T.C.

MLL ETM BAKANLII

KMYA TEKNOLOJS

KIRICI VE TCLER
524KI0298

Ankara, 2012
 Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.

i
 NDEKLER

AIKLAMALAR ....................................................................................................... iii

GR ........................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 ........................................................................................ 2
1. KIRICILAR .............................................................................................................. 2
1.1. Tanm ............................................................................................................... 2
1.2. Krc eitleri ................................................................................................... 5
1.2.1. eneli krclar ............................................................................................ 5
1.2.2. Primer Darbeli krclar .............................................................................. 9
1.2.3. Sekonder darbeli krclar ......................................................................... 10
1.2.4. Tersiyer darbeli krclar ........................................................................... 11
1.2.5. i Sal Ve Gvenlii Tz ........................................................ 13
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 14
LME VE DEERLENDRME ......................................................................... 17
RENME FAALYET2 ...................................................................................... 18
2. TCLER ..................................................................................................... 18
2.1. Tanm ............................................................................................................. 18
2.1.1. tmenin Amac ve Etki Eden Parametreler ......................................... 20
2.1.2. tme Devreleri ..................................................................................... 22
2.2. tc eitleri............................................................................................. 22
2.2.1. Aktarlan Ortamla alan Deirmenler .................................................. 24
2.2.2. Silindirli tcler.................................................................................. 29
2.2.3. Bilyeli tcler ..................................................................................... 29
2.2.4. Multicon Titreimli tme Sistemi........................................................ 30
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 32
LME VE DEERLENDRME ......................................................................... 35
MODL DEERLENDRME .................................................................................. 36
CEVAP ANAHTARLARI ......................................................................................... 38
KAYNAKA ............................................................................................................. 39

ii
 AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 524KI0298

ALAN Kimya Teknolojisi

DAL/MESLEK Proses
Krc ve tcler
MODLN ADI
Bu modl; krclar ve tcleri kullanabilme ile krclar
MODLN TANIMI ve tclerle ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir
renme materyalidir.
SRE 40/24

NKOUL

YETERLK Krc ve tcleri kullanmak

Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, krc ve
tcleri kullanabileceksiniz.
MODLN AMACI
Amalar
1. Krclar kullanabileceksiniz.
2. tcleri kullanabileceksiniz.
Ortam: Temel kimyasal ilemlerini yapmak iin gerekli
donanm ve tm donanmn bulunduu laboratuvar,
ETM RETM Ktphane, internet, bireysel renme ortamlar vb.
ORTAMLARI VE Donanm: Atlyede; teknoloji snf, internet, ilkyardm
DONANIMLARI malzemeleri, sabun, personel dolab, laboratuvar nl,
koruyucu malzemeler, lavabo, kt havlu, personel odas,
Balant elemanlar, krc, Elektrikli silindir, ham madde
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ile
kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi
deerlendirecektir.

iii
 GR
GR
Sevgili renci,

Dnyada olduu gibi lkemizde de kimya sanayii, ana ve yan sanayileriyle lke
ekonomisine istihdamda nemli katklar salamaktadr. Kimya teknolojisi alan; salk,
gda gibi sektrlerin yan sra endstriyel retim yaplan tm sektrlerle yakndan ilikilidir.
Rafineri, petrokimya, lastik, imento, boya, deterjan, kozmetik, tekstil ve ila gibi alanlarn
tmnde kimyasal retim ve analizleri ile ilgili birimler bulunur. Kimya teknolojisi; seramik,
cam, otomotiv, metal, madencilik, enerji, tarm sektrlerinde de geni yer tutar. Endstriyel
iletmelerin neredeyse tamamnda retim ve kalite kontrol blmleri kimya teknolojisi ile
ilikilidir. Kimya endstrisi, laboratuar leinde retilen kimyasallarn ekonomik biimde
tketime sunulmas iin alr. Bu ama dorultusunda gerekli retim ve analizlerinin
yaplmasn salayan kimya teknolojisi alan, lkelerin kalknmasnda nemli bir role
sahiptir.

Krclar ve tcler modl ile konular mesleki geliim temelinin salam

atlmasn salayacak ekilde hazrlanmaktadr. Bu modlde yer alan faaliyetler renmenizi
salayacaktr.

1
 RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA

Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak krc kullanabileceksiniz.

ARATIRMA

Krclarn kullanm alanlarn aratrnz.

Krclarn eitlerini aratrnz.
Proses tesislerinde kullanlan krclar aratrnz.

1. KIRICILAR
1.1. Tanm
Ekonomik deeri olan mineraller farkl maden iletme yntemleriyle retilerek yan
kayalar ile birlikte tvenan (Dereden karlm, elenmemi ve ykanmam, olduu gibi
kullanlan kum akl karm yap malzemesi) malzeme olarak elde edilmektedirler. Tketim
amacna veya uygulanacak cevher zenginletirme yntemine bal olarak tvenan cevherin
tane boyutunun kltlmesi gerekmektedir. Bu amala yaplan boyut kltme ilemleri
ufalama olarak adlandrlmaktadr. Ufalama, krma ve tme ilemlerinin tmn
kapsamaktadr.

Cevher hazrlamada; ufalama ilemleri, enerji gereksinmeleri nedeniyle toplam

hazrlama ve zenginletirme maliyetinin byk bir ksmn oluturmaktadr. Bu nedenle tane
boyutunun istenen oranda kltlmesi gerekmektedir. Malzemenin ar ufalanmas maliyet
arttrc etkisinin yan sra zenginletirme ilemini olumsuz ynde etkilemektedir.

Krclar
eneli Krc
Konili Krc
Merdaneli Krc
ekili Krc

tme (Deirmen tipleri)

Aktarlan ortamla alan deirmenler
Sabit bir yrnge zerinde yuvarlanan merdaneler
Dnen diskler
Sabit bir yzey zerinde dnen tokmaklar

Eleme
Elle eleme
2
 Endstriyel eleme
Sabit elekler
Hareketli elekler

Krma

Krma ilemi, ufalamann ilk basaman tekil etmektedir. Tvenan malzemenin tek
kademede ince boyutlara ufalanmas teknik olarak mmkn deildir. Yeraltndan (veya
yerstnden) yan tayla birlikte retilen cevher ok iri boyutlarda taneler iermektedirler.
Bu nedenle cevherin istenen tane boyutuna kltlmesi birka kademede krma ve
tmeyle mmkn olmaktadr.

Genellikle krma ileminden nce ufalama boyutundan kk taneler bir elekle ayrlr
ve yalnz iri taneler krcya beslenir. Daha sonra her iki rn birletirilerek ayn ilemler
dier bir krma devresinde tekrarlanr.

Ufalama ileminde ama;

Cevher iindeki mineralleri serbest haline getirmek,
Cevher hazrlama yntem ya da yntemlerine uygun boyutta malzeme
hazrlamak,
Toplam yzey alann arttrmak (kimyasal zenginletirme uygulanacak
ise),
Tketime sunulacak ise istenen boyuta uygun malzeme hazrlamak (kum-
akl vb..).

Krma ileminde kullanlan krclar, birincil, ikincil ve ncl ve hatta drdncl

krclar eklinde snflandrlabilir. Birincil krclar olarak genellikle eneli krc, jiratr
krclar ve oklu krclar kullanlmaktadrlar. kincil krclara rnek olarak ise, konik
krclar ve merdaneli krclar verilebilir.

Resim 1.1: Krc

Krma ileminde, krlacak malzeme boyutunun, krlm malzeme boyutuna oran,
boyut kltme oran olarak adlandrlmaktadr ve bu oran deiik tipteki krclar iin farkl
deerlerde olmaktadr. Krc seiminde gz nne alnmas gereken en nemli faktrlerden

3
olan boyut kltme oran, ufalanan malzemenin tane iriliine ve krc zelliklerine bal
olarak deimektedir. Krma ileminin yapld cihazlara krc denir. Kademeli olarak
yaplan bu ilemde elde edilen cevherin boyutu 150 mmnin altnda ise iri krma, (150-10)
mm arasnda orta krma ve 10 mmnin altnda ise ince krma olarak ifade edilmektedir.

Elle Krma

lkel alardan beri uygulana gelmekte olan elle krma, insan gcne dayandndan,
bu gcn bol ve ucuz olduu ve krlacak cevher miktarnn mekanik bir arac kullanmay
ekonomik klmayacak kadar az olduu yerlerde uygulanr. Genellikle pahal ve kapasitesi
snrldr. Grerek ve dnerek uygulamaya olanak salamas ve az ince vermesi, dier
krma yntemlerine oranla stnlklerini oluturur.

Kk bir tesiste krc ncesi zgara zerinde kalan az miktardaki iri paralar elle
krmak gibi bir triyaj ncesi elle krma, baz durumlarda kanlmazdr. Elle krmada balyos,
tokmak, eki ve havan gibi deiik ekil ve yapda el aletleri kullanlr. Aletin ekil ve
yapsn ve arln amaca ve aleti kullanacak iinin gcne uygun semekle i verimi
artrlm olur.

Mekanik Aralarla Krma

Krma ilemlerinde ok eitli ekil, yap ve boyutlarda mekanik aralar

kullanlmaktadr. Kullanlan araca KIRICI veya KONKASR ad verilir. Mekanik olarak
retilen g, krc yapsna bal olarak bir basn, darbe veya kesme kuvvetine dnmekte,
bu kuvvetlere maruz kalan paralar blnerek daha kk paralara ayrlmaktadr. Krlacak
parann boyutlar, krc boyutlarn dolayl olarak etkilemektedir. Krc seiminde, her
eyden nce krcya girecek en byk parann belirlenmesi gerekir.

Her krcnn, paralarn iine girdii bir az ksm, krmann yapld krma zonu ve
krlan paralarn krcdan kt k ksm vardr. Krc az boyutlarnn, iine girecek
paralarn byklne bal bir alt deeri olaca bilinir. Krc k boyutlar ise krlm
malzeme boyutunu etkileyecektir. Dier yandan, krc aratan belirli bir miktar malzemenin
belirli srede gemesi sz konusudur. O halde, eitli aralar ierisinden ve eitli
boyutlardaki krclardan hangilerinin uygun olacan belirlemek, bir yandan bu krcya
girecek en byk para boyutuna, istenen kltme oranna ve krma kapasitesine, dier
yandan krlacak malzemenin zelliklerine uygun krc tipine bal olacaktr.

Krma Devreleri

Krclar genel olarak ak veya kapal devre tertipleri halinde altrlr. Krma
ileminin, malzemenin krcdan bir defa gemesiyle tamamlanmas durumu, ak krma
devresi olarak tanmlanr. Krlm malzemenin, tane boyutunun kontrol iin, krcnn bir
elekle birlikte almas durumuna ise kapal krma devresi denir. Genel olarak birincil
krclar ak, ikincil ve ncl krclar ise kapal devre halinde altrlr.

4
1.2. Krc eitleri

Krclar kullanm amalar ve tane byklklerine gre eneli krclar, Primer

Darbeli krclar, Sekonder darbeli krclar ve Tersiyer darbeli krclar eklinde
snflandrlabilir.

1.2.1. eneli krclar

eneli krclar, ocak, granit ve benzeri sert karakterli ve kalker tipi daha yumuak
karakterli ocak malzemesi ile dere malzemesi, muhtelif cins ve karakterdeki cevherin
krlmas iin kullanlabilmektedir. Primer eneli krclar, bilhassa ocak malzemesinden
mcr elde etme ve muhtelif cevher krma ilerinde ilk krma ileri iin kullanlr.

Sertlii ve andrcl ne olursa olsun, her eit ta ton bana en dk krma

maliyeti ile krmak zere tasarlanm ar hizmet tipi krclardr. Hidrolik sistem yardmyla
yaplan ayarlar, merkezi yalama sistemleri, yksek performanslar, verimlilikleri ve
kapasiteleri ile en gelimi eneli krclardr.

ema 1. 1: eneli krc

Halen kapasite ve ebat cetvelinde gsterilen muhtelif l ve kapasitelerde seri halde
eneli krclar imal edilmektedir.

5
 ekil 1.1: eneli krclarn kesit resmi
ok kullanlan bir ene krcnn ematik diyagram grlmektedir. Bu makinede, iki
mafsall kola bal olan bir ksm, eksantrik (merkezden sapan) mille hareket ettirilir.
Mafsall kollardan biri hareketli (alr-kapanr) eneye, dieri makine kasasna baldr. Mil,
hareketli enenin st ksmndadr. rnn byk ksm, V nin tabanndan boaltlr. Baz
makinelerde besleme akl 72-96 in dolayndadr. 6 ft apnda kaya paralarn krabilir.
rn en fazla 10 in byklktedir ve makinenin kapasitesi 1000 ton/saat tir. Daha kk
olan ikincil krclarla tane bykl 1/4-2 in e kadar indirilebilirler ancak kapasite daha
dktr.

Resim1.2:ene krc
Konstrksiyonlu eneli konkasr balca u ksmlardan meydana gelmitir.

1. Sabit gvde
2. Hareketli ene blou (Pitman)
6
3. Krc eneler ve astarlar
4. Volanlar
5. Eksantrik mil grubu
6. Gergi tertibat
7. Ayar tertibat
8. Destek plakas (Toggle plate)

Resim1.3: eneli krc

eneli Krc Teknik Detaylar

Sabit Gvde: Kaynakl olarak imal edilmi sa konstrksiyondan sabit

ene altl ve ayar blou altl yeterli kalnlkta sa malzemeden kutu
konstrksiyon halinde imal edilerek rijit bir yap elde edilmitir. elik
dkm yan yataklarnn alt kepleri gvdeye kaynak edilmitir.

ema 1.2: ene krcnn alama prensibi

Hareketli ene Bloku (Pitman): Hareketli ene bloku mono blok olarak
elik dkmden imal edilmitir. Blok darbeli ekilde ar iletme
artlarnda alt iin bu artlarn gerektirdii profil ve konstrksiyonda
imal edilmitir. Hareketli ene pitmana ektirme cvatalar ve konik
sktrma paralar ile sktrlmtr.
Krc eneler Ve Astarlar: Krc ene ve astarlar, % 12-14 Mn
alaml elik dkmden imal edilmitir. ene ve astarlar ters yz
evirerek kullanlabilecek ekilde dizayn edilmi olup, bir tarafnn
anmas neticesi evrilerek kullanlabilir.
7
 Volanlar: Pik dkmden imal edilmi olup eksantrik mile kamal konik
geme ile tespit edilmitir.
Eksantrik Mil Grubu: Eksantrik mil grubu, eksantrik mil rulmanl
yataklar ve labirent keelerden ibarettir. Eksantrik mil krom-molibden
alaml darbelere mukavim dvme elikten imal edilmi rulman yerleri
istenen toleranslarda talanmtr. Rulmanlar oynak masural (Self
aligning) ar hizmet tipi rulmanlardr. Labirent kapaklar elik dkmden
imal edilmitir.

ema 1.3: ene krcda ematik krm

Gergi Tertibat: Pitman gergi tertibat gergi ubuu, gergi lastik takozu
kepi ve skma somunlarndan ibaret olup, gerdirme yayl bir tertibat
yerine daha kullanl olduu tecrbe ile sabit olan lastik takoz
kullanlmtr.
ene Ayar Tertibat: ene ayar iin ayar bloku ve ayar levhalar
kullanlmtr. Bu ekilde daha basit daha kullanl ve uzun mrl bir
ayar sistemi elde edilmi olmaktadr. ene ayar mevcut muhtelif
kalnlktaki ayar plakalar vastasyla temin edilmektedir.
Destek Plakas (Toggle Plate): ene arasna decek herhangi bir
parann (demir gibi) eneyi tahrip etmemesi iin, ar zorlanma
durumunda krlarak sigorta vazifesi grmesi iin destek plakas tecrbe
sonucu uygun kalnlkta GG 18 pik dkmden imal edilmitir. Gerek
gvde ve gerekse pitman zerinde gvde ve pitmann anmasn nlemek
iin demonte edilebilir destek plaka yuvalar mevcut olup and zaman
kolayca deitirilebilir.

8
 Yalama: Gerek pitman yataklar ve gerekse yan yataklar gres tabancas
ile yalanacak ekilde gresrlklerle tehiz edilmitir.

ema 1. 4: Granit, bazalt ve kalkerin ilenmesi

1.2.2. Primer Darbeli krclar

Primer darbeli krclar, malzeme kapasitesi yksek krclardr. Orta ve dk

sertlikteki malzemeleri ift krma esasna dayanan sistemle krmaktadr. Bu nedenle
uygulamada primer ve sekonder kademelerin her ikisinde de kullanlabilmekle birlikte,
primer kademede eneli krclara kyasla daha yksek oranda ince malzeme k
salayabilmektedir. Bylece sekonder krcnn ykn hafifletebilmekte, baz uygulamalarda
ise sekonder krc ihtiyacna gerek kalmakszn istenen tane iriliinde malzeme kn
salayabilmektedir. Rotor elik dkm ve elik konstrksiyondan mamul olup, paletler ise
yksek manganl elikten retilmitir. Krc gvdesi iki para halinde olup, hidrolik sistemle
alabilmektedir. Bu sayede, anan paralar rahatlkla ulalabilmektedir. Palet anma
plakalarnn deiimi kolayca yaplabilmeliktedir. primer darbeli krclar yksek
performanslar, kolay tamir ve bakm zelliklerinin yannda dk iletme maliyeti avantaj
sunmaktadr.

9
 Resim1.4: Primer darbeli krclar

ekil 1. 2:Primer darbeli krclarn kesit resmi

1.2.3. Sekonder darbeli krclar

Krc gvdesi elik satan kaynak konstrksiyon olarak imal edilmitir. Gvde
zerinde ubuklar ve yan duvarlar yksek manganl dkmden imal edilmi olup
deitirilmesi kolaylkla salanabilmektedir. Ayrca, malzeme iriliini ayarlamak iin
konulan ayar ubuu, rotor bakm ve tkanmalar gidermek amacyla geni ve menteeli
kapak mevcuttur. ekiler rotora deitirilebilir ve ayarl tespit elemanlar ile balanmtr.
Palet says ve krma yzeyinin byk olmas; Yksek verimli, ekonomik ve kolay
iletilmesiyle sekonder krc olarak byk avantajlar salamaktadr.
Dk, orta ve yksek sertlikteki malzemeler iin ideal krma yapabilme zelliine sahiptir.

10
 ekil 1.3: Sekonder darbeli krclarn kesit resmi

Resim1. 5: Sekonder darbeli krclar

1.2.4. Tersiyer darbeli krclar

Tersiyer Darbeli Krclar (Kum Krc); ift ynl darbeli krclar snfndan olup,
her trl ta malzemesi ve doal minerallerin krma ilerinde kullanlmaktadr. Rotor elik
dkm ve yksek mukavemetli sa konstrksiyon olarak imal edilmi olup gerekli sl
ilemler yaplmtr. Anma plakalar anmaya kar yksek dayanml satan mamuldr.
Krma eneleri ve ekiler manganl ve kromlu elik dkmden mamul olup, ekilerin
deiimi ve bakm kolaylkla salanabilmektedir.

Gvde ift alr kapakl olup, kapak ama ilemi kriko ile rahatlkla
yaplabilmektedir. Krma eneleri, istenen malzeme iriliine gre kolaylkla
ayarlanabilmektedir. Tersiyer Darbeli Krclar yksek performans, kolay tamir bakm
zellikleri yannda dk maliyet avantaj salamaktadr.

11
 ekil 1.4: Tersiyer darbeli krclarn kesit resmi

Resim1.6: Tersiyer darbeli krc

Dner (gyratory) krclarda ilem, aralarndaki baz noktalarda malzemenin srekli
olarak krld dairesel enelerle yaplr. Huni biiminde ve st ak bir kasa iinde konik
bir dner krc kafa vardr. ekil de grld gibi krc kafa, makinenin st ksmndaki
ar bir afta baldr. aftn alt ucu bir eksantrikle hareket ettirilir. Krma kafasnn alt sabit
duvara doru yaklar ve uzaklar. Kat paralar V-eklindeki boluktan geerken kafa ve
kasa arasnda krlr. Krc kafa aft zerinde serbeste dnebilecek konumda olduundan,
krlan malzemenin verdii srtnme kuvvetiyle yavaa dner. Krc kafann hz 125-425
dnme/dak dr. En byk dner krclar 3500 ton/saat

Krc Silindirlerde yatay eksene paralel olarak dnen iki silindir bulunur. Silindirler
arasna giren kat taneler sktrmayla krlr. Silindirler birbirine doru dnerler ve hzlar

12
ayndr; tipik boyutlar 24 in ap ve 12 in yzeyden, 78 in ap ve 36 in yzeye kadar
deiir. Silindirlerin dnme hz 50-300 rpm arasnda deiir. Bu tip krclar ikincil
krclardr; beslenen kat tanelerin boyutlar 1/2-3 in, elde edilen rn 1/2 in-20 mesh
aralndadr.

1.2.5. i Sal Ve Gvenlii Tz

Konkasrler, deirmenler ve tclerle yaplan almalarda, aadaki tedbirler

alnmaldr:

Kuru ve yanc maddelerin tld makinalarda, tme ile ilgili

ksmlar, bronz veya pirin gibi arpma ile kvlcm kartmayacak
malzemeden yaplmaldr.
tlecek malzeme, nce mknats ile tel, ivi gibi demir paralardan
tamamen ayklanm olmaldr.
Konkasrler, ta frlamasna kar korunmu olmal ve akazl dner
konkasrler zerinde alan iiler, emniyet kemeri takmaldr.
Dner konkasrlerde para skmas halinde, makine durdurularak uzun
ve uygun ubuklarla skma giderilmelidir.
Mekanik besleme tertibat bulunmayan tclerde uygun koruyucu
tedbirler alnmaldr.
Elle beslenen helezon dili tclere, dar boazl bir beslenme hunisi
konacak ve bu huninin boaz ap 5 santimetreden fazla ve boazn,
diliye olan aral da 15 santimetreden az olmamal ve tehlikeli blgeye
elin girmesi nlenmelidir.
Maden hurdas krclarnn (deirmen) bulunduu yerlerin etraf, salam
ve yeteri ykseklikte bir duvar veya paravana ile evrilmeli ve buraya
ilgililerden baka kimse sokulmamaldr.
Silindirli krclar, deirmenler ve merdaneli tclerde, beslenme
azlarna huni veya oluk gibi tertibat yaplmal ve tehlikeli blgeye elin
girmesi nlenmelidir.

13
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Krc kullannz
Kullanlan ara ve gereler: Deney Numunesi: Kumta, Krclar: (eneli Krc,
Konili krc ve Merdaneli krc, ) Laboratuar elekleri, plastik leen, paslanmaz elik kaplar,
tartm aleti, fra

lem Basamaklar neriler

Krcy kontrol ediniz.

Laboratuvar nlnz giyerek

alma ortamnz hazrlaynz.
gvenlii nlemlerinizi alnz.

Elektrik balantsn yapnz.

Krcnn fiini elektrik prizine

takmadan nce krcnn ak
olup olmadn kontrol ediniz.
Krcnn fiini elektrik prizine
taknz.

Krcy altrnz.

Krcnn start butonuna basarak

altrnz.
gvenlii kurallarna uyunuz.

Krcy alma talimatnamesine

uygun olarak kullannz.
Krcnn almasn kontrol ediniz. retmeniniz olmadan asla izinsiz
kullanmaynz.

14
 Hammaddeyi besleyiniz.

Krcya verilen kumtalarnn

ierisinde hi metal malzeme
olmamasna dikkat ediniz.
Krcdan kacak olan kvlcm,toz
taneciklerine dikkat ediniz.

Para bykl kontrolne gnderiniz.

Krcdan alnan rnn elek

analizini yapnz. (rn istenilen
boyutta deil ise eneli krc boaz
akl deitirilerek ve merdaneler
aras aklk uygun ekilde
ayarlanarak baka bir numune ile
krma yapnz.)

Raporunuzu hazrlaynz.

Uygulama srasnda aldnz

notlardan faydalannz.
Raporu ilem srasna gre yaznz.
Raporlarnz kuralna uygun ve
okunakl olarak yazmaya zen
gsteriniz.

15
KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. gvenlii nlemlerinizi aldnz m?

2. Krcy kontrol ettiniz mi?

3. Elektrik balantsn yaptnz m?
4. Krcy altrdnz m?
5. Krcnn almasn kontrol ettiniz mi?
6. Hammaddeyi beslediniz mi?
7. Para bykl kontrolne gnderdiniz mi?
8. Raporunuzu hazrladnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

16
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Tketim amacna veya uygulanacak cevher zenginletirme yntemine bal olarak

tvenan cevherin tane boyutunun kltlmesi gerekmektedir. Bu amala yaplan
boyut kltme ilemi ne olarak adlandrlr?
A) Ufalama B) Krma C) tme D) Kltme

2. Aadakilerden hangisi tme (deirmen) tiplerinden birisi deildir/

A) Aktarlan ortamla alan deirmenler
B) Sabit bir yrnge zerinde yuvarlanan merdaneler
C)Dnen diskler
D) Sabit bir yzey zerinde dnen diskler

3. Genellikle krma ileminden nce ufalama boyutundan kk taneler bir ..

Ayrlr ve yalnz iri taneler krcya beslenir. Bolua hangi kelime gelmelidir/
A) Elekle B) Krcyla C) tcyle D) Kltlerek

4. Krma ileminde, krlacak malzeme boyutunun, krlm malzeme boyutuna oran, ne

olarak adlandrlmaktadr?
A) Krc oran B) Boyut kltme oran C) tme oran D) Eleme oran

5. Ocak, granit ve benzeri sert karakterli ve kalker tipi daha yumuak karakterli ocak
malzemesi ile dere malzemesi, muhtelif cins ve karakterdeki cevherin krlmas iin
hangi krc kullanlmaktadr?
A) Primer Darbeli krclar B) Sekonder darbeli krc
C) eneli krc D) Tersiyer darbeli krc

6. Palet says ve krma yzeyinin byk olmas; Yksek verimli, ekonomik ve kolay
iletilmesiyle sekonder krc olarak byk avantajlar salamaktadr. Dk, orta ve
yksek sertlikteki malzemeler iin ideal krma yapabilme zelliine sahiptir. Hangi
krc eidinin zelliidir?
A)Primer Darbeli krclar B)Sekonder darbeli krc
C) eneli krc D)Tersiyer darbeli krc

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz

17
 RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA

Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak tc kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
tclerin kullanm alanlarn aratrnz.
tclerin eitlerini aratrnz.
Proses tesislerinde kullanlan tcleri aratrnz.

2. TCLER
2.1. Tanm
Kk tane boyutlarnda yaplan boyut kltme ilemine tme denir. Kuru ve ya
olarak yaplabilen tme, krma gibi bir boyut kltme ilemi olup, boyut kltme
ilemlerinin son basamadr ve baarl bir cevher zenginletirme ileminin anahtar
durumundadr. tme ilemi 25 mmden kk tane boyutlarna uygulanmaktadr. tme
ileminin yapld cihazlara tc veya deirmen ad verilir.

Resim 2. 1:tclecek hammadde ebatlar

Boyutu drlmek istenen paracklarn en byk boyutunun yaklak 5 mmden
daha az olduu durumlardaki yzey bytme ilemi, her ne kadar teknik uygulamada her
durum iin geerli olan kabullere varlmamsa da ilk yaklam olarak, tme aadaki gibi
snflandrlabilir.

18
 Kaba tme 5-0,5 mm aras
nce tme 500-50 mikron aras
ok ince tme 50-5 mikron aras
Kolloid tme <5 mikron

Mekanik metotlarla kk taneciklerin retimi, byk olanlarn mekanik kuvvetler

yardmyla retilmesini ierir. Ezme, tme ve ufalama seramik tozlarnn retiminde
kullanlr. Bununla birlikte baz metal ve metal alamlarnn retilmesi iinde kullanlabilir.

Geleneksel seramik tozlar, doal olarak bulunan hammaddelerden mekanik metotlar

kullanlarak hazrlanr. tme teknik olarak ok deiik ekillerde yaplabilir. En yaygn
olanlar ekil 2.1 da gsterilmitir.

ekil2.1:tmedeki en yaygn kuvvetler

Deirmenin yapmnda kullanlan malzemeler ve atmosferik gazlar nedeniyle tanecik
yzeyinde kirlenme gibi tmenin baz problemleri vardr. Ufalamayla retilen en kk
tanecikler, tlen rnn yeniden toplanmas nedeniyle dezavantaj oluturur. Mekanik
boyut azaltma teknikleriyle retilen taneciklerin boyut, ekil, tane dalm ve tme snr
kullanlan deirmenin tipi ve tme artlarna direkt baldr.

Endstriyel tip krc ve tc deirmenlerin ematik diyagram ekil 2.2 de

Gsterilmitir

19
 ekil 2.2: Krc ve tc tipleri
(a) ve (b) tipi (eneli krc, konik krc), 100 mm byklndeki katlar 40
mm altndaki boyuta indirir.
(f) ve (g) tipi (bilyal deirmen, jet deirmen), 3-10 mm boyutundaki katlar
150 mikro m altndaki boyuta indirir.
(c), (d), (e) ve (h) tipi (merdaneli krc, ezici, eki deirmen, disk krc), 6-50
mm den 3-10 mm altna indirir.

2.1.1. tmenin Amac ve Etki Eden Parametreler

tmenin yapl amacn u ekilde sralamak mmkndr. tme, toplam yzey

alann bytme, istenilen tane iriliini elde etme ve mineralleri serbest hale getirme gibi
belirli amalarla yaplr.

20
 Yzey alan bytme: tme sonucu doal olarak zgl yzey alan
artar. Baz cevher zenginletirme ilemlerinde, zellikle tlen
malzeme kimyasal ileme tabi tutulacaksa, zgl yzeyin nemi artar
stenilen tane iriliinin elde edilmesi: Genelde ayrma ilemlerinin
baars ileme tabi tutulan malzemenin tane iriliine baldr. rnein
flotasyon ile zenginletirme ilemlerinde tane iriliinin 10-300 mikron
arasnda olmas istenir.
Minerallerin serbest hale getirilmesi: Cevher iindeki deerli ve
deersiz minerallerin birbirinden yksek verim ve yksek mineral
yzdesi ile ayrlabilmesi, ancak yeterli lde bir serbestleme ile
mmkndr. yi bir serbestleme dolays ile iyi bir tme, ayrmann
shhatinde en nemli rol oynar.

Laboratuar dnda tme, srekli bir ilemdir. Deirmenden kan rnn tane
irilii, kullanlan tc ortamn cinsine ve miktarna, besleme malnn cinsine ve
miktarna, tme sresine ve deirmenin dnme hzna (kritik hz) bal olarak deiir.

tc ortam cinsi ve miktar: tme ilemlerinde tc ortam

olarak elik, zel alaml veya seramik bilyeler, elik veya zel alaml
ubuklar, akllar veya cevherin kendisi kullanlabilir. tc
malzemenin miktar ise deirmen tipine bal olarak
(bilyeli/ubuklu/otojen) deimektedir.
Besleme Miktar: Deirmene beslenecek malzeme miktar cevher
zelliklerine, deirmen yapsna, alma prensibine ve alma artlarna
baldr.
tme sresi: tme ilemlerinde tlecek malzemenin deirmen
iinde kalma sresi tmeyi etkileyen en nemli faktrlerden biridir.
Malzemenin deirmen iinde tme sresini aacak ekilde kalmas
enerji sarfiyatna neden olur. Bunun aksine tmenin
gerekletirilebilmesi iin gerekli olan sreden nce deirmenden alnan
malzeme tam olarak tlmemi olur. tme sresinin tespiti
laboratuvarlarda eitli srelerde tme deneyleri yaplmas ile elde
edilir. Malzemenin nme durumu elek analizleri ile kontrol edilir.
Deirmenin dn hz: tme ilemlerinde, tmeyi etkileyen bir
dier faktr de deirmenin dn hzdr. Deirmen iindeki tc
ortam deirmenin dnmesi ile birlikte kazand kinetik enerjiyi
srtnme, kesme ve arpma kuvveti olarak nen malzemeye iletir.

21
 Ortamn hareketleri u grupta toplanabilir.

Kendi ekseni etrafnda dnme

Kayarak yuvarlanma
Serbest dme

Bu hareketten birinin dierine oranla azl veya okluu tme olayn etkiler.
rnein dk hzlarda ilk iki hareket sz konusudur ve bu harekete kaskat hareket denir.
ok yksek hzlarda ise ortam oluturan malzeme santrifj kuvvetlerinin etkisi altnda
deirmenin i eperine yaparak deirmenle birlikte dner. Bu durumda da tme olay
meydana gelmez. tmenin tam olarak oluabilmesi iin tc ortamn, deirmen iinde
maksimum seviyede iken, yerekimi kuvvetinin santrifj kuvvetini yenmesiyle, malzeme
zerine dmesi gereklidir. Deirmenin sesinin deitii ve tme olaynn gerekletii bu
duruma katarakt hareket denir. Dier bir tanmla yle bir hz vardr ki bu hzn altnda
taneler deirmenin astar yzeyinden ayrlr, bu hzn zerinde astar ile birlikte dner. te bu
hza kritik hz denir. Bu hz, yerekimi kuvvetinin santrifj kuvvetine eitlendii hzdr ve
deirmen apyla ters orantldr. Fakat genel olarak pratikte uygulanan kritik hz deerleri
aadaki gibidir:

ubuklu deirmenlerde deirmen hznn % 50-65'i

Bilyal deirmenlerde deirmen hznn % 70-80'i
Otojen deirmenlerde deirmen hznn % 80-85'idir.

2.1.2. tme Devreleri

tme ilemlerinde de ak ve kapal olmak zere iki ana devre tertibi

kullanlmaktadr. Bu devre tertipleri esas alnarak tme, malzemenin cinsine ve daha sonra
uygulanacak hazrlama ve zenginletirme yntemlerine bal olarak ya veya kuru olarak
yaplr.

Kuru tme = Bilya + Cevher

Sulu tme = Bilya + Cevher + Su

2.2. tc eitleri
tcler (Orta ve nce): ekili deirmenler (hammer mill), vurucular, silindirli-
sktrmal deirmenler (toplu ve silindirli), andrma deirmenleri ve dner deirmenler
(ubuklu, bilyal, tpl) gibi eitleri vardr.

Ultra-nce tcler: inde snflama yapabilen ekili deirmenler, akkan-

enerji deirmenleri.

Ultra-nce tcler; sanayide kullanlan toz halindeki kat maddelerin byklkleri

1-20 mikron arasndadr ve tm standart 325 mesh (44 mikron aklk) elekten geer. Bu
derece ince tanecikler yapan deirmenlere ultra-ince tcler denilmektedir. veya d

22
snflamal ekili deirmenler ve akkan enerjili veya jet deirmenler, ultra-ince kuru toz
taneciklerinin elde edilmesinde kullanlan cihazlardr.

ekil 2.3: Mikro atomizerin alma ilkesini gsteren ematik diyagram.

ekil 2.4: Bir dner bakl kesicinin ematik grnm

23
2.2.1. Aktarlan Ortamla alan Deirmenler

tc ortam, bilye, ubuk, akl, silpeps veya cevherin iindeki iri paralar olabilir.
Bunlar arasnda ortak yn, ortam oluturan paralarn birbirlerinden serbest halde
bulunmalardr. Uygun ekil ve yapda bir gvde ierisine konan tc ortam paralar, bu
gvdenin ekseni etrafnda dnmesi ile devaml olarak aktarlm olur. tc ortam
paralarnn ekillerine bal olarak aralarnda boluk kalr. Bu ara boluklara cevher
paralar girer.

Aktarlan ortamla alan deirmenler sadece aktarlan ortama veya bununla birlikte
yap zelliklerinden olan gvde ve tama ekillerine gre adlandrlr:

Ortam bilya ise bilyal deirmen, akl ise akll deirmen, ubuk ise ubuklu
deirmen ve iri cevher paralar ise otojen deirmen olarak adlandrlr.

Gvde ekline gre silindir gvdeli, silindiro-konik gvdeli ve konik gvdeli olarak
adlandrlrlar.

Deirmen ierisindeki malzemenin tama ekli dz ise dz tamal, zgaral ise zgaral
tama ve spiralli ise spiralli tama vb. olarak adlandrlrlar.

Deirmenlerin tanmlanmasnda en uygun olan, yukarda saylan zelliklerin n

birden belirtmektir. rnein; silindir gvdeli, zgaral tamal bilyal deirmen gibi.

Sz konusu edilen yap zelliklerine giri, gvde boyutlar (ap, boy) astar ekli,
boyutlar ve dzeni gibi olduka deiken yap unsurlar katldnda, deirmenlerin ok
deiik rneklerinin ortaya kabilecei aktr. Deirmen tiplerini inceleyecek olursak;

Bilyal, akll veya ubuklu Deirmenler: Bu tip deirmenlerde ortak olan, tc

ortamn cevherden ayr olarak deirmen ierisine konulmu olmasdr. Ayr olan yanlar ise
ortamn ekli ve yapld malzemedir

Resim 2. 2:Silindir gvdeli, dz tamal bilyeli deirmen

24
 Silindir gvdeli, dz tamal bilyeli deirmenlerin ana unsurlar;
Gvde
Yan kapaklar
Yataklar
Giri
k
Astarlar
Aktarlan ortam
Tahrik dzenei dir.

Gvde: ine konan tc ortam ve necek malzemeye mahfaza grevi grr.

Ayrca, yan kapaklar ve dolaysyla yataklar arasnda bir balant parasdr. Bylece
yataklar arasnda rahata dnebilir. ekline gre kvrlarak hazrlanm elik saclarn
kaynakla birletirilmesi ile yaplr. Baz zel durumlarda, elik sac yerine zel alaml saclar
da kullanlmaktadr. Boyutlarna bal olarak, kvrlarak imal edildii sacn kalnl deiir.

Deirmen iindeki gerek ortam gerekse cevher ykn tayabilmeli ve ayrca,

ortamn darbe etkilerine kar koyacak bir dayankllkta olmaldr. ap: tlecek para
boyutu bydke deirmen ap da bymelidir. Ayrca apn karesi ile deirmen hacmi
artacana gre, apta art, hacim ynnden boyda arttan daha etkilidir. Hacim: Kapasite
ve malzeme geme zamann etkiler. Hacim arttka, kapasite artar.

Yan Kapaklar: Dkm, elik dkm veya kaln sac plakalardan kesilip kaynak
yaplmak yoluyla imal edilir. ekli, dz veya bombeli olabilir. evre flanlarndan gvde
flanlarna yeterli ap ve sayda cvatalarla skca balanr. Deirmen byklne bal
olarak radyal kuaklarla desteklenmi olabilir. Biri giri, biri k tarafnda olmak zere iki
adet yan kapak bulunur. Kapak ortalarndan da doru silindirik uzantlar ilenerek
yataklarn yerletirilmesine uygun hale getirilir. Orta boluklar, kapan bulunduu yere
gre, deirmene malzeme girii veya deirmenden malzeme k iin kullanlr. Yan
kapaklarn, dolaysyla deirmen ap belirlenirken bu konu dikkate alnmal ve ap ona gre
byk seilmelidir.

Yataklar: Genellikle ok ar ykleri tamalarna karlk olduka dk devirlerde

alrlar. nemli plan, iki yatan ekseninin ayn olmas ve dn srasnda kasntlara
meydan vermemesidir. Gvde, kapaklarla skca birletirildikten sonra kapak uzantlarnn
birlikte torna edilmesi eksenlerde uygunluu salayabilir. Ayrca yatak d yzeyleri kresel
yaplmakla eksen intibaklarnda kolaylk salanm olur.

Yklerin arl, devirlerin dkl ve aplarn bykl nedeniyle yataklarn,

yatak metali veya fosfor bronz gibi malzemelerden uygun ap ve genilikte yaplmas
gereklidir. Yataklar ayaklara oturtulur. Ayan alt paras dz bir plakaya cvatalarla
balanr, st paras ise alt paraya cvatalanr. Bylece yatak evresinde meydana getirilen
mahfaza ya szdrmasn ve toz giriini nleyecek yapdadr.

25
 Yalama, st paralardaki kapaktan ya ilavesi veya dardan ayr bir yalama
sistemi ile yaplr. Uzun sreli durularda, ar ykler nedeniyle ya filmi kopabileceinden,
deirme altrlmadan nce, yataklara basnl ya vermek ve sonra deirmeni altrmak,
yataklar korumak iin bir tedbir olabilir. Bu tip yataklara kaymal yatak, kzl yatak ve/veya
bronz yatak da denir. Baz deirmenlerde, farkl tiplerde yatak sistemleri kullanlsa da en sk
kullanlan bronz yataklar ve rulmanl yataklardr.

Rulmanl yataklarda, torna edilen yan kapak uzants zerine yeterli kalnlk, genilik
ve apta rulman taklr. Deirmen, rulmanlara uygun yataklar zerinde dner. Bu tip
yataklarda alan rulmanlar, gres ya ile yalanr. Yalama, elle veya otomatik olarak
yaplabilir.

Resim 2. 3:Deirmen "k" yata.

Deirmen, tayc desteklere yatak ayaklarnn baland dz plakalardaki cvatalarla
tutturulur. Bu plakalara, yatak ayaklar ayarlanabilecek ekilde tutturmakla, teraziye almak
ve evre dilisi-pinyon dilisi arasndaki ayarlar yapmak kolaylar.

Giri: Giriteki yan kapan ortasndaki uzantnn orta boluundan (giri boaz)
deirmene malzeme girii salanr. Bu blm, d yzeyinde yata ve mahfazasn
tadndan, ucundan deirmen i blmne kadar, yapya ve yatak geniliine bal bir
mesafe bulunmaktadr. Deirmen dna tamaya meydan vermeden deirmene malzeme
besleyebilmek, yeteri kadar hzla malzemenin bu boazdan geirilmesine baldr. Beslenen
malzemenin akkanl nemli bir faktrdr. Ya tmede, girite su oran dk (%65-80
kat) olduundan, akkanl da buna gre dktr. O halde yeteri hz, malzemenin ak
eimini artrmakla salanabilir. Boaz ierisine konacak bir helezon da, malzemenin
deirmene giri hzn artracaktr. Malzeme akkanlnn yetersizlii nedeniyle, akma
gl ve deirmenden malzeme geirememe durumlarnda, deirmen giriine su vererek
akkanl arttrmak, deirmen ii su rejimini etkileyeceinden, tme iin ok zararl olur.

k: k yapsnn, girie gre ok daha fazla eidi vardr. Dz tama (yksek,

orta ve alak seviyeli), delikli tama, ters akm spiralli tama, zgaral tama, evreden
boaltma belli bal k tipleridir. Deirmen giriinin kapal yaps geri tepmelere kar
gerekli iken, kta belirli aklk bulunmas, anan ortamn yerine yenisini eklemek iin
gereklidir. k yapsndaki farklarn balca nedenleri; giri k seviye fark, tama ile
tc ortam paralarnn deirmeni terk etmesini nlemek, yeteri kadar nmemi
malzeme paralarnn deirmeni terk etmesine engel olmak ve deirmen hacmini yeteri
kadar doldurabilme diye sralanabilir. Deirmen ii ak hz, giri k seviye fark ve boy
26
ilikisine bal olduuna gre, seimi istenen artlara gre yapmak gerekir. rnein, kuru
malzeme deirmen iinde yaa oranla daha yava ilerler. Bu nedenle, ak hzn artrmak
iin evreden boaltma, kuru tmede sklkla tercih edilir.

Astarlar: Deirmenin gerek tc ortam, gerekse necek malzeme ile temas

halinde olan blgelerinin anmaya kar korunmas gereklidir. Bunun iin eitli ekil ve
yapda astarlar kullanlr. Astarlar, gvde, yan kapak ve boaz astarlar diye, kullanl
yerlerine gre adlandrlr. Gvde astarlarnn yapsnda zel sistemler kullanmakla
(kaldrclar gibi) bunlarn ek bir amaca hizmet etmeleri de salanm olur. Gvde ile birlikte
dn ynnde belirli bir seviyeye kadar ykselen ortam, eer yzey dz olursa kaymalar
yapabileceinden, tmenin azalmasna neden olabilir. Kaldrclarn (lifter barlarn)
kullanlmas ile kaymalar nlenmi ve tme daha verimli hale getirilmi olur. Dier
yandan gvde astarlar tmenin irilik ve inceliine bal olarak da deiik ekillerde
yaplabilir.

tc Ortam Hareketi: Ekseni etrafnda dnen bir silindir ierisine konan kresel
bir cismi ele alalm. Eer bu cisim, silindir ile birlikte dnyor ve onun yzeyinden ayrlp
dmyor ise en yksek noktada bulunduu anda, bu cisme etki eden iki zt kuvvetten (yer
ekimi ve santrifj kuvvetten) ikincisi, birincisinden daha byk demektir. O halde, yle bir
hz vardr ki, bu hz altnda kresel cisim silindir yzeyinden ayrlacak, stnde onunla
birlikte dnecektir. Bu ekilde tanmlanan hza kritik hz denir.

Deirmen gvdesi iinde bir bilye paras da ayn durumdadr. Bilyenin deirmen
gvdesi ile birlikte dnmesi hibir tme yapmaz. O halde deirmenleri kritik hzn altnda
bir hzda altrmak gerekir. Bu bakmdan, her deirmen iin apa bal bu hzn bilinmesi
gerekir. Uygulamada, deirmenler kritik hzn % 50- 90 arasnda altrlrlar. Hza bal
olarak deirmen iindeki ortam u hareketleri yapar;

1. Kendi ekseni etrafnda dnme

2. Kayarak yuvarlanma
3. Serbest dme

Bu hareketlerden birinin dierine oranla azl tmeyi etkiler. yle ki, kendi
etrafnda dnme, aynen merdaneli krclarda olduu gibi arada kalan paralar ezerek ufaltr.
Kayarak yuvarlanma, bilyelerin belirli bir ykseklie kadar ktktan sonra yer ekimi ve
santrifj kuvvet dengesi dolaysyla evreden ayrlarak alttaki bilyeler zerinden
yuvarlanarak kaymas halidir. Olduka dk hzlarda oluan bu hareketin etkisi, eksen
etrafnda yuvarlanmann benzeridir. Hz arttka nc tip, yani serbest dme artar. Bu
orta ve yksek hzlarda kendini gsterir ve dt yerdeki paralar zerine darbe etkisi ile
paralanmay salar. Hzn ok artmas ile ortam paralar kar astara arpmaya balar ki bu
tmeye yararl olmayan ve gereksiz bir g kaybn, ortam ve astar anmalarn douran
bir oluum yaratr. Sz konusu hareketten darbe, iri ve sert paralarn krlmasna yardm
edeceinden, bu gibi aksamn cevherde bol bulunduu durumlarda (bunlarn krlarak
bilyeler tarafndan kolayca kavranmalarn salamas nedeniyle) yararldr.

27
 ekil 2.5:Hza bal olarak deirmen iindeki hareketler
Tahrik Sistemi: Deirmen gvdesi flanlarndan birini yan kapak flanna balarken,
deirmen ana dilisi de bu flanlarla birlikte gvdeye balanr. Ana dili genellikle iki
paral olarak yaplr ve bu iki para cvatalarla birbirine balandktan sonra, birlikte ilenir.
Dili, dkm veya elik dkm olarak yaplr. Devirler dk olduundan, yeterli genilikte
ve modle sahip olmaldr.

Resim 2. 4:Deirmen tahrikinin trapez kaylarla yapld tahrik sistemi.

Resim 2. 5:Deirmen tahrikinde kullanlan redktrl tahrik sistemi

Kapasite: Deirmen kapasitesi, tlecek malzeme zelliklerine, deirmen yapsna,
alma artlarna ve tesis dizaynna baldr. Kapasiteyi etkileyen cevher zellikleri, sertlik,
yumuaklk, tane irilii ve zgl arlktr. Deirmen yapsna ait zellikler, deirmen
boyutlar (ap ve boy), gvde astarlarnn ekli, yaps ve dzeni, tc ortam ekli, zgl
arl, boyutlar ve miktar, tama ekli ve deirmen hz ile buna bal tme hareketi
karakteridir. alma artlar ve tesis dizayn ynnden ise, ak veya kapal devre almas,
beslemede su-kat oran, tmeden elde edilmesi beklenen rn boyutu olarak sralanabilir.

28
 Deirmen kapasitesi, apn kp ve boy ile doru orantl kabul edilir.

2.2.2. Silindirli tcler

Yn, yatay ve dz bir tme tablas zerinde, merdanelerle tabla yzeyi arasnda
sktrlr

ema 2.1: Silindirli (merdanali) tc

2.2.3. Bilyeli tcler

Metal bir silindir ile ierisinde serbeste hareket eden silis veya metal bilyelerden
olumutur. Silindir dnerken, silindir ile birlikte dnen ve silindirin yan yzeyleri
dorultusunda tespit edilmi olan kreklerle bilyeler yukar doru kaldrr. Kreklerin dey
duruma gelmesiyle bilyeler aa der. Silindir iine konan madde de bu harekete katlarak,
bilyeler ile madde arasnda olan srtnme ve arpmalar sonucu tlr.

Silindirin devir hz belli bir dzeyde olmaldr. Aksi halde merkezka kuvvet sonucu
bilyeler ve madde silindir yzeyine yapk olarak kalr, dme olmaz.

Deirmen kesiksiz alr. Madde silindir ekseninin ortasndaki kanaldan ieri girer.
Silindirin yan yzeyi madeni olup elek eklindedir. Elek, i arpmalara dayanabilmesi iin
delikli metal saclarla takviye edilmitir. Bilyeli deirmenlerde kuru ve ya tme yapabilir.

29
 ema 2.2: Bilyeli deirmen
2.2.4. Multicon Titreimli tme Sistemi

Multicon, yeni gelitirilmi kuru tme sistemi olup, kompak bir yapda ve enerji
verimlilii yksek bir teknolojiye sahiptir. Bu sistem temel olarak imento son tme
aamasnda n tc olarak kullanlmas ve seramik hammaddelerinin kuru olarak
tlmesi amacyla gelitirilmitir.

Resim 2. 6: Multicon titreimli tme sistemi

Multicon tme sistemi ince toz malzeme retimini gerektiren; mineral, endstriyel
hammaddeler, cam endstrisi gibi deiik endstrilerde verimli olarak kullanlmas
mmkndr.

imento endstrisinde; Multicon uygun bir separatr ile kapal devre olarak klinker ve
katk maddelerinin n tmesi yaplmakta ve bilyal deirmen ile birlikte kullanlmaktadr.
Multicon n tme ilavesi ile kapal sistem alan bir imento deirmen tme grubunda
%3035 enerji tasarrufu ve %3045 kapasite art salanmaktadr.

Multicon dk yatrm ve iletim maliyetleri, dk anma, kolay ve stabil iletilme

zellikleriyle muadili roller presslere gre nemli stnlkler sunmaktadr.

30
 Multicon tme sistemi ayrca seramik hammaddelerinin kuru tlmesinde dk
yatrm ve iletme maliyetleriyle; ya sistem bilyal deirmenlere, kartrmal deirmenlere
ve pendular deirmenlere gre nemli avantajlar sunmaktadr.

Multicon dik titreimli deirmen olup, ayrca dik titreimli roller press olarak da
tanmlanabilir. tme; arpma, ezme ve andrma kuvvetlerinin ortak etkisi ile
olumaktadr. tme kuvvetleri; karlkl hareket eden i koni ve d gvde konisi arasnda
malzemenin tlmesini salamaktadr. Vibrasyon hareketi i koniyi hareket ettiren bir
motor tarafndan retilmekte, d koni ve gvde de bu kuvveti dengeleyen dinamik bir
vibrasyon hareketi yapmaktadr. Sistemin st tarafndan beslenen malzeme gravite ile
titreim salnm yapan bu iki koni arasna girmekte ve tlmektedir.

Multicon sisteminin deiik boyutta tasarmlar mevcut olup, ayn sistemde rn

incelii ve kapasite ayar ise; koniler arasndaki aklk, i koni altna bal arlklarn
miktar ve dalm ve titreim frekansn salayan motor devri ile ayarlanmaktadr.

Multicon sistemi ince boyutlarda rn eldesi iin temel olarak bir separatrle kapal
devre iletilmesini gerektirmektedir. Bu ekilde kaln taneler separatr tarafndan ayrlarak
tekrar tme sistemine gnderilmekte ve istenilen rn inceliine ulalmaktadr.

1-Dk yatrm ve iletim maliyeti Roller prese gre daha dk yatrm Dk

enerji tketimi Dk anma oran ve yksek kaliteli malzeme ile yaplan uzun mrl
tme zonu

2-Dk altyap maliyeti Roller presle kyaslandnda %30-40 daha dk altyap ve

inaat maliyeti

3-Kolay ve gvenilir iletme Otomatik kontrol ve uzaktan kumanda Basit ve kolay

iletim Yksek basn olmamas, dk arza oran nedeniyle yksek kullanm oran

4-Kolay ve dk maliyetli bakm Roller prese gre ok kolay, dk maliyetli ve

ksa srede bakm yaplabilmesi

5-Stabil rn kalitesi ve stabil iletme

6-Dk evresel etki

31
 UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
tme yapnz
Kullanlan ara ve gereler: tc, Laboratuar elekleri, plastik leen, paslanmaz
elik kaplar, tartm aleti, dier yardmc ekipman.

lem Basamaklar neriler

tcy kontrol ediniz.

Laboratuvar nlnz giyerek alma

ortamnz hazrlaynz.
gvenlii nlemlerinizi alnz.

Elektrik balantsn yapnz.

tcnn fiini elektrik prizine

takmadan nce krcnn ak olup
olmadn kontrol ediniz.
Krcnn fiini elektrik prizine taknz

tcy altrnz.

tcy start butonuna basarak

altrnz.
gvenlii kurallarna uyunuz.

tcnn alma talimatnamesine

uygun olarak kullannz.
tcnn almasn kontrol ediniz.
retmeniniz olmadan asla izinsiz
kullanmaynz.

32
 Hammaddeyi besleyiniz.

tcye verilen Portland imento

klinkerinin ierisinde hi metal malzeme
olmamasna dikkat ediniz.
tcden kacak olan kvlcm, toz
taneciklerine dikkat ediniz.

Farkl tme srelerinde (rnein

0,5dakika, 1 dakika, 4 dakika. vb)
Para bykl kontrol yapnz.
tnz.
Her tme sresi sonunda deirmeni
durdurarak, zgara zerine boaltnz ve
numune ile bilyeleri ayrnz.
tlm rnlerden temsili numune
alarak boyut analizlerini yapnz.
tme ilemi bitince deirmeni ve
bilyeleri temizleyiniz.
tcden alnan imento
hammadesinin elek analizini yapnz.
Raporunuzu teslim ediniz

Uygulama srasnda aldnz notlardan

faydalannz.
Raporu ilem srasna gre yaznz.
Raporlarnz kuralna uygun ve
okunakl olarak yazmaya zen
gsteriniz.

33
KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi?

2. tcy kontrol ettiniz mi?

3. Elektrik balantsn yaptnz m?
4. tcy altrdnz m?
5. tcnn almasn kontrol ettiniz mi?
6. Hammaddeyi beslediniz mi?
7. Para bykl kontrol yaptnz m?
8. Raporunuzu teslim ettiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

34
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. tme ilemi ka mmden kk tane boyutlarna uygulanmaktadr?

A) 20 B) 25 C) 30 D) 40

2. Boyutu drlmek istenen paracklarn; en byk boyutunun yaklak 5

mmden daha az olduu durumlardaki ne ilemi uygulanr?
A) Yzey bytme B) Yzey klte
C) Eleme D) Taneciklere ayrma

3. Aadakilerden hangisi tmenin yapl amalarndadr?

A) Toplam yzey alann bytme, B) stenilen tane iriliini elde etme
C) Mineralleri serbest hale getirme D) Hepsi

4. Aadakilerden hangisi silindir gvdeli, dz tamal bilyeli deirmenlerin ana

unsurlarn birisi deildir.
A) Gvde B) Fan C) Astarlar D) Tahrik dzenei

5. Deirmenin gerek tc ortam, gerekse necek malzeme ile temas halinde olan
blgelerinin anmaya kar korunmas gereklidir. Bunun iin eitli ekil ve yapda ne
kullanlmaldr?
A) Astar B) Kauuk C) Starafor D) Branda

6. Bilyeli deirmenlerde tme nasl olur?

A) Kuru B) Ya C) Kuru ve ya D) Hibiri

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirme ye geiniz.

35
 MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi krc tiplerinden birisi deildir?

A) eneli Krc B) Konili Krc C) Merdaneli Krc D) Bilyal Krc

2. Ufalamann ilk basaman ne tekil etmektedir?

A) Eleme B) Krma C) tme D) Kltme

3. Aadakilerden hangisi Ufalamann amalarndan birisi deildir?

A) Cevher iindeki minerallere dokunmama
B) Cevher hazrlama yntemine/yntemlerine uygun boyutta malzeme hazrlama,
C) Toplam yzey alann arttrma (kimyasal zenginletirme uygulanacak ise),
D) Tketime sunulacak ise istenen boyuta uygun malzeme hazrlama (kum-akl vb..).

4. Kademeli olarak yaplan krma ileminde elde edilen cevherin boyutu 1 (150-
10) mm arasnda ise nasl bir krma olarak ifade edilmektedir?
A)ri krma B) nce krma C) Orta krma D) Hibiri

5. krclar, malzeme kapasitesi yksek krclardr. Orta ve

dk sertlikteki malzemeleri ift krma esasna dayanan sistemle krmaktadr. Hangi
krc eidinin zelliidir?
A)Primer Darbeli krclar B)Sekonder darbeli krc
C) eneli krc D)Tersiyer darbeli krc

6. ift ynl darbeli krclar snfndan olup, her trl ta malzemesi ve doal
minerallerin krma ilerinde kullanlmaktadr. Hangi krc eidinin zelliidir?
A)Primer Darbeli krclar B)Sekonder darbeli krc
C) eneli krc D)Tersiyer darbeli krc

7. Kk tane boyutlarnda yaplan boyut kltme ilemine ne denir?

A) Ufalama B) Krma C) tme D) Kltme

8. Aadaki tme ile ilgili ifadelerden hangisi yanltr?

A) Kaba tme 5-0,5 mm aras B) nce tme 5-50 mikron aras
C) ok ince tme 50-5 mikron arasD) Kolloid tme <5 mikron

9. Seramik tozlarnn retiminde ve bununla birlikte baz metal ve metal alamlarnn

retilmesi iin hangi yntemler kullanlmaktadr?
A) Ezme, tme ve ufalama B) Ezme, tme ve krma
C) Ezme, tme ve eleme D) Ezme, tme ve minerallere ayrma

10. Malzemenin deirmen iinde tme sresini aacak ekilde kalmas neye neden olur?
A) Enerji sarfiyatna B) tme sresinin uzamasna
C) Deirmenin dn hznn artmasna D) tlen miktarn artmasna

36
11. tlecek para boyutu bydke deirmen ap da bymelidir. Ayrca an
karesi ile deirmen hacmi artacana gre, apta art, hacim ynnden boyda arttan
daha etkilidir. Bu ifade aadakilerden hangisiyle ilgilidir?
A) Gvde B) Yan kapak C) ap D) ubuk

12. Aadakilerden hangi tme sistemi ince toz malzeme retimini gerektiren; mineral,
endstriyel hammaddeler, cam endstrisi gibi deiik endstrilerde verimli olarak
kullanlmaktadr?
A) Bilyeli tme B) Silindirli tme
C) Santrifj tme D) Titreimli tme

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

37
 CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 A
2 D
3 A
4 B
5 C
6 B

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 B
2 A
3 D
4 B
5 A
6 C

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 D
2 B
3 A
4 C
5 A
6 D
7 C
8 B
9 A
10 A
11 C
12 D

38
 KAYNAKA
KAYNAKA
Turgut Cengiz Bayraktar, Cevher Hazrlamada Zenginletirme ncesi
lemler, T Matbaas,1979

Cumhuriyet niversitesi Divrii M.Y.O.Cevher Hazrlama Proram Ders

Notlar,1991-1993

Afyon Kocatepe niversitesi Toz reti m Teknikleri Ders Notlar Atilla Evcin

Bilsen BEERGL e-makaleleri Taneli Katlarla lgili lemler

Zonguldak Karaelmas niversitesi Mhendislik Fakltesi Maden

Mhendislii Blm Cevher Hazrlama I Laboratuar Dersi Deney Fyleri

http://www.bayar.edu.tr/besergil/2_tane_kucultme.pdf

http://www2.aku.edu.tr/~evcin/powder/mechanic.pdf

maden.karaelmas.edu.tr/belgeler/mad311_ch1.doc

Megep (Mesleki Eitim Ve retim Sisteminin glendirilmesi Projesi)

Metalrji Teknolojisi Kmr Hazrlama Modl

39