PISA Shembuj-Te-Testeve V13 Edited

MODELE DETYRASH NGA POGRAMI
PISA
Prishtin, 2014
Modelet e paraqitura n kt tekst jan publikuar nga OBEZH (OECD) dhe jan
prshtatur nga MASHT, Divizionit pr Vlersim, Standarde dhe Monitorim n
bashkpunim me Programi pr Arsim Themelor t USAID-it.
MASHT, n baz t vendimit me numr 8/5-2325, ka lejuar q ky manual mund t
shfrytzohet pr prvetsimin e njohurive dhe shkathtsive sipas krkess t Programit
PISA. N veanti pr nxnsit t cil do t jen pjes e vlersimit t PISA 2015.
PISA1sht Programi i OBEZH-it (OECD) pr Vlersimin Ndrkombtar t Nxnsve.

sht program i cili n mnyr ciklike i vlerson nxnsit e moshs 15 vje.
Objektivi i testimit t PISA-s sht prcaktimi i asaj se sa t prgatitur jan nxnsit pr

tu prballur me disa prej sfidave t jets s tyre n t ardhmen. N veanti, nivelet e
shkathtsis n Lexim, Matematik dhe Shkenc vlersohen duke prdorur pyetje t
testeve t cilat krkojn nga nxnsit t tregojn se me sa efektivitet mund ti zbatojn
shkathtsit dhe njohurit pr t zgjidhur problemet q dalin n kontekste t jets reale.
Kto probleme jan dizajnuar pr t reflektuar disa lloje t t menduarit, t detyrave dhe
aktiviteteve t cilat priten t zbatohen nga ana e nxnsve n jetn e tyre t prditshme.
1
Teksti dhe pyetjet jan te marra ne form origjinale nga www.oecd.org dhe jan prkthyer ne gjuhen
shqipe pa asnj modifikim apo adaptim
MODELE DETYRASH NGA POGRAMI
PISA
MODELE DETYRASH N LEXIM
1
NJSIA 1 E LEXIMIT: LIQENI I ADIT
Figura 1 paraqet nivelet e ndryshme t

Liqenit t adit, n Afrikn Sahariane
Veriore rreth viteve 20,000 para ers son,
gjat Epoks s Akullnajave. Rreth viteve
11,000 para ers son ai sht rishfaqur.
Sot, niveli i tij sht pothuaj njlloj sa
niveli n vitin 1000.
Figura 2 paraqet artin saharian n

shkmbinj (vizatime antike apo piktura t
cilat jan gjetur n muret e shpellave) dhe
modelet e ndryshimit t jets s egr.
Prdorni informatat e msiprme pr Liqenin e adit pr tiu prgjigjur pyetjeve t

mposhtme:
PYETJA 1.1
Sa sht thellsia e Liqenit t adit sot?
A.Rreth dy metra.
B. Rreth pesmbdhjet metra.
C. Rreth pesdhjet metra.
D.sht zhdukur plotsisht.
E. Nuk ka informata.
PYETJA 1.2
Rreth cilit vit fillon grafiku n Figurn 1?
.
PYETJA 1.3
Prse ka zgjedhur autori ta filloj grafikun n kt pik?
..
..
2
PYETJA 1.4
Figura 2 bazohet n supozimin se:
A.kafsht e pikturuara n shkmbinj kan qen t pranishme n at zon, n kohn kur jan
pikturuar.
B. artistt, t cilt i kan vizatuar kafsht, kan qen tepr t shkatht.
C. artistt, t cilt i kan vizatuar kafsht, kan mundur t udhtojn n shum vende.
D.nuk ka pasur prpjekje pr ti zbutur kafsht t cilat jan pikturuar n artin e shkmbinjve.
PYETJA 1.5
Pr kt pyetje, ju duhet t mbshteteni tek informatat e Figurs 1 dhe Figurs 2.
Zhdukja e rinoqerontve, hipopotamve dhe bizonve nga arti i shkmbinjve saharian ka
ndodhur:
A.n fillim t Epoks m t fundit t Akullnajave.
B. n mesin e periudhs kur Liqeni i adit ka qen n nivelin e tij m t lart.
C. pasi niveli i Liqenit t adit kishte qen n rnie pr m shum sesa 1000 vitesh.
D.n fillimin e nj periudhe me thatsi t pandrprer.
3
NJSIA 2 E LEXIMIT: GRIPI
PROGRAMI ACOL PR IMUNIZIMIN VULLNETAR KUNDR GRIPIT

Sikurse e dini me siguri, gripi mund t na prek
shpejt dhe gjersisht gjat dimrit. Ata q preken
mund t smuren pr jav t tra.
Mnyra m e mir pr ta luftuar virusin sht

q t kemi nj trup t shndetshm dhe n form. Ushtrimet e prditshme dhe
dietat n t cilat bjn pjes fruta dhe perime t shumllojshme, jan shum t
rekomandueshme pr ta ndihmuar sistemin imunitar q ti luftoj kto viruse
pushtuese.
ACOL-i ka vendosur tiu ofroj antarve t stafit mundsin q t
imunizohen ndaj gripit, si nj mnyr pr t parandaluar prhapjen tek
ne t ktij virusi tinzar. ACOL-i ka caktuar infermier pr t kryer
imunizimet n ACOL, gjat nj seanc gjysm-ditore n orarin e
puns n datn 17 maj. Ky program sht falas dhe sht vn n
dispozicion t t gjith antarve t stafit.
Pjesmarrja sht vullnetare. Antart e stafit t cilt pranojn t imunizohen do tiu krkohet
t nnshkruajn nj formular miratimi, n t cilin pohojn se nuk vuajn nga asnj alergji,
dhe se e kuptojn se mund t psojn efekte t vogla ansore.
Kshillat mjeksore tregon se imunizimi nuk shkakton grip. Megjithat, mund t shkaktoj
efekte ansore, si: plogshti, pak temperatur dhe mpirje t krahut.
Kush do t duhet t imunizohet?
Kushdo q sht i interesuar t jet i mbrojtur ndaj virusit.
Ky imunizim rekomandohet n mnyr t veant pr njerzit mbi 65 vje. Por, pavarsisht
moshs, KUSHDO, i cili ka nj smundje kronike dobsuese, veanrisht ata me smundje
kardiake, pulmonare, bronkiale apo diabetike.
N ambientet e zyrave t GJITH antart e stafit rrezikojn ti zr gripi.
Kush nuk do t duhet t imunizohet?
Individt t cilt jan t tejndeshm ndaj vezve, njerzit t cilt vuajn nga smundje akute
q shoqrohen me temperatur dhe grat shtatzna.
Pyesni doktorin nse jeni duke marr ndonj mjekim apo keni pasur reaksione t mparshme
ndaj ndonj injeksioni kundr gripit.
Nse do t dshironit t imunizoheshit m 17 maj, ju lutem kshillohuni me zyrtaren e
personelit, Fiona MekSuini, deri t premten, m dat 7 maj. Data dhe ora do t caktohen n
varsi t disponueshmris s infermierve, numrit t pjesmarrsve dhe orarit t
prshtatshm pr pjesn m t madhe t antarve t stafit. Nse do t dshironit t
imunizoheshit pr kt dimr por nuk mund t merrni pjes n orarin e caktuar, ju lutemi ta
vini n dijeni Fionn. Nse ka antar t mjaftueshm, mund t caktohet nj seanc tjetr
alternative.
Pr informata t mtejshme, ju lutemi ta kontaktoni Fionn n nr. 5577
Fiona MekSuini, zyrtare e personelit n nj kompani q quhet ACOL, ka prgatitur flet-
informacionin e faqes s msiprme pr antart e stafit t ACOL-it. Referojuni flet-
informacionit pr tiu prgjigjur pyetjeve t mposhtme.
4
PYETJA 2.1
Cili prej pohimeve t mposhtme prshkruan nj tipar t programit t ACOL-it pr imunizimin
kundr gripit?
A. Gjat dimrit do t organizohen or t prditshme pr t br ushtrime fizike.
B. Imunizimet do t kryhen gjat orve t puns.
C. Pjesmarrsve mund tiu ofrohet nj shprblim i vogl.
D. Injeksionet do ti kryej nj doktor.
PYETJA 2.2
Mund t flasim pr prmbajtjen e nj pjes shkrimi (far
thot). Mund t flasim pr stilin e saj (mnyrn se si sht
paraqitur).
Fiona dshironte q stili i ktij flet-informacioni t ishte miqsor dhe
inkurajues. Mendoni se ia ka arritur qllimit?
Shpjegojeni prgjigjen tuaj duke iu referuar n hollsi faqosjes, stilit t shkrimit, vizatimeve dhe
grafikve t tjer.
PYETJA 2.3
Ky flet-informacion sugjeron se nse dshironi t mbroheni kundr virusit t gripit, injeksioni
kundr gripit sht:
A. m efektiv sesa ushtrimet dhe dieta e shndetshme, por m i rrezikshm.
B. ide e mir, por jo zvendsues i ushtrimeve dhe diets s shndetshme.
C. po aq i efektshm sa ushtrimet dhe dieta e shndetshme, dhe m pak i mundimshm.
D. nuk ia vlen t merret parasysh, nse bni shum ushtrime dhe keni nj diet t shndetshme.
PYETJA 2.4
Nj pjes e flet-informacionit thot:
Kush do t duhet t imunizohet?
Kushdo q sht i interesuar t jet i mbrojtur ndaj virusit.
Pasi Fiona e kishte shprndar flet-informacionin, nj koleg i tha asaj se do t duhej t mos i
kishte prdorur fjalt Kushdo q sht i interesuar t jet i mbrojtur ndaj virusit sepse ishin
orientuese.
A jeni ju dakord se kto fjal jan orientuese dhe do t duhej t mos ishin
prdorur? Shpjegojeni prgjigjen tuaj.
PYETJA 2.5
Sipas flet-informacionit, cilt prej antarve t stafit do t duhet ta kontaktojn Fionn?
A. Stivi i cili punon n dyqan dhe q nuk dshiron t imunizohet sepse paraplqen t mbshtetet
tek imuniteti i tij natyror.
B. Xhulia nga departamenti i shitjeve, e cila dshiron t dij nse programi pr imunizimin sht i
detyrueshm.
C. Liza nga posta, e cila do t dshironte t imunizohej kt dimr, por pas dy muajve do t lind.
D. Mikeli nga departamenti i financave, i cili do t dshironte t imunizohej, por do t jet n
pushim m datn 17 maj.
5
NJSIA 4 E LEXIMIT: PUNA
Diagrami n form peme m posht paraqet strukturn e fuqis puntore t nj vendi apo
popullsin n mosh pune. N vitin 1995, popullsia totale e vendit ishte rreth 3.4 milion.
Struktura e Fuqis Puntore, 31 mars 1995 (000) 1
Popullsia n
mosh pune
2656.5
Fuqi puntore Fuqi jopuntore

1706.5 64.2% 949.9 35.8%
T punsuar T papunsuar
1578.4 92.5% 128.1 7.5%
Krkojn pun Krkojn pun

Me orar t plot Me gjysm orari
meorar t plot me gjysme orari
1237.1 78.4% 341.3 21.6%
101.6 79.3% 26.5 20.7%
Krkojn pun Nuk krkojn

me orar t plot pun me gjysm
23. 2 6.8% orari 318.1 93.2%
1. Numrat e njerzve jepen n mijshe (000).

2. Popullsi n mosh pune jan njerzit me mosh 15 deri 65 vje.
3. Njerzit fuqi jopuntore jan individt t cilt nuk krkojn n mnyr aktive pr pun
dhe/ose nuk jan t disponueshm pr t punuar.
Burimi: D. Miller, Form 6 Economics, ESA Publications, Box 9453, Newmarket, Auckland,
New Zealand, p. 64.
Prdorni informatat pr fuqin puntore t vendit, t paraqitura m sipr pr tiu prgjigjur

pyetjeve t mposhtme.
PYETJA 4.1
Cilat jan dy grupet kryesore n t cilat ndahet popullsia sipas moshs s pune?
A.T punsuar dhe t papunsuar.
B. T moshs s puns dhe t moshs jo t puns.
C. Puntort me orar t plot dhe ata me gjysm orari.
D.N fuqin puntore dhe n fuqin jopuntore.
6
PYETJA 4.2
Sa njerz n moshn pr pun kan qen n fuqin jo-puntore? (Shkruani numrin e njerzve, jo
prqindjen)
PYETJA 4.3
N ciln pjes t diagramit n form peme, nse ka, do t prfshihej secili prej njerzve t
renditur n tabeln e mposhtme?
Prgjigjuni duke vendosur shenjn xn kutizn e duhurn tabel. E para sht br pr ju, si
shembull.
N fuqin N fuqin N fuqin jo Nuk
puntore: i/e puntore:i/e puntore prfshihet n
punsuar papunsuar asnj
kategori
Kamerieri me gjysm orari, 35 vje
X
Grua afariste, 43 vjee, e cila punon 60 or n
jav.
Studenti me orar t plot, 21 vje
Nj burr, 28 vje, i cili sapo ka shitur dyqanin

dhe po krkon pun
Nj grua, 55 vjee, e cila asnjher nuk ka

punuar apo nuk ka dashur t punoj asnjher
jasht shtpis.
Nj gjyshe, 80 vjee, e cila punon ende disa or
do dit n dyqanin ushqimor t familjes
PYETJA 4.4
Supozoni se informatat pr fuqin puntore paraqiten do vit n nj diagram n form peme sikurse
kz.M posht jan renditur katr tipare t diagramit n form peme. Tregoni nse do t prisnit apo
jo q kto tipare t ndryshonin nga viti n vit, duke rrethuar Ndryshon ose Nuk ndryshon. E
para sht br.
Tiparet e Diagramit n form Peme Prgjigja
Etiketat n seciln kuti (p.sh. N fuqin Ndryshon / Nuk ndryshon

puntore)
Prqindjet (p.sh. 64.2%) Ndryshon /Nuk ndryshon
Numrat (p.sh. 2656.5) Ndryshon /Nuk ndryshon
Shnimet shpjeguese (fusnotat) posht Ndryshon /Nuk ndryshon

diagramit n form peme
7
PYETJA 4.5
Informatat pr strukturn e fuqis puntore paraqiten n diagramin n form peme, por do t mund
t ishin paraqitur n shum mnyra t tjera, si prshkrimet e shkruara, grafiku n form torte,
grafikt e ndryshm apo tabela.
Diagrami n form peme ndoshta sht zgjedhur sepse shrben n veanti pr t treguar:
A. ndryshimet me kalimin e kohs.
B. madhsin e popullsis totale t vendit.
C. kategorit brenda secilit grup.
D. madhsin e secilit grup.
8
NJSIA 6 E LEXIMIT: POLICIA
sht kryer nj vrasje, por i dyshuari mohon do gj. Ai pretendon se nuk e njeh viktimn. Ai thot se nuk e ka njohur
kurr at, se nuk i sht afruar asnjher, dhe se as nuk e ka prekur kurr. Polict dhe gjykatsi jan t bindur se ai nuk po
thot t vrtetn. Por si ta dshmojm?
Armt Shkencore t Policis

N skenn e krimit, hetuesit, kan Imagjinoni q kto perla jan n katr (e prcaktuar nga gjaku i tij) me at t personit
mbledhur do copz t mundshme t ngjyra t ndryshme dhe se mijra perla me flok t kuq. Nse karta gjenetike sht e
provave q mund t imagjinohet: fije t ngjyrosura (t cilat formojn nj njjt, ata do ta din se i dyshuari n t vrtet
plhure, flok, shenjat e gishtrinjve, gjen) renditen n nj mnyr shum ka shkuar pran viktims, gj pr t ciln ka
bishtat e cigareve... Disa fije floku, specifike. N secilin individ, kjo thn se nuk e ka vepruar kurr.
t gjetura n xhaketn e viktims renditje sht e njjt n seciln qeliz
jan t kuqe. Dhe ngjajn me flokt t trupit t tij: si n ato t rrnjs s
e t dyshuarit. Nse do t mund t flokve, ashtu edhe n ato t gishtit t
provohet se kto flok jan me t madh t kmbs; si n ato t mlis,
vrtet t tij, ather kjo do t ishte ashtu edhe n ato t stomakut apo
dshmi q ai n t vrtet e ka takuar gjakut. Por rendi i perlave ndryshon Vetm nj dshmi
n fakt viktimn. nga njri person n tjetrin. Duke
mbajtur parasysh numrin e perlave t
do individ sht unik lidhura n kt mnyr, ekzistojn fare Sa vjen e m shum, n rastet e sulmeve
pak mundsi q t ket dy njerz me t seksuale, vrasjeve, vjedhjeve apo krimeve t
Specialistt i vihen puns. Ata njjtn ADN, me prjashtim t tjera, policia kryen analiza gjenetike. Prse? Pr
ekzaminojn disa qeliza t rrnjs binjakve identik. Unike pr do t gjetur dshmi t kontaktit midis dy njerzve,
s ktyre fijeve t flokut dhe disa individ, ADN-ja sht, pra, njlloj dy objekteve apo nj personi dhe nj objekti.
prej qelizave t gjakut t t karte gjenetike e identitetit. Ofrimi i dshmive pr nj kontakt t till
dyshuarit. N brthamn e secils shpeshher sht shum i dobishm pr hetimin.
qeliz t trupit ton, ka ADN. far Por nuk ofron medoemos prova pr krimin. sht
sht kjo? ADN sht si varse e vetm nj dshmi mes shum t tjerave.
br me fije t prdredhura t
veshura me perla.
Pra, gjenetistt jan n gjendje ta
krahasojn kartn gjenetike t
identitetit t t dyshuarit
Anne Versailles
Ne prbhemi nga miliarda qeliza
do qenie e gjall prbhet nga

shum qeliza. Qeliza sht vrtet
shum e vogl. Mund t thuhet
madje se sht mikroskopike sepse
mund t shihet vetm duke
prdorur nj mikroskop i cili e
zmadhon shum her. Secila qeliz
ka nj cip t jashtme dhe nj
brtham n t ciln gjendet ADN- Mikroskopi n nj laborator policie
ja.
Si zbulohet karta gjenetike e identitetit?
Gjenetistt marrin disa qeliza nga rrnja e flokve t gjetura tek viktima, apo nga
Gjenetike far? pshtyma q ka mbetur n bishtin e nj cigare. I vendosin ato n nj produkt i cili
shkatrron do gj rreth ADN-s s qelizave. Pastaj ata bjn t njjtn gj me disa
ADN-ja prbhet nga nj numr i qeliza t marra nga gjaku i t dyshuarit. Pastaj ADN-ja prgatitet n mnyr t veant
gjeneve dhe secili prbhet nga pr t analizuar. Pas ksaj, vendoset n nj xhel t veant dhe n t kalon rrym
mijra perla. S bashku, kto elektrike. Pas disa orve, dalin shirita t ngjashm me barkodin (si ato barkodet tek
gjene formojn kartn gjenetike t gjrat q blejm) t cilat jan t dukshme nse ndriohen me nj llamb t veant.
identitetit t nj personi Barkodi i ADN-s s t dyshuarit krahasohet me at t flokve t gjetur tek viktima.
9
Referojuni artikullit t gazets n faqen tjetr pr tiu prgjigjur pyetjeve t mposhtme.
PYETJA 6.1
Pr t shpjeguar strukturn e ADN-s, autorja flet pr varsen me perla. Si
ndryshojn kto varse me perla nga njri individ n tjetrin?
A.Ndryshojn n gjatsi.
B. Renditja e perlave sht e ndryshme.
C. Numri i varseve sht i ndryshm.
D.Ngjyra e perlave sht e ndryshme.
PYETJA 6.2
Cili sht qllimi i kutis me titull Si zbulohet karta gjenetike e identitetit??
Pr t shpjeguar
A.far sht ADN-ja.
B. far sht barkodi.
C. mnyrn e analizimit t qelizave pr t gjetur modelin e ADN-s.
D.mnyrn se si mund t sigurohen dshmi se ka ndodhur nj krim i caktuar.
PYETJA 6.3
Cili sht qllimi kryesor i autores?
A.T paralajmroj.
B. T dfrej.
C. T informoj.
D.T bind.
PYETJA 6.4
N fund t hyrjes (pjesa e par e errt) shkruhet: Por si ta dshmojm?
Sipas paragrafit, hetuesit prpiqen ti gjejn nj prgjigje ksaj pyetje duke:
A.marr n pyetje dshmitar.
B. kryer analiza gjenetike.
C. e pyetur t dyshuarin deri n imtsi.
D.iu kthyer srish rezultateve t hetimit.
10
NJSIA 7 E LEXIMIT: ATLETET
Ndihuni mir n atletet tuaja

Pr 14 vite, Qendra Mjeksore Sportive e Lionit (Franc) ka studiuar dmtimet e sportistve t rinj dhe
profesionistve t sportit. Studimi ka dshmuar q veprimi m i mir sht parandalimi... dhe kpuct e
mira.
Goditje, rrzime, dmtimet...
Tetmbdhjet pr qind e Ajo duhet medoemos tiu ofroj

sportistve t moshs 8 deri 12 pjes t shuallit dhe kyit, t cilat
jan tepr fleksible. lojtarve stabilitet t mir, me qllim
vje kan dmtime n thembra. q ata t mos rrshqasin n fush t
Krci i kyeve t kmbve t lagur apo n nj siprfaqe tepr t that.
futbollistve nuk reagon mir Mbrojtje, mbshtetje, stabilitet, zbutje
e tronditjeve.
ndaj tronditjeve, dhe 25 % e S fundmi, ajo duhet medoemos ti
profesionistve kan zbuluar vet zbus tronditjet, veanrisht ato prej
se sht nj pik veanrisht e Nse kpuca sht shum e ngurt, e
kufizon lvizjen. Nse sht tepr t cilve vuajn vollejbollistt dhe
dobt. Krci i lidhjes delikate t basketbollistt, t cilt krcejn lart
fleksible, rrit mundsit pr dmtime
kyit t kmbs mund t vazhdimisht.
dhe ndrydhje t kmbs. Kpuca e
dmtohet gjithashtu edhe n
mir sportive, do t duhet t plotsoj
mnyr t pariparueshme dhe, Kmb t terura
katr kritere:
nse nuk tregohet kujdes q prej
fmijris (10-12 vje), kjo mund Pr ti shmangur smundjet e vogla,
t shkaktoj osteoartrit t S pari, ajo medoemos duhet t ofroj por t dhimbshme, si flluskat apo
parakohshm. As legeni nuk i mbrojtje t jashtme: ti rezistoj madje edhe arjet ose kmbn e
shpton dmtimit dhe, n veanti goditjeve t topit apo atyre t lojtarve atletit
kur jan t lodhur, lojtart t tjer, t prshtatet me relievin e (infeksionet krpudhore t lkurs),
rrezikojn t psoj fraktura pr fushs, ta mbaj kmbn t terur dhe kpuca medoemos duhet t lejoj
shkak t rrzimeve apo t ngroht edhe kur ka ngrica, edhe avullimin e djerss dhe t parandaloj
prplasjeve. kur bie shi. futjen e lagshtirs nga jasht. Materiali
ideal pr kt sht lkura, e cila mund
Sipas studimit, futbollistt t cilt t prpunohet pr tu mbrojtur nga uji
kan luajtur prej m shum sesa Ajo patjetr duhet ta mbshtes me qllim q t parandalohet njomja e
dhjet vitesh, kan t dala kmbn, dhe n veanti kyin e kpucs kur fillon t bjer shi.
kockore n krcellin e kmbs, kmbs, pr t shmangur
ose n thembr. Kjo sht ajo q ndrydhjen, njtjen dhe problemet e
njihet me emrin kmb tjera t cilat mund t prekin gjurin.
futbollisti, nj deformim i cili
shkaktohet nga kpuc me
11
Prdorni artikullin n faqen e tjetr pr tiu prgjigjur pyetjeve t mposhtme.
PYETJA 7.1
far dshiron t tregoj autori n kt tekst?
A. Q cilsia e shum kpucve sportive sht prmirsuar mjaft.
B. Q sht mir t mos luani futboll nse jeni nn 12 vje.
C. Q t rinjt vuajn nga shum dmtime pr shkak t gjendjes s tyre jo t mir fizike.
D. Q sht shum e rndsishme q sportistt e rinj t mbathin kpuc t mira sportive.
PYETJA 7.2
Sipas artikullit, prse kpuct sportive nuk do t duhet t jen tepr t ngurta?
PYETJA 7.3
N nj pjes t artikullit sht shkruar: Kpuca e mir sportive do t duhet t plotsoj katr
kritere. Cilat jan kto kritere?
PYETJA 7.4
Lexoni kt fjali pran fundit t artikullit. Ktu paraqiten n dy pjes:
Pr t shmangur smundjet e vogla, por t dhimbshme,si flluskat apo

madje arjet ose kmbn e atletit (infeksionet krpudhore t (pjesa e par)
lkurs).
...kpuca medoemos duhet t lejoj avullimin e djerss dhe t (pjesa e dyt)
parandaloj futjen e lagshtirs nga jasht..
Cila sht lidhja midis pjess s par dhe t dyt t fjalis?

Pjesa e dyt
A. e kundrshton pjesn e par.
B. e prsrit pjesn e par.
C. e ilustron problemin e prshkruar n pjesn e par.
D. i jep zgjidhje problemit t prshkruar n pjesn e par.
12
NJSIA 8 E LEXIMIT: DHURATA
DHURATA
Pyeti veten se sa dit kishin kaluar q ajo qndronte ashtu, duke e shikuar ujin e ftoht e t prbaltur
ndrsa niveli i tij rritej mbi bregun q po grryhej. I kujtohej si n mjegull fillimi i shiut, q kishte
ardhur nga moali n veri dhe kishte filluar t fshikullonte shtpin e saj. Pastaj vet lumi kishte filluar
t ngrihej, n fillim me ngadal, e pasi ndaloi pak pr tu rritur prsri. Or e ast, kishte tretur
5 ) prrenjt dhe hendekt dhe ishte derdhur n vendet m t ulta. Natn, ndrsa flinte, shiu e kishte
vrshuar rrugn dhe e kishte rrethuar, ashtu q t rrinte e vetmuar, varkn ia kishte marr, ndrsa
shtpin ia kishte ln n bregun e rrpirt. Tani ujrat preknin n drrasat e zeza pis t mbshtetjes.
Ndrsa niveli i ujit vazhdonte t rritej.
Aq sa i shihte syri, deri tek majat e pemve ku kishte qen ana tjetr e brigjeve, moali ishte kthyer
10) n nj det t shkret, i dallgzuar nga valt e shiut; lumi humbte tej n gjersin e tij. Shtpia e saj,
me fundin si ai q kan anijet, ishte ndrtuar pr ti br ball nj prmbytjeje t till, nse do t
ndodhte, por tashm ishte vjetruar. Ndoshta drrasat posht jan kalbur e shkatrruar. Ndoshta litari q
e lidhte shtpin me lisin e madh, do t lirohej e do ta linte shtpin ta merrnin ujrat, njlloj si kishin
marr varkn.
15) Tashm askush nuk do t mund t vinte. Mund t brtiste me sa t kishte fuqi, por do t ishte e
kot, askush nuk do ta dgjonte. Tutje tej, n prhumbtirn e moalit, t tjer po luftonin me t gjitha
forcat q t shptonin t mundnin, madje edhe jetn e tyre. Kishte par ti kalonte pran, duke
lundruar, nj shtpi, por aq me qetsi kishte kaluar, saq kishte pasur prshtypjen se ishte n nj
funeral. Kur e kishte par, e dinte se e kujt ishte ajo shtpi. Shum gj e keqe ishte qen ta
20) shihje teksa largohej tutje, por pronart me siguri duhet t kishin shptuar duke shkuar n vende t
pa prmbytura. M von, ndrsa shiu shtrngohej dhe nata kishte filluar t hidhte mantelin e saj t
errt, ajo kishte dgjuar nj panter t klithte pran lumit.
Tani shtpia dukej t shkundej e tra, sikur t ishte dika e gjall. Zgjati dorn pr t marr nj fener, e
cili u rrokullis dhe ra nga tavolina pran shtratit t saj dhe e vuri mes kmbve pr ta mbajtur q t 25)
mos lvizte. Pastaj, si krciti dhe rnkoi me mundim, shtpia u lirua nga argjili, filloi t pluskonte e
lir, u hodh si tapat e drunjta t shisheve dhe nisi t lkundej ngadal me valn e lumit. U mbajt tek
cepi i krevatit. Duke u lkundur sa nga njra an n tjetrn, shtpia lvizi derisa e mbante vetm litari.
Pati nj tronditje, pastaj nj rnkim t drurve t vjetr e pastaj nj pushim. Ngadal, rrjedha e liroi dhe
duke e prkundur e ktheu, ndrsa prekte leht n tok, mbi vendin ku kishte qen. Mori
30) frym thell dhe ndenji ashtu pr nj koh t gjat, duke ndier lkundjet e ngadalta, grryese e
ritmike si t lavjerrsit t ors. Errsira e mbuloi at shi q binte pa pushim, ndrsa at, sapo e
mbshteti kokn n krah, e zuri gjumi, ashtu, t kapur pas krevatit.
Gjat nats, u zgjua nga nj brtitm, nj z kaq pikllues saq brofi n kmb pa i hapur syt mir. N
mes t errsirs, u pengua tek krevati. Ajo e qar vinte prej andej, prej lumit. Mundi t 35) ndiente se
po lvizte dika, dika e madhe q bnte nj z si fshirse dhe grryerje. Mund t ishte ndonj shtpi
tjetr. Pastaj goditi, jo me kok, por duke kaluar dhe rrshqitur gjat gjith gjatsis s shtpis s
gruas. Ishte nj pem. Ajo dgjonte teksa degt dhe gjethet zhdukeshin dhe prhumbnin n rrjedhn e
lumit, duke ln pas tyre vetm shiun dhe llokoitjet e prmbytjes, tinguj kta q ishin br tashm kaq
t pandryshueshm, saq dukeshin si pjes e
13
40) heshtjes. E mbledhur kruspull mbi krevat, gruan filloi ta merrte gjumi srish kur u dgjua edhe
nj e qar tjetr, por ksaj here kaq pran, saq mund t thoshe se ishte n dhom. Duke i ngulur syt
n errsir, u spraps mbi krevat derisa dora i zuri formn e ftoht t pushks. Pastaj, e strukur mbi
jastk,e vuri armn mbi gjunj. Kush sht aty? thirri ajo.
Prgjigjja ishte nj e brtitm e prsritur, por m pak drithruese, me tingull t lodhur, e m pas 45)
heshtja e zbrazt ra srish. U mbshtet n krevat. Mund ta ndiente se fardo q ishte, po lvizte n
verand. Drrasat krcitn, ndrsa ajo mund ti shquante tingujt e objekteve t cilat rrzoheshin. N
mur dgjoi nj grvishtje, sikur do t donte ta ante rrugn. Tani ajo e kuptoj se
ishte, nj mace e madhe, q duhej ta kishte sjell ndonj pem e rrnjosur q ka kaluar aty pran.
E kishte sjell prmbytja, ishte nj dhurat.
50) Pa e ditur as vet, e vendosi dorn n fytyr dhe n fytin e saj t shtrnguar. Iu drodh pushka mbi
gjunj. Kurr n jetn e saj nuk kishte par panter. Kishte dgjuar prej t tjerve pr to, dhe ua
kishte dgjuar brtitmat, si njlloj vuajtjesh t thella, prej s largu. Macja filloi t grvishte murin
srish, duke e prplasur dritaren pran ders. Pr sa koh e ruante dritaren dhe e mbante macen t
rrethuar nga uji dhe muri, si t mbyllur n kafaz, nuk do t kishte probleme. Jasht,
55) kafsha ndaloi q tia ngulte kthetrat perdes s vjetruar t varur jasht. Her pas here nxirrte
rnkime dhe hungrinte.
Kur m n fund drita deprtoi prmes shiut, q vinte si nj tjetr lloj errsire, ajo gjendej ende e ulur
n krevat, e shtangt dhe ndiente t ftoht. Kraht, q i kishte t msuar me vozitjen n lum, i
dhembnin nga mbajtja fort e pushks. As nj pllmb nuk kishte guxuar t lvizte nga frika se do
tingull mund ti jepte fuqi maces. Ashtu, e ngurt si ishte, ndiqte lvizjet lkundse t
60) shtpis. Shiu vazhdonte t binte sikur t mos ndalte kurr. Nn dritn e prhirt, n m fund,
mund t shihte prmbytjen e mbushur me gropzat e vogla q krijonte shiu mbi t, ndrsa tej larg
mund t shihte formn prej reje t majave t prmbytura t pemve. Tani macja nuk po lvizte.
Ndoshta ishte larguar. Si e vuri mnjan armn, rrshqiti nga krevati dhe, pa br zhurm, shkoi tek
dritarja. Ishte akoma aty, e mbledhur kruspull n cepin e verands, ndrsa ia 65) kishte ngulur syt
lisit, ruajtsit q ia mbante lidhur shtpin, a thua se ishte duke hamendsuar se sa mundsi do t
kishte t krcente n degt e varura. Tani s mund ta shihte, nuk iu duk edhe aq friksuese, gzofi i
saj i trash ishte i ngritur prpjet n form tufzash, ndrsa brinjt i dukeshin. Do t ishte pun e
leht ta qlloje aty ku ishte ulur, ndrsa lvizte bishtin e saj t gjat para e prapa. Gruaja u kthye t
merrte armn, por macja u kthye. Pa
70) kurrfar paralajmrimi, pa sforcim t muskujve, krceu tek dritarja, duke thyer nj xham. Gruaja
u zmbraps, duke ia zn frymn nj brtitjeje, dhe, si mori n dor pushkn, qlloi nga dritarja. Tani
nuk mundi ta shihte pantern, por i kishte dal huq. Filloi t ecte srish. Gruaja mund tia shihte
kokn dhe harkun e kurrizin, teksa ajo kalonte tek dritarja.
14
Duke u dridhur, u trhoq tek krevati dhe u shtri. Tingulli gjumndjells dhe i vazhdueshm i 75) shiut
dhe lumit, deprtimi i ajrit t ftoht, ia treten qllimin. Shihte nga dritarja, ndrsa pushkn e mbante
gati. Pasi kishte pritur pr nj koh t gjat, lvizi prsri pr ti hedhur nj sy. Pantern e kishte zn
gjumi, me kokn mbshtetur mbi putra, njlloj si nj mace shtpiake. Pr her t par q kur kishin
filluar shirat, i erdhi dshira t qante pr veten, pr t gjith njerzit, pr gjithka t prmbytur.
80) Si u shtri n krevat, e hodhi jorganin shpatullave. Do t duhej t ishte larguar kur t kishte
mundur, kur rrugt ishin ende t hapura ose prpara se tia merrte lumi varkn. Ndrsa prkundej sa
nga njra an n tjetrn, bashk me shtpin, nj dhimbje e thell n stomak i kujtoi se nuk kishte
ngrn. Nuk i kujtohej pr sa koh. Njlloj si macja, edhe ajo ishte duke ngordhur urie. Shkoi n
kuzhin, dhe ndezi nj zjarr me ato pak drur q i
85) kishin mbetur. Po t zgjaste prmbytja, do ti duhej t digjte karrigen, n mos edhe tavolinn.
Pasi zbriti nj pjes t mbetur t mishit nga tavani, e preu mishin e kuq n t kaft n feta t trasha
dhe i vuri n tigan. Mishi q skuqej e bri t trullosej. Kishte biskota bajate t mbetura nga hera e
fundit q kishte gatuar dhe mund t bnte edhe pak kafe. Uj kishte mjaft.
90) Ndrsa po gatuante ushqimin e saj, gruaja pr pak e harroi macen, derisa ajo rnkoi. Edhe ajo
kishte ur. Lrm t ha, i tha gruaja, pastaj do t merrem me ty. Dhe qeshi nn z. Kur e vari
pjesn e mbetur t mishit n gozhdn ku kishte qen varur, macja lshoi nj hungrim t thell q e
bri gruan ti dridhej dora.
Pasi kishte ngrn, shkoi prsri n krevat dhe e mori pushkn n dor. Shtpia ishte ngritur 95) kaq
lart tani, saq fundi i saj nuk zvarritej m edhe kur lkundej nga lumi. Ushqimin e kishte ngrohur. Do
t mund ta hiqte qafe macen sa ishte akoma dit dhe binte shi. Shkoi pa br zhurm tek dritarja.
Macja ishte akoma aty, duke rnkuar, duke filluar t sillej rrotull n verand.
E patrembur, ia nguli syt pr nj koh t gjat. Pastaj, pa menduar se po bnte, e la mnjan
armn, dhe u largua nga krevati e shkoi n kuzhin. Prapa saj, macja ishte duke lvizur dhe 100)
duke u sjell si e shqetsuar thell. Zbriti ka kishte mbetur nga mishi dhe, duke ecur prmes
dyshemes q lkundej pr tek dritarja, e hodhi nga xhami i thyer. Nga ana tjetr u dgjua nj
hungrim urie dhe nga kafsha tek ajo u prcoll dika si tronditje. E habitur nga ajo q kishte br, u
kthye n krevat. Mund t dgjonte zrin e panters teksa shqyente mishin. Shtpia dridhej.
105) Kur u zgjua, e kuptoi prnjher s do gj kishte ndryshuar. Shiu kishte ndalur. Mbajti vesh
pr lvizjen e shtpis, por ajo nuk lkundej m. Si hapi dern, pa prmes perdes s grisur nj bot
tjetr. Shtpia ishte mbshtetur n dhe, aty ku kishte qen prher. Ca metra m tutje, lumi vazhdonte
t rrinte si nj prrua, por nuk e mbulonte m largsin midis shtpis dhe lisit. Ndrsa macja kishte
shkuar. Nga veranda e deri tek lisi, dhe padyshim
110) edhe n moal, tutje, kishte gjurm, pa paqarta dhe tashm t zhdukura n baltn e njom.
Ndrsa n verand, ajo ka kishte mbetur nga mishi ishte vetm nj kock.
15
Prdorni tregimin Dhurata n tri faqet e mparshme pr tiu prgjigjur pyetjeve t mposhtme.
(Vini re q numrat e rreshtave jan vendosur n an t tekstit t tregimit, pr tiu ndihmuar ti
gjeni pjest t cilave iu referohen pyetjet.)
PYETJA 8.1
Cila sht situata e gruas n fillimin e tregimit?
A.Ajo sht shum e dobt pr tu larguar nga shtpia pasi ka dit pa ngrn.
B. Po mbrohet nga nj kafsh e egr.
C. Shtpia e saj sht e rrethuar nga ujrat e prmbytjes.
D.Nj lum i prmbytur ia ka kapluar shtpin.
PYETJA 8.2
Kur gruaja thot: pastaj do t merrem me ty (rreshti 91), ajo nnkupton se:
A.sht e sigurt q macja nuk do ta lndoj.
B. sht duke u prpjekur ta tremb macen.
C. Ka pr qllim ta qlloj me pushk macen.
D.sht duke planifikuar ta ushqej macen.
PYETJA 8.3
A mendoni se fjalia e fundit e tregimit Dhurata sht nj mbyllje e prshtatshme?
Shpjegojeni prgjigjen, duke demonstruar t kuptuarin tuaj pr mnyrn se si lidhet fjalia e
fundit me kuptimin e tregimit.
PYETJA 8.4
Pastaj, si krciti dhe rnkoi me mundim, shtpia u lirua nga
argjili... (rreshti 25) far i ndodhi shtpis n kt pjes t tregimit?
A.U shkatrrua.
B. Filloi t lundroj.
C. U prplas me lisin.
D. U fundos n fund t lumit.
PYETJA 8.5
Ktu jepen disa prej referencave t hershme pr pantern n tregim.
u zgjua nga nj brtitm, nj z kaq pikllues...(rreshti 33)
Prgjigjja ishte nj brtitm e prsritur, por m pak drithruese, me tingull t lodhur(rreshti
44)
ua kishte dgjuar brtitmat, n formn e vuajtjeve t thella, prej s largu(rreshti 52)
Duke marr parasysh at q ndodh n pjesn tjetr t tregimit, prse mendoni se ka zgjedhur
autori ta prezantoj pantern me kto prshkrime.
.....................
16
PYETJA 8.6
Sipas asaj q sugjeron tregimi, cila ishte arsyeja q gruaja e ushqen pantern?
PYETJA 8.7
Ktu sht nj pjesz e bashkbisedimit midis dy individve t cilt kan lexuar
Dhuratn:
Un mendoj q gruaja n tregim sht e

zemrgur dhe mizore.
Si mund ta thuash kt? Un
mendoj q sht nj person
shum i dhembshur.
Paraqisni dshmi nga tregimi pr t treguar se si do t mundnin kta individ ti

justifikonin pikpamjet e tyre.
Folsi
1..
Folsja
2
17
NJSIA 10 E LEXIMIT: PERSONELI
Kompani e prodhimit CANCO
Departamenti i Personelit
Qendra pr Mobilitet t Brendshm dhe t Jashtm
far sht QMBJ-ja? Ndrmjetsimi

QMBJ-ja sht akronimi i Qendrs pr Mobilitet t QMBJ-ja vepron si ndrmjets pr punonjsit
Brendshm dhe t Jashtm, nj iniciativ e t cilt krcnohen nga pushimi nga puna q
departamentit t personelit. Disa punonjs t ktij rezulton nga riorganizimi, dhe i ndihmon ata
departamenti punojn n QMBJ, s bashku me t gjejn pozita t reja kurdoher q sht e
antar t tjer t departamenteve t tjera dhe nevojshme.
kshilltar t jashtm pr karriern.
QMBJ-ja sht e disponueshme ti ndihmoj Sa kushton QMBJ-ja?
punonjsit q t krkojn nj pun tjetr brenda apo Pagesa prcaktohet n kshillim me
jasht Kompanis s departamentin ku punoni. Nj pjes e
Prodhimit Canco. shrbimeve t QMBJ-s jan falas.
QMB Gjithashtu mund tju krkohet t paguani,
far bn QMBJ-ja? ose me para, ose me koh.
QMBJ-ja i mbshtet punonjsit t cilt jan
duke marr parasysh seriozisht t bjn nj Si funksionon QMBJ-ja?
pun tjetr, nprmjet aktiviteteve t QMBJ-ja i ndihmon punonjsit t cilt
mposhtme: jan duke marr parasysh seriozisht t
Banka e t Dhnave pr Punn bjn nj pun tjetr brenda apo jasht
kompanis.
Pas nj interviste me punonjsit, informatat futen n
bankn e t dhnave e cila i gjurmon punkrkuesit Procesi fillon me dorzimin e krkess.
dhe hapjen e vendeve t lira t puns n Canco dhe Mund t jet i dobishm edhe nj diskutim
n kompani t tjera t prodhimit. me kshilltart e personelit. sht e dukshme
q do t duhet t flisni me kshilltarin n
Udhzimi
fillim pr dshirat tuaja dhe mundsit e
Potenciali i punonjsit shqyrtohet prmes brendshme pr sa i takon karriers suaj.
diskutimeve t kshillimit pr karriern.
Kshilltart jan t njohur me aftsit tuaja,
si dhe me zhvillimet brenda njsis suaj.
Kurset
Kontakti me QMBJ-n do rast kryhet
Organizohen kurse (n bashkpunim me prmes kshilltarve t personelit. Ai ose ajo
departamentin pr informim dhe trajnim) t cilat do e dorzon pr ju krkesn, pas s cils ju
t trajtojn krkimin pr pun dhe planifikimin e ftoheni pr nj diskutim me nj prfaqsues/e
karriers.
t QMBJ-s.
Pr m shum informata
Projektet pr Ndryshimin e Karriers
Departamenti i personelit mund tju jap
QMBJ-ja mbshtet dhe koordinon projekte pr ti m shum informata.
ndihmuar punonjsit t prgatiten pr karriera dhe
perspektiva t reja.
.
18
Prdorni formularin e shpalljes t br nga departamenti i personelit n faqen tjetr pr tiu
prgjigjur pyetjeve m posht.
PYETJA 10.1
Sipas shpalljes, ku do t mund t merrni m shum informata pr QMBJ-n?
PYETJA 10.2
Rendisni dy mnyra me an t t cilave QMBJ-ja i ndihmon individt t cilt e humbin
punn pr shkak t riorganizimit t nj departamenti.
19
NJSIA 11 E LEXIMIT: Rregullat e Reja
EDITORIAL
Teknologjia krijon nevojn

pr rregulla t reja
SHKENCA e ka nj mnyr pr tiu paraprir Paneli gjithashtu shprehu mendimin se embrionet n
ligjeve dhe etiks. Kjo ka ndodhur n mnyr gjendjen e tanishme nuk kishin jet apo t drejta
dramatike n vitin 1945, n rastin e ans dhe kshtu do t mund t shkatrrohen. Antart e
shkatrrimtare t jets, me bombn atomike, dhe
tashm po ndodh me ann krijuese t jets, me komisionit ishin t vetdijshm q po shkelnin n
teknikat pr t kaprcyer infertilitetin tek njerzit. terrenin rrshqits t ligjit dhe etiks. Prandaj,
Shumica nga ne jan gzuar me familjen Braun n deklaruan q opinionit publik ti jepej 3 muaj koh
Angli, kur lindi Luiza, bebja e par e lindur prmes pr tiu prgjigjur rekomandimit t komisionit.
fertilizimit in vitro. Jemi mahnitur me lindjet m t Nse do t ket ndonj protest t madhe kundr
fundit t fmijve t shndetshm t cilt dikur shkatrrimit t embrioneve, komisioni do ta
kan qen embrione t ngrira t cilat prisnin pr tu merrte parasysh. iftet t cilat prfshihen n
transferuar tek nna e ardhshme. spitalin e
Pr shkak t dy embrioneve t ngrira n Australi, Sidnejt Mbretresha Viktoria pr programet e
kan shprthyer diskutime lidhur me shtjet ligjore fertilizimit in-vitro, medoemos duhet t
dhe etike. Embrionet kan qen t destinuara pr tu specifikojn se far do t duhet t bhet me
vendosur tek Elsa Rios, gruaja e Mario Riosit. Nj embrionet nse atyre iu ndodh dika.
tentim me nj embrioni t mparshm doli i Kjo siguron q situata t ngjashme me at t iftit
pasuksesshm dhe ifti Rios dshironte t kishte Rios t mos ndodhin prsri. Po pr shtje t tjera
edhe nj mundsi tjetr pr tu br prindr. Por, komplekse? S fundmi, n Franc nj gruaje iu desh
prpara se ta kishin kt mundsi t dyt, ifti Rios t shkonte n gjykat pr tu lejuar t lindte nj
humbi jetn kur aeroplani ku udhtonin u rrzua. fmij t fertilizuar me spermn e ngrir t
far do t duhej t bnte spitali australian me bashkshortit t saj t vdekur. Si do t duhet t
embrionet e ngrira? A mund t vendoseshin ato tek menaxhohet nj krkes e till? far do t duhet t
dikush tjetr? Kishte mjaft vullnetare. A mos ishin bhet nse nj nn zvendsuese shkel kontratn
embrionet n njfar mnyr pron e pr mbajtjen e fmijs dhe refuzon t jap t
patjetrsueshme e iftit Rios? Apo do t duhej t porsalindurin t cilin ia ka premtuar m hert dikujt
shkatrroheshin? sht e kuptueshme q ifti Rios tjetr?
nuk kishte ln asnj dispozit pr t ardhmen e Shoqria jon deri m tani ka dshtuar n krijimin e
embrionit. ligjeve t zbatueshme pr mbajtjen nn fre t
Australiant ngritn nj komision pr ta studiuar potencialit shkatrrues t fuqis atomike. Ne po
shtjen. Javn e shkuar, komisioni nxori raportin e mbledhim t vjelat e ankthit t atij dshtimi.
tij. Embrionet do t duhet t shkatrrohen, tha Mundsit pr keqprdorimin e aftsive t
paneli, sepse dhurimi i embrioneve dikujt tjetr do shkenctarve pr ta prparuar apo ngadalsuar
krijimin e jets jan t shumfishta. Kufijt etik
t krkonte miratimin e prodhuesve, dhe pr kt
dhe ligjor duhet t prcaktohen prpara se t
nuk ishte dhn asnj miratim.
shkojm shum larg.
20
Prdoreni editorialin Teknologjia krijon nevojn pr rregulla t reja t gazets n faqen e
mparshme pr tiu prgjigjur pyetjeve t mposhtme.
PYETJA 11.1
Nnvizoni fjalin e cila shpjegon se far kan br australiant pr t vendosur se far do
t bnin me embrionet e ngrira t cilat i prkisnin nj ifti i cili kishte humbur jetn kur
aeroplani n t cilin udhtonin u rrzua.
PYETJA 11.2
Renditni dy shembuj nga editoriali t cilt ilustrojn se si teknologjia moderne, si ajo q
prdoret pr t vendosjen e embrioneve t ngrira, krijon nevojn pr rregulla t reja.
21
NJSIA 15 E LEXIMIT: ME SHIJE T KEQE
nga Arnold Jago

A e dinit se n vitin 1996 konsumonim
pothuaj t njjtn sasi t okollats sa qeveria
jon
shpenzonte jasht vendit pr t ndihmuar t varfrit?
A mos ka dika q nuk shkon me prioritetet tona?
far po bn ti pr kt?
Po, ty po t pyes!
Arnold Jago,
Mildura
Burimi: Gazeta The Age, Melburn, Australi, 1 prill 1997 .
Letra m sipr sht publikuar n nj gazet australiane n vitin 1997. Referojuni letrs pr tiu
prgjigjur pyetjeve t mposhtme.
PYETJA 15.1
Qllimi i Arnold Jagos n letr sht t nxis:
A.faj.
B. dfrim.
C. frik.
D.Knaqsi
PYETJA 15.2
far lloj reagimi apo veprimi mendoni ju se do t dshironte Arnold Jago q t shkaktonte letra
e tij?
22
NJSIA 17 E LEXIMIT: BLETT
Tekst pr blett
Informatat n kt faqe dhe n tjetrn jan marr nga nj broshur pr blett. Referojuni
informatave pr tiu prgjigjur pyetjeve pas ktij teksti.
Mbledhja e Nektarit
Blett e bjn mjaltin pr t mbijetuar. Ai sht i vetmi ushqim thelbsor. Nse n nj koshere
ka 60,000 blet, rreth nj e treta e tyre prfshihen n mbledhjen e nektarit i cili pastaj bhet
mjalt nga blett shtpiake. Nj numr i vogl i bletve punojn si krkuese. Ato gjejn burimin
e nektarit, pastaj kthehen n koshere dhe iu tregojn bletve t tjera se ku ndodhet ai burim.
Krkueset i vn n dijeni blett e tjera pr vendin ku ndodhet burimi i nektarit duke kryer nj
krcim i cili jep informata pr drejtimin dhe largsin n t ciln duhet t fluturojn blett.
Gjat ktij krcimi, bleta lviz barkun nga njra an n tjetrn ndrkoh q ecn n form
rrethi sikurse paraqitet n Figurn 8. Krcimi ndjek modelin e paraqitur n diagramin e
mposhtm.
Diagrami paraqet nj blet e cila sht duke krcyer brenda kosheres n faqen vertikale t
huallit. Nse pjesa e mesit e figurs 8 tregon pingul lart, kjo do t thot se blett mund ta gjejn
ushqimin nse fluturojn n drejtim t diellit. Nse pjesa e mesit e figurs 8 tregon n t djatht,
ushqimi sht n t djatht t diellit.
Largsia e ushqimit nga kosherja tregohet nga kohzgjatja e lvizjes s barkut t blets. Nse
ushqimi sht shum afr, bleta e lviz barkun e saj pr nj koh t shkurtr. Nse sht shum
larg, ajo e lviz barkun pr nj koh t gjat.
23
BRJA E MJALTIT
Kur blett mbrrijn n koshere, ato ia japin nektarin bletve shtpiake. Kto e lvizin nektarin
me mandibulat e tyre, duke e ekspozuar ndaj ajrit t ngroht dhe t that t kosheres. Kur sht i
sapo-mbledhur, nektari prmban sheqer dhe minerale t prziera me rreth 80 % uj. Pas dhjet
deri n njzet minuta, pasi ka avulluar pjesa m e madhe e ujit t teprt, blett shtpiake e
vendosin nektarin n vrimat e hojzave n t cilat vazhdon avullimi. Pas tri ditve, mjalti n
vrimat e hojzave prmban rreth 20 % uj. N kt faz, blett i mbulojn hojzat me kapak t
cilt i bjn prej dylli.
N do koh, blett e nj koshereje zakonisht mbledhin nektar nga i njjti lloj i luleve dhe
nga e njjta zon. Disa prej burimeve kryesore t nektarit jan pemt frutore, trndafili dhe
pemt e lulzuara.
Burimi: Hum Sweet Hum, National Foundation for Educational Research, 1993.
FJALORTH
Blet shtpiake blet e cila punon brenda kosheres.
Mandibul pjes e gojs.
PYETJA 17.1
Cili sht qllimi i krcimit t bletve?
A.T festojn prodhimin e suksesshm t mjaltit.
B. T tregojn llojin e bimve q kan gjetur krkueset.
C. T festojn lindjen e Mbretreshs s Re t Bletve.
D.T tregojn se ku ndodhet ushqimi q kan gjetur krkueset.
PYETJA 17.2
Shkruani tri prej burimeve kryesore t nektarit.
1...
2...
3...
PYETJA 17.3
Cili sht dallimi kryesor midis nektarit dhe mjaltit?
A.Prpjestimi i ujit n substanc.
B. Prpjestimi i sheqerit n raport me mineralet n substanc.
C. Lloji i bims nga e cila mblidhet substanca.
D.Lloji i blets q e prpunon substancn.
PYETJA 17.4
Gjat krcimit, far bn bleta pr t treguar se sa larg ndodhet ushqimi nga kosherja?
24
PRGJIGJET
VLERSIMI ME PIK PR LIQENIN E ADIT 1.1
Pik t plota: A. Rreth dy metra.
Asnj pik: Prgjigjet e tjera apo asnj prgjigje.
Prgjigjja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 478 piksh n

shkalln e PISA-s pr leximin. N vendet e OBZHE-s, 65 % e nxnsve jan prgjigjur n
mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata e kan rigjetur n mnyr t sakt informatn.
Pik t plota: 11,000 para ers son (apo prafrim midis 10,500 dhe 12,000; apo tregues t tjer
t cilt vn n dukje se nxnsi ka br deduktime nga shkalla )
11,000
11,000 para ers son
10,500 para ers son
Pak prpara 10,000 para ers son
Rreth 12,000
Rreth 11,000 para ers son
Asnj pik:
- Prgjigjet e tjera, duke prfshir shigjetn q tregon n pikn fillestare t grafikut.
10,000 para ers son [Dshton t deduktoj nga shkalla.]
20,000 para ers son
8000 para ers son [Ka par figurn e gabuar.]
11000 para ers son 4000 para ers son [Nuk ka marr parasysh prgjigjen e vizuar.]
0
- Mungon.
Prgjigjja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 540 piksh n

shkalln e Pisa-s pr leximin. N vendet e OBEZH-it, 50 % e nxnsve i jan prgjigjur n
mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata e ata e kan rigjetur n mnyr t sakt
informatn.
25
Pik t plota: I referohet rishfaqjes s liqenit. Shnim: Prgjigja mund t marr pik t plota
edhe nse prgjigja e pyetjes s mparshme sht e pasakt.
Liqeni i adit sht rishfaqur n vitin 10,000 para ers son pasi ishte zhdukur n
mnyr t plot rreth viteve 20,000 para ers son.
Liqeni sht zhdukur gjat Epoks s Akullnajave dhe pastaj sht rishfaqur rreth ksaj
kohe.
U rishfaq ather.
sht rishfaqur rreth viteve 11,000 para ers son.
Pastaj liqeni sht rishfaqur pasi ishte zhdukur pr 9000 vite.
Asnj pik:
- Prgjigje t tjera.
N at koh filluan t shfaqen kafsht.
11,000 para ers son sht viti n t cilin njerzit filluan t bnin art n shkmbinj.
11,000 para ers son ishte viti kur u shfaq (pr her t par) liqeni.
Sepse n at koh Liqeni i adit ishte plotsisht i thar.
Sepse ajo ishte lvizja e par n grafik.
- Mungon.
Prgjigja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 600 piksh n

mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata kan reflektuar dhe e kan vlersuar tekstin.
Pik t plota: A. kafsht e pikturuara n shkmbinj kan qen t pranishme n at zon, n

kohn kur jan pikturuar.
Asnj pik: Prgjigje t tjera apo asnj prgjigje.

mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata e kan interpretuar tekstin n mnyr t sakt.
Pik t plota: C. pasi niveli i Liqenit t adit kishte qen n rnie pr m shum sesa 1000
vitesh.

mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata e kan interpretuar tekstin n mnyr t sakt
26
VLERSIMI ME PIK PR GRIPIN 2.1
Pik t plota: B. Imunizimet do t kryhen gjat orve t puns.

mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata i kan rigjetur informatat n mnyr t sakt.
Pik t plota:
- I referohet n mnyr t sakt tekstit dhe lidh stilin me qllimin, t cilt jan t pajtueshm me
miqsor dhe inkurajues. Prgjigja medoemos duhet t ket S PAKU nj prej tipareve t
mposhtme:
(1) i referohet njrit prej tipareve deri n hollsi (faqosjes, stilit t shkrimit, vizatimeve apo
grafikve t tjer; apo karakteristikave t tjera t ngjashme)- d.m.th. i referohet nj pjese apo
cilsie specifike t nj tipari; DHE/OSE
(2) prdor terma vlersimor t tjer ve miqsor dhe inkurajues. (Vini re q terma t till si
interesant, i leht pr tu lexuardhe i qart nuk konsiderohen se jan specifik n mnyr
adekuate.)
Opinioni lidhur me at nse Fiona ka pasur sukses, lejohet t jepet i pohuar
shprehimisht ose i nnkuptuar.
Jo, vendosja e vizatimit t shirings pran fillimit ishte ide e keqe. Duket e frikshme. [I
referohet nj pjese specifike t dizajnit: nj vizatimi t veant (1). Prdor termin e vet
vlersimor: e frikshme (2).]
Po, vizatimet e ndajn tekstin dhe e bjn at t leht pr lexim. [Prshkruan nj aspekt
specifik t faqosjes (1).]
Vizatimi si tek filmat vizatimor i virusit sht miqsore. [I referohet nj aspekti
specifik (si tek filmat vizatimor) t nj ilustrimi (1).].
Jo, vizatimet jan fminore dhe pa lidhje. [Prdor termat (fminore, pa lidhje) pr
t vlersuar nj prej tipareve t prmendura n tekst (2).]
Po, stili i shkrimit sht i shtendosur dhe jo zyrtar. [Prdor (i qet, jo zyrtar) pr
t vlersuar njrin prej tipareve t prmendura n tekst (2).]
Po, stili sht i ngroht dhe ftues. [Prdor termet e veta pr ta vlersuar stilin (2).]
Shkrimi sht i gjat. Njerzit nuk do ta merrnin mundimin ta lexonin. [I
referohet nj tipari relevant t prezantimin: sasis s tekstit (1). Prdor termet e
veta vlersimore (2).]
Ajo nuk i detyron njerzit ti nnshtrohen injeksionit, dhe kjo gj do ti inkurajonte
njerzit.
[Referim i nnkuptuar tek mnyra apo regjistri: nj aspekt i stilit (2).]
Jo, stili i shkrimit sht mjaft formal. [I debatueshm, por ka aplikim binds t termit t
vet vlersues: formal (2).]
27
Pik t pjesshme:
- I referohet n mnyr t sakt tekstit dhe e lidh qllimin me informatat dhe prmbajtjen (m
shum sesa me stilin), t cilat jan koherente me miqsor dhe inkurajues. Opinioni lidhur me
at nse Fiona ka arritur sukses lejohet t shkruhet n mnyr t qart ose t lihet i nnkuptuar.
Jo, mesazhi i cili bn fjal pr brjen e nj injektimi nuk mund t jet n asnj mnyr
miqsor dhe inkurajues.
Po, ajo ia ka dal. Po ofron mjaft mundsi dhe po rregullon oraret pr imunizimin ndaj
gripit. Ajo gjithashtu ka dhn edhe sugjerime pr shndetin.
Asnj pik:
- Jep prgjigje t pamjaftueshme ose t paqart.

Po, e bn t duket ide e mir.
Po, sht miqsor dhe inkurajues [Termat nuk jan zbatuar tek tipare t caktuara]
Jo, nuk funksionon.
Jo, sepse nj pjes e informatave nuk jan t sakta. [I referohet prmbajtjes pa br
asnj lidhje me iden e miqsor dhe inkurajues.]
Po, ilustrimet jan inkurajuese dhe stili i flet-informacionit sht i pranueshm.
[Ilustrimet jan inkurajuese nuk shkon prtej termave t pyetjes. Stili i flet-
informacionit sht i pranueshm
sht tepr i paqart.]
Ia ka dal, sht i leht pr tu lexuar dhe i qart [Termat e prdorur nuk jan
specifik aq sa duhet.]
Mendoj se ia ka dal me sukses. Ajo i ka zgjedhur vizatimet dhe ka shkruar nj tekst
interesant.
[Vizatimet nuk i vlerson n asnj mnyr, ndrsa pjesa tekst interesant sht tepr e
paqart.]
- Shfaq t kuptuar t pasakt t materialit ose jep nj prgjigje t pambshtetur ose jo relevante.
Po, t gjith do t duhet t bjn nj injektim. [Jo relevante dhe e pasakt.]
Jo, vizatimet nuk kan t bjn fare me mesazhin. [E pasakt.]
Po, sepse ajo dshiron q njerzit t shqetsohen se mos preken nga gripi.
[Konfliktohet me iden e miqsor dhe inkurajues.]
sht i mir, por sht vetm nj mendim/opinion. [Jo relevante.]
Po, ajo ka dhn nj prshkrim t shkurtr pr at se ka do t bjn pr ta ndalur
gripin. [Jo relevante i referohet prmbajtjes n nj mnyr jospecifike.]
Po, ajo thot thjesht faktet. [Jo relevante.]
Po, sepse do t duhet t imunizohen m shum njerz. [Jep nj opinion t
prgjithshm pr temn e imunizimit, nuk i referohet stilit apo detajeve t
prmbajtjes].
Po, sepse askush nuk dshiron t smuret. T gjith e duan shndetin e mir. [Jo
relevante].
- Asnj prgjigje.
28
shkalln e Pisa-s pr leximin. Dhnia e nj prgjigjeje pjesrisht t sakt n kt pyetje
korrespondon me nj vshtirsi prej 542 piks n shkalln e PISA-s pr leximin. N vendet e
OBEZH-it, 44 % e nxnsve i jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata
kan reflektuar mbi tekstin dhe e kan vlersuar at.
Pik t plota: B. ide e mir, por jo zvendsues i ushtrimeve dhe diets s shndetshme.

shkalln e Pisa-s pr leximin. N vendet e OBEZH-it, 53 % e nxnsve jan prgjigjur n
Pik t plota:
- Vlerson seksionin e tekstit n marrdhnie me termin orientues duke treguar se ekziston

nj kontradikt potenciale. (Kush do t duhet t imunizohet? T gjith... , nga njra an, dhe
Kush nuk do t duhet t imunizohet? nga ana tjetr). Mund ta shpjegoj ose jo, se far sht
kontradikta. Rnia dakord apo mosrnia dakord mund t pohohet tekstualisht ose t
nnkuptohet.
Po,sepse pr disa njerz do t ishte e rrezikshme ta bnin imunizimin (p.sh. grat

shtatzna). [E prshkruan kontradiktn]
Jo, sepse duhet t lexoni vetm disa rreshta t tjer pr t kuptuar q disa njerz nuk do t
duhet ta bjn injektimin, dhe n trsi ajo dshiron q njerzit ta bjn at.
Po, sepse ajo thot kushdo mundet dhe m von prcakton njerzit t cilt nuk do t
duhet t imunizohen. [Identifikimi i kontradikts]
Ky rresht sugjeron se t gjith njerzit do t duhet t vaksinohen, ka sht e pavrtet.
[E tregon shkurtimisht kontradiktn]
Po, deri n njfar mase! Ndoshta: Kushdo q sht i interesuar t mbrohet kundr
virusit, por q nuk vuan nga asnj prej simptomave apo smundjeve t mposhtme.
[Sugjerimi i riformulimit nnkupton pranimin dhe miratimin e kontradikts.]
- Vlerson pjesn e tekstit n lidhje me termin orientues, duke treguar se pohimi mund t
jet ekzagjerim. (d.m.th. Jo kushdo duhet t imunizohet, apo imunizimi nuk ofron mbrojtje t
plot.) Mund ta shpjegoj ose jo se ka sht ekzagjerimi. Rnia dakord apo mosrnia dakord
mund t pohohet n mnyr t shprehur apo t nnkuptuar.
Nuk duhej ta kishte prdorur, sepse imunizimi nuk garanton se nuk do t prekeni nga
gripi.
Nuk jam dakord, megjithse e bn tekstin t duket sikur po t thot q patjetr do t
prekesh nga gripi nse nuk vaksinohesh.
Brja e injektimin nuk siguron mbrojtje t plot.
Nuk duhej ta kishte prdorur, sepse jo t gjith preken nga gripi, veanrisht nse
29
jeni t shndetshm dhe n form.
Po, jam dakord, sepse e bn panoramn t duket m e mir nga ka sht n t vrtet.
[Nnkupton nj ekzagjerim, ndonse t paspecifikuar.]
Asnj pik:
- Jep prgjigje t pamjaftueshme ose t paqart, ose ripohon orientues pa dhn shpjegime.
Mos e hiq, sht mir. [Nuk jep shpjegim.]
Ata do t duhej t kishte vendosur edhe nj vizatim tjetr n vend t titullit. [Nuk jep
shpjegim.]
Po, kjo fjali sht orientuese dhe mund t shkaktoj probleme. [Nuk jep shpjegim.]
- Tregon t kuptuar t jo t sakt t materialit dhe jep nj prgjigje t pambshtetur apo jo

relevante.
Do t duhej t mos ishte prfshir sepse kushdo ka t drejt t vendos pr veten e vet.
[Keqkupton regjistrin e tekstit: nuk sht urdhr.]
Mendoj se fjala GRIP do t duhej t ishte vendosur pas fjals VIRUS, pra Virusi i
Gripit, sepse njerzit q i hedhin nj sy shpejt e shpejt njoftimit mund t mendojn se
bhet fjal pr nj virus tjetr dhe jo pr gripin. [Shpjegim i pasakt pr orientues]
Po, njerzit mund t interesohen, por mund t ken frik nga gjilprat. [Jo relevante.]
- Mungon.

shkalln e PISA-s pr leximin. N vendet e OBEZH-it, 37 % e nxnsve i jan prgjigjur n
mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata kan reflektuar mbi tekstin dhe e kan vlersuar
at.
Pik t plota: D. Mikeli nga departamenti i financave, i cili do t dshironte t imunizohej,

por do t jet n pushim m datn 17 maj

VLERSIMI ME PIK PR PUNN 4.1
Pik t plota: D. N fuqin puntore dhe n fuqin jopuntore.

30
Pik t plota: Kjo tregon se numri n diagramin n form peme DHE 000-t n titull/
fusnot jan integruar: 949,900. Lejoni prafrime t 949,000 dhe 950,000 n shifra dhe
fjal. Gjithashtu pranojeni 900,000 dhe nj milion (n fjal apo shifra) me cilsues.
949,900
Pak m posht sesa nntqind e pesdhjet mij
950,000
949.9 mij
Pothuajse nj milion
rreth 900 mij
949.9 X 1000
949(000)
Pik t pjesshme : Tregon se numri n diagramin n form peme sht gjetur, por 000-t n
tituj/fusnota nuk jan integruar n mnyr t sakt. Prgjigjet : 949.9 me fjal ose shifra. Lejoni
prafrime t krahasueshme me ato pr Kodin 2.
949.9
94,900
Pothuaj nj mij
Pak m posht 950-s
rreth 900
pak m posht 1000-s

OBEZH-it, 46 % e nxnsve i jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata i
kan rigjetur informatat n mnyr t sakt.
31
Kamerieri me gjysm orari, 35 vje.
N fuqin N fuqin N fuqin Nuk
puntore: i/e puntore:i/e jo puntore prfshihet
Biznesmene, 43 vjee, e cila punon 60 or n jav. punsuar papunsuar n asnj
kategori
Studenti me orar t plot, 21 vje.
Nj burr, 28 vje, i cili sapo ka shitur dyqanin dhe po krkon

pun.
Nj grua, 55 vjee, e cila asnjher nuk ka punuar apo nuk ka

dashur t punoj asnjher jasht shtpis.
Nj gjyshe, 80 vjee, e cila punon ende disa or do dit n

dyqanin ushqimor t familjes.
Pik t plota: 5 t sakta.

Pik t pjesshme: 3 ose 4 t sakta.
Asnj pik: 2 ose m pak t sakta.

OBEZH-it, 39 % e nxnsve i jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata e
kan interpretuar tekstin n mnyr t sakt.
Tiparet e Diagramit n form Peme Prgjigja
Etiketat n seciln kuti (p.sh. N fuqin Ndryshon / Nuk ndryshon

puntore)
Prqindjet (p.sh. 64.2%) Ndryshon /Nuk ndryshon
Numrat (p.sh. 2656.5) Ndryshon /Nuk ndryshon
Shnimet shpjeguese (fusnotat) posht Ndryshon /Nuk ndryshon

diagramit n form peme
Asnj pik: 2 ose m pak t sakta. Pik t plota: 3 t sakta

32
Pik t plota: C. kategorit brenda secilit grup.
Asnj pik: Prgjigje t tjera ose asnj prgjigje.

VLERSIMI ME PIK PR POLICIN 6.1
Pik t plota: B. Renditja e perlave sht e ndryshme.

mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata i kan gjetur informatat n mnyr t sakt.
Pik t plota: C. mnyrn e analizimit t qelizave pr t gjetur modelin e ADN-s.

Pik t plota: C. T informoj.

Pik t plota: B. kryer analiza gjenetike.

33
VLERSIMI ME PIK PR ATLETET 7.1
Pik t plota: D. Q sht shum e rndsishme pr sportistt e rinj q t veshin kpuc

t mira sportive.

Pik t plota: I referohet kufizimit t lvizjes.

E kufizojn lvizjen.
T pengojn t vraposh lirshm.
Asnj pik:
- Shfaq t kuptuar t pasakt t materialit ose jep nj prgjigje t pambshtetur apo jo relevante.
Pr t shmangur dmtimet.
Nuk mund ta mbshtesin kmbn.
Sepse duhet t mbshtessh kmbn dhe kyin e kmbs.

Prndryshe nuk jan t prshtatshme.
- Asnj prgjigje.

Pik t plota: I referohet katr kritereve t paraqitura me shkronja t pjerrta n tekst. Secila
referenc mund t jet nj citim i drejtprdrejt, perifrazim apo nj prpunim i kriterit. Kriteret
lejohet t jepen n cilindo renditje. Katr kriteret jan:
(1) T ofroj mbrojtje t jashtme
(2) Ta mbshtes kmbn
(3) T jap stabilitet t mir
(4) Ti zbus tronditjet
1. Mbrojtja e jashtme
2. Mbshtetja e kmbs
3. Qndrueshmria e mir
4. Zbutja e tronditjeve
34
Duhet medoemos t ofroj mbrojtje t jashtme, ta mbshtes kmbn, ti ofroj lojtarit
qndrueshmri t mir, dhe patjetr duhet t zbus tronditjet.
Mbron, mbshtet, stabilizon, zbut tronditjet. [Citon nntitullin e ksaj pjese t tekstit]
Asnj pik:
- Prgjigje t tjera.
1. Mbron kundr goditjeve nga topi apo kmbt.
2. Prshtatet relievin e fushs.
3. E mban kmbn t ngroht dhe t that.
4. E mbshtet kmbn.
[Tri pikat e para t ksaj prgjigjeje jan t gjitha pjes e kriterit 1 (ofrimi i mbrojtjes s
jashtme).]
- Asnj prgjigje.

Pik t plota: D. i jep zgjidhje problemit t prshkruar n pjesn e par.

mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata kan reflektuar mbi tekstin dhe e kan vlersuar
at.
VLERSIMI ME PIK PR Dhuratn 8.1
Pik t plota: C. Shtpia e saj sht e rrethuar nga ujrat e prmbytjes.

t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata e kan interpretuar tekstin n mnyr t sakt.
Pik t plota: C. ka pr qllim ta qlloj macen.
35
Pik t plota: Shkon prtej interpretimit t fjalprfjalshm t tregimit, duke e interpretuar

at n nj mnyr q prputhet me kuptimin e sakt t fjalprfjalshm. E vlerson
prfundimin n aspektin e plotsis tematike, duke lidhur fjalin e fundit me marrdhniet,
shtjet apo metaforat qendrore n tregim. Prgjigja mund ti referohet, pr shembull,
marrdhnies midis panters dhe gruas; mbijetess; apo dhurats; apo falnderimit. Opinioni
pr prshtatshmrin mund t pohohet tekstualisht apo t nnkuptohet.
Po. Tregimi e ka sjell gruan n kontakt me at q sht vrtet thelbsore n jet, dhe
kocka e bardh sht simbol i ksaj.
Po. Mendoj se ajo q pantera la nga mishi ishte gjithashtu nj dhurat, ku mesazhi ka
qen jeto dhe lejo t jetojn.
Po. Kocka sht si njlloj dhurate, dhe kjo sht tema e tregimit.
Po. Kocka e mishit na tregon se mund ti kishte ndodhur gruas.
sht e prshtatshme sepse kafsha e ka falnderuar at n njfar mnyre pr copn e
mishit.
Pik t pjesshme:
- Shkon prtej interpretimit t fjalprfjalshm t tregimit ndrkoh q e interpreton n nj
mnyr q prputhet me kuptimin e sakt t fjalprfjalshm. Vlerson fundin n aspektin e
stilit apo gjendjes shpirtrore, duke e lidhur fjalin e fundit me stilin apo gjendjen shpirtrore t
prgjithshme t pjess tjetr t tregimit. Opinioni pr prshtatshmrin mund t shprehet n
mnyr t qart ose t nnkuptohet.
Po, i prshtatet pohimit t shtjes themelore t tregimit.
Po, e vazhdon efektin e dikaje friksuese.
Jo, sht tepr i shkurtr ndrkoh q pjesa m e madhe e tregimit paraqitet me shum
hollsi.
Prgjigjet n nj nivel t fjalprfjalshm, n nj mnyr e cila sht e pajtueshme me t

kuptuarin e sakt t fjalprfjalshm t tregimit. Vlerson fundin n terma t rendit t rrfimit,
duke e lidhur fjalin e fundit me ngjarje t shprehura n mnyr t qart, (p.sh. macja q ka
ngrn mish; vizita e panters n shtpi; qetsimi i prmbytjes). Opinioni pr prshtatshmrin
mund t pohohet n mnyr t qart apo mund t lihet i nnkuptuar.
Po, i jep prgjigje pyetjes nse macja e hngri ushqimin.
Jo. Pjesa q fliste pr mishin ka prfunduar m hert.
sht mbaruar sepse mishi sht prfunduar, dhe n t njjtn mnyr edhe tregimi.
Po. Tani q prmbytja sht zvogluar dhe meq e ka ngrn mishin, nuk ka arsye q
macja t qndroj.
Mendoj se ka qen prfundim i mir sepse dshmon se ajo e ka pasur nj panter n
verandn e saj. [Duke e kuptuar n nivel t fjalprfjalshm se ngjarjet n tregim kan
ndodhur me t vrtet]
36
Jo, nuk sht prfundim i prshtatshm. Nuk ishte dhurat, por dika shum e
rrezikshme.
[Prgjigja tregon pr nj lexim trsisht t fjalprfjalshm.]
sht e prshtatshme t prshkruhet se ka ndodhur pas shiut. [Referim n prfundin e
prmbytjes.]
Asnj pik:
- Jep prgjigje t pamjaftueshme apo t paqart.
sht m shum sesa efektive. Vrtet q t bie n sy.
Jo, dhurata nuk lidhet me fundin.
Jo. Do t ishte m mir q t prfundohej me dika m ngazllyese. [Nuk e lidh
prfundimin me pjesn tjetr t tregimit.]
Prfundon duke prshkruar nj kock.
- Shfaq t kuptuar jo t sakt t materialit ose jep nj prgjigje t pambshtetur apo jo relevante.
Po, ka treguar se do gj ka qen thjesht nj ndrr. [E pasakt]
Jo, sepse lexuesi nuk e di se prse sht zhdukur macja. [Tregon munges t t
kuptuarit.]
- Nuk ka asnj prgjigje.

korrespondon me nj vshtirsi prej 567 piksh n shkalln e PISA-s pr leximin. N vendet e
OBEZH-it, 37 % e nxnsve i jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata
kan reflektuar dhe e kan vlersuar tekstin n mnyr t sakt.
Pik t plota: B. Filloi t lundroj.

Pik t plota: Pranon se prshkrimet kan pr qllim t ngjallin mshir. Referimi tek qllimi i
autorit apo efekti tek lexuesit mund t pohohet n mnyr t qart apo t nnkuptohet. Referimi
tek ajo q ndodh n pjesn tjetr t tregimit mund t pohohet n mnyr t qart apo t
nnkuptohet. Mund t sugjeroj q:
(1) prshkrimet e cituara e lidhin pantern me gruan (apo qeniet njerzore n prgjithsi) n
vuajte; OSE
(2) prshkrimet e cituara prgatisin terrenin pr sjelljen e dhembshur ndaj panters, sjellje t
ciln gruaja do ta shfaqte m von; OSE
37
(3) pantera paraqitet si objekt i dhembshuris.
Pantera duket pothuaj njlloj si t ishte njeri, kshtu q i ngjan gruas, dhe t vjen keq pr t
dyja.
[Referim i pohuar qart tek lidhja midis panters dhe gruas/njerzve. (1) Referim i
pohuar qart tek efekti q ka tek lexuesi.]
T bn t kuptosh prnjher se edhe pantera sht viktim e prmbytjes. [Referim i
nnkuptuar tek lidhja midis panters dhe njerzve tek lidhza edhe. (1) Referim i
pohuar qart tek ndikimi tek lexuesi.]
Gruaja duket se ndien keqardhje pr t, prpara se ta dij se sht. [Lidh ekstraktet me
sjelljen e dhembshur t mvonshme t gruas (2), pa referim t pohuar qart tek qllimi
apo efekti.]
T bn t t vij keq pr pantern. [L t nnkuptohet kuptimi i sakt i
ngjyresave t prshkrimeve. (3) Referim i pohuar qart tek efekti tek lexuesit.]
Duket e trishtuar dhe e shqetsuar. [L t nnkuptohet kuptimi i ngjyresave t
prshkrimeve (3), me referim t nnkuptuar tek qllimi i autorit.]
Pik t pjesshme:
- Iu referohet qllimeve (ose efekteve) t mundshme t prshkrimeve t cituara, ve atij i cili
ngjall mshir. Komenti sht n pajtueshmri me t kuptuarin e tekstit. Referimi tek qllimi i
autorit apo efekti tek lexuesi mund t pohohen n mnyr t qart ose t nnkuptohen.
Referimet tek ato q ndodhin n pjesn tjetr t tregimit mund t pohohen n mnyr t qart
ose t nnkuptohen. Mund tiu referohet:
(1) qllimit/efektit t krijimit t suspanss apo misterit (Vini re q terma si friksues dhe i
frikshm konsiderohen se tregojn munges t t kuptuarit t prshkrimeve t cituara; dhe
interesant, i leht pr tu lexuar dhe i qart nuk konsiderohen specifik si do t duhej);
OSE
(2) ideja se pantera paraqitet nga pikpamja e gruas.
Pr shkak se krijon pezullim (suspans), nuk e di me t vrtet se far ishte duke qar.
[1]
Bn futjen e panters n tregim n mnyr t ngadalt. [1]
sht ngazllyes. [1]
Nuk e di se sht, njlloj si edhe gruaja. [Kombinimi i (1) dhe (2).]
Prshkruan ndjenjat e gruas pr pantern. [2]
Pik t plota: Pranon se prshkrimet kan pr qllim t ngjallin mshir. Referimi tek qllimi i
shkrimtarit apo efekti tek lexuesi mund t pohohet n mnyr t qart apo t nnkuptohet.
Referimi tek ajo q ndodh n pjesn tjetr t tregimit mund t pohohet n mnyr t qart apo t
nnkuptohet. Mund t sugjeroj q:
(1) prshkrimet e cituara e lidhin pantern me gruan (ose njerzit n prgjithsi) n vuajtje; OSE
(2) prshkrimet e cituara prgatisin terrenin pr sjelljen e dhembshur ndaj panters, t ciln
gruaja do ta shfaqte m von; OSE
(3) pantera paraqitet si objekt i dhembshuris.
Pantera duket pothuaj njlloj si t ishte njeri, kshtu q i ngjan gruas, dhe t vjen keq pr
t dyja.
[Referim i pohuar qart tek lidhja midis panters dhe gruas/njerzve. (1) Referim i
38
pohuar qart tek efekti q ka tek lexuesi.]
T bn t kuptosh prnjher se edhe pantera sht viktim e prmbytjes. [Referim i
nnkuptuar tek lidhja midis panters dhe njerzve tek lidhza edhe. (1) Referim i
pohuar qart tek ndikimi tek lexuesi.]
Gruaja duket se ndien keqardhje pr t, prpara se ta dij se sht. [Lidh ekstraktet me
sjelljen e dhembshur t mvonshme t gruas (2), pa referim t pohuar qart tek qllimi
apo efekti.]
T bn t t vij keq pr pantern. [L t nnkuptohet kuptimi i sakt i
ngjyresave t prshkrimeve. (3) Referim i pohuar qart tek efekti tek
lexuesit.]
Ajo duket e trishtuar dhe e shqetsuar. [L t nnkuptohet kuptimi i ngjyresave t
prshkrimeve (3), me referim t nnkuptuar tek qllimi i autorit.]
Pik t pjesshme:
- Iu referohet qllimeve (ose efekteve) t mundshme t prshkrimeve t cituara, ve atij i cili
ngjall mshir. Komenti sht n pajtueshmri me t kuptuarin e tekstit. Referimi tek qllimi i
autorit apo efekti tek lexuesi mund t pohohet n mnyr t qart ose t nnkuptohet. Referimet
tek ato q ndodhin n pjesn tjetr t tregimit mund t pohohen n mnyr t qart ose t
nnkuptohen. Mund tiu referohet:
(1) qllimit/efektit t krijimit t suspanss apo misterit (Vini re q terma si friksues dhe i
frikshm konsiderohen se tregojn munges t t kuptuarit t prshkrimeve t cituara; dhe
interesant, i leht pr tu lexuar dhe i qart nuk konsiderohen se jan specifik n mnyr
t prshtatshme); OSE
(2) ides se pantera paraqitet nga pikpamja e gruas.
Pr shkak se krijon pezullim (suspans), nuk e di me t vrtet se far ishte duke qar.
[1]
Bn futjen e panters n tregim n mnyr t ngadalt. [1]
sht ngazllyes. [1]
Nuk e di se sht, njlloj si edhe gruaja. [Kombinimi i (1) dhe (2).]
Prshkruan ndjenjat e gruas pr pantern. [2]
- Nuk ka prgjigje.

korrespondon me nj vshtirsi prej 539 piksh n shkalln e PISA-s pr leximin. N vendet e
OBEZH-it, 43 % e nxnsve i jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tu prgjigjur kshtu, ata e
kan interpretuar tekstin n mnyr t sakt.
Pik t plota:
- Pranon implikimin se gruaja sht e motivuar nga mshira apo empatia ndaj panters.
Mund t prmend gjithashtu edhe se gruaja nuk e kupton n mnyr t vetdijshme
motivimin e saj.
39
Ajo ndjeu keqardhje pr t.
Arsyeja ishte qe ajo e dinte se far do t thot t kesh uri.
Sepse sht person i dhembshur.
Pr ta ndihmuar t jetoj.
Asnj pik:
- Shfaq t kuptuar t pasakt t materialit ose jep nj prgjigje t pambshtetur ose jo relevante.
Mendoi se do t largohej po ta ushqente.
Sepse u tremb prej saj.
Sepse dshironte ta mbante si kafsh shtpiake. [E pambshtetur]
Pr ta br shoqe. [E pambshtetur]
Sepse e donte. [E pambshtetur]
- Asnj prgjigje.

VLERSIMI ME PIK PR Dhuratn 8.7A (Folsi 1 zemrgur dhe mizore)
Pik t plota: Ofron dshmi nga tregimi pr t mbshtetur iden se gruaja sht zemrgur dhe
mizore.
Mund ti referohet qllimit t saj pr ti qlluar panters, apo faktit se ajo n vrtet qlloi
drejt panters. Mund t prdor citime apo perifrazim t afrt.
Prpiqet ta qlloj pantern.

sht mizore sepse mendimi i par q i shkoi n mendje ishte ta vriste pantern.
Qesh kur mendon ta vras macen.
Ndrsa ishte duke ngrn, qeshte me rnkimin e maces.
Dhe, si mori pushkn, qlloi nga dritarja. [Citim]
Asnj pik:
sht e pasjellshme me pantern.
- Shfaq t kuptuar t pasakt t materialit ose jep nj prgjigje t pasakt apo jo relevante.
Gruaja sht mizore sepse vazhdon ta mbaj macen t kyur jasht. [sht e
pambshtetur q ajo do t duhej t vepronte ndryshe, duke marr parasysh rrezikun q
paraqet macja n tregim.]
Mendon se gruaja do t duhet t tregoj m shum dhembshuri. [Jo relevante: shpjegon
at q po thot djali n dialog, n vend q ti referohet tregimit.]
- Asnj prgjigje.
40
VLERSIMI ME PIK PR Dhuratn 8.7 B (Folsja 2 e dhembshur)
Pik t plota: Ofron dshmi nga tregimi pr t mbshtetur iden q gruaja sht e dhembshur.
Mund ti referohet veprimit t saj t ushqyerjes s panters, apo sugjerimeve pr aftsin e saj
pr dhembushuri ndaj panters apo m gjer. Mund t prdor citime apo perifrazim t afrt.
sht bujare sepse e ndan ushqimin e saj me macen.
I jep asaj mish.
Mori kish mbetur nga mishi dhe e hodhi nga xhami i thyer i dritares. [Citim]
Kur e dgjon n fillim panters, gruaja mendon se ajo duket e trishtuar, jo friksuese.
[Dshmi t aftsis pr dhembshuri ndaj panters.]
Thot i erdhi dshira t qante pr veten, pr t gjith njerzit, pr gjithka t prmbytur.
[Dshmi e cituar e nj dhembshurie m t prgjithshme.]
Asnj pik:
Vepron n nj mnyr q tregon dhembshuri.
sht e sjellshme.
- Shfaq t kuptuar t pasakt t materialit ose jep nj prgjigje t pambshtetur apo jo relevante.
Mendon se gruaja sht nj person i dashur. [E pambshtetur: shpjegon at q po thot
vajza n dialog, n vend q ti referohet tregimit.]
- Nuk ka prgjigje.

shkalln e Pisa-s pr leximin.
VLERSIMI ME PIK PR PERSONELIN 10.1
Pik t plota: Prmend t paktn NJ prej burimeve t mposhtme:

(1) Nga departamenti i personelit
(2) Nga kshilltari i personelit
Departamenti i personelit
Kshilltari i personelit mund t jap m shum informata.

VLERSIMI ME PIK PR PERSONELIN 10.2
Pik t plota: I prmend T DYJA mnyrat e mposhtme:
(1) Duke vepruar si ndrmjetsues pr punonjsit OSE ndrmjetson

(2) Duke ndihmuar n gjetjen e pozitave t reja. [Mos pranoni: Bankn e t Dhnave
pr Pun, Udhzim, Kurse, apo Projekte pr Ndryshimin e Karriers.]
ndrmjets
ndihmon me gjetjen e pozitave t reja kur sht e nevojshme
vepron si ndrmjets ju ndihmon t gjeni nj pun t re.
41
Asnj pik:
- Prgjigje t tjera.
Ndrmjetsimi 2. Projektet pr ndryshimin e karriers
Projektet pr ndryshimin e karriers kurset
Gjurmimi/ krkuesit e puns/ shpallet pr vende t lira pune ndrmjetsimi
Parashtrimi i krkess apo diskutimi me kshilltarin e personelit
- Mungon.
VLERSIMI ME PIK PR RREGULLAT E REJA 11.1
Pik t plota: Nnvizon OSE rrethon fjalin OSE pjesn e fjalis e cila prmban t paktn
NJ prej pjesve t mposhtme.
(1) ngritn nj komision

(2) opinionit publik ti jepet 3 muaj koh pr tiu prgjigjur rekomandimit t komisionit
[Nnvizon] Australiant ngritn nj komision pr ta studiuar shtjen
[Nxnsi/ja ka nnvizuar nj prej fjalive relevante.
[Nnvizon] Australiant ngritn nj komision pr ta studiuar shtjen dhe
deklaruan q opinionit publik ti jepet 3 muaj koh pr tiu prgjigjur rekomandimit t
komisionit....
[Nxnsi/sja i ka nnvizuar t dyja pjest relevante t tekstit.]
[Nnvizon] Australiant ngritn nj komision pr ta studiuar shtjen. dhe
n Franc nj gruaje iu desh t shkonte n gjykat pr tu lejuar t lindte nj fmij t
fertilizuar me spermn e ngrir t bashkshortit t saj t vdekur ... [Njra pjes e tekstit sht e
nnvizuar n mnyr t sakt; tjetra duket se lidhet me prgjigjen ndaj pyetjes s radhs,
prandaj pranojeni.]
Asnj pik:
- T tjera
[Nnvizon] Embrionet do t duhet t shkrihen, tha paneli, sepse dhurimi i
embrioneve dikujt tjetr do t krkonte miratimin e prodhuesve, dhe pr kt nuk
ishte dhn asnj miratim...
[Nxnsi/sja ka nnvizuar nj pjes jo relevante t tekstit.]
[Nnvizon].... Australiant ngritn nj komision pr ta studiuar shtjen... dhe...
Mundsit pr keqprdorimin e aftsive t shkenctarve pr ta prparuar apo
ngadalsuar krijimin e jets jan t shumfishta.... [Njra pjes e tekstit sht e
nnvizuar n mnyr t sakt; tjetra nuk mund t konsiderohet se i prgjigjet pyetjes
pasuese, prandaj mos e pranoni.]
- Asnj.

42
VLERSIMI ME PIK PR RREGULLAT E REJA 11.2
Pik t plota: Prmend s paku DY shembuj nga t mposhtmit:
(1) Kur ifti Rios humbi jetn, u ngrit shtja se far do t bhej me embrionet. [Mos pranoni
diskutimet n paragrafin 4 (p.sh. far do t duhej t bnte spitali australian me embrionet e
grira? A mos ishin embrionet n njfar mnyr pron e patjetrsueshme e iftit Rios?]
prvese kur nxnsi i lidh n mnyr t qart kto diskutime me vdekjen e dhuruesve t
embrionit (ifti Rios.)
(2) N Franc nj gruaje iu desh t shkonte n gjykat pr tu lejuar t prdorte spermn e
bashkshortit t saj t vdekur.
(3) far do t duhet t bhet nse nj nn zvendsuese shkel kontratn pr mbajtjen e
fmijs dhe refuzon ta jap t porsalindurin t cilin ia ka premtuar m hert dikujt tjetr?
Tregoi q dhuruesit duhet t specifikojn se far do t duhet t bhet me embrionet nse
atyre iu ndodh dika, ndrsa ligjet pr kt shtje do t duhet t prcaktojn se far do
t bhet nse nj nn zvendsuese refuzon t heq dor nga fmija.
Pik t pjesshme: Prmend NJ prej shembujve m sipr t cilt lidhen me bio-teknologjin

((1), (2) ose (3)) DHE (potencialin shkatrrues t) fuqis atomike.
Asnj pik:
- Prgjigje t tjera.
Ata e kan ngrir spermn dhe do t duhet ta mbajn t ngrir derisa t prdoret.
[Prgjigje jo relevante]
- embrionet jan pjes e prons
- do t mund t fiksoheshin tek dikush tjetr. [sht e paqart se cils pjes t
artikullit i referohen kto rreshta. Nse iu referohen t dyja pr rastin e iftit Rios, mos i
pranoni. Nse i referohet rastit francez n pikn e dyt, ky sht keqinterpretim meqense
gruaja nuk sht dikush tjetr.]
- Nuk ka prgjigje.
-
VLERSIMI ME PIK PR SHIJEN E KEQE 15.1
Pik t plota: A. Faj.

Pr tu prgjigjur n mnyr t sakt ksaj pyetjeje, nxnsve iu sht dashur ta interpretojn
tekstin.
43
VLERSIMI ME PIK PR SHIJEN E KEQE 15.2
Pik t plota:
- Qeveria/individt do t duhet t shpenzojn m shum n ndihma (jasht vendit)

Dhurim nga ana e njerzve t m shum parave jasht vendit.
Dhurim t parave pr bamirsi.
Njerzit do t duhet t shpenzojn m pak n okollat dhe m shum pr t varfrit.
Shpenzimi nga ana e njerzve t m pak parave pr okollat dhe m shum pr t
smurt jasht vendit. [Jep nj kuptim t kufizuar t ndihms, por gjithsesi e jep iden
kryesore.]
Se njerzit t mos i shpenzojn t gjitha parat pr okollat, por n vend t saj, pr
vende t tjera. [Shprehet n mnyr t varfr, por e kupton n njfar mase
marrdhnien s cils i referohet Jago.]
Rritje t shpenzimeve qeveritare dhe t njerzve pr ndihma jasht vendit pr ti
ndihmuar t varfrit. Ai gjithashtu dshiron q njerzit t ndihen fajtor dhe t blejn
m pak okollat ose ti dhurojn parat pr ndihmn jasht vendit pr t varfrit.
N vend q t blejn dhe han okollat, njerzit do t duhet ti japin parat pr nj kauz
t mir dhe t mos jen kaq vet-tolerues.
- Qeveria/individt do t duhet t ndryshojn prioritetet apo vetdijesimin e tyre.
T ndryshojm prioritetet tona.

Do t dshironte q njerzit t vetdijesoheshin m shum pr mnyrn se si i
shpenzojm burimet.
I nxit njerzit t mendojn m shum pr t ndihmuar t tjert sesa t angazhohen n
knaqsi vetjake. [Prqendrohet tek qndrimi mendojn m shum sesa tek veprimi.]
Krkon t nxis vetdijesimin e njerzve se t varfrit kan nevoj pr ndihmn ton, q
njerzit t bjn dika pr kt. [Thekson vetdijesimin.]
Asnj pik:
- Identifikon strategjin e shkrimtarit, pr ta br lexuesit t ndihet fajtor.
T ndihen fajtor/t turpruar.
- T shpenzojn m pak pr okollat/ t jen m pak lakmitar.
T mos blejn m okollat.
T ndalojn s ngrni ushqime jo t shndetshme.
Do t dshironte q ne t bnim m shum sesa thjesht t shfaqim lakmi pr okollat.
[Nuk kap pikn kryesore t asaj se ka sht dikaja tjetr; thekson t ngrnt.]
- Prgjigje t tjera, duke prfshir prgjigjet e paqarta, t paprshtatshme apo jo relevante.
Do t dshironte q ta vidhnin qeverin.
Do t dshironte q njerzit t thoshin: Do ti dhurojm t gjitha parat tona pr
bamirsi.
Asgj.
Nuk jam dakord me Arnold Jagon.
Jam dakord me t.
Mendoj se dshiron q njerzit e tjer t bien dakord dhe t fillojn t bjn dika pr
kt.
44
[Tepr e paqart.]
Mendoj se do ti plqenin letrat me opinione t shkruara, dhe se far do t bnin
njerzit pr ta zgjidhur kt problem. [Mbshtetje/diskutim i paspecifikuar dhe i
paqart. E barasvlershme me
Jam dakord me t.]
Mund ti plqej t shoh sugjerimet e njerzve pr mnyrn e mbledhjes s fondeve pr
vendet e huaja duke prdorur okollatn, apo t shoh nj prgjigje t prgjithshme ndaj
letrs s tij pr prioritetet tona. [Prgjigja paraqet keqkuptim themelor t argumentit.]
- Mungon prgjigja ose sht plotsisht jasht krkess.
Pr tiu prgjigjur n kt pyetje n mnyr t sakt, nxnsve iu sht dashur t reflektojn dhe
ta vlersojn tekstin.
VLERSIMI ME PIK PR BLETT 17.1
Pik t plota: D. T tregojn se ku ndodhet ushqimi q kan gjetur krkueset.
Pr tiu prgjigjur n kt pyetje n mnyr t sakt, nxnsve iu sht dashur ta interpretojn

tekstin.
________
Bazojeni vlersimin n prgjigjet e mposhtme:

a: pemt frutore
b: trfili
c: pemt e mbuluara me lule
d: pemt
e: lulet
Pik t plota: abc, abe, bde (n do renditje)
Asnj pik:
- Prgjigje t tjera, kombinime t a,b,c,d dhe e-s, apo prgjigje t tjera.

Fruta
- Munges e prgjigjes ose prgjigje jasht krkess.
Pr tiu prgjigjur n kt pyetje n mnyr t sakt, nxnsve iu sht dashur ti gjejn

informatat.
Pik t plota: A. Prpjestimi i ujit n substanc.
Asnj pik: Prgjigje t tjera ose munges e prgjigjeve.

45
Pr tiu prgjigjur n kt pyetje n mnyr t sakt, nxnsve iu sht dashur ta interpretojn
tekstin
Pik t plota: Tregon se informatat jepen nga T DYJA, edhe nga lvizja e barkut EDHE nga
gjatsia e kohs s lvizjes s barkut.
Pr aq koh sa bleta e lviz barkun.
Ajo e lviz barkun pr nj periudh t caktuar kohore.
Pik t pjesshme:
- Prmend vetm lvizjen e barkut. (Prgjigja mund t jet pjesrisht e pasakt.)

Ajo lviz barkun.
Tregon se sa larg sht burimi me an t shpejtsis q e lviz barkun.
- Prmend gjatsin e kohs pa prmendur lvizjen e barkut.
Pr aq koh sa krcen ajo.
Asnj pik:
- Prgjigje jo relevante, e pasakt, e paplot ose e paqart.
Se sa shpejt vrapon bleta, n formn e rrethit, n figurn 8
Se sa e madhe sht figura 8.
Se si lviz bleta.
Krcimi.
Barku.
- Prgjigje jasht tems ose munges e prgjigjes.
Pr tiu prgjigjur n kt pyetje n mnyr t sakt, nxnsve

iu sht dashur ta interpretojn tekstin
46
MODELE DETYRASH N MATEMATIK
47
NJSIA 1 E MATEMATIKS: FERMAT
Ktu shihni nj fotografi t nj ferme me ati n formn e nj piramide.
M posht, pr nxnsit, jepet modeli matematikor i atis s ferms, ku jan shtuar matjet.
Kati i papafingos, katrkndshi ABCD n model, sht katror. Shtyllat tek t cilt mbshtetet
atia jan brinjt e bllokut (prizmit drejtkndor) EFGHKLMN. E sht n mes t AT, F n mes
t BT, G n mes t CT dhe H n mes t DT. T gjith brinjt e piramids n model kan gjatsi
prej 12 metra.
PYETJA 1.1
Llogarisni siprfaqen e dyshemes s papafingos ABCD.
Siprfaqja e dyshemes s papafingos ABCD = m2
PYETJA 1.2
Llogarisni gjatsin e EF, at t brinjve horizontal t bllokut.
Gjatsia e EF = ________________ m
48
NJSIA 2 E MATEMATIKS: ECJA
Fotografia tregon gjurmt e kmbve t nj njeriu. Gjatsia e hapit P sht largsia midis
pjess s pasme t dy gjurmve t njpasnjshme t kmbve.
Pr meshkujt, formula ,
n = numri i hapave n minut, dhe
P = gjatsia e hapave e dhn n metra.
PYETJA 2.1
Nse formula zbatohet pr t ecurn e Heikos dhe Heiko bn 70 hapa n minut, cila sht
gjatsia e hapave t Heikos? Shpjegojeni punimin tuaj.
PYETJA 2.2
Bernardi e di se gjatsia e hapave t tij sht 0.80 metra. Formula zbatohet pr t ecurn e
Bernardit. Llogarisni shpejtsin e t ecurs s Bernardit n metra n minut dhe n
kilometra n or. Shpjegojeni punimin tuaj.
NJSIA 4 E MATEMATIKS: KUBAT
PYETJA 4.1
N kt fotografi, shihni gjasht zare, t etiketuar nga (a) n (f). Pr t gjith zaret ka nj
rregull: Numri total i pikave n dy faqet e kundrta t secilit zar sht gjithmon shtat.
Shkruani n seciln kuti numrin e pikave n faqen e poshtme t zarit,
e cila korrespondon me fotografin.
a b c
d e f
(e)
(b)
(f)
(a)
(e)
(d)
49
NJSIA 5 E MATEMATIKS: SIPRFAQJA E KONTINENTIT
M posht jepet harta e Antarktids.
ANTARKTIDA
Kilometra 0 200 400 600 800 1000
PYETJA 5.1
Prllogaritni siprfaqen e Antarktids duke prdorur shkalln e harts. Paraqiteni punimin tuaj dhe
shpjegoni se si i keni br llogaritjet. (Mund t vizatoni mbi hart nse kjo ju ndihmon n
llogaritjet tuaja.)
50
NJSIA 6 E MATEMATIKS: RRITJA
T rinjt rriten m shum

N vitin 1998, gjatsia mesatare e femrave dhe meshkujve t rinj n Holand, sht paraqitur
n kt grafik.
Gjatsia 180
(cm)
Gjatsia mesatare e t rinjve, 1998
170
Gjatsia mesatare e t rinjve, 1998

190
160
150
140
130
Mosha
(Vite)
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
PYETJA 6.1
Q prej vitit 1980, gjatsia mesatare e femrave 20-vjeare sht rritur me 2,3 cm, n 170,6 cm.
Cila ka qen gjatsia mesatare e nj 20-vjeareje n vitin 1980?
Prgjigjja:____________cm.
PYETJA 6.2
Shpjegoni se si e tregon grafiku q mesatarisht, norma e rritjes pr vajzat ngadalsohet
pas moshs 12 vjeare.
PYETJA 6.3
Sipas ktij grafiku, mesatarisht, gjat cils periudh n jetn e tyre jan femrat m t gjata sesa
meshkujt e s njjts mosh?
51
NJSIA 8 E MATEMATIKS: TREKNDSHAT
PYETJA 8.1
Rrethoni nj figur m posht, e cila prputhet me prshkrimin e mposhtm.
Trekndshi PQR sht nj trekndsh knddrejt me kndin e drejt n R. Drejtza RQ sht

m e shkurtr sesa drejtza PR. M sht mesi i drejtzs PQ, ndrsa N sht mesi i drejtzs QR.
S sht nj pik brenda trekndshit. Drejtza MN sht m e gjat sesa drejtza MS.
NJSIA 12 E MATEMATIKS: KURSI I KMBIMIT
Mei-Ling-u nga Singapori po prgatitej t shkonte n Afrikn e Jugut pr 3 muaj si

nxnse prmes nj programi t shkmbimit t nxnsve. Ajo duhej t kmbente disa
dollar singaporian (SGD) me rantin e Afriks s Jugut (ZAR)
52
PYETJA 12.1
Mei-Ling-u msoi se kursi i kmbimit midis dollarit singaporian dhe rantit t Afriks
s Jugut ishte: 1 SGD = 4.2 ZAR
Mei-Ling-u kmbeu 3000 dollar singaporian n rant t Afriks s Jugut me kt
kurs kmbimi. Sa rant t Afriks s Jugut mori Mei-Lingu?
Prgjigja:
PYETJA 12.2
Kur u kthye n Singapor pas 3 muajsh, Mei-Lingut-ut i kishin mbetur edhe 3 900 ZAR. Ajo i
kmbeu prsri kto para me dollar Singaporian, duke vr re se kursi i kmbimit kishte
ndryshuar dhe tani ishte:
1 SGD = 4.0 ZAR
Sa dollar Singaporian mori Mei-
Lingu? Prgjigja:
PYETJA 12.3
Gjat ktyre 3 muajve, kursi i kmbimit kishte ndryshuar nga 4.2 n 4.0 ZAR pr 1 SGD.
A ishte n favorin e Mei-Lingut q kursi i kmbimit tashm ishte 4.0 ZAR n vend t 4.2
ZAR, kur i kmbeu rantet e saj t Afriks s Jugut me dollar Singaporian? Jepni nj
shpjegim pr ta mbshtetur prgjigjen tuaj.
NJSIA 15 E MATEMATIKS: TESTET SHKENCORE
PYETJA 15.1
N shkolln e Mei Lin-it, msimdhnsi i saj i shkencs bn teste t cilat gjithsej kan 100
pik. Mei Lin-i ka nj mesatare prej 60 piksh n katr testet e saj t para n Shkenc. N
testin e pest ajo mori 80 pik. Cila sht mesatarja e pikve t Mei Lin-it pas t pes testeve?
Mesatarja: ..........................
NJSIA 18 E MATEMATIKS: TRMETI
PYETJA 18.1
sht transmetuar nj dokumentar pr trmetet dhe se sa shpesh ndodhin termetet. N t
bnte pjes nj diskutim pr aftsin e parashikimit t trmeteve.
Nj gjeolog deklaroi: Gjat njzet viteve t ardhshme, mundsit q t ndodh nj trmet n
qytetin e Zedit jan dy n tre.
Cila nga alternativat e mposhtme reflekton m mir kuptimin e deklarats s gjeologut?
A. 2/3x 20 = 13.3, kshtu q midis 13 dhe 14 viteve duke filluar q tani, n qytetin e Zedit do t
ndodh nj trmet.
B. 2/3 sht m e madhe sesa , kshtu q mund t jemi t sigurt se do t ndodh nj trmet
n qytetin e Zedit gjat njzet viteve t ardhshme.
C. Gjasat q t ndodh nj trmet n qytetin e Zedit gjat 20 viteve t ardhshme jan m t
larta sesa gjasat pr t mos ndodhur.
D.Nuk mund t thuhet se far do t ndodh, sepse askush nuk mund t jet i sigurt pr kohn se
kur mund t ndodhin trmetet.
53
NJSIA 19 E MATEMATIKS: ZGJEDHJET
PYETJA 19.1
N nj piceri, mund t merrni nj pic t thjesht me dy prbrs: djath dhe domate.
Gjithashtu mund ta porosisni n mnyr t veant picn tuaj me prbrs shtes. Mund t
zgjidhni prej katr prbrsve t ndryshm: ullinjve, mishit, krpudhave dhe sallamit.
Roza dshiron t porosis nj pic me dy prbrs t ndryshm shtes.
Nga sa kombinime t ndryshme mund t zgjedh Roza?
Prgjigja: kombinime.
54
PRGJIGJET
VLERSIMI ME PIK PR FERMAT 1.1
Pik t plota: 144 (njsia sht dhn)
Asnj pik: Prgjigje t tjera ose munges e prgjigjes.
Prgjigja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 492 piksh

n shkalln e PISA-s pr matematikn. N vendet e OBEZH-it, 61 % e nxnsve i jan
prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tiu prgjigjur pyetjes n mnyr t sakt, nxnsit duhet
t mbshteten n aftsit nga grupi (kllasteri) i kompetencave t shumzimit.
VLERSIMI ME PIK PR FERMAT 1.2
Pik t plota: 6 (njsia sht dhn tashm)

t mbshteten n aftsit nga grupi (kllasteri) i kompetencave t lidhjeve.
VLERSIMI ME PIK PR T ECURN 2.1
Pik t plota:
0.5 m ose 50 cm, (njsia nuk krkohet) 70/ p = 140
70 = 140 p 70/140
p = 0.5
VLERSIMI ME PIK PR T ECURN 2.2
Pik t plota: Prgjigjet e sakta (njsit nuk krkohen) pr t dy, si pr metra/minut edhe
pr km/or (km/h):
n = 140 x .80 = 112.
Pr minut ai ecn 112 x .80 metra = 89.6 metra.
Shpejtsia e tij sht 89.6 metra pr minut.
Pra shpejtsia e tij sht 5.38 ose 5.4 km/h.
-Pr sa koh jepen t dyja prgjigjet e sakta (89.6 dhe 5.4), pavarsisht nse sht treguar apo
55
jo brja e ushtrimit. Vini re q gabimet pr shkak t rrumbullakosjes jan t pranueshme. Pr
shembull, 90 metra pr minut dhe 5.3 km/h (89 x 60) jan t pranueshme.
89.6, 5.4.
90, 5.376 km/h.
89.8, 5376 m/h.
Pik t pjesshme (2-pik):

- Nuk arrin t shumzoj me 0.80 pr t konvertuar hapat pr minut n metra pr minut. Pr
shembull, shpejtsia e tij sht 112 metra pr minut dhe 6.72 km/h.
112, 6.72 km/h.
- Shpejtsia n metra pr minut sht e sakt (89.6 metra n minut), por konvertimi n
kilometra n or sht i pasakt ose mungon.
89.6 metra/minut, 8960 km/h.
89.6, 5376.
89.6, 53.76.
89.6, 0.087 km/h.
89.6, 1.49 km/h.
- Metoda e sakt (tregohet n mnyr t qart) me gabim(e) t vogl (vogla) n llogaritje.

Asnj prgjigje nuk sht e sakt.
n=140 x .8 = 1120; 1120 x 0.8 = 896. Ai ecn 896 m/min, 53.76 km/h.
n=140 x .8 = 116; 116 x 0.8 =92.8. 92.8 m/min -> 5.57 km/h.
- Jep vetm 5.4 km/h, por jo 89.6 metra/minut (nuk tregon llogaritjet e ndrmjetme).
5.4.
5.376 km/h.
5376 m/h.
Pik t pjesshme (1-pik):

- n = 140 x .80 = 112. Nga ky moment, nuk e paraqet prpunimin e ushtrimit apo e prpunon
gabim at.
112.
n=112, 0.112 km/h.
n=112, 1120 km/h.
112 m/min, 504 km/h.

shkalln e PISA-s pr matematikn. Vshtirsia tek prgjigjet e pyetjeve me pik t larta t
pjesshme, korrespondon me nj vshtirsi prej 659 piksh t shkalls s matematiks.
Vshtirsia tek prgjigjet e pyetjeve me pik t ulta t pjesshme, korrespondon me nj
vshtirsi prej 600 piksh t shkalls s matematiks. N vendet e OBEZH-it, 19 % e
nxnsve i jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tiu prgjigjur pyetjes n mnyr t sakt,
nxnsit duhet t mbshteten n aftsit nga grupi (kllasteri) i kompetencave t lidhjeve.
56
VLERSIMI ME PIK PR KUBAT 4.1
Pik t plota: Rreshti i Siprm (1 5 4) Rreshti i Poshtm (2 6 5). Prgjigjet e

barasvlershme t cilat shfaqen si figura t zareve jan po ashtu t pranueshme..

t shkalls s PISA-s pr matematikn. N vendet e OBEZH-it, 58 % e nxnsve i jan
t mbshteten n aftsit nga grupi (kllasteri) i kompetencave t shumzimit .
VLERSIMI ME PIK PR SIPRFAQEN E KONTINENTIT 5.1
Pik t plota: Prgjigjet duke prdorur metodn e sakt DHE jep prgjigjen e sakt.
- Vlerson prmes
2
vizatimit t nj drejtkndshi apo katrori midis 12 000 000 km2 dhe 18
000 000 km (njsit nuk krkon).
- Vlerson prmes vizatimit t nj rrethi - midis 12 000 000 km2 dhe 18 000 000 km2
- Vlerson prmes mbledhjes s siprfaqeve t figurave gjeometrike t rregullta - midis 12
000 000 km2 dhe 18 000 000 km2
- Vlerson prmes nj metode tjetr t sakt - midis 12 000 000 km2 dhe 18 000 000 km2
- Prgjigjet n mnyr t sakt (midis 12 000 000 km2 dhe 18 000 000 km2), por nuk e
paraqet procesin e gjetjes s prgjigjes.
Pik t pjesshme: Prgjigjet duke prdorur metodn e sakt, POR jep prgjigje t
pasakt apo t paplot.
- Vlerson prmes vizatimit t nj drejtkndshi apo katrori metoda sht korrekte, por
prgjigja sht e pasakt ose jo e plot.
57
Vizaton nj drejtkndsh dhe e shumzon gjersin me gjatsin, por prgjigja
sht nj mbivlersim ose nn-vlersim (p.sh. 18 200 000).
Vizaton nj drejtkndsh dhe e shumzon gjersin me gjatsin, por numri i
zerove sht i pasakt (p.sh. 4000 X 3500 = 140 000)
Vizaton nj drejtkndsh dhe e shumzon gjersin me gjatsin, por harron t prdor
shkalln pr ta konvertuar n kilometra katror (p.sh. 12 cm X 15 cm = 180)
Vizaton nj drejtkndsh dhe pohon se siprfaqja sht 4000 km x 3500 km.
Nuk paraqet shpjegime t tjera t procesit t zgjidhjes.
- Vlerson prmes vizatimit t nj rrethi metoda sht e sakt, por prgjigja sht e
paplot ose e pasakt.
- Vlerson duke mbledhur siprfaqet e disa figurave t rregullta gjeometrike metoda sht e
sakt, por prgjigja sht e paplot ose e pasakt.
- Vlerson me an t metodave t tjera t sakta pr prgjigja sht e paplot ose e pasakt.
Asnj pik:
- Ka llogaritur perimetrin n vend t siprfaqes.

P.sh.., 16 000 km pasi shkalla e 1000 km do t kalonte rreth harts 16 her.
- Prgjigje t tjera.
P.sh.., 16 000 km (nuk tregon asnj shpjegim i mnyrs se si sht arritur n kt
prfundim, dhe prgjigja sht e pasakt.
- Nuk ka prgjigje.

shkalln e PISA-s pr matematikn. Dhnia e nj prgjigjeje pjesrisht t sakt korrespondon me
nj vshtirsi prej 629 piksh n shkalln e matematiks. N vendet e OBEZH-it, 19 % e
nxnsve i jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tiu prgjigjur pyetjes n mnyr t sakt,
nxnsit duhet t mbshteten n aftsit nga grupi (kllasteri) i kompetencave t lidhjeve.
VLERSIMI ME PIK PR RRITJEN 6.1
Pik t plota: 168.3 cm (njsia sht dhn tashm).

58
Pik t plota: elsi ktu sht q prgjigja do t duhet ti referohet ndryshimit t

shkalls s grafikut pr femrat. Kjo mund t bhet n mnyr t pohuar qart apo t
nnkuptuar.
- I referohet pjerrtsis s zvogluar t lakores nga 12 vje e tutje, duke prdorur gjuhn
e jets s prditshme, jo gjuhn matematikore.
Lakorja nuk shkon m lart, por fillon t drejtohet.
Lakorja fillon t zbres.
sht m e rrafsht pas 12-s.
Vija e vajzave fillon t barazohet, ndrsa vija e djemve fillon t rritet.
Drejtohet, ndrsa grafiku i djemve vazhdon t rritet
I referohet pjerrtsis s zvogluar t lakores pas 12 viteve e tutje, duke prdorur gjuh
matematikore.
Vihet re se shkallzimi sht m i vogl.
Norma e ndryshimit t grafikut zvoglohet pas 12 viteve.
[Nxnsi ka llogaritur kndet e lakores n raport me aksin x, prpara dhe pas 12
viteve.]
N prgjithsi, nse prdoren fjal si shkall, pjerrtsia apo norma e ndryshimit,

konsiderojini si gjuh e matematiks.
- Krahasimi i rritjes reale (krahasimi mund t jet i pashprehur n mnyr t qart)

Nga 10 n 12 vje, rritja sht rreth 15 cm, por nga 12 deri 20 vje, rritja sht vetm
17 cm.
Norma mesatare e rritjes nga 10 deri n 10 vje sht rreth 7.5 cm n vit, por rreth 2
cm pr vit nga 12 deri n 20 vje.
Asnj pik:
- Nxnsi/sja tregon se gjatsia e femrave bie nn gjatsin e meshkujve, por NUK prmend
pjerrtsin e grafikut t femrave apo nj krahasim t norms s rritjes tek femrat prpara dhe
pas moshs 12 vjeare.
Vija pr femrat bie nn vijn pr meshkuj.

Nse nxnsi/sja prmend se grafiku i femrave bhet m pak i pjerrt, SI DHE faktin q
grafiku bie nn grafikun e meshkujve, ather do t duhet ti jepen pik t plota. Ktu
nuk po krkojm ndonj krahasim midis grafikve t femrave dhe meshkujve, kshtu q
shprfillini do referim tek nj krahasim i till, dhe bni nj gjykim bazuar n pjesn
tjetr t prgjigjes.
- Prgjigje t tjera t pasakta. Pr shembull, prgjigja nuk i referohet karakteristikave t

grafikut, ndrkoh q pyetja krkon n mnyr t qart prgjigje mbshtetur n at se ka
tregon GRAFIKU...
Vajzat maturohen m hert.
Pr shkak se femrat hyjn n periudhn e pubertetit prpara meshkujve, zgjatja e tyre
sht m e madhe m hert.
59
Vajzat nuk rriten shum pas moshs 12 vjeare [Jep nj pohim q zgjatja e vajzave
ngadalsohet pas moshs 12 vjeare, dhe nuk prmend asnj referim n grafik.]
- Mungon.

Pik t plota:
- Jep intervalin e sakt, nga 11-13 vje.

Midis moshs 11 dhe 13 vjeare.
Nga 11 vje deri n 13 vje, vajzat jan mesatarisht m t gjata sesa djemt.
11-13.
- Pohon se vajzat jan m t gjata sesa djemt kur jan 11 dhe 12 vjee. (Kjo prgjigje sht e
sakt n gjuhn e jets s prditshme, sepse nnkupton intervalin nga 11 tek 13).
Vajzat jan m t gjata sesa djemt kur jan 11 dhe 12 vjee.
Gjat moshs 11 dhe 12 vjeare.
Pik t pjesshme: Numra t tjer (11, 12, 13), t cilt nuk prfshihen n pjesn e pikve t
plota.
12 deri 13.
12.
13.
11.
11.2 deri 12 .8.
Asnj pik:
- Prgjigje t tjera.
1998.
Vajzat jan m t gjata sesa djemt kur jan mbi 13 vje.
Vajzat jan m t gjata sesa djemt nga 10 deri n 11 vje.
- Mungon prgjigja.

n shkalln e PISA-s pr matematikn. Dhnia e nj prgjigjeje pjesrisht t sakt
korrespondon me nj vshtirsi prej 415 piksh n shkalln e matematiks. N vendet e
OBEZH-it, 69 % e nxnsve i jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tiu prgjigjur pyetjes
n mnyr t sakt, nxnsit duhet t mbshteten n aftsit nga grupi (kllasteri) i
kompetencave t shumzimit.
60
VLERSIMI ME PIK PR TREKNDSHAT 8.1
Pik t plota: Prgjigja D.

VLERSIMI ME PIK PR KURSIN E KMBIMIT 12.1
Pik t plota: 12 600 ZAR (nuk krkohet njsia).

Pik t plota: 975 SGD (nuk krkohet njsia).

Pik t plota: Po, me shpjegimin e prshtatshm.

Po, me an t kursit m t ult t kmbimit (pr 1 SGD), Mei-Ling-u do t marr
m shum dollar singaporian pr radt e saj t Afriks s Jugut.
4.2 ZAR pr nj dollar do t rezultonte n 929 ZAR. [Shnim: nxnsi/sja ka shkruar
ZAR n vend t SGD-s, por sht e qart se jan kryer llogaritjet dhe krahasimi i
sakt dhe ky gabim mund t mos merret parasysh.]
Po, sepse ajo mori 4.2 ZAR pr 1 SGD, ndrsa tani duhet t paguaj vetm 4.0 ZAR
pr t marr 1 SGD.
Po, sepse sht 0.2 ZAR m lir pr do SGD.
Po, sepse kur e pjeston me 4.2, rezultati sht m i vogl sesa kur e pjeston me 4.
Po, ishte n favor t saj, sepse po t mos kishte rn, ajo do t kishte rreth 50 dollar
m pak.
61
Asnj pik:
- Po, pa asnj shpjegim apo me shpjegim t pamjaftueshm.
Po, sht m mir nj norm m e ult e kmbimit.
Po, ishte n favorin e Mei-Ling-ut, sepse nse ZAR-i ka rn, ather ajo do t ket
m shum para pr ti kmbyer me SGD.
Po, ishte n favorin e Mei-Ling-ut.
- Prgjigje t tjera ose munges e prgjigjes.

shkalln e PISA-s pr matematikn. N vendet e OBEZH-it, 40 % e nxnsve i jan prgjigjur n
mnyr t sakt. Pr tiu prgjigjur pyetjes n mnyr t sakt, nxnsit duhet t mbshteten n
aftsit nga grupi (kllasteri) i kompetencave t lidhjeve.
VLERSIMI ME PIK PR TESTET N SHKENC 15.1
Pik t plota: 64.

aftsit nga grupi (kllasteri) i kompetencave t shumzimit.
VLERSIMI ME PIK PR TRMETIN 18.1
Pik t plota: C. Gjasat q t ndodh nj trmet n qytetin e Zedit gjat 20 viteve t

ardhshme jan m t larta sesa gjasat pr t mos ndodhur

VLERSIMET ME PIK PR ZGJEDHJET 19.1
Pik t plota: 6.

aftsit nga grupi (kllasteri) i kompetencave t lidhjeve.
62
MODELE DETYRASH N SHKENC
63
NJSIA 1 E SHKENCS: DITARI I SEMELUELSIT
Ditari i Semeluelsit Teksti 1
Korrik 1846. Javn q vjen, do t marr pozitn si Herr Doktor n Pavijonin e Par t
kliniks s maternitetit t Spitalit t Prgjithshm t Vjens. U tremba kur dgjova pr
prqindjen e pacienteve t cilat vdesin n kt klinik. Kt muaj, atje vdiqn jo m pak sesa
36 nga 208 nna, t gjitha nga ethet e lehonis. Lindja e fmijs sht po aq e rrezikshme sa
edhe pneumonia e shkalls s par.
Kto rreshta nga ditari i Ignaz Numri i Vdekjeve pr 100

Semeluelsit (1818-1865) lindje, nga ethet e lehonis
ilustrojn efektet shkatrrimtare Numri i
Vdekjeve
t etheve t lehonis si smundje
ngjitse e cila shkaktonte 15
vdekjen e shum grave pas

lindjes.
10
Semeluelsi ka mbledhur t dhna

pr numrin e vdekjeve nga ethet e
lehonis n Pavijonin e Par dhe 5
t Dyt (shihni diagramin)

Viti
1841 1842 1843 1844 1845 1846
Diagrami
Mjekt, mes t cilve Semeluelsi, nuk dinin asgj pr shkaktarin e etheve t lehonis.
Nj pjes tjetr nga ditari i Semeluelsit:
Dhjetor 1846. Pse vdesin kaq shum gra nga kto ethe pasi nuk ka pasur probleme gjat lindjes s
fmijs? Pr shekuj, shkenca na ka treguar se sht nj epidemi e padukshme e cila shkakton
vdekjen e nnave. Shkaqet mund t jen ndryshimet n prbrjen e ajrit ose ndonj ndikim
jashttoksor apo nj lvizje e vet toks, nj trmet.
N ditt tona, jo shum njerz do ta mendonin ndikimin jashttoksor apo trmetin si shkaktar t
mundshm t etheve. Tashm e dim se ka t bj me kushtet higjenike. Por n kohn kur jetoi
Semeluelsi, shum njerz, madje edhe shkenctart, kshtu besonin! Megjithat, Semeluelsi e dinte
se nuk kishte t ngjar q ethet t mund t shkaktoheshin nga ndikime jashttoksore apo ndonj
trmet. Ai tregoi me gisht nga t dhnat q kishte mbledhur (shihni diagramin) dhe u prpoq ti
bindte kolegt e tij.
64
PYETJA 1.1
Mendojeni veten n vendin e Semeluelsit. Jepni nj shkak (bazuar tek t dhnat q ka
mbledhur Semeluelsi) se prse ethet e lehonis nuk kan t ngjar t shkaktohen nga trmetet.
Ditari i Semeluelsit Teksti 2

Pjes e hulumtimit shkencor n spital ishte autopsia. Trupi i nj personi t vdekur pritej pr t
gjetur shkakun e vdekjes. Semeluelsi ka regjistruar se nxnsit t ciln punonin n Pavijonin e
Par zakonisht merrnin pjes n autopist e grave t cilat kishin vdekur nj dit m par,
prpara se t ekzaminonin grat t cilat sapo kishin lindur. Ata nuk i kushtonin shum vmendje
pastrimit pas autopsive. Madje disa ishin krenar pr faktin se mund ta kuptoje nga era q
mbanin se kishin punuar n morg, meqense kjo tregonte se sa puntor ishin! Nj prej shokve
t Semeluelsit vdiq pasi ishte prer gjat nj autopsie t till. Autopsia e trupit t tij tregoi se
kishte pasur t njjtat simptoma si nnat t cilat vdisnin nga ethet e lehonis. Nisur nga kjo,
Semeluelsit i erdhi nj ide.
PYETJA 1.2
Ideja e re e Semeluelsit kishte t bnte me prqindjen e lart t grave t cilat vdisnin n
pavijonet e maternitetit dhe sjelljen e studentve.
Cila ishte kjo ide?
A.Detyrimi i studentve q t pastroheshin pas autopsive do t duhet t sillte rnien e etheve t
lehonis.
B. Studentt nuk do t duhet t marrin pjes n autopsi sepse mund t priten.
C. Studentt mbajn er sepse nuk pastrohen pas autopsis.
D. Studentt dshirojn t tregojn se jan puntor, ka i bn ata t jen t pakujdesshm kur
ekzaminojn grat.
PYETJA 1.3
Semeluelsi pati sukses n prpjekjet e tij pr t ulur numrin e vdekjeve pr shkak t etheve
t lehonis. Por ethet e lehonis edhe sot mbetet nj smundje e cila sht e vshtir t
eliminohet.
Ethet t cilat jan t vshtira pr tu kuruar jan ende problem n spitale. Shum masa rutinore
shrbejn pr ta kontrolluar kt problem. Tek kto masa jan larja e arafve n temperatur
t lart.
Shpjegoni prse temperatura e lart (gjat larjes s arafve) ndihmon n zvoglimin e
rrezikut q pacientet t preken nga ethet.
..
65
PYETJA 1.4
Shum smundje mund t kurohen duke prdorur antibiotik. Megjithat, suksesi i disa
antibiotikve kundr etheve t lehonis ka rn vitet e fundit.
Cili sht shkaku?
A.Pasi prodhohen, antibiotikt n mnyr graduale e humbin aktivitetin e tyre.
B. Bakteret bhen rezistente ndaj antibiotikut.
C. Kta antibiotik ndihmojn t luftohen vetm ethet e lehonis, por nuk luftojn smundje t
tjera.
D. Nevoja pr kta antibiotik sht zvogluar sepse kushtet e shndetit publik jan
prmirsuar n mnyr t konsiderueshme gjat viteve t fundit.
NJSIA 2 E SHKENCS: OZONI
Lexoni pjesn e mposhtme t nj artikulli pr shtresn e ozonit.

Atmosfera sht nj oqean ajri dhe nj burim i muar natyror pr zhvillimin e jets n Tok.
Fatkeqsisht, veprimtaria njerzore, e bazuar n interesa kombtare/personale sht duke i
shkaktuar dm ktij burimi t prbashkt, sidomos nprmjet hollimit t shtress s brisht t
ozonit, e cila vepron si mburoj e jets n Tok.
Molekulat e ozonit prbhen nga tre atome oksigjen, ndryshe nga molekulat e oksigjenit t cilat
prbhen nga 2 atome oksigjen. Molekulat e ozonit jan jashtzakonisht t rralla: n nj milion
molekula t ajrit gjenden m pak sesa 10 molekula t ozonit. Megjithat, pr rreth nj miliard
vite, prania e tyre n atmosfer ka luajtur nj rol jetsor n ruajtjen dhe sigurimin e jets n
Tok. N varsi t vendndodhjes, ozoni mundet ose ta mbroj, ose ta dmtoj jetn n Tok.
Ozoni n troposfer
(deri n 10 kilometra mbi siprfaqen e Toks) sht ozon i keq, i cili mund t dmtoj indet e
mushkrive dhe bimt. Por rreth 90 pr qind e ozonit q gjendet n stratosfer (midis 10 dhe 40
kilometra mbi siprfaqen e Toks), sht ozon i mir, i cili luan nj rol t dobishm duke
prthithur rrezatimin e rrezikshm ultravjollc (UV-B) nga Dielli.
Pa kt shtres t dobishme t ozonit, njerzit do t ishin m t ekspozuar ndaj smundjeve t

caktuara pr shkak t rritjes s intensitetit t rrezeve ultra-vjollc nga Dielli. N dekadat e
fundit, sasia e ozonit sht zvogluar. N vitin 1974, u hipotetizua se klorofluorokarbohet
(CFC-t) mund t jen shkaktare pr kt. Deri n vitin 1987, vlersimi shkencor i
marrdhnies shkak-pasoj nuk ishte binds n mnyr t mjaftueshme pr t prfshir CFC-t.
Megjithat, n shtator t vitit 1987, diplomat nga e gjith bota u takuan n Montreal (Kanada)
dhe ran dakord ti vendosnin kufij t rrept prdorimit t CFC-ve.
N tekstin m sipr nuk prmendet asgj pr mnyrn se si formohet ozoni n atmosfer.

N fakt, do dit, nj pjes e ozonit formohet, ndrsa nj pjes e tij zhduket. Mnyra se si
formohet ozoni sht ilustruar n filmin e shkurtr komik.
66
Pyetja 2.1
Mendoni sikur keni nj daj i cili prpiqet ta kuptoj domethnien e ktij filmi t shkurtr.
Megjithat, ai nuk e ka br lndn e shkencs n shkoll dhe nuk e kupton se far sht duke
shpjeguar autori i filmit. Ai e di se nuk ka njerz t vegjl n atmosfer, por pyet veten se far
nnkuptojn ata njerzit e vegjl, se far nnkupton O, O2 dhe O3 dhe se far procesesh
paraqet filmi. Ai ju krkon juve ti shpjegoni filmin. Merreni t mirqen q daja juaj di:
Se O sht simboli i oksigjenit;
Se far jan atomet dhe molekulat.
Shkruani nj shpjegim t filmit komik pr dajn tuaj.
N shpjegimin tuaj, prdorni fjalt atome dhe molekula n mnyrn q prdoren n rreshtat 4
dhe 5.
Pyetja 2.2
Ozon i keq apo i mir ? Shpjegimi
A I keq Formohet gjat motit t keq.

B I keq Formohet n troposfer.
C I mire Formohet n stratosfer.
D I mire Ka arom t mir.
PYETJA 2.3
Rreshtat 11 dhe 12 pohojn: Pa kt shtres t dobishme t ozonit, njerzit do t ishin m t
ekspozuar ndaj smundjeve t caktuara pr shkak t rritjes s intensitetit t rrezeve ultra-vjollc
nga Dielli. Prmendni emrin e nj prej ktyre smundjeve specifike.
NJSIA 3 E SHKENCS: DITA
Lexoni informatat e mposhtme dhe prgjigjuni pyetjeve m posht.

Dita m dat 22 qershor 2002
Sot, ndrsa Hemisfera e Veriut Feston ditn e saj m t gjat, australiant do t prjetojn m
t shkurtrn. N Melburn* t Australis dielli do t lind n orn 7:36 dhe do t perndoj n
orn 5:08, duke formuar nj dit prej nnt orsh e 32 minutash. Krahasojeni ditn e sotme
me ditn m t gjat t vitit n Hemisfern e Jugut , e cila pritet m datn 22 dhjetor, kur
dielli do t lind n orn 5:55 dhe do t perndoj n orn 8:42, duke formuar nj dit prej 14
orsh e 47 minutash.
Presidenti i Shoqats s Astronomve, z. Perry Vlahos, ka thn se ekzistenca e ndryshimit t
stinve n Hemisfern Veriore dhe at Jugore sht lidhur me pjerrsin e Toks prej 23
gradsh.
Toka
*Melburni sht qytet n Australi me nj gjersi gjeografike prej rreth 38 gradsh n jug t
ekuatorit.
67
PYETJA 3.1
Cili pohim shpjegon prse dukuria e dits dhe nats ndodh n Tok?
A.Toka rrotullohet rreth boshtit t saj.
B. Dielli rrotullohet rreth vetes.
C. Boshti i Toks sht i pjerrt.
D.Toka rrotullohet rreth Diellit.
PYETJA 3.2
N Figur, rrezet e Diellit ndriojn Tokn.
Toka Drita q vjen nga Dielli
Figur: Rrezet e Diellit

Mendoni se sot sht dita m e shkurtr n Melburn.
Tregoni n Figur boshtin e Toks, Hemisfern e Veriut, Hemisfern e Jugut dhe Ekuadorin.
Etiketoni t gjitha pjest e prgjigjes suaj.
NJSIA 6 E SHKENCS: RROBAT

Lexoni tekstin dhe prgjigjuni pyetjeve m posht.
TEKSTI PR RROBA
Nj ekip i shkenctarve britanik sht duke zhvilluar rrobat inteligjente t cilat do tjua japin
fmijve me aftsi t kufizuara mundsin e t folurit. Fmijt t cilt veshin jelek t br prej
elektrotekstile unike, t lidhura me nj sintetizues pr t folurin, do t jen n gjendje t shprehen n
mnyr t kuptueshme thjesht duke prekur leht materialin e ndjeshm ndaj prekjes.
Materiali prbhet nga cop normale dhe nj przierje gjeniale t fibrave t pasura me karbon t cilat
mund t prcjellin elektricitet. Kur ushtrohet presion n cop, modeli i sinjaleve q kalon prmes
fibrave prcjellse ndryshohet, ndrkoh q nj qark kompjuterik gjen se ku sht prekur copa.
Pastaj ai mund t vr n pun fardo pajisje elektrike t lidhur me t, e cila do t mund t jet jo m
e madhe sesa dy kuti shkrepesh.
elsi i risis qndron n mnyrn se si e endim copn dhe si i drgojm sinjalet prmes saj mund
ta endim at sipas modeleve ekzistuese t dizajnimit, me qllim q t mos e shihni q sht aty, thot
nj prej shkenctarve.
Materiali mund t lahet, t mbshtillet rreth objekteve apo t mblidhet lmsh pa u dmtuar. Shkenctari
pretendon gjithashtu edhe se mund t prodhohet n mas me mim t ult.
Burimi: Steve Farrer, `Interactive fabric promises a material gift of the garb, The Australian, 10 gusht
1998.
68
PYETJA 6.1
A mund t testohen prmes hulumtimit shkencor n laborator kto pretendime t
bra n artikull? Rrethoni Po ose Jo pr seciln.
A mund t testohet pretendimi prmes hulumtimit

Materiali mund t shkencor n laborator?
Lahet pa u dmtuar. Po / Jo
T mbshtillet rreth objekteve pa u dmtuar. Po / Jo
T mblidhet lmsh pa u dmtuar Po / Jo
T prodhohet n mas me mim t ult. Po / Jo
PYETJA 6.2
Cila prej pajisjeve t laboratorit do t ishte mes pajisjeve q do tju duheshin pr t
kontrolluar nse copa e prcjell elektricitetin?
A.Voltmetri
B. Kutia e drits
C. Mikrometri
D.Metri i tingullit
NJSIA 7 E SHKENCS: KANIONI I MADH
Kanioni i Madh ndodhet n nj shkrettir t SHBA-ve. Kanioni sht tepr i madh dhe i thell,
dhe prmban shum shtresa t shkmbinjve. Dikur, n t shkuarn, lvizjet e kores s Toks i
kan ngritur kto shtresa n siprfaqe. Kanioni i Madh sht tani 1.6 km i thell n disa pjes.
Lumi i Kolorados rrjedh n fundin e Kanionit.
Shihni fotografin e mposhtme t Kanionit t Madh, t marr nga pjesa e tij jugore. N
muret e tij mund t shihen disa shtresa t ndryshme t gurit.
Gur glqeror A
Shtres argjilore A
Gur glqeror B
Shtres argjilore B
Rreshpe dhe granit
69
PYETJA 7.1
Temperatura n Kanionin e Madh varion nga nn 0 deri n 40 0C. Megjithse sht
shkrettir, t arat n shkmbinj ndonjher prmbajn uj. N far mnyr ndihmon ky
ndryshim i temperaturave dhe uji n t arat e shkmbinjve n shkatrrimin e shkmbinjve?
A.Uji i ftoht i shprbn shkmbinjt e ngroht.
B. Uji i imenton shkmbinjt s bashku.
C. Akulli e lmon siprfaqen e gurve.
D.Uji i ngrir i zgjeron t arat e shkmbinjve.
PYETJA 7.2
Ekzistojn shum fosile t kafshve detare, si guaska, peshq dhe korale, n shtresn
glqerore A t Kanionit t Madh. far ka ndodhur miliona vite m par, q shpjegon se
prse gjenden fosile t tilla ktu?
A. N kohrat antike, njerzit sillnin ushqim detar nga oqeani n kt zon.
B. Dikur oqeanet kan qen m t trazuar dhe jeta detare mbeti n tok nga
valt gjigante.
C. C N at koh oqeani e ka mbuluar kt zon dhe sht trhequr m von.
D. Disa kafsh detare dikur jetonin n tok prpara se te migronin n det.
PYETJA 7.3
Rreth pes milion njerz e vizitojn parkun kombtar t Kanionit t Madh do vit. Ekziston
shqetsimi pr dmtimin q sht duke iu br parkut nga kaq shum vizitor. A mund tiu jepet
prgjigje pyetjeve t mposhtme me an t hulumtimit shkencor? Rrethoni Po ose Jo pr
seciln pyetje.
A mund ti jepet prgjigje n kt pyetje perms hulumtimit shkencor? Po ose Jo?
Sa erozion shkaktohet nga prdorimi i shtigjeve pr ecje? Po / Jo

A sht zona e parkut po aq e bukur sa ka qen 100 vite m par? Po / Jo
PYETJA 7.4 (QNDRIMI)
N far shkalle jeni dakord me pohimet e mposhtme?

Vendosni x vetm tek njra kuti n do radh.
Plotsisht Pajtohem Nuk Fare nuk

pajtohem pajtohem pajtohem
Studimi sistematik i fosileve sht I
rndsishm.
Veprimet pr ti mbrojtur Parqet Kombtare nga

dmtimi do t duhet t mbshteten n dshmi
shkencore.
Hulumtimi shkencor i shtresave gjeologjike
sht i rndsishm.
70
NJSIA 9 E SHKENCS: MERI MONTAGU
Lexoni artikullin e mposhtm t gazets dhe prgjigjuni pyetjeve t mposhtme.
Historia e Vaksinimit
Meri Montagu ishte nj grua e bukur. Ajo i mbijetoi smundjes s lis n vitin 1715, por u mbulua me
shenja t grvishturash n lkur.Ndrkoh q jetonte n Turqi n vitin 1717, ajo vzhgoi nga afr nj
metod e cila quhej vaksinim, metod kjo q prdorej shpesh atje.
Ky trajtim prfshinte futjen me an t grvishtjes s lkurs s nj personi t shndetshm t nj virusi

t llojit t dobt t lis. Personi smurej m pas, por n shumicn e rasteve vetm me nj form t
zbutur t smundjes.
Meri Mongagu ishte kaq e bindur pr sigurin e ktyre vaksinimeve saq lejoi q djali dhe vajza e saj
t vaksinoheshin.
N vitin 1796, Eduard Xhener i prdori vaksinimet e nj smundjeje t lidhur, lin e lopve, pr t
prodhuar antitrupa pr smundjen e lis. Krahasuar me vaksinimet pr lin, ky trajtim kishte m pak
efekte ansore dhe personi i trajtuar nuk mund ti infektonte t tjert. Ky trajtim, n kt mnyr, u b i
njohur si vaksinim.
PYETJA 9.1
Kundr cilat lloje t smundjeve mund t vaksinohen njerzit?
A. Kundr smundjeve t trashguara si hemofilia.
B. Kundr smundjeve t cilat shkaktohen nga viruse, si poliomeliti.
C. Kundr smundjeve nga keqfunksionimi i organizmit, si diabeti.
D. Kundr do lloj smundjeje e cila nuk ka kur.
PYETJA 9.2
Nse kafsht apo njerzit smuren me nj smundje bakteriale infektuese dhe pastaj
shrohen, lloji i bakterit i cili e ka shkaktuar smundjen zakonisht nuk i smur prsri.Cili
sht shkaku?
A. Trupi i ka vrar t gjitha bakteret t cilat mund ta shkaktojn t njjtin lloj t smundjes.
B. Trupi ka prodhuar antitrupa t cilt e mbysin kt lloj t baktereve prpara se ato t
shumohen.
C. Qelizat e kuqe t gjakut i mbysin t gjitha bakteret t cilat mund ta shkaktojn t njjtn
smundje.
D. Qelizat e kuqe t gjakut e kapin dhe e heqin qafe kt lloj bakteri nga trupi.
PYETJA 9.3
Jepni nj arsye prse rekomandohet q fmijt e vegjl ose t moshuarit, n veanti, t
vaksinohen kundr gripit.


71
Jam pro hulumtimit shkencor pr krijimin e

vaksinave pr llojet e reja t gripit.
Shkaku i nj smundjeje mund t identifikohet

vetm nprmjet hulumtimit shkencor.
Efektiviteti i trajtimeve jokonvencionale pr

smundjet do t duhet tI nnshtrohet hetimit
shkencor.
NJSIA 10 E SHKENCS: SHIU ACIDIK
M posht jepet fotografia e statujave t quajtura Kariatida (Caryatids), t cilat jan

ndrtuar n Akropolis, n Athin m shum se 2500 vite m par. Statujat jan br nga
nj lloj i gurit i cili quhet mermer. Mermeri prbhet nga karbonati i kalciumit. N vitin
1980, statujat origjinale u transferuan brenda muzeut t Akropolit dhe u zvendsuan me
replika. Statujat origjinale ishin duke u grryer nga shiu acid.
PYETJA 10.1
Shiu normal prmban fare pak acid, sepse ka prthithur nj sasi t dyoksidit t karbonit nga
ajri. Shiu acid prmban m shum acid sesa shiu normal, sepse ka prthithur gaze, si oksidet
e squfurit dhe ato t nitrogjenit. Nga vijn kto okside sulfurike dhe t nitrogjenit n ajr?
Efekti i shiut acid tek mermeri mund t modelohet duke vendosur nj flet t holl t
mermerit n uthull pr nj nat. Uthulla dhe shiu acid kan pothuaj t njjtin nivel aciditeti.
Kur fleta e holl e mermerit vendoset n uthull, formohen flluska t gazit. Masa e flets s
that t mermerit mund t gjendet prpara dhe pas eksperimentit.
PYETJA 10.2
Nj flet prej mermeri ka nj mas prej 2.0 gram prpara se t vendoset n uthull gjat
nj nate. Fleta hiqet dhe lihet t thahet gjat s nesrmes. Sa do t jet masa e flets s
thar t mermerit?
A. M pak sesa 2.0 gram
B. Ekzaktsisht 2.0 gram
C. Midis 2.0 dhe 2.4 gram
D. M shum sesa 2.4 gram
72
PYETJA 10.3
Nxnsit t cilt e bn kt eksperiment gjithashtu vendosn fleta prej mermeri n uj (t
distiluar) gjat nj nate. Shpjegoni e prse nxnsit e prfshin kt hap n eksperimentin e tyre.


Njohuria pr at se cilat aktivitete t
njerzve kontribuojn m shum tek shiu
acid.
Nxnia pr teknologjit t cilat e
minimizojn emetimin e gazeve t cilat
shkaktojn shi acidic
T kuptuarit e metodave t cilat prdoren
pr t riparuar ndrtesat e dmtuara nga
shiu acidic.

Ruajtja e rrnojave antike do t duhet t
bazohet n prova shkencore t cilat lidhen
me shkaqet e dmtimit.
Pohimet pr shkaqet e shiut acid, do t duhet
t mbshteten n hulumtime shkencore.
NJSIA 12 E SHKENCS: DRITHRAT E MODIFIKUARA GJENETIKISHT

Drithrat MGJ do t duhet t nxirren jasht ligjit
Grupet pr ruajtjen e jets s egr jan duke krkuar q nj drith i modifikuar
gjenetikisht (MGJ) t nxirret jasht ligjit. Ky drith MGJ sht dizajnuar pr t mos u
prekur nga nj herbicid i ri i cili vret bimt konvencionale t drithit. Ky herbicid i ri do t
thaj pjesn m t madhe t barrave t kqij t cilt rriten n fushat e drithrave.
Mbrojtsit thon se pr shkak se kto barra jan ushqim pr kafsh t vogla, veanrisht
insektet, prdorimi i herbicidit t ri me drithrat MGj do t ishte i dmshm pr
ambientin. Mbshtetsit e prdorimit t drithrave MGj thon se nj studim shkencor ka
treguar se kjo nuk do t ndodh.
Ktu po japim hollsit e studimit shkencor i cili prmendet n artikullin e msiprm:
Drithrat u mbolln n 200 fusha anemban vendit.

Secila fush u nda n dy pjes. N njrn gjysm jan rritur drithrat e modifikuara
gjenetikisht (MGj), t cilat jan trajtuar me herbicidin e fuqishm, ndrsa n
gjysmn tjetr jan rritur drithrat konvencionale, t cilat jan trajtuar me herbicide
konvencionale.
73
Numri i insekteve t gjetura n drithrat MGj, t trajtuara me herbicidin e ri,
ishte pothuaj njlloj sa numri i insekteve tek drithrat konvencionale, t
trajtuara me herbicide konvencionale.
PYETJA 12.1
Cilt faktor jan ndryshuar n mnyr t qllimt n studimin shkencor t prmendur n
artikull? Rrethoni
Po ose Jo pr secilin prej faktorve t mposhtm.
A sht ndryshuar ky faktor n mnyr t qllimt n

studim? Po apo Jo?
Numri i insekteve n mjedis Po / Jo

Lloji i herbicideve t prdorura. Po / Jo
PYETJA 12.2
Drithrat u mbolln n 200 fusha anemban vendit. Pse prdorn shkenctart m shum sesa
nj vend?
A. Me qllim q sa m shum fermer t mund ti provonin drithrat e reja MGj.
B. Pr t par se sa drithra MGj do t mund t rrisnin.
C. Pr t zn sa m shum tok t ishte e mundur me drithrat MGj.
D. Pr t prfshir kushte t ndryshme pr rritjen e drithrave

Nuk
Plotsisht Pajtohem pajtohem Fare nuk
pajtohem Pajtohem
Msimi pr procesin me an t t cilit bimt
ndryshohen n mnyr gjenetike.
Msimi pr at prse disa bim nuk preken

nga herbicidet.
T kuptuarit m mir t dallimit midis

kryqzimit t llojeve dhe ndryshimit gjenetik
t bimve
74
NJSIA 14 E SHKENCS: AUTOBUST
PYETJA 14.1
uj
1 2
Drejtimi i lvizjes s autobusit
Nj autobus po lviz n nj rrug t drejt. Shoferi i autobusit, t cilin e quajn Rej, ka nj got
uj n panelin e aparaturave. Papritmas, Reji duhet t frenoj fort.
far ka m shum t ngjar ti ndodh ujit n got?
A. Uji do t qndroj n pozicionin horizontal.
B. Uji do t derdhet nga ana 1.
C. Uji do t derdhet nga ana 2.
D. Uji do t derdhet, por nuk mund t dihet nse do t derdhet nga ana 1 apo ana 2.
PYETJA 14.2
Si pjesa m e madhe e autobusve, autobusi i Rejt ka nj motor me naft. Kta autobus
kontribuojn n ndotjen e mjedisit.Disa qytete kan trolejbus: ata vihen n lvizje me an t
nj motori elektrik. Tensioni i cili nevojitet pr nj motor t till sigurohet me an t linjave t
varura (si trenat elektrik). Elektriciteti sigurohet nga nj central i energjis elektrike i cili
prdor karburantet fosile. Mbshtetsit e prdorimit t trolejbusve n qytet thon se kta
autobus nuk kontribuojn n ndotjen e ambientit.
A kan t drejt kta mbshtets? Shpjegojeni prgjigjen tuaj.
NJSIA 16 E SHKENCS: MIZAT

Lexoni informatat e mposhtme dhe prgjigjuni pyetjeve q vijojn.
MIZAT
Nj fermer ishte duke punuar me gjedhe n nj pik pr eksperimentime bujqsore. Popullata e
mizave n hangar, ku jetonin gjedhet, ishte kaq e madhe saq po cenohej shndeti i kafshve.
Kshtu, fermeri e sprkati hangarin dhe gjedhet me nj solucion t insekticidit A. Insekticidi i
vrau pothuaj t gjitha mizat. Megjithat, nuk kaloi shum koh dhe numri i mizave u rrit
prsri. Fermeri e sprkati prsri me insekticid hangarin dhe kafsht. Rezultati ishte i ngjashm
me at t sprkatjes s par. Shumica e mizave, por jo t gjitha, u vran. Srish, brenda nj kohe
t shkurtr, popullata e mizave u rrit, dhe prsri i sprkati me insekticid. Kjo rrjedh e
ngjarjeve u prsrit pes her: pastaj u b e dukshme q insekticidi A sa vinte e bhej m pak
efektiv n vrasjen e mizave. Fermeri vuri re se ishte prgatitur dhe prdorur vetm nj prgatitje
(kuti) e madhe pr t gjitha sprkatjet. Prandaj, fermeri sugjeroi q ekzistonte mundsia q
insekticidi t jet dekompozua e kalimin e kohs.
75
PYETJA 16.1
Sugjerimi i fermerit sht se insekticidi sht dekompozuar me kalimin e kohs. Shpjegoni
shkurtimisht se si do t mund t testohet ky sugjerim.
PYETJA 16.2
Sugjerimi i fermerit sht se insekticidi sht dekompozuar me kalimin e kohs. Jepni dy
shpjegime alternative lidhur me at se pse insekticidi A sa vinte e bhej m pak efektiv
Shpjegimi 1:
Shpjegimi 2:
..............
NJSIA 17 E SHKENCS: KLONET E VIAVE
N shkurt t vitit 1993, nj ekip krkimor i Institutit Kombtar pr Hulumtimin n Bujqsi n

Bresson-Villiers (Franc) arriti t prodhonte me sukses pes klone t viave. Prodhimi i kloneve
(kafshve me t njjtin material gjenetik, ndonse t lindur nga pes lop t ndryshme), ka qen
nj proces i komplikuar. N fillim krkuesit morn rreth tridhjet qeliza vez nga nj lop (t
themi se lopn e quanin Bianka 1). Krkuesit ua hoqn brthamat secils vez t marr nga
Bianka 1.
Pastaj ata morn nj embrion nga nj lop tjetr (ta quajm Bianka 2). Ky embrion prmbante
rreth 30 qeliza.
Krkuesit e ndan lmshin e qelizave t marra nga Bianka 2 n
qeliza t veuara.
Pastaj hoqn brthamn nga secila prej ktyre qelizave t veuara.
Secila brtham u injektua n mnyr t ndar tek nj prej
tridhjet qelizat t cilat i kishin marr nga Bianka 1 (qeliza nga t
cilat ishte marr brthama).
S fundmi, tridhjet vezt e injektuara u fiksuan n tridhjet lop
zvendsuese. Nnt muaj m von, pes nga lopt zvendsuese
lindn nj klon t viit.
Njri prej krkuesve tha se aplikimi n shkall t gjer i ksaj teknike t klonimit do t ishte
me prfitime financiare pr mbarshtuesit e gjedhve.
PYETJA 17.1
Ideja kryesore e testuar n eksperimentet e grupit francez tek lopt sht konfirmuar nga
rezultatet. Cila ide kryesore do t mund t ishte testuar n eksperimentin e grupit?
....................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
76
PYETJA 17.2
Cili/cilat prej pohimeve t mposhtme sht/jan i/t vrtet? Rrethoni Po ose Jo pr secilin.
Pohimi: Po/Jo
T pes viat kan t njjtin lloj t gjeneve. Po / Jo
T pes viat kan t njjtn gjini. Po / Jo
Lkura e t pes viave ka t njjtn ngjyr. Po / Jo
NJSIA 18 E SHKENCS: MISRI
Shqyrtoni reportazhin e mposhtm n nj gazet.

HOLANDEZI PRDOR MISRIN SI KARBURANT
Soba e Auke Feruerds ka brenda disa krcunj q digjen qet-qet me flak t pakta. Nga anta
prej letre ngjitur me sobn, ai merr nj dor misr dhe e hedh n zjarr. Menjher flakt
ngrihen dhe ndriojn fort. Shikojeni kt, thot Feruerda, Dritarja e sobs qndron e pastr
dhe e tejdukshme. Djegia sht e plot. Feruerda flet pr faktin se misri mund t prdoret si
karburant sikurse edhe si ushqim pr gjedht. Pr t, kjo sht e ardhmja.
Feruerda v n dukje se misri, n formn e ushqimit pr gjedht, sht n fakt edhe nj lloj
karburanti. Lopt han misr pr t prftuar energji. Por, shpjegon Feruerda, shitja e misrit pr
karburant n vend t ushqimit pr gjedh mund t jet shum m fitimprurse pr fermert.
Feruerda sht i bindur se, n afatgjat, misri do t prdoret gjersisht si karburant. Ai

imagjinon se misri do t vilet, ruhet, thahet dhe farat e tij do t paketohen n anta pr shitje.
Feruerda tashm sht duke hetuar nse e gjith bima e misrit mund t prdoret si
karburant, por ky hulumtim nuk ka prfunduar akoma.
Ajo q duhet t marr n konsiderat Feruerda sht niveli i vmendjes s kthyer kah dyoksidi i
karbonit. Dyoksidi i karbonit shihet si burimi kryesor i rritjes s efektit ser. Rritja e efektit ser
thuhet se sht shkaku i rritjes s temperaturave mesatare t atmosfers s Toks.
Megjithat, sipas Feruerds, nuk ka asgj q nuk shkon me dyoksidin e karbonit.

Prkundrazi, argumenton ai, bimt e prthithin dhe e kthejn n oksigjen pr qeniet
njerzore.
Megjithat, planet e Feruerds mund t prplasen me ato t qeveris, e cila n fakt po prpiqet
ta zvogloj lshimin e dyoksidit t karbonit. Feruerda thot: Ka shum shkenctar t cilt
thon se dyoksidi i karbonit nuk sht shkaku kryesor i efektit ser.
PYETJA 18.1
Feuerda e krahason misrin q prdoret si lnd djegse me at q prdoret pr
ushqim. Kolona e par e tabels m posht prmban nj list t gjrave q
ndodhin kur digjet misri.
A ndodhin kto gjra edhe kur misri shrben si lnd djegse n
trupin e kafshs? Rrethoni Po ose Jo pr seciln.
77
A ndodh kjo edhe kur misri funksionon si lnd
Kur digjet misri: djegse n trupin e kafshs?
Konsumohet oksigjen. Po / Jo
Prodhohet dyoksid karboni. Po / Jo
Prodhohet energji. Po / Jo
PYETJA 18.2
N artikull prshkruhet nj shndrrim i dyoksidit t karbonit: ...bimt e prthithin dhe e kthejn
n oksigjen....
N kt shndrrim ka m shum substanca t tjera ve dyoksidit t karbonit dhe oksigjenit.
Shndrrimi mund t paraqitet n mnyrn e mposhtme:
Dyoksid karboni + uj + oksigjen +_____________
Shkruani emrin e substancs q mungon.
N fund t artikullit, Feruerda iu referohet shkenctarve t cilt thon se dyoksidi i karbonit

nuk sht shkaku kryesor i efektit ser.
Karini e gjen tabeln e mposhtme e cila tregon efektin ser relativ, t shkaktuar nga katr gaze:
Efekti Ser relativ pr molekul t gazit
Dyoksidi i Karbonit Metani Oksidi i nitrogjenit Kloroflourokarbonet
1 30 160 17 000
Nga kjo tabel, Karini nuk mund t arrij n prfundim lidhur me at se cili gaz sht
shkaktari kryesor i rritjes s efektit ser. T dhnat n tabel duhet t kombinohen me t
dhna t tjera, me qllim q ai t nxjerr prfundimin se cili gaz sht shkaktari kryesor i
rritjes s efektit ser.
far t dhnash t tjera duhet t mbledh
Karini? T thnat pr origjinn e katr
gazeve.
A.T dhna pr prthithjen e katr gazeve nga bimt.
B. T dhna pr madhsin e secilit prej katr llojeve t molekulave.
C. T dhna pr sasit e secilit prej katr gazeve n atmosfer.
78
NJSIA 19 E SHKENCS: I PRSHTATSHM PR TU PIR
Burimi i ujit
Rezervuar apo liqe
Uji n shishe
Destilimi
(2) Piska e shitje
(3) Filtrimi (4) Shtimi i klorit (5) Testimi i cilsis s ujit
Figura e msiprme tregon se si bhet i pijshm uji i cili shprndahet n shtpit e qyteteve.
PYETJA 19.1
sht e rndsishme q t ekzistoj nj burim i ujit t mir pr tu pir. Ujit, i cili gjendet nn
tok, i referohemi si uj nntoksor.
Jepni nj arsye prse ka m pak baktere dhe ndotje t pjesshme n ujin nntoksor sesa n
ujin q vjen nga burimet e siprfaqshme si liqenet ose lumenjt.
PYETJA 19.2
Pastrimi i ujit shpesh kryhet n disa hapa, t cilt prfshijn teknika t ndryshme. Procesi i
pastrimit, i cili paraqitet n figur, prbhet nga katr hapa (t numruar nga 1 deri 4). N hapin
e dyt, uji mblidhet n nj rezervuar.
N mnyr pastrohet uji n kt hap?
A. Bakteret n uj vdesin.
B. Ujit i shtohet oksigjeni.
C. Zhavorri dhe rra percepitojn n fund t rezervuarit.
D. Shkatrrohen substancat toksike.
79
PYETJA 19.3
N hapin e katrt t procesit t pastrimit, ujit shtohet klor. Pse i shtohet ujit klori?

PYETJA 19.4
Mendoni sikur shkenctart t cilt merren me testimin e ujit n impiantin e prpunimit t tij,
zbulojn se n uj ka disa baktere t rrezikshme pasi sht prfunduar procesi i
pastrimit.far do t duhet t bjn njerzit n shtpi me kt uj prpara se ta pin?
PYETJA 19.5
A mund t shkaktoj problemet e mposhtme shndetsore pirja e ujit t ndotur ? Rrethoni Po
ose Jo n do rast.
A mund ta shkaktoj kt problem pirja e

ujit t ndotur? Po apo Jo?
Diabet. Po /Jo
Diarre Po /Jo
HIV / AIDS ( HIV/SIDA) Po /Jo

Plotsisht Pajtohem Nuk pajtohem Fare nuk

pajtohem pajtohem
T diturit pr mnyrn se si testohet uji pr
ndotje nga bakteret.
M shum msime pr trajtimin kimik t

furnizimit me uj.
M shum msime pr at se cilat smundje

transmetohen nprmjet pirjes s ujit.
80
NJSIA 21 E SHKENCS: NXEHTSIA
PYETJA 21.1
Piteri po merret me riparimet n nj shtpi t vjetr. Brenda bagazhit t makins s tij, ka
ln nj shishe me uj, disa gozhd metalike dhe nj cop druri. Pasi makina ka qndruar n
diell pr tre or, temperatura brenda saj arrin n rreth 40 C.
far iu ndodh objekteve n makin? Rrethoni Po ose Jo pr secilin pohim.
A iu ndodh kjo gj objektit/objekteve? Po apo Jo?

T gjith kan t njjtn temperatur. Po / Jo
Pas pak kohe, uji fillon t ziej. Po / Jo
Pas pak kohe, gozhdt prej metali fillojn t skuqen. Po / Jo
PYETJA 21.2
Gjat dits, Piteri pi nj filxhan kafe t nxeht, me temperatur rreth 90 C, dhe nj got uji
mineral t ftoht, me temperatur rreth 5 C. Gota dhe filxhani jan t t njjtit lloj dhe kan
madhsi t njjt dhe vllimi i secils pije sht i njjt. Piteri e l filxhanin dhe gotn n nj
dhom ku temperatura sht rreth 20 C. Cilat jan temperaturat q kan gjasa t ken kafja dhe
uji mineral pas 10 minutash?
A. 70C dhe 10 C
B. 90 C dhe 5 C
C. 70 C dhe 25 C
D. 20 C dhe 20 C

T kuptuarit e mnyrs se si forma e filxhanit

ndikon n normn me t ciln ftohet kafja.
Msimi pr rregullimet e ndryshme t atomeve tek

druri, uji dhe eliku.
Njohja e arsyes prse materialet e ndryshme t

ngurta e prcjellin nxehtsin n shkall t
ndryshme
81
NJSIA 24 E SHKENCS: PIRJA E DUHANIT
Duhani pihet n cigare me filtra, cigare pa filtra dhe llulla. Hulumtimet shkencore tregojn se
smundjet e lidhura me duhanin vrasin prafrsisht 13 500 njerz anemban bots do dit.
Parashikohet q deri n vitin 2020 smundjet e lidhura me duhanin do t shkaktojn 12 % t
vdekjeve n shkall botrore.
Tymi i duhanit prmban shum substanca t dmshme. Substancat m dmtuese jan

tari, nikotina dhe monoksidi i karbonit.
PYETJA 24.1
Tymi i duhanit thithet nga mushkrit. Tari i tymit depozitohet n mushkri dhe kjo i pengon
ato t funksionojn si duhet.
Cila prej funksioneve t mposhtme sht funksioni i mushkrive?
A. Ta pompojn gjakun e pasuruar me oksigjen n t gjitha pjest e trupit
B. Ta transferojn n gjak nj pjes t oksigjenit q thithim
C. Ta pastroj gjakun duke zvogluar prmbajtjen e dyoksidit t karbonit n zero.
D. Ti shndrrojn molekulat e dyoksidit t karbonit n molekula oksigjeni.
PYETJA 24.2
Pirja e duhanit rrit rrezikun e prekjes me kancer t mushkrive dhe disa smundje t tjera.
A rritet rreziku pr tu prekur nga smundjet e mposhtme nprmjet pirjes s duhanit?
Rrethoni Po ose Jo n secilin rast.
A rritet rreziku i marrjes s ksaj smundjeje pr
shkak t pirjes s duhanit? Po ose Jo
Bronkiti Po / Jo
HIV / AIDS (HIV/SIDA) Po / Jo
Lija e dhenve Po / Jo
PYETJA 24.3
Disa njerz prdorin shirita ngjits me nikotin si ndihm pr ta ln pirjen e duhanit. Shiritat
ngjits vendosen n lkur dhe fusin nikotin n gjak. Kjo ndihmon pr lehtsimin e dshirs
s madhe dhe simptomave t heqjes dor, kur njerzit ndalojn s piri duhan.
Pr t studiuar efektivitetin e shiritave ngjits me nikotin, u zgjodh rastsisht nj grup prej

100 duhanpirsish, t cilt dshironin t hiqnin dor nga pirja e duhanit. Grupi do t studiohet
pr gjasht muaj. Efektiviteti i shiritave ngjits me nikotin do t matet duke gjetur se sa
njerz n grup nuk e kan rifilluar pirjen e duhanit deri n fundin e studimit.
Cili prej dizajneve eksperimentale t mposhtme sht m i miri?

A. T gjith njerzit n grup t mbajn shiritat ngjits.
B. T gjith do ti mbajn shiritat ngjits me prjashtim t nj personi i cili prpiqet ta lr
duhanin pa to.
C. Njerzit zgjedhin nse do ti prdorin apo jo shiritat ngjits si ndihm pr t hequr dor nga
duhani.
D. Gjysma zgjidhen n mnyr rastsore pr ti prdorur shiritat ngjits, ndrsa gjysma
tjetr pr t mos i prdorur ato.
82
PYETJA 24.4
Prdoren metoda t shumta pr t ndikuar tek njerzit me qllim q ata ta ln pirjen e duhanit.
A jan t bazuara n teknologji mnyrat e mposhtme t marrjes me problemin? Prgjigjuni Po
ose Jo n do rast.
A sht e mbshtetur n teknologji kjo metod e zvoglimit t pirjes s

duhanit? Po apo jo?
Rritja e kostos s cigareve. Po / Jo
Prodhimi i shiritave me nikotin pr ti ndihmuar njerzit ta ln cigaren. Po / Jo
Nxjerrja jasht ligjit e pirjes s duhanit n ambiente publike. Po / Jo


Njohja e mnyrs se si tari n duhan e zvoglon

efikasitetin e mushkrive.
T kuptuarit e arsyes prse nikotina t bn t

krijosh varsi.
Msimi i mnyrave se si trupi e merr veten pas

ndalimit t pirjes s duhanit.
NJSIA 25 E SHKENCS: DRITA E YJEVE
Toshio-s i plqen t vshtroj yjet. Megjithat, natn ai nuk mund ti vzhgoj shum mir
yjet sepse jeton n nj qytet t madh.
Vjet, Toshio shkoi n fshat, nga ku vzhgoi nj numr t madh t yjeve t cilt nuk mund ti
shoh kur sht n qytet.
PYETJA 25.1
Prse n fshat mund t vzhgohen m shum yje sesa n qytetet e mdha?
A. Hna ndrion m shum n qytete dhe e bllokon dritn q vjen nga yjet.
B. N ajrin e fshatit ka m shum pluhur i cili e reflekton dritn sesa ajri i qytetit.
C. Ndriimi i dritave t qytetit bn q t jet e vshtir t duken shum yje.
D. Ajri sht m i ngroht n qytete pr shkak t nxehtsis s liruar nga makinat, makinerit
dhe elektro-shtpiaket.
83
PYETJA 25.2
Toshio prdor nj teleskop me lente me diametr t madh me qllim q t vzhgoj yje me
ndriim t ult. Pse prdorimi i teleskopit me lente me diametr t madh mundson
vzhgimin e yjeve me ndriim t ult?
A.Sa m t mdha t jen lentet, aq m shum drit mblidhet.

B. Sa m t mdha t jen lentet, aq m shum zmadhojn ato.
C. Lentet e mdha mundsojn q t shihen m shum pjes t qiellit.
D.Lentet e mdha mund t zbulojn ngjyrat e errta tek yjet.
NJSIA 27 E SHKENCS: SHKLQYESI I BUZVE
Tabela e mposhtme prmban dy lloje t ndryshme t recetave kozmetike t cilat mund ti

prgatisni vet.Buzkuqi sht m i fort sesa shklqyesi i buzve, i cili sht i but dhe kremoz.
Shklqyes pr buzt Buzkuq

Prbrsit: Prbrsit:
5 g vaj kastori 5 g vaj kastori
0.2 g dyll blete 1 g dyll blete
0.2 g dyll palme 1 g dyll palme
1 lug aji substanc ngjyruese 1lug aj substance ngjyruese
1 pik ngjyrues ushqimor 1 pik ngjyrues ushqimor
Udhzimet: Udhzimet:
Ngroheni vajin dhe dyllrat n nj en t Ngroheni vajin dhe dyllrat n nj en t
vendosur n uj t nxeht derisa t formohet nj vendosur n uj t nxeht derisa t formohet
przierje e njtrajtshme. Pastaj shtoni substancn nj perzierie e njtrajtshme. Pastaj shtoni
ngjyruese dhe ngjyruesin ushqimor dhe pastaj substancn ngjyruese dhe ngjyruesin ushqimor
prziejini. dhe pastaj przieni.
PYETJA 27.1
N brjen e shklqyesit pr buzt dhe buzkuqin, vaji dhe dyllrat przihen s bashku.
Substanca ngjyruese dhe ngjyruesi ushqimor shtohen m von. Buzkuqi i br nga kjo recet
sht i fort dhe jo i leht pr tu prdorur. Si do ta ndryshonit prpjestimin e prbrsve pr
t br nj buzkuq m t but?
84
PYETJA 27.2
Vajrat dhe dyllrat jan substanca t cilat przihen mir s bashku. Vajrat nuk mund t
przihen me ujin, ndrkoh q dyllrat nuk treten n uj.Cila prej alternativave t
mposhtme ka m shum t ngjar t ndodh nse gjat kohs q nxehet przierja e
buzkuqit shtohet shum uj?
A.Do t prftohet nj przierje m kremoze dhe e but.

B. Przierja do t bhet m e fort.
C. Przierja gati nuk do t ndryshoj fare.
D.Koklat yndyrore t przierjes pluskojn mbi uj.
PYETJA 27.3
Kur shtohen substanca t quajtura emulsifikues, ata bjn q vajrat dhe dyllrat t przihen
mir me ujin. Pse uji dhe sapuni e lajn buzkuqin?
A.Uji prmban nj emulsifikues i cili bn q sapuni dhe buzkuqi t przihen.

B. Sapuni vepron si emulsifikues dhe bn q uji dhe buzkuqi t przihen.
C. Emulsifikuesi n buzkuq bn q sapuni dhe uji t przihen.
D.Sapuni dhe buzkuqi kombinohen pr t formuar nj emulsifikues i cili przihet me ujin.
NJSIA 30 E SHKENCS: KALIMI I VENUSIT
M 8 qershor 2004, planeti Venus mund t shihej nga vende t ndryshme n Tok ndrkoh q
kalonte prpara Diellit. Kjo dukuri quhet kalim dhe ndodh kur orbita e tij e vendos Venusin
midis Diellit dhe Toks. Kalimi i mparshm i Venusit ndodhi n vitin 1882 dhe nj tjetr
parashikohet t ndodh n vitin 2012.
M posht jepet nj fotografi e kalimit t Venusit n vitin 2004. Drejt Diellit u drejtua nj
teleskop dhe imazhi u projektua n nj kart t bardh.
Siprfaqja e Diellit
Venusi
85
PYETJA 30.1
Pse u vzhgua kalimi duke e projektuar imazhin n nj kart t bardh, n vend q t shihej
n mnyr t drejtprdrejt prmes teleskopit?
A.Drita e Diellit ishte tepr e fort q Venusi t dukej.

B. Dielli sht aq i madh saq mund t shihet pa zmadhim.
C. Shikimi i Diellit prmes teleskopit mund ti dmtoj syt.
D.Imazhi duhej t bhej m i vogl duke e projektuar at n nj kart.
PYETJA 30.2
Kur vrojtohet nga Toka, cili prej planetve t mposhtm mund t shihet gjat kalimit t tij
prpara Diellit, n koh t caktuara?
A.Mrkuri
B. Marsi
C. Jupiteri
D.Saturni
PYETJA 30.3
N pohimin e mposhtm jan nnvizuar disa fjal.
Astronomt parashikojn se, sikur t shihej nga Neptuni, do t ket nj kalim t Saturnit
prpara Diellit m von n kt shekull.
Cila prej tre fjalve t nnvizuara do t ishte m e dobishme n nj krkim n internet apo
bibliotek pr t gjetur se kur mund t ndodh ky kalim?
.
NJSIA 31 E SHKENCS: RREZIK SHNDETSOR?
Imagjinoni q jetoni pran nj fabrike t madhe kimike, e cila prodhon fertilizues pr

prdorim n bujqsi. Gjat viteve t fundit, ka pasur mjaft raste t njerzve n kt zon, t
cilt kan vuajtur nga probleme afatgjata n rrugt e frymmarrjes. Shum vendas besojn
se kto simptoma jan shkaktuar nga emetimi i tymrave toksike nga fabrika e prodhimit t
fertilizuesve kimik aty pran.
sht organizuar nj mbledhje publike pr t diskutuar dmet potenciale t fabriks
kimike n shndetin e banorve vendas. N kt takim, shkenctart bn kto
deklarata:
Deklarata nga shkenctar t cilt punojn pr kompanin kimike.

Kemi kryer nj studim t toksicitetit t dheut n zon. N mostrat q kemi marr
nuk kemi gjetur asnj dshmi t kimikateve toksike.
Deklarata nga shkenctart t cilt punojn pr qytetart e interesuar n komunitetin
lokal
N zon kemi shqyrtuar nj numr t rasteve t problemeve afatgjata n frymmarrje,
dhe i kemi krahasuar me numrin e rasteve n nj zon t largt.
86
PYETJA 31.1
Pronari i fabriks kimike e prdori deklaratn e shkenctarve t cilt punojn pr
kompanin, pr t argumentuar se emetimi i tymrave t fabriks nuk prbn rrezik pr
shndetin e banorve vendas. Jepni nj shkak, t ndryshm nga deklarata e br nga
shkenctart t cilt punojn pr qytetart e interesuar, pr t hedhur dyshime se deklarata e
shkenctarve t cilt punojn pr kompanin e mbshtet argumentin e pronarit.
..
..
..
PYETJA 31.2
Shkenctart t cilt punojn pr qytetart e interesuar kan krahasuar numrin e njerzve
me probleme afatgjata n frymmarrje, t cilt jetojn pran fabriks kimike, me ata t nj
zone e cila sht shum larg fabriks. Prshkruani nj dallim t mundshm n t dy zonat, i
cili do tju bnte t mendonit se krahasimi nuk ka qen i vlefshm.


Njohuri m t shumta pr prbrjen kimike t

fertilizuesve bujqsor.
T kuptuarit e asaj se ka iu ndodh tymrave toksike

t cilat emetohen n atmosfer.
Msimi pr smundjet respiratore t cilat mund t

shkaktohen nga emetimet kimike.
87
NJSIA 32 E SHKENCS: SHNDRRUESI KATALITIK
Pjesa m e madhe e automjeteve moderne jan t pajisura me nj shndrrues katalitik i cili e

bn tymin e automjeteve m pak t dmshm pr njerzit dhe mjedisin.
Rreth 90 % e gazeve t dmshme konvertohen n gaze m pak t dmshme. Ktu paraqesim disa
prej gazeve t cilat hyjn n shndrrues dhe se si dalin prej tij.
Gazet q hyjn Gazet q dalin
Nitrogjen N2 Nitrogjen N2
Dyoksid karboni CO2 Dyoksid karboni CO2
Uj (avull) H2O Uj (avull) H2O
Monoksid karboni CO (1
Monoksid karboni CO Dyoksid karboni CO2 (90
Oksidet e nitrogjenit NO, NO 2

Okside t nitrogjenit
Nitrogjen N2(90%)
NO, NO2
Shndrruesi katalitik
PYETJA 32.1
Prdorni informatat n diagramin m sipr pr t dhn nj shembull t mnyrs se si
shndrruesi katalitik i bn tymrat e automjeteve m pak t dmshm.
PYETJA 32.2
Brenda shndrruesit katalitik gazet psojn ndryshime. Shpjegoni se far ndodh n terma t
atomeve DHE molekulave.
PYETJA 32.3
Ekzaminoni gazet e emetuara nga shndrruesi katalitik. Cili sht nj problem t cilin
inxhiniert dhe shkenctart q punojn me shndrruesin katalitik do t duhet t prpiqen ta
zgjedhin pr t prodhuar m pak tymra t dmshm?

88
Njohuri pr at se si karburantet e makinave

ndryshojn n sasit e tymrave toksik q
prodhojn
T kuptuarit m shum pr at se far ndodh
brenda nj shndrruesi katalitik.
Msimi pr automjetet t cilat nuk emetojn

tymra toksik.
89
PRGJIGJET
VLERSIMI ME PIK PR DITARIN E SEMELUELSIT 1.1
Pik t plota: Prgjigje t cilat i referohen dallimit midis numrit t vdekjeve (pr do 100
lindje) n t dy pavijonet, t tilla si:
Pr shkak se pavijoni i par ka pasur nj shkall m t lart t grave q vdesin,

krahasuar me grat n pavijonin e dyt, tregohet qart se vdekjet nuk kan pasur
t bjn fare me trmetet.
N pavijonin 2 nuk kan vdekur po aq njerz, kshtu q trmeti nuk do t mund t
ndodhte pa shkaktuar t njjtin numr t vdekjeve tek t dy pavijonet.
Sepse pavijoni i dyt nuk ka pasur nivel aq t lart t vdekjeve, ndoshta ka qen
dika q ka pasur t bj me pavijonin 1.
Nuk ka t ngjar q t ken qen trmetet ato t cilat i kan shkaktuar ethet,
sepse shifrat e personave t vdekur jan shum t ndryshme n t dy pavijonet.
Pik t pjesshme:
Prgjigje t cilat mund ti referohen faktit se trmetet nuk ndodhin shpesh, pr shembull:
Nuk do t kishte gjasa t shkaktoheshin nga trmetet, sepse trmetet nuk do t
ndodhnin gjat gjith kohs.
Prgjigjet t cilat i referohen faktit se trmetet ndikojn gjithashtu edhe tek njerzit jasht
pavijoneve, pr shembull:
Nse do t kishte pasur ndonj trmet, edhe grat jasht spitalit do t prekeshin
nga ethet e lehonis.
Nse shkaku do t ishte trmeti, e gjith bota do t smurej me ethe t lehonis sa
her q do t ndodhte trmeti (dhe jo vetm tek pavijonet 1 dhe 2).
Prgjigjet t cilat i referohen mendimit se kur ndodhin trmetet, burrat nuk preken nga
ethet e lehonis, pr shembull:
Nse n spital do t ndodhej nj burr dhe n at moment do t ndodhte nj trmet, ai
nuk do t prekej nga ethet e lehonis, kshtu q trmetet nuk mund t jen shkaktar.
Sepse preken vajzat dhe jo burrat.
Asnj pik:
Prgjigjet t cilat pohojn (vetm) se trmetet nuk mund t shkaktojn ethe, pr shembull:
Trmeti nuk mund t ndikoj tek nj person apo ti shkaktoj atij probleme shndetsore.
Pak tronditje nuk mund t jen t rrezikshme.
Prgjigjet t cilat pohojn (vetm) se ethet medoemos kan nj shkak tjetr (t
drejt a t gabuar), pr shembull:
Trmetet nuk lirojn gaze helmuese. Ata shkaktohen nga pllakat e Toks t cilat
shtyhen dhe kalojn posht njra-tjetrs.
Sepse nuk kan t bjn fare me njeri-tjetrin. sht thjesht bestytni.
Trmeti nuk ka kurrfar ndikimi tek shtatznia. Shkaku ka qen se doktort nuk kan
qen t specializuar mjaftueshm.
90

shkalln e vitit 2000 t PISA-s pr shkencn. 22 % e nxnsve n vendet e OBEZH-it i jan
prgjigjur n mnyr t sakt, ndrsa 28 % e nxnsve kan dhn nj prgjigje pjesrisht t
sakt. Pyetja ka qen pjes e PISA 2000 pr nxjerrjen ose vlersimin e prfundimeve n procesin
shkencor.
Pik t plota: A. Detyrimi i studentve q t pastroheshin pas autopsive do t duhet t sillte

rnien e etheve t lehonis.

shkalln e vitit 2000 t PISA-s pr shkencn. Mesatarisht, n vendet e OBEZH-it, 64 % e
nxnsve jan prgjigjur n mnyr t sakt. Kjo pyetje sht kategorizuar n pyetjet e PISA
2000 pr njohjen e procesit shkencor.
Pik t plota:
- Prgjigjet t cilat i referohen mbytjes s baktereve.
Sepse pr shkak t nxehtsis bakteret do t vdesin.
Bakteret nuk i rezistojn dot temperaturave t larta.
Bakteret do t digjen nga temperaturat e larta.
Bakteret do t piqen.
- Prgjigjet t cilat iu referohen mbytjes s mikroorganizmave, mikrobeve apo viruseve.

Sepse temperatura e lart i vret organizmat e vegjl t cilt shkaktojn smundje.
Mikrobet nuk mund t jetojn sepse sht shum nxeht.
- Prgjigjet t cilat iu referohen heqjes (jo mbytjes) s baktereve.

Bakteret do t largohen.
Numri i baktereve do t zvoglohet.
Bakteret largohen nga temperaturat e larta.
Sepse nuk do ti keni n trupin tuaj mikrobet.
- Prgjigjet t cilat iu referohen heqjes (jo mbytjes) s mikroorganizmave, mikrobeve apo

viruseve apo sterilizimit t arafve.
Asnj pik:
- Prgjigjet t cilat i referohen mbytjes s smundjes.
Sepse uji me temperatur t lart vret do smundje n araf.
Temperaturat e mbysin vrasin pjesn m t madhe t etheve n araf, duke ln
m pak mundsi pr ndotje.
91
Vshtirsia e n kt pyetje korrespondon me 467 pik n shkalln e vitit 2000 t PISA-s pr

shkencn. 68 % e nxnsve n vendet e OBEZH-it jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pyetja
kategorizohet n procesin shkencor t demonstrimit t njohurive dhe t t kuptuarit.
Pik t plota: B. Bakteret bhen rezistente ndaj antibiotikut.
Vshtirsia e n kt pyetje korrespondon me 508 pik n shkalln e vitit 2000 t PISA-s pr

shkencn. 60 % e nxnsve n vendet e OBEZH-it jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pyetja
kategorizohet n procesin shkencor t demonstrimit t njohurive dhe t t kuptuarit.
VLERSIMI ME PIK PR OZONIN 2.1
Pik t plota: Prgjigjet t cilat i prmendin tri aspektet e mposhtme:
Aspekti i par: nj molekul oksigjeni ose disa molekula oksigjeni (secila prbhet nga
dy atome oksigjen) ndahet n atome oksigjeni (Figura 1).
Ndarja do t duhet t prshkruhet duke prdorur fjalt e sakta (shihni rreshtat 4-5) pr
O (atom ose atome) dhe O2 (molekul ose molekula).
Nse O dhe/ose O2 prshkruhen vetm si pjesza ose pjes t vogla, pr kt
aspekt nuk jepet asnj pik.
Aspekti i dyt: ndarja (e molekulave t oksigjenit) ndodh nn ndikimin e drits s diellit (figura
1).
Ndikimi i diellit do t duhet t lidhet me ndarjen e O2 (molekuls ose molekulave t
oksigjenit).
Nse ndikimi i diellit lidhet me formimin e nj molekule t ozonit nga nj atom i
oksigjenit dhe nj molekul e oksigjenit (figurat 2 dhe 3), pr kt aspekt t dyt nuk do
t duhet t jepet asnj pik.
Shnim: Aspektet 1 dhe 2 zakonisht mund t jepen n nj fjali.

Aspekti i tret: atomet e oksigjenit kombinohen me molekula t tjera t oksigjenit pr t formuar
molekulat e ozonit (figurat 2 dhe 3).
Vlersimi (nj pik) do t duhet t jepet pr kt aspekt, nse prgjigja prmban do
prshkrim t nj O q kombinohet me nj O2. Nse formimi i O3 prshkruhet si
kombinim i tri atomeve t ndara O, pr kt aspekt t tret nuk do t duhet t jepet asnj
pik.
Nse O3 nuk prshkruhet si molekul apo molekula, por, pr shembull, si grup
atomesh, kjo mund t tolerohet pr aspektin e tret.
Shembuj t prgjigjeve t tilla:

Kur dielli i ndrion molekulat O2, dy atomet ndahen. Dy atomet O krkojn pr nj
molekul tjetr O2 me t ciln t bashkohen. Kur O1 dhe O2 bashkohen, ato formojn O3,
i cili sht ozon.
92
Filmi i shkurtr ilustron formimin e ozonit. Nse nj molekul e oksigjenit ndikohet nga dielli,
ajo ndahet n dy atome t veuara. Kto atome t veuara, O, qarkullojn duke krkuar nj
molekul me t ciln t kapen; ato lidhen me molekula O2 ekzistuese dhe formojn nj
molekul O3, meqense tani jan br bashk 3 atome; O3 nnkupton ozonin.
Njerzit e vegjl jan O, ose atome oksigjeni. Kur bashkohen dy, formojn O2 ose
molekula t oksigjenit. Dielli bn q kta t shprbhen. Atomet O2 pastaj lidhen me
molekulat O2, duke krijuar O3, i cili sht ozon. [Shnim: kjo prgjigje mund t
konsiderohet e sakt. Ka vetm nj gabim n shkrim (atomet O2 pasi ka prmendur
atome oksigjeni m prpara).]
Pik t pjesshme:
- Prgjigjet t cilat prmendin n mnyr t sakt vetm aspektin e par dhe t dyt. Pr
shembull:
Dielli shprbn molekulat e oksigjenit n atome t vetme. Atomet lidhen me
grupe. Atomet formojn grupe me 3 atome s bashku.
- Prgjigjet t cilat prmendin n mnyr t sakt vetm aspektin e par dhe t tret. Pr
shembull:
Secili prej njerzve t vegjl nnkupton nj atom oksigjen. O sht nj atom oksigjen, O2
sht nj molekul e oksigjenit dhe O3 sht grupi i atomeve t bashkuar. Proceset e
treguara jan: nj ift i atomeve t oksigjenit (O2) q ndahet dhe pastaj secili bashkohet
me dy ifte t tjera duke formuar dy grupe me nga 3 (O3).
Njerzit e vegjl jan atome oksigjeni. O2 do t thot se sht nj molekul oksigjen (si
ifti i njerzve t vegjl q rrin t kapur prdore) dhe O3 nnkupton tre atome
oksigjen. Dy atomet e
oksigjenit t nj ifti ndahet dhe njri bashkohet me secilin prej ifteve t tjera dhe
nga tre ifte formohen dy molekula me tre atome oksigjen secila (O3).
- Prgjigjet t cilat prmendin n mnyr t sakt vetm aspektin e dyt dhe t tret. Pr
shembull:
Oksigjeni ndahet n dy pjes nga rrezatimi i diellit. T dy gjysmat shkojn dhe
iu bashkngjiten pjeszave t tjera t oksigjenit, duke formuar kshtu ozonin.
Prgjithsisht, n mjediset me oksigjen t pastr (O2), oksigjeni sht ift, kshtu q
kemi 3 ifte me nga 2 oksigjen. 1 ift nxehet shum dhe largohen nga njeri-tjetri dhe
shkojn tek nj ift tjetr duke br O3 n vend t O2. [Shnim: Megjithse 1 ift nxehet
shum nuk sht prshkrim shum i mir i ndikimit t diellit, do t duhet t jepen pik
pr aspektin e dyt; edhe aspekti i tret mund t konsiderohet i sakt.]
- Prgjigjet t cilat prmendin n mnyr t sakt vetm aspektin e par. Pr shembull:

Molekulat e oksigjenit po ndahen. Ato formojn atome oksigjeni. Dhe ndonjher ka
molekula ozoni. Shtresa e ozonit mbetet e njjta sepse formohen molekula t reja dhe
zhduken t tjera.
- Prgjigjet t cilat prmendin n mnyr t sakt vetm aspektin e dyt. Pr shembull:

Prfaqson nj molekul oksigjen, O2 = oksigjen, O3 = ozon. Ndonjher t dyja
molekulat e
oksigjenit, t cilat rrin s bashku, ndahen nga rrezet e diellit. Molekulat e vetme
bashkohen me nj ift tjetr dhe formojn ozonin (O3).
- Prgjigje t cilat prmendin n mnyr t sakt vetm aspektin e tret. Pr shembull:
Molekulat O (e oksigjenit) detyrohen t lidhen me O2 (2 molekula oksigjen) pr t
formuar O3 (3 molekula oksigjen), pr shkak t nxehtsis nga dielli. [Shnim: pjesa e
93
nnvizuar e prgjigjes
tregon aspektin e tret. Nuk mund t jepen pik pr aspektin e dyt, sepse dielli nuk
prfshihet n formimin e ozonit nga O + O2, por vetm n shkputjen e lidhjeve n O2.]
Asnj pik: Prgjigjet t cilat nuk prmendin n mnyr t sakt asnj prej tre aspekteve. Pr
shembull:
Dielli (rrezet ultravjollc) e djeg shtresn e ozonit dhe n t njjtn koh sht duke e
shkatrruar at. Ata njerzit e vegjl jan shtresa e ozonit dhe i largohen diellit sepse
sht shum nxeht.
[Shnim: nuk mund t jepet asnj pik, megjithse ka prmendur dika lidhur me
ndikimin e diellit.]
N figurn e par, dielli po e djeg ozonin. N figurn e dyt, ata po largohen me vrap,
me lot n sy, ndrsa n figurn e tret, po e prkdhelin njeri-tjetrin me lot n sy.
Shiko, daj Herb, sht e thjesht. O sht nj pjes e oksigjenit, numrat pran O-s
tregojn sasin e pjeszave n grup.

shkalln e vitit 2000 t PISA-s pr shkencn. Dhnia e nj prgjigjeje pjesrisht t sakt
korrespondon me nj vshtirsi prej 628 piksh n shkalln e vitit 2000 t PISA-s pr shkencn.
N vendet e OBEZH-it, 28 % e nxnsve jan prgjigjur n mnyr t sakt. Pyetja vlerson
aftsin e nxnsve pr t komunikuar prfundime t vlefshme nga dshmit/t dhnat.
Pik t plota: B. I keq. Formohet n troposfer.

shkalln e vitit 2000 t PISA-s pr shkencn. N vendet e OBEZH-it, 35 % e nxnsve jan
prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tiu prgjigjur n mnyr t sakt ksaj pyetjeje, nxnsve iu
sht dashur t vlersojn n mnyr kritike dshmit/t dhnat shkencore.
Pik t plota: Prgjigjet t cilat i referohen kancerit t lkurs. Pr shembull:
Kanceri i lkurs.
Melonoma. [Shnim: kjo prgjigje mund t konsiderohet e sakt, pavarsisht faktit
se ka nj gabim drejtshkrimor.]
Asnj pik: Prgjigje t cilat i referohen llojeve t tjera specifike t kancerit, prgjigje t
cilat referojn vetm tek kanceri n prgjithsi, dhe mungesa e prgjigjeve.

prgjigjur n mnyr t sakt. Pr tiu prgjigjur n mnyr t sakt ksaj pyetjeje, nxnsve iu
sht dashur ti zbatojn njohurit shkencore n situatn e paraqitur.
94
VLERSIMI ME PIK PR DITN 3.1
Pik t plota: A. Toka rrotullohet rreth boshtit t saj.

prgjigjur n mnyr t sakt. Pyetja vlerson prshkrimin e procesit, shpjegimin dhe
parashikimin e dukurive shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR DITN 3.2
Tiparet e rndsishme, kur vlersohet kjo pyetje, jan:

Pr t fituar pik, boshti i Toks vizatohet i pjerrt drejt Diellit, brenda gams 10 dhe
45 nga pozicioni pingul. Jasht rangut 10 dhe 45 , asnj pik.
Prania ose mungesa e Hemisfers s Veriut dhe t Jugut, t etiketuara n mnyr t
qart, ose etiketimi i vetm njrs prej Hemisferave, ndrsa tjetra sht e nnkuptuar.

DHNIA E PIKVE PR
BOSHTIN
Pr t fituar pik, Ekuatori sht vizatuar n nj pjerrtsi drejt Diellit brenda gams 10
dhe 45 mbi vijn horizontale. Referojuni diagramit t mposhtm: Ekuadori lejohet
t vizatohet si vij eliptike apo vij e drejt.
VLERSIMI ME PIK PR
EKUATORIN
Jasht 10 dhe 45 nga drejtza horizontale: asnj pik.

95
Pik t plota:
Diagrami me etiketimin e duhur t Ekuatorit t anuar drejt Diellit me nj knd midis 10 dhe
45 dhe boshtin e Toks t anuar drejt Diellit brenda gams prej 10 dhe 45 nga vija
vertikale, dhe etiketimi n mnyr t sakt i Hemisferave t Veriut dhe t Jugut (ose etiketimi
i njrs prej tyre, dhe nnkuptimi i tjetrs).
Pik t pjesshme:
Kndi i pjerrsis s boshtit midis 10 dhe 45 , Hemisfera e Veriut dhe/ose e Jugut t etiketuara
n mnyr t sakt (ose ka etiketuar vetm njrn dhe tjetra nnkuptohet), por kndi i pjerrtsis
i Ekuatorit nuk sht midis gams 10 dhe 45 : ose Ekuatori mungon.
Kndi i pjerrtsis s Ekuadorit sht midis 10 dhe 45 , Hemisfera e Veriut dhe/ose ajo e Jugut
jan t etiketuara n mnyr t sakt (ose sht etiketuar vetm njra, dhe tjetra sht e
nnkuptuar), por kndi i pjerrtsis s boshtit nuk sht midis 10 dhe 45 ; ose mungon boshti.
Kndi i pjerrtsis s Ekuatorit sht midis 10 dhe 45 , dhe kndi i pjerrtsis s boshtit sht
midis 10 dhe 45 , por Hemisfera e Veriut dhe ajo e Jugut nuk etiketohet n mnyr t sakt (ose
etiketohet vetm njra dhe tjera nnkuptohet, ose mungojn t dyja).
96
Asnj pik:
- Etiketimi i sakt i Hemisfers s Veriut dhe t Jugut (ose i vetm njrs, dhe tjetra sht e
nnkuptuar) sht i vetmi tipar i sakt.
Kndi i pjerrtsis s Ekuatorit prej 10 deri 45 sht i vetmi tipar i sakt.
- Kndi i pjerrtsis s boshtit prej 10 deri 45 sht i vetmi tipar i sakt.
- Nuk sht i sakt asnj tipar, prania e prgjigjeve t tjera, ose mungesa e do prgjigjeje.

97
prshkrimin e procesit, shpjegimin dhe parashikimin e dukurive shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR RROBAT 6.1
Pik t plota: Po, Po, Po, Jo, n kt renditje.

prgjigjur n mnyr t sakt. Kjo pyetje vlerson aftsit e nxnsve n identifikimin e
problemeve shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR RROBAT 6.2
Pik t plota: A. Voltmeter.

prgjigjur n mnyr t sakt. Kjo pyetje vlerson aftsit e nxnsve n shpjegimin e dukurive
n mnyr shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR KANIONIN E MADH 7.1
Pik t plota: D. Uji i ngrir i zgjeron t arat e shkmbinjve.

n mnyr shkencore.
Pik t plota: C. N at koh oqeani e ka mbuluar kt zon dhe sht trhequr m von.

n mnyr shkencore.
98
Pik t plota: Po, Jo, n kt renditje.

shtjeve shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR MERI MONTAGUN 9.1
Pik t plota: B. Smundjet t cilat shkaktohen nga viruse, si poliomeliti..

n mnyr shkencore.
Pik t plota: B. Trupi ka prodhuar antitrupa t cilt e mbysin kt lloj t baktereve prpara
se ato t shumohen.

n mnyr shkencore.
Pik t plota: Prgjigjet t cilat i referohen t moshuarve ose/dhe t rinjve, t cilt kan sistem
imun m t dobt sesa njerzit e tjer, ose t ngjashme, si:
Kta njerz kan m pak rezistenc ndaj t smururit.

T rinjt dhe t moshuarit nuk mund ti luftojn smundjet po aq leht sa t tjert.
Kan m shum t ngjar t preken nga gripi.
Nse smuren nga gripi, pasojat jan m t rnda pr kta njerz.
Sepse organizmi i t vegjlve dhe t moshuarve sht m i dobt.
T moshuarit smuren m leht.
99
n mnyr shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR SHIUN ACIDIK 10.1
Pik t plota:
- Prgjigje t cilat prmendin cilndo prej: tymrave t makinave, emetimeve nga fabrikat,
karburanteve fosile djegse, si nafta dhe qymyri, gazet nga vullkanet dhe gjra t tjera t
ngjashme.
Djegia e qymyrit dhe gazit.
Oksidet n ajr vijn nga ndotja nga fabrikat dhe industrit.
Vullkanet.
Tymrat nga impiantet e prodhimit t energjis elektrike.
Shkaktohen nga djegia e materialeve t cilat prmbajn squfur dhe nitrogjen.
- Prgjigjet t cilat i prfshijn t dy, edhe nj burim t sakt t ndotjes edhe nj burim jo t
sakt.
Karburanti fosil dhe impiantet brthamore. [Impiantet brthamore nuk jan burim i shiut
acid.]
Oksidet vijn nga ozoni, atmosfera dhe meteort t cilt vijn n drejtim t Toks.
Gjithashtu edhe nga djegia e karburanteve fosile.
- Prgjigjet t cilat i referohen ndotjes, por nuk e japin burimin e saj, i cili sht i
rndsishm pr shkaktimin e shiut acid.
Ndotja.
Mjedisi n prgjithsi, atmosfera n t ciln jetojm d.m.th. ndotja.
Gazifikimi, ndotja, zjarret, cigaret.
Ndotja p.sh. q vjen nga impiantet brthamore.
Asnj pik:
- Prgjigje t tjera, duke prfshir prgjigjet t cilat nuk e prmendin ndotjen dhe nuk
paraqesin nj shkak domethns t shiut acid.
Emetohen nga plastika.
Jan prbrs natyror t ajrit.
Cigaret.
Qymyri dhe nafta. [Nuk sht mjaftueshm specifike nuk ka referim tek djegia]
Impiantet brthamore.
Mbetjet industriale. [Nuk sht specifike n mnyr t mjaftueshme.]
- Mungon.
n mnyr shkencore.
100
Pik t plota: A. M pak sesa 2.0 gram

prgjigjur n mnyr t sakt. Kjo pyetje vlerson aftsit e nxnsve n prdorimin e dshmive
shkencore.
Pik t plota: Prgjigjet t tilla si:

Pr t treguar se acidi (uthulla) sht e nevojshme pr reaksionin.
Pr tu siguruar se uji i shiut medoemos duhet t prmbaj acid pr ta shkaktuar kt
reaksion.
Pr t par nse ekzistojn shkaqe t tjera pr vrimat n flett prej mermeri.
Sepse kjo tregon se flett prej mermeri nuk reagojn thjesht me do lng, meqense
uji sht neutral.
Pik t pjesshme: Prgjigjet t cilat e krahasojn testin e uthulls dhe mermerit, por nuk e bjn
t qart se ky test po kryhet pr t treguar se acidi (uthulla) sht i nevojshm pr reaksionin.
Pr t br krahasime me testin tjetr.
Pr t par nse fleta prej mermeri pson ndonj ndryshim kur futet n uj t pastr.
Nxnsit e prfshin kt hap pr t treguar se far ndodh kur bie shi, si normalisht, n
mermer.
Sepse uji i distiluar nuk sht acidik.
Pr t vepruar si kontroll.
Pr t par dallimin midis ujit normal dhe ujit me prmbajtje acidi (uthulls).

aftsin e nxnsve pr t identifikuar shtjet/problemet shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR DRITHRAT MGJ 12.1
Pik t plota: Jo, Po. N kt renditje.
VLERSIMI ME PIK PR DRITHRAT MGJ 12.2
Pik t plota: D. Pr t prfshir kushte t ndryshme pr rritjen e drithrave.

101

problemeve shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR AUTOBUST 14.1
Pik t plota: C. Uji do t derdhet nga ana 2.
Procesi q matet ktu sht demonstrimi i njohurive dhe t t kuptuarit.
VLERSIMI ME PIK PR AUTOBUST 14.2
Pik t plota: Jep nj prgjigje n t ciln pohohet se edhe centrali i energjis elektrike
kontribuon n ndotjen e ambientit, si pr shembull:
Jo, sepse edhe centrali i energjis elektrike shkakton ndotje mjedisore.
Po, por kjo sht e vrtet pr vet qytetin; megjithat centrali i energjis elektrike
shkakton ndotje t mjedisit.
Asnj pik: Po ose Jo pa nj shpjegim t sakt, ose mungesa e prgjigjes.
Procesi q matet ktu sht demonstrimi i njohurive dhe t t kuptuarit.
VLERSIMI ME PIK PR MIZAT 16.1
Pik t plota: Prgjigjet n t cilat kontrollohen t tri variablat (lloji i mizave, vjetrsia e
insekticidit dhe ekspozimi):
T krahasohen rezultatet nga prdorimi i nj kutie t re t insekticidit me rezultatet nga

kutia e vjetr, tek dy grupe t mizave t s njjts specie, t cilat nuk jan ekspozuar
m prpara ndaj insekticidit.
Mund t kapen disa miza. Nse vendosen n kuti t ndara, do t mund t prdorni nj
sprkatje t re dhe nj t vjetr dhe t shihni se cilat jan rezultatet. [Shnim:
Megjithse nuk prmenden t njjtat specie, sht e kuptueshme se mizat jan t t
njjtit lloj, dhe se mizat nuk jan ekspozuar m prpara.]
Merrni nj kuti t madhe pr sprkatje. Krijoni dy grupe t mizave dhe sprkateni secilin
grup do gjasht muaj. Grupi i sprkatjes 1 do t ket nj kuti t madhe, ndrsa grupi 2,
nj kuti t re do her q sprkatet. [Shnim: Megjithse nuk prmendet se mizat jan t
s njjts specie, kjo nnkuptohet, dhe se mizat nuk jan ekspozuar m prpara.]
Pik t pjesshme:
- Prgjigjet n t cilat kontrollohen dy nga tri variablat (lloji i mizave, vjetrsia e insekticidit
dhe ekspozimi), t tilla si:
102
Krahason rezultatet e nj kutie t re t insekticidit me rezultatet nga kutia e vjetr, tek
mizat n hangar.
Provon nj kuti t re t insekticidit pastaj pret derisa t vjetrsohet dhe t kthehen
mizat dhe pastaj provon srish. [Shnim: Riprodhim i asaj q ka kaluar fermeri,
kontrollim i vjetrsis s insekticidit dhe lloji i mizave (mizat interpretohet se
nnkupton t njjtat miza).]
- Prgjigjet n t cilat kontrollohet vetm njri nga tri variablat (lloji i mizave, vjetrsia e
insekticidit dhe ekspozimi), t till si:
Analizimi (nga ana kimike) i mostrave t insekticidit n intervale t rregullta pr t

par nse ndryshon me kalimin e kohs.
E merr kutin e insekticidit dhe e on n nj laborator do disa muaj dhe krkon t
testohet fuqia e tij.
I sprkat mizat me nj kuti t re t insekticidit, por pa pasur pr qllim krahasimin me
kutin e vjetr.
Bn t njjtn gj, por do her blen nj insekticid t ri, duke testuar kshtu nse teoria e
tij sht e vrtet apo e gabuar.
Analizimi (nga ana kimike) i mostrave t insekticideve, por pa pasur pr qllim
krahasimin e analizave me kalimin e kohs.
Ndoshta, sikur t drgonte nj kuti t freskt t helmit n laborator dhe nj sasi nga
substanca e kutis s vjetr, dhe t krkoj q kto t ritestohen, rezultatet mund ta
mbshtesin ose hedhin posht teorin e tij.

Do t mund ta testoj do vit pr t par nse nuk sht e vjetruar dhe mund t
funksionoj ende. [Shnim: Nuk tregon se si do t testohej insekticidi.]
Merr nj miz nga hangari i tij dhe nj tjetr nga nj hangar tjetr, dhe i sprkat t
dyja me insekticid.
Procesi q vlersohet ktu sht identifikimi i dshmive.
VLERSIMI ME PIK PR MIZAT 16.2

Pik t plota: Prgjigjet t cilat japin si nj shpjegim t vetm: a) se mizat me rezistenc ndaj
insekticidit mbijetojn dhe ia prcjellin kt rezistenc brezave t mvonshm (gjithashtu jepni
pik pr prdorimin e fjals imunitet, megjithse sht pranuar se nuk sht trsisht analoge
me fjaln rezistenc), dhe: b) se ka nj ndryshim n kushtet mjedisore (si temperatura), apo
nj ndryshim n mnyrn q prdoret insekticidi.
Shpjegimi 1: Me prdorimin e vazhdueshm t t njjtit insekticid, mizat ishin duke u

br imune ndaj formuls. Shpjegimi 2: Me kalimin e kohs, kimikatet n insekticid
kan shkuar n pjesn e siprme t shishes metalike pr sprkatje, duke e ln ujin t
holluar (jo efektiv) n fundin e saj.
Shpjegimi 1: Mizat ishin duke u br imune ndaj sprkatjes. Shpjegimi 2: Nxehtsia
mund ta bj t shprbhet, kurse temperatura t ndryshoj.
Shpjegimi 1: Ndoshta mizat kan zhvilluar nj gjen mbrojts, kshtu q insekticidi nuk
do t funksionoj. Shpjegimi 2: Ai (fermeri) ka prdorur pak do her. [Shnim: Gjen
mbrojts lejohet si term alternativ i rezistencs.]
103
Pik t pjesshme: Jep nj shpjegim t llojit a) ose llojit b).
Ndoshta nuk i ka sprkatur si duhet.
Mizat mund t ken fituar imunitet.
do her ka lloje t ndryshme t mizave. [Shnim: Bhet nj dallim i qart midis
llojeve t ndryshme t mizave n kt shembull; nuk po iu referohet mizave t reja t
cilat vijn n kt zon.]
Shpjegimi 1: Temperatura sht rritur shum dhe ka ndikuar tek insekticidi. Shpjegimi
2: Fermeri nuk i ka sprkatur me insekticid mizat n mnyrn e duhur.
Asnj pik: Prgjigje t tjera, t cilat prfshijn mizat e reja t cilat vijn n hangar prej zonave
aty pran (t pa sprkatura), ose mungesa e prgjigjes.
Mizat mund t ken qen duke u shumuar/shtuar.
Sepse sa her q ka sprkatur, insekticidi sa ka ardhur e sht br m pak efektiv.
Kur ka m shum n shishe, sht m i fort. [Shnim: Nuk jepet nj marrdhnie e
qart midis vllimit dhe prqendrimit.]
Procesi q vlersohet ktu sht identifikimi i shtjeve.
VLERSIMI ME PIK PR KLONET E VIAVE 17.1
Pik t plota: Prgjigjet t cilat japin nj ide t prgjithshme t pranueshme, t till si:
Ideja e asaj nse klonimi i viave sht i mundshm.

Prcaktimi i numrit t kloneve t viave q do t mund t lindnin.
Q klonimi ishte i mundshm. [Shnim: Fakti se viat/lopt nuk jan prmendur, do t
duhet t mos merret n konsiderat.]
Asnj pik: Jep nj prgjigje pa prmendur viat ose klonimin OSE prsrit aplikimi n
shkall t gjer t ksaj teknike t klonimit do t ishte me prfitime financiare pr mbarshtuesit
e gjedhve, ose nuk jep asnj prgjigje.
Se t gjitha qelizat e lopve jan t njjta.
Do t mund t arrihej klonimi masiv. [Shnim: Fjala masiv n kt kontekst nuk sht
e sakt.]
Procesi q vlersohet ktu sht identifikimi i shtjeve.
VLERSIMI ME PIK PR KLONET E VIAVE 17.2
Pik t plota: Po, Po, Po.
Procesi q vlersohet ktu sht vlersimi i prfundimeve.
104
VLERSIMI ME PIK PR MISRIN 18.1
Pik t plota: Po, Po, Po.
Pik t plota: Nj prej ktyre emrave: glukoz, sheqer(na), karbohidrat(e), saharide(t) ose
niseshteja.
Pik t plota: C. T dhna pr sasit e secilit prej katr gazeve n atmosfer.
VLERSIMI ME PIK PR PRSHTATSHMRIN PR TU PIR 19.1
Pik t plota:
- Prgjigjet t cilat i referohen ujit nntoksor, i cili filtrohet prmes toks

Kur kalon prmes rrs, uji pastrohet.
sht filtruar n mnyr natyrore.
Sepse kur uji t prthithet nga toka, ai do t kullohet nga shkmbinjt dhe rra.
- Prgjigjet t cilat i referohen ujit nntoksor si i futur n kapsul dhe, rrjedhimisht, i mbrojtur
nga ndotja e mundshme; OSE se siprfaqja e ujit ndotet m leht.
Uji nntoksor sht brenda toks dhe, pr kt arsye, ndotja e ajrit nuk mund ta ndot
at.
Sepse uji nntoksor nuk sht i hapur. Ai ndodhet posht dikaje.
Liqenet dhe lumenjt mund t ndoten nga ajri dhe n to mund t bhet not, e kshtu me
radh, prandaj nuk jan t pastr.
Sepse liqenet dhe lumenjt ndoten nga njerzit dhe kafsht.
- Prgjigje t tjera t sakta, si:

Uji nntoksor sht uj i cili nuk sht shum i pasur me ushqim pr bakteret, kshtu q
ato nuk do t mbijetojn n t.
Uji nntoksor nuk ekspozohet ndaj diellit. Ka alga blu n jeshile.
Ujit nntoksor nuk i bie dielli. Aty ka alga t kaltra-gjelbra.
Asnj pik:
- Prgjigjet t cilat i referohen ujit nntoksor si uj tepr i pastr (informat e dhn tashm)
Sepse sht i pastruar.
Sepse n liqene dhe lumenj ka mbeturina. [Nuk shpjegon prse.]
105
Sepse ka m pak baktere.
- Prgjigjet t cilat i referohen n mnyr t dukshme procesit t pastrimit, t paraqitur n figurn

e dhn n materialin pr lexim.
Sepse uji nntoksor kalon prmes nj filtri dhe i shtohet klor.
Uji nntoksor kalon prmes nj filtri i cili e pastron at n mnyr absolute.
- Prgjigje t tjera, si:

Sepse sht gjithmon n lvizje.
Sepse nuk sht trazuar dhe, pr kt arsye, nuk ngre balt nga fundi i tij.
- Mungon prgjigja.
Aftsia e cila vlersohet ktu sht shpjegimi i dukurive n mnyr shkencore.
Pik t plota: C. Zhavorri dhe rra percepitojn n fund t rezervuarit.
Pik t plota: Prgjigjet t cilat iu referohen heqjes, mbytjes ose shkatrrimit t

baktereve (ose mikrobeve, ose viruseve)
Pr ta pastruar nga bakteret.
Klori i mbyt bakteret.
Pr ti mbytur t gjitha algat.
Pik t plota:
- Prgjigjet t cilat i referohen zierjes s ujit.

Ta ziejn.
- Prgjigjet t cilat i referohen metodave t tjera t pastrimit t cilat nuk paraqesin rrezik pr tu
zbatuar n shtpi
Ta trajtojn ujin me tableta klori (p.sh. Puratabe).
T prdorin nj filter me mikropore.
Asnj pik:
- Prgjigjet t cilat iu referohen metodave profesionale t pastrimit, t cilat jan t
106
pamundshme q t zbatohen pa rrezik n shtpi, ose jan jo praktike pr zbatim n shtpi
Ta prziejn at me klor n nj kov dhe pastaj ta pin.
T prdorin m shum klor, kimikate dhe pajisje biologjike.
Ta distilojn ujin.
- Prgjigje t tjera
Ta pastrojn prsri.
T prdorin nj filter kafeje.
T blejn uj n shishe derisa t rregullohet procesi i pastrimit n impiant. [I shmanget
pyetjes s shtruar.]
- Asnj prgjigje.
Pik t plota: T tria t sakta: Jo, Po, Jo, n kt renditje.
Ndonse klasifikohet si shpjegim i dukurive n mnyr shkencore, kjo pyetje sht nj form e
nivelit t ult t ksaj aftsie sepse mund ti jepet prgjigje thjesht me kujtimin e informatave.
VLERSIMI ME PIK PR NXEHTSIN 21.1
Pik t plota: Po, Jo, Jo, n kt renditje.
VLERSIMI ME PIK PR NXEHTSIN 21.2
Pik t plota: A. 70 C dhe 10 C
VLERSIMI ME PIK PR PIRJEN E DUHANIT 24.1
Pik t plota: B. T transferojn n gjak nj pjes t oksigjenit q thithim.
107
Pik t plota: Po, Jo, Jo, n kt renditje.
Pik t plota: D. Gjysma zgjidhen n mnyr rastsore pr ti prdorur shiritat ngjits,

ndrsa gjysma tjetr pr t mos i prdorur ato.
Aftsia e cila vlersohet ktu sht identifikimi i problemeve shkencore.
Pik t plota: Jo, Po, Jo, n kt renditje.

VLERSIMI ME PIK PR DRITN E YJEVE 25.1
Pik t plota: C. Ndriimi i dritave t qytetit bn q t jet e vshtir t duken shum yje.
Aftsia e cila vlersohet ktu sht shpjegimi i dukurive n mnyr shkencore
VLERSIMI ME PIK PR DRITN E YJEVE 25.2
Pik t plota: A. Sa m t mdha t jen lentet, aq m shum drit mblidhet.
VLERSIMI ME PIK PR SHKLQYESIN E BUZVE 27.1
Pik t plota: Prgjigjet t cilat tregojn se do t shtonte m pak dyll DHE/OSE m shum vaj
Aftsia e cila vlersohet ktu sht prdorimi i dshmive shkencore.
108
Pik t plota: D. Koklat yndyrore t przierjes do t pluskojn mbi uj.
Pik t plota: B. Sapuni vepron si emulsifikues dhe mundson q uji dhe buzkuqi t przihen.
VLERSIMI ME PIK PR KALIMIN E VENUSIT 30.1
Pik t plota: C. Shikimi i Diellit prmes teleskopit mund ti dmtoj syt.
Pik t plota: A. Mrkuri.
Pik t plota: Prgjigjet duke iu referuar vetm kalimit/Saturnit/Neptunit.
Identifikimi i fjalve kye pr t hulumtuar pr informata shkencore pr nj shtje t dhn,

sht nj prbrs i aftsis s identifikimit t problemeve shkencore.
VLERSIMI ME PIK PR RREZIKUN SHNDETSOR 31.1
Pik t plota: Jepet nj arsye e prshtatshme pr dyshimin se deklarata mbshtet argumentin e

pronarit, si:
Substanca q shkakton probleme t frymmarrjes mund t mos njihet dhe pranohet si
toksike.
Problemet e frymmarrjes mund t shkaktohen vetm kur kimikatet kan qen n ajr,
dhe jo kur jan n dh.
109
Substancat toksike mund t ndryshojn/ndahen me kohn dhe t bhen substanca jo-
toksike n dhe.
Nuk e dim nse mostrat e prfaqsojn zonn.
Pr shkak se shkenctart paguhen nga kompania.
Shkenctart patn frik se mos e humbnin vendin e puns.
VLERSIMI ME PIK PR RREZIKUN SHNDETSOR 31.2
Pik t plota: Prgjigjet do t duhet t prqendrohen n dallime t mundshme relevante midis

zonave t hulumtuara, t tilla si:
Numri i njerzve n t dy zonat mund t jet i ndryshm.
Nj zon mund t ket shrbime mjeksore m t mira sesa tjetra.
Mund t ekzistojn prpjestime t ndryshme t t moshuarve n seciln zon.
N zonn tjetr mund t kt ndots t tjer t ajrit.
VLERSIMI ME PIK PR SHNDRRUESIN KATALITIK 32.1
Pik t plota: Prgjigje t tilla si:

Prmendja e shndrrimit t monoksidit t karbonit, apo oksideve t nitrogjenit, n
prbrje t tjera.
Monoksidi i karbonit shndrrohet n dyoksid karboni.
Oksidet e nitrogjenit shndrrohen n nitrogjen.
I bn tymrat e rrezikshm t parrezikshm. P.sh. CO-n e kthen n CO2 (90 %).
Dyoksidi i karbonit dhe nitrogjeni nuk jan aq t dmshme sa monoksidi i karbonit dhe
oksidet e nitrogjenit.
Asnj pik:
Gazet bhen m pak t rrezikshm.
E pastron monoksidin e karbonit dhe oksidet e nitrogjenit. [Nuk specifikon mjaftueshm.]
- Asnj prgjigje.
Pik t plota: Prgjigjet t cilat shprehin iden thelbsore se atomet rirregullohen pr t

formuar molekula t tjera (duke i prdorur t dyja kto fjal), t tilla si:
110
Molekulat ndahen dhe atomet rikombinohen pr t formuar molekula t ndryshme.
Atomet rirregullohen pr t br molekula t ndryshme.
Pik t pjesshme: Prgjigjet t cilat shprehin iden themelore t rirregullimit, por nuk iu
referohen si atomeve ashtu edhe molekulave OSE nuk shquajn n mnyr t mjaftueshme
midis rolit t atomeve dhe molekulave, t tilla si:
Atomet rirregullohen pr t br substanca t ndryshme.
Molekulat shndrrohen n molekula t tjera.
Atomet dhe molekulat kombinohen dhe ndahen pr t krijuar gaze m pak t dmshm.
[Rolet e ndryshme t atomeve dhe molekulave nuk jan shquar n mnyr t
mjaftueshme.]
2(NO2) = N2 + 2O2.
Asnj pik:
- Prgjigje t tjera, duke prfshir ato t cilat nuk pohojn asgj m shum nga ajo q sht
paraqitur n tekstin pr lexim.
Dyoksidi i karbonit shndrrohet n monoksid karboni.
Molekulat ndahen n atome m t vegjl. [Nuk tregon se atomet rirregullohen.]
- Asnj prgjigje.
Pik t plota: Prgjigjet e pranueshme do t duhet ti referohen reduktimit t gazeve t

dmshme t cilat hidhen n atmosfer.
Jo i gjith monoksidi i karbonit shndrrohet n dyoksid karboni.

Nuk ndodh shndrrim i mjaftueshm i oksideve t nitrogjenit n nitrogjen.
Duhet t prmirsohet prqindja e monoksidit t karbonit i cili shndrrohet n dyoksid

karboni dhe prqindja e oksideve t nitrogjenit t cilat shndrrohen n nitrogjen.
Dyoksidi i prodhuar i karbonit do t duhet t kapet dhe t mos lshohet n atmosfer.
Asnj pik:
Shndrrim m i plot i gazeve t dmshme n gaze m pak t dmshme. [Duhet
medoemos t identifikohet s paku nj prej gazeve t dmshm t tymit.]
Ata duhet t prpiqen q t ken m pak tym q del jasht.
Do t duhet t gjejn nj mnyr pr ti riprdorur gazet e dmshme t tymit.
Shkenctart do t duhet t prpiqen dhe t bjn nj mjet i cili funksionon me nj
karburant tjetr t lngshm.
- Asnj prgjigje
111
Prmbajtja
MODELE DETYRASH N LEXIM ...................................................................................................................... 1
NJSIA 1 E LEXIMIT: LIQENI I ADIT .......................................................................................................... 2
NJSIA 2 E LEXIMIT: GRIPI ......................................................................................................................... 4
NJSIA 4 E LEXIMIT: PUNA ........................................................................................................................ 6
NJSIA 6 E LEXIMIT: POLICIA ..................................................................................................................... 9
NJSIA 7 E LEXIMIT: ATLETET .................................................................................................................. 11
NJSIA 8 E LEXIMIT: DHURATA................................................................................................................ 13
NJSIA 10 E LEXIMIT: PERSONELI ............................................................................................................ 18
NJSIA 11 E LEXIMIT: Rregullat e Reja .................................................................................................... 20
NJSIA 15 E LEXIMIT: ME SHIJE T KEQE ................................................................................................. 22
NJSIA 17 E LEXIMIT: BLETT .................................................................................................................. 23
PRGJIGJET .................................................................................................................................................. 25
MODELE DETYRASH N MATEMATIK ........................................................................................................ 47
NJSIA 1 E MATEMATIKS: FERMAT ....................................................................................................... 48
NJSIA 2 E MATEMATIKS: ECJA ............................................................................................................. 49
NJSIA 4 E MATEMATIKS: KUBAT .......................................................................................................... 49
NJSIA 5 E MATEMATIKS: SIPRFAQJA E KONTINENTIT ....................................................................... 50
NJSIA 6 E MATEMATIKS: RRITJA .......................................................................................................... 51
NJSIA 8 E MATEMATIKS: TREKNDSHAT ........................................................................................... 52
NJSIA 12 E MATEMATIKS: KURSI I KMBIMIT ..................................................................................... 52
NJSIA 15 E MATEMATIKS: TESTET SHKENCORE .................................................................................. 53
NJSIA 18 E MATEMATIKS: TRMETI .................................................................................................... 53
NJSIA 19 E MATEMATIKS: ZGJEDHJET ................................................................................................. 54
PRGJIGJET .................................................................................................................................................. 55
MODELE DETYRASH N SHKENC ............................................................................................................... 63
NJSIA 1 E SHKENCS: DITARI I SEMELUELSIT......................................................................................... 64
NJSIA 2 E SHKENCS: OZONI ................................................................................................................. 66
NJSIA 3 E SHKENCS: DITA .................................................................................................................... 67
NJSIA 6 E SHKENCS: RROBAT ............................................................................................................... 68
NJSIA 7 E SHKENCS: KANIONI I MADH ................................................................................................ 69
NJSIA 9 E SHKENCS: MERI MONTAGU ................................................................................................. 71
NJSIA 10 E SHKENCS: SHIU ACIDIK ...................................................................................................... 72
NJSIA 12 E SHKENCS: DRITHRAT E MODIFIKUARA GJENETIKISHT ..................................................... 73
NJSIA 14 E SHKENCS: AUTOBUST ...................................................................................................... 75
NJSIA 16 E SHKENCS: MIZAT ............................................................................................................... 75
NJSIA 17 E SHKENCS: KLONET E VIAVE.............................................................................................. 76
NJSIA 18 E SHKENCS: MISRI................................................................................................................. 77
NJSIA 19 E SHKENCS: I PRSHTATSHM PR TU PIR ........................................................................ 79
NJSIA 21 E SHKENCS: NXEHTSIA ........................................................................................................ 81
NJSIA 24 E SHKENCS: PIRJA E DUHANIT .............................................................................................. 82
NJSIA 25 E SHKENCS: DRITA E YJEVE ................................................................................................... 83
NJSIA 27 E SHKENCS: SHKLQYESI I BUZVE ....................................................................................... 84
NJSIA 30 E SHKENCS: KALIMI I VENUSIT.............................................................................................. 85
NJSIA 31 E SHKENCS: RREZIK SHNDETSOR? .................................................................................... 86
NJSIA 32 E SHKENCS: SHNDRRUESI KATALITIK .................................................................................. 88
PRGJIGJET .............................................................................................................................................. 90
Shprndahet falas

PISA Shembuj-Te-Testeve V13 Edited

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

PISA Shembuj-Te-Testeve V13 Edited

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PISA Shembuj-Te-Testeve V13 Edited

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MODELE DETYRASH NGA POGRAMI

PISA1sht Programi i OBEZH-it (OECD) pr Vlersimin Ndrkombtar t Nxnsve.

Objektivi i testimit t PISA-s sht prcaktimi i asaj se sa t prgatitur jan nxnsit pr

Figura 1 paraqet nivelet e ndryshme t

Figura 2 paraqet artin saharian n

Prdorni informatat e msiprme pr Liqenin e adit pr tiu prgjigjur pyetjeve t

PROGRAMI ACOL PR IMUNIZIMIN VULLNETAR KUNDR GRIPIT

Mnyra m e mir pr ta luftuar virusin sht

Fuqi puntore Fuqi jopuntore

Krkojn pun Krkojn pun

Krkojn pun Nuk krkojn

1. Numrat e njerzve jepen n mijshe (000).

Prdorni informatat pr fuqin puntore t vendit, t paraqitura m sipr pr tiu prgjigjur

Studenti me orar t plot, 21 vje

Nj burr, 28 vje, i cili sapo ka shitur dyqanin

Nj grua, 55 vjee, e cila asnjher nuk ka

Etiketat n seciln kuti (p.sh. N fuqin Ndryshon / Nuk ndryshon

Prqindjet (p.sh. 64.2%) Ndryshon /Nuk ndryshon

Numrat (p.sh. 2656.5) Ndryshon /Nuk ndryshon

Shnimet shpjeguese (fusnotat) posht Ndryshon /Nuk ndryshon

Armt Shkencore t Policis

Ne prbhemi nga miliarda qeliza

do qenie e gjall prbhet nga

Ndihuni mir n atletet tuaja

Goditje, rrzime, dmtimet...

Tetmbdhjet pr qind e Ajo duhet medoemos tiu ofroj

Pr t shmangur smundjet e vogla, por t dhimbshme,si flluskat apo

Cila sht lidhja midis pjess s par dhe t dyt t fjalis?

Un mendoj q gruaja n tregim sht e

Paraqisni dshmi nga tregimi pr t treguar se si do t mundnin kta individ ti

Qendra pr Mobilitet t Brendshm dhe t Jashtm

far sht QMBJ-ja? Ndrmjetsimi

Teknologjia krijon nevojn

nga Arnold Jago

VLERSIMI ME PIK PR LIQENIN E ADIT 1.1

Pik t plota: A. Rreth dy metra.

Asnj pik: Prgjigjet e tjera apo asnj prgjigje.

Prgjigjja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 478 piksh n

VLERSIMI ME PIK PR LIQENIN E ADIT 1.2

Prgjigjja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 540 piksh n

Prgjigja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 600 piksh n

Pik t plota: A. kafsht e pikturuara n shkmbinj kan qen t pranishme n at zon, n

Asnj pik: Prgjigje t tjera apo asnj prgjigje.

Prgjigja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 397 piksh n

Asnj pik: Prgjigje t tjera apo asnj prgjigje.

Prgjigja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 508 piksh n

Pik t plota: B. Imunizimet do t kryhen gjat orve t puns.

Asnj pik: Prgjigje t tjera apo asnj prgjigje.

Prgjigja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 443 piksh n

- Jep prgjigje t pamjaftueshme ose t paqart.

Asnj pik: Prgjigje t tjera apo asnj prgjigje.

Prgjigja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 521 piksh n

- Vlerson seksionin e tekstit n marrdhnie me termin orientues duke treguar se ekziston

Po,sepse pr disa njerz do t ishte e rrezikshme ta bnin imunizimin (p.sh. grat

- Tregon t kuptuar t jo t sakt t materialit dhe jep nj prgjigje t pambshtetur apo jo

Prgjigja n mnyr t sakt n kt pyetje korrespondon me nj vshtirsi prej 637 piksh n

VLERSIMI ME PIK PR GRIPIN 2.5

Pik t plota: D. Mikeli nga departamenti i financave, i cili do t dshironte t imunizohej,