang madal-
ing makabunggo ng kontradisyon sa buhay at
panahong ito.
Marunong marahil akong mag-ingles dahil na-
tanggap ako sa isang multinational company
noon. Bukod sa management at public rela-
tions work experience na taglay ko, mabigat
ang dinaanan kong interview, dalawang oras
nang walang patumanggang inglesan sa ak-
ing naging immediate boss at sa may-ari ng
kompanya. Natanggap ako at nakapagtraba-
ho dito ng halos isang taon bago ako liparin
ng tadhana sa akademya at magturo na nga
ng Filipino. Masaya ang naging amo ko noon
sa Ortigas dahil sa diumanoy galing ko sa
pag-ingles. Natuwa ang ilang kliyente dahil
diumanoy nakasumpong sila ng ...a person
they can clearly speak and write with. Hindi ko
kailanman ipinagparangalan ang kakayahan
kong umingles nang mabuti. Tama na sa akin
na naging trabaho ko ito. Hindi sopistikasyon
ang dahilan ko kung bakit kailangang gumi-
las akong umingles, ekonomiya pa rin. Pera,
kabuhayan, dede, at diaper ng anak. Dahil
aminin man natin o hindi, hindi malinang ang
Filipino sa pinakamataas na potensiyal nito,
sa intelektwalisasyon nito dahil sa napakalaki
at napakasakit na bikig: ekonomiya.
Ayon pa rin kay Dash, ekonomiya rin ang da-
hilan kung bakit nagkakandarapang matuto
sa Ingles ang Hapon at Korea. Mas marami
silang maiintindihang wika, mas makapag-
papabuti sa ekonomiya ng dalawang power
house na bansang ito sa mundo. Kung sila

Alinaya
18
 LATHALAIN
ngang maperay nag-aaral mag-ingles, tayo raniwang paaralan sa Filipinas. Totoong may nilang kompanya, ay siya namang pagkaubos
pa kayang nagugutom na bansa? Siya nga na- dahilan upang magmadali dahil kailangang ng lakas paggawa.
man. sumabay sa teknolohiya at ekonomiya,
ngunit sa pagmamadaling ito nagig-
Samakatuwid, dapat munang maging kritikal ing ...English classes may be but a
Nag-catapult tayo sa kakaya-
at praktikal ako ngayon. Kailangan ang Ingles. romanticized ideal rather than a point hang mag-ingles kaya in-de-
Ni hindi pa makita ang anino ng intelektwali- of arrival sometime in the intermediate
sadong Wikang Filipino. At sa pangangailan- future.
mand ang lakas paggawang
gan ng Ingles na ito dapat sipatin ang kala- Filipino sa buong mundo.
gayan ng bansa sa usaping pangwika. Abot sa ating bansa ang suliraning ito
ng Korea, palatandaan ang dagsa ng
Ang kakayahan nating umin-
English Only o Bilinggwalismo mga mag-aaral na Koreano sa buong gles ang nagbibigay ng kail-
Ito ang pangunahing argumento ni Dash. Isi- bansa na nagnanais matuto ng Ingles.
nagawa ayon sa kanya ang EO policy sa Korea Palatandaan pa rin ang pagsulputan ng
angang oxygen sa naghihin-
bilang lunsaran ng pag-aaral. Muli, ekonomi- mga online English teaching courses sa galo nating ekonomiya.
ya ang dahilan. Ipinatupad na nagbunga ng bansa na humahatak hindi lamang sa
maraming pag-aaral at debate ang EO policy mga guro sa Ingles kundi ng ibat ibang
dahil sa malabis nitong kahigpitan. Binang- asignaturang napahawakan ng English mod- Kaiba sa Korea, naniniwala akong hindi EO
git niya, ayon naman sa ibat ibang pag-aaral, ule. Maaaring isang pag-aaral ang maibunsod policy ang solusyon. Ang kalidad ng produkto
ang epekto ng EO policy. Nahati sa dalawa ang ng kompetisyong ito ng guro sa bansa. At wari ay nakabatay nang malaki sa kalidad ng gu-
mga edukador, isang pro at anti. EO versus ko, natatalo ang institusyon dahil lamang uli mawa nito: ang mga guro. Hindi rin naman
Bilinggwalismo. At ano ang higit na mabisa sa isang dahilan: suweldo/ekonomiya. perpekto ang grammar ng Amerikano, pansin
upang matutong umingles ang mga Koreano. ko ito sa pagtatrabaho sa BPO. Basta makasu-
Patuloy na mararamdaman ang usaping ito lat lamang at basta makapagsalita at maka-
Hindi umaayon si Dash sa mahigpit na kahi- dahil sa pagahahanap ng proverbial greener pagpahayag nang malinaw (iyong hindi na-
ngian ng EO policy. Ayon sa kanya, dapat mu- pasture ng mga aba ngunit magagaling nating man Freddie Roach na pag-ingles). Wika nga,
nang may matibay na pundasyon ang mga guro. Ngunit ibang usapin ito. hindi pan-textbook ang kanilang ginagamit sa
guro upang maituwid ang mga inaasahang totoong buhay. Na kabaligtaran ng paaralan
kamaliang idudulot ng EO lalo na sa grama- Dapat ba o hindi ang EO policy sa atin? natin ngayon. Textbook na textbook. Ngunit
tika. Dagdag pa ng konglusyon niya: Kung mayroon tayong maituturing na kala- sa kabila ng aral na aral na pag-iingles ng
mangan sa ibang bansang maunlad sa Asya, mga Pinoy, kulang naman sa kumpiyansa na
...it would seem that Korean ito ay ang kasanayan natin sa Ingles. Na- maaaring ibigay ng EO policy. Ngunit maaari
English teachers need to better kabaon sa ating kultura ang mga langib ng din namang ang EO policy ay isang kulungan
gain that confidence and level pangongolonya o pang-iimperyo (depende sa na magkukulong sa mag-aaral at bumura sa
of skills which would make them politika ng babasa) ng Amerikano. At mahirap mumunting kumpiyansa nito sa sarili, sabi
use more spoken English. itong mabura. Nag-catapult tayo sa kakaya- nga ni Dash. Sabi ng kaibigan ko: higit sa la-
hang mag-ingles kaya in-demand ang lakas hat, confidence kasunod ang grammar, hindi
Ang kasanayan ay dapat na nagmumula sa paggawang Filipino sa buong mundo. Ang diction na madaling ituro sa matatanggap sa
guro, kaya marapat lamang diumanong pag- kakayahan nating umingles ang nagbibigay call center.
tuunan ng pansin ang pagsasanay dito, na ng kailangang oxygen sa naghihingalo nating
kung hindi pa aplikable na makapagturo ng ekonomiya. Naniniwala akong kailangan nating pala-
Ingles ang gurong Koreano, maaaring gamitin ganapin at paunlarin ang Filipino. Ngunit ha-
ang bilinggwalismo gaya ng ginagawa ng ka- Sabi ng isang kaibigang Call Center Director bang aandap-andap ang kabuhayan ng bawat
sa Makati, nauubu- Pinoy, kailangang sumabay din ang kanyang
san na daw sila ng kaalaman at kasanayan sa Ingles, sa paraang
mare-recruit. Halos EO man o hindi. Dahil higit sa lahat, kailangan
wala pa sa limang muna nating mabuhay bago maging intelek-
porsiyento ng nag- twal. A
a-apply sa ngayon
ang may kakaya- Babasahin
hang umingles at
may potensiyal na Almario, Virgilio S. Nagbabasa ka ba? http://
magtrabaho sa groups.yahoo.com/group/thefilipinowriter/
call center na isa message/1812
pa ring lucrative na
trabaho sa kabila Borlongan, Ariel Dim.Alamat ng Makata
ng krisis pandaig- Galian 6. Galian sa Arte at Tula. 1985
dig. Nakababahala
diumano dahil ha- Dash, Peter S. English Only (EO) in the Class-
bang patuloy na room: Time for a Reality-Check http://www.
lumalaki ang ka- asian-efl-journal.com/December_08_zn.php

Alinaya
19
 BALITA
Seryeng panayam, inilunsad ng DANUM
Inilunsad ng DANUM (Dalubhasaan ng
mga Umuusbong na Mag-aaral ng Araling
Filipino) ang isang seyeng panayam na
nagtatampok sa ibat ibang isyu ukol sa
wika, kultura at midya. Nilalayon ng pro-
gramang ito na imulat ang mga mag-aaral
sa mga diskursong may kinalaman sa Ar-
aling Filipino.
Ang Kalagayan ng Pamamahayag sa Pilipi-
nas
Isang di-malilimutang sandali ang pagbubu-
kas ng pang-akademikong taon ng DANUM
sa pamamagitan ng napakamakabuluhang
panayam. Inimbitahan ng organisasyon ang
publisher ng pinakakilalang broadsheet sa
Pilipinas, ang Phillipine Daily Inquirer (PDI) na
si G. Isagani Yambot.
Tinalakay sa panayam na pinamagatang Ang
Kasalukuyang Kalagayan ng Pamamahayag
sa Pilipinas ang mga hamon na kinakaharap
ng mga Pilipinong mamamahayag sa kanil-
ang paggampan ng tungkulin.
Bago pa man magsimula ang panayam ay
umaapaw na ang mga estudyante sa harap
ng Miguel 410. Ang tagumpay na ito ay higit
pang nadagdagan nang nagsalita na mismo si
G. Yambot tungkol sa mga ibat ibang proseso
ng pagpapatakbo ng isang pahayagan.
Sa katunayan ay nagawa pa nga niyang mag-
biro upang mapukaw pa lalo ang kamalayan
Kasama ng mga miyembro ng DANUM si Philippine Daily Inquirer Publisher, G. Isagani Yambot at ang ang kanilang
tagapayo na si Prop. Rowie Madula.
Alinaya
20
ng odyens. Bilang isang kilalang tao sa kan- pang-ekonomiko, kultural hanggang sa pang-
yang larangan, nag-iwan rin siya ng maha- kasariang kalagayan ng mga mamamayan.
halagang tips na siyang magagamit ng mga Ito marahil ang pinupunto ng panayam na
estudyante lalo na ang mga nasa AB-PHM. ginanap noong ika- 10 ng Oktubre sa Tereso
Lara na pinamagatang Kultura at Kalagayan
Ang Whatever sa/at Kulturang Popular ng mga Bakla sa Pilipinas.
Ang pangalawang panayam naman ay kina-
tatampukan naman ni John Enrico C. Torralba Tinalakay ni Prof. Rowell Madula, ang taga-
na bukod sa pagiging isang propesor ng De- pagsalita ng nasabing panayam, ang kala-
partamento ng Filipino ay bihasa rin siya sa gayan ng mga bakla sa lipunang Pilipino at
larangan ng Media/Cultural Studies, Creative ang mga paghuhusga at diskriminasyong na-
Writing, Philippine Literature, Philippine Stud- raranasan nila.
ies at higit sa lahat ay Popular Culture. Naging
sentro ng kapana-panabik na panayam na ito Nagsimula ang panayam sa pagbalangkas ng
ay ang konsepto ng WHATEVER sa ating kul- kasaysayan ng konsepto ng pagiging bakla.
turang popular upang mapaliit ang malawak Lingid sa kaalaman ng lahat, kasama na ako
na sakop ukol sa diskursong ito. doon, mayroon ng mga lalaking nagbibihis ba-
bae noong sinaunang panahon, silay yaong
Isa sa mga naging tampok na bahagi ng usa- mga lalaking walang kakayahang magkaroon
pan ay pagpapalalim sa konsepto ng tung- ng anak. Tinuturing na normal na kalagayan
galian. Binigyang-diin ni Prop. Torralba ang sa lipunan ang pagkakaroon ng ganitong pe-
pagpapalalim ng usapin sa gahum o hege- nomena. Ang karamihan pa nga sa mga itoy
moniya. Ang panayam na ito ay nag-iwan ng mga babaylan at nakikilahok sa panlipunang
inspirasyon sa mga mag-aaral ng wika, kultura gawain, ginagawa nila ang kalimitang gina-
at mass midya sa Pilipinas. Dahil sa magaling gawa ng mga babae sa lipunan, at maari din
na pagtatalakay, nagkaroon ng mainam na silang mag-asawa ng kapwa lalaki.
pundasyon ang mga mag-aaral na siyang aa-
pakan nila para simulan ang kanilang tunay Kung gayon papaano nagsimula ang diskrimi-
na laban sa kolehiyo. nasyon? Tulad ng diskriminasyon sa mga ba-
bae, nagsimula ang diskriminasyon sa mga
Ang Kultura at Kalagayan ng mga Bakla bakla ng simula tayong sakupin ng mga Kas-
Kinakailangang wakasan ang anumang uri tila. Mariing tinutulan ng simbahan ang pag-
ng diskriminasyon, panghuhusga at pagsasa- sasama ng parehas ang kasarian sa panini-
mantala sa mga mamamayan mula sa mga walang tanging lalaki at babae lamang ang
nararapat mag-
sama, dahil
ang pagtatalik
ay dapat mag-
bunga ng anak
na hindi kailan-
man mangya-
yari sa parehas
na kasarian.
Dahil sa higpit
ng kapit ng re-
lihiyon sa ating
pamumuhay
bilang Pilipino,
nagpatuloy
ang ganitong
paniniwala
hanggang sa
kasalukuyan.
Patuloy pa ring
pinangingi-
lagan ang mga
bakla sa kasa-

lukuyan, ginagawang katatawanan at patuloy
ang diskriminasyon.Narito pa nga ang pagka-
karoon ng napakaraming salitang iniugnay
sa mga bakla halimbawa dito ang Pa-mhin
o mga baklang nagbabalot-kayo bilang tunay
na lalaki, narito din ang Pa-girl o ang lantad
na pagiging bakla kung saan nagsusuot pa ng
damit at nagkikilos babae at Silahis o pwede
sa babae at lalaki. Ginagamit din ang salitang
bakla bilang pantawag sa mga lalaking
matatakutin o naduduwag. Patuloy pa rin ang
pagkakahon sa mga bakla sa mga industriya,
tinuturing ang mga bakla na pam-parlor lang.
Natapos ang panayam sa paglalahad na ang
mga bakla upang maging tunay na malaya ay
nararapat lamang na makilahok at makiisa
sa laban ng iba pang sektor sa lipunan.
Mga Teorya at Kritika
Tinalakay ni G. Caloy Conde, correspondent
ng New York Times at Tribune Herald, mga
pahayagang internasyunal, ang Teorya sa Pa-
mamahayag noong ika-21 ng Nobyembre sa
Ariston Estrada Auditorium.
Binigyang-pansin ni Conde ang mga mama-
mahayag sa kanilang tungkuling maghatid
ng patas at wastong pagbabalita sa kanilang
mga mambabasa.
Gayundin ay tinalakay din ang kahalagahan
ng mga makabagong teknolohiya sa pama-
mahayag kagaya ng website, blog at podcast
na kilala rin bilang new media. Ipinaalala niya
na ang paggamit ng ganitong tipo ng midyum
sa pamamahayag ay may kaakibat na matin-
ding responsibilidad.
We will soon see that these old media deni-
zens improving journalism using new media,
and the public will be the better for it. Because,
really, if theres anybody whos in the best po- bilang
sition right now to use new media to improve
journalism, its those who are already in the
newsrooms, and not some blogger in a paja-
ma trying his shrillest best to carve a niche in
a crowded market by turning blogging into a
tool for what amounts to nothing but heckling
(Makikita natin sa hinaharap, na ang old me-
dia ay maaaring umunlad sa pamamagitan ng
mga makabagong pamamahayag. Dahil kung
mayroon mang mga taong nasa mahusay na
posisyon para gumamit ng new media upang
paunlarin ang pamamahayag ay iyong mga
nasa loob na ng newsrooms at hindi ang ilang
mga blogger na nakasuot ng pajama na gina-
gawa ang lahat ng pinakamalaswang paraan
upang gumawa ng pangalan sa isang siksi-
kang merkado para lamang gawing kasang-
kapan ang blogging para mamahiya ng iba),
paglilinaw ni Conde. A
BALITA/LATHALAIN
Ang Pagdaloy ng DANUM
Mula sa salitang Iloko na ang salin sa wikang Tagalog ay tubig, ang DANUM o Dalub-
hasaan ng mga Umuusbong na Mag-aaral sa Wikang Filipino ay natatanging organ-
isasyon ng mga mag-aaral sa Pamantasan ng De La Salle. Binuo noong 2005 sa tulong
ng Departamento ng Filipino, nagsilbi itong lunduyan ng mga mag-aaral na nagmama-
hal sa wika at kalinangang Filipino.
Itinuturing na isang propsesyunal na organ- Inihahandog ng DANUM ang serye ng mga lek-
isasyon sa ilalim ng Council of Student Organi-tyur na tumatalakay sa tatlong larangang pi-
zations (CSO) ang DANUM. Pinagbubuklod nito nahahalagahan nito: wika, kultura, at midya.
ang mga mag-aaral na may interes sa midya, Nais ng organisasyon ang mapaglingkuran
kultura at wika sa Pilipinas, lalo pa yaong ang mga mag-aaral ng Philippine Studies at
mga kumukuha ng kursong Philippine Stud- makapagbukas ng isang lugar para ipaalam
ies. Ito ang organisasyon ng mga mag-aaral sa iba pang mag-aaral ng pamantasan ang
na itinuturing na pangunahing tagapagsulong mga kaalaman tungkol sa sariling kulturang
ng paggamit ng wikang Filipino sa ibat ibang kinabibilangan. Bukod sa mga lektyur, nagha-
larangan at disiplina. handa rin ng mga gawain ang DANUM na tu-
mutugon sa bisyon-misyon ng pamantasan
Lan sa mga adhikain ng DANUM ang maka- habang naipagmamalaki ang pagka-Pilipino
paglunsad ng mga programa at proyektong ng mga Lasalyano.
makapag-aambag ng makabuluhang mga
pagbabago sa midya, ang makapagpaunlad Kaakibat ang Departamento ng Filipino si-
pang lalo ng kulturang Filipino, at makatulong nusubok at patuloy na itinataguyod ng DA-
sa intelektwalisasyon ng wikang Filipino. NUM ang pagmamalaki sa midya, kultura at
wikang Filipino para sa pag-unlad at pagbuo
Sa kasalukuyan, ito ay pinangungunahan ng ng kaakuhang Pilipino. A
mga mag-aaral na sina Marie Angeli Syjueco
Pangulo, Paula
Leonor Venturi-
na Ikalawang
Pangulo, Patri-
cia Mae Alfon-
so Kalihim,
at Joyce Anne
Ramos Ingat-
Yaman. Nag-
sisilbi naman
mga
Ta g a p a n g u l o
sina Ralph Qui-
ambao Aka-
demiks, April
Maniacup
Gawain, Elaine
Espiritu Ug-
nayang Panla-
bas, at Jarvis
Vernon Ong
Publisidad.
Nagsisilbing
gurong tagapa-
yo ng DANUM
si Prop. Rowell
Madula ng De-
partamento ng
Filipino.

Alinaya
21
 LATHALAIN

aa C
C e
e n
n t
t e
e r
r ni Ma. Jo
sefina R. Marfo
AB PhM
ri

Ku
K uyy
Mga batang lalaki na nagtatakbuhan, nagkukulitan at nagtatawanan. Tila hindi mababakas sa kanilang mga
mukha ang mapait nilang nakaraan bilang dating mga batang kalye. Iyan ang madadatnan kapag bumisita
sa orphanage ng Kuya Center sa Cubao Quezon City.

Ang Kuya Center ay isang non-government
na organisasyon na itinayo ng mga Agus-
tinian brothers at misyonaryo na nanggal-
ing pa ng Italya, kaakibat ng mga Pilipi-
nong misyonaryo na walang ninais kundi
ang makatulong sa kanilang kapwa. Ang
Kuya Center ay naging bahay ng higit sa
isandaang mga lalaking batang kalye na
kanilang hinikayat na manirahan na la-
mang sa kanila hanggang matulungan sila
ng organisasyon makapag-aral at mabalik
sa kanilang mga pamilya. Dito ay pina-
pakain sila ng tama, tinuturuan sila ng
magagandang asal at ng importansya ng
edukasyon, at angmaging ang kabuluhan
ng pananampalataya sa Diyos sa buhay ng
isang tao.
Matapos niya itong banggitin ay ipinakita niya
ang tattoo na gawa sa asul na tinta na hindi
na muling matatanggal sa kaniyang kanang
braso. Sapilitan daw itong nilagay sa kaniya
sa loob ng kulungan bilang marka ng isang
batang nakulong. Hindi legal na kulungin ang
mga bata pero dahil sa sistema na mayroon
ang Pilipinas, ang mga batang tulad ni Mi-
chael ay nauuwi sa mga kulungan. Matapos
hulihin habang sila ay sumisinghot ng rugby, si
Michael, sampu ng kanyang mga kasama ay
pinosasan ng mga pulis. Nagulat ako dahil sa
amo ng kaniyang mukha, hindi ko maisip na
humantong siya sa ganoong klase ng gawain.
Nagawa niya daw ito dahil sa tindi ng gutom
na kaniyang nararamdaman. Hindi ko siya
masisisi. Gayunpaman, hindi pa rin nararapat
na siya ay ikinulong.
Sa gaan ng tono ng kaniyang munting boses,
nagmistulang mababaw lamang ang aming
usapan kahit ito ay ang kabaliktaran. Nag-
taka din ako kung pa-
paano siya napunta sa
kalye. Nasimula daw
iyon dahil binubugbog

Nasa edad lima hanggang labingwalo ang

mga bata na nanirahan sa Kuya Center.
Natatagpuan nila ang mga bata sa ibat
ibang parte ng Maynila at nahihikayat nila
ito sumama at manirahan muna sa kanila
sa pamamagitan ng isang misyonaryong
nagdadamit at nagpapanggap din na ta-
ong kalye na kinakaibigan ang mga bata
at nagpapakita ng malasakit bilang isang
nakatatandang taong kalye hanggang
sa sumama na ito sa kaniya sa organ-
isasyon.

Dahil nag-aanyaya ng mga volunteer ng

organisasyon, nagkaroon ako ng pag-
kakataon makilala si Michael, isang 12
years old na batang lalaki na nanggaling
pa sa Antipolo. Mapungay ang kaniyang
mga mata at ang ngiti sa kaniyang mukha
ay hindi matanggal. Mahilig siyang mag-
tanong, magsulat, at magkulay. Mapayat
ang kaniyang katawan pero nang ako ay
magpasama sa kaniya para bumili ng am-
ing tinapay sa tindahan na malapit sa Cen-
ter, napansin ko na napakalakas niyang
kumain.

Hindi pangkaraniwan ang istorya ni Mi-

chael. Sa edad na siyam, siya ay nakulong.

Alinaya
22
 LATHALAIN
siya ng kaniyang ama na lasenggero at na- Napaisip ako kung ano pa kaya ang istorya
kikita din niya ang kaniyang ina na duguan. ng ibang mga bata na kabilang sa Kuya Cen-
Dagdag pa rito, ang kaniyang nag-iisang kuya ter na nakapagbibigay ng bagong pag-asa sa
ay nabaril dahil sa isang away. Sumakit ang mga kabataang katulad nila. Ang hiling ko
aking puso para sa kaniya ng marinig ko ang lamang ay sana dumami pa ang mga organ-
tindi ng kaniyang karanasan subalit kung kani-
yang ikwento ang mga pangyayari
na kaniyang pinagdaanan parang
isang normal na kaganapan la- Sumakit ang aking puso para sa
mang. Siya rin ay pumapasok sa
isang pampublikong paaralan at kaniya ng marinig ko ang tindi ng
nais niya makatapos ng pag-aaral
upang maging isang abogado bal- kaniyang karanasan subalit kung
ing araw. Naniniwala ako na ma-
rarating niya ito.
kaniyang ikuwento ang mga pang-
yayari na kaniyang pinagdaanan
Isa lamang si Michael sa mga
bata na napunta sa organisasyon parang isang normal na kagana-
na may katangi-tanging istorya.
pan lamang.

isasyon na katulad nito na nakakatulong sa

mundo upang gawin itong isang mas mabuti
at magandang lugar na tirahan ng mga ka-
bataang pag-asa ng ating kinabukasan. A

Alinaya
23
Eksena, Eksena atbp.

PAMATNUGUTAN
PAMATNUGUTAN
<Punong
<Punong Patnugot>
Patnugot> ROWELL
ROWELL D.D. MADULA/<Tagapamahalang
MADULA/<Tagapamahalang Patnugot>
Patnugot> JOEL
JOEL ORELLANA/<Lupon
ORELLANA/<Lupon ngng
mga
mga Tagapayo>
Tagapayo> DR.
DR. JO
JO MANGAHIS,
MANGAHIS, PROP.
PROP. NONON
NONON CARANDANG,
CARANDANG, DR.
DR. RHOD
RHOD NUNCIO,
NUNCIO, DR.
DR. RAKKI
RAKKI SISON-
SISON-
BUBAN,
BUBAN, DR.
DR. LHAI
LHAI TAYLAN,
TAYLAN, DR.
DR. FANNY
FANNY GARCIA,
GARCIA, PROP.
PROP. RAMIL
RAMIL CORREA/<Kalihim>
CORREA/<Kalihim> MALOU
MALOU BAGONA
BAGONA
MGA
MGA KONTRIBYUTOR
KONTRIBYUTOR PARA
PARA SA
SA ISYUNG
ISYUNG ITO:
ITO:
GENARO
GENARO GOJO
GOJO CRUZ,
CRUZ, JOHN
JOHN ENRICO
ENRICO TORRALBA,
TORRALBA, EVANGELINE
EVANGELINE ENCABO,
ENCABO, JOSELITO
JOSELITO DELOS
DELOS REYES,
REYES, MA.
MA. JOSEFINA
JOSEFINA MAR-
MAR-
FORI,
FORI, DANUM
DANUM
PASASALAMAT
PASASALAMAT
DR.
DR. ROLANDO
ROLANDO TOLENTINO,
TOLENTINO, DR.
DR. LAKANGITING
LAKANGITING GARCIA,
GARCIA, DR.
DR. FEORILLO
FEORILLO DEMETERIO,
DEMETERIO, DR.
DR. GERRY
GERRY TORRES,
TORRES, PROP.
PROP. DEXTER
DEXTER
CAYANES,
CAYANES, GERG
GERG ANROL
ANROL CAHILES,
CAHILES, DEPARTAMENTO
DEPARTAMENTO NG
NG LITERATURA
LITERATURA

PAMUHATAN
PAMUHATAN
Alinaya
Departamento
Departamento ng
ng Fillipino,
Fillipino, Room
Room 402,
402, William
William Hall,
Hall, De
De La
La Salle
Salle University-Manila/
University-Manila/ Telepono:
Telepono: (02)
(02) 5244611
5244611 lokal
lokal 509.
509.
/Email Address: dlsu.alinaya@gmail.com
/Email Address: dlsu.alinaya@gmail.com