Professional Documents
Culture Documents
E Drejta Nderkombetare Publike
E Drejta Nderkombetare Publike
a) nj grup e prbjn klasikt. Sipas tyre vetm shtetet kan cilsin e subjektit
ndrkombtar. Pr ta shteti sht subjekt ndrkombtar, sikurse q sht individi
subjekt n sistemin juridik t nj shteti. Kt qndrimin e mbrojn Oppenheim, Brierly,
Rousseau.
b) nj numr i madh autorsh q nga shek XIX krahas me shtetet i proklamojn edhe
individt si persona ndrkombtar. Sipas tyre, shtetet dhe individt jan subjekt i s
drejts ndrkombtare. Natyrisht, t gjith kan pranuar se kapaciteti i shtetit dhe
individit sipas s drejts ndrkombtare nuk mund t jet i njjt.
Sipas veprimit t normave juridike traktatet ndahen n: traktate ligje dhe traktate
kontrata. Traktatet ligje jan burim i drejtprdrejt i s drejts ndrkombtare. Ato
prmbajn rregulla t prgjithshme q zbatohen nga t gjith, sipas t cilave n t
ardhmen duhet t zgjidhet ndonj shtje e caktuar. Me to kontraktohen rregulla t reja
t sjelljes ose vrtetohen rregullat ekzistuese.
Pr ndryshim nga traktatet ligje, traktatet kontrata jan marrveshje midis dy ose disa
shteteve dhe kan pr objekt rregullimin e nj shtje t caktuar midis atyre shteteve.
Kto nuk jan burim i drejtprdrejt i s drejts ndrkombtare, megjithse mund t
krijojn t drejt partikulare midis palve. Kto jan rregullisht t kufizuara n pikpamje
t kohs.
N kt kategori hyjn: parimi mbi shtjen e gjykuar (res judica); parimi se askush nuk
mund t prfitoj nga faji i vet; parimi i ndalimit t keqprdorimit t s drejts; parimi i
prgjegjsis q lind nga aktet e paligjshme, parimi lex specialis derogat generali (ligji
special e derogon ligjin e prgjithshm); lex posterior derogat legi prior (ligji i ri e
derogon/zhvleftson ligjin e vjetr); parimi sipas t cilit marrveshjet duhet plotsuar me
mirbesim (bona fide) etj.
Praktika gjyqsore dhe doktrina: konsiderohen si mjete ndihmse t cilat
mundsojn q t konstatohen rregullat juridike. Edhe doktrina e s drejts
ndrkombtare sht mjet ndihms pr prcaktimin e rregullave t s drejts.
Shkolla grocianiste: kjo shkoll bn shkputjen nga e drejta natyraliste dhe forcojn
m tej t drejtn pozitiviste, prmes Traktateve. Prfaqsues i ksaj shkolle sht Hugo
Groci q njkohsisht konsiderohet baba i s drejts ndrkombtare. Me grociant lind
nevoja e kodifikimit t s drejts ndrkombtare.
*** Shteti prkufizohet si institucion i krijuar nga grupi pr realizimin e disa qllimeve
prej t cilave m e rndsishmja sht ruajtja e se drejts dhe rendit brenda kufijve dhe
ruajtja e pavarsis s popullit n marrdhnie me popujt tjer. Shteti, si subjekt i s
drejts ndrkombtare duhet t ket popullsin e prhershme, territorin e caktuar,
qeverin dhe aftsin pr t hyr n marrdhnie me shtetet tjera. E drejta
ndrkombtare niset nga ajo se krijimi i shteteve te reja sht shtje faktike e jo
juridike. Jan dy teori pr njohjen e shtetit: Deklarative dhe Konstituive. Teoria
konstituive niset nga qndrimi se shteti me faktin se sht krijuar ende nuk sht antar
i bashksis ndrkombtare. Sipas ksaj teorie shtetet e tjera prkatsisht bashksia
ndrkombtare jan ato q vendosin se a do ta pranojn shtetin e ri apo jo n rrethin e
vet. Sipas ksaj shteti n pikpamje t s drejts ndrkombtare krijohet me aktin e
njohjes. Kjo teori sht n kundrshtim me parimin e vetvendosjes s popujve.
Ndrkaq, sipas teoris deklarative shteti i ri automatikisht fiton t drejtat q i takojn
subjektit ndrkombtar dhe bhet antar i bashksis ndrkombtare po q se i ka
plotsuar kushtet q i parasheh e drejta ndrkombtare. Sipas ksaj teorie shteti nuk
krijohet me njohjen por me kt akt vetm konstatohet se shteti sht krijuar.
Njohja de facto ekziston kur nj shtet i shtyr nga arsyet politike ose pr shkak t
paqartsis friksohet nga njohja e shtetit ose qeveris s re dhe pr kt e shtyn
njohjen e plot, por njkohsisht i konsideron t nevojshme t vendos disa
marrdhnie me t. Kjo njohje sht e prkohshme, e kufizuar n disa marrdhnie dhe
mund t trhiqet ne do moment. Ky lloj i njohjes rregullisht i paraprin njohjes de jure.
Njohja individuale ose kolektive njohja individuale vjen nga qeverit ose organet e
ngarkuara me pun t jashtme dhe jepet me deklarat, telegram, not diplomatike etj.
Njohja kolektive bhet n konferenca, kongrese, ose n organizata ndrkombtare.
P.sh. kshtu jan njohur Serbia, Rumania dhe Mali i Zi n Kongresin e Berlinit, pastaj
Shqipria n Konferencn e Ambasadorve n Londr etj. Izraeli gjithashtu sht
krijuar me Rezolut t Kombeve t Bashkuara. Pranimi i nj shteti n OKB sht lloj i
njohjes kolektive.
shtja e Traktateve zgjidhet n tri lloje/mnyra: n grupin e par bjn pjes Traktatet
q nuk barten n pasardhs. Kto jan Traktate politike si: Traktatet pr aleancat,
ruajtja e paqes, neutraliteti, etj. N grupin e dyt bjn pjes Traktatet norma dhnse
t cilat mbesin n fuqi meqense jan t lidhura pr n interes t prgjithshm t tr
bashksis ndrkombtare. Dhe n grupin e tret bjn pjes Traktatet q u referohen
shtjeve q kan t bjn me territorin, t cilat vazhdojn t mbeten n fuqi meq
rregullojn nj interes t caktuar lidhur me territorin.
***Llojet e shteteve - t gjitha shtetet ndahen n shtete t thjeshta ose unitare dhe
shtete t prbra. Pr sa i prket subjektivitetit t shteteve unitare nuk ekzistojn
kurrfar problemesh sepse kto kan nj territor unik, organizim unik shtetror, pushtet
unik sovran, organ unik ligjdhns, dhe nj qeveri q prfaqson brenda dhe jasht.
Ndrkaq shtja komplikohet kur kemi t bjm me shtete t prbra, pasi ato
prfaqsojn bashksi t dy apo m shum shteteve. N grupin e shteteve t prbra
bjn pjes, bashkimi personal, bashkimi real, konfederata dhe federata.
E drejta e barazis: e drejta ndrkombtare nis nga parimi se t gjitha shtetet jan t
barabarta juridikisht. Prkundr jo barazis s shteteve pr nga numri i popullsis,
territorit, forcs etj. e drejta ndrkombtare niset nga parimi par in parem non habet
imperium q do t thot t barabartt nuk kan juridiksion mbi njri tjetrin.
***Territori shtetror prfaqson vendin ku sht vendosur popullsia dhe mbi t cilin
shteti ushtron kontroll ose shtrin sovranitetin territorial. Duke u mbshtetur nga e
kaluara pr ekzistimin e shtetit nuk krkohet q kufijt t jen t prcaktuara saktsisht.
Mjafton t ekzistoj nj brthame territoriale e padiskutueshme.
***Res judicata parim sipas s cilit nj shtje e gjykuar njher nga gjyqi, nuk mund
t rigjykohet.
***Jus cogens si e dhn, e pa ndryshuar. I atribuohet rregullave q obligojn shtetet
t i prmbahen rendit juridik ndrkombtar. Sipas nenit 53 t Konvents s Vjens,
norma jus cogens sht norm e pranuar dhe e njohur si e tr dhe e pa kundrshtuar
nga komunitetit ndrkombtar e cila nuk lejon derogimin/heqjen/zhvleftsimin e saj
dhe e cila mund t ndryshohet vetm me nj norm t mvonshme t s drejts s
prgjithshme ndrkombtare q prmban karakter t njjt. Sipas normave jus
cogens, ndr t tjera ndalohet skllavria, tortura dhe gjenocidi.
***E drejta humanitare rregullon sjelljen e forcave kur jan t angazhuara n luft apo
konflikt t armatosur. Pra, prfshin ligjet e lufts, ligjet dhe zakonet e lufts ose ligjin e
konfliktit t armatosur (jus in bello). sht korpusi ligjor q prfshin Konventat e
Gjenevs dhe Hags, si dhe traktatet e mvonshme dhe t drejtn zakonore
ndrkombtare.
***Gjuha Diplomatike prej kohs s romakve e deri n shek. XIV, sht prdorur
gjuha latine. Nga andej e tutje paraqitet edhe gjuha frnge dhe deri n fund t shek. XIX
pothuajse gjuh e vetme n dokumentet zyrtar ka qen frngjishtja. Ndrkaq Kongresi
i Vjens (1915) e fut gjuhn angleze po aq t rndsishme (t njjt) sa edhe
frngjishten. N fillim t shek. XX, m sakt n Konferencn e Paqes n Paris (1919)
gjuha angleze trajtohet n mnyr t barabart me at frnge. Sot, n OKB gjuh pune
jan gjuha angleze dhe frnge, ndrsa gjuh tjera zyrtare jan edhe gjuha spanjolle,
ruse, kineze dhe arabe.
***E Drejta e Legacionit ka t bj me kmbimin e prfaqsuesve diplomatik. Krijimi i
prfaqsive t prhershme paraqet t drejtn e legacionit. E drejta pr t drguar
prfaqsues diplomatik jasht, quhet e drejt aktive e legacionit. Ndrsa e drejta t
pranoj prfaqsues diplomatik t jashtm quhet e drejt pasive e legacionit. Kjo e drejt
i takon kryesisht shteteve t pavarura, ndrsa shtetet gjysm-sovrane (shtetet vasale
dhe shtetet nn protektorat) nuk gzojn t drejtn e drgimit t prfaqsuesve
diplomatik. E drejta e legacionit i sht pranuar edhe Selis s Shenjt. Gjithashtu t
drejtn e legacionit e gzojn edhe Kombet e Bashkuara. Fillimi i lufts shkakton
automatikisht ndrprerjen e marrdhnieve diplomatike.
***Kalimi npr shtetet e treta Konventa e Havans parasheh q gjat kalimit npr
shtete t treta pr n vendin e destinimit ose n kthim pr n vendin e vet, gzojn t
njjtat imunitetet si n vendin ku jan akredituar. Pr ti shfrytzuar privilegjet dhe
imunitetet, prfaqsuesit diplomatik duhet q: a) shteti i destinimit t prfaqsuesit
diplomatik, t mos jet n luft me shtetin npr t cilin kalohet transit; b) duhet t jet
fjala pr transit e jo pr ndalim t panevojshm; c) kalimi npr shtetin e trett duhet t
jet pr t arritur n shtetin ku sht akredituar, d) ose pr tu kthyer n shtetin e
drgimit; e) shteti npr t cilin kalohet duhet t jet i njoftuar pr kalimin, prndryshe
ne rast kalimi incognito ai smund t krkoj privilegje; f) q shteti npr t cilin kalohet
duhet t ket njohur qeverin dhe shtetin e destinimit t prfaqsuesit diplomatik.
Privilegje dhe imunitete t njjta gzojn edhe antart e prfaqsuesve diplomatik.
***KONSUJT
Konsujt historikisht prejardhjen e kan nga Greqia e Vjetr. Qytet shtetet greke kan
pasur funksionar t quajtur proksen t cilt kan qen t ngarkuar me funksione
konsullore. Institucioni konsullor merr hov t zhvillimit gjat shek. XIX, m zhvillimin e
tregtis, industris, lundrimit, etj. dhe kshtu funksioni i tyre kryesor bhet mbikqyrja e
prgjithshme e tregtis dhe e lundrimit t shtetit t tyre dhe mbrojtja e interesave
komerciale t shtetit t vet.
Konsujt e nderit jan persona autoritativ q jetojn, e shpeshher, jan shtetas t shtetit
ku veprojn si konsuj. Ata pr punn e tyre nuk marrin rrog, meq punt konsullore i
ushtrojn paralelisht me punt e veta t rregullta. Konsujt e nderit marrin rangun n do
klas pas konsujve profesional.
Konsujt emrohen nga shefi i shtetit apo ministri i punve t jashtme, pr nj qark
konsullor m t vogl dhe m pak t rndsishm.
Akte t njanshme t varura jan ato t cilat vetm bashkrisht me nj akt tjetr t
njanshm t ndonj subjekti tjetr shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare. T tilla
jan oferta dhe pranimi; rezerva dhe pranimi i juridiksionit t Gjykats Ndrkombtare
t Drejtsis.
Aktet e njanshme t prziera jan ato akte n t cilat shprehja e njanshme e vullnetit
sht i lidhur me nj veprim material ose faktit. Ktij grupi i takon okupimi; derelikcioni
(lshimi i nj territori ku shprehja e vullnetit duhet t prcillet edhe me veprim faktit) dhe
negociorum gesto.
E drejta ndrkombtare nuk parasheh ndonj rregull se brenda cilit afat duhet t
protestohet, apo se sa koh duhet t kaloj q t konsiderohet se mosreagimi sht
shprehje e pranimit t heshtur. Pr t qen e vlefshme, ajo duhet t bhet nga organi
kompetent q prfaqson shtetin n marrdhnie ndrkombtare, dhe duhet ti drejtohet
shtetit apo shteteve q kan krijuar gjendjen e till pr t protestuar.
***Heqja dor sht deklarat e njanshme e vullnetit. Me t, nj shtet heq dor nga
nj e drejt e tij n marrdhniet ndrkombtare, d.m.th. shuhet nj e drejt subjektive
e shtetit. Ky akt mund t bhet shprehimisht (expresis verbis) nprmes nots, letrs
ode deklarats, ose heshtazi, n rast se nj shtet nuk proteston kur i shkelen t drejtat e
tij. Heqja dor shpesh gjendet edhe n traktatet ndrkombtare. Sipas traktatit t fundit,
Italia ka hequr dor me t gjitha t drejtat, koncesionet dhe interesat nga ujdhesa e
Sazanit n Shqipri.
TRAKTATET NDRKOMBTARE
Konkordate jan marrveshje t cilat i lidh Vatikani me shtetet tjera dhe i referohen
pozits s kishs katolike n shtetin e caktuar
Kryetari i qeveris qndron n mes kryetarit t shtetit dhe ministrit t punve t jashtme,
sidomos n rastet kur kryetari i shtetit nuk ushtron pushtet ekzekutiv. Prfaqsuesit
diplomatik gjithashtu gzojn kompetenca t caktuara kur sht fjala pr marrveshje
midis shtetit t drgimit dhe shtetit ku sht akredituar. Me Konventn e Vjens, si
prfaqsues t shteteve dhe kompetent pr t lidhur marrveshje, pa pasur nevoj pr
autorizime jan: a) kryetart e shteteve, qeverive dhe ministrat e punve t jashtme; b)
shefat e misioneve diplomatike, pr marrveshje q kan t bjn me shtetin e drgimit
dhe t pranimit; c) prfaqsuesit e shteteve n konferenca ndrkombtare. Konventa e
Vjens nuk i ka prfshir komandantt ushtarak, pr t cilt vlen e drejta
ndrkombtare e lufts dhe nuk kan nevoj pr kurrfar autorizimi. Marrveshjet q
ata lidhin jan t detyrueshme pr shtetin dhe nuk i nnshtrohen ratifikimit.
Lajthimi do t thot mosnjohje ose prfytyrim i gabuar i ndonj fakti apo situate.
Lajthimi m s shpeshti sht prvjedhur nga mosnjohja e fakteve. Pr shembull, me
rastin e ndarjes s Austris dhe Polonis, kufiri sht dashur t shkoj npr nj lum
pr t cilin m von sht konstatuar se nuk ekziston fare. Lajthimi mund t jet error
facti-kur i referohet gjendjes faktike dhe error juris-kur i referohet gjendjes juridike
(shtjes s interpretimi ligjor e gjuhsor).
E drejta ndrkombtare nuk parasheh afat kohor se kur ratifikimi duhet t bhet apo t
refuzohet, por n t shumtn e rasteve traktatet prmbajn rregulla sa i prket kohs s
cils duhet br ratifikimi. Ratifikimi i pjesshm ose me kusht nuk mund t bhet, ai
vetm mund t jepet apo t refuzohet plotsisht.
b)- praktika e shteteve. Sipas kushtetutave t vendeve t ndryshme ratifikimi sht
kompetenc e organeve ekzekutive, legjislative, apo t dyjave. Kompetenca e organeve
ekzekutive ekziston n monarkit absolute ose kushtetuese si dhe n regjimet totalitare.
Ktij grupi i takojn shtetet n t cilat ratifikimi ka qen kompetence ekskluzive e shefit
t shtetit. Kompetenca e organeve legjislative ekziston zakonisht n vendet me
rregullim parlamentar ku vendimin prfundimtar pr t marr detyrime ndaj bots se
jashtme e kan organet ligjdhnse. Grupin e tret e prbjn vendet me regjim t
przier, n t cilat vendimin prfundimtar pr ratifikim e merr shefi i shtetit, mirpo me
pajtimin paraprak t organit ligjdhns.
Sipas Konvents s Vjens, lejohet vnia e rezervave, por nj gj e till refuzohet nse:
a) traktatet e ndalojn shprehimisht; b) nse rezerva e caktuar nuk gjendet n mesin e
rezervave t lejuara me traktat; c) nse rezerva sht inkompatibile me lndn dhe
qllimin e traktatit. Efektet q shkakton rezerva dallojn nga rasti n rast. Kur sht fjala
pr traktat dypalsh, problemi sht m i leht sepse rezerva konsiderohet si propozim i
ri n marrveshjen midis palve, kshtu q nse nuk arrihet pajtimi, marrveshja
konsiderohet e paprfunduar.
a)- rezervat q vihen n momentin e nnshkrimit kan prparsi, sepse jan t njohura
q n momentin e lidhjes pr palt kontraktuese dhe prjashtojn do befasi.
a)- Pjesa hyrse e traktatit prmban titullin, thirrjen perndive (invokacio) dhe
preambuln. N titull tregohet se pr far marrveshje sht fjala. Ksaj pjese i
shtohen edhe emrat e palve kontraktuese dhe data e lidhjes s marrveshjes. Thirrja
perndive sot mund t has vetm n marrveshjet q i lidh Vatikani. Preambuln e
prbjn: numri i palve kontraktuese; shefat e shteteve; shtetet; qeverit, e n kohrat
e sotme edhe popujt, ose n emr t kujt lidhet; motivet dhe qllimet qe dshirojn ti
arrijn.
c)- Pjesa prfundimtare prmban dispozitat mbi hyrjen n fuqi t traktatit, mnyra e
pranimit t traktatit, a do t jet i hapur pr nnshkrim apo jo, kohzgjatja e t qenit n
fuqi, rregullat mbi heqjen dor, rregulla mbi zbatimin dhe interpretimin, rregulla mbi
rezervat, etj. N fund t marrveshjes shtohet koha dhe vendi ku sht lidhur. Nn t
vihen nnshkrimet e personave t autorizuar dhe vulat.
b)- interpretimi sistematik zbatohet n rastet kur zbatimi i metods s par nuk i
prgjigjet kuptimit n kontekst m t gjer t paragrafve, t neneve dhe t traktatit n
prgjithsi.
d)- interpretimi historik prdoret n rastet kur kuptimi i nj traktati nuk mund t nxirret
nga prmbajtja e tij. N kt rast teksti i paqart sqarohet duke marr parasysh punt
prgatitore, motivet q kan shpn deri te lidhja e traktatit, etj.
N praktik mund t imponohet prdorimi i njrs apo tjetrs metod, apo prdorimi
paralel i m shum metodave.
b)- plotsimi i qllimit t traktatit kur traktati ka pr lnd arritjen e ndonj qllimi,
ather posa t plotsohet qllimi, marrveshja mbaron s vepruari. Shembull,
marrveshja pr ndrtimin e nj ure mbi lumin kufitar mbaron s vepruari posa t
kryhen detyrimet e parapara n t.
d)- denoncimi sht heqje dor e nj shteti nga traktati ndrkombtar. Shum
traktate parashohin shprehimisht mundsin e trheqjes s njanshme nga traktati, pas
njoftimit nga njra pal kontraktuese. Traktate t tilla prmbajn rregulla t cilat
prcaktojn modalitetet q duhet plotsuar njoftimi pr trheqje nga traktati. sht e
diskutueshme se a mund t jen objekt denoncimi ato traktate t cilat nuk e kan
parapar kt shprehimisht. Traktatet e tilla nuk mund t denoncohen pa pajtimin e
palve tjera kontraktuese. Prjashtim bjn traktatet q nuk mund t denoncohen me
njoftim: traktatet e paqes, traktatet mbi kufijt mund t shuhen vetm me pajtim t
dyanshm. Gjithashtu nuk mund t denoncohen traktatet q lidhen me afat t caktuar
para se t kaloj afati i parapar, traktatet q lidhen pr kryerjen e ndonj pune t
caktuar, para se t prmbushen detyrimet q dalin nga traktati.
Nj grup tjetr traktatesh mbeten n fuqi edhe pas mbarimit t lufts por zbatimi i tyre
vetm pezullohet gjat periudhs s lufts. Ktu bjn pjes t gjitha traktatet ligje dhe
aktivizohen me rivendosjen e paqes.