Albert Ajnshtajn [1] [redakto | redakto tekstin burimor]

Albert Ajnshtajn lindi n Ulm t Gjermanis n vitin 1879, n nj familje hebreje. I ati ishte pronar i nj fabrike q prodhonte pajisje
elektrike, ndrsa e ma plqente librat dhe muzikn. Vet Ajnshtajni ishte fmij i mbyllur, i cili filloi t fliste von dhe kishte
vshtirsi t msonte pr t lexuar.

Kur mbushi pes vje, i ati i dha nj busull, q menjher i ngjalli djalit nj interes t papar pr gjilprn magnetike dhe fenomenet
natyrore q shkaktonin lvizjen e saj n t njjtin drejtim. I ati i shpjegoi se kjo shkaktohej nga fusha magnetike dhe forca e
rndess. Ajnshtajni e kishte t vshtir t kuptonte koncepte t tilla n at mosh.

N komentet e tij pr vitet e fmijris, Albert Ajnshtajn kujtonte se nuk e kishte me qejf shkolln. Metoda e prer msimore, ku
nxnsve nuk u lejohej t bnin pyetje e bnte at t ndjehej si i burgosur.

Por me kalimin e viteve, fizikani i ardhshm zhvilloi nj dashuri t madhe pr matematik. Ai filloi t msonte logaritmet dhe pjes t
tjera t vshtira t matematiks, ndrkoh q moshatart e tij ende msonin aritmetikn e thjesht. Albert Ajnshtajn ndoqi m pas
Institutin Politeknik n Zurich t Zvicrs, ku studioi fizik dhe matematik. Pas diplomimit ai punoi pr qeverin zvicerane si
inspektor patentash pr shpikjet e reja. Gjat ksaj periudhe ai filloi punn pr teorit e tij t ardhshme shkencore.

Teoria m e rndsishme sht ajo e relativitetit, ku Ajnshtajni shpjegon se drita lviz gjithmon me t njjtn shpejtsi, pavarsisht
nga burimi i saj. Por ai shtoi se koha dhe masa mund t ndryshojn dhe varen nga vend-ndodhja e nj personi n raport me nj
objekt apo nj ngjarje.

Ajnshtajn botoi n vitin 1905 veprn e tij m t rndsishme, dhe nj nga dokumentet m t rndsishme shkencore n histori t
titulluar Teoria e Relativitetit. Dhjet vjet m pas ai botoi nj vllim t zgjeruar t ksaj vepre me titullin Teoria e Prgjithshme e
Relativitetit, q prfshin ide themelore q prdoren pr t prshkruar fenomene natyrore lidhur me kohn, hapsirn, masn,
lvizjen dhe forcn e rndess.

N vitin 1921 Ajnshtajni fitoi mimin Nobel n Fizik pr zbulimin e ligjit t efektit fotoelektrik. Ky ligj shkencor shpjegon prse disa
metale emetojn elektrone pasi mbi siprfaqen e tyre bie drita. Ky zbulim oi n zhvillimin e elektroniks, prfshir edhe radios dhe
televizionit. Albert Ajnshtajn punoi si pedagog n Zvicr dhe Gjermani. Ai u largua nga Evropa kur n 1933 erdhi n pushtet Adolf
Hitleri. Fizikanti u vendos n Shtetet e Bashkuara ku vazhdoi punn e tij shkencore n Institutin pr Studime t Avancuara n
Princeton, Nju Xhersi. Megjith famn e tij, Ajnshtajni ishte nj njeri i thjesht, i veshur me rroba t vjetra dhe me flok q dukeshin
t pakrehur. Studentt e tij tregojn se ai kishte aftsin t ilustronte ide shum t vshtira me figura dhe krahasime q i bnin ato
shum t kuptueshme.

SHPIKJA

Deri n paraqitjen e Ajnshtajnit,koha mendohej si madhsi absolute,e cila n t gjitha sistemet inerciale rrjedh e njnjt,pa marr
parasysh lvizjen e tyre reciproke.Njri prej problemeve themelore t Ajnshtajnit ishte mundsia e ndrrimit t kuptimit absolut t
kohs,e q n fakt paraqet elsin e TSR.

Vrtetim:

T mendojm trenin Ajnshtajnian t gjat 5400 000 km q lviz me shpejtsi t njtrajtshme drejtvizore 240 000 km/s.N mes t
trenit le t gjendet burimi i drits,kurse n skajet e trenit le t gjenden dyert automatike t cilat hapen posa ti ndriqoj drita.Duam t
dime se far shohin njerzit t cilt gjenden pran binarve (jasht trenit) dhe far shohin njerzit t cilt gjenden brenda n tren
(udhtart)?Majkelsoni ka vrtetuar se drita n tren prhapet me t njnjtn shpejtsi (300 000 km/s)si n dretjim t lvizjes ashtu
edhe n kah t kundrt.

Nga burimi e gjer n fund treni sht i gjat 5 400 000 : 240 000 = 2 700 000 km,sepse burimi qndron n mes t tij.Pr vzhguesit
n tren drita do t hap dyert automatike n skaje,n t njnjtn koh pas 2 700 000 : 300 000=9 s. Mirpo,vzhguesit t cilt
gjenden jasht trenit do t vrejn diqka tjetr.Drita edhe pr ta do t prhapet me t njnjtn shpejtsi,300 000 km/s por pasi q
vagoni lviz n drejtim t burimit,dera e fundit e tij do t hapet pas 2 700 000 : (300 000 + 240 000) = 5 s,kurse dera e pare i duket
se do t hapet pas 2 700 000 : (300 000 240 000) = 45 s. Vrtet intriguese!

Pra shikuesve nga jasht u duket se dyert nuk hapen n t njnjtn koh,ndrsa udhtart brenda trenit kan prshtypjen se hapen
njkohsisht. E njnjta gj do t ndodhte nse n tren do t ndiznin nga nj cigare dy udhtar dhe pr shrbyesin e salls s trenit
ata do t ndiznin cigaret n t njnjtn koh ndrsa pr vzhguesit nga jasht n koh t ndryshme.

Mirpo,tr kto efekte t relativitetit nuk mund t vrehen n jetn e prditshme dhe shpesh ndodh q ne t mos krijojm nj ide
q prputhet me mendjen e shndosh apo logjikn ton por q n fakt tr kto q sapo tham jan vrtetuar eksperimentalisht
dhe rezultatet e mbshtesin,pasi q eksperimentet zhvillohen n shpejtsi maramendse,ndrsa n jetn e prditshme nuk mund ti
vrejm kto efekte pasi q kemi t bjm me lvizje t vogla,andaj efektet relativiste paraqiten vetm tek shpejtsit e
mdha,t cilat mund t krahasohen me shpejtsin e drits,ndrsa koha n ato momente prjeton fatin e hapsirs,pra edhe
koha sht relative.