ROBERT LITTELL

W GSZCZU
LUSTER
POWIE O CIA
The Company. A Novel of the CIA

Przeoyy
Dorota Walasek-Elbanowska
Aleksandra Lercher-Szymaska
wiadkom, Michaelowi i Jimmiemu Ritchiem,
oraz anioowi strowi, Edowi Victorowi
 Spis treci

Spis treci ...................................................................................................................3

INTERLUDIUM KALABRYJCZYK .........................................................................6
PRELUDIUM ANATOMIA EKSFILTRACJI ......................................................... 11
CZ I ADUJC BRO .................................................................................... 49
1............................................................................................................................ 51
2............................................................................................................................ 86
3.......................................................................................................................... 116
4.......................................................................................................................... 132
5.......................................................................................................................... 145
6.......................................................................................................................... 159
7.......................................................................................................................... 171
8.......................................................................................................................... 183
9.......................................................................................................................... 186
10........................................................................................................................ 193
11........................................................................................................................ 199
12........................................................................................................................ 203
13........................................................................................................................ 219
14........................................................................................................................ 227
15........................................................................................................................ 233
16........................................................................................................................ 240
17........................................................................................................................ 255
18........................................................................................................................ 258
CZ II KONIEC NIEWINNOCI ..................................................................... 264
1.......................................................................................................................... 266
2.......................................................................................................................... 276
3.......................................................................................................................... 283
4.......................................................................................................................... 304
5.......................................................................................................................... 311
6.......................................................................................................................... 321
7.......................................................................................................................... 326
8.......................................................................................................................... 336
 9.......................................................................................................................... 346
10........................................................................................................................ 351
11........................................................................................................................ 357
12........................................................................................................................ 369
CZ III BDNE KOA .................................................................................. 380
1.......................................................................................................................... 382
2.......................................................................................................................... 405
3.......................................................................................................................... 418
4.......................................................................................................................... 438
5.......................................................................................................................... 457
6.......................................................................................................................... 484
7.......................................................................................................................... 506
CZ IV LICHO NIE PI ................................................................................... 519
1.......................................................................................................................... 521
2.......................................................................................................................... 526
3.......................................................................................................................... 561
4.......................................................................................................................... 582
5.......................................................................................................................... 601
6.......................................................................................................................... 624
7.......................................................................................................................... 635
8.......................................................................................................................... 660
9.......................................................................................................................... 669
10........................................................................................................................ 680
INTERLUDIUM KALABRYJCZYK .................................................................... 698
CZ V LEPA ULICZKA ................................................................................ 701
1.......................................................................................................................... 703
2.......................................................................................................................... 719
3.......................................................................................................................... 735
4.......................................................................................................................... 749
5.......................................................................................................................... 764
6.......................................................................................................................... 787
CZ VI NA WASN RK .......................................................................... 802
1.......................................................................................................................... 804
2.......................................................................................................................... 824
 3.......................................................................................................................... 842
4.......................................................................................................................... 865
5.......................................................................................................................... 877
POSTLUDIUM ANATOMIA INFILTRACJI ........................................................ 909
 INTERLUDIUM

KALABRYJCZYK

- Musi to by wanie ten las - powiedziaa do siebie - gdzie rzeczy nie maj imion1.

1
Cytaty z powieci Lewisa Carrolla Przygody Alicji w Krainie Czarw i O tym, co Alicja odkrya po
Drugiej Stronie Lustra w przekadzie Macieja Somczyskiego (wszystkie przypisy tumaczek).
 RZYM, CZWARTEK, 28 WRZENIA 1978

Wysoko nad miastem chmury mkny na tle ksiyca jak na przyspieszonym filmie.
Brudna ta minitakswka Fiat z wygaszonymi wiatami zaparkowaa w cieniu dugiego
muru, przy krawniku opustoszaej o tej porze Porta Angelica. Z tylnego siedzenia podnis
si szczupy zakapturzony mczyzna w dominikaskim habicie.
Wychowa si w grzystej krainie na samym koniuszku woskiego buta, a w
mrocznych organizacjach, ktre zatrudniay go od czasu do czasu, znany by jako
Kalabryjczyk. Przed laty, bdc jeszcze chopcem o anielskiej twarzy renesansowego kastrata
i budzc podziw swoj urod, chcia zosta akrobat. Trenowa nawet w szkole cyrkowej,
lecz porzuci to zajcie, gdy spad z rozpitej wysoko liny i zama nog w kostce. Teraz,
pomimo dostrzegalnego utykania, wci jeszcze porusza si z koci elegancj linoskoczka.
Na wzgrzach nad Tybrem dzwon kocielny, podczony niedawno do elektrycznego
czasomierza, wybi godzin o p minuty za wczenie. Kalabryjczyk zerkn na podwietlon
tarcz swojego zegarka i ruszy wzdu kolumnady. Uszedszy jakie pidziesit metrw,
przystan przed wejciem dla kupcw, woy gumowe rkawiczki chirurgiczne i zaskroba
w cikie drewniane wrota. Po drugiej stronie zazgrzytaa potna zasuwa i wpasowana w
bram maa niebieska furtka uchylia si na tyle, e mg si wlizgn. Niemody ju, niady
mczyzna w cywilnym ubraniu, ale z oficersk trzcink w rku, unis otwart do i
machn w kierunku jedynego okna strwki, z ktrego pyn strumie wiata.
Zakapturzona posta skina w odpowiedzi gow. Ruszyli w d podjazdu, oficer prowadzi.
Kiedy przechodzili pod owietlonym oknem, schyli si. Kalabryjczyk poszed za jego
przykadem, ale przedtem zdy zajrze do rodka: w schludnym pokoju dwaj
umundurowani ludzie grali w karty, trzej inni drzemali w fotelach. Na stole, obok maej
lodwki, leay karabiny maszynowe i magazynki.
Czowiek w dominikaskim habicie pody za przewodnikiem. Minwszy Instytut
Dzie Religijnych, stanli przed wejciem dla suby na tyach okazaego palazzo. Oficer
wyj z kieszeni marynarki pokany wytrych, woy go do zamka i drzwi uchyliy si
bezszelestnie. Drugi wytrych wrczy swemu towarzyszowi.
- Do pokoju na ppitrze - szepn. Mwi po wosku ze szwajcarskim akcentem,
przecigajc samogoski w sposb typowy dla mieszkacw przygranicznych wiosek w
Dolomitach.
- Trudno zdoby klucz bez zwrcenia czyjej uwagi.
 - Nie uywam kluczy. Poradzie sobie z alarmem?
- Nie martw si. Odczyem, co trzeba, na panelu sterowania w strwce.
- Co z mlekiem?
- Mleko dostarczone. Za chwil si przekonasz, czy zostao wypite.
Kalabryjczyk ruszy ku drzwiom, ale oficer przytrzyma go za rami.
- Masz dwanacie minut do nastpnego obchodu.
- Mog zwolni albo przyspieszy bieg czasu - odpowiedzia Kalabryjczyk,
spogldajc na ksiyc. - Dwanacie minut to wieczno, jeli je dobrze wykorzysta.
To rzekszy, znikn we wntrzu budynku.
Zna plan tego palazzo jak linie ycia na wasnej doni. Z podkasanym habitem,
przeskakujc po trzy stopnie naraz, wspi si wskimi schodkami dla suby na drugie pitro,
otworzy drzwi wytrychem i wyszed na sabo owietlony korytarz. Stpajc bezszelestnie,
przeszed po wydeptanym fioletowym chodniku ze spowiaego drojetu. Przy maym stoliku
na podecie frontowych schodw, na wprost windy, siedziaa pulchna zakonnica, jedna z
sistr Suebniczek Jezusa Ukrzyowanego, z gow wspart bezwadnie o blat, w krgu
bladego wiata srebrnej lampki, jakby w jej cieple suszya sobie wosy. Obok staromodnego
telefonu o wysokich widekach sta pusty kubek z resztk zaprawionego narkotykiem mleka.
Z przepastnej kieszeni habitu Kalabryjczyk wyj drugi, identyczny, ale z kouchem
czystego mleka na dnie, a zabra naczynie ze ladami narkotyku. Potem ruszy z powrotem,
liczc mijane po drodze drzwi. Przy trzecich z kolei zatrzyma si, woy w dziurk od
klucza kawaek zagitego drutu i dotd obraca nim w zamku, a rygiel odskoczy z cichym
trzaskiem. Mczyzna delikatnie nacisn klamk i przez chwil nasuchiwa. Nie
doczekawszy si adnego dwiku, przemkn przez hol i po chwili znalaz si w obszernej
bawialni z marmurowym kominkiem. Nieliczne rzebione meble giny w mrocznym
wntrzu, skpo owietlonym przez sab arwk samotnej lampki. Drewniane aluzje na
oknach byy spuszczone. Wszystko zgadzao si z raportem ze wstpnego rozpoznania.
Stpajc bezgonie w butach na gumowej podeszwie, przeszed przez salon i wski
korytarzyk i stan przed wejciem do sypialni. Przekrci porcelanow gak, pchn
ostronie drzwi i znw nasuchiwa. Z wntrza buchn stchy zaduch, wo mieszkania
starego czowieka; ten, kto tu mieszka, z pewnoci nie sypia przy otwartym oknie.
Kalabryjczyk wczy latark i rozejrza si po izbie. W przeciwiestwie do salonu
umeblowanie byo tu raczej spartaskie: solidne mosine ko, prosty drewniany krzy na
cianie u wezgowia, szafka nocna, naga arwka zwisajca z sufitu, umywalka z jednym
kurkiem oraz dwa twarde krzesa: na jednym dostrzeg starannie zoone ubranie, na drugim
stert akt. Podszed bliej i spojrza na upion, opatulon kocem posta. Postawny
mczyzna o grubych, chopskich rysach pracowa tu od niedawna - zaledwie trzydzieci
cztery dni - ale tras swego codziennego obchodu wok palazzo zna ju na pami.
Pogrony w gbokim, narkotycznym nie, oddycha gono i rytmicznie, a sterczce z
nozdrzy woski lekko faloway. Na nocnej szafce sta kubek z resztk mleka na dnie, a przy
nim fotografia w srebrnej ramce. Zdjcie przedstawiao biskupa, ktry bogosawi lecego
przed nim krzyem modego ksidza. Starannie wykaligrafowane litery gosiy: Per Albino
Luciani, Venizia, 1933. U dou widnia zamaszysty podpis: Ambrogio Ratti, Pius XI.
Obok leay okulary, podniszczona Biblia z mnstwem zakadek i oprawiony numerowany
egzemplarz Humani generis unitas - nieopublikowanej encykliki Piusa XI, potpiajcej
rasizm i antysemityzm, ktra w dniu mierci papiea w 1939 roku leaa na jego biurku,
czekajc na podpis.
Czowiek w habicie spojrza na zegarek i wzi si do pracy. Opuka w umywalce
naczynie po mleku, wytar je w sukni i odstawi dokadnie na to samo miejsce na nocnej
szafce. Wyj z kieszeni fiolk z czystym mlekiem i wla jej zawarto do kubka. Z latark w
zbach pochyli si nad upionym mczyzn, odsun kodr, przewrci go na brzuch i
podcign bia pcienn koszul, eby odsoni y pod kolanem. Ludzie, ktrzy zlecili
mu t robot, zdobyli wyniki rutynowych bada lekarskich Albina Lucianiego, wykonanych
zim zeszego roku: kolonoskopia wykazaa ylaki prawej nogi, a pacjent odby
profilaktyczn kuracj. Kalabryjczyk wyj z kieszeni podrczn blaszan apteczk, postawi
j na brzegu ka i otworzy. Szo mu byskawicznie - po wypadku na linie kilka lat pracowa
jako pielgniarz. Na napenion wycigiem z rcznika strzykawk wprawnie zaoy cieniutk
ig lekarsk, nastpnie fachowo wbi j w y pod kolanem i wpuci do krwi
czteromililitrow dawk pynu. Zapa powinna nastpi w cigu paru minut, a po kilku
godzinach trucizna si rozpuci, nie pozostawiajc po sobie najmniejszego ladu. Sekcja
zwok nic nie wykae. Ostronie wycignwszy niewiarygodnie cienk ig, wytar kropelk
krwi wilgotn gbk i schyli si, eby sprawdzi, czy po ukuciu pozosta jaki znak.
Zauway delikatne zaczerwienienie wielkoci ziarnka piasku, ale to rwnie powinno
znikn do czasu, kiedy rano znajd ciao. Zadowolony ze swego dziea, przeszuka lece na
krzele dokumenty i wyj teczk, podpisan antykw: CHOSTOMIER. Podcign habit,
wcisn plik akt za pasek, a potem rozejrza si, chcc si upewni, czy o czym nie
zapomnia.
Znalazszy si z powrotem na korytarzu, zamkn za sob drzwi. Gdy usysza trzask
zamka, spojrza na zegarek - za cztery minuty stranicy wyjd na obchd. Zbieg po schodach
i skrci w boczn alejk, prowadzc do wejcia dla kupcw. Oficer w cywilu ju tam
czeka. W odpowiedzi na jego nieme pytanie zakapturzony mczyzna umiechn si i odda
wytrych. Tamten odetchn z ulg. Operacja bez nazwy dobiega koca. Uchyli niebiesk
furtk na tyle, by Kalabryjczyk mg si przez ni przecisn, i natychmiast zaryglowa j z
powrotem.
Takswka, z szeroko otwartymi drzwiami, czekaa przy krawniku. Zakapturzony
mczyzna usadowi si na tylnym siedzeniu. Powoli, palec za palcem, ciga gumowe
rkawiczki. Kierowca, mody Korsykanin ze zamanym, krzywo zronitym nosem, ruszy w
d opustoszaej o tej porze ulicy - najpierw ostronie, by nie zwrci uwagi jakiego
spnionego przechodnia, ale skrciwszy w szeroki bulwar, doda gazu i pomknli w
kierunku Civitavecchia - rzymskiego portu na Morzu Tyrreskim, oddalonego o trzydzieci
pi minut drogi od miasta. Tam, w skadzie portowym, o rzut kamieniem od Wadimira
Iljicza, rosyjskiego frachtowca, majcego wyruszy z porannym odpywem, Kalabryjczyk
spotka si ze swoim zleceniodawc - wysokim, chudym mczyzn o strzpiastej,
szpakowatej brdce i zamylonych oczach, znanym jako Dziadek. Odda mu wszystkie
rekwizyty zbrodni: rkawiczki, drut, blaszan apteczk, kubek z resztkami zatrutego mleka,
pust fiolk oraz teczk z napisem CHOSTOMIER. Sam za wszed w posiadanie torby,
zawierajcej krlewsk zapat - milion dolarw w uywanych banknotach o rnych
nominaach. Nieza stawka jak na pitnacie minut roboty.
Gdy pierwsze promienie soca rozjaniy niebo na wschodzie, a zbudzona z
narkotycznego snu siostra Suebniczka Jezusa Ukrzyowanego znalaza ciao Albina
Lucianiego, ktry zmar na zawa we wasnym ku, Kalabryjczyk wsiada na pokad maego
kutra rybackiego, by szuka schronienia na spalonych socem plaach Palermo.
 PRELUDIUM

ANATOMIA EKSFILTRACJI

- Ale ja nie chc przebywa pord obkanych - zauwaya Alicja.

- Och, temu nie zaradzisz - powiedzia Kot. - Wszyscy tu jestemy obkani. Ja jestem
obkany. Ty jeste obkana.
- Skd wiesz, e jestem obkana? - powiedziaa Alicja.
- Na pewno jeste - powiedzia Kot. - Inaczej nie znalazaby si tutaj
 BERLIN, NIEDZIELA, 31 GRUDNIA 1950

Z gzymsu nad kominkiem dobiegao monotonne tykanie okaleczonego bawarskiego

zegara z kukuk. Odmierzane urwan wskazwk sekundy odbijay si echem od odrapanych
cian obskurnego pokoju. Czarnoksinik, z grymasem zastygym na twarzy, ostronie
wcign powietrze. Byo przejmujco zimne i szczypao w nos.
- Kiedy jaki pieprzony grafoman opisze to, co tutaj robimy...
- Uwielbiam historie szpiegowskie - zachichota Upady Anio, stajc w drzwiach do
ssiedniego pokoju.
- Zrobi z tego melodramat - doda Jack McAuliffe - albo zabaw w Indian i
kowbojw. Zobaczycie, okae si, e wymylilimy to wszystko z nudw, bo nie mamy nic
do roboty, a przecie trzeba si jako rozerwa.
- Te mi rozrywka! Szpiegowanie to adna frajda - westchn Upady Anio. - Robi w
tym od lat, i co? Przed kad akcj skrca mnie w brzuchu.
- Nie grzzn w tym berliskim bocie dla zabawy - odezwa si Czarnoksinik,
uprzedzajc pytanie, ktre teraz powinien zada bystry ucze. - Jestem tu, bo ci cholerni Goci
siedz nam na karku.
Opatuli si po uszy znoszonym szalikiem i zatupa brudnymi kowbojskimi buciorami
w podog, eby przywrci krenie w palcach stp.
- Wyraziem si jasno? Zapamitajcie sobie! To nie jest pijacki bekot. To gadka
szychy z berliskiej bazy. Kto przecie musi stercze na tych przekltych barykadach.
Zacign si rozmikym camelem i popi sporym ykiem swojej zdrowotnej
whisky. Widzc sposzone spojrzenie Jacka, wybekota:
- Golnem sobie... Toksyczne iloci alkoholu, tak napisali w moim raporcie
sprawnociowym... A wszystko dlatego, e Goci wygrywaj t pieprzon wojn.
Harvey Torriti, alias Czarnoksinik, wsta, z haasem odsun krzeso i podszed do
jedynego okna kryjwki, mieszczcej si w kilku wynajtych pokojach, dwa pitra nad kinem
w centrum Berlina Wschodniego. W oddali zadudniy modzierze, a po chwili od strony
niemieckich okopw dobiega seria guchych eksplozji. Tydzie temu kilka dziwek Torritiego
ogldao sowiecki film wojenny. Moda Ukrainka o tlenionych wosach mwia, e krcili go
w Ama Acie - rozpoznaa onieone szczyty gr Aatau, gdzie zjedaa na sankach, kiedy
wywieziono j do Azji rodkowej w czasie wojny. Czarnoksinik charkn, eby odetka
zakatarzony nos, po czym dwoma grubymi palcami w rkawiczce rozchyli deszczuki
zamaskowanych aluzji i wyjrza przez pokryt zaskorupiaym brudem szyb. Soce chylio
si ku zachodowi. Musztardowa mga, ktra napyna znad polskich k, oddalonych o
niespena sto kilometrw na wschd, spowia radziecki sektor Berlina widmow martwot,
oblepiajc krte jelita brukowanych rynsztokw niby kouch zgniych wodorostw,
cuchncych - wedle skojarzenia Torritiego - intryg. Gdzie w dole poderwao si stadko
sposzonych kawek i z chrapliwym krakaniem okryo wieyczk zrujnowanego kocioa,
zamienionego w zrujnowany magazyn... Czarnoksinik, gorliwy wyznawca teorii przyczyny
i skutku, daremnie czeka na echo wystrzau, ktry najwyraniej uszed jego uwagi. W
wskiej uliczce przed kinem Silwan I, znany jako Sodki Jezus, jeden z rumuskich Cyganw
najtych przez Torritiego w charakterze ochroniarza, nasunwszy na oczy czapk z daszkiem,
przechadza si w mdym wietle gazowej latarni, cignc na smyczy pekiczyka w kagacu.
Poza tym ulice Zachodniej Moskwy - jak nazywali t cz miasta pracownicy Firmy -
sprawiay wraenie zupenie wyludnionych.
- Jeli s tam jacy homo sapiens witujcy Nowy Rok - mrukn ponuro Torriti - to z
pewnoci si z tym nie afiszuj.
Cierpicy na agodny przypadek tremy przed pierwsz prawdziw akcj Jack
McAuliffe, alias Ucze Czarnoksinika, rzuci od drzwi ze starannie wystudiowan
nonszalancj:
- Ta cisza mnie wnerwi. W Stanach na sylwestra wszyscy trbi.
Inny Cygan, Silwan II - przechrzczony na Upadego Anioa przez Torritiego, ktremu
zdawao si, e w jego czarnych oczach przyczai si zowrogi cie, tak jakby Rumun
prbowa zapomnie o jakich swoich paskudnych sprawkach - wetkn gow przez drzwi
ssiedniego pokoju. Patykowaty chopak o twarzy popstrzonej bliznami po wietrznej ospie
by kiedy diakiem w cerkwi i chcia zosta popem, ale komunici zamknli seminarium, wic
przeszed na szpiegostwo.
- W Niemieckiej Republice Demokratycznej trbienie jest niezgodne z prawem -
pouczy Jacka swoj szkoln angielszczyzn. - W naszych kapitalistycznych Niemczech
zreszt te.
Czarnoksinik przetar rkawem zaparowan szyb, odsaniajc widok na dachy i
migoczce wiatami okien wieowce, ktre wznosiy si ponad mrocznym miastem niby
wierzchoki gr lodowych.
- To nie jest kwestia niemieckiego prawa - wtrci zaczepnie Torriti. - To kwestia
niemieckiego charakteru.
Odszed od okna, zataczajc si tak gwatownie, e omal nie straci rwnowagi.
Przytrzyma si krawdzi stou i opad ciko na twarde, drewniane krzeso.
- Tak si skada, e jestem w tej pieprzonej Firmie specjalist od niemieckiego
charakteru - cign, a jego gos przeszed w wysoki, cho zaskakujco melodyjny falset. -
Przesuchiwaem obersturmfhrera SS z Owicimia, zanim powiesili sukinsyna za zbrodnie
wojenne. Jak on si nazywa? Hss. Rudolf Hss. Skurwiel owiadczy, e nie mg
mordowa piciu tysicy ydw dziennie, bo pocigi przywoziy tylko dwa tysice.
Argument nie do odparcia! Na sali byo szaro od dymu. Kopcilimy nie gorzej ni obozowe
kominy, a Herr Hss oddaby wszystko za jednego pieprzonego papierosa, wic
poczstowaem go moimi camelami. - Torriti zdusi gorzki miech. - I zgadnij, chopie, co
zrobi nasz drogi Rudi.
- No?
- Ostatniej nocy przed egzekucj w y r z u c i tego pieprzonego papierosa, bo by
tam zakaz palenia. Teraz wiesz, co nazywam niemieckim charakterem.
- Lenin powiedzia kiedy, e jedyny sposb, aby zmusi Niemcw do ataku na stacj
kolejow, to kupi im wejciwki na peron - odezwa si Upady Anio.
Jack zachichota - ciut za nerwowo i ciut za gono jak na gust Torritiego.
Czarnoksinik ubrany by w bezksztatne spodnie i dugi do kostek, wymity zielony
szynel robotnika z Niemiec Wschodnich. Koce szerokiego, kwiecistego woskiego krawata
zatkn po wojskowemu za dwa guziki koszuli. Zlepione potem rzadkie wosy przylegay do
lnicej czaszki. Mierzc wzrokiem Ucznia, ktry podpiera przeciwleg cian pokoju,
zastanawia si, czy Jack sprawdzi si w akcji. On sam ledwo przebrn przez prowincjonalny
college, a potem zbami i pazurami walczy o kady awans, by pod koniec wojny dochrapa
si stopnia majora i idiotycznych zotych dbowych lici na wystrzpionym konierzyku
spowiaej koszuli khaki. Nic dziwnego zatem, e z trudem tolerowa waniakw z Harvardu,
Yale i Princeton, ktrych ochrzci mianem chopcy z HYP. Uprzedzenie to wzroso jeszcze,
kiedy w ramach powojennych oszczdnoci zatrudniono go tymczasowo do prowadzenia
przesucha w FBI (szybko zreszt stamtd wylecia, kiedy sam J. Edgar Hoover nakry go na
korytarzu, paradujcego w obcisych spodniach i z rozwizanym krawatem, i z miejsca
wyrzuci na zbity pysk). Do diaba! W Firmie nie pytali go o zdanie, kiedy werbowali
studentw z apanki w Lidze Bluszczu 2, a on musi si teraz mczy z takim baznem jak Jack
McAuliffe, zielonym do tego stopnia, e zapomnia ruszy dup, by przesucha dziwki

2
Ivy League - nazwa obejmujca stare, renomowane uczelnie na Wschodnim Wybrzeu: Brown,
Columbi, Cornell, Dartmouth, Harvard, Pennsylvani, Princeton i Yale.
Torritiego, kiedy Czarnoksinik tkwi bezczynnie w domu, bo zapa trypra. A zreszt, czego
si mona spodziewa po absolwencie Yale z dyplomem z wiosowania?
Przymruywszy oko, Czarnoksinik z namaszczeniem napeni musztardwk
przydziaow whisky z kantyny.
- Bez lodu to nie to... - wymamrota, czkn i ostronie przytkn grube wargi do szka.
Czu, jak palca struka alkoholu spywa mu w gardo. - Bez lodu, bez dzwonienia... Bez
dzwonienia, schlecht! - Podnis gow i krzykn do Jacka: - To jak mylisz, chopie, o
ktrej?!
McAuliffe, chcc zrobi dobre wraenie, zerkn nonszalancko na zegarek marki
Bulova, prezent od rodzicw za dyplom w Yale.
- Powinien tu by ju jakie dwanacie... pitnacie minut temu - powiedzia.
Czarnoksinik podrapa w zamyleniu dwudniowy zarost na obwisym podbrdku.
Nie goli si od czterdziestu dwch godzin, odkd do berliskiej bazy wpyna depesza z
adnotacj NATYCHMIAST. W nagwku a si roio od wewntrznych kodw i szyfrw, co
oznaczao, i nadesza bezporednio z kontrwywiadu, od Matki. Opatrzona bya dopiskiem:
KRYZYS - czyli e trzeba rzuci wszystko i zaj si wycznie t spraw - oraz, jak
wszystkie depesze dotyczce zbiegw, zaszyfrowana jednym z polifonicznych systemw
Matki, praktycznie nie do zamania, gdy posugiway si dwoma odrbnymi kodami w celu
uzyskania wielu rnych substytutw dla kadej litery w tekcie.

CILE TAJNE
UWAGA: POUFNE
ZAWIERA DANE WYWIADU

OD: HUGH ASHMEAD [wewntrzny kryptonim Matki]

DO: ALICJA R. [wewntrzny kryptonim Czarnoksinika]
TEMAT: Dostawa bekonu do domu

Dalej Torriti przeczyta, e kto podajcy si za wysoko postawionego sowieckiego

oficera zacz bada grunt, sugerujc ch wsppracy. Informacje te trafiy do jednej z
licznych szufladek w biurku Matki (Czarnoksinik wiedzia z dowiadczenia, e wszystko
kiedy lduje na biurku Matki, ale to ju inna sprawa). Depesza wymieniaa domniemanego
dezertera pod kryptonimem PRZEBINIEG, poprzedzonym literami AE, co oznaczao, i
spraw zaja si Sekcja Rosji Sowieckiej. Nastpnie cytowaa (in extenso) dotyczcy
Rosjanina dokument numer 201 z akt centralnego rejestru Firmy.
 Wiszniewski, Konstantin: ur. 1898 a. 1899, w Kijowie; wczenie straci ojca - inyniera
chemika i czonka partii; w wieku lat 17 zosta kadetem Akademii Wojskowej w Kijowie, ktr
ukoczy po czterech latach jako oficer artylerii; studia podyplomowe w Oficerskiej Szkole
Artyleryjskiej w Odessie; na pocztku II wojny wiatowej oddelegowany do wywiadu wojskowego;
prawdopodobnie czonek KPZR; onaty, jeden syn (ur. 1940); po wojnie przeniesiony do Komitetu
Bezpieczestwa Pastwowego (KGB) 3; po ukoczeniu rocznego kursu kontrwywiadu w Wyszej
Szkole Wywiadu skierowany do Brzecia Litewskiego na okres czterech miesicy; przez rok
uczszcza do Instytutu Dyplomacji KGB w Moskwie; skierowany do centrali, gdzie przez sze
miesicy pracowa jako analityk w sekcji amerykaskiej Wydziau Informacji KGB; w okresie od lata
1948 do stycznia 1950 w Sztokholmie, prawdopodobnie wywiad wojskowy; kolejna funkcja nieznana.
Brak danych w odniesieniu do antyradzieckich pogldw. Wniosek: saby kandydat do rekrutacji.

Jak zawsze chronic swoje rda z matczyn trosk, Matka bardzo dba, eby si nie
wydao, skd pochodzi ta poufna informacja, lecz Czarnoksinik domyli si tego bez trudu,
gdy berliska baza zwrcia si do Niemcw - naszych Niemcw, czyli Sud-Deutsche
Industrie-Verwertungs GmbH Reinharda Gehlena, pracujcych w tajnej siedzibie na
przedmieciach Monachium, w Pullah - o rutynowe sprawdzenie danych osobowych i
przeszoci trzynastu oficerw KGB, stacjonujcych w sowieckiej enklawie Karlshorst w
Berlinie Wschodnim. Ludzie Gehlena, zawsze gotowi zadowoli swoich amerykaskich
przeoonych, niezwocznie dostarczyli obszerny rejestr przesucha na dany temat. W
raporcie tym znalaz si pewien szczeg, pominity w dokumencie numer 201:
AE/PRZEBINIEG mia prawdopodobnie matk ydwk. To z kolei naprowadzio
Czarnoksinika na trop izraelski. Przypuszcza, e Matka dosta cynk od agenta Mosadu,
znanego w Berlinie Zachodnim jako Rabbi - w dziewiciu przypadkach na dziesi wszystko,
co choby w najmniejszym stopniu dotyczyo ydw, przechodzio przez rce Rabbiego
(Izraelczycy prowadzili oczywicie wasn gr, ale zaleao im na zebraniu jak najwikszej
liczby punktw w Waszyngtonie, wiedzieli bowiem, i nadejdzie chwila, kiedy sami bd
potrzebowali pomocy). Zdaniem Matki domniemany dezerter chcia wyemigrowa do
Ameryki z on i dzieckiem. Czarnoksinik - w okrelonym dniu i o okrelonej godzinie -
mia si z nim spotka w kryjwce o nazwie MARLBOROUGH, ustali jego autentyczno,
aby wykluczy moliwo, e jest to, jak ich Matka nazywa, zbuk - specjalnie wysany na
Zachd agent KGB, z teczk wypchan faszywymi informacjami - i przycisn go, eby si
dowiedzie, co ma do zaoferowania w zamian za uzyskanie azylu politycznego. Potem

3
Mimo e KGB powsta dopiero w 1954 roku, autor dla uproszczenia uywa tej nazwy take wwczas,
gdy opisuje wydarzenia wczeniejsze. Podobnie postpuje z okreleniami i skrtami dotyczcymi struktury CIA.
Czarnoksinik mia si zameldowa z powrotem u Matki, po dalsze instrukcje.
W ssiednim pokoju radio Upadego Anioa gonymi trzaskami obwiecio, e wraca
do ycia. Przedzierajc si przez zakcenia, spyny sowa hasa: Morgenstunde hat Gold im
Mund (Poranna godzina ma zoto na ustach). Jack wyty such. Silwan II znowu stan w
drzwiach.
- Idzie tu - wysycza i przeegna si pospiesznie, cmokajc w paznokie kciuka.
Jedna z obserwatorek Torritiego, siwiutka jak gobek Niemka, siedziaa w ostatnim
rzdzie sali kinowej. Nagle spostrzega ciemn sylwetk mczyzny wlizgujcego si
ukradkiem do toalety. Niezwocznie wymamrotaa t wiadomo do maego radyjka na
baterie, ukrytego w torbie z robtk rczn.
W toalecie Rosjanin otworzy drzwi szafy na szczotki. Odsun w kt mioty i cierki i
nacisnwszy ukryt w tylnej ciance dwigni, uruchomi mechanizm, ktry odsoni
miesznie wskie schodki, prowadzce na ostatnie pitro, do kryjwki.
Czarnoksinik otrzewia momentalnie. Da znak czuwajcemu w ssiednim pokoju
Silwanowi II, pochyli si nad grzbietem ksiki Bg i czowiek w Yale - przesd
akademickiej wolnoci i wyszepta:
- Prba mikrofonu: pi, cztery, trzy, dwa, jeden.
Silwan unis w gr oba kciuki i wycofa si, zamykajc za sob drzwi.
Jack czu, e ttno rozsadza mu skronie. Stan w kcie przy wejciu, opar si o
cian, z kabury na szelkach wycign walthera PPK, odbezpieczy go i schowa pod
paszczem. Widok bujajcego si na krzele Czarnoksinika, z wyrazem ironicznego
podziwu na twarzy, odebra mu resztki odwagi.
- adna sztuczka - rzuci Torriti z kamienn min, a jego malekie jak paciorki oczka
bysny szyderczo. - Schowae spluw, eby przypadkiem nie wystraszy sukinsyna, zanim
poda nam nazwisko, stopie i numer identyfikacyjny.
Torriti te mia przy sobie bro: rewolwer z rkojeci z masy perowej, ukryty pod
spocon pach, i szpanerski detective special kalibru 38, zakryty nogawk spodni, ale z
zasady nie siga po bro, chyba e nie byo innego wyjcia - i wtedy zawsze pociga za
spust. Tego McAuliffe si jeszcze nauczy, jak pokrci si w berliskiej bazie wystarczajco
dugo: na widok spluwy nerwowi ludzie z brany robi si jeszcze bardziej nerwowi - tym
bardziej, im wiksze jest prawdopodobiestwo, e mog jej uy i naprawd kogo zastrzeli,
co jest raczej niemiym finaem akcji.
Przyzna trzeba, e szkolenie prawiczkw dawao Torritiemu wiele satysfakcji. Swj
fach traktowa jak powoanie - mwio si, e Czarnoksinik umie wmiesza si w tum
nawet tam, gdzie nie ma adnego tumu - i czerpa niekaman przyjemno z bojowego
chrztu swoich uczniw. Czu zreszt, e McAuliffe - z tymi swoimi ciemnymi lotniczymi
okularami, ognistorud, zaczesan do tyu czupryn z grzecznym przedziakiem porodku,
zawadiackim, kozackim wsem i nieskazitelnymi manierami, skrywajcymi niewyczerpane
pokady agresji - o niebo przewysza zwyke miso armatnie, jakie ostatnio przysya im
Waszyngton, i chocia niedouczony, jak wszyscy z Yale, moe jeszcze wyj na ludzi. Poza
tym byo w nim co komicznie irlandzkiego: potomek niezwycionego mistrza wiata wagi
lekkiej w walce na goe pici; wyznawca maksymy raz kozie mier; ajdak z zasadami,
ktry nie schodzi z ringu tylko dlatego, e zabrzmia gong, a lec na deskach, mieje ci si w
twarz; katolik hipokryta, ktry przy niadaniu deklaruje przyja do grobowej deski, by przy
poobiedniej herbatce posa ci do diaba.
Jack, speszony, wsun walthera do kabury.
Czarnoksinik popuka si w czoo.
- Wbij to sobie do gowy, e my jestemy te dobre chopaki.
- Wiem, kto jest dobry. Inaczej by mnie tutaj nie byo.
W korytarzu, tu za drzwiami, skrzypna podoga. Kto zastuka energicznie. Torriti
przymkn oczy i kiwn gow. McAuliffe otworzy.
W progu sta niski, mocno zbudowany mczyzna o krtko ostrzyonych, czarnych
jak smoa wosach, szerokiej, sowiaskiej twarzy, jakby ulanej z topionego wosku. Wyranie
zdenerwowany, rzuci szybkie spojrzenie na Jacka. Potem jego wskie, azjatyckie oczy
zwrciy si w kierunku nieruchomej postaci przy maym stoliku, pogronej w medytacji
niczym Budda. Nagle Czarnoksinik ockn si, zasalutowa wawo i wskaza gociowi
wolne krzeso. Rosjanin podszed do okna i spojrza w d, na ulic, gdzie jaki dychawiczny
samochd z silnikiem kaszlcym jak stary grulik, cud enerdowskiej motoryzacji, przetoczy
si koo kina i znikn za rogiem. Podniesiony na duchu brakiem jakichkolwiek oznak ycia
na zewntrz budynku, Rosjanin przeszed si po pokoju: obmaca tafl pknitego lustra,
nacisn klamk u drzwi do ssiedniego pokoju i zakoczy obchd przy zegarze z kukuk.
- Gdzie s wskazwki? - zapyta.
- Kiedy po raz pierwszy przyjechaem do Berlina - odpowiedzia Czarnoksinik - a
byo to tydzie po zakoczeniu wojny, ktr wy, z waciwym sobie poczuciem humoru,
nazwalicie wielk wojn ojczynian, cay Ring zapchany by wozami, cignitymi przez
wymizerowane szkapy. Wychudzone niemieckie dzieciaki gapiy si na nie, zajadajc ciastka
z odzi. Konie prowadzili rosyjscy onierze, a na wozach pitrzyy si upy: oa z
baldachimem, toaletki, grzejniki, krany, zlewy i kuchenki, wszystko, co dao si wynie albo
odkrci. Pamitam, jak zabierali sof z willi Gringa... Nic nie byo dla nich za due czy za
mae. Zao si, e wskazwka naszego zegara odjechaa na jednym z tamtych wozw.
Na ustach Rosjanina pojawi si cierpki umieszek.
- Sam prowadziem jeden z tych wozw - powiedzia. - Suyem w piechocie jako
oficer wywiadu. Przeszedem cay szlak bojowy, od przedmie Moskwy po gruzy Reichstagu
na Tiergarten. Po drodze mijalimy setki naszych wiosek, zrwnanych z ziemi przez
uciekajcych nazistw. Grzebalimy okaleczone ciaa partyzantw, kobiet i dzieci spalonych
na wgiel. Na pocztku wojny mj batalion liczy tysic dwustu ludzi. Do Berlina dotaro
czterdziestu dwch. Wskazwki paskiego zegara z kukuk, panie agencie amerykaskiego
centralnego wywiadu, s tylko drobn rekompensat za krzywdy, jakie wyrzdzili nam
Niemcy.
Przesun krzeso, eby widzie jednoczenie i Jacka, i Czarnoksinika. Torriti
gestem podbrdka wskaza na butelk whisky i mrugn znaczco. Rosjanin, od ktrego
zalatywao lich wod kolosk, potrzsn odmownie gow.
- Dobrze. Przejdmy do konkretw. Powiedziano mi, e mam oczekiwa kogo o
nazwisku Konstantin Wiszniewski.
- Ja jestem Wiszniewski.
- Dziwne... Na licie berliskiego KGB nie ma nikogo o takim nazwisku.
- Figuruj tam jako Wokow. Czy mog spyta o pask godno?
Czarnoksinik by teraz w swoim ywiole, wprost nie posiada si z radoci.
- Tweedledum. Nazywam si Tweedledum.
- Tweedledum... i co dalej?
- Po prostu Tweedledum. - Torriti wycelowa palcem w Rosjanina. - Widzisz,
przyjacielu... Zapewne nie jeste nowy w tej grze. Znasz zasady.
Jack opar si o cian przy drzwiach i czujnym wzrokiem ledzi kady ruch
Wiszniewskiego, ktry powoli odpi guziki paszcza, wycign pogit blaszan
papieronic i dugo obraca w palcach dugiego, cienkiego papierosa z tekturow gilz. Z
drugiej kieszeni wyj zapalniczk Amerykaskich Si Powietrznych. Trzscymi si rkami
skrzesa ogie, a kiedy pochyli si nad zapalniczk, papieros dra mu w ustach. Zacign
si gboko, a wyraz napicia z wolna ustpowa z jego twarzy Pokj wypeni si smrodem
machorki, ktr rosyjscy oficerowie palili w zatoczonych kabaretach przy Kurfrstendamm.
- Prosz mi odpowiedzie na jedno pytanie - powiedzia Wiszniewski. - Czy jest tutaj
mikrofon? Nagrywacie nasz rozmow?
Czarnoksinik wyczu, e od jego odpowiedzi wiele zaley. Postanowi i na cao.
Spojrza na Rosjanina i nawet nie mrugnwszy okiem, owiadczy z rozbrajajc szczeroci:
- Nagrywam... nagrywamy. Tak.
Wiszniewski odetchn z ulg.
- To zrozumiae. W paskiej sytuacji zrobibym to samo. Gdybycie powiedzieli, e
nie nagrywacie, wstabym i wyszed. Zdrada to taniec na linie bez asekuracji. Moje ycie jest
w waszych rkach, panie Tweedle... czy jak si pan tam nazywa. Musz wam zaufa. -
Zacign si i wypuci dym nosem. - W KGB mam stopie podpukownika.
Czarnoksinik przyj to do wiadomoci krtkim skinieniem gowy. Zapada martwa
cisza. Rosjanin w skupieniu pali papierosa. Torriti nie prbowa przerwa milczenia. Bywa
w podobnych sytuacjach wicej razy, ni mg spamita. Wiedzia, e przede wszystkim
powinien ustali plan dziaania, narzuci tempo, zaskoczy przeciwnika, a zwaszcza da mu
delikatnie do zrozumienia, kto tu rzdzi. Jeeli zdrada ma doj do skutku, sam bdzie
dyktowa warunki.
- Na licie figuruj jako attach kulturalny. Dziaam pod przykrywk paszportu
dyplomatycznego - doda Rosjanin.
Czarnoksinik wycign rk i wierzchem doni w rkawiczce pogaska butelk
whisky.
- Dobrze... - odezwa si wreszcie. - Powiedzmy, e jestem rybakiem, ktry owi na
mielinie u pruskiego wybrzea. Kiedy czuj, e co wpado w sieci, sprawdzam, co si
zapao. Potki wyrzucam, bo mam cise instrukcje zatrzymywa tylko grube ryby. Czy
jestecie grub ryb, towarzyszu Wiszniewski?
Rosjanin poruszy si na krzele.
- Jestem zastpc szefa Pierwszego Zarzdu Gwnego bazy w Karlshorst.
Czarnoksinik wyj z wewntrznej kieszonki niewielki notes i kartkowa go, pki
nie natrafi na stron zapisan drobnym maczkiem, w sycylijskim dialekcie. Regularnie
przesuchiwa siostr sprztaczki z hotelu, w ktrym zatrzymywali si oficerowie z
moskiewskiej centrali KGB podczas wizyt w Berlinie.
- Dwudziestego drugiego grudnia tysic dziewiset pidziesitego roku ksigi
rachunkowe Karlshorst zostay sprawdzone przez audytora z Komisji Kontroli KC. Jak si
nazywa?
- Jewpraksin, Fiodor Jeriemiejewicz. Oddano mu do dyspozycji mj gabinet. Siedzia
przy ssiednim biurku.
Czarnoksinik unis brwi, jakby chcia powiedzie: dobra, pracujesz w Karlshorst...
ale bdziesz si musia mocno postara, by nas przekona, e jeste naprawd grub ryb.
 - Czego pan ode mnie oczekuje? - spyta nagle Torriti.
Dezerter odchrzkn.
- Jestem gotw wyjecha na stae do USA - owiadczy - ale pod warunkiem, e bd
mg zabra ze sob on i dziecko.
- Jaki jest powd paskiej decyzji?
- Czy moja odpowied co zmieni?
- Prosz mi zaufa. Moe zmieni wszystko. A wic dlaczego?
- Moja kariera dobiega koca. Jestem - nie mg znale angielskiego sowa, wic
przeszed na niemiecki - desillusioniert systemem. Nie chodzi mi o komunizm, chodzi o
KGB. Tutejszy rezydent prbowa uwie moj on. Rozmawiaem z nim w cztery oczy.
Powiedziaem mu, e wiem. Wypar si wszystkiego, oskary mnie o szanta, e niby to
chciaem wymusi na nim pochlebn opini w rocznym raporcie. W Moskwie uwierzyli jemu,
nie mnie. Ju nigdy nigdzie nie wyjad. Mam pidziesit dwa lata... Odstawi mnie na
boczny tor jak star szkap. Reszt ycia spdz w Kazachstanie, przepisujc na maszynie w
trzech kopiach raporty informatorw. Marzyo mi si co lepszego... To moja ostatnia szansa
na nowe ycie. Nie chc jej zmarnowa... Robi to dla siebie, dla ony, dla dziecka...
- Czy wasz rezydent wie, e jest pan w poowie ydem?
Wiszniewski achn si gwatownie.
- Skd pan... - zacz i doda zrezygnowany: - Wywszy to... a raczej tam w Moskwie
wywszyli... W zeszym roku, latem, umara moja matka. Przed mierci spisaa ostatni
wol. Prosia, eby pochowa j na ydowskim cmentarzu w Kijowie. Prbowaem ukry
testament, zanim powdrowa do akt, ale...
- Paska obawa przed odstawieniem na boczny tor wynika z tego, e w centrali
dowiedzieli si o ydowskim pochodzeniu... czy moe raczej ze sprzeczki z berliskim
rezydentem?
Rosjanin, wyranie zmczony, wzruszy ramionami.
- Ju mwiem, co o tym myl.
- Czy ona wie, e pan si z nami skontaktowa?
- Powiem jej w swoim czasie.
- Jest pan pewien, e zechce wyjecha?
Wiszniewski zastanawia si przez chwil.
- Znam j. S rzeczy, o ktre m nie musi pyta...
Sapic z wysiku, Czarnoksinik wsta z krzesa i obszed st dookoa. Oparszy si
rkoma o blat, spojrza z gry na Rosjanina.
 - Gdybymy sprowadzili pana i pask rodzin, powiedzmy, na Floryd, chcielibymy
wyda przyjcie na wasz cze. - Torriti wykrzywi twarz w niemiym umiechu. - My, w
Ameryce, uwaamy, e nie wypada zjawia si na przyjciu z pustymi rkami. Jeeli mam
przekona moich przeoonych, eby zgodzili si panu pomc, musz usysze, co pan dla nas
ma, towarzyszu Wiszniewski.
Rosjanin zerkn na zegar nad kominkiem, a potem przenis wzrok na Torritiego.
- Zanim wysano mnie do Berlina, ponad dwa lata stacjonowaem w Sztokholmie.
Mog wam da nazwiska agentw, adresy kryjwek...
- Bardzo trudno jest eksfiltrowa troje ludzi z Niemiec Wschodnich.
- Mog jeszcze dostarczy schemat organizacyjny rezydentury KGB z Karlshorst w
Berlinie.
Jack spostrzeg, e oczy Czarnoksinika zaszy mg obojtnoci. Postanowi
zapamita t sztuczk, by wczy j do swego repertuaru. Rosjanin chyba te to zauway,
bo nagle wyrecytowa jednym tchem:
- KGB dziaa pod przykrywk tak zwanej Inspiekcii po Woprosam Biezopasnosti. Po
waszemu: Inspektorat do spraw Bezpieczestwa. Inspiekcia mieci si w Szpitalu witego
Antoniego i zatrudnia szeciuset trzydziestu penoetatowych pracownikw. Rezydent, genera
Iljiczew, pracuje jako doradca przy Radzieckiej Komisji Kontroli. Jego zastpc jest Oskar
Ugor-Moody. Na licie figuruje jako szef dziau wiz. Genera Iljiczew pracuje nad
utworzeniem w onie Pierwszego Zarzdu Gwnego w Karlshorst specjalnej placwki do
spraw uchodcw. Nowa jednostka bdzie funkcjonowaa pod nazw Zarzd S i zajmie si
szkoleniem agentw i dostarczaniem dokumentw dla nielegalnych emigrantw,
wysyanych na Zachd przez KGB w ramach programu Westwork.
Powieki Czarnoksinika opady ciko, wydawa si niezmiernie znudzony.
Rosjanin rzuci niedopaek na ziemi i zgnit go obcasem.
- Dam wam mikrofony... sygnay telefoniczne... punkty podsuchu...
Torriti zerkn na Jacka z wyranym rozczarowaniem. Pod oknami karabiny
maszynowe cikiego kalibru wypluway kule, zupenie jak wtedy, kiedy Rosjanie
szturmowali czogi Guderiana w okopach wzdu granicy na Odrze i Nysie.
- To bdzie wymagao od nas sporego wysiku... cign oficera KGB, zakadajc, e
nim jeste, wraz z on i dzieckiem do Berlina Zachodniego, a pniej przerzuci ich dalej na
Zachd. Wielu ludzi zaryzykuje wasne ycie. Taka akcja kosztuje mnstwo pienidzy.
Zbiega naley otoczy opiek, bardzo troskliw opiek... Potrzebna mu nowa tosamo,
konto w banku, miesiczne stypendium, dom na spokojnej ulicy w jakim prowincjonalnym
miecie, samochd... - Czarnoksinik wepchn notes z powrotem do kieszeni. - Jeeli to
wszystko, co masz nam do zaoferowania, przyjacielu, to obawiam si, e obaj tracimy czas.
Podobno w Berlinie jest siedem tysicy szpiegw, ktrzy chtnie zapac za to, co nasi
niemieccy przyjaciele nazywaj Spielmaterial. Potarguj si z nimi. Moe Francuzi albo
Izrael...
Chonc kade jego sowo, Jack poj, e Torriti jest mistrzem w szpiegowskiej grze.
Rosjanin ciszy gos do ledwie syszalnego szeptu.
- Przez ostatnie kilka miesicy byem cznikiem KGB ze subami nowo powstaego
wywiadu Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Zakadaj biuro w dawnej szkole, w
dzielnicy Pankow w Berlinie Wschodnim, to tu obok zamknitego rzdowego osiedla. Nowe
suby wywiadu, cz Ministerium fr Staatssicherheit, dziaaj pod przykrywk Institut fr
Wirtschaftswissenschaftliche Forschung - Instytutu Bada Naukowych i Ekonomicznych.
Mog wam dostarczy ich schemat organizacyjny, z najdrobniejszymi szczegami. Szefem
jest Anton Ackermann, ale zastpca ju si podobno szkoli, eby zaj jego miejsce. Nazywa
si Marcus Wolf, niedawno skoczy dwadziecia osiem lat. Pewnie macie go na zdjciach...
To on w tysic dziewiset czterdziestym pitym relacjonowa procesy norymberskie dla
rozgoni Berliner Rundfunk.
Jack, ktry przez ostatnie sze tygodni, odkd przerzucono go do Niemiec,
systematycznie studiowa archiwa berliskiej bazy, wtrci beznamitnym tonem, majc
nadziej, e Rosjanin dosyszy znudzenie w jego gosie:
- Wolf ca wojn spdzi w Moskwie, mwi pynnie po rosyjsku. W Karlshorst
wszyscy nazywaj go Misza.
Wiszniewski sypa dalej. piewa jak z nut nazwiska, daty i miejsca, chcc zrobi
wraenie na Torritim.
- Zarzd Gwny zaczyna z omioma niemieckimi i czterema radzieckimi doradcami,
ale dynamicznie si rozwija. W jego strukturach powsta may, niezaleny oddzia pod nazw
Abwehr, po waszemu - kontrwywiad. Ma na celu monitorowanie i penetracj
zachodnioniemieckich sub bezpieczestwa. Agenci z Abwehr planuj uycie
przechwyconych archiww nazistowskich w celu szantaowania ludzi, ktrzy piastuj na
Zachodzie wysokie stanowiska, a zataili swoj hitlerowsk przeszo. Pierwsze miejsce na
licie zajmuje Hans Filbinger, polityk z Badenii-Wirtembergii, ktry jako nazistowski sdzia
ferowa wyroki mierci na onierzach i cywilach. Twrc programu Westwork jest obecny
szef Zarzdu Gwnego, Richard Stahlmann...
Jack znowu wtrci:
 - Stahlmann to w rzeczywistoci Artur Illner. By czonkiem Niemieckiej Partii
Komunistycznej od pocztku pierwszej wojny wiatowej. Dziaa pod przybranym
nazwiskiem tak dugo, e nawet ona mwi o nim Stahlmann.
Czarnoksinik, zadowolony, e Jack potrafi wczy si do gry, nagrodzi swego
ucznia nieznacznym umiechem.
Zbity z tropu, Rosjanin wycign z kieszeni spodni wielk chustk do nosa i wytar
spocony kark.
- Mog wam da... - zacz i zawaha si.
Mia zamiar oszczdnie gospodarowa swoj wiedz: wicej informacji, lepsza
opieka... Najsmakowitsze kski chcia zachowa na koniec, kiedy bdzie ju bezpieczny na
Zachodzie, eby potem wytargowa od gospodarzy hojny pakiet zasiedleczy. Kiedy odezwa
si ponownie, mwi tak cicho, e z trudem syszeli jego sowa.
- Mog ujawni tosamo radzieckiego agenta w brytyjskich subach
wywiadowczych. To kto na samym szczycie MI6...
Jackowi, ktry czujnie ledzi kady gest swego mistrza, zdawao si, e
Czarnoksinik drgn.
- Znasz jego nazwisko? - spyta obojtnie Torriti.
- Mam dane, ktre pozwol wam ustali jego tosamo.
- Na przykad?
- Dokadn dat jego przesuchania w Sztokholmie latem zeszego roku. Przyblion
dat przesuchania w Zurychu zeszej zimy. Dwie spalone operacje, ktre za jego spraw nie
doszy do skutku: jedna dotyczya agenta, druga podsuchu. Majc to wszystko, nawet
dziecko potrafioby go zidentyfikowa.
- Jak pan zdoby te informacje?
- Kiedy w lutym suyem w Sztokholmie, przyjecha tam oficer KGB z moskiewskiej
centrali. Podrowa jako dziennikarz sportowy piszcy dla Prawdy. Czsto bywa w
Szwecji. Tym razem mia nawiza cile tajny, jednorazowy kontakt: przesuchiwa Szweda,
ktry wczeniej przesuchiwa brytyjskiego kreta. Ten oficer to mj szwagier. Przysiad do
nas kiedy na kolacj, wypi morze szwedzkiej wdki i zacz si popisywa. Pewnie chcia
mi zaimponowa, bo przechwala si swoj misj.
- Nazwisko?
- ytkin, Markie Siergiejewicz.
- Chciabym panu pomc, ale musz mie co wicej, eby to rozgry...
Rosjanin przez chwil cierpia katusze.
 - Dam wam namiary na mikrofon, ktry zamilk.
Czarnoksinik wrci na swoje krzeso, otworzy notes, zdj skuwk z dugopisu i
spojrza na Rosjanina, tym razem bez cienia umiechu.
- W porzdku. Przejdmy do konkretw.
*
Odrcznie wykonany napis, przybity do opancerzonych drzwi sanktuarium
Czarnoksinika w berliskiej bazie (dwa poziomy poniej parteru ceglanego budynku przy
cichej, zadrzewionej uliczce na ekskluzywnych przedmieciach Berlina - Dahlem), gosi
ewangeli wedug Torritiego: Terytorium, chopie, trzeba broni na granicy. Na stoku pod
drzwiami siedzia Stranik Wrt Czarnoksinika, Silwan II, z oczami czerwonymi z
przepicia. Spod jego wyszywanej tyrolskiej kurteczki wystawaa przekrzywiona kabura,
dyndajca na rozpitych szelkach. Obok staa blaszanka z bimbrem. Z biura dobiegay
trzeszczce dwiki pyty, ryczcej siedemdziesit osiem obrotw na minut ari w
wykonaniu Bjrlinga - to Czarnoksinik, ktry sam siebie nazywa dyplomowanym
paranoikiem walczcym z rzeczywistymi wrogami, znw w obawie przed podsuchem
wczy victrol na cay regulator. Najwiksza szuflada jego biurka wypchana bya po brzegi
broni i magazynkami penymi nabojw. ciany zastawi pkami, uginajcymi si od
karabinw i pistoletw maszynowych, ktre wyswobodzi przez lata suby. Kadego z
trzech ogromnych biurowych sejfw strzega okrga, pomalowana na czerwono bomba
termitowa, eby Rosjanie - oddaleni o strza z modzierza - nie dobrali si do akt, gdyby
przyszo im do gowy zabawi si w inwazj.
Zgity w chiski paragraf nad swoim zeszytem, Czarnoksinik koczy nocny raport
dla Waszyngtonu. Jack, ktry wanie wrci z krematorium, niosc pust torb po spalonych
dokumentach, usadowi si na kanapie pod pkami z broni. Torriti, z przewrotnym byskiem
w oku, przyglda mu si spod zmruonych powiek.
- Co o nim mylisz, chopie?! - rykn, przekrzykujc muzyk, i zamiesza wyciorem
ld w szklance whisky.
- Nie podoba mi si! - odwrzasn Jack. - Wi si jak piskorz, kiedy przepuszczae go
przez wyymaczk. Chrzka, mamrota, plta si w zeznaniach. Na przykad, jak mu kazae
opisa ulic, na ktrej mieszka w Brzeciu Litewskim. Albo kiedy spytae o nazwiska
instruktorw w Instytucie Dyplomacji KGB w Moskwie.
- Gdzie si wychowae, chopie?
- W zacianku o nazwie Jonestown, w Pensylwanii. Chodziem do szkoy redniej w
pobliskim Lebanon.
 - A potem, za jakie marne trzy tysice dolarw, w kadym razie wicej, ni wyciga
moja sekretarka, odebrae, jak mawiaj ciemne masy hoi polloi, staranne wyksztacenie na
Uniwersytecie Yale.
Jack podkrci kozackiego wsa.
- Nie mwi si masy hoi polloi, bo zwrot w, pochodzcy z greki, sam w sobie
zawiera ju liczb mnog, implikujc... - przerwa na widok udawanego cierpienia,
malujcego si w oczach Czarnoksinika.
- Daruj sobie ten wykad i nie pieprz, bo mnie nudzisz. Opisz mi ulic, przy ktrej
staa twoja szkoa.
- Ulic, przy ktrej staa moja... Dobrze. Pamitam, e roso tam sporo drzew, tak mi
si przynajmniej wydaje... Przybijalimy do nich niecenzuralne wierszyki.
- Jakie drzewa? Jaka ulica? Jedno- czy dwukierunkowa? Na rogu byy wiata czy
znak stopu? A zakaz parkowania? Co byo naprzeciwko szkoy, po drugiej stronie ulicy?
Jack w skupieniu popatrzy na sufit.
- Naprzeciwko stay domy. Chocia nie, to raczej w Jonestown... W Lebanon po
drugiej stronie by plac zabaw. A moe na tyach szkoy...? Ulica... - Jack wykrzywi twarz w
umiechu. - Chyba wiem, do czego zmierzasz, Harveyu.
Torriti pocign whisky ze szklanki.
- Zamy na uytek tej dyskusji, e Wiszniewski mia za zadanie wprowadzi nas w
bd. Gdyby tak byo, sypaby szczegami jak z rkawa. Wyrecytowaby nam bezbdnie,
rozdzia po rozdziale i wers po wersie, legend swego ycia, a on jka si i duka, jakby
wszystko zmyla.
- Skd wiesz, e Rosjanie nie s o krok przed nami? A jeli to jkanie i dukanie te
jest zaprogramowane?
- Rosjanie, bracie, moe i s cwani, ale brak im finezji... A poza tym nos mnie nie
swdzia. Zawsze mnie swdzi, kiedy wietrzy jaki podstp.
- Kupie t historyjk o rezydencie, ktry poderwa mu on?
- No c, po obu stronach elaznej kurtyny ci na grze miewaj swoje przywileje.
Pomyl, chopie, co z tego, e byby gwn szych w Karlshorst, gdyby nie mg si
przystawia do on swoich podwadnych, zwaszcza jeli temu podwadnemu pali si grunt
pod nogami, bo ukrywa fakt, e jest na wp ydem? Posuchaj mnie uwanie... Sowieccy
zdrajcy, ktrzy si do nas zgaszaj, na og mwi to, co myl, e chcemy usysze: plot,
e rozczarowali si komunizmem, e si dusz z braku wolnoci, e zrozumieli, e wujaszek
Stalin jest tyranem, i tym podobne bajki.
 - To co napiszesz do Waszyngtonu? e nos ci nie swdzia?
- Napisz, e jest siedemdziesit procent szans na to, e Wiszniewski faktycznie wie,
kim jest ten pieprzony dra, czyli e powinnimy go eksfiltrowa. Pisz, e za czterdzieci
osiem godzin wszystko bdzie gotowe do akcji. Pisz, e trzeba sprawdzi t historyjk o
wtyczce w MI6, bo jeeli naprawd maj tam kreta, to wpadlimy w gwno i siedzimy w nim
po szyj razem z naszymi drogimi kuzynami, co oznacza, e tajne informacje lduj za
spraw Angoli w Moskwie, na biurku jakiego wesoka z KGB. I przypominam tym z
Waszyngtonu, na wypadek gdyby zaczli robi w majtki, e nawet jeli zbieg jest czarnym
agentem, to i tak warto go do nas cign.
- Nie nadam za tob, Harveyu.
Czarnoksinik waln pici w brzczyk na konsoli telefonu. W drzwiach pojawia
si jego Nocna Mara, panna Sipp, trzydziestokilkuletnia brunetka o sennych oczach, ktrymi
mrugaa bardzo rzadko i bardzo ospale. Panna Sipp staa si czym na ksztat legendy
berliskiej bazy od dnia, kiedy to omal nie pada trupem na widok swego szefa,
prezentujcego nagi tors ozdobiony blizn po szrapnelu, ktry pozbawi gowy
roznegliowan dam, wytatuowan na ramieniu. Traktowaa odtd Torritiego, jakby cierpia
na jak zaraliw chorob weneryczn: wstrzymywaa w jego obecnoci oddech, a czas
spdzany w gabinecie ograniczaa do niezbdnego minimum. Czarnoksinik pchn ku niej
bloczek z przygotowan notatk i listem.
- Szczliwego Nowego Roku tysic dziewiset pidziesitego pierwszego, panno
Sipp! Czy poczynia pani jakie noworoczne postanowienia?
- Obiecaam sobie, e za rok o tej porze nie bd ju dla pana pracowa - odparowaa
cios.
Czarnoksinik radonie pokiwa gow; ceni ostry jzyk u kobiet.
- Zrb co dla mnie, kochanie. Zanie to chopakom z cznoci. Powiedz Meechowi,
eby zaszyfrowali na jednorazowym bloczku. Niech to wyl do Waszyngtonu. Stopie
pilnoci: NATYCHMIAST. Zaszyfrowany tekst od do torby z rzeczami przeznaczonymi
do spalenia. Za p godziny orygina ma by z powrotem na moim biurku.
Nocn Mar wymioto z pokoju, a Torriti dola sobie whisky, rozsiad si w
skrzanym fotelu, kupionym za bezcen na czarnym rynku, i opar o st swoje spiczaste
kowbojskie buty.
- Teraz, chopie, wprowadz ci w arkana zdrady. To delikatny biznes, wic bd
mwi powoli i wyranie. Ten twj dyplom w Yale... Zamy najgorszy scenariusz:
powiedzmy, e nasz rosyjski przyjaciel jest czarnym agentem, a jego historyjki s wyssane z
palca. ona i dzieciak to kamufla, eby wszystko wygldao bardziej wiarygodnie. Sam by
tak zrobi na jego miejscu. Chcieli nas wykoowa, ale my jestemy sprytniejsi. Nas tak atwo
nie nabior. A kiedy klamka ju zapadnie, zbieg moe dowie swojej dobrej woli tylko w
jeden sposb: musi dostarczy pewn ilo prawdziwych informacji, mam racj?
- Rozumiem... A kiedy dostarczy prawdziwe informacje, zwaszcza jeli okae si, e
s naprawd wane, wtedy ju znamy jego rzeczywiste intencje...
- Niezupenie, mj chopcze. Jeeli dezerter dostarcza prawdziwe informacje, to nie
znaczy, e nie jest czarnym agentem. Czarny agent te musi sprzeda pewn rozsdn ilo
prawdziwych informacji, eby przekona nas, e nie jest podstawiony, i ebymy przeknli
ten szmelc, ktry przemyca midzy nimi.
Jack, mocno zaintrygowany zawioci tej wyrafinowanej gry, poprawi si na kanapie
i pochyli do przodu.
- Faktycznie, tego nas w Waszyngtonie nie uczyli. A wic jeeli zdrajca sprzedaje
prawdziwe informacje, wcale nie musi by prawdziwym zdrajc.
- Mniej wicej.
- Jedno pytanie, Harveyu. Skoro tak si rzeczy maj, po co to cae zawracanie gowy?
- Poniewa moe si okaza, e zdrajca jest prawdziwy, a wtedy jego informacje mog
si nam przyda. Tosamo radzieckiego kreta w MI6 to akomy ksek. Taka gratka nie
zdarza si co dzie. I nawet jeli facet jest podstawiony, moemy wykorzysta sprzedane
przez niego informacje i nie da si wywie w pole. Ale trzeba to zrcznie rozegra.
- Gowa pka!
Czarnoksinik parskn.
- Taak... No c, oglnie biorc, rzecz w tym, e na razie bkamy si po omacku i
drepczemy w kko, a w kocu dostaniemy krka. Kompletne wariactwo! Jeli chcesz
wzi udzia w tej grze, musisz przekroczy granic wiata, ktry Matka nazywa dzikim
gszczem luster4.
Jack zamyli si na chwil, a potem spyta:
- Kim jest ten Matka, o ktrym cigle mwisz?
Torriti nie odpowiedzia: gowa opada mu na pier, szklanka z resztk whisky,
wsparta o fad na pokanym brzuchu, kiwaa si rytmicznie. Po raz pierwszy od dwch nocy
Czarnoksinik zapad w sen.
*

4
T.S. Eliot, Gerontion, w przekadzie Czesawa Miosza.
 Nocny raport Czarnoksinika, zaadresowany - jak wszystkie depesze wysyane z
zagranicznych placwek Firmy - do dyrektora CIA, zosta dorczony na biurko Jima
Angletona w metalowej teczce z ukonym czerwonym paskiem, co wskazywao na
nadzwyczaj delikatny charakter zawartoci - tak delikatny, e (jak gosio sarkastyczne
pouczenie na tablicy ogosze na pierwszym pitrze) powinno si j spali jeszcze przed
przeczytaniem. Jedyn kopi odszyfrowanego tekstu, podpisan ju przez dyrektora,
wyekspediowano (z adnotacj NATYCHMIAST) do Angletona, znanego jako Matka.
Dyrektor, Walter Bedell Smith, synny ze zmiennych humorw, wahajcych si od irytacji do
furii, zrzdliwy szef sztabu Eisenhowera z czasw inwazji w Normandii, nabazgra w poprzek
swoim hieroglificznym pismem: Wydaje si koszerne. WBS. Jego zastpca, dyrektor
operacyjny, mistrz sztuki szpiegowskiej z Biura Sub Strategicznych, w skrcie OSS -
amerykaskiej agencji szpiegowskiej z czasw drugiej wojny wiatowej - Allen Dulles,
doda: Na lito bosk, nie pozwlmy mu si zerwa z haczyka. AD.
Raport Czarnoksinika zaczyna si od zwykych regulaminowych dyrdymaw:

OD: ALICJA R.
DO: DCI
KOPIA DLA: Hugh Ashmead
DOTYCZY: AE/PRZEBINIEG
UWAGI: Wasz 28. 12. 50 w sprawie dostarczenia bekonu do domu

Angleton, naogowy palacz - chudy, przygarbiony as kontrwywiadu - pracowa w

swoim biurze, mieszczcym si w naroniku budynku w ksztacie litery L - jednej z owych
tymczasowych konstrukcji, podobnych do drewnianych wrakw, ktre wojna wyrzucia na
brzeg w okolicy Reflecting Pool, pomidzy pomnikami Lincolna i Waszyngtona. Miejsce to,
z przyczyn a nazbyt oczywistych dla obecnych mieszkacw, zostao ochrzczone mianem
Alei Karaluchw. Z okien gabinetu roztaczaby si wspaniay widok, gdyby tylko kto si
pofatygowa i odsoni aluzje. Setki fiszek, rozmiaru siedem na dwanacie centymetrw,
zapisanych setkami dupereli, ktre Matka zgromadzi przez lata suby w kontrwywiadzie -
jak na przykad lista maturzystw gimnazjum w Brzeciu Litewskim (rocznik 35), numery
rejestracyjne ziw przewocych czonkw radzieckiej elity, przedwojenny plan zaj
Odeskiej Szkoy Artyleryjskiej itp. - leay porozrzucane na biurku, stole i pkach. Jeli bya
w ogle jaka metoda w tym szalestwie, z pewnoci tylko Angleton mia do niej klucz.
Przegldajc i sortujc swe cenne karty, szybko znalaz odpowiedzi na pytania
Czarnoksinika.

1. Tak. Jest w Brzeciu Litewskim ulica Michaia Kutuzowa, rosyjskiego bohatera z czasw
wojny napoleoskiej; w pobliskim parku, vis vis luksusowej kwatery miejscowych oficerw KGB,
stoi pomnik partyzantw. Wyobraa przywizan do pala dziewczyn z zawizanymi oczyma,
czekajc na egzekucj.
2. Tak. Instruktorzy o nazwiskach Piotr Masow, Giennadij Brykin i Johnreed Archangielski
figurowali na licie Instytutu Dyplomacji KGB w Moskwie w 1947.
3. Tak. Zastpca rezydenta w Karlshorst nazywa si Oskar Ugor-Moody.
4. Tak. Placwka o nazwie Instytut Bada Naukowych i Ekonomicznych otworzya interes w
dawnym szkolnym budynku w Pankow.
5. Tak. Jest dziennikarz sportowy pisujcy dla Prawdy jako M. ytkin.
Nie mog potwierdzi jego otczestwa, Siergiejewicz. Podobno jest onaty, ale nie mamy
pewnoci, czy jego ona to szwagierka AE/PRZEBINIEG.
6. Brak danych o wyjedzie ytkina do Sztokholmu w lutym ubiegego roku, ale w trzecim
tygodniu lutego w Prawdzie nie ukaza si aden artyku podpisany jego inicjaami.
7. Tak. Urzdzenie audio Division D, zainstalowane w porczy fotela, zakupionego przez
ambasad sowieck w Hadze i dostarczonego do biura ambasadora, dziaao do godziny 22.45, 12
listopada 1949, kiedy to nagle zamilko. Zaprzyjaniony obywatel, ktry potem odwiedzi
sowieckiego ambasadora, donis, e pod porcz fotela odkry ma dziurk, co doprowadzio nas do
nastpujcych wnioskw: podczas rutynowej kontroli biura kontrwywiad KGB natkn si na
mikrofon i usun go. Zapis rozmw sowieckiego ambasadora, dotyczcych planw Kremla, aby
zmusi Amerykanw do wycofania si okupujcych Berlin Zachodni, by ostronie rozprowadzany w
krgach amerykaskiego i brytyjskiego wywiadu.
8. Jestemy zgodni co do tego, e AE/PRZEBINIEG dostatecznie udowodni swoj dobr
wol i ma prawo ubiega si o eksfiltracj. Moje rda zawiadomi go, e ma si stawi wraz z on i
synem w kryjwce MARLBOROUGH, bez bagau, 48 godzin od chwili ostatniego spotkania.

Skoczy pisa, wyszed i da tekst sekretarce do zaszyfrowania. Wrciwszy do

gabinetu, obmaca kieszenie w poszukiwaniu papierosw. Wetkn jednego midzy delikatne,
mikkie wargi, ale nie zapali. Marszczc gniewnie brwi, wpatrywa si pospnym wzrokiem
w przestrze. Istot kontrwywiadu bya dla Angletona infiltracja: penetrowao si szeregi
wroga, czy to poprzez zdrad, tak jak ta, ktr przygotowywano wanie w Berlinie, czy -
rzadziej - poprzez zwerbowanych ad hoc agentw, przesyajcych materiay z najpilniej
strzeonych sanktuariw KGB. Cel by jeden: dobra si do ich tajemnic. A przede wszystkim
dowiedzie si, czy oni ju spenetrowali nas. Rosjanie od dawna mieli w Ameryce swoich
ludzi w gronie politykw i naukowcw; przesuchiwana przez FBI Elisabeth Bentley,
komunistka na usugach Rosji Sowieckiej, wypiewaa nazwiska okoo setki ludzi
powizanych z krgami sowieckich szpiegw w USA i Kanadzie, wrd ktrych znaleli si
midzy innymi Hiss, Fuchs, Gold, Sobell, Greenglass, Rosenbergowie. Istniay wic
podstawy, aby sdzi, e plany bomby atomowej, ktr udao si Rosjanom przetestowa w
1949 roku, zostay zwinite z amerykaskich laboratoriw w Los Alamos. Zadaniem
Angletona byo otoczy Firm kordonem agentw, tak eby nawet rosyjska mysz si nie
przelizgna przez prg siedziby CIA. W ten sposb Matka, wykorzystujc sw reputacj asa
kontrwywiadu z czasw OSS, osobicie monitorowa kad tajn operacj i wszystkim
zaglda przez rami, wskutek czego niejednemu nadepn na odcisk, a narazi si wielu, z
Torritim na czele.
Drogi - i miecze - Angletona i Torritiego skrzyoway si w 1944 roku, kiedy to
dwudziestosiedmioletni wwczas Matka (uznany ju, mimo modego wieku, za mistrza owej
subtelnej gry, jak jest szpiegostwo) kierowa rozpracowaniem siatki faszystowskich agentw
na tyach wycofujcych si w gr woskiego buta wojsk niemieckich. Torriti, ktry biegle
wada sycylijskim dialektem i wyazi ze skry, eby wyglda jak prawdziwy capo, by
wtedy cznikiem z mafi, po cichu sprzyjajc aliantom w czasie inwazji na Sycyli i
pniej, gdy rozpocz si desant na pwysep. Po ostatecznej kapitulacji Niemiec
Czarnoksinik opowiedzia si za udzieleniem jak najdalej idcej pomocy woskim
socjaldemokratom, gdy przekonany by, i tylko w ten sposb uda si odsun od wadzy
jawnie wspieranych przez Moskw komunistw, ktrzy nie ukrywali, e w nastpnych
wyborach poka, na co ich sta. Angleton za uwaa, e trzecia wojna wiatowa zacza si
w dniu, w ktrym skoczya si druga. Przekonywa, e kady socjaldemokrata jest
kryptokomunist, posusznym rozkazom Kremla. Rozumowanie Angletona odzwierciedlao
w istocie mentalno wpywowej w Waszyngtonie grupy wysoko postawionych pracownikw
wywiadu, nazwanej przez Torritiego Lig Trujcego Bluszczu. Firma postawia wszystko - w
formie dziesitkw milionw dolarw w gotwce, kampanii propagandowych i politycznych
machlojek, gwnie szantau - na Chrzecijaskich Demokratw, ktrzy w kocu wygrali
wybory.
Z punktu widzenia Angletona Czarnoksinik mia dostatecznie duo dowiadczenia,
eby zaj si praktyczn stron operacji i zorganizowa wszystko w terenie, ale traci gow
w sytuacjach wymagajcych geopolitycznego wyrobienia; by poza tym zbyt tpy - a ostatnio
rwnie zbyt pijany - aby pody za Matk w miejsce, ktre T.S. Eliot nazwa dzikim
gszczem luster. Och, Torriti niele sobie radzi z wyapywaniem dwuznacznoci
pierwszego stopnia, a mianowicie, e nawet czarni zdrajcy przywo ze sob autentyczne
tajemnice, aby udowodni swoj dobr wol. Ale byy te inne, bardziej finezyjne
scenariusze, ktre tylko garstka oficerw Firmy potrafia poj, a najlepszy w tym by
Angleton, przewiadczony, e gdy ma si do czynienia ze zbiegiem przynoszcym prawdziwe
informacje, naley cigle sobie powtarza, e im cenniejsza jest informacja, tym wikszy kant
si za tym kryje. A z tego wynika - w sposb tak naturalny, jak wit nastpuje po nocy - e
kady sukces trzeba traktowa jak potencjaln porak. Wielu weteranw OSS pracujcych
teraz dla Firmy nie chwytao owej wieloznacznoci operacji szpiegowskich i ci szeptali
midzy sob, e Matka jest kompletnie stuknitym paranoikiem. Stare pierdoy! Nie zwracaj
na nich uwagi - mawia Adrian, brytyjski cznik z MI6 w Waszyngtonie i najlepszy kumpel
Angletona, ilekro siedzc w knajpie nad jednym ze wsplnych cotygodniowych lunchw,
Matka wylewa przed nim swoje ale. - Ta m-m-mentalno wrasta w nich jak p-p-paznokie
w palec.
Brzczyk interkomu wyrwa Angletona z zamylenia. W chwil pniej znajoma
twarz Anglika - przyjaciela i mentora Matki - zmaterializowaa si w drzwiach gabinetu.
- Cz-cz-cze, Jimbo! - powiedzia Adrian z arystokratyczn flegm, jkajc si jak za
dawnych, wojennych czasw, kiedy dzielili klitk w hotelu Rose Garden przy Ryder Street
w Londynie. Rozpadajca si rudera suya za centrum dowodzenia poczonych operacji
OSS i brytyjskich tajnych sub MI6. Adrian, przez pi lat zwierzchnik Angletona,
specjalista od Pwyspu Iberyjskiego, wprowadzi modego amerykaskiego kaprala, wieo
upieczonego absolwenta Yale i nowicjusza w szpiegowskim fachu, w tajniki rzemiosa.
Teraz, z dug list zasug na koncie, Anglik by wschodzc gwiazd na firmamencie
brytyjskiego wywiadu, a biurowa plotka gosia, e jest kandydatem na nastpc C, jak
oznaczano zakodowany odpowiednik szefa MI6.
- Siemasz, Angolu! O wilku mowa... Wanie o tobie mylaem - odezwa si
Angleton. - Siadaj i mw, gdzie ci dzi rano nosio.
Adrian zdj z twardego biurowego krzesa pudeko po butach, pene fiszek, i usiad
naprzeciw swojego amerykaskiego przyjaciela. Matka znalaz wreszcie zapaki. Staromodna
lampa od Tiffanyego rzucaa owaln, bladot plam wiata na brzegi papierw
wystajcych z szufladek z napisem przychodzce. Wychuda, pospna twarz Angletona, to
wyrana, to znw rozpywajca si w oboku tytoniowego dymu, wydaa si Anglikowi
jeszcze bardziej demoniczna ni zwykle.
- Wracam wanie ze niadania z twoim panem i wadc - oznajmi Adrian. - Mizerne
porcje... Z-z-zaraz przypomniao mi si Connaught i arcie na kartki. Wygosi mi prelekcj
na temat jakiego niedorzecznego planu infiltracji agentw emigrantw... zgadnij gdzie. W
Alb-b-banii! Liczycie na to, e zrobimy z Malty baz przerzutow i stworzymy hiszpask
Armad z rybackich deczek. Pewnie bdziesz chcia kopie wszystkich p-p-papierw, skoro
to ty masz nadzorowa t akcj?
- Masz, kurde, racj. Bd chcia kopie.
Angol wycign z wewntrznej kieszeni marynarki dwie grube koperty.
- Ka to przepuci przez wyymaczk, a my przez ten czas pogadamy.
Angleton wezwa przez telefon sekretark i gestem podbrdka wskaza jej koperty.
- Glorio, bd tak dobra, we to na termofaks i zrb odbitki. Oddaj mu oryginay, jak
bdzie wychodzi.
Pkrwi Meksykanin i anglofil (dziki wojennej subie w Londynie, gdzie nabra
sympatii do Angoli), Matka odegna rk dym, po czym z ledwie syszalnym brytyjskim
akcentem, nabytym w trakcie trzech lat nauki w collegeu, zapyta:
- No i jak ci si podoba nasz Bedell Smith?
- Tak midzy nami, Jimbo, myl, e to szczwany lis. Trzewy, niezwykle precyzyjny
umys. Gnojek przerzuci jakie dwadziecia a-a-akapitw na temat albaskiej afery i
wyrecytowa mi punkt po punkcie cay ten pieprzony raport. Chryste, musiaem spdzi ca
noc, eby wku to na p-p-pami.
- Nikt mu nie odmawia inteligencji...
- Problem w tym, e to onierz. onierze przyjmuj na wiar, e najkrtsz drog
pomidzy dwoma p-p-punktami jest linia prosta, ale my, staruszku, dziki naszej
nieskoczonej mdroci wiemy, e to ryzykowna hipoteza. Ja osobicie jestem zagorzaym
przeciwnikiem Euklidesa. Czego takiego jak najkrtsza droga po prostu nie ma. S tylko
meandry. Nigdy nie idzie gadko: zaczynasz w p-p-punkcie A i jeden diabe wie, gdzie
skoczysz. A ju do reszty mnie dobi ten twj cay Bidul Smith, kiedy zacz smdzi, e
nie moe doj do adu z wasnymi ludmi, bo analitycy mwi swoje, a tajni agenci swoje, i
nikt ju naprawd nie wie, co jest grane w tej Albanii.
- Znajc ciebie, zao si, e wszystko mu wyjanisz.
Adrian odchyli si do tyu i przez chwil buja si na krzele.
- Prawd mwic, ju to zrobiem. Zacytowaem mu kilka zotych myli naszego
znakomitego byego p-p-pierwszego lorda admiralicji. Prawdziwy geniusz, mawia Churchill,
tkwi w umiejtnoci waciwej oceny sprzecznych informacji. Ty jeste prawdziwym
geniuszem, Jimbo. Masz rzadki dar dostrzegania regu wrd pozornych sprzecznoci. A gra
pozorw jest zarazem istot i fasad konspiracji. Wie o tym kady szanujcy si szpieg.
 Angleton bysn zbami w umiechu.
- Wszystkiego nauczyem si od ciebie - powiedzia. I chrem zacytowali powiedzenie
E.M. Forstera, ktre wisiao nad biurkiem Adriana na Ryder Street: Wystarczy skojarzy! I
zachichotali jak uczniaki przyapane na gorcym uczynku.
Angleton zdusi atak suchego kaszlu i wcign nosem powietrze.
- Bierzesz mnie pod wos - stwierdzi wreszcie. - A to znaczy, e czego ode mnie
chcesz.
- Dla ciebie, Jimbo, jestem jak przysowiowa otwarta ksiga. - Adrian przesta buja
si na krzele. - Twj genera Smith przyzna, e zajmujecie si spraw, ktra powinna mnie
zainteresowa. Kiedy go spytaem o z-z-zasrane szczegy, odesa mnie do ciebie. Przyznaj
si, co chowasz w z-z-zanadrzu?
Angleton zacz grzeba w stercie papierw, szukajc nocnego raportu
Czarnoksinika. Znalaz go wreszcie pod depesz nadan z bazy CIA w Ciudad de Mxico,
podpisan przez dwch oficerw Firmy, E. Howarda Hunta i Williama F. Buckleya Juniora, i
zawierajc plany operacji, zwanej eufemistycznie drugoplanowym projektem specjalnym.
- Szczerze mwic, jeste jedynym Angolem, ktremu bym to pokaza - powiedzia
Matka, wachlujc si raportem Torritiego, eby rozpdzi dym z papierosa.
- Jestem zaszczycony.
- Ale daj mi sowo, e nie pucisz farby w Londynie, dopki nie powiem, e ju
mona.
- To musi by dla ciebie pierosko wane, skoro tak stawiasz spraw.
- Bo jest.
- Masz moje sowo, stary. Bd milcza jak grb.
Angleton podsun depesz przyjacielowi, ktry woywszy okulary, przesiad si z
raportem pod lamp od Tiffanyego. Po chwili oczy mu si zwziy.
- Chryste, nic dziwnego, e nie chcesz, ebym da zna do Londynu. Obchod si z
tym ostronie, Jimbo. Zawsze istnieje moliwo, e ten go z Rosji jest przynt, a jego h-
h-historyjka to cz planu, eby nas poszczu na siebie. Chc, ebymy sobie nawzajem
skoczyli do garda. Pamitasz, jak rozpuszczaem w Hiszpanii pogoski, e mamy chez eux
kreta wysokiej rangi? Ci z Abwehry p roku latali jak kot z pcherzem, zanim odkryli, e to
podpucha.
- Wszystko, co Torriti wycign z niego za pierwszym spotkaniem, potwierdzio si
co do joty.
- Z mikrofonem, ktry zamilk, wcznie?
 Angleton skin gow zza kbw dymu.
- Ju wyznaczyem grup ludzi, eby jeszcze raz dokadnie sprawdzili krzeso
rosyjskiego ambasadora w Hadze. Produkt by rozprowadzony w wskich krgach, ale, tak
czy owak, rozprowadzony. Tych, ktrzy wiedzieli, skd pochodzi, moesz policzy na
palcach.
Angol, stary wyga, ekspert od zdrajcw i zdrady, przej si nie na arty.
- Trzeba si z tym obchodzi jak ze mierdzcym jajkiem, Jimbo. Jeli w MI6
naprawd jest kret, to gdy tylko poczuje, e co nie tak, czmychnie jak szczur z toncego
okrtu. KGB na pewno ma jaki plan awaryjny w razie wpadki. Teraz cay wic w tym, eby
utrzyma akcj w sekrecie tak dugo, jak to tylko m-m-moliwe.
Angleton wycign kolejnego papierosa z paczki i odpali go od poprzedniego, po
ktrym zosta tylko smtny niedopaek.
- Torriti zamierza przeszmuglowa Rosjanina i jego rodzin do Berlina Zachodniego,
a potem dalej, prosto do Stanw, samolotem z Tempelhof - powiedzia. - Podstawi tam
swoich ludzi, eby od razu wzi si do roboty i zweryfikowa informacje Wiszniewskiego,
pki jego zdrada nie wyjdzie na jaw. Przy odrobinie szczcia bdziemy w stanie odkry
tosamo kreta, zanim w Karlshorst zauwa, e zastpca szefa Pierwszego Zarzdu
Gwnego oddali si samowolnie. Chciabym widzie to pieko, jakie rozpta si w MI6.
Musicie dziaa byskawicznie.
- Podaj mi jego nazwisko, a wypatrosz i powiartuj s-s-skurwysyna - obieca
Angol.
*
Na czas ewakuacji Wiszniewskiego Torriti odstawi alkohol, co nie byo najlepszym
pomysem, jako e brak whisky czyni go jeszcze bardziej draliwym. Kry po izdebce nad
kinem jak lew w klatce, miotajc si od ciany do ciany tak gwatownie, e Jackowi krcio
si w gowie od samego patrzenia. Przy oknie w wykuszu Upady Anio nie spuszcza wzroku
ze Sodkiego Jezusa, ktry paradowa przed kinem tam i z powrotem, z pekiczykiem na
smyczy. Raz po raz zdejmowa czapk i drapa si w ysin na czubku gowy na znak, e nie
widzi ani Rosjanina, ani jego ony, ani ich jedenastoletniego syna. Radio Silwana II, stojce
na pododze pod cian, z anten rozcignit przez cay pokj niczym sznur do wieszania
bielizny, przemwio nagle ludzkim gosem. W niemal zupenej ciszy rozleg si szept
obserwatora z tylnego rzdu sali kinowej: Der Film istfertig... za osiem minut. Gdzie oni si
podziali?
- Nos mnie swdzi, niech to szlag - warkn Czarnoksinik, stajc przed kominkiem.
- Co tu nie gra. Z dowiadczenia wiem, e Rosjanie zawsze si spniaj na spotkania, ale
jeli w gr wchodzi zdrada, wtedy przychodz za wczenie.
Miarowe, monotonne tykanie zegara z kukuk, ktry beznamitnie odmierza
upywajce sekundy, byo ponad siy Torritiego. Nagle wyszarpn z kabury rewolwer,
chwyci go za luf i rkojeci z masy perowej waln w zegar, pozbawiajc kukuk gowy i
roztrzaskujc mechanizm.
- No co, przynajmniej jest cicho. Wreszcie mona pomyle spokojnie - oznajmi,
uprzedzajc pytanie, ktre zadaby Jack, gdyby zebra si na odwag.
Do radzieckiego sektora we wschodniej czci Berlina przedostali si zwyczajn
drog: Torriti i Jack leeli na brzuchu w schowku, ukrytym pod dachem maego studebakera,
ktry regularnie kursowa przez granic z dostaw mczki kostnej i tym razem rwnie
przejecha bez przeszkd obok odrapanej budki celnikw; Sodki Jezus i Upady Anio, w
przebraniu niemieckich robotnikw, wmieszali si w strumie ludzi, wracajcych przez
Friedrichstrasse Station po caym dniu kopania roww w zachodniej czci miasta. O mao co
nie wpadli, kiedy stojcy przy turnikiecie tajniak z Volkspolizei zada od Sodkiego Jezusa
przepustki z miejsca pracy i nawet przekartkowa j dokadnie, sprawdzajc, czy nie brakuje
adnych piecztek. Sodki Jezus, ktry podczas wojny pracowa jako kucharz w jednostce SS
w Rumunii i mwi pynnie po niemiecku, wymamrota poprawne odpowiedzi na szorstkie
pytania funkcjonariusza i przepucili go bez dalszych ceregieli.
Zaplecze ewakuacji byo gotowe. Zbieg Wiszniewski i jego ona mieli zosta
przeszmuglowani w ciarwce z nawozem, czekajcej ju w nieowietlonej alei za rogiem;
kierowca, Polak, o ktrym kryy plotki, e w zachodniej czci miasta ma niemieck on,
a we wschodniej rosyjsk kochank, czsto wraca do siebie dobrze po pnocy, prowokujc
niemieckich stranikw na granicy do rubasznych artw. Punktualnie o pnocy obok kina
mia przejecha, wracajc z kolacji w radzieckiej ambasadzie, agent francuskiej Service de
Documentation Extrieure et de Contre-Espionnage (SDECE), legitymujcy si paszportem
dyplomatycznym, w ktrym figurowa jako asystent attach kulturalnego. Poniewa
dyplomaci z pastw sojuszu nie uznawali wschodnioniemieckiej policji i nigdy nie
zatrzymywali si na granicy, uzgodniono, e jego citroen, pod flag i z literami CD na tablicy,
przemyci Jacka i Czarnoksinika z powrotem na Zachd. Rumuni mieli zadekowa si
gdzie w Berlinie Wschodnim, a rano przekroczy granic razem z robotnikami, pracujcymi
po drugiej stronie. Pozosta jeszcze syn Wiszniewskiego. Czarnoksinik zaplanowa, e
chopca przewiezie holenderski egiptolog, ktry wraz z on przyjecha do Niemiec
Wschodnich datowa eksponaty w berliskim muzeum. Para Holendrw miaa przedosta si
z powrotem do Berlina Zachodniego na podstawie sfaszowanego paszportu rodzinnego z
niewyranym zdjciem, na ktrym chopak by o jakie pi lat modszy. Czarnoksinik
bywa w podobnych sytuacjach setki razy: zaspani Volkspolizei rzadko kiedy sprawdzali
rodziny. Przewanie rzucali tylko okiem na fotografi w paszporcie i kazali jecha dalej. Po
przekroczeniu granicy Rosjanie zostan odstawieni na lotnisko Tempelhof w Berlinie
Zachodnim i odesani samolotem transportowym Amerykaskich Si Powietrznych do
centrum przerzutowego we Frankfurcie, a stamtd do bazy lotniczej Andrews w Marylandzie.
Lecz sukces ewakuacji zalea od tego, czy Wiszniewskim uda si zgubi
obserwatorw - w KGB byli ludzie, ktrych jedynym zadaniem byo ledzenie innych ludzi z
KGB - i trafi do kryjwki nad kinem. Torriti wci nie mg usiedzie na miejscu. Kry po
swojej orbicie i zatrzyma si tylko raz, eby przez rami Upadego Anioa wyjrze na ulic.
Z radia popyn gos: Film ist zu Ende. Prosz opuci kino. Gute nacht. Nie
zapomnijcie zoy Geld na moim koncie.
Seans dobieg koca. W dole, na ulicy, zaroio si od opatulonych paszczami postaci.
Sodki Jezus, przytupujcy z zimna pod latarni, zerkn w gr na okno w wykuszu i
nerwowo wzruszy ramionami. Jack zwin anten i zacz pakowa sprzt do torby.
- Jak dugo jeszcze bdziemy czeka, Harveyu? - spyta.
Czarnoksinik, zlany potem, rozdraniony z powodu przymusowej abstynencji,
odwrci si gwatownie.
- Dopki ja nie zadecyduj inaczej - uci.
Irlandzka natura Jacka nie poddawaa si tak atwo.
- Mia tu by przed kocem filmu.
I doda ciszej:
- Skoro nie pokaza si do tej pory, to chyba ju nie przyjdzie. Moe go
zdemaskowali? A jeli sam nawali, zawsze mona przenie ewakuacj na inn noc.
Upady Anio powiedzia niespokojnie:
- Skoro go zdemaskowali, to kryjwka te jest spalona. A w takim razie siedzimy po
szyj w gwnie, szefie.
Torriti wykrzywi twarz, oczy zrobiy mu si wskie jak szparki. Wiedzia, e tamci
maj racj. Rosjanin ju nie przyjdzie, a tkwi tu dalej to gupota.
- Dajmy mu jeszcze pi minut, potem si zmywamy - powiedzia.
Czas wlk si niemiosiernie, a moe Jackowi, wpatrzonemu we wskazwki bulovy,
tylko tak si zdawao. Przy oknie Silwan II, kiwajc gow w takt nuconej pod nosem pieni
cerkiewnej, patrolowa wzrokiem ulic. Nagle przycisn czoo do szyby i chwyci si za
brzuch.
- Matko Boska! - sykn. - Sodki Jezus poszed i zabra psa.
- Cholera jasna! - wykrzykn Jack, ktry dobrze wiedzia, co to znaczy.
Czarnoksinik zatrzyma si w p kroku. W gowie mia pustk. Poczu, e musi si
napi.
- Nawet kaktus widnie bez... - jkn.
Upady Anio nie da mu skoczy:
- A niech to, jad tu! Jedna, druga... Niech to szlag!... Siedem... Nie, czekajcie... osiem
ciarwek Volkspolizei... Skrcaj do nas! Sodki Jezus ulotni si na dobre.
- Najwyszy czas zrobi to samo - stwierdzi Torriti i chwyci wymity paszcz,
wiszcy na oparciu krzesa. Jack wepchn radio do teczki. Wszyscy trzej - Jack na przedzie,
za nim sapicy Czarnoksinik, a na kocu Upady Anio - wylizgnli si bezszelestnie z
pokoju i ruszyli w gr po wskich schodach. T sam drog mieli opuci kryjwk razem z
Wiszniewskim. Trzy pitra niej kolby karabinw omotay w masywne, podwjne drzwi
kina. W chwil potem na dole rozlegy si stumione pokrzykiwania w jzyku niemieckim.
Volkspolizei wraz z garstk agentw KGB rozbiegli si po caym budynku.
U szczytu schodw Jack odcign zasuw i pchn ramieniem stalow klap. Mrony
powiew uderzy go w twarz, wyciskajc zy spod powiek. Pksiyc nad jego gow
powleka dachy mozaik widmowych cieni. Tajne przejcie w kinowej toalecie ustpio pod
naporem podkutych butw. Na schodkach rozleg si gony tupot. Gdy wszyscy trzej znaleli
si na grze, Upady Anio zaryglowa waz. Czarnoksinik, dyszc z wysiku, wysapa: To
skurwieli troch zatrzyma. Ruszyli przed siebie, peznc po liskich dachwkach. Silwan II
pomg Torritiemu wspi si na niski murek i lawirujc wrd kominw, poprowadzi ich na
skraj dachu. Potem przerzuci nog nad krawdzi i zacz schodzi po drewnianej drabinie,
ktr sam tam umieci podczas przygotowa do ewakuacji. Kiedy przysza kolej Jacka, ten
spuci si byskawicznie w d i zeskoczy na dach ssiedniego budynku. Czarnoksinik,
ostronie macajc stop powietrze w poszukiwaniu kadego kolejnego szczebla, zszed
ostatni.
Przykucnli, wsuchujc si w powisty lodowatego wiatru. McAuliffe poczu nagy
przypyw adrenaliny. W uszach mu szumiao, walio w skroniach. Przez moment sdzi, e to
strach, ale ze zdziwieniem stwierdzi, e wcale si nie boi. Gdzie pod nimi rozlegy si
gardowe rozkazy po niemiecku. Waz odskoczy z trzaskiem. U wejcia zamajaczyy dwie
sylwetki. Bysny latarki. Snop wiata omit kominy i znieruchomia przy drabinie. Kto
zakl pod nosem po rosyjsku. Upady Anio wyj z kieszeni star dziewiciomilimetrow
berett, pamitk po woskim faszycie, ktremu podci gardo gdzie pod Patras w Grecji.
Beretta - cicha bro, nieoceniona w bezporednim starciu - zaopatrzona bya w krtki tumik
na kocu lufy. Torriti podrapa Silwana II po karku i wyszepta mu prosto w ucho:
- Strzelaj do tego w mundurze.
Obejmujc lew rk prawy nadgarstek, Upady Anio wzi na muszk wysz z dwu
postaci i pocign za spust. Jack usysza krtki syk, jakby kto spuci powietrze z opony.
Jedna z latarek brzkna o dach. Ciemny ksztat osun si bezwadnie i rozpyn w mroku
nocy. Drugi mczyzna, dyszc ciko, podnis rce do gry.
- Wiem, e to ty, Torriti - wycharcza. - Nie strzelaj. Jestem z KGB.
Jack, w ktrym nagle zawrzaa irlandzka krew, sykn:
- Jezu Chryste, zabij gnoja!
Czarnoksinik stanowczym gestem przytrzyma do Silwana II.
- Niemcy, zgoda. Ale KGB to co innego. My nie strzelamy do nich, oni nie strzelaj
do nas.
A do Rosjanina zawoa:
- Rzu bro!
Postawny mczyzna w cywilnym paszczu i pilniowym kapeluszu obrci si, po
czym ostronie odoy latark i pistolet. Wsta, zdj kapelusz i czeka.
Stpajc na palcach, Upady Anio przemkn po dachu za plecami Rosjanina i waln
go luf beretty tu za uchem - zbyt sabo, eby zabi, ale wystarczajco mocno, eby
zapewni mu dotkliwe ble gowy do koca ycia. Zrcznie chwyci pod pachy osuwajce si
bezwadnie ciao i powoli opuci je na dach.
W chwil pniej wszyscy trzej schodzili po le owietlonych schodach. Przebiegli
cuchncy uryn korytarz i przez tylne drzwi wypadli na ulic. Za stert mieci czeka na nich
studebaker. Upady Anio bez sowa rozpyn si w mroku. Torriti i McAuliffe wdrapali si
do schowka pod dachem ciarwki i wcignwszy za sob drabink, zatrzasnli waz. Silnik
zakaszla cicho - znak, e wraca do ycia - i samochd potoczy si leniwie przez spokojne
zauki Berlina Wschodniego do przejcia granicznego w Pankow, a potem dalej, w kierunku
francuskiego sektora podzielonego miasta.
*
Nawet starzy wyjadacze z Firmy nigdy jeszcze nie widzieli Czarnoksinika w takim
stanie.
- Nie do wiary, kurwa! - pomstowa, a jego ochrype wrzaski odbijay si echem
wrd podziemnych korytarzy. - Ten gnojek na dachu zna nawet moje nazwisko!
 Nala do szklanki troch whisky, pocign yk, gwatownie odchyli gow,
przepuka gardo i odzyska rwnowag ducha.
- Dobra - zwrci si do Nocnej Mary. - Przeledmy to na spokojnie.
Siedzca na kanapie panna Sipp zaoya nog na nog i zacza referowa, punkt po
punkcie, tre suchego sprawozdania z nieudanej operacji. Musiaa mwi gono, eby
przekrzycze ari Scarpii w wykonaniu Tita Gobbiego. Fakt, e Torriti nie zauway
odsonitych podwizek sekretarki, najlepiej wiadczy o stanie jego umysu.
- Pozycja pierwsza - zacza drcym, modulowanym gosem (w rzeczywistoci
zacigna si jako Nocna Mara u Torritiego tylko po to, eby opaci lekcje piewu
operowego, ktre urway si raptownie, gdy nauczyciel stwierdzi, e adeptka ma tyle samo
talentu co jego kogut). - Na osiemdziesit pi minut przed planowanym przybyciem
Wiszniewskich do kryjwki nasz punkt podsuchowy odnotowa wzmoony kontakt radiowy
pomidzy Moskw a Karlshorst.
- Dranie dostali rozkaz od samego Wujka Joe - warkn Czarnoksinik.
- Pozycja druga: siostra hotelowej sprztaczki z Karlshorst zgosia si do swojego
cznika w Berlinie Zachodnim, a on z kolei zadzwoni do nas, eby powiedzie, e co wisi
w powietrzu, bo Rosjanie lataj jak kot z pcherzem.
- Kiedy to byo? - dopytywa si Jack, jak zwykle podpierajcy cian.
- Okoo szedziesiciu minut przed godzin D.
- Wiedzieli o zdradzie, skurwiele - mrukn Czarnoksinik, bardziej do siebie ni do
pozostaych omiu osb, stoczonych w biurze. Zebrali si tu wszyscy, eby dokona analizy
poraki, ale przypominao to raczej czuwanie przy zmarym. - Tylko dlaczego zwlekali tak
dugo? Wyglda na to, e informacje dostali w ostatniej chwili.
- Moe Wiszniewski straci zimn krew - zasugerowa McAuliffe. - Moe tak si
poci, e zwrci na siebie uwag.
Czarnoksinik z powtpiewaniem machn rk.
- To twardziel. Nie skrewiby w ostatniej chwili.
- Moe zwierzy si onie i to ona skrewia.
Torriti zmarszczy brwi, prbujc si skoncentrowa. Potem potrzsn gow.
- To asekurant. Wszystko sobie dokadnie przemyla. Pamitasz, e spyta, czy go
nagrywamy? Sprawdza mnie. on te by sprawdzi. Gdyby przypuszcza, e straci zimn
krew, zostawiby j i zwia sam. A dzieciak wiedzia tylko, e id do kina na nocny seans.
- Jest jeszcze druga strona medalu - powiedzia Jack. - To nieistotne, czy Wiszniewska
spaa z rezydentem, czy nie. Na pewno si go obawiaa, a poza tym czua si winna, e
cigna na ma kopoty. Przez ni napyskowa zwierzchnikowi, a to wystarczy, eby oboje
mieli powd do ucieczki.
- Masz wyobrani, stary - zgasi go Czarnoksinik, ale wida byo, e jest
zadowolony ze swego Ucznia. Przymkn oczy i zerkn spod powiek na kolana panny Sipp,
ktra obcignwszy spdnic, podja przerwany wtek:
- Na czym skoczyam? Aha, pozycja trzecia: trzydzieci pi minut przed godzin D
z Towarzystwa Przyjani Niemiecko-ydowskiej zgosi si Rabbi. Powiedzia, e przy
samochodach stojcych na dziedzicu szkoy w Pankow zbieraj si oddziay
Hauptverwaltung Aufklrung.
- Przedzia czasu sugerowaby raczej, e to Rosjanie dostali cynk...
Wszystkie oczy skieroway si na tego, kto wypowiedzia te sowa.
E. Winstrom Ebbitt II, dla przyjaci Ebby - postawny, barczysty adwokat z Nowego
Jorku, uczestnik akcji OSS w ostatnich miesicach wojny - pracowa w Firmie od niedawna i
by nowy w berliskiej bazie. Zajmowa si przerzutem agentw na sporne obszary Europy
Wschodniej i Zwizku Sowieckiego. Spdzi bezsenn noc nad radiem, czekajc na sygna od
dwch swoich ludzi, ktrych wysa do Polski przez zielon granic. Nad ranem, zwabiony
gwarem dobiegajcym zza niedomknitych drzwi, zajrza do biura Torritiego, eby pozna
szczegy niedoszej zdrady Wiszniewskiego.
- Moim zdaniem Rosjanie prawdopodobnie cignli s w o i c h Niemcw w
ostatniej chwili - doda - poniewa nie ufaj im tak samo, jak my nie ufamy n a s z y m
Niemcom.
Czarnoksinik utkwi zowrogi wzrok w siedzcego okrakiem na jednym z trzech
sejfw dryblasa o dugich, falujcych wosach i krytycznie otaksowa jego fantazyjne,
wyzywajco szerokie szelki. Wcale tym niespeszony mody czowiek zabawia si czerwon
puszk bomby termitowej.
- C za byskotliwa dedukcja, mj drogi Watsonie! - skwitowa Torriti szyderczo. -
Uwaaj, eby ta zabawka nie wybucha ci prosto w pysk. Powiedz lepiej, gdzie twoje
baranki, ktre posae na rze.
- Na razie milcz. Sprbujemy jutro.
- A nie mwiem? Ci cholerni Goci jeszcze wygraj t przeklt wojn - westchn
Torriti.
Panna Sipp kontynuowaa sprawozdanie.
- Pozycja czwarta: jeden z oficerw dyurnych Gehlena zadzwoni do nas z Pullah na
czerwony telefon i powiedzia, e ich agent w sowieckiej strefie, spec od Augenerkundung,
czyli obserwacji - przetumaczya dla tych, ktrzy nie znali niemieckiego - widzia
Volkspolizei, ktrzy rozstawiali blokady na drogach prowadzcych do radzieckiej bazy
lotniczej w Eberswalde. Kilka minut pniej, akurat wtedy, gdy zbieg mia si zjawi w
paskiej kryjwce, panie Torriti, kolumna limuzyn marki Tatra wjechaa na pyt lotniska.
Konwojoway brzow wojskow karetk. Z samochodw wysypao si kilkunastu cywilw,
cytuj: sdzc z kroju spodni, ochroniarzy KGB. Z karetki wyniesiono dwa ciaa na
noszach i zaadowano je do samolotu, ktry sta przy kocu pasa startowego, grzejc silniki. -
Panna Sipp podniosa wzrok znad kartki i umiechajc si z nadziej, powiedziaa: - To
znaczy, e Wiszniewski i jego ona jeszcze yli. Bo przecie - jej umiech zblad, a gos si
zaama - gdyby byli martwi, to po co te nosze?
- A co z dzieciakiem? - przerwa Jack.
- Dowiesz si, jeli pozwolisz mi skoczy - powiedziaa Nocna Mara z przeksem.
Odwrcia si z powrotem do Czarnoksinika i znw zaoya nog na nog. Tym razem gest
ten wywoa bysk zainteresowania w jego rozbieganych oczach. - Z jednej z limuzyn
wywleczono chopca w wieku od dziesiciu do pitnastu lat (trudno oceni dokadnie, bo by
opatulony po czubek nosa). Pod obstaw dwch goryli, z ktrych jeden trzyma dzieciaka pod
pachami, wprowadzono go po schodkach do samolotu. Paka i krzycza tatusiu! po
rosyjsku, wic obserwator wywnioskowa, e ludzie na noszach to Rosjanie.
Czarnoksinik z wyranym podziwem plasn doni w biurko.
- Pieprzony Gehlen wart jest tych dolcw, jakie na niego wydajemy. Pomylcie
tylko... jego obserwator sta tak blisko, e u s y s z a , jak chopak woa tat. Ci z Pullah
maj chyba na odzie ktry z tych cholernych specoddziaw Hauptverwaltung Aufklrung.
My, kurwa, bulimy fors, a oni dostaj najlepszych obserwatorw!
- W czasie wojny Gehlen mia swojego agenta w najbliszym otoczeniu Stalina -
zauway archiwista berliskiej bazy, niegdy bibliotekarz w Yale, nazywany Kuchni
Rosemarie.
- Duo mu z tego przyszo - zaartowa Ebby i w pokoju rozleg si chichot.
- Nie widz w tym, kurwa, nic miesznego - warkn Torriti. Jego oczy, nagle
rozbyse gniewem, byy utkwione w dowcipnisia. - Ruscy dostali cynk... Te fiuty z KGB
zawsze wiedz, kto, gdzie i kiedy. Wiszniewski dosta kulk w ty gowy i tylko to mnie
obchodzi, jasne? Obchodzi mnie, bo liczy, e go z tego wycign, a ja nawaliem. Obchodzi
mnie, bo niewiele brakowao, a byoby ju po nas, tylko dlatego, e jaki pieprzony kret gra
nam na nosie. Jak to si dzieje, e prawie wszyscy nasi agenci w Czechosowacji czy Rumunii
kocz przed plutonem egzekucyjnym? Jak to si dzieje, e cichociemni, ktrych
przerzucamy do Polski przez zielon granic, nie daj zna przez radio, e maj fajne
wakacje, PS pozdrowienia dla wujka Harveya? Jak to si dzieje, e ci skurwiele z KGB
wczeniej od nas wiedz, co zrobimy?
Sapa gono, a stoczonym w pokoju ludziom wydao si to sygnaem do walki.
- Dobra... Zrobimy tak. Na pocztek chc mie nazwiska wszystkich, od samego
pieprzonego Bedella Smitha w d, tych z Waszyngtonu i tych z berliskiej bazy... Kadego,
kto wiedzia o eksfiltracji dezertera, ktry mg zidentyfikowa sowieckiego kreta w MI6.
Chc mie nazwiska sekretarek, ktre pisay wiadomoci, chc nazwiska szyfrantw, ktrzy
te wiadomoci szyfrowali i odszyfrowywali, chc nazwiska tych, ktrzy palili te cholerne
tamy i maszynopisy.
Oczy panny Sipp, pochylonej nad stenogramem nocnej depeszy, zawiy ze
zmczenia.
- W jakim trybie to pjdzie, panie Torriti? W Waszyngtonie jest siedem godzin
wczeniej. Wszyscy pi w najlepsze.
- NATYCHMIAST - warkn Czarnoksinik. - Obudzimy sukinsynw...
*
Matka siedzia przy dyurnym stoliku numer 41 w La Nioise, swojej ulubionej
knajpce na Wisconsin Avenue. W ogromnym lustrze vis vis mg obserwowa wszystko, co
dzieje si na sali. Przyszed tu z Adrianem i jakim wanym gociem z Londynu, eby
obgada kilka spraw. Kelner zabra pust butelk po burbonie i postawi przed nimi podwjne
martini. Stuknli si szklaneczkami.
- To byy cz-cz-czasy! - mwi Adrian do wanego gocia, brytyjskiego podsekretarza
stanu, ktry wanie nacign Firm na sfinansowanie planu przeksztacenia Malty w baz
przerzutow albaskich operacji. - Nocami wdrapywalimy si na dach Rose Garden, z b-b-
butelkami whisky za pazuch, eby popatrze na niemieckie V-1. Chryste, gdyby jaki trafi
w Ryder Street, zdmuchnby poow naszych szpiegw!
- Terkotay z daleka jak maszyna do szycia - wspomina Angleton. - Potem chwila
kompletnej ciszy, wiecca smuga na niebie i huk. Jeli spaday gdzie blisko, dygota cay
budynek.
- Nie cierpiaem tej ciszy - Adrian skrzywi si z niechci. - Zostao mi to do dzi.
Pewnie dlatego tyle mwi.
- Mnie to na szczcie omino - mrukn wany go. - To bya cika wojna... -
Podcign wykrochmalone mankiety i zerkn na bardzo drogi zegarek z datownikiem i
kwadrami ksiyca. - Moe bymy co zamwili? - zapyta.
 Adrian udawa, e nie syszy.
- Najlepsze b-b-byy noce - papla dalej. - Pamitacie, jak nasze szperacze dgay
niebo, tropic szkopskie bombowce? A kiedy ju ktrego namierzyy, wyglda jak
olbrzymia pieprzona ma, przyszpilona promieniem wiata.
- A niech to! Kogo my tu widzimy? Pan Hoover we wasnej osobie... Kim jest ten
go obok niego?
Adrian ypn zza okularw od pastwowego optyka.
- Nie mam pojcia.
Angleton zerkn w lustro.
- To senator Kefauver - powiedzia.
Unis trzy palce, eby zamwi nastpn kolejk.
- Mieszkaem w kawalerce przy Craven Hill, niedaleko Paddington... Pamitasz
chyba? Nie wczyem si po dachach. Noce spdzaem na ku polowym w mojej klitce.
- Ju wtedy harowa jak w - wyjani Adrian wanemu gociowi. - Trudno go byo
oderwa od roboty. Kiedy tylko si do niego zajrzao, dzie i noc przesiadywa nad tymi
swoimi cholernymi fiszkami, gowic si, jak poskada wszystko do kupy.
- Znacie bajeczk o takim jednym, co si uczy, uczy, a si przeuczy? - bysn
dowcipem wany go.
Adrian spojrza z ukosa.
- Szczerze mwic, nie - odpar. - I co byo dalej?
- Nie pamitam dokadnie... Facet marnie skoczy. Te nazywa si Jack...
- Ktry Jack? - spyta Matka, unoszc w zdumieniu brwi.
- Jak to ktry? - wany go by wyranie sposzony. - Po prostu Jack... - tumaczy si
z nerwowym umieszkiem.
- Chryste, Jimbo, mylaem, e pkn ze miechu, jak go spytae o tego Jacka -
powiedzia Adrian, kiedy brytyjski dygnitarz, ktrego wykrochmalone mankiety nieco
oklapy od czstego patrzenia na zegarek, wsta z ulg od stolika, by uda si do Foggy
Bottom5 na wane spotkanie o czwartej.
Siedzieli nad przyniesion na specjalne zamwienie Angletona butelk calvadosu,
rozkoszujc si bukietem aromatycznego trunku, gdy nagle Matka przeprosi, e musi wyj
na chwil, i wybieg z restauracji, by zadzwoni do swojej sekretarki. W obawie przed
rosyjskim podsuchem nie chcia ryzykowa rozmowy z automatu w knajpce, gdzie wszyscy

5
Amerykaski Departament Stanu.
go znali; wola skorzysta z telefonu w mieszczcym si tu obok sklepie krawieckim. Gdy
wraca do stolika, zatrzyma go szef waszyngtoskiej placwki do kontaktw z francuskim
SDECE, monsieur Andrieux, ktry zerwawszy si z krzesa, zacz wylewnie ciska do
Matki, szepczc mu do ucha tajne informacje. Upyno adnych par minut, zanim Angleton
zdoa si od niego uwolni. Usiad wreszcie, odetchn z ulg i czekajc, a Adrian napeni
mu kieliszek, mrukn:
- Francuzi traktuj mnie jak szych, odkd przypili mi do piersi Legi Honorow.
- abojady to inna rasa. - Adrian skrzywi si, dyskretnie tumic beknicie. -
Pamitam, jak jaki waniak z SDECE wymdrza si, uzgadniajc z nami szczegy planu
wsplnej operacji przeciw francuskim komunistom... Przyzna, e moe i zda egzamin w
praktyce, ale wtpi, czy sprawdzi si w teorii. Przepraszam za mojego podsekretarza stanu,
Jimbo. Facet lubi zje, a kto musia mu postawi ten obiad. Podobno to wietny fachowiec,
chocia nie mam pojcia, czym si waciwie zajmuje. Nareszcie sobie poszed, wic moemy
pogada o naszych sprawach. Masz wieci z Berlina?
Matka zmierzy przyjaciela badawczym spojrzeniem.
- Nie spodobaj ci si.
- Wal miao.
- Amicitia nostra dissoluta est: Przyja nasza jest skoczona. To do ciebie i twoich
kumpli z KGB...
Adrian doceni art i zachichota z aprobat. W lot rozpozna cytat.
- Neron do Seneki, kiedy stwierdzi, e nadszed czas, by jego nauczyciel popeni
harakiri. Chryste, Jimbo, zdumiewa mnie t-t-tylko, e udao mi si tak dugo m-m-mydli ci
oczy. A tak powanie, to co si stao z tym twoim Rosjaninem? Przedosta si do Berlina?
- Wczoraj Czarnoksinik wyrwa mnie ze snu w rodku nocy depesz sygnowan
NATYCHMIAST. Odtd jestem z nim w staym kontakcie. Wiszniewski si nie pokaza.
Zamiast niego pojawili si ludzie z KGB. Byy komplikacje. Torriti niepotrzebnie zasiedzia
si w kryjwce, zbyt dugo zwleka... Musia zastrzeli jednego z Niemcw i oguszy
Rosjanina, eby ratowa tyek. Wiszniewski i jego ona dostali prawdopodobnie kosk
dawk rodkw nasennych i odlecieli z powrotem do Moskwy wypi piwo, ktrego sami
nawarzyli. Dzieciaka wywieziono z nimi.
- Chryste, kto nawali?
- Ty mi powiedz.
- A historyjka Wiszniewskiego o krecie w MI6?
W odpowiedzi Matka powid tym od nikotyny palcem wok brzegu kieliszka, a
szko wydao melancholijny jk.
Adrian zamyli si na chwil i powiedzia:
- Przykra sprawa. Moe powinienem przekaza historyjki Wiszniewskiego do C? Nie
jest tego zbyt wiele, ale starczy na zaostrzenie apetytu. Powiedz, jeli co pokrciem.
Zeszego lata Rosjanie przesuchiwali kogo z MI6 w Sztokholmie, a potem zim w Zurychu.
Byy te dwie spalone operacje: jedna dotyczya agenta, druga mikrofonu w Hadze...
- Dae mi sowo, e bdziesz milcza jak grb - przypomnia Angleton.
- Jak C si zorientuje, e wiedziaem o wszystkim i nie pisnem ani sowa, zrobi
sobie podwizki z moich bebechw.
- Ode mnie si tego nie dowie.
- Ale co zyskamy czekaniem?
- Jeeli Wiszniewski nie blefowa i w MI6 rzeczywicie jest kret, to moe by nim
kady, nawet C.
- Myl, e kto jak kto, ale on jest poza wszelkim podejrzeniem. - Angol wzruszy
ramionami. - Mam nadziej, e wiesz, co robisz.
Kelner przynis srebrn tack z rachunkiem. Adrian sign po czek, ale Angleton by
szybszy.
- Ostatnio pacia krlowa - powiedzia. - Dzisiaj ja stawiam.
Harold Adrian Russell Philby - Kim dla kolegw z MI6, Adrian dla garstki starych
kumpli z Ryder Street - umiechn si z przymusem.
- Najpierw Malta. Teraz lunch. Wyglda na to, e siedzimy w kieszeni jankesw.
*
Jack McAuliffe zabra Ebbyego do eleganckiego kabaretu Die Pfeffermhle -
Mynek do Pieprzu - na przedmieciach Berlina, niedaleko Kurfrstendamm, roziskrzonej
neonami gwnej arterii stolicy. W lokalu a si roio od dyplomatw, szpiegw i
biznesmenw z czterech mocarstw okupujcych miasto. Na maej scenie transwestyta, ubrany
w jaskrawy, jarmarczny strj, zwany przez Niemcw Fahne, zabawia goci arcikami, z
ktrych sam rechota najgoniej.
- Nie miejcie si, towarzyszu, z antyradzieckich dowcipw - przestrzega, groc
palcem wyimaginowanemu rozmwcy. - Mog was zamkn w wizieniu na trzy lata!
- Wol to ni trzy lata w przytulnym mieszkanku w nowym wieowcu na
Friedrichsmain - odpowiada sam sobie piskliwym dyszkantem.
Grupka Anglikw z towarzystwa, pijcych w kcie przy barze, rykna miechem, bo
jeden z nich wanie opowiedzia kawa. Komik ukoni si im, mylc, e to jego wystp
wywoa t nag wesoo.
Przy maym stoliku, pod drzwiami do toalety, Jack zdj palcem piank z piwa,
odchyli gow, odsaniajc ruchliwe jabko Adama, i duszkiem wychyli zocisty pyn.
Otarszy usta wierzchem doni, ostronie postawi kufel obok dwch innych, ktre ju zdy
oprni.
- Chryste, Ebby, przesta si go czepia - odezwa si do przyjaciela. - Czarnoksinik
jest jak bezpaski pies, wczcy si po okolicy. Jeli chcesz, eby ci zaakceptowa, sta bez
ruchu i pozwl mu obwcha twoje spodnie i buty.
- A po co chleje? - zrzdzi Ebby. - Nie rozumiem, jak taki aosny moczymorda moe
kierowa berlisk baz.
- Alkohol to jego rodek znieczulajcy. On cierpi, Ebby. W ostatnich miesicach
wojny suy pod Wisnerem w OSS w Bukareszcie. Widzia sowieckie transporty, wywoce
do agrw na Syberii Rumunw podejrzanych o kolaboracj z Niemcami. Patrzy, jak
adowano ich do bydlcych wagonw, sysza krzyki katowanych winiw, pomaga grzeba
tych, ktrzy woleli umrze ni wsi do tych pocigw mierci. To wszystko napitnowao
jego ycie. Walk z komunizmem traktuje jak osobist krucjat... Walk dobra ze zem.
Dzisiaj zo zwyciyo i to go zabija.
- Wic pije.
- Owszem, pije. Ale to mu nie przeszkadza w robocie. wietnie sobie radzi, a
poywk dla jego geniuszu jest alkohol. Jeli KGB kiedykolwiek mnie przygwodzi na
jakim dachu, chciabym, eby Harvey by tam ze mn.
Wymienili porozumiewawcze spojrzenia; Ebby sysza ju plotk o wpadce z
Wiszniewskim.
Po drugiej stronie sali pijany radziecki attach, ubrany w dwurzdow marynark z
ogromnymi klapami, zatoczy si, wypiewujc po rosyjsku na cae gardo popularn
piosenk Podmoskownyje wieczera. Przy barze dwaj amerykascy dyplomaci, wieo
upieczeni absolwenci Yale, zeskoczyli ze stokw i w odpowiedzi zaintonowali piosenk do
sw Kiplinga, t sam, ktra pniej staa si hymnem wiolarskiej druyny Yale:
Ju wyzbyci i Nadziei, i Honoru,
utraceni i dla Prawdy, i Mioci...
Jack, zerwawszy si z miejsca, zacz piewa wraz z nimi:
W d drabiny coraz niej si zsuwamy...
Ebby, ktry co prawda ukoczy prawo na Uniwersytecie Columbia, ale przedtem te
studiowa w Yale, poszed za jego przykadem.
 Nasza rozpacz miar naszej jest modoci.
Boe, pom, od zbyt modych lat zo znamy!
Szeciu Amerykanw, siedzcych wok duego stou w kcie, odwrcio si, eby
posucha. Kilku doczyo do chru.
Niech nasz wstyd pokut bdzie,
zbrodnie spaci czas nadejdzie,
nasz dum jest nie zazna nigdy dumy.
W miar jak zbliali si do koca piosenki, coraz wicej gosw rozbrzmiewao na
kabaretowej sali. Komik transwestyta, wcieky, zszed ze sceny.
Teraz nas przygniata kltwa Rubenowa,
pki nas obca ziemia nie pochowa.
Gdy zginiemy, nikt nie powie, gdziemy padli.
Teraz ju wszyscy Amerykanie stali i potrzsali kuflami nad gow, ryczc na cae
gardo refren piosenki. Radzieccy i wschodnioeuropejscy dyplomaci przygldali si im z
rozbawieniem.
W BITEWNYM SZALE WOJACY DENTELMENI,
STD DO WIECZNOCI POTPIENI,
JAK BIEDNE OWIECZKI ZAGUBIENI,
ZLITUJ SI, BOE, BEEE...!6
- Wszyscy jestemy stuknici, Ebby! - wrzeszcza Jack, usiujc przekrzycze huk
oklaskw. - Ja jestem wariat. Ty jeste wariat. Pytanie, jak ja si w to wpakowaem?
- O ile dobrze pamitam nasz rozmow w Cloud Club - odkrzykn Ebby -
popenie fatalny bd, mwic tak, kiedy trener zaprosi ciebie i twojego kumpla od
wiose na green cup7 do Moryego.

6
Rudyard Kipling, Wojacy dentelmeni, w przekadzie Krzysztofa Zabockiego.
7
W Stanach: niskoalkoholowy napj orzewiajcy, przyrzdzany z wina, wody sodowej, lodu, alkoholi
aromatyzowanych i duej iloci wieych sezonowych owocw.
 CZ I

ADUJC BRO

Ju w nastpnej chwileczce Alicja wpada tam za nim, nie zastanawiajc si w ogle,

jakim cudem uda jej si stamtd wydosta.
 Zdjcie: poka czarno-biaa fotografia, wielkoci osiem na trzynacie centymetrw.
Wzdu zbkowanego brzegu biegnie wyblaky odrczny podpis: Jack, Leo i Stella po
wycigu, ale przed upadkiem. Data jest rozmazana i nieczytelna. Na zdjciu dwch
studentw wymachujcych wiosami, na ktrych powiewaj zdarte z plecw druyny
Harvardu koszulki, pozuje na tle lekkiej odzi wiolarskiej. Nieco z boku stoi szczupa
dziewczyna w spdnicy do kolan i mskim uniwersyteckim swetrze, uchwycona akurat w
momencie, gdy palcami lewej doni odgarnia z czoa wosy, odsaniajc due, pene wyrazu
oczy. Chopcy, a raczej modzi mczyni, ubrani s identycznie - w wiolarskie trampki,
szorty i podkoszulki bez rkaww z duym Y na piersi. Wyszy, o twarzy ozdobionej
kozackim wsem, ciska w rku szyjk otwartej butelki szampana. Gow zwrcon ma w
kierunku koszulki, powiewajcej na wiole niczym proporczyk, ale wzrokiem poera
dziewczyn.
 1.

NEW LONDON, CONNECTICUT, NIEDZIELA, 4 CZERWCA 1950

Idc eb w eb pomidzy bojami, dwie odzie o ksztatnych wiosach, semki ze

sternikiem, lizgay si po gadkiej jak lustro powierzchni Tamizy Leniwe podmuchy wiatru,
przesycone sonym aromatem morza, przelatyway nad dziobami odzi, niosc schrypnite
okrzyki stojcych na brzegu studentw. Wiolarz szlakowy Yale, Jack McAuliffe, za
wczenie pooy piro na pask. Natychmiast chwyci za rkoje, eby naprawi bd, i
usysza, jak sternik, Leo Kritzky, zakl pod nosem. Na finiszu Leo zwikszy tempo do
sprintu. Siedzcy za Jackiem wiolarze dyszeli ciko przy kadym ruchu. Jack, skulony tak,
e kolana wciskay mu si pod pachy, wreszcie chwyci rytm i wioso posusznie ustawio si
do fali. W tej samej chwili poczu ostre ukucie pod ebrem, w ktrym odnowio si dawne
zamanie. Nie zwaajc na bl, pocign za trzonek, liski od krwi sczcej si z obtartej
doni. Na uamek sekundy olepi go blask soca na wodzie. Odzyskawszy wzrok, Jack
zobaczy, niby w lustrzanym odbiciu, semk Harvardu - idealnie zsynchronizowane wiosa
zanurzay si lekko, wyskakiway w gr i znw opaday. Leo stwierdzi widocznie, e d
Harvardu wysza za bardzo do przodu, bo podkrci ilo uderze do czterdziestu omiu na
minut. Jack, balansujc na ostrzu stpki, na zmian kurczy i rozprostowywa pynnym
ruchem nogi i rce, poddawszy si rytmowi blu. Kiedy d Yale przekroczya lini mety o
wos przed osad szkaratnych, opad ciko na wioso, zastanawiajc si, co go podkusio,
eby wstpi do druyny.
*
- Wiolarstwo - perorowa trener Skip Waltz, usiujc przekrzycze haas, jaki
panowa na stacji kolejowej New Haven - stanowi wstp do prawdziwego ycia w tym sensie,
e bierzesz do rki surowe tworzywo i cierpliwie je szlifujesz. To w gruncie rzeczy bardzo
proste.
- A kiedy nadchodzi najtrudniejszy moment w caym wycigu? - zapyta reporter
studenckiej gazety Yale.
Waltz skrzywi si.
- Myl, e za kadym razem, gdy przymierzasz si do kolejnego pocignicia, bo
poruszasz si wwczas w przeciwnym kierunku ni d. Masz wraenie, e pyniesz pod
prd. Zawsze powtarzam moim chopcom, e w wiolarstwie jak w yciu. Jeli nie zapiesz
rwnowagi na kilu, d si zachybocze, a zwycistwo wymknie ci si z rk.
 Trener zerkn na dworcowy zegar.
- To co, chopcy, chyba wystarczy? - powiedzia i odszed na peron, gdzie zawodnicy
zdejmowali eglarskie worki z wzka bagaowego.
Waltz pogrzeba w kieszeni spodni, wyj dziesiciocentwk i da j tragarzowi
Murzynowi, ktry podzikowa za napiwek, przyoywszy dwa palce do daszka czerwonej
czapki.
- Kto jedzie do Moryego na green cup? - zapyta Waltz.
- Nie pogniewa si pan, jeli odmwi? Jutro o jedenastej mam ustny z filozofii, a
jeszcze nie przerobiem Krytyki czystego rozumu Kanta - westchn markotnie jaki
nieszcznik.
Jeden za drugim zarzucali eglarskie worki na rami, egnali si i wracali do
collegeu. Tylko Jack, Leo i jego dziewczyna, Stella, przyjli zaproszenie trenera. Waltz
poszed po samochd, frazer vagabond, stojcy na parkingu w dole ulicy. Czekali na niego
przed wejciem. Kiedy podjecha, wrzucili worki do baganika i usiedli z tyu ze Stell.
U Moryego byo prawie pusto. Dwaj kelnerzy obsugiwali garstk studentw pod
krawatem, witujcych zwycistwo nad rywalami z Harvardu.
- Green cup dla moich chopcw! - zawoa trener, kiedy wszyscy czworo sadowili si
na drewnianych krzesach z wysokim oparciem naokoo maego stolika.
Przez chwil rozprawiali o wadze dek, ksztatach wiose i optymalnej dugoci
lizgu.
- Czy to prawda, e lizg wymylili wiolarze z Yale? - zapyta Jack.
- A jak! - odpar trener. - To byo jeszcze w latach osiemdziesitych ubiegego wieku 8.
Przedtem zawodnicy smarowali spodnie tuszczem i lizgali si na tyku, tam i z powrotem,
po drewnianej desce na dnie kaduba.
Kiedy przyniesiono green cup, trener Waltz podnis kieliszek i wypi za zdrowie
zaogi. Milcza chwil, jakby si nad czym zastanawia, a potem zapyta od niechcenia, czy
znaj jaki obcy jzyk. Okazao si, e Jack biegle posuguje si niemieckim i cakiem niele
radzi sobie z hiszpaskim; student historii, stypendysta Leo Kritzky - gniewny mody
czowiek, ktry dorasta w rodzinie ydowskich imigrantw z Rosji, zajadych
antykomunistw - specjalizowa si w jzykach sowiaskich, a po rosyjsku i w jidysz mwi
nie gorzej ni po angielsku; lizn te troch woskiego. Trener przyj to do wiadomoci

8
Wzek siedzeniowy, przesuwajcy si po szynach zamontowanych w dnie odzi, zastosowano po raz
pierwszy w 1870 roku.
krtkim skinieniem gowy, a nastpnie zapyta, czy starcza im czasu, eby ledzi na bieco
wszystko, co dzieje si na wiecie, a kiedy odpowiedzieli, e tak, skierowa rozmow na
komunistyczny zamach stanu w Czechosowacji w 1948 roku i niedawny wyrok mierci na
wgierskiego kardynaa Mindszentyego. I Leo, i Jack byli zgodni co do tego, e gdyby
Amerykanie i Brytyjczycy nie wytyczyli linii w poprzek Europy i nie bronili jej tak
skutecznie, to rosyjskie czogi obrciyby w perzyn Niemcy i Francj, a po kana La
Manche. Waltz spyta te, co myl o sowieckiej prbie wyparcia aliantw z Berlina.
Jack wygosi pomienn obron mostu powietrznego Trumana, ktry zmusi Stalina
do wycofania si z blokady.
- Zimna wojna przeksztaci si w konflikt zbrojny - powiedzia, pochylajc si przez
st. - Po kapitulacji Niemiec i Japonii Ameryka za szybko si rozbroia. I to by bd. Teraz
musimy znowu si zbroi. I pospieszmy si, na lito bosk. Przestamy przyglda si
zimnej wojnie, zacznijmy walczy. My robimy uniki, a oni tymczasem zmieniaj pastwa
satelickie w pastwa zniewolone, sabotuj wolne wybory we Francji i we Woszech...
Trener zapyta:
- Ciekaw jestem, chopcy, jak si zapatrujecie na dziaalno McCarthyego?
Jack powiedzia:
- No c, moe i Joe McCarthy przesadza, kiedy mwi, e w rzdzie roi si od
komuchw. Ale, jak to mwi, nie ma dymu bez ognia.
- A ja to widz tak - wtrci Leo. - Trzeba rozrusza troch t now agencj
wywiadowcz, ktr wymyli Truman. Sowieci nas szpieguj. To co, mamy by gorsi?
- Jestem za! - przyklasn Jack.
Stella, pracownica socjalna z New Haven, starsza od Leo o siedem lat, z dezaprobat
pokrcia gow.
- Nie zgadzam si z ani jednym sowem, chopcy. Jest taka piosenka z listy
przebojw... Baw si (jest pniej, ni mylisz). Ten tytu mwi wszystko: powinnimy bawi
si, pki czas, bo jest p n i e j, ni nam si wydaje... No co, kady moe mie wasne
zdanie - dodaa, rumienic si pod ich spojrzeniem.
- Trener Waltz mwi powanie, Stello - powiedzia Leo.
- Ja te. Lepiej bawmy si, zanim wybuchnie wojna, bo potem bdzie za pno. Ci,
ktrzy przeyj, bd peza jak robaki w podziemnych schronach, uciekajc przed
radioaktywnym opadem.
W drodze powrotnej do mieszkania, ktre Leo i Jack (o ile nie waletowali na
skadanych kach w yaleowskim hangarze na odzie w Hausatonic) dzielili ze stypendyst z
Moskwy, Jewgienijem Aleksandrowiczem Cypinem, Kritzky prbowa jeszcze przekona
Stell, ale ona upieraa si przy swoim.
- Nie widz sensu w zaczynaniu caej tej strzelaniny od nowa tylko po to, by utrzyma
si w jakim zapadym kcie Europy.
Tego ju byo dla Leo za wiele.
- Taki pacyfizm to woda na myn Stalina.
Stella przytulia si do Jacka, lekko trcajc go piersi w okie.
- Leo jest na mnie zy, Jacky - powiedziaa z udawan uraz. - Ale ty mnie rozumiesz.
- Prawd mwic, oboje macie racj - odpar dyplomatycznie.
- Uwaaj, stary! Nie wchod mi w drog - ostrzeg Leo.
- Mylaem, e w druynie wszystko jest wsplne - drani si z nim Jack.
Leo stan jak wryty.
- O czym ty gadasz, do cholery? Chcesz, ebym ci poyczy Stell na jedn noc?
- Znowu to samo - westchn Jack melancholijnie. - Jeste przewraliwiony, jak
zwykle.
- Kiedy to wreszcie do niego dotrze? - Stella umiechna si do Jacka. - Chodzca
mimoza!
Odwrcia si do Leo.
- Wyjanijmy co sobie - powiedziaa, a jej twarz spowaniaa nagle. - Nie jestem
twoj wasnoci. Niech ci si nie wydaje, e masz na mnie koncesj. Zapamitaj sobie raz na
zawsze, e nikt nie ma prawa poycza Stelli, chyba e Stella sama tego zechce.
Poszli dalej przed siebie.
Jack w zamyleniu pokrci gow.
- Cholera! Leo, chopie, ale z nas dupki! Przecie obaj zostalimy wybrani!
- Stella jeszcze nie wybraa...
- Daj spokj Stelli. To Waltz! Pamitasz, co powiedzia tu przed wyjazdem do Roach
Ranch? Dyskutowa z nami o polityce... Przypomnij sobie. Pyta, czy sdzimy, e patriotyzm
wyszed z mody, i czy jeden czowiek moe ustrzec wiat od groby wojny atomowej? A na
odchodnym poprosi, ebymy zachowali t rozmow dla siebie i uwaali na Jewgienija, bo to
syn sowieckiego dyplomaty i...
- Nie rbcie z Jewgienija komunisty! - achna si Stella.
- Nic takiego nie powiedziaem - odpar Jack. - Chocia, jeli si nad tym zastanowi,
jego ojciec nie zaszedby tak wysoko, gdyby nie by komunist. - Zwrci si znw do
przyjaciela. - Jak moglimy tego nie zauway? Nasz trener jest owc talentw. A talenty to
my.
Leo zaprezentowa jeden ze swoich synnych kwanych umieszkw.
- A niby dla kogo miaby wyszukiwa te talenty? Dla Stray Przybrzenej w New
Haven?
- Czuj, e to ma jaki zwizek z rzdem. I mog si zaoy, e nie chodzi o
Pastwowe Suby Lene. - Kozacki ws Jacka zatrzs si triumfalnie. - A niech to! Mam
nadziej, e Zakon Czaszki i Koci nas nie podsuchuje, ale co mi mwi, e wszystkie tajne
stowarzyszenia w Yale razem wzite to przy tym pestka.
- Nie ma organizacji bardziej tajemniczej ni Zakon Czaszki i Koci - owiadczya
Stella, ale jej towarzysze pochonici ju byli wasnymi mylami.
Wspiwszy si gsiego po wskich, sabo owietlonych schodach obskurnego
budynku przy Dwight Street, pchnli drzwi mieszkania na czwartym pitrze bez windy i
rzucili w kt eglarskie worki. Przy kuchennym stole, z gow opart na Wojnie o
niepodlego Stanw Zjednoczonych Trevelyana, drzema Jewgienij. Kiedy Jack potrzsn
go za rami, Rosjanin przecign si, ziewajc.
- nio mi si, e przypynlicie pierwsi i zajlicie trzecie miejsce w gwnym
wycigu Harvard-Yale. - powiedzia.
- Leo przeszed w sprint na finiszu - odpar Jack. - Wygralimy o wos. Dwch
wiolarzy, ktrzy zmarli na skutek wyczerpania, pochowano z honorami w odmtach rzeki.
Stella zapalia gaz pod czajnikiem. Jack nastawi pocztwkow pyt Colea Portera.
Caa trojka wsplokatorw, jak sami siebie nazywali, zepchna w kt sprzt wiolarski i
usadowia si na pododze ciasnego pokoju, przygotowujc si do tradycyjnego mskiego
wieczorku. Jewgienij, postawny mody mczyzna o konopnej czuprynie i jasnych oczach,
ktre zdaway si zmienia kolor zalenie od nastroju, specjalizowa si w historii Ameryki i
sta si swego rodzaju maniakiem wojny secesyjnej - godzinami lcza nad Szpiegami
generaa Waszyngtona Pennypackera i Wojn o niepodlego Trevelyana, a podczas
zimowych ferii zrobi sobie wycieczk ladami Waszyngtona, przemierzajc tras armii
powstaczej od Valley Forge, przez skute lodem przestrzenie Delaware, a do Trenton.
- Odkryem ogromn rnic midzy rewolucj amerykask i bolszewick - mwi
teraz. - Amerykanom zabrako jednoci, nadrzdnej idei, wizji totalnej.
- Amerykanie byli przeciwni tyranii i opodatkowaniu bez reprezentacji - przypomnia
Jack rosyjskiemu przyjacielowi. - Opowiadali si za prawami jednostki, a zwaszcza prawem
mniejszoci do wyraania swoich pogldw bez naraania si na dyskryminacj ze strony
wikszoci. I to jest nasza nadrzdna idea.
 Jewgienij posa mu kwany umieszek.
- To, co Jefferson gosi o wolnoci jednostki, nie dotyczyo Murzynw, ktrzy
pracowali w jego fabryce gwodzi w Monticello. Nawet powstacza armia Waszyngtona, tak
idealistyczna w swoim programie, rzdzia si elitarnymi zasadami. Jak dostae powoanie,
moge komu zapaci, eby ci zastpi, albo wysa czarnego niewolnika.
Stella wsypaa po yeczce kawy rozpuszczalnej do kubkw, napenia je wrztkiem z
czajnika i podaa przyjacioom.
- Totalna wizja Ameryki polegaa na propagowaniu okrelonego stylu ycia -
skomentowaa. - To si nazywa Objawione Przeznaczenie 9.
- Amerykaski styl ycia - zaoponowa Jack - nie jest znowu taki zy dla stu
pidziesiciu milionw Amerykanw, zwaszcza kiedy popatrzysz, jak radzi sobie reszta
wiata.
Stella nie daa za wygran.
- Eje, w pracy na co dzie stykam si z Murzynami. S rodziny, ktrych nie sta
nawet na jeden solidny posiek dziennie. Tych ludzi te wliczye w swoje sto pidziesit
milionw?
Jewgienij przyprawi sobie kaw tanim koniakiem i poda flaszk dalej.
- To, co motywowao Waszyngtona i Jeffersona, to, co motywuje wspczesnych
Amerykanw, to co w rodzaju sentymentalnego imperializmu - powiedzia, mieszajc kaw
owkiem z gumk na kocu. - Wojna zacza si na Wschodnim Wybrzeu i rozszerzya na
cay kraj po trupach dwch milionw Indian. Wy, Amerykanie, pieprzycie o ochronie
wiatowej demokracji, ale tak naprawd chcecie zapewni wiatowe bezpieczestwo dla
United Fruit Company.
Leo spospnia.
- A ty, Jewgieniju, jak by urzdzi ten wiat?
Jack wsta, eby nastawi now pyt.
- Tak, opowiedz nam o wizji jednoci wedug Stalina.
- Moja idea jednoci nie ma nic wsplnego z totalitaryzmem Stalina ani z doktryn
Marksa. Jej twrc jest Lew Tostoj. Spdzi wiksz cz ycia na poszukiwaniu klucza,
ktry pasowaby do wszystkich drzwi; pragn sformuowa uniwersaln teori, tumaczc
nasze namitnoci, ekonomi, bied i polityk. Tak naprawd jestem tostojowcem.

9
Manifest Destiny - doktryna rozpowszechniona w XIX stuleciu w USA, mwica, e ekspansja
Stanw Zjednoczonych na obszarze obydwu kontynentw amerykaskich jest usprawiedliwiona i nieunikniona.
 Leo powiedzia:
- Wedug Marksa tym uniwersalnym czynnikiem, si, ktra warunkuje wszystkie
wybory czowieka, jest ekonomia.
Stella trcia Jacka okciem w ebro.
- Mylaam, e to seks stoi za naszymi wyborami - drania si.
Jack pogrozi jej palcem.
- Znowu czytaa Freuda.
- Bd Freuda polega na tym, e przypadek indywidualny potraktowa jako norm -
kontynuowa Jewgienij, pochyliwszy si nieco ku przodowi, zasuchany we wasne sowa. - A
tym indywidualnym przypadkiem by on sam. Nie zapominajcie, e analizowa gwnie swoje
sny. Tostoj wykroczy daleko poza wasn ja. W swoim pisarstwie uchwyci fatalizm
dziejw, niezgbione prawa historii, ukryte siy, ktre pocigaj za sznurki historii, ow
wielko czego niepojtego, lecz najwaniejszego10, jak mwi jego ksi Andrzej w
Wojnie i pokoju.
Leo wyla ostatnie krople koniaku z butelki do swojego kubka.
- Ludzkie dowiadczenie jest zbyt zoone i niespjne, eby mona je byo wyjani
jednym prawem lub jedn prawd.
Jack stwierdzi beznamitnie:
- Wszystkie wizje, ktre prowadz do obozw koncentracyjnych, s z gruntu ze.
Stella podniosa rk, jakby zgaszaa si do odpowiedzi na lekcji.
- W Ameryce te s obozy koncentracyjne. Trudniej je zauway, bo nie maj drutw
ani murw. Nazywamy je murzyskimi gettami i rezerwatami dla Indian.
Jewgienij wpad jej w sowo.
- Stella ma racj, oczywicie...
- A elazna kurtyna? - wybuchn Jack. - A zniewolenie uwizionych za ni narodw?
Zrozumcie, do cikiej cholery, e Murzyn moe wyj z getta, kiedy mu si ywnie podoba,
czego nie da si powiedzie o Polakach i Wgrach.
- Czarni onierze suyli podczas drugiej wojny wiatowej w odrbnych jednostkach
pod biaymi oficerami - odparowa Jewgienij. - Wasz mister Truman wzi si do integracji si
zbrojnych dopiero w zeszym roku, osiemdziesit cztery lata po zakoczeniu wojny
secesyjnej.
- Dyskusja jak z dup w nocy... Nie mam do was siy - stwierdzi Jack, zniechcony.

10
W przekadzie Andrzeja Stawara.
 Jewgienij wsta, wyj kolejn butelk koniaku zza ksiek na pce i puci w obieg.
Przyjaciele polali fusy na dnie kubkw, a Jewgienij wznis swj tradycyjny toast po
rosyjsku:
- Za uspiech naszego bieznadionogo diea!
- Za uspiech naszego bieznadionogo diea! - powtrzyli Jack i Leo.
- Mwie mi ju setki razy, ale zawsze zapominam. Co to znaczy? - spytaa Stella.
Leo przetumaczy.
- Za zwycistwo naszej beznadziejnej sprawy!
Stella stumia ziewnicie.
- Dla mnie w tej chwili beznadziejn spraw jest nie zamkn oczu. Chyba uderz w
kimono. Idziesz, Leo, kochanie?
- Idziesz, Leo, kochanie? - zagrucha Jack, przedrzeniajc Stell.
Leo wsta, posa Jackowi na odchodnym wyzywajce spojrzenie, po czym wraz ze
swoj dziewczyn znikn w pokoju na kocu korytarza.
Wczenie rano, kiedy pierwsze, blade promienie soca rozbysy nad Harkness
Quadrangle, Leo obudzi si i stwierdzi, e na wskim ku nie ma Stelli. Wsta zaspany, bo
usysza za cian ciche skrobanie igy adaptera, wirujcej po gadkich rowkach
niewyczonej pyty. Jewgienij, pogrony w gbokim nie, lea na starej kanapie pod
oknem z podart rolet. Rka chopca zwisaa bezwadnie, z palcami wcinitymi w
porzucone na pododze dzieo Trevelyana o wojnie o niepodlego. Leo delikatnie podnis
ig z pyty i wyczy nocn lampk. Kiedy jego oczy przyzwyczaiy si do pmroku,
zauway wiato, sczce si z pokoju Jacka. Pewien, e ten do rana lcza nad ksikami,
delikatnie nacisn klamk i uchyli drzwi.
Wewntrz skwierczca wieczka rzucaa roztaczone cienie na obac ze ciany
tapet. Jeden z cieni nalea do Stelli. Ubrana w wiolarski bezrkawnik Leo, siedziaa na
ku, opierajc si o cian, a jej dugie nogi byy wycignite i rozchylone. Drugi cie
rzuca Jack. Klcza na pododze, z gow wtulon w srebrzyste uda dziewczyny. Do
zamroczonego snem Leo nie dotar prawdziwy sens tej widmowej sceny. Zdawao mu si, e
zasta przyjaciela rozmodlonego przed otarzem.
W pmroku dojrza twarz Stelli. Patrzya mu prosto w oczy, a na lekko rozchylonych
wargach bka si niky umieszek wspwinowajczyni.
*
Wychodzc z pustego biura swojej dawnej kancelarii prawniczej, z ktrego mg
korzysta, ilekro bawi na Manhattanie, Frank Wisner zakoczy spotkanie z E. (od Elliott)
Winstromem Ebbitem II i odprowadzi go do windy.
- Naprawd bardzo si ciesz, e Bill Donovan dopilnowa, aby nasze drogi si
spotkay - powiedzia z charakterystycznym akcentem mieszkacw Missisipi, rozcigajc
samogoski, jakby byy z gumy. Wisner, znany w Firmie jako As, by zastpc Allena
Dullesa, szefa tego dziau nowo powstaej Centralnej Agencji Wywiadowczej, ktry niektrzy
dziennikarze nazywali departamentem brudnych trikw. Weteran OSS, o surowej, mskiej
twarzy, zaszczyci gocia jednym ze swoich legendarnych, bezzbnych umiechw.
- Witam na pokadzie - owiadczy i energicznym gestem poda mu rk.
Ebby, skinwszy gow, ucisn wycignit do.
- To dla mnie zaszczyt, e mog doczy do tak znakomitego zespou.
Kiedy wsiada do windy, As poklepa go po plecach.
- Zobaczymy, czy bdziesz rwnie zaszczycony, kiedy skopi ci tyek po nieudanej
akcji. Bd jutro w Cloud Club o wp do pitej.
Ebby wysiad dwa pitra niej, eby zabra z biurka teczk pen sdowych
dokumentw. Pchn podwjne drzwi z wygrawerowanym na szklanej tabliczce zoconym
napisem: Donovan, Leisure, Newton, Lumbard & Irvine. Adwokaci. Kancelaria wiecia
pustkami. Tylko dwie czarne sprztaczki pracowicie odkurzay dywany. Wychodzc, zostawi
notatk dla sekretarki: Prosz odwoa spotkanie o czwartej. Dzi po popoudniu nie ma
mnie dla nikogo. Niech pani sprbuje umwi mnie na jakie pitnacie minut z panem
Donovanem na jutro rano, o dowolnej godzinie. Prosz te zrobi kopie zalegych akt i
przekaza je Kenowi Brillowi. Niech mu pani powie, e bd wdziczny, jeli si spry i
zdy ze wszystkim najdalej do poniedziaku. U dou strony dopisa E.E. i wsun kartk
pod przycisk do papieru na biurku.
W chwil potem obrotowe drzwi przy Wall Street 2 wypchny Ebbyego prosto w
popoudniowy skwar. Luzujc krawat, pomacha na takswk, poda kierowcy adres przy
Park 88 i powiedzia, e nie ma potrzeby pdzi na zamanie karku. Wcale mu si nie
spieszyo do burzy, jaka si miaa rozpta.
Eleonora (tak wanie, ze piewnym woskim akcentem, zaczto wymawia jej imi,
odkd modziutka wwczas Eleanor Krandal, studentka Radcliffe, powrcia z Italii, gdzie
spdzia p roku, zgbiajc tajemnice etruskiej biuterii w rzymskim muzeum Villa Giulia)
akurat malowaa paznokcie przed wieczornym przyjciem, kiedy Ebby wszed do sypialni,
mieszajc srebrn koktajlow paeczk absynt z wod.
- Gdzie bye, kochanie?! - zawoaa, marszczc brwi. - Wilsonowie zaprosili nas na
sm, a to znaczy, e musimy przekroczy prg ich domu nie pniej ni o smej trzydzieci.
Syszaam, e przyjdzie pan Harriman...
- U Mannyego wszystko w porzdku?
- Jak panna Utterback odbieraa go ze szkoy, nauczycielka powiedziaa, e okropnie
si przestraszy, kiedy zawyy syreny i wszystkie dzieci musiay schowa si pod stolikami.
Prawd mwic, sama boj si tych prbnych alarmw. Jak ci poszo?
- Frank Wisner zaprosi mnie dzisiaj po poudniu na pogawdk do Carter Ledyard.
Eleonora z umiarkowanym zainteresowaniem oderwaa wzrok od paznokci.
- Naprawd?
Ebby zauway, e kady wosek na nieskazitelnej gowie jego ony jest na swoim
miejscu, co oznaczao, e po lunchu z koleankami z Radcliffe w Automat na Broadwayu
wstpia do fryzjera. Zastanawia si, nie po raz pierwszy, gdzie si podziaa ta dziewczyna,
ktra przez cztery dugie lata czekaa wiernie, a jej ukochany zejdzie z powracajcego z
wojny okrtu na nabrzee Manhattanu, udekorowane olbrzymim napisem: Witamy w domu -
dobra robota. Roznosi j temperament i a si palia, eby straci dziewictwo w objciach
narzeczonego, a potem przej gwn naw pod rk z ojcem i przyrzec Ebbyego kocha,
szanowa i by mu posuszn, chocia od pierwszego dnia byo jasne, e ten fragment
maeskiej przysigi stanowi jedynie formalno. Przez pierwsze lata ich wsplnego
poycia to jej pienidze - z funduszu powierniczego oraz z pensji petatowego kupca
biuterii u Bergdorfa - pozwoliy mu przebrn przez studia prawnicze na Uniwersytecie
Columbia. Kiedy ju uzyska dyplom i zosta zatrudniony przez Dzikiego Billa Donovana -
swego dawnego szefa z OSS, ktry wrci do praktyki adwokackiej w Nowym Jorku -
Eleonora po krtkim wahaniu postanowia rzuci prac, eby wie ycie, o jakim zawsze
marzya.
Teraz unisszy do pod wiato, ogldaa paznokcie. Ebby zdecydowa, e nie ma
sensu owija w bawen.
- As zaproponowa mi prac. Przyjem jego ofert.
- Wrci do Carter Ledyard? Przypuszczam, e nie wyszo mu w Waszyngtonie. Mam
nadziej, e omwie spraw wynagrodzenia? Znajc ciebie, kochanie, jestem pewna, e sam
nigdy nie poruszyby kwestii tak krpujcej jak pienidze. Czy wspomnia o ewentualnej
spce? Powiniene ostronie rozdawa karty. Niewykluczone, e Donovan zaproponuje ci
stanowisko modszego wsplnika, eby zatrzyma ci w firmie. Z drugiej strony, papcio nie
miaby nic przeciwko temu, eby przeszed do Carter Ledyard. Zna Wisnera jeszcze z Yale.
Obaj naleeli do Zakonu Czaszki i Koci. Mgby szepn swko o tobie...
Ebby poprawi poduszki, wygadzi kremow narzut i wycign si na ku.
 - Frank Wisner nie wrci do Carter Ledyard.
- Zdejmij buty, kochanie!
Rozwiza sznurwki i zrzuci pantofle.
- As pracuje dla rzdu.
- Mwie, e spotkalicie si w Carter Ledyard...
Ebby zacz od pocztku.
- Frank korzysta tam z biura, kiedy jest w miecie. Zaprosi mnie i zaproponowa
prac. Chce, ebym przenis si do Waszyngtonu. A poza tym nie zgada, bo, owszem,
poruszyem nieprzyjemn kwesti pienidzy. Zaczynam w GS-12. Pac sze czterysta.
Eleonora z namaszczeniem zakrcia buteleczk lakieru.
- Kochanie, jeeli to jaki gupi art... - Zamachaa palcami w powietrzu, eby
paznokcie szybciej wyschy, ale ujrzawszy wyraz jego oczu, zastyga z uniesion rk. -
Mwisz powanie? Chyba nie masz zamiaru angaowa si w t aosn agencj
wywiadowcz, o ktrej ty i Donovan rozprawialicie nad szklank brandy zeszej nocy? Na
lito bosk, Eb?!
- Przykro mi.
Eleonora rozwizaa pasek jedwabnego szlafroczka, ktry zsun si z jej delikatnych
ramion na podog, gdzie mia pozosta a do nastpnego ranka, kiedy kubaska pokojwka
posprzta pokj. Ebby zauway, e ona ma na sobie modn haleczk, uwydatniajc mae,
sterczce piersi.
- Sdziam, e wreszcie dorose, kochanie - mwia, wkadajc eleganck czarn
sukni od Fogartyego, ze cignit tali i rozkloszowan spdnic. Pewna, e bez trudu
wybije mowi z gowy ten niedorzeczny pomys, odwrcia si plecami, eby pomg jej
zapi suwak.
- Wanie - powiedzia Ebby i wsta, by zmierzy si z tym wymagajcym nie lada
zrcznoci zadaniem. - Dorosem. Mam ju dosy kancelarii, fuzji, giedy i funduszy
powierniczych dla zepsutych wnukw. Frank Wisner mwi, e kraj jest w
niebezpieczestwie, i nie on jeden tak myli. Luce nazwa nasze stulecie wiekiem Ameryki,
ale ju teraz wida, e bdzie to raczej wiek Zwizku Sowieckiego. Prezydent
Czechosowacji Masaryk zosta wyrzucony przez okno i szlag trafi ostatni wolny kraj w
Europie Wschodniej. Potem oddalimy Chiny czerwonym. Jeli nie wemiemy si do galopu,
komunici opanuj Francj i Wochy, a nasza pozycja w Europie zostanie powanie
zagroona.
Da spokj suwakowi i musn jej kark wierzchem doni.
 - Wielu ze starej wiary z OSS si zapisuje, Eleonoro. As by taki przekonujcy!
Powiedzia, e ludzi z moim dowiadczeniem w zakresie tajnych operacji nie znajduje si na
ulicy. Sama widzisz, e nie mogem odmwi.
Eleonora wyswobodzia si z jego niezdarnych rk i podesza boso do lustra, eby si
przejrze.
- Wyszam za byskotliwego prawnika ze wspania przyszoci...
- Kochasz mnie czy mj dyplom?
Spojrzaa na jego odbicie w lustrze.
- Jeeli mam by szczera, kochanie, to i jedno, i drugie. Kocham ciebie w kontekcie
twojej pracy. Papcio jest prawnikiem, obaj moi wujowie s prawnikami, bratu zosta jeszcze
rok prawa na Harvardzie, a potem i on doczy do rodzinnej firmy. Jak mam im powiedzie,
e mj m postanowi rzuci posad za trzydzieci siedem tysicy dolarw rocznie, w jednej
z najlepszych kancelarii na Wall Street, dla roboty za sze tysicy? W imi czego, Eb?
Zrobie swoje, daj szans innym. Czy ty zawsze musisz by bohaterem? - Obrcia si
gwatownie do ma, a spdnica zafalowaa jej wok kostek. - Wiesz co? Nie mwmy o
tym dzisiaj. Chodmy si zabawi do Wilsonw. Przepij si z tym, Eb. Rano moe zmienisz
zdanie.
- Przyjem ofert Franka - upiera si Ebby. - Nie wracajmy ju wicej do tego.
Pikne oczy Eleonory skamieniay.
- eby wyazi ze skry, nigdy nie dorwnasz swojemu ojcu, chyba e kto postawi
ci przed plutonem egzekucyjnym.
- Mj ojciec nie ma tu nic do rzeczy.
Rozejrzaa si, szukajc wzrokiem pantofelkw.
- Chyba nie oczekujesz, e przenios Immanuela do jakiej odrapanej rudery na
obskurnych przedmieciach Waszyngtonu, eby jego ojciec mg podj prac za sze
tysicy rocznie i szpiegowa komunistw, ktrzy szpieguj Amerykanw, ktrzy szpieguj
komunistw?
Ebby rzuci oschle:
- Sze czterysta i dwiecie dolarw ekstra za wysug lat w OSS.
Gdy Eleonora odezwaa si znowu, jej gos zabrzmia szorstko.
- Jeeli porzucisz dobrze zapowiadajc si karier, opucisz take on i syna. Nie
jestem z tych, co to gdzie ty, tam i ja.
- Wiem o tym a za dobrze - westchn Ebby melancholijnie, z odrobin nostalgii za
tym, co mogo by, ale nie byo.
 Zrcznym ruchem, ktry - jak mu si zawsze zdawao - tylko kobiety opanoway do
perfekcji, Eleonora signa z tyu pomidzy opatkami i sama zapia suwak.
- Lepiej co na siebie w, jeeli nie chcesz, ebymy si spnili do Wilsonw.
Znalaza wreszcie lece pod krzesem czenka. Wsunwszy w nie stopy, wysza z
sypialni, stukajc gono obcasikami.
*
W windzie, unoszcej Ebbyego w nieruchomym pdzie na szedziesite pite pitro
Chrysler Building, atmosfera bya gsta od dymu cygar i najwieszych nowin.
- To nie plotka - perorowaa starsza pani, ktra usyszaa t wiadomo przez radio,
kiedy jechaa takswk. - Korea Pnocna zaatakowaa Poudniow. Nasz koszmar si speni.
Dzi rano armia komunistw przekroczya trzydziesty smy rwnolenik.
- To sprawka Moskwy - wtrci jaki mczyzna. - Stalin chce sprawdzi nasze
morale.
- Myli pan, e Truman bdzie walczy? - spytaa moda osbka o twarzy przesonitej
czarn woalk.
- W Berlinie by twardy jak gaz - doda kto inny.
- Tak si skada, e Berlin ley w samym sercu Europy - zgasi go starszy dentelmen.
- A Korea Poudniowa to przyczek Japonii. Kady gupi widzi, e to nie ta wojna i nie w
tym miejscu.
- Syszaem, e prezydent wysa Sidm Flot w morze - powiedzia pierwszy
mczyzna.
- Mj narzeczony jest lotnikiem marynarki w stanie spoczynku - przerwaa mu kobieta
z woalk. - Wanie rozmawiaam z nim przez telefon. Okropnie si boi, e bdzie musia
wrci do suby.
Operator windy, siwiejcy Murzyn w brzowym, szamerowanym zotem uniformie,
zatrzyma wind i doni w rkawiczce odsun cik mosin krat.
- Postawili w stan gotowoci Osiemdziesit Drug Powietrznodesantow - oznajmi.
- Wiem, bo mj bratanek tam suy. Jest radiotelegrafist. Ostatnie pitro, Chrysler Cloud
Club - doda jednym tchem.
Ebby, ktry przyjecha o p godziny za wczenie, przedar si przez podekscytowany
tum do baru i zamwi szkock. Suchajc, jak kostki lodu dzwoni w szklance,
rozpamitywa uszczypliwe uwagi, jakich Eleonora nie szczdzia mu przy niadaniu. Nagle
poczu, e kto szturcha go w okie.
- Berkshire! - zawoa, zwracajc si do Billa Colbyego jego wojennym
pseudonimem z OSS. - Mylaem, e jeste w Waszyngtonie, w Urzdzie Pracy. Nie mw, e
nasz As take ciebie omota.
Colby przytakn.
- Siedziaem sobie w NLRB11 jak u Pana Boga za piecem, ale to szczwany lis.
Wiedzia, jak mnie podej. Syszae, co si dzieje?
- Trudno byo nie usysze. Ludzie, ktrzy w windzie papl zazwyczaj o byle czym,
zorganizowali sobie seminarium na temat, czy Truman poprowadzi kraj do wojny.
Ze szklankami w rkach, utorowali sobie drog ku wysokim oknom, z ktrych
roztacza si zapierajcy dech w piersi widok na wysp zamknit w widach dwch rzek i
drobn siateczk ulic Manhattanu w dole. Ebby pomacha rk w kierunku miasta, jakby
chcia rozpdzi chmur smogu.
- Tam gdzie jest Hudson. W pogodne dni wida park, ktry cignie si a za
Palisades. Eleonora i ja urzdzalimy tam pikniki, kiedy jeszcze nie moglimy sobie pozwoli
na obiad w restauracji.
- Co u niej sycha? Jak idzie Immanuelowi w szkole?
- Dzikuj, oboje maj si niele.
Stuknli si szklankami.
- Dobrze ci znowu widzie, Bill. Jakie wieci przywozisz ze stolicy?
Colby powid dookoa wzrokiem, eby si upewni, czy nikt ich nie podsucha.
- Idziemy na wojn, Eb. Tak twierdzi As, a on wie, co mwi.
Jasne oczy Colbyego za przydziaowymi wojskowymi okularami byy jak zwykle
nieprzeniknione. Cie umiechu przemkn przez jego twarz pokerzysty.
- Tym razem dajmy komunistom wygra - doda. - Tak czy inaczej, czeka nas prba
si. Moe na iraskich polach naftowych albo w kanale La Manche.
Ebby zna dobrze to spojrzenie i ten pokerowy umiech. On, Colby i jeszcze jeden
mody Amerykanin, nazwiskiem Stewart Alsop, uczyli si alfabetu Morsea u tego samego
instruktora w tajnym obozie szkoleniowym OSS, pooonym opodal szkockiego miasteczka
Jedburgh, od ktrego wzia nazw akcja dywersyjna, w jakiej obaj brali udzia, kiedy
zrzucono ich na teren Francji. Jeszcze dugo po powrocie do Stanw Ebby budzi si nagle
nad ranem, a w uszach brzmia mu stumiony warkot liberatora, odlatujcego w kierunku
Anglii. Sysza trzask otwierajcego si spadochronu, ktry nabiera powietrza, by opa w
d ku ognistemu trjktowi, rozpalonemu w polu przez maquis. Ebby i Colby, przydzieleni

11
National Labour Relations Board - Pastwowy Urzd Pracy.
do rnych oddziaw Jedburgh, z ktrych kady liczy zaledwie trzech onierzy, spotkali
si ponownie w ogniu walki, kiedy to gnali jak szaleni przez francuskie wsie, wysadzajc
mosty, eby chroni odsonit praw flank Pattona, podczas gdy jego czogi przemieszczay
si na pnoc z biegiem Yonne w kierunku Renu. Misj Jedburgh zakoczy Ebby w
lnicym czarnym cadillacu, ktry jeszcze niedawno nalea do premiera Vichy, Pierrea
Lavala, a teraz przedziera si w wim tempie przez roztaczony tum na ulicach
wyzwolonego Parya. Po kapitulacji Niemiec Ebby prbowa zaatwi sobie przeniesienie do
jednej z baz na Pacyfiku, ale ostatecznie trafi do centrum przesucha, zaoonego przez
Amerykanw w niemieckiej wytwrni szampana pod Wiesbaden, gdzie lcza,
rozszyfrowujc sowieckie plany na podstawie zezna rosyjskich zbiegw. Mgby pracowa
w powojennym OSS, gdyby takie istniao. Jednak po kapitulacji Japonii Truman stwierdzi,
e w USA niepotrzebna jest ju centralna organizacja wywiadowcza, i rozwiza biuro.
Wskutek nieuniknionej redukcji etatw analitycy OSS zostali przeniesieni do Departamentu
Stanu (gdzie powitano ich jak pchy w dywanie), kowboje do Ministerstwa Wojny, a Ebby,
ktry wtedy by ju mem swojej przedwojennej mioci, wrci na wydzia prawa
Uniwersytetu Columbia. A tu nagle zjawia si kumpel z Jedburgh i kolega ze starszego roku,
Berkshire, ktry przebkuje o porzuceniu studiw wanie teraz, gdy zimna wojna si nasilia,
a Truman w 1947 roku wreszcie doszed do wniosku, e Ameryce przyda si jednak Centralna
Agencja Wywiadowcza.
- Dowiedziaem si poczt pantoflow, e Trumana omal szlag nie trafi, tak si
wciek na CIA - mwi Colby. - Zarzuca im, e za pno poinformowali go o ataku Korei
Pnocnej. Ma racj, oczywicie. Ale przy tym gwnianym budecie, jaki askawie przyzna
im Kongres, i tak zakrawa na cud, e udaje si przewidzie cokolwiek poza humorami
Trumana. Polec gowy, moesz mi wierzy. Plotka na Kapitolu niesie, e admira (mwi o
wczesnym DCI, kontradmirale Roscoe Hillenkoetterze) bdzie musia poszuka sobie nowej
posady jeszcze przed kocem roku. Wisner uwaa, e szef sztabu Eisenhowera w Normandii,
Bedell Smith, dostanie zielone wiato.
Colby zerkn na zegar cienny. Ponownie stuknli si z Ebbym szklankami i
wychylili je do dna.
- Chodmy ju - powiedzia. - Jak As mwi szesnasta trzydzieci, to nie ma na
myli szesnastej trzydzieci jeden.
Maa strzaka przy windach kierowaa uczestnikw sympozjum S.M. Craw
Management do sal mieszczcych si na kocu korytarza, za drzwiami z napisem:
Nieupowanionym wstp wzbroniony. W przedsionku dwaj modzi mczyni o ponurym
wejrzeniu sprawdzili tosamo Colbyego, potem uwanie obejrzeli prawo jazdy Ebbyego i
jego star laminowan kart identyfikacyjn z OSS (ktr wygrzeba z pudeka po butach,
penego pochwa z czasw wojny, medali i papierw dotyczcych jego odejcia ze suby).
Odhaczyli nazwiska na licie, po czym skierowali Ebbyego i Colbyego do drzwi z napisem:
Sympozjum S.M. Craw.
Kilkadziesit osb, w tym tylko jedna kobieta, toczyo si wok prowizorycznego
baru. Druga kobieta, ubrana w spodnie i msk kamizelk, opit na wygniecionej bluzce,
napeniaa szklanki ponczem i ustawiaa je na dugim stole. Ebby wzi drinka i zagadn
stojcego na uboczu mczyzn z kozackim wsem.
- Nazywam si Elliott Ebbit - powiedzia. - Dla przyjaci Ebby.
- John McAuliffe - przedstawi si wysoki mody czowiek o z lekka ekscentrycznym
wygldzie, wystrojony w drogi trzyczciowy lniany garnitur, szyty na zamwienie u
Bernarda Witherilla w Nowym Jorku. - Ludzie rnie nazywaj mnie za plecami, ale
przyjaciele mwi mi Jack. - Gestem podbrdka wskaza chudzielca o pocigej twarzy,
ubranego w wygniecione spodnie i tandetn marynark. - To mj byy kumpel, Leo Kritzky.
Ebby pokn haczyk.
- Dlaczego byy?
- Jego dziewczyna wskoczya mi do ka pewnej nocy - wyzna Jack z rozbrajajc
szczeroci. - Uwaa, e powinienem j wtedy posa do diaba. Wanie prbuj mu
wytumaczy, e to nieza cizia, a ja jestem zupenie zdrowym i normalnym homo erectus.
- Byem zy, ale ju mi przeszo - skomentowa Leo oschle. - adne dziewczyny
zostawiam facetom bez wyobrani.
Wycign do Ebbyego rk.
- Mio mi pana pozna.
Przez chwil Ebbyemu si zdawao, e Jack go nabiera, ale ponure spojrzenie i
zmarszczone brwi Leo przekonay go, e to najszczersza prawda. Zawsze krpoway go cudze
zwierzenia, wic szybko zmieni temat.
- Skd jestecie? I jak tu trafilicie?
- Obaj bdziemy absolwentami Yale pod koniec miesica - odpar Leo.
A Jack doda ze miechem:
- Znalelimy si tutaj, bo powiedzielimy tak, kiedy trener naszej druyny
wiolarskiej zaprosi nas na green cup do Moryego. Okazuje si, e szuka ludzi do... - Nie
by pewien, czy wolno tu wymwi gono nazw Centralna Agencja Wywiadowcza, wic
po prostu machn rk w kierunku tumu.
 - A ty, Elliott? - spyta Leo.
- Po Yale wstpiem do OSS. To by ostatni rok wojny. Mona powiedzie, e jestem
weteranem.
- Brae udzia w jakiej operacji? - zainteresowa si Jack.
- Zdarzao si.
- Gdzie?
- Gwnie we Francji, ale zanim przekroczyem Ren, Hitler strzeli sobie w eb, a
Niemcy skapituloway.
Serwujca drinki kobieta zadzwonia yeczk w szklank i tum mczyzn - ktrych
Jack okreli jako wykrochmalonych facetw w koszulach od Arrowa - przemieci si w
stron skadanych krzese, ustawionych rzdami na wprost panoramicznego okna z widokiem
na Empire State Building i centrum Manhattanu. Kobieta wstpia na szklan mwnic i
postukaa dugim paznokciem w mikrofon, eby sprawdzi, czy dziaa.
- Nazywam si Mildred Owen-Brack - zacza, najwyraniej przyzwyczajona do
radzenia sobie z mczyznami, ktrzy nie nawykli do wsppracy z pci przeciwn. -
Zapoznam was ze standardowym formularzem deklaracji o dochowaniu tajemnicy, ktry
najbystrzejsi z was odkryli ju na swoich krzesach; ci mniej bystrzy siedz na nim. - Tu i
wdzie rozleg si nerwowy chichot. - Wchodzc do tej sali, wkroczylicie na obszar kultury
zamknitej, jak mawiaj socjolodzy. Formularz zobowizuje was do uprzedniego
przedoenia komisji publikacji CM wszystkiego, co chcielibycie ujawni na temat
dziaalnoci agencji, zarwno w czasie trwania suby, jak i po wystpieniu z jej szeregw.
Dotyczy to artykuw, literatury faktu, fikcji, scenariuszy, poematw epickich, librett
operowych, wierszykw na kartach okolicznociowych, i tak dalej. I jeszcze jedno: tylko ci,
ktrzy podpisz zobowizanie, zostan w tym pokoju. Jakie pytania?
Owen-Brack przyjrzaa si twarzom siedzcych naprzeciw ludzi. Samotna kobieta w
tumie rekrutw - moda, ciemnowosa, wyjtkowo adna, ubrana w spdniczk do kolan i
dopasowany akiet - podniosa wypielgnowan do.
- Jestem Millicent Pearlstein z Cincinnati. - Odchrzkna z zakopotaniem, bo zdaa
sobie spraw, e nikogo nie obchodzi, skd przyjechaa. - Jestecie zapewne wiadomi, e to
zobowizanie godzi w pierwsz poprawk do konstytucji i jako takie moe zosta
odrzucone w sdzie.
Owen-Brack umiechna si sodko.
- Domylam si, e jest pani prawnikiem? Przykro mi, ale musz pani wyprowadzi z
bdu - wyjania z przesadn uprzejmoci. - Deklaracje podpisujecie w interesie wasnego
bezpieczestwa. Jestemy tajn organizacj i mamy obowizek chroni nasze tajemnice przed
niedyskrecj ludzi, ktrzy mog ulec pokusie, by opisa swoj prac. Gdyby jaki
funkcjonariusz (lub funkcjonariuszka) sprbowa to zrobi, mgby si nam narazi, a
wwczas bylibymy zmuszeni winowajc (lub winowajczyni) wykoczy, uprzednio
rozwizawszy jego (lub jej) umow o wspprac. Nie lubimy, kiedy kto wchodzi nam w
parad, i z gry uprzedzam, e konsekwencje, rwnie prawne, mog by przykre. Mam
nadziej, e nigdy nie dojdzie do takiej sytuacji, a pani wtpliwoci co do legalnych aspektw
ochrony tajemnic Firmy pozostan nierozstrzygnite.
Ebby pochyli si do Colbyego.
- Co to za modliszka?
- To consigliere Firmy - odszepn. - As mwi, e lepiej jej nie drani.
Owen-Brack przystpia do czytania na gos kolejnych paragrafw umowy. Potem
obesza pomieszczenie, zebraa podpisane formularze, woya je do tekturowej teczki i zaja
miejsce z tyu sali.
Na mwnic wszed Frank Wisner.
- Witajcie w Kwaszarni - zacz, uywajc firmowego argonu. - Nazywam si
Frank Wisner. Jestem zastpc zastpcy dyrektora operacyjnego, Allena Dullesa, naszego
DD/O. Skrt ten, DD amane przez O, oznacza zarwno szefa tajnych sub, jak i same suby
- As pocign yk ponczu, eby zwily usta. - Doktryna Trumana z tysic dziewiset
czterdziestego sidmego roku zobowizaa Ameryk do wspomagania wszystkich wolnych
narodw w ich walce z totalitaryzmem. Gwnym instrumentem tej walki jest Centralna
Agencja Wywiadowcza, na ktrej czele stoi wanie DD/O. Dotychczas nie wszystkie nasze
akcje zakoczyy si sukcesem: stracilimy Czechosowacj, ale ocalilimy Francj od krachu
gospodarczego po wojnie; ustrzeglimy Wochy przed niemal pewnym zwycistwem
komunistw w wyborach i puczem na wzr czeskiego, ktry, gdyby nie my, z pewnoci
doszedby do skutku; uchronilimy Grecj od powstania, inspirowanego przez Moskw.
Cywilizacja Zachodu jest zagroona. Tylko garstka patriotw broni jej szacw. Trzeba
wzmocni ich szeregi i dlatego znalelicie si dzisiaj w tej sali. Szukamy ludzi gotowych na
wszystko, modych mczyzn... i kobiet - tu As ukoni si szarmancko Millicent Pearlstein -
ludzi, ktrzy nie zejd z raz obranej drogi, nie boj si ryzyka i potrafi, jak Alicja w Krainie
Czarw, skoczy w nieznane, nie mylc o tym, jak si stamtd wydostan. I jeszcze jedno:
szpiegostwa nie nauczycie si z podrcznika, zreszt podrcznik taki nie istnieje. Sami
musicie go stworzy, uczc si na wasnych bdach. Dam wam przykad: dziesi dni temu
jeden z naszych oficerw, ktry od piciu miesicy prbowa zwerbowa pewn kobiet,
odkry, e jest ona gorliw czytelniczk horoskopw zamieszczanych w lokalnej gazecie.
Wiecie, co zrobi? Postara si, eby w dniu, w ktrym miaa ostatecznie podj decyzj o
wsppracy, ukaza si horoskop dla Koziorocw, przepowiadajcy, e w najbliszym czasie
otrzymaj od kogo niezwykle korzystn propozycj, ktra odmieni ich ycie i rozwie
wszelkie problemy finansowe - nie wolno odmwi. Kobieta pokna haczyk: podpisaa,
gdzie trzeba, i teraz przekazuje nam informacje z pewnej newralgicznej dla nas i niezwykle
draliwej ambasady w jednym z krajw komunistycznych.
Stojcy przy drzwiach ochroniarz Wisnera postuka w szkieko swojego zegarka. As
niedostrzegalnie kiwn gow.
- Czytacie z pewnoci ksiki z gatunku paszcza i szpady. Jeeli swoje wyobraenia
o Centralnej Agencji Wywiadowczej czerpiecie z literatury, jestecie w bdzie. Prawdziwy
wiat szpiegostwa jest znacznie mniej wspaniay i znacznie bardziej niebezpieczny ni na
kartach powieci. Jeli przebrniecie przez szkolenie, cae wasze ycie zawodowe skada si
bdzie ze spraw, o ktrych nie wolno wam rozmawia z nikim spoza biura, nawet z on czy
dziewczyn. Szukamy ludzi z fantazj, nie pragncych poklasku i potraficych przeprowadzi
ryzykowne operacje, za ktre rzd wyprze si jakiejkolwiek odpowiedzialnoci, bez wzgldu
na rozwj sytuacji. O tym, czego dokonacie, nie napisz na pierwszych stronach gazet - nie
napisz o tym na adnej stronie - chyba e co sknocicie. Bdziecie misem armatnim zimnej
wojny, bdziecie igra ze mierci. Jeeli macie choby cie wtpliwoci, lepiej od razu
poszukajcie sobie jakiej ciepej posadki.
Wisner zerkn na zegarek.
- To na razie wszystko. Owen-Brack wprowadzi was w zasadnicz cz naszego
dzisiejszego spotkania. Powie, gdzie i kiedy macie si zameldowa, co trzeba ze sob zabra,
kiedy zaczniecie pobiera pensj i co powinnicie mwi, gdy kto zapyta was o prac.
Przydzieli wam te kamufla, czyli adres i numer telefonu, pod ktrym sekretarka powie, e
nie ma was w biurze, i spyta, czy co przekaza. W nadchodzcych miesicach nie bdzie was
w biurze bardzo czsto.
Na sali rozlegy si miechy. Wisner szepn co do Owen-Brack, a potem wyszed w
towarzystwie swego ochroniarza. Nachyliwszy si do mikrofonu, Owen-Brack powiedziaa:
- Zaczn od tego, e Firma wybraa was oraz zadaa sobie trud i poniosa koszt
gruntownego sprawdzenia waszej przeszoci, poniewa potrzeba nam ludzi zaradnych i
bystrych, takich, ktrzy potrafi wama si do sejfu i zamiesza herbat, nie brzczc
yeczk. Wszystko wskazuje na to, e trafilicie tu jedynie z t drug umiejtnoci. My
nauczymy was tej pierwszej, wraz z podstawami szpiegostwa, oczywicie jeeli po
dzisiejszym spotkaniu nie zmienicie zdania i zgosicie si do pracy w tajnych subach.
Oficjalnie odbywacie szkolenie w S.M. Craw Management jako praktykanci firmy Sears &
Roebuck. Pierwszy etap szkolenia (ktry istotnie bdzie zawiera take kurs zarzdzania, na
wypadek gdybycie kiedy musieli komu szczegowo wyjania, czego si tu nauczylicie)
odbdzie si w biurach Craw na tyach Hilton Inn przy drodze numer dziewidziesit pi
w Springfield w stanie Wirginia. Pocztek o sidmej trzydzieci rano w pierwszy
poniedziaek lipca.
Przerywajc raz po raz, eby rozda wydrukowane materiay, Owen-Brack gldzia
przez kolejne dwadziecia minut.
- To chyba wszystko - powiedziaa na koniec i umiechna si szeroko. - Przy
odrobinie szczcia adnego z was ju wicej nie zobacz.
Kiedy wszyscy ju wyszli, Jack zosta jeszcze na chwil. Owen-Brack zbieraa swoje
papiery.
- Zapomniae czego? - spytaa.
- Nazywam si McAuliffe. John J. McAuliffe. Dla przyjaci Jack. Pomylaem sobie,
e to wstyd by w Cloud Club i nie obejrze panoramy miasta. A widoki najlepiej
podziwia z kieliszkiem szampana w doni...
Owen-Brack zerkna na Jacka z ukosa. Odnotowaa trzyczciowy lniany garnitur,
kowbojskie buty, ciemne okulary i czarne wosy zaczesane do tyu, z przedziakiem porodku.
- Co oznacza to J? - zapytaa.
- Nic szczeglnego. Uywam go, kiedy staram si wywrze na ludziach wraenie. Mj
ojciec wpisa je na moim akcie urodzenia, bo sdzi, e taki dodatkowy inicja dodaje
czowiekowi powagi.
- Tak si skada, e jestem w komisji lustracyjnej, weryfikujcej akta osobiste
potencjalnych rekrutw. Tak, tak... synne akta numer dwiecie jeden. Pamitam ci
dokadnie, Johnie J. McAuliffe. Przedostatni semestr studiw spdzie na praktykach za
granic jako staysta w amerykaskiej ambasadzie w Moskwie...
- Ojciec mi to zaatwi. Mia znajomoci w Departamencie Stanu - wyjani Jack.
- Ambasador odesa ci z powrotem, kiedy wydao si, e w bagau dyplomatycznym
szmuglowae fiskie homary z Helsinek.
- Wasz wywiad rodowiskowy jest niezwykle skrupulatny. Baem si, e bd musia
zrezygnowa ze suby, jeli to si wyda.
- Myl, e mog ci powiedzie... Twoje wyniki w collegeu byy do mierne.
Zostae wybrany wanie ze wzgldu na w incydent. Firma potrzebuje ludzi, ktrzy nie boj
si nagina przepisw.
- Skoro tak, to co powiesz na kieliszek szampana? - zacz roztacza swe uroki Jack. -
Czy zgodzisz si ze mn, e seks to wsplna gra, w ktrej kobieta bierze udzia na rwni z
mczyzn? Pochylasz si do przodu, dekolt twojej bluzki si rozchyla... wiczya to przed
lustrem? Wida kawaek piersi, sutka... Mogaby pomyle, e co ze mn nie tak, gdybym
tego nie zauway.
Owen-Brack zacisna usta.
- Co ty wiesz o yciu, przystojniaku? Uroda to nie wszystko. Jak doroniesz,
zrozumiesz, e kobiety nie lec na piknych chopcw. Nas uwodzi wasz gos, wasze sowa...
Podrywa si gow, nie rkami.
Zerkna niecierpliwie na maleki, zgrabny zegarek.
- Powiniene wiedzie, e Owen to moje panieskie nazwisko - poinformowaa sucho.
- Po mu Brack.
- Nikt nie jest doskonay. Nie mam ci za ze, e jeste matk.
Lecz Owen-Brack nie uwaaa, eby Jack by zabawny.
- Mj m pracowa dla Firmy. Zgin w przygranicznej potyczce, o ktrej nigdy nie
czytae w New York Timesie. Popraw mnie, jeli si myl, ale chyba nie chodzi ci o
wsplne podziwianie widokw przy kieliszku szampana? Masz ochot si ze mn przespa.
Chcesz zna odpowied? Prosz bardzo, moemy si zabawi. Gdyby mj m nie umar,
poszabym na cao. Czsto mnie zdradza. Ale fakt, e on nie yje, nieco komplikuje
sytuacj. auj, lecz nie interesuje mnie przygoda na jedn noc, potrzebny mi kto na stae.
Tyle e ty nie nadajesz si na kochanka. Do widzenia, Johnie J. McAuliffe. I ycz szczcia.
Przyda ci si.
*
- Szpiedzy - mwi instruktor cichym, stumionym gosem, gdy jego le zablinione
struny gosowe atwo si nadweray - to zupenie zdrowi na umyle ludzie, ktrzy popadaj
w obsesj na punkcie dupereli.
Robert Andrews, pod takim bowiem nazwiskiem figurowa na wywieszonej w holu
licie instruktorw S.M. Craw, przycign uwag studentw zarzdzania ju osiem tygodni
temu, gdy wszed, powczc nogami, do sali wykadowej. Jego byskotliwa kariera w OSS
bya powszechnie znana. W 1944 roku zrzucono go na spadochronie w Niemczech. Mia
skontaktowa si z klik Abwehry, planujc zamach na Hitlera. Po miesicach przesucha
na gestapo sta si wrakiem czowieka.
O tym, e ocala, dowiedziano si pod koniec wojny, kiedy oddziay Pattona
wyzwoliy Buchenwald. Przey, ale straci rami, dosownie wyrwane ze stawu na jakiej
redniowiecznej machinie tortur, a prawy policzek zeszpecony mia na zawsze kilkoma
maymi okrgymi bliznami. Gdy w trakcie wykadu przechadza si po auli, pusty rkaw
sportowej marynarki, starannie podpity, uderza delikatnie o klatk piersiow w rytm jego
krokw.
- Szpiedzy - kontynuowa - gromadz w pamici setki pozornie nieistotnych
szczegw, ktre pewnego dnia mog uratowa im ycie. Na przykad: ktra strona ulicy
pogry si w cieniu o wschodzie ksiyca, albo w jakich warunkach atmosferycznych huk
pistoletu brzmi jak strza ganika w samochodzie.
Zza okna dobiego jkliwe wycie syreny policyjnej. Andrews, jak zaczarowany,
podszed powoli do parapetu i zapatrzy si na swoje odbicie w szybie i na jadce drog
numer 95 samochody. Zdawao si, i dwik w przenis go w inny czas i inne miejsce.
Dopiero po duszej chwili, z widocznym wysikiem, Andrews otrzsn si z koszmarnych
wspomnie.
- Prbowalimy wbi wam do gowy to, co nasi pracodawcy uprzejmi s nazywa
podstawami szpiegowskiego rzemiosa - powiedzia, odwracajc si z powrotem do
suchaczy. - Skrzynki kontaktowe, czno, tajnopisy, tajna fotografia, mikrofilmy,
miniaturowe aparaty fotograficzne, gubienie ogona, zakadanie podsuchu... To ju znacie na
pami. Prbowalimy nauczy was sztuczek KGB: jak podsyaj przystojniakw, by uwiedli
sekretarki majce dostp do tajnych informacji; gdzie ich przewodnicy spotykaj si ze
swoimi agentami i e zawsze wybieraj otwarty teren, nigdy kryjwki; w jaki sposb
dziaajcy na Zachodzie wschodnioniemieccy szpiedzy wykorzystuj numery seryjne
amerykaskich dziesiciodolarwek, eby zama numery telefonw zaszyfrowane w
numerach loterii, ogaszanych w lokalnych stacjach radiowych. Ale z t wiedz nie zajdziecie
daleko. eby pj dalej, musicie przed kadym zadaniem wymyli siebie od nowa - sta si
kim, kogo przeciwnik nigdy by w was nie podejrzewa, a to oznacza robienie rzeczy, o jakie
przeciwnik nigdy by nie podejrzewa oficera wywiadu. By kiedy agent, ktry utyka na
jedn nog, gdy kazano mu kogo ledzi. Wykombinowa sobie, e nikt nie bdzie
podejrzewa kaleki o prac dla wywiadu. Dodam tylko, e zosta zatrzymany, kiedy ledzony
przeze czowiek z Abwehry zauway, e krci si koo niego facet, ktry utyka raz na
praw, a raz na lew nog. Tym agentem byem ja. I dlatego jestem by moe najwaciwsz
osob, by przekaza wam fundamentalne przesanie naszego rzemiosa... - Andrews odwrci
si do okna i znw zapatrzy w swoje odbicie. - Na mio bosk - powiedziao odbicie - nie
popeniajcie bdw.
 Mino kilka godzin, zanim rekruci rozeszli si na spotkania z przedstawicielami
rnych wydziaw Firmy, ktrzy przybyli z Alei Karaluchw przy Reflecting Pool, by
zwerbowa praktykantw do swoich sekcji. Jak zwykle zastpca szefa elitarnej Sekcji Rosji
Sowieckiej, Felix Etz, mia prawo zebra sam mietank. Nikt si nie zdziwi, e pierwsz
namierzon przez niego osob bya Millicent Pearlstein, prawniczka z Cincinnati, ktra
ponadto zrobia dyplom licencjacki z filologii rosyjskiej na Uniwersytecie Chicago.
Na kursie doskonale jej poszo z otwierania kopert i amania pieczci oraz z
wytrychw i zamkw, uzyskaa te wysokie noty z podstaw werbunku,
zaawansowanych szyfrw, a take teorii i praktyki komunizmu. Jack z kolei kiepsko
wypad na egzaminach, za to wiczenia w terenie zda celujco. Na biegu treningowym do
Norfolk uy faszywej licencji operatora ze stanu Wirginia Zachodnia i fikcyjnego listu z
podpisem nieistniejcego szefa adiutantw marynarki, eby dosta si na pokad niszczyciela
USS John R. Pierce i wykra cile tajne dane dotyczce systemu wczesnego ostrzegania.
Jego zuchwao i odwaga, a take doskonaa znajomo niemieckiego i hiszpaskiego,
zwrciy uwag Etza, ktry zaproponowa mu niez posad. Ebby ukoczy szkolenie z
wynikiem celujcym, wzbogaciwszy nabyte w OSS dowiadczenia, i rwnie zaj wysok
pozycj na licie rekrutw szefa Sekcji Rosji Sowieckiej. Przed Kritzkym droga do kariery
stana otworem ju podczas pierwszej rozmowy z Etzem, ktry doceni nie tylko pynn
znajomo jidysz i rosyjskiego, ale przede wszystkim wojujcy antykomunizm, wyniesiony z
domu rodzinnego, gdzie wci ya pami o dramatycznej ucieczce rodzicw Leo przed
bolszewikami w 1917 roku.
Wieczorem studenci zarzdzania udali si do woskiej restauracji w centrum
Springfield, by uczci zakoczenie dwunastotygodniowego kursu, ktry porzdnie da im w
ko.
- Wybieram si do Niemiec - opowiada Ebby grupce przyjaci, siedzcych przy
kocu dugiego stou bankietowego. Napeni chianti kieliszek Millicent, a potem swj. - Hej,
nie uwierzycie, jak wam powiem, dlaczego zwrcili na mnie uwag.
- Pewnie dlatego, e tak dobrze mwisz po niemiecku - zgadywa Jack.
- Nie kady, kto zna niemiecki, lduje w Niemczech - zauway Ebby. - Chodzio o
co innego. Kiedy miaem szesnacie lat, mj dziadek zmar, a babcia, osoba nieco
ekscentryczna, postanowia uczci swoje wiee wdowiestwo i zabraa mnie na wycieczk
po Europie, z nocn wizyt w paryskim maison close oraz tygodniow eskapad do Albanii
krla Zoga. Zdylimy zwiedzi kraj tu przed inwazj oddziaw Mussoliniego - babcia
wysupaa zaszyte w gorsecie zote monety, aby zdoby dla nas dwie koje na trampie
pyncym do Marsylii. Okazao si, e jaki bystry go wypatrzy w moich aktach, e byem
kiedy w Albanii, i zdecydowa, e to kwalifikuje mnie do operacji na tamtym terenie. A
wszystkie albaskie akcje koordynowane s z Niemiec.
Po drugiej stronie sali jaki chopak ze Springfield wrzuci piciocentwk do grajcej
szafy i zacz taczy crabwalka z nastolatk w krynolinie.
- A ja wyjedam do Waszyngtonu - zwierzy si Leo. - Etz powiedzia mi, e Bill
Colby chciaby zatrudni u siebie kogo ze znajomoci rosyjskiego.
- Mnie skierowali do wojskowej szkoy jzykw, ebym troch podszlifowaa woski -
powiedziaa Millicent. - Potem jad do Rzymu trzepota rzsami do komunistycznych
dyplomatw.
Spojrzaa przez st.
- A ty, Jack?
- Rwnie Sekcja Rosji Sowieckiej. Wysyaj mnie do jakiej tajnej bazy marynarki
na przeszkolenie. Przez trzy tygodnie bd mnie uczy, jak si obchodzi z broni i
dynamitem. Potem dali mi do wyboru Madryt albo prac w Berlinie dla kogo o pseudonimie
Czarnoksinik, co oznacza, e bd Uczniem Czarnoksinika, bo zdecydowaem si na
Berlin. Niemieckie dziewczyny podobno wietnie robi loda.
- Och, Jack, ty zawsze o jednym... - jkna Millicent.
- On tylko chce ci pokaza, e stan na wysokoci zadania - wtrci Ebby.
- Pewnie, e stan... Chtnie ci to poka, Millicent - doda zachcajco Jack. - Moe
wreszcie znajd uznanie w twoich oczach?
- Marne szanse - sykna.
- Zbyt szalony, zy i niebezpieczny, eby si z nim zadawa. Tak podpisano zdjcie
Jacka w ksidze pamitkowej Yale - wtrci Leo. - W cudzysowie, bo pierwotnie sowa te
odnosiy si do lorda Byrona, z ktrym Jack zawsze si w gbi duszy utosamia. Mam racj,
staruszku?
Jack, troch ju podchmielony, odrzuci gow w ty i zadeklamowa:
- Kiedy mzg si rozpala w miosnym amoku, Kulejca Cnota nie dotrzyma
12
kroku .
- wietny kryptonim, Jack. Kulejca Cnota - zachichotaa Millicent. - Pasuje jak ula.
Przed jedenast wikszo praktykantw opucia lokal, eby zdy na nocny seans

12
George Byron, Odpowied na kilka eleganckich wierszy nadesanych przez przyjaciela, w przekadzie
Krzysztofa Zabockiego.
Bulwaru Zachodzcego Soca w pobliskim kinie. Ebby, Jack, Leo i Millicent zostali. Chcieli
dokoczy chianti i poplotkowa o czekajcych ich w przyszoci zadaniach. Poniewa czsto
tu bywali w czasie kursu, waciciel postawi im na poegnanie kolejk grappy na koszt
firmy. Kiedy wychodzili, zatrzyma ich na chwil przy kasie.
- Jestecie ju trzeci, od wit Boego Narodzenia, grup praktykantw z Craw.
Czym wy si tam waciwie zajmujecie? - zapyta.
- Jak to czym? Z a r z d z a n i e m - owiadczya Millicent z szerokim umiechem.
- Prawd mwic, nie pracujemy w Craw - doda Leo. - Jestemy z Sears & Roebuck.
Przysali nas na kurs.
- Moim pracownikom te przydaby si taki kurs - westchn waciciel. - Szkoda, e
wyjedacie ze Springfield! Gdzie was zatrudni?
- Wszdzie - odpara Millicent. - Cz z nas bdzie pracowa w dyrekcji, w Chicago,
innych przyjm filie w caym kraju.
- No to powodzenia!
- Auguri - umiechna si w odpowiedzi Millicent.
Wilgotna od wieczornej mawki rynna przy drzwiach restauracji lnia jak lustro. Na
wskiej uliczce, ktr grupka przyjaci ruszya z powrotem w stron Hilton Inn, rozlegao
si lubiene, gardowe miauczenie kota. Ebby przystan pod latarni, eby jeszcze raz
przeczyta list od adwokata, zawiadamiajcy, e sprawa rozwodowa dobiega koca. Kiedy
dogoni przyjaci, usysza, e spieraj si o suszno podjtej przed kilkoma dniami decyzji
Harryego Trumana o zajciu kolei przez wojsko w celu uniknicia strajku generalnego.
- Truman - mwi z uznaniem Jack - to twardziel.
- Raczej amistrajk - owiadczya Millicent.
- Prezydent z prawdziwego zdarzenia nie moe pozwoli na zamieszki, gdy kraj
zaangaowany jest w wojn z Kore - powiedzia Ebby.
Pochonici rozmow, nie zauwayli, e tu przed nimi, obok sterczcego z chodnika
hydrantu, zaparkowaa maa furgonetka do rozwoenia prasy. Kiedy j mijali, tylne drzwi
otworzyy si z impetem. Na chodnik wyskoczyo czterech uzbrojonych mczyzn. U wylotu
uliczki pojawio si kilka ciemnych postaci, blokujc przejcie. Leo poczu, e ogarnia go
panika. Zdy jeszcze krzykn: Co si tu, u diaba, dzie..., lecz zanim skoczy, kto
zarzuci mu na gow worek, wykrci do tyu rce i mocno zwiza je kablem. Leo usysza
guchy odgos padajcego ciaa i zduszony jk Jacka. Mocne rce wepchny czwrk
rekrutw do samochodu i brutalnie rzuciy na stert gazet. Drzwiczki zatrzasny si,
zawarcza silnik. Furgonetka ruszya, podskakujc na wybojach. Leo otworzy usta, chcia
zapyta innych, czy yj, ale zamilk natychmiast, poczuwszy na skroni chodny dotyk
metalu. Po chwili usysza gos Jacka, mwicy ze zoci: ...musielicie nas z kim
pomy..., a potem znowu zduszony jk.
Furgonetka wzia ostry zakrt w lewo, jeszcze raz w lewo, dodaa gazu i wysza na
prost. Jechali jaki czas, kluczc po drodze i zatrzymujc si kilkakrotnie, zapewne na
wiatach. Leo prbowa liczy zakrty, eby mc pniej zrekonstruowa drog, ale wkrtce
si pogubi i straci rachub. Po czterdziestu, moe pidziesiciu minutach - rwnie dobrze
mogo to trwa o wiele duej - samochd zwolni i wreszcie stan w miejscu. Do uszu Leo
dobiego guche wycie, podobne do dwiku syren mgielnych. Usysza trzask zapalniczki. Za
gardo chwyci go strach. Chc ich spali ywcem? Gazety zajm si byskawicznie... Poczu
dym z papierosa i odetchn z ulg. Powtarza sobie, e to na pewno wiczenia, porwanie na
niby - nic innego nie przychodzio mu do gowy - zorganizowane przez ludzi z Sekcji Rosji
Sowieckiej, eby wyprbowa morale rekrutw. Lecz ziarnko wtpliwoci ju zakiekowao
w jego umyle. Przypomnia sobie, co Andrews mwi o obsesji na punkcie dupereli, i nagle
ca uwag skupi na szczegach. Dlaczego porywacze milcz? Czy dlatego, e nie mwi po
angielsku? A moe mwi z obcym akcentem i nie chc si zdradzi? Albo bez akcentu, co
mogoby oznacza, e s agentami CIA? Lecz jeli porwaa ich CIA, to skd si wzi ten
zapach machorki, ktry tak dobrze pamita z dziecistwa? Taki sam tyto pali jego ojciec,
zanim si zastrzeli... Podczas gdy rozwaa wszystkie te moliwoci, zastanawiajc si, ktra
z nich jest najbardziej prawdopodobna, jego myli odpyway z wolna - pniej zda sobie
spraw, e po prostu si zdrzemn - i oto przed oczami poczy mu si przesuwa
niewyrane, zamglone obrazy, niby wyblake fotografie z rodzinnego albumu: trumna ojca
opuszczana do grobu na ydowskim cmentarzu na Long Island; podmuchy wiatru, deszcz
bbnicy o czarne parasole; wystrza z ganika samochodu, ktry zabrzmia jak salwa;
gobie, w popochu podrywajce si do lotu z uschnitych gazi martwych drzew;
monotonny gos stryja, ktry cigle si myli, odczytujc na gos spisany aciskim alfabetem
kadisz; jkliwe zawodzenie matki, ktra w kko powtarzaa: Co z nami bdzie? Co z nami
bdzie?
Ockn si nagle, kiedy tylne drzwi otwary si z impetem i wiey powiew morskiej
bryzy wpad do dusznego wntrza furgonetki. Czyje brutalne rce zwloky go z gazetowego
oa i poprowadziy trapem na ma, chybotliw d. Porwani musieli pooy si na
cuchncych rybami, rozedrganych deskach pokadu. Przykryci tust od smarw plandek,
syszeli ciche dudnienie silnika, podczas gdy dka, prujc dziobem fale, odpywaa coraz
dalej od brzegu. Kiedy po kwadransie warkot motoru ucich, sza jeszcze przez jaki czas si
rozpdu, a wreszcie uderzya o co twardego. Stojc na wodzie, podnosia si i opadaa wraz
z fal. Porywacze szarpniciem poderwali jecw na nogi i powlekli ich, poszturchujc co
chwila, najpierw w gr, potem w d, po dugich, wskich schodkach. Leo domyli si, e
s na jakim statku. Potkn si, przechodzc przez luk. Czyj gos zakl pod nosem, chyba
po polsku. Zszedszy do adowni, Leo poczu zapach mki unoszcy si w stchym
powietrzu. Wepchnito go do dusznej kajuty. Czyje rce cigny mu buty i ubranie. Kiedy
zosta w samej bielinie, kto rozci wizy, wrzynajce si w obolae nadgarstki, popchn go
na krzeso i wykrciwszy mu rce do tyu, przywiza do oparcia, kilkakrotnie opasujc
sznurem. Dopiero wtedy zdjto mu z gowy worek.
Natychmiast zacisn powieki, olepiony wiatem nagich arwek. Potem, wci
mruc oczy, rozejrza si wok. Zobaczy swoich przyjaci, rozebranych, jak on, do majtek
i skarpetek. Millicent, w koronkowym staniku i figach, bya kredowo blada i wygldaa na
kompletnie zszokowan. Trzej marynarze w grubych swetrach i drelichach przeszukiwali
kieszenie lecych na pododze ubra, rzucajc w kt, na jedn kupk, wszystkie portfele i
dokumenty. Chudy, wymizerowany mczyzna w le skrojonym garniturze sta w drzwiach i
patrzy na nich wyupiastymi oczami. Jego wskie wargi wykrzywi niky umieszek.
- Witam - powiedzia angielszczyzn, w ktrej wraliwe ucho Leo wychwycio
wschodnioeuropejski akcent, otewski albo polski. - Hej, wy tam, suchajcie mnie teraz: im
szybciej powiecie do mnie rzeczy, ktre ja chc wiedzie, tym szybciej ten nieszczliwy
epizod bdzie za nami. Wy si tu teraz naradcie ze sob. Ja, osobicie, jestem godny. za
jaki czas wrc i pogadamy, i zobaczymy, co z wami zrobi... Moe wyjdziecie z tego ywi,
a moe nie, jeszcze si okae.
Schyli si i znikn w otworze luku. Marynarze podyli za nim. Rygle zazgrzytay w
grodziach i drzwi zatrzasny si z hukiem.
- Boe! - westchna Millicent. Gos jej dra, struka liny ciekaa z kcika
spuchnitych od przygryzania ust. - To nie dzieje si naprawd.
Ebby skin podbrdkiem w kierunku grodzi.
- Maj mikrofony - szepn. - Wszystko usysz.
Jack by niemal pewien, e cay incydent jest czci szkolenia, ale postanowi wzi
udzia w grze, aby wykaza si przed instruktorami monitorujcymi akcj.
- Dlaczego kto miaby porywa praktykantw Craw? - spyta gono, trzymajc si
legendy, opracowanej na pocztku kursu.
Ebby przej paeczk.
- Wzili nas za kogo innego. To na pewno jaka pomyka.
 - Moe kto ma na pieku z Craw? - podsun Jack.
- Chyba raczej z Searsem - doda Leo.
Millicent nie zwracaa na nich uwagi, pogrona we wasnym wiecie, jakby
nieobecna, mamrotaa pod nosem:
- To tylko wiczenia - powiedziaa do siebie. - Chc sprawdzi, jak si zachowamy...
Mruc oczy w jasnym wietle, zdaa sobie nagle spraw, e jest prawie zupenie
naga, i zacza cichutko chlipa.
- Wszystko mi jedno... Boj si, strasznie si boj...
Leo powoli oddycha przez nos, eby si uspokoi. W kbowisku bezadnych myli
usiowa odnale ni, ktra doprowadzi go do jakiego logicznego wyjanienia. Wreszcie
doszed do wniosku, e istniej tylko dwie moliwoci: albo, co najbardziej prawdopodobne,
uczestnicz w niezwykle realistycznej symulacji porwania, bdcej swoistym rytuaem
inicjacyjnym kandydatw do elitarnej Sekcji Rosji Sowieckiej, albo te naprawd zostali
pojmani przez sowieckich agentw, ktrzy chc zdoby informacje o rekrutacji i treningu w
CIA, co po chwili zastanowienia uzna za kompletny absurd. Ale czy nie odrzuca tej myli
tylko dlatego, e bardzo nie chce w ni uwierzy? A jeli to jednak prawda? Moe Rosjanie
odkryli, e Craw Management jest przykrywk dla Firmy, i od dawna przygotowywali
zasadzk na kursantw? Po choler si zasiedzieli w tej woskiej knajpie? Co za pech!
Leo usiowa przypomnie sobie, czego si dowiedzia na seminarium o technikach
przesuchania. Po gowie koatay mu si oderwane zdania... Kiedy jeste przesuchiwany,
tamci staraj si ciebie przekona, e wiedz wicej ni w rzeczywistoci i e kade zeznanie
jedynie potwierdza to, co ju wiedz. Dlatego musisz trzyma si legendy, nawet gdy
dowiod, e znaj szczegy twojej dziaalnoci w CIA. Na ostatnich zajciach pojawi si
nieoczekiwanie pan Andrews; przed oczami Leo stana nagle twarz instruktora i jego
wiecznie smutny umiech, ale za nic nie mg sobie przypomnie, o czym wtedy bya mowa.
Po czasie, ktry wydawa si wiecznoci, do uszu Leo dotar zgrzytliwy dwik.
Bolce zawiasw powoli obrciy si w grodziach i do kajuty wkroczy ten sam chudy
mczyzna o wymizerowanej twarzy. Przebra si. Mia teraz na sobie biay kombinezon ze
spranymi pomaraczowymi plamami, a na nosie ciemne okulary. Tu za nim wszed jaki
marynarz, niosc drewniany kube. Postawi go w kcie, zanurzy w nim drewnian chochl i
kademu ze spragnionych winiw nala prosto do garda troch sonej wody. Chudy
mczyzna przysun sobie krzeso, obrci je i usiad na nim okrakiem, twarz do
porwanych. Ze stalowej papieronicy wyj papierosa, postuka nim o oparcie, pstrykn
zapalniczk i przytkn pomyczek ognia do bibuki; Leo znowu poczu zapach rosyjskiej
machorki. Mczyzna, zacignwszy si gboko, milcza przez chwil, jakby si nad czym
zastanawia.
- Mwcie mi Oskar - przemwi nagle. - Przyznajcie, e macie nadziej, e to tylko
wiczenia CIA, ale nie jestecie pewni. - Zarechota gardowo szyderczym miechem. -
Niestety, musz wam zakomunikowa niemi nowin. Jestecie na otewskim frachtowcu
Lepaja. Kotwiczymy w zatoce Chesapeake. Lada chwila skoczymy odpraw i wypyniemy
do Rygi, z adunkiem mki. Kontrol Stray Przybrzenej mamy ju za sob. Zwykle
trzymaj nas tak wiele godzin, bo chc nam uprzykrzy ycie, ale my si tym nie
przejmujemy... Gramy sobie w karty, suchamy w radiu czarnego jazzu, a czasem
przesuchujemy agentw CIA, ktrzy wpadli nam w rce. - Wyj z kieszeni notes, polini
palec i zacz przewraca kartki.
- A wic... - powiedzia, kiedy ju znalaz to, czego szuka - ktry z was to Ebbitt?
Ebby odchrzkn.
- To ja. - Jego gos by nienaturalnie ochrypy.
- Widz tu orzeczenie o rozwodzie, wydane przez sd miasta Las Vegas. - Oskar
podnis wzrok. - Przy paskim ubraniu znalelimy laminowany identyfikator pracownika
Sears & Roebuck. By pan uczestnikiem kursu S.M. Craw Management w Springfield w
stanie Wirginia?
- Tak.
- Czym dokadnie zajmuje si pan u Searsa?
- Jestem prawnikiem. Pisz kontrakty.
- A wic... Pytam pana, panie Ebbitt: po co pracownik Sears & Roebuck mwi swoim
przyjacioom... - zajrza do notesu - Maj mikrofony. Wszystko usysz?
Ebby odchyli gow i zmruy oczy, jakby si opala w ostrym wietle nagiej
arwki.
- Czytaem za duo powieci szpiegowskich.
- Moi koledzy i ja wiemy, e S.M. Craw Management to szkoa szpiegowska,
prowadzona przez Centraln Agencj Wywiadowcz. Wiemy, e wasza czwrka ma
pracowa w wydziale, ktry nosi dziwn nazw Sekcji Rosji Sowieckiej. Dziwn, bo Rosja
jest tylko jedn z pitnastu republik ZSRR. Zanim wasza synna agencja szpiegowska
dobierze si do naszych sekretw, powinna przestudiowa atlas Randa McNallyego.
- Czego od nas chcecie? - zapyta Leo.
Oskar zmierzy go wzrokiem.
- Na pocztek chc, ebycie nie opowiadali mi bajek o pracy u Searsa. I nie
wciskajcie mi wyssanych z palca historyjek o kursach zarzdzania w Craw. Potem
wypiewacie reszt: program kursu, szyfry, nazwiska i rysopisy waszych instruktorw,
kolegw i agentw, ktrzy was zwerbowali.
Jak si okazao, Oskar by zaledwie pierwszym z caej kolejki przesuchujcych,
ktrzy na zmian maglowali winiw. W jaskrawym, olepiajcym wietle nagich arwek
porwani szybko stracili poczucie czasu. W pewnym momencie Millicent poprosia o
pozwolenie na skorzystanie z toalety. Gruby ledczy z monoklem w oku odchyli jej skrawek
biustonosza i uszczypn w pier. Potem, chichoczc oblenie, skin na jednego z marynarzy.
Kaza mu j rozwiza i zaprowadzi do obskurnej ubikacji w korytarzu, gdzie Millicent
przeya przykre chwile upokorzenia, poniewa marynarz upiera si, e drzwi maj by przez
cay czas szeroko otwarte, eby mg mie j na oku. Jeli w trakcie przesuchania
komukolwiek z ich czwrki opada gowa ze znuenia, natychmiast ktry z marynarzy budzi
go kopniakiem. Zagldajc co chwila do swoich tajemniczych notatek, oprawcy w
nieskoczono wakowali z porwanymi ich fikcyjne yciorysy, spreparowane na samym
pocztku kursu Craw na podstawie rzeczywistych biografii.
- Twierdzi pan, e pracowa w kancelarii prawnej Donovan, Leisure, Newton,
Lumbard & Irvine - powiedzia Oskar do Ebbyego w pewnym momencie.
- To ju chyba przerabialimy? Firma Donovan, Leisure, Newton, Lumbard &
Irvine nigdy nie bya agencj rzdow, do cholery!
Oskar rzuci na podog niedopaek papierosa, ktry parzy go w palce.
- Czy paski Donovan to ten sam William Donovan, ktry by szefem
amerykaskiego Biura Sub Strategicznych w czasie wielkiej wojny ojczynianej?
- Ten sam - odpar znuonym gosem Ebby.
- I zapewne sysza pan, e po wojnie Donovan, p a s k i William Donovan,
namawia prezydenta Trumana do stworzenia Centralnej Agencji Wywiadowczej.
- Widz, e czytamy te same gazety - odci si Ebby.
- A skoro ju pracowa pan dla Donovana w OSS, byoby logiczne, gdyby
zarekomendowa pana ludziom z nowej agencji.
- Najpierw zapytaby mnie o zdanie. Po co, u diaba, miabym rzuca posad w
renomowanej firmie prawniczej, za trzydzieci siedem tysicy dolarw rocznie, dla roboty w
subie wywiadowczej za sze czterysta? To absurd.
Ebby zorientowa si, e popeni bd, podajc konkretne sumy. Wiedzia ju, jakie
bdzie nastpne pytanie.
- A skd pan wie, e pracownik operacyjny CIA zarabia sze tysicy czterysta
dolarw rocznie?
Ebby wzruszy ramionami z rozdranieniem.
- Pewnie gdzie przeczytaem.
- I tak dokadnie zapamita pan t liczb? Sze tysicy czterysta?
- Jak wida.
- A dlaczego porzuci pan t doskona posad za trzydzieci siedem tysicy dolarw,
eby przenie si do Sears & Roebuck?
- Poniewa Donovan zwleka z przyjciem mnie do spki, a u Searsa byli bardzo
zadowoleni z kontraktw, jakie dla nich sporzdzaem, kiedy jeszcze pracowaem w
kancelarii. Poza tym pacili krocie swojemu prawnikowi i zorientowali si, e nawet jeli
dadz mi wicej ni Donovan, te wyjd na swoje.
- Z kim pan pracuje u Searsa?
Ebby wymieni nazwiska, a Oskar zapisa je w notesie. Wanie mia zada nastpne
pytanie, kiedy wszed jeden z marynarzy i szepn mu co na ucho.
- A wic - oznajmi Oskar - mamy ju pozwolenie Stray Przybrzenej. Odpywamy.
Deski pokadu zadray, co zadudnio pod stopami winiw, z pocztku sabo,
pniej coraz wyraniej.
- Mam nadziej, e adne z was nie cierpi na chorob morsk - powiedzia Oskar.
Warkn co po rosyjsku do jednego z marynarzy. Leo rozumia kade sowo -
chodzio o przyniesienie wiader, na wypadek gdyby kto mia wymiotowa - ale nie da tego
po sobie pozna.
Millicent znosia to znacznie lepiej, ni pozostali mogli przypuszcza; zdawao si, e
czerpie si z uporu, z jakim tamci trzymali si swoich historyjek. ledczy wci powraca do
kursu Craw Management. Cytowa obszerne fragmenty wykadw, prowadzonych przez
jednorkiego instruktora o nazwisku Andrews, ale Millicent tylko krcia gow: nie umie
powiedzie, czym zajmowali si w Craw jej koledzy; moe mwi tylko za siebie; studiowaa
techniki zarzdzania; tak, pamita jak przez mg jednorkiego mczyzn w pokoju, gdzie
sortowano poczt, ale nigdy nie miaa z nim adnych zaj; nie, nie byo adnych wicze
terenowych w Norfolk; nikt nie wamywa si do bazy marynarki; po co, na mio bosk,
studenci zarzdzania mieliby kra tajemnice wojskowe? I co niby mieli z nimi zrobi?
I wtedy nagle zacz si ruch w korytarzu. Drzwi rozwary si szeroko. Jacy ludzie w
mundurach biegali tam i z powrotem, tupic dononie. Obaj ledczy wymienili ze sob
zaskoczone spojrzenia. Oskar w milczeniu kiwn na swego pomocnika. Wyszli i chwil
naradzali si cicho po rosyjsku z krpym mczyzn w oficerskim uniformie ze zotymi
warkoczami na rkawach. Leo zdawao si, e syszy maszyna szyfrujca i torba cika
jak ow, a potem wyranie dobiegy go sowa: za burt, jeli Amerykanie sprbuj nas
zatrzyma.
- Co oni mwi? - warkn Jack. Zaczyna mie wtpliwoci, czy to naprawd tylko
wiczenia.
- Mwi o woeniu maszyny szyfrujcej do torby obcionej oowiem i wrzuceniu jej
do morza, jeli Amerykanie sprbuj zatrzyma statek - odszepn Leo.
- Chryste - powiedzia Ebby. - Ostatni rozkaz, jaki dotar do ambasady japoskiej w
Waszyngtonie szstego grudnia czterdziestego pierwszego roku, dotyczy zniszczenia
szyfrw i maszyn szyfrujcych.
- Cholera jasna, Sowieci szykuj si do wojny - zakl Jack.
Millicent spucia gow na pier i zacza dre.
Oskar, ktry cigle sta w korytarzu, mwi co o czterech Amerykanach, ale jego
sowa zaguszyo wycie okrtowej syreny. Oficer marynarki gniewnie uci: Niet, niet.
Podnis gos, a Leo usysza, tym razem wyranie: Ja tutaj decyduj... Lepaja jest pod
moimi... wp... wschd... przez radio... cement i za bur..
Ebby i Jack spojrzeli na Leo, oczekujc tumaczenia. Z jego przeraonego wzroku
odgadli, e wieci s katastrofalne.
- Powiedzieli co o cemencie - wyszepta Leo. - Chc nas wrzuci do morza, jeli nie
bdziemy gada.
- To cz wicze - zapewni Ebby, zapominajc o mikrofonach w grodziach. -
Prbuj nas zastraszy.
Z twarz szar jak popi, ze zmarszczonymi brwiami, Oskar wszed z powrotem do
kajuty. By sam.
- Bardzo ze nowiny - oznajmi. - W Berlinie doszo do star. Pady strzay. S ofiary
po obu stronach. Nasze Politbiuro postawio Trumanowi ultimatum: albo w cigu dwunastu
godzin wycofacie wasze wojska z Berlina, albo uznamy, e jestemy w stanie wojny.
Do pomieszczenia wpado p tuzina marynarzy. Taszczyli worki z cementem i puste
dwudziestopiciogalonowe puszki po farbie. Po chwili kto wbieg, cignc za sob gumowy
szlauch, i w popiechu przykrci go do kranu w ubikacji. Oskar pokiwa bezradnie gow.
Wyglda na zrozpaczonego.
- Prosz, uwierzcie mi! Miaem nadziej, e do tego nie dojdzie.
Zdj ciemne okulary; jego wyupiaste oczy byy podejrzanie wilgotne.
- Nie jestecie pierwsi. Czasami trzeba byo kogo przycisn, ale zawsze w kocu
dochodzilimy do porozumienia...
Millicent trzsa si jak w febrze, mimo e w kajucie panowa upa. Z oczu pocieky
jej zy. Ebby poczu, e si dusi. W popochu usiowa znale jaki sposb, eby si z tego
wywin. Leo za wszelk cen prbowa wymyli, co mgby powiedzie Oskarowi.
Pamita, co mwi Andrews: musicie sta si kim, kogo wrg nigdy by w was nie
podejrzewa. Kim, kim moe si sta? Nagle wpad mu do gowy szalony pomys: a jakby tak
powiedzie, e jest rosyjskim agentem, ktry ma za zadanie infiltracj CIA? Ale czy Oskar
si na to nabierze? A jeeli zechce sprawdzi to w Moskwie?
Ze szlauchu pocieka struka wody, a marynarze rozerwali papierowe worki i zaczli
sypa cement do puszek po farbie.
- Prosz was, bagam - mwi Oskar. - Przyznajcie si, a ja uratuj wam ycie. Jeeli
jestecie rekrutami CIA, mog odwoa rozkazy. Popyniecie z nami na otw, eby
przesuchali was nasi eksperci - nalega, wci krcc ponuro gow. - Pomcie mi, zrobi
wszystko co w mojej mocy, eby was ocali.
- Ja powiem... - wyrwaa si Millicent.
Na znak Oskara jeden z marynarzy rozsupa sznur, ktrym bya przywizana do
krzesa. Dygocc jak w konwulsjach, osuna si na kolana. Zanosia si od paczu, sowa
ledwo przechodziy jej przez gardo.
- Tak, tak, to prawda... my wszyscy... zwerbowali mnie na uczelni... dlatego e jestem
adna i dobrze mwi po wosku... Craw... szkolenie...
Jkaa si, poykaa sowa, potem nagle zaczerpna tchu i zacza sypa: nazwiska,
daty, miejsca... Kiedy Oskar prbowa jej przerwa, zatkaa uszy i brna dalej, opisujc w
najdrobniejszych szczegach ich pierwsze spotkanie z Asem w Cloud Club i pogrki
Owen-Brack, e wykoczy kadego, kto zdradzi tajemnice Firmy. Wysiliwszy pami do
granic moliwoci, drobiazgowo odtworzya przebieg szkolenia w Craw... Mczyzna, ktry
uczy ich sztuki szpiegostwa, jest wielkim bohaterem w Kwaszarni...
- Kwaszarni?
Wodnista wydzielina kapna z nosa Millicent na grn warg. Dziewczyna wytara
si wierzchem doni.
- Co jeszcze? Co jeszcze...? Miaam ich kusi: pienidzmi, pochlebstwami, pieprzy
si z nimi, wytrychy i zamki, nazywa si Andrew, ale, o Boe, nie mog sobie przypomnie,
czy to imi, czy nazwisko. - Oskar znowu stara si jej przerwa, lecz ona bya jak w transie. -
Powiem, powiem wszystko, prosz, na rany Chrystusa...
I wtedy spojrzaa w gr. Przez zy dostrzega w drzwiach pana Andrewsa w
sportowej marynarce z podpitym pustym rkawem. Pod penym niemego wyrzutu
spojrzeniem jego oczu zamilka raptownie, osuna si bezwadnie na podog i gono
przeknwszy lin, jkna: ajdak... ajdak... BYDL! W przypywie bezsilnej furii tuka
gow o deski pokadu. Oskar, z pomoc jednego z marynarzy, prbowa j przytrzyma, a
ona dygotaa jak w febrze, mamroczc pod nosem co, co brzmiao jak ...buka z masem,
buka z masem.
Leo, widzc, jak Andrews odwraca z zaenowaniem wzrok od roznegliowanego ciaa
Millicent, przypomnia sobie nagle, co instruktor powiedzia im ostatniego dnia na
seminarium z technik przesuchania; w uszach zabrzmia mu rozwleky, charakterystyczny
gos: Wierzcie mi, a mwi to z wasnego dowiadczenia, e kadego mona zama w
sze g o d z i n. Najwikszego twardziela. Bez wyjtku. K a d e g o. - Tu
bezbrzeny smutek rozla si po zeszpeconej bliznami twarzy. - Co ciekawe, to nie bl was
amie. Przywykacie do niego, przywykacie do jkw, do wasnego skamlenia i nie pamitacie
ju, e moe istnie ycie bez blu. Nie, to nie bl was amie, ale strach. A istniej setki
sposobw na wszczepienie czowiekowi strachu. I jest tylko jeden pewny sposb na to, eby
tego unikn: na mio bosk, przestrzegajcie jedenastego przykazania pracy w wywiadzie:
nigdy, przenigdy nie dajcie si zapa.
*
Nie byo adnej analizy, przynajmniej oficjalnie. Wieci o porwaniu na niby rozeszy
si szybko wrd rekrutw, co byo czci planu. Firma stawiaa spraw jasno: reguy
markizy Queensberry nie dotycz wielkiej gry, jak jest szpiegostwo. Koledzy z kursu
zaczepiali na korytarzu trzech odtwrcw gwnych rl, eby zapyta, czy to prawda, i krcili
gowami z niedowierzaniem, kiedy tamci odpowiadali, e tak, dobrze syszeli, tak to wanie
wygldao. Leo odkry, e Millicent Pearlstein zostaa przewieziona nieoznakowan karetk
do kliniki CIA gdzie na paskowyu Piedmont w Wirginii. Musiaa odej, i to nie dlatego,
e daa si zama, ale dlatego, e sama si zaamaa, a dla ludzi zaamanych nie byo w
Firmie miejsca. Pewnego popoudnia pan Andrews wzi Leo na stron i powiedzia, e czuje
si okropnie po tym, co spotkao Millicent, ale myli, e tak bdzie lepiej. Doda, e nie
odebrano jej stopnia oficerskiego i e jak tylko dojdzie do siebie, otrzyma niewielkie
odszkodowanie, a potem znajd jej jak spokojn, papierkow robot w rzdowej agencji
bezpieczestwa przy Departamencie Stanu albo w Departamencie Obrony, gdzie te potrzebni
s wyszkoleni agenci wywiadu.
Pod koniec tygodnia rekruci zaczli si pakowa - przyznano im dwutygodniowy
urlop, eby wypoczli, zanim zamelduj si, gotowi do penienia swojej misji. Zupenie
przypadkiem Jack i Leo natknli si w Hilton Inn na kolejn grup rekrutw, w ktrej
dostrzegli dwch znajomych z Yale.
- A niech to, wygldacie, jakby was przepucili przez wyymaczk! - wykrzykn
jeden z nich.
- Ciko byo? Da si tu wytrzyma? - dopytywa si drugi.
- Pestka - powiedzia Jack. - Nie napociem si na kursie.
- Proste jak drut - przywiadczy Leo.
Obaj sprbowali si umiechn, ale minie twarzy odmwiy im posuszestwa.
 2.

MOSKWA, WTOREK, 5 WRZENIA 1950

Moskwianie nie pamitali takich upaw od stu lat. Fale gorca napyway znad
pustyni Kara-kum w Turkmenii, duszc arem miasto, a roztopiony asfalt na ulicach ugina
si pod podeszwami letnich butw. W poszukiwaniu ochody, rozebrani do majtek i
podkoszulkw, mieszkacy stolicy tumnie wylegli na brzeg rzeki Moskwy. Jewgienij zaszy
si w dewizowym barze hotelu Metropol przy placu Czerwonym. Sczy popoudniowego
drinka w towarzystwie szaowej Austriaczki, ktra przyjechaa tu w ramach studenckiej
wymiany i z ktr flirtowa podczas lotu ze Stanw. Udawa Amerykanina, co zawsze
sprawiao mu wielk frajd. Dziewczyna, zatwardziaa komunistka, ofiara marksistowskiej
indoktrynacji na Uniwersytecie omonosowa, entuzjastycznie reagowaa na codzienne wieci
o zwycistwach Korei Pnocnej i porakach Amerykanw. Pozwoli jej si wygada i
dopiero po duszej chwili zwekslowa rozmow z polityki na seks. Owszem, bya nie od tego
i atwo daa si poderwa, ale nie chciaa - nie moga - zaprosi go do akademika, w obawie
przed agentami KGB, ktrzy mogliby zaskoczy ich na miosnych igraszkach i wyrzuci j z
Rosji za antysocjalistyczne zachowanie. adne namowy (W Das Kapital, tom drugi -
powiedzia w pewnym momencie Jewgienij, improwizujc z kamienn twarz - Marks
twierdzi, e dziewictwo jest buruazyjn sabostk, ktra nie przetrwa walki klasowej) jej
nie przekonay i w kocu da za wygran. Uprzytomniwszy sobie nagle, e zrobio si pno,
wyszed w popiechu i przez chwil bezskutecznie usiowa zapa takswk pod teatrem
Bolszoj. Zrezygnowany, wskoczy do ostatniego wagonu odjedajcego metra, wysiad na
stacji Maksym Gorki i przebieg sto pidziesit metrw, dzielce go od omiopitrowego
budynku, w ktrym zamieszka jego ojciec, przeszedszy na emerytur po dugoletniej pracy
na stanowisku sekretarza w ONZ. W bramie, przy wejciu na teren otoczonego murem
osiedla, wzniesionego na nadrzecznej skarpie, zatrzyma go stranik, ktry zmierzy
przybysza nieufnym spojrzeniem, po czym zada okazania dowodu osobistego. Osiedle na
Wzgrzach Leninowskich zbudowano dla partyjnych dygnitarzy, byych dyplomatw i
zasuonych wydawcw. Byo pilnie strzeone przez ca dob, co tylko dodawao splendoru
i tak ju uprzywilejowanej nomenklaturze. Honorowym lokatorem - jak przechwala si
przez telefon ojciec Jewgienija - by nie kto inny, jak sam Nikita Siergiejewicz Chruszczow,
przysadzisty ukraiski chop, ktry wybi si w latach trzydziestych, nadzorujc budow
moskiewskiego metra, i by jednym z pieszczoszkw Stalina. Sam zajmowa ogromny
apartament - bel tage, jak mawiaj Rosjanie, nawet ci, ktrzy umiej pisa tylko cyrylic - i
mia do wycznej dyspozycji wind, obsugujc tylko jego pitro. Stranik przyjrza si
fotografii w dowodzie. Spogldajc na Jewgienija, porwna go z twarz ze zdjcia, a potem
przesun palcem po licie, przypitej spinaczem do tekturowej podkadki, szukajc jego
nazwiska.
- Cypin, Jewgienij Aleksandrowicz... Prosz wej, czekaj na was - oznajmi
beznamitnym, subowym tonem, wsplnym dla policjantw na caym wiecie, po czym
wskaza mu drog.
W holu budynku Jewgienij natkn si na drugiego stranika. Trzeci pilnowa windy.
Wypuci gocia na sidmym pitrze i czeka pod drzwiami, a Aleksander Timofiejewicz
Cypin otworzy i da znak, e wszystko w porzdku. Ojciec Jewgienija, ktry wci jeszcze,
mimo e od mierci ony mino ju jedenacie miesicy, nosi czarn opask na rkawie
marynarki, wprowadzi swojego najstarszego syna do klimatyzowanego mieszkania, a potem
przytuli go, jakby troch skrpowany, i ucaowa w oba policzki.
Trudno powiedzie, ktry z nich - ojciec czy syn - czu si bardziej speszony tym
wylewnym powitaniem.
- Przepraszam, e wczeniej nie znalazem czasu - wymamrota starszy Cypin. -
Wiesz, jak to jest... Konferencje, potem pisanie sprawozda...
- Zwyka rzecz. Jak twj reumatyzm?
- Raz jest, raz go nie ma, zalenie od pogody Od kiedy zapuszczasz t kozi brdk?
- Od naszego ostatniego spotkania. Od pogrzebu mamy.
Cypin unika wzroku syna.
- Przykro mi, e nie mog ci przenocowa. Gdzie si zatrzymae?
- Przyjaciel ma pokj we wsplnym mieszkaniu. pi u niego na kanapie.
Przez podwjne drzwi przestronnego salonu Jewgienij dojrza panoramiczne okno z
zapierajcym dech w piersi widokiem na rzek i miasto.
- Ocze choroszo. Niele si tu urzdzie - mrukn. - Zwizek Radziecki traktuje
swoich byych dyplomatw jak carw.
- Grinka jest tutaj - powiedzia starszy Cypin, biorc Jewgienija pod rami. -
Przyjecha nocnym pocigiem z Leningradu, jak tylko usysza, e bdziesz. Zaprosiem te
przyjaciela, a on kogo ze sob przyprowadzi. - Posa synowi tajemniczy umiech. - Jestem
pewien, e znajdziecie wsplny jzyk.
ciszy gos i szepn synowi na ucho:
- Jeeli ci spyta o Ameryk, chciabym, aby przesadnie gani ich bdy.
 W gbi salonu Jewgienij dostrzeg modszego brata, ktry na jego widok zerwa si z
miejsca. Padli sobie w ramiona, ciskajc si na niedwiedzia. Gosposia Cypina, drobna,
pomarszczona Uzbeczka o delikatnej, ptasiej twarzy, czstowaa zakuskami dwch mczyzn,
siedzcych przy oknie. Ujrzawszy Jewgienija, krzykna z radoci. Wymruczaa co po
uzbecku i wspiwszy si na palce, zoya na jego czole i ramionach uroczysty pocaunek.
- Witaj, Niura - powiedzia.
- Dziki Bogu, e wrcie ywy z tej Ameryki - westchna. - Mwi, e tam w
miastach rzdz uzbrojeni gangsterzy.
- Nasi dziennikarze troch z tym przesadzaj. Nie jest tak le - odpar z umiechem.
Pochyli si i ucaowa j w oba policzki, a ona zarumienia si z radoci.
- Niura opiekowaa si Jewgienijem przez ca wojn, kiedy wysali nas z on do
Turcji - wyjani Cypin gociom.
- Przed wojn spdziem kilka dni na tajnej misji w Stambule - odezwa si starszy z
mczyzn. - Pamitam, e mieli tam straszliwy baagan.
Jewgienij wyczu w jego rosyjskim niemiecki akcent.
- Marzyem o tym, eby zamieszka z rodzicami w Stambule - powiedzia - ale Turcja
bya wtedy orodkiem midzynarodowych intryg i porachunkw. Zdarzay si porwania, a
nawet morderstwa, wic ze wzgldw bezpieczestwa musiaem zosta w Ama Acie z Niur
i Grink.
Cypin dokona prezentacji:
- Jewgienij... Chod tu, przedstawi ci... To Martin Dietrich. Towarzyszu Dietrich...
poznajcie, prosz, mojego najstarszego syna, ktry wanie wrci z uniwersytetu w Ameryce.
A to jest Pawe Siemionowicz yow, czyli po prostu Pasza, mj serdeczny przyjaciel od
niepamitnych lat, a wrd naszych towarzyszy...
- By moe bdziecie mie szczcie i staniecie si jednym z nich - przerwa mu
Dietrich, zwracajc si do Jewgienija.
- ...jest znany jako Dziadek.
Jewgienij przywita si z nimi krtkim uciskiem doni, a potem otoczy ramieniem
modszego brata i dyskretnie przyjrza si gociom ojca. Niski, krpy Martin Dietrich mia co
najmniej pidziesit lat, zniszczon cer, zmczone, osowiae oczy, a na policzkach blizny
po przeszczepie skry. Znacznie od niego modszy, ale ju grubo po trzydziestce, Pasza
Siemionowicz yow by wysoki, szczupy i wyglda jak ywcem przeniesiony z
poprzedniego stulecia: wystrzpiona, szpakowata popia brdka, lekko przymruone,
zamylone niebieskie oczy, pod ktrych badawczym spojrzeniem Jewgienij poczu si
dziwnie nieswojo... yow sta przy oknie i grubymi, rwno przycitymi paznokciami
rozupywa w milczeniu praone pestki moreli z Samarkandy, podrzucajc migday prosto do
ust. Ubrany by w lune spodnie i zgrzebn bia koszul z szerokim, rozpitym pod szyj
konierzykiem, spod ktrego poyskiwa srebrny acuszek misternej roboty. Ciemny,
chopski surdut zwisa mu niemal do kolan. Na klapach poyskiwao p tuzina kolorowych
jedwabnych baretek. Jewgienij, ktry jeszcze w Komsomole nauczy si rozpoznawa
najwaniejsze odznaczenia, dostrzeg wrd nich Order Bohatera Zwizku Radzieckiego,
Czerwonego Sztandaru, Aleksandra Newskiego, Czerwonej Gwiazdy.
- Jestecie prawdziwym bohaterem wojennym - powiedzia z ledwie dostrzegaln
ironi. - Moe pewnego dnia opowiecie mi histori kadego z tych medali.
Dziadek zacign si bugarskim papierosem z dug, pust gilz, zmierzy wzrokiem
syna gospodarza.
- Wbrew pozorom nie yj przeszoci - odpar beznamitnym gosem.
- I tym si rnicie od innych Rosjan - orzek Jewgienij i poczstowa si krakersem z
kawiorem. - Dziadek... starik. Tak towarzysze nazywali Lenina, prawda? Jak to si stao, e i
was tak nazywaj?
Ojciec Jewgienija odpowiedzia za Dziadka.
- Na Lenina mwili tak dlatego, e by starszy od innych. A Pasza... C, Pasza mwi
jak Tostoj na dugo przedtem, zanim sam zapuci brod.
Jewgienij, ktry przej od Amerykanw nonszalancki styl bycia, zapyta z niewinnym
umiechem:
- A co mwicie, kiedy mwicie jak Tostoj?
Ojciec prbowa skierowa rozmow na inne tory.
- Jak ci si leciao z Ameryki, Jewgieniju?
Dziadek machn pojednawczo rk.
- W porzdku, Aleksandrze Timofiejewiczu. Wol ciekawych modych ludzi ni
takich, co w wieku dwudziestu jeden lat wiedz ju wszystko.
Posa Jewgienijowi nieco wymuszony, skpy umieszek. Mody czowiek dobrze zna
ten zagadkowy grymas. Domyli si, e dla Dziadka ycie jest mistern gr, parti szachw.
Oto kolejny czonek komunistycznej nomenklatury, ktry wspi si po ciaach swoich
kolegw, eby by na przedzie!
Dziadek wyplu zepsut pestk moreli z Samarkandy na perski dywan.
- To, co mwi - powiedzia do Jewgienija, z naciskiem wymawiajc kade sowo -
jest tajemnic pastwow.
 Pniej, przy obiedzie, skierowa rozmow na Ameryk i zapyta Jewgienija o
wraenia z pobytu. Czy wierzy, e napicia na tle rasowym mog doprowadzi do buntu
Murzynw? Czy wyzyskiwany kaukaski proletariat poparby taki bunt? Jewgienij odrzek, e
w zasadzie nie by w Ameryce - by w Yale, getcie zaludnionym przez klasy
uprzywilejowane, ktre byo sta na nauk, lub przez ubogich stypendystw, udzcych si,
e zrobi karier w wiecie wielkiej buruazji.
- A co do buntu Murzynw - doda - to prdzej czowiek stanie na Ksiycu, ni do
tego dojdzie. Ten, kto mwi wam takie rzeczy, po prostu nie wie, co mwi.
- Czytaem o tym w Prawdzie - powiedzia Dziadek, obserwujc bacznie, czy syn
jego przyjaciela da wreszcie za wygran.
Jewgienij nagle poczu si jak na egzaminie.
- Dziennikarze Prawdy mwi wam to, co uwaaj, e powinnicie usysze -
powiedzia. - Jeli mamy odnie zwycistwo nad potnym mocarstwem, jakim jest
kapitalistyczna Ameryka, musimy najpierw zrozumie, co stanowi jej si napdow.
- A wy rozumiecie, co stanowi t si?
- Zaczynam rozumie Ameryk na tyle dobrze, eby wiedzie, e nie ma takiej
moliwoci, by Murzyni si zbuntowali.
- A co planujecie zrobi z t swoj wiedz o Ameryce? - spyta Dziadek.
- Jeszcze si nad tym nie zastanawiaem.
Grinka spyta ojca, czy pamita, e w Prawdzie pisali kiedy o korespondencie
TASS w Waszyngtonie, ktremu podano narkotyk, a nastpnie sfotografowano w ku z
roznegliowan nastolatk. CIA prbowaa go potem szantaowa, eby dla nich pracowa.
Jewgienij stwierdzi na to, e rwnie dobrze w dziennikarz sam mg by agentem KGB.
Starszy Cypin, napeniajc kieliszki schodzonym wgierskim biaym winem, zauway, e
Amerykanie regularnie oskaraj radzieckich dziennikarzy i dyplomatw o dziaalno
szpiegowsk.
Jewgienij zerkn na ojca.
- A nie jest tak? - zapyta, a w jego renicach zamigotay figlarne zaczepne iskierki.
Dziadek unis kieliszek na wysoko oczu i obracajc nk w palcach, obrzuci
Jewgienija uwanym spojrzeniem.
- Bdmy szczerzy: czasami tak jest - odpar spokojnie. - Ale socjalizm, jeli ma
przetrwa, musi si jako broni.
- A czy nie stosujemy wzgldem nich tych samych sztuczek, ktrych oni uywaj
przeciwko nam? - upiera si Jewgienij.
 - Mam nadziej, e tak - wtrci Martin Dietrich z niespodziewanym u niego
poczuciem humoru. - Wziwszy pod uwag ryzyko, jakie ponosz, szpiedzy s raczej kiepsko
opacani i od czasu do czasu musz dosta rekompensat w innej postaci ni pienidze.
- Zgadzam si, e komu z zewntrz cay ten szpiegowski interes moe si wydawa
niez zabaw - przyzna Dziadek, utkwiwszy wzrok w Jewgieniju, siedzcym po przeciwnej
stronie stou.
Zwracajc si do gospodarza, zacz opowiada anegdot o francuskim attach
wojskowym, ktry zosta uwiedziony przez mod kobiet, pracujc w Ministerstwie Spraw
Wewntrznych.
- Pewnej nocy odwiedzi j w pokoju, ktry dzielia z inn dziewczyn. Nawet si nie
zorientowa, kiedy wszyscy troje znaleli si w jednym ku. Dziewczyny pracoway dla
KGB. Nasi agenci sfilmowali wszystko przez weneckie lustro. Gdy potem dyskretnie pokazali
mu zdjcia, attach wybuchn miechem i zapyta, czy mogliby dostarczy mu kopie, bo
chce wysa onie do Parya, aby jej udowodni, e jego msko nie ucierpiaa podczas
dwch lat pobytu w Moskwie.
Jewgienij unis brwi ze zdziwieniem. Skd przyjaciel ojca zna takie historyjki?
Czyby Pasza Siemionowicz yow by agentem bezpieki? Jewgienij zerkn na ojca. Zawsze
podejrzewa, e ma jakie powizania z KGB. Wiadomo, e dyplomaci za granic musz
mie uszy i oczy szeroko otwarte i o wszystkim donosi swoim przewodnikom. S w o i m
p r z e w o d n i k o m! Czy to moliwe, eby takie byy ich wzajemne relacje? Ojciec
przedstawi go jako swego serdecznego przyjaciela. Jeli Dziadek istotnie jest jego oficerem
prowadzcym, starszy Cypin mg odegra znacznie wiksz rol w wywiadzie, ni Jewgienij
podejrzewa; yow nie wyglda na kogo, kto tylko przesuchuje powracajcych
dyplomatw.
Jeszcze jedno nie dawao Jewgienijowi spokoju: kim jest ten podajcy si za Martina
Dietricha Niemiec, ktry wyglda, jakby jego twarz zostaa kiedy poparzona albo poddana
chirurgii plastycznej? I co takiego zrobi dla ojczyzny, e zasuy na baretk Bohatera
Zwizku Radzieckiego?
Niura postawia na stole butelk napoleona i kieliszki, ktre gospodarz napeni do
poowy. yow i Cypin pogryli si w dyskusji, rozwaajc, co powstrzymao ofensyw
niezwycionej, zdawaoby si, armii niemieckiej na Rosj w czasie ostatniej wojny. Grinka,
student drugiego roku historii i teorii marksizmu na Uniwersytecie Leningradzkim,
powiedzia:
- To samo, co powstrzymao Napoleona: rosyjskie bagnety i rosyjska zima.
 - Nasz tajn broni, zarwno przeciw armii Napoleona, jak i odakom Hitlera -
pouczy Aleksander modszego syna - bya razputica: rzeki topniejcego niegu wiosn,
potoki deszczu jesieni, roztopy, ktre przeksztaciy step w nieprzebyte bagno. Pamitam, e
razputica bya szczeglnie uciliwa w czterdziestym pierwszym. Trzymaa w szachu
Niemcw przez kilka tygodni, ktre rozstrzygny o losach caej kampanii. A padziernikowe
mrozy skuy ziemi zbyt pno i czogi Wehrmachtu utkny pod miastem. Wida je byo
doskonale z kremlowskich wie. Tam wanie zastaa je zima.
- Aleksander ma racj, mielimy tajn bro. Ale to nie byy bagnety ani mrz, ani
nawet razputica - powiedzia yow. - T broni byli nasi szpiedzy. To dziki nim
wiedzielimy, ktre z niemieckich atakw byy pozorowane, a ktre prawdziwe; to oni
dostarczyli nam dokadne dane o zapasach benzyny, ebymy mogli obliczy, jak daleko bd
w stanie dojecha wrogie czogi; oni wreszcie przekazali nam informacj, e dowdcy
Wehrmachtu, pewni, i Armia Czerwona nie przetrzyma pierwszego natarcia, nie zabrali ze
sob zimowych smarw, co oznaczao, e ich wozy bojowe bd bezuyteczne, gdy tylko
cinie mrz.
Jewgienij czu, jak koniak rozgrzewa mu piersi.
- W wielkiej wojnie ojczynianej polego dwadziecia milionw ludzi. Nigdy nie
rozumiaem, czemu ci, ktrzy wyszli cao z tej jatki, cho wycierpieli tyle, e nie da si tego
opisa, wspominaj to teraz z nostalgi.
- Pamitacie opowieci o sutanach otomaskich, wadcach imperium rozcigajcego
si od Dunaju a po Ocean Indyjski? - zapyta Dziadek. - W czasach pokoju spoczywali na
atasowych poduszkach, w namiotach rozstawionych wrd przepysznych ogrodw Stambuu,
i tylko poyskujcy na kciuku uczniczy piercie przypomina im o stoczonych niegdy
bitwach, o ktrych sami ju prawie zapomnieli. - Z wolna obrci gow w stron Jewgienija.
- Mona powiedzie, e wszyscy, ktrzymy walczyli w wielkiej wojnie ojczynianej, nosimy
na palcach ucznicze piercienie albo kolorowe wsteczki w klapie marynarki. Kiedy nasze
wspomnienia zbledn, wszystko, co nam pozostanie z tych bohaterskich chwil, to te
piercienie i nasze medale.
Pniej, czekajc na wind, Dziadek pgosem rozmawia z gospodarzem. Stojc w
otwartych drzwiach, yow odwrci si do Jewgienija i jakby od niechcenia wrczy mu
niewielk wizytwk.
- Wpadnijcie do mnie na herbat - mrukn. - Moe opowiem wam histori jednego z
moich odznacze.
Jewgienij domyli si, e kolacja bya testem, i zrozumia, e zda. Niemal wbrew
swej woli czu, e zaczyna lubi tego nieokrzesanego, niechlujnego wieniaka, ktry - sdzc
z jego zachowania i szacunku, z jakim traktowa go ojciec - najwyraniej sta znacznie wyej
od byego zastpcy sekretarza generalnego ONZ. I ku swojemu zdumieniu usysza wasn
odpowied:
- Bdzie to dla mnie zaszczyt.
- Jutro o wp do pitej. - Dziadek nie pyta, on oznajmia. - Uprzedcie ojca, gdzie
bdziecie, a ja wyl po was samochd. Wizytwka posuy wam jako laissez-passer - uy
francuskiego terminu - dla stranikw przy zewntrznej bramie.
- Zewntrznej bramie czego? - spyta Jewgienij, ale tamten ju znikn w windzie.
Jewgienij obraca wizytwk w palcach, gdy wtem Grinka wyrwa mu j z rki.
- Gieniera pokownik w KGB - powiedzia i gwizdn. - Jak mylisz, czego od ciebie
chce?
- Moe ebym poszed w lady ojca... - odpar Jewgienij.
- Zosta dyplomat!
- Czy tym wanie bye, tato? - spyta Jewgienij z niewinnym umiechem.
- Suyem ojczynie - odpowiedzia starszy Cypin z irytacj. Odwrci si na picie i
wyszed z pokoju.
*
Jewgienij odprowadzi brata na Dworzec Leningradzki, przeszed na drug stron
placu Komsomolskiego i stan w cieniu, koo kiosku z charakterystyczn czerwon
dachwk. Kiedy zegar dworcowy wybi czwart, czarna, poyskujca chromem limuzyna
Zi z przyciemnionymi szybami zatrzymaa si przy krawniku. Okna byy szczelnie
zamknite, co oznaczao, e samochd ma klimatyzacj. Mczyzna o okrgej twarzy, w
ciemnych okularach i jasnym kazachskim kapeluszu, opuci przedni szyb.
- Jestecie z... - zacz Jewgienij.
- Nie rbcie z siebie durnia - przerwa tamten szorstko. - Wsiadajcie.
Jewgienij otworzy tylne drzwiczki. Zi objecha rondo i pomkn za miasto na
poudniowy wschd, szos kausk. Jewgienij zastuka w szybk, ktra dzielia go od dwch
mczyzn, siedzcych z przodu. Ten w kazachskim kapeluszu zerkn przez rami.
- Kiedy bdziemy na miejscu? - zapyta Jewgienij.
Kierowca podnis do, trzy razy zgi i rozprostowa palce, a potem znw si
odwrci.
Jewgienij, rozparty na chodnym skrzanym siedzeniu, przyglda si przechodniom.
Pamita mie uczucie podniecenia, jakie ogarniao go, gdy ojciec zabiera jego i Grink na
wycieczki rodzinn limuzyn marki Woga. Szofer w ministerialnym uniformie, niady,
skonooki mczyzna o okrgej jak brzoskwinia twarzy, zwraca si do chopcw per
paniczu, ilekro otwiera przed nimi drzwiczki. Zerkajc zza firanek samochodu, Jewgienij
wyobraa sobie wwczas, e obaj z bratem s bohaterami Matuszki Rosji, odznaczonymi
przez samego Wielkiego Sternika, towarzysza Stalina; od czasu do czasu pozdrawiali
wyniole chopw na drodze do Pieriediekina, gdzie ojciec dosta ministerialn dacz...
Kierowca zia trbi na przechodniw, ktrzy pospiesznie schodzili mu z drogi. Samochd
zwalnia, ale ani razu nie stan na czerwonych wiatach. Kiedy spoceni milicjanci w
zapitych pod szyj rubaszkach widzieli nadjedajcego zia, zatrzymywali ruch na
skrzyowaniu, a piesi czekali cierpliwie na chodniku. Ludzie gapili si na przyciemnione
szyby, prbujc odgadn, co to za szycha z Politbiura albo KC wybiera si dzi za miasto.
Wreszcie zi skrci w wsk, jednokierunkow uliczk ze znakiem goszcym:
Centrum Szkoleniowe - Wstp wzbroniony. Jechali trzy, moe cztery minuty przez
brzozowy zagajnik. Przed oczami Jewgienija migay biae pnie, ktrych kora obazia jak
podarte papierowe opakowanie. Za drzewami ukazaa si opuszczona cerkiewka. Otwory po
drzwiach i oknach ziay pustk, a cebulasta kopua zdawaa si falowa w upalnych
podmuchach znad rodkowej Azji. Limuzyna wjechaa na elegancki podjazd wysypany
biaym wirkiem i zaparkowaa od frontu, pod maym budynkiem z czerwonej cegy. Wysoki,
zwieczony zwojami drutu kolczastego pot rozciga si jak okiem sign w obie strony.
Dwa szarobrzowe syberyjskie husky kryy tam i z powrotem, uwizane do drzewa na
dugich acuchach. Do tylnego okna zia zbliy si jaki wojskowy w randze oficera. Zza
sterty workw z piaskiem obserwowa ich onierz z automatem w pogotowiu. Jewgienij
uchyli szyb i wrczy oficerowi wizytwk Dziadka. Do wntrza samochodu wtargn
podmuch gorcego powietrza. Oficer obejrza wizytwk, potem odda j i machn kierowcy
rk, by jecha dalej. Na kocu wirowej alejki ukazaa si dwupitrowa przedrewolucyjna
posesja. Z boku budynku bujay si na hutawce dwie bose dziewczynki w krtkich
fartuszkach, piszczc z udawanego strachu, ilekro ktra z nich wylatywaa w gr lub
spadaa w d. Tu obok skuba traw srokaty ko ze zwisajcymi z szyi wodzami. W
otwartych drzwiach czeka mody czowiek w przyciasnym garniturze, najwidoczniej
uprzedzony o ich przybyciu przez stranika. Sta z zaoonymi rkami i min waniaka.
- Prosz za mn - powiedzia do Jewgienija. Poprowadzi go przez marmurowy hol do
krtych schodw, przykrytych wytartym czerwonym chodnikiem. Kiedy weszli na drugie
pitro, zapuka dwukrotnie do drzwi, otworzy je i cofn si o krok, by przepuci gocia.
Pasza Siemionowicz yow, chodzc si przy zamontowanym w oknie
klimatyzatorze Westinghousea, czyta na gos z cienkiej ksieczki dwm skulonym na sofie
dziewczynkom z bezwstydnie rozchylonymi kolanami. Na widok Jewgienija zamkn
ksik.
- Wujku, czytaj dalej - poprosia jedna z dziewczynek. Druga z ponur mink ssaa
paluszek.
Nie zwracajc uwagi na dzieci, Dziadek wsta i powita gocia wylewnie.
- Domylacie si, gdzie jestecie? - zapyta i wziwszy go pod rami, wprowadzi do
przestronnego salonu.
- Nie mam najmniejszego pojcia - przyzna Jewgienij.
- Mog wam zdradzi, e jestecie w obwodzie poudniowo-zachodnim, niedaleko wsi
Czeriomuszki. Posiado ta, liczca niegdy dziesitki tysicy hektarw, naleaa do rodziny
Apatoww, ale zostaa przejta przez Czeka na pocztku lat dwudziestych i od tamtego czasu
wykorzystywana jest jako tajna kryjwka. - Skin na Jewgienija i przez pokj bilardowy
przeszli do jadalni z wielkim owalnym stoem, zastawionym kosztown chisk porcelan i
czeskimi krysztaami. - Will podzielono i urzdzono tu trzy apartamenty: w jednym mieszka
Wiktor Abakumow, szef naszej organizacji SMIERSZ; drugie zarezerwowano dla ministra
bezpieczestwa wewntrznego, towarzysza Berii. Korzysta z niego, kiedy chce uciec od
moskiewskiego zgieku.
Dziadek wzi butelk wody mineralnej Narzan i dwie szklanki, kad z plasterkiem
cytryny, po czym przeszed do obszernej, wykadanej boazeri biblioteki, zapenionej setkami
oprawnych w skr tomw oraz kilkoma tuzinami maych, inkrustowanych zotem i srebrem
ikon. Na jedynej nie zastawionej cianie wisia naturalnej wielkoci portret Lwa
Nikoajewicza Tostoja. W prawym dolnym rogu widniao nazwisko malarza - I.J. Riepin -
oraz data 1887. Tostoj, z dug bia brod, odziany w zgrzebn chopsk koszul, siedzia na
krzele, trzymajc w lewej rce otwart ksik. Jewgienij zauway, e wielki pisarz ma na
obrazie takie same paznokcie jak Dziadek - grube i rwno przycite.
Porodku pokoju sta wielki drewniany st, a na nim leay starannie uoone teczki,
papiery i akta. Gospodarz postawi butelk i szklanki, a potem usiad i wskaza gociowi
krzeso naprzeciw siebie.
- Towarzysz Beria uwaa, e spokj i wiejskie powietrze to najlepsze lekarstwo na
wrzody odka. Znacznie skuteczniejsze ni termofor, ktry ka mu przykada na brzuch.
Kto mu powie, e nie ma racji? - Dziadek woy do ust bugarskiego papierosa. - Zapalicie?
Jewgienij odmwi.
Do pokoju, niosc tac, wkroczy mczyzna z ogolon gow, ubrany w czarn
marynark i czarne spodnie. Pooy na stole spodeczek z cukrem w kostkach i drugi, z
plasterkami jabka, napeni dwie szklanki parujc herbat z termosu i wyszed, zamknwszy
za sob drzwi. Dziadek woy do ust kostk cukru i zacz gono siorba herbat. Jewgienij
widzia, jak jabko Adama porusza si na jego chudej szyi. Po chwili yow zapyta:
- Czy Amerykanie sdz, e dojdzie do wojny?
- Rnie mwi, ale nastroje s raczej pacyfistyczne. Amerykanie to pionierzy z
Dzikiego Zachodu, kowboje, ktrzy ustatkowali si, odkd zaczli kupowa na kredyt
wszystko, czego dusza zapragnie, a teraz musz spaca odsetki do koca ycia.
Dziadek otworzy teczk lec na samym wierzchu pokanej kupki akt i sczc
herbat, zacz przeglda raport.
- Nie zgadzam si z wami. Pentagon sdzi, e wojna bdzie, przewidzieli tam nawet,
e wybuchnie pierwszego lipca tysic dziewiset pidziesitego drugiego roku. Znakomita
wikszo amerykaskiego Kongresu zgadza si z przewidywaniami Pentagonu. Z pocztku,
tu po swoim powstaniu w czterdziestym sidmym roku, CIA w kwestii finansw bya
traktowana po macoszemu; teraz otrzymuje nieograniczone fundusze i rekrutuje agentw w
zawrotnym tempie. I wierz mi, e porzdnie daj im w ko na szkoleniach. Sekcja Rosji
Sowieckiej, nasz gawnyj protiwnik... Jak to bdzie po amerykasku?
- Principal adversary.
Dziadek wyprbowa swj angielski:
- Principal adversary...
I natychmiast wrci do rosyjskiego:
- ...organizuje realistyczne porwania wasnych oficerw przez wsppracujcych z
nimi Rosjan, udajcych agentw KGB, ktrzy potem gro rekrutom mierci w wypadku
odmowy przyznania si do pracy w CIA. Test jest o tyle trafny, e sprawdza, ktrzy z nowych
oficerw s zdolni przetrwa psychologiczny szok takiego epizodu i przej nad nim do
porzdku dziennego.
Dziadek podnis wzrok znad akt.
- Jestem pod wraeniem pyta, ktrych nie zadajecie.
- Jelibym spyta, skd wiecie takie rzeczy, i tak bycie mi nie powiedzieli, wic po co
mam pyta?
Dziadek siorbn kolejny yk herbaty.
- Porozmawiajmy tak, jakbymy znali si rwnie dugo jak ja z waszym ojcem. -
Widzc, e Jewgienij kiwa gow, cign dalej: - Pochodzicie ze znamienitej rodziny o
dugiej tradycji suby w organach radzieckiego wywiadu. W latach dwudziestych, w okresie
wojny domowej, ojciec waszego ojca by czekist, walczy u boku Feliksa Edmundowicza
Dzieryskiego, kiedy ten stworzy Oglnorosyjsk Nadzwyczajn Komisj do Walki z
Kontrrewolucj i Sabotaem. Brat waszego ojca jest gow departamentu w Drugim
Zarzdzie Gwnym KGB. Nie wiedzielicie o tym?
- Powiedziano mi, e pracowa dla... ale to niewane, co mi powiedziano.
- A wasz ojciec...
- Mj ojciec?
- Pracowa przez dugie lata dla Pierwszego Zarzdu Gwnego, wtedy gdy peni
funkcje dyplomatyczne, ostatnio, jak wiecie, na wysokim stanowisku w Sekretariacie
Narodw Zjednoczonych. Przez dwanacie lat byem oficerem prowadzcym Aleksandra
Timofiejewicza, mog wic osobicie zawiadczy o jego ogromnym wkadzie w nasze
dzieo. Powiedziano mi, e macie raczej cyniczne podejcie do tych spraw. Bo czym w istocie
jest komunizm? Szalonym pomysem, e w czowieku kryj si moliwoci, ktrych jeszcze
nie odkryto. Tragedi tak zwanego marksizmu-leninizmu jest to, e nadzieje Lenina i
oczekiwania Zinowjewa, i niemiecka rewolucja doprowadzi do powstania radzieckich
Niemiec, spezy na niczym. Pierwszym krajem, ktry podda si temu eksperymentowi, nie
byy bogate proletariackie Niemcy, tylko biedna chopska Rosja. Kapitalici wypominaj nam
do znudzenia nasze zacofanie, ale sami zobaczcie, skd pochodzimy... Wedug mnie
komunistw mona podzieli na dwie grupy: carw, ktrzy gosz kult Matuszki Rosji i
radzieckiej wasti, oraz marzycieli, ktrzy gosz geniusz i szczodro ludzkiego ducha.
- Moja matka czsto mwia o geniuszu i szczodroci ludzkiego ducha.
- Nie mam nic przeciwko ekspansji naszej radzieckiej potgi, ale w gbi duszy nale,
jak wasza matka, do tej drugiej kategorii. Wiecie zapewne, kim by Lew Tostoj? W ktrym
ze swoich listw mwi - tu Dziadek odrzuci gow w ty, przymkn powieki i wyrecytowa
melodyjnym gosem: - Zmiany w naszym yciu powinny wypywa nie z chci
dowiadczenia czego nowego, ale z niemonoci ycia inaczej ni w zgodzie z wymogami
wasnego sumienia.
Kiedy otworzy oczy, jego renice pony wewntrznym arem.
- Nasz system polityczny - mwi dalej - powsta z chci wyprbowania nowego
sposobu ycia i dlatego ma wiele wad. Pamitajcie, jestem z wami szczery. Wiecie chyba, e
gdybycie to komu powtrzyli, zostabym skazany za zdrad? Ta wrodzona uomno
systemu doprowadzia do wypacze. Ale poka mi ustrj, ktry byby od nich wolny! W
poprzednim stuleciu Amerykanie zbierali koce onierzy, ktrzy umarli na osp, i dawali je
Indianom. Poudniowcy wyzyskiwali czarnych niewolnikw i linczowali tych, ktrzy si
przeciw temu buntowali. Francuscy katolicy przywizywali francuskim protestantom ciarki
do ng i wrzucali ich do rzeki. Hiszpaska inkwizycja palia ydw i muzumanw, ktrzy
przeszli na chrzecijastwo, bo wtpia w szczero nawrcenia. Za czasw krucjat
krzyowcy zamykali ydw w wityniach Jerozolimy i palili ich ywcem. Po co o tym
wszystkim mwi? Po to, ebycie zrozumieli, e komunizm, podobnie jak inne, wczeniejsze
systemy polityczne, przetrwa wypaczenia naszych carw. - Dziadek wzi termos i dola sobie
herbaty. - Jak dugo bylicie w Ameryce?
- Mj ojciec zacz pracowa w ONZ zaraz po wojnie. Czyli spdziem w Stanach...
zaraz... prawie pi i p roku. Najpierw studiowaem w Erasmus High School na Brooklynie,
a potem jeszcze dwa lata w Yale, gdzie dostaem si dziki protekcji sekretarza generalnego,
Liea, ktry na prob ojca uy swoich wpyww.
Z lecej na stole sterty papierw Dziadek wycign jak teczk i przytrzyma tak,
eby Jewgienij mg zobaczy okadk. Na samym rodku widniao jego imi i nazwisko -
Jewgienij Aleksandrowicz Cypin, z adnotacj: cile tajne. Nie udostpnia nikomu.
yow otworzy akta i wyj kartk z odrczn notatk.
- Ani interwencja waszego ojca, ani wpywy sekretarza generalnego Liea nie miay tu
nic do rzeczy. To ja, poprzez ministra spraw zagranicznych Mootowa, pocigaem za
sznurki. Wy oczywicie tego nie pamitacie, ale ju si kiedy spotkalimy. To byo sze lat
temu, na daczy w Pieriediekinie. Nie mielicie jeszcze pitnastu lat i uczszczalicie do
szkoy zawodowej numer dziewitnacie w Moskwie. Bylicie dni wiedzy, bystrzy,
mielicie ucho do jzykw; ju wtedy znalicie angielski tak dobrze, e swobodnie
rozmawialicie z matk. To by wasz tajny jzyk, eby may Grinka nie mg was zrozumie.
Jewgienij umiechn si na to wspomnienie. Teraz, siedzc naprzeciw Dziadka, poj,
co cignie ludzi do spowiedzi i dlaczego wyznaj ksidzu rzeczy, jakich normalnie nigdy by
nikomu nie powiedzieli.
- Z oczywistych powodw nie mwio si o tym, ale moja matka pochodzia z
arystokratycznego rodu, ktry wywodzi si od Piotra Wielkiego, i tak jak on zapatrzona bya
na Zachd. Kochaa obce jzyki, biegle wadaa francuskim i angielskim. Jako moda
dziewczyna studiowaa malarstwo w La Grande Chaumire w Paryu i to zawayo na jej
yciu. Podejrzewam, e maestwo okazao si dla niej wielkim rozczarowaniem, chocia
bya szczliwa, kiedy ojca wysano za granic.
- To wanie tamtego dnia, sze lat temu w Pieriediekinie, wasz ojciec dowiedzia
si, e dosta posad w ONZ. Wasza matka namwia go, eby zabra dzieci ze sob do
Ameryki. Z pocztku niechtnie si odnis do tego pomysu, ale pomogem go przekona.
Grinka wyldowa w szkole przy konsulacie radzieckim w Nowym Jorku. Bylicie starsi od
brata, wic matka chciaa was zapisa do amerykaskiej szkoy redniej, ale aparatczycy z
Ministerstwa Spraw Zagranicznych owiadczyli, e przepisy s jasne i nie ma mowy o
adnym wyjtku. I znowu zwrcia si o pomoc do mnie. Interweniowaem bezporednio u
Mootowa. Powiedziaem mu, e potrzebujemy ludzi wyksztaconych w Ameryce, znajcych
perfect jzyk i przesiknitych tamtejsz kultur. Pamitam, e Mootow spyta mnie, czy
wierz, e kto wychowany w amerykaskich szkoach moe pozosta lojalnym obywatelem
Zwizku Radzieckiego. Odpowiedziaem mu, e rcz za was moim sowem.
- Skd moglicie wiedzie?
- Nie mogem, ale zaryzykowaem, zrobiem to dla niej, dla waszej matki. Widzicie,
ona i ja bylimy dalekimi kuzynami, ale czyo nas co wicej ni wte rodzinne wizy.
Przez te wszystkie lata stalimy si... przyjacimi. Nazwijmy to zwizkiem pokrewnych
dusz, eby adniej brzmiao. Co prawda, rnilimy si w niektrych sprawach, zwaszcza w
kwestii marksizmu. Ale przewanie zgadzalimy si ze sob co do joty. A poza tym...
mielicie w sobie co... Jaka tajona pasja tlia si w waszych oczach. C h c i e l i c i e
uwierzy... W spraw, w misj, w czowieka... - Oczy Dziadka zwziy si. - Pod wieloma
wzgldami przypominalicie swoj matk. Oboje bylicie przesdni. - Rozemia si na to
wspomnienie. - Spluwalicie przez lewe rami, na szczcie. Wasza matka siadywaa przed
podr na walizce, zupenie jak u Dostojewskiego. I nigdy nie zawracaa zza progu, a jeli
ju musiaa, to zawsze przegldaa si w lustrze, zanim znowu wysza.
- Wci tak robi...
Jewgienij zamyli si na chwil.
- Kiedy jeszcze chodziem do Erasmus High, nie wiedzielimy, czy dostan
pozwolenie na studia w Yale i czy ojca sta bdzie na czesne, gdyby mi si udao.
- To ja wystaraem si wam o pozwolenie na studia w Yale. To dziki m n i e
ksika waszego ojca, Z radzieckiego punktu widzenia, zostaa opublikowana przez
lewicujce wydawnictwa w wielu krajach Europy i Trzeciego wiata i to ja dopilnowaem, e
zarobi na niej tyle, by starczyo na wasz nauk.
- To, co mwicie, nie mieci mi si w gowie - powiedzia Jewgienij zduszonym
gosem.
Dziadek zerwa si z krzesa, obszed st i spojrza z gry na swojego modego
gocia. Poy chopskiej marynarki nieco si rozchyliy. Jewgienij dojrza podniszczon kolb
cikiego marynarskiego pistoletu, zatknitego za pasek. Serce zabio mu szybciej.
- Czybym si co do ciebie omyli, Jewgieniju? - zapyta Dziadek, przechodzc z
oficjalnego wy na poufae ty. - Czybym przeceni twoj odwag i uczciwo? Biega
znajomo angielskiego, wiedza na temat Ameryki, fakt, e z atwoci moesz uchodzi za
Amerykanina, wszystko to otwiera przed tob jedyne w swoim rodzaju moliwoci. Masz
okazj wnie szczeglny wkad w nasz spraw. Wiesz jedynie tyle, ile przeczytae w
ksikach; ja naucz ci rzeczy, ktrych w ksikach nie znajdziesz. Czy pjdziesz w lady
dziadka i ojca? Czy wstpisz w szeregi czekistw, eby pracowa z marzycielami, ktrzy
krzewi geniusz i szczodro ludzkiego ducha?
- Pragn tego z caej duszy! - wykrzykn Jewgienij i powtrzy raz jeszcze, czujc w
sobie zapa, jakiego nigdy dotd nie dowiadczy: - Tak, tak! Pjd za tob wszdzie, gdzie
mnie poprowadzisz.
Dziadek, mimo e by powcigliwy z natury i rzadko pozwala sobie na okazywanie
wzrusze, pochyli si nad Jewgienijem i obiema rkami chwyci jego donie. Surowe,
nawyke do powagi usta okrasi serdeczny umiech.
- Istnieje wiele sposobw, eby si dosta do mego wiata, ale najlepsz przepustk
jest moje osobiste zaufanie. Oddaj w twoje rce ycie naszych agentw, tajemnice
pastwowe, wasne dobro. Opowiem ci teraz o tym, jak dostaem Order Czerwonego
Sztandaru. To tajemnica pastwowa najwyszej wagi, nawet twj ojciec jej nie zna. Jeli j
usyszysz, nie bdzie ju odwrotu.
- Mw, jestem gotw.
- Rzecz dotyczy Niemca Martina Dietricha - zacz Dziadek chrapliwym szeptem,
oczy mu paay. - By radzieckim szpiegiem w czasie wielkiej wojny ojczynianej. Jego
prawdziwe imi - zawiesi gos - brzmi Martin Bormann. Tak, ten sam Martin Bormann, ktry
by praw rk Hitlera. Pracowa dla nas od koca lat dwudziestych. W tysic dziewiset
dwudziestym dziewitym skonilimy go do maestwa z crk pewnego wysoko
postawionego nazisty, aby w ten sposb uzyska dostp do najbliszego otoczenia Fhrera.
Kiedy zacza si wojna, Bormann zdradzi nam strategi Hitlera. To od niego wiedzielimy,
ktre z niemieckich atakw byy manewrami mylcymi przeciwnika, ile benzyny miay w
bakach wrogie czogi i e w tysic dziewiset czterdziestym pierwszym Wehrmacht nie
wzi ze sob zimowych smarw. Bormann doprowadzi do niemieckiej klski pod
Stalingradem, bo to on namawia Hitlera do podejmowania irracjonalnych decyzji. Wbrew
sprzeciwom generaw i za jego podszeptem Fhrer nie da von Paulusowi zgody na
wyprowadzenie wojska ze stalingradzkiej puapki, co skoczyo si utrat omiuset
pidziesiciu tysicy faszystowskich onierzy. A przez cay ten czas ja byem oficerem
prowadzcym Martina.
 - Ale przecie Bormann zgin podczas ostatniej bitwy o Berlin!
- Na kilka tygodni przed kocem wojny szef niemieckiego wywiadu, admira Canaris,
przechwyci zaszyfrowan informacj, sugerujc, e Bormann moe by radzieckim
szpiegiem. Canaris zwierzy si Goebbelsowi, ale on nie zdoby si na to, eby zawiadomi o
wszystkim Hitlera, ktry by ju wtedy kompletnym szalecem. Na kilka godzin przed
ostatecznym zwycistwem aliantw Martin przedosta si przez Tiergarten na Lehrter Station.
Utkn na jaki czas w krzyowym ogniu pomidzy przedni stra smej Gwardii Czujkowa
a oddziaem SS, ktry okopa si niedaleko stacji, ale w nocy z pierwszego na drugiego maja
udao mu si w kocu przedrze za lini walki. Czekaem na niego na stacji. Nasi onierze
mieli rozkaz przepuci niemieckiego oficera w dugim skrzanym paszczu, narzuconym na
maskujcy mundur. Zabraem go do kryjwki.
- Czemu utrzymywalicie t histori w tajemnicy?
- Martin przynis ze sob mikrofotografie akt Canarisa dotyczcych zachodnich sub
wywiadowczych. Uznalimy, e korzystniej dla nas bdzie utrzyma wiat w przekonaniu, i
Bormann by do koca lojalny wobec Hitlera i zosta zabity podczas ucieczki z Berlina.
Dziki operacji plastycznej zmieni si nie do poznania. Teraz jest na emeryturze, ale przez
dugie lata by wysoko postawionym oficerem naszych sub wywiadowczych.
Dziadek puci rk Jewgienija i wrci na swoje miejsce.
- A teraz - powiedzia gosem penym triumfu - wyruszymy razem w dalek podr.
*
Na kilka nastpnych tygodni Jewgienij Aleksandrowicz Cypin znikn po drugiej
stronie lustra, w tajemniczym wiecie, zaludnionym przez ekscentryczne postaci, ktre
zajmoway si rnymi dziwnymi sprawami i po mistrzowsku opanoway arkana swego
osobliwego, tajemnego rzemiosa. Bya to fascynujca wyprawa; po raz pierwszy, odkd
pamita, czu, e wzgldy, jakimi go otaczano, nie maj nic wsplnego z faktem, i jest
synem swojego ojca. Otrzyma nowe imi, Grigorij; sam wybra sobie nazwisko Ozolin, ktre
Dziadek, mionik Tostoja, od razu skojarzy z naczelnikiem stacji w Astapowie, sielskim
zacianku, gdzie wielki pisarz wyzion ducha wskutek cigw, jakie sprawia mu ona. (A
jakie byy jego ostatnie sowa? - sprbowa zagi swego protegowanego yow. Prawda...
Tylko to mnie obchodzi - odparowa Jewgienij. Brawo! - wykrzykn Dziadek. - Brawo!).
Po cichu, bez fanfar i pompy, Grigorij Ozolin zosta czonkiem Komunistycznej Partii
Zwizku Radzieckiego, z legitymacj numer 01783753, i zamieszka w przydzielonym mu
przez MSW mieszkaniu przy ulicy Granowskiej 3 - klatka druga, lokal numer 71 -
wyposaonym w lodwk (rzadko w Zwizku Radzieckim) pen soikw pasteryzowanego
kumysu, bdcych wasnoci tadyckiej sucej z wsikiem nad grn warg. Kadego
ranka, sze razy w tygodniu, furgonetka rozwoca chleb zabieraa Jewgienija z uliczki na
tyach budynku i zostawiaa przed tajnym wejciem do Szkoy Osobogo Naznaczenija (Szkoy
Zada Specjalnych) Pierwszego Zarzdu Gwnego, w lasach pod Baaszych, jakie
dwadziecia pi kilometrw na wschd od moskiewskiej obwodnicy. Tam, odseparowany ze
wzgldw bezpieczestwa od mnstwa innych studentw i studentek, uczszczajcych na
zajcia w gwnym budynku, Jewgienij uczestniczy w intensywnych kursach korzystania ze
skrzynek kontaktowych (zwanych w Rosji tajnikami), tajnego pisma, radiotelegrafii,
fotografii, kryptografii - ze szczeglnym uwzgldnieniem zasad posugiwania si
jednorazowym bloczkiem szyfrowym - chadza te pilnie na wykady z teorii marksistowskiej
oraz chlubnej historii Czeka, od Feliksa Dzieryskiego po czasy obecne. Program tego
ostatniego kursu skada si gwnie ze zotych myli i aforyzmw, ktre trzeba byo zna na
pami i wyklepa na zawoanie.
- Co byo dewiz Czeka w tysic dziewiset trzydziestym czwartym roku? - zapyta
na jednej z sesji gorliwy instruktor subista, ktrego ogolona gowa lnia patetycznie w
sinym wietle jarzeniwek.
- Lepszy szpieg w garci ni gob na dachu?
Instruktor zacisn usta, a potem, cmokajc z dezaprobat, skarci niesfornego
studenta:
- Towarzyszu Ozolin, jeli chcecie zda egzamin, musicie powaniej podchodzi do
nauki. - Po czym wyrecytowa poprawn odpowied, kac Jewgienijowi wyranie powtarza
kade zdanie:
- W naszej pracy odwaga, miao i zuchwao...
- W naszej pracy odwaga, miao i zuchwao...
- ...musz i w parze...
- ...musz i w parze, ..
- ...z rozwag.
- ...z rozwag.
- Innymi sowy, dialektyka.
- Innymi sowy, dialektyka.
- Zupenie nie rozumiem, co ma dialektyka do pracy w wywiadzie - gdera Jewgienij,
kiedy pojawi si Dziadek, jak zwykle w poudnie, eby zje z nim kanapki, ktre popijali
zimnym kwasem przysanym ze stowki.
- W tym ley sedno sprawy - wyjania cierpliwie mistrz. - Nie moemy was nauczy
wszystkiego, ale moemy nauczy was m y l e . Dobry agent to taki, ktry do perfekcji
opanowa metodologi marksistowsk. Co oznacza, e udoskonala on sztuk mylenia
konwencjonalnego, a potem rzuca wyzwanie utartym schematom, aby zaskoczy gwnego
przeciwnika, principal adversary - Dziadek popisa si znajomoci angielskiego, a w jego
oczach zamigotay filuterne iskierki. - Ten wanie proces nazywamy w skrcie dialektyk.
Przerabiae to przecie, studiujc Hegla i Marksa. Rozwijasz tez, zaprzeczasz jej antytez i
rozwizujesz sprzeczno za pomoc syntezy. Powiedziano mi, e szybko przyswajasz sobie
praktyczn stron programu. Musisz bardziej si przyoy do teorii.
W parzyste dni miesica muskularny Osetyniec o potnych barach i szpotawych od
urodzenia stopach prowadzi Jewgienija do pozbawionego okien pokoju, ktrego ciany
wyoone byy materacami, a podoga zasana zapaniczymi matami, i uczy go zabijania
goymi rkami na siedem rnych sposobw; bezwzgldna precyzja ruchw trenera kazaa
Jewgienijowi przypuszcza, e swego czasu nad wyraz sumiennie przykada si do studiw
nad przedmiotem, ktrego teraz naucza. Dni nieparzyste spdza Jewgienij w podziemnym,
dwikoszczelnym pomieszczeniu, gdzie znajdowaa si strzelnica. Uczy si tam rozkada,
czyci i obsugiwa kilka rodzajw amerykaskiej broni palnej. Kiedy to opanowa, zabrano
go na wycieczk w teren, do tajnego laboratorium KGB na skraju pewnej podmoskiewskiej
wsi, i pozwolono mu wyprbowa skonstruowan tam wyrafinowan, egzotyczn bro -
pudeko na papierosy, w ktrym ukryty by pistolet z tumikiem, strzelajcy kulami wielkoci
ebka od szpilki, wykonanymi ze stopu platyny; miniaturowe gowice zawieray trujcy
wycig z rcznika, ktry (jak zapewnia Jewgienija niski, krtkowzroczny mczyzna w
biaym kitlu) nieuchronnie prowadzi do zapaci ofiary.
Wieczorami odwoono Jewgienija z powrotem do mieszkania, gdzie zjada ciepy
posiek, przygotowany przez tadyck suc. Po kolacji mia przez kilka godzin odrabia
prac domow, co oznaczao, e musia na bieco ledzi wszystko, co dotyczyo Ameryki, a
zwaszcza sportu, czyta wic uwanie Time, Life i Newsweek. Kazano mu rwnie
przestudiowa zbir wykadw zatytuowanych Organizacja cznoci i sposoby
pozyskiwania agentw na terenie USA autorstwa podpukownika I.J. Prichodki, oficera
wywiadu, ktry suy w Nowym Jorku jako dyplomata. Pokrzepiony kieliszkiem mocnego
koniaku, Jewgienij sadowi si w mikkim fotelu pod lamp i przeglda materiay Prichodki.
Nowy Jork podzielony jest na pi dzielnic - zaczyna si jeden z rozdziaw, najwyraniej
przeznaczony dla pocztkujcych - ktre nazywamy gminami. Spord owych piciu gmin
najmniej odpowiedni na zorganizowanie kontaktu z agentem jest Richmond, a to z racji
odizolowania od reszty miasta (na wysp mona si dosta jedynie promem z Manhattanu i
Brooklynu). Pozostae dzielnice Nowego Jorku - Manhattan, Bronx, Brooklyn i Queens - s
chtnie wykorzystywane przez oficerw radzieckiego wywiadu. Centra handlowe z
dziesitkami wej i wyj, z ktrych wiele prowadzi bezporednio do metra, stanowi
idealny punkt spotka. Prospect Park na Brooklynie i cmentarze w Queens rwnie nadaj si
do tego celu. Organizujc takie spotkania, nigdy nie precyzuj miejsca (na przykad:
poudniowo-zachodni rg Czternastej Ulicy i Sidmej Alei). Podaj raczej tras, najlepiej ma
uliczk, wzdu ktrej bdziesz si przechadza o umwionej godzinie. Powysze
postpowanie pozwala oficerowi wywiadu stwierdzi, czy agent jest pod obserwacj, czy nie,
zanim nawie z nim kontakt.
- Przejrzaem wczoraj kilka wykadw Prichodki - powiedzia Jewgienij Dziadkowi
ktrego ranka. Nowiutk wog z taboru Pierwszego Zarzdu Gwnego mijali wanie
moskiewskie rogatki, kierujc si w stron Pieriediekina, gdzie zaprosi ich ojciec
Jewgienija, ktry tego dnia urzdza niedzielny piknik na swojej daczy. Poniewa Dziadek
nigdy nie nauczy si prowadzi, za kierownic siedzia Jewgienij. - Moim zdaniem s
wyjtkowo prymitywne.
- Nie pisa ich dla absolwentw Yale, ale dla ludzi, ktrych noga nigdy nie postaa w
Ameryce - wyjani Dziadek. - Przekonasz si zreszt, e znajdziesz tam wiele przydatnych
wskazwek. Na przykad sprawa spotka z agentami. CIA znana jest z upodobania do
kryjwek, poniewa pozwalaj kontrolowa wejcie i wyjcie, a take nagrywa lub filmowa
wszystko, co dzieje si podczas spotkania. My z kolei wolimy zaatwia sprawy na otwartym
terenie, bo moesz si upewni, e nikt ci nie ledzi.
Z radia popyn dwiczny gos spikera. Korespondent dziennika donosi ze stolicy
Korei Pnocnej, Phenianu, e siy narodowowyzwolecze odpary atak amerykaskich
agresorw, ktrzy poprzedniego dnia wyldowali w Inczhonie.
- Co o tym mylicie? - zapyta Jewgienij swojego oficera prowadzcego.
- Widziaem wiele tajnych odpraw i powiem ci, e nie ma takiej moliwoci, eby
jankesi zostali zepchnici z powrotem do morza. MacArthur to szczwany lis. W
rzeczywistoci Amerykanie gro odciciem koreaskich oddziaw na poudniu, co zmusi
Koreaczykw do natychmiastowego odwrotu, jeli chc unikn okrenia. Istotne, czy
Amerykanie zatrzymaj si na trzydziestym smym rwnoleniku, czy te pod dalej na
pnoc, cigajc komunistw a za rzek Jalu, eby potem zjednoczy Kore pod rzdami
marionetkowego reimu z Seulu.
- Co na to Chiczycy?
- Przekrocz rzek i zaatakuj, ufni w swoj liczebn przewag. Amerykanie, stojc
przed grob poraki, mog zrzuci na Chiny bomb atomow, a wtedy my bdziemy
zmuszeni wkroczy do akcji.
- Innymi sowy, znajdziemy si na krawdzi trzeciej wojny wiatowej.
- Mam nadziej, e nie; mam nadziej, e Amerykanom wystarczy zdrowego rozsdku
i nie bd pcha si za Jalu, a jeli nawet, to przynajmniej zdoaj odeprze nieunikniony atak
Chin bez uycia broni nuklearnej. Zreszt taki rozwj sytuacji byby dla nas korzystny i
mgby wpyn na popraw stosunkw chisko-radzieckich, ktre ostatnio s nieco zbyt
napite.
Jewgienij zrozumia, e analiza sytuacji wedug Dziadka raczej nie ukazaaby si w
Prawdzie.
- A dlaczego ich przegrana miaaby uzdrowi nasze wzajemne stosunki?
- Z tej prostej przyczyny, i uwiadomiaby chiskim przywdcom, e nie powinni
wychyla nosa spod radzieckiego parasola atomowego, bo mog oberwa.
Jewgienij jecha przez wie Pieriediekino, ktra skadaa si gwnie z szerokiej,
piaszczystej drogi, budynku miejscowego komitetu partii, z czerwon gwiazd nad drzwiami i
pomnikiem Stalina przed wejciem, spdzielni rolniczej oraz szkoy. Przy pierwszym znaku
drogowym za wsi wyczy silnik i zatrzyma si na samym kocu sznura samochodw,
stojcych w cieniu drzew. Kilkunastu szoferw drzemao na tylnych siedzeniach, inni
wylegiwali si na rozoonych na ziemi gazetach. Jewgienij poprowadzi Dziadka wsk,
wijc si wrd trawy drk w stron domu. Syszeli dobiegajce zza drzew dwiki
muzyki, gwar rozmw i miech. Przy drewnianej bramie stao czterech ponurych cywilw w
ciemnych garniturach i pilniowych kapeluszach; na widok Dziadka zasalutowali z
szacunkiem. Spory tumek goci toczy si wok mczyzny grajcego na harmoszce. Dugi
st, przykryty biaym ptnem, ugina si pod butelkami armeskiego koniaku i trudnej do
zdobycia starki. Suce w schludnych fartuszkach na dugich, chopskich sukienkach
roznosiy talerze z saatk ziemniaczan i kurczakiem na zimno. Obgryzajc udko kurczaka,
Jewgienij obszed dom i zajrza do stojcej na uboczu szopy: ojciec, rozebrany do pasa,
siedzia na stoku do dojenia krw, a jaki staruszek o pomarszczonej twarzy przykada mu
do plecw otwart butelk pen pszcz.
- Chopi twierdz, e ukszenie pszczoy pomaga na reumatyzm - powiedzia Cypin
do syna, krzywic si, ilekro do wbijao mu si w skr. - Gdzie ty si podziewa,
Jewgienij? Zaszye si w mysi dziur?
- Twj przyjaciel Pasza Siemionowicz da mi do przetumaczenia na rosyjski artykuy
z amerykaskiej gazety i protokoy Kongresu - odpar Jewgienij, powtarzajc historyjk, ktr
wymyli dla niego Dziadek.
- Gdyby mia w partii lepsz opini - westchn ojciec - daliby ci waniejsz robot.
Sykn przy kolejnym ukuciu.
- Wystarczy, Dymitrze - powiedzia do chopa. - Z dwojga zego chyba ju wol
reumatyzm.
Staruszek zatka szmatk butelk i odszed, uchyliwszy kapelusza. Aby cho troch
uly ojcu, Jewgienij wtar balsam w jego kocist szyj i ramiona, gsto pokryte
czerwonymi, napuchnitymi plackami.
- Nawet z najlepsz opini nie zaszedbym daleko w tym twoim wiecie - zauway
Jewgienij. - Musiabym mie rozdwojenie jani.
Ojciec obejrza si przez rami.
- Dlaczego nazywasz to m o i m wiatem?
Jewgienij popatrzy na niego z min niewinitka.
- Mylaem...
- Lepiej nie myl za duo... I nie mdrkuj. Co ty moesz wiedzie o czekistach?
Lejcy si strumieniami alkohol zrobi swoje i gdy mino poudnie, gocie
rozproszyli si po caym ogrodzie: jedni drzemali na awkach, inni wylegiwali si na
nagrzanej murawie. Dziadek i Cypin zaszyli si razem w chodnym wntrzu domu, a
Jewgienij rozsiad si wygodnie na trawie pod drzewem, grzejc si w promieniach soca,
ktre przewiecao przez baldachim lici. Rozleniwiony, troch senny, nie od razu spostrzeg
wysmuk, mod kobiet z bosymi stopami, rozmawiajc ze znacznie starszym od niej
mczyzn, ktry kogo mu przypomina. Po chwili mczyzna obj dziewczyn w pasie i
odeszli oboje w stron lasu.
Jewgienij zauway, e dwch ponurych cywilw spod bramy dyskretnie podyo za
nimi. Osobliwa para migna mu jeszcze raz i drugi midzy drzewami, lecz wkrtce straci ich
z oczu. Dopi koniak. Powieki ciyy mu coraz bardziej... Ockn si nagle, czujc, e kto
zasania mu soce. Melodyjny gos oznajmi niezwykle starann angielszczyzn:
- Tak bardzo nie lubi lata.
Jewgienij odegna rk chmar komarw i jego oczom ukazaa si para bardzo
zgrabnych goych kostek. Ukoni im si uprzejmie.
- A kto przy zdrowych zmysach nie lubi lata? - odpowiedzia pytaniem, take po
angielsku.
- Jest za krtkie, a ostra rosyjska zima dopadnie nas, zanim zdymy zapa troch
soca. Przepraszam, nie chciaam pana zbudzi.
 - W Ameryce powiedzieliby obudzi, ale i tak ma pani wietny akcent. - Jewgienij
zamruga, by otrzsn si z resztek snu, i przyjrza si jej uwaniej. Wygldaa na
dwadziecia, moe dwadziecia par lat i bya wysoka jak na kobiet, co najmniej metr
osiemdziesit bez butw. Dwa sanday na paskim obcasie, wielkie jak kajaki, trzymaa w
rku, z ramienia zwisa luno may brezentowy plecak. Miaa malekie znami na skdind
cakiem adnym nosku, przerw midzy przednimi zbami, ledwo widoczne zmarszczki
wok oczu i ust i krtkie, proste, ciemne wosy gadko zaczesane za uszy.
- Pracuj jako historyk, a dla przyjemnoci tumacz z angielskiego ksiki, ktre
mnie interesuj - powiedziaa dziewczyna. - Czytaam powieci Hemingwaya i Fitzgeralda.
Wanie pracuj nad przekadem Komu bije dzwon. Czyta pan to? Syszaam, e studiowa
pan w Connecticut. Ciesz si, e mog pogada po angielsku z kim, kto by w Ameryce.
Jewgienij zapraszajcym gestem poklepa traw obok siebie. Dziewczyna umiechna
si, usiada po turecku i niemiao wycigna rk.
- Nazywam si Azalia Izanowna. Przyjaciele mwi na mnie Aza.
Przytrzyma jej do w swojej.
- W takim razie ja te tak bd mwi. Jeste tu z mem? - zapyta, majc na myli
starszego pana, z ktrym rozmawiaa. - Czy z kochankiem?
- Dziel pokj z crk towarzysza Berii - zamiaa si lekko.
Jewgienij gwizdn.
- Teraz ju wiem, gdzie widziaem tego czowieka! W gazetach!
Postanowi jej zaimponowa.
- Wiedziaa, e towarzysz Beria cierpi na wrzd odka? I e przykada sobie butelki
z gorc wod na obolay brzuch?
- Kim jeste? - spytaa, przechylajc gow.
- Nazywam si... Grigorij. Grigorij Ozolin.
Jej twarz pociemniaa.
- Nieprawda. Jeste Jewgienij Aleksandrowicz, najstarszy syn Aleksandra
Timofiejewicza Cypina. Sam awrientij Pawowicz mi ciebie pokaza. Dlaczego kamiesz?
- eby zobaczy twoj min, jak mnie zdemaskujesz.
- Znasz proz Hemingwaya i Fitzgeralda? Z czysto stylistycznego punktu widzenia
uderzya mnie rnica midzy krtkimi, oznajmujcymi zdaniami Hemingwaya a rozwlek
fraz Fitzgeralda. Mam racj?
- W zupenoci.
- Jak to jest, e dwaj amerykascy pisarze, yjcy w tym samym okresie, a nawet, od
czasu do czasu, w tym samym miejscu, mam na myli oczywicie Pary, pisz tak
odmiennym stylem?
- Different folks have different strokes, jak mwimy w Ameryce... Rni ludzie rnie
posuwaj.
- Co prosz?
- To takie slangowe powiedzonko. Oczywicie, chodzi o wiosowanie...
- Rni ludzie rnie p o s u w a j ? Ach, ju wiem... Kady wiosuje inaczej.
Poczekaj, zapisz to sobie. - Wyja z plecaka wieczne piro i zeszycik i wszystko starannie
zanotowaa.
Pod drewnian bram podjecha czarny zi z szoferem. Tu za limuzyn przystan
drugi samochd, peen mczyzn w czarnych garniturach. Na ganku domu awrientij
Pawowicz Beria poegna si z Cypinem i Dziadkiem uciskiem doni i pomacha na crk,
plotkujc z przyjacikami. Crka Berii zawoaa Az.
- Pospiesz si, zaraz jedziemy.
Aza poderwaa si i strzepna traw ze spdnicy.
- Spotkamy si jeszcze? - spyta Jewgienij i doda prdko: - Dokoczymy rozmow o
Hemingwayu i Fitzgeraldzie.
Patrzya na niego przez chwil, marszczc brwi.
- Myl, e to da si zrobi - powiedziaa wreszcie.
Nabazgraa jaki numer w notesiku, wyrwaa kartk i upucia j na kolana siedzcego
na trawie Jewgienija.
- Zadzwo do mnie.
- Zadzwoni - odpar z nieukrywanym zapaem.
*
Od nastpnego ranka Jewgienij coraz mniej czasu powica na szkolenie zawodowe,
rozpocz si bowiem dugi, mozolny proces tworzenia (z pomoc Agrypiny i Serafimy,
bliniaczek jednojajowych, ktre wcale nie byy do siebie podobne) jego legendy, czyli
podwjnego, a waciwie potrjnego yciorysu, potrzebne mu byy bowiem dwie fikcyjne
postacie, tak eby w kadej chwili mg si na zawoanie wcieli w jedn z nich. Bya to
wyjtkowo mudna praca, poniewa musia starannie wyry sobie w mzgu kady
najdrobniejszy szczeg, segregujc detale i niuanse, aby nie pomiesza rnych tosamoci.
- Nie ucz si legendy na pami, po prostu s t a s i legend - mwia Agrypina,
kadc na stole dwa opase skoroszyty. - To dla ciebie kwestia ycia lub mierci.
- Musisz zrzuci swoj prawdziw tosamo - tumaczya cierpliwie Serafima - tak
jak w zrzuca skr, a nowy yciorys ma by twoj drug skr. Jeli usyszysz, e kto
woa ci dawnym imieniem, powiniene natychmiast pomyle: A kt to taki? Na pewno
nie ja! Z czasem, po wielu godzinach cikiej pracy, zaczniesz bezbdnie oddziela osob
znan jako Jewgienij Aleksandrowicz Cypin od twoich nowych wciele.
- Po co mi a dwie legendy? - zapyta.
- Jedna podstawowa, a druga awaryjna, na wypadek gdyby zosta zdemaskowany i
musia znikn - wyjania Agrypina, umiechajc si pobaliwie. - Twoja kolej - dodaa,
zwracajc si do siostry.
- Dzikuj, moja droga. A wic do roboty. Zacznijmy od koyski, a potem stopniowo
dojdziemy do czasw obecnych. Dla obu wersji zbudujemy posta modego mczyzny,
mniej wicej w twoim wieku (wszystko powinno si zgadza, aden, nawet najmniejszy
szczeg nie moe wzbudza podejrze). atwiej ci bdzie oddzieli fikcyjn tosamo od
prawdziwej, jeli na uytek kadej z tych osb ju teraz nauczysz si inaczej mwi i
porusza...
- ...inaczej czesa, trzyma portfel w innej kieszeni, inaczej si ubiera - wtrcia
Agrypina.
- A nawet - dodaa Serafima, rumienic si lekko - inaczej si kocha.
Cierpliwie wertujc opase skoroszyty, bliniaczki - zatrudnione na stanowiskach
starszych analitykw w kierowanym przez Dziadka Zarzdzie S, ktry prowadzi gboko
utajnionych agentw dziaajcych za granic - zaczy kreli zarysy Historii A i Historii
B. A spdzi dziecistwo w dobrze znanym Jewgienijowi New Haven; B wyrs w
dzielnicy Crown Heights na Brooklynie, ktr Jewgienij - z pomoc map, slajdw i opisw
publikowanych w prasie amerykaskiej - mia w najbliszym czasie gruntownie pozna. W
jednym i drugim przypadku siostry wybray adresy nieistniejcych ju budynkw, eby FBI
nie mogo sprawdzi, czy dana osoba istotnie tam kiedy mieszkaa. Podstaw obu legend
stanowiy autentyczne akty urodzenia z rejestrw w New Haven i Nowym Jorku. Byy to
metryki dwch mczyzn rasy biaej, zamieszkaych na stae w USA, ktrzy zaginli na
morzu podczas wojny, kiedy alianci wysyali regularne konwoje do Murmaska. Kolejnymi
cegiekami fikcyjnych yciorysw Jewgienija byy dwie sfatygowane legitymacje
ubezpieczeniowe. Serafima, ekspert od amerykaskiego systemu opieki spoecznej, wyjania,
e pierwsze trzy cyfry numeru oznaczaj stan, w ktrym wydano dokument, a dwie rodkowe
- dat jego wystawienia. Numery obu ksieczek, z ktrych jedn Jewgienij powinien stale
nosi przy sobie, figuroway w aktualnej kartotece centralnej ewidencji ludnoci Stanw
Zjednoczonych. Otrzyma te komplet innych dokumentw stwierdzajcych tosamo - dwa
prawa jazdy, dwie karty biblioteki publicznej, dwie laminowane legitymacje ze zdjciem,
upowaniajce do zniki w amerykaskich schroniskach modzieowych - oraz karty
uprawniajce do gosowania, jako e mczyni, za ktrych mia si podawa, byli nieco od
niego starsi. Legendy poparto wiadectwami ocen z archiww liceum w New Haven i
Erasmus High School na Brooklynie (gdzie Jewgienij rzeczywicie studiowa) oraz histori
zatrudnienia, wiarygodn, ale rwnie nie do zweryfikowania. Kadej postaci przypisane
zostay przebyte rzekomo choroby i zabiegi stomatologiczne, przy czym i tu uwzgldniono
nieyjcych ju od jakiego czasu lekarzy, eby nikt nie mg tego sprawdzi. Wreszcie
bliniaczki wrczyy Jewgienijowi dwa paszporty ze stosownymi wpisami i stemplami
wizowymi.
- Pomylaycie o wszystkim - zauway Jewgienij.
- Mamy nadziej, e tak... dla twojego dobra - powiedziaa Agrypina. - Musz ci
jednak zwrci uwag na dwa drobne problemy.
- Zgodnie z histori twojego leczenia stomatologicznego - owiadczya Serafima -
wikszo ubytkw zostaa wypeniona przez amerykaskich dentystw. A ty masz dwie
dziury plombowane w Zwizku Radzieckim: jedn, zanim po raz pierwszy odwiedzie
rodzicw w Nowym Jorku, a drug, kiedy bye w Moskwie na wakacjach. Trzeba te zby
zaplombowa jeszcze raz. Zajm si tym nasi dentyci. Jest tu kilku wietnych fachowcw,
ktrzy znaj si na amerykaskiej technice i maj dostp do odpowiednich materiaw.
- A ta druga sprawa?
W drzwiach pojawi si Dziadek, niosc kanapki i butelk kwasu.
- Nie ma popiechu, to moe jeszcze poczeka - powiedzia. Najwyraniej by zy na
bliniaczki, e poruszyy ten temat wanie teraz. - Dowie si w swoim czasie.
*
Jewgienij zadzwoni do Azy pierwszego wolnego wieczoru. Spotkali si w parku
Gorkiego (po drodze, chcc wyprbowa nowo nabyte umiejtnoci, zgubi czowieka, ktry
szed za nim po drugiej stronie ulicy). Czekaa w umwionym miejscu. Spacerowali alejk
wzdu rzeki i rozmawiali, z pocztku o literaturze amerykaskiej, a potem o sobie. Nie,
odpara, nie ma rodzicw, jest sierot; oboje - matka, autorka suchowisk radiowych, i ojciec,
aktor Teatru ydowskiego - zniknli pod koniec lat czterdziestych. Nie, nie moe powiedzie
nic wicej, bo kiedy wadze zawiadomiy j o ich mierci, te nie powiedziay nic wicej. Na
obozie letnim w grach Uralu zaprzyjania si z crk Berii, Natasz. Potem pisyway do
siebie przez kilka lat, a kiedy jej podanie na wydzia historyczny i lingwistyczny
Uniwersytetu omonosowa zostao, wbrew wszelkim reguom, przyjte, zamieszkaa u
dawnej koleanki. Tak, czsto widywaa jej ojca; jest otwartym, serdecznym czowiekiem,
ktry ma bzika na punkcie crki, wiecznie zajtym jakimi wanymi sprawami. Ma na biurku
trzy aparaty telefoniczne, jeden z nich czerwony, ktre dzwoni dzie i noc. Wreszcie Azie
sprzykrzyo si to przesuchanie. Wyja z kieszeni przepisane na maszynie wczesne wiersze
Anny Achmatowej o mioci i swoje pierwsze, chropowate prbki ich tumaczenia na
angielski. Zamylona, zrywaa jagody z krzakw i machinalnie wkadaa je do ust, a Jewgienij
czyta na gos, najpierw po rosyjsku, potem po angielsku.
Jakie to nam diabelskie napoje
Mrok styczniowy podsun i w jakiej
Niewidzialnej nas unie oboje
A po wit unosiy majaki?13
- Powiem ci, co to za napoje - odezwa si Jewgienij. - To podanie.
Aza zwrcia na chopaka oczy pene powagi.
- Podanie roznieca namitnoci mczyzn. Kobiety kieruj si innymi, bardziej
subtelnymi pragnieniami, ktre rodz si z...
- Rodz si z...?
- ...z niepewnoci widocznej w spojrzeniu mczyzny, z niemiaoci wyczuwalnej w
dotyku rki, z wahania, jakie sysz w jego gosie, ze wszystkiego, co jest odzwierciedleniem
jego najskrytszej natury.
I dodaa z wielk powag:
- Lubi twj gos, Jewgieniju.
- A ja lubi w tobie to, e go lubisz - powiedzia i naprawd tak myla.
Nastpnej niedzieli Jewgienij, posuywszy si numerem telefonu zastrzeonym dla
urzdnikw wyszego szczebla Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zarezerwowa dwa bilety
do teatru i zabra Az, eby zobaczya wielk Tarasow w roli Anny Kareniny. Przez cae
przedstawienie, ju od sw: Wszystkie szczliwe rodziny s do siebie podobne, kada
nieszczliwa rodzina jest nieszczliwa na swj sposb 14, trzymali si za rce. Po spektaklu
zaprosi j na kolacj do maej restauracyjki przy placu Trubnym. Kiedy kelner przynis
rachunek, Aza upara si, e za siebie zapaci. Po niemiecku - dodaa z umiechem. W
Ameryce mwi si po holendersku albo e Holender paci - powiedzia Jewgienij, a ona
zapisaa ten zwrot w notesiku. Po kolacji przeszli pod rk Kwietnym Bulwarem a do

13
Anna Achmatowa, Cinque, 5, w przekadzie Adama Pomorskiego.
14
Lew Tostoj, Anna Karenina, w przekadzie Kazimiery Iakowiczwny.
samego serca Moskwy.
- Znasz opowiadanie Czechowa Na placu Trubnym? - spytaa. - Opisuje w nim stary
Ptasi Targ, ktry znajdowa si niedaleko std. Moi dziadkowie mieszkali tam po lubie, w
malekim pokoiku przy samym rynku. Zadam ci pytanie, Jewgieniju Aleksandrowiczu: czy
wszystko przemija tak jak Ptasi Targ?
Jewgienij poczu w gowie zamt. Zrozumia, e chciaa wiedzie, czy ich uczucie
spotka ten sam los co Ptasi Targ z placu Trubnego.
- Nie potrafi jeszcze powiedzie, co na tym wiecie trwa, a co przemija.
- To uczciwa odpowied. Dzikuj ci za to.
Pod wpywem chwili podszed do rozstawionych wzdu bulwaru straganw z
kwiatami i od przekupki w niebieskiej fufajce kupi Azie pk biaych godzikw. Pniej, pod
drzwiami domu w Zauku Kisowskim, gdzie mieszkaa razem z crk Berii, wtulia twarz w
kwiaty i gboko wcigna ich zapach. Potem zarzucia Jewgienijowi rce na szyj,
pocaowaa go namitnie w usta i ucieka, zanim zdoa cokolwiek wykrztusi.
Zadzwoni nazajutrz z samego rana, przed wyjciem na kolejne robocze spotkanie z
bliniaczkami.
- To ja - oznajmi.
- Poznaj wahanie w twoim gosie - odpara. - Poznaj nawet dzwonek telefonu.
- Za kadym razem, gdy si spotykamy, Azo, zostawiam z tob czstk siebie.
- Och, mam nadziej, e to nieprawda - powiedziaa mikko - bo jeli bdziesz mnie
zbyt czsto widywa, nic z ciebie nie zostanie.
Milczaa przez chwil; sysza jej oddech w suchawce.
- W nastpn niedziel Natasza wyjeda z ojcem na Krym - rzeka wreszcie, a gos
jej nie dra ani troch. - Przyjd do mnie. Sprawdzimy, czy mona pogodzi w ku twoje
podanie i. moje pragnienia. - Mwia co jeszcze, ale sowa rozpyny si w szumie
zakce. Poczenie zostao przerwane.
*
Z kadym dniem Jewgienij coraz gbiej utosamia si z postaciami wymylonymi
przez bliniaczki: sczesywa wosy do przodu, na oczy; odzywa si krtkimi, urywanymi
zdaniami, ktrych czsto nie koczy; mwic, przechadza si po pokoju gonymi, pewnymi
krokami; powtarza szczegy swojego ycia od koyski po teraniejszo. Dziadek, ktry bra
udzia w tych sesjach, od czasu do czasu przerywa mu jakim pytaniem.
- A gdzie dokadnie bya drogeria, w ktrej pracowae?
- Na Kingston Avenue, zaraz przy Eastern Parkway. Sprzedawaem komiksy o
Kapitanie Marvelu, Supermanie, Batmanie i robiem dla dzieci koktajle mleczno-czekoladowe
za pi centw.
Bliniaczki byy zadowolone z ucznia.
- Myl, e pozostao nam jeszcze tylko jedno: zniszczy skoroszyty - powiedziaa
Agrypina.
- I zaatwi tamt spraw... - przypomniaa Serafima.
Popatrzyy na Dziadka, ktry kiwn gow. Wymieniy zakopotane spojrzenia.
- Ty na to wpada. Sama musisz mu powiedzie - przekonywaa siostr Serafima.
Agrypina odchrzkna.
- Ludzie, ktrych losy posuyy nam do zbudowania obu twoich legend, przyszli na
wiat w Stanach Zjednoczonych, a to oznacza, e jak znaczna wikszo Amerykanw,
zostali obrzezani przy urodzeniu. Przestudiowalimy twoj metryk z - tu pada nazwa
ekskluzywnej kliniki kremlowskiej, gdzie leczya si partyjna wierchuszka - i nie
znalelimy adnej wzmianki o takim zabiegu. Wybacz mi osobiste pytanie, ale czy mamy
racj, przypuszczajc, e nie jeste obrzezany?
- Ju widz, do czego zmierzacie - skrzywi si Jewgienij.
- Raz stracilimy agenta, ktry podawa si za kanadyjskiego biznesmena - odezwa
si Dziadek. - Kanadyjska Krlewska Policja Konna dokopaa si do aktu urodzenia tego
czowieka i odkrya, e by obrzezany. Nasz agent nie by.
Wyj z kieszeni wistek papieru i przeczyta:
- Operacja zostanie przeprowadzona w zamknitej klinice naszej centrali na
przedmieciach Moskwy jutro o dziewitej rano.
Bliniaczki wstay. Dziadek zatrzyma Jewgienija gestem rki. Obie siostry poegnay
si z uczniem i wyszy z pokoju.
- Jeszcze jedn spraw musimy wyjani - powiedzia Dziadek. - Mwi o tej
dziewczynie, Azalii Izanownie. Zgubie czowieka, ktry szed za tob, ale nie zauwaye
tego, ktry szed p r z e d tob. Musisz popracowa nad technik poruszania si po miecie.
I bd ostroniejszy. Monitorowalimy twoje telefony. Wiemy, e z ni spae...
Jewgienij wybuchn:
- Jej mona ufa! Mieszka razem z crk towarzysza Berii...
Twarz Dziadka wykrzywi zoliwy grymas, oczy ciskay gniewne iskry.
- Nie widzisz, e jest dla ciebie za stara?!
Jewgienij popatrzy na niego sposzony.
- Jest dwa lata starsza ode mnie, ale co to ma do rzeczy? Kwestia wieku nie odgrywa...
 Dziadek nie pozwoli mu skoczy.
- Jest jeszcze co. Nazywa si Lebowitz. A jej otczestwo wzio si od imienia Izajasz.
To y d w k a! - sykn.
Sowo to zapieko Jewgienija jak policzek.
- Ale przecie towarzysz Beria musia o tym wiedzie, kiedy j przygarn...
Oczy Dziadka zwziy si w dwie szparki.
- Oczywicie, e Beria wie. Ci na grze s przezorni i trzymaj obok siebie kilku
ydw, eby w razie czego zada kam zachodniej propagandzie, ktra trbi na wszystkie
strony wiata o naszym antysemityzmie. Ale taki na przykad Mootow posun si za daleko,
polubiajc jedn z nich. Stalin uzna, e to nie do pomylenia, eby minister spraw
zagranicznych mia on ydwk, i kaza j zesa do agru. - Dziadek wpi si kocistymi
palcami w rami Jewgienija. - Pamitaj, e w twojej sytuacji zwizek z dziewczyn zawsze
przysparza kopotw. A zwizek z y d w k w ogle nie wchodzi w gr.
- Ja te chyba mam co do powiedzenia...
Ale Dziadek nie uznawa kompromisw.
- Nic nie macie do powiedzenia - oznajmi z naciskiem, przechodzc na oficjalne
wy, dobitnie podkrelone w kadym zdaniu. - Wybierajcie: albo dziewczyna, albo kariera...
Albo ona, albo ja!
Zerwa si z krzesa i rzuci na biurko kartk z adresem kliniki.
- Jeli nie stawicie si na operacj, nasze drogi nigdy wicej si nie spotkaj.
Tej nocy Jewgienij wdrapa si na dach swojego bloku i przesiedzia tam wiele
godzin, wpatrzony w czerwon powiat spowijajc kopuy Kremla. Wiedzia, e stpa po
linie i e w kadej chwili moe spa na jedn lub na drug stron. Gdyby kazali mu porzuci
Az dla dobra oczekujcych go zada, zrozumiaby; ale porzuci j tylko dlatego, e jest
ydwk, to bya gorzka piguka do przeknicia. Dziadek - jego mistrz, jego T o s t o j -
z tak swad prawi o geniuszu i wspaniaomylnej szczodroci ludzkiego ducha, a
tymczasem okaza si zaciekym antysemit. Sowo ydwka dwiczao Jewgienijowi w
uszach, smagao dusz jak biczem.
I nagle dozna olnienia, poj, e w gos nie by gosem Dziadka; by to wty,
drcy, podszyty pesymizmem i panik gos starego czowieka, ktry nie lka si mierci, ale
ba si agonii. Sowo ydwka wyszo z ust samego Tostoja: odrzyj wzniosego idealist z
ducha, a ujrzysz przed sob antysemit, wierzcego, podobnie jak wielki rosyjski pisarz, e
skaza chrzecijastwa - ta tragedia ludzkoci - wzia pocztek z rasowej odmiennoci
Chrystusa, ktry nie by ydem, i Pawa, ktry ydem by.
 Jewgienij umiechn si pod nosem. Potem rozemia w gos. A pniej otworzy usta
i wykrzycza prosto w noc: Za uspiech naszego bieznadionogo diea! Za zwycistwo naszej
beznadziejnej sprawy!
Obrzezanie, z miejscowym znieczuleniem, trwao kilka minut. Jewgienij dosta
tabletki przeciwblowe i ma antyseptyczn, eby nie wdao si zakaenie. Wrci do domu i
zagbiwszy si w wykadach Prichodki, sporzdzi list dzielnic, parkw i centrw
handlowych w rnych miastach na Wschodnim Wybrzeu, nadajcych si na ewentualne
spotkania z agentami. Telefon dzwoni siedem razy w sobot, cztery w niedziel i dwa w
poniedziaek. Odbieraa suca. Syszc kobiecy gos, kla soczycie po tadycku i rzucaa
suchawk. Po kilku dniach piekcy bl w penisie Jewgienija zela, a z czasem min
zupenie. Pewnego ranka posaniec na motorze przywiz zapiecztowan kopert. Wewntrz
bya druga zapiecztowana koperta, a w niej paszport wystawiony na Grigorija Ozolina oraz
bilet na samolot do Oslo. Tam Ozolin zniknie z powierzchni ziemi, a mody Amerykanin
nazwiskiem Eugene Dodgson, zwiedzajcy z plecakiem Skandynawi, wykupi miejsce w
kajucie na norweskim frachtowcu, pyncym do Halifaxu w Kanadzie - punktu etapowego dla
radzieckich nielegalnych imigrantw, przeznaczonych do zada na terenie Stanw
Zjednoczonych.
Wieczorem, w przeddzie wyjazdu Jewgienija, zjawi si przyjanie umiechnity
Dziadek z puszk importowanych ledzi i butelk zmroonej polskiej wdki. Gawdzili do
pna o wszystkim i o niczym o wszystkim prcz dziewczyny. Po wyjciu Dziadka Jewgienij
przyapa si na tym, e co chwila zerka na telefon w nadziei, e jednak zadzwoni, a
melodyjny gos po drugiej stronie powie: Tak bardzo nie lubi lata.
Ale kiedy, tu przed szst rano, telefon naprawd zadzwoni, Jewgienij wyskoczy z
ka i dugo sta, wpatrujc si w suchawk. Natrtny dwik nie dawa za wygran,
rozlega si echem w caym mieszkaniu. Jewgienij spojrza na spakowan walizk, czekajc
pod drzwiami, i poczu, e jaka nieodparta sia popycha go ku tej szpiegowskiej wyprawie do
Ameryki. Pogodzony z losem, umiechn si melancholijnie i usiad na walizce przed dug,
dug podr.
 3.

FRANKFURT, RODA, 7 LUTEGO 1951

Grne wiata przygasy, a w blasku reflektorw zmaterializowao si dwch

wymuskanych pukownikw odkomenderowanych do Kolegium Szefw Sztabw.
Niekoczce si rzdy orderw i baretek lniy na przednich kieszonkach starannie
odprasowanych mundurw. Po Firmie rozesza si plotka, e przez cay lot z Waszyngtonu
pucowali lin buty, eby nabray lustrzanego poysku.
- Panowie! - zacz pukownik z przystrzyonym wsikiem.
- Wyglda na to, e uwierzy nam na sowo - mrukn Frank Wisner w rozchestanej
koszuli z podwinitymi rkawami, jak zwykle rozwlekajc samogoski z typow dla
poudniowca flegm.
Kilku oficerw, wrd nich Ebby, parskno stumionym miechem.
Zebrali si w obszernym audytorium na pierwszym pitrze ogromnego, przytaczajco
nowoczesnego kompleksu I.G. Farben - usytuowanego w Hchst na przedmieciach
Frankfurtu - aby zapozna si z najnowszymi kasandrycznymi przeczuciami Pentagonu. Dla
Wisnera - zastpcy Allena Dullesa w Departamencie Brudnych Trikw - ktry bawi
przejazdem w Niemczech, w trakcie byskawicznej inspekcji europejskich placwek CIA,
odprawa ta bya tylko jednym z wielu epizodw szczeniackiej przepychanki pomidzy
Kolegium Szefw Sztabw a Firm w sprawie priorytetw zimnej wojny. Pukownicy, ktrzy
nie po raz pierwszy zjechali do Frankfurtu, lamentowali nad sowieckim planem wojennym
niby nad wntrznociami ofiarnego barana, przeliczajc w ty i w przd uzbrojone po zby
dywizje pancerne, ktre w niespena sze godzin mogyby przebi si przez cordon
sanitaire, rozcignity przez aliantw w poprzek Europy jak sznur do suszenia bielizny. W
duchu najlepszych tradycji onierskiego sposobu mylenia zgrabnie przeskoczyli od
moliwoci do zamiarw. Niczym delfickie wieszczki, zwiastujce rychy koniec wiata,
wyznaczyli nawet dzie D (w cile tajnej notatce Poufne - tylko do uytku wewntrznego,
ostatni bowiem rzecz, jakiej by sobie yczyli, byo przechwycenie tych informacji przez
Rosjan). Trzecia wojna wiatowa miaa wybuchn we wtorek, pierwszego lipca 1952 roku.
Tym razem przybyli przedstawi szczegy domniemanej radzieckiej napaci. Dziobic
strzak w ogromn map Europy, wsaty pukownik recytowa nazwiska dowdcw i
wylicza stojce w gotowoci bojowej sowieckie dywizje w Niemczech Wschodnich i Polsce,
dowodzc przy tym, i Kreml zgromadzi trzy razy wicej oddziaw, ni potrzeba do celw
okupacyjnych. Szczupy, ostrzyony na jea starszy sierant sztabowy, ktry rusza si, jakby
mia trzcink w tyku, zmienia mapy, a pukownik informowa audytorium, ktrdy ruszy
sowiecki pancerny blitzkrieg, spodziewanym atakiem z dwch stron, przez Nizin Pnocn;
podczas symulacji wojennej w Pentagonie - mwi ze swad - wrg dotar do kanau La
Manche w cigu kilku tygodni... I ju na stelau zawisa mapa, ilustrujca rozmieszczenie
sowieckich lotnisk wojskowych w Polsce i NRD, a take na zachodnim obszarze
Czechosowacji, ktra miaa wesprze atak z powietrza. Dajc znak, by zapalono wiata na
widowni, pukownik odszuka wzrokiem Wisnera, rozpartego na krzele w trzecim rzdzie
obok generaa Luciana Truscotta IV, kierownika niemieckiej placwki Firmy.
- Szefowie sztabw oczekuj - oznajmi pukownik, wysunwszy doln szczk, a w
jego oczach pojawiy si stalowe byski - e obsadzicie swoimi agentami kade z tych lotnisk,
najpniej do pierwszego lipca pidziesitego drugiego roku, eby zaskoczy wroga
sabotaem, kiedy bomba pjdzie w gr i zacznie si zabawa.
Wisner poskuba si w ucho.
- Nie ma sprawy, to dla nas pestka - stwierdzi ze mierteln powag. - Przepraszam,
nie dosyszaem... Ile tam jest tych lotnisk?
Pukownik ju sypa liczbami:
- Okoo dwch tysicy pidziesiciu, z tolerancj do stu. Cz ma asfaltowe pasy
startowe, a cz szuter. - Wyszczerzy zby do kolegi po fachu, pewien, e wrc do
Waszyngtonu z zaatwion spraw.
Wisner kiwn gow z namysem.
- Dwa tysice, cz asfalt, cz szuter - powtrzy.
Odwrci si do swego zastpcy, Dicka Helmsa, ktry siedzia tu za nim.
- A niech mnie, Dick! W jaki sposb jeden czowiek mgby z ziemi unieszkodliwi
pas startowy?
- Nie mam zielonego pojcia, Frank. - Helms tpo wybauszy oczy.
Wisner rozejrza si wok.
- Kto wie? Czekam na pomysy.
Kiedy nikt si nie odezwa, Wisner zwrci si znowu do pukownika.
- Moe pan nas owieci. Chtnie posucham.
Obaj oficerowie wymienili spojrzenia.
- Pniej wrcimy do tego pytania.
Kiedy pukownicy skoczyli odpraw i rozpoczli taktyczny odwrt, As odwrci si
tyem do podium, eby pogada ze swoimi ludmi.
 - Kaktus mi wyronie, jeli kiedykolwiek wrc do tego pomysu - powiedzia,
chichoczc. - Nalot dywanowy moe wyczy pas startowy z akcji na dwie godziny, gra
trzy. Ale eby jeden czowiek, do tego na ziemi... To ju przerasta moj wyobrani. Dwa
tysice agentw na dwch tysicach lotnisk...
Na widowni rozlegy si miechy.
- A teraz pomwmy powanie. Zamknity w swojej wiey z koci soniowej Pentagon
radzi, jak odeprze domnieman sowieck ofensyw w Europie, wysoce nieprawdopodobn
wobec naszej przewagi w uzbrojeniu, zwaszcza atomowym, nie wspominajc ju o tym, e w
razie wybuchu wojny niektre armie pastw satelickich byyby raczej skonne zaatakowa
Rosjan ni Amerykanw. Cywile w Waszyngtonie, pod wodz naszego niegdysiejszego
specjalisty od Sowietw, Georgea Kennana, pieprz w kko o powstrzymaniu ekspansji
komunizmu, ale nikt nam nie potrafi powiedzie, dlaczego Rosjanie mieliby obarcza swoje
kruche imperium kolejnym tuzinem podbitych pastw. Wiedzcie jedno: sowiecka potga to
domek z kart. Wystarczy porzdnie dmuchn w odpowiednie miejsce we waciwym czasie,
i wszystko si rozsypie. Nie po to jestem szefem tajnych sub, eby sabotowa lotniska albo
wasn piersi osania Zachd przed d a l s z ekspansj komunizmu. Komunizm trzeba
z d a w i , wypleni z oblicza Ziemi i oswobodzi zniewolone narody Europy
Wschodniej. Czy to jasne, panowie? Mamy zniszczy komunizm, a nie jakie gwniane pasy
startowe na wojskowych lotniskach. I to jest nasza misja!
Od dnia, w ktrym - w listopadzie ubiegego roku - zameldowa si gotw do
penienia suby w Niemczech, Ebby bez reszty zaangaowa si w kampani Wisnera,
zmierzajc do odepchnicia komunizmu. Jego kariera w berliskiej bazie zakoczya si
do gwatownie, z chwil gdy omieli si wyrazi oburzenie, i placwk Firmy kieruje
aosny moczymorda, co natychmiast dotaro do uszu Czarnoksinika, ktry, niewiele
mylc, pchn do DD/O jedn ze swoich synnych depesz pod tytuem albo on, albo ja.
Poddajc si temu, co nieuchronne, Ebby zoy podanie o przeniesienie do bazy we
Frankfurcie, gdzie przydzielono go do tajnej grupy zadaniowej Sekcji SE (Sowiety i Europa
Wschodnia) jako modszego oficera pomocniczego, nadzorujcego zrzut agentw na
terytorium radzieckich Karpat. Bya to brawurowa akcja, w ktrej pocztkujcy szpieg mia
dowie, e ju wyrzynaj mu si ostre zby.
Pierwsza z tych operacji staa si dla Ebbyego gbokim osobistym przeyciem, co
doprowadzio do incydentu, ktry omal nie zakoczy jego kariery w Firmie.
Rozpakowywa wanie walizk w sypialni na pitrze domu, stojcego przy zacisznej
uliczce zarekwirowanego na potrzeby armii willowego osiedla, oddalonego o ponad kilometr
od budynku I.G. Farben, kiedy zjawi si jego bezporedni przeoony Anthony Spink, biegle
wadajcy rosyjskim byy oficer OSS, i kaza mu si natychmiast zbiera. Jedziemy -
wyjani, naciskajc gaz do dechy, kiedy mknli fordem na zachd od Frankfurtu - na
spotkanie z agentem o kryptonimie SALTO MORTALE. Wyminwszy slalomem kolumn
ciarwek, Spink w skrcie nakreli Ebbyemu sylwetk agenta: by to Ukrainiec, szkolony
w tajnej bazie wojskowej w celu przerzucenia za elazn kurtyn, mia dwadziecia trzy lata,
pochodzi z ucka, miasta na rodkowo-wschodniej Ukrainie, ktre podczas wojny walczyo
po stronie Niemcw pod rozkazami rosyjskiego zdrajcy, generaa Wasowa. Sam Wasow,
podobnie jak wikszo jego oficerw, zgin powieszony przez Rosjan w 1946 roku. SALTO
MORTALE, ktrego prawdziwe imi brzmiao Alosza Kuakw, mia szczcie. Jeden z
nielicznych uciek na Zachd, ladem wycofujcych si oddziaw niemieckich, i trafi do
obozu dla wysiedlecw, przepenionego uchodcami ze Zwizku Radzieckiego i
okupowanych pastw satelickich. Tam wypatrzy go oficer werbunkowy CIA.
Przesuchiwany przez Spinka Alosza utrzymywa, e tysice uzbrojonych ukraiskich
nacjonalistw nadal walcz z Rosjanami w Karpatach, co zostao potwierdzone w
przechwyconej i odszyfrowanej informacji, pochodzcej od komunistycznego przywdcy
Ukrainy, mao znanego aparatczyka Nikity Chruszczowa, ktry depeszowa do Moskwy: Za
kadym krzakiem, za kadym drzewem, na kadym rogu ulicy czaj si zamachowcy, dybic
na ycie funkcjonariuszy. Firma zadecydowaa, e przeszkol SALTO MORTALE w
szyfrach i obsudze radiostacji, a potem przerzuc w Karpaty, eby nawiza kontakt z
tamtejszym ruchem oporu.
Na papierze operacja wygldaa obiecujco.
Droga wia si wrd pl oziminy w stron stojcej na uboczu fermy mlecznej. Kiedy
parkowali przed kamienn stodo, spostrzegli pochylonego nad studni modego,
jasnowosego mczyzn o chopicej twarzy. Powita Spinka szerokim umiechem i klepn
go w plecy.
- Kiedy jad w Karpaty? - spyta peen zapau.
- Ju niedugo - obieca Spink.
Przedstawi Ebbyego (ze wzgldw bezpieczestwa uy pseudonimu) jako oficera,
ktry bdzie pracowa z Alosz nad jego legend i dostarczy radzieckie dokumenty,
niezbdne do przeprowadzenia misji.
- Mam dla ciebie prezent urodzinowy - doda.
Podekscytowany Alosza nie odstpowa Spinka na krok. Ten otworzy baganik forda
i wrczy chopakowi ukryty w zapalniczce aparat fotograficzny Minox i przenony
nadajnik wielkoci ksiki, z wbudowanym kluczem do alfabetu Morsea i zewntrzn
anten, rozcigan midzy drzewami; by to poniemiecki sprzt o zasigu omiuset
kilometrw.
Kiedy Spink wyruszy z powrotem do Frankfurtu, Ebby i SALTO MORTALE
przyjrzeli si sobie uwanie. Zanim przystpili do budowania legendy, Ebby, wierny
obowizujcym w Firmie zasadom, chcia pozna prawdziw biografi Aloszy, eby jego
fikcyjny yciorys by moliwie najbardziej wiarygodny. Z pocztku mody Ukrainiec
niechtnie opowiada swoje dzieje i Ebby musia wyciga z niego szczeg po szczegle:
dziecistwo nad brzegiem rzeki Styr w ucku, przynaleno ojca do tajnej organizacji
ukraiskich nacjonalistw; ycie w cigym strachu, kiedy wraz z ojcem zacignli si do
wyzwoleczej armii generaa Wasowa, eby u boku Niemcw walczy z sowieck potg
(nie dlatego, e to komunici, ale dlatego, e to Rosjanie). A kiedy Alosza doszed do
egzekucji ojca, gos zacz mu si rwa, a w renicach bysny zy. Oczy Ebbyego rwnie
zaszy podejrzan mg i zanim si zorientowa, co robi, zacz opowiada o mierci swojego
ojca, legendarnego oficera OSS, zrzuconego na terytorium Bugarii pod koniec wojny, aby
wyrwa ten kraj z sojuszu pastw Osi. Winstrom Ebbitt zosta zadenuncjowariy przez
rzekomego partyzanta. Niemcy torturowali go tak dugo, a zgodzi si nada przez radio
faszyw informacj; w raporcie przemyci umwiony wczeniej sygna, e dziaa pod
przymusem. Po pewnym czasie wrg zorientowa si, e przynta nie chwycia. W dniu, w
ktrym Armia Czerwona przekroczya Dunaj i wesza do Bugarii, Ebbitta, ze zmiadonymi
kostkami obu ng, wywleczono na stadion na obrzeach Sofii i przywizano do supka
bramki. Oprawcom z plutonu egzekucyjnego zabrako naboi, wic zadgali jeca na mier
bagnetami. Jeden z zabjcw zezna potem na procesie zbrodniarzy wojennych, e
amerykaski oficer OSS zgin z umiechem na ustach.
Te zwierzenia przeamay lody midzy modymi ludmi i przez pozostae dwa
tygodnie nie rozstawali si ani na chwil. Czy to podczas sesji, cigncych si niekiedy do
biaego witu, czy to podczas spacerw pord pl pszenicy, sigajcej teraz do pasa, Alosza
opowiada histori swego ycia, a jego amerykaski brat - jak nazywa Ebbyego - notowa
w pamici kady szczeg. Opierajc si na gwnych wtkach biografii Ukraica i
uzupeniajc luki wiarygodnymi, cho fikcyjnymi faktami (musieli co wymyli, eby
wypeni biae plamy w yciorysie Aloszy, przypadajce na lata spdzone w armii Wasowa i
w obozie dla wysiedlecw), Ebby pieczoowicie konstruowa posta, ktra przeszaby z
powodzeniem nawet przez najbardziej drobiazgowe przesuchanie wyszkolonych ledczych z
KGB. Widzc, e Alosza chwilami traci cierpliwo, zabra go na nocn eskapad po
Frankfurcie, wczajc w to wizyt w miejscowym burdelu (za ktr zapacili par
nylonowych poczoch z wojskowego przydziau) i posiek w czarnorynkowej restauracji,
gdzie za kilka paczek amerykaskich papierosw mona byo zje kolacj i wypi butelk
reskiego wina.
Po powrocie SALTO MORTALE doskonali umiejtnoci w zakresie alfabetu
Morsea, uczy si rozpoznawa sylwetki radzieckich samolotw i mozolnie przegryza przez
opase tomy, drobiazgowo opisujce realia ycia codziennego w Zwizku Radzieckim: opaty
za przejazd trolejbusem, cen bochenka czarnego chleba, najnowsze rozporzdzenia
dotyczce zmiany pracy i przemieszczania si po kraju, najwiesze powiedzonka, potoczny
jzyk ulicy. W tym czasie Ebby zaj si przygotowaniem radzieckich dokumentw, ktre
miay uwiarygodni tak pieczoowicie skonstruowany yciorys. W tym celu nawiza kontakt
z gboko utajnion organizacj zachodnioniemieckiego wywiadu Org, prowadzon przez
Reinharda Gehlena.
Przy lunchu w wojskowym kasynie, mieszczcym si w jednym z ogromnych
budynkw I.G. Farben, Tony Spink uzupenia wiedz Ebbyego na temat czowieka, znanego
w Firmie pod nieoficjalnym kryptonimem Dziwny Kocha: genera Gehlen by w czasie
drugiej wojny wiatowej dowdc Fremde Heere Ost, jednostki niemieckiego wywiadu,
ktrej celem by Zwizek Radziecki. Pod koniec wojny utrwali na mikrofilmach wszystkie
swoje archiwa (w tym bezcenn charakterystyk radzieckich przywdcw politycznych i
wojskowych), zniszczy oryginay i zakopa pidziesit dwie kasety z aktami obok pewnego
szaasu w Alpach Bawarskich.
- Te mikrofilmy to polisa ubezpieczeniowa Gehlena - wyjani Spink. - Zbada grunt
w zachodnim wywiadzie i zaproponowa, e przekae je Amerykanom.
- W zamian za co?
Zatrudniony w kasynie uchodca z pobliskiego obozu dla wysiedlecw zabra puste
talerze i ostronie oprni popielniczk, wsypujc niedopaki do koperty, ktr schowa do
kieszeni biaej marynarki. Spink odczeka, a kelner odejdzie dostatecznie daleko, i dopiero
wtedy odpowiedzia:
- Gehlen chcia utworzy jednostk zachodnioniemieckiego wywiadu, w ktrej on sam
byby Fhrerem, i spodziewa si, e CIA to sfinansuje. Dugo si nad tym zastanawiano.
Angaowanie niemieckiego generaa, zwaszcza takiego, ktry do koca pozosta wierny
Hitlerowi, nie podobao si wielu ludziom. Pewnie, e chcielimy przej jego akta i swoich
ludzi, ale on postawi spraw jasno: albo bierzecie to na moich warunkach, albo nic nie
dostaniecie. Co za co. eby si ju nad tym nie rozwodzi, przypomn tylko, e wanie
wtedy zimna wojna rozgorzaa na caego, a mikrofilmy Gehlena byy istn kopalni wiedzy
na temat wroga. Poza tym Gehlen dysponowa rwnie wsparciem na zapleczu si
nieprzyjacielskich, wzdu linii kolejowej Woogda-Moskwa, i utrzymywa, e pozostaje w
kontakcie z niedobitkami armii Wasowa, rozproszonymi w grach Orio, mg ponadto
rozpozna oddziay nacjonalistw ukraiskich, operujce wok Kijowa i Lwowa, no i mia
swoich ludzi nawet w tej czci Niemiec, ktra pozostawaa pod sowieck okupacj. - Spink
filozoficznie wzruszy ramionami. - Bez Gehlena i jego mikrofilmw utknlibymy po uszy w
gwnie, przynajmniej jeli chodzi o Ruskich. - Wycign z paczki dwa papierosy i zostawi
na stole jako napiwek. - Wiem, e twj stary sono za to zapaci, Ebby. Chcesz, to posuchaj
dobrej rady: zacinij zby i rb swoje.
Nazajutrz po poudniu Ebby wzi subowy samochd i wyruszy do oddalonego o
trzysta dwadziecia kilometrw Pullah na przedmieciach Monachium. Na miejsce dotar w
nocy. Odnalaz Heilmannstrasse z szarym betonowym murem, wysokim na trzy metry, potem
skrci w wsk uliczk, biegnc wzdu gstego ywopotu, za ktrym widoczne byo
ogrodzenie oznakowane tabliczkami: Uwaga! Wysokie napicie! i zaparkowa przed
wartowni, obsadzon stranikami w zielonych mundurach bawarskich leniczych.
Elektryczna arwka owietlaa napis w czterech jzykach: SUD-DEUTSCHE
INDUSTRIE-VERWERUNGS GmbH - Zga wiata i zapal lampk wewntrz samochodu.
Dopiero gdy zastosowa si do tego polecenia, jeden z wartownikw podszed do auta. Ebby
otworzy okienko i poda mu swj amerykaski paszport i kart identyfikacyjn Firmy.
Stranik zabra je, wrci do budki, podnis suchawk i odczyta dane z dokumentw komu
po drugiej stronie linii. Chwil pniej do bramy podjecha dip, z ktrego wysiad szczupy,
ysiejcy mczyzna. Wyszed na ulic, po czym zaj miejsce w samochodzie obok
Ebbyego.
- Jestem doktor Uppmann z wydziau archiww - przedstawi si bez podania rki. -
Ju moe pan zapali wiata.
- A moja karta identyfikacyjna? - spyta Ebby.
- Dokumenty dostanie pan przy wyjciu. Prosz wjecha za bram. Bd panu
towarzyszy.
Ebby wykona polecenie, manewrujc samochodem wedug wskazwek Uppmanna.
- Jest pan u nas po raz pierwszy? - zapyta Uppmann.
- Tak - odpar Ebby. Czu wyrane mrowienie na karku.
- Zapewniam pana, e chtnie wsppracujemy z naszymi amerykaskimi
przyjacimi - powiedzia jego przewodnik, wskazujc gestem rki owietlon drog po
prawej stronie.
Ebby skrci.
- Czy kto daje si nabra na ten napis przy bramie? Poudniowo- niemieckie Zakady
Utylizacji.
Niemiec umiechn si lekko.
- Doktor Schneider (to kryptonim Gehlena) wyznaje teori, e jeli chcesz co
utrzyma w tajemnicy, zrb z tego nieciekawy i bahy sekret, zamiast wmawia ludziom, e
nic si za tym nie kryje. Zdziwiby si pan, widzc, jak wielu Niemcw wierzy, e naprawd
prbujemy wykra Amerykanom lub Francuzom tajemnice przemysowe.
Stosujc si do wskazwek swego przewodnika, Ebby zatrzyma samochd przed
dugim, parterowym budynkiem. Doktor Uppmann wyj metalowe kko z pkiem kluczy.
Jednym z nich wyczy system alarmowy, drugim otworzy dwa zamki w cikich
metalowych drzwiach. Ebby wszed za nim do jasno owietlonego korytarza.
- Jak dugo pan tu pracuje? - zapyta.
- Wprowadzilimy si wkrtce po zakoczeniu dziaa wojennych. Poza paroma
podziemnymi pomieszczeniami, ktre zostay dobudowane, cay kompleks jest nienaruszony.
Pierwotnie suy mia oficerom SS i ich rodzinom i jakim cudem przetrwa wasze
bombardowania. Prosz, jestemy na miejscu. - Uppmann przepuci przodem Ebbyego i
zamkn za sob drzwi gabinetu.
Mody Amerykanin rozglda si wok ciekawie: solidne meble, szare ciany
popstrzone ladami po rozgniecionych insektach, na drzwiach amerykaski plakat z napisem:
Eksplozja atomowa, obserwowana z bezpiecznej odlegoci, jest najpikniejszym widokiem,
jaki oglday ludzkie oczy.
- Naprawd pan w to wierzy? - zdziwi si.
Doktor Uppmann zrobi zakopotan min.
- To tylko art - odpar zmieszany.
- Ju syszaem, e Niemcy maj specyficzne poczucie humoru - mrukn pod nosem
Ebby.
- Co prosz?
- Nic wanego.
Uppmann przykucn przed duym sejfem i przez chwil manewrowa tarcz cyfrow.
Drzwiczki odskoczyy. Wyj szar tekturow teczk i starannie zamkn skrytk. Potem
wsta i rozoy na stole zawarto teczki.
- Prosz... Wszystko podrobione przez specjalistw Abwehry w ostatnich miesicach
walki z bolszewizmem - oznajmi z dum. - wietna robota. To pierwszorzdne falsyfikaty,
znacznie lepsze od tych, ktre fabrykowalimy podczas wojny. Wielu naszych agentw
przerzuconych na tereny bolszewikw wpado z powodu gupiego bdu, jaki popenilimy,
uywajc wasnych zszywek z nierdzewnej stali zamiast radzieckich, ktre rdzewiej na
potg. U was, w Ameryce, macie porzekado, ktre my, tu w Niemczech, bardzo cenimy -
yj i ucz si. Niech pan spojrzy na te piecztki... To s malekie arcydziea. W Rosji tylko
specjalista najwyszej klasy mgby je odrni od autentycznych papierw. - Podsuwa
dokumenty Ebbyemu, jeden po drugim. - Ukraiski paszport wewntrzny, legitymacja
pracownicza, ksieczka wojskowa, legitymacja oficerska, kartki na ywno. Przy
wypenianiu musi pan pamita o pewnych sowieckich osobliwociach: o ile paszport,
ksieczka wojskowa i legitymacja oficerska mog zosta wypisane przez zwyk
urzdniczk o mniej lub bardziej wyszukanym charakterze pisma, to legitymacja pracownicza
musi wyglda tak, jakby bya wystawiona przez kierownika fabryki, by moe analfabet z
awansu spoecznego, ktry zamiast czytelnego podpisu nabazgrze kulfonami swoje inicjay.
No i pamitajcie, eby wybra odpowiedni atrament. Ufam zreszt, Herr Ebbitt, e wasi
eksperci we Frankfurcie s obeznani z takimi szczegami.
Herr Doktor poprowadzi Ebbyego do klubowej salki na kocu korytarza.
Uprzejmym gestem wskaza mu wygodny, gboki fotel, po czym wyj z malowanej
bawarskiej szafki butelk trzygwiazdkowego francuskiego koniaku i dwie szklaneczki.
Napeniwszy je po brzegi, poda jedn Ebbyemu.
- Prosit - powiedzia z umiechem.
Stuknli si. Brzkno szko.
- Za nastpn wojn! Tym razem ich dostaniemy.
Ebby zatrzs si ze zoci. Wsta i hukn w st szklank z niedopitym koniakiem.
- Musz panu powiedzie, Herr Doktor... - Wzi gboki oddech, by si opanowa.
Uppmann przekrzywi gow.
- Co takiego musi mi pan powiedzie, Herr Ebbitt? e paski ojciec zgin na wojnie?
Widz, e jest pan zaskoczony. Tak, znam t histori. Rutynowo sprawdzamy wszystkich
naszych goci. Mj ojciec rwnie by ofiar wojny. Zosta wzity do niewoli pod
Stalingradem. Zmar w transporcie, z wyczerpania i chodu, kiedy pdzili ich do obozu. Mj
modszy brat, Ludwig, wszed na min. Straci obie nogi. Moja matka opiekuje si nim w
naszym rodzinnym majtku w Schwarzwaldzie.
- Wiedzia pan? - mrukn Ebby.
- O czym?
 - Wiedzia pan o ostatecznym rozwizaniu?
Niemiec pogadzi palcem grzbiet nosa.
- Oczywicie, e nie.
- Jak mg pan n i e wiedzie? - odpar Ebby. - Maa dziewczynka, Anna Frank,
ukrywajca si na strychu w Amsterdamie, napisaa w swoim pamitniku, e ydw
pakowano w bydlce wagony. Jak to moliwe, e ona wiedziaa, a pan nie?
- Nie zajmowaem si kwesti ydowsk. Robiem wtedy to samo co teraz: walczyem
z bolszewikami. Suyem w wywiadzie generaa Gehlena, trzy i p roku na froncie
sowieckim. Tysic dwiecie siedemdziesit siedem dni, t r z y d z i e c i tysicy
s z e s e t godzin czyca! Bolszewizm jest naszym w s p l n y m wrogiem, Herr
Ebbitt. Gdybymy mieli do zdrowego rozsdku, by wczeniej poczy nasze siy, paski
ojciec i mj najprawdopodobniej yliby teraz, a bolszewicy nie przywaszczyliby sobie
pastw Europy Wschodniej i sporej czci starych Niemiec.
- Wy to zrobilicie pierwsi. To wy przywaszczylicie sobie Polsk, Sudety,
Jugosawi...
- Bylimy przedmurzem chrzecijastwa, bronilimy Zachodu przed hordami
bolszewikw - achn si Uppmann.
Stan przy oknie, patrzc na owietlon latarniami alejk.
- Hitler - warkn przez rami zduszonym gosem - zdradzi Niemcy. Pomieszay mu
si priorytety: uwzi si na ydw, zamiast rozprawi si z bolszewikami. - Odwrci si
nagle i patrzc Ebbyemu prosto w oczy, mwi dalej, wzruszony: - Popenia pan bd, Herr
Ebbitt, osdzajc nas zbyt pochopnie. Brak panu rzetelnej wiedzy o tym, co si tutaj dziao.
My, niemieccy oficerowie, gardzilimy tym prostackim kapralem, ale zgadzalimy si z jego
celami. Po traktacie wersalskim Niemcy stali si Volk ohne Raum: narodem bez przestrzeni
yciowej. Bd z panem szczery. Hitler pocign za sob nas, niemieckich patriotw,
odrzuceniem postanowie tego haniebnego traktatu, obietnic Lebensraum dla Trzeciej
Rzeszy, swoim wojujcym antybolszewizwem. Ale popenilimy bd, sdzc, e jego
kanclerstwo bdzie jedynie przejciow faz w chaosie niemieckiej polityki. Czy wie pan, co
powiedzia Hindenburg po swoim pierwszym spotkaniu z Hitlerem? Nie? To prosz
posucha. Powiedzia: Niemcy nigdy nie oddadz wadzy w rce czeskiego kaprala. To
jego wasne sowa. - Odchyliwszy gow w ty, Uppmann jednym haustem wychyli koniak
ze szklanki, po czym nala sobie nastpn porcj. - Osobicie widziaem Hitlera tu przed
kocem, kiedy Herr Gehlen wysa mnie do bunkra z analiz radzieckiej ofensywy przeciw
Berlinowi. Trudno sobie wyobrazi ten widok: nabiege krwi oczy, opuchnita twarz, rce
mu si trzsy... Siedzia zgarbiony na krzele, bezskutecznie usiujc opanowa nerwowe
drganie w lewym ramieniu. Kiedy wsta, eby podej do mapy, zauwayem, e powczy
nog. Ta, ktr nazywalimy Anioem mierci, Ewa Braun, te tam bya: blada, adna,
przeraona... Nie wiem, czego baa si bardziej: tego, e umrze, czy tego, e moe przey.
Niech pan zgadnie, co Hitler mia do zaoferowania narodowi niemieckiemu w tej tragicznej
godzinie? Kaza, syszaem to na wasne uszy, nagra odgos czogw toczcych si po
drogach, rozesa tamy do wszystkich jednostek na froncie i puszcza Rosjanom przez
megafon. Mielimy powstrzyma bolszewikw za pomoc g r a m o f o n u, Herr Ebbitt. A
to nigdy, podkrelam, n i g d y nie powinno si powtrzy.
Ebby z trudem panowa nad sob. Zakry rk usta, eby czego nie powiedzie. Herr
Doktor wzi ten gest za objaw wspczucia dla cikiej doli narodu niemieckiego.
- Widz, e zaczyna pan wreszcie widzie sprawy w nowym wietle.
- N i e! - Ebby czu, e nie zniesie tego duej, musi pokaza temu Niemcowi, co o
tym wszystkim myli. - Rzyga mi si chce, jak tego sucham. Wy nie prowadzilicie wojny,
Herr Uppmann, tylko planow eksterminacj. Mwi co panu sowo Holokaust? Jedynym
rozwizaniem kwestii niemieckiej byo dla was ostateczne rozwizanie.
- ydzi wygrali t wojn, a potem sami napisali jej histori. - Uppmann zdawa si
adresowa sowa do wiszcego na cianie portretu Gehlena. - Te sze milionw zostao
wzite z sufitu, a wiat to gadko przekn, dla wasnej wygody. Zwyciska propaganda
chwyta si kadego pretekstu, eby zdemonizowa Niemcy.
- Jedyne, co zostao z paskiej tysicletniej Rzeszy, Herr Doktor, to pami o
popenionych przez ni zbrodniach i pami ta przetrwa kolejne tysic lat. Niedobrze mi si
robi na myl, e jestemy po tej samej stronie barykady, e siedzimy tu razem, e oddychamy
tym samym powietrzem... Prosz odprowadzi mnie do bramy, z aski swojej, chc std
wyj.
Niemiec zesztywnia, zadrgay muskuy w napitym karku.
- Im szybciej pan std wyjdzie, tym szybciej zabierzemy si do walki z
bolszewizmem, Herr Ebbitt. - Dopi swj koniak i cisn o cian pust szklank, rozbijajc j
w drobny mak. Rozdeptujc butami rozsypane szko, wyszed z pokoju.
*
Nie upyno wiele czasu, gdy najpierw do niemieckiego, a potem amerykaskiego
dowdztwa wpyna skarga na niesfornego agenta. Ebby, wezwany w celu wyjanienia
niemiego incydentu, stan przed trzyosobow komisj ledcz. As przyby a z Wiednia,
eby uczestniczy w przesuchaniu. Ebby nie odwoa adnego sowa i nawet nie usiowa
zaagodzi przykrego zajcia, ktre oficerowie frankfurckiej placwki okrelili mianem
afery. Niechccy wywoa burz w szklance wody. Nabrzmiay od dawna wrzd nagle pk.
Rozproszeni po caych Niemczech oficerowie Firmy dowiedzieli si o sprawie poczt
pantoflow i przesali Ebbyemu swoje notatki, a on rozdmucha je do rozmiarw aktu
oskarenia, ktry odczyta na gos przed komisj.
- Kiedy genera Gehlen dosta pozwolenie na powrt w szeregi wywiadu - zacz -
podpisa zobowizanie, e nie zatrudni byych gestapowcw ani innych zbrodniarzy
wojennych. Tymczasem otoczy si ludmi o nazistowskiej przeszoci, ktrzy pod
faszywymi nazwiskami zacignli si pod jego bander.
- Przypuszczam, e moe pan poda prawdziwe nazwiska tych osb - warkn
przewodniczcy komisji, oficer CIA.
- Prosz bardzo, su pen list. Zaczn od obersturmfhrerw SS Franza Goringa i
Hansa Sommera. Nazwisko tego ostatniego musiao si ju panom obi o uszy... W tysic
dziewiset czterdziestym pierwszym spalono z jego rozkazu siedem paryskich synagog, mia
zreszt przez to kopoty ze swoim dowdztwem. Nastpnie Sturmbannfhrer SS Fritz
Schmidt, zamieszany w egzekucje robotnikw z obozu Friedrich Ott niedaleko Kiel w
czterdziestym czwartym. Jest tu te Franz Alfred Six, brigadefhrer SS z sidmego
departamentu RSHA15, skazany w Norymberdze na dwadziecia lat wizienia za wydanie
rozkazu egzekucji na setkach ydw w lipcu i sierpniu czterdziestego pierwszego, kiedy by
dowdc Jagdkommando; zwolniono go po czterech latach i natychmiast zosta zatrudniony
w Organizacji Gehlena. Jest Standartenfhrer Emil Augsburg, ktry u Eichmanna sta na
czele sekcji zajmujcej si tak zwan kwesti ydowsk. Mj przewodnik po siedzibie
Gehlena przedstawia si jako doktor Uppmann. Tymczasem jego prawdziwe imi i nazwisko
to Gustav Pohl. By oficerem sztabowym w Grupie Armii Wschd, ale mia te inne
oblicze: podczas inwazji na Rosj peni, z ramienia niemieckiego Ministerstwa Spraw
Zagranicznych, funkcj oficera cznikowego przy SS. Zgodnie z przedstawionymi w
Norymberdze dowodami, uczestniczy w tworzeniu SS Einsatzgruppen, lotnych szwadronw
mierci, dokonujcych masowych rozstrzeliwa komisarzy ludowych oraz ydw: mczyzn,
kobiet i dzieci, wrzucanych potem do dow, ktre kazano im wczeniej wykopa.
Frank Wisner, z przymknitymi oczami, siedzia w kcie, bujajc si od niechcenia na
twardym, drewnianym krzele. Wyglda, jakby drzema, ale czujnie owi kade sowo.
- Ostrzegaem ci, Ebby! - zawoa nagle. - I nie powiesz mi, e nie syszae.

15
Reichssicherheitshauptampt - Gwny Urzd Bezpieczestwa Rzeszy.
Ostrzegaem, e ci dokopi, jak co pjdzie nie po mojej myli.
As odstawi krzeso i powoli przeszed na drugi koniec pokoju.
- No to dokopi ci teraz. Pozwl, e przedstawi pewne fakty. Wiesz, kim by oficer
OSS, ktry negocjowa z Gehlenem przejcie tych jego cholernych mikrofilmw? To ja,
Ebby. Ja si z nim ukadaem. Schowaem gboko dum, przeknem t gorzk piguk,
odoyem na bok skrupuy i moralne rozterki i zawarem pakt z jednym diabem, aby
zniszczy drugiego. Czy naprawd uwaasz, e nie wiedzielimy, e Gehlen zatrudnia byych
nazistw? Nie bd dzieckiem, Ebby, to my pacimy rachunki w Pullah. Chryste miosierny!
Twj czowiek ma wyskoczy z samolotu nad komunistyczn Rosj, a ty stroisz fumy, bo ci
mierdzi paszport, ktrego twj czowiek potrzebuje, eby unikn plutonu egzekucyjnego. Ja
bym si czoga w psim gwnie i caowa tusty tyek Hermanna Gringa, gdyby od niego
zaleao, czy mj czowiek przeyje. Chowasz gow w piasek, Ebby. W Berlinie wciekae
si, bo Harvey Torriti (przypadkowo jeden z naszych najlepszych agentw) nie moe si
obej bez butelki whisky dziennie. A we Frankfurcie si wciekasz, bo nie odpowiada ci
towarzystwo, jakie dobiera sobie Firma. Tatu nie mwi ci, e wrg twojego wroga jest
twoim przyjacielem? A skoro ju jestemy przy tym temacie, powiem co jeszcze. Zanim
twojego tatusia zrzucili na Bugari, siedzia w Madrycie, negocjujc z hiszpaskimi
faszystami, jak wykoowa niemieckie dostawy surowcw. Do diaba, twj tatu ulepiony by
z twardszej gliny ni jego synalek! I co teraz zrobisz, chopcze? Zaatwisz spraw swojego
czowieka czy dalej bdziesz nam zawraca dup lamentami, e wrd porzdnych ludzi
znalazo si paru eks-nazistw?
*
W przestronnym biurze na rogu budynku w ksztacie litery L, przy Reflecting Pool,
James Angleton przeglda dzienny meldunek z terenu, wcinity za metalow okadk teczki,
zawierajcej cile tajne materiay.
- Czy musz p-p-pisa do domu o wszystkim, co si dzieje, Jimbo? - raczej stwierdzi,
ni zapyta, Adrian, oficer cznikowy MI6 w Waszyngtonie.
Angleton wyszarpn kartk z teczki i rozoy j na zeszycie. Mieszajc whisky z
wod mineraln drewnianym patyczkiem do badania garda, ktry zakosi z gabinetu
lekarskiego, Kim Philby pochyli si nad raportem i pocign nosem.
- Pachnie mi tajnym przez poufne - zaartowa.
Zerkn uwaniej na raport, potem przeczyta jeszcze raz, ju wolniej, i a gwizdn.
- Chcesz pozna moje zdanie? Powinnimy zrobi porzdek z tym cyrkiem par
miesicy temu. Jeli w Karpatach naprawd dziaa jaki ukraiski ruch oporu, wyjdziemy na
cholernych i-i-idiotw, jak nie nawiemy z nim kontaktu.
- Wywiadcz mi przysug i zachowaj to dla siebie, dopki nie usyszymy, e nasz
czowiek jest ju bezpieczny - powiedzia Angleton.
- yczenie ajatollaha Angletona jest rozkazem dla jego pokornego sugi - odpar
Philby, kaniajc si unienie.
Parsknli miechem i stuknwszy si kieliszkami, usiedli wygodniej, eby dopi
drinka.
*
SALTO MORTALE musia krzycze, eby jego gos przedar si przez ryk silnikw
C-47.
- Dzikuj wam, dzikuj prezydentowi Trumanowi, dzikuj Ameryce za to, e
odsyacie mnie z powrotem do kraju. Gdyby mj ojciec mg mnie teraz zobaczy, na pewno
przewrciby si w grobie: jego Alosza wraca do domu samolotem, i to jako jedyny pasaer
na pokadzie.
O zachodzie soca Ebby zaprowadzi SALTO MORTALE na tajny pas startowy w
amerykaskiej strefie okupacyjnej, eby pozna swoich pilotw, czeskich lotnikw, ktrzy
latali na spitfireach podczas bitwy o Angli. Na czas akcji w Karpatach C-47 zosta
pozbawiony oznakowania (operacj t nazywano nurzaniem owieczek) i zaopatrzony w
dodatkowe zbiorniki paliwa pod skrzydami. Sierant Si Powietrznych osobicie zwin i
spakowa do workw oba spadochrony - gwny i awaryjny - po czym pokaza Aloszy, jak
zacign paski na opatkach.
- Samolot obniy si do wysokoci szeciuset stp - poinstruowa modego Ukraica,
ktry widzia filmy szkoleniowe, ale sam jeszcze nigdy nie skaka. - Kiedy zapali si ta
lampka, staniesz w otwartych drzwiach. Kiedy zapali si zielona, skoczysz. Pamitaj, eby
policzy do piciu, zanim pocigniesz za link wyzwalajc. Licz powoli. Jeden jedna setna.
Dwa dwie setne. Jasne?
- Jasne! - odpowiedzia Alosza, naladujc nowojorski akcent sieranta.
Ebby pomg SALTO MORTALE wtaszczy sprzt do samolotu: ciki worek ze
spadochronem, ma walizk (zawierajc znoszone sowieckie achy, nadajnik radiowy, kilka
tuzinw niemieckich zegarkw na apwki) oraz prowiant - kanapki i piwo. Gdy samolot
grza silniki, Ebby ostronie wyj z pudeka po zapakach kapsuk z trucizn i wepchn j
w lekko nadpruty szew konierzyka Aloszy. Ucisn podopiecznego, poklepa serdecznie po
plecach i rykn mu do ucha:
- Powodzenia, stary!
 Powiedziaby wicej, ale ba si, e nie zapanuje nad gosem.
SALTO MORTALE odwzajemni si umiechem.
- Na szczcie dla nas, na pohybel Stalinowi!
Chwil pniej samolot wzbi si w nocne niebo i zatoczywszy koo, znikn na
wschodzie. Ebby wskoczy na rower i co si w nogach popedaowa do baraku z blachy
falistej, sucego za centrum lotw. Jeli wszystko pjdzie zgodnie z planem, za jakie sze
godzin C-47 bdzie podchodzi do ldowania. Czescy piloci mieli bezwzgldny rozkaz
utrzyma cisz radiow. Pozostawao mie nadziej, e Rosjanie wezm samolot za jedn z
tych maszyn, ktre w ramach lotw obserwacyjnych regularnie patroloway przestrze
powietrzn obszarw spornych. Dyurny oficer lotnictwa przynis Ebbyemu tack z
porcj konserwowej mielonki i tuczonych ziemniakw i zaproponowa mu miejsce na pryczy
w ssiednim pokoju.
Ebby lea w ciemnoci, przewracajc si z boku na bok. Nie mg zasn,
zaprztnity kotujcymi si w gowie mylami. Czy niczego ze Spinkiem nie przeoczyli?
Metki przy ubraniu Aloszy - sowieckie; podeszwy jego butw - te sowieckie. Zegarki?
Kady, kto bi si w Niemczech (w ksieczce wojskowej Aloszy figurowa podrobiony
podpis nieyjcego ju oficera), mg z atwoci wytumaczy si z posiadania skradzionych
zegarkw. Radio, bloczki szyfrowe i minox SALTO MORTALE mia zakopa natychmiast
po wyldowaniu. A jeeli, skaczc, zamie nog? Co bdzie, jeli straci przytomno i chopi
wydadz go milicji? Czy i wwczas spreparowana przez Ebbyego legenda - e Alosza
pracowa przez dwa i p roku przy budowie tamy na pnocy kraju - utrzyma si w
krzyowym ogniu pyta podejrzliwych enkawudystw? Wtpliwoci pitrzyy si - jedne
urastay do rozmiarw klski, inne blady, schodziy na drugi plan.
Mniej wicej na godzin przed witem Ebbyemu, ktry nie baczc na przenikliwy
chd, wyszed z baraku, wydao si, e syszy daleki odgos silnikw. Wsiad na rower i
popdzi przez pyt lotniska do ogromnego hangaru. Dotar na miejsce akurat w chwili, kiedy
nisko na ciemnym jeszcze niebie zamigotay dwa wiateka i C-47 dotkn pasa startowego.
Maszyna zacza koowa w kierunku hangaru. Spostrzegszy Ebbyego, jeden z czeskich
pilotw opuci okienko kokpitu i unis w gr dwa kciuki. Ebby pomacha do niego,
uszczliwiony. Teraz pozostao tylko czeka na szyfrogram, potwierdzajcy udany zrzut.
Kiedy pniej tego samego ranka drzema na skadanym ku w swoim biurze we
frankfurckiej bazie, Tony Spink nagle potrzsn go za rami. Ebby oprzytomnia
natychmiast.
- Odezwa si?
 - Tak... Dzieciak melduje, e wyldowa, koci sobie nie poama. Powiedzia, e jak
tylko zakopie radio, wyruszy w gry, eby odszuka swoich przyjaci. Cieszy si, e wrci
do domu. Skontaktuje si z nami za kilka dni. Powiedzia jeszcze... Powiedzia: Kocham
was, chopaki.
Ebby przyjrza si uwanie twarzy Spinka.
- Co si dzieje, Tony? Nadane byo rk Aloszy, no nie?
- Co do tego nie ma wtpliwoci. Czowiek, ktry go uczy Morsea, przysiga, e to
on. Ale dzieciak przemyci sygna ostrzegawczy: podpisa si Alosza zamiast SALTO
MORTALE.
Ebby uchwyci si ostatniej deski ratunku.
- Moe zapomnia...
- Nic z tego, mj drogi. Kto mu podyktowa t depesz. Bdziemy udawa, e nic nie
podejrzewamy, dopki bdzie pionkiem w ich grze. Ale ten dzieciak jest ju ywym trupem.
 4.

BERLIN, PITEK, 23 LUTEGO 1951

W Die Pfeffermhle, gdzie Jack najchtniej przesiadywa po godzinach, roio si od

ludzi, ktrych szef policji Vichy z filmu Casablanca, z Humphreyem Bogartem w roli
gwnej, okreliby jako podejrzane typy. Freddie Leigh-Asker, szef placwki MI6, usiad
przy barze i zamwi nastpn kolejk.
- Dwa podwjne bez lodu! - rykn do zabieganego barmana.
- Syszae najnowsze wieci? - zapyta Jacka, sczcego podwjn whisky z lodem.
To bya trzecia podwjna whisky Jacka tego popoudnia - zaczyna rozumie,
dlaczego Czarnoksinik musia zalewa robaka. Ju za chwil wstanie i pjdzie do maego
teatru taca na spotkanie z agentk o kryptonimie TCZA, z ktr widywa si regularnie
dwa razy w tygodniu. W uszach dwicza mu natrtny gos Freddiego:
- Te wiry od wojny psychologicznej znowu co wymyliy. To absolutnie genialne:
bdziemy bombardowa Ruskich prezerwatywami w rozmiarze XL. Mamy tego zrzuci kilka
milionw.
Na malekiej scenie chrek dziewczt z damskiej orkiestry, ubranych w obcise
skrzane spodnie, rycza na cae gardo Kisses Sweeter than Wine, trzecie miejsce na
amerykaskiej licie przebojw.
- Chyba nie nadam. - Jack stara si przekrzycze jazgot, ktry w innych
okolicznociach mona by uzna za muzyk.
- Na opakowaniach od kondomw bdzie napis medium. Po a n g i e l s k u!
Kapujesz, stary? M, a nie XL! - tumaczy Freddie. - Czy mam ci to przedstawi w formie
wykresu? To zdemoralizuje wszystkie ruskie babki przed klimakterium. Od tej pory, patrzc
na swoich facetw, bd myle tylko o tym, ile trac. To si nazywa bombowy plan, co?
Wygrzebawszy par marek z wewntrznej kieszonki kurtki, Freddie rzuci je na
kontuar, zabra swoj szklank i oddali si, niknc w kbach papierosowego dymu. Jack by
zadowolony, e si go pozby. Wiedzia, e Czarnoksinik nie mg znie widoku Leigh-
Askera. Mwi, e nie ufa ludziom o podwjnym nazwisku, ale panna Sipp miaa lepsze
wytumaczenie. - Tu nie chodzi o jeden gupi, malutki mylnik w nazwisku, o nie, mj drogi -
zwierzya si Jackowi pewnej nocy. - Biedny Freddie Leigh-Asker przey to, co Angole
nazywaj porzdn wojn. By w piekle i nawet go nie osmalio. Wydaje mu si, e skoro nie
zgin do tej pory, zawsze si jako wywinie. Przechwala si na prawo i lewo, e jeli kiedy
umrze, to na pewno we wasnym ku. Mwi si o nim, e nie wie, co to lk. Pan Torriti
woli pracowa z ludmi, ktrzy si czego boj. Sdzi, e maj wiksze szanse uprzedzi
przeciwnika, przewidzie jego nastpny krok. Ciebie lubi, Jack, bo uwaa, e za twoj
brawur, za twoj mantr raz kozie mier, kryje si zdrowy strach.
Szczupy, krtko ostrzyony, dobrze zbudowany mczyzna tu po dwudziestce
wdrapa si na stoek obok Jacka i kiwn palcem na barmana.
- Piwo z beczki! - zawoa.
Spojrza w lustro za kontuarem i spostrzeg Jacka.
- McAuliffe! - wykrzykn. - Jacko McAuliffe!
Jack podnis wzrok. Odbita w lustrze twarz wydaa mu si znajoma, ale nie mg
sobie przypomnie nazwiska. Na wszelki wypadek zamacha rk na powitanie. Mody
czowiek zauway jego konsternacj i natychmiast pospieszy z pomoc.
- Mistrzostwa Europy! Monachium! Czterdziesty smy! Szlakowy w radzieckich
czwrkach ze sternikiem. Obaj zakochalimy si po uszy w australijskich bliniaczkach
pacyfistkach, ale romans si skoczy, zanim wzeszo soce... Pamitasz?
Jack paln si w czoo.
- Borysow! - wykrzykn.
Przyjrza mu si spod oka, szczerze uradowany tym spotkaniem. Borysow by jego
starym kumplem z Monachium, zwiedzili razem prawie wszystkie bary w miecie.
- Waka Borysow! A niech mnie! Skd si tu wzie, u diaba?
Barman zdj piank z piwa wierzchem palca i podsun kufel Borysowi. Jack i
Waka stuknli si na zdrowie.
- Pracuj w radzieckim przedstawicielstwie handlowym - odpar Rosjanin. -
Prowadzimy negocjacje handlowe z Niemieck Republik Demokratyczn. A ty co porabiasz,
Jacko?
- Zaapaem fuch w agencji informacyjnej przy Departamencie Stanu. Siedz w
kotle, jak my to nazywamy, i pisz sprawozdania o tym, jak wietnie wiedzie si w
kapitalizmie n a s z y m Niemcom i jak cienko przd w a s i w komunizmie.
- Jak widzielimy si ostatnim razem, miae rce obtarte do krwi.
Jack pokaza Rosjaninowi swoje donie, pokryte grubymi odciskami.
- Zeszej wiosny cigalimy si z osad Harvardu. Wiosowaem jak optany. Baem
si, e zamane w Monachium ebro znowu si odezwie, ale kiedy dalimy im w dup, bl
zszed na dalszy plan.
- A co si dzieje z twoim sternikiem? Leonem... jak mu tam?
 W gowie Jacka zabrzcza ostrzegawczy dzwonek.
- Kritzky... Leo Kritzky. Straciem z nim kontakt - powiedzia, zastanawiajc si
jednoczenie, czy Rosjanin naprawd zajmuje si importem i eksportem. - Pokcilimy si o
dziewczyn.
- Ciebie zawsze cigno do kobiet. - Waka umiechn si szeroko.
Jeszcze przez jaki czas rozmawiali o wiolarstwie. Zdawao si, e Rosjanie
wymylili nowy rodzaj lizgu na samoczynnie nawilanych oyskach kulkowych. Borysow
by jednym z pierwszych, ktrym dane byo przetestowa ten wynalazek podczas prbnego
wycigu na rzece Moskwie. Mechanizm pracowa tak gadko, opowiada Rosjanin, e
pozwala zawodnikowi zredukowa prac ciaa i skoncentrowa si na pracy wiosa. Borysow
twierdzi, e w rezultacie mona byo zaoszczdzi jedno do dwch pocigni na kade sto
metrw. Zamilk nagle i zerkn z ukosa na Jacka.
- Nigdy nie byem w Stanach - oznajmi nonszalancko. - Powiedz mi, Jacko, ile to jest
kupa forsy w Ameryce?
Alarm w gowie Jacka rozdzwoni si na caego.
- To zaley - odpar spokojnie McAuliffe - czy mieszkasz w miecie, czy na wsi, czy
masz studebakera, czy cadillaca, czy kupujesz ubrania gotowe, czy szyte na miar.
- A tak na oko? - nalega Borysow. - Dwadziecia pi tysicy dolarw? Pidziesit?
Sto tysicy?
Jack pomyla, e pytanie moe by w gruncie rzeczy zupenie niewinne. W kocu
wszystkich w Europie ciekawi, jak yj Amerykanie. Przyzna, e dwadziecia pi tysicy to
niewyobraalnie dua kupa dolcw, a pidziesit to ju fortuna. Rosjanin przez dusz
chwil przetrawia t informacj. Kiedy odezwa si znowu, umiech znik z jego twarzy.
- A powiedz mi, Jacko, ile ty wycigasz rocznie z pisania tych swoich historyjek dla
Departamentu Stanu?
- Jakie sze tysicy.
Rosjanin wyd z namysem doln warg.
- A co by zrobi, Jacko, gdyby kto w tej chwili podszed do ciebie i zaproponowa
sto pidziesit tysicy dolarw w gotwce?
Dzwonek alarmu omal nie rozsadzi Jackowi gowy.
- W zamian za co? - usysza, jakby z oddali, swj gos.
- W zamian za kilka informacji o panu Harveyu Torritim.
- Skd ci przyszo do gowy, e znam kogo nazwiskiem Harvey Torriti?
Borysow przekn ostatni haust piwa i starannie otar usta wierzchem doni.
 - Jeli sto pidziesit tysicy to za mao, wymie odpowiedni sum.
Jack zastanawia si, w jaki sposb Waka znalaz si w szeregach KGB.
Prawdopodobnie tak samo, jak on trafi do CIA: zdolny student, wzorowy komsomolec,
krtka rozmowa, kilka miesicy intensywnego szkolenia i hop! - zakada si przynt na
haczyk i zarzuca go w mtnych wodach Die Pfeffermhle.
- A teraz ty mi powiedz - odpar Jack - ile to jest kupa forsy w Zwizku Radzieckim? -
Waka poruszy si niespokojnie na krzele. - Czy Rosjanin z picioma tysicami dolcw na
koncie w szwajcarskim banku mgby si uwaa za bogatego? Nie? A co powiesz na
dwadziecia pi tysicy? Nadal nie? Okay, powiedzmy, e kto podszedby do ciebie w tej
chwili i zapisa ci numer szwajcarskiego konta w szwajcarskim banku, na ktrym
zdeponowano sto pidziesit tysicy dolarw na twoje nazwisko?
Rosjanin zachichota nerwowo.
- W zamian za co?
- W zamian za kilka drobnych informacji z Karlshorst... Dane dotyczce importu i
eksportu, nazwiska Rosjan, ktrzy zajmuj si importem i eksportem.
Borysow zsun si ze stoka.
- Mio byo znowu ci spotka, Jacko. ycz powodzenia... tobie i twojej agencji
informacyjnej przy Departamencie Stanu.
- Te si ciesz, e wpadem tu na ciebie, Waka. ycz sukcesw w imporcie i
eksporcie. Bdziemy w kontakcie, cze.
*
Ukryty w cieniu bramy przy Hardenbergstrasse, Jack nie spuszcza wzroku z wyjcia
dla aktorw maego teatru taca wspczesnego. Ptorej godziny bka si w labiryncie
tuneli S-Bahn: wskakiwa w biegu do pocigw i wyskakiwa na chwil przed zamkniciem
drzwi, czeka, a wagony opustoszej na kocowej stacji, i wraca t sam tras, by wreszcie
wysi na dworcu Zoo i zgin w tumie, kluczc w pltaninie zaukw, a wszystko po to,
eby zyska pewno, e nikt go nie ledzi. Pan Andrews, pomyla, byby z niego dumny.
Okoo dwudziestej ulica zapenia si ludmi. Kulc si pod uderzeniami lodowatego wiatru,
obadowani workami z przydziaowym wglem, wydawanym przez aliantw z magazynw
przy Tiergarten, wlekli si noga za nog, a Jack odnis wraenie, e wcale im si nie spieszy
do domu. Dziesi po dwudziestej pierwszej pojawili si uczniowie, koczcy lekcje w
teatralnej szkole taca - smukli chopcy i chude nastolatki o charakterystycznym,
rozkoysanym chodzie. Chichotali w podnieceniu, a z ich ust unosiy si gste oboki pary.
Jack odczeka kolejne dziesi minut, przeszed przez jezdni i znikn w gbi wskiego
korytarza, przesyconego zapachem talku i potu. Za szyb portierni siedzia na obskurnym
krzele, z uchem przy radiu, str, stary Pomorzanin imieniem Aristide. Jack rozpozna
burzliwe dwiki V symfonii Beethovena - z Wiednia transmitowano na ywo koncert
orkiestry pod batut von Karajana, ktry wystpowa kiedy przed Fhrerem, a raz nawet
ustawi krzesa na widowni w znak swastyki. Aristide, w czapce nasunitej na oczy, nie
drgn nawet, kiedy Jack wsun przez okienko dwie paczki amerykaskich papierosw.
Deski zatrzeszczay pod ciarem jego krokw, gdy wspina si po drewnianych schodach na
najwysze pitro. Przystan przed sal prb i przez chwil nasuchiwa. W budynku
panowaa zupena cisza. McAuliffe otworzy drzwi.
Jak zawsze we wtorki i pitki TCZA zostaa po zajciach, eby spokojnie
powiczy. Boso, w fioletowych rajtuzach i lunej, spranej koszulce wykonaa gboki skon,
dotkna domi podogi, a potem wyprostowaa si i lekko wsparszy dug nog na drku,
pochylia si w kolejnym gbokim skonie, uwanie ledzc w lustrze swoje ruchy. Jej
ciemne, poyskliwe wosy, jakby przesiknite blaskiem ostatnich promieni zachodzcego
soca, byy gadko zaczesane do tyu i zaplecione razem z nitkami kolorowej weny w dugi
warkocz, ktry ciasno przylega do plecw. W tym samym miejscu, w niewielkim zagbieniu
pod opatk, Jack nosi zwykle swojego walthera PPK. Spotykali si ju po raz pity, a wci
jeszcze harmonijne pikno jej ciaa w ruchu zapierao mu dech w piersi. Zamany przed laty i
le potem nastawiony nos oszpeciby kad inn kobiet, lecz jej dodawa tylko zagadkowego
uroku.
- Co widzisz, kiedy patrzysz w lustro? - zapyta Jack od drzwi.
Przestraszona, chwycia wiszcy na drku rcznik i narzucia go na plecy. Podesza
tanecznym krokiem, ledwie - jak si zdawao Jackowi - dotykajc stopami podogi, i
wytarszy z potu smuke palce, wycigna rk na powitanie. Pochylona nad lec na
drewnianym krzele kupk starannie zoonych ubra, odpowiedziaa:
- Widz swoje bdy. Lustro odbija jedynie bdy.
- Czy nie jeste dla siebie zbyt surowa?
Z umiechem potrzsna gow.
- Kiedy miaam osiemnacie lat, chciaam by sawn tancerk, yes?. Teraz mam
dwadziecia osiem i po prostu chc taczy.
Czarnoksinik pozyska TCZ przez Polaka, wolnego strzelca, ktry cakiem
wygodnie urzdzi si w podziemnym wiatku Berlina, yjc ze sprzeday strzpkw
informacji oraz kontaktw z ludmi majcymi dostp do tajemnic lub tajnych dokumentw.
Dentelmen w, oficjalnie pracownik zakadu pogrzebowego, nosi zawsze nienaganny
czarny garnitur, a mocno ju przerzedzone resztki bujnej niegdy czupryny, przyklejone do
wyysiaej czaszki, smarowa pomad na porost wosw. W obawie przed prowokacj KGB
Torriti - ktry wci jeszcze nie mg przebole wpadki z Wiszniewskim - zaleci Jackowi
czujno, po czym przekaza TCZ swojemu Uczniowi, przykazujc, eby przelecia j przy
pierwszej okazji i nagra wszystko, co bdzie mu szeptaa do ucha. Podekscytowany swoim
pierwszym samodzielnym zadaniem, Jack umwi si na spotkanie.
Okazao si, e agentk o kryptonimie TCZA jest baletnica z Niemiec Wschodnich,
ktra dwa razy w tygodniu przyjeda do zachodniej strefy Berlina, eby udziela lekcji taca
klasycznego w maym, drugorzdnym teatrze. Na ich pierwszym spotkaniu Jack zacz
rozmow po niemiecku, ale ona zaraz przesza na angielski, bo chciaa skorzysta z okazji i
troch podszlifowa akcent. Wyznaa te, e marzy o tym, eby zobaczy kiedy Margot
Fonteyn na scenie londyskiego Royal Ballet. Przedstawia si jako Lili i ostrzega Jacka, e
zerwie z nim wszelkie kontakty, jeli bdzie prbowa i za ni do wschodniej czci miasta.
Potem odwrcia si plecami, wyja zza biustonosza maleki skrawek jedwabiu, zapisany
drobnym maczkiem, i podaa go Jackowi. ciskajc w doni mikki, delikatny materia, czu
jeszcze na nim ciepo jej piersi. Chcia zapaci za informacj, ale odmwia.
- Nie znosz komunistw, yes? - oznajmia, a jej podkrone oczy wpatryway si w
niego bez drgnienia powiek. - Moja matka bya hiszpask komunistk. Zgina w walce z
faszystami generaa Franco. Dlatego mi ufaj. Ale ja nienawidz sowieckich odakw za to,
co mi zrobili, kiedy zajli Berlin. Nienawidz ich za to, co zrobili z moimi Niemcami. yjemy
w kraju, gdzie telefony przyznawane s tylko tym, ktrzy zrobi wszystko, eby przypodoba
si nowej wadzy; gdzie mylisz jedno, mwisz drugie, a robisz jeszcze co innego. Kto musi
si temu przeciwstawi, yes?
Lili owiadczya, e jest kurierem kogo wysoko postawionego w partyjnej hierarchii.
Mwia o nim Herr Professor, ale nie chciaa zdradzi, o kogo chodzi. Wrciwszy do bazy,
Jack zleci sfotografowanie i przetumaczenie tekstu ze skrawka jedwabiu. Kiedy pokaza
swoj zdobycz Czarnoksinikowi, Torriti otworzy szampana, eby uczci zaoenie
wtyczki w samej jaskini wroga. Herr Professor otrzyma kryptonim SNAJPER. Za
porednictwem Lili dostarczy im streszczenie protokou z posiedzenia rzdu, kopie
niezakodowanych tekstw depesz, jakie ostatnio wymienili midzy sob ministrowie NRD i
dowdcy miejscowych sowieckich garnizonw (ju wczeniej udao si przechwyci
zakodowan wersj tych samych wiadomoci, dziki czemu Amerykanie mogli teraz zama
szyfr). TCZA przekazaa te, niepen co prawda, list pracujcych w Karlshorst oficerw
KGB. Przez ostatnie p roku Torriti prowadzi agenta o kryptonimie MUZYK,
zatrudnionego w radzieckim biurze spedycyjnym, zajmujcym si przewozem towarw na
trasie Moskwa-Berlin. Posugujc si rejestrem przewozw, MUZYK (przesuchany osobicie
przez Czarnoksinika w spelunie nad nocnym klubem przy Grunewaldstrasse w
Schnebergu) wskaza prawdziwe nazwiska wielu spord wysanych do Karlshorst oficerw
i pracownikw KGB. Porwnanie tych danych z list dostarczon przez Lili pozwolio
stwierdzi ponad wszelk wtpliwo, i Herr Professor by postaci autentyczn.
- Kim ona, u diaba, jest, chopie? - dopytywa si Torriti, kiedy Jack wrci z
drugiego spotkania, przynoszc kolejny zapisany drobnym maczkiem skrawek jedwabiu. - A
raczej kim jest ten jej cholerny profesorek?
- Ostrzega mnie, e jeli sprbuj si dowiedzie, rdeko wyschnie - przypomnia
Jack. - Z tego, co o nim mwi, wnioskuj, e to jaki naukowiec. Kiedy zapytaem, co jej
zdaniem komunici spaprali w Niemczech Wschodnich, odpowiedziaa, cytujc profesora,
ktry z kolei cytowa Alberta Einsteina: e cech charakterystyczn naszego stulecia jest
perfekcja rodkw i pomieszanie celw... co w tym stylu. Poza tym zawsze wyraa si o nim
z wielkim szacunkiem, jakby by od niej duo starszy. Moe to jej wujek, a moe nawet
ojciec...? Kimkolwiek jest, siedzi na samej grze.
- Bardziej prawdopodobne, e to jej kochanek - mrukn Torriti. - Seks i szpiegostwo
czsto id w parze.
Wrzuci pust butelk po whisky do penego niedopakw drucianego kosza na mieci
i sign do sejfu po nastpn. Nala sobie kielicha, doda naparstek wody, zamiesza palcem,
obliza go dokadnie i jednym haustem wychyli poow drinka.
- W Rosji mwi: wykp niedwiedzia, ale nie mocz mu futra. Chc, eby tak zrobi
z TCZ.
eby wykpa niedwiedzia i nie zamoczy futra, Jack musia przeprowadzi mudn
operacj obserwacyjn: ledzi TCZ do Berlina Wschodniego, dowiedzie si, gdzie
mieszka i kim jest naprawd. Kiedy ju to odkryj, rozszyfrowanie tosamoci SNAJPERA
bdzie jedynie kwesti czasu. Gdyby si okazao, e profesor jest wysokim rang partyjnym
dygnitarzem, majcym dostp do tajnych informacji na temat NRD i Zwizku Radzieckiego,
naleaoby si zastanowi nad wykorzystaniem jego osoby w aktywnej infiltracji
wschodnioniemieckich komunistw, chociaby nakaniajc go - pod grob zdemaskowania -
do szerzenia faszywych pogosek w rodowiskach podatnych na tego rodzaju manipulacj
lub pokierowania dyskusjami politycznymi w onie partii w sposb korzystny dla interesw
Zachodu. Jeli istotnie by czonkiem elity rzdzcej w sowieckiej strefie, mona by si nawet
pokusi o umieszczenie SNAJPERA na czele rzdu, oczywicie po uprzedniej kompromitacji
lub eliminacji garstki dygnitarzy, stojcych w hierarchii wyej od niego.
Czarnoksinik da Jackowi do pomocy obu Silwanw - Upadego Anioa i Sodkiego
Jezusa - oraz p tuzina tajniakw. Za kadym razem, kiedy Jack spotyka si z TCZ,
jeden z Silwanw czatowa w tym samym miejscu, z ktrego Lili wyruszya poprzednio w
drog powrotn do wschodniej czci miasta. Kady agent szed za ni nie wicej ni sto
metrw. Posugujc si walkie-talkie, czonkowie grupy obserwacyjnej, wmieszani w uliczny
tum, zmieniali si tak, aby wyprzedzi Lili, a potem przekaza j nastpnemu obserwatorowi.
Za kadym razem, kiedy Jack spotyka si z TCZ, wok dziewczyny zacienia si
piercie agentw.
Pierwszego wieczoru po rozpoczciu operacji - byo to ju trzecie rendez-vous Jacka z
TCZ - Upady Anio widzia, jak Lili kupowaa nylony w luksusowym sklepie przy
Kurfrstendamm, a potem ledzi j a do ruin Kaiser-Wilhelm Gedchtniskirche u wylotu
gwnej, szeciopasmowej arterii Berlina Zachodniego; Sodki Jezus, spacerujc ze swoim
pekiczykiem w kagacu, nie spuszcza z niej wzroku, pki nie znikna w tumie na placu
Poczdamskim, gdzie zbiegay si cztery alianckie sektory. Stracili j z oczu, gdy przekraczaa
granic sektora wschodniego, usytuowan pod olbrzymim neonem - podobnym do tego z
Times Square - ktry wywietla wiadomoci dla kontrolowanej przez komunistw poowy
miasta.
Nastpnego wieczoru jeden z Silwanw przej j przed Handelorganization, wielkim
pastwowym domem towarowym po sowieckiej stronie placu, i przekaza drugiemu
obserwatorowi w chwili, gdy mijaa pokryty bliznami po kulach Reichstag i trawiasty kopiec
nad podziemnym bunkrem, w ktrym Hitler i Eva Braun popenili samobjstwo. Tam zostaa
wylegitymowana przez dwch umundurowanych policjantw z komunistycznej
Bereitschaftspolizisten. Rozgldajc si czujnie dokoa, eby si upewni, e nie jest
ledzona, skrcia w boczn uliczk, zabudowan trzypitrowymi domami, niemal zupenie
zburzonymi przez bomby aliantw. Okna nielicznych ocalaych mieszka zabite byy
deskami, a ze zrujnowanych cian sterczay rury od piecykw - znak, e i tu mieszkaj ludzie.
Kiedy wesza na Unter den Linden, obserwator szepn kilka sw do maego walkie-talkie i
ju po chwili inny agent pody ladem dziewczyny. Zgubi j wkrtce, bo rozdzieli ich
oddzia komunistycznych skautw z formacji Freie Deutsche Jugund, ubranych w niebieskie
koszule, niebieskie chusty i krtkie spodenki - nawet zim; z transparentem Naprzd za
Stalinem maszerowali do wtru werbli rodkiem jezdni, niosc portrety Stalina i
wschodnioniemieckiego przywdcy Otto Grotewohla.
Tego wieczoru, kiedy Jack spotka si z TCZ po raz szsty na ostatnim pitrze
obskurnego teatru, Lili, wyjwszy zza biustonosza jeszcze ciepy skrawek zapisanego
jedwabiu, wzia Jacka za rk i powiedziaa:
- Dotd nie powiedziae mi, jak masz na imi, yes? - zauwaya.
- Nazywaj mnie Jack - powiedzia, przytrzymujc jej do w swojej.
- Jakie to amerykaskie... Jackknife, scyzoryk. Jack-in-the-box, pajacyk z pudeka.
Jack-of-all-trades, chopak do wszystkiego...
- To wanie ja - rozemia si Jack. - Chopak do wszystkiego... i do niczego.
Nadal nie puszcza jej rki. Spojrzaa na ich splecione palce, umiechna si smutno i
delikatnie wysuna do.
- Suchaj - odezwa si pospiesznie Jack. - Tak si skada, e mam dwa bilety do opery
na jaki balet Bartoka... Cudowny mandaryn czy co w tym stylu. Taczy Melissa Hayden. -
Wyj bilety z kieszeni paszcza i wrczy jeden Lili. - Kurtyna idzie w gr jutro o szstej.
To w sektorze brytyjskim. Zaczynaj wczeniej, eby Niemcy z NRD mogli wrci do siebie
przed pnoc.
Pokrcia gow.
- Hej - powiedzia - adnych zobowiza. Obejrzymy balet, postawi ci piwo w jakiej
knajpce, a potem znikniesz w tej swojej mysiej norce.
Kiedy nadal nie chciaa wzi biletu, wrzuci go jej do torby.
- Kuszca propozycja - przyznaa. - Syszaam, e taniec Melissy Hayden przeczy
prawom grawitacji. Sama nie wiem...
Nastpnego wieczoru obserwatorzy, rozmieszczeni w strategicznych punktach wok
Uniwersytetu Humboldta u wylotu Unter den Linden, bez trudu namierzyli TCZ. Sza od
strony Teatru Gorkiego.
Jack czeka przed wejciem do opery w tumie elegancko, jak na te cikie czasy,
ubranych berliczykw. Nagle kto wcisn mu w rk karteczk z wiadomoci: Prawie j
mamy. Jak si uda, skoczymy dzisiaj.
Kurtyna posza w gr, a fotel obok Jacka wci by pusty. Raz po raz spoglda na
drzwi. Wreszcie w ciemnoci zamajaczya jaka niewyrana posta. W chwil pniej Lili,
przeliczna w malekim filcowym kapelusiku i wytartym, opadajcym na czubki pantofelkw
futrze, usiada na wolnym miejscu. Zsunwszy paszcz z ramion, umiechna si i wyja
staromodn lornetk teatraln. Zachannie wpatrywaa si w tancerzy na scenie. Jej usta
rozchyliy si lekko, a pier falowaa w niemym zachwycie. Kiedy primabalerina wynurzya
si po raz ostatni zza kurtyny, kaniajc si publicznoci, Lili gono klaskaa, a w jej oczach
pojawiy si zy.
 Jack poprowadzi j przez zatoczone foyer do szerokich schodw. Zeszli na parter, do
bufetu.
- Bardzo bym chciaa berliner weisse mit Schuss: jasne piwo z sokiem malinowym -
wyjania. Wyja portmonetk z kieszeni futra.
- Daj spokj - powiedzia Jack i umiechn si.
Odpowiedziaa mu umiechem i schowaa portmonetk z powrotem do kieszeni.
Lekka jak pirko wspara si na jego ramieniu. Poczu ciepo jej ciaa.
- Tam, na wschodzie, maliny s zim drosze od zota - szepna.
Zanieli kufle z piwem do pustego stolika. Siadajc, Lili podcigna nieco sukni;
Jack zdy dostrzec szare baweniane poczochy i smuke kostki.
- Dziwi mnie, e kto taki jak ty jest mionikiem baletu - powiedziaa, patrzc na
niego z ukosa. - Moe opowiesz mi co o swoim yciu, yes?
Jack rozemia si, ubawiony.
- Skoro nalegasz... - Trci si z ni kuflem i upi troch piwa. - Zaczn od pocztku.
Wychowaem si w maym miasteczku w Pensylwanii. Na pewno nigdy o nim nie syszaa...
Jonestown. Rodzice mieli domek z werand przy kocu ulicy, za ktr byy ju tylko pola
kukurydzy. W dziecistwie mylaem, e zociste any cign si w nieskoczono, a po
krace paskiej, jak mi si wwczas wydawao, Ziemi. Czasami, przy sprzyjajcym wietrze,
mona byo usysze dzwony klasztoru ukrytego za pagrkiem wrd pl. Ojciec wybudowa
opodal ma szwalni. Dorobi si niewielkiego majtku na produkcji bielizny dla wojska, ale
nigdy nie zbi fortuny. Kiedy miaem czternacie lat, nauczyem si prowadzi samochd. To
by stary pierce arrow, rocznik trzydziesty sidmy. W stajni obok domu ojciec trzyma konie
pod wierzch, a w szopie za stajni - kury. Matka bya organistk w katolickim kociku w
Lebanon, niedaleko Jonestown. Dwa razy do roku jedzilimy na wakacje do Nowego Jorku.
Zatrzymywalimy si w hotelu Waldorf-Astoria przy Park Avenue. Ojciec urywa si wtedy
z kumplami ze szkolnych czasw i wraca w rodku nocy, kompletnie pijany. Matka zabieraa
mnie ze sob do opery na balet. Pamitam Syna marnotrawnego i Romea i Juli Prokofiewa
w Metropolitan Opera House.
- A jak zostae tym, kim jeste? Jak...
Pocign kolejny yk piwa.
- W Ameryce wielu jest takich, ktrzy rozumiej, e walka z komunizmem jest nasz
wspln spraw i e toczy si na mier i ycie. Wiedz te, e tylko jedna strona wyjdzie z
niej zwycisko. Zostaem przez nich zaproszony, eby stan w szranki. - Sign przez stolik
i wierzchem doni pogadzi konierz jej futra. - Opowiedz mi o sobie, Lili. Jak masz
naprawd na imi?
Natychmiast zrobia si czujna.
- Ojciec zawsze tak mnie nazywa, bo matka czsto puszczaa na gramofonie piosenk
Lili Marleen. Poza tym... C, niewiele mam do powiedzenia: przeyam nazistw, przeyam
wasze bombardowania, przeyam radzieckich onierzy, ktrzy jak hordy barbarzycw
przetoczyli si przez cae Niemcy. - Wtulia twarz w puszysty konierz. - A dziki temu
staremu, poczciwemu futerku z wiewirek przeyam nawet zim w czterdziestym sidmym.
- Kiedy zacza taczy?
- Tacz od zawsze. Bdc dzieckiem, odkryam, jak posuy si wasnym ciaem,
eby uwolni si od jego balastu. Odkryam tajemne miejsca, gdzie nie istnieje grawitacja.
Odkryam sekretny jzyk bez sw. Doroli mwili mi, e zostan baletnic, ale byo to na
dugo przedtem, zanim zrozumiaam, o czym mwili.
- Jezu Chryste! - wyrwao si Jackowi. - Ale ty jeste pikna...! Bardzo pikna... -
powtrzy mikko.
Przymkna ze znueniem powieki. Siedziaa tak przez dusz chwil, a potem
powiedziaa:
- Nie jestem pikna.
I dodaa z umiechem:
- Brzydka te nie....
Zebrawszy si na odwag, Jack zapyta, czy mieszka sama.
- Dlaczego mnie wypytujesz? - odpara ze zoci. - Ju ci mwiam. A teraz
powtarzam: jeeli sprbujesz dowiedzie si, kim jestem albo kim jest profesor, nigdy wicej
mnie nie zobaczysz.
- Zapytaem, bo udziem si, e powiesz, e mieszkasz sama... A wtedy mgbym
mie nadziej, e w twoim yciu znajdzie si kiedy miejsce i dla mnie.
- Moje ycie bez reszty wypenia pustka i nie ma w nim miejsca dla ciebie, Jacku do
wszystkiego i do niczego. - Pocigna yk piwa z sokiem, a jej usta zrobiy si czerwone od
malin. - Skoro i tak yjesz w wiecie tajemnic, dodam ci jeszcze jedn: istniej chwile,
ktrych nie oddaabym za nic na wiecie... gdy budz si z narkotycznego snu i nie pamitam,
gdzie jestem i kim jestem. Odpywam na tych kilka cudownych chwil w pozbawion
grawitacji prni i tacz tak, jak nigdy bym nie potrafia na jawie, sptana przyziemn
rzeczywistoci. Tacz p r a w i e tak, jak dzi wieczorem Melissa Hayden.
*
Wracajc do domu TCZ Upady Anio przej u wylotu uliczki na tyach Teatru
Gorkiego. Na miejscu zburzonych domw zalegay zway gruzu, na ktrych dzieci bawiy si
w krla gr. Dziesitki zdziczaych kotw wasay si z przeraliwym miauczeniem po
zdewastowanych przez bomby budynkach, tropic wychudzone myszy. Tylko jedna
kamienica ocalaa z wojennej zawieruchy. Staa nieco w gbi, na niewielkim skwerku,
zupenie ogooconym z drzew, ktre co do jednego wycito na opa. Olbrzymie stalowe
dwigary podpieray boczne ciany, niegdy poczone z ssiednimi budynkami. Upady
Anio, ukryty w cieniu opuszczonego kiosku, zobaczy, e Lili wyja z torebki klucz,
rozejrzaa si wok, a potem, upewniwszy si, e nikogo nie ma w pobliu, otworzya cikie
frontowe drzwi i wesza do sieni.
W caym domu panoway zupene ciemnoci, tylko w jednym oknie, w wykuszu na
pitrze, palia si lampa. Upady Anio wycign ma, podrczn lunet i wycelowa j
prosto w jasno owietlony prostokt. Dostrzeg starszego mczyzn, ktry lew rk uchyli
firank i ostronie wyjrza na ulic. Mia nienobiae wosy, koszul ze staromodnym,
sztywno wykrochmalonym konierzykiem, krawat i marynark z zaokrglonymi klapami.
Usysza zapewne skrzypienie otwieranych za plecami drzwi, bo odwrci si od okna i
szeroko otworzy ramiona.
Przez zwiewn firank Upady Anio zobaczy wchodzc do pokoju Lili.
*
Nazajutrz po poudniu Jack wpad jak burza do biura Czarnoksinika.
- ...miae racj z tym SNAJPEREM... naukowiec... duo starszy od TCZY! -
wrzeszcza w podnieceniu, usiujc przekrzycze Carusa, ryczcego na cay regulator, wrd
potpieczych zgrzytw i trzaskw zdartej pyty, ari z Poawiaczy pere Bizeta.
- Opanuj si, chopie. Nie rozumiem ani sowa.
Jack zapa oddech.
- Poszedem za twoj namow i zasignem rady u naszego przyjaciela z Mosadu.
Rabbi przewertowa kilka grubych ksig i znalaz dwa nazwiska pasujce do tego adresu.
Prawdziwe imi i nazwisko TCZY brzmi: Helga Agnes Mittag de la Fuente. Mittag to jej
ojciec, Niemiec; de la Fuente to jej matka, Hiszpanka. Rabbi potwierdzi rwnie i to, e w
czasie hiszpaskiej wojny domowej dziennikarka Agnes de la Fuente zostaa skazana za
szpiegostwo na rzecz republikanw i postawiona przed plutonem egzekucyjnym.
- A SNAJPER?
- Profesor Ernst Ludwig Lffler. Wykada fizyk teoretyczn na Uniwersytecie
Humboldta. Przed wojn, kiedy uczelnia ta znana bya jeszcze jako Uniwersytet Berliski,
przyjani si z Maxem Planckiem i Albertem Einsteinem.
 Torriti poprawi si na krzele i zamiesza palcem whisky z wod.
- Pieprzony fizyk teoretyczny! Poczekaj, a As to zwietrzy!
- To tylko lukier na ciecie, Harvey. Jest jeszcze co. Zaraz po wojnie Niemiecka
Socjalistyczna Partia Jednoci Grotewohla, dla zamydlenia oczu, wpucia do Frontu
Narodowego kilka mniejszych partii. Musieli zachowa pozory demokracji. Jednym z tych
ugrupowa bya Liberalna Partia Demokratyczna. SNAJPER jest jej wiceprzewodniczcym. I
zastpc premiera Niemieckiej Republiki Demokratycznej!
- Eureka! - wykrzykn Torriti. - Wywiadcz mi przysug, chopie. Za u
SNAJPERA pluskw w cianie.
- Czemu chcesz zakada u niego podsuch? Przekazuje ci wszystko, co przechodzi
przez jego rce.
- Motywacja, chopie. Chc wiedzie, d l a c z e g o to robi.
- Pluskw...
- Aha.
 5.

BERLIN, WTOREK, 6 MARCA 1951

Z wyrazem obrzydzenia na twarzy Czarnoksinik wsypa do whisky troch sody,

ktr przyniosa mu jego Nocna Mara z caodobowej apteki. Zamiesza pyn maym palcem,
a biaawy proszek rozpuci si zupenie.
- Do dna, panie Torriti! - zachcaa panna Sipp. - Nie otruje si pan. Niech pan sobie
pomyli, e to strzemienny.
Harvey Torriti zatka nos i duszkiem wychyli mikstur. Otrzsn si i otar usta
rkawem koszuli. Skurcze odka, zaparcia, utrata apetytu, dotkliwe kucie w splocie
sonecznym, nieustajcy kac, drczcy go we dnie i w nocy, chocia wypija teraz zaledwie
ptorej butelki na dob, tyle co nic - oto co trapio Czarnoksinika, odkd schrzani
ewakuacj Wiszniewskiego. Bimber by bez smaku, dym z papierosa pali w gardo. Co noc,
przed snem, ktry czsto wcale nie nadchodzi, Torriti, zlany potem, godzinami przewraca
si z boku na bok i daremnie usiowa pozby si natrtnej wizji pistoletu cikiego kalibru,
plujcego oowiem prosto w tusty kark. Niski, przysadzisty Rosjanin o krgej jak nalenik
sowiaskiej twarzy i czujnych oczach aparatczyka, okaleczony psychicznie weteran czterech
brutalnych zim, ktre zawiody Armi Czerwon z Moskwy do Berlina, zawierzy swoje
ycie spoconym rkom Czarnoksinika. I ycie swojej ony. I swojego syna. To on, Torriti,
przygotowa jego zdrad i nawali. Po caych dniach zadrcza si, rozmylajc, kto i gdzie
popeni bd. Przewertowa akta wszystkich, ktrzy mieli jakikolwiek, choby najbardziej
odlegy zwizek z fataln operacj: Jacka McAuliffea, Sodkiego Jezusa, Upadego Anioa,
panny Sipp, szyfranta kodujcego depesze do i od Angletona.
Jeli Wiszniewski zgin z powodu przecieku, to na pewno nie by to przeciek z
Berlina.
Czarnoksinik wysa oszczdn w sowach, dyskretn wiadomo do Matki,
sugerujc, eby ten uwanie przeledzi swoj stron operacji. Nastpnego ranka znalaz na
biurku cierpk odpowied Angletona, ktry w dwch zgryliwych akapitach informowa, e:
1) wcale nie jest oczywiste, czy ewakuacja si nie udaa z powodu przecieku - Wiszniewski
mg zosta zadenuncjowany przez on, syna albo przyjaciela, ktrego dopuci do
tajemnicy; mg si te zdradzi sam jakim podejrzanym gestem lub nieostronym sowem;
2) jeli nawet by jaki przeciek, to raczej w Berlinie, bo jego podwrko jest czyste. Koniec
kropka. Bez dyskusji.
 Czytaj: odpieprz si!
Kilka dni po tym fiasku Czarnoksinik - wtoczywszy si do biura po kolejnej
nieprzespanej nocy - natkn si na niezbity dowd, e jednak kto zdradzi Wiszniewskiego.
Torriti przeszuka ponownie jedno ze swoich najcenniejszych trofew: najnowszy mikrofon
rozmiaru pluskwy, umieszczony w cianie komory cznoci w Karlshorst. KGB
komunikowa si z Moskw za pomoc szyfrw, ktrych - biorc pod uwag ograniczon
ilo kluczy oraz fakt, i bloczkw uywano tylko jeden raz, po czym niezwocznie je
niszczono - nie sposb byo zama. Bardzo rzadko, aby przyspieszy proces, szyfrowaniem
zajmowao si dwch oficerw cznoci - jeden czyta na gos tekst, a drugi kodowa. Tej
nocy, gdy ewakuacja Wiszniewskiego spalia na panewce, dwch funkcjonariuszy KGB
zaszyfrowao depesz najwyszego stopnia pilnoci - NATYCHMIAST - do centrali w
Moskwie. Wiadomo ta zostaa przechwycona przez miniaturowy mikrofon
Czarnoksinika. Tumaczenie z rosyjskiego brzmiao: Wasza NATYCHMIAST zero zero
jeden z 2 stycznia 1951 Stop Wczesne ostrzeenie z centrali udaremnio zdrad
podpukownika Wokowa-Wiszniewskiego Stop Gratulacje Stop Wokow-Wiszniewski jego
ona i syn dostarczeni do Eberswalde na pokad wojskowego samolotu Stop Przewidywany
czas przylotu do Moskwy zero sze czterdzieci pi.
Nawizanie do wczesnego ostrzeenia w depeszy gratulacyjnej, przesanej z
Karlshorst do Moskwy, potwierdzio przypuszczenia, i KGB wiedzia o planowanej
ewakuacji. Pytanie za szedziesit cztery tysice dolarw brzmiao: od kogo?
Czarnoksinika przeladoway wci sowa Wiszniewskiego: Mog ujawni
tosamo radzieckiego agenta w brytyjskich subach wywiadowczych. To kto na samym
szczycie MI6...
Torriti sprawdzi, kto mia okazj przechwyci szyfrogramy Matki wysyane do
Berlina z Waszyngtonu, ale nie znalaz adnych dowodw na to, e kto z MI6 - cilej
biorc, jakikolwiek Angol - zosta dopuszczony do tajemnicy. Byo rzecz niepojt, e
Rosjanie zamali polifoniczny szyfr Angletona, praktycznie nie do rozgryzienia. Czy to
moliwe... Czyby sowiecki agent w MI6 dosta jakimi kanaami cynk o zdradzie i zwszy,
co si wici?
Rozwizanie tej zagadki - i pomszczenie Rosjanina, ktry zawierzy Torritiemu swoje
ycie i je straci - stao si obsesj Czarnoksinika. Jego umys pracowa bez wytchnienia,
ale obolae ciao nie wytrzymywao tempa. Zacisnwszy zby, Torriti przystpi do mozolnej
analizy nieudanej operacji, badajc z uwag kady szczeg.
Zacz od dziaajcego w Niemczech agenta Mosadu, ktry wyczu wibracje (jak w
skrcie okrela potencjaln zdrad) w Berlinie Wschodnim i natychmiast zawiadomi
Angletona, ktry jako szef kontrwywiadu prowadzi te w Firmie sprawy Izraela. Rabbi,
przezwany tak z powodu dugich, sterczcych jak druty pejsw i rozwichrzonej brody,
przekroczy niedawno czterdziestk i nosi grube okulary, za ktrymi wyupiaste oczy
wydaway si znacznie wiksze i znacznie bardziej wytrzeszczone, co nadawao twarzy
groteskowy wygld. Ubiera si zawsze tak samo, w strj, ktry koledzy po fachu uznali za
mundur Mosadu: obszerny czarny garnitur z rytualnym cicit zwisajcym spod marynarki,
biaa koszula bez krawata, zapita a po majestatyczne jabko Adama, czarny pilniowy
kapelusz (take w domu, bo obawia si przecigw) i sportowe buty do koszykwki.
- Widzisz przed sob niezwykle przygnbionego czowieka - zwierzy si Rabbi
Torritiemu, gdy ten zoy zwaliste cielsko na jednym z rozklekotanych drewnianych krzese,
stojcych pod cian zatchego przybytku Ezry Ben Ezry we francuskiej strefie Berlina.
- Sprbuj sody - poradzi Czarnoksinik. Wiedzia z dowiadczenia, e zanim przejd
do konkretw, trzeba bdzie odby uprzejm pogawdk o duperelach.
- Moja niedyspozycja jest natury psychicznej, nie fizycznej. Chodzi o proces
Rosenbergw, ktry rozpocz si dzi rano w Nowym Jorku. Gdyby sdzia by gojem,
dostaliby dwadziecia lat, a po dziesiciu by ich wypucili. Zapamitaj sobie dobrze moje
sowa, Harveyu, zapamitaj, e usyszae to ode mnie: nieszczni, zbkani bohaterowie
Julius i Ethel zostan skazani na krzeso elektryczne, bo sdzia federalny jest ydem, ktry
nienawidzi ydw, a nazywa si Kaufman.
- Ukradli plany bomby atomowej.
- Przekazali Rosjanom jakie oglne szkice...
- S ludzie, ktrzy uwaaj, e Koreaczycy z Pnocy nigdy by nie zaatakowali tych
z Poudnia, gdyby Rosjanie nie stali za nimi z atomwk.
- Genug szojn, Harveyu! Do tego! Korea Pnocna napada na Poudniow, bo stao
za ni szeset milionw Chiczykw, a nie zmajstrowana naprdce radziecka atomwka,
ktra mogaby eksplodowa jeszcze w samolocie podczas koowania.
Rabbi przerwa, bo w drzwiach ukaza si mody mczyzna z ogolonymi brwiami,
nioscy na tacy dymice kubki zioowego naparu. Bez sowa postawi tac na zamieconym
biurku Rabbiego i znikn bezszelestnie, tak jak si pojawi.
Torriti skin za nim gow.
- Nowy?
- Hamlet. I wierz mi lub nie, ale to jego prawdziwe imi. Z pochodzenia jest
Gruzinem, a z powoania moim szabasowym gojem. S rzeczy, ktrych nie wolno mi robi w
wito, i ze wzgldu na moje stanowisko, tajnego co prawda, przedstawiciela Pastwa Izrael,
musz tego przestrzega, wic w soboty to Hamlet wcza wiato, odbiera telefony i zabija
dla mnie ludzi.
Czarnoksinik podejrzewa, e Rabbi mwi prawd, chocia stara si to obrci w
art.
- Nie wiedziaem, Ezro, e jeste taki pobony.
- yj wedug podrcznika Mosadu: oko za oko, zb za zb, rka za rk, stopa za
stop, spalenie za spalenie, rana za ran, siniak za siniak.
- Ale czy naprawd wierzysz w Boga? Wierzysz w ycie po mierci i tym podobne
brednie?
- Oczywicie, e nie.
- Skoro tak, to powiedz, co dla ciebie znaczy by ydem?
- To znaczy, e gdyby zdarzyo mi si o tym zapomnie, wiat bdzie mi o tym
przypomina co jakie dziesi, dwadziecia lat, tak jak teraz przypomina Rosenbergom.
Poczytaj sobie New York Timesa i pacz: dwoje durnych, ale ideowych szlepsw
przekazuje jakie szkice Rosjanom i nagle, Harveyu, n a g l e tematem numer jeden
rozmw na caym wiecie staje si midzynarodowy spisek ydowski. Owszem, spisek taki
istnieje i Bogu niech bd dziki! Jego celem jest ocalenie ydw przed Stalinem...
Najchtniej wszystkich zesaby na Sybir. Oczywicie tych, ktrych jeszcze nie zdy
wymordowa. Chce tam utworzy pastwo ydowskie. ydowskie pastwo w tundrze na
Syberii! Ale my ju mamy ydowskie pastwo w krainie, ktr Bg obieca Abrahamowi. To
pastwo nazywa si Izrael. - Tu Rabbi zakoczy niespodziewanie: - Czemu zawdziczam
twoj uprzejm wizyt, Harveyu?
- To ty zwietrzye zdrad Wiszniewskiego i zawiadomie Angletona, tak?
- Datta. Dayadhvam. Damyata. Te fragmenty niech moje podepr ruiny16... Cytuj
z ewangelii wedug wielkiego poety i maego antysemity, Thomasa Steamsa Eliota. Mam u
was flaszk.
- Ewakuacj szlag trafi, Ezro. By przeciek.
Rabbi cmokn z powtpiewaniem.
- Tak mylisz?
- Ja nie myl, ja wiem. Czy przypadkiem ktry z twoich szabasowych gojw nie
dorabia na boku u konkurencji?

16
T.S. Eliot, Ziemia jaowa, w przekadzie Czesawa Miosza.
 - Kady z nich przeszed prb ognia, Harveyu. Hamlet nie ma palcw u prawej doni.
Obcili mu je obcgami w KGB, kiedy odmwi podania nazwisk kilku gruziskich
opozycjonistw, przeciwnikw Stalina.
Skoro mwi, e mj kordon jest szczelny, to znaczy, e jest. Prowadz may, ale
wydajny biznes. Sprzedaj i kupuj informacje, mam na oku nazistowskich inynierw,
ktrzy jed do Egiptu lub Syrii uczy Arabw produkcji rakiet, podrabiam paszporty i
przemycam je za elazn kurtyn, przerzucam ydw do Izraela. Zarczam ci, e jeli
Wiszniewski nie zdradzi si sam, jeli nie zajkn si, kiedy prosi o pozwolenie na nocn
przejadk z rodzin po miecie, to przeciek musia nastpi gdzie midzy Matk a tob.
- Wszystko dokadnie przejrzaem, Ezro. I nigdzie nie znalazem sabego ogniwa.
Rabbi wzruszy swoimi kocistymi ramionami.
Czarnoksinik sign po zioow herbat, pocign yk, skrzywi si i odstawi
kubek na st.
- Wtedy wieczorem Wiszniewski powiedzia mi, e w MI6 jest kret.
Rabbi oywi si.
- W MI6! To prawdziwe trzsienie ziemi!
- Nie rozumiem... Angole nie byli wprowadzeni w spraw Wiszniewskiego. Niezy
pasztet! I to ja musz si z tym mczy. Poza Berlinem dziaa osiemdziesit agencji
wywiadowczych, razem z rozgazion siatk rozmaitych filii i przybudwek. Gdzie mam
pocign za wczk, Ezro, eby sweter zacz si pru? Zastanawiam si, czy nie poprosi
Francuzw, eby dali mi list zdemaskowanych operacji SDECE z ostatnich dwch lat...
Rabbi podnis donie i przez chwil z uwag przyglda si swoim starannie
wypielgnowanym paznokciom.
- Zapomnij o Berlinie - powiedzia wreszcie. - Zapomnij o Francuzach. Tak si
przejli swoj wojenn klsk, e nie kaniaj si zwycizcom.
Z wewntrznej kieszonki marynarki Ben Ezra wyj owek (numer dwa), a z bocznej
metalow temperwk. Dokadnie zatemperowa owek i zapisa numer telefonu w notesie,
ktry lea otwarty na biurku. Wyrwa kartk, zoy i poda Torritiemu. Potem oderwa
nastpn stron i wrzuci j do torby z papierami do spalenia.
- Na twoim miejscu rozejrzabym si w Londynie. Od tego bym zacz - powiedzia. -
Skontaktuj si z Elihu Epsteinem. To chodzca encyklopedia. Niewykluczone, e Elihu
pomoe ci znale odpowied na twoje pytania, jak mawiaj nasi angielscy przyjaciele.
- Jak mu odwiey pami?
- Pocigniesz go za jzyk, jeeli powiesz co, czego nie powiniene wiedzie. Potem
popro, eby ci opowiedzia o sowieckim generale nazwiskiem Krywicki. I pilnuj, eby cay
czas mwi. Jeli kto wie, gdzie ley pies pogrzebany, tym kim jest z pewnoci Elihu.
Rozkoszujc si nadmetraem brytyjskiej budki telefonicznej, Czarnoksinik wcisn
par monet do otworu i wykrci numer, ktry dosta od Rabbiego.
Po drugiej stronie suchawki odezwa si opryskliwy gos.
- Co tam znowu?
Torriti nacisn guzik mikrofonu.
- Z panem Epsteinem...
- A kto mwi?
- abd.
Ociekajcy szyderstwem gos odpowiedzia:
- Prosz chwilk zaczeka, panie abd.
Na linii co zaszumiao, zatrzeszczao i zaraz potem w suchawce zabrzmia
niepowtarzalny, przypominajcy koskie renie gos starego przyjaciela Torritiego z czasw
OSS.
- Harveyu, drogi chopcze! Poczt pantoflow doszy mnie suchy, e uprawiasz
firmowy ogrdek w Krautville. Co ci sprowadza na moje brytyjskie zadupie?
- Musimy pogada.
- Naprawd? Gdzie? Kiedy?
- Kite Hill, amfiteatr przy Hampstead Heath. S tam awki ustawione w stron
centrum miasta. Bd siedzia na jednej z nich, podziwiajc londyski smog. Pasuje ci w
poudnie?
- W poudnie? wietnie. Ju si ciesz.
*
U podna pagrka wysoki mczyzna w garniturze w prki rozwija link
przyczepion do latawca w ksztacie chiskiego smoka, ktry to pikowa, to stawa dba, to
znw, unoszony wiatrem, wzbija si w niebo i szybowa, zgrabnie wykonujc powietrzne
akrobacje. Obok przystana skonooka kobieta. Opara rk o awk, moczya but w kauy,
eby usun z podeszwy psi kup. Gdzie w kociele na Highgate dzwon wybi dwunast.
Niski, przygarbiony mczyzna z poczerniaymi od prchnicy zbami wspi si po zboczu i z
trudem apic oddech, usiad obok Czarnoksinika.
- Zapewne czeka pan na kogo? - spyta, zdejmujc melonik i kadc go obok siebie na
awce.
- W rzeczy samej - odpar Czarnoksinik. - Kop lat, Elihu.
 - Dowcip stulecia, Harv. Ciesz si, e jeste w dobrej formie.
Podczas wojny Elihu Epstein i Harvey Torriti przez kilka miesicy byli
zakwaterowani w tym samym domu w Palermo na Sycylii. Elihu by oficerem w Commando
3, elitarnej formacji brytyjskiej, ktra zaja dawn niemieck baz odzi podwodnych w
Zatoce Augusty, eby zorganizowa tam punkt przerzutowy dla oddziaw szykujcych si do
desantu na Pwysep Apeniski. Czarnoksinik, ktry dziaa wtedy pod kryptonimem
ABD, kierowa operacj OSS, majc na celu przecignicie bossw wyspiarskiej mafii
na stron aliantw. Wykorzystujc swoje prywatne kontakty z mafiosami, dostarczy Elihu
dane na temat niemieckich jednostek w miastach pooonych wzdu wybrzea. Elihu,
wdziczny za ocalenie swoich ludzi z Commando 3, nigdy nie zapomnia o tej przysudze.
- Co ci sprowadza do Londynu? - zapyta Czarnoksinika.
- Zimna wojna.
Elihu zara cichym miechem, wydajc nosowe dwiki podobne do meczenia kozy,
co byo skutkiem wiecznie zatkanych zatok.
- Musz przyzna racj waszemu generaowi W. Tecumsehowi Shermanowi, ktry
powiedzia, e wojna to pieko. Sawa i chwaa! Co za brednie!
Elihu, ktry by zastpc Rogera Hollisa, szefa sekcji MI5, zajmujcej si sowieckim
szpiegostwem w Anglii, zmierzy kumpla wzrokiem.
- Jeste troch za gruby, ale trzymasz form, co?
- Nie narzekam. A ty?
- Dopada mnie choroba klas wyszych, stary capie. Mam problemy z konowaem
mienicym si dentyst pastwowej suby zdrowia. Uwaa, e prchnica zbw to objaw
moralnej degeneracji, i radzi mi wyci serce. Oby mia racj, Harveyu! Zawsze chciaem
sprawdzi, jak to jest by moralnym degeneratem. Na domiar zego dzwoni mi w lewym uchu
i nie chce przesta, chyba e sam bucz jeszcze goniej. Mam to od czasu wojny, odkd
olbrzymia mina wybucha nieprzyjemnie blisko mnie.
- Jakie kopoty?
- Niestety... Tu chodzi o moj emerytur, Harv. Nie mam nic przeciwko temu, eby
wyrwa si od czasu do czasu z tego domu wariatw i umwi z tob na pogawdk, ale nie
chc, eby mi to kiedy wygarnli prosto w twarz. Kapujesz, w czym rzecz? Jest takie stare
ydowskie porzekado: Me ken nit tancen auf cwaj szasenes mit ajn mol. Nie mona taczy
na dwch weselach naraz. Urzdasy z ubezpiecze spoecznych bior ten nakaz bardzo serio.
Wychyl si tylko, a zanim si obejrzysz, ju ci wyl na zielon trawk bez zamanego funta
przy duszy i nie skubniesz ani dziebeka. Jeeli uda mi si trzyma z dala od kopotw, to za
dwadziecia dziewi miesicy bd mg spokojnie oddali si na pastwisko.
- Gdzie zamierzasz osi na emeryturze? Co bdziesz robi?
- Odpowiadam na pierwsze pytanie: miaem szczcie i udao mi si kupi domek
odwiernego w pewnej posiadoci w Hampshire. To niewiele, ale w kocu kady dom jest
czyim wymarzonym domkiem. Pogr si w gnunej nudzie wiejskiego ycia i
miejscowych ploteczek. Okoliczne kmiotki bd na mj widok uchyla kapelusza i nazywa
mnie dziedzicem. Ja bd robi niejasne aluzje do mojej pracy w tajnych subach, a oni
pomyl, e chc, aby myleli, e pracowaem w wywiadzie, i o to chodzi... Oni dojd do
wniosku, e nigdy nie byem szpiegiem, a ja bd mia wity spokj. Odpowiadam na drugie
pytanie: w miejscowym klubie myliwskim kupiem sobie dwururk. W pogodne dni bd si
wczy po polach i strzela do wszystkiego, co lata. Jak mi dopisze szczcie, od czasu do
czasu moe uda si co ustrzeli. W przerwach bd polowa na dziewuchy po opotkach.
Jestem utajonym heteroseksualist, Harv. Bd suy sobie, nie Koronie, i uywa ycia. Przy
odrobinie farta dowiod, e mj dentysta ma racj.
Chuderlawy nastolatek rzuci patyk w d zbocza i zawoa:
- Aport, Mozart!
linicy si owczarek leniwie zwrci otpiae oczy na swego modego pana, ktry
sam pobieg po kijek, eby sprbowa jeszcze raz.
- Stare psy dugo si ucz nowych sztuczek - zauway Czarnoksinik.
- Trafie w sedno - przyzna gderliwie Elihu.
Torriti odczuwa siln potrzeb poudniowej dziaki alkoholu. Podrapa si w nos i
chwyci byka za rogi.
- Mam pewne podstawy, by twierdzi, e w MI6 macie sowieckiego kreta.
- W MI6? Dobry Boe!
Czarnoksinik, nie wdajc si w szczegy operacji, wprowadzi przyjaciela w
spraw nieudanej zdrady: pewien podpukownik KGB w Berlinie chcia przej na drug
stron; eby dowie swojej dobrej woli i przekona do siebie Amerykanw, powiedzia, e
moe dostarczy dane, ktre doprowadz ich do kreta w MI6; w noc ewakuacji widziano, jak
skrpowanego na noszach Rosjanina zaadowano do sowieckiego samolotu. Nie, z niczym si
nie wygada. Za to Torriti dosta cynk, e Rosjanin zosta zdradzony.
- Przykro mi, stary, sam rozumiesz, e nie mog powiedzie nic wicej - zakoczy
sw opowie Czarnoksinik.
W dziedzinie zbiegw i zdrady Epstein by ekspertem. Zadawa celne, krtkie pytania,
a Torriti stara si je tak przekrci, eby wyszo na to, e Elihu sam sobie na nie odpowiada:
nie, Angole zostali celowo skreleni z listy odbiorcw szyfrogramw dotyczcych ewakuacji;
nie, nawet Angole z Berlina, ktrzy starali si wyczu, co w trawie piszczy, nie mogli na nic
trafi; nie, nic tam nie mierdziao prowokacj KGB, majc na celu zasianie niezgody
pomidzy Amerykanami a Brytyjczykami.
- Zakadajc, e twj kumpel Rosjanin zosta zdradzony - odezwa si zamylony
Elihu - skd moesz mie absolutn pewno, e czarny charakter tego dramatu nie dziaa po
amerykaskiej stronie?
- Firma patrzy na rce swoim ludziom, Elihu. Wy, Angole, jedynie pilnujecie, eby
nosili odpowiednie krawaty.
- Twj wykrywacz kamstw jest rwnie dokadny jak chiski test ryowy. Pamitasz?
Gdy mandaryni uwaali, e kto plecie koszaki-opaki, zapychali mu usta ryem. Jeli ry
pozosta suchy, znaczyo to, e gnojek ga. Chryste, ty naprawd mylisz, e to kto z nas.
Achilles wyzna kiedy, e czuje si jak orze, ugodzony strza zrobion z jego wasnych
pir. - Elihu zaczerwieni si i doda tonem usprawiedliwienia: - W Oksfordzie, kiedy byem
jeszcze prawiczkiem, czytywaem do poduszki antycznych poetw. To dlatego zwerbowali
mnie do MI5...
- Dlatego, e bye prawiczkiem?
- Dlatego, e znaem grek.
- Nie chwytam.
- Nie widzisz tego, Harv? Boss, ktry wtedy kierowa MI5, byy student Oksfordu,
uwaa, e jak kto jest w stanie skapowa cokolwiek z martwego jzyka, to na pewno da
sobie rad z kadym wrogiem Windsoru. - Elihu z rozpacz potrzsn gow. - Angol?
Cholera! Moglibymy jeszcze jako z tego wybrn, gdyby kret by jankesem. Jeeli masz
racj... A boj si pomyle o konsekwencjach... Angol? To grozi rozamem. Pomidzy CIA
i MI6 otworzy si przepa...
- Uwaga! Gbokie wykopy! - mrukn Torriti.
- Faktycznie, trzeba uwaa. Jeden nieostrony ruch i... wpadniemy po szyj. Wasz
niezwykle bystry mister Angleton zbojkotuje nas cakowicie. Nie bdzie odbiera naszych
telefonw.
- Jest jeszcze jeden powd, ktry skania mnie do wniosku, e ciekncy kran znajduje
si po brytyjskiej stronie.
- Czuem, e chowasz co w zanadrzu - mrukn pod nosem Elihu. - Pytanie, czy ja
chc to usysze?
Czarnoksinik przysun si do Anglika tak blisko, e ich ramiona si zetkny.
Pocigniesz go za jzyk, jeeli powiesz co, czego nie powiniene wiedzie - poradzi mu
Rabbi.
- Posuchaj, Elihu. Technicy z MI5 dokonali rzeczy niezwykej. Wiesz chyba, e
wszystkie radioodbiorniki maj wbudowane oscylatory, dziki ktrym atwiej jest
przefiltrowa sygna, do jakiego s dostrojone. Wasi ludzie odkryli, e oscylatory te
wytwarzaj fale dwikowe, wykrywalne na odlego dwustu jardw; macie nawet sprzt,
pozwalajcy odczyta czstotliwo, do jakiej dostrojony jest odbiornik. A to oznacza, e
mona wysa furgonetk z pralni na objazd po okolicy, namierzajc jednoczenie odbiornik
s o w i e c k i e g o agenta, dostrojony do jednej z czstotliwoci nadawczych moskiewskiej
centrali.
Elihu zblad.
- To jedna z naszych najpilniej strzeonych tajemnic. - Wzi gboki oddech. - Nigdy
tego nie zdradzilimy Amerykanom. Skd, do diaba, si o tym dowiedziae?
- Wiem, bo Rosjanie wiedz. Wywiadcz mi przysug i wycz tam, Elihu.
Elihu zawaha si, potem sign do kieszeni paszcza i wyj paczk pall malli.
Otworzy j i nacisn jeden z papierosw. Torriti usysza wyrane kliknicie.
- Boj si, e kiedy tego poauj - westchn Anglik.
- Sowieci maj podziemny kabel telefoniczny, czcy central w Moskwie z baz
KGB w Karlshorst w Berlinie Wschodnim - powiedzia Czarnoksinik. - KGB uywa tego
W-Cz kabla, nazwanego tak od rosyjskiego skrtu od wysokaja czastota, wysoka
czstotliwo. Ich technicy wymylili niezawodne urzdzenie zabezpieczajce: druty
wewntrz izolacji wypenili spronym powietrzem. Kada pluskwa w drucie powoduje, e
powietrze uchodzi z kabla, a natenie prdu zaczyna opada. Spadek jest na tyle duy, e
mona go wykry za pomoc zwykego licznika. W ten sposb Rosjanie dostan cynk o
pluskwie. Nasi ludzie potrafi zaoy podsuch tak, eby powietrze si nie ulatniao.
- Odczytujecie sowieckie transmisje do Karlshorst i z powrotem!
- Odczytujemy wszystkie informacje. Rozszyfrowujemy je po kawaku. Dowiadujemy
si ciekawych rzeczy. Midzy innymi, e centrala ostrzega Karlshorst, e ich agenci w
Niemczech Zachodnich mog zosta zlokalizowani przez nowe brytyjskie urzdzenie, ktre
namierza oscylatory przechwytujce sygnay z Karlshorst.
- W gowie mi si krci, Harv. Jeeli to, co mwisz, jest prawd...
- ...to Rosjanie maj kreta wewntrz brytyjskiego wywiadu - dokoczy za niego
Torriti. - Potrzebuj twojej pomocy, Elihu.
- Nie bardzo wiem, co waciwie mgbym...
 - Czy nazwisko Walter Krywicki co ci mwi?
Elihu zmarszczy brwi.
- I to do duo. Krywicki to czerwonoarmista z holenderskiej rezydentury. Kierowa
sowieckim wywiadem wojskowym w Europie Zachodniej. Ewakuowany do Stanw w
trzydziestym szstym albo w trzydziestym sidmym, nie pamitam... Par lat pniej popeni
samobjstwo. Zwabilicie go za ocean na te wasze szybkie samochody, szybkie kobiety i
szybkie arcie. Ale jeszcze przedtem prbowalicie wcisn go nam. To nie moje czasy, ale
znam ca histori, bo czytaem raporty. Krywicki uraczy nas podniecajc historyjk o
modym angielskim dziennikarzu. Kryptonim PARSIFAL. Zosta zwerbowany przez swoj
wczesn on, wojujc komunistk. Wysali go potem na wojn do Hiszpanii. Jego
przewodnikiem by Dziadek, legenda sowieckiego wywiadu. Nawet dzi nie znamy jego
tosamoci.
- Nie dao si wyszpera nic wicej?
- Raczej niewiele. Przykro mi, ale musz ci rozczarowa. Przynajmniej czterdziestu
modych Anglikw z Fleet Street pisywao swego czasu o wojnie domowej w Hiszpanii.
- Czy twoi poprzednicy podzielili si rewelacjami Krywickiego z Amerykanami?
- Na pewno nie. Byy przymiarki, eby go jeszcze raz przemaglowa, ale uprzedzi
nasz ruch i wpakowa sobie kulk w eb. To byo w czterdziestym pierwszym roku, o ile mnie
pami nie myli, w pokoju hotelowym w Waszyngtonie... Swoj historyjk zabra ze sob do
grobu. Nie mielimy pewnoci, czy Krywicki przypadkiem sobie tego wszystkiego nie
zmyli, eby podnie swoj warto w naszych oczach. Po co byo dawa amerykaskim
kuzynom powody do nieufnoci? Tak wwczas przyjlimy lini postpowania.
Czarnoksinik wyduba paznokciem troch wosku z ucha i obejrza go uwanie,
jakby mia nadziej, e znajdzie tam odpowied na drczce go od niedawna pytanie,
dlaczego dobra przydziaowa whisky nagle stracia smak.
- Krywicki nie zmyla, Elihu. Pamitasz, e po wojnie pracowaem we Woszech z
Jimem Angletonem - przypomnia. - Pornilimy si, ale to inna sprawa. W tych dniach
zawarlimy ukad z ydami z Palestyny, ktrzy desperacko poszukiwali moliwoci przerzutu
ludzi, amunicji i broni przez brytyjsk blokad. Nie wchodzilimy im w drog, w zamian za
co oni pozwolili nam przesuchiwa ydowskich uchodcw, uciekajcych z Europy
Wschodniej. Jednym z tych palestyskich ydw by niejaki Kollek z Wiednia. Teddy
Kollek. Na pocztku lat trzydziestych siedzia jeszcze u siebie, w Austrii. Przy jakiej okazji
opisywa mi ze szczegami pewne wesele. Zapamitaem to, bo pan mody by guru
Angletona z MI6. Pracowali razem na Ryder Street w czasie wojny. Nauczy go wszystkiego
o kontrwywiadzie, od A do Z.
Elihu odrzuci gow w ty i zamecza jak kozio.
- Kim Philby! egnaj, emeryturo!
- Znasz go osobicie?
- Dobry Boe, tak! Cae wieki wymienialimy si wiadomociami o bolszewikach, tak
jak dzieci wymieniaj si kartami z graczami rugby. Rozmawiam z Kimem dwa-trzy razy w
tygodniu przez telefon. Staem si kim w rodzaju porednika midzy nim a moim szefem,
Rogerem Hollisem.
- Maestwo, o ktrym opowiada Kollek, zostao zawarte w Wiedniu, w
trzydziestym czwartym roku. Philby, wwczas wieo po studiach w Cambridge, przyjecha
do Austrii, eby wesprze socjalistw w zamieszkach przeciw rzdowi. Najwyraniej
zawrcio mu w gowie znane wrd komunistw nazwisko Litzi Friedman. Kollek zna
przelotnie mod par i std wiedzia o lubie. Maestwo nie trwao dugo i nikt nigdy nie
przywizywa do niego wikszej wagi. Philby mia wtedy zaledwie dwadziecia dwa lata i
mona byo przypuszcza, e oeni si z pierwsz dziewczyn, ktra obcignie mu druta.
Kiedy ich zwizek si rozpad, Kim wrci do Anglii i wkrci si do londyskiego Timesa,
gdzie pisywa o wojnie generaa Franco w Hiszpanii.
Elihu chwyci si praw rk za lewy nadgarstek, eby zbada sobie puls. Ttno walio
jak oszalae.
- Chryste, Harv! Czy ty w ogle wiesz, co przed chwil powiedziae? Sugerujesz, e
szef naszej Dziewitej Sekcji, facet, ktry do niedawna kierowa wszystkimi operacjami
kontrwywiadu przeciw Rosjanom, jest w rzeczywistoci sowieckim kretem!
Powieki Elihu opady. Wyglda, jakby pogra si w najczarniejszej rozpaczy.
- Chyba nie mwisz tego powanie.
- Jeszcze nigdy nie byem tak powany.
- Potrzebuj czasu, eby to przetrawi. Powiedzmy... dwadziecia dziewi miesicy.
- Nie mamy ju czasu, Elihu. Barbarzycy stoj u bram. Dokadnie tak samo jak
wtedy, gdy przekroczyli zamarznity Ren i rozpieprzyli to, co mienio si cywilizowan
Europ.
- To rwnie dziao si przede mn - wymamrota Elihu.
- Naszym Renem jest elazna kurtyna.
- Tak mwi. Tak mwi.
Elihu opar si, zamkn oczy i odwrci twarz do soca.
 - Obr go ku soca promieniom - agodny ich dotyk zbudzi na skinienie 17 -
szepn i doda: - Podziwiam pnego Wilfreda Owena.
Zamilk, siedzc bez ruchu, jakby pogrony w medytacji. Dwch mczyzn, ktrych
Torriti sklasyfikowa jako homoseksualistw, spacerowao alej wiodc na szczyt pagrka i
dalej, w d zbocza. Gestykulujc gwatownie, rozmawiali pgosem jak ludzie, ktrzy kc
si w miejscu publicznym i nie chc, eby ich syszano.
Elihu otworzy oczy. Podj decyzj.
- Mog mnie przecign pod kilem za to, co teraz ode mnie usyszysz. Jak to mwi,
skoro si rzeko A, trzeba powiedzie i B. Kim Philby na dugo przedtem, zanim zaangaowa
si w operacje kontrwywiadu przeciwko Sowietom, by podwadnym w Sekcji Pitej,
zajmujcej si obserwacj poczyna Niemcw na Pwyspie Iberyjskim. Teren zna do
dobrze, jeszcze z czasw pracy w londyskim Timesie. MI6 posiadaa i nadal posiada cile
tajny centralny rejestr rde, zawierajcy akta i raporty agentw brytyjskich z caego globu.
Ksigi archiwalne maj ukad geograficzny: kada obejmuje inny rejon wiata lub Europy.
Philby czsto korzysta z ksiki iberyjskiej, ktra podpadaa pod obszar jego kompetencji.
Pewnego dnia, nie tak znw dawno, zaszedem do centralnego rejestru, eby zerkn na
ksik dotyczc Rosji Sowieckiej, bo to teraz moja dziaka. Kiedy dyurny poszed, eby
mi j przynie, przekartkowaem zeszyt wpisw. Ciekaw byem, kto przede mn bada te
rda. Przeraziem si, gdy zobaczyem, e Philby wypoycza materiay na temat ZSRR na
dugo przed tym, jak zosta szefem Sekcji Sowieckiej. Kazano mu gania Niemcw w
Hiszpanii, a nie czyta o brytyjskich agentach w Zwizku Radzieckim.
- Kto oprcz nas o tym wie?
- Powiedziaem tylko jednemu czowiekowi - odpar Elihu.
- Niech zgadn... Ezra Ben Ezra, bardziej znany jako Rabbi.
Elihu by szczerze zdumiony.
- Skd wiedziae?
- Rabbi mwi mi kiedy, e istnieje ydowski spisek, a ja mu uwierzyem. - Torriti z
politowaniem pokiwa gow. - Teraz rozumiem, dlaczego wysa mnie do ciebie. Powiedz
mi, dlaczego nie poszede z tym do Rogera Hollisa?
Ten pomys przerazi Elihu.
- Bo jeszcze nie zwariowaem, oto dlaczego. A co to wnosi, Harv? Zdrajca z KGB,
ktry prbuje wywoa zamt, utrzymujc, e moe poda nazwisko sowieckiego kreta w

17
W przekadzie Krzysztofa Zabockiego.
MI6, maestwo w Austrii, radziecki genera robicy aluzje do brytyjskiego dziennikarza w
Hiszpanii, kilka wpisw w archiwum, z ktrych atwo si mona wytumaczy... Philby mg
si przygotowa do tej zimnej wojny, zanim ktokolwiek poczu, e temperatura spada. Za
mao dowodw, eby oskary przyszego atamana MI6 o to, e jest sowieckim szpiegiem!
Mj Boe, a strach pomyle, co by si stao z nieszcznikiem, ktry sprbowaby to tkn.
Koniec marze o zielonej trawce. Go zostaby w y p a t r o s z o n y, Harv.
O mj Boe, jego wntrznoci rzucono by psom na poarcie, a jego ciao zgnioby w
jakim bagnie, ha, ha...
- Prawda, czysta i prosta, te ma swoj wag, Elihu.
Elihu zabra melonik z awki i wcisn go sobie na ys gow.
- Oscar Wilde powiedzia, e prawda rzadko bywa czysta i nigdy prosta, a ja jestem
skonny mu uwierzy. - Zagapi si w stron majaczcego w oddali Londynu. - Urodziem si
i wychowaem w Hampshire, w wiosce zwanej Palestyn, i musiaem si sporo natrudzi,
zanim przekonaem mandarynw, by nie wysyali mnie na Bliski Wschd tylko dlatego, e im
si wydaje, i z tym nieszczsnym miejscem poczony jestem wizami tradycji i krwi. -
Elihu zacisn usta i potrzsn gow. - Tak... C, w tej sytuacji pozostaje chyba tylko papka
barytowa18. Mgby rozprowadzi kilka porcji... Przewietlimy sukinsyna. Pamitasz,
robilimy to w czasie wojny.
- Papka barytowa! O tym nie pomylaem!
- Tak, w rzeczy samej... Trudna sprawa. Ale pamitaj, nie podrzucaj mu byle czego.
To sprytny kret, nie zapie si na ochapy. Wybierz co z grnej pki. Bdzie ci to
kosztowao troch nerww, ale czasem trzeba co odaowa, eby wyj na swoje.
Elihu wsta, z kieszonki na zegarek wyj kawaek papieru i wrczy
Czarnoksinikowi.
- W dni powszednie jadam kolacj w Lion & Last przy Kentish Town. Tutaj masz
telefon. Bd dobrym kumplem i nie dzwo wicej do mnie do biura. Aha, gdyby kto pyta...
Tego spotkania nigdy nie byo. Zrobisz to dla mnie, Harv?
Torriti, pogrony w mylach, ju zajty wyszukiwaniem najsmaczniejszych kskw
na przynt dla kreta, przytakn z roztargnieniem.
- Nikt nie usyszy ode mnie nic innego, Elihu.
- Dziki.
- I tobie te.

18
rodek uywany jako kontrast przy przewietleniach, na przykad przewodu pokarmowego.
 6.

WASZYNGTON, DC, PITEK, 30 MARCA 1951

Dwa razy w tygodniu w biurze Billa Colbyego zbierali si kierownicy podlegych mu

dziaw Firmy, eby przy kawie i pczkach omwi biece sprawy. Tego dnia pitnacioro
penych zapau modych ludzi rozsiado si, gdzie kto mg - na szafkach, na grzejnikach,
nawet na pododze - ci za, dla ktrych brako miejsca, stali, podpierajc odrapane ciany,
oddzielajce gabinet szefa od labiryntu korytarzy i ciasnych klitek, gdzie urzdowali jego
podwadni. Odprawa dotyczya siatki agentw, tworzonej wanie w Skandynawii.
- Infrastruktura w Norwegii jest w dziewidziesiciu procentach gotowa - meldowaa
moda kobieta o tlenionych wosach i starannie pomalowanych paznokciach. - Spodziewamy
si, e w cigu najbliszych tygodni uda si nam ukry sprzt radiowy w kilkunastu wczeniej
wybranych miejscach, dziki czemu szefowie naszych tajnych komrek bd mogli
porozumiewa si z norweskim rzdem emigracyjnym oraz dowdztwem NATO, kiedy
Rosjanie zajm kraj...
Colby zachichota dyskretnie i poprawi:
- J e e l i Rosjanie zajm kraj, Margaret. Powtarzam, j e e l i... - Potoczy
wzrokiem po swoich podwadnych. - Pozwl, e przerw ci na chwil, bo chciabym zwrci
uwag na dwie niezwykle istotne sprawy. Po pierwsze, nawet tam, gdzie lokalne wadze
wsppracuj w zakadaniu komrek dywersyjnych, jak dzieje si to w wikszoci pastw
skandynawskich, dymy do stworzenia naszej wasnej, niezalenej siatki. Powd jest
oczywisty: moe si zdarzy, e rzd jakiego kraju ulegnie naciskom i zaakceptuje sowieck
okupacj. Co do tego nigdy nie ma pewnoci. Nie ma te pewnoci, e wadze nie bd
kolaborowa z okupantem i nie zadenuncjuj naszych agentw. Po drugie, nie da si
przeceni kwestii bezpieczestwa. Jeli przecieknie choby sowo na temat siatki
dywersyjnej, Rosjanie rozprawi si z nami, nim zdymy policzy do trzech, oczywicie
j e e l i wejd. Ponadto, gdyby wrd obywateli rozeszy si pogoski o istnieniu takiej
siatki, mogoby to nadwtli ich morale i podkopa wiar w skuteczno dziaa Sojuszu
Atlantyckiego w razie sowieckiej inwazji.
- Przecie my te w to nie wierzymy - zaartowaa Margaret.
- Zgadza si - odpar Colby. - Ale nie musimy si z tym obnosi.
Zdjwszy marynark, rozpi konierzyk, przywoa gestem Kritzkyego i wskaza mu
drewniane krzeso przy biurku.
 - Co z punktami wzowymi? - zapyta.
Zadaniem Leo, po zgoszeniu si na sub u Colbyego w Reflecting Pool, byo
namierzenie strategicznie wanych obiektw, jak mosty, linie kolejowe, lokomotywownie i
luzy na kanaach, przydzielenie ich poszczeglnym komrkom dywersyjnym oraz
rozmieszczenie adunkw wybuchowych, aby w razie wojny sparaliowa transport w caym
regionie.
- J e e l i zabawa si zacznie - mwi Kritzky - bdzie mona zniszczy poow
transportu kolejowego i rzecznego w caej Skandynawii. Ju teraz jestemy na to gotowi.
- Poowa to dziesi procent lepiej, ni si spodziewaem, i poowa tego, czego nam
potrzeba - podsumowa Colby zza biurka. - Tak trzymaj, Leo.
I zwracajc si do wszystkich obecnych, doda:
- Nieatwo jest przygotowa si do wojny w czasie pozornego pokoju. Panuje oglne
przekonanie, e mamy tyle czasu, ile dusza zapragnie. Ot nie mamy. Genera MacArthur
prywatnie stara si przekona Kolegium Szefw Sztabw, eby pozwolio mu zbombardowa
cele w Chinach. Ostateczna decyzja, oczywicie, bdzie nalee do Trumana. Ale nie trzeba
duej wyobrani, aby ujrze, jak wojna w Korei przeksztaca si w trzeci wojn wiatow,
jeli wylemy nasze samoloty na pnoc od Jalu i zrzucimy bomby na Chiny. Odwalilimy
kawa roboty, ale nie wolno nam spocz na laurach. Panie i panowie, to wszystko na dzi.
- Jak byo? Opatrzy ci rany, Leo? - zapytaa Maud, jego towarzyszka z komrki,
kiedy wrci z odprawy do swojego boksu w kcie pokoju.
Maud bya kobiet w rednim wieku, nieco zbyt pulchn, z nieodczn cygaretk
Schimelpenick w ustach. Kopcia jak smok. Cztery przepastne szafki i wszystkie szuflady
jej biurka zawalone byy dokumentami Abwehry, odzyskanymi w 1945 roku. Maud,
historyk z wyksztacenia, podczas wojny analityk w OSS, mczya si nad tym archiwum,
szukajc widomych ladw operacji sowieckiego wywiadu na ziemiach okupowanych przez
Niemcy. Miaa nadziej wytropi sowieckich agentw, dziaajcych na terenie Anglii i
Francji, ktrzy po zakoczeniu wojny pozostali lojalni wobec Kremla i nadal uprawiaj swj
szpiegowski proceder.
Leo usadowi si za podniszczonym drewnianym biurkiem i przez chwil gapi si w
poplamiony zaciekami sufit. Dach stanowczo wymaga naprawy, pomyla. Spojrza na
szperajc w stercie papierw Maud. Postanowi si wyali.
- Colby jest nienasycony. Ty dajesz z siebie wszystko, a on chce jeszcze wicej.
- I dlatego on jest szefem, a ty podwadnym - zauwaya sucho.
- Dlatego jest szefem - zgodzi si Leo.
 - Kurier zostawi to dla ciebie - powiedziaa Maud. Rzucia zapiecztowany list na
jego biurko i zapaliwszy wiee cygaro, wrcia do dokumentw Abwehry.
Leo rozerwa kopert i wyj cieniutki list.
Leo, ty stary pryku! - pisa Jack. - Dziki za wiadomo, ktra dotara razem z
wczorajsz nocn poczt. Spiesz si, eby wysa to jeszcze dzi wieczorem, wic wybacz
bazgray. Twoja robota w Waszyngtonie wydaje si mudna, ale wana. Co do Colbyego, w
Niemczech mwi si, e przeznaczone mu s rzeczy wielkie, wic trzymaj si go, stary druhu.
O berliskiej bazie niewiele mog napisa, gdy (jak to si u nas mwi) nie musisz
tego wiedzie. Ale bywa gorco. Wszyscy lataj jak kot z pcherzem. Pamitasz tego gocia
pod krawatem, ktrego poznalimy w Cloud Club? Tego lalusia z OSS... Ebbyego
Ebbitta? Wylali go za to, e gono mwi to, co inni myleli (oprcz mnie): e najwiksza
szycha z berliskiej bazy za duo chleje. Odesali go na placwk we Frankfurcie i od tej pory
such o nim zagin. Tymczasem Czarnoksinik szaleje z powodu spalonej ewakuacji. Jest
przekonany, e kto nas sypn w KGB. Pytanie: kto? A tak do twojej wiadomoci, to
dostaem pierwszego agenta do prowadzenia. Ma si ten fart! Ty by o niej powiedzia
pikna jak marzenie: wielkie, smutne oczy i nogi do samej szyi. Mj szef chce, ebym j
uwid, bo ma ochot posucha gruchania pod koderk. Osobicie jestem gotw powici
si dla ojczyzny, ale nie sdz, eby udao mi si strzeli gola, a to dla mnie cakiem nowe
dowiadczenie. Trudno, raz na wozie, raz pod wozem. Bdziemy w kontakcie. Mam nadziej,
e si spotkamy, kiedy dostan przepustk do domu.
Byo te postscriptum, nabazgrane na marginesie strony: Pewnego wieczoru
natknem si w jakim barze na starego towarzysza (okrelenie, jak si przekonasz, jest
odpowiednie). Pamitasz Wak Borysowa? To ten osiek, szlakowy Rosjan na
Mistrzostwach Europy w Monachium w 1948. Ty, ja i Waka przez ca noc wczylimy si
po knajpach... To wtedy poderwalimy te australijskie bojowniczki pokoju, pamitasz?
Mwiy ze zami w oczach, e nasza przyja jest pikna, bo sabotuje zimn wojn. Potem, u
ciebie w hotelu, siostrzyczki rny nas na zmian, przyczyniajc si do umacniania pokoju
midzy narodami. Miaem zamane ebro, wic dziewczyny wszystko musiay robi same.
Wyobra sobie tylko ruch pacyfistyczny, ktrego dziaaczkami s cudne nimfetki, pieprzce
si z kim popadnie, eby powstrzyma zimn wojn! Waka, ktry przybra na wadze,
wiedzia o mojej pracy w Kwaszarni, co oznacza, e jest w KGB. Rozgldaem si dobrze
po barze, ale w zasigu wzroku nie byo adnych Australijek!
Leo splt rce na karku i opar si wygodniej. Waciwie to chtnie by popracowa w
miejscu takim jak Berlin. W porwnaniu z tamt placwk Waszyngton wydawa si oaz
spokoju. A jednak to byo oko cyklonu - zrozumia ju, e tutaj przyda si najbardziej. Jego
wzrok pad na oprawion w ramki kopi przygotowanego przez Paula Nitze memorandum
Rady Bezpieczestwa Narodowego, ktre nawoywao do narodowej krucjaty przeciwko
komunizmowi na caym wiecie. Leo zastanawia si, czy rycerze wyruszajcy dziewi
wiekw temu na dug wypraw do Ziemi witej te byli zagrzewani do boju przez
papieskie edykty. Spojrza na firmowy kalendarz, wiszcy na cianie. Tak jak wszystkie
pitki, trzydziesty marca rwnie zaznaczony by na czerwono, aby Leo nie zapomnia, e to
dzie wypaty; i na niebiesko, eby nie zapomnia zabra psa do weterynarza.
*
Leo pchn drzwi kliniki weterynaryjnej stanu Maryland, wcign za sob
wiekowego, artretycznego psa i zaj miejsce w poczekalni. Pies, w przewaajcej czci
owczarek niemiecki, przysiad ciko na linoleum. Leo wycign rk i pogaska go po
gowie.
- Co mu dolega?
Leo podnis wzrok. Moda kobieta, odrobin zbyt pulchna i zbyt niska, o krtko
obcitych, krconych wosach, opadajcych niesforn grzywk na wysokie czoo,
przypatrywaa mu si ju od duszej chwili. Powieki miaa zaczerwienione i spuchnite od
paczu. Ubrana bya w czarny golf, wyblake pomaraczowe ogrodniczki i teniswki.
Syjamski kot o jasnej, podpalanej sierci, uwalany zakrzep krwi, lea bezwadnie na jej
kolanach.
- Zaczyna prowadzi pieskie ycie, a to dla niego zupenie nowe dowiadczenie -
powiedzia pospnie Leo. - Zdecydowaem, e skrc mu te mki.
- Och - odpara moda kobieta - musi by panu bardzo smutno. Jak dugo jest z
panem?
Leo spojrza na psa.
- Czasem mi si zdaje, e od zawsze.
Kobieta w zamyleniu podrapaa kota za uszami.
- Wiem, co pan ma na myli.
Na moment zapada niezrczna cisza. Leo kiwn gow w stron kota.
- Jak si nazywa?
- Jej pene imi to Wyjtkowa Okazja. Dla przyjaci po prostu Okazja. Ja jestem jej
najlepsz przyjacik.
- Co dolega Wyjtkowej Okazji?
Opowiedziaa mu ca histori. A si palia, eby to z siebie wyrzuci. Tak jakby
rozmowa moga jej uly w cierpieniu.
- Okazja wychowaa si na farmie mojego ojca w Marylandzie. Kiedy w zeszym roku
dostaam prac w Waszyngtonie i przeprowadziam si do Georgetown, zabraam j ze sob. I
to by bd. Tsknia za wolnoci, w czterech cianach czua si jak w klatce. Bez przerwy
przesiadywaa w oknie. Kiedy byo ciepo, wymykaa si na parapet i obserwowaa
przelatujce ptaki, a ja wiedziaam, e te chciaaby polata. pi przy otwartym oknie nawet
zim. Mogabym przysic, e zamknam je, jak wychodziam dzisiaj rano do pracy, ale
musiaam zapomnie.
Przez chwil nie bya w stanie mwi. Wreszcie, schrypnitym od paczu gosem,
podja swoj opowie:
- Okazja zapomniaa, e jest kotem, i postanowia wyfrun z domu jak ptak. Cigle
syszy si, e koty zawsze spadaj na cztery apy. A ona wyskoczya z trzeciego pitra i
spada na plecy. Chyba jest sparaliowana. Dadz jej zastrzyk...
Wywoany przez weterynarza Leo znikn za oszklonymi drzwiami. Kiedy dziesi
minut pniej wrci do poczekalni, niosc jeszcze ciepe ciao swojego psa w papierowej
torbie z supermarketu, kobiety nie byo. Usiad, eby na ni poczeka. Po chwili wysza z
gabinetu z tak sam papierow torb. zy strumieniami pyny jej po policzkach. Leo wsta.
Popatrzya na swoj papierow torb.
- Okazja jest cigle ciepa - wyszeptaa.
Leo przytakn.
- Ma pani samochd? - zapyta nagle.
Powiedziaa, e tak.
- Co pani zamierza zrobi ze swoj kotk?
- Mylaam, e zawioz j z powrotem na farm...
- A gdybymy tak poszli do sklepu, kupili opat, a potem pojechali gdzie za miasto,
znaleli jaki pagrek ze wspaniaym widokiem i pogrzebali tych dwoje obok siebie? - Leo z
zakopotaniem przestpowa z nogi na nog. - Moe to troch szalony pomys. W ogle mnie
pani nie zna...
- Spod jakiego jest pan znaku?
- Urodziem si w dniu wielkiego krachu na giedzie, dwudziestego dziewitego
padziernika tysic dziewiset dwudziestego dziewitego roku. Tatko artowa sobie, e to
moje narodziny spowodoway cae zamieszanie. Nigdy nie potrafiem poj, w jaki sposb
fakt mojego przyjcia na wiat mg wpyn na gied, ale przez dugi czas wicie w to
wierzyem.
 - Dwudziesty dziewity padziernika. Skorpion. Ja jestem spod Blinit. - Spojrzaa
na Leo przez zy - Pomys pogrzebania ich razem bardzo mi si podoba...
Tulc do siebie papierow torb, zrobia krok do przodu i wycigna rk.
- Nazywam si Adelle Swett.
Leo niezgrabnie ucisn jej do.
- Leo. Leo Kritzky.
- Mio mi ci pozna, Leo Kritzky.
- I wzajemnie. - Ukoni si szarmancko.
Umiechna si przez zy, bo wci nie puszcza jej rki. W wielkich, powanych
oczach zamigotay ciepe iskierki.
*
Leo i Adelle przeyli co, co brukowce nazwayby szalonym romansem. Kiedy ju
pochowali jego psa i jej kota na wzgrzu z piknym widokiem, zabra j do przydronej
knajpki pod Annapolis. Kolacj - smaone mae i krewetki prosto z marylandzkiego
wybrzea - podano im na stoliku nakrytym pierwsz stron Baltimore Sun. Pokanych
rozmiarw nagwek gosi, i Rosenbergowie zostali skazani za szpiegostwo. Leo pogna w
gr wskimi schodami do zadymionego baru i wrci z dwoma kuflami jasnego piwa z
beczki. Zasiedzieli si do pnej nocy, wci jeszcze nieco oniemieleni, rozmawiajc o
procesie Rosenbergw i ksikach, ktre ostatnio czytali: Std do wiecznoci Jamesa Jonesa
(podobaa si jemu), Harfa traw Trumana Capotea (podobaa si jej), Buszujcy w zbou J.D.
Salingera (podobaa si obojgu, gdy podzielali niech gwnego bohatera do snobw). Po
tej pierwszej randce wpadli w nawyk dzwonienia do siebie niemal codziennie. Adelle zrobia
licencjat z nauk politycznych na Johns Hopkins w Baltimore i pracowaa jako doradca prawny
wieo upieczonego senatora, teksaskiego demokraty nazwiskiem Lyndon Johnson, ktry
nie cieszy si nadmiernym powaaniem wrd partyjnych kolegw. Johnson codziennie
wysiadywa godzinami przy telefonie niby naczelnik waszyngtoskiej poczty pantoflowej,
dziki czemu Adelle znaa wszystkie najnowsze plotki i chtnie si nimi dzielia. Leo
powiedzia jej, e jest modszym analitykiem w Departamencie Stanu, ale kiedy prbowaa
wycign z niego co wicej, wykrca si mtnie, co tylko utwierdzio j w przekonaniu (a
bya niele obeznana ze stoecznymi zwyczajami), e jego zajcie ma jaki zwizek z tajnymi
subami.
Dwa tygodnie po tym, jak si poznali, Leo zabra Adelle na Afrykask krlow z
Hepburn i Bogartem, a potem do restauracji w Wirginii. Przy psurowych, grubych na cal
befsztykach z poldwicy Adelle zapytaa bardzo oficjalnie, czy jego intencje s honorowe, a
on poprosi, eby wyrazia si janiej. Zarumienia si, ale patrzya mu prosto w oczy.
Oznajmia, e jest dziewic i ma zamiar pj do ka tylko z tym z mczyzn, za ktrego
wyjdzie za m. Leo natychmiast si jej owiadczy. Adelle obiecaa, e to przemyli. Kiedy
nadesza pora deseru, signa przez st po jego do i musna palcami nadgarstek.
Powiedziaa, e ju si zastanowia i przyjmuje owiadczyny.
- Niedugo powiniene mnie zaprosi do siebie do domu - dodaa.
Wyzna, e troch si tego obawia. Zapytaa, czy mia ju kogo, a kiedy
odpowiedzia, e tak, y przez jaki czas z dziewczyn kilka lat starsz, zdziwia si.
- Skoro pierwszy raz masz ju za sob, to w czym problem?
Leo odpar, e j kocha i nie chce, by w ku co poszo nie tak. Kieliszkiem wina
wzniosa toast za nich oboje. Nie moe si nie uda, szepna.
I udao si.
Pozostaa jeszcze do pokonania ostatnia przeszkoda: tatko Adelle. Okazao si, i
jest nim sam Philip Swett, obrotny biznesmen z St. Paul, ktry w Chicago dorobi si fortuny
na transakcjach terminowych, ostatnio za sta si aktywist Partii Demokratycznej i kolesiem
Harryego Trumana: jada z nim niadanie dwa razy w tygodniu, a niekiedy towarzyszy mu
nawet w rzekich, porannych przechadzkach. Aby uwiadomi adoratorowi ukochanej
cruchny, e powinien zna swoje miejsce, Swett zaprosi Leo na jedn ze swych synnych
sobotnich kolacji w Georgetown. Gomi byli bracia Alsopowie, pastwo Bohlenowie
(wanie wrcili z Moskwy), pastwo Nitze, Phil i Kay Grahamowie, Randolph Churchill i
Malcolm Muggeridge (przyjechali z Londynu na weekend) oraz kilka starszych osb, ktre
Leo spotyka czasem na korytarzach Firmy, a wrd nich As (z on) oraz DD/O Allen
Dulles, ktry zdaniem wikszoci stoecznych ekspertw pewnego dnia obejmie wadz w
CIA. Leo stwierdzi, e posadzono go na szarym kocu, o ca dugo stou od Adelle, ktra
rzucaa w jego stron niespokojne spojrzenia, sprawdzajc, jak sobie radzi. Obok niej siedzia
Dulles, ktry z wyran przyjemnoci popisywa si przed gomi, sypic anegdotami jak z
rkawa. W pewnej chwili Phil Graham zapyta, czy jego stosunki z Trumanem poprawiy si.
- Nie na tyle, eby si to dao zauway - odpar Dulles. - Nigdy mi nie wybaczy, e
w czterdziestym smym poparem Deweya. Nie ominie adnej okazji, eby sobie ze mnie
zaartowa. W tym tygodniu zastpowaem Bedella Smitha na spotkaniu powiconym
sytuacji w wywiadzie. Jak wychodziem, Truman przywoa mnie i powiedzia, e chce, aby
CIA dostarczya do Gabinetu Owalnego map cienn z pineskami, wskazujcymi
rozlokowanie naszych tajnych agentw na caym wiecie. Oburzyem si, e nie wolno nam
robi takich rzeczy, bo nie kady, kto ma tam wstp, legitymuje si stosownym pozwoleniem.
- Dulles zachichota, rozbawiony wasn opowiastk. - I w tym momencie Truman wybuchn
miechem, a ja zorientowaem si, e tylko bawi si moim kosztem.
Po kolacji gocie przeszli do przestronnego salonu, poodsuwali na bok meble i zaczli
taczy przy bigbandowej muzyce z pyt. Leo szuka wzrokiem Adelle, gdy nagle spostrzeg,
e Swett kiwa na niego palcem.
- Pan pozwoli ze mn do gabinetu - rozkaza wadczo i da znak crce, eby posza z
nimi.
Peen najgorszych przeczu, Leo pody za nim po wysanych puszystym dywanem
schodach do pokoju o cianach wyoonych kosztown boazeri. Na kominku wesoo trzaska
ogie. Adelle wlizgna si do rodka i zamkna za sob drzwi. Swett otworzy mahoniow
kasetk na cygara, wskaza Leo skrzane krzeso i zaproponowa hawaskie cygaro o
fallicznym ksztacie.
- Nie pal - powiedzia Leo i poczu si tak, jakby wanie przyzna si do
niewybaczalnej wady charakteru.
Adelle usadowia si na porczy jego krzesa. Wydawao si, i chce mu da do
zrozumienia, e wsplnie stawi czoo ojcu.
- Nie wie pan, co traci - owiadczy Swett.
Przysiadszy na brzegu stou, odci koniuszek hawany srebrnym noykiem, potar
zapak i przytkn pomie do cygara. Wypuci ustami kb dymu, z ktrego po chwili
wydoby si tubalny, chrapliwy gos.
- Chwy byka za rogi, zawsze to mwi. Adelle wspomniaa mi, e czsto si
spotykacie.
Leo przytakn ostronie.
- Czym si pan zajmuje? No, skd pan czerpie swoje dochody?
- Naogldae si za duo hollywoodzkich filmw, tatku.
- Pracuj dla rzdu - odpar Leo.
Swett zachichota.
- Jeli facet wstawia mi mtn gadk, e robi dla rzdu, to znaczy, e siedzi w
Kwaszarni. Jest pan w Operacyjnym, razem z Allenem Dullesem i Asem?
Leo zapar si.
- Pracuj w Departamencie Stanu, panie Swett. - Wymieni nazw biura, nazwisko
zwierzchnika i zakres swoich obowizkw. Propozycja, e moe poda adres i numer
telefonu, zostaa pominita milczeniem.
Swett zacign si cygarem.
 - Ile ci pac, synu?
- Tatku, obiecae, e nie bdziesz go straszy.
- Tam, skd pochodz, mczyzna ma prawo spyta chopaka, ktry ubiega si o rk
jego crki, jakie snuje plany na przyszo. - Spojrza na Leo. - Ile?
Leo wyczu, e waniejszy jest sposb, w jaki odpowie na to pytanie, ni sama tre
odpowiedzi. Adelle bya impulsywna, ale wtpi, czy polubi kogo wbrew woli ojca. Musia
by przebiegy i idc za rad rozmwcy, chwyci byka za rogi.
- A ile pan zarabia, sir?
Adelle wstrzymaa oddech. Swett pykn kilka razy z cygara, przygldajc si Leo
badawczo zza kbw dymu.
- Tak z grubsza, milion czterysta plus jakie kilkanacie tysicy. P o opodatkowaniu.
- A ja wycigam sze tysicy czterysta rocznie, sir. P r z e d opodatkowaniem.
W pokoju zapada martwa cisza.
- Do licha, nie lubi owija w bawen, synu. Widzisz, nie chodzi o pienidze... Co
innego mnie martwi. Kiedy ja si eniem, miaem czterdzieci dolcw tygodniowo. No c,
powiem prosto z mostu: jestem przeciwny mieszanym maestwom. I nie zrozum mnie le,
nie mam nic przeciwko ydom, ale uwaam, e ydzi powinni eni si z ydwkami, a biali
anglosascy protestanci z biaymi anglosaskimi protestantkami.
- Kiedy si nad tym gbiej zastanowi, wszystkie maestwa s mieszane -
powiedzia Leo. - Msko-damskie.
Adelle pooya mu do na ramieniu.
- To prawda, tatku. Przypomnij sobie, jak to byo z tob i z mam...
- Sir - powiedzia Leo, lekko pochylajc si do przodu. - Kocham pask crk. Nie
przyszlimy prosi o paskie pozwolenie na lub. - Sign po do Adelle, spletli palce. -
Przyszlimy poinformowa pana o naszej wsplnej decyzji. Oboje wolelibymy mie paskie
bogosawiestwo, ale jak nie... - mocniej cisn rk Adelle - to nie.
Swett spojrza na Leo z rosncym, aczkolwiek niechtnym szacunkiem.
- Dam wam bogosawiestwo, chopcze. Masz lepszy gust ni moja maa
dziewczynka.
- Och, tatku! - wykrzykna Adelle. - Wiedziaam, e go polubisz.
Przebiega przez pokj i rzucia si ojcu na szyj.
*
lubu udzielia im sdzina pokoju z Annapolis w dniu ich pierwszej rocznicy, to
znaczy miesic po tym, jak si poznali w lecznicy dla zwierzt. Adelle na t okazj wcisna
si w koronkow sukni swojej modszej siostry Sydney, ktra bya druhn. Bill Colby
drubowa Leo. Pracodawca Adelle, Lyndon Johnson, prowadzi pann mod w zastpstwie
Philipa Swetta, ktry zosta wysany przez Trumana z jak misj polityczn do Teksasu i nie
zdy z powrotem na czas. Matka Adelle rozpakaa si, gdy sdzia pokoju ogosi modych
mem i on, pki mier ich nie rozczy. Colby otworzy butelk szampana New York
State. Kiedy Leo caowa teciow na poegnanie, wetkna kopert do kieszeni jego
nowiutkiej marynarki. W kopercie znajdowa si czek na pi tysicy dolarw i krtkie
yczenia: yjcie dugo i szczliwie albo porachuj ci koci. Podpisane: P. Swett.
Moda para spdzia trwajcy zaledwie jedn noc miesic miodowy w hoteliku ze
wspaniaym widokiem na wschd soca nad zatok Chesapeake. Nastpnego ranka Leo
zameldowa si w pracy. Czekay na niego punkty wzowe w Norwegii i siatka komrek
dywersyjnych na zapleczu wroga. Adelle dostaa od Lyndona Johnsona trzydniowy urlop.
Spoytkowaa ten czas, kursujc dwudrzwiowym plymouthem pomidzy swoim mieszkaniem
w Georgetown i kawalerk, ktr Leo wynajmowa na Bradley Lane, za Chevy Chase Club
w Marylandzie. Ostatni rzecz, ktr przewioza, by prezent lubny od jej szefa senatora -
malutki kociak o miesznie wykrzywionym pyszczku. Od razu ochrzcia go imieniem
Kwaszorek.
Wkrtce nowoecy wpadli w codzienn rutyn. Kadego ranka Leo wychodzi z
domu i jecha do biura razem z Dickiem Helmsem, koleg z Firmy, ktry te mieszka przy
Bradley Lane. Helms by kolejnym wychowankiem OSS, zatrudnionym przez Asa. W drodze
do Reflecting Pool wybiera zawsze okrn tras - przez Connecticut Avenue i Brookville
Road - tak na wszelki wypadek, dla zmylenia przeciwnika, artowa. Czsto rozmawiali o
pracy. Leo rozwodzi si szeroko nad dywersyjnym planem Colbyego, Helms opowiada o
szefie iraskiej bazy CIA, ktry bi na alarm, ostrzegajc, i arabski radyka nazwiskiem
Mohammad Mosaddek, przywdca ekstremistycznego Frontu Narodowego i powany
kandydat na fotel premiera, grozi nacjonalizacj kontrolowanego przez Brytyjczykw
przemysu naftowego. Firma musi znale sposb, mwi Helms, eby pokrzyowa mu
plany.
Raz na dwa tygodnie Leo bra nocn zmian i meldowa si w Reflecting Pool o
czwartej nad ranem jako przedstawiciel tajnych sub w zespole zajmujcym si
przygotowywaniem dziennego raportu dla prezydenta. Przez kolejne trzy godziny lcza nad
nocnymi depeszami z placwek CIA na caym wiecie, wyapujc wszystko, co powinno
przyku uwag Trumana. Ksik - jak nazywali blisko dziesiciostronicowy dokument,
zredagowany jak kolumny gazety i sygnowany: Tylko do wiadomoci prezydenta -
dostarcza do Biaego Domu specjalny kurier, starszy rang urzdnik, wczesnym rankiem,
eby mister Truman mg poczyta j sobie do niadania.
Pewnej niedzieli, wkrtce po swoim lubie, Leo mia okazj osobicie odda
ksik prezydentowi, bo w ostatniej chwili okazao si, e ona kuriera wanie zacza
rodzi. Szczliwy ojciec pojecha do szpitala asystowa przy narodzinach pierworodnego, a
Leo, uzbrojony w listy uwierzytelniajce, uda si do Biaego Domu. Przy bramie czeka
oficer sub specjalnych, ktry poprowadzi go przez wejcie pierwszej rodziny pod
Portykiem Poudniowym, a potem dalej, do windy i apartamentw na pitrze. Jedyn obecn
tam osob Leo zna ze zdj w magazynie Life; bya to crka Trumana, Margaret, wanie
wrcia z koncertu, jaki daa w Nowym Jorku. Oczywicie, e z przyjemnoci zaniesie
ksik prezydentowi, powiedziaa. Leo usiad na kanapie w korytarzu i czeka. Niedugo
drzwi do pokoju, ktry okaza si prywatn jadalni prezydenta, otwary si ze skrzypieniem.
Niski mczyzna, ubrany w dwurzdow marynark i eleganck muszk, skin na, by uda
si za nim. Stremowany, przejty, e za chwil stanie przed obliczem gowy pastwa, Leo
wszed do rodka. Ku swemu zdziwieniu ujrza tam Philipa Swetta, siedzcego naprzeciwko
Margaret Truman przy nakrytym do niadania stole.
- A wic jednak pracujesz w Kwaszarni - warkn Swett, unisszy brwi na jego
widok.
- Panowie si znaj? - zapyta Truman z lekko nosowym akcentem mieszkaca
rodkowego Zachodu.
- To chopak, ktry zawzi si i oeni z moj crk, a wic wyglda na to, e to mj
zi - wyjani Swett, zwracajc si do prezydenta. - Ju przy pierwszej rozmowie mia
czelno zapyta o mj roczny dochd.
Truman spojrza na Leo.
- Szanuj ludzi z charakterem - powiedzia z byskiem rozbawienia w oku. - Co na to
Phil?
- Przykro mi, ale nie pamitam, sir.
- To dobrze! - stwierdzi prezydent z uznaniem. - Szanuj rwnie ludzi dyskretnych.
Wyj wieczne piro, zdj skuwk i zacz podkrela rne punkty w raporcie.
- Prosz przekaza Wisnerowi, eby mi przesa do rk wasnych szczegowy raport
na temat tego Mosaddeka - mwi, notujc na marginesie zaszyfrowane pytania. - Chc
wiedzie, skd si wzi, czego chc islamscy fundamentalici, czy cieszy si poparciem
narodu i jaki macie plan awaryjny na wypadek, gdyby przej wadz i prbowa
znacjonalizowa British Petroleum...
 Truman skoczy pisa i wrczy Leo ksik z raportem.
- Adelle to cudowna kobieta - powiedzia. - Znam j osobicie. Szczciarz z pana.
- Niektrzy maj wicej szczcia ni rozumu - odezwa si Swett zza stou wcale
yczliwym tonem.
 7.

WASZYNGTON, DC, CZWARTEK, 5 KWIETNIA 1951

W niewielkiej kawalerce z ukonym sufitem, na poddaszu nad sklepem

monopolowym U Kalina przy M Street, po waszyngtoskiej stronie mostu Key, Eugene
Dodgson - mody Amerykanin, ktry dopiero co wrci z wczgi po Skandynawii -
przyczepi jeden koniec anteny krtkofalwki do rury od kaloryfera. Rozwinwszy cay zwj,
zamocowa drugi jego koniec do rubki umieszczonej z tyu aparatu, przypominajcego
zwyczajne radio kuchenne Motorola. Przysun sobie drewniany stoek, po czym wczy
radio, wciskajc jednoczenie pierwszy i trzeci guzik - jeden odpowiada z pozoru za barw
dwiku, a drugi ustawia radio na poprzednio odtwarzan stacj - co przeksztacio
Motorol w skomplikowany odbiornik. Zerkajc na zegarek marki Elgin, Eugene
nastawi pokrto na moskiewsk czstotliwo i zgarbiony nad aparatem, czeka z owkiem
w rku, eby si przekona, czy o dwudziestej trzeciej czasu miejscowego stacja nada
zaszyfrowane haso, wplecione w tekst radiowego quizu z literatury angielskiej. Prowadzca
audycj spikerka zadaa pytanie: Z jakiej ksiki pochodzi ten cytat: A mora z tego: Im
mniej masz ty, tym wicej mam ja? Student anglistyki z Uniwersytetu Moskiewskiego
pomyla chwil, a nastpnie odpar: Z Alicji w Kramie Czarw Lewisa Carrolla!
Eugeneowi serce zabio mocniej, poczu, e czy go z ojczyzn niewidzialna ppowina,
ktra przypomina mu, e nie jest sam. Zanotowa zwyciski numer loterii, podany dwukrotnie
na kocu audycji. Ogarno go uniesienie. Zerwa si ze stoka i opar o pachnce wie
farb drzwi. Nie mg zapa tchu, jakby przed chwil ukoczy bieg na sto metrw. Oto
trzyma w rku pierwsz wiadomo od Dziadka! mia si w gos i z niedowierzaniem krci
gow - kody, czstotliwo, wszystko to dziaa naprawd! Przestroi radio na lokaln stacj
muzyczn, a potem ostronie zwin anten i schowa pod podog we wbudowanej w cian
garderobie. Wyj z portfela szczliwy banknot dziesiciodolarowy (z wypisan
atramentem dedykacj: Dla Eugenea od taty na sme urodziny) i odj numer serii od
szczliwego numerka podanego przez moskiewsk stacj.
Otrzyma w ten sposb dziesiciocyfrowy numer telefonu w Waszyngtonie do
swojego cznika z rezydentem. Kiedy o pnocy zadzwoni tam z automatu, kobieta mwica
ze wschodnioeuropejskim akcentem podyktowaa mu numer domowego telefonu
radzieckiego agenta, ktrego mia prowadzi w Ameryce. By to wysoko postawiony kret o
kryptonimie PARSIFAL.
 *
Ten rejs przez Atlantyk - jedenacie dni z Kristiansand do Halifaxu na pokadzie
wysuonego trampa, ktry dzielnie opiera si potnej oceanicznej fali - wcale nie odbiega
od normy. Tak przynajmniej utrzymywa brodaty kapitan statku, gdy jeden jedyny raz mody
Amerykanin zdoa doczy do oficerw na kolacj w mesie, podan na mokrym obrusie,
eby nakrycia nie zsuway si ze stou na podog za kadym przechyem statku. I
rzeczywicie, talerz Eugenea Dodgsona ani drgn, za to gotowana woowina z makaronem
wyldowaa prosto na kolanach zmaltretowanego pasaera ku wielkiej uciesze oficerw.
Kiedy wci zataczajc si z lekka, Eugene zszed wreszcie na ld w Halifaksie, mino kilka
godzin, zanim ziemia pod jego stopami przestaa si koysa.
Zarzuciwszy plecak na rami, stan na szosie pod miastem, eby zapa jak
ciarwk, jadc do Caribou w Maine. Na granicy kanadyjski oficer wetkn gow do
szoferki i zapyta go, skd pochodzi.
- Z Brooklynu - odpar mody czowiek, umiechajc si szeroko.
- Myli pan, e Giganci zdobd w tym roku mistrzostwo? - zagadn Kanadyjczyk,
eby sprawdzi jego angielski i przekona si, czy naprawd jest mieszkacem Brooklynu.
- Kpisz pan czy o drog pytasz?! - wybuchn Eugene. - Chyba nie widzia pan skadu
Dodgersw? Jackie Robinson i Pee Wee Reese kryj tak, e mysz si nie przelizgnie. Roy
Campanella ma na widoku tytu najlepszego zawodnika sezonu... Don Newcombe? Ten jak
wypuci pik, to a skwierczy! A jeeli Carl Furillo bdzie si spisywa tak jak dotychczas,
to trzysta trzydzieci punktw ma z palcem w nosie. Mistrzostwo naley do Brooklynu. Bez
gadania.
Z Caribou Eugene zapa dalekobieny autobus do Bostonu, a potem do Nowego
Jorku. Wynaj pokj w hotelu Saint George przy Brooklyn Heights. Z pobliskiej budki
telefonicznej zadzwoni pod numer, ktry Dziadek wbi mu do gowy przed wyjazdem z
Moskwy. Po drugiej stronie suchawki odezwa si zirytowany gos z cudzoziemskim
akcentem.
- Czy zastaem pana Goodpastera? - zapyta Eugene.
- A pod jaki numer chcia si pan dodzwoni?
Eugene wyrecytowa dugi rzd cyfr.
- To pomyka.
Poczenie zostao przerwane. Po upywie siedmiu minut - tyle czasu zajo rozmwcy
dotarcie do najbliszej budki telefonicznej - aparat Eugenea zadzwoni. Mody czowiek
natychmiast podnis suchawk.
 - Jeli jesz kolacj z diabem, uyj dugiej yki - powiedzia Eugene.
- Mwiono mi, e bdziesz trzy dni temu - zrzdzi mczyzna. - Dlaczego to tyle
trwao?
- Rejs przez Atlantyk troch si przeduy. A potem cay dzie straciem na dojazd.
- Wiesz, gdzie jest ogrd botaniczny?
- Pewnie.
- Jutro o dziesitej rano, czwarta awka od bramy gwnej, od strony Eastern Parkway.
Bd tam siedzia i karmi gobie. Rozpoznasz mnie po aparacie fotograficznym Leica.
Obok mnie bdzie leaa paczka, owinita w witeczny, zoto-czerwony papier.
- Jutro, dziesita rano - potwierdzi Eugene i odoy suchawk.
Dziki zdjciu, ktre pokaza mu Dziadek, Eugene bez trudu rozpozna chudego,
ysiejcego mczyzn o jastrzbiej twarzy. Pukownik Rudolf Iwanowicz Abel przyby do
Stanw w zeszym roku i zakamuflowa si na Brooklynie jako gboko utajniony agent.
Teraz odrywa kawaki chleba i rzuca okruchy kbicym si wok gobiom. Nie podnis
wzroku nawet wtedy, gdy Eugene usiad obok niego na awce. Pomidzy nimi leaa
zapakowana w boonarodzeniowy papier paczka, a w niej - motorola, antena i latarka z
wydron bateri, w ktrej ukryto czytnik mikrofotografii; paszport, prawo jazdy tudzie
inne dokumenty, na wypadek gdyby Eugene musia nagle zmieni tosamo; wydrona
srebrna dolarwka z pozytywem mikrofilmu, zawierajcym osobiste kody Eugenea; arkusze
szyfrujce oraz numery telefonw w Waszyngtonie i Nowym Jorku, pod ktre mia dzwoni
w razie nagej potrzeby; wreszcie koperta z dwudziestoma tysicami dolarw w banknotach o
niskim nominale.
Eugene zacz: Jeli jesz kolacj z diabem... - lecz Abel przerwa mu w p sowa.
- Rozpoznaj ci z twojego zdjcia w paszporcie.
Na jego nieogolonej twarzy pojawi si smutny umiech.
- Nazywam si Rudolf Abel.
- Dziadek przesya panu serdeczne pozdrowienia, jak towarzysz towarzyszowi -
powiedzia Eugene.
- Nikt tu nas nie podsucha. Chyba e te gobie... - odpar Abel. - Jak ja nienawidz
tych maych drani! Wywiadcz mi przysug i mwmy po rosyjsku.
Eugene powtrzy wiadomo w swoim ojczystym jzyku. Oficer radzieckiego
wywiadu chciwie sucha kadego sowa. Jaka bya pogoda w Moskwie, kiedy Eugene
wyjeda? Czy przybyo ostatnio samochodw na ulicach? Jakie filmy dawali ostatnio w
stoecznych kinach? A co nowego w ksigarniach? Czy to prawda, e nic nie mona dosta, a
moe amerykaska propaganda kamie, e w sklepach s tylko puste pki? Co to za
zamieszki o chleb w Krasnojarsku? Czy to prawda, e aresztowano ydowskich poetw i
aktorw, spiskujcych przeciw towarzyszowi Stalinowi?
Dwadziecia minut pniej Eugene wsta i wycign rk na poegnanie. Pukownik
Abel wyglda na zawiedzionego.
- Najgorsza jest samotno - powiedzia. - I myl, e by moe ojczyzna zrzuci bomb
atomow na Ameryk, zabijajc przy okazji i mnie.
Eugene spdzi dziesi dni w hotelu Saint George: wasa si wzdu Crown
Heights, eby oswoi si z okolic; popija koktajle mleczno-czekoladowe w cukierni, w
ktrej, zgodnie z legend, mia zwyczaj przesiadywa; odwiedzi pralni i chisk restauracj,
do ktrej czsto zaglda. Pewnego deszczowego popoudnia wsiad w pocig F na Coney
Island i przejecha si na wielkim diabelskim mynie, innym razem zapa IRT na Manhattan,
eby pospacerowa po Times Square. W sklepiku na Broadwayu kupi dwie walizki z
przeceny, a w komisie z uywanymi ciuchami, przy Madison Avenue - sportow marynark,
spodnie, jedn par mokasynw, cztery koszule, krawat, skrzan kurtk i prochowiec. W
prima aprilis najmodszy agent Dziadka w USA spakowa walizki i chwilk na nich
posiedzia, eby zapewni sobie szczcie w podry. Potem uregulowa gotwk hotelowy
rachunek, dojecha metrem do stacji Grand Central i wsiad do pocigu, ktry mia go
powie do Waszyngtonu, ku jego nowemu yciu nielegalnego imigranta z Rosji.
*
Z Union Station Eugene pojecha takswk do miasta, na drug stron rzeki. Wysiad
przed sklepem monopolowym w bocznej uliczce akurat w chwili, gdy waciciel, Max Kahn,
zamyka lokal.
Kahn - niski, krpy mczyzna po pidziesitce, z czupryn niesfornych siwych
wosw, zrobi przeraon min, syszc, e kto dobija si do frontowych drzwi. Zamacha
gwatownie rkami i zawoa:
- Przykro mi, ale ju...!
Przerwa, spostrzegszy dwie walizki. Oczy zajaniay mu radoci. Stan w progu i
szeroko otworzy ramiona na powitanie.
- Mylaem, e bdziecie tu ju par dni temu - powiedzia chrapliwym szeptem. -
Wejdcie, towarzyszu, wejdcie... Kawalerka na grze jest do waszej dyspozycji.
Odmalowaem j tydzie temu, eby bya gotowa na wasz przyjazd.
Chwyci walizk i poprowadzi Eugenea w gr wskimi schodami na tyach sklepu.
Kiedy Kahn zaczyna mwi o sobie - a zdarzao si to nieczsto - podkrela zawsze,
i jego ycie zmienio si diametralnie od chwili, gdy pewnego wieczoru, na pocztku lat
dwudziestych, trafi na spotkanie kka dyskusyjnego ydowskich intelektualistw, ktrzy
zbierali si regularnie w prywatnym mieszkaniu na grnym Broadwayu. W owym czasie
studiowa rachunkowo na Uniwersytecie Columbia, gdzie zapisa si pod rodowym
nazwiskiem ojca - Cohen. Marksistowska krytyka kapitalizmu otworzya mu oczy na wiat,
ktrego wczeniej nie dostrzega. Z dyplomem w kieszeni wstpi do Amerykaskiej Partii
Komunistycznej i przyczy si do zespou partyjnej gazety The Daily Worker, gdzie
pracowa jako zecer a do napaci Niemiec na Zwizek Radziecki w czerwcu 1941 roku.
Wtedy odpad: przeszed pod rozkazy pewnego sowieckiego dyplomaty, zaprzesta
dziaalnoci organizacyjnej, zerwa wszelkie kontakty z parti, zmieni nazwisko na Kahn i
przenis si do Waszyngtonu. Z pomoc funduszy, jakie zapewni mu jego oficer
prowadzcy, wykupi licencj na sklep monopolowy i zmieni jego nazw na U Kahna: wina,
wdki, likiery.
- Kilku z nas zostao wybranych do podziemia - opowiada Kahn przy kolacji tego
wieczoru, kiedy Eugene zjawi si w sklepie. - Ju nie naleelimy do partii, ale wci
obowizywaa nas dyscyplina... Bylimy dobrymi onierzami, suchalimy rozkazw. Mj
przeoony kaza mi i, a ja szedem, bez adnych pyta, i walczyem za nasz suszn
spraw i ojczyzn wiatowego socjalizmu. I nadal walcz - doda dumnie.
Kahn zosta powiadomiony, e ma udzieli schronienia modemu nowojorczykowi,
towarzyszowi z Partii Komunistycznej, ktremu FBI depcze po pitach. Wieczorami go
mia studiowa na Uniwersytecie Georgetown, a za dnia, w zamian za mieszkanie w pokoiku
nad sklepem, rozwozi alkohol zdezelowanym studebakerem gospodarza.
- Dugo bdzie u mnie mieszka? - zapyta Kahn swojego oficera prowadzcego, kiedy
jaki czas temu spotkali si w mskiej toalecie w waszyngtoskiej Smithsonian Institution.
- Tak dugo, jak bdzie trzeba - odpowiedzia krtko Rosjanin.
- Rozumiem - odpar Kahn.
I naprawd rozumia.
- Wiem, e obowizuje was partyjna dyscyplina - mwi, nalewajc ostronie resztk
piwa do kufla Eugenea. - Wiem, e s rzeczy, o ktrych nie wolno wam mwi.
ciszy gos.
- Chociaby sprawa Rosenbergw... Niedobrze mi si robi na sam myl.
Eugene spojrza na niego pytajco.
- Nie czytasz gazet? - Kahn przeszed na ty. - Dzisiaj ich stracono. Na k r z e l e
e l e k t r y c z n y m! Na mio bosk! Znaem Rosenbergw w kocu lat trzydziestych...
Widywaem ich czasem na spotkaniach partii, zanim odpadem. Zapewniam ci, e Ethel bya
niewinna. Julius to marksista. Spotkaem go raz po wojnie w nowojorskiej bibliotece
publicznej. Powiedzia mi, e zrezygnuje w czterdziestym trzecim. By pod opiek oficera z
radzieckiego konsulatu w Nowym Jorku. Pniej syszaem, e kazano mu zorganizowa co
w rodzaju biura informacyjnego. Przekazywa wiadomoci. By bojownikiem o wolno
Ameryki, jak ty i ja. Dostawa koperty i przesya je dalej, ale wtpi, czy wiedzia, co w nich
jest. Ethel gotowaa, sprztaa, zajmowaa si dziemi i cerowaa skarpetki, podczas gdy
mczyni dyskutowali o polityce. Jeli rozumiaa cho poow z tego, co usyszaa, bd
zdziwiony. S k a z a n i n a m i e r ! Na krzele elektrycznym... Co si teraz wyrabia
na tym wiecie?!
- Mylisz, e naprawd wykonali wyrok? - spyta Eugene.
Kahn sign rk pod wykrochmalony konierzyk, eby podrapa si po opatkach.
- Antyradziecka histeria w kraju wymkna si spod kontroli. Rosenbergowie
posuyli jako kozy ofiarne wojny koreaskiej. Trzeba byo znale winnych. Prezydent nie
mg tym razem skorzysta z prawa aski. Polityka...! - Kahn wsta od stou. - Wszyscy
musimy mie si na bacznoci. Jutro rano Bernice przyniesie ci gazety.
- Kto to jest Bernice?
Kahn rozpromieni si cay, przedrzeniajc Eugenea, jakby odpowied na to pytanie
bya najzupeniej oczywista.
- Kto to jest Bernice? Bernice to Bernice. Bernice jest waciwie moj adoptowan
crk i jedn z nas. Bernice jest prawdziw towarzyszk, proletariack bojowniczk. Bernice
robi mnstwo poytecznych rzeczy. Pomaga mi w sklepie. Ona otwiera, a ja zamykam.
Dobranoc, Eugene.
- Dobranoc, Max.
Eugene sysza jeszcze, jak Kahn, czapic w d po schodach, mieje si pod nosem i
powtarza: Kto to jest Bernice? Kto to jest Bernice?
Nazajutrz Eugene, golc si przed pknitym lustrem nad umywalk w azience nie
wikszej od szafy, usysza, e na dole w sklepie kto szura kartonami. Zaraz potem na
schodach rozlegy si stumione kroki i lekkie pukanie do drzwi.
- Czy jest tam kto?! - zawoa kobiecy gos.
Wycierajc rcznikiem resztki kremu z twarzy, Eugene uchyli drzwi i wyjrza przez
szpark na korytarz.
- Cze - powiedziaa moda dziewczyna. Trzymaa gazet Washington Star i wzrok
Eugenea od razu pad na pierwsz stron ze zdjciem Ethel i Juliusa Rosenbergw.
 - Ty musisz by Bernice.
- Jak dwa razy dwa jest cztery.
Bernice okazaa si szczup, niad semick piknoci o orlim nosie, gstych
brwiach i gboko osadzonych oczach, ktre byskay wojowniczo, ilekro zaczynaa mwi o
tym, co dotykao j do ywego. W dupie mam purpurowy gr majestat - krzyczaa
wwczas i zaciskaa w pistki szczupe palce, pochylona niczym bokser na ringu, gotw do
walki. - Nasz pikn Ameryk zbudowano na dwch zbrodniach, o ktrych nie wypada
mwi w towarzystwie: zbrodni przeciw Indianom, wygnanym ze swojej ziemi i wybitym
niemal do nogi przez dzielnych biaych pionierw, i zbrodni przeciw Murzynom,
wywiezionym z ich rodzinnej Afryki i sprzedawanym na targu jak bydo, kto da wicej,
panowie, kto da wicej...!
Eugene nie potrzebowa wiele czasu, by zorientowa si, e bunt Bernice przeciwko
systemowi kapitalistycznemu mia podoe seksualne. Nie malowaa si ani nie nosia
bielizny i ze miechem przyznawaa, e uwaa rozbieranie si do rosou za uczciw
dziaalno proletariack, gdy pozwala to zrzuci z siebie, choby na chwil, buruazyjn
mask. Mwia o sobie, i jest marksistowsk feministk, a jej ideaem bya Aleksandra
Koontaj, bolszewiczka, ktra porzucia ma i dzieci, eby suy Leninowi i rewolucji.
Bernice take chtnie porzuciaby drobnomieszczask moralno i zaoferowaa swe ciao
rewolucji, jeli tylko kto wystosowaby odpowiednie zaproszenie.
Bernice nie bya gupia. Eugene tak podkrela fakt, i urodzi si i wychowa na
Brooklynie, e zacza si zastanawia, czy on w ogle jest Amerykaninem; kilka razy
zdawao si jej, e wychwycia drobne potknicia w gramatyce i wymowie, co przywiodo jej
na myl dziadka, ydowskiego imigranta z Wilna, ktry nawet po wielu latach spdzonych w
Stanach mwi w ten sam sposb. Spostrzega, e pociga j tajemnica, jak wyczuwaa
wok Eugenea. Domylaa si, e wykonuje rozkazy partii, przypuszczaa, e zlecono mu
zadanie, dziki ktremu sta si w jej oczach bojownikiem w walce z fanatycznym
maccartyzmem, jaki opanowa niemal ca Ameryk.
- Przejrzaam ci, Eugene - owiadczya, kiedy po rozwiezieniu towaru zaparkowali
rozklekotane kombi w uliczce na tyach sklepu i wlizgnli si do rodka tylnym wejciem.
Bya ubrana w kwieciste spodnie i obcisy biay sweterek, przez ktry przewityway ciemne
sutki jej prawie niedostrzegalnych, drobnych piersi. Possaa przez chwil kciuk, a potem
wypalia nagle: - Jeste kanadyjskim komunist, jednym z organizatorw zeszorocznego
strajku, kiedy to dokerzy zablokowali wszystkie porty, eby flota z pomoc humanitarn dla
Europy, przesyan w ramach planu Marshalla, nie moga opuci Kanady. Jeste cigany
przez t wstrtn policj konn, mam racj?
- Nie rozpowiesz tego, co?
- Bd milcze jak grb. Nikomu nie pisn swka. Nawet Maxowi.
- Partia wie, e moe na ciebie liczy.
- Oczywicie, e moe - przytakna z zapaem.
Podesza bliziutko i namitnie pocaowaa go w usta. Lew rk signa mu do
rozporka i zacza rozpina guziki u spodni. Westchna gboko i oznajmia:
- Dzisiaj wieczorem zabior ci do siebie. Strzelimy sobie po dziace meskaliny i
bdziemy si pieprzy do biaego rana.
Eugene, ktry dopiero co odtrci jedn ydwk w Zwizku Radzieckim, a w
Ameryce znalaz si niespodziewanie w ramionach drugiej, nie stawia oporu.
*
Nazajutrz na parkingu za sklepem Kahna Eugene odkry znak X, narysowany
niebiesk kred na ciance wielkiego blaszanego kuba na mieci. Wieczorem, po zajciach z
literatury amerykaskiej powiconych pisarstwu Melvillea, powdrowa do uniwersyteckiej
czytelni i wyszukawszy w katalogu trzy opracowania na temat jego twrczoci, usiad na
wolnym miejscu przy stoliku w kcie. Z plecaka wycign kieszonkowe wydanie Billyego
Budda w mikkiej oprawie i zacz podkrela interesujce go fragmenty, zerkajc co pewien
czas do podrcznikw. W bibliotece panowa spory ruch. Co chwila kto bra ksik z pki
lub odkada z powrotem. Kiedy zegar wybi dwudziest pierwsz, wysoka, chuda kobieta o
rdzawych wosach, upitych w luny kok, zsuna si bezszelestnie z krzesa przy ssiednim
stoliku i z kilkoma tomami pod pach znikna wrd regaw. Pojawia si znowu par minut
pniej, ju bez ksiek, wsuna donie w rkawy paszcza i wysza gwnymi drzwiami.
Eugene tkwi przy swoim stoliku a do wp do jedenastej. Wreszcie zabrzmia
dzwonek, oznajmiajc zamknicie biblioteki. Czytelnia opustoszaa, tylko jaki starszy pan o
kulach marudzi jeszcze przy katalogach. Siedzca za biurkiem bibliotekarka spojrzaa
wymownie na zegar, dajc Eugeneowi do zrozumienia, e najwyszy czas, aby sobie
poszed. Kiwn gow i zamkn Billyego Budda. Schowa ksik, a potem, przewiesiwszy
plecak przez rami, wzi reszt tomw pod pach i podszed do regaw, eby odoy
opracowania na miejsce. Na pce, porodku sekcji Melvillea, sta opasy podrcznik robtek
rcznych. Rozejrzawszy si, czy nikt nie widzi, Eugene wrzuci ksik do plecaka, wrci po
wiszc na oparciu krzesa skrzan kurtk i ruszy w stron wyjcia. Bibliotekarka przyjrzaa
mu si uwanie spoza szkie okularw, lecz rozpoznawszy w nim studenta kursw
wieczorowych, umiechna si yczliwie. Eugene otworzy plecak i podsun jej pod nos,
eby moga sprawdzi, e nie wynosi encyklopedii.
Zauwaya ksik o robtkach.
- Jest pan chyba jedynym studentem, ktry studiuje Melvillea oraz r o b t k i
r c z n e - z a c h i c h o t a a.
Eugene stara si wyglda na zakopotanego.
- To dla mojej dziewczyny...
- Szkoda... wiat byby lepszy, gdyby mczyni zajli si dzierganiem na drutach.
Max wypoyczy na wieczr Eugeneowi sklepowe kombi, ale ten, zamiast wrci
prosto do swojego pokoiku na poddaszu, odjecha w kierunku Wirginii. Po upywie mniej
wicej p godziny zatrzyma si na czynnej ca dob stacji benzynowej. Podczas gdy
napeniano mu zbiornik, poszed do telefonu i wrzuci dwie monety. Firma Bella wprowadzia
ostatnio bezporednie poczenia midzymiastowe. Eugene wykrci waszyngtoski numer,
ktry Dziadek podyktowa mu przez krtkofalwk.
W suchawce odezwa si zaspany gos.
- Halo?
- Dzwoni w sprawie paskiego ogoszenia w Washington Post. Ile mil ma na
liczniku ford, ktrego pan sprzedaje? - spyta Eugene.
Mczyzna po drugiej stronie mwi z nienagannym brytyjskim akcentem Anglika z
wyszych sfer.
- Przykro mi, ale to p-p-pomyka. Nie sprzedaj forda. Ani adnego innego
samochodu.
- Cholera, wykrciem zy numer.
- Wydaje mi si, e nie dosyszaem^ przeprosin, ale trudno, nie szkodzi... egnam
pana - achn si Anglik i odoy suchawk.
Zamwienie na cztery butelki lagavulin malt whisky zostao odebrane telefonicznie
nastpnego dnia pnym rankiem. Zamawiajcy yczy sobie, aby dostarczy mu towar przed
poudniem. Czy to moliwe? Zrobi si, powiedziaa Bernice i zapisaa adres ogryzkiem
owka, ktry miaa zatknity za ucho.
Przedzierajc si sklepowym kombi przez poranne korki na ulicach Waszyngtonu,
Eugene pojecha najpierw wzdu Canal Road, a potem przez Arizona Avenue a do
skrzyowania z Nebraska, spokojn zadrzewion uliczk z duymi domami po obu stronach.
Skrcajc, utkn na dobrych par minut za mieciark. Kilku Murzynw w biaych
ogrodniczkach taszczyo blaszane pojemniki spod tylnych drzwi posesji przez podjazd a na
chodnik, gdzie oprniano je do ciarwki. Eugene zerkn na adres wypisany na blankiecie
zamwienia i punktualnie o jedenastej podjecha pod oznaczony numerem 4100 pitrowy
ceglany budynek z ogromnym oszklonym wykuszem. Klient, ktry zamwi lagavulina,
musia wyglda na ulic przez wskie okienko w przedsionku, bo frontowe drzwi otworzyy
si, gdy tylko Eugene siga do dzwonka.
- A niech mnie, co za przednie kombi stoi przy krawniku! Prosz, niech p-p-pan
wejdzie.
W progu sta angielski dentelmen o dugich, falujcych wosach i zapuchnitych z
przepicia oczach. Ubrany by w powycigan niebiesk marynark z podniszczonymi zotymi
guzikami. Szyj mia starannie owinit fularem.
- Powinien p-p-pan mie wizytwk - zauway niedbale, wcigajc Eugenea do
przedsionka.
Eugene wyj poow kartonika, odcitego od opakowania owocowej galaretki
(znalaz go w wydronej w rodku ksice o robtkach rcznych, ktr zabra z czytelni
poprzedniego wieczoru). Anglik wygrzeba z kieszeni drug poow. Pasoway do siebie
idealnie. Wycign do.
- Bardzo si ciesz - wymamrota, a na jego obrzmiaej twarzy pojawi si umiech
podobny do nerwowego tiku. - Prawd mwic, nie spodziewaem si, e Dziadek przyle mi
kogo tak modego. Jestem P-P-PARSIFAL... ale to ju pan zapewne wie.
Eugene w oddechu Anglika wyczu zapach burbona.
- Moje robocze imi brzmi Eugene.
- Jest pan Amerykaninem, prawda? Mylaem, e tym razem Dziadek zaatwi mi
Rosjanina.
- Mwi po angielsku jak Amerykanin - odpar Eugene. - Ale jestem rodowitym
Rosjaninem.
I pynnie wyrecytowa po rosyjsku swoje motto:
- Za uspiech naszego bieznadionogo diea!
Anglik od razu si oywi.
- Nie znam rosyjskiego. Ale lubi go sucha. Zdecydowanie wol mie do czynienia z
Rosjanami Dziadka ni z tymi jego znerwicowanymi jankeskimi komuchami. - Wyj cztery
nawietlone filmy do minoxa i wrczy je Eugeneowi. - To dla Dziadka... na prima aprilis.
Prosz mu przekaza tak szybko, jak si da. Zrobiem par wietnych zdj paru supertajnych
dokumentw. Wida tam czarno na biaym, na ktre radzieckie miasta Amerykanie planuj
zrzuci bomb atomow, jeeli wybuchnie wojna. Dostan co w zamian?
Eugene postawi na pododze butelki lagavulina i wyj pozostae przedmioty,
znalezione w pustej ksice o robtkach rcznych: tuzin pidziesicioklatkowych filmw do
miniaturowego minoxa, nowe jednorazowe bloczki szyfrowe, zapisane drobnym maczkiem
po wewntrznej stronie zwykych kartonikw po zapakach, czytnik do mikrofotografii,
ukryty w szerokoktnym obiektywie trzydziestopiciomilimetrowego aparatu, oraz list od
Dziadka, zaszyfrowany na jednym ze starych bloczkw Anglika, zwinity ciasno wewntrz
wydronej rubki.
- Dzikuj bardzo - powiedzia mczyzna. - Bdzie si pan w najbliszym czasie
kontaktowa z rezydentem?
- By moe.
- Wydaje mi si, e lepiej, jeli uczyni p-p-pan to wczeniej ni pniej. Niech pan mu
powie, e moe by z tego niezy pasztet. Angleton dosta cynk, e od lat mamy kreta w
brytyjskich tajnych subach, kryptonim HOMER. - Jkanie Anglika ustpowao, w miar jak
mwi. - Wczoraj powiedzia mi, e jego chopcy od kryptoanalizy odkryli jeszcze jeden
szczeg. Dogrzebali si w archiwum do informacji, e HOMER, ju po opuszczeniu
Waszyngtonu, przyjeda dwa razy w tygodniu do Nowego Jorku na spotkanie z twoim
poprzednikiem. Angleton nie bdzie musia dugo myle, eby skojarzy te fakty z Donem
Macleanem, ktry rwnie dwa razy w tygodniu jedzi w odwiedziny do ony Melinda bya
wtedy w ciy i mieszkaa w Nowym Jorku, u matki. Maclean jest teraz szefem Departamentu
Amerykaskiego przy Foreign Office w Londynie. Kto musi go ostrzec, e CIA depcze mu
po pitach. Kto musi zorganizowa ewakuacj.
Eugene zna spraw, dowiedzia si o tym jeszcze w Moskwie, od Dziadka.
- Co porabia Burgess? - zapyta.
Guy Burgess, stary kumpel Philbyego z Trinity College, by sowieckim agentem,
ktry jeszcze podczas wojny zwerbowa go do MI6.
- Odkd dosta przydzia do ambasady brytyjskiej w Waszyngtonie, wynajmowa u
mnie pokj. Nocleg ze niadaniem... co w praktyce oznaczao nocleg z butelczyn. A czemu
pan pyta?
- Burgess to stary kumpel Macleana, mam racj?
- W rzeczy samej.
- Dziadek powiedzia, e w sytuacji awaryjnej moe pan wysa Burgessa, aby
ostrzeg Macleana.
Philby natychmiast zauway pynce z tego korzyci.
- Genialny pomys! C mogoby by bardziej naturalnego ni tych dwch razem,
wyprawiajcych si do pubu? Jeli sprawy przybior nieciekawy obrt, przypuszczam, e
Guy mgby wyrwa si od swoich przyjaci pedaw z DC na tyle wczenie, eby zdy
do domu i ostrzec Macleana.
- Prosz starannie zatrze za sob lady. Jeeli Maclean sprbuje ratowa wasn
skr, kto moe dotrze przez niego do Burgessa, a przez Burgessa do pana.
Anglik wzruszy ramionami w gecie cakowitej rezygnacji.
- Guy moe si wykrci, nawet jak go przycisn - zgadywa. - Poza tym mam alibi.
Ostatni rzecz, jak by zrobi radziecki szpieg, byoby udzielenie schronienia innemu
radzieckiemu szpiegowi.
Eugene umiechn si, widzc stalowe nerwy Anglika.
- Powinien mi pan zapaci za whisky - powiedzia, pokazujc kart zamwienia.
Kim Philby wycign kilka banknotw z kobiecej portmonetki i przeliczy je.
- P-p-prosz zachowa reszt - zaproponowa, znowu si jkajc, wpatrzony w
przestrze zamglonym wzrokiem linoskoczka, ktry prbuje przewidzie swj nastpny
ryzykowny krok na linie, rozpitej przed oczyma duszy.
 8.

HEIDELBERG, PONIEDZIAEK, 9 KWIETNIA 1951

Z chodnika wskiej uliczki gospoda Propylen, nazwana tak od tytuu czasopisma

zaoonego niegdy przez Goethego, wydawaa si ciemna i opuszczona. Restauracja,
oddalona o rzut kamieniem od surowego, naznaczonego upywem czasu budynku
Uniwersytetu w Heidelbergu, codziennie oferowaa studentom ziemniaki z kapust, dotowane
z miejskiego budetu. Teraz blaszane okiennice byy zamknite, goa arwka nad szyldem
wygaszona, a na drzwiach wisiaa napisana rcznie kartka, informujca w trzech jzykach -
niemieckim, angielskim i francuskim: Dzi wyjtkowo nieczynne. Ebby wynaj jadalni w
gospodzie na poegnalny bankiet dla swojego albaskiego oddziau komandosw.
Zatroszczy si o to, eby byo wystawnie; zaatwi puszkowane miso i alkohol z
frankfurckich przydziaw Firmy. W ogrzewanym wglowym piecykiem pomieszczeniu na
zapleczu, owietlonym pegajcymi pomykami wiec, zasiada u szczytu dugiego stou,
rozlewa brandy do kieliszkw i rozdawa papierosy z filtrem. Pocige, ogolone twarze
siedmiu Albaczykw i dwch tumaczek janiay dum i potem.
Na drugim kocu stou siedzia Adil Azizi, dowdca komandosw, przystojny,
smagolicy modzieniec o delikatnych, dugich, jasnych wosach, i ostrym jak brzytwa
sztyletem obiera pomaracz. Jego ssiad, mczyzna w czarnym golfie, powiedzia co
pgosem i wszyscy wybuchnli miechem. Tumaczka szturchna Ebbyego okciem i
wyjania:
- Mehmet mwi, eby Adil nie tpi ostrza na pomaraczy, bo przyda si na
komuchw.
Zegar przy drzwiach wybi pnoc. Jedna ze wieczek, wypaliwszy si do koca,
zasyczaa i zgasa. Kapo, niespena dwudziestoczteroletni komandos, najstarszy w oddziale i
jedyny, ktry umia skleci par sw po angielsku, wsta, eby wznie toast za Ebbyego.
Tumaczka powtarzaa za nim po albasku kade zdanie, eby wszyscy mogli zrozumie.
- Moe pan mi wierzy, panie Trabzon, e nie zawiedziemy ani pana, ani naszych
amerykaskich sponsorw, ani naszego narodu - zapewnia.
Mehmet podpowiada mu po albasku, co ma dalej mwi, a Kapo krci gow, co w
jzyku ludw bakaskich oznacza aprobat. - Mgbym panu opowiedzie raz jeszcze o
moim ojcu, ktremu komunici wytoczyli proces za to, e by czonkiem przedwojennego
rzdu. Uznali go za winnego i zamknli w klatce jak dzikie zwierz, a potem wyrzucili za
burt. Kady z tu obecnych mgby opowiedzie podobn histori.
Adil szepn co do Kapo po albasku.
- Adil mwi, e jego przyrodni brat, Hsynitk, mia proces za suchanie amerykaskiej
muzyki przez radio i zosta zastrzelony na parkingu przed stadionem w Tiranie p godziny
pniej. Enver Hoda jest naszym miertelnym wrogiem.
Kapo wyj z kieszeni skrzanej kurtki, wiszcej na oparciu krzesa, niewielk paczk,
zawinit w gazet i okrcon sznurkiem. Unis j w gr. Na twarzach siedzcych wok
stou ludzi pojawiy si umiechy.
- Chcielibymy da panu prezent, na pamitk wsplnie spdzonych chwil we
wspaniaym niemieckim miecie Heidelberg. Niech pan o nas nigdy nie zapomni!
Paczka przechodzia z rk do rk, a dotara do Ebbyego, ktry zaczerwieni si ze
wzruszenia.
- Nie wiem, co powiedzie... - bkn zmieszany.
- To niech pan nic nie mwi, panie Trabzon. Prosz to tylko otworzy! - zawoa
Kapo.
Wszyscy, rozradowani i podekscytowani, zamiali si gono.
Ebby zerwa sznurek i papier. Twarz mu si rozjania, kiedy zobaczy, co jest w
rodku: brytyjski rewolwer Webley Mark VI z dat 1915, wygrawerowan na polerowanej
drewnianej rkojeci. By w idealnym stanie.
- Bardzo si ciesz, e mam teraz tak pikn bro - powiedzia mikko Ebby.
Przycisn rewolwer do serca. - Dzikuj wam.
U szczytu stou Adil powiedzia co po albasku. Tumaczka wyjania:
- Adil mwi, e nastpnym prezentem, jaki pan od nich dostanie, bdzie skalp Envera
Hody.
Wszyscy z powag pokiwali gowami. Adil rzuci za siebie szklank z brandy; rozbia
si w drobny mak. Inni poszli za jego przykadem, a potem zgodnie stuknli kuflami o st.
Nikt si nie umiecha.
Ebby wsta. Siedzca obok niego tumaczka te si podniosa. Kiedy tumaczya sowa
Ebbyego, podwiadomie powtarzaa niektre jego gesty i mimik twarzy.
- To dla mnie zaszczyt, e mogem z wami pracowa - zacz Ebby.
Mwi powoli, robic dugie pauzy midzy zdaniami:
- Wiele od was zaley. Jestemy pewni, e mier Hody doprowadzi do powstania
nowego, demokratycznego porzdku w Albanii. Siy antykomunistyczne Balii Kombtara na
pnocy mog wystawi do walki tysice uzbrojonych partyzantw. Powstanie w Albanii
mogoby wznieci bunt na caych Bakanach i w pastwach Europy Wschodniej, a nawet,
czemu by nie, na Ukrainie, w republikach batyckich i w Azji rodkowej. Zwizek
Radziecki jest jak domino... Porusz pierwszy klocek, a inne posypi si za nim. - Ebby
potoczy wzrokiem po twarzach zebranych przy stole ludzi. - To wam przypad zaszczyt i
ryzyko poruszenia pierwszego klocka.
Wyszczerzy zby w szelmowskim umiechu.
- Macie to jak w banku!
Modzi Albaczycy ryknli miechem. Kiedy si uspokoili, Ebby doda powanie:
- Powodzenia i Bg z wami.
 9.

BERLIN, CZWARTEK, 12 KWIETNIA 1951

Bujajc si na malowanym koniku na biegunach, ktrego jeden z oficerw berliskiej

bazy kupi na czarnym rynku i ustawi w korytarzu, Upady Anio zatopi si w lekturze
Dennisa Rozrabiaki - nowego komiksu z amerykaskiego wydania Die Neue Zeitung w
jzyku niemieckim. Naprzeciwko wejcia do pokoju Czarnoksinika, oparci o baniak ze
liwowic, panna Sipp i Jack pochylali si nad pierwsz stron tej samej gazety, gdzie jak
zwykle zamieszczono aktualn statystyk dezerterw z Volkspolizei, ktrzy w cigu ostatnich
dwudziestu czterech godzin przedostali si na Zachd (ich wasny, prywatny ranking znacznie
przewysza te dane), oraz obszerne omwienie tematu dnia, czyli decyzji Trumana o
odwoaniu z Korei generaa Douglasa MacArthura, ktry publicznie wzywa do nalotw na
chiskie miasta. Wszyscy troje, Upady Anio, Ucze Czarnoksinika i Nocna Mara
Torritiego, byli tak pochonici lektur, e nie zwracali najmniejszej uwagi na wrzaski,
dochodzce zza uchylonych drzwi. Tubalny mski gos zagusza burzliwe dwiki uwertury
do Normy Belliniego w wykonaniu orkiestry symfonicznej.
- Nawet Francuzi maj lepsze pomysy od ciebie! - rycza genera Lucian Truscott IV,
szef CIA w Niemczech.
Czarnoksinik odci mu si spron rymowank:
- Francuzi s twrcz nacj: gadaj rkami, a pieprz si gbami.
- W zeszym tygodniu zdobyli sowieckie plany organizacyjne w Polsce.
- Ich szeregi si przerzedzaj.
- Przynajmniej maj jakie szeregi.
- Nam te si czasami co udaje.
- Co na przykad?
- Zdobyem prbk gwna Waltera Ulbrichta. Wysalimy j do Waszyngtonu, do
analizy.
- Wspaniale! Nastpnym razem mi powiesz, e plotki o alergii Ulbrichta na ziele
krostawca s prawdziwe!
W korytarzu Upady Anio oderwa si na moment od Dennisa Rozrabiaki i wymieni
porozumiewawcze spojrzenia z pann Sipp, ktra zgarbia si i wyda doln warg. Genera
Truscott, twardziel i krzykacz, stawa si grubiaski ju po kilku kolejkach whisky, ale
oczyci pole Firmy w Niemczech. Odkd si zjawi, wiele spord co durniejszych
pomysw operacji tajnych sub (jak choby bombardowanie Zwizku Radzieckiego
prezerwatywami o rozmiarze XL, oznaczonymi jako M) odoono na pk, a kilku mniej
dowiadczonych oficerw wysano na gbok prowincj. Pomimo sporadycznych wybrykw
i awantur Truscott - szorstki w obejciu onierz starej szkoy, ktry kiedy wyla dzban wody
na gow oficera CIA, aby ten ochon - mia jednak sporo szacunku dla Czarnoksinika.
Stolec Ulbrichta nie by jedynym osigniciem Torritiego i jego szef dobrze o tym wiedzia.
- I jeszcze jedno! - wrzeszcza genera, usiujc przekrzycze muzyk, a jego
zrzdliwy gos zlewa si burzliwymi dwikami orkiestry w jeden kakofoniczny jazgot. -
Ludzie z Si Powietrznych psiocz, e musz namierzy cele bombardowa na podstawie
starych map niemieckiej Abwehry, jeszcze z czasw drugiej wojny wiatowej. Czy nie mona
im byo dostarczy czego bardziej aktualnego? Syszysz, co do ciebie mwi, Torriti?!
Pannie Sipp wydao si, e usyszaa, jak kolejna pusta butelka lduje z hukiem w
koszu na mieci jej szefa.
Jack zapyta krtko:
- Ile dzisiaj poszo?
- Jeli si kocha - zauwaya Nocna Mara z niewinnym umiechem - to si nie liczy.
- Mylaem, e go nienawidzisz - odezwa si Silwan II ze swojego konika na
biegunach.
- Nienawidz go, ale nie mog powiedzie, ebym go nie lubia.
- Aha - powiedzia, kiwajc gow ze zrozumieniem, chocia w rzeczywistoci nic z
tego nie rozumia. Wola swojski, prosty wiat Dennisa Rozrabiaki i z ulg powrci do
lektury.
- To nie moja wina, e nad Europ Wschodni wisz chmury - mwi Czarnoksinik
do Truscotta.
- Zrozum wreszcie, do jasnej cholery, e przez te pieprzone chmury musimy mie
wicej agentw na ziemi!
Drzwi do pokoju Torritiego otwary si z hukiem i obaj mczyni, ciskajc w rku
szklanki z whisky, wytoczyli si na korytarz. Truscott akurat wprowadza Czarnoksinika w
szczegy ostatniego koszmarnego scenariusza gier wojennych Pentagonu: Rosjanie
zablokuj stumilowy korytarz czcy Niemcy Zachodnie z alianckimi sektorami Berlina;
jednostki francuskie, angielskie i amerykaskie, wyonione z czterystu tysicy stacjonujcych
tu oddziaw, przegrupuj si i zajm pozycje wzdu wschodniej granicy; Rosjanie nie
wytrzymaj gry nerww i wysadz mosty na tyach, odcinajc drog aliantom; z odsiecz
zamknitym w potrzasku oddziaom Zachd wyle dywizj czogw; komu gdzie puszcz w
kocu nerwy i pocignie za spust, a w wystrza bdzie sycha na caym wiecie.
Torriti, chcc uly swoim piekcym oczom, zmruy zaczerwienione powieki.
- ajdaki nie wezm mnie ywcem, generale - powiedzia hardo i wskaza na szpilk z
zatrutym kocem, wbit w poplamione od whisky klapy wymitej sportowej marynarki.
Truscott, z rk na klamce cikich drzwi poarowych prowadzcych na klatk
schodow, odwrci si nagle.
- Syszaem, e nad czym lczysz. O co chodzi?
- Kto ci powiedzia?
- Od czasu do czasu przykadam ucho, gdzie trzeba.
Czarnoksinik dosta czkawki.
- No wic... Robiem ewakuacj... nie wyszo... - wyjcza.
- yka cukru! Na og pomaga - podsun genera.
Torriti wyglda na skoowanego.
- W ewakuacji?
- Na czkawk, do cholery.
Panna Sipp spojrzaa znad gazety.
- Niech pan sprbuje napi si wody ze szklanki z woon yeczk! - zawoaa.
- A liwowica w szklance z... yeczk te pomoe?! - odkrzykn Torriti, wskazujc
na baniak, po czym zwrci si znowu do Truscotta. - Rosjanie dostali... cynk. Nawet jeli
miaaby to by ostatnia... rzecz, jak zrobi, dowiem si... dowiem si, kto... im powiedzia.
- Jak?
- Papka... barytowa.
- Papka barytowa? - powtrzy Jack do panny Sipp. - A co to, u diaba, jest?
- Na pewno nic z tych rzeczy, ktre sprzedaj w budkach z hamburgerami na
Kurfrstendamm - odpara z min osoby wtajemniczonej.
- Jaka papka? - zapyta Truscott.
- Barytowa. Mam zamiar nakarmi tym... po kolei kadego z adresatw. To bdzie
radioaktywne, w pewnym sensie - bd mg ich... przewietli... i zobaczy, kto co widzia i
kiedy. Wszystko pod kontrol... Wszelkie prawa zastrzeone, nie rozpowszechnia bez zgody
autora... egzemplarze numerowane. Potem zobaczymy... zobaczymy, ktre operacje zostay
spalone... i dziki temu dowiemy si... kto jest zdrajc.
- Rozdajesz klejnoty rodowe - zauway niespokojnie Truscott.
- Pieprzony kret rozda ich wicej, jeli nie dobierzemy mu si do tyka.
- Mam nadziej, e wiesz, co robisz - mrukn genera.
 - Mam nadziej... e wiem - czkn Czarnoksinik.
Torriti rozpocz swoje mudne ledztwo od rozdzielnika ewakuacji Wiszniewskiego.
Z tego, czego zdy si dowiedzie, wynikao, i w Waszyngtonie dziewi osb byo, w ten
czy w inny sposb, zaangaowanych w operacj: dyrektor CIA i jego zastpca, czterech ludzi
w Dyrektoriacie Operacyjnym, szyfrant, ktry odkodowa depesze Czarnoksinika, oficer z
cznoci odpowiedzialny za dystrybucj przesyek w Alei Karaluchw, i oczywicie Jim
Angleton, guru kontrwywiadu, ktry przewietla wszystkich domniemanych zdrajcw, aby
wyeliminowa zbuki.
Liczba kombinacji nie ograniczaa si do ludzi z wewntrznego rozdzielnika. Kim
Philby, rezydent MI6 w Waszyngtonie, przyjani si ze wszystkimi grubymi rybami Firmy,
nie wyczajc dyrektora, ktrego drzwi zawsze stay otworem przed nuncjuszem brytyjskich
braci. Mia zatem dostp do wielu tajemnic, mimo e jego nazwisko nie figurowao w
rozdzielniku. Jeeli kto szepn mu swko o tajnej akcji, Philby mg przekaza swojemu
szefowi, e jankesi cigaj za ocean zdrajc, ktry zna tosamo sowieckiego kreta w MI6.
Niewykluczone, e C, jak nazywano dyrektora brytyjskiego wywiadu, zwoa wwczas
narad wojenn swoich najbliszych wsppracownikw, chcc w ten sposb zapobiec
prawdziwemu trzsieniu ziemi w onie tajnych sub. Jeli Philby by czysty (Torriti zdawa
sobie spraw, e wiadczce przeciw niemu dowody to tylko poszlaki), kretem mg by
kady, kto dowiedzia si o sprawie Wiszniewskiego z drugiej rki.
Philby by take znany jako dobry kumpel Jima Angletona, jego pomagier z czasw
Ryder Street. Z lunych rozmw telefonicznych z kilkoma starymi przyjacimi, pracujcymi
w znoju w lochach Reflecting Pool, Czarnoksinik dowiedzia si, e Philby i Angleton w
kady pitek spotykali si na lunchu w pewnej knajpce w Georgetown. Angleton najwyraniej
ufa Philbyemu. Moe wypapla Angolowi tre owej pamitnej depeszy? A ten potem
przekaza to dalej, do C, ktry puci wiadomo w obieg, eby przygotowa grunt pod
ostateczne uderzenie?
Na te i inne pytania Torriti uparcie szuka odpowiedzi.
lczc po nocach, pochaniajc hektolitry przydziaowej whisky (tym razem nawet
panna Sipp zacza liczy puste butelki w koszu na miecie), Czarnoksinik skrupulatnie
odmierza skadniki i pichci swoj papk barytow.
Punkt pierwszy: jaki czas temu przechwyci z transportu wyrzebione w drewnie
popiersie Stalina, dostarczone potem do pewnego gabinetu w siedzibie
wschodnioniemieckiego wywiadu w Pankow. W podstawie popiersia zostay ukryte mikrofon
na baterie, mikroskopijnych rozmiarw tama i przekanik impulsowy, ktry co drugi dzie o
drugiej w nocy odtwarza utrwalone rozmowy. Ju podczas pierwszej emisji wydao si, e
NRD zainicjowaa program pod kryptonimem ACTION J w celu zdyskredytowania Niemcw
ze strefy alianckiej poprzez wysyanie do ocalaych z Holokaustu ydw listw z
pogrkami, pochodzcych rzekomo z Niemiec Zachodnich. Listy te, podpisane przez
oficera SS, byy treci nastpujcej: Jeszcze nie zagazowalimy wszystkich ydw.
Ktrego dnia dokoczymy naszego dziea. Zdemaskowanie ACTION J rwnaoby si
ujawnieniu mikrofonu ukrytego w pokoju, w ktrym planowano operacj.
Punkt drugi: Rabbi, w zamian za ujawnienie miejsca pobytu w Syrii byego
nazistowskiego specjalisty od broni biologicznej (Czarnoksinik wycign to od ludzi
Gehlena, ci za kupili t informacj od agenta egipskiego wywiadu Muhabarat), udostpni
Torritiemu nazwiska dwch oficerw KGB, pracujcych pod przykrywk dyplomatw w
ambasadzie sowieckiej w Waszyngtonie. Opierajc si na wasnym dowiadczeniu,
Czarnoksinik stwierdzi, e gdyby informacja ta wpada w rce radzieckiego kreta, Rosjanie
zaraz znaleliby pretekst (mier w rodzinie, syn zama nog na nartach), eby jak
najszybciej sprowadzi tych dwch z powrotem do Zwizku Sowieckiego. Jeeli nie wyjad z
USA, bdzie to oznaczao, i depesza Czarnoksinika z ich nazwiskami nie zostaa
przechwycona.
Punkt trzeci: Czarnoksinik zaoy podsuch telefoniczny w biurze najbliszego
wsppracownika Waltera Ulbrichta, jego ony Lotte, ktra pracowaa w budynku Komitetu
Centralnego na skrzyowaniu Lothringerstrasse i Prenzlauer Allee w centrum Berlina
Wschodniego. Ta porcja papki barytowej zawieraaby zapis ich rozmowy, w ktrej Ulbricht
wyrazi si niepochlebnie o swoim rywalu z Socjalistycznej Partii Jednoci, Wilhelmie
Zaisserze. Gdyby Rosjanie dowiedzieli si od kreta o tym podsuchu, przeprowadziliby
rutynow rewizj biura Lotte i wykryli mikrofon.
Punkt czwarty: wschodnioniemiecki agent, ktry uciek na Zachd wraz z
dziesitkami tysicy enerdowskich emigrantw, wlewajcych si strumieniami przez otwart
granic, znalaz prac w zakadach Messerschmitta. Berliska baza natkna si na jego
nazwisko podczas przesuchania niskiego rang zdrajcy z Karlshorst, a Organizacja Gehlena
zduplikowaa zdemaskowanego agenta, ktry teraz dostarcza raporty techniczne pene
faszywych informacji swoim mocodawcom z Niemiec Wschodnich. Czowiek w jest
regularnie, raz w miesicu, przesuchiwany w Karlshorst, kiedy odwiedza w tamtej czci
Berlina schorowan matk. Gdyby Torriti ujawni jego tosamo, podwjny agent byby
spalony i z pewnoci ju nie wrciby z kolejnej wizyty u matki.
Punkt pity: Czarnoksinik osobicie zatrudni pokojwk, ktra pracowaa w Blue
House, rzdowym orodku wypoczynkowym Ministerstwa Bezpieczestwa NRD nad
Batykiem. Pokojwka okazaa si siostr pewnej prostytutki z burdelu mieszczcego si nad
nocnym klubem w Berlin-Schneberg, gdzie Torriti spdza kad woln chwil,
przesuchujc dziwki. Jeeli rzuci Rosjanom na er urywki rozmw partyjnych szych,
wypoczywajcych w Blue House, pokojwka zostanie aresztowana, a rdo informacji
wyschnie.
Punkt szsty: na poddaszu budynku stojcego naprzeciwko bazy KGB w dawnym
szpitalu w Karlshorst Czarnoksinik umieci obserwatora, ktry za pomoc aparatu z
teleobiektywem robi zdjcia wygldajcym przez okna pracownikom. Na podstawie tych
fotografii berliska baza stworzya album z wycinkami Kto jest kim w sowieckim
wywiadzie. Gdyby Torriti nakarmi kreta t papk, fotograf znalazby si za kratkami, a
album pozostaby niedokoczony.
Punkt sidmy: Czarnoksinik widzia kopi raportu, przygotowanego przez E.
Winstroma Ebbitta II, oficera CIA, ktrego wykopa z Berlina za rozpowiadanie wszem
wobec o opilstwie Torritiego. Ebbitt, pracujcy obecnie dla placwki we Frankfurcie, zosta
ostatnio szefem tajnej operacji w Albanii z powodu jakich niejasnych powiza z tym
krajem. Szkoli wanie grup emigrantw w zakonspirowanej bazie pod Heidelbergiem. Za
kilka dni ma wysa swoich albaskich komandosw do brytyjskiej bazy w pobliu Mdiny na
Malcie, a potem przemyci ich jachtem na wybrzee albaskie niedaleko Durrs. Stamtd
maj przedosta si do Tirany i zlikwidowa Envera Hod, zowrogiego, wzorujcego si na
Stalinie, wodza albaskiej rewolucji. W tym wypadku papka barytowa mogaby przybra
form poufnej depeszy do czonkw Komisji do Zada Specjalnych, nadzorujcej brytyjsko-
amerykaskie operacje w Albanii; Kim Philby, jako wysoko postawiony czowiek MI6 w
Waszyngtonie, uczestniczy w posiedzeniach komitetu. Czarnoksinik ostrzegby komisj, e
Ebbitt ustawi sobie priorytety od dupy strony. Hoda mieszka i pracuje w Le Bloc, pilnie
strzeonym rzdowym osiedlu w Tiranie. Podobno ze swojej willi do biura przechodzi tajnym
tunelem. Torriti mgby zasugerowa, i znacznie lepszym (i bardziej realistycznym) celem
byyby schrony dla odzi podwodnych, ktre Rosjanie budowali w albaskim porcie Saseno,
eby w przyszoci przej kontrol nad Adriatykiem. Gdyby komandosi Ebbitta, dobiwszy
do brzegu, natknli si na komitet powitalny, oznaczaoby to, e i ta wiadomo przecieka za
porednictwem kreta do radzieckiej ambasady w Waszyngtonie.
Punkt smy: ostatni, ale istotny. Czarnoksinik mgby wysa papk wprost do
Angletona, podajc w niej szczegy ostatniej zdobyczy, ktr kurier o kryptonimie
TCZA dostarczy ze swojego rda, znanego jako SNAJPER. Byo to niezwykle kuszce:
SNAJPER, uplasowany do wysoko we wschodnioniemieckiej hierarchii, zosta zaproszony
na spotkanie z przebywajcym z wizyt w NRD marszakiem Gieorgijem Konstantinowiczem
ukowem; podczas tego spotkania ukowowi - ktry by mzgiem sowieckiego ataku na
Berlin w 1945 roku - wymkno si, i w razie wybuchu wojny Armia Czerwona w cigu
dziesiciu dni stanie nad kanaem La Manche. Gdyby Rosjanie zwietrzyli przeciek, rdo
SNAJPERA wyschoby wkrtce, a TCZA nie pojawiaby si ju nigdy na lekcjach taca
klasycznego w maym teatrze przy Hardenbergstrasse w Berlinie Zachodnim.
 10.

BERLIN, WTOREK, 17 KWIETNIA 1951

Aby uzyska immunitet dyplomatyczny, Jack - jak wszyscy oficerowie Firmy w

Berlinie - zosta wcignity do rejestru jako urzdnik suby dyplomatycznej, zatrudniony w
amerykaskim konsulacie. Nic zatem dziwnego, e pewnego dnia otrzyma od ambasadora
zaproszenie (Paska obecno byaby jak najbardziej wskazana) na lampk wina z okazji
wizyty architekta amerykaskiej polityki powstrzymania sowieckiej ekspansji, sekretarza
stanu Deana Achesona, ktry wybra si w podr po Europie, odwiedzajc waniejsze
placwki, i akurat bawi przejazdem w Berlinie. Krc po zatoczonej sali, Jack usysza, jak
jeden z elfw z technicznej sekcji Firmy, ktry dopiero co wrci z Waszyngtonu, opisywa
niedawno zainstalowany w Kwaszarni nowy komputer Remington Rand Univac.
- To rewolucja w dziedzinie wyszukiwania informacji - mwi podekscytowany. -
Fakt, e urzdzenie jest ociupin nieporczne... Zajmuje spory pokj. Ale to drobiazg w
porwnaniu z tym, e moe pomieci zawarto wszystkich ksiek telefonicznych ze
wszystkich miast w Ameryce. yka nieprawdopodobn ilo danych... Wystukujesz
nazwisko, troch pobrzczy i po czterech, piciu minutach wypluwa numer telefonu.
- Cholerne maszyny - kto zarechota - odbior nam ca frajd ze szpiegowania.
Jack rozemia si odruchowo wraz z innymi, lecz mylami kry wok wieczornego
spotkania z TCZ w sali prb, ju szesnastego, odkd ich drogi skrzyoway si dwa
miesice temu. Z czasem ich wsplne rozmowy przybray ksztat stenograficznego kodu;
sprawy niewypowiedziane ciyy im bardziej ni te, o ktrych mwili, i oboje dobrze o tym
wiedzieli. Tego wieczoru Jack mia zamiar zebra si na odwag i wyzna, co mu ley na
sercu... Nie by pewien, czy Lili zechce go wysucha. Jak zareaguje? Padnie mu w ramiona
czy zaprawi w szczk?
Korzystajc z chwilowego zamieszania, Jack wycofa si do baru. Zamwi porcj
precli i kolejn whisky z sokiem z limonki. Odwrciwszy si plecami do sali, eby spokojnie
przemyle, co dzi powie TCZY, stan oko w oko ze srogim sekretarzem stanu.
- Dzie dobry. Jestem Dean Acheson.
Wok toczyli si dygnitarze: ambasador (ktry przylecia helikopterem z Bonn),
konsul generalny w Berlinie, dwch senatorw i grupka wysoko postawionych urzdnikw z
Departamentu Stanu.
- Sir, nazywam si John McAuliffe.
 - Co pan tutaj robi?
Jack odchrzkn.
- Pracuj dla pana, panie sekretarzu - powiedzia sabo.
- Nie rozumiem.
- Pracuj dla pana. W ambasadzie.
Ambasador prbowa uj Achesona pod rami i poprowadzi go do bufetu z
popcornem i kanapkami, ale sekretarz jakby uwzi si na Jacka.
- A co pan robi w ambasadzie, panie McAuliffe?
Jack potoczy wok bagalnym wzrokiem. Dwch senatorw gapio si gdzie w
przestrze. Urzdnicy skupili si na swoich paznokciach.
- Pracuj w sekcji politycznej, sir.
Acheson pomau traci cierpliwo.
- A co dokadnie pan robi w sekcji politycznej, mody czowieku?
Jack przekn gono lin.
- Pisz raporty, panie sekretarzu, ktre... mam nadziej, bd przydatne...
Nagle Acheson zaapa. Szczka mu opada i pokiwa gow.
- Taak... Chyba ju wiem. No c, ycz powodzenia, panie McAuliffe. Przykro mi,
e tak wyszo - mrukn, odwrci si i odszed w popiechu.
*
TCZA wprost nie moga si doczeka, kiedy znw zobaczy Jacka. Mieszkanka
ponurej, sowieckiej czci podzielonego miasta, skazana na izolacj, yjca pod jednym
dachem z czowiekiem dwadziecia siedem lat od niej starszym, chona kad chwil z tych
krtkich spotka, podczas ktrych czua si podana i sama podaa. Przez kilka ostatnich
tygodni Lili przestaa si ju skromnie odwraca, kiedy sigaa pod przepocon koszulk, by
wycign zza stanika zapisany drobnym maczkiem skrawek materiau. Teraz, po raz
pierwszy, Jack chwyci fragment jedwabiu jeszcze ciepy od jej ciaa i przycisn go do ust.
Lili, wystraszona, spucia oczy, potem jednak spojrzaa na niego pytajco, kiedy wierzchem
doni musn jej drobn pier i delikatnie pocaowa w usta.
- Prosz, och, prosz, zrozum, wiesz przecie... Nie powinnimy... - bagaa
zduszonym szeptem. - Nie wolno nam przekroczy granicy. W innym wiecie, w innym
yciu...
Zdobya si na saby umiech, a Jack na mgnienie oka ujrza jej postarza twarz. Tak
mogaby wyglda za trzydzieci lat.
- Jack the Ripper, Kuba Rozpruwacz - wymamrotaa. - Jackhammer, wiertarka
udarowa. Jack rabbit, zajc pnocnoamerykaski...
- Jezu Chryste, skd bierzesz te wszystkie swka?
- Herr Professor ma cudowny sownik amerykaskiego slangu, yes? Kiedy, dawno
temu, postanowiam, e codziennie naucz si kilku nowych swek. Potem mi si znudzio.
Ju miaam sobie odpuci, ale spotkaam ciebie. No i przerzuciam si na te Jacki.
- Mwia o mnie Herr Professorowi?
- Nie pyta mnie o ciebie, a ja si do tego nie paliam. Te informacje, ktre ci
przesya... Robi to z czystego, starowieckiego idealizmu. Herr Professor nosi spinki przy
mankietach i staromodne, sztywno wykrochmalone konierzyki, ktre zmienia codziennie.
Nowinki, zarwno w modzie, jak i w polityce, nie budz jego entuzjazmu. Zbiera informacje i
przepisuje pracowicie na skrawkach jedwabiu, eby cofn czas. Reszt zda na mnie. Nie
interesuj go szczegy naszych spotka.
- Moglibymy zosta kochankami - wysapa Jack.
- Pod wieloma wzgldami ju nimi jestemy - sprostowaa Lili.
- Pragn ci...
- Daam ci tyle, ile mogam...
- Chc wicej. Chc tego, czego pragnie kady mczyzna. Chc ci mie w ku.
- Powiem ci bez owijania w bawen - tego mie nie moesz.
- Z powodu Herr Professora?
- Ocali mi ycie pod koniec wojny. W moim sowniku zbiorowy gwat figuruje
przed zrobi sobie przerw. Zostaam zgwacona przez band pijanych radzieckich
onierzy. Naadowaam sobie cegie w kieszenie paszcza i chciaam rzuci si do Sprewy,
pragnam tylko jednego: eby jej ciemne wody zamkny si nade mn na zawsze. Herr
Professor powstrzyma mnie... przez ca noc opowiada mi o innych Niemczech... o Tomaszu
Mannie, o Heinrichu Bllu... O wicie zabra mnie na dach budynku, ebym obejrzaa wschd
soca. Przekona mnie, e to pierwszy dzie mojego nowego ycia. Nie bd ukrywa, Jack,
e nie jeste mi obojtny Chodzi tylko o to, e musz by wobec niego lojalna. A ta lojalno
dotyczy rwnie wiernoci...
Woya spdnic, zsuna pod ni treningowe rajtuzy i schowaa je do torby. Potem
wycigna rk, eby przekrci wycznik i zgasi na sali wiato.
- Musz si ju zbiera, yes?
Jack przytrzyma j za rami.
- On naraa ci na ryzyko.
Lili odsuna si.
 - To nie tak... W wiecie, w ktrym yjemy, istnieje pewna hierarchia... lecz nawet
jeeli s dla niego rzeczy waniejsze ni ja, to nie znaczy, e mnie nie potrzebuje.
- Ja potrzebuj ci bardziej.
- Na pewno nie. Beze mnie... - Spojrzaa w bok, a jej twarz nagle skamieniaa.
- Dokocz zdanie, do cholery! Co bez ciebie?
- Beze mnie on nie przeyje. A ty tak.
- Zechcesz to wyjani?
- Nie.
- Jeste to sobie winna...
- Jemu jestem winna znacznie wicej. Prosz, pozwl mi teraz odej, Jack-o-
lantern... bdny ogniku.
Borykajc si z nowymi dla siebie uczuciami, Jack kiwn pospnie gow.
- Przyjdziesz znowu w pitek?
- W pitek, yes. Odejd pierwszy, prosz. Lepiej, eby nie widziano nas
wychodzcych razem z teatru.
Jack przytuli j na poegnanie. Opara czoo na jego piersi. Potem odsuna si nagle,
wyczya wiata, otworzya drzwi i czekaa u szczytu schodw, a Jack zejdzie na d.
Obejrza si tylko raz. Trzy pitra ponad nim Lili nikna w mroku klatki schodowej.
- Lilijko?! - zawoa.
Kiedy nie odpowiadaa, odwrci si i pospiesznie wyszed z teatru, mijajc Aristidea
drzemicego za szybk portierni.
*
- Wywiadcz mi przysug, chopie - rzuci od niechcenia Czarnoksinik, jakby prosi
Jacka, eby wrzuci mu par kostek lodu do whisky. - Za pluskw w cianie SNAJPERA.
Zainstalowanie podsuchu u profesora okazao si trudniejsze, ni myleli. Jack wysa
na przeszpiegi kilku niemieckich wolnych strzelcw. W uliczce na tyach Teatru Gorkiego
stay ziejce pustk ruiny i samotna willa, wznoszca si porodku zaniedbanej parceli, ktra
kiedy bya ogrodem. Dziesi dni zajo im dokadne ustalenie, kiedy TCZA i SNAJPER
wychodz z domu. W dni powszednie Herr Professor, wicepremier w rzdzie NRD, udawa
si kadego ranka do ministerstwa, popoudniami za prowadzi seminaria z fizyki plazmowej
i czstek elementarnych na Uniwersytecie Humboldta. Lili przez sze dni w tygodniu
jedzia na Alexanderplatz, gdzie uczya baletu klasycznego w jednej z ostatnich prywatnych
szk w strefie sowieckiej; trzy popoudnia w tygodniu spdzaa w pozbawionej okien sali
prb w Teatrze Gorkiego, gdzie pobieraa lekcje u kalekiej Rosjanki, ktra przed wojn
taczya w balecie Kirowa. Lecz nawet wtedy, gdy TCZY i SNAJPERA nie byo w domu,
monta mikrofonu nastrcza spore trudnoci. Herr Professor mia dozorczyni, swoj dawn
piastunk, ktra zajmowaa dwie ciemne klitki w suterenie. Starowina, przykuta przez
artretyzm do wzka inwalidzkiego, spdzaa wikszo czasu, gapic si przez okno na
opustosza ulic.
Jack przyszed po rad do Czarnoksinika: jak pozby si dozorczyni, eby chopcy
mogli wama si do jej mieszkania i zainstalowa podsuch w suficie?
Torriti odburkn co, zaprztnity bez reszty swoj papk barytow. Oczy mia
jeszcze bardziej przekrwione ni zwykle, a powieki zapuchnite, jakby zdrowo przed chwil
oberwa w jakiej ulicznej burdzie z band oprychw. Bya to myl tak absurdalna, e Jack
umiechn si mimo woli: nie potrafi sobie wyobrazi swego szefa w roli pokonanego...
Czarnoksinik nie poddawa si nigdy.
- Zabi j? - podsun Torriti.
Przez moment Jackowi wydawao si, e szef mwi powanie.
- Nie moemy tak po prostu jej zabi, Harvey. My jestemy te dobre chopaki,
pamitasz?
- Nie znasz si na artach, stary? Wywabcie j z domu za pomoc darmowego biletu
na partyjn fet. Wymyl cokolwiek.
- To staruszka. W dodatku na wzku.
Czarnoksinik bezradnie potrzsn gow.
- Mam wasne kopoty - burkn, a jego podwjny podbrdek a si zatrzs. - Cho
raz uyj tej swojej pieprzonej wyobrani.
Przez wiksz cz tygodnia Jack myla nad rozwizaniem zagadki. Kolejne trzy dni
zajo mu zaoenie podsuchu. Pewnego ranka, tu po wyjciu Herr Professora i Lili, przy
krawniku zaparkowaa wschodnioniemiecka karetka z dwoma modymi sanitariuszami w
biaych kitlach, pomidzy ktrymi rozpiera si na siedzeniu pekiczyk w kagacu.
Mczyni zapukali do drzwi dozorczyni. Kiedy im otworzya na szeroko acucha,
wyjanili, e s z Ministerstwa Zdrowia Publicznego i maj przetransportowa j na bezpatne
badanie do lekarza przy Strausbergerplatz. Bya to cz nowego rzdowego programu
socjalnego, ktry mia na celu wspomaganie ludzi starszych i niedonych. Jeeli kwalifikuje
si do tej grupy - a sdzc po wzku, zdaje si, e tak - dostanie najnowsze zachodnie piguki,
ktre ul jej w blu, i nowiutkie czeskie radio. Dozorczyni, przymruywszy podejrzliwie
oczy, dopytywaa si, ile bdzie musiaa za to wszystko zapaci. Silwan II obdarzy j
jednym ze swoich anielskich umiechw i zapewni, e usuga jest darmowa. Namylaa si
przez dusz chwil, skubic meszek nad grn warg. Wreszcie zdja acuch.
Jak tylko Sodki Jezus i Upady Anio odjechali karetk, wiozc starsz pani do
lekarza (wynajtego specjalnie na t okazj), przed domem zatrzymaa si niewielka
furgonetka z logo Wschodnioniemieckiej Spdzielni Elektrykw na drzwiczkach. Trzej
fachowcy z Firmy, ubrani w niebieskie ogrodniczki, wnieli do rodka drewnian drabin i
dwa puda z narzdziami. Weszli do mieszkania dozorczyni. Czwarty czeka za kierownic.
Nadajnik radia wielkoci doni, nastawionego na policyjn czstotliwo, zabrzcza pod
siedzeniem. Jestemy gotowi - odezwa si gos, mwicy po wgiersku. - Bierzemy si do
roboty.
W obawie, e KGB umieci mikrofony w mieszkaniu SNAJPERA, zesp wewntrz
budynku pracowa bezgon wiertark, ktrej warkot tumiony by przez wod tryskajc z
miniaturowego rozpylacza. Ludzie Jacka wpucili wierto w strop, na gboko centymetra
od podogi Herr Professora, a potem przeczyli urzdzenie na wolne obroty, eby delikatnie
naku parkiet, nie pozostawiajc ladu trocin. Mikroskopijna pluskwa, nie wiksza od
kulki w kocwce dugopisu, umieszczona zostaa w miniaturowym otworze, a nastpnie
podczona do yrandola, zwisajcego z sufitu dozorczyni. Malek dziurk w suficie
zaszpachlowano szybko schncym cementem i pomalowano bezzapachow farb. Mikrofon,
niewidoczny z dou, podczono do sieci elektrycznej budynku i zaprogramowano tak, eby
aktywowa si na dwik gosu i wysya sygnay do nadajnika wikszej mocy, zagrzebanego
w stercie gruzu na ssiedniej niezabudowanej parceli, skd sygnay przekazywane byy do
anteny, zamocowanej na dachu budynku w amerykaskim sektorze Berlina.
- Wymylie co, chopie? - wymamrota Torriti, wpadszy przypadkiem na Jacka w
Dahlem.
- A eby wiedzia. Wysaem tam twoich wgierskich elektrykw...
Czarnoksinik podnis rk, nie dajc mu skoczy.
- Oszczd mi szczegw, synu. W ten sposb nie wydam ci na torturach u Rosjan.
Powiedzia to z min tak powan, e Jack tylko tpo przytakn, ale spogldajc za
Czarnoksinikiem, oddalajcym si z dwiema flaszkami whisky pod pach, zacz
podejrzewa, e szef berliskiej bazy chyba go nabiera. Zreszt, kto go wie? Moe i mwi
serio? On do wszystkiego by zdolny.
 11.

FRANKFURT, PONIEDZIAEK, 23 KWIETNIA 1951

Ebby i Tony Spink w towarzystwie kilku innych oficerw z Sekcji Rosji Sowieckiej i
Europy Wschodniej, toczyli si wok ustawionego na biurku Spinka kobylastego
magnetofonu szpulowego niczym aobnicy czuwajcy przy zwokach. Technik, ktry
wczeniej tego samego popoudnia nagra specjalny program radiowy z Tirany, wsun tam
za gowic i zamocowa na szpuli. Spink spojrza na tumaczk, ktra na wieczorze
poegnalnym dla albaskich komandosw w gospodzie w Heidelbergu siedziaa obok
Ebbyego.
- Gotowa? - zapyta.
Kiwna gow. Nacisn klawisz start.
Z pocztku byo sycha tylko szumy i trzaski zakce.
- Mielimy problem ze znalezieniem stacji - wyjani technik - Musielimy pokrci
troch anten. Teraz ju bdzie lepiej.
Ebby usysza piskliwy gos przemawiajcego po albasku mczyzny. Zdawao si,
e wygasza jak tyrad.
- To kto, kogo my nazywamy oskarycielem, a wy prokuratorem - powiedziaa
tumaczka, niska, krtko ostrzyona kobieta w rednim wieku. - Przedstawia akt oskarenia
przeciwko terrorystom. Mwi, e przybili do brzegu na dwch pontonach silnikowych
dwudziestego kwietnia zaraz po pnocy. Mwi, e patrol graniczny natkn si na nich, kiedy
spuszczali powietrze z pontonw i zakopywali je w piasku na play. - Pochylia si w
skupieniu nad gonikiem, gdy pado nastpne pytanie. - Sdzia gwny pyta oskaryciela, co
zrobili terroryci, kiedy stra graniczna prbowaa ich zatrzyma. Oskaryciel mwi, e
terroryci otworzyli ogie bez ostrzeenia, zabijajc trzech onierzy ze stray granicznej i
ranic dwch innych. Podczas wymiany strzaw czterech terrorystw zostao zabitych, a
trzech innych, ktrzy teraz siedz na sali sdowej, zatrzymano. - Tumaczka otara zy. -
Teraz sdzia pyta, jakie dowody obciajce znaleziono przy terrorystach w chwili
aresztowania.
- Mwi, jakby czytali jaki pieprzony scenariusz - mrukn gniewnie Spink.
- Oskaryciel recytuje dug list przedmiotw, oznaczonych kolejno literami alfabetu,
a do W jak Wiktor. Pozycje A i B to dwa amerykaskie pontony oraz siedem
nadmuchiwanych kamizelek ratunkowych z logo Amerykaskich Si Powietrznych. Dalej
wymienia: pi brytyjskich karabinw Lee-Enfield; dwa amerykaskie karabiny
Winchester Model 74, wyposaone w brytyjskie tumiki Parker-Hale i teleskopowe
przyrzdy celownicze typu Enfield; trzy amerykaskie pistolety Browning z
prymitywnymi, wykonanymi chaupniczo tumikami; jedna maa skrzana walizka
zawierajca brytyjski nadajnik i odbiornik radiowy (typ A, amane na Mark, rzymskie
dwa) z kluczem Morsea i suchawkami; mapa Albanii i plan Tirany, odbite na kawaku
materiau i zaszyte pod podszewk marynarki; siedem ampuek z cyjankiem w maych
mosinych pojemnikach, przypitych agrafkami po wewntrznej stronie klap... Tutaj sdzia
gwny przerywa, eby zada pytanie, czy udao si zabezpieczy kody cznoci.
Oskaryciel odpowiada, e terroryci zniszczyli koperty z kodami, zanim zostali schwytani.
Dalej wyjania, e koperty byty pokryte substancj chemiczn, ktra sprawia, e w mgnieniu
oka spony doszcztnie, gdy tylko przytknito do nich zapak. Mwi te, e...
Piskliwy gos oskaryciela nieprzerwanie pyn z gonika. Wtroway mu
przyciszone sowa tumaczki.
Spink odcign Ebbyego od magnetofonu.
- Nie moesz siebie obwinia - wyszepta. - To brudna gra. Takie rzeczy si zdarzaj. -
Poklepa go po ramieniu.
Wrcili do stou.
- ...pyta, czy terroryci chc co powiedzie sdowi.
Na sali rozpraw rozleg si gniewny pomruk. Nagle kto ciko westchn do
mikrofonu. Mody mski gos przemwi beznamitnym, mechanicznym tonem robota.
- On mwi... - Tumaczka gwatownie zaczerpna tchu i bezwiednie chwycia si za
serce; sowa z trudem przechodziy jej przez gardo. - Mwi, e nazywa si Adil Azizi. Mwi,
e jest dowdc grupy komandosw. Mwi, e on i jego towarzysze zostali przeszkoleni w
tajnej bazie niedaleko Heidelbergu w Niemczech przez agentw amerykaskiej Centralnej
Agencji Wywiadowczej. Mieli wyldowa na wybrzeu Ludowej Republiki Albanii, zakopa
pontony, przedosta si do stolicy kraju, Tirany, i z pomoc miejscowych komrek
terrorystycznych zlikwidowa towarzysza Envera Hod. Sdzia gwny pyta terroryst
Aziziego, czy istniej jakie okolicznoci agodzce, ktre sd powinien wzi pod uwag,
zanim wyda wyrok Adil Azizi mwi, e nie ma nic na swoj obron. Adil Azizi mwi, e
wszyscy trzej zasuguj na najwysz kar, e s zdrajcami swej ojczyzny... Te wrzaski w tle
to okrzyki ludzi zebranych na sali rozpraw, ktrzy domagaj si kary mierci dla
oskaronych.
Technik wcisn guzik przewijania do przodu i przez chwil nie odrywa wzroku od
tamy. Kiedy na liczniku ukazay si cyfry, ktre wczeniej zapisa sobie na kartce, ponownie
wczy start.
- W przerwie, gdy sdziowie udali si na narad, stacja radiowa pucia dwanacie
minut muzyki patriotycznej - wyjania tumaczka. - Teraz zostanie ogoszony wyrok. Sdzia
gwny nakazuje trzem terrorystom, aby powstali. Mwi, e zostali skazani na kar mierci za
zdrad oraz prb dokonania zamachu na Ludow Republik Albanii i jej przywdc, Envera
Hod. Nie, nie mog dalej...
- Tumacz, do cholery - warkn Ebby.
- Mwi, e nie ma adnego odwoania od decyzji sdu. Nakazuje, aby wyrok zosta
wykonany natychmiast.
- Kiedy oni mwi natychmiast, to znaczy natychmiast - mrukn technik.
Oficerowie CIA wstali od stou. Niektrzy w milczeniu signli po papierosy. Ebby
spostrzeg, e jednemu dray rce.
- Teraz sycha spikera - cigna tumaczka przyciszonym gosem. - Mwi, e
zamachowcy trzs si ze strachu, kiedy onierze wi im donie na plecach i
wyprowadzaj z sali rozpraw... - przygryza doln warg - ...prowadz ich schodami w d, do
tylnych drzwi, wychodzcych na parking, z ktrego usunito wszystkie samochody. Wok
zebray si tumy ludzi, a w oknach ssiednich budynkw tocz si gapie. onierze
przywizuj zamachowcw do sterczcych ze ciany dziewitnastowiecznego gmachu
elaznych obrczy, sucych dawniej do uwizywania koni... Jaki cywil podsuwa im
butelk liwowicy... Teraz spiker opisuje, jak pluton egzekucyjny aduje karabiny... Jeden ze
skazacw baga o lito...
Gos tumaczki zaama si. Wybuchna paczem i wybiega z pokoju.
Z magnetofonu rozleg si huk karabinw, potem trzy krtkie wystrzay z broni
mniejszego kalibru.
- Rewolwery - orzek Spink z min zawodowca. - Kalibru dwadziecia dwa.
- To byy jeszcze dzieci - powiedzia Ebby przez cinite gardo.
Woy praw rk do kieszeni marynarki i dotkn drewnianej rkojeci zabytkowego
webleya, ktry jego modzi podopieczni podarowali mu na poegnanie w Heidelbergu.
- Nie zdyli wyzwoli Albanii.
Spink wzruszy ramionami.
- Liczy si to, e przynajmniej chcieli sprbowa. Niech Bg ich za to bogosawi.
- Niech Bg ich bogosawi - powtrzy Ebby i zacytowa fragment wiersza Byrona,
zapamitanego jeszcze z czasw w Yale:
Niech bdzie wiato! - rzek Bg - i ju wieci.
Niech bdzie krew! - rzek czowiek - i ju pynie19.

19
George Byron, Don Juan, pie VII, w przekadzie Edwarda Porbowicza.
 12.

FRANKFURT, RODA, 2 MAJA 1951

Jack skorzysta z okazji i zabra si z objazdowym kinem Si Powietrznych do

Frankfurtu, dokd mia dostarczy kopert od Czarnoksinika - tylko do rk wasnych (i
pulchnych) generaa Truscotta - a potem osobicie zniszczy jej zawarto w spalarni
frankfurckiej bazy i wrci do Berlina z twierdzc lub przeczc odpowiedzi Truscotta.
Genera dosta wanie jednego ze swoich synnych napadw zego humoru i akurat miesza
kogo z botem za zamknitymi drzwiami gabinetu, podczas gdy Jack czeka cierpliwie na
zewntrz, obserwujc dwie sekretarki, z ktrych jedna spokojnie przepisywaa na maszynie
nagranie z dyktafonu, a druga, jak gdyby nigdy nic, malowaa sobie paznokcie.
- I jeszcze masz czelno - rycza Truscott - sta tu przede mn i mwi, e wypucie
piset szesnacie balonw w sowieck przestrze powietrzn, a wrcio tylko czterdzieci?!
Kto stumionym gosem zacz nieudolnie co wyjania, ale genera przerwa mu w
p sowa.
- Porywiste wiatry! Te mi co! Zao si, e sam co sknocie. Miae wysa
balony zwiadowcze, eby zrobi zdjcia sowieckich instalacji. A ty po prostu wyrzucie w
boto pienidze podatnikw. Osiemset tysicy zielonych! Z mojego stoka wyglda to na
skandaliczny brak kompetencji.
Drzwi si otworzyy i z gabinetu wyszed zmaltretowany oficer Firmy. Gniew
Truscotta ciga go dalej.
- Nie chc gupich tumacze, chc rezultatw, do jasnej cholery! Jak si do tego nie
nadajesz, znajd takich, ktrzy sobie poradz. Jest tam pani, panno Mitchel? Prosz mi tu
przysa tego przekltego Ucznia Czarnoksinika.
Moda kobieta, skupiona na swoich paznokciach, skina gow w kierunku drzwi.
Jack z udawanym przestrachem przewrci oczami.
- Mylisz, e wyjd z tego cao? - zapyta.
Sekretarka bysna zbami w zoliwym umiechu.
- Jego szczekanie to nic w porwnaniu z tym, jak potrafi ugry - stwierdzia.
- Dziki za pocieszenie - powiedzia Jack.
- Och, nie ma za co, naprawd.
- Co takiego upichci Czarnoksinik, e wymaga to osobistej dostawy? - prychn
Truscott, kiedy tylko Jack pojawi si w drzwiach.
 - Nie znam zawartoci, sir.
Poda generaowi zapiecztowan kopert, ten rozdar j jednym ruchem palca i wyj
pojedyncz kartk tego firmowego papieru. Rozpostar pismo na biurku, zaoy okulary i
marszczc brwi, zacz czyta nabazgran odrcznie przez Torritiego wiadomo. Jack
rozejrza si po przestronnym gabinecie. Jego uwag przykuy oprawione w ramki zdjcia
Truscotta z prezydentami, premierami i feldmarszakami. Wydao mu si, e genera
mamrocze co pod nosem, postukujc owkiem o biurko. Brzmiao to jak: Trzydzieci,
dwanacie, czterdzieci pi.
Truscott podnis wzrok.
- Prosz mu przekaza, e moja odpowied na jego ledwo czytelny biuletyn z Berlina
jest twierdzca.
- Twierdzca - powtrzy Jack.
- I niech mu pan od razu przypomni, e poczytam to sobie za osobist zasug, jeli
nauczy si pisa na maszynie.
- yczy pan sobie, eby nastpne wiadomoci pisa na maszynie - powtrzy Jack.
- A teraz wynocha - warkn Truscott i rykn przez otwarte drzwi: - Do licha, panno
Mitchel, cigle jeszcze nie odcyfrowali nocnej od szefw sztabw?!
- Mwi, e potrzebuj jeszcze dwudziestu minut - odpara sekretarka.
- Czym oni si tam zajmuj, do cholery?! - zawy genera. - Robi sobie przerw na
kaw po kadym zdaniu?
Jack zabra z biurka Truscotta wiadomo Czarnoksinika i zszed na drugi poziom w
podziemiach, gdzie znajdowaa si spalarnia. ciany i drzwi, wieo pomalowane na
stalowoniebieski kolor, jeszcze pachniay farb. W korytarzu przed wejciem, opatrzonym
napisem: Wstp tylko dla pracownikw Centralnej Agencji Wywiadowczej, ciekawo
wzia gr i Jack zerkn ukradkiem na kartk. Generale - przeczyta - postanowiem
wysa porcj papki barytowej do mojego gwnego podejrzanego. Dostanie cynk, e Torriti
zna tosamo radzieckiego kreta, ktry zdradzi Wiszniewskiego. Jeli przeczucia mnie nie
myl, mj podejrzany szepnie swko swoim opiekunom z KGB, a Rosjanie sprbuj mnie
albo porwa, albo zamordowa. Gdyby im si udao, znajdzie pan zaadresowany do siebie list
w maym sejfie w kcie mojego biura. Kombinacja jest nastpujca: trzydzieci, potem w
lewo do dwunastu, pniej w prawo do czterdziestu piciu. Prosz przepisa te numery w
notesie. W licie podam tosamo kreta i wszystkie dowody. Jeeli za prba porwania lub
zamordowania mnie si nie powiedzie, polec do Waszyngtonu i osobicie przywlok tu
szpiona za eb, okay? Torriti.
 Jack woy wiadomo Czarnoksinika z powrotem do koperty i wszed do spalarni.
Sierant sztabowy, ktry dosuy si ju szesnastu naszywek na rkawie polowego munduru,
wiszcego za drzwiami, zerkn na laminowany identyfikator Jacka i wskaza metalowy kosz
na mieci.
- Wrzu to tutaj. Potem si tym zajm.
- Mam rozkaz spali to osobicie - powiedzia Jack.
- Nie ma sprawy, kole.
Jack zmi kopert, otworzy krat pieca i wrzuci papiery do rodka.
- Ale jaja - mrukn, gdy koperta znikna w pomieniach.
- Co prosz?
- Nie, nic. Tak tylko gono mylaem.
Do powrotu zostaa jeszcze Jackowi godzina i pitnacie minut, wdrapa si wic na
czwarte pitro, do kanciapy Ebbyego. Drzwi zasta otwarte na ocie. Zastuka i od razu
wszed do rodka. Ebby siedzia z nogami na parapecie i ponuro gapi si przez okno na dachy
Frankfurtu, w zamyleniu obracajc bbenek zabytkowego rewolweru. Tymczasowy
wsplokator Ebbyego, wieo upieczony oficer CIA William Sloane Coffin, przydzielony
obecnie do rozrzucania ulotek, wanie zbiera si do wyjcia.
- Moe pan go jako rozweseli - szepn w drzwiach do Jacka.
Ebby wskaza kumplowi krzeso Billa.
- Hej, c ci sprowadza do Frankfurtu?
Jack spostrzeg, e Ebby ma mocno podkrone oczy, przez co wyglda nie tylko
powaniej, ale i znacznie starzej.
- Musiaem dostarczy poufn wiadomo waszemu generaowi.
Przysun krzeso bliej biurka.
- Wygldasz jak mier na chorgwi - powiedzia. - Chcesz pogada?
Ebby przygryz warg.
- Byem opiekunem grupy wyruszajcej do Albanii - odezwa si w kocu.
Potrzsn gow z wyrazem gbokiej rozpaczy.
- Moi Albaczycy, wszystkich siedmiu, zginli. Czterech zastrzelono na play, reszt
postawiono przed sdem. Wytoczono im lipny proces, a potem... kulka w eb.
- Przykro mi, Ebby. Posuchaj, nie chc tego rozdmuchiwa, ale widz, e drczy ci
poczucie straty...
- ...poraki. Nazywajmy rzeczy po imieniu.
- Chciaem powiedzie, e kadego z nas moe spotka cios - powiedzia Jack mikko.
 Myla o niedoszym sowieckim zdrajcy Wiszniewskim i jego onie... Myla o ich
zapakanym synku, krzyczcym: Tatusiu...!, kiedy wleczono go do samolotu.
- Tak mamy pod robot - westchn.
- Straciem dwch ludzi, ktrych przerzuciem do Polski. Nigdy wicej o nich nie
usyszelimy. Straciem dzieciaka... nazywa si Alosza. Wysaem go w Karpaty. Nada do
nas sygna ostrzegawczy. Melduje si teraz co tydzie lub dwa, ale cigle uywa tego samego
hasa. Domylamy si, e kto dyktuje mu, co ma pisa. Jak im si znudzi zabawa z radiem,
te go zastrzel.
Ebby dwign si z krzesa, podszed do drzwi i zatrzasn je tak mocno, e puste
filianki po kawie, stojce na biurku, zadwiczay na spodeczkach.
- Ryzykowa wasne ycie to jedno, Jack - cign dalej, sadowic si na parapecie i
opierajc o szyb. - Wysya na zgub naiwnych modych ludzi to drugie. Uwodzimy ich,
szkolimy i wykorzystujemy jako miso armatnie. S spisani na straty. Nie mam zamiaru si tu
rozkleja, na Boga, ale czuj si... o Chryste, czuj si okropnie. Czuj si, jakbym ich
zawid.
Jack wysucha Ebbyego. Wiedzia, e niewielu byo ludzi, ktrym jego przyjaciel
mgby si wyali, a przecie trzeba si przed kim wygada. Od czasu do czasu Jack rzuca
pocieszajce swko: nie ciebie jednego to spotyka, stary; jak nie ty, to kto inny musiaby to
zrobi; o tym, czy nasze wysiki obalenia komunizmu maj sens, czy moe s zwyk
donkiszoteri, dowiemy si dopiero z podrcznikw do historii... Kto wie, moe i o nas
napisz?
Wreszcie zerkn na zegarek.
- O kurcz, musz lecie, jeli nie chc si spni na samolot.
Ebby odprowadzi go do holu.
- Dziki, e wpade - powiedzia.
- Nieszczcia chodz parami - odpar Jack.
- Taa, co w tym rodzaju - przyzna Ebby i ucisnli sobie donie.
Pod wieczr Jack by ju z powrotem w berliskiej bazie i zbiega po schodach do
bunkra Czarnoksinika. Nagle stan jak wryty na widok Nocnej Mary, ktra spltszy rce
na swej monumentalnej piersi, staa pod zamknitymi drzwiami Torritiego. Z wewntrz
dobiegay dwiki melodyjnego sopranu, wypiewujcego finaow parti z Traviaty.
- Ma pietra - oznajmia, a sposb, w jaki to powiedziaa, sugerowa, e przypadek jest
nieuleczalny.
- Skd wiesz? - zapyta Jack.
 - Odstawi whisky i przerzuci si na sok wielowarzywny V-8.
- Co mu odbio? - zapyta Jack.
- Przyniosam kilka butelek razem z popoudniowymi depeszami.
- Mam na myli pietra...
- Nie jestem pewna. Papka barytowa przyprawia go o skurcze odka. Jeste jego
Uczniem, Jack. Wiesz, o co w tym wszystkim chodzi?
- Moe.
Odsun j i zapuka do drzwi. Kiedy Torriti nie odpowiada, zapuka goniej. Potem
wszed, nie czekajc na zaproszenie. Panna Sipp nie przesadzaa, mwic, e Czarnoksinik
si spietra: jego rzednce ju wosy sterczay w nieadzie na wszystkie strony, koszula
wyazia z rozpitych do poowy spodni, a z cholewy kowbojskiego buta, tkwicego samotnie
porodku stou, sterczay kolby dwch pistoletw. Traviata si skoczya. Nakazujc gestem
Jackowi, aby nic nie mwi, dopki muzyka znowu nie zacznie gra, Torriti podszed do
victroli i nastawi now pyt. Nastpnie, przekrzywiajc gow i mruc oczy, ostronie
opuci ig na rowek Okropny zgrzyt przyprawi ich o gsi skrk, lecz zaraz potem rozleg
si anielski gos Galli-Curci, piewajcej Ah! Non credea mirarti z Lunatyczki.
Torriti obrci si na krzele, namierzajc co wycignitym palcem, niczym dziao
przeciwlotnicze naprowadzane na cel. Celem okaza si Jack.
- Jakie wieci przynosisz od generaa?
- Da odpowied twierdzc. yczy sobie, eby odtd pisywa do niego na maszynie.
- Zabawa w kotka i myszk to nie w moim stylu, chopie. - Nala sobie do pena soku
V-8, wychyli duszkiem p szklanki i otrzsn si. - Jake nisko upadem! - wyjcza. -
Kiedy moja Nocna Mara napomkna o tym soku warzywnym, pomylaem, e V-8 to nowa,
ulepszona niemiecka bomba latajca V-2. Co takiego dzieje si we Frankfurcie, o czym
powinienem wiedzie?
Jack opowiedzia mu o tym, jak Truscott zmiesza z botem jednego ze swych
nieszczsnych podwadnych, ktry bawi si balonami nad Zwizkiem Radzieckim, ale
Torriti, tak zawsze lubicy firmowe plotki, nawet si nie umiechn. Jack wspomnia te, e
wpad do Ebbyego.
- Pamitasz Elliotta Ebbitta? By u nas miesic lub dwa, zanim zosta odesany do
bazy we Frankfurcie.
- Nie o d e s a n y - achn si Torriti - ale w y w a l o n y. Osobicie wylaem
go na zbity pysk za to, e trzaska t swoj przeklt jadaczk na prawo i lewo o naduywaniu
alkoholu w berliskiej bazie. Dobrze, e teraz go tu nie ma, bo paplaby o naduywaniu soku
warzywnego. A co ten gnojek tam porabia?
- Jest w aobie - zameldowa Jack. - Chopcy z jego sekcji zwerbowali kilku agentw-
emigrantw i stracili wszystkich, co do jednego. Ebby by ich oficerem prowadzcym.
Czarnoksinik, ktry w zamyleniu przeglda akta w teczce z podpisem: Papka
barytowa, podnis oczy, w ktrych zatlia si iskierka zainteresowania.
- Gdzie to si stao? I kiedy?
- W Albanii. Dziewi dni temu.
Wargi Torritiego rozcigny si od ucha do ucha w gupkowatym umiechu.
- Albania! Dziewi dni temu! A dlaczego ja nic o tym nie wiem?
- To bya operacja bazy we Frankfurcie, Harveyu.
- Jeste pewien, e emigranci zginli?
- Tak mi powiedzia. Czterech na play, a trzech przed plutonem egzekucyjnym.
- Eureka! - wykrzykn Torriti. - To by zawzio spraw do Komisji do Zada
Specjalnych, koordynujcej operacje w Albanii.
Wycign pistolety z buta. Jeden wsun do kabury na szelkach, a drugi do kabury
przy kostce. Woy but, przyczesa palcami wosy, wetkn koszul w spodnie, wrzuci
butelk soku V-8 do kosza, a z przepastnej, najwyraniej pozbawionej dna szuflady biurka
wyj butelk przydziaowej whisky.
- Trzeba to obla! - wykrzykn, nalewajc alkohol do dwch szklanek. Jedn poda
Jackowi. - Za moj liczn, za moj cudn papk barytow, chopie! - oznajmi i unis do,
wznoszc toast.
- Harvey, zginli ludzie! Nie widz powodu do witowania.
Czarnoksinik zerkn na zegarek.
- W Londynie jest dwie godziny wczeniej czy pniej ni u nas?
- Wczeniej.
- Prawdziwy Anglik powinien wanie siada do kolacji w pubie - powiedzia Torriti.
Nerwowo przeszuka kieszenie, wywracajc niektre na drug stron, a znalaz to,
czego szuka: zwitek papieru z zapisanym numerem. Zapa za telefon.
- Niech Upady Anio przyprowadzi mj samochd pod boczne wejcie - rozkaza
pannie Sipp.
Wypijajc jednym haustem resztk whisky, zamacha na Jacka, eby szed za nim, i
ruszy do drzwi.
- Dokd si tak spieszysz, Harveyu?
- Musz do kogo zadzwoni. I wtedy bd ju wiedzia.
 - Masz tu przecie subowy telefon, byoby szybciej. Linia jest bezpieczna.
- Rosjanie te myleli, e ich linie w Karlshorst s bezpieczne - wymamrota
Czarnoksinik. - Dopki nie wykombinowaem, jak je zama. Ju wiem, kto pod nami ryje.
Nie chc ryzykowa.
*
Torriti siedzia na brzegu niezasanego ka, na ostatnim pitrze burdelu przy
Grunewaldstrasse w Berlin-Schneberg, przyciskajc do ucha suchawk starodawnego
telefonu i bbnic palcami w wideki.
Gdzie z dou dobiega echem stumiony gos szansonistki, nuccej co w nocnym
klubie. Przez niedomknite drzwi zajrzaa jedna z prostytutek, chuderlawa nastolatka w
zwiewnej, przezroczystej halce narzuconej na goe ciao. Powieki miaa wymalowane na
fioletowo, a niechlujne wosy ufarbowane na platynowy blond. Kiedy Jack machn rk,
eby sobie posza, wygia buzi w podkwk.
- Ale wujek Harvey mwi, e zawsze mog...
- Nie dzisiaj, zotko - powiedzia Jack, podszed do niej i wypchn j delikatnie z
pokoju. Zamkn drzwi, opar si o framug i zagapi na odbicie Czarnoksinika w lustrze
przymocowanym do sufitu nad kiem.
- Czy to Lion and Last w Kentish Town?! - krzycza Czarnoksinik do suchawki. -
Syszy mnie pan? Chciabym rozmawia z panem Epsteinem... Elihu Epstein... stouje si u
was w tygodniu... Tak, bybym wdziczny, dzikuj. Czy mgby si pan pospieszy?
Dzwoni z daleka.
Czarnoksinik niecierpliwie bbni palcami o blat stou. Nagle przesta.
- Elihu, nie poznae mnie po gosie? To ja jestem tym kolesiem, z ktrym si nie
spotkae na Hampstead Heath... ha, ha, ha. Syszysz mnie, Elihu? To dobrze. Pamitasz, o
kim wtedy rozmawialimy? Tak, to ten go, ktry ochajtn si w Austrii... Musz mu
przekaza pewn wiadomo, ale nie chc, eby to wyszo ode mnie... Wspomniae, e kilka
razy w tygodniu gadasz z nim przez telefon... Tak, podobno mam pami jak so... Czy
mgby od niechcenia wtrci te par sw przy okazji waszej nastpnej pogawdki?
Powiedz mu, e stary kumpel z Commando 3 na Sycylii zadzwoni do ciebie i wypytywa, co
by powiedzieli w MI5 na bombow historyjk z ich wasnego podwrka. Twj czowiek w
Waszyngtonie zapyta, czy wiesz, co to za bomba, a ty zaczniesz si jka i kaesz mu
przysic, e si nie wygada. Powiesz, e to nieoficjalna wiadomo, ale twj kumpel...
Pamitaj, aby dokadnie poda moje imi i nazwisko... Twj kumpel powiedzia ci, e zna
tosamo sowieckiego kreta, ktry donis KGB o ewakuacji Wiszniewskiego... Oczywicie
to tylko papka barytowa, Elihu... Ja te mam nadziej, e wiem, co robi... Przepraszam, e
przeszkodziem ci w kolacji... Szalom.
*
Ludzie Czarnoksinika wkroczyli na wojenn ciek. Automaty Torritiego zostay
zdjte ze ciennych pek i uoone rzdkiem na prowizorycznym stole w korytarzu. Sodki
Jezus i Upady Anio sprawdzili magazynki i zaadowali zapasowe, eby w kadej chwili byy
pod rk. Jack i panna Sipp wyprbowali nowiutki miniaturowy system walkie-talkie,
skadajcy si z mikrofonu, przyczepionego od wewntrz do konierzyka, oraz z gonika
wielkoci aparatu suchowego, umieszczonego w maowinie ucha.
- Prba. Dziesi, dziewi, osiem, siedem, sze - szepta Jack do konierzyka
koszuli.
Gos Nocnej Mary brzmia tak, jakby dochodzi z dna szybu kopalnianego, ale byo go
sycha wyranie, cho bardzo cicho.
- Och, wietnie, Jack. Sysz ci gono i wyranie.
Modzi, niedowiadczeni rekruci, ktrzy uczestniczyli w tych przygotowaniach, byli
przekonani, e szykuj si do odparcia rychego ataku Rosjan.
- Sir, skd bdziemy wiedzie, kiedy odpali bomby termitowe w sejfach? - zapyta
Jacka jeden z nowych.
Usysza to Czarnoksinik, ktry akurat zalewa robaka liwowic z blaszanki.
- Jakby co - zarycza z korytarza - nie zapomnij uku si ig z trucizn, eby ci nie
wzili ywcem.
Rekrut tpo kiwn gow.
- On artuje - zlitowa si Jack.
- Aha. - wieo upieczony absolwent Yale, ktry trafi do berliskiej bazy zaledwie
par dni wczeniej, wycofa si pospiesznie, z ulg opuszczajc w dom wariatw.
Przez dwa dni i dwie noce Torriti i jego ludzie - drzemic na kach polowych,
ywic si kanapkami, ktre Nocna Mara przynosia ze stowki, i golc si nad brudn
umywalk w ciasnej ubikacji na kocu korytarza - czekali. Drzwi do pokoju Czarnoksinika
byy przez cay czas otwarte, a na korytarzu i klatce schodowej rozbrzmieway bez przerwy
operowe arie. Za kadym razem, gdy dzwoni telefon, Jack zaglda do gabinetu i widzia, jak
Torriti mwi do suchawki, bawic si swoim rewolwerem z perow rkojeci: obraca nim,
odbezpiecza i celowa w ptaka na kalendarzu ciennym. To nie to - mwi, krcc gow, i
odwiesza suchawk.
- Skd bdziesz wiedzia, e to wanie to? - zapyta Jack z rozpacz w gosie.
 - Zaswdzi mnie mj przeklty nos, chopie.
I wreszcie, trzeciego dnia rano, zaswdzia.
- Otto, kop lat - wymamrota Torriti do telefonu, ktry zadzwoni przed chwil.
Kiedy Jack pojawi si w drzwiach, Czarnoksinik zamacha do niego w podnieceniu, eby
podnis drug suchawk. - Gdzie si ukrywae? - spyta swojego rozmwc.
Jack ostronie podnis suchawk drugiego aparatu.
- ...linia jest bezpieczna? - mwi gos po drugiej stronie.
- Pytasz mnie, czy moja linia jest bezpieczna? Otto, Otto, czy mylisz, e udaoby ci
si ze mn poczy na linii, ktra nie byaby bezpieczna?
- Chyba mam dla ciebie co specjalnego, Harv.
- Ach so? - odpar Torriti i zachichota do suchawki.
Otto te si rozemia.
- Znowu, jak wy to mwicie, robisz ze mnie balona tym swoim niemieckim akcentem.
- Tak, znowu robi z ciebie balona. Co takiego dla mnie masz?
- Jeden z moich ludzi wrci wanie z niezwykle udanej misji na Wschodzie.
Syszae o zatruciu siedmiu tysicy krw we wsppracujcej z nami mleczarni pod
Frstenbergiem? To bya robota mojego agenta.
- Gratuluj z caego serca - rozpywa si Torriti. - Kolejny celny cios w ten pieprzony
komunizm.
- Silisz si na ironi? Nie ma sprawy. Ty rb swoje po swojemu, mj drogi Harv, a my
bdziemy robi swoje po naszemu. Przed powrotem na Zachd mj agent spdzi noc u
kuzyna. Ten kuzyn ma kuzynk ze strony ony, ktra pracuje jako stenotypistka w biurze
szefa Ministerium fr Staatssicherheit, po waszemu Stasi. Pisze, co podyktuje jej Anton
Ackermann. Zaley jej na forsie, bo oszczdza, eby wysa ma na Zachd, na operacj
oczu, a to kosztuje. Chce sprzeda kopie wszystkich wychodzcych listw Ackermanna z
ostatnich trzech miesicy.
- Dlaczego nie zabawisz si w porednika, Otto? Porednicy zbijaj fors w tym
przegniym miecie.
- Z dwch powodw, mj drogi Harv. Powd numer jeden: ona chce zbyt duo
dolarw. Powd numer dwa: nie chce robi interesw z Niemcem. Bdzie rozmawia tylko z
szefem amerykaskiej CIA w Berlinie. Z Herr Torritim, Harv. I pod warunkiem, e
przyjedziesz sam.
- Skd zna moje nazwisko?
- Ackermann je zna. A ona czyta jego poczt.
 - Ile dolcw zayczya sobie ta dama, Otto?
- Dwadziecia pi tysicy w zuytych banknotach o niskich nominaach. Proponuje
spotkanie dzi wieczorem w sektorze brytyjskim. Chce ci da prbk. Jeli zaakceptujesz
towar i dojdziecie do porozumienia co do ceny, ustalicie termin kolejnego spotkania.
Spojrzawszy wymownie na Jacka, Torriti potar koniec nosa.
- Gdzie i kiedy?
Otto zaproponowa may katolicki koci przy Reformations Platz w Spandau,
niedaleko stacji U-Bahn. Okoo jedenastej.
- Jeli to wypali, bd twoim dunikiem - powiedzia Torriti.
- Harv, Harv... To ju jest w aktach.
Czarnoksinik, trzymajc suchawk w dwch palcach, odoy j ostronie na
wideki, tak jakby jeden nagy ruch mg spowodowa eksplozj.
- Harv, Harv... To ju jest w pieprzonych aktach - zaszczebiota, przedrzeniajc gos
Ottona. - Wiem, do cholery, co jest w aktach. - Bogi umieszek okrasi jego zwiotczae
wargi.
Torriti wzi gboki oddech, zerkn na wiszcy na cianie zegar i zatar donie,
rozradowany.
- Wszyscy na pokad! - rykn.
- Widz, e jednak ci zaswdzia. Co to za Otto? - dopytywa si Jack.
Czarnoksinik bez oporw sypn szczegami:
- Mj przyjaciel Otto to doktor Otto Zaisser, zastpca szefa organizacji o nazwie
Kampfgruppe gegen Unmenschlichkeit - Grupa Bojowa do Walki z Bestialstwem - zaoonej
par lat temu z ma pomoc finansow kilku zaufanych przyjaci z Kwaszarni. Maj
siedzib w dwch na wp zrujnowanych secesyjnych kamienicach przy bocznej uliczce tu w
okolicy - Torriti machn rk w kierunku amerykaskiego sektora miasta - zawalonych
skrzynkami od piwnicy a po dach. W skrzynkach znajduj si karty katalogowe; kada karta
zawiera nazwisko kogo, kto przepad bez wieci za elazn kurtyn. Jeeli szukamy czego
na temat jakiej konkretnej osoby, Kampfgruppe bywa bardzo pomocna. Otto specjalizuje si
w psikusach. W zeszym roku podrobi cholerne znaczki pocztowe z podobizn wujaszka
Stalina z ptl na szyi, naklei je na tysice kopert i wysa na Wschd. W martwym sezonie,
kiedy nic si nie dzieje, agenci Kampfgruppe wysadz czasem komunistom jaki most
kolejowy albo wytruj stado kochozowych krw.
- Cigle nie powiedziae, czemu ci swdzia nos - wtrci Jack.
- Gdyby Otto naprawd dosta w swoje rce kopie wychodzcych listw Ackermanna,
to wyprosiby lub poyczy od kogo te dwadziecia pi tysicy i wykupi je dla siebie, a
potem polecia i przehandlowa cay zbir Rabbiemu za okrge pidziesit patoli. Rabbi
przyszedby z tym do nas i zada skromnie siedemdziesit pi; albo oddaby wszystko za
darmo, gdybymy mu tylko powiedzieli, w jakim miejscu Ameryki Poudniowej ukrywa si
wrg publiczny numer jeden Pastwa Izrael, byy szef ydowskiej Sekcji Gestapo, Adolf
Eichmann.
- Te termofaksy mog by prawdziwe. Nie dowiesz si, dopki nie zobaczysz.
Czarnoksinik z byskiem w oku potrzsn gow.
- Tak si skada, e wiem, i towarzysz Ackermann nie dyktuje swoich listw
sekretarce. Ma obsesj, wszdzie podejrzewa podsuchy i przecieki, wic wszystko pisze
wasnorcznie i sam zapiecztowuje koperty, tak by byo wida, czy kto je otwiera.
- A zatem twj przyjaciel Otto nie jest twoim przyjacielem?
- wiadomie lub niewiadomie przygotowuje puapk.
- Co teraz zrobisz, Harveyu?
- Wchodz w to, chopie.
Torriti porzuci swoj poz rozlazego grubasa, ktry topi smutki i depresje w
przydziaowej whisky, i energicznie wzi si do roboty. Wezwa do siebie na narad Jacka,
obu Silwanw i jeszcze czterech innych starannie dobranych agentw. Panna Sipp wycigna
wielk pacht z planem Spandau, usytuowanego w brytyjskiej strefie Berlina, i przypia j
do ciany.
- Mamy do dyspozycji sze godzin - zacz Torriti. - Ukryjcie spluwy. Nikt nie moe
zobaczy, e macie przy sobie bro. Kiedy si ciemni, przedostaniecie si pojedynczo na
teren operacji. Silwanowie, w pokutnych worach, z gowami posypanymi popioem i
obrzynami w szkaplerzach, zajm pozycj w kociele... Kiedy przyjd, chc was widzie na
kolanach, modlcych si o moje zbawienie. Wy czterej przyczaicie si w najciemniejszych
bramach, jakie uda si wam znale w pobliu, najlepiej gdzie na rogu. Jack, ubrany w
znoszon skrzan kurtk i wenian czapk, eby nikt go nie wzi za absolwenta Yale,
bdzie prowadzi takswk. Podrzucisz mnie pod drzwi kocioa i zabierzesz z powrotem,
kiedy wyjd, o ile w ogle stamtd wyjd. M3, razem z magazynkami, trzymaj na siedzeniu
obok, pod paszczem przeciwdeszczowym. Mamy czno. Kady z kadym bdzie mg si
bezporednio porozumie dziki ustrojstwom, ktre panna Sipp, niech bd bogosawione jej
delikatne rczki, przyczepi wam teraz do klap. Jakie pytania?
Sodki Jezus chcia wiedzie, czy bdzie mg zabra ze sob pekiczyka.
- Oczywicie, marnotrawni ksia zazwyczaj prowadzaj si z psami na smyczy -
odpar drwico Torriti.
- Dostaniemy premi ekstra, szefie? - pyta dalej Sodki Jezus.
- Tylko jeli bdzie strzelanina.
Sodki Jezus nie da za wygran.
- Tak dla cisoci, czy strzelanina zostanie uznana za strzelanin, jeli my bdziemy
strzela, a oni nie?
- Marnujesz swj wrodzony talent w szpiegostwie - stwierdzi Czarnoksinik. - Jeste
stworzony, by by adwokatem, ktry ugania si za karetkami w poszukiwaniu klientw.
- Mam za sob trzy lata studiw na wydziale prawa w Bukareszcie, potem przyszli
komunici i musiaem ucieka - przypomnia mu Sodki Jezus.
- To wszystko, o ile mnie moja soniowa pami nie myli - powiedzia Torriti do
Jacka.
Wyglda, jakby go kto na sto koni wsadzi.
*
Jack podjecha takswk do krawnika na wprost katolickiego kocioa, w chwili gdy
dzwony na wiey zaczy wybija jedenast. Pochyli si do konierzyka koszuli i powiedzia:
- Kapitan Whisky. Wszyscy na swoich miejscach?
Obserwatorzy meldowali si po kolei:
- Whisky Jeden, przyjem.
- Whisky Dwa, przyjem.
- Whisky Trzy i Cztery, na pozycjach.
- A jak tam w kociele? - zapyta Jack.
Przez chwil sycha byo tylko szum.
- Whisky Pi i Sze, jak wyej.
Torriti, ubrany w stary, obszerny paszcz przeciwdeszczowy, ciska w rku flaszk
ginu, owinit w papierow torb. Pchn tylne drzwiczki takswki i wytoczy si na chodnik.
Odchyli gow, dopi resztk z butelki, rzuci j na tylne siedzenie i zatrzasn kopniakiem
drzwi samochodu. Jack przechyli si i otworzy okno od strony pasaera. Torriti wycign
portfel z kieszeni spodni i podetkn go sobie pod sam nos, liczc banknoty.
- Zaczekaj tu na mnie - warkn.
- Um wieviel Uhr? - spyta Jack.
- Pniej, cholera. Spter. - Torriti wyprostowa si, bekn i udajc, e ma problemy z
zachowaniem rwnowagi, zatoczy si w stron podwjnych drzwi kocioa.
Jack nacign czapk na oczy, pooy do na M3, lecym pod paszczem
przeciwdeszczowym na siedzeniu obok, i czeka; spod daszka czapki mg bez przeszkd
obserwowa wszystko we wstecznym i obu bocznych lusterkach. Przez ukryt w uchu
miniaturow suchawk odbiera kolejne meldunki.
- Tu Whisky Dwa. Wszed do rodka.
- Whisky Pi. Widz go - szepn Sodki Jezus.
- Whisky Sze. Ja te go widz - odezwa si Upady Anio.
Czarnoksinik przystan przy chrzcielnicy w ksztacie muszli, zaczerpn wody w
donie i ochlapa sobie twarz. Wstrzsn si i ruszy wzdu gwnej nawy. Na awkach
siedziao kilkunastu modlcych si w skupieniu wiernych. W ostatnim rzdzie klczeli po obu
stronach nawy dwaj zakapturzeni mczyni w pokutnych workach ze szkaplerzami, kiwajc
si miarowo w bezgonej modlitwie; Torriti pomyla, e musi im pniej powiedzie, e
katolicy nie kiwaj si w kociele jak ydzi przy szabasie. Kiedy zblia si do otarza,
zobaczy idc mu naprzeciw kobiet w zielonym, mskim lodenowym paszczu, solidnych,
wschodnioniemieckich traperkach i z gow owinit szalem. Gdy si zrwnali, szepna:
- Herr Torriti?
- To ja - odpar. - Sprechen Sie Englisch?
- Troch mwi po angielsku - powiedziaa kobieta. - Gdzie moemy pj, eby
porozmawia?
Torriti wzi j pod rk i poprowadzi w mroczny kt z boku otarza. Rozejrza si
dyskretnie po ludziach siedzcych w awkach; wydawao si, e tylko dwie zakapturzone
postacie w tylnym rzdzie zwracaj na nich uwag.
- Nasz wsplny przyjaciel powiedzia mi, e moe pani mie co ciekawego do
zaoferowania - odezwa si Czarnoksinik.
- Poka panu zwei prbki - powiedziaa kobieta. Wydawaa si bardzo spita, jakby
chciaa mie to ju za sob. - Spodoba si panu to, co pan zobaczy, to spotkamy si znowu i
dokonamy wymiany. Ja dam panu listy, a pan mi da dwadziecia pi tysicy dolarw.
Amerykaskich.
- Skd ma pani pewno, e zapac? Mog wzi listy i znikn.
Kobieta cigna usta.
- Zrobi pan tak, a nigdy nie zobaczy reszty listw, ja? - Pomylaa chwil, potem
dodaa: - Dwadziecia pi amerykaskich dolarw billig w zamian za to, co panu
przyniosam.
- Zdzierstwo! - jkn Torriti z udawan rozpacz.
Kobieta umiechna si i signwszy pod paszcz, wycigna z fadw grubej
spdnicy dwa zoone arkusze papieru i dyskretnie wrczya je Czarnoksinikowi. Rozejrza
si wok, potem rozpostar jedn kartk i podnis do wiata wiecy, poncej przed figurk
Madonny. Dojrza pisany na maszynie tekst, ktry zaczyna si od oficjalnego powitania
towarzysza Ulbrichta, a koczy partyjnym pozdrowieniem po niemiecku. Na kocu listu, u
dou strony, widniao nazwisko A. Ackermann. Wyej dao si dostrzec bardzo czytelny
odrczny podpis Ackermanna. Drugi list adresowany by do zastpcy radzieckiego rezydenta
w Karlshorst, towarzysza Oskara Ugor-Moodego, koczy si takim samym partyjnym
pozdrowieniem, a pod spodem widnia taki sam podpis Ackermanna.
- Wydaje si koszerne - powiedzia Czarnoksinik, chowajc oba listy do kieszeni.
Rozejrza si ponownie i spostrzeg dwch starszych panw, ktrzy wstali z awki i
ruszyli gwn naw w kierunku drzwi. Silwanowie te musieli ich zauway, bo nieznacznie
wsunli donie pod szkaplerze; Torriti dobrze wiedzia, e nie robi nic zdronego...
Minwszy ostatni rzd awek, starsi panowie odwrcili si do otarza, przyklknli,
przeegnali si i szepczc co do siebie, wyszli z kocioa.
- Gdzie i kiedy? - zwrci si Torriti do kobiety.
Signwszy pamici do szkolnych czasw, z trudem wygrzeba odpowiednie
niemieckie sowa:
- Wo? Wann?
- Hier - odpara, wskazujc Madonn. - Jutro nacht. Okay? Rozumie pan?
- Rozumiem - powiedzia Torriti.
Zamruga oczami i pooy rk na figurce, jakby nagle straci rwnowag i musia si
czego przytrzyma.
Kobieta sprawiaa wraenie zagubionej, jakby nie wiedziaa, co dalej pocz.
Czarnoksinik pomyla, e jest neofitk, ktr kto wynaj na jednorazow misj. Zrobia
krok w ty, potem w przd, wreszcie wycigna do niego do w rkawiczce. Czarnoksinik
pocaowa j w rk. Kobieta wydawaa si zdumiona. Nerwowo zachichotaa i odesza
pospiesznie, prawie biegnc pomidzy awkami, zanim znikna w bocznych drzwiach. W
tylnym rzdzie Sodki Jezus i Upady Anio spojrzeli po sobie niepewnie.
W uchu Czarnoksinika zabrzcza miniaturowy gonik.
- Whisky Trzy. Obiekt wychodzi bocznymi drzwiami. Idzie bardzo szybko w kierunku
Breitestrasse. Czekaj... Zatrzymuje si przed ni stary mercedes. Wsiada. Samochd zawraca,
nabiera prdkoci, skrca z powrotem w Breitestrasse. Ju, straciem ich z oczu.
- Kapitan Whisky. Co dalej w karcie?
Czarnoksinik wymamrota do konierzyka:
 - Tu Knajpiarz. Jeli co ma si wydarzy, to wanie teraz. Bdcie czujni.
Sign pod paszcz i poklepa - na szczcie - perow rkoje rewolweru, potem,
nieco si zataczajc, ruszy powoli po kamiennej posadzce kocioa w kierunku gwnych,
podwjnych drzwi. Nawet si nie obejrza; wiedzia, e w razie czego Silwanowie bd go
osania. W jego uchu odezwa si nagle jeden z obserwatorw.
- Whisky Jeden. Od strony Carl-Schurz-Strasse nadchodz dwaj mczyni.
- Kapitan Whisky. Wszyscy zachowa spokj - rozleg si w suchawkach
beznamitny gos Jacka. - Widz ich w bocznym lusterku. Przechodz pod latarni. Jeden z
nich ma na sobie skrzany paszcz, drugi skrzan kurtk. Id powoli w stron kocioa.
Czarnoksinik pamita jeszcze zdenerwowanie Jacka tamtej nocy, kiedy czekali na
Wiszniewskiego w kryjwce nad kinem. Przez te cztery miesice chopak dojrza i okrzep.
Pierwsze wraenie Torritiego, e Jack przewysza zdolnociami cae to miso armatnie, ktre
przysyaj mu z Waszyngtonu, okazao si suszne.
- Whisky Trzy i Cztery - szepn niemal bezgonie do swojego mikrofonu. - Idcie za
nimi, ale nie przyciskajcie ich za bardzo. Chc, eby to oni zaczli.
Pchn drzwi i znalaz si na pociemniaej ulicy. Od razu zauway dwch mczyzn,
przechodzcych pod latarni gazow jakie pidziesit metrw w d ulicy; wiato zalnio
na czubku ysiejcej gowy jednego z nich. Oni take musieli ju dostrzec Czarnoksinika,
bo rozdzielili si i przyspieszyli kroku. Powczc nogami, Torriti podszed do stojcej przy
krawniku takswki. W rodku dostrzeg Jacka, ktry siedzia za kierownic, udajc, e
drzemie, lecz jego prawa rka sigaa po co na siedzeniu obok. Whisky Trzy i Cztery skrcili
za rg i pojawili si tu za plecami obu mczyzn.
Kiedy Czarnoksinik dotar do tylnych drzwi samochodu, tamci znajdowali si
zaledwie par metrw od niego. W chwili gdy dotyka klamki, jeden z nich sign praw
rk za pasek. Co bysno metalicznie w wietle latarni. Mczyzna ociale ruszy na
Torritiego. Z gracj i lekkoci grubasa, ktry przey wicej bjek ulicznych, ni mg
zliczy, Torriti uskoczy na bok i przykucn. Pikna perowa rkoje rewolweru
zmaterializowaa si w jego doni i odskoczya lekko, kiedy pocign za spust. Wystrza,
spotgowany panujcymi ciemnociami, odbija si echem od wysadzanej kocimi bami
jezdni, a kula przeszya rami napastnika, ktry rozpaszczy si na ziemi. Rzenicki n
potoczy si do rynsztoku, prosto pod nogi Jacka, ktry w tym samym momencie wyskoczy
zza swojej takswki, ciskajc pod pach M3, wycelowany w drugiego mczyzn. Ten stan
jak wryty. Mia widocznie tyle oleju w gowie, eby nie prbowa ucieczki. Po chwili, z
pistoletami gotowymi do strzau, nadbiegli Whisky Trzy i Whisky Cztery. Pierwszy
kopniakiem odsun n od rannego, ktry siedzia oparty o zderzak i pojkiwa. Drugi
przeszuka ysego, stojcego przez cay czas nieruchomo, z rkami uniesionymi nad gow, i
zabra mu bro oraz mae walkie-talkie.
- To mia by atak, Harvey? - Jack z niedowierzaniem potrzsn gow. - To bya
amatorszczyzna...
Nagle, przy kocu ulicy, ukaza si may samochd z migajcym niebieskim kogutem
policyjnym na dachu. Pdzi w kierunku takswki i z piskiem opon zahamowa jakie
dwanacie metrw od nich. Drzwi z obydwu stron otworzyy si i wysiado dwch mczyzn
w mundurach zachodnioniemieckiej Polizei. Obaj trzymali palce na spucie pistoletw
maszynowych typu Schmeisser, ktre ciskali pod pach.
- Skd tak szybko wiedzieli, e maj tu przyjecha? - wyszepta Jack.
- Moe to jednak nie bya amatorszczyzna - mrukn pod nosem Torriti.
- Jakie kopoty?! - zawoa jeden z policjantw.
Jack by z siebie niezwykle dumny, e od razu spostrzeg, i nie odezwali si po
niemiecku. Zauway to w tym samym momencie, w ktrym Czarnoksinik rzuci od
niechcenia:
- Mwi wzorcow angielszczyzn, chopie. Rozwal ich.
Jack i Torriti otworzyli ogie jednoczenie z policjantami, ktrzy zaparszy si nogami
w ziemi, zaczli pru do nich ze schmeisserw. Kule Jacka ciy jednego z nich, strza
Torritiego powali drugiego. ysy tajniak, wci stojcy z rkami w grze, chwyci si nagle
za brzuch, trafiony zbkan kul napastnikw. W pobliskich domach ludzie otwierali okna,
ten i w wyjrza lkliwie na ulic. Kto zawoa:
- Was ist hier Los?!
- Schliesse die Fensterlden... das geht uns nichts an! - wrzeszczaa jaka kobieta.
- Rufen Sie die Polizei - odpowiedzia jej mski gos.
- Das ist ein Polizeiauto! - odkrzykna wychylona przez parapet dziewczyna.
- Czas si zbiera - zarzdzi Czarnoksinik z szerokim umiechem na twarzy.
- Z czego si tak cieszysz? - zapyta Jack.
- Nie rozumiesz, synu? Gnojki chciay mnie porwa!
Rzuci si na przednie siedzenie obok Jacka. Takswka odbia od krawnika,
zarzucio ni na rogu i znikna w upiornej ciszy berliskiej nocy.
 13.

BERLIN, PITEK, 11 MAJA 1951

Na czas nieobecnoci Czarnoksinika stery przej Jack. Rozparty na krzele szefa,

przekrzykujc dobywajc si z fonografu ari, opisywa wanie akcj przed kocioem
dwm wieo upieczonym rekrutom, ktrzy zameldowali si na subie w berliskiej bazie.
- To jest stary wschodnioniemiecki podstp i musicie o tym pamita - mwi.
Pchn ku nim przez biurko dwa kubki z przydziaow whisky Torritiego, unis w
gr swj i wychyli do dna.
- Nasyaj na was paru byczkw, wy zaczynacie si z nimi bi albo wycofujecie si w
popiechu, a tu zajeda wz policyjny... moe by te takswka lub karetka... Biegniecie do
nich po pomoc, oni was zgarniaj, znikacie bez ladu, nikt nic nie widzia, nikt nic nie sysza,
a potem ogldamy was w telewizji na konferencji prasowej w strefie sowieckiej. Oczy macie
szkliste od narkotykw i ogaszacie wiatu, e poprosilicie o azyl polityczny w
proletariackim Shangri-la wujka Stalina.
- Nigdy nie natknem si na co takiego w gazetach - zauway jeden z rekrutw i
szeroko otworzy oczy ze zdziwienia.
- Jest zbyt wiele porwa, eby o wszystkich pisano w gazetach. Tylko w Berlinie
kilkaset na miesic. A scenariusz bywa prawie zawsze ten sam.
- Czy ta termonuklearna reakcja, nad ktr pracujemy w Eniwetok, zmieni co w
tutejszych ukadach? - wtrci drugi.
- Rosjanie zamali nasz monopol na bomb atomow - odpar Jack. - Z wodorow
zrobi to samo, zanim zdymy splun. Ale spokojna gowa, zimna wojna tak prdko si nie
skoczy. Zdycie si wykaza...
- Jak dugo pan tu jest? - zapyta z szacunkiem pierwszy rekrut.
Jack wsta, rozluni krawat i odchyliwszy niedbaym ruchem poy marynarki, usiad z
powrotem na krzele Czarnoksinika. Ostatnio zaopatrzy si w dodatkow bro. W
przypitej do szelek kaburze bysna wypolerowana, mahoniowa rkoje woskiej beretty.
- Za tydzie minie p roku. - Potrzsn gow. - Cholera, jak ten czas leci tu, w
Berlinie.
- Czy s tu jakie... no, wie pan, rozrywki? - dopytywa si niemiao mody czowiek.
- Jest kilka nocnych klubw na Kurfrstendamm, ale musicie na siebie bardzo uwaa.
W tych lokalach wprost roi si od Rosjan i wschodnich Niemcw.
 Wesza panna Sipp z porannymi raportami od obserwatorw, monitorujcych
mikrofony w sowieckiej strefie z kryjwki niedaleko Checkpoint Charlie 20.
- Jeli macie jakie pytania, problemy, cokolwiek, zawsze moecie z tym do mnie
przyj! - zawoa Jack.
Kiedy rekruci wyszli, Jack zacz przeglda meldunki, szukajc nagrania z
podsuchu, ktry elektrycy zaoyli w pododze Herr Professora. Od dwunastu dni
regularnie napyway rozwleke, do wtpliwej uytecznoci kopie zapisu rozmw,
przypominajcych dialogi z opery mydlanej. Tego ranka, bez wyranego powodu, po raz
pierwszy nic nie przyszo. Jack wyprostowa si na krzele i ponownie przejrza wszystkie
kopie.
- Jak to moliwe, e nie ma nic z mikrofonu SNAJPERA?! - zawoa do panny Sipp.
Wetkna gow przez drzwi.
- Te si zdziwiam, wic wziam na spytki jednego z obserwatorw. Powiedzia, e
podsuch wysech.
- Sprawd jeszcze raz, dobra?
- Cigle nic - zameldowaa panna Sipp nieco pniej tego samego ranka. - Mwi, e
s dwie moliwoci. Pierwsza: kto odkry mikrofon i go usun. Druga: TCZA i/lub
SNAJPER wpadli w rce KGB.
- Sukinsyny przeoczyy trzeci moliwo - wysycza Jack, kipic ze zoci. -
Mikrofon lub ktry z przekanikw ma usterki.
- Przetestowali sprzt, zanim go zainstalowali - odpara cicho panna Sipp.
Wygadzajc doni pofadowan spdnic, podesza do biurka i siostrzanym gestem
pogaskaa nadgarstek Jacka.
- Spjrz prawdzie w oczy... Zakochae si w swojej czniczce. Wspomnisz moje
sowa, Jack. Nie wyjdzie ci to na zdrowie.
Odepchn jej rk.
- A w ogle to nie rozumiem, dlaczego Harvey upar si, ebym zaoy u nich
podsuch. SNAJPER przekazuje mu wszystko, co sam wie. Na tych jedwabnych szmatkach.
- Pan Torriti zawsze postpuje bardzo metodycznie. Mona by pewnym, e zawsze
zwietrzy co, czego inni by nawet nie podejrzewali.
W ten pitek Jack zjawi si wczenie w sali prb na Hardenbergstrasse, ale zasta
jedynie przylepion na szybie portierni karteczk z ogoszeniem, e zajcia baletowe z Lili

20
Gwne przejcie midzy Berlinem Wschodnim i Zachodnim.
zostay zawieszone do odwoania. Odchodzc od zmysw, poruszy niebo i ziemi w
berliskiej bazie, eby si dowiedzie, czy w sowieckim sektorze zatrzymano ostatnio jak
grub ryb. Napywajce odpowiedzi nieco go uspokoiy: nie odnotowano adnego
epokowego aresztowania. Oficerowie KGB z Karlshorst zajci byli nowymi przepisami
moskiewskiej centrali, ktre nakazyway powracajcym do ojczyzny oficerom paci wysokie
ca od mebli, ubra, samochodw, motorw i rowerw, przywoonych z Niemieckiej
Republiki Demokratycznej. Mwio si nawet o krcej w tej sprawie petycji, ale rezydent,
genera Iljiczew, zmy gow prowodyrom akcji i zdusi rebeli w zarodku. Jack, w dalszym
cigu niezadowolony z wynikw swego prywatnego ledztwa, dobra si do ksig stacji
podsuchowych z zapisem wszystkich pocze radiowych z Karlshorst. Ale i tu nie natkn
si na nic szczeglnego. Przejrza ostatnie raporty obserwatorw, majcych na oku sowieckie
lotniska. Odbyy si zwyke loty, wszystkie planowe. Jack kaza nawet Upademu Anioowi
sprawdzi prywatn szko taca przy Alexanderplatz, gdzie Lili uczya rano; kartka w
okienku dozorczyni gosia, e zajcia Fraulein Mittag bd prowadzone teraz przez Frau
Haeckler a do odwoania. W drodze powrotnej do strefy amerykaskiej Upady Anio wpad
do dozorczyni Herr Professora, eby zobaczy, czy jej nowiutkie czeskie radio dobrze
odbiera, i jednoczenie wycign z niej co na temat lokatorw. Staruszka, jak pniej
powiedzia Jackowi, suchaa wanie monachijskiej rozgoni Radia Wolna Europa.
Lekarstwo na artretyzm nie bardzo jej pomaga. Ludzie, ktrzy mieszkali na grze, wyjechali.
Koniec kropka.
udzc si jeszcze nadziej, e znajdzie si jakie banalne wytumaczenie zniknicia
TCZY, Jack poszed na wtorkowe spotkanie. Kartka z portierni Aristidea znikna, a Lili
pojawia si na zajciach, jak gdyby nigdy nic. Jack, ukryty we wnce foyer, obserwowa j
bacznie. Wydawao si, e nikt jej nie ledzi. Dwie godziny pniej, kiedy ostatni student
opuci gmach teatru, Jack, przeskakujc po trzy stopnie naraz, wbieg po schodach na gr i
gnajc na zamanie karku wskim korytarzem, przesyconym zapachem potu i talku, wpad do
sali na ostatnim pitrze, gdzie Lili staa pochylona, z jedn nog opart na drku.
Chwyci dziewczyn za rk i przycign ku sobie.
- Gdzie si podziewaa? - spyta ochryple.
- Pu, to boli...
- Baem si, e...
- Daabym ci zna, ale nie wiedziaam, jak...
- Gdyby ci aresztowali...
Jack puci j wreszcie. Oboje odetchnli gboko.
 - Jack-in-the-box - wyszeptaa Lili.
Odepchna go lekko, a potem potrzsna gow i westchnwszy jak dziecko,
przytulia mu si do piersi.
- Brat Herr Professora zmar nagle... Musielimy jecha do Drezna na pogrzeb.
Zostalimy tam kilka dni, eby pomc jego onie. Wiesz, jak to jest... Konto w banku, polisa
na ycie... Och, Jack, to wszystko jest bez sensu. Co z nami bdzie?
- Daj mi troch czasu - powiedzia. - Co wymyl.
- Co pozwala ci wierzy, e czas dla nas istnieje? - szepna mu prosto w ucho, a jej
sowa byy tak wilgotne i ciepe jak kawaek jedwabiu.
Jack przytuli j mocno.
- Spd ze mn noc, Lili - baga. - Chocia raz.
- Nie - powiedziaa i wtulia si w niego mocniej. - Nie mog... - Jej gos gdzie
odpyn.
*
Lec na wskim, drewnianym ku, Lili odwrcia si plecami do Jacka, ktry
zacz caowa jej kark i przesun doni po krgoci biodra. Zza jej szczupego ramienia
popyn gos, ochrypy po miosnej nocy.
- Zauwaye, e kiedy pocig porzdnie si rozpdzi, wszystko w pobliu torw staje
si niewyrane, zamazane? Ale jeli szybko zamrugasz powiekami, moesz zatrzyma ruch
na uamek sekundy, moesz zatrzyma obraz. Przelatujesz dzi koo mnie z prdkoci
wiata, Jacku Byskawico. W oczach mojej duszy...
- Oczyma mojej duszy...
- Tak, oczyma mojej duszy mrugam, aby zatrzyma obrazy nas, kochajcych si tutaj.
Jack, pieszczc jej uda, czu smuke i twarde jak stal minie tancerki.
- Opisz mi, co widzisz.
- Oczywicie, ju si kiedy kochaam... ale to byo dawno, dawno...
Jack pomyla o Upadym Aniele, ktry otwiera z trzaskiem niewielki teleskop i
patrzy, jak Lili wpada w objcia starszego mczyzny o nienobiaych wosach.
- Zacznij od pocztku - powiedzia. - Raz jeszcze przeyjemy dzisiejsz noc.
Lili drgna.
- A wic... Podczas naszej ostatniej rozmowy w sali prb zgadzam si spotka z tob
w maym hoteliku w sektorze francuskim. Mwi Herr Professorowi, e zanocuj u
przyjaciki z dziecistwa, w Poczdamie. Jestem zdumiona nie tyle samym kamstwem, ile
tym, jak atwo mi przeszo przez gardo. Dalej postpuj wedug twoich instrukcji: id pod
prd jednokierunkow uliczk, eby mie pewno, e nikt mnie nie ledzi. Potem
przychodz tutaj, a serce wali mi jak oszalae.
Jack zachichota, wtulajc twarz w szyj dziewczyny.
- Ja te sprawdziem, czy nikt ci nie ledzi.
- Recepcjonista za lad umiecha si znaczco, podajc mi klucz, ale ja nie czuj si
zakopotana. Wrcz przeciwnie, jestem dumna... Dumna, e kto tak pikny jak ty, Jacku-
prosty-jak-wieca, tak bardzo mnie poda.
- Podanie to mao, Lili.
- Czekam w pokoju... Wreszcie sysz twoje kroki na schodach. Nasuchiwaam ich
tyle razy w teatrze, e teraz rozpoznaj je natychmiast. Otwieram drzwi. I to jest wanie ten
moment, kiedy rzeczy zaczynaj biec byskawicznym tempem... wszystko si zamazuje,
rozpywa...
- Mruga. Opisz mi poszczeglne ujcia.
- Ujcia?
- To, co utrwala kamera. Zatrzymane obrazy.
- Postaram si. Widz siebie... Nie potrafi wykrztusi sw powitania. Sigam do
uszu, eby zdj kolczyki.
- Ten gest... Zaparo mi dech w piersiach. Zdawao mi si, e zamkna w nim
wszystko, czego mczyzna mgby zapragn od kobiety...
- Widz ciebie... Widz, jak cigasz przez gow koszul. Widz, jak odpinasz ten
okropny przedmiot od paska u spodni i wsuwasz go pod poduszk. Przygldam si, jak
rozpinasz mi sukienk. Skadam moje ubrania, ktre ty zdejmujesz, i przenosz ostronie na
krzeso, co niezmiernie ci bawi... Przypuszczam, e wolaby, ebym rzucia je na podog,
tak jak by to zrobia Amerykanka. Czuj, e wierzchem doni muskasz skr na moich
piersiach. Och... Widz, jak stapiaj si nasze nagie ciaa, widz twoje oczy szeroko otwarte,
kiedy przyciskasz swoje usta do moich...
- Twoje oczy te musiay by otwarte, skoro to zauwaya.
- To byo jak taniec... Nie chciaam straci adnej odsony spektaklu.
- Poka mi wicej obrazw, Lili.
- Wicej uj, yes. Tych obrazw wystarczy, by zapeni wspomnieniami cae ycie.
Niesiesz mnie do ka, pochylasz si nade mn w sabym wietle, sczcym si z uchylonej
garderoby, piecisz swymi wielkimi domi i zgodniaymi ustami moje nienawyke do
pieszczot ciao. - Westchna w poduszk. - Wchodzisz we mnie powoli, obracasz mnie
przodem, potem tyem, jeste za mn, pode mn, obok mnie... Wspaniale umiesz si kocha.
Jeste naprawd dobry... w te klocki - zamiaa si cicho.
- To zasuga kobiety, e mczyzna... jest dobry w te klocki - odpar Jack, odkrywajc
dopiero teraz t oczywist prawd. - Ten sam czowiek raz bywa lichym, a raz przecitnym
kochankiem, ale s chwile, s... kobiety, dla ktrych dajemy z siebie wszystko. Nie mona o
kim powiedzie: to wspaniay kochanek. Nigdy nie mamy pewnoci, bo za kadym razem
jest inaczej.
- Nie mamy ju dla siebie zbyt wiele czasu - ostrzega go Lili.
- Wystarczy, by si przekona, czy twoje obrazy przerastaj moje fantazje.
Zdrzemnli si jeszcze na krtko, przytuleni do siebie. Zbudziy ich poranne odgosy
ulicy i pierwsze promienie witu. Jack chcia si znowu kocha, ale jkna, e caa jest
poobijana od twardego materaca, wic da spokj, bo nie chcia sprawia jej blu. Wstaa z
ka, umya si nad bidetem za parawanem w kcie pokoju. Kiedy si ubrali, zeszli do maej
izdebki na zapleczu portierni i zjedli niadanie: czerstwe bueczki z margaryn i demem,
popijane gorc czekolad na mleku w proszku.
Stali na chodniku, zakopotani, nagle jakby zagubieni. Twarz Lili spochmurniaa.
- Chyba si poegnamy?
- Nie, Lili. Nie bdziemy si egna - odpar Jack. - Kiedy byem may, matka
zabieraa mnie na kade wito Dzikczynienia do Atlantic City... Pamitam, e z
podcignitymi do kolan spodenkami staem na play nad brzegiem oceanu i patrzyem, jak
woda wymywa piasek spod moich bosych stp, a potem cofa si w gb morza. Czuem
wtedy, e krci mi si w gowie. Dzisiaj jest tak samo...
- Ja jestem piaskiem spod twoich bosych stp.
Lili odwrcia gow, patrzc na usmolone twarze mczyzn, ktrzy wyadowywali z
ciarwki torby z wglem i nosili je do piwnicy ssiedniego budynku.
- ycie to akumulacja maych bdw - powiedziaa nagle.
- Dlaczego mwisz o bdach? - zapyta Jack z rozdranieniem. - eby mi powiedzie,
e nasza noc bya bdem?
- Nie to miaam na myli. Chciaam ci w ten sposb streci histori mojego ycia -
wyjania - ale doszam do wniosku, e prawdziwym problemem s due bdy, ktre
prbujemy naprawi.
*
Jeszcze tej samej nocy zaoony w pododze SNAJPERA podsuch zarejestrowa
dwik ludzkich gosw. Ukryty w instalacji owietleniowej nadajnik przekaza je do
kryjwki, a ju nastpnego ranka na biurko Jacka wpyny kopie zapisu rozmw: niewyrane
urywki zda, trzaskanie zamykanych i otwieranych drzwi, plotki o rozwodzie jakiej znanej
pary, skwapliwe zapewnienia starego czowieka o dozgonnym uwielbieniu dla modej
dziewczyny, puenta antyradzieckiego dowcipu, kwiecista pochwaa czyjej sztuki kulinarnej...
Nieistotna paplanina w domowym zaciszu, bez najmniejszego zwizku z tajnymi
informacjami, zbieranymi przez SNAJPERA na uniwersytecie i w rzdowych gabinetach. Po
duszej chwili milczenia day si sysze dwa mskie gosy, pogrone w cichej rozmowie,
prowadzonej w jzyku angielskim. Pierwszy gos nalea niewtpliwie do Herr Professora,
drugi - sdzc z akcentu - do jakiego obcokrajowca, prawdopodobnie Polaka.
Ten wanie fragment zapisu najbardziej zaintrygowa Jacka. Tekst zawiera szczegy
dotyczce testowanej na batyckiej wyspie Rugii broni biologicznej, produkcji uranu w
okolicy Joachimstalu w Grach Harcu oraz najnowszych sowieckich eksperymentw nad
rozszczepieniem jdra atomu w Azji rodkowej. Potem rozmowa zesza na wsplnych
znajomych: kto umar na raka okrnicy, kto zostawi on dla modszej kobiety, kto uciek
do Francji i mieszka teraz w Paryu... Nagle Polak napomkn, e wydaje mu si, i Rosjanie
maj wanego szpiega w brytyjskim wywiadzie. Skd mu to przyszo do gowy, zapyta
starszy mczyzna, wyranie zdziwiony. Tu rozmowa si urwaa, bo do pokoju, sdzc z
odgosu krokw, wesza jaka kobieta. Dao si sysze podzikowanie za brandy, dzwonienie
szklanki o szklank. Potem mikrofon znw wyapa mikkie, kocie kroki kobiety, tym razem
wychodzcej z pokoju. Starszy mczyzna powtrzy pytanie: skd wzi si pomys, e
Rosjanie maj kreta u Anglikw. To proste, polski Urzd Bezpieczestwa wszed w
posiadanie cile tajnych dokumentw brytyjskiego wywiadu, odpar Polak i doda: Miaem te
papiery w rku. Na wasne oczy widziaem kopi listy obserwacyjnej MI6. Co to jest lista
obserwacyjna? - zapyta starszy mczyzna. To wykaz obywateli polskich, uznanych przez
brytyjsk placwk w Warszawie za potencjalnych wsppracownikw, ktrymi warto si
bliej zainteresowa w celu nawizania kontaktu. Dokument mg zosta skradziony agentom
MI6 w Warszawie, zasugerowa starszy mczyzna. Nie, nie, zaprzecza Polak. Na kopii,
ktr widzia, widniay stemple i parafy, wskazujce na to, e pismo zostao rozprowadzone
wrd ograniczonej liczby oficerw, z ktrych aden nie pracowa w Polsce.
Rozmowa zesza na inne sprawy: kwesti rozamu midzy polskimi komunistami a
Rosjanami, zamknicie warszawskiego czasopisma za opublikowanie artykuu o masakrze
tysicy polskich oficerw w lesie katyskim niedaleko Smoleska w 1943 roku. Rozgorzaa
dyskusja, czy Polakw zamordowali Niemcy, czy Rosjanie (obaj mczyni zgodzili si, e
jednak Rosjanie). Potem nastpoway obietnice podtrzymania wzajemnych kontaktw i
ostrzeenia, e listy mog wpa w niepowoane rce. Da si sysze gos TCZY,
egnajcej si z Polakiem. Dalej cikie kroki na klatce schodowej, odgos sprztanych
szklanek, trzanicie drzwiami.
Podnoszc oczy znad zapisu, Jack wyobrazi sobie kolejn seri uj: widzia, jak
SNAJPER rozpina swj staromodny, sztywno wykrochmalony konierzyk i wyjmuje spinki z
mankietw; widzia, jak TCZA siga do uszu, by zdj kolczyki; widzia jej umiech, kiedy
przypomniaa sobie reakcj Jacka; widzia, jak wraca z toalety, ubrana w lun, bawenian
nocn koszulk; widzia, jak podnosi koc na ou z baldachimem i wsuwa si pod kodr obok
mczyzny, ktremu tyle zawdzicza.
Otrzsnwszy si z tych uroje, przeczyta raz jeszcze fragment o radzieckim szpiegu
w MI6. Gdyby Czarnoksinik nie by wanie w drodze do Waszyngtonu, by popisa si
przed Matk swoj papk barytow i zdemaskowa sowieckiego kreta, Jack natychmiast by z
tym do niego poszed. Trudno, niewane. Istotna tre tej rozmowy i tak dotrze do Torritiego,
zapisana charakterystycznym pismem SNAJPERA na skrawku jedwabiu, ktry Jack
wasnorcznie wyjmie zza stanika Lili.
 14.

ARLINGTON, NIEDZIELA, 20 MAJA 1951

James Jesus Angleton, w poplamionym fartuchu ogrodniczym, narzuconym na star

koszul i sprane drelichowe spodnie, zamiata alejk w oranerii, ktr ostatnio wybudowa
na tyach swojego domku na przedmieciach Arlington, z widokiem na Kwaszarni i
Reflecting Pool po drugiej stronie Potomacu.
- Prbuj - powiedzia, nie wyjmujc z ust rozmikego papierosa, przyklejonego do
dolnej wargi - wyhodowa now odmian orchidei. Skrzyuj j z t wielk katiej o
tczowych liciach... Jeeli mi si uda, nazw j Cicely Angleton, na cze mojej ony.
Zanis si suchym kaszlem z gbi przepalonej krtani i przymkn powieki, obolae
od chronicznej migreny.
Czarnoksinik poluzowa wze krawata, a marynark rzuci na oparcie
bambusowego krzesa. Wyswobodzi si z kabury na ramieniu i powiesi j na klamce lufcika
razem ze swoim nieodstpnym rewolwerem o perowej rkojeci.
- Jeli chodzi o kwiaty, jestem kompletnym ignorantem. A niech mnie, Jim, jak si
krzyuje orchidee?
- Na mio bosk, nie siadaj na tym! - wykrzykn Angleton, spostrzegszy, e Torriti
zamierza zoy potne cielsko na bambusowym krzele. - Zaamie si pod tob.
Przepraszam, nie chciaem...
- W porzdku.
Angleton wrci do zamiatania. Ktem oka obserwowa Torritiego, ktry przechadza
si bez celu po oranerii, dotykajc od czasu do czasu glinianych doniczek, soikw i narzdzi
ogrodniczych, lecych na bambusowym stoliku.
- Krzyowanie orchidei to dugi i mudny proces! - zawoa Angleton z drugiego
koca pawilonu. - Zupenie jak praca w kontrwywiadzie.
- Nie mw...
- A jednak... eby uzyska krzywk, trzeba zebra pyek z jednego kwiatu i zapyli
nim drugi. Znasz kryminay Rexa Stouta? Jest tam detektyw Nero Wolfe, ktry w wolnym
czasie hoduje orchidee. wietny pisarz... Powiniene go poczyta.
- Jestem zbyt zajty rozwizywaniem pieprzonych zagadek, eby traci czas na jakie
pieprzone kryminay - zauway Torriti. - To w czym krzyowanie orchidei przypomina prac
w kontrwywiadzie?
 Angleton opar si na kiju od szczotki, pochyli gow i odpali kolejnego papierosa od
poprzedniego, ktry jeszcze tli mu si w ustach. Wyrzuci peta do porcelanowej spluwaczki,
penej niedopakw.
- Potrzeba a dwunastu miesicy, eby rozwina si torebka nasienna - tumaczy. -
Wtedy sadzisz nasionko w jednym z tych maych soiczkw. Uwaaj! Nie zrzu niczego.
Przez kolejny rok nasionko kiekuje na jakie cztery centymetry. Potem mona czeka nawet
pi lat, a sadzonka zakwitnie, co wcale nie jest takie pewne. Pracujc w kontrwywiadzie,
te pielgnujesz latami nasiona w maych soiczkach, utrzymujesz sta temperatur i
odpowiedni wilgotno, w nadziei, e kiedy doczekasz si kwiatw, ale nie masz adnej
gwarancji, e tak si stanie. Tu trzeba anielskiej cierpliwoci, ktrej tobie akurat brakuje,
Harveyu. Hodowanie orchidei i kontrwywiad to zdecydowanie nie twoja dziaka.
Torriti podszed do Angletona.
- Dlaczego mi to mwisz, Jim?
- Pamitam ci we Woszech, zaraz po wojnie. Twoim podstawowym bdem by brak
cierpliwoci. - Ochrypy gos przybra nagle ostrzejszy ton. - Miae obsesj na punkcie
wyrwnywania rachunkw z kadym, kto w jakikolwiek sposb wszed ci w drog: z
przyjacimi z mafii, z Rosjanami, ze mn...
- A mwi, e to ja jestem pamitliwy!
- Pamitasz Rzym, Harveyu? Lato roku czterdziestego szstego? Stracie agenta,
znaleziono go w pojemniku na mieci, bez palcw i gowy. Rozpoznae go dziki starej ranie
od kuli, ktr przeprowadzajcy sekcj lekarze wzili za blizn po wyciciu wyrostka.
Szalae, wzie to bardzo do siebie, tak jakby kto ci naplu w twarz. Tygodniami nie spae,
analizujc ca spraw od pocztku, krok po kroku. Zawzie krg podejrzanych do omiu,
potem do czterech, do dwch, wreszcie do jednego. Zdecydowae, e to kochanka denata.
Najmieszniejsze jest to, e moe miae racj. Nie zdylimy jej przepyta, by dowiedzie
si, dla kogo pracowaa... Utona w niewyjanionych okolicznociach, jak to okrelili
carabinieri. Rozebraa si do naga i wyskoczya z dki, eby sobie popywa o pnocy przy
ksiycu. Najciekawsze byo to, e nie miaa dki i nie potrafia pywa.
- Nie potrafia pywa, bo to raczej niemoliwe z pieprzon elazn sztab
przywizan do pieprzonej stopki - powiedzia Torriti i zachichota pod swoim zapijaczonym
nosem. - Byem wtedy mody i porywczy. Teraz, kiedy dorosem, najpierw bym j przelecia,
a dopiero potem wyrzuci za burt.
Podcign spodnie, odsaniajc ydk, przy ktrej Angleton dostrzeg drug kabur.
- Midzy przewodnikiem i jego agentem istnieje wi, co w rodzaju ppowiny, s
jak... ojciec i syn - mwi dalej Torriti. - Ty, Jim, tego nie rozumiesz. Masz zbyt analityczny
umys, przepeniony olniewajcymi teoriami, do ktrych wszystko dopasowujesz. Ja na moj
wiedz ciko zapracowaem. I zawsze ubabram si po okcie przy jakiej brudnej robocie.
- Ty lizgasz si na powierzchni, a ja dr w gb - odpar Angleton, znuony
sprzeczk. - Co takiego chciae mi powiedzie, e nie moge zaczeka do poniedziaku?
- Jestem w trakcie pisania notatki subowej do dyrektora, w ktrej wyuszczam punkt
po punkcie, e twj kumpel Philby jest sowieckim szpiegiem. Od pocztku lat trzydziestych.
Jeste szych w kontrwywiadzie, wic pomylaem, e powiniene o tym wiedzie. A poza
tym musz si upewni, e Philby nie prynie.
- Zrobisz z siebie durnia, Harveyu.
- Trzymam skurwysyna za jaja, Jim.
- No to wal, bracie. Wol o tym usysze pierwszy.
- Wanie dlatego przeprawiem si przez pieprzony Potomac w to ddyste niedzielne
popoudnie, chocia mogem zaszy si w pieprzonym hotelu i spokojnie chla do rana.
Angleton opar szczotk o szklan cian pawilonu i wycign z kieszeni spodni
niewielki notes.
- Masz co przeciwko, jeli bd notowa?
- Nic a nic.
Przysunwszy krzeso do bambusowego stolika, Angleton odsun na bok narzdzia,
eby zrobi miejsce na notes, chwyci owek, ktrym zapisywa dane o rolinach, i z
protekcjonalnym umieszkiem na ustach podnis wzrok na Torritiego.
Czarnoksinik, przechadzajc si w t i z powrotem za jego plecami, zacz swoj
opowie od czonkostwa Philbyego w Zwizku Socjalistw we wczesnych latach
trzydziestych w Cambridge. Mwi o jego pielgrzymce do rozdartego zamieszkami Wiednia,
maestwie z wojujc komunistk (o lubie tym wiedzia dobrze przyjaciel Angletona,
Teddy Kollek), o wysikach, jakich nie szczdzi, by po powrocie do Anglii ukry lewicowe
sympatie i uchodzi za germanofila, bywalca rautw w niemieckiej ambasadzie, wreszcie o
tym, jak Times zaproponowa mu cykl reportay o generale Franco i wojnie domowej w
Hiszpanii.
Angleton znw spojrza w gr.
- Adrian by przewietlany setki razy przez te wszystkie lata. Na razie nie
powiedziae nic nowego.
Torriti mwi chaotycznie, powoujc si na spraw Krywickiego, ktr - wedug
Elihu Epsteina - Brytyjczycy nigdy nie podzielili si ze swoimi amerykaskimi kuzynami.
 - Krywicki by przesuchiwany, kiedy dotar na ten brzeg Atlantyku - przypomnia
Angleton.
Zamkn oczy, eby lepiej przypomnie sobie ca histori.
- W MI6 dziaa kret o kryptonimie PARSIFAL prowadzony przez sowieckiego asa
wywiadu, znanego jako Dziadek. Przez pewien czas kret by korespondentem wojennym w
Hiszpanii. - Angleton zachichota nagle i otworzy oczy. - Krywicki sam przyzna, e istnieje
jedna szansa na tysic, e powanie potraktujemy jego sowa.
- Kto potraktowa go powanie. Zosta zamordowany w Waszyngtonie w
czterdziestym pierwszym roku.
- Wedug oficjalnego raportu policyjnego to byo samobjstwo.
Torriti zatoczy pene koo, a potem spyta Angletona, czy wie, e Philby korzysta z
rejestru rde o Rosji Sowieckiej na dugo przedtem, zanim zaj si rozpracowaniem
sowieckiego kontrwywiadu.
- Nie, nie wiedziaem. Ale znajc Adriana i jego pedanteri, zdziwibym si, gdyby nie
zajrza do tych rejestrw.
- I tym sposobem dochodzimy do Wiszniewskiego - oznajmi Czarnoksinik. -
Niedoszego zdrajcy, ktry powiedzia nam, e moe wskaza radzieckiego kreta w MI6.
- Dochodzimy do Wiszniewskiego - zgodzi si Angleton.
- W noc nieudanej prby ewakuacji - cign Torriti - wysano z Karlshorst do centrali
w Moskwie nadzwyczaj piln depesz... Mam tu przypadkiem kopi, gdyby zechcia rzuci
okiem... Depesz z podzikowaniami za wczesne ostrzeenie, ktre udaremnio zdrad
podpukownika Wokowa/Wiszniewskiego, jego ony i syna. Od chwili gdy Wiszniewski
owiadczy mi, e zna tosamo sowieckiego kreta w MI6, podwoiem rodki ostronoci i
dopilnowaem, eby nawet lad tej informacji nie wpad w rce Angolom. A teraz posuchaj
mnie uwanie, Jim. Wiem, e regularnie spotykasz si z Philbym w La Nioise, nie mwic
ju o tym, e wpada do twojego biura, ilekro jest w Kwaszarni. Przypomnij sobie, czy
wspominae o Wiszniewskim swojemu brytyjskiemu kumplowi? Pu wreszcie par z gby.
Powiedziae mu, e mamy kogo, kto utrzymuje, i moe wskaza kreta w MI6?
Angleton odoy owek. Wydawao si, e mwi do siebie.
- Przede wszystkim nie ma adnego dowodu na to, e Sowieci maj kreta w MI6...
- Wiszniewski twierdzi, e maj...
- Wiszniewski nie byby pierwszym zdrajc, ktry chcia podnie swoj warto,
blefujc, e ukry asa w rkawie...
- Wszystko si zgadza - nalega Torriti.
 - Tak naprawd nic na niego nie masz - odpar chodno Angleton. - Ta twoja
amigwka pasuje do kadego z kilkudziesiciu brytyjskich agentw w USA...
Zacign si papierosem i odwrci twarz do Torritiego.
- Znam Adriana lepiej ni kogokolwiek na wiecie! - wybuchn. - Znam jego
intencje, wiem, co powie i co zrobi, zanim jeszcze otworzy usta i zacznie si jka. Bez
wahania powierzybym mu wasne ycie... To niemoliwe, eby szpiegowa dla Rosjan.
Nigdy w to nie uwierz! Reprezentuje sob wszystko, co tak podziwiam w Anglikach...
Angleton zamilk na chwil, a potem z kbw dymu, ktry przesoni mu twarz,
dobieg stumiony wzruszeniem gos.
- ...Adrian jest taki, jakim ja chciabym by.
Torriti wycign pomit chustk i wytar spocone rce.
- A powierzyby mu swoj katlej, gdyby jednak zakwita? - Rozemia si z
wasnego dowcipu i zaraz przeszed do sprawy agentw, przerzuconych do Polski i na
Ukrain. Ich misja zakoczya si katastrof, a mg w tym macza palce Philby, bo jako
cznik MI6 w Waszyngtonie zna szczegy caej operacji. - Zrzucasz garstk odwanych,
ale zielonych rekrutw prosto do jaskini lwa, a potem dziwisz si, e poarto ich ywcem.
Torriti odszed par krokw i wzi do rki jeden ze soiczkw, w ktrym maleki
pczek przebija si z trudem przez warstw ziemi.
- Bybym wdziczny, gdyby nie bawi si sadzonkami - warkn Angleton. - S
bardzo delikatne.
Czarnoksinik odstawi soik na miejsce i wrci chwiejnym krokiem. Wycign
zatuszczony notes, polini kciuk i przez chwil przewraca kartki. Potem zacz opowiada
histori papki barytowej. Wysya starannie spreparowane porcje do kadego, kto tutaj, w
Waszyngtonie, mg zdradzi ewakuacj Wiszniewskiego. Barytowe informacje wyglday z
pozoru na powszechnie dostpne, w rzeczywistoci jednak dotary do rk tylko kilku
wybranych osb. Wszystkie operacje, ktrych szczegy Czarnoksinik poda w swojej
papce, przebiegy bez problemu. Wszystkie oprcz jednej - zamachu w Albanii. Wiadomo o
planowanej akcji trafia do Komisji do Zada Specjalnych, ktrej czonkiem by, midzy
innymi, Kim Philby.
- W tej komisji jest szesnastu ludzi - zauway Angleton. - Nie liczc asystentw i
sekretarek. Kady z nich ma dostp do wszystkich materiaw.
- Wiem - odpar Torriti. - I wanie dlatego zawziem krg podejrzanych. Kazaem to
wysa do rk wasnych Philbyego. Daem mu do zrozumienia, e z n a m tosamo
sowieckiego kreta w MI6. Dwa dni pniej Rosjanie zastawili na mnie puapk. Chcieli mnie
porwa.
Angleton potrzsn gow.
- Rosjanie cigle kogo porywaj. Nic dziwnego, e prbowali dosta szefa berliskiej
bazy...
Nagle w ciemnych, meksykaskich oczach Angletona pojawi si bysk. Szef
kontrwywiadu zamkn z trzaskiem notes i zerwa si na rwne nogi.
- Bya jeszcze jedna papka barytowa, Harveyu, o ktrej nie wspomniae, bo podwaa
twoj koncepcj domniemanej winy Adriana. Kto jest twoim najlepszym rdem
wywiadowczym we wschodniej strefie Berlina? SNAJPER. Jest nie tylko fizykiem, ktry ma
dostp do tajnych informacji o sowieckiej broni atomowej, ale rwnie zastpc przywdcy
Niemieckiej Republiki Demokratycznej, wysoko postawionym czonkiem pastwowej
nomenklatury. Kto wie, moe pewnego dnia sam zostanie premierem... A kto pracuje ze
SNAJPEREM? Kurier o kryptonimie TCZA. Dowiedziaem si o tym z tej twojej papki
barytowej. Przyznaj si bez blu, e o tym take rozmawiaem z Adrianem. Jeeli to on jest
twoim sowieckim kretem, to dlaczego SNAJPER i TCZA jeszcze yj?
Czarnoksinik wzi z powrotem swoj kabur i przekadajc lew rk przez ptl,
starannie zapi skrzane szelki.
- Nie wspomniae ani razu, czy podzielie si te ze swym kumplem wiadomoci o
Wiszniewskim.
Angleton, ktry bawi si patkami przylepionymi do wilgotnej szyby oranerii,
zdawa si pogrony w rozmowie z samym sob.
- Adrian nie moe by sowieckim kretem. Tyle lat, tyle operacji... Nie, to wykluczone.
 15.

GETTYSBURG, SOBOTA, 26 MAJA 1951

Eugene sta na szczycie Cemetery Hill, patrzc na pole mierci, cignce si w d a

do Seminary Ridge.
- Przyszli stamtd - powiedzia, wskazujc otwart doni las za polami. - Obkana
szara Picketta i pocztek koca konfederatw. Wczesnym popoudniem trzynacie tysicy
rebeliantw przemaszerowao z bagnetami na muszkietach przez ziemi niczyj; sztandary
powieway, werble dudniy, psy szczekay, poowa zuchw sikaa w spodnie. Gdyby to byli
Rosjanie, zakrzyknliby na pewno: Za zwycistwo naszej beznadziejnej sprawy! Cel
stanowia linia unionistw, rozcigajca si wzdu tej grani a do Big Round Top. Ich
kanonierzy wstrzymali ogie, dopki nie usyszeli wrzasku buntownikw, ktrzy w ten
sposb zagrzewali si do walki. Nagle tysic siedemset muszkietw wypalio jednoczenie.
Nad rwnin rozlegy si jki rannych. Kartacze Unii siay spustoszenie w szeregach
konfederatw; armaty Jankesw tak si rozgrzay, e artylerzyci parzyli sobie palce, adujc i
strzelajc, adujc i strzelajc. Kiedy ucichy dziaa i muszkiety, pole bitwy usane byo
szcztkami polegych i zbroczone krwi. Tylko poowa z tych, ktrzy ruszyli do szturmu,
powrcia do lasu. Tymczasem unionici szykowali si do kontrnatarcia, eby wyprze
rebeliantw za Potomac. Genera Lee podjecha do Picketta i rozkaza mu zebra rozproszone
oddziay. Pickett mia podobno odpowiedzie, e nie ma ju kogo zbiera.
Philby unis do, by osoni oczy od ostrych promieni soca, i spojrza,
przymruywszy powieki, na pola pod Gettysburgiem.
- Skd taki b-b-bolszewik jak ty wie tyle o amerykaskiej wojnie secesyjnej?
Ze wzgldu na okolicznoci Eugene nie chcia zdradza prywatnych informacji, ktre,
gdyby zostay ujawnione, mogyby w cigu jednego dnia naprowadzi FBI na jego trop. W
kocu ilu radzieckich stypendystw studiowao histori Ameryki w Yale?
- Z wykadw na Uniwersytecie omonosowa w Moskwie - odpowiedzia spokojnie.
Philby rozemia si.
- Kiepska historyjka. Zapomnij, e w ogle pytaem.
Przewodnik, oprowadzajcy grup turystw po wzgrzu, odczytywa wanie
gettysburskie przemwienie Lincolna: ...prowadz wielk wojn secesyjn, poddajc prbie
ten nard, tak peen wiary i powice, by przekona si, ile jeszcze potrafi znie.
- Cholernie trafne pytanie, nie uwaasz? - powiedzia Philby, biorc Eugenea pod
rami i odcigajc go od reszty grupy. Pod pach ciska papierow torb ze sklepu
spoywczego.
Powdrowali brzegiem grani, minli dzieci, zajadajce lody z papierowych
kubeczkw, rodzin na pikniku, odpoczywajc w cieniu drzewa, a oddalili si na tyle, e
nikt ich nie mg usysze.
- Jeste pewien, e nie szli za tob?
- Dlatego wanie si spniem - odpar Philby. - Jedziem w kko przez d-d-dobr
godzin, udawaem, e si zgubiem. Zatrzymaem si na stacji benzynowej, eby zapyta o
drog do Antietam w Marylandzie, tak na wszelki wypadek. To, co chcesz mi powiedzie,
musi by cholernie wane, skoro wywloke mnie w sobot z domowych pieleszy.
- Nie mam dobrych wieci - przyzna Eugene.
Spogldajc na pole bitwy, Philby odczeka chwil i dopiero potem si odezwa.
- Nie przypuszczaem, e bd dobre - mrukn.
*
Poprzedniej nocy Eugene dostroi motorol do czstotliwoci moskiewskiej i w
jednym z quizw na tematy kulturalne usysza swj wasny kod (Ale jeeli nie jestem sob,
nastpne pytanie brzmi: - Kim, na Boga, jestem? Ach, oto wielka zagadka!... Tak, zgadza
si, to z Alicji w Krainie Czarw). Za pomoc szczliwej dziesiciodolarwki przeksztaci
wygrywajcy na loterii numer w numer waszyngtoskiego telefonu i zadzwoni tam dokadnie
o pnocy z automatu na rogu ulicy. Po drugiej stronie suchawki odezwa si kobiecy gos z
wyranym polskim akcentem.
- To ty, Gene? Na parkingu stoi pojemnik na mieci. Z tyu znajdziesz ma paczk -
zacza rzeczowo kobieta. - W rodku jest koperta. Zapamitaj tre, spal instrukcje i wykonaj
natychmiast.
Odchrzkna i dodaa:
- Twj opiekun, Dziadek, prosi, aby przekaza naszemu wsplnemu przyjacielowi, e
auje, i sprawy przybray taki obrt. Powiedz mu, e Dziadek yczy mu szczliwej
podry i wyczekuje chwili, kiedy znw si spotkaj. Chciaabym duej z tob pogada, ale
dostaam instrukcje, eby zaatwi to szybko.
Poczenie zostao przerwane.
Eugene wykrci numer Bernice.
- Miaam wspaniay dzie - zacza zdyszana. - Zdobyam czterdzieci cztery podpisy
na mojej petycji w sprawie Rosenbergw.
- Nie przyjd dzi wieczorem - przerwa jej Eugene.
 - Dlaczego?
- Wypado mi co wanego.
W jej gosie usysza rozczarowanie.
- Rozumiem. A wic jutro.
- Jutro na pewno.
Poszed na parking za sklepem i starannie obmaca pojemnik na mieci. Bez trudu
znalaz przyklejon z tyu paczk. Zamkn si u siebie na poddaszu, rozerwa kopert i wyj
z niej kartk papieru, zapisan czterocyfrowymi kolumnami liczb. Posugujc si ukrytym w
pudeku zapaek bloczkiem szyfrowym, odkodowa wiadomo, ktra wysza od samego
Dziadka. Zapamita tre, powtarzajc wszystko po kilka razy, aby mie pewno, e zna
tekst na wyrywki, potem spali list i bloczek w rondlu, a popi wrzuci do sedesu. Zabra z
pki w sklepie dwie butelki lagavulin malt whisky, wskoczy do zaparkowanego w uliczce
kombi i ruszy wzdu Canal Road w kierunku Arizona Avenue. Skrciwszy w Nebraska,
zatrzyma si przed pitrowym budynkiem z ogromnym wykuszem nad wejciem. Za autem
Philbyego sta na podjedzie jaki samochd. Eugene zostawi silnik na chodzie, podszed do
drzwi frontowych i zadzwoni. Po chwili wiato w przedsionku zapalio si, zgrzytn zamek
i w drzwiach ukaza si rozczochrany Philby w poplamionej, cuchncej winem koszuli.
Zamruga zapuchnitymi od alkoholu i z niewyspania oczami. Przez moment zdawao si, e
nie rozpoznaje Eugenea. Kiedy wreszcie do niego dotaro, kogo widzi przed sob, w
renicach mign mu popoch.
- N-n-nic nie zamawiaem - wybekota, ogldajc si za siebie.
- Ale tak, szanowny pan raczy zapomnie - nalega Eugene.
- Kto to, Adrianie?! - zawoa kto ze rodka.
- Dostawa alkoholu, Jimbo. N-n-nie chcemy, eby rdeko nam wyscho, prawda?
Przez otwarte drzwi Eugene dostrzeg wyniszczon, zgarbion sylwetk mczyzny,
ktry wanie zdejmowa jak ksik z pki i zacz j przeglda.
- Masz tu czas, miejsce, instrukcje... Wszystko zapisane na wewntrznej stronie
jednego z kartonw - szepn Eugene. - Nie zapomnij spali.
Poda Philbyemu formularz zamwienia. Kim znikn na chwil we wntrzu domu i
zaraz wrci, przeliczajc banknoty, ktre wyjmowa z damskiej portmonetki.
- Reszty nie trzeba, chopcze - powiedzia gono i wyranie, eby mona go byo
dobrze usysze.
- I za sto lat nie zgadby, kto u mnie b-b-by wtedy, kiedy przyszede - mwi teraz
Philby.
 Doszli do kamienia, upamitniajcego najdalsze miejsce, do ktrego dotar atak
konfederatw pod wodz Picketta trzeciego lipca 1863 roku.
- Wspaniay Jimbo Angleton, pan Kontrwywiad we wasnej osobie, przyszed zoy
mi wyrazy wspczucia. Zdaje si, e jaki ptak z Firmy, dziwaczny go o woskim n-n-
nazwisku, zdecydowa, e to ja jestem t szuj, ktra zdradza sekrety CIA upiornemu KGB.
- I Angleton ci o tym powiedzia!
- Jimbo i ja znamy si od stworzenia wiata - wyjani Philby. - On wie, e ja nie
mgbym by radzieckim kretem. - Zachichota, ale nie byo mu do miechu.
- Obawiam si, e to wcale nie jest zabawne - zauway Eugene. - Przyniose
wszystko? Cay sprzt?
- Jest tu, w torbie - odpar pospnie Kim.
- Na pewno nic nie zostawie? Przepraszam, ale kazano mi o to spyta.
Philby potrzsn gow.
Eugene wzi papierow torb z przedmiotami, ktre przesdziyby o losie Philbyego,
gdyby wpady w rce Amerykanw: bloczkami szyfrowymi, miniaturowymi aparatami
fotograficznymi, puszk na filmy, czytnikami mikrofotografii, tomem poezji Williama
Blakea z instrukcjami nawizania kontaktu w razie niebezpieczestwa, zwinitymi i
wcinitymi w wydrenie w obwolucie.
- Pozbd si tego. Pojad do domu okrn drog i gdzie to zakopi.
- O co tyle haasu? O t-t-to, e jaki bezczelny gnojek zjawia si nie wiadomo skd i
grozi mi palcem, to jeszcze nie p-p-powd, do cholery, eby p-p-p-p... - Philby, najwyraniej
wytrcony z rwnowagi, nie mg si wysowi - podnosi alarm!
Zy na siebie, zaczerpn gboko powietrza.
- Ryzykowny interes - wymamrota - przecieranie nowych szlakw szarga nerwy.
Najwyszy czas puci farb, co? Co jest? Czy Burgess nie ostrzeg Madeana na czas? A
moe Maclean nie zdy zwia gliniarzom?
- Maclean opuci Angli zeszej nocy. Jest w drodze do Moskwy przez Niemcy
Wschodnie.
- Bomba. W takim razie w czym p-p-problem?
- Burgess spanikowa i wyjecha z Macleanem.
- Ulotni si! - Philby odwrci wzrok i oddychajc szybko, otar usta. - Cholerny
sukinsyn! No to mamy problem.
- Brytyjczycy dowiedz si, e Maclean uciek, kiedy przyjd go przesucha w
sprawie HOMERA, w poniedziaek rano. Natychmiast zorientuj si, e Burgess nawia
razem z nim, i uderz na alarm. Zakotuje si w Londynie i tu, w Waszyngtonie, te.
- A wszystkie podejrzliwe oczy zwrc si na moj skromn osob - stwierdzi ponuro
Philby.
- Burgess ci wrobi - zgodzi si Eugene. - Dopki nie pojecha do Anglii, eby
ostrzec Macleana, mieszka z tob w Waszyngtonie. Na domiar zego wiele wskazuje na
ciebie. Wiedziae, e Amerykanie odszyfrowali fragmenty tekstu, ktry wyjawia tosamo
Macleana jako radzieckiego agenta o kryptonimie HOMER. Wiedziae, e Brytyjczycy
zamierzali go aresztowa i przesucha w poniedziaek rano. No i jeszcze te operacje
emigracyjne, ktre skoczyy si katastrof. Sprawa ewakuacji Wiszniewskiego... Wystarczy?
Eugene przerwa na chwil i doda:
- Rezydent daje ci trzydzieci sze godzin na opuszczenie kraju. Masz przy sobie
drugi paszport, jak sdz?
- A wic Dziadek chce, ebym zwiewa, tak?
- Uwaa, e nie masz wyboru. - Eugene wycign spod marynarki ma paczuszk. -
Tu jest farba do wosw, wsy, okulary i cztery tysice osiemset dolarw w drobnych
banknotach. Mam dla ciebie w kombi stary paszcz przeciwdeszczowy. Usuniemy twoj
tablic rejestracyjn i zostawimy samochd tutaj. Zanim miejscowa policja ustali, kto jest
wacicielem, ty bdziesz ju daleko std. Podrzuc ci na dworzec autobusowy w
Harrisburgu. Tras masz wypisan na paczce. Pojedziesz do Buffalo, a potem do Niagara
Falls. Tam przekroczysz granic. Po tamtej stronie bdzie czeka samochd, ktry zawiezie
ci do kryjwki w Halifaksie. Ludzie Dziadka wsadz ci na frachtowiec, pyncy do Polski.
Eugene widzia, e zaczynaj si kopoty; oczy Philbyego zaszy mg. Pooy do
na ramieniu Anglika.
- Przez dwadziecia lat bye na linii frontu. Ju czas wraca do domu.
- Dom! - Kim cofn si o krok. - Jestem k-k-komunist i m-m-marksist, ale moim
d o m e m jest Anglia, nie Rosja!
Eugene zacz co mwi, lecz Philby nie da mu doj do sowa.
- Przepraszam, stary... Jako nie widz si w Moskwie. Widzisz, walka za spraw to
jedno, ale przez te wszystkie lata... najbardziej bawia mnie g r a. W Moskwie nie bdzie
adnej gry, tylko duszne biura, zatcha rutyna i nudni biurokraci, ktrzy wiedz, po ktrej
jestem stronie.
Instrukcje Eugenea nie przewidyway ewentualnoci, e Philby odmwi ucieczki.
Zdecydowa si jeszcze odwoa do jego rozsdku.
- Oni maj zrcznych ledczych. W zamian za darowanie winy zaproponuj ci
wspprac, zrobi z ciebie potrjnego agenta...
- Jakim cudem, skoro nigdy nie byem podwjnym agentem? - najey si Philby. - Od
pocztku suyem jednemu panu.
- Nie powiedziaem, e im si uda...
Philby zmruy oczy, wysun szczk do przodu i way swoje szanse. Zaczo mu
si podoba to, co zobaczy. Wty umiech rozjani twarz, ktra jakby nabraa zdrowszego
wygldu. Znikno gdzie jkanie.
- Maj na mnie same poszlaki. Maestwo z ciotk rewolucji dwadziecia lat temu... I
to ma by dziaanie na szkod pastwa, Wysoki Sdzie? Kilka wycignitych z lamusa
historyjek, mocno mierdzcych naftalin, par zbiegw okolicznoci, ktre atwo wyjani.
A zreszt, przecie mam asa w rkawie...
- Asa w rkawie?
- Placwka CIA w Berlinie przeprowadza operacj na wielk skal. Wysoko
postawiony zdrajca przekazuje im dwa razy w tygodniu tajne informacje. Zawiadomiem o
tym central, ale z nieznanych mi bliej powodw jeszcze go nie zamknli. Ju sysz ten
dialog: Wysoki Sd naprawd myli, e ta operacja trwaaby nadal, gdybym pracowa dla
KGB? Na pewno nie, do diaba! Chryste, czowieku, to burza w szklance wody! Zapamitaj
to sobie: nie ma niepodwaalnych dowodw. Musz tylko zachowa zimn krew i
zablefowa.
- Zamali Klausa Fuchsa. Zdoali go zmusi do przyznania si do winy.
- Jeste od niedawna w tym biznesie, Eugene - powiedzia Philby. Sta teraz
wyprostowany, z kadym sowem nabierajc pewnoci siebie. - Zdajesz si nie docenia
faktu, i przesuchujcy znajduj si na straconej pozycji. Jeli si nie przyznasz, s skazani
na domysy. Zbyt duo poszlak. Na tak nikej podstawie nie mona wytoczy procesu. Poza
tym gdyby chcieli wnie moj spraw do sdu, musieliby spali agentw i operacje. -
Mwic to, kry wok Eugenea i prawie podskakiwa w narastajcym podnieceniu. -
Dopki bd odmawia przyznania si do czegokolwiek, sukinsyny nie tkn mnie nawet
palcem. Co mi tam, moja kariera stanie pod znakiem zapytania, ale bd wolny jak ptak.
Wielka gra moe toczy si dalej.
Eugene wyoy ostatni kart.
- Ty i ja jestemy jedynie pionkami - tumaczy. - Widzimy tylko to, co rozgrywa si
tu przed naszym nosem. Dziadek ma jak na doni cae pole bitwy, wszystkie manewry i
kontrmanewry obu walczcych stron. Wyda ci rozkaz. Jako onierz nie masz wyboru.
Musisz go wykona.
Wrczy Philbyemu paczk.
- We to i uciekaj - powiedzia.
 16.

WASZYNGTON, DC, PONIEDZIAEK, 28 MAJA 1951

Zwyka poudniowa odprawa u dyrektora zostaa odwoana. Zamiast niej skrzyknito

narad wojenn w maej, pozbawionej okien salce konferencyjnej po drugiej stronie
korytarza, vis--vis gabinetu szefa. DCI, Bedell Smith, ktry siedzia pod swym ulubionym,
oprawionym w ramki, powiedzonkiem Churchilla (Ludzie czasami potykaj si o prawd,
ale wikszo z nich natychmiast podnosi si i biegnie dalej, jakby nic si nie stao),
przewodniczy zebraniu przy owalnym stole. Obecni byli wszyscy baronowie Firmy, ktrych
udao si zebra w krtkim czasie: DD/O Allen Dulles, jego szef operacji Frank Wisner,
prawa rka Wisnera Dick Helms, genera Truscott, ktry by akurat w Waszyngtonie, bo
zaatwia co w Pentagonie, Jim Angleton oraz - jak to uj Angleton, stojc w korytarzu z
reszt uczestnikw spotkania w kolejce po kaw, podczas gdy suby techniczne sprawdzay,
czy w sali konferencyjnej nie ma podsuchu - gwiazda przedstawienia, jedyny w swoim
rodzaju... Harvey Torriti!
Genera Smith, ktry przez weekend przejrza zarwno subow notatk
Czarnoksinika, jak i kontrargumenty Angletona, nie by - jak to eufemistycznie uj -
wniebowzity, kiedy odkry, i sam jest adresatem jednej z papek Torritiego.
- Nic witego - zrzdzi. - Tak jakby myla, e przeciek mia rdo w biurze DCI.
Torriti, ogolony, wypucowany, wystrojony w krawat, marynark i wieo wypran
koszul, by nadzwyczaj cichy, nie mwic ju o tym, e trzewy.
- Nie mgbym ustali, e przecieki wychodziy od Philbyego - zauway - gdybym
nie wykluczy innych moliwoci.
- Zdaniem Jima jeszcze nic nie udowodnie - zauway uprzejmie Dulles, pykajc ze
swojej fajki.
Wysun stopy z domowych bamboszy, ktre zawsze nosi w biurze z powodu
podagry, i opar nogi o wolne krzeso.
- Musimy postpowa bardzo ostronie - cign, masujc sobie kostki. - Nasze dobre
stosunki z kuzynami przetrwaj mimo takiego oskarenia tylko wwczas, gdy bdziemy mieli
stuprocentow pewno. Helms - opanowany, powcigliwy biurokrata, mia wicej
wsplnego z pracowitymi ciuaczami informacji ni z kowbojami z tajnych sub - przychyli
si do opinii Angletona.
- Twoje rozumowanie jest intrygujce - powiedzia do Torritiego - ale Jim ma racj.
Jeli rozbierzesz to na czci pierwsze, zostan tylko poszlaki i zbiegi okolicznoci.
- W naszym zawodzie - argumentowa Torriti - nie ma zbiegw okolicznoci.
As, z podwinitymi do okci rkawami koszuli, siedzia z przymknitymi oczami,
opierajc si krzesem o cian. Przyzna, e nie mona wykluczy, i Czarnoksinik istotnie
co wywszy. Zbieg okolicznoci jest jak czerwona muleta matadora; jeeli si j raz dojrzy,
to instynkt podpowiada, eby ruszy do ataku, zamiast drepta bezradnie w miejscu, grzebic
nog w piasku areny. I dlatego, doda Wisner, przeczytawszy notatk Czarnoksinika,
postanowi sprawdzi daty w rejestrach. Teraz zerkn na Angletona i bysn jednym ze
swoich prostolinijnych umiechw.
- W poniedziaek, pierwszego stycznia - powiedzia, sprawdzajc co w notatkach na
kopercie - depesza Torritiego wyldowaa na biurku Jima. We wtorek, drugiego stycznia, w
ksice wpisw w holu, wprowadzonej ostatnio z powodu zaostrzenia ochrony budynku,
pojawia si nazwisko Philbyego, ktry tego dnia odwiedzi generaa Smitha i ciebie, Jim, a
pnym popoudniem nasze urzdzenia odnotowuj gwatowny wzrost liczby
zaszyfrowanych pocze radiowych pomidzy sowieck ambasad a Moskw. - As spojrza
przez st wprost na generaa Smitha. - Zdaje si, e kto tam zadzwoni na alarm.
Torriti przytkn palec do nosa. Wydawao si, e chce co powiedzie.
- Skoro wszystkie kawaki do siebie pasuj - odezwa si po chwili - musielibymy
by zdrowo stuknici, eby dalej ufa Philbyemu. Uwaam, e powinnimy odesa go do
domu, patne gotwk przy odbiorze, a potem skontaktowa si z Angolami i wyoy karty
na st. Niech sami wszystko z niego wydusz. Zamali Fuchsa. Zami i Philbyego.
- Wyjdziemy na durniw, jeli wyrwiemy si z oskareniami, nie majc
wystarczajcych dowodw... - wtrci niemrawo Helms.
- Nie wierz wasnym uszom - jkn Torriti, starajc si nie straci panowania nad
sob. - Mamy faceta, ktry rozpocz dorose ycie jako zdeklarowany socjalista, enic si w
Wiedniu z wojujc komunistk... - Rozejrza si po stole, eby sprawdzi, czy midzy
butelkami wody sodowej nie zabka si przypadkiem jaki alkohol. - Co jest, do kurwy
ndzy?! Sukinsyn zdradza jedn operacj po drugiej...
- S operacje, o ktrych wiedzia, a jednak ich nie wyda - achn si Angleton.
- Wiedzia, e znam tosamo sowieckiego kreta, ktry spali ewakuacj
Wiszniewskiego - wybuchn Czarnoksinik - bo sam mu w y s a e m tak
papk b a r y t o w ! Zaraz potem jacy gocie zwabiaj mnie do kocioa i prbuj
wyczy z obiegu. To o co tu chodzi waszym zdaniem?
Angleton zacign si papierosem.
 - Philby wiedzia, e twoim najlepszym rdem w Niemczech Wschodnich jest...
Genera Smith spojrza na poszczeglne punkty w notatce Angletona.
- Mam to gdzie tutaj... Punkt trzeci: SNAJPER.
- Philby by wtajemniczony w spraw SNAJPERA od samego pocztku - mwi dalej
Angleton. - Idc tropem przeciekw, KGB mg bez trudu ustali tosamo ich rda.
Kiedy Harvey odkry, e SNAJPER jest teoretykiem fizyki i wicepremierem w rzdzie NRD,
rutynowo przekazalimy t informacj cznikowi MI6 w Waszyngtonie, czyli Philbyemu.
Zwrci si do Czarnoksinika:
- SNAJPER wci dziaa, prawda, Harveyu?
- Tak, Jim.
Angleton prawie si umiechn, jakby chcia powiedzie nie mam wicej pyta.
- SNAJPER wci dziaa, bo uczestniczy w sowieckiej operacji dezinformacyjnej -
odpar Torriti bardzo cicho.
Ludzie wok stou wymienili spojrzenia. Truscott opar si na krzele i zapatrzy w
Czarnoksinika poprzez mgiek dymu z fajki i papierosw.
- Przypuszczam, e jeste przygotowany, eby rozwin ten wtek.
- Tak mi si zdaje - przyzna Torriti.
Z kieszonki na piersi wycign dwa zmite kawaki papieru, rozprostowa, je rk na
kolanie i zacz czyta:
- To jest poufna, natychmiastowa depesza, ktra przysza do mnie w sobot rano.
Od: Ucze Czarnoksinika. Do: Czarnoksinik. Dotyczy: AE/SNAJPER. Po pierwsze: co
mi tu mierdzi, Harveyu.
Genera Smith pochyli si do przodu.
- Tak si zaczyna: Co mi tu mierdzi, Harveyu?
- Aha. Dokadnie tak, panie generale.
- Czy to jest jaki szyfr?
- Nie, sir. To czysta angielszczyzna.
DCI kiwn gow z powtpiewaniem.
- Rozumiem. A co mu tak m i e r d z i a o?
Torriti umiechn si po raz pierwszy tego ranka.
- A wic to byo tak - zacz. - Jaki czas temu mj Ucze John McAuliffe, dziaajc
wedug moich instrukcji, zaoy podsuch w pododze mieszkania SNAJPERA. McAuliffe
jest oficerem, ktry prowadzi czniczk SNAJPERA o kryptonimie TCZA...
*
 Na pitkowym spotkaniu w sali prb Jack zanurzy dwa palce w staniku Lili i
przycisn do jej ciaa, caujc j namitnie. Kiedy wyj do zza dekoltu dziewczyny,
trzyma w rku zapisany drobnym maczkiem kawaek jedwabiu. Pniej w Berlinie-Dahlem
woy w skrawek pomidzy dwie szklane pytki, przysun lamp i pochylony z lup nad
tekstem powoli rozpracowywa kolejn zdobycz SNAJPERA. Nie by zaskoczony,
znalazszy tam szczegy dotyczce testowanej na wyspie Rugia na Batyku broni
bakteriologicznej, produkcji uranu w Joachimstalu w Grach Harcu oraz dane o najnowszych
sowieckich eksperymentach nad rozszczepieniem jdra atomu w Azji rodkowej. Potem
nastpowa dugi cytat z listu Waltera Ulbrichta do sowieckiego ambasadora; dygnitarz
skary si na aluzje czynione przez jego partyjnego oponenta Wilhelma Zaissera
kwestionujce lojalno sekretarza generalnego i jego oddanie dla sprawy komunizmu. Dalej
podana bya duga lista jednostek Armii Sowieckiej, szkolonych do dziaa wojennych z
uyciem broni bakteriologicznej. Pitkowa zdobycz SNAJPERA koczya si nazwiskami
rzdowych urzdnikw redniego szczebla i prywatnych przedsibiorcw, ktrzy ukrywajc
swoj kompromitujc nazistowsk przeszo, stanowili potencjalny cel szantau.
Skonany po caym dniu pracy, Jack wyczy lampk i przetar zmczone oczy. Nagle
dozna olnienia. Wpatrzony w ciemno pokoju, zacz intensywnie myle. mierdzca
sprawa! Zapali wiato i wykrciwszy numer na tarczy niewielkiego sejfu, wyj stamtd
ostatni zapis rozmw, nagranych przez mikrofon w pododze SNAJPERA. Pochylony nad
biurkiem, porwnywa tekst podsuchu ze sowami wypisanymi na skrawku jedwabiu. Powoli
szczka mu opada: wszystkie szczegy dotyczce broni bakteriologicznej testowanej na
wyspie Rugia, produkcji uranu w Grach Harcu i sowieckich dowiadcze nad
rozszczepieniem jdra atomu w Azji rodkowej byy n i e z n a c z n i e z m i e n i o n e.
Podsuch i jedwab przedstawiay dwie rne wersje tej samej wiadomoci. Co wicej, na
jedwabiu nie byo najmniejszej wzmianki o przechwyconej przez UB licie obserwacyjnej
MI6 z nazwiskami Polakw ani o przypuszczeniu, e na samym szczycie brytyjskiego
wywiadu dziaa sowiecki agent, ktry t list dostarczy.
A wic jednak...?
Chwyci bloczek szyfrowy i nabazgra poufn, piln depesz do Czarnoksinika w
Waszyngtonie. Co mi tu mierdzi, Harveyu... - zacz.
*
Jack, ubrany w niebieskie ogrodniczki - subowy uniform wschodnioniemieckich
elektrykw - sta oparty o kiosk na poudniowym kracu Alexanderplatz i jedzc kanapk z
odrobin szwajcarskiego sera, przeglda pierwsz stron sobotniego wydania Neues
Deutschland, naczelnego organu enerdowskiej partii komunistycznej. Obserwujc znad
gazety przeciwn stron placu, powtarza w mylach odpowied Czarnoksinika na
wczorajsz depesz: Wygarnij to tej swojej TCZY w twarz, zaskocz j - rozkaza Torriti. -
Dzisiaj. Chc zna jej wersj, kiedy bd szed do jaskini lwa w poniedziaek na dziewit
rano.
Jack zobaczy Lili, kiedy wychodzia z prywatnej szkoy taca, par minut po tym, jak
ucicho wycie syreny oznajmiajcej poudnie. Staa przez chwil, niezdecydowana, w tumie
ludzi spieszcych na lunch. Z twarz zwrcon do soca, cieszya si przez chwil jego
ciepem. Wreszcie zarzucia na rami wypchan siatk i ruszya wzdu Mhlendammstrasse.
Stana w kolejce, eby kupi buraki z ciarwki, potem znikna w aptece. Jack zamacha
na Upadego Anioa, ktry wydawa si drzema za kierownic maego studebakera,
przewocego nawz z mczki kostnej do strefy radzieckiej. Zauwaywszy Lili, wczy
silnik. Jack przeci Alexanderplatz i znalaz si tu przed ni, kiedy czekaa na zielone
wiato.
- Guten Morgen, Helga - rzuci nerwowo, biorc j pod rami. - Wie geht es dir?
Lili odwrcia gow. W jej podkronych oczach mign popoch zaszczutego
zwierzcia. Rozejrzaa si niespokojnie, jakby chciaa uciec, a potem popatrzya na Jacka
pytajcym wzrokiem.
- Znasz moje prawdziwe imi? - wyszeptaa.
- Wiem o tobie duo wicej - powiedzia cicho, po czym, ju goniej, zapyta: - Wie
geht es Herr Lffler?
Lili wyrwaa mu rk.
- Skd to wszystko wiesz?
Jack skin gow w kierunku robotniczej klubokawiarni po drugiej stronie ulicy. W
caym jego zachowaniu wida byo dziwne napicie.
- Zapraszam ci na kaw i ciastko mit Schlagsahne.
Lili krcio si w gowie. Jack podtrzyma j i poprowadzi przez spory o tej porze
ruch uliczny do przestronnej dzielnicowej stowki z jednym witraowym oknem w stylu
Bauhaus, ktre jakim cudem przetrwao wojn. Wiszce na elektrycznych kablach
jarzeniwki owietlay stoliki z laminatu. Po sali kryli podstarzali kelnerzy w czarnych
spodniach, biaych koszulach i czarnych kamizelkach, balansujc tacami penymi filianek
kawy i ciastek, uniesionymi wysoko nad gow. Jack poprowadzi Lili po schodkach na
prawie pust antresol i wlizgnwszy si za ni na ukon awk, usiad plecami do
podniszczonego lustra. Skin na kelnera, zamwi dwie kawy i dwa ciastka i sign przez
st po jej do.
Odsuna rk, jakby si oparzya.
- Dlaczego ryzykujesz, przychodzc tutaj za dnia?
- To, co mam do powiedzenia, nie moe czeka. Rozpta si pieko. Nie chc, eby
zostaa w radzieckiej strefie, kiedy to si stanie.
- Od kiedy znasz nasze prawdziwe nazwiska, Herr Professora i moje?
- To niewane - powiedzia Jack.
- A c o jest wane?
- Chodzi o twojego profesora Lfflera, Lili. Przypadkiem odkryem prawd. Zdradzi
ci. Pracuje dla KGB. Jest, jak to u nas nazywaj, agentem dezinformacyjnym.
Lili zwiesia gow na piersi. Oddychaa ciko.
Kelner, mylc, e s w trakcie maeskiej sprzeczki, postawi midzy nimi kaw i
ciastka.
- Nie bd na mnie za, kochanie, nie bd na mnie za... - zanuci, wsuwajc rachunek
pod spodeczek.
Lili podniosa wzrok i zamrugaa gwatownie, jakby prbowaa zatrzyma pod
powiekami jaki obraz.
- O czym ty mwisz, Jack? Nie rozumiem.
- Owszem, Lili, rozumiesz - powiedzia z moc. - Widz to po tobie. Widz to w
twoich oczach. Rozumiesz mnie bardzo dobrze. Kawaek jedwabiu, ktry wyjem spomidzy
twoich piersi w pitek wieczr...
- Zawiera informacje. Przeczytaam fragmenty, zanim ci to daam, yes?
- Zawiera resztki z ndznej kolacji. Zawiera rzeczy, o ktrych ju wiedzielimy, albo
rzeczy nieprawdziwe. To, co istotne, zostao wycite.
Tym razem naprawd wygldaa na skoowan.
- Skd wiesz, co zostao wycite?
- Mamy podsuch w mieszkaniu Lfflera. Nagrywa wszystkie rozmowy w pokoju
jadalnym. Sze dni temu mikrofon wychwyci jego namitne zapewnienia o dozgonnej
mioci do ciebie. Chyba pamitasz, co ci wtedy powiedzia, prawda?
Lili, niezdolna wymwi sowa, pokiwaa smutno gow.
- Mielicie gocia tamtego wieczoru, prawda, Lili? We trjk jedlicie kolacj. Potem
ty wysza, eby posprzta i da im swobodnie pogada. Mikrofon nagra wymian zda
midzy Herr Professorem a jego przyjacielem Polakiem. Mwili po angielsku. Przyniosa im
brandy i znowu wysza. To, o czym rozmawiali, kiedy ciebie nie byo w pokoju, jest dla nas
bardzo interesujce. Problem w tym, e nie umiecili tego na kawaku jedwabiu, ktry mi
dostarczya. Najistotniejsze kwestie, w s z y s t k i e t a j n e i n f o r m a c j e, zostay
pominite. Gdyby Herr Professor faktycznie dla nas pracowa, na pewno nie pominby tych
szczegw. A to oznacza, e pracuje dla komunistw. Kto, albo on, albo osoba, ktra go
prowadzi, wypra tekst, zanim Lffler go przepisa.
Lili umoczya palec w kawie i powioda nim po ustach, jakby rozprowadzaa szmink.
- To ze wieci dla moich szefw, ale dobre dla nas... Dla ciebie i dla mnie - powiedzia Jack.
- Jak to? - wykrztusia z trudem, zaskoczona jego sowami.
- Twj dug wdzicznoci wobec Herr Professora zosta spacony. Zrozum, ten
czowiek ci zdradzi. - Jack pochyli si i ponownie dotkn jej doni, ktrej tym razem nie
cofna. - Wyjed do amerykaskiego sektora, Lili. Wyjed ze mn. Wyjed natychmiast i nie
ogldaj si za siebie. W bocznej uliczce czeka na mnie furgonetka... ciniemy si jako w
schowku... Przewioz ci przez granic mao uczszczanym przejciem.
- Daj mi pomyle...
- Zaczniesz ycie od nowa. Zabior ci do Londynu, zobaczysz Royal Ballet. Moesz
podszlifowa swj angielski w Ameryce. Moesz po angielsku powiedzie sdziemu pokoju,
e zgadzasz si wyj za mnie.
Maska na twarzy Lili wykrzywia si w gorzkim umiechu.
- Zapomniae ju, mj drogi Jacku Byskawico, zapomniae ju, e jestem piaskiem
pod twoimi bosymi stopami. Sprawiam, e krci ci si w gowie, yes? Gdyby wszystko byo
takie proste, jak mwisz... Nic nie rozumiesz. N i c.
Potara powieki opuszkami palcw. Potem westchna i spojrzaa Jackowi prosto w
oczy.
- To nie profesor... - powiedziaa. - To ja, ja jestem radzieckim agentem. W pewnym
sensie to ja go zdradziam, nie on mnie.
Jack poczu nagle skurcz w klatce piersiowej tak silny, jakiego nigdy nie zazna
podczas wiosowania. Pomyla nawet, e moe wanie dosta ataku serca; paradoksalnie
wydao mu si to rozwizaniem jego problemw. Pocign yczek kawy i z trudem zmusi si
do przeknicia. Potem usysza wasny gos.
- Dobrze wic. Powiedz mi, co si stao - poprosi, chocia wcale nie by pewien, czy
chce to usysze.
- Co si stao? Sama siebie pytam bez przerwy, co si waciwie stao - odpara,
zapatrzona pustym wzrokiem w przestrze. - Ernst jest niemieckim patriot. Po dugich
rozwaaniach doszed do wniosku, e komunici, radzieccy komunici i ich niemieckie
marionetki, dziaaj na szkod Niemiec. Postanowi pracowa na rzecz zjednoczenia obu
pastw niemieckich. Dlatego zgodzi si przekazywa na Zachd informacje dyskredytujce
komunistw. Przemyla to bardzo dokadnie. Jako znana zarwno w krgach
uniwersyteckich, jak i rzdowych osobisto mia ograniczon swobod ruchu, podczas gdy ja
legalnie przekraczaam granic sektora amerykaskiego dwa razy w tygodniu, jadc na lekcje
taca. Tak wic wsplnie zadecydowalimy (bo bya to, Jack, rwnie moja decyzja), e on
bdzie zbiera informacje i wypisywa je na kawaku materiau, a ja bd jego kurierem...
Jack pochyli si ku niej.
- Mw dalej - wyszepta w napiciu.
Ciaem Lili wstrzsn dreszcz.
- KGB wykry nasz spisek. Do dzi dnia nie wiem, jak to zrobili. Moe maj
podsuchy w mieszkaniach wszystkich dygnitarzy? Moe podsuchali nasze nocne rozmowy
w ku? Kiedy szam na nasze pierwsze spotkanie, Jack, zostaam zatrzymana przed
ssiednim blokiem i wepchnita na tylne siedzenie limuzyny. Zawizali mi oczy. Nie potrafi
powiedzie, jak dugo jechalimy. Wprowadzili mnie do jakiego budynku, wepchnli do
windy. Potem weszam do pokoju, w ktrym mierdziao rodkiem owadobjczym. Zdjli mi
z oczu opask. Piciu mczyzn... - Z trudem apaa oddech. - Piciu mczyzn stao wok
mnie. Czterech mwio po niemiecku, jeden po rosyjsku. To on wydawa rozkazy... By niski,
mia grube kostki, oczy wypuke jak u wielkiego owada. W pierwszej chwili pomylaam: jak
to dobrze, e zrobili tu dezynsekcj, bo bdzie si ode mnie trzyma z daleka... Niestety, nie
zadziaao. wietnie mwi po niemiecku. Kaza mi si rozebra. Kiedy si zawahaam,
powiedzia, e jeli odmwi, zrobi to za mnie. W tym pokoju, przed tymi picioma obcymi
mczyznami, staam zupenie naga. Znaleli kawaek jedwabiu. Chyba wiedzieli, e by w
moim staniku. Zagrozili, e Ernst zostanie skazany za zdrad stanu i rozstrzelany.
Powiedzieli, e pjd do wizienia na wiele lat. Powiedzieli, e nigdy ju nie bd taczy, bo
oni si postaraj, eby moje kolana... moje kolana...
- Lili!
- Zrozum, staam przed nimi kompletnie naga. Gdybym moga si wczoga pod st i
tam umrze, chtnie bym to zrobia. Wreszcie Rosjanin powiedzia, ebym si ubraa. I
powiedzia jeszcze... powiedzia, e jest wyjcie dla Ernsta i dla mnie. Bd im przekazywa
pisane na jedwabiu listy profesora, a oni zastpi je innymi. Co wytn, co dodadz, a ja w
kady wtorek i pitek bd si spotyka po lekcjach z amerykaskim szpiegiem. Obiecali, e
moja suba dla komunizmu zostanie wzita pod uwag... Dopki bd z nimi
wsppracowa, zostawi Ernsta w spokoju.
 Jack straci wszelk nadziej. Przypomnia sobie, e powiedziaa kiedy: On beze
mnie nie przeyje. Wtedy zdawao mu si, e sens jest oczywisty - kochanek nie moe
przey odejcia ukochanej osoby. Teraz jednak zrozumia, e miao to znaczenie dosowne...
Lili nie m o g a uciec na Zachd, bo Ernst Ludwig Lffler zostanie aresztowany, skazany i
rozstrzelany.
- Po kadym naszym spotkaniu - mwia, a jej gos dra od gniewu - pisaam raport.
Musiaam im zda szczegow relacj: co robilimy, gdzie, o czym rozmawialimy. Oni
znaj twoj tosamo, Jack.
- Powiedziaa im o...
- Ani sowa. Nic o nas nie wiedz...
Jack myla w popiechu, jak j przekona, eby zbiega z nim na Zachd.
- Profesor... Herr Lffler... On... Jego los jest ju przesdzony, Lili. Musisz to
zrozumie. Ta gra nie bdzie si toczy bez koca. A ukarz go chociaby dla przykadu,
eby inni nie poszli jego ladem. Ale ty jeszcze moesz si uratowa. Jed ze mn teraz...
Bdziemy yli dugo i szczliwie.
- I yli dugo i szczliwie... Nie, Jack. Nie ma czego takiego. To bajki. Jeli
wyjad, moje odejcie zabije go, zanim po niego przyjd...
A wic sowa on beze mnie nie przeyje miay jednak podwjny sens.
Jack spostrzeg, e kocz mu si argumenty.
- Zabierz go gdzie, gdzie nie ma podsuchw, i powiedz mu to co mnie: e KGB go
wykorzystuje. Powiedz te, e mog was oboje z tego wycign.
- Nie znasz Ernsta. Nigdy nie opuci swojego uniwersytetu, swojej pracy, swoich
przyjaci, kraju, gdzie si urodzi i gdzie pochowani s jego rodzice. Nie zrobi tego, nawet
eby ratowa ycie. - Jej oczy zaszy mg. - Zawsze powtarza, e w razie czego ma bro.
artowa, e naboje s takie mae, e zabi si nimi mona tylko w jeden sposb: nabra
wody w usta, woy pistolet i wystrzeli...
- On ci kocha! Na pewno bdzie chcia, eby si ratowaa.
Lili smutno pokiwaa gow.
- Zapytamy go o rad...
*
- ...co wyjania, dlaczego SNAJPER nie z o s t a zlikwidowany, kiedy Philby
przekaza te informacje swoim mocodawcom - podsumowa Torriti swoj wypowied na
nadzwyczajnej naradzie wojennej w Waszyngtonie. - KGB ju wiedzia o SNAJPERZE. Caa
ta akcja bya po prostu operacj dezinformacyjn.
 Kiedy skoczy, w sali konferencyjnej zapada krpujca cisza. Truscott skroba co
owkiem w tym notesie. Dulles celowa pomieniem z zapalniczki w gwk fajki,
pykajc raz po raz, jakby chcia tchn ycie w dawno przygasy popi. Wisner bbni
palcami o metalow bransoletk zegarka.
Angleton podnis rk i potar czoo. Gow rozsadza mu bl. Ta przeklta
migrena...
- Fakty mona tumaczy na wiele sposobw: dwa, pi, siedem... - powiedzia
wreszcie. - Potrzebuj czasu, eby to rozgry, przecie...
Nagle rozlego si gone pukanie do drzwi.
- Wej! - zawoa genera Smith.
Sekretarka niemiao wetkna gow.
- Poufna depesza do pana, generale... Natychmiastowa, od szefa bazy w Londynie.
Helms odebra depesz i poda j przez st do dyrektora. Smith woy okulary,
otworzy metalow okadk i zacz czyta. Podnis wzrok i niecierpliwym gestem rki
wyprosi sekretark z pokoju.
- No c, panowie. Mamy pasztet - oznajmi. - W pitek brytyjskie Ministerstwo
Spraw Zagranicznych upowanio MI5, eby w poniedziaek z rana przystpio do
przesuchania Macleana w sprawie HOMERA, a w poniedziaek okazao si, e Maclean
zwia. Obawiam si, e to jeszcze nie wszystko. Wyglda na to, e Burgess te znikn.
Angleton, oguszony nowin, blady jak ciana, osun si na krzele. Genera Truscott
gwizdn.
- Burgess sowieckim agentem! - powiedzia. - Skurwysyn! Oczywicie pojecha do
Anglii ostrzec Macleana, e zamalimy HOMERA. W ostatniej chwili straci gow i uciek
razem z nim.
Wisner odsun krzeso od ciany.
- Skd Burgess wiedzia, e zamalimy HOMERA?
- Burgess mieszka z Philbym w Waszyngtonie - wtrci znaczco Torriti.
Genera Smith pokrci gow z niesmakiem.
- Burgess wypoyczy samochd marki Austin i pojecha do domu Macleana na
przedmieciach Tatsfield - czyta, wodzc palcem po blankiecie depeszy. - W pitek, o
dwudziestej trzeciej czterdzieci pi, Burgess i Maclean wsiedli na d Falaise, pync
przez kana La Manche do Saint-Malo. Jeden z marynarzy zapyta, co bdzie z austinem,
ktry zosta na molu. Wracamy w poniedziaek! zawoa Burgess. Po francuskiej stronie
MI5 odnalazo takswkarza, ktry rozpozna na zdjciach Burgessa i Macleana. Wiz ich z
Saint-Malo do Rennes, gdzie zapali pocig do Parya. Tutaj lad si urywa.
- lad prowadzi dalej do Moskwy - powiedzia Wisner.
Genera Truscott zmarszczy brwi.
- Skoro Philby j e s t sowieckim szpiegiem, te moe uciec.
Torriti zwrci si do Angletona.
- Ostrzegaem ci, do cholery, e powinnimy by ostroni.
Wszyscy ostentacyjnie unikali wzroku Angletona.
- Philby nie uciek - rozleg si jego schrypnity gos - bo nie jest sowieckim agentem.
Truscott sign po lecy za nim na stole telefon i pchn go w stron Angletona.
Genera Smith kiwn gow.
- Zadzwo do niego, Jim - rozkaza.
Angleton wyj z wewntrznej kieszeni marynarki may notes z adresami. Odnalaz
liter P i wykrci numer. Trzyma suchawk w pewnej odlegoci od ucha, eby wszyscy
mogli sysze sygna po drugiej stronie linii. Kiedy brzczyk odezwa si po raz czternasty,
Angleton podda si wreszcie. - Nie ma go w domu - powiedzia.
Truscott i Smith wymienili spojrzenia. Angleton zadzwoni do biura MI6 w
Waszyngtonie. Kobiecy gos powtrzy wybrany numer, stawiajc znak zapytania na ostatniej
cyferce.
- Prosz mnie poczy z panem Philbym - powiedzia Angleton.
- Paska godno?
- Hugh Ashmead.
- Jedn chwilk, panie Ashmead.
Baronowie zgromadzeni wok stou wstrzymali oddech.
Po drugiej stronie suchawki da si sysze wesoy gos.
- To ty, Jimbo? Przypuszczam, e syszae ju niezbyt radosne wieci. Telefony si
tutaj urywaj. Chryste, kto by pomyla? Guy Burgess...! A przecie zawsze trzymalimy si
razem!
- Moesz mie kopoty - odpar ostronie Angleton.
- Te tak mylaem, stary. Ale nie martw si, mam grub skr, odporn na kamienie i
strzay. Nie wezm tego do siebie...
- Moe skoczymy gdzie na jednego? - zaproponowa Angleton.
Philby zdusi miech.
- Jeste pewien, e chcesz, by ci ze mn widziano? To moe by zaraliwe...
- W barze Hay-Adams? O wp do drugiej?
 - Ty dyktujesz warunki, Jimbo.
Angleton w zamyleniu odoy suchawk na wideki.
- Trzeba sukinsynowi odda sprawiedliwo. Ma klas - stwierdzi z uznaniem Torriti.
- Gdyby Philby by sowieckim kretem - zastanawia si gono Angleton - KGB
odesaby go do domu razem z Macleanem i Burgessem. - Dla pozostaych uczestnikw
narady zabrzmiao to tak, jakby sam siebie prbowa przekona.
Genera Smith odsun z haasem krzeso i wsta.
- To rozstrzyga spraw, Jim. Philby jest skaony. Od dzisiaj nie ma wstpu do naszych
budynkw. Musi opuci Ameryk w cigu dwudziestu czterech godzin. Niech nasi kuzyni
przycisn go porzdnie i ustal, czy szpiegowa dla Ruskich, czy nie.
Spojrza z gry na Angletona.
- Zrozumiano?
- Zrozumiano, generale.
- Torriti...
- ...?
- Jeste najbardziej nieszablonowym oficerem na naszej licie pac. Teraz, kiedy ci
lepiej poznaem, zaczynam wtpi, czy znowu bym ciebie zatrudni, ale na pewno nie bd
tym, ktry ci zwolni. Zrozumiano?
Torriti powcign umiech.
- Zrozumiano, panie generale.
*
W dyrektorskim kiblu na kocu korytarza Czarnoksinik rozpi spodnie i z
westchnieniem ulgi zacz sika do pisuaru.
- Czowiek jest zagadk! Kto by powiedzia, e odla si to taka przyjemno? - rzuci
filozoficznie w przestrze, ypic okiem na stojcego przy drugim pisuarze mczyzn.
Niski, krpy Elihu Epstein, przyjaciel Torritiego z MI5, zachichota pod nosem.
- Nigdy o tym w ten sposb nie mylaem - przyzna. - Otworzye mi oczy. Widz
teraz wyranie, jakie to bogie chwile.
Zapi guziki rozporka i odkrci kran nad umywalk.
- Jak ci poszo rano? - zagadn odbicie Czarnoksinika w lustrze.
Torriti namydli rce.
- Jeste podczony, Elihu?
- Obawiam si, e tak.
- Nagrywasz czy nadajesz?
 - Nadaj. Nagrywaj moi kumple po drugiej stronie.
- Gdzie tym razem wsadzie mikrofon?
Epstein wskaza na kokard Orderu Krlowej Wiktorii w klapie.
Torriti wyszczerzy zby w szyderczym umiechu, pochyli si nad Epsteinem i
wrzasn prosto do kokardy:
- Harold Adrian Russell Philby, znany swoim pomagierom w zatchym wiatku
brytyjskiego wywiadu jako Kim, zosta ogoszony persona non grata. Sukinsyn ma
dwadziecia cztery godziny, eby wzi dup w troki i opuci nasz pikny kraj, potem
moecie go sobie wzi. I nie liczcie na to, e ledztwo wam pjdzie jak po male! Trzeba go
bdzie troch przydusi, eby zacz piewa.
Torriti odwrci si plecami do lustra i ochlapa twarz wod. Nie spa przez ca noc,
przygotowujc si do ostatecznej batalii przeciw Philbyemu. Teraz, kiedy napicie opado,
poczu, jak bardzo jest zmczony.
- A tak przy okazji, jak to przyj wasz James Jesus Angleton? - zapyta Epstein,
przekrzykujc szum automatycznej suszarki do rk.
- Ciko. Sdz, e od dzisiaj inaczej bdzie patrzy na wiat.
- Hmm... Tak. No c. Nie jestem pewien, czy naley ci bogosawi, czy przekl,
Harveyu. Stosunki midzy naszymi bratnimi wywiadami ochodz si jeszcze bardziej... Ale
od czego jest sztuka kompromisu? Nie zawsze mona powiedzie: kochaj albo rzu.
- Nie zawsze - zgodzi si Torriti.
Stanowczo musia si napi.
*
Bya pora lunchu. W Hay-Adams - po przeciwnej stronie parku La Fayettea ni
Biay Dom - kbiy si tumy. Angleton ciko opad na stoek przy barze, obok Philbyego.
Barman postawi przed Anglikiem trzy podwjne martini. Philby wychyli dwa naraz i
zezujc, prbowa nadzia na wykaaczk oliwk ze spodeczka.
- Zauwaye przy wejciu trzyczciowe garniaki, Jimbo? - zapyta pgosem. -
Eunuchy J. Edgara. Nie spuszczaj mnie z oka. Przed drzwiami stoj jeszcze dwa pene
samochody. Przeklte FBI! Mona by pomyle, e obrabowaem Fort Knox!
- Niektrzy z moich wsppracownikw tak myl - powiedzia Angleton.
Skin na barmana, popatrzy znaczco na martini Philbyego i pokaza dwa palce.
- Uwaaj, e wysae Burgessa, aby ostrzeg Macleana. Myl, e to tylko
wierzchoek gry lodowej.
Philby, nieudolnie naladujc teksaski akcent, odpowiedzia:
 - A nie jest tak, chopie?
- Zrobie to, Adrian? Wysae Burgessa, eby ostrzeg Macleana?
Philby powoli zwrci swoje zaczerwienione oczy na Angletona.
- To boli, Jim. e ty to mwisz... - Potrzsn gow. - W yciu czowieka s
przypywy i odpywy... Mj wiat si rozlatuje, prawda?
- Bedell Smith wysa do C jadowit depesz z wiadomoci, e kaza ci wydali z
kraju. Chopcy z MI5 bd ci przypieka pity.
- Mylisz, e nie wiem?
Chwyci trzecie martini i wychyli do dna.
- Uciekbym, gdybym by jednym z nich - powiedzia do kieliszka.
- Pamitam pewn noc na Ryder Street, kiedy wok nas wybuchay niemieckie
bomby - odezwa si Angleton. - Rozmawialimy o teorii i praktyce, a ty nagle owiadczye,
e teoria jest dobra, dopki si sprawdza. Zacytowae zaoyciela brytyjskich tajnych sub z
szesnastego wieku...
- Francisa Walsinghama, staruszku.
- Nigdy nie mogem zapamita jego nazwiska, ale nie zapomn sw, ktre wtedy
zacytowae...
Philby zmusi si do umiechu.
- Szpiegostwo to prba znalezienia okna do duszy drugiego czowieka.
- Wanie, Adrianie... okna do duszy drugiego czowieka.
Barman postawi przed nimi jeszcze dwa martini. Angleton zamiesza w kieliszku
precelkiem.
- Nie znalazem okna do twojej duszy, Adrianie. Kim ty jeste?
- Mylaem, e wiesz.
- Te tak mylaem. Teraz nie jestem pewien. - Przysigam ci, Jimbo, e nigdy nie
zdradziem swojej strony...
- A ktra strona jest twoja, Adrianie?
Pytanie zbio Philbyego z tropu. Po chwili odezwa si z wymuszon beztrosk.
- No c, chyba powinienem si ju zbiera. Przykro mi, e nie mog zosta na lunch.
Musz spakowa torby, zamkn mieszkanie, zapa samolot i tak dalej. - Nie wsta, raczej
spad ze stoka. Jedn rk przytrzyma si kontuaru i wcisn zmit piciodolarwk pod
spodeczek z oliwkami. Wycign do na poegnanie. Angleton ucisn j mocno, po
msku. Philby pokiwa gow, jakby jaka naga myl upewnia go w ju powzitym
postanowieniu. - Trzymaj si, Jimbo.
 - Mam tak nadziej.
Angleton patrzy, jak Philby odchodzi, potyka si w drzwiach... Trzyczciowe
garniaki Hoovera wypady za nim na ulic. Wrci do swojego drinka, pocign spory yk i
skrzywi si - za duo wermutu, ale co tam! Dopijajc martini, zamyli si nad nieskoczon
niemal liczb moliwych kombinacji, ktre mona by dopasowa do faktw i okolicznoci,
jake mglistych, wziwszy pod uwag niejednoznaczno wci jeszcze niezbadanych
ludzkich zachowa. Powiedzmy, czysto teoretycznie, e Adrian szpiegowa dla Rosjan. Kto
tak wany musiaby podlega pracownikowi o ogromnym dowiadczeniu wywiadowczym,
komu takiemu jak... Dziadek Angleton zacz gromadzi dossier Dziadka, kiedy po raz
pierwszy usysza o nim od sowieckiego zdrajcy Krywickiego. Nie byo tego duo - ot, cienka
teczuszka - ale wystarczyo, by przekona Angletona, i tajemniczy Dziadek jest przebiegym
i precyzyjnym graczem, ktry czerpie przyjemno i satysfakcj z tego, e zawsze potrafi
wyprzedzi ruch przeciwnika. A to oznaczao, e rzecz nie w tym, co pocz z Philbym - tym
niech si martwi w MI5 - ale w tym, kto go zastpi. Jasne, e Dziadek nie pozwoli rdu
wyschn, a sowiecka infiltracja nie zakoczy si nagle dwudziestego smego maja 1951
roku.
Pocztkowo oskarenia Torritiego pod adresem Kima wyprowadziy Angletona z
rwnowagi, ale teraz poczu nowy przypyw energii. Wyraniej ni kiedykolwiek widzia, co
powinien uczyni. Przypuciwszy z nowym zapaem szturm na drugie martini, pogry si w
styksowe otchanie swego wyrafinowanego umysu, pene subtelnych dwuznacznoci I
zaskakujcych kombinacji, ktrych diabelska kakofonia zaguszya drczce go poczucie
winy. Z grymasem niesmaku na twarzy Angleton poprzysig sobie uroczycie, e nigdy,
przenigdy nie zaufa ju adnemu miertelnikowi, tak jak zaufa Philbyemu. Nikomu. Nigdy.
W kocu kady moe by sowieckim kretem.
Albo wszyscy.
 17.

BERLIN, SOBOTA, 2 CZERWCA 1951

Czarnoksinik zastuka w otwarte drzwi Jacka.

- Mog, ehe, wej? - zapyta, stojc w progu i pochylajc swoje zwaliste cielsko w
penym szacunku ukonie.
Pytanie zdumiao Jacka.
- Ale prosz, czuj si jak u siebie - odpar zza niewielkiego biurka, zarekwirowanego
Wehrmachtowi pod koniec wojny.
Paskim gestem wskaza jedyne siedzisko, jakie miecio si w jego przyciasnej klitce
- metalowy fryzjerski stoek na kkach. Sign do kartonu pod nogami, wycign butelk
whisky, postawi dwie szklanki i napeni je rwno do poowy, eby byo sprawiedliwie.
Torriti, sadowic si ostronie na chybotliwym stoku, podjecha bliej biurka i zrcznie
chwyci swoj szklank.
- Nie masz przypadkiem lodu? - zapyta.
- Lodwka w korytarzu nie dziaa.
- Bez lodu to nie to. Bez lodu, bez dzwonienia, schlecht!
- To samo mwie tej nocy, kiedy czekalimy na Wiszniewskiego - przypomnia
Jack. - Bez dzwonienia, schlecht!
Czarnoksinik wydrapa paznokciem upie z brwi.
- Wiele wody upyno przez te pi miesicy.
- Bardzo wiele.
- Trafie SNAJPERA - powiedzia Czarnoksinik. - Twoje zdrowie.
Wypili do dna.
- Pierwszy raz jestem na najwyszym pitrze. - Rozejrza si po kanciapie Jacka. -
Przyjemnie tu.
- Ciasno.
- Ciasno, ale przyjemnie. Przynajmniej masz okno. Co wida, kiedy odsonisz rolet?
- cian budynku po drugiej stronie ulicy.
Torriti zachichota.
- C, nie przyjechae tu, eby podziwia widoki.
- Co z Philbym?
- Torquemadowie z MI5 ami go koem. Na razie obstaje przy swoim.
 - Zami go?
- Mj kumpel z MI5, Elihu Epstein, magluje go bez przerwy. Mwi, e Philby to
twardy orzech do zgryzienia.
Przez dobr chwil nie odzywali si do siebie, nie wiedzc, co powiedzie. Wreszcie
Jack zauway:
- Opucia dwa spotkania, Harveyu.
Torriti przytakn z zaenowaniem.
- Mikrofon w pododze SNAJPERA milczy. Ta cisza mnie ogusza.
Czarnoksinik rozejrza si wok, jakby szukajc drogi ucieczki.
- Jack, mam dla ciebie niemi wiadomo.
- O TCZY?
- O TCZY. O SNAJPERZE.
- Mhm.
- Pamitasz podsuch, ktry zamontowalimy w telefonie ony Ulbrichta w KC?
- Pamitam.
Torriti pchn szklank przez blat biurka, eby Jack dola mu whisky. Ucze speni
yczenie mistrza. Czarnoksinik wychyli trunek, poklepa si po kieszeniach, szukajc
czego, i wycign spod kabury zwitek papieru.
- To zapis rozmowy sprzed dwch dni... Pomidzy Ulbrichtem i jego on Lotte.
Zacz rozprostowywa kartk na biurku, ale Jack go powstrzyma.
- Sam powiedz, co tam jest napisane.
Czarnoksinik skin gow.
- Ulbricht mwi, e tajniacy z Karlshorst wyledzili Ernsta Ludwiga Lfflera w domu
jego brata w Drenie. Poszli go aresztowa za zdrad. Nikt nie otwiera, wic wywayli drzwi
i znaleli skulon w szafie, przeraon szwagierk Lfflera. On sam wisia na karniszu.
Powiesi si na wasnym krawacie. Nie y ju od dwch dni.
- Mhm.
- Lotte pyta Ulbrichta o Helg Agnes.
- Mhm.
- Ulbricht mwi, e zamkna si w kiblu. Chopcy z Karlshorst kazali jej wyj.
Usyszeli strza. - Torriti odchrzkn. - S te szczegy, ktrych pewno nie chciaby
pozna... Suchasz mnie, chopie?
Jack pocign palcem po brzegu szklanki.
- Wesza w to, nie zastanawiajc si, co bdzie dalej.
 - Zadurzye si w niej, co?
- Nie mielimy czasu do stracenia. Oboje.
Czarnoksinik wsta.
- C ci mog powiedzie?
- Raz na wozie, raz pod wozem.
- Tak trzymaj, Jack. To nie bya twoja wina. Proponowae przepustk. Nie przyja,
jej problem.
- Jej problem - zgodzi si Jack. - Woda w usta, pistolet maego kalibru... i po sprawie.
Czarnoksinik spojrza uwaniej na swego Ucznia.
- Skd wiesz o wodzie w ustach? Skd wiesz, e to by may kaliber?
- Strza w ciemno.
Torriti ruszy do drzwi.
- Powiedz mi co, Harveyu - odezwa si nagle Jack.
Czarnoksinik zawrci.
- Wal, synu. Co chcesz wiedzie?
- Czy to ta twoja papka barytowa? Wykorzystae ich, eby to upichci? Jeeli tak,
Harveyu, to nie jestem pewien, czy mog dalej...
Torriti rozoy rce.
- SNAJPER by klejnotem w koronie berliskiej bazy, chopie. Mogem wiele
powici. Mogem odaowa podsuch w telefonie Lotte... Ale nie SNAJPERA.
Potrzsn gow dla podkrelenia wagi swych sw.
- Nigdy bym go nie wyda. - Unis do gry praw do. - Hej, przysigam, stary. Na
grb mojej matki.
- Teraz mi troch lepiej, Harveyu.
- Byle do przodu, chopie.
- Byle do przodu. Dokdkolwiek.
 18.

CZERIOMUSZKI, OBWD MOSKIEWSKI, PONIEDZIAEK, 4 CZERWCA

1951

Dziadek wspi si po spiralnych elaznych schodach na paski dach dwupitrowej

willi, eby nieco odetchn od urywajcych si telefonw. Czy to prawda, dopytywa si
Beria, e dwaj Anglicy, ktrzy szpiegowali dla Zwizku Radzieckiego, ju przybyli do
Moskwy? Kiedy, pyta wydawca Prawdy, zachodni dziennikarze bd mogli przeprowadzi
z nimi wywiad, aby dowie, i zdradzili z wasnej nieprzymuszonej woli? Biuro Polityczne
musi wiedzie, nalega Nikita Chruszczow, czy krce po Kremlu pogoski o tym trzecim
Angliku s oparte na faktach, czy te wyssane z palca.
Rozgniatajc butem bugarskiego papierosa, Dziadek podszed na skraj dachu i
wychyli si przez balustrad. Zza lasu biaych brzz dochodzi ostry zapach koskiego ajna,
rozwczonego bronami po polach, ktre sowchoz w Czeriomuszkach obsieje kukurydz
pastewn, jeli pogoda si utrzyma. Pasza yow, kryptonim Dziadek, urodzi si i
wychowa na Kaukazie. Jego ojciec, akolita, ktry poci co niedziel, a kadego wieczoru
czytywa do snu swoim szeciorgu dzieciom Apokalips wedug witego Jana, zmar
podczas epidemii tyfusu. Pasza mia wtedy szesnacie lat. Po mierci ojca wysano go na
Ukrain, do stryja, ktry na pocztku lat trzydziestych, jeszcze przed kolektywizacj, jedzi
jako przedstawiciel bolszewickiej wadzy na inspekcje po okolicznych wsiach, pilnujc, eby
chopi oddawali nalene sumy do pastwowej kasy. Pasza czsto towarzyszy stryjowi w tych
objazdach. Zapamita z tamtych lat ostr wo koskiego nawozu, unoszc si w parnym,
letnim powietrzu. Poniewa stryj, ze zrozumiaych wzgldw, nie cieszy si sympati
wieniakw - bywao, e dziurawili opony w jego aucie albo dosypywali piasku do baku -
towarzyszy mu zawsze samochd z uzbrojon po zby obstaw. Stranicy pozwalali czasem
chopakowi postrzela ze swoich naganw do ustawionych na pocie butelek po piwie.
Okaza si nadzwyczaj marnym strzelcem. Nie potrafi opanowa drenia rk i
odruchowego wzdrygnicia, ilekro mia pocign za spust. Najwyraniej, artowa stryj,
zdolnoci Paszy objawi si na innym polu.
Patrzc w dal ponad wierzchokami brzz, Dziadek umiechn si na wspomnienie
tych sw. Stryj by przewidujcym czowiekiem!
W bladym przewicie pomidzy horyzontem a ciemnymi, burzowymi chmurami
Dziadek dojrza olbrzymi samolot pasaerski. Maszyna, z oguszajcym rykiem silnikw,
podchodzia do ldowania na wojskowym pasie startowym, o ktrego istnieniu niewielu w
Moskwie wiedziao. Jeeli wszystko poszo zgodnie z planem, Burgess i Maclean s teraz na
pokadzie. Powita ich garstka generaw w paradnych strojach, eby zdrajcy poczuli si
wani, a potem zostan przerzuceni do tajnego orodka szkoleniowego KGB i poddani
dugiemu, dokadnemu przesuchaniu, co Dziadek nazywa wyciskaniem gbki. Nastpnie
zajm si nimi ludzie z partii, ktrzy przygotuj ich na dociekliwe pytania dziennikarzy z
caego wiata. Trzeba wykorzysta si propagandy.
Zdolnoci Dziadka istotnie objawiy si na innym polu, chocia nie
uwiadczyby nawet trojga ludzi w caym Zwizku Radzieckim - ba, na caym wiecie! -
ktrzy by do koca rozumieli, co byo istot i ostatecznym celem jego pracy.
A istot i ostatecznym celem jego pracy bya destrukcja amerykaskiej Centralnej
Agencji Wywiadowczej. Od r o d k a.
Pierwszy etap mudnej kampanii Dziadka polega na podrzuceniu wybranych kluczy
szyfrowych prosto w rce ekspertw CIA, co pozwolio im na zamanie znacznej czci
tekstu, dotyczcego radzieckiego agenta o kryptonimie HOMER. To z kolei doprowadzio
Amerykanw do brytyjskiego dyplomaty Macleana, ktrego Dziadek bez alu spisa na straty,
jako e ujawnienie jego dziaalnoci byo i tak jedynie kwesti miesicy.
Zasadnicz spraw stao si zgranie wszystkiego w czasie. yow wiedzia, e Philby
dowie si od Angletona, i Amerykanie przejrzeli Macleana. Kiedy Brytyjczycy gromadzili
materia dowodowy, podsun Philbyemu myl, e Burgess mgby ostrzec HOMERA.
Posunicie byo genialne: Burgess wcale nie straci zimnej krwi, jak to sugeroway zachodnie
gazety - to Dziadek kaza mu uciec z Macleanem. Burgess pocztkowo odmwi. Ba si, e
ruch ten doprowadzi do ujawnienia jego starego kumpla, Philbyego, ktrego sam kiedy
wprowadzi do brytyjskich tajnych sub, a ostatnio nawet mieszkali razem przez jaki czas w
Waszyngtonie. Londyski rezydent KGB, trzymajc si cile wskazwek Dziadka, przekona
Burgessa, e dni Philbyego jako szpiega s policzone - od czasu spalonej ewakuacji
Wiszniewskiego w Berlinie ptla na jego szyi stale si zaciska i wkrtce on take bdzie
musia ratowa si ucieczk. Pozostao mu dosownie kilka dni; zanim Amerykanie przyjd
po niego, bdzie ju bezpieczny, a potem, w Moskwie, wszyscy trzej: Burgess, Maclean i
Philby, na oczach caego wiata bd witowa swj triumf.
Sprowadzajc Burgessa do Zwizku Radzieckiego, Dziadek niewiele traci, czowiek
w bowiem, wiecznie pijany i jeszcze bardziej przeraony, doprowadza do rozpaczy
wikszo brytyjskich i amerykaskich kolegw po fachu, a co za tym idzie, nie przedstawia
sob wikszej wartoci wywiadowczej.
 Kim Philby pozosta wic jako jedyny pionek w grze. By blisko z Angletonem, mia
dostp do innych wysoko postawionych ludzi w CIA i nadal dostarcza sporo tajnych
informacji. Lecz z przechwyconych szyfrogramw Dziadek dowiedzia si, e sprawa
Wiszniewskiego postawia wszystkich na nogi. Sprytny szef berliskiej bazy, niejaki Torriti,
co zwszy... Wysana przez Philbyego do centrali alarmujca wiadomo, e Amerykanin
depcze mu po pitach, moga by skutkiem prowokacji, majcej na celu zdemaskowanie
kreta. W kadym razie oczywiste byo, e prdzej czy pniej kto wpadnie na jego trop, idc
ladem zezna Krywickiego i spalonych operacji CIA.
Wielk niewiadom pracy w wywiadzie byo zuycie materiau, czyli intelektualne i
emocjonalne wyczerpanie agenta, destrukcja jego osobowoci. Trudno to zmierzy, a jeszcze
trudniej - naprawi. Philby niele si sprawdza, ale po dwudziestu latach suby by ju do
niczego: zniszczy go pocig do butelki i ycie w nieustannym napiciu. Najwyszy czas
cign czowieka do domu.
A cigajc Philbyego do domu, mona by zrealizowa jeszcze jeden, znacznie
waniejszy cel.
Dziadek ukada plan o wiele bardziej misterny, ni ktokolwiek mg si spodziewa.
Sercem suby wywiadowczej jest kontrwywiad. Angleton za dziaa w samym sercu
amerykaskiego kontrwywiadu. yow przyglda si uwanie Angletonowi, odkd Philby po
raz pierwszy zameldowa o jego obecnoci na Ryder Street podczas wojny. Potem Dziadek
obserwowa go z daleka, kiedy Angleton by we Woszech i pniej, gdy wrci do
Waszyngtonu, aby obj resort kontrwywiadu w CIA. lcza nad zapisem nocnych rozmw
Philbyego i Angletona, ktry wci gldzi o wyszoci teorii nad praktyk, dowodzc, i
kad spraw naley dry w gb a do skutku, analizujc po siedmiokro kady szczeg,
kad wersj. Owe dywagacje o wszystkim i o niczym pochaniay go do tego stopnia, i nie
potrafi sobie wyobrazi kogo, kto byby bardziej wnikliwy od niego, bardziej od niego
wyrafinowany. Tak wic ten, kto umiaby dostrzec jeszcze jeden, smy wariant, miaby nad
nim ogromn przewag.
Jak wszyscy agenci kontrwywiadu, Angleton wykazywa pewne skonnoci do
paranoi. Kady zbieg by potencjaln wtyk; kady oficer wywiadu by potencjalnym zdrajc.
Kady, z wyjtkiem jego mentora i przyjaciela, Kima Philbyego.
Wystawiajc Philbyego, Dziadek zepchnie Angletona na skraj prawdziwej paranoi.
Paranoja zagniedzi si w jego umyle. Bdzie goni za cieniami, podejrzewa kadego bez
w y j t k u. Od czasu do czasu Dziadek podele mu jakiego zdrajc, eby podsyci
obd; bdzie zostawia lady domniemanych kretw w agencji, w rzdzie, gdzie popadnie...
Jeli rozegra to starannie, Angleton przysuy si radzieckim interesom lepiej ni niejeden
prawdziwy obcy agent wewntrz amerykaskiego wywiadu - w poszukiwaniu nieuchwytnych
rosyjskich kretw rozerwie swoj agencj na strzpy i zmiady jej antysowieck elit.
Tylko jedno nie poszo wedug planu - Philby nie mia zamiaru ucieka. Najwyraniej
przywyk do buruazyjnych wygd; y, aby mydli ludziom oczy, co tylko podnosio jego
poczucie wyszoci. A teraz poszed na wielk gr i bdzie obnosi si ze swoj niewinnoci
a po dzie Sdu Ostatecznego. I bardzo prawdopodobne, e MI5 nigdy i przed adnym
sdem nie dowiedzie, e jest inaczej.
Ale Angleton wiedzia!
A przecie to on by celem Dziadka. Wystawienie Philbyego zamie Angletona.
Zamany Angleton okaleczy CIA i wtedy nic ju nie bdzie stao na przeszkodzie, eby
przeprowadzi operacj o kryptonimie CHOSTOMIER - dugo przygotowywany, niemal
epicki plan Dziadka, majcy na celu zmuszenie zachodniej demokracji industrialnej do
zgicia karku, powalenie jej na kolana i oczyszczenie pola dla szerzenia marksistowsko-
leninowskich idei w najdalszych zaktkach kuli ziemskiej.
By jeszcze jeden powd, dla ktrego trzeba byo odstawi Philbyego na boczny tor -
Dziadek zainstalowa w Waszyngtonie swojego ostatniego, najlepszego kreta o kryptonimie
SASZA. To by kto z dostpem do elity, z CIA i Biaym Domem wcznie. SASZA na razie
mia nerwy w porzdku i mg teraz przej paeczk od Philbyego.
Znad nawoonych pl nadlecia ciepy powiew, przynoszc ze sob mocn wo ajna i
wieo zaoranej gleby. Jeszcze chwil Dziadek chciwie wdycha ten zapach, po czym wrci
do biura, gdzie wci uryway si telefony.
Zanosio si na dug zimn wojn.
*
Na ogromnym ku dokazyway trzy dziewczynki. Ich dugie, biae nogi splatay si
ze sob, a ciemne, drobne sutki pryy pod przezroczystymi bluzeczkami. Nagimi palcami
stp askotay swawolnie uda i penis Dziadka, ukryty pod zgrzebn, chopsk koszul. Na
sofie w kcie pokoju, zarzuciwszy nog na oparcie, wylegiwaa si kilkunastoletnia pannica.
Podkasana wysoko sukienka odsaniaa chude kolana i znoszone baweniane majteczki.
- Cicho! - burkn Dziadek. - Jak macie si skoncentrowa na tym, co wam czytam,
skoro bez przerwy si wiercicie?
- To dziaa - zachichotaa jedna. - Staje.
- Ile razy mam wam powtarza, e staje tylko wtedy, kiedy do niego mwicie -
odezwaa si urgliwie z kanapy najstarsza z dziewczynek, ktra bya z Dziadkiem najduej.
Wykrzywia si brzydko, wystawiajc rowy jzyczek.
Najmodsza, blondynka o krconych wosach, ktra w zeszym tygodniu obchodzia
dziesite urodziny, zajrzaa wujkowi pod koszul.
- Eee tam! To wcale nie stoi! - zawoaa do swoich przyszywanych siostrzyczek. -
Wyglda jak trba sonia.
- Pogadaj z nim - poradzia jej tamta, nie ruszajc si z kanapy.
- A co mam powiedzie?
Dziadek zapa j za kostk, wycign spod koszuli i pchn z powrotem na ko.
- Nie bd powtarza - pogrozi im palcem.
- Ciii... Ciii! - woay jedna przez drug.
- Ciii - odezwaa si nagle milczca do tej pory dziewuszka o buzi porcelanowej lalki i
poprawia na nosku okrge okulary w drucianej oprawie. - Jak nie bdziemy cicho, to wujek
si na nas pogniewa.
- A wic... - zacz Dziadek i otworzywszy ksik na stronie, na ktrej zakoczy
poprzedniego dnia, przeczyta na gos: - Spord wszystkich dziwacznych rzeczy, ktre
Alicja ujrzaa w czasie swej wdrwki po Drugiej Stronie Lustra, t zapamitaa
najdokadniej. Po latach umiaa sobie ponownie odtworzy ca t scen, jak gdyby rozegraa
si ona wczoraj... agodne bkitne oczy i dobrotliwy umiech Rycerza...
- Och, uwielbiam Rycerza - westchna blondynka.
- Nie mona przerywa, kiedy wujek czyta - pouczya j z kanapy najstarsza.
- ...zachodzce soce, przewitujce przez jego wosy i lnice na zbroi takim
blaskiem, e niemal olepiao j... ko z wodzami zwisajcymi u szyi, poruszajcy si
powoli, to tu, to tam, i szczypicy traw u jej stp... i mroczny cie lasu w gbi...
- Boj si mrocznych cieni - pisna dziewczynka w okularach.
- Ja si boj lasu - wyznaa druga.
- A ja wojny - westchna trzecia, zacisna powieki i zakrya oczy domi, eby
odgoni straszne wizje.
- Diadia Stalin uwaa, e bdzie wojna - odezwaa si jedyna, ktra dotd w ogle si
nie odzywaa. - Syszaam, jak to mwi w kronice filmowej.
- Wujku, jak mylisz, wybuchnie wojna?
- Nie bdzie takiej potrzeby - odpar Dziadek. - Par miesicy temu natknem si na
tez, postawion przez pewnego bystrego ekonomist. Z pocztku sam pomys wyda mi si
oburzajcy, ale potem zaczem dostrzega moliwoci...
- A co to jest teza?
 - A co to jest ekonomista?
- Zadajecie zbyt duo pyta, moje mie.
- To jak mamy si czego nauczy, skoro nie wolno zadawa pyta?
- Moecie si uczy, siedzc cicho jak mysz pod miot i suchajc, co do was mwi!
Teza, na ktr si natknem, mogaby posuy jako... - snu swoje rozwaania Dziadek.
- Teza to bro - zgada dziewczynka w okularach. - Co jak czog, tylko wiksze. Co
jak okrt podwodny, tylko mniejsze. Mam racj?
Zanim zdy odpowiedzie, najstarsza zapytaa:
- A co si stanie z naszymi wrogami, wujku?
Dziadek przeczesa palcami pszeniczne loki maej kobietki.
- C, to jasne jak soce... Pewnie to troch potrwa, ale jeli bdziemy cierpliwi,
pokonamy ich bez jednego wystrzau.
- Jak to moliwe, wujku?
- Wanie, skd wiesz, e tak bdzie?
Dziadek umiechn si niedostrzegalnie i zacytowa jedno ze swych ulubionych
powiedzonek: Jestem od was starszy i dlatego wiem lepiej.
 CZ II

KONIEC NIEWINNOCI

S oni przeraajco rozmiowani w ucinaniu ludziom gw: to prawdziwy cud, e

ktokolwiek z nich jeszcze yje!
 Zdjcie: szczotka starego numeru magazynu Life, przeznaczonego do publikacji w
poowie listopada 1956 roku, ale wycofanego z druku na prob Centralnej Agencji
Wywiadowczej, ktra na zajmujcej ca szpalt fotografii rozpoznaa swoich pracownikw i
przestrzega, i opublikowanie tego materiau moe narazi na szwank realizowane przez nich
misje, a nawet zagrozi yciu agentw. Zdjcie, zrobione za pomoc silnego teleobiektywu,
ukazuje grup ubranych w zimowe paszcze ludzi - midzy innymi zastpc dyrektora
operacyjnego, Franka Wisnera, Jacka McAuliffea i doradc CIA Mildred Owen-Brack -
stojcych na wzniesieniu i obserwujcych mozolny marsz uchodcw, ktrzy z trudem brn
przez botnist, pooran koleinami drog: jedni wlok cikie walizki, inni tul do piersi lub
prowadz za rk dzieci. Jack zdaje si rozpoznawa kogo w porannej mgle i unosi do w
powitalnym gecie. Postawny mczyzna, nioscy na ramionach ma dziewczynk, macha do
niego, jakby rwnie go pozdrawia.
 1.

MOSKWA, SOBOTA, 25 LUTEGO 1956

W przegrzanym gabinecie na ostatnim pitrze moskiewskiego gmachu na ubiance

grupa starszych oficerw z Komitetu Bezpieczestwa Pastwowego, utkwiwszy oczy w
stojce na biurku radio, suchaa programu wojskowego, nadawanego na specjalnej
czstotliwoci. Z gonika wydziera si na cae gardo nieokrzesany wieniak Nikita
Siergiejewicz Chruszczow, pierwszy sekretarz KPZR, ktry wanie koczy przemawia na
tajnym posiedzeniu XX Zjazdu Partii. Patrzc przez okno na oblodzony, poyskujcy w
socu pomnik Feliksa Dzieryskiego porodku placu, Dziadek zacign si w zamyleniu
bugarskim papierosem z pust gilz, prbujc przewidzie wpyw tajnego przemwienia
Chruszczowa na zimn wojn, a w szczeglnoci na operacj o kryptonimie
CHOSTOMIER. Wrodzony instynkt podpowiada mu, i decyzja Chruszczowa o
ujawnieniu zbrodni zmarego i - przynajmniej w krgach KGB - opakiwanego Jzefa
Wissarionowicza Dugaszwili, znanego wiatu jako Stalin, wstrznie fundamentami
komunizmu.
Najwyszy czas, uwaa Dziadek - im wicej powice dla idei, instytucji, t e o r i i
ycia, tym trudniej znie niedoskonaoci systemu.
I to wanie powiedzia Chruszczowowi, kiedy pierwszy sekretarz wspomnia mu przy
jakiej okazji, i zamierza rozliczy si z okresem bdw i wypacze. Ci dwaj, ktrzy znali
si jeszcze z czasw wielkiej wojny ojczynianej, przechadzali si teraz po nadbrzenej
skarpie, w pobliu miejsca, gdzie najdusza rzeka Europy, Woga, wpada do Morza
Kaspijskiego. Czterech uzbrojonych ochroniarzy dyskretnie podao za nimi.
Chruszczowowi udao si przechytrzy towarzyszy z Politbiura w dugotrwaej walce o
wadz, jaka rozptaa si po mierci Stalina w marcu 1953 roku, i stan na czele partii.
- A co wy o tym sdzicie, Paszo Siemionowiczu? - zapyta Chruszczow. - Zbyt dugo
poplecznicy Stalina yli w cigym strachu, zastanawiajc si, czyja gowa poleci tym razem.
Ja sam nigdy nie kadem si spa bez plecaka pod kiem. Zawsze miaem pod rk
szczoteczk do zbw i par zapasowych skarpetek. Leaem godzinami, nasuchujc, czy
przypadkiem nie podjeda pod moje drzwi karetka wizienna, eby mnie odwie do agru w
Workucie, gdzie winiowie co rano ssali sople zamarznitego mleka, aby nie umrze z
godu. - Dgn powietrze swoim krtkim palcem. - Wiele przemawia za tym, eby naprawi
wypaczenia. Ale czy ja to przeyj?
 Dziadek rozwaa w duchu odpowied na owo trudne pytanie. Publiczne oskarenie
Stalina o skonno do popeniania bdw (w domyle - do terroru) wstrzsnoby parti,
ktra najpierw oddaa tyranowi peni wadzy, a potem nie potrafia mu si przeciwstawi,
kiedy jej naduy, kiedy po serii pokazowych procesw skaza dziesitki najbliszych
wsppracownikw, kiedy pozwoli, aby setki tysicy, a nawet miliony, tak zwanych
kontrrewolucjonistw zgniy w syberyjskich guagach.
- Nie umiem powiedzie, czy przeyjecie - odpar w kocu. - Ale jeli chcecie
przetrwa, jeli chcecie, eby przetrwa leninizm - szuka sw zrozumiaych dla tego
chopskiego politykiera, ktry z nizin wznis si na szczyty wadzy i zosta pierwszym
sekretarzem partii - trzeba zaora ziemi przed siewem.
- Kady moe zbdzi - mwi teraz Chruszczow przez radio - ale Stalin myla, e
nigdy nie popenia bdw, e zawsze mia racj. Nie przyzna si do adnego bdu, ani
maego, ani duego, chocia popeni ich wiele, i w teorii, i w praktyce.
- Co mu chodzi po gowie?! - wykrzykn jeden z oficerw.
- Ryzykowna sprawa, publiczne pranie brudw - mrukn drugi. - Kto wie, czym to si
moe skoczy. Kiedy lawina ruszy, trudno j zatrzyma.
- Stalin umacnia rewolucj - burkn wysoki mczyzna, czyszczc jedwabn
chusteczk okulary w stalowej oprawce. - Mao mia racj, kiedy mwi, e rewolucja to nie
bankiet.
- eby zrobi omlet - zgodzi si kto inny - trzeba rozbi jajka.
- Stalin - grzmia nalany genera lejtnant KGB - mawia, e rewolucjonici, ktrzy
wzbraniaj si przed terrorem, to wegetarianie. Ja tam jestem misoerny.
- Chruszczow twierdzi, e Stalin ma rce splamione krwi - wtrci mody oficer. - A
on to co? Moe lepszy? Wszyscy wiedz, co wyprawia na Ukrainie! To samo, co Stalin w
Moskwie: likwidowa wrogw ludu.
Z radia wci pyn gos pierwszego sekretarza, chwilami piskliwy jak u zawodzcej
wsiowej baby.
- Stalin, poprzez gloryfikacj swojej wasnej osoby, sta si gwnym propagatorem
kultu jednostki. Towarzysze, musimy obali kult jednostki. Raz na zawsze.
Rozlega si burza oklaskw delegatw na Zjazd Partii, co z pocztku brzmiao jak
zakcenia. Transmisja dobiega koca. W pokoju na ubiance zapada gucha cisza, wszyscy
zebrani unikali nawzajem swego wzroku. Ten i w podszed do stolika, eby nala sobie
mocnej whisky.
Niski, ysawy mczyzna pod szedziesitk, stary bolszewik, ktry sta na czele
trzynastego wydziau KGB nazwanego wydziaem mokrej roboty, poniewa jego pracownicy
specjalizowali si w porwaniach i morderstwach, podszed do stojcego przy oknie Dziadka.
- Dobrze, e przemwienie byo tajne - zauway. - Trudno przewidzie, jak by to
przyjli przywdcy bratnich krajw.
Dziadek, ktry z racji swoich osigni i dowiadczenia by prezbiterem
moskiewskiej centrali, wyj z ust papierosa i patrzy na arzcy si koniuszek, jakby w nim
szuka odpowiedzi.
- Ju wkrtce przestanie by tajne - powiedzia. - A kiedy wyjdzie na jaw, rozbije i
zaleje radziecki obz jak fala. Komunizm trzeba oczyci albo zostanie zmieciony z
powierzchni Ziemi.
*
P godziny po oficjalnym zamkniciu XX Zjazdu Ezra Ben Ezra, czowiek Mosadu
znany w Berlinie jako Rabbi, odebra wstrzs z komunistycznego rda w Berlinie
Wschodnim: w Moskwie miao miejsce wydarzenie polityczne o sile dziewi w skali
Richtera; delegaci na zjazd, zobowizani pod przysig do dochowania tajemnicy, spieszyli
do swoich woci na odpraw z aparatem partyjnym niszego szczebla.
Poniewa bya sobota, Rabbi kaza Hamletowi, swojemu szabasowemu gojowi,
wykrci domowy numer Czarnoksinika w Berlin-Dahlem i przytrzyma sobie suchawk
przy uchu.
- To ty, Harvey? - zapyta Rabbi.
Po drugiej stronie da si sysze przepity gos Torritiego.
- Jezu, Ezro, co za niespodzianka usysze ci w szabas. Czy zdajesz sobie spraw z
ryzyka, jakie podejmujesz? Rozmawiajc przez telefon w sobot, moesz podpa Stwrcy.
- Nie rozmawiam przez telefon - upiera si Rabbi. - Mwi do powietrza. Zwykym
zbiegiem okolicznoci mj szabasowy goj trzyma suchawk przy moich ustach i uchu.
- Co si wici? - zapyta Czarnoksinik.
Rabbi powtrzy to, co usysza o wstrzsie od swojego komunisty z Berlina
Wschodniego.
Czarnoksinik chrzkn z uznaniem.
- Mam u ciebie dug, Ezro - powiedzia.
- Ja myl! Jak tylko soce zajdzie i skoczy si szabas, zapisz to sobie w notesie,
ktry trzymam pod poduszk. - Rabbi zachichota do suchawki. - Niecieralnym atramentem,
Harveyu.
Torriti wykona jeszcze par telefonw i przeprowadzi swoje wasne dyskretne
dochodzenie, a nastpnie pchn byskawiczn z dopiskiem KRYZYS do Asa, ktry zastpi
Allena Dullesa na stoku dyrektora operacyjnego DD/O, kiedy tamten awansowa i zosta
szefem caej Agencji. W Moskwie a huczy od plotek, pisa Czarnoksinik. Na XX Zjedzie
Partii Nikita Chruszczow wygosi tajne przemwienie, w ktrym skrytykowa kult jednostki,
co byo nader eufemistycznym okreleniem dwudziestu siedmiu lat stalinowskiego terroru.
Rewelacje te miay wstrzsn wiatem komunistycznym i wywrze znaczcy wpyw na
przebieg zimnej wojny.
Wisner doceni powag sytuacji. Osobicie zanis depesz Torritiego prosto do
Dullesa, ktry wanie koczy briefing dla Jamesa Scottyego Restona z New York
Timesa. DCI, pykajc fajk, wskaza Asowi miejsce na kanapie i gestem rki da do
zrozumienia, eby poczeka, a skoczy.
- Podsumujmy to, Scotty. Patrzc caociowo, trzeba przyzna Firmie punkty za jej
sukcesy: pozbylimy si Mosaddeka w Iranie (kiedy znacjonalizowa British Petroleum,
wstawilimy na jego miejsce proamerykaskiego szacha, dziki czemu udao si zabezpieczy
zapasy ropy, przynajmniej na jaki czas); dwa lata temu udzielilimy moralnego wsparcia
siom, ktre obaliy rzdy Arbenza w Gwatemali, kiedy skuma si z komunistami. Tu obecny
As mia w tym swj, niemay zreszt, udzia.
Reston umiechn si do niego szeroko.
- Moesz sprecyzowa, na czym polegao to moralne wsparcie, Frank?
Wisner odwzajemni umiech.
- Trzymalimy za rk rebeliantw, ktrzy bali si ciemnoci.
- adnych konkretw?
- Moliwe, e odpalilimy im gratis kilka par wojskowych butw z demobilu, kiedy
Honduranie przemoczyli nogi, przechodzc przez zielon granic... Musiabym przejrze
raporty, eby si upewni.
- Oczywicie fakt, i Arbenz, demokratycznie wybrany przywdca, przywaszczy
sobie ponad szesnacie tysicy hektarw bananowej plantacji, nalecej do amerykaskiej
firmy, nie mia nic wsplnego z zamachem? - indagowa Reston.
- Zejd z tych wyyn, Scotty - powiedzia Wisner z przyklejonym do twarzy
umieszkiem, jak zwykle przecigajc samogoski. - Firma nie bronia interesw United
F r u i t i ty dobrze o tym wiesz. Bronilimy interesw United S t a t e s. Syszae
zapewne o doktrynie Monroego. Musimy odgrodzi nasz pkul od komunizmu.
- To ju zaatwione - wtrci Dulles. - Iran i Gwatemala s w naszym obozie.
Reston zacz powoli zakada skuwk na wieczne piro.
 - Zapewne syszelicie, chopcy, o tym, co powiedzia Czou En-laj, kiedy go zapytano
o wpyw rewolucji francuskiej na Francj. Podobno zoy donie, zetknwszy palce na ksztat
piramidy, i odrzek: Zbyt wczenie, eby o tym mwi. Zanim wpiszecie Iran i Gwatemal
na list sukcesw CIA, poczekajmy na to, co bdzie si tam dziao za jakie dwadziecia pi
lat.
- Mylaem, e Scotty ma by jednym z przyjaci Firmy - zyma si As, kiedy
Reston wreszcie wyszed.
- To rozsdny dziennikarz - odpar Dulles, z ulg wsuwajc stopy w mikkie
bambosze. - Jak masz mocne argumenty, na og moesz na niego liczy. Jest wcieky, bo
Times wykupi nasz historyjk o moralnym wsparciu na dwa lata naprzd. Od tamtej
pory poszo sporo atramentu na Gwatemal. Ludzie zdaj sobie spraw, e to my
wyreyserowalimy t inwazj i wykurzylimy Arbenza.
Dulles zapali fajk i spojrza pytajco na wistek papieru, ktry Wisner mitosi w
rkach.
- Grubsza sprawa, jak si domylam, skoro przychodzisz z tym osobicie.
Wisner powiadomi DCI, e Czarnoksinik dosta cynk o tajnym przemwieniu
Chruszczowa, w ktrym sowiecki przywdca ujawni bdy - a by moe i zbrodnie - Stalina.
Dulles, znudzony ju na mier administracyjn dubanin i wykresami budetu, zawsze
otwarty na pomysowe operacje, natychmiast dojrza propagandow si tego niesychanego
wydarzenia: gdyby Firmie udao si zdoby tekst przemwienia Chruszczowa, mogaby
puci je w obieg w pastwach satelickich i samym Zwizku Radzieckim. Rezultat byby
nieoceniony: szeregowi komunici na caym wiecie przejrzeliby na oczy; komunistyczne
partie Woch i Francji, niegdy tak potne, e zastanawiano si, czy nie odda im czci
wadzy, prawdopodobnie ju by si nie podniosy po takim ciosie; w krajach Europy
Wschodniej, a zwaszcza w Polsce i na Wgrzech, rewizjonici obaliliby stalinowskich
przywdcw...
Dulles poleci Wisnerowi wysa cile tajn depesz do wszystkich placwek Firmy
za granic, poinformowa je o istnieniu tajnego przemwienia i kaza im przekopa
wszystko, co si da, w celu zdobycia jego tekstu.
W rezultacie to nie Firma zdobya kopi tajnego przemwienia Chruszczowa, lecz
izraelski Mosad. Pewien polski yd natkn si na tumaczenie przemwienia Chruszczowa,
ktre leao na biurku w stalinowsko-gotyckiej siedzibie Polskiej Zjednoczonej Partii
Robotniczej w Warszawie. Udao mu si przemyci tekst do ambasady Izraela, gdzie agenci
Mosadu mieli wystarczajco duo czasu, aby dokadnie go sfotografowa i przesa do kraju.
 W Waszyngtonie James Angleton przystawi sobie drugi stolik do biurka i rozoy
kartony z aktami oficerw i agentw CIA. Na wielu teczkach i dokumentach widniay
czerwone nalepki, z ktrych kada oznaczaa spalon operacj, nieopatrzne sowo, podejrzane
spotkanie... Papiery byy popstrzone nalepkami tak gsto, i jeden z goci, z rzadka
odwiedzajcych sanktuarium Matki, porwna je kiedy poetycko do pola czerwonych makw
na niegu. W niespena dwa tygodnie po XX Zjedzie Partii Angleton (ktry zajmowa si te
kontaktami z Mosadem), wrciwszy z lunchu, zakoczonego jak zwykle trzema podwjnymi
martini, zasiad za biurkiem, by zagbi si w akta jednego z oficerw CIA, ktry
utrzymywa, i zwerbowa w Turcji sowieckiego dyplomat. Angleton z zasady bywa
podejrzliwy. Tym bardziej teraz postanowi przyjrze si bliej agentowi, ktry dokona
rekrutacji. Zauway, i oficer ten nalea swego czasu do socjalistycznego kka naukowego
w Cornell i e wykrca si do mtnie, gdy zapytano go o to podczas pierwszej rozmowy
kwalifikacyjnej. Angleton pamita, e Philby rwnie nalea do socjalistycznego
ugrupowania w Cambridge i e pniej zerwa wszelkie kontakty z socjalistami, starajc si
zatrze lady swojej dziaalnoci poprzez nawizanie bliskich, rzec mona zayych
stosunkw z ludmi prawicy. Wziwszy pod uwag powysze fakty, naleaoby cign
owego oficera do Waszyngtonu i przemaglowa porzdnie, tu na miejscu, nie da si bowiem
wykluczy moliwoci, i on take jest sowieckim kretem, ktry opuci szeregi socjalistw
na rozkaz KGB. Jeeli zaistnieje cho cie podejrzenia, zostanie zachcony do porzucenia
suby w Agencji. Tak czy inaczej, sowieckiego dyplomat w Turcji trzeba trzyma na
bezpieczn odlego, na wypadek gdyby okazao si, i dziaa w porozumieniu z Rosjanami.
Angleton przykleja wanie kolejn czerwon nalepk na akta owego niepewnego
oficera, gdy nagle kto zapuka dyskretnie. Drzwi uchyliy si lekko i do gabinetu wesza
sekretarka, niosc zapiecztowan torb, ktr przed chwil odebraa od modego izraelskiego
dyplomaty. Angleton zama piecz ckami do drutu i wyj du szar kopert. Na
kopercie widniaa notatka nabazgrana odrcznie przez szefa izraelskiego Mosadu: Potraktuj
to jako zaliczk za informacj, ktr mi obiecae na temat egipskiego modus operandi w
Kanale Sueskim. Wewntrz Angleton znalaz starannie oprawiony maszynopis,
zatytuowany Tajne przemwienie pierwszego sekretarza Nikity Chruszczowa na XX Zjedzie
Partii.
Kilka dni pniej Dulles (wbrew zdecydowanemu sprzeciwowi Angletona, ktry
chcia troch przetrzyma Rosjan i najpierw nieco przysposobi tekst, a potem cedzi go po
kawaku, eby przeduy efekt) opublikowa pen wersj owego historycznego wystpienia
w New York Timesie.
 Potem, do spki z Asem, spokojnie si przygldali, jak Rosjanie wij si w agonii.
*
Pisujcy artykuy na pierwsz stron Prawdy przyjaciel Azalii Izanowny podzieli
si z ni nieoficjaln nowin, kiedy w stowce, mieszczcej si przy maej uliczce na tyach
Kremla, stali w kolejce po herbat i ciasteczka. New York Times opublikowa tekst
przemwienia, ktre Nikita Chruszczow wygosi na zamknitym posiedzeniu XX Zjazdu
Partii. Chruszczow wywoa sensacj - podawaa amerykaska gazeta - potpiajc zbrodnie
Stalina i oskarajc Wielkiego Sternika o naduycie wadzy i uprawianie kultu jednostki. Z
pocztku Azalia nie wierzya. Uznaa, i Centralna Agencja Wywiadowcza wyssaa z palca
ca historyjk, eby postawi Chruszczowa w niezrcznej sytuacji i zasia nieufno w
szeregach hierarchii partyjnej. Nie, nie, to pewna wiadomo, upiera si przyjaciel. M
szwagierki jego brata uczestniczy w tajnym zebraniu Podstawowej Organizacji Partyjnej w
Misku, gdzie w cisym gronie lojalnych towarzyszy przeanalizowano, sowo po sowie,
przemwienie pierwszego sekretarza KPZR. Teraz, gdy Chruszczow wreszcie zebra si na
odwag i przeama lody, nastpi dugo oczekiwana odwil...
- Moe nawet uda ci si - ciszy gos do szeptu - opublikowa twoje...
Pooya palec na ustach, przerywajc mu w poowie zdania.
Azalia, ukoczywszy studia historyczne, pracowaa od czterech lat jako analityk w
moskiewskim Instytucie Historycznym, gdzie zatrudniono j dziki protekcji ojca jej
przyjaciki, samego awrientija Pawowicza Berii, szefa KGB. Korzystajc z dostpu do
tajnych rde, zacza w sekrecie gromadzi akta ofiar stalinowskich represji i tworzya
swoje prywatne archiwum.
Przed laty do gbi poruszy j fragment wiersza Achmatowej Requiem, na ktry
natkna si w samizdacie, krcym z rki do rki w podziemnym obiegu:
Imiona ich zawsze bym chciaa pamita,
Spisaam je wszystkie, lecz spis mi odjto21.
Tak wic mier Wielkiego Sternika w marcu 1953 roku Azalia uczcia otwarciem
swojego archiwum. Niezwocznie przystpia do poszukiwania zaginionych list, a katalog
ofiar stalinowskiego terroru sta si jej starannie skrywan yciow pasj. Pierwsze dwie karty
w indeksie zawieray nazwiska i imiona jej rodzicw, aresztowanych pod koniec lat
czterdziestych. W dokumentach wyszperanych w instytucie wyczytaa, e jako wrogowie
ludu zostali zamordowani w lochach ubianki. Ich ciaa, tak jak ciaa setek innych

21
W przekadzie Eugenii Siemaszkiewicz.
rozstrzelanych tego samego dnia ludzi, spalono w miejskim krematorium (eby psy nie
rozwczyy szcztkw po pobliskich polach), a ich prochy wrzucono do rowu na
przedmieciach Moskwy. Znakomit wikszo fiszek Azalia sporzdzia na podstawie akt
znalezionych w kartonach, ktre porastay kurzem w podziemiach instytutu. Reszt danych
zdobya poprzez prywatne kontakty z pisarzami, artystami i kolegami z pracy; niemal kady z
nich straci krewnych lub przyjaci w czasie stalinowskich czystek, wiele nazwisk znano ze
syszenia. Do chwili pamitnego przemwienia Chruszczowa zgromadzia w sekrecie
dwanacie i p tysica kart katalogowych, zawierajcych nazwiska oraz daty urodzenia,
aresztowania i egzekucji (lub zniknicia) obywateli, ktrzy dotd byli tylko bezimiennymi
ofiarami tyranii Stalina.
W przeciwiestwie do Achmatowej Azalia moga nazwa ich wszystkich po imieniu.
Zachcona przez przyjaci z redakcji Prawdy, zorganizowaa spotkanie z jakim
pociotkiem jednego ze swoich dalekich kuzynw, ktry pracowa w redakcji tygodnika
Ogoniok, pisma znanego ze stosunkowo liberalnej linii. Wspomniaa przy tym, i natkna
si na dawno zapomniane akta w archiwum Instytutu Historycznego i zgromadzia do
materiaw, by w wietle ujawnienia przez Chruszczowa stalinowskich zbrodni napisa
artyku, publikujc nazwiska niektrych ofiar oraz szczegy ich procesw, egzekucji i
mczeskiej mierci w agrach.
Podobnie jak inni moskiewscy intelektualici, redaktor zna ju pogoski o synnym
przemwieniu pierwszego sekretarza, ale w jego zawodzie ryzyko nie popacao. Obieca
wic ostronie, e najpierw wybada pozostaych czonkw redakcji, na razie nie ujawniajc
tosamoci informatorki. Zreszt nawet gdyby przystali na jej propozycj, i tak nie podejm
ostatecznej decyzji bez zasignicia opinii KC.
Jeszcze tej samej nocy Azali Izanown obudzio gone tupanie na schodach.
Wiedziaa, co to znaczy - bezpieka nigdy nie uywaa windy, w przekonaniu, e donony
odgos krokw w upionym budynku bdzie przestrog dla kadego, kto znalaz si w
pobliu. Kto zaomota pici do drzwi. Kto kaza jej narzuci ubranie. Zacignli j do
dusznego pokoju na ubiance i przesuchiwali a do poudnia nastpnego dnia, wypytujc o
prac w instytucie. Czy to prawda, indagowa ledczy, e zdobya informacje o wrogach ludu,
ktrzy w latach trzydziestych i czterdziestych zmarli w agrach? Czy to prawda, e zamierzaa
opublikowa artyku na ten temat? Inny, zerknwszy w akta, zapyta mimochodem, czy jest t
sam Azali Izanown, ydwk z pochodzenia, ktra w roku 1950 zostaa wezwana do KGB
i przesuchana na okoliczno stosunkw czcych j z niejakim Jewgienijem
Aleksandrowiczem Cypinem? miertelnie przeraona, ale przytomna Azalia staraa si
udziela jak najbardziej mglistych odpowiedzi. Tak, znaa kiedy Cypina; powiedziano jej, e
utrzymywanie z nim kontaktw nie ley w interesach pastwa radzieckiego; ich zwizek, o ile
mona tu w ogle mwi o jakimkolwiek zwizku, rozpad si ju dawno. Wygldao na to,
e ledczy nie wiedzieli o zgromadzonym przez ni archiwum, przechowywanym potajemnie
w blaszanym kufrze na wiejskim strychu. Po blisko trzynastu godzinach nieustannych
przesucha wypuszczono j z krtkim ostrzeeniem: nie mieszajcie si w nie swoje sprawy,
partia sama potrafi si tym zaj.
Oschy, cho nienagannie uprzejmy mczyzna o okrgej jak nalenik twarzy
sprowadzi Az po szerokich schodach do tylnego wyjcia, nie spuszczajc z niej badawczych
oczu, ukrytych za okularami w cienkiej, drucianej oprawce.
- Zaufajcie nam - powiedzia ju w drzwiach. - Wszelkie poprawki do oficjalnej
historii Zwizku Radzieckiego zostan wniesione przez historykw partii, ktrzy dziaaj w
interesie mas. Stalin moe i popeni jakie drobne bdy, ale kto ich nie popenia? Nie wolno
nam zapomina, e kiedy obejmowa wadz, radzieccy chopi nierzadko sami zaprzgali si
do puga, eby zaora pole, a teraz jestemy wiatow potg, mamy bro atomow i rakiety.
Aza zrozumiaa, i pomimo przemwienia Chruszczowa prawdziwa reforma Rosji ma
szans dokona si dopiero wtedy, gdy historia Zwizku Radzieckiego zostanie napisana od
nowa, przez bezpartyjnych historykw, a nie - jak do tej pory - pod dyktando KGB. Aza
poprzysiga sobie, e nie przerwie rozpocztej pracy i nadal bdzie gromadzi swoje fiszki.
Ale dopki sytuacja nie ulegnie radykalnej zmianie, niech sobie jeszcze pole w blaszanym
kufrze.
Tej nocy dugo nie moga zasn. Leaa z otwartymi oczami, ledzc uliczne cienie,
taczce na koronkowych zasonach w oknie. Mylaa o tajemniczym modym mczynie,
ktry sze lat temu pojawi si w jej yciu, a potem znikn nagle, bez sowa, bez adresu.
Przepad jak kamie w wod, jakby nigdy nie istnia. Bezskutecznie usiowaa sobie
przypomnie, jak wyglda, pamitaa go jak przez mg, ale nie zapomniaa jego gosu. Za
kadym razem, gdy si spotykamy, Azo, zostawiam przy tobie czstk siebie. A ona odpara:
Och, mam nadziej, e to nieprawda, bo jeli bdziesz mnie zbyt czsto widywa, nic z ciebie
nie zostanie. Ulegajc czarowi chwili, zaprosia go do siebie, wiedziona chwilowym
impulsem, eby przekona si, czy mona pogodzi w ku jego podanie i jej pragnienia.
Okazao si, e mona, i to a za dobrze, skutkiem czego nage zniknicie Jewgienija
stao si jeszcze bardziej bolesne. Prbowaa go odszuka; przy kadej okazji wypytywaa o
niego ludzi, ktrzy byli wtedy z nimi na daczy w Pieriediekinie; zebraa si nawet na odwag
i zapytaa towarzysza Beri, czy nie mgby si dowiedzie, gdzie podzia si ten mody
czowiek. Par dni pniej znalaza pod drzwiami licik, napisany wasnorcznie przez
awrientija Pawowicza. Podtrzymywanie znajomoci z Cypinem nie ley w interesie
pastwa - przeczytaa - zapomnij o nim. Kiedy po kilku tygodniach wezwano j do KGB,
eby wypyta o zwizki z Cypinem, zdoaa wyrzuci go z pamici. Pozostao jej po nim
tylko echo jego gosu.
Lubi twj gos, Jewgieniju, powiedziaa mu kiedy.
A ja lubi w tobie to, e go lubisz, odpar.
 2.

NOWY JORK, PONIEDZIAEK, 17 WRZENIA 1956

Zmczony zimn wojn E. Winstrom Ebbitt II wrci do domu, do Stanw, na swj

pierwszy od dziewitnastu miesicy urlop i przey trzytygodniowy romans z atrakcyjn pani
adwokat z Departamentu Stanu. Romans w urwa si gwatownie, gdy przeliczna
prawniczka, rozwaywszy wszystkie za i przeciw, postawia na wrbla w garci - awans i
posad na placwce w Manili. W dni powszednie Ebby uzupenia informacje analitykw
Firmy na temat wywoanego przemwieniem Chruszczowa i wci rosncego napicia w
pastwach satelickich (w czerwcu polscy robotnicy wyszli na ulice Poznania w burzliwym
protecie przeciw komunistycznemu reimowi). W weekendy jedzi na Manhattan, eby
spdzi troch czasu z synem Mannym, szczupym chopcem o powanych oczach, ktry
niedawno skoczy dziewi lat. Bya ona Ebbyego, Eleonora, wysza ponownie za m. Jej
nowym wybracem zosta wzity prawnik, waciciel luksusowego apartamentu przy Pitej
Alei. Nie krya niezadowolenia z przyjazdu eks-maonka, ktry zjawia si teraz u niej w
kad sobot i niedziel, eby spdzi weekend z synem. Immanuel powita ojca z
niemiaym zaciekawieniem, lecz z czasem garn si do niego coraz bardziej. Ebby za (za
rad swoich rozwiedzionych kolegw, ktrych w Firmie nie brakowao) stara si, eby mieli
te spotkania tylko dla siebie: raz poszli na Ebbets Field zobaczy, jak Sandy Koufax prowadzi
Dodgersw do zwycistwa nad Giantsami, kiedy indziej znw wybrali si metrem do
wesoego miasteczka na Coney Island (dla Mannyego, ktry do swojej prywatnej szkoy
zawsze jedzi limuzyn, wyprawa ta miaa posmak wielkiej przygody), eby przejecha si
kolejk grsk i na ogromnym diabelskim mynie.
Pniej, w drodze powrotnej na Manhattan, Manny pogryza w metrze lodowego
milky waya.
- Co to jest Centralna Agencja Wywiadowcza? - zapyta nagle ni z gruszki, ni z
pietruszki.
- A czemu o to pytasz?
- Mamusia mwi, e tam pracujesz. I mwi, e to dlatego tak czsto wyjedasz z
Ameryki. Ebby rozejrza si wokoo. Siedzce obok nich dwie kobiety w skupieniu
podziwiay swoje odbicia w szybie wagonu.
- Pracuj dla rzdu...
- Nie dla tej Centralnej Agencji jakiej tam?
 Ebby przekn lin.
- Suchaj, moe porozmawiamy o tym kiedy indziej, nie tutaj...
- A co robisz dla rzdu?
- Jestem prawnikiem...
- To wiem.
- Prowadz sprawy w Departamencie Stanu.
- Podajesz ludzi do sdu?
- Niezupenie.
- To co?
- Pomagam obroni Ameryk przed jej wrogami.
- Dlaczego Ameryka ma wrogw?
- S na wiecie pastwa, ktre nie we wszystkich sprawach si z nami zgadzaj.
- W jakich?
- Takich jak istnienie rnych pogldw i partii politycznych, takich jak uczciwe
procesy, wolne wybory, wolno sowa i prawo obywatela do krytykowania rzdu bez lku
przed aresztowaniem... Wanie takich.
Manny zastanawia si przez chwil.
- Wiesz, co zrobi, jak bd duy?
- Co?
Wcisn rczk w do taty.
- Bd broni Ameryki przed jej wrogami tak jak ty. Jeeli jeszcze bd jacy
wrogowie.
Ebby ukry umiech.
- Nie wydaje mi si, Manny, eby w najbliszej przyszoci zabrako nam wrogw.
*
- Powiedzia mi, e jak doronie, te bdzie broni Ameryki. Ba si tylko, e
zabraknie mu wrogw - opowiada Ebby.
As wychyli do dna swoj krwaw Mary i kiwn na przechodzcego kelnera, eby
zamwi jeszcze dwie kolejki.
- Spokojna gowa - zachichota.
- Powiedziaem mu to samo - odpar Ebby. - Troch si uspokoi.
Ebby i DD/O, Frank Wisner, jedli wanie roboczy lunch przy stoliku w rogu
prywatnej stowki Cloud Club na ostatnim pitrze Chrysler Building. Kiedy dwa nastpne
drinki znalazy si ju na stole, As, ktry wyda si Ebbyemu jeszcze bardziej
wymizerowany i zatroskany ni zwykle, wznis toast:
- Za ciebie i za twojego syna!
Stuknli si szklankami.
- Jak znosisz urlop, Eb? - zapyta.
Ebby potrzsn gow z konsternacj.
- Czasem czuj si tak, jakbym wyldowa na innej planecie. Byem na kolacji z
trzema prawnikami z mojej starej firmy. Zniewiecieli i poroli w pirka: apartament w
centrum, domek za miastem, ekskluzywny klub w Westchester... Jeden go, z ktrym
pracowaem, zosta mianowany modszym wsplnikiem. W miesic wyciga wicej ni ja
przez cay rok.
- Zastanawiasz si, czy dobrze wybrae?
- Nie, Frank. Ale tam jest wojna. A tutaj wydaje si, e ludzie si tym wcale nie
przejmuj. Ta energia, z jak staraj si przewidzie opcje na zakup akcji i fuzje... Do diaba,
cigle myl o tych albaskich chopakach, ktrzy zginli w Tiranie.
- S tacy, co uwaaj, e tylko na uniwersytecie czowiek zmaga si z prawdziwymi
problemami. Na przykad czy po tysic dziewiset dziewitnastym Joyce uywa
przecinkw...
Ebby zachichota.
- Wyglda mi na to, e niedugo wrcisz na posterunek - powiedzia Wisner. - Dlatego
od razu przystpi do rzeczy. Chciabym ci zaproponowa nowe zadanie, Eb.
- Jeeli ty c h c e s z z a p r o p o n o w a , to znaczy, e mog odmwi.
- Musisz zgosi si na ochotnika. To bdzie niebezpieczne. Pokniesz haczyk, to
powiem ci wicej...
Ebby pochyli si ku niemu.
- Poknem, Frank.
- Tak mylaem. Ta misja to co dla ciebie. Chc, eby ruszy tyek i pojecha do
Budapesztu, Eb.
Ebby gwizdn pod nosem.
- Budapeszt! Przecie mamy tam swoich ludzi w ambasadzie.
As odwrci oczy.
- Maj obstaw, a ich biura i mieszkania s na podsuchu. Dziesi dni temu szef
placwki myla, e zgubi ogon. Wrzuci do skrzynki list zaadresowany do dysydenta,
ktry by jego informatorem. Oprnili skrzynk, otworzyli wszystkie listy i dotarli do gocia
jak po sznurku. Aresztowali go jeszcze tej samej nocy. Skoczy na haku do misa w
wiziennej chodni. - Spojrza na Ebbyego. - Mwi powanie. Potrzebujemy tam nowej
twarzy, Eb. Ze wzgldu na bezpieczestwo, ze wzgldu na to, e przysanie kogo z zewntrz
podkreli wag dostarczonej wiadomoci.
- Dlaczego ja?
- Dobre pytanie. Po pierwsze, masz za sob dowiadczenie w pracy dywersyjnej, a
dowiadczenie to najlepsza rekomendacja w naszym fachu. Po drugie, jeste godnym zaufania
prawnikiem, a to oznacza, e moemy wymyli ci wiarygodn przykrywk, ktra wietnie
usprawiedliwi twj pobyt w Budapeszcie. Umowa jest taka: w poowie padziernika jedzie na
Wgry delegacja z Departamentu Stanu, eby negocjowa w sprawie odszkodowa za aktywa
zamroone w Ameryce, kiedy Wgry przeszy na stron Niemiec w czasie drugiej wojny
wiatowej. Twoja dawna kancelaria prawnicza reprezentowaa interesy Amerykanw
wgierskiego pochodzenia, ktrzy stracili swoje majtki, kiedy po wojnie wadza na
Wgrzech przesza w rce komunistw - mwimy tu o fabrykach, prywatnych
przedsibiorstwach, rozlegych terenach, zbiorach dzie sztuki, mieszkaniach i tym
podobnych. Twj byy szef, Bill Donovan, zakasa rkawy i wzi si do roboty - jego biurko
jest dosownie zawalone podaniami Amerykanw wgierskiego pochodzenia. Chodzi o to,
eby zaszy si u niego na kilka tygodni. Przez ten czas znajdziemy dla ciebie jak
przykrywk, a ty zapoznasz si z podaniami. Potem pojedziesz do Budapesztu, jako czonek
delegacji z Departamentu Stanu, i bdziesz si upiera, e kada umowa musi zawiera
wysoko stosownego odszkodowania. Jeli wzbudzisz czyje podejrzenia, ludzie Donovana
bd ci kry, a twoja sekretarka powie kademu, kto o to zapyta, e pracowae tam od
stworzenia wiata.
- Nie wyjanie, na czym polega prawdziwa misja - zauway Ebby.
Wisner zerkn na zegarek. Ebby dostrzeg, e drgna mu powieka.
- DCI wyranie powiedzia, e porozmawia o tym z tob osobicie.
- Dulles?
- Nie na darmo nazywaj go Bwana Kubwa. Od tej chwili, Eb, masz trzyma si jak
najdalej od Alei Karaluchw. Dulles spodziewa si nas w Alibi Club w Waszyngtonie,
mamy tam wpa na drinka pojutrze o szstej.
Ebby zacz ssa ld ze swojej szklanki.
- Bye cholernie pewien, e si zgodz.
As umiechn si.
- Chyba masz racj. Chyba liczyem na twoje zaangaowanie w obron Ameryki przed
jej wrogami.
 *
Stroszc szczeciniaste wsy i byskajc oczami zza okularw w srebrnej oprawce, DCI
Allen Dulles podejmowa kolegw, ktrzy zebrali si przy barze w Alibi Club, ulubionym
miejscu spotka pracownikw pooonego opodal Biaego Domu niepozornego budynku z
czerwonej cegy, tak ekskluzywnego, e tylko garstka ludzi w Waszyngtonie wiedziaa o jego
przeznaczeniu.
- Zdarzyo si to w Szwajcarii zaraz po pierwszej wojnie - mwi. - Powiedziano mi,
e kto chce si ze mn spotka w biurze, ale pomylaem: Do diaba z nim, niech sobie
czeka, i dalej graem w tenisa. W ten sposb omino mnie spotkanie z Wadimirem Iljiczem
Uljanowem, znanym panom jako Lenin.
Dojrzawszy w drzwiach Asa i Ebbyego, Dulles przecisn si przez tum i
poprowadzi ich do niewielkiego gabinetu za szatni, ktry czsto rekwirowa na uytek
prywatnych spotka. Wisner przedstawi Ebbyego i usun si w cie; wiedzia z
dowiadczenia, i Dulles uwielbia t tajn, operacyjn stron pracy w Firmie.
- A wic ty jeste Ebbitt - powiedzia, wskazujc gociowi krzeso obok siebie.
Siedzieli tak blisko, e ich kolana niemal si stykay. Pykajc fajk, Dulles przeledzi
curriculum Ebbyego; chcia wiedzie, gdzie uczszcza na uniwersytet, do jakich klubw
studenckich nalea, jak trafi do OSS, za co otrzyma we Francji Croix de Guerre.
Wypytywa o jego dziaalno w Niemczech, o spalone operacje przerzutu agentw w rejon
Karpat i do Albanii, o infiltracj Organizacji Gehlena w Pullah przez KGB. Potem nagle
zmieni temat.
- As mwi mi, e zgosie si na misj do Budapesztu - powiedzia. - Domylasz si,
po co ci tam wysyamy?
- Za to mi nie pac.
- Sprbuj chocia.
- Zebraem troch informacji - przyzna Ebby. - Tajne przemwienie Chruszczowa
pokrzyowao plany stalinistom z pastw satelickich. W Polsce a wre od zamieszek. Wgry
siedz na beczce prochu. Totalitarny reim pod wodz mao popularnego przywdcy rzdzi
krajem przy pomocy czterdziestu tysicy tajniakw i ptora miliona kapusiw.
Przypuszczam, e chcecie, abym si skontaktowa z wgierskimi podegaczami i pomg im
odpali.
Dulles, ktry prywatnie, przy kieliszku, bywa wesoym kompanem, w sprawach
subowych nie bawi si w ceregiele. Chodny, nawet dosadny, nie uznawa adnych
sentymentw. Zerkn spod zmruonych powiek na siedzcego w kcie Wisnera, a potem,
oczami wskimi jak szparki, przyjrza si uwanie Ebbyemu.
- Odwr to o sto osiemdziesit stopni, Ebbitt. Masz im powiedzie, eby troch
przystopowali.
- Radio Wolna Europa zachcao ich do powstania... - zacz Ebby.
Dulles przerwa.
- Radio Wolna Europa nie jest organem rzdu Stanw Zjednoczonych. Rzecz w tym,
e nie chcemy, aby Wgry eksplodoway wczeniej, ni bdziemy na to gotowi. Nie zrozum
mnie le: wycofa si to nadal oficjalne stanowisko...
- Masz na myli oficjaln p o l i t y k , prawda, Allenie? - wtrci swko Wiz.
Dulles nie odnis si przychylnie do tej poprawki.
- Stanowisko, polityka, wszystko jedno - odpar ze zniecierpliwieniem, po czym
zwrci si z powrotem do Ebbyego: - Szacujemy, e przygotowanie caej instalacji zajmie
nam ptora roku. Organizacja generaa Gehlena ma Sekcj Wgiersk, ale potrzebujemy
troch czasu, eby zorganizowa tajny skad broni na Wgrzech i wyszkoli wgierskich
emigrantw, zaznajomi ich ze sprztem i zasadami cznoci, dziki czemu bdziemy mogli
koordynowa powstanie.
- Zakadacie, e wywrotowcy bd w stanie kontrolowa swoje oddziay - powiedzia
Ebby. - Z tego, co wiem, nie wydaje mi si, by spontaniczne powstanie mogo podlega
czyjejkolwiek kontroli.
- Nie kupuj tego - achn si Dulles. - S p o n t a n i c z n a moe by uliczna
demonstracja. Oglnonarodowe powstanie to zupenie co innego.
- Chwilowo problem tkwi w tym - wtrci Wisner - e wywrotowcy mog uzna, i
Stany Zjednoczone maj obowizek wkroczy i uratowa im skr, kiedy oni ju wszystko
rozkrc. A przynajmniej zagrozi, e wkroczymy do akcji, eby utrzyma Rosjan na
bezpieczn odlego...
- W takim razie si przelicz - ostrzeg Dulles. - Ani prezydent Eisenhower, ani jego
sekretarz stanu Foster nie s gotowi rozpocz z powodu Wgier trzeciej wojny wiatowej.
Twoje zadanie to przekona o tym wywrotowcw. Jeeli zrozumiej, bdziemy mie wity
spokj, nawet gdyby zdecydowali si wznieci bunt. Z drugiej strony jeli uda im si
przyczai na, powiedzmy, osiemnacie miesicy...
- Moe wystarczyby rok... - podsun Wisner.
- Niech ci bdzie... A wic za rok czy za osiemnacie miesicy, kiedy Wgrzy, z
naszym potajemnym wsparciem, bd ju mieli ca infrastruktur powstania, sytuacja stanie
si bardziej sprzyjajca.
 - Jest jeszcze jeden problem, o ktrym powiniene wiedzie - powiedzia As. -
Zaognia si sytuacja na Bliskim Wschodzie. Zajcie Kanau Sueskiego przez Nasera w lipcu
zeszego roku i odrzucenie zoonej przez osiemnacie pastw propozycji, eby utworzy
midzynarodow stref wok kanau - wszystko to przyparo Brytyjczykw i Francuzw do
muru. Izraelskie delegacje miotaj si midzy Tel Awiwem a Paryem. Zao si, e co
szykuj; ydzi zrobi wszystko, eby tylko Francuzi dali im reaktor nuklearny. Wzmg si
ruch szyfrowy pomidzy centralnym dowdztwem armii izraelskiej w Tel Awiwie a
francuskim Sztabem Generalnym. Izraelczycy mog zainicjowa brytyjsko-francuski
Blitzkrieg na Kana Sueski.
- A w tym zamieszaniu rewolucja na Wgrzech przejdzie bez echa - powiedzieli
Dulles. Wsta i wycign rk.
- Powodzenia, Ebbitt.
Przed Alibi Club sprzedawca gazet, wymachujc ostatnim wydaniem Washington
Post, torowa sobie drog w ulicznym tumie.
- Musicie to przeczyta! - wykrzykiwa piewnie. - Dow Jones skoczy na piset
dwadziecia jeden punktw.
- Bogacze si bogac. - Wisner umiechn si sarkastycznie.
- A miczaki mikn - doda Ebby.
 3.

BUDAPESZT, WTOREK, 16 PADZIERNIKA 1956

Orient Express Pary-Stambu mkn w stron Budapesztu poprzez rwniny,

rozcigajce si nad brzegami kredowobiaego Dunaju. Popijajc gorc czarn kaw z
nakrtki od termosu, Ebby wyglda przez okno przedziau pierwszej klasy, patrzc na stada
przysadzistego byda o szerokich rogach, pilnowanego przez czikos, wgierskich pasterzy na
ylastych koniach. Za szyb migay kamienne domki i stodoy, schludne obejcia z
wypielgnowanymi ogrdkami i ogrodzonymi podwrkami, po ktrych biegay stadka kur i
gsi. Wkrtce pojawiy si pierwsze zabudowania fabryczne. Kiedy pocig mija
przedmiecia Budy, oczom Ebbyego ukazay si wskie uliczki, pene zdezelowanych
ciarwek, wypluwajcych spaliny z rur wydechowych. Par minut pniej Orient Express
wjecha na Dworzec Zachodni u podna Gry Zamkowej.
Ebby, taszczc wypchany neseser i skrzany pokrowiec na garnitury, podzikowa
kiwniciem gowy umundurowanemu tragarzowi i przeszedszy pod szklan kopu hali
dworcowej, zbieg po schodkach na ulic, gdzie powita go rumiany, zaywny radca
amerykaskiej ambasady, ktry wyjecha po niego subowym fordem.
- Sdz, sir, i mam przyjemno z panem Ebbittem? - zagadn.
- Skd ta pewno?
- Bez obrazy, ale gdy tylko zobaczyem paski baga, domyliem si, e jest pan
prawnikiem z Nowego Jorku - odpar mody czowiek z szerokim umiechem.
Wzi od Ebbyego pokrowiec na garnitury i wrzuci do baganika.
- Doolittle - przedstawi si, wycigajc do. - Jim Doolittle i nie czy mnie adne
pokrewiestwo z lotnikiem o tym samym nazwisku. Witamy w Budapeszcie, panie Ebbitt.
- Elliott.
- Niech bdzie Elliott - powtrzy, sadowic si za kierownic forda, a Ebby zaj
miejsce obok.
Doolittle, zrcznie manewrujc wrd samochodw, wydosta si z ulicznego korka i
ruszy na poudniowy wschd, ku Dunajowi. - Zostae zakwaterowany w hotelu Gellrt,
razem z ca delegacj. Przylecieli wczoraj. Ambasador kaza ci powtrzy, e jeli bdziesz
czego potrzebowa, masz tylko szepn swko. Pierwsza sesja negocjacji jest przewidziana
na jutro, na dziesit rano. Ludzie z Departamentu Stanu zostan przewiezieni do
Ministerstwa Spraw Zagranicznych jednym z naszych minibusw. Te moesz si z nami
zabra. Znasz Wgry?
- Wiem tylko to, co wyczytaem w przewodniku - odpar Ebby. - Jak dugo ju tu
jeste?
- Dwadziecia trzy miesice.
- Czsto spotykacie si z miejscowymi?
- Spotyka si z Wgrami! Widz, e niewiele wiesz o yciu za elazn kurtyn. Tu
jest komunizm! Jedyni miejscowi, jakich regularnie widujemy, to tajniacy z tutejszej bezpieki
Allamvdelmi Hatsg, w skrcie AVH. Reszta za bardzo si boi. A przy okazji... Nasz oficer
do spraw bezpieczestwa prosi, ebym ci ostrzeg przed...
- Przed czym?
- Przed Wgierkami, ktre s nadto chtne... Wiesz, co mam na myli. Przed Wgrami
te. Zawlok ci do jakiego nocnego klubu na totalnym zadupiu i kopot gotowy. I
przypadkiem nie wymieniaj pienidzy na czarnym rynku ani nie przyjmuj paczek dla
kuzyna z Ameryki; mog si w nich znale tajne dokumenty. Aresztuj ci za szpiegostwo
i nastpnym razem pogadamy przez kratki w wizieniu.
- Dziki za wskazwki - powiedzia Ebby. - Szpiegostwo to nie mj biznes.
Doolittle zerkn na swojego pasaera z lekkim rozbawieniem.
- Przypuszczam, e nawet nie zauwaye maej niebieskiej kody za nami?
Prawd mwic, Ebby zauway j od razu, ale nie chcia, eby Jim Doolittle o tym
wiedzia. Zrobi mae przedstawienie, ogldajc si przez rami. Niebieski samochd, z
dwiema osobami na przednim siedzeniu, jecha w niewielkiej odlegoci za ich fordem.
Doolittle rozemia si.
- Wszyscy, caa ambasada, jestemy nieustannie ledzeni - powiedzia. - Mona si
przyzwyczai. Zdziwi si mocno, jeli wkrtce i ty nie dostaniesz przyzwoitki.
Jadc wzdu Dunaju, przemknli obok zielonych dwigarw mostu Szabadsg,
wyminli ty tramwaj i zatrzymali si przed secesyjn fasad hotelu Gellrt u podna
wzgrz Budy. Patrzc, jak Ebby przechodzi przez wielkie obrotowe drzwi, Doolittle
potrzsn gow. Kolejny naiwny za granic - mrukn, po czym zapuci silnik i ruszy z
powrotem do ambasady.
Maa niebieska koda z dug anten przy tylnym botniku wjechaa na podjazd przed
odkrytym basenem hotelu Gellrt i zaparkowaa za ywopotem, skd doskonale byo wida
gwne wejcie. Siedzcy obok kierowcy Wgier wyj ze schowka malutki mikrofon i
wcisn go do aparatu nadawczo-odbiorczego w desce rozdzielczej. Pstrykn wcznik,
odczeka p minuty, eby lampy prniowe dobrze si rozgrzay, i zameldowa:
 - Szervusz, szervusz. Tu lotny dwadziecia siedem. Amerikai Ebbitt wszed do hotelu
Gellrt. Uruchomi mikrofony w pokoju dwa zero trzy. Zaczekamy tu i przejmiemy go,
jeli opuci hotel. Odbir.
- Viszlt - powiedzia jaki gos.
- Viszlt - powtrzy mczyzna w samochodzie i wyczy nadajnik.
*
Ebbyemu tydzie zlecia na mczcych negocjacjach, ktre w zasadzie utkny w
martwym punkcie. Podczas dugich porannych i popoudniowych sesji wok
podniszczonego, owalnego stou w Ministerstwie Spraw Zagranicznych wgierscy
negocjatorzy zdawali si postpowa wedug z gry ustalonego scenariusza. Sczc wod
mineraln i zacigajc si papierosami, wyebranymi od swoich amerykaskich kolegw,
odczytywali monotonnym gosem niekoczce si listy wgierskich majtkw, ktre - jak
twierdzili - zamroono w Ameryce pitnacie lat temu, i podawali icie szokujce szacunki
ich wartoci. Delegaci z Departamentu Stanu, przyzwyczajeni do rozmw z komunistycznymi
aparatczykami, ktrzy zazwyczaj nie mogli zej poniej uzgodnionego z przeoonymi
progu, traktowali rozmowy z przymrueniem oka. Jeden z amerykaskich ekonomistw
zauway sucho, i znakomita wikszo przedsibiorstw z wgierskiej listy splajtowaa albo
w trakcie, albo zaraz po krachu giedowym w 1929 roku, ale Wgrzy, nie zajknwszy si
nawet, nadal wyczytywali wspomniane firmy ze swojej listy zamroonych majtkw.
Drugiego popoudnia Ebbyemu udao si wreszcie wtrci trzy grosze. Zwrci uwag na
fakt, i kada umowa z tytuu powyszych odszkodowa musi rwnie obejmowa
rekompensat dla Amerykanw wgierskiego pochodzenia - tu unis w gr opas teczk -
ktrzy stracili majtki, kiedy w roku 1947 komunici przejli wadz w kraju. Niski, krpy
szef wgierskiej delegacji, ktry podczas przemowy Ebbyego ostentacyjnie duba w zbach,
stumi ziewnicie. Sugestia, jakoby Wgierska Republika Ludowa skonfiskowaa czyje
majtki, powiedzia sztywno, to jawne przeinaczanie historycznych faktw. Zgodnie z
obowizujcym na Wgrzech ustawodawstwem obywatele, ktrzy porzucili sw ojczyzn,
utracili tym samym prawo do odszkodowania za upastwowione majtki, poniewa nie
zoyli stosownych poda.
- A czy teraz mona jeszcze zoy takie podanie? - zapyta Ebby.
- Termin upyn z dniem trzydziestym pierwszym grudnia tysic dziewiset
pidziesitego roku - odpar Wgier.
- Kto ustanowi to prawo? - dopytywa si Ebby.
- Prawomocnie wybrany rzd Wgierskiej Republiki Ludowej - odpowiedzia
biurokrata.
- Innymi sowy - kontynuowa Ebby - po skonfiskowaniu majtkw wasz rzd wyda
prawo ex post facto, odmawiajce wypaty odszkodowa obywatelom, ktrzy opucili kraj?
- Niczego nikomu nie odmawiamy - upiera si Wgier. - Nie wypacilimy
odszkodowa tym wszystkim, ktrzy nie zoyli poda na czas.
- Musisz troch przyhamowa - powiedzia do Ebbyego na wieczornym przyjciu w
ambasadzie szef amerykaskiej delegacji, ktry ju nieraz bra udzia w podobnych
rozmowach. - My tu mamy tylko zachowywa pozory. Rzd Stanw Zjednoczonych nie
zamierza przekaza ani jednej sztabki zota tutejszym komunistom tylko po to, eby wszystko
wydali na czogi i samoloty.
W sobot rano Ebby zamwi samochd z kierowc znajcym angielski i (z ma
niebiesk kod na ogonie) wyruszy na zwiedzanie Budapesztu. Wspi si na wzgrza
Budy, zwiedzi zamek, w ktrym niegdy mieli sw siedzib wgierscy krlowie i wadcy z
dynastii Habsburgw; zajrza do kocioa Koronacyjnego, zamienionego pod rzdami Turkw
otomaskich w meczet; ze szczytu baszty Rybackiej podziwia widok na odbijajcy si w
spokojnych wodach Dunaju dostojny budynek Parlamentu, neogotycki relikt monarchii
austro-wgierskiej, zarysowany kapryn lini na tle peszteskiego nieba. O pierwszej
trzydzieci po poudniu odprawi kierowc i poszed przeksi co w stylowej knajpce po
drugiej stronie rzeki. Usiad przy stoliku, obok jakiej starszej pani o ptasiej twarzy. Miaa na
gowie narciarsk czapk, a wok chudej szyi owina wytartego srebrnego lisa. Sczc tokaj
ze szklaneczki, szepna co po wgiersku do Ebbyego. Widzc jego zakopotanie, spytaa po
niemiecku, czy jest cudzoziemcem. Kiedy odrzek, e owszem, Amerykaninem, nagle wpada
w popoch.
- Och, bardzo pana przepraszam, ale musz ju i - powiedziaa cichutko. Zostawia
niedopite wino, rzucia kilka monet na st i ucieka z kawiarni.
Przez szyb Ebby zobaczy, jak jeden z pasaerw niebieskiej kody ledwo
dostrzegalnym gestem podbrdka wskaza odchodzc pospiesznie alej Stalina staruszk.
Dwaj stojcy po drugiej stronie ulicy mczyni w czarnych paszczach do kostek i
pilniowych kapeluszach zastpili jej drog. Kobieta grzebaa przez chwil w torebce,
szukajc dokumentw, ktre natychmiast wyrwali jej z rki. Jeden z nich wcisn je do
kieszeni i ruchem gowy da kobiecie do zrozumienia, e ma pj z nimi. Wszyscy troje -
dwaj roli mczyni i drobna kobieta - zniknli za rogiem bocznej uliczki.
Ebbyego ogarn niepokj o t starsz pani, ktrej jedynym przewinieniem byo to,
e siedziaa przy stoliku z Amerykaninem. A moe chodzi o co wicej? Tajniacy z AVH na
pewno dostali rozkaz, eby go mie na oku. Ale czy ledz go dlatego, e tak postpuj z
kadym Amerykaninem, ktry postawi stop na wgierskiej ziemi, czy te zostali ostrzeeni
przez jednego z dysydentw, z ktrymi Ebby mia si tutaj spotka? A to by znaczyo, e
wiedz, kim jest i po co przyjecha. Wsun banknot pod spodeczek, woy paszcz i ruszy w
gr alei Stalina, przystajc od czasu do czasu przed witrynami sklepw, eby sprawdzi, co
dzieje si za jego plecami na ulicy. Niebieska koda jechaa za nim bardzo powoli, ale w
rodku siedzia teraz tylko jeden czowiek; Ebby zauway, e ten drugi idzie przed nim.
Mody mczyzna w pionierkach przystawa i czyta gazet, ilekro Ebby si zatrzyma. Po
drugiej stronie ulicy spacerowaa kobieta w rednim wieku, udajc, e oglda wystawy,
podczas gdy w rzeczywistoci ledzia kady ruch Amerykanina.
Czujc dziwny ucisk gdzie w okolicy odka - po raz pierwszy dowiadczy tego
podczas wojny, kiedy skaka ze spadochronem za lini Niemcw - szed przed siebie wci t
sam ulic. Na skrzyowaniu o nazwie Octagon zawaha si przez moment i sprawdzi co na
planie miasta w przewodniku. Przy kocu alei okry park Bohaterw, z ogromnym
pomnikiem Stalina na piedestale z rowego marmuru. Na lewo zobaczy Muzeum Sztuk
Piknych. Znw zerkn do przewodnika, po czym wszed na schody wiodce do gmachu. W
szybie drzwi dostrzeg odbicie niebieskiej kody, ktra wanie podjedaa do krawnika.
Stan w kolejce do kasy. Wywieszona w okienku informacja dla zagranicznych
turystw potwierdzia to, czego dowiedzia si jeszcze w Waszyngtonie - zwiedzanie tylko z
przewodnikiem, codziennie o czternastej trzydzieci. Przyczy si wic do grupy
angielskojzycznych wycieczkowiczw, stoczonych przy schodach w oczekiwaniu na swoj
kolej. Punktualnie o wp do trzeciej drzwi si otworzyy i wysza z nich moda, mniej wicej
trzydziestoletnia, szczupa kobieta o niesfornych popielatoblond wosach, ktre wyglday
tak, jakby kto obci je na karku sekatorem. Ubrana bya na czarno, w obcisy prkowany
golf, flanelow spdnic do kostek, grube zimowe poczochy i solidne buty na paskim
obcasie. Nie miaa makijau, tak przynajmniej wydawao si Ebbyemu, ktry nie chcia jej
si przyglda zbyt nachalnie. Na przypitej do sweterka plakietce widniao nazwisko E.
Nemth.
- Dzie dobry, mam by pastwa przewodnikiem - owiadczya sucho nieskaziteln
angielszczyzn damulki z wyszych sfer.
lad nerwowego umiechu pojawi si na jej twarzy, kiedy omiota spojrzeniem grup
turystw. Przez uamek sekundy, nie duej, zatrzymaa wzrok na Ebbym. Powiedziaa co po
wgiersku do portiera przy wejciu. Mczyzna wpuci zwiedzajcych za obrotow bramk.
- Prosz za mn - rzucia krtko E. Nemth, obrcia si na picie i ruszya wzdu
dugiego korytarza, obwieszonego olbrzymimi ptnami, przedstawiajcymi krwawe bitwy,
stoczone przez Wgrw z Turkami otomaskimi.
Ebby trzyma si nieco z boku, a jego umys pobienie rejestrowa fragmenty obrazw
i odnotowywa nazwiska malarzy. Idc po schodach na drugie pitro, usysza, jak jedna z
turystek, korpulentna dama o lasce, zapytaa przewodniczk: Moja droga, gdzie si pani
nauczya tak piknie mwi po angielsku?
- Jestem p-Angielk - odpara E. Nemth. - Urodziam si w Toskanii, ale
wychowaam i wyksztaciam w Wielkiej Brytanii...
Zerkna przy tym przez rami na Ebbyego. Na jej twarzy znw pojawi si
niemiay, nerwowy umiech.
- Nie chciaabym by niedyskretna, ale... Jak pani trafia do Budapesztu, jeli wolno
spyta?
- Wyszam za m - odpara krtko E. Nemth.
- Ach, jakie to romantyczne, moja droga! Jakie romantyczne...
Kiedy pidziesit minut pniej dotarli do ostatniego pomieszczenia w planie
wycieczki, E. Nemth zwrcia si do swoich podopiecznych.
- Widz tu pastwo sze obrazw, namalowanych przez sawnego hiszpaskiego
malarza El Greco - oznajmia. - Mamy jeszcze sidme ptno, ale jest wanie w trakcie
renowacji. W podziemiach gmachu mieci si pracownia konserwatorska. Dziea te, duma
naszego muzeum, to najwikszy na wiecie, oczywicie oprcz Hiszpanii, zbir prac tego
genialnego artysty. El Greco urodzi si na Krecie w roku tysic piset czterdziestym
pierwszym, jako Dominikos Theotokopulos. Zanim osiad w Toledo, ksztaci si u
weneckiego mistrza Tycjana. Intensywne barwy i gbokie cienie, jak rwnie smuke,
nienaturalnie wyduone postaci sprawiy, i okrzyknito go mistrzem malarstwa religijnej
ekstazy. Wiele postaci, ktre tutaj pastwo widz, to hiszpaska szlachta...
Ebby wysun si nieco z grupy.
- Czy to prawda, e deformacja postaci u El Greco spowodowana bya wad wzroku?
Podobno tak wanie widzia i dlatego tak malowa...
E. Nemth przekrzywia delikatnie gow i palcami o obgryzionych paznokciach (do
goej skry, pomyla Ebby) zacza z namysem skuba doln warg. Spojrzaa mu prosto w
oczy.
- Oczywicie znam t teori - odpara w kocu. - Ale, o ile mi wiadomo, to tylko
hipoteza, nie poparta wiadectwem medycyny.
Kiedy grupa ruszya po schodach w d, do gwnego wyjcia z muzeum, Ebby zosta
troch z tyu, razem z przewodniczk. W powietrzu da si wyczu zapach olejku ranego.
- Duo pan wie o El Greco - zauwaya.
. - Jestem wielbicielem jego dzie.
- Moe w takim razie zainteresuje pana to ptno, ktre znajduje si w podziemiach?
- Nawet bardzo.
Na ppitrze minli wskie drzwi. Przewodniczka obejrzaa si za siebie. Nie
dojrzawszy nikogo, zawrcia, otworzya je i wcigna za sob Ebbyego.
- ledzono ci, kiedy tu przyjechae - szepna. - Widziaam ich przez okno:
samochd i przynajmniej trzech tajniakw na ulicy. Posali za tob chyba cay oddzia
agentw...
- Te ich widziaem - odpar Ebby. - Prawdopodobnie a za kadym, kto przyjecha
z Ameryki.
E. Nemth zacza schodzi po drewnianych stopniach, sabo owietlonych
arwkami na kadym ppitrze i tak wskich, e trzeba byo i gsiego. Deski z surowego
drewna skrzypiay pod jej stopami. Na dole pchna kolejne drzwi i zajrzaa do rodka.
Widzc, e droga wolna, skina na Ebbyego. Przeszli po betonowej pododze przez
przestronny warsztat, wypeniony popiersiami i obrazami, i zatrzymali si przy drzwiach,
zamknitych od wewntrz na zasuw.
- Co oznacza E na twojej plakietce? - wyszepta Ebby.
- Elizabet.
- Ja mam na imi Elliott.
Spojrzaa na niego uwanie swoimi ciemnymi oczami.
- Byam pewna, e to ty, zanim jeszcze wypowiedziae umwione zdanie -
powiedziaa.
Zdja z wieszaka budryswk i zarzucia j sobie na plecy jak peleryn. Wyja z
kieszeni olbrzymi wytrych i otworzya masywny zamek. Kiedy wydostali si z podziemi na
dziedziniec, pooony na tyach muzeum, nieco poniej parteru, zamkna drzwi i
poprowadzia Ebbyego w gr po stalowych schodach do furtki w wysokim elaznym
ogrodzeniu, ktr otworzya drugim, mniejszym wytrychem i rwnie starannie zamkna.
Przecili alej i ruszyli wzdu wskiej alejki. W drewnianej szopie na maym podwrku
czeka na nich zdezelowany dwudrzwiowy fiat. Elizabet usiada za kierownic. Ebbyemu
wskazaa miejsce obok siebie i dodajc gazu, ruszya w d uliczki do skrzyowania z gwn
arteri, gdzie wczyli si w sznur samochodw.
Elizabet jechaa zatoczonymi ulicami Pesztu w cakowitym skupieniu. Po jakim
czasie Ebby przerwa cisz.
- Gdzie teraz jedziemy?
- Arpd i jego przyjaciele czekaj na ciebie w mieszkaniu w Budzie, za Dworcem
Poudniowym.
- A jeeli w muzeum zauwa, e nie wyszedem frontowymi drzwiami?
- Chwil poczekaj, a potem zaczn szuka. Kiedy zorientuj si, e ci zgubili, wrc
do hotelu i tam na ciebie zaczekaj. Zawsze tak robi. W obawie o wasn skr nie
zamelduj przeoonym, e znikne. Po spotkaniu z Arpdem zostawi ci na mocie.
Stamtd, jak gdyby nigdy nic, wrcisz pieszo do Gellrta.
- Syszaem, jak mwia tej kobiecie w muzeum, e wysza za m za Arpda.
Obrzucia go szybkim spojrzeniem.
- Nie powiedziaam, e wyszam za Arpda. Jestem jego kochank. Moje maestwo
to zupenie inna historia.
Ebby skrzywi si.
- Nie chciaem by wcibski...
- Oczywicie, e chciae. Jeste szpiegiem, wcibstwo to twj fach.
*
Porywy lodowatego wiatru znad Dunaju omotay o szyby w naronym mieszkaniu na
ostatnim pitrze budynku, zagubionego w labiryncie ulic na wzgrzach Budy. Kiedy Ebby
stan w drzwiach, wyszed go powita krpy mczyzna pod czterdziestk, z grzyw
przedwczenie posiwiaych wosw, o paskim czole i rzymskim nosie. Ubrany by w
znoszony weniany sweter, sztruksowe spodnie i cikie sznurowane buty.
- Z caego serca witam pana w Budapeszcie - powiedzia, chwytajc obiema rkami
do gocia i przygldajc mu si uwanie ciemnymi, niespokojnymi oczami.
- To Arpd Zelk - przedstawia go Elizabet.
- Jestem zaszczycony, mogc pozna tak znamienitego poet - powiedzia Ebby.
Arpd zamia si gorzko.
- Pisz wiersze w moim ojczystym jzyku, ktrym posuguje si zaledwie dziesi
milionw z dwch i p miliarda ludzi zamieszkujcych Ziemi, a wic moja znamienito da
si porwna z uznaniem, jakie otacza maego ptaszka, piewajcego na cae gardo w
dwikoszczelnej klatce.
Arpd odwrci si, aby pospiesznie zamieni kilka sw po wgiersku z Elizabet i
dwoma modymi mczyznami, siedzcymi przy stoliku ze szklanym blatem. Ebby rozejrza
si po pokoju: na stole ogromne radio z lat trzydziestych (wystarczajco due, eby zmieci
maego psa), drewniane belki pod sufitem, cikie, podobne do dywanu zasony, zacignite
na ca szeroko okna, kominek zapchany czekajcymi na spalenie papierami, dwa wiadra z
wglem, stosik broszurek pod cian. Elizabet zerkna na Ebbyego.
- Przepraszam ci na moment... Opowiadam im wanie o tajniakach, ktrzy ci
ledzili. Arpd chce si upewni, e nie przyjechali tutaj za nami.
Zelk wyczy grne wiato, podszed do okna, uchyli zason na dwa palce i wyjrza
na ulic.
- Wyglda na to, e ich zgubie - oznajmi. - W kadym razie mam ludzi, ktrzy
obserwuj ulic z drugiego mieszkania. Jakby co, ostrzeg nas przez telefon.
Wskaza Ebbyemu wolne krzeso przy stole. Skin gow w kierunku dwch
mczyzn.
- Poznajcie si... To Mtys, a to Ulrik - przedstawi ich tylko z imienia. - Towarzysze
z Wgierskiego Ruchu Oporu.
Ucisnli sobie donie. Mtys ubrany by w krtk, studenck kurtk; Ulrik mia na
sobie garnitur, kamizelk i koszul z odpinanym konierzykiem, a na nosie okulary w
stalowych oprawkach. Wyglda na intelektualist. Dokonawszy prezentacji, usiedli przy
stole, a Elizabet usadowia si na kanapie.
Arpd napeni kieliszek biaawym pynem i poda gociowi.
- Poznae ju nasz magyar torkoly? Ach, tak te mylaem. To brandy z
winogronowych wytoczyn. Egszsgedre - powiedzia, unoszc swj kieliszek.
- Egszsgedre - powtrzyli obaj mczyni, przepijajc do Ebbyego.
- Na zdrowie - odpar Ebby.
Wychylili trunek do dna. Ebby skrzywi si, otworzy szeroko usta i gwatownie zapa
powietrze. Umiechnli si, widzc jego min.
- Czy mog teraz spyta - odezwa si Arpd, a zabrzmiao to bardzo oficjalnie - z
czym do nas przyjedasz? Co chcesz nam powiedzie w imieniu Ameryki?
- Przywo wam yczenia pomylnoci od ludzi piastujcych wysokie stanowiska w
rzdzie USA. Przywo wyrazy solidarnoci i uznania dla waszej odwagi w walce za
spraw...
Arpd waln pici w blat stolika, a Ebby zdziwi si, e szko nie pko. Mtys
mrukn co po wgiersku, a Arpd odpowiedzia mu zirytowany. Kiedy Mtys nalega,
Arpd niechtnie kiwn gow. Znowu spojrza na Ebbyego.
- Moi przyjaciele i ja nie jestemy dyplomatami, a nasze spotkanie to nie
popoudniowa herbatka w ambasadzie - rzuci szorstko, gestykulujc gwatownie rkami o
grubych, serdelkowatych palcach. - Nie potrzebujemy waszych ycze, waszej solidarnoci
ani wyrazw szacunku. Potrzebujemy konkretnego, wymiernego wsparcia, w razie gdyby
sytuacja wymkna si spod kontroli.
- Rzd amerykaski nie chce zbyt mocno naciska Sowietw...
- ...w sprawie tak bahej jak Wgry - warkn Arpd, koczc za niego zdanie. -
Prosz, prosz, wal miao, nie krpuj si.
- Wgry nie s dla nas bah spraw. Wanie dlatego chcemy, ebycie odoyli
powstanie do chwili, gdy bdziemy gotowi; do chwili, gdy Chruszczow, ktry sprawia
wraenie polityka elastycznego i ugodowego, nie opanuje sytuacji w KC.
- Na jak dugo?
- Rok, moe ptora.
Ulrik powtrzy to po wgiersku, aby si upewni, e dobrze zrozumia.
- Igen - powiedziaa Elizabet. - Rok, moe ptora.
- Remnytelen! - achn si mody czowiek.
- Ulrik mwi, e to nierealne - przetumaczya Elizabet.
- Nie rozumiem, po co ten popiech - odpar Ebby. - Zdobdcie si na odrobin
rozwagi i cierpliwoci. Rzd amerykaski nie chce wojny z Sowietami...
- Pozwl, e powtrz to, co Trocki powiedzia Rosjanom przed rewolucj w tysic
dziewiset siedemnastym - odezwa si Arpd, utkwiwszy wzrok w Ebbyego. - Wy
moecie nie interesowa si wojn, ale wojna zainteresuje si wami. - Mtys wymamrota
co i Arpd skin gow na znak, e podziela jego zdanie. - Mtys mwi, e to nie od nas
zaley, czy powstanie wybuchnie, czy nie. Co ma by, to bdzie, z nami czy bez nas, z wami
czy bez was. yjemy w kraju, ktry cierpi na esengofrasz...
Arpd spojrza na Elizabet, czekajc, a przetumaczy.
- Uczulenie na dzwonek do drzwi - powiedziaa.
- Tak, dobrze syszae. Uczulenie na dzwonek do drzwi. Kady si boi, e agenci
AVH zadzwoni o pnocy do jego drzwi i zabior na przesuchanie lub tortury. Ja sam byem
aresztowany pi razy, dwukrotnie przez faszystw, ktrzy wcignli Wgry do wojny
wiatowej po stronie Niemiec, i trzykrotnie przez komunistw, ktrzy po wojnie, z pomoc
Armii Czerwonej, przejli wadz. Spdziem w wizieniach jedenacie lat i cztery miesice.
O pitnacie mniej ni markiz de Sade, a o sze wicej ni Dostojewski. Miesicami tkwiem
w dusznych, podziemnych celach, czogaem si razem ze szczurami w wiziennej twierdzy
Vac na pnoc od Budapesztu. Jednej szczeglnie srogiej zimy oswoiem kilka z tych
szczurw; wychodziy wieczorami, eby si ze mn przywita, a ja grzaem zzibnite palce
w ich futerku. W tym samym wizieniu - i w t e j s a m e j c e l i - byem torturowany
najpierw przez wgierskich faszystw, a potem przez wgierskich komunistw. Rnica
midzy nimi jest bardzo pouczajca. Faszyci torturowali po to, by wizie przyzna si do
czynw, ktre naprawd popeni. Komunici torturuj po to, by wizie przyzna si do
przestpstw wyimaginowanych. Podsuwaj mu do podpisu zeznanie, ktre sami wczeniej
spreparowali, zmuszajc, by przyzna si do kontaktw z obcym wywiadem, do spiskw
majcych na celu wymordowanie komunistycznych przywdcw, do dosypywania
zmielonego szka do workw z mk w celu dokonania gospodarczego sabotau...
Opad z powrotem na krzeso i powoli wcign powietrze przez nos. Uspokoiwszy
si, mwi dalej:
- Kiedy, eby unikn dalszych tortur, przyznaem si, e przekazywaem tajemnice
pastwowe szefowi amerykaskiego wywiadu w Wiedniu, Edgarowi Allanowi Poe. Za to
przestpstwo zostaem skazany na pitnacie lat wizienia, ale wypucili mnie po cichu, bo
kto na grze rozpozna to nazwisko.
Machajc pogardliwie rk, Ulrik powiedzia co po wgiersku do Arpda, a ten kilka
razy skin gow na znak zgody.
- Ulrik mwi, e Wolna Europa bez przerwy wzywa do obalenia komunizmu.
- Radio Wolna Europa nie jest organem rzdu Stanw Zjednoczonych - upiera si
Ebby. - To niezalene przedsiwzicie, zorganizowane przez emigrantw z krajw
komunistycznych. Jego audycje niekoniecznie reprezentuj oficjaln polityk Ameryki...
- Jeeli mona spyta, kto finansuje t rozgoni?
Ebby milcza, skonsternowany. Ulrik, bbnic palcami w blat stou, znw co
powiedzia po wgiersku, a Arpd znw energicznie przytakiwa.
- On mwi, e nadchodzi chwila prawdy. Mwi, e musicie by gotowi, by moralnie i
materialnie wesprze nasze powstanie. Mwi, e jeli uda si wam powstrzyma Rosjan od
interwencji - a przynajmniej tyle nam si od was naley - komunizm na Wgrzech ostanie si
jedynie na zakurzonych kartach historii.
W tym momencie student wtrci niemiao kilka sw. Arpd z umiechem pochyli
si przez st i klepn go w plecy.
- Mtys zacytowa wiersz Bertolta Brechta o krtkim powstaniu przeciw komunistom
w Niemczech Wschodnich w tysic dziewiset pidziesitym trzecim roku - przetumaczya
Elizabet.
Arpd zamkn oczy, odrzuci w ty gow i w skupieniu wyrecytowa po angielsku:
Czy nie
 byoby wszak prociej,
gdyby rzd
rozwiza nard
i wybra drugi?22
Ktem oka Ebby zerkn na skulon na kanapie Elizabet. Czu na sobie jej wzrok.
- Nikt w Ameryce nie wtpi w wasz determinacj. Wiemy, e zrobicie wszystko, by
zrzuci jarzmo stalinowskiej dyktatury - powiedzia do Arpda. - Ale uwaamy, e musicie
odoy romantyzm na bok i stan oko w oko z rzeczywistoci. A fakty s nagie i mwi
same za siebie. Dwie zmechanizowane dywizje sowieckie, druga i siedemnasta, stacjonuj
czterdzieci mil od Budapesztu; do stolicy mog dotrze w godzin. Mamy mnstwo
dowodw na to, e Sowieci nie s lepi ani gusi i doskonale zdaj sobie spraw z powagi
sytuacji. Wiemy, e zmobilizowali potne rezerwy na wypadek powstania. Doniesiono nam
o mchach wojsk na granicy z Ukrain i o budowie mostw pontonowych na Cisie.
Arpd i Elizabet wymienili ponure spojrzenia - informacje Ebbyego najwyraniej ich
zaskoczyy.
- Dowdztwo nad ca operacj obj genera Koniew - cign Ebby - ten sam, ktry
poprowadzi Armi Czerwon na Berlin, a obecnie cieszy si opini jednego z najlepszych
sowieckich taktykw. Minister obrony ukw naciska z kolei na Chruszczowa i Biuro
Polityczne ze wzgldw strategicznych. Rosjanie wyprodukowali w tajemnicy nowe pociski
balistyczne redniego zasigu, ktre chc rozmieci na terenie Wgier, eby zagrozi
poudniowym granicom NATO, czyli Wochom i Grecji. Tak wic w razie wybuchu
powstania interwencja wydaje si przesdzona.
Teraz gos zabra Ulrik. Elizabet, zdanie po zdaniu, tumaczya jego sowa. Ulrik,
rzdowy analityk polityczny, przyzna, e nic nie wiedzieli o mostach pontonowych, poda za
to w wtpliwo ocen sytuacji w Moskwie, nie wierzy bowiem, e Chruszczow posunie si
do wysania czogw na Wgry.
- Kreml - argumentowa Ulrik - ma do wasnych wewntrznych problemw.
Arpd wyj kapciuch z kieszeni sztruksowych spodni.
- I dlatego - mwi, zwijajc skrta - Rosjanie przystali w pidziesitym pitym na
neutralno Austrii. Z tych samych powodw Chruszczow przyzna pozostajcej wci poza
sowieckim blokiem Jugosawii status kraju na drodze do socjalizmu. W Polsce groba
oglnonarodowego powstania doprowadzia do zwolnienia z wizienia komunistycznego

22
Bertolt Brecht, Rozwizanie, w przekadzie Ryszarda Krynickiego.
reformatora Gomuki, ktry w najbliszych dniach zostanie prawdopodobnie mianowany
pierwszym sekretarzem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej...
Polini bibuk, zrcznie sklei papierosa, postuka nim o st, eby upakowa tyto, i
woywszy skrta do ust, zacz szuka po kieszeniach zapaek.
- Nawet jastrzbie z Politbiura wydaj si pogodzone z sytuacj w Polsce - doda.
Przytkn ponc zapak do papierosa. Zacign si gboko i wypuci nosem kb
dymu.
- Dlaczego widmo sowieckich czogw ma spdza nam sen z powiek, skoro w Polsce
jednak si udao? - spyta retorycznie.
- Poniewa sytuacja na Wgrzech jest inna ni w Polsce - przekonywa dalej Ebby. -
Gomuce nawet nie przyszo do gowy, eby wyprowadzi kraj z bloku pastw
socjalistycznych. To zdeklarowany komunista, ktry nie mia zamiaru obala systemu.
- Bylibymy gupcami, gdybymy zatrzymali si w p drogi! - wybuchn Mtys.
- Dotkne sedna sprawy - stwierdzi z ponur min Ebby.
Kiedy Elizabet przetumaczya jego sowa, Mtys gniewnie szurn krzesem, wsta
od stou i usiad koo niej na kanapie. Oboje zaczli szepta do siebie po wgiersku i
najwyraniej wcignli si w jak oywion dyskusj. Byo oczywiste, e Elizabet stara si
przekona do czego Mtysa, ale z marnym skutkiem.
Przy stole Arpd przez dusz chwil kontemplowa kalendarz na cianie za plecami
Ebbyego. Kiedy w kocu odwrci si z powrotem do swojego gocia, oczy mu byszczay
jak w gorczce.
- Przychodzisz do nas ze swoj zachodni logik i zachodnimi realiami - zacz - ale
nie bierzesz pod uwag beznadziejnoci naszej sytuacji ani naszego narodowego charakteru,
ktry kae nam stan do walki wbrew wszelkim przeciwnociom losu. yjemy w stanie
wojny praktycznie bez przerwy, odkd tysic dwiecie lat temu mj imiennik, wgierski wdz
Arpd, przeprowadzi konne zastpy Madziarw przez Ural i podbi rozlege wgierskie
stepy. Wgrzy to nard stracecw, a ryzyko mamy we krwi. W sytuacjach bez wyjcia
czujemy si jak ryby w wodzie.
Ebby postanowi mwi bez ogrdek.
- Przysano mnie tu, aby uwiadomi wam, jak ryzykowne jest wasze przedsiwzicie.
Jeeli zdecydujecie si wznieci zbrojne powstanie, musicie pamita, e Zachd nie da si w
to wcign tylko po to, eby wasn piersi osoni was przed czogami Koniewa.
Trzej mczyni zebrani wok stou wymienili nieznaczne umieszki, a Ebby
zrozumia, e nie wykona zadania.
 - Ja i moi przyjaciele dzikujemy, e podje to ogromne ryzyko i przybye do
Budapesztu - powiedzia Arpd. - A oto odpowied, ktr zawieziesz do Ameryki. Dwa
tysice czterysta lat temu grecki dziejopis Tukidydes, odnoszc si do konfliktu midzy
Atenami i Spart, napisa, e s trzy rzeczy, ktre popychaj mczyzn do walki: honor,
strach i chciwo. Jeli przystpimy do wojny, dla Wgrw bdzie to kwestia honoru i
strachu. Mamy nadziej i gboko w to wierzymy, e amerykascy przywdcy, kierujc si
wasnym interesem, przycz si wtedy i nam pomog.
Rozmowa wok stolika ze szklanym blatem przecigna si do wieczora. Zza
grubych zason dobiega od czasu do czasu stumiony dwik karetki albo paczliwe wycie
policyjnej syreny. Kiedy szarawy zmierzch otuli miasto, Elizabet znikna w kuchni. Wrcia
po mniej wicej dwudziestu minutach, z tac zastawion dymicymi miseczkami zupy z
cukinii i grubymi pajdami ciemnego chleba. Arpd zacytowa dwie linijki z wiersza
legendarnego wgierskiego poety Sndora Petfiego, ktry poleg podczas walk z Rosjanami
w 1849 roku:
Jem, pij jak nikt drugi w wiecie.
Wgierski szlachcic jestem przecie23.
Unis swoj miseczk, trzymajc j w obu rkach, i wypi zup. Potem wycign z
kieszonki na bilon ciki niemiecki zegarek, sprawdzi godzin i spojrzawszy przepraszajco
na zagranicznego gocia, powiedzia, e musi za chwil wyj, bo zaproszono go na
Politechnik, eby przeczyta swoje wiersze studentom. To najbardziej wywrotowe
rodowisko w caym Budapeszcie, wic moe Ebby te miaby ochot pj? Elizabet
wszystko mu przetumaczy.
Ebby zgodzi si chtnie. Jeeli chcia pozna nastroje panujce na tutejszych
uczelniach, wieczr poetycki stanowi po temu doskona okazj.
Arpd wykrci numer telefonu i wymamrota co do towarzyszy, obserwujcych ulic
z okien pobliskiego domu. Nastpnie wszyscy - Arpd na czele, potem Ebby, Elizabet i obaj
modzi ludzie - przeszli wskim korytarzem do sypialni w gbi mieszkania. Mtys i Ulrik
przesunli ogromn szaf, odsaniajc wski, zakryty kolorow makatk otwr w cianie,
wiodcy do ssiedniego mieszkania w przylegym budynku. Arpd, Elizabet i Ebby,
przedostawszy si tajnym przejciem, wyszli kuchennymi drzwiami, zbiegli do piwnicy i po
chwili znaleli si w zauku, ktry wyprowadzi ich na ulic po drugiej stronie budynku.
Unikajc gwnych arterii, kluczc po sabo owietlonych uliczkach Budy, przecili Karinthy

23
Sandor Petfi, Wgierski szlachcic, w przekadzie Stanisawa Rossowskiego.
Frigyes i chwil pniej po pochylni dla wglarzy weszli do gmachu Politechniki. Oczekiwa
ich chopak z czupryn krconych wosw. Poprowadzi ca grup przez kotowni do
stowki dla pracownikw, gdzie zastali tum studentw. Jedni siedzieli w awkach, inni
podpierali ciany - w sumie okoo stu pidziesiciu modych ludzi. Powitali poet owacjami,
tupic w cementow posadzk i skandujc jego imi: Ar-pd, Ar-pd, Ar-pd!
Arpd stan na rodku sali, dmuchn w mikrofon, eby si upewni, czy dziaa, i
odrzuciwszy w ty gow, zadeklamowa:
Nie mam ojca, domu, matki
ani Boga, ni ojczyzny,
nie mam trumny ni koyski
i kochanki sercu bliskiej24.
Studenci rozpoznali wiersz i zagrzmiay brawa.
Elizabet przytkna usta do ucha Ebbyego.
- To wersy z wiersza Attili Jzsefa - powiedziaa mu. - Napisa go na przeomie
wiekw... Mwi o szalonym wgierskim indywidualizmie...
- Twj przyjaciel Arpd to nowator - wyszepta jej Ebby do ucha.
- On nie jest moim przyjacielem, jest moim kochankiem - odpara Elizabet. - A to dwa
rne wiaty.
To osobiste wyznanie przeamao lody i dalej posypay si urywane zdania:
- Masz racj co do Arpda... szalony Wgier... chaos emocji... maniak sw i rytmu...
optany przez demony, uzaleniony od blu, zadawanego kobietom, ktre go kochaj...
Ebby drgn, syszc sowo kobiety. Zastanowio go, dlaczego uya liczby mnogiej.
Elizabet odwrcia wzrok, znw przez chwil skubaa doln warg, a potem spojrzaa na
niego ciemnymi oczami, spochmurniaymi od gniewu i alu.
- To poeta chirurg, ktry odwraca uwag od starych ran poprzez otwieranie nowych -
powiedziaa z gorycz.
Studenci uciszyli si i Arpd zacz recytowa monotonnym, beznamitnym gosem.
- To ten poemat uczyni go sawnym - szepna Elizabet. - Tytu brzmi E jak
Ertelmisgi, czyli I jak Intelektualista. Przez ten wiersz Arpd siedzia trzy lata w wizieniu.
Zanim go zwolniono, tekst przechodzi z rk do rk, a w kocu p kraju znao go na pami.
Arpd opisuje w nim, jak to chcia si przedosta przez granic do Austrii, kiedy w
czterdziestym sidmym roku komunici przejli wadz: zdradzi go przewodnik, prosty

24
Attila Jzsef, Z czystym sercem, w przekadzie Tadeusza Fangrata.
chop. Arpd stan przed sdem. Rozprawa trwaa zaledwie osiem minut. Skazano go i
osadzono w osawionym wizieniu Vac, gdzie zmarych nie grzebie si, tylko rzuca spom na
poarcie. Kiedy wreszcie stamtd wyszed, odkry, e jego dokumenty zostay
podstemplowane czerwonym E, co oznaczao, e nie wolno mu wykada na adnej uczelni.
Mia wtedy dwadziecia dziewi lat... - Przez chwil suchaa w skupieniu gosu poety. -
Teraz opowiada o tym, e pracowa jako kamieniarz, stolarz, hydraulik, pomywacz, kierowca
ciarwki, a nawet instruktor taca... Wszystko dlatego, e adne wydawnictwo, adne
czasopismo literackie nie chciao publikowa tego, co napisa.
Studenci byli jak zaczarowani. Wychyleni z awek, chonli kade sowo poety. Kiedy
zapomina jakiego wersu, natychmiast kto mu podpowiada, a Arpd, miejc si, recytowa
dalej.
- Teraz - szeptaa Elizabet - mwi o tym, e w wizieniu uleg nieoczekiwanej
przemianie: sta si w poowie anioem... to bya jego ydowska poowa, po matce. Wyjania,
e ydzi wierz, i anioy nie maj staww w kolanach i dlatego nie mog przed nikim
klka. A w komunizmie niemono klczenia miewa fatalne skutki.
Wiersz koczy si czym w rodzaju postludium. Poeta, wznoszc rce wysoko nad
gow, zawoa: Ne bntsd a Magyart!
Studenci powstali i tupic nogami, skandowali za nim: Ne bntsd a Magyart! Ne
bntsd a Magyart! Ne bntsd a Magyart!
Elizabet, porwana oglnym entuzjazmem, wykrzyczaa Ebbyemu prosto do ucha.
- Rce precz od Madziarw!
Potem wzniosa do gry praw pi, krzyczc wraz z innymi: Ne bntsd a Magyart!
Ne bntsd a Magyart!
*
Kiedy dzwony w klasztorze Paulinw na Grze Gellrta wybiy jedenast, siedzcy w
niebieskiej kodzie tajniak z AVH dojrza mczyzn, idcego chodnikiem po mocie
Szabadsg. Na chwil zasoni go przejedajcy tramwaj. Kiedy mczyzna znw pojawi si
w polu widzenia agenta, ten przyjrza mu si uwanie przez lornetk, sprawdzi, czy lampy
nadajnika ju si rozgrzay, po czym wczy mikrofon.
- Szervusz, szervusz, tu lotny dwadziecia siedem. cigany jest na mocie Szabadsg.
Wykona plan operacyjny ZARVA. Powtarzam: wykona plan operacyjny ZARVA.
*
Z trudem wyrwawszy si ze szponw obezwadniajcego letargu, Ebby zastanawia
si w duchu, czy to wszystko nie byo aby jakim koszmarnym snem - pisk hamulcw,
mczyni, ktrzy nagle wyonili si z cienia dwigarw i wcignli go do samochodu,
niewyrana brya toncego w mroku magazynu, majaczca gdzie na drugim brzegu Dunaju,
niekoczcy si korytarz, wiato, ktre razio w oczy nawet przez zamknite powieki,
pytania, dobiegajce z ciemnoci, precyzyjne uderzenia w brzuch, ktre tamoway dech w
piersi. Ale dzwonienie w uszach, sucho w ustach, bl w okolicach serca i skurcze strachu w
odku wnet sprowadziy Ebbyego na ziemi. Lec na wznak, usiowa otworzy oczy. Po
pewnym czasie, ktry wydawa si wiecznoci, udao mu si wreszcie unie jedn powiek
- t, ktra bya mniej spuchnita. Mia wraenie, e wieci nad nim soce, ale stwierdzi ze
zdziwieniem, e wcale nie grzeje. Widok soca przenis go na jacht ojczyma. Bya to pikna
d - siedemnastostopowy herschoff, zwrotny i szybki. Pewnego razu, kiedy pynli z
wiatrem wzdu wybrzea zatoki Penobscot w Maine, nagy szkwa sprawi, e wiatr zmieni
kierunek i Ebby oberwa bomem w ty gowy. Gdy odzyska przytomno, lea na pokadzie,
a soneczna kula bujaa si ponad masztem niczym ogromne wahado. Teraz jednak z wolna
docierao do niego, e wiato nad gow nie jest socem, lecz nag arwk, zwisajc na
kablu z sufitu. Z wielkim trudem zdoa wreszcie usi. Opar si o betonow cian.
Stopniowo wszystkie ksztaty nabieray ostroci. Znajdowa si w obszernej celi z maym
zakratowanym okienkiem, umieszczonym wysoko na cianie, jak w piwnicy. W rogu sta
drewniany cebrzyk, cuchncy uryn i wymiocinami. Drzwi wzmocniono zardzewiaymi,
przybitymi na krzy elaznymi sztabami. Przez okrgy judasz obserwowao go czyje
baczne, nieruchome oko.
Zdenerwowa si, e nie wie, czy jest to prawe, czy lewe oko.
W gowie roio mu si od pyta. Skupi si, eby je jako uporzdkowa. Niewane,
e na razie nie zna odpowiedzi. Przyjdzie na nie czas.
Jak dugo go tutaj trzymaj?
Czy w trakcie przesuchania powiedzia co, co mogoby zdradzi prawdziwy cel jego
pobytu na Wgrzech?
Czy Amerykanie z hotelu Gellrt zauwa, e go nie ma?
Czy zawiadomi ambasad?
Czy (i kiedy) uznaj za stosowne wysa depesz do Waszyngtonu?
Czy Arpd zorientuje si, e go aresztowano?
A jeeli tak, to czy jest w stanie mu pomc?
No i ostatnia, najbardziej istotna sprawa: dlaczego zosta zatrzymany? Czy AVH ma
swoich ludzi w Wgierskim Ruchu Oporu? Czy wiedzieli, e CIA ma przysa kogo do
Budapesztu, eby nawiza kontakt z Arpdem? Czy wiedz, e to on jest tym kim?
 Formuowanie pyta wyczerpao Ebbyego. Opuciwszy gow na pier, zapad w
niespokojny sen.
Obudzio go skrzypnicie zawiasw. W progu celi stali dwaj mczyni w niebieskich
mundurach i zwalista kobieta, ktra mogaby uchodzi za zapanika sumo. Miaa na sobie
dres i dugi, biay rzenicki fartuch z rdzawymi plamami, przypominajcymi zaschnit krew.
Wyszczerzywszy zby w umiechu, powczc nogami, podesza do deski, chwycia
Ebbyego za szczk, wykrcia mu twarz do wiata i zrcznie odsuna kciukiem powiek
zdrowszego oka. Nastpnie zmierzya puls, nie spuszczajc czarnych jak wgiel oczu z
zegarka, ktry wycigna z kieszeni fartucha. Potem warkna co po wgiersku do
policjantw. Postawili Ebbyego na nogi i powlekli dugim korytarzem do pokoju z
mnstwem lamp skierowanych na stojce porodku biurko, przybite gwodziami do podogi.
Posadzono go na twardym stoku. Z ciemnoci dobieg gos, zapamitany z poprzedniego
przesuchania.
- Prosz nam poda swoje pene imi i nazwisko.
Ebby pomasowa sobie szczk.
- Ju znacie moje nazwisko.
- Prosz poda swoje pene imi i nazwisko, jeli mona.
Ebby westchn.
- Elliott Winstrom Ebbitt.
- Stopie?
- Nie mam adnego stopnia. Jestem prawnikiem...
- Prosz, prosz, panie Ebbitt. Zeszej nocy wzi nas pan za idiotw. Miaem
nadziej, e po namyle zda pan sobie spraw z beznadziejnoci swego pooenia i pjdzie za
gosem rozsdku, choby tylko po to, eby unikn konsekwencji, jakich nie omieszkamy
wycign, jeeli odmwi pan wsppracy. Karier prawnika porzuci pan ju w tysic
dziewiset pidziesitym roku. Jest pan agentem CIA, zatrudnionym w Sekcji Rosji
Sowieckiej, podwadnym Franka Wisnera. Od wczesnych lat pidziesitych dziaa pan na
terenie Niemiec Zachodnich, w amerykaskiej placwce we Frankfurcie, skd z wielkim
oddaniem, ale mizernym skutkiem, wysya pan agentw emigrantw do Polski, ZSRR i
Albanii. We Frankfurcie paskim bezporednim przeoonym by z pocztku Anthony Spink,
ale odkd w tysic dziewiset pidziesitym czwartym przeniesiono go z powrotem do
Waszyngtonu, samodzielnie nadzoruje pan ca operacj.
Myli przelatyway w byskawicznym tempie przez gow Ebbyego. Byo jasne, e
kto go zdradzi, i to kto, kto zna go osobicie albo mia dostp do jego akt w centralnym
rejestrze Firmy. A to wykluczao ewentualnego informatora z Wgierskiego Ruchu Oporu.
Osoni doni zdrowe oko i spojrza pod wiato, prbujc rozejrze si po pokoju. Zdawao
mu si, e dostrzega nogi kilku mczyzn: spodnie z szerokimi mankietami i lnice czarne
buty, w ktrych mona si byo przejrze jak w lustrze.
- Musielicie mnie z kim pomyli - powiedzia, z trudem wydobywajc z garda
chrapliwy gos. - W czasie wojny pracowaem w Biurze Studiw Strategicznych, to prawda.
Ale potem studiowaem prawo i zatrudniono mnie w kancelarii Donovan, Leisure, Newton,
Lumbard & Irvine przy Wall Street dwa...
Ebby zobaczy, e jedna para czarnych butw wyania si z krgu ciemnoci i zblia
ku niemu kaczym chodem. W chwil pniej przysadzisty osiek w workowatym garniturze
przesoni lamp i wymierzy szybki, mocny cios prosto w otrzewn Ebbyego, tamujc mu
oddech. Ostry bl przeszy ciao a po koniuszki palcw stp. Szorstkie, brutalne rce
podniosy Ebbyego z ziemi i posadziy z powrotem na stoku. Zgity wp, chwyci si za
odek, a z ciemnoci znw dobieg agodny, kojcy gos.
- Prosz nam poda swoje pene imi i nazwisko.
- Elliott... Winstrom... Ebbitt - wydusi z siebie Ebby.
- Moe teraz zechce pan zdradzi swj stopie oficerski.
Pytania nagle wyday mu si takie bahe. Po co robi o to tyle szumu? Powie im, jak
si nazywa, jaki ma stopie i ile zarabia, a oni pozwol mu si zwin w kbek na drewnianej
desce w wilgotnej celi, cuchncej uryn i wymiocinami. Otworzy zdrowe oko i spojrzy w
gr na nag arwk i przypomni sobie soce, rozkoysane niczym wahado, wysoko nad
masztem... Poczuje na wargach son wilgo morskiej bryzy i senne pluskanie atlantyckich fal
pod pokadem odzi.
- Mj stopie...
Wtem zobaczy kamienne, przeszywajce go na wskro oczy byej ony. Usysza
poirytowany, gardowy gos Eleonory. Cokolwiek zrobisz - powiedziaa - nigdy nie
dorwnasz swojemu ojcu, chyba e ci postawi przed plutonem egzekucyjnym.
- Mj ojciec nie ma z tym nic wsplnego! - wykrzycza Ebby. Ale jeszcze w trakcie
wypowiadania tych sw zrozumia, e owszem, ma, i to wiele.
- Dlaczego mwi pan o swoim ojcu? - odezwa si kojcy gos z mroku zalegajcego
poza lampami. - Nie jestemy psychoanalitykami. Chcemy si jedynie dowiedzie, jaki jest
paski stopie. Tylko tyle.
- Idcie... wszyscy... do... diaba - wycedzi z trudem Ebby.
Workowaty cywilny garnitur znw si do niego zbliy, ale tym razem kojcy gos
warkn co po wgiersku i oprawca powrci w ciemno. Wyczono wiata. wiat
pogry si w atramentowej czerni. Czyje rce chwyciy Ebbyego pod pachy, podniosy ze
stoka, popchny i opary o cian. Poczu na policzku grub, cik kotar. Zasona
rozsuna si przed jego oczyma, ukazujc grub szyb, a za ni jasno owietlony pokj.
Porodku, na stoku przykrconym rubami do podogi, siedziaa, niby w wielkim akwarium,
blada, niemal przezroczysta posta, bardziej podobna do zjawy ni do istoty z krwi i koci.
Ebby zamruga zdrowym okiem i obraz powoli zacz nabiera ostroci.
Ebby rozpozna swoj przewodniczk z muzeum, on Wgra nazwiskiem Nemth,
kochank poety Arpda Zelka. Bya naga, jeli nie liczy pary opadajcych na biodrze
brudnych, bladorowych majtek z urwan gumk. Jedn rk zasaniaa piersi. Palcami
drugiej pocieraa wyszczerbiony przedni zb. Pod cianami, jak w pokoju Ebbyego, mona
byo dostrzec nieruchome ciemne sylwetki kilku mczyzn. Prawdopodobnie j te wanie
przesuchiwano, ale przez grube szko nie dociera aden dwik. Elizabet na wszystkie
pytania odpowiadaa przeczcym ruchem gowy. Jedna z mrocznych postaci podesza do niej
od tyu i chwyciwszy za okcie, przytrzymaa jej rce na plecach. Nagle w krgu wiata
pojawia si zwalista kobieta w biaym rzenickim fartuchu. ciskajc w doni obcgi,
kroczya ku Elizabet cikim, niezgrabnym krokiem. Ebby prbowa odwrci twarz, ale
mocne rce przytrzymay mu gow. Spuchnite usta Elizabet wykrzywiy si z blu, kiedy
kobieta miadya jej sutek.
Ebbyemu zebrao si na wymioty, ale wyplu tylko flegm.
- Nazywam si - oznajmi, kiedy zawlekli go z powrotem na stoek - Elliott Winstrom
Ebbitt. Jestem oficerem Centralnej Agencji Wywiadowczej Stanw Zjednoczonych w stopniu
GS-5.
Ze le skrywan nut triumfu w gosie ledczy zapyta z ciemnoci:
- Jakie zadanie mia pan do wykonania w Budapeszcie? Co pan zdy przekaza
kontrrewolucjonicie Arpdowi Zelkowi?
Ebby otar wierzchem doni zawice oczy, olepione blaskiem lamp. W uszach
brzmia mu niewyrany, dobiegajcy z oddali gos pana Andrewsa: To nie bl was amie, ale
strach. Tylko ta jedna myl koataa mu si po gowie, tych kilka sw jednorkiego
instruktora, ktry powtarza w kko, jakby zacia si pyta: Nie bl, ale strach! Nie bl, ale
strach!
w krzepicy gos odzywa si coraz ciszej i ciszej, ale Ebby ju wiedzia, czego si
trzyma. Wejrza w gb siebie i ku ogromnemu zdumieniu odkry, e nie boi si blu,
umierania, pustki po mierci - boi si s a m e g o s t r a c h u.
 To odkrycie podnioso go na duchu - i wyzwolio.
Czy jego ojciec rwnie dowiadczy podobnej iluminacji, stojc przywizany do
supka bramki na opustoszaym stadionie? Czy to dlatego si umiecha, kiedy Niemcy dgali
go bagnetami, bo skoczyy im si naboje?
Ebby poczu si tak, jakby z jego wntrznoci usunito rakowat narol.
- Co pan mu przekaza, pytam? - ponagla gos z ciemnoci. - Przypominam, e nie
chroni pana aden immunitet.
- Odpierdol... si... palancie - wycedzi Ebby przez zby.
 4.

WASZYNGTON, DC, NIEDZIELA, 21 PADZIERNIKA 1956

Nastroje w korytarzach gmachu przy Alei Karaluchw byy mocno przygaszone.

Modsi oficerowie toczyli si wok wzkw z kaw i pczkami, rozmawiajc ciszonym
gosem. Czuli, e co si szykuje. Nikt nie zna szczegw. Kto z Firmy jest gdzie w
terenie, a jego ycie wisi na wosku. Leo Kritzky, ktrego awans na wicedyrektora Sekcji
Rosji Sowieckiej DO zbieg si z narodzinami crek bliniaczek, wiedzia wicej ni inni.
DCI Allen Dulles, wyrwany ze snu o trzeciej nad ranem przez oficera dyurnego, ktry
odczyta mu przez telefon cile tajn, poufn depesz od szefa placwki CIA w Budapeszcie,
zwoa o wicie narad wojenn na najwyszym szczeblu. Leo te tam by, w zastpstwie
swojego szefa, ktry musia zosta w domu z powodu choroby. Dulles, w okularach z
przyciemnianymi szkami, zasiadszy w mikkim skrzanym fotelu, wprowadzi
zgromadzonych w szczegy sprawy: E. Winstrom Ebbitt II, ktry przebywa ze cile tajn
misj w Budapeszcie (pod przykrywk negocjacji w sprawie odszkodowa dla wgierskich
emigrantw, a wic pozbawiony ochrony, jak daje immunitet dyplomatyczny), nie wrci
wieczorem do hotelu. Sprawdzono szpitale i komisariaty policji. Niestety, bez rezultatu. W
AVH, ktre rutynowo przewietla przyjedajcych na Wgry Amerykanw, udaj, e nic
nie wiedz. Przyznaj, i otrzymali informacj, e nowojorski prawnik nazwiskiem Ebbitt
doczy do grupy negocjatorw z Departamentu Stanu, zameldowanych w hotelu Gellrt,
ale nie maj adnych danych co do aktualnego miejsca jego pobytu; naturalnie przyjrz si
bliej tej sprawie i skontaktuj z ambasad, jak tylko si czego dowiedz.
- ajdaki kami w ywe oczy - powiedzia Dulles. - Gdyby Ebbitt, z sobie tylko
wiadomych powodw, postanowi nagle zapa si pod ziemi, na pewno daby nam zna.
Zanim wyjecha z Waszyngtonu, wku na blach namiary wgierskiego kontaktu,
wyposaonego w radio i szyfry. Chryste, opracowalimy nawet plany natychmiastowej
ewakuacji, na wypadek gdyby zosta zdemaskowany.
W p godziny po rozpoczciu spotkania przemwi z gonika DD/O Frank Wisner,
ktry by wanie w Londynie, swoim pierwszym przystanku podczas inspekcji europejskich
placwek Wisner przypomnia im, e wgierskie AVH to przybrane dziecko sowieckiego
KGB.
- Miejcie to na uwadze - radzi zza Atlantyku, jak zwykle przecigajc samogoski. -
Jak KGB kichnie, to AVH apie przezibienie.
 - As moe mie racj - przyzna Bill Colby, kiedy gonik ju zamilk. - W AVH
niczego si nie dowiemy. Z drugiej strony KGB we wasnym dobrze pojtym interesie
powinien dotrzyma niepisanej umowy pomidzy naszymi subami wywiadowczymi.
Przez nastpne dwadziecia minut szefowie departamentw jeden przez drugiego
proponowali rne rozwizania. Departament Stanu musi wysa oficjaln skarg do
wgierskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, chocia nikt z siedzcych wok biurka
Dullesa nie wierzy w skuteczno tego pisma. Za porednictwem wgierskiego kontaktu
zostanie otwarty kana dyplomatyczny w celu ustalenia, czy Ebby zdy si spotka z
Arpdem Zelkiem i innymi ludmi z Ruchu Oporu. Przez porednika z Austrii skontaktuj si
z wtyczk w AVH, ale to troch potrwa; jeli Wgrzy schwytali Ebbitta, wtyczka powinien
co o tym wiedzie. Leo, ktry w porwnaniu z obecnymi na zebraniu szychami nadal by
modszym oficerem i nie powinien zabiera gosu, poczu na sobie ciki wzrok Dullesa,
kiedy omieli si zaproponowa wcignicie w t spraw Czarnoksinika. Torriti mgby
si spotka w Berlinie ze swoim odpowiednikiem z KGB i uwiadomi mu straty, jakie
ponios obie strony, jeli pozwol swoim satelickim subom wywiadowczym na ciganie
skalpw, podsun Leo. Jeden z analitykw zastanawia si na gos, czy interwencja u Rosjan
nie pogry Ebbitta do reszty.
Leo potrzsn gow w zamyleniu.
- Jeeli maj Ebbitta - powiedzia - to dlatego, e przejrzeli jego przykrywk. Teraz
trzeba si skupi na tym, jak go stamtd wycign ywego i w jednym kawaku.
Dulles, spowity w kby fajkowego dymu, pokiwa gow.
- Nie przypominam sobie twojego nazwiska - powiedzia do Leo.
- Kritzky. Zastpuj tu... - poda nazwisko szefa Sekcji Rosji Sowieckiej.
- Podoba mi si pomys, eby Czarnoksinik troch postraszy Rosjan - oznajmi
Dulles, przygldajc si Leo znad okularw. - To powinno 'wywrze na nich wraenie. Z
Torritim nie ma artw. - Podwin mankiet i zerkn na zegarek. - W Berlinie dopiero mino
poudnie. Moe jeszcze dzisiaj co si ruszy. Przygotuj depesz, Kritzky. A ja podpisz.
*
Korpulentne ciao Torritiego moe i zniedoniao z wiekiem, ale umys wci dziaa
pierwszorzdnie. Odszyfrowana wersja depeszy Dullesa: Dziaa natychmiast, dotara na
jego biurko w momencie, gdy odsypia na nim kaca po butelce irlandzkiej starki, ktr
wreszcie napocz; dosta j od Rabbiego z okazji ydowskiego Nowego Roku. (Niech ten
Nowy 5717 Rok przyniesie Ci saw, bogactwo i zbiega z Biura Politycznego - napisa
artobliwie na karteczce doczonej do butelki. O ile nie wydarzy si co nieprzewidzianego,
doyj chocia roku 5718). Czarnoksinik otrzsn si z zamroczenia, naoy okulary,
ktrych uywa do czytania drukowanych liter, przetrawi rozkaz Dullesa, a nastpnie rykn
przez uchylone drzwi na pann Sipp:
- Zap McAuliffea! Niech tu zaraz przyjdzie, ale ju!
- Z Waszyngtonu, buka z masem - zauway Jack, obecnie zastpca szefa berliskiej
bazy, po przeczytaniu depeszy. - Jeden z naszych ludzi dosta si w apy AVH w
Budapeszcie. Mamy wypatroszy tych z KGB, jeeli wos mu z gowy spadnie. Na razie idzie
dobrze. Ale, na Jezusa Chrystusa, jak Dulles chce, ebymy w tak krtkim czasie
zorganizowali spotkanie z rezydentem KGB? Wyobraa sobie, e zapiemy za suchawk,
zadzwonimy do Karlshorst i zaprosimy go do Berlina Zachodniego na herbatk?
- Wiedziaem, e wymylisz co oryginalnego - powiedzia Torriti.
Przysun do siebie telefon i przeczesa palcami rzednce wosy, eby lepiej wyglda
przed rozmow telefoniczn, ktr mia nadziej odby. Z kieszeni pogniecionych spodni
wyj may kluczyk na przypitym do paska dugim, cienkim acuszku. Przymruywszy
oczy, woy kluczyk do zamka prawej grnej szuflady biurka, wycign j i zacz szpera
wrd pudeek z amunicj. Po chwili znalaz may, szkolny dzienniczek, ktrego uywa jako
ksiki adresowej.
- Karlshorst jest na C czy na K? - zapyta Jacka.
- Na K, Harveyu.
- Mam. Karlshorst rezydentura.
Czarnoksinik, celujc palcem wskazujcym w otworki telefonicznej tarczy,
starannie wykrci numer. Jack usysza sygna w suchawce po drugiej stronie linii. Wreszcie
odezwa si kobiecy gos, trajkoczc co po rosyjsku.
Torriti zacz mwi, ostronie dobierajc sowa i wymawiajc dokadnie kad
zgosk.
- Prosz mnie poczy z kim, kto mwi po a-me-ry-ka-sku. Tak, po a-me-ry-ka-
sku.
Powtarza to kilka razy. W kocu, po duszej chwili, zgosi si kto inny.
- Posuchaj mnie, przyjacielu - powiedzia Czarnoksinik tak cierpliwie, jak tylko
potrafi. - Chc, eby poszed i przekaza Oskarowi Ugorowi-yowowi, e Harvey Torriti
chce z nim rozmawia. - Zmarszczy czoo i przeliterowa swoje nazwisko: - Tak, T-O-R-R-I-
T-I - po czym znowu nastpia dusza przerwa w rozmowie. - Oskar? Nareszcie! Jak leci? Tu
Harvey Torriti. Tak, ten Harvey Torriti. Myl, e powinnimy pogada. Nie, nie przez
telefon. Oko w oko. Jak mczyzna z mczyzn. Dostaem wiadomo z samej gry i
chciabym to przekaza twojej grze. Im szybciej, tym lepiej. - Odsun suchawk od ucha i
komicznie wykrzywi twarz.
Jack usysza niewyrany gos, mwicy po angielsku z silnym rosyjskim akcentem i
starannie dobierajcy sowa, eby skleci kilka poprawnych zda.
- Chyba artujesz - warkn do suchawki Torriti. - W adnym wypadku moja noga nie
postanie w Berlinie Wschodnim. Mam lepszy pomys. Znasz plac zabaw w lasku Spandau w
sektorze brytyjskim? Pamitasz lodowisko pod goym niebem? Spotkajmy si tam na rodku,
o pnocy.
Rezydent KGB wymamrota co w odpowiedzi.
Torriti doda:
- Moesz przyprowadzi ze sob tylu zbirw, ilu ci si podoba, pod warunkiem e na
lodowisko wejdziesz sam. O tak, przynie dwa kieliszki. Ja skombinuj whisky - zakoczy z
chichotem i odoy suchawk.
- Jak chcesz to rozegra, Harveyu? - zapyta Jack.
Torriti, zaskakujco trzewy, spojrza na niego bystro.
- arty si skoczyy - odpar.
*
Ksiyc w peni to znika, to znw wyania si zza chmur. Jego wiato przemienio
ld w argentyski marmur. Kiedy wybia pnoc, dwa cienie pojawiy si na skraju lasku po
dwch stronach lodowiska i zaczy ostronie sun ku rodkowi tafli. Oskar Ugor-yow,
ylasty mczyzna po pidziesitce, w futrzanej czapie z podniesionymi do gry
nausznikami i lunych spodniach, ktrych nogawki byy wetknite w gumowe kalosze, nis
w jednej rce dwa kieliszki do wina, a w drugiej nieporczne radzieckie walkie-talkie.
Czarnoksinik, z go gow, przytrzymywa obiema rkami poy dugiego, sigajcego mu
do kostek zielonego paszcza (brakowao w nim dwch guzikw), a pod pach ciska butelk
przydziaowej whisky. Podczas gdy dwaj mczyni nieufnie okrali si na rodku
lodowiska, olbrzymi samolot transportowy Amerykaskich Si Powietrznych przelecia tu
nad wierzchokami drzew, kierujc si na lotnisko Tegel we francuskim sektorze Berlina.
- Jestemy dokadnie pod korytarzem powietrznym! - krzykn Torriti do Rosjanina.
Ugor-yow podnis do ust walkie-talkie i wymamrota kilka sw. W odpowiedzi
rozleg si widrujcy w uszach pisk. Czarnoksinik pomacha butelk. Rosjanin kiwn
gow i wycign kieliszki, ktre Torriti po brzegi napeni whisky. Chwyci jeden za nk i
salutujc rezydentowi KGB, wychyli trunek do dna. Nie chcc pozosta w tyle za
Amerykaninem, Ugor-yow jednym haustem oprni swj kieliszek - Masz rodzin? -
zapyta Torriti, lizgajc si na butach dookoa swego radzieckiego odpowiednika,
zafascynowany kpk krconych woskw, sterczcych pod jego doln warg.
Pytanie Torritiego rozbawio Rosjanina.
- Spotykasz si ze mn na jakim zadupiu w rodku nocy po to, eby mnie spyta, czy
mam rodzin?
- Lubi co wiedzie o ludziach, z ktrymi si zadaj.
- Jestem onaty - powiedzia Ugor-yow. - Mam dwch synw, obaj mieszkaj w
Moskwie. Jeden jest starszym inynierem aeronautyki, drugi dziennikarzem Prawdy. A ty,
gospodin Harvey Torriti, masz rodzin?
- Miaem kiedy on - powiedzia smutno Czarnoksinik. - Ale ju nie mam. Nie
bya zachwycona moj prac. Powiedz mi, Oskar... Nie masz nic przeciwko temu, ebym
mwi ci po imieniu, prawda? Powiedz mi... Nie miaby ochoty zwia na Zachd? - Widzc
gniewny grymas na twarzy swego rozmwcy, Torriti rozemia si w gos. - Spokojnie,
chopie, zrobiem ci w balona. No wiesz, artowaem... taki dowcip. Ej, wy Rosjanie
naprawd powinnicie si troch wyluzowa. Musicie nauczy si, e czasem trzeba pj w
tango. I zna si na artach. - Nagle Torriti spowania. - Pytaem ci o rodzin, Oskarze,
kochany - powiedzia, mierzc go wzrokiem, jakby bra miar do trumny - bo...
Nie dokoczy zdania. Zaproponowa, eby wypili jeszcze po kieliszku, ale Rosjanin
stanowczo potrzsn gow. Torriti westchn, nala sobie i ostronie postawi butelk na
lodzie.
- Przypumy, e kopnby w kalendarz, Oskarze... gryz ziemi, wcha kwiatki od
spodu czy wycign kopyta, czyli po prostu umar. Czy twoja rodzina dostaaby rent?
- Grozisz mi? W takim razie wiedz, e dwaj snajperzy maj ci cay czas na
celowniku.
Wargi Torritiego wykrzywiy si w oblenym umiechu.
- Jeeli nie zejd ywy z lodowiska, chopie, to mog si zaoy, e ty rwnie nie
wyjdziesz z tego cao. Wcale ci nie groziem, Oskarze. Mwiem czysto hipotetycznie.
Naprawd mnie m a r t w i, co si stanie z twoj rodzin, jak zaczniemy si tu
zabija, to znaczy nie my dwaj, ale moja i twoja firma. Bo przecie suba wywiadowcza to
nie mafia, mam racj? Naleymy do cywilizowanych organizacji po przeciwnych stronach
barykady. Rnimy si w takich sprawach jak na przykad: co to s wolne wybory czy
waciwa procedura prawna, i tak dalej. Ale przecie staramy si nie...
Gardowy pomruk maego migowca, przelatujcego nad Spandau, zaguszy sowa
Czarnoksinika.
 - A wic, jak ju powiedziaem, staramy si, ty i ja, twj KGB i moja CIA, nie
wchodzi sobie w parad i nie krzywdzi naszych ludzi.
Ugor-yow wyglda na zdezorientowanego.
- O ile dobrze wiem, nie krzywdzimy nikogo z CIA.
- To le wiesz - odpar lodowato Czarnoksinik. - Tak si skada, e zatrzymalicie
jednego z naszych.
- Nic mi nie wiadomo o...
- W Budapeszcie, chopie. Osoba, o ktr chodzi, znikna nam z radarw dwadziecia
cztery godziny temu.
Rosjaninowi najwyraniej ulyo.
- Ach, Wgry... To komplikuje spraw. AVH jest cakowicie niezalen...
- Gwno prawda! Pieprzysz, Oskarze! KGB nadzoruje AVH tak samo jak wszystkie
suby specjalne w caej sowieckiej Europie. Wy si wysracie, a oni spuszczaj wod.
Na tle lasu ponad ramieniem Rosjanina bysna latarka, opisaa okrg i zgasa. Torriti,
lizgajc si na butach, podjecha bliej Ugora-yowa.
- Co by si stao, gdybym teraz sign pod marynark, wyj bro i przytkn ci luf
do kaduna?
Oczy Rosjanina zwziy si; nie by czowiekiem, ktry atwo dawa si zastraszy.
- Zrobiby duy bd, Torriti - powiedzia spokojnie. - To by byo samobjstwo.
Kiwajc gow, Czarnoksinik dokoczy swoj whisky, mlasn ustami i postawi
kieliszek na lodzie. Nastpnie powoli wsun praw do pod paszcz i wycign rewolwer o
perowej rkojeci. Rosjanin zamar. Duga lufa zalnia w wietle ksiyca, gdy Torriti
zasoni bro wasnym ciaem, eby aden z obserwatorw rozstawionych wok lodowiska
nie mg jej zobaczy. Ugor-yow wstrzyma oddech w oczekiwaniu na huk wystrzau,
odbijajcy si echem od lodowej tafli. Czarnoksinik, umiechajc si kwano, odbezpieczy
kurek i przytkn koniec lufy do brzucha Rosjanina.
- Wyglda na to, e twoje zuchy uciy sobie drzemk - stwierdzi i pocign za spust.
Kurek opad na iglic z guchym trzaskiem.
- Cholera - powiedzia Torriti - musiaem zapomnie naadowa drania.
Ugor-yow, wylewajc na Torritiego potok rosyjskich przeklestw, zacz cofa si
na swoj stron lodowiska.
- Jeeli naszemu chopakowi w Budapeszcie spadnie chocia jeden wos z gowy -
zawoa za nim Torriti - naaduj rewolwer i znajd ci wszdzie! Nie ma takiej mysiej
dziury, jak Niemcy dugie i szerokie, gdzie mgby si schowa. Nadasz za mn, Oskarze?
Jak mawia mj przyjaciel Rabbi, nasz czowiek traci zb, ty tracisz zb. Nasz czowiek
olepnie, ty te olepniesz. Nasz czowiek przestanie oddycha, twoja ona dostanie po tobie
rent od KGB.
Torriti podnis z lodu kieliszek i butelk i nala sobie whisky. Sunc chwiejnie w
kierunku lasu i nucc pod nosem, uraczy si dobrze zasuon porcj rozgrzewajcego
napoju.
*
- To wreszcie ilu ich tam byo, tych skurwysynw? - zapyta Jacka Czarnoksinik,
kiedy siedzieli cinici jak ledzie w beczce na tylnym siedzeniu furgonetki, penej agentw
z berliskiej bazy. Sodki Jezus prowadzi. Tu za nimi jechao jeszcze jedno kombi.
- Szeciu. Dwch snajperw z karabinami, dwch z pistoletami maszynowymi, jeden
z lornetk i jeden z walkie-talkie.
- Bardzo si stawiali?
Jack umiechn si.
- To cakiem rozsdne chopaki, wida to byo po ich oczach, kiedy ujrzeli nasz
artyleri - odpar Jack. Wycign z kieszeni budryswki niewielk lornetk Zeissa i poda
Czarnoksinikowi. - Pomylaem, e byby zadowolony z jakiego trofeum.
Torriti poczu nagle, e jest bardzo, ale to bardzo zmczony. Przymkn oczy.
- Zatrzymaj to, Jack. Zasuye sobie.
- Zatrzymam, Harveyu. Ale obaj wiemy, kto bardziej na to zasuy.
 5.

BUDAPESZT, WTOREK, 23 PADZIERNIKA 1956

Ebby, wiszc na rzenickim haku, czu, e rce i nogi zesztywniay mu od

przeraliwego zimna. Raz po raz zapada w drzemk, ale co chwila budzi si z pytkiego snu.
Kiedy usysza zgrzytanie klucza w zamku, by ju zupenie rozbudzony i rozpozna kroki
wiziennych dozorcw. Cieszy si, e wreszcie po niego przyszli; w pokoju ledczym bdzie
na pewno cieplej, a zanim zaczn go bi, zdy troch odtaja w cieple lamp. Jeden ze
stranikw chwyci go wp, podnis i postawi na ziemi, podczas gdy drugi, wspiwszy si
na drewnian skrzynk, zdejmowa z haka marynark i koszul. Ebby stan bosymi stopami
na lodowatej pododze i unis w gr ramiona, aby mogli go zapa pod pachy i zawlec na
kolejne przesuchanie. Jednak, ku jego zdumieniu, oprawcy obchodzili si z nim jak z
jajkiem. Zrozumia, e co si musiao zmieni. Ostronie, bez popiechu wyprowadzili go z
chodni, podtrzymujc, gdy sania si na nogach. Wjechali wind na pitro i przeszli dugim
korytarzem, wycieanym mikkim chodnikiem, do ogrzewanego pokoju z drewnianym
kiem, zasanym wie pociel. Jeszcze bardziej zdziwi go widok lampki nocnej, toalety
i okna z drewnian aluzj. Zza szyb dobiega uliczny haas.
Dwik klaksonu zabrzmia w uszach Ebbyego jak najpikniejsza muzyka.
Niska, korpulentna kobieta o sztywnych, siwych wosach zapukaa w otwarte drzwi.
Na szyi miaa stetoskop. Umiechajc si bezosobowo, podesza do Ebbyego i przystpia do
badania. Osuchaa go, opukaa, sprawdzia, czy ma cae ebra (wida byo, e nie po raz
pierwszy styka si z winiami przesuchiwanymi przez AVH), i wreszcie wetkna mu pod
jzyk termometr. Wymasowaa Ebbyemu rce i stopy, eby przywrci krenie. Zanim
odesza, zdezynfekowaa rany na klatce piersiowej, posmarowaa jakim balsamem
opuchnit powiek, a na stoliku zostawia szklank wody i dwie tabletki, pokazujc
Ebbyemu na migi, e ma je pokn przed snem. Po chwili inna kobieta przyniosa czyste
ubranie i tac z jedzeniem - bya tam miska rosou, kromka chleba, talerz gulaszu, a nawet
cukierek owinity w celofan. Ebby wypi ros, eby rozgrza obolae gardo, i skubn troch
gulaszu. Zanim wycign si na ku, podszed do okna i przez listewki aluzji wyjrza na
ulic. Po sabncym wietle odgad, e zblia si wieczr. Samochodw byo niewiele, za to
wszdzie roio si od biegncych gdzie i nawoujcych si nawzajem modych ludzi. Odkryta
ciarwka, wyadowana po brzegi studentami, ktrzy wykrzykiwali z zapaem jakie hasa i
powiewali olbrzymi wgiersk flag, przejechaa pod oknem, zmierzajc w t sam stron co
tum demonstrantw.
Ebby przytrzyma si oparcia krzesa, na ktrym leao jego nowe ubranie, zgasi
lampk i wrci do ka. Rozebra si do rosou, rzuci brudne rzeczy na podog, wlizgn
si pod kodr i powolutku wyprostowa obolae czonki. W gowie kbio mu si mnstwo
pyta. Sprbowa si skupi, eby jako je uporzdkowa.
Dlaczego ci z AVH zaczli si z nim nagle obchodzi jak z jajkiem?
Przypuszcza, e koledzy z rzdowej delegacji powiadomili ambasad, i nie wrci na
noc do hotelu, a rezydent CIA zaalarmowa Waszyngton. Czy Firma zaryzykowaa i zwrcia
si w jego sprawie do KGB? Wiedzia, e istniao milczce porozumienie midzy obiema
subami; byway oczywicie wyjtki, ale na og adna ze stron nie pozwalaa sobie na
likwidacj agentw konkurencji. Czy funkcjonariusze AVH - znanego z wyjtkowo
brutalnych metod - sami postanowili rozprawi si z wichrzycielami? Czy aresztujc go,
dziaali za plecami KGB? Czyby zatem Rosjanie przywoali ich do porzdku? A co z nim?
Czy postanowili go podtuczy, zanim pjdzie pod n, czy moe zostanie wymieniony na
jakiego oficera KGB, ktry dosta si wczeniej w rce Amerykanw?
A te tumy modziey na ulicy pod oknem? Biegli na mecz czy na wiec
komunistyczny? Jeli na wiec, to jak wytumaczy w zdumiewajcy szczeg, ktry przyku
jego uwag: z biao-zielono-czerwonej wgierskiej flagi, powiewajcej nad gowami
studentw w ciarwce, wycito komunistyczny emblemat - sierp i mot.
Nazajutrz wczesnym rankiem rozlego si ciche pukanie do drzwi. W chwil pniej
kto zapali nocn lampk. Ebby usiad z trudem i podcign kodr pod nieogolon brod.
Karowaty mczyzna - Ebby oceni go na jakie metr pidziesit, nie wicej - o okrgej
twarzy, ozdobionej wsami i kozi brdk, przysun sobie krzeso. Poprawi na nosie okulary
w ciemnej oprawce i siedzia jaki czas w milczeniu, dyndajc nogami nad podog. Otworzy
blaszane pudeko i poczstowa Ebbyego papierosem. Kiedy Ebby odmwi, mczyzna
wyj jednego dla siebie, chwil pomitosi w palcach i wsun pomidzy wyjtkowo grube
wargi. Przypali, zacign si, odwrci gow i wypuci dym.
- Podczas naszej rozmowy - powiedzia po angielsku z wyranym rosyjskim
akcentem, spojrzawszy znowu na Ebbyego - prosz nazywa mnie Wasylem. Pozwoli pan, i
najpierw wyra ubolewanie z powodu... jak by to okreli?... z a p a u, z jakim
przesuchiwali pana moi wgierscy koledzy. Niemniej trzeba ich zrozumie. Powstanie
ogarno ju nie tylko Budapeszt, ale cay kraj. Nic wic dziwnego, e moi niekiedy zbyt
nerwowi koledzy z AVH chcieli jak najszybciej pozna instrukcje, ktre przywiz pan dla
kontrrewolucjonisty A. Zelka, chociaby po to, eby przewidzie, w jakim kierunku
poprowadzi masy. Paskie zachowanie, mister Ebbitt, zasuguje na najwyszy podziw. I
chocia walczymy po przeciwnych stronach barykady, ywi dla pana gboki szacunek, cho
nie wiem, czy wiele jest dla pana wart. - Rosjanin odchrzkn z zakopotaniem. - Pewien
angielski obywatel, aresztowany tej samej nocy co pan, nie opar si jake przekonujcym
metodom przesucha moich wgierskich kolegw. Teraz znamy ju tre wiadomoci, ktr
pan dostarczy A. Zelkowi.
- Widziaem te p r z e k o n u j c e metody - zauway zjadliwie Ebby.
- Wasi protegowani, mister Ebbitt, w a s i Niemcy, stosowali podobne lub nawet
surowsze rodki, eby przekona winiw do wyznania ich malekich sekretw. Jest pan
dowiadczonym oficerem wywiadu. Z pewnoci moemy si dogada i nie spiera si o
sposb prowadzenia ledztwa.
- Ta kobieta jeszcze yje?
Rosjanin w zamyleniu zacign si papierosem.
- yje i nadal jest przesuchiwana - odpar w kocu. - Moi wgierscy koledzy maj
nadziej, e z jej pomoc dostan A. Zelka, zanim...
Gdzie w miecie rozleg si huk wystrzaw; brzmiao to jak fajerwerki puszczane w
dniu chiskiego Nowego Roku. Rosjanin umiechn si gorzko.
- ...zanim sytuacja pogorszy si na tyle, i dojdzie do otwartego konfliktu, chocia
mam wraenie, e ju si spnilimy. Mog panu powiedzie, e w stolicy wybuchy
zamieszki. Podobno A. Zelk odczytywa wywrotowe wiersze tumom studentw, zebranych
pod pomnikiem wgierskiego poety Petfiego. Zapewne widzia pan grupki modziey,
zmierzajcej w kierunku mostu Erzsebet i pomnika Petfiego...
Nagle z pobliskiego skrzyowania dobieg ich terkot karabinowej serii. Pod oknem
przejecha samochd z gonikiem na dachu. Z megafonu grzmiay dwiki hymnu
narodowego. I raptem Ebby dozna olnienia. Wiedzia ju, dlaczego sierp i mot znikny ze
studenckiej flagi - studenci stanli do otwartej walki z komunizmem!
- Nie nazwabym tego z a m i e s z k a m i, Wasylu. To prawdziwa rewolucja.
W drzwiach pojawi si mody Wgier w wymitym mundurze AVH i zameldowa
co jednym tchem aman ruszczyzn. Wasyl przydepta butem niedopaek, podszed do okna
i stajc na palcach, wyjrza w d, na ulic. Najwyraniej nie spodobao mu si to, co
zobaczy.
- Prosz si szybko ubra - rozkaza. - Tum studentw przygotowuje si do ataku na
budynek. Wyjdziemy tylnymi drzwiami.
Ebby prdko narzuci na siebie czyste ubranie i niepewnym, chwiejnym jeszcze
krokiem pody za Rosjaninem. Zeszli po elaznych schodkach do podziemnego garau.
Wgier, ktry ostrzeg Wasyla, kocisty mody czowiek z nerwowym tikiem w powiece,
siedzia przygarbiony za kierownic lnicego czarnego zia z wczonym silnikiem.
Muskularny oficer AVH, z belkami kapitana na epoletach i pistoletem maszynowym
wcinitym pod pach, wlizgn si na siedzenie pasaera. Wasyl wskaza Ebbyemu ty
samochodu i sam usadowi si obok niego. Kierowca powoli ruszy ku metalowej bramie,
unoszcej si stopniowo w gr. Potem wcisn gaz do deski i zi wyskoczy z garau prosto
w boczn uliczk, ciemn i opustosza. Na pierwszym skrzyowaniu skrci gwatownie w
prawo, biorc zakrt na dwch koach. wiata samochodu omioty tum modych ludzi,
maszerujcych wprost na nich, z uniesionymi w gr sztandarami i plakatami. Wasyl warkn
jaki rozkaz. Kierowca ostro zahamowa, wrzuci wsteczny i zacz si wycofywa. W blasku
reflektorw ujrzeli biegncego ku nim modego mczyzn z karabinem. Chopak zrobi
jeszcze kilka krokw, przyklkn, wycelowa i strzeli. Przednia prawa opona pka i zi,
jadc zygzakiem, uderzy w latarni. Oficer otworzy drzwiczki, przykucn za nimi i zacz
strzela do buntownikw. Kilkoro z nich pado na ziemi. W tumie rozlegy si krzyki.
Studenci okryli samochd. Oficer gorczkowo prbowa zaadowa pistolet, ale powaliy
go dwa szybkie strzay z karabinu. Czyje rce wyrway drzwiczki z zawiasw i wywloky
pasaerw do rynsztoka. Postawiono ich pod cian jakiego budynku. Ebby usysza za
plecami szczk adowanych karabinw. Zakrywajc oczy rkami, jakby osania si od kul,
zawoa w nocny mrok:
- Jestem Amerykaninem! Byem ich winiem!
Kto krzykn co po wgiersku. W sabym wietle kilku ocalaych latarni dojrza, jak
tum studentw rozstpuje si, aby kogo przepuci.
I wtedy z ciemnoci wyoni si Arpd Zelk. Mia na sobie czarn skrzan
marynark, czarny beret i czarne spodnie, w rku trzyma karabin. Rozpozna Ebbyego i
wyda rozkaz. Mody mczyzna z butelk po winie, z ktrej wystawa szmaciany knot,
wyskoczy do przodu i odcign Amerykanina od dwch Rosjan. Kierowca rzuci si na
kolana i urywanymi zdaniami zacz baga o lito. Karowaty Wasyl, umiechajc si
ironicznie, spokojnie wycign z kieszeni metalowe pudeko i wetkn papierosa midzy
grube, misiste wargi. Skrzesa ognia, ale ju nie zdy zapali.
Studenci, ktrzy naprdce sformowali pluton egzekucyjny, powalili obydwch
mczyzn urywan salw.
Arpd podszed do Ebbyego.
- Elizabet... Co z Elizabet? Wiesz, gdzie ona jest? - pado pospieszne, arliwe pytanie,
ni to proba, ni to modlitwa.
Ebby odpar, e widzia, jak j przesuchiwano. Wyjani, e tu obok, w zauku,
znajduje si wjazd do podziemnego garau pod budynkiem wizienia. Wymachujc
karabinem nad gow, Arpd zawoa na studentw, eby poszli za nim, i chwyciwszy
Ebbyego pod rami, ruszy w stron gmachu AVH. Z ssiedniej ulicy dobiegay okrzyki
demonstrantw, zgromadzonych na rogu ulicy przed gwn bram i forsujcych stalowe
ogrodzenie. Chopak, ktry odebra zabitemu oficerowi pistolet maszynowy, wystpi do
przodu i odstrzeli zamek garau. Wszyscy runli do elaznych drzwi, ktre szybko ustpiy
pod ich naporem. Z wntrza pady strzay. Dziewczyna z dugimi ciemnymi warkoczami, w
ktrych poyskiway wplecione we wosy kolorowe nitki, odwrcia si do Ebbyego,
spojrzaa na niego gasncym wzrokiem i zwalia si ciko na ziemi, prosto pod jego nogi.
Studenci ruszyli gromad w d podjazdu i zniknli w ciemnoci. Ebby prbowa dotrzyma
kroku Arpdowi, ale wkrtce straci z oczu znajom sylwetk. W garau a dudnio od
cigych wystrzaw. Pod jakim samochodem wybuch koktajl Mootowa, zbiornik na
benzyn stan w ogniu i eksplodowa. Jzyki pomieni lizay betonowy sufit. W pegajcym
blasku poaru Ebby zobaczy, e grupka demonstrantw spdzia pod cian kilku mczyzn
w podartych mundurach. Studenci cofnli si o krok i stanli w szeregu. Arpd wyda rozkaz.
Jazgot karabinowej serii odbi si echem po caym garau. Martwi ju funkcjonariusze
bezpieki osunli si bezwadnie na ziemi.
Studenci, z Arpdem na czele i Ebbym depczcym mu po pitach, wbiegli po
stalowych schodach i rozpierzchli si po budynku, likwidujc kadego napotkanego po
drodze agenta, otwierajc cele i wypuszczajc winiw. W podziemnej toalecie powstacy
dopadli trzy kobiety (Ebby rozpozna wrd nich t, ktra wygldaa jak zapaniczka sumo),
ukrywajce si w kabinach. Wycignli je, si posadzili na pisuarach i wykoczyli strzaem
w ty gowy. Ebby pocign Arpda przez cikie, podwjne drzwi, oddzielajce biura
administracji od cel. Znaleli si w korytarzu, ktry wydawa si Ebbyemu znajomy. Jak w
transie odciga zasuwy i otwiera na ocie wszystkie drzwi. Za jednymi z nich ujrza wasn
cel z desk zamiast ka i zakratowanym piwnicznym oknem pod sufitem. Wreszcie stanli
przed grubymi, metalowymi drzwiami. Ebby przekrci chromowane koo rygla i napar
caym ciaem. Poczu lodowate zimno chodni.
Na rzenickim haku, zaczepiona o konierzyk podartej koszuli, wisiaa Elizabet. Jej
bose stopy koysay si bezradnie niby w jakim makabrycznym tacu. Na ich widok
otworzya usta, a jej wargi poruszyy si bezgonie, ale dwik, jaki wydoby si z garda, nie
przypomina ludzkiej mowy. Arpd i Ebby zdjli j z haka, wynieli z chodni i pooyli na
pododze. Arpd znalaz w kcie przegniy koc i okry nim Elizabet, by osoni jej nago.
Dwaj modzi mczyni - Ebby rozpozna w jednym z nich Mtysa, gniewnego
studenta, ktry by na spotkaniu w kryjwce w Budzie - pojawili si w drugim kocu
korytarza, popychajc przed sob lekark z szorstkimi, siwymi wosami i starszego
mczyzn w mundurze AVH ze zotymi, generalskimi belkami na mankietach. Jedna rka
zwisaa mu bezwadnie, a z nosa cieka krew.
- Ona jest lekarzem - powiedzia Ebby do Arpda.
Arpd poderwa si na rwne nogi i wskaza kobiecie lec na pododze Elizabet.
Wdziczna, e nie podzieli losu innych funkcjonariuszy AVH, rzucia si na kolana i zacza
mierzy puls. Arpd, wycignwszy zza paska pistolet, da znak Mtysowi, aby
przyprowadzi winia bliej.
Oficer spojrza na Ebbyego i odezwa si po angielsku:
- Na miosierdzie paskie, powstrzymaj go. - Zoty zb w dolnej szczce zalni od
liny. - Mam informacje, ktre bardzo wam si mog przyda w CIA.
Ebby rozpozna w gos, ten sam, ktry w ciemnoci pokoju przesucha powtarza
bez przerwy: Prosz nam poda swoje pene imi i nazwisko.
- Nazywa si Szblak - powiedzia Arpd, a w oczach, wskich teraz jak szparki,
bysna mu chodna nienawi. - Jest komendantem tego wizienia. Zna go kady, kto mia
do czynienia z AVH.
Ebby podszed bliej.
- Skd wiedzielicie, e jestem z CIA? Skd wiedzielicie, e pracuj dla Wisnera?
Skd wiedzielicie, e byem we Frankfurcie? - zapyta.
Szblak chwyci si tego jak toncy brzytwy.
- We mnie w areszt, ocal od nich, a powiem ci wszystko, co wiem.
Ebby zwrci si do Arpda.
- Daj mi go. Jego informacje mog si dla nas okaza bezcenne.
Arpd, z wahaniem, spojrza na skulon na pododze Elizabet, potem przenis wzrok
na Szblak. Wreszcie popatrzy na Mtysa, ktry gwatownie potrzsa gow.
- Oddaj go mnie - wyszepta Ebby.
Minie wok oczu poety zadrgay, a jego twarz wykrzywi grymas nienawici. Nagle
stanowczym gestem podbrdka skin w stron chodni. Mtys od razu zrozumia, o co
chodzi. Ebby prbowa jeszcze zastpi im drog, ale Arpd, zalepiony gniewem, odepchn
go brutalnie. Szblak, widzc, co si szykuje, zacz dygota jak w febrze.
- Dostalimy cynk z centrali! - zawoa do Ebbyego, kiedy Arpd i Mtys cignli go
do chodni.
W podziemnym korytarzu rozleg si krzyk przeraenia i zaraz potem zwierzcy,
wilczy skowyt. Jki nie ustaway, dopki Arpd i Mtys nie wyszli z chodni i nie zatrzasnli
za sob cikich drzwi. Przekrcili chromowe koo, starannie ryglujc wszystkie zamki.
Arpd zerkn na Elizabet, rozdarty, czy zosta przy niej, czy na czele zbuntowanych
tumw dokoczy dziea rewolucji. Waha si jeszcze przez uamek sekundy. Wreszcie
chwyci karabin i pobieg za Mtysem. Lekarka zdezynfekowaa rany Elizabet, a potem z
pomoc Ebbyego ubraa j w msk koszul i za due spodnie, ktre podcignli jej niemal
pod brod i przewizali w pasie sznurkiem. Elizabet zamrugaa oczami, przesuna jzykiem
po wyszczerbionym przednim zbie, w kocu niepewnie dotkna lewej piersi. Spojrzaa
nieprzytomnie na Ebbyego, nie poznajc go zrazu. Nagle w jej oczach pojawi si bysk
zrozumienia. Spierzchnite usta wymwiy jego imi.
- Elliott?
- Witaj w wiecie ywych, Elizabet - wyszepta Ebby.
- Bili mnie...
Ebby bez sowa pokiwa gow.
- Tam byo tak zimno...
- Teraz jeste bezpieczna.
- Zdaje mi si, e powiedziaam im, kim jeste...
- To ju nie ma znaczenia.
W kocu korytarza Ebby spostrzeg obskurny zlew z pojedynczym kranem. Oddar
kawaek materiau ze swojej koszuli, zmoczy go i zwily usta Elizabet, pokryte skorup
zastygej krwi.
- Co si stao? - zapytaa sabo.
- Powstanie si rozpoczo - odpar Ebby.
- A gdzie jest Arpd?
Ebby zdoby si na mizerny umiech.
- Stara si dogoni rewolucj, eby stan na jej czele.
*
Niebo na wschodzie szarzao, gdy po miecie rozesza si plotka, e sowieckie czogi
z drugiej i siedemnastej dywizji zmotoryzowanej dotarty ju na przedmiecia stolicy.
Pierwszy T-34, z wymalowanym bia farb na wieyczce numerem 527, Ebby spostrzeg
na skrzyowaniu, skd furgonetka rozwoca pieczywo zabraa jego i Elizabet do kina
Korwin na rogu alei Ulloi i Jzsefa. Za kierownic siedziaa chuda dziewczyna imieniem
Margit, z rdzawymi pasemkami w dugich blond wosach. Ebby zaj miejsce obok niej, a
Elizabet leaa zwinita na materacu za tylnym siedzeniem. Na placu Kalwina pi czogw
ustawio si w pkole, z lufami skierowanymi na zewntrz, a onierze, wychyleni z
otwartych wazw, obserwowali przez lornetki okoliczne ulice. Ebby zauway, e na trzech
maszynach powieway wgierskie flagi; Rosjanie najwyraniej nie szukali zaczepki u
studentw, uzbrojonych w koktajle Mootowa.
Na kawaku papieru nabazgra adres przy ulicy Prater, gdzie znajdowao si
mieszkanie wgierskiego kontaktu, majcego dostp do radia i szyfrw. Margit udao si tam
dotrze bocznymi uliczkami, dziki czemu uniknli skrzyowa, strzeonych przez sowieckie
czogi. Kontaktem okaza si beztroski, z lekka postrzelony mody Cygan imieniem Zoltan, z
bokobrodami w ksztacie sierpa, ktre zawijay si a na pokryte bliznami po ospie policzki.
Kiedy umiechn si szeroko na widok niespodziewanych goci, w jego ustach bysny dwa
srebrne zby. Ebby nie musia go dugo przekonywa, eby z nimi poszed. Cygan nie mia
nic przeciwko komunizmowi, ale bardzo chcia walczy z Rosjanami, ktrzy okupowali jego
kraj. Zabra ze sob plecak z aparatem nadawczo-odbiorczym, dugi, zakrzywiony n,
ktrego ojciec jego ojca uywa podczas bitew z Turkami, i domowej roboty skrzypce w
pciennym pokrowcu.
- Rozumiem, radio i n - powiedzia Ebby, kiedy upychali si na przednim siedzeniu
furgonetki. - Ale po co skrzypce?
- Nie mona wojowa bez skrzypiec - odpar powanie Zoltan. - Dawniej do wtru
cygaskiej muzyki Madziarzy szli bi Mongow, a teraz cygaski skrzypek, czyli wasz
uniony suga, bdzie przygrywa Wgrom, kiedy pjd bi Ruskich. - Przeegna si i
powtrzy Margit to samo po wgiersku, a dziewczyna zacza si tak mia, e a zy
popyny jej z oczu.
Na ulicy Rakoczego furgonetka utkna w tumie modych ludzi, ktrzy wywrcili do
gry koami te wagony tramwajowe. Utworzona w ten sposb barykada zablokowaa ruch.
Studenci z opaskami w narodowych barwach na rkawach, uzbrojeni w stare, pamitajce
czasy pierwszej wojny wiatowej niemieckie karabiny i jedn kawaleryjsk szabl, sprawdzali
przejedajce samochody. Wysoko w grze dynday pozrywane kable zniszczonej trakcji.
Studenci, ujrzawszy Margit, natychmiast przepucili furgonetk, ktra kluczc wrd
walajcych si po ziemi szcztkw blachy, przedostaa si bez przeszkd na drug stron
barykady. Na chodniku jaka stara kobieta uniosa lask na znak powitania. Eljen! -
krzykna. - Niech yj! Na nastpnym rogu modzie wynosia ze sklepu cae narcza
garniturw. Pod cian leaa ju spora sterta eleganckich ubra. Dziewczyna w uniformie
konduktorki, z wypchan granatami skrzan torb na bilety, woaa do przechodniw, e
kady, kto przyczy si do powstacw, dostanie nowy garnitur i pi koktajli Mootowa. W
kilka chwil stoczya si wok niej grupka chtnych.
Kino Korwin - przylegajc do trzypitrowego domu mieszkalnego okrg,
podobn do bunkra budowl, odsunit od szerokiej ulicy - zamieniono w fortec i
stanowisko dowodzenia piciu naprdce zorganizowanych kompanii batalionu Korwin. Na
wiszcym w foyer plakacie filmu Irena, do domu! kto przekreli sowo Irena i dopisa
Ruscy. W piwnicy dziewczyny przygotowyway setki koktajli Mootowa, uywajc do tego
benzyny z pobliskiej stacji. Na trzecim pitrze zorganizowano szpital polowy, gdzie niesiono
pomoc rannym w ulicznych starciach. Sala projekcyjna zamienia si w miejsce zgromadze,
ktrych spontaniczna atmosfera przypominaa burzliwe obrady piotrogrodzkich sowietw z
czasw rewolucji bolszewickiej. Dyskutowano i przegosowywano rezolucje, wygaszano
pomienne mowy, wszdzie peno byo delegatw ze szk, fabryk i koszar, ktrzy spierali si
zawzicie o ksztat przyszych Wgier. Wikszo z nich uwaaa, e celem powstania
powinno by nie tylko wyzwolenie kraju spod radzieckiej okupacji, ale i obalenie
komunizmu, poniewa reforma obecnego systemu nic nie da.
Studenci z opaskami Czerwonego Krzya na rkawach przenieli Elizabet na noszach
do prowizorycznego szpitala. Ebby i jego Cygan cznociowiec rozoyli swj kram w biurze
na ostatnim pitrze.
- Tu bdzie najbezpieczniej. aden pieprzony czog nam nie przywali - powiedzia
Zoltan, umiechajc si od ucha do ucha. - W tych wskich uliczkach T-34 nie mog strzela
tak wysoko. Dobra, bierzmy si do roboty.
Zoltan wdrapa si na sterczcy z dachu elazny komin od piecyka i przywiza do
niego anten krtkofalwki, po czym wzi si do szyfrowania pierwszej wiadomoci
Ebbyego dla punktu cznoci w Wiedniu. Bya to krtka informacja o jego aresztowaniu i
nieoczekiwanym przybyciu oficera KGB, ktry prbowa wywie go niepostrzeenie z
wizienia AVH, ale zgin, rozstrzelany przez dorany pluton egzekucyjny, podczas szturmu
powstacw na siedzib tajnej policji. Dalej Ebby donosi o sowieckich czogach na ulicach
Budapesztu i o wywieszanych przez czogistw wgierskich flagach. Wszystko wskazuje na
to - pisa - e Sowieci nie s w stanie stumi powstania bez pomocy wgierskiej armii i
regularnych oddziaw policji w liczbie czterdziestu tysicy ludzi; zastanawiajcy jest fakt, i
- jak wynika z jego obserwacji - siom pancernym nie towarzysz wojska ldowe. Jak dotd -
koczy swj raport Ebby - wynik radzieckiej interwencji nie jest jeszcze przesdzony, tym
bardziej e zgodnie z pozyskanymi przez niego informacjami stacjonujcy w Budapeszcie
onierze i policjanci ju w drugim dniu powstania ogosili neutralno lub przyczyli si do
- jak nazwa ich Ebby (a prasa pniej podchwycia w zwrot) - bojownikw wolnoci.
 6.

WIEDE, PONIEDZIAEK, 29 PADZIERNIKA 1956

Na Wgrzech rebelia ogarna ju niemal cay kraj, a tymczasem wszystkie placwki

CIA w Europie say posiki do Wiednia. Jack McAuliffe zosta odkomenderowany z Berlina i
zameldowa si w podrzdnym hoteliku nad brzegiem Kanau Dunajskiego, w robotniczej
dzielnicy na przedmieciach Landstrasse, gdzie Firma wynaja kilka obskurnych pokoi na
trzecim pitrze. Jako dowdca grupy specjalnej zacz przygotowywa zaplecze, potrzebne do
dokadnego przewietlenia uchodcw, ktrzy zdoali przedrze si przez austriacko-
wgiersk granic, tym bardziej e w razie gdyby sprawy przybray grony obrt, naleao si
spodziewa prawdziwej powodzi uciekinierw. Austriacki Czerwony Krzy otworzy punkty
imigracyjne w wioskach pooonych niedaleko granicy. Jack mia za zadanie dopilnowa,
eby przechwycono i przesuchano wszystkich komunistw redniego lub wyszego szczebla,
jak rwnie oficerw armii i policji; musia te mie absolutn pewno, e aden z
uchodcw nie przemknie si przez sito Firmy, chodzio bowiem o wyapanie ludzi, ktrych
mona by zwerbowa jako agentw i odesa z powrotem na Wgry.
Pod wieczr dwudziestego dziewitego padziernika Jack dosta cynk, e w jego sieci
wpada pierwsza gruba ryba - pukownik wgierskiej armii, przydzielony do sztabu
generalnego jako cznik z sowieck drug dywizj zmotoryzowan; oficer w, wraz z
rodzin, przekroczy w nocy granic i teraz gotw by sprzeda wane informacje w zamian
za azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych. Jack sporzdza wanie notatk subow w tej
sprawie, kiedy do pokoju zajrza jeden z modszych oficerw, wieo po kursie S.M. Craw
Management w Alexandrii w stanie Wirginia, aby przypomnie, e za dwadziecia minut ma
si odby spotkanie informacyjne na temat rozwoju sytuacji na Wgrzech.
Jack zjawi si przed czasem. Sadowi si wanie na skadanym elaznym krzele w
gbi sali bankietowej na ostatnim pitrze hotelu, gdy przez wahadowe kuchenne drzwi
wesza moda kobieta. Siedzcy obok oficer gwizdn cicho.
- Tej tobym z ka nie wygoni - powiedzia.
- Jeli to ona bdzie prowadzi odpraw - zaartowa inny - to powinni zamwi
jeszcze jedn ciarwk krzese.
Jack, zsunwszy na koniec nosa przyciemniane lotnicze okulary, spojrza uwaniej na
dziewczyn. Wydawaa si dziwnie znajoma. Ubrana bya w dug do kostek, jasnoniebiesk
spdnic, bia bluzk i obcisy akiet do konnej jazdy. Usta miaa pomalowane szmink w
kolorze wieych malin. Energicznym krokiem przesza przez sal, stana na podium,
pooya na mwnicy czarn aktwk i dugim, wypielgnowanym. paznokciem postukaa w
mikrofon. Nastpnie potoczya wzrokiem po zgromadzonych na sali prawie
dziewidziesiciu oficerach Firmy.
- Nazywam si - oznajmia stanowczym, nieznoszcym sprzeciwu gosem - Mildred
Owen-Brack.
Oczywicie! Owen-Brack! Cloud Club, budynek Chryslera na Manhattanie... Ale
si wtedy wygupi! Startowa do niej, ale przekona si, e nie bya z tych, ktre dadz si
poderwa na jedn noc. Do widzenia, Johnie J. McAuliffe! I ycz szczcia! - powiedziaa
i zmierzya go chodnym spojrzeniem, ktre natychmiast ostudzio jego zapay.
Stojc na podium, Owen-Brack streszczaa po kolei najnowsze wydarzenia na
Wgrzech. Stalinici zostali odsunici od wadzy, a rzdy obj byy premier Imre Nagy,
niedawno zwolniony z wizienia, gdzie zosta osadzony jako dysydent. Nagy, zwolennik
systemu ochrzczonego przez partyjnych intelektualistw mianem socjalizmu z ludzk
twarz, owiadczy Rosjanom, e nie odpowiada za to, co si stanie na Wgrzech, jeeli
radziecka armia nie wycofa si z Budapesztu. W cigu paru godzin sowieckie czogi
rozpoczy odwrt. Duga kolumna transporterw opancerzonych, cigncych kuchnie
polowe, opucia centrum miasta, kierujc si na wschd. Ludzie, przekonani, e powstanie
si powiodo, wylegli na ulice witowa zwycistwo. Nagy, czujc za sob poparcie wojska,
nie waha si wystawi na prb cierpliwoci Rosjan. Pewna wydawana poza cenzur gazeta
przytoczya nawet jego nieoficjaln wypowied, w ktrej rzekomo opowiada si za
obaleniem systemu monopartyjnego i wolnymi wyborami. Doradca polityczny ambasady
amerykaskiej przypuszcza, e gdyby do tego doszo, komunici uzyskaliby nie wicej ni
dziesi procent gosw, co oznaczaoby kres socjalizmu na Wgrzech. Kryy rwnie
pogoski, i Nagy rozwaa moliwo wystpienia Wgier z Ukadu Warszawskiego.
Pytanie, na ktre nikt z obecnych nie zna odpowiedzi, brzmiao: czy Rosjanie bd
siedzie z zaoonymi rkami i patrze, jak Nagy wyzwala Wgry spod sowieckiej okupacji?
A moe wycofuj si z Budapesztu, eby zyska na czasie i przez mosty pontonowe na Cisie
przerzuci w gb kraju stacjonujce na Ukrainie posiki?
Po odprawie Jack zosta jeszcze na chwil, poniewa chcia omwi z podwadnymi
szczegy akcji monitorowania uchodcw, a potem podszed do baru po drugiej stronie sali
bankietowej. Owen-Brack ju tam bya, pogrona w rozmowie z dwoma dygnitarzami z
Komisji Izby Reprezentantw do spraw Si Zbrojnych. Jack zamwi whisky z sokiem z
limonki i przysun si bliej. Kobieta odwrcia si, eby sign po przeksk, i poczua na
sobie jego uwany wzrok.
- Wstyd, eby wdrapa si na ostatnie pitro hotelu i nawet nie zerkn na panoram -
zauway. - Z tamtego okna mona dojrze bkitne wody Dunaju pynce ku Wgrom.
Owen-Brack spojrzaa na niego, usiujc przypomnie sobie, skd go zna. Nagle
pstrykna palcami.
- Nowy Jork. Cloud Club. Wyleciao mi z gowy twoje nazwisko, ale pamitam, e
miae w inicjale dodatkow literk, ktra nic nie znaczya. - Rozemiaa si. - Jeli mam by
szczera, nie poznaabym ci bez tych wsw... Zmienie si.
- Co masz na myli?
- Wydajesz si starszy. Twoje oczy... - nie dokoczya zdania.
- Starszy i mdrzejszy, mam nadziej.
- Jeeli mdrzejszy rwna si mniej pewny siebie - powiedziaa kokieteryjnie - moge
tylko awansowa.
Jack umiechn si.
- Kiedy widzielimy si ostatnim razem, zaproponowaem ci lampk szampana.
Przejrzaa mnie na wylot. Odgada, e chciaem ci zacign do ka, i miaa cholern
racj.
Owen-Brack wypchna jzykiem policzek.
- Wiesz co - odpara - dzisiaj chtnie skorzystam z zaproszenia. Na drinka.
Wycigna do niego rk.
- Przyjaciele mwi na mnie Millie.
Jack potrzsn jej doni.
- John McAuliffe. Dla ciebie Jack.
Postawi jej daiquiri i odeszli od baru, by podziwia widok na Dunaj z ogromnych,
panoramicznych okien. Niestety, na sali zapalono ju wiata, wic widzieli jedynie swoje
odbicie w szybie.
- Co porabiae od tamtego dnia w Cloud Club? - zapytaa.
- To i owo.
- A gdzie robie to swoje to i owo?
- Tu i tam.
Przymruya oczy z umiechem.
- Hej, mam dostp do wszystkich cile tajnych i poufnych wiadomoci. Czytam to
samo co Allen Dulles.
- Oddelegowali mnie do Berlina - powiedzia Jack.
 - Pracujesz z tym indywiduum Torritim?
- Tak. Jestem jego PO.
- Berlin to niebezpieczny rewir.
- Tak mwi.
- Teraz rozumiem, czemu twoje oczy s starsze.
Jack odwrci si od okna i spojrza jej prosto w twarz. Spodobao mu si to, co
zobaczy.
- Harvey Torriti cierpi na skurcze odka, brak apetytu, ble w splocie sonecznym.
Ja te. Myl, e to co w rodzaju choroby zawodowej. Ale dotd fortuna mi sprzyja. Miaem
wicej szczcia ni twj m.
W renicach Millie zamigotao wzruszenie.
- Dziki, e pamitae - powiedziaa mikko.
Stuknli si szklankami i wypili za szczcie jednych i pecha drugich. Jack zapyta,
czy nie chciaaby sprbowa czego spoza hotelowego menu, a kiedy odpara: Czemu nie?,
zabra j na kolacj do maej wiedeskiej restauracji z ogrdkiem, pooonej tu za rogiem
ulicy, nad brzegiem Kanau Dunajskiego. Zamwili wieego pstrga z rusztu, prosto z
kuchennego akwarium, i butelk schodzonego reskiego wina. Jack wspomina dziecistwo
w Pensylwanii i studia w Yale, ktre z perspektywy czasu wydaway si najlepszym okresem
jego ycia. Mwi o uniwersyteckiej druynie wiolarskiej i wyzna, e kiedy czu w doniach
trzyipmetrowe wioso, zapomina o caym wiecie.
Zanim otworzyli drug butelk wina, Millie ju zdya opowiedzie o tym, jak
dorastaa w Santa Fe, gdzie wikszo wolnego czasu spdzaa w siodle, zapuszczajc si w
najodleglejsze zaktki cigncych si bez koca kanionw i wzgrz. Odebraa co w rodzaju
wyksztacenia w stanowym collegeu, a potem przez cztery lata studiowaa prawo na
uniwersytecie w Kolorado. I wtedy spotkaa zuchwaego mczyzn, starszego od niej o
adnych par lat, ktry wprowadzi j w wiat zupenie rny od tego, jaki znaa z kanionw
Anasazi w Nowym Meksyku. Odbya zwariowan podr przez Tajlandi i Laos, usuna
ci... Rozstali si w gniewie, by znw do siebie powrci. Ze wzgldu na nabyte w krajach
Dalekiego Wschodu dowiadczenie i umiejtno posugiwania si dialektem mandaryskim
jej m zosta zwerbowany przez Firm i w ten sposb Millie rwnie trafia do Kwaszarni.
Ze wzgldw bezpieczestwa CIA chtnie zatrudniaa ony swoich oficerw, przekonana, e
dziki temu tajemnice Firmy pozostan w rodzinie. A potem pewnego dnia, ktrego Millie
miaa nigdy nie zapomnie, DD/O Allen Dulles i jego zastpca Frank Wisner stanli nad jej
biurkiem, akurat w chwili gdy podpisywaa jakie dokumenty, i przekazali tragiczn
wiadomo: m wpad w zasadzk na granicy chisko-birmaskiej i zgin w akcji. Mod
wdow wzi pod skrzyda Wisner i przyj do pracy w DD/O. Teraz wysa j do Wiednia,
eby nawietlia oddelegowanym tam oficerom sytuacj na Wgrzech. Sam rwnie mia si
wkrtce zjawi.
Byo ju po jedenastej, kiedy Jack poprosi o rachunek i zacz odlicza banknoty w
portfelu. Nagle podnis wzrok i spojrza Millie prosto w oczy. - Chyba teraz powinienem
zapyta: u mnie czy u ciebie?
Wzia gboki oddech.
- Jeste pewien, e nie kusisz losu?
- To nie mj los kusz.
Wysczya wino do ostatniej kropli.
- Nie zmieniam zdania w kwestii przygd na jedn noc.
- A ja tak. - Jack wsta i usiadszy obok Millie, pooy jej do na kolanie. - Nie
interesuj mnie ju tak jak kiedy.
Wida byo wyranie, e chtnie by mu ulega.
- Dopiero co si poznalimy... Kto wie, moe jeste seryjnym morderc. - Zamiaa si
odrobin za gono. - No to jak, Jack? Jeste seryjnym morderc?
W skupieniu przyglda si ladowi malinowej szminki na brzegu kieliszka.
Przypomnia mu si kolor ust Lili tamtej nocy, gdy spotkali si w teatrze, a on kupi jej
berliner weisse mit Schuss. Wci jeszcze nie mg si uwolni od wspomnienia smukej
tancerki, ktra dzielnie przetrwaa amerykaskie bombardowania, najazd sowieckich
odakw i srogie zimowe mrozy w 1947 roku, ale zaamaa si, kiedy agenci Stasi zaomotali
w zamknite drzwi azienki; oczyma duszy widzia, jak nabiera w usta wody i wsuwa luf
pistoletu pomidzy malinowe wargi.
- Zabiem - oznajmi, patrzc Millie prosto w oczy - ale tylko raz.
- Jeli to mia by dowcip - achna si - to bardzo kiepski.
Lecz widzc jego nieobecne spojrzenie, zrozumiaa, e mwi serio.
- Cholera jasna! - jkna.
- Co si stao?
- Za kadym razem w sylwestra obiecuj sobie, e nie zwi si z nikim, kto pracuje
dla Firmy.
Jack wzi j za rk.
- Po to skadamy takie sylwestrowe przyrzeczenia - powiedzia uroczycie - eby je
potem ama.
 7.

BUDAPESZT, PITEK, 2 LISTOPADA 1956

Od pocztku powstania mino dziesi dni. Studenckie bojwki przeczesyway

miasto w poszukiwaniu agentw znienawidzonej tajnej policji, kryjcych si jak zaszczute
zwierzta w tunelach metra, piwnicach i kanaach. Wytropionych powstacy wywlekali na
ulice i rozstrzeliwali na miejscu. Ich ciaa wieszali na drzewach i latarniach, gow w d, z
przypitymi do spodni kartkami, na ktrych kady mg przeczyta, ile zarabiali za ycia, a
byy to sumy, o ktrych przecitny robotnik nie mg nawet marzy. W pitek, tu po
pnocy, Arpd osobicie poprowadzi wypad na grup tajniakw z AVH, ktrzy zadekowali
si w budynku opuszczonego posterunku policji na przedmieciach Pesztu; podobno ukryo
si tam dwch partyjnych kacykw, znanych z wyjtkowo brutalnych metod sprawowania
wadzy. Ebby, ktry chcia jak najwierniej przekaza w raportach wszystko, co dziao si w
miecie, uprosi poet, eby zabra go ze sob na akcj.
Od okupujcych koszary Kilian powstacw wypoyczyli transporter opancerzony i
upchnwszy si z trudem w szeciu takswkach, ruszyli alej Jzsefa. Kiedy skrcili w alej
Stalina, ujrzeli lady zacitych walk: rozbite okna wystaw, wyszczerbione fasady budynkw,
tysice usek po nabojach, stosy kocich bw, usypanych w way przeciwczogowe, spalone
szcztki samochodw i tych tramwajw, czarne chorgiewki wywieszone w oknach
mieszka na znak aoby po stracie bliskich. W parku Bohaterw minli olbrzymi pomnik
Stalina, lecy teraz w rynsztoku. Rozwcieczony tum ju w pierwszych godzinach
powstania zwali go z piedestau; na cokole z rowego marmuru ostay si jedynie buty
dyktatora z wetknitymi w rodek wgierskimi flagami.
Po drugiej stronie parku, na ciemnej ulicy, wzdu ktrej cigny si opustoszae
magazyny i garae samochodowe, kolumna zatrzymaa si, ustawia w pkole na wprost
obskurnego pitrowego budynku - dzielnicowego posterunku AVH - i omiota wiatami
czarne okna. Transporter opancerzony wycelowa dziako we frontowe drzwi. Z wczonego
w ktrej z takswek radia dolatyway melancholijne dwiki akordeonu, wygrywajcego
Que sera, sera. Arpd stan za otwartymi drzwiami samochodu, unis megafon i wygosi
ultimatum. Jego donony gos odbi si echem po ulicy i zamilk. Poeta w napiciu utkwi
wzrok we wskazwki zegarka. Nawet nie zauway, e przyklejony do wargi papieros dopali
si i parzy go w usta.
Na uamek sekundy przed upywem czasu, jaki Arpd wyznaczy ukrywajcym si w
budynku ludziom, drzwi frontowe otworzyy si i z ciemnego wntrza wyszed ostrzyony na
jea, brzuchaty oficer AVH, z rkami podniesionymi nad gow tak wysoko, e spod
rkaww wymitego munduru wystaway biae mankiety koszuli. Za nim wysypao si
jeszcze szeciu funkcjonariuszy wgierskiej bezpieki. Olepiony przez wiata samochodw
oficer osoni oczy doni.
- Polgtrs! - zawoa.
W oczach Arpda bysna tumiona furia. Wyplu z ust wci jeszcze tlcy si
niedopaek.
- Po dziewiciu latach komunizmu nagle stalimy si obywatelami - wycedzi do
Ebbyego.
Oficer powiedzia co bagalnie i zamia si nerwowo. Wysoki mczyzna tu za nim
wycign oprawion fotografi trjki swoich dzieci, ebrzc o lito. Arpd obejrza si na
ssiedni takswk i skin na Ulrika, ktrego lewa rka owinita bya w zakrwawiony
banda. Ulrik z kolei wymamrota co do stojcych obok uzbrojonych ludzi. P tuzina
karabinw oparo si o grn krawd otwartych drzwiczek. Ebby, ukryty w cieniu
samochodu, obserwowa t scen z zapartym tchem. Pady strzay. Odwrci gow, a kiedy
znowu spojrza, ciaa siedmiu funkcjonariuszy AVH leay bezwadnie na ziemi.
W oknach posterunku pojawiy si ciemne sylwetki. Kto otworzy ogie do
powstacw. Przednia szyba w takswce Ebbyego rozprysa si w drobny mak; odamki
pooray mu praw stron twarzy. Przycisn chusteczk do policzka, eby zatamowa
krwawienie. Studenci odpowiedzieli seri z karabinw. Na bruk posypay si odamki szka i
cegie. Reflektor ktrej takswki wybuch z gonym sykiem. Dziako transportera wypalio
we frontowe drzwi i gryzca wo kordytu przesycia mrone, nocne powietrze. W wyomie z
chmury pyu i kurzu wyonia si jaka posta, wymachujc parasolem z przywizan do
niego bia szmat. Strzelanina ucicha. Z budynku wyszo powoli siedmiu mczyzn i dwie
kobiety w podartych mundurach.
- Na mio bosk! - krzykn Ebby do Arpda. - Aresztuj ich!
Nagle w drzwiach pojawi si major AVH. Trzyma pistolet przy gowie przeraonej
dziewczynki. Dziecko, ktre miao nie wicej ni dwanacie lat, zawoao co przez zy.
Major, chudy mczyzna w ciemnych okularach z jednym szkem, gestem rki zada, eby
powstacy zrobili mu przejcie.
Na swoje nieszczcie zapomnia si i machn t sam rk, w ktrej trzyma pistolet.
Dziewczynka uchylia si i wyrwaa. Zza olepiajcej uny reflektorw hukn karabin. Major
chwyci si za gardo, zatoczy w ty i upad na plecy, martwy. Widzc to, jego towarzysze
rzucili si w popochu do ucieczki, tylko po to jednak, by zgin od kul studentw. Jedna z
kobiet bya ju przy takswce Ebbyego, kiedy rozleg si huk i pocisk karabinowy rozupa
jej czaszk na p.
Z wntrza posterunku dobieg stumiony odgos dwch wystrzaw; Ebby domyli
si, e to dwaj sekretarze partii, ukrywajcy si wci w budynku, popenili samobjstwo.
Powstacy wdarli si do rodka i w chwil pniej wynieli ich ciaa. Jeden z dygnitarzy
jeszcze y. Z rany po kuli, ktra nie przebia mu czaszki, tylko drasna skr, obficie sczya
si krew. Ulrik z pomoc kilku innych studentw zwiza mu nogi sznurkiem. Powlekli go na
drug stron ulicy pod zabytkow gazow latarni. Przerzucili koniec sznura przez ozdobny
elazny uk lampy i podcignli w gr bezwadne ju ciao, ktre zawiso nad chodnikiem
nogami do gry. Z kieszeni marynarki posypay si zielone, dwudziestodolarowe banknoty.
Studenci zgarnli pienidze na kupk, razem z walajcymi si wok uschnitymi limi i
strzpkami starej gazety, i podpalili wszystko zapak. Kiedy pomienie dosigy wosw
mczyzny, ten odzyska nagle przytomno i wykrzykn histerycznie: Komunizm
zwyciy!
Arpd, z szaleczym byskiem w oku, podszed do taczcego na sznurze ciaa.
Wcisn luf karabinu w usta wiszcego i pocign za spust. Potem odwrci si na picie i
niedbale strzepn wierzchem doni resztki koci i mzgu ze swojej skrzanej kurtki.
*
Upiorna cisza - taka, jaka wystpuje w najczystszej formie tylko w oku cyklonu -
ogarna cay Budapeszt. Cienka warstwa niegu otulia w nocy wzgrza Budy, pokrywajc
delikatnym biaym puchem nadpalone wagony tych tramwajw, ktre znw ruszyy w
tras. Rankiem szklarze zaczli wstawia nowe szyby w oknach wystaw, rozbitych podczas
ulicznych star, a Wgrzy byli dumni z tego, e pomimo stuczonych witryn nikt nie
pldrowa sklepw. Z okazji Zaduszek w kocioach w caym miecie paliy si wiece.
Niemal caa ludno tego w wikszoci katolickiego kraju modlia si za dusze cierpice w
czycu.
Do poudnia soce stopio nieg, a przejmujco zimny wiatr, wiejcy od Dunaju, sta
si troch mniej dokuczliwy. Przechadzajc si wzdu peszteskiego wybrzea, Ebby i
Elizabet, szczelnie opatuleni, w poyczonych budryswkach, usyszeli dzwony, ogaszajce
koniec porannego naboestwa za zmarych. Elizabet wydawao si, e dzwony te wituj
triumf rewolucji i pocztek nowej epoki dla Wgier.
Ebby by bardziej sceptyczny. Za duo ludzi zgino, powiedzia. To prawda, e
Sowieci wycofali si z Budapesztu. Ale jeli powrc z posikami, komunizm podniesie
gow i nastpi krwawy odwet. Elizabet wybuchna gniewem.
- Przez cae lata torturowali nas, wizili, wyrzynali jak zwierzta - odpara z pasj. - A
ty mwisz, e jeszcze si z nami policz!
Od czasu pobytu w wizieniu czsto wybuchaa paczem i teraz te z trudem
powstrzymywaa zy.
Ominli rozoone na chodniku walizki, w ktre wrzucano datki dla rannych, i poszli
dalej wzdu cian oklejonych wierszami, karykaturami i wszechobecnymi hasami w rodzaju:
Nem Kell Komunizmus - Nie chcemy komunizmu! Na rogu Elizabet przystana, eby
pogada z dwoma modymi dziennikarzami, ktrzy rozdawali czterostronicow niezalen
gazet, wydawan od pocztku powstania. Wracajc do Ebbyego, zamachaa mu przed
nosem rcznie drukowanym egzemplarzem i przetumaczya motto na pierwszej stronie: W
rewolucji, tak jak w powieci, najtrudniej jest wymyli zakoczenie - de Tocqueville.
Przechodzc przez ulic, zatrzymaa si przed dwoma rzdami wieych grobw, usypanych
na trjktnej wysepce trawy porodku skrzyowania; kilkanacie niewysokich kopcw
zasanych byo kwiatami i wstgami w narodowych barwach: czerwonej, biaej i zielonej. Ze
zdj przymocowanych do prowizorycznych krzyy z patykw patrzyy umiechnite twarze
chopcw i dziewczt w szkolnych mundurkach lub wojskowych panterkach z demobilu.
- Rosjanie nie zaatakuj - powiedziaa Elizabet z uczuciem. - Z tego samego powodu,
dla ktrego dotd nie najechali Jugosawii. Wiedz, e nasza modzie jest gotowa umrze za
rewolucj i zabierze ze sob do grobu tysice radzieckich onierzy.
Po policzkach pocieky jej zy. Otara je doni i spojrzaa na pomnik mczennika
arcybiskupa Gellrta z uniesionym wysoko krucyfiksem, stojcy po drugiej stronie rzeki na
jednym ze wzgrz Budy.
- Nie zmieszcz si w piekle, jeeli popeni ten bd i wrc - powiedziaa.
Wsuna rk pod budryswk, eby pomasowa okaleczon pier. Jej oczy znowu
zwilgotniay.
- Boj si paka - wyznaa.
- Tyle przesza, e moesz paka z czystym sumieniem - odpar Ebby.
- Nie - powiedziaa twardo. - Boj si, e jeli zaczn, nie bd moga przesta.
*
Rana na piersi zabliniaa si powoli i Elizabet na nowo wzia si do pracy w kinie
Korwin. Uczestniczya w sesjach rady i w nieformalnych spotkaniach komitetu. Czasem
przechodzili z Ebbym podziemnym przejciem do koszar Kilian po drugiej stronie ulicy, eby
pogada z oficerami liczcego dziewiciuset ludzi batalionu wojsk inynieryjnych, ktry
przyczy si do powstania. Wieczorami suchali (a Elizabet tumaczya na gorco)
niekoczcych si dyskusji w kinowych korytarzach, ktre zamieniono w tymczasow
noclegowni dla setek studentw. Niekiedy zapraszano Arpda, eby przeczyta jaki wiersz,
ale przewanie rozprawiano o tym, jak zmusi rzd Nagya do zerwania ze Zwizkiem
Radzieckim i komunistyczn przeszoci kraju.
Zgodnie z tym, co podawali w radiu, wci trway negocjacje w sprawie wycofania
armii sowieckiej z Wgier; delegacja pod przewodnictwem wysokiego, ponurego ambasadora
ZSRR w Budapeszcie, Jurija Andropowa, oraz ideologa z Politbiura, Michaia Susowa, chcc
za wszelk cen unikn upokorzenia, daa jedynie, aby oddziay mogy opuci kraj z
podniesionymi sztandarami i przy dwikach orkiestry. W kuluarach kina Korwin
odzyway si te odwane, cho nieliczne gosy, wzywajce do powstrzymania si od
wystpienia Wgier z Ukadu Warszawskiego i natychmiastowego zwoania wolnych
wyborw, gdy kroki te mogyby niepotrzebnie rozdrani Moskw, ale opinie te giny w
oglnym entuzjazmie. Rewolucja zwyciya, dowodzi Arpd podczas jednej z
korytarzowych dysput. Po co wdawa si w ukady, ktre jedynie umniejsz ten triumf?
- A jeeli Rosjanie uznaj, e posunlimy si za daleko, i zaatakuj Wgry? -
zastanawia si chopak z dugimi jasnymi wosami.
- Wtedy znowu ich pokonamy - odpar Arpd.
- A jeli wyl na nas dwa tysice czogw? - dopytywa si inny.
- Amerykanie - obiecywa Arpd, wymachujc dymicym papierosem, jakby chcia
podkreli wag tych sw - przyjd nam z pomoc. Samoloty NATO zbombarduj sowieckie
czogi, zanim kolumna dotrze do Budapesztu. Zrzuc nam bro przeciwpancern, ebymy
sami mogli rozprawi si z niedobitkami. - Ponad gowami studentw popatrzy wyzywajco
na Ebbyego. - Tylko nie dajmy si zastraszy - mwi - a ju wkrtce bdziemy obywatelami
wolnych i demokratycznych Wgier.
Z jego rzymskiego oblicza bi fanatyczny zapa. W gecie zwycistwa poeta wznis
nad gow zacinit pi:
- Ne bntsd a Magyart! - zakoczy pomiennym okrzykiem.
- Ne bntsd a Magyart! - powtrzyli za nim jak echo, zaguszajc wasne gosy burz
oklaskw.
- Z takimi onierzami - zawoaa Elizabet do Ebbyego - nie moemy przegra!
Ebby tylko potrzsn gow. Modli si w duchu, eby Arpd mia racj; eby
Rosjanie pozostali w Zwizku Radzieckim. Jeli wrc, ich liczba i sia przytoczy
powstacw. A wiat nie kiwnie nawet palcem, gdy Arpd i jemu podobni bd prowadzi na
rze bohatersk wgiersk modzie.
Pewnej nocy Ebby usysza w ciemnoci, e Elizabet rzuca si na materacu, szukajc
pozycji, w ktrej niezagojone jeszcze rany bd j mniej bolay. Zastanawia si, ktra moe
by godzina. Sympatyczny mody murarz z obandaowanym uchem zamurowa w cianie
dziur po snajperskim strzale, dziki czemu skoczyy si wreszcie przecigi, a soce nie
budzio Ebbyego nad ranem. Od czasu do czasu Amerykanin sysza w korytarzu obok
krztanin chopcw z batalionu Korwin, co jednak wcale nie musiao oznacza
nadchodzcego witu, bo przez ca noc grupki bojownikw krciy si tam i z powrotem,
zmieniajc warty czy wyruszajc w miasto na patrol - pieszo albo zarekwirowan takswk.
Po drugiej stronie pokoju Elizabet zaszuraa materacem. Oparszy go o cian, usiada na nim
jak w fotelu. Twierdzia, e mniej j boli, kiedy pi na siedzco.
- Elliott...
Ebby unis si na okciu.
- Co si stao?
- Boli mnie. Caa jestem obolaa. Nie mog spa. Nie mog nie spa. Martwi si.
Ebby przysun bliej swj materac. Poczu, e Elizabet szuka w ciemnoci jego rki.
W milczeniu spletli donie.
- Ciesz si, e tu jeste - wyznaa szeptem.
- Chcesz porozmawia? - spyta.
- Mam dziecko... creczk...
- Jak jej na imi?
- Nellie. W styczniu skoczy sze lat.
- Ojcem jest Arpd?
- Tak. - Ebby sysza, jak ociera zy. - Mieszkaam jeszcze z mem, kiedy Arpd i
ja... kiedy my...
- Nie musisz o tym mwi - powiedzia. - Gdzie jest teraz twj m? Zapomniaem,
jak si nazywa...
- Nemth. Nandor Nemth. Mj te mia wysokie stanowisko w partii. Kiedy si
pobralimy, Nandor by podsekretarzem w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Dwa lata
temu wysali go na placwk do Moskwy. Wiedzia ju o Arpdzie. Zdecydowaam, e nie
wyjad z nim...
- Gdzie jest teraz Nellie?
- Mieszka z siostr Nandora na wsi niedaleko Gyr, okoo dziewidziesiciu
kilometrw od Budapesztu. Dopki si to wszystko nie zaczo - westchna Elizabet -
jedziam do niej co niedziel. Zanim Arpd zszed do podziemia, AVH aresztowao go
regularnie raz lub dwa razy w miesicu; czasem przesuchiwali go przez cay tydzie. Kiedy
siedzia w wizieniu, zabieraam Nellie do siebie.
- Dlaczego nie przywozia jej do Budapesztu, kiedy Arpd by na wolnoci?
Elizabet nie od razu odpowiedziaa.
- Musisz zrozumie Arpda. Jest arliwym bojownikiem o abstrakcyjn wolno, ale
jak przyjdzie co do czego, bez mrugnicia okiem neguje prywatn wolno jednostki, jak
choby prawo do ycia pod jednym dachem z wasn crk. - Przez chwil milczaa ze
cinitym gardem. - Prawda jest taka, e on nie lubi dzieci wok siebie. Mogam
oczywicie od niego odej. Par razy nawet prbowaam. Ale zawsze w kocu wracaam,
niemal wczc mu si u ng. Arpd jest jak narkotyk. Musisz bra, bo inaczej...
Pustka brzmica w gosie Elizabet przerazia Ebbyego. eby jako odwrci jej
uwag, zacz opowiada o swoim synku, trzy lata starszym od Nellie.
- Ma na imi Manny, to zdrobnienie od Immanuela. Jest bystrym chopcem, bystrym i
powanym. Mieszka z moj by on... nie znam go tak naprawd... za duo czasu spdzam
za granic.
- To musi by dla ciebie trudne...
Ebby nie odpowiedzia.
Mocniej cisna jego rk.
- Kiedy to wszystko si skoczy... ta caa rewolucja, zabijanie, bl, euforia... bdziemy
spdza wicej czasu z naszymi dziemi.
- Tak. Znajdziemy na to sposb.
*
- Wygldasz, jakby przejecha ci walec - zauway mody radca amerykaskiej
ambasady Jim Doolittle, zwracajc si do Ebbyego.
By pitek wieczr. Stali przy oknie, na pitrze gmachu Parlamentu, z ktrego
rozciga si wspaniay widok na ogromny plac. Nieco wczeniej zachd soca rozgorza
czerwon un nad horyzontem, a teraz ostatnie pocignicia zota na pociemniaym ptnie
nieba ustpoway przed rozpocierajc swj paszcz czerni nocy. Na rodku placu pono
wielkie ognisko, przy ktrym graa cygaska orkiestra. Co chwila podjedaa otwarta
ciarwka, a Cyganie wyadowywali krzesa, zarekwirowane z pobliskiej siedziby partii,
roztrzaskiwali je o pyty chodnika i dorzucali do ognia. Ebby dostrzeg Zoltana taczcego
wok ogniska, ze smyczkiem swoich ukochanych skrzypiec w rce.
Czyby Zoltan mia wasne rda informacji? Czy cygaski skrzypek rozgrzewa si,
eby poprowadzi Wgrw do walki z Rosjanami?
Radca odwrci si od okna i zerkn spod oka na ambasadora USA, ktry w
towarzystwie charge daffaires (bezporedniego przeoonego Doolittlea) oraz szefa
placwki CIA w Budapeszcie rozmawia ciszonym gosem w drugim kocu lustrzanej sali
recepcyjnej z premierem Wgier, Nagyem. W kcie jeden z asystentw Nagya pali jakie
dokumenty, wrzucajc je do kominka.
- Waszyngton powinien nas ostrzec, e jeste z Firmy - powiedzia Doolittle do
Ebbyego. - Lepiej bymy ci pilnowali, a kiedy zagine, wczeniej bymy wszczli alarm.
Ebby dotkn wci jeszcze opuchnitego oka.
- Nic by to nie zmienio - zauway.
- Chyba masz racj - przyzna Doolittle.
W drzwiach sali pojawi si Arpd w asycie wysokiego, chudego oficera w pomitym
mundurze wojsk pancernych. onierskim krokiem przeszli po marmurowej posadzce i
doczyli do otaczajcej Nagya grupki.
- Kto to jest ten facet obok Zelka? - spyta Ebby.
- Pal Malter, minister obrony i dowdca koszar Kilian. To on negocjowa z
Rosjanami ich odwrt.
Szef placwki pomacha na Ebbyego, zapraszajc, eby do nich podszed. Nagy
rozmawia przez chwil po wgiersku z Malterem. Potem zwrci si do Amerykanw.
- Jeli mona, panie ambasadorze, prosz powtrzy to, co mi pan powiedzia.
Ambasador, dyplomata starej szkoy, ktry zadrcza si sytuacj na Wgrzech,
wycign z wewntrznej kieszeni dwurzdowej marynarki blankiet depeszy. Do kartki
doklejone byy paski papieru z odszyfrowanym tekstem cile tajnego kablogramu, ktry tego
dnia nadszed do ambasady.
- Mamy doniesienia... - zacz dygnitarz i odchrzkn; czu si, jakby odczytywa
wyrok mierci. - ...doniesienia, i dwa pocigi z sowieckimi czogami najnowszego typu, T-
54, przekroczyy w Zahony wgiersk granic. Zamaskowane maszyny zostay
rozmieszczone w rejonie pomidzy Szolnok i Abony. Wiemy, e stare czogi T-34, ktre
przed kilkoma dniami wycofay si z Budapesztu, dotarszy do Vecses, czternacie
kilometrw od miasta, zawrciy i zablokoway drogi. Francuscy dyplomaci, ktrzy w cigu
ostatnich dwudziestu czterech godzin opucili Wgry, donosz, e widzieli, jak sowieckie
czogi otaczay trzy budapeszteskie lotniska - Ferihegy, Budars i Tokol. Jeden z naszych
wasnych samolotw zwiadowczych, leccy z bazy w Austrii, wypatrzy niedaleko Vac i
Cegledopen dwiecie czogw i dug kolumn transporterw opancerzonych BTR-152,
zmierzajcych w kierunku stolicy.
Nagy zacign si amerykaskim papierosem. Popi opad na klap jego brzowej
marynarki, ale premier zdawa si tego nie dostrzega.
- My take mamy informacje, e znaczna liczba sowieckich czogw przekroczya
Tisz i stacjonuje na Wgrzech - powiedzia do ambasadora, po czym zwrci si do swojego
ministra obrony i ze wzgldu na obecno Amerykanw zapyta po angielsku: - Czy
omawialicie t spraw podczas dzisiejszych negocjacji z Rosjanami?
- Tak jest, panie premierze - odpar Malter. - Ambasador Andropow by wcieky.
Twierdzi, e to prowokacja CIA, majca na celu zaognienie naszych wzajemnych stosunkw,
aby nie dopuci do ustalenia warunkw wycofania si radzieckich onierzy z terytorium
Wgier. Przestrzeg nas, bymy nie dali si zwie Amerykanom.
- Komu wierzycie? - zapyta otwarcie Ebby. - Andropowowi czy nam?
Malter zmierzy go wzrokiem.
- Mog tylko powiedzie, e nie mamy wyjcia. Powiem wicej: nie dopuszczamy
innego rozwizania, gdy skutki mogyby si okaza zbyt tragiczne. Oczywicie, jeeli
Sowieci zaatakuj Wgry, staniemy do walki. Ale tylko po to, by polec z honorem.
- Nie mamy najmniejszych zudze - doda ponuro Arpd Zelk. - W razie otwartej
wojny nie pokonamy Rosjan bez pomocy Ameryki.
- Wierzy pan, panie premierze, e Rosjanie zaatakuj? - spyta Nagya charge
daffaires.
Premier zastanowi si, zanim odpowiedzia.
- Biorc pod uwag histori - powiedzia w kocu - trzeba odpowiedzie: tak.
Rosjanie nigdy nie rezygnuj.
- Bdmy realistami - wtrci Malter. - Na pewno s w Moskwie ludzie, i to na samej
grze wadzy, ktrzy argumentuj, e gdyby pozwolono Wgrom odej z radzieckiej strefy
wpyww, inne pastwa satelickie niechybnie podyyby ich ladem.
Nagy zauway wreszcie popi na klapie marynarki i strzepn go wierzchem doni.
- Historia surowo nas osdzi, jeli posuniemy si za daleko. Rozwaga, oto czego nam
potrzeba - wyzna szorstko.
Zacign si papierosem i powoli wypuci dym.
- Wszystko sprowadza si do jednego: co zrobi Amerykanie w razie wojny?
- Od pocztku jasno stawialimy spraw - zacz ambasador. - Obecny tu pan Ebbitt z
naraeniem ycia przekaza jednoznaczn wiadomo panu Zelkowi. W dniu, w ktrym obj
pan stanowisko premiera, panie Nagy, osobicie przedstawiem panu nasze stanowisko: ani
Ameryka, ani NATO nie s przygotowane do interwencji na Wgrzech.
- A gdybymy dostarczyli Zachodowi casus belli, odstpujc od Ukadu
Warszawskiego i deklarujc neutralno?
- Nic by to nie zmienio - odpar ambasador - tylko jeszcze bardziej rozsierdzioby
Sowietw.
- Zatem nasz jedyn nadziej pozostaje jak najduej utrzyma Rosjan w niepewnoci
co do reakcji USA na ewentualn akcj zbrojn - stwierdzi Malter. - Dopki sytuacja si nie
wyjani, Chruszczow i jego gobki z Politbiura maj szans powstrzyma ukowa i jego
jastrzbie.
Kiedy Amerykanie opuszczali gmach Parlamentu, szef placwki CIA wcign
Ebbyego do przedsionka. - Myl, e powiniene wrci ze mn do ambasady. Damy ci
dyplomatyczn przykrywk...
- A co z Zoltanem, moim cznociowcem? Co z Elizabet Nemth?
- Jeeli si rozniesie, e udzielamy azylu Wgrom, do naszych drzwi zaczn wali
tumy...
- Wielu z nich postawio dla nas wszystko na jedn kart.
- To, co zrobili, zrobili dla Wgier, nie dla nas. Nie jestemy im nic winni.
- Przykro mi, ale myl inaczej - odpar Ebby. - Zostan z nimi.
Szef placwki wzruszy ramionami.
- Nie mog ci rozkazywa. Oficjalnie nawet nie wiem, e jeste w Budapeszcie,
odpowiadasz bezporednio przed DD/O. A tak midzy nami, jeli Rosjanie zaatakuj, zmie
zdanie.
- Dziki za rad.
- Dobre rady nic nie kosztuj.
Ebby kiwn gow.
- Twoja jest naprawd tania.
 8.

WASZYNGTON, DC, SOBOTA, 3 LISTOPADA 1956

O wschodzie soca Bernice przewrcia si na bok, przyciskajc due sutki swoich

drobnych piersi do plecw Eugenea. Poprzedniej nocy zjawi si w jej mieszkanku na
poddaszu pniej ni zwykle - wieczki, ktre zawsze zapalaa, kiedy wiedziaa, e zaraz
przyjdzie, dopaliy si niemal do koca - i kochali si te duej ni zwykle. Nie chcia bra
meskaliny, ale i tak wydawao si, e jest w sidmym niebie.
- Nie pisz ju? - szepna mu do ucha Bernice. - Chyba powinnam ci co powiedzie,
kochanie.
Poruszywszy si leniwie, Eugene otworzy jedno oko i zmruy powiek, patrzc na
promienie soca, wdzierajce si przez okiennice do wntrza pokoju.
- Co takiego?
- Wiem ju, skd nie pochodzisz.
- To skd nie pochodz?
- Z Kanady, kochanie.
Eugene przekrci si na plecy. Bernice pooya si na nim. Bya lekka jak pirko.
Przez chwil przeczesywaa mu palcami woski na podbrzuszu.
- Skoro nie pochodz z Kanady, to skd?
Koniuszkiem jzyka musna wntrze jego ucha.
- Ze Zwizku Radzieckiego, kochanie. Jeste Rosjaninem.
Eugene szeroko otworzy oczy.
- Dlaczego tak sdzisz?
- Mamroczesz przez sen w obcym jzyku.
- Moe mwi po kanadyjsku.
Bezgony miech wstrzsn ciaem Bernice.
- Powiedziae co jak kniga.
- Kniga? To bardzo kanadyjskie!
- Daj spokj! Max lizn troch rosyjskiego, kiedy by w Moskwie podczas wojny.
Hej, nie martw si... Powiedziaam mu, e podsuchaam dwch klientw, ktrzy rozmawiali
midzy sob po rosyjsku, i zapytaam go o t knig. A on na to, e mam racj, bo kniga to u
nich ksika.
- Ksika?
 - Tak, kochanie. K s i k a! Wic nie udawaj niewinitka. Gadae jeszcze inne
rzeczy. Na przykad starik. Max mwi, e starik to po rosyjsku stary czowiek, dziadek. I
e tak nazywali Lenina, bo prawie wszyscy, ktrzy z nim pracowali, byli od niego modsi.
Starik... O Jezu, Eugene, dostaj gsiej skrki, kiedy pomyl, e rozmawiasz we nie z
samym towarzyszem Leninem!
Prbowa obrci to wszystko w art.
- Moe w poprzednim wcieleniu byem Rosjaninem?
- A moe jeste Rosjaninem w tym wcieleniu? Hej, jest jeszcze co. Mam powody,
eby tak myle...
Eugene usiad na ku. Pod plecy wsun sobie poduszk i sign po papierosy,
lece na nocnym stoliku. Poczstowa Bernice i sam te zapali.
- To co? Powiedzie ci czy nie?
- Lubi dobre arty.
- Pamitasz, jak dwa tygodnie temu wybralimy si do Key West samochodem Maxa?
Przed wyjciem z domu usiade na walizce. To byo takie mieszne!
- Chciaem j zamkn.
- Kiedy na niej siadae, kochanie, bya ju bardzo porzdnie zamknita.
Zacign si w zamyleniu papierosem.
- A w drodze przypomniae sobie, e zostawie anten od motoroli. Wyszo na to, e
jestem skoczon kretynk, bo nawet nie wiedziaam, e do motoroli potrzeba anteny. Jak
wrcilimy, poszam si wysiusia. Znalaze anten w szafce i potem znowu zrobie co
miesznego - przejrzae si w lustrze ciennym, wiszcym obok kibla.
- I dlatego mam by Rosjaninem? Chyba raczej narcyzem!
- Pamitasz, jak ci opowiadaam o moim dziadku z Wilna? Zawsze siada na walizce
przed podr. Wszystkie dzieci si z niego miay! Mwi, e to przynosi szczcie. Za Boga
nie chcia przej z powrotem przez prg, jeli ju raz wyszed z domu. Uwaa to za zy
znak. Kiedy jednak musia wrci, bo babcia zapomniaa zabra krople na serce. I wiesz, co
wtedy zrobi? Przejrza si w lustrze, zupenie tak samo jak ty. - Signa przez Eugenea do
spodeczka na nocnym stoliku, eby strzepn popi z papierosa. - Nie wiem, skd si wzi
ten twj brooklyski akcent, ale jeli ty nie jeste Rosjaninem, to ja zostan zakonnic.
Eugene przyjrza si uwaniej dziewczynie, ktr zna od piciu lat.
- To ju przestaje by mieszne, Bernice.
Pochylia si nad nim, przycisna wargi do jego ucha i zacza szepta:
- Kiedy odkurzaam wczoraj twj pokj nad sklepem, natknam si na skrytk pod
podog w ubikacji. Znalazam anten. Znalazam pienidze. Mnstwo pienidzy. Wicej, ni
kiedykolwiek widziaam na oczy Znalazam s p r z t - miniaturowy aparat, rolki filmu,
jaki malutki przyrzd, ktry mieci si w doni i wyglda jak mikroskop. Znalazam pudeko
zapaek z rzdami cyfr i liter po wewntrznej stronie. - Bernice zadraa. - Jestem z ciebie
taka dumna, Eugene, e o mao nie pkn. Jestem dumna, e mnie wybrae. Jestem dumna,
e mog si z tob pieprzy. - Signa praw rk do jego podbrzusza i opiekuczym gestem
pogaskaa go po jdrach. - Och, kochanie, a mi zapiera dech w piersi, jak o tym pomyl...
To dopiero co! To po prostu w s p a n i a e! Mj Eugene szpiegiem Zwizku
Radzieckiego! Bojownikiem, komunist, ktry walczy z amerykaskim imperializmem. -
Piecia jego ciao, ssaa sutki, pokrywaa wilgotnymi pocaunkami brzuch, muskaa wargami
penis. - Moesz by spokojny, kochanie. Bernice prdzej umrze, ni powie komu, e jeste
szpiegiem ojczyzny.
- Nawet Maxowi, Bernice. Szczeglnie Maxowi.
zy szczcia pyny po jej policzkach.
- Nawet Maxowi, najdroszy - wyszeptaa bez tchu. - O mj Boe, kocham ci na
zabj, Eugene. Kocham ci za to, kim jeste, kocham ci tak, jak kobieta kocha onierza. Ta
tajemnica bdzie naszym piercionkiem zarczynowym. Przysigam ci to.
Paplaa bez adu ni skadu o wiatowej rewolucji, o zwycistwie marksizmu,
wietlanej przyszoci i dyktaturze proletariatu, zachystujc si wasnymi sowami, a
Eugene przesta w ogle rozumie, co do niego mwi.
*
Poprzedniego wieczoru Eugene spotka si z SASZ w miejscu oznaczonym jako
XOX
OXO
OOX
w zapisie gry w kko i krzyyk: przy pomniku McClellana na California Avenue.
Spotkanie twarz w twarz agenta z jego oficerem prowadzcym naleao do rzadkoci;
przewanie Eugene odbiera filmy i zaszyfrowane wiadomoci ze skrzynek kontaktowych.
Zarwno SASZA, jak i Eugene przedsiwzili zwyke rodki ostronoci, aby upewni si, e
nie s ledzeni; kluczyli, zawracali po wasnych ladach, jechali pod prd jednokierunkowymi
uliczkami, wchodzili do sklepw gwnym wejciem, a wychodzili bocznym. Na pobliskiej
aweczce pod latarni pomimo przejmujcego zimna dwch staruszkw grao w szachy.
SASZA wskaza ich gestem podbrdka, ale Eugene pokrci przeczco gow. Zanim
narysowa kred zakodowane kka i krzyyki na skrzynce pocztowej niedaleko domu
SASZY, przeprowadzi staranne rozpoznanie terenu - za kadym razem widywa tu tych
samych, szczelnie opatulonych staruszkw, pochylonych nad szachownic.
- Wiesz, kim by genera McClellan? - zapyta Eugene, spogldajc na pomnik.
- Wygra jak bitw w wojnie secesyjnej, ale nie pamitam ktr - odpar SASZA.
- Pod Antietam, jak nazwali tamto miejsce Jankesi, od pobliskiej zatoki. Albo pod
Sharpsburgiem, jak wol ci z poudniowych stanw. McClellan niele przetrzepa tyek
generaowi Lee, ale potem, kiedy przyszo do ostatecznej rozprawy, Lincoln zarzuci mu
zbytni ostrono, lamazarno, jak sam si wyrazi, i odebra dowdztwo.
- Moim zdaniem Chruszczow te jest zbyt lamazarny - westchn SASZA markotnie.
- Jeeli nie wkroczy na Wgry i nie zdusi tej ich pieprzonej rewolucji, wkrtce zbuntuje si
caa Europa Wschodnia. A my stracimy stref buforow. Zobaczysz, bdziemy mieli NATO
za miedz.
- Chruszczow zwleka, bo obawia si kolejnej wojny wiatowej - podsun Eugene.
- Nie bdzie adnej wojny wiatowej - owiadczy stanowczo SASZA. - Na pewno nie
o Wgry. Dlatego prosiem o to spotkanie. - Wycign ma torebk z brzowego papieru,
pen fistaszkw. - Pod orzeszkami znajdziesz dwie rolki mikrofilmu, ktre zmieni bieg
historii. S tam dokumenty z ostatniej chwili, zapis rozmowy telefonicznej na wysokim
szczeblu, informacje z wiedeskiej bazy, jest nawet stenogram narady CIA z udziaem
prezydenta Eisenhowera na temat stanu gotowoci bojowej stacjonujcych w Europie wojsk
amerykaskich. Byem przy tym. Kiedy skoczyli, Eisenhower potrzsn gow i powiedzia:
Na Boga, chciabym im pomc, ale nie mog. Zapamitaj te sowa, Eugene. Nie ma ich na
adnym z mikrofilmw, to wiadomo z pierwszej rki!
- Na Boga, chciabym im pomc, ale nie mog.
- Odkd w Budapeszcie zawrzao, Dziadek bombarduje mnie pytaniami. Oto moja
odpowied: jeli Chruszczow spuci ze smyczy ukowa, Amerykanie nie kiwn palcem, eby
pomc Wgrom.
Eugene poczstowa si orzeszkiem i zabra torebk z rk SASZY.
- Za dwie godziny Dziadek pozna komentarz Eisenhowera.
- Jak si dowiem, e mu to przekazae? - zapyta SASZA.
- Czytaj nagwki w Washington Post - odpar Eugene.
*
Philip Swett sporo si natrudzi, eby skrzykn na ten wieczr grono swoich
wpywowych przyjaci, staych bywalcw wystawnych sobotnich bankietw w jego domu w
Georgetown. Gwiazdy i gwiazdeczki waszyngtoskiej prasy, bliscy wsppracownicy Biaego
Domu, czonkowie rzdu, sdziowie Sdu Najwyszego, generaowie z Kolegium Szefw
Sztabw, asy wywiadu z Kwaszarni i dygnitarze z Departamentu Stanu wymwili si od
udziau w imprezie. Wszyscy byli zbyt zajci niecodziennymi wydarzeniami w wiecie
wielkiej polityki, eby znale czas na spotkania towarzyskie. Tylko Joe Alsop - ten sam,
ktry w jednym ze swych poczytnych felietonw spopularyzowa teori domina - wpad na
moment, ale zmy si w poowie przyjcia, kiedy odebra pilny telefon z redakcji, z nowin, i
Moskwa miaa podobno zagrozi uyciem rakiet, jeli Izrael nie zgodzi si na zawieszenie
broni na Bliskim Wschodzie, a Brytyjczycy i Francuzi nie zagodz stanowiska w sprawie
Egiptu. Tak wic Swett musia si zadowoli towarzystwem kilku drobnych potek w randze
podsekretarzy stanu i doradcw wszelkiego autoramentu oraz swojej zbkanej crki Adelle i
jej ma Leo Kritzkyego. Robic dobr min do zej gry, zaprosi wszystkich do jadalni.
- Wyglda na to, e w nastpny wtorek Stevenson pjdzie na dno - oznajmi,
skinwszy na kelnerw, eby otworzyli szampana i napenili kieliszki. - Wedug ostatnich
sonday Ike zbierze pidziesit siedem procent gosw.
- Adlai nigdy nie mia szans - wtrci jaki urzdnik z Departamentu Stanu. - aden
przemdrzay gubernator z Illinois nie przecignie Eisenhowera. Zwaszcza e na Wgrzech
szaleje rewolucja, a sytuacja na Bliskim Wschodzie moe zaogni si z dnia na dzie!
- Ludzie s przeraeni, obawiaj si wojny - zauway mczyzna piszcy
przemwienia republikanom. - Chc mie u steru kogo, kto ju sprawdzi si w walce.
- Ba si wojny to jedno - utrzymywa kapitan marynarki z Kolegium Szefw
Sztabw - a co innego sta z boku i przyglda si, jak nasi sojusznicy: Brytyjczycy, Francuzi
i ydzi, ruszaj do ofensywy na Egipt, eby odzyska Kana Sueski. Jeeli teraz nie
pomoemy naszym przyjacioom, oni te nie kiwn palcem, kiedy my znajdziemy si w
potrzebie.
- Ike postpuje rozwanie, nic wicej - przekonywa urzdnik z Departamentu Stanu. -
Powstanie na Wgrzech to dla Rosjan draliwa kwestia. A inwazja Izraela na Synaj i
brytyjsko-francuskie ataki na lotniska wojskowe w Egipcie mog doprowadzi do tego, e
Moskwa poczuje si zagroona i bdnie oceni sytuacj.
- W erze atomowej jeden may bd w ocenie moe zniszczy wiat - wtrcia Adelle.
- Jako matka dwch maych dziewczynek nie wini amerykaskiego prezydenta o to, e jest
ostrony.
- Zbytek ostronoci nie zawsze popaca - powiedzia Leo.
- A to ciekawe... Zechcesz wyrazi si janiej, z aski swojej? - odezwa si Swett u
szczytu stou.
 Leo zerkn na Adelle, ktra uniosa brwi, jakby chciaa powiedzie: na lito bosk,
nie pozwl mu si zastraszy. Umiechn si z zaenowaniem, po czym zwrci si do tecia.
- Z informacji, jakie ostatnio do mnie dotary, wynika, e Chruszczow i jego
poplecznicy stracili ochot na bezporedni konfrontacj - zacz. - To prawda, e bd
jeszcze dla zasady wymachiwa szabelk i zapewne postrasz nas interwencj w sprawie
Kanau Sueskiego. Ale wane jest to, co robi, a nie to, co mwi. Kiedy Wgrzy wyszli na
ulice, Sowieci wycofali swoje wojska z Budapesztu. Jeeli dobrze rozegramy t parti, uda si
nam wyrwa Wgry z radzieckiej strefy wpyww.
- Rosjanie, podobnie jak my, wierz w teori domina - odezwa si czonek zespou
doradcw z Departamentu Stanu, znany z licznych publikacji profesor, ktry na dobrych
radach zbi niez fortun. - Wiedz, e jeeli cho jedno pastwo satelickie wyjdzie z ich
obozu, inne pod tym samym ladem. Nie mog sobie pozwoli na takie ryzyko.
- Czy to wanie mwi pan w Departamencie Stanu? e Armia Sowiecka ruszy na
Wgry? - zapyta Swett.
- Prosz mi wierzy, Armia Sowiecka powrci, i to z posikami - zapowiedzia
profesor.
- Gdyby Rosjanie faktycznie zaatakowali - znw wtrci Leo - Ameryce i NATO nie
bdzie wypadao sta z zaoonymi rkami. A skoro nie mamy zamiaru si do tego miesza,
musimy przekn porak i przesta trbi na prawo i lewo o naszej bezkompromisowej
walce z komunizmem. Oczywicie jeeli chcemy zachowa twarz.
Adelle, ktra bya doradc prawnym lidera senackiej wikszoci Lyndona Johnsona,
zdziwia si.
- Chcesz powiedzie, e powinnimy przystpi do wojny, eby utrzyma
wiarygodno?
Zanim zdy odpowiedzie, do rozmowy wczy si urzdnik z Departamentu Stanu.
- Prosz zapamita moje sowa: nikt nie pjdzie bi si za Wgry. Znajc Ikea,
znajc Johna Fostera Dullesa, wycofamy si, jak przyjdzie co do czego.
- Mam nadziej, e pan si myli - uparcie obstawa przy swoim Leo. - Mam nadziej,
e przynajmniej starczy im odwagi, eby zwodzi Rosjan. Dopki Rosjanie nie bd pewni
reakcji Ameryki, gobie z Politbiura, a z nimi Chruszczow, mog powstrzymywa zakusy
jastrzbi.
Kiedy ostatni go opuszcza rezydencj, zegar wybija pnoc. Zostali we wasnym,
rodzinnym gronie (przed dwoma laty Philip Swett, ju jako szczliwy dziadek bliniaczek,
uzna Leo, aczkolwiek niechtnie, za czonka rodziny). Pan domu otworzy bardzo star i
bardzo drog butelk napoleona i rozla zocisty trunek do trzech kieliszkw.
- Nasze zdrowie! - wznis toast.
Z namaszczeniem pocign pierwszy yk. Przez chwil obraca kieliszek w palcach i
delikatnie pomlaskiwa wargami, rozkoszujc si dojrzaym bukietem i popatrujc spod oka
na zicia.
- Wiedziaem, Leo, e jeste zagorzaym przeciwnikiem komunizmu. Podejrzewam, e
nie pracowaby w Firmie, gdyby byo inaczej... Ale nigdy nie przypuszczaem, e masz bzika
na tym punkcie. Strasznie si gorczkujesz t histori na Wgrzech.
- Przyznasz, e jest co wzniosego... ekscytujcego... w narodzie, ktry zrzuca jarzmo
niewoli - odpar Leo.
- A niech sobie zrzucaj, tylko dlaczego naszym kosztem? Ta ich wolno grozi
zagad reszty wiata!
- Kady ma wasny pogld na to, co ley w interesie Ameryki... - zacz Leo.
- Co nam, do cikiej cholery, przyjdzie z tego, e wywoamy wojn atomow i
zamienimy Stany w kup popiow?! - Swett zmruy oczy i spojrza na zicia. - Skd masz
pewno, e Chruszczow i jego zgraja stracili ochot na konfrontacj? Wiesz co, o czym nie
pisz w gazetach? A moe macie wtyk w samym Politbiurze?
Leo umiechn si nerwowo.
- Powiedzmy, e to taka... naukowa hipoteza.
- Nie pieprz! Co ma do tego nauka? - achn si Swett.
- Ja te si z nim nie zgadzam, tatku - wtrcia Adelle. - Ale kady ma prawo do
wasnego zdania.
- A niech sobie ma. Tylko po co plecie bzdury?
Swett wyszczerzy zby w umiechu, a Leo, zamiast si obrazi, machn rk na
gadanie staruszka.
- I tym optymistycznym akcentem - powiedzia, wstajc od stou - powinnimy
zakoczy, bo musimy wraca, eby zwolni opiekunk.
Skin gow teciowi.
- Do widzenia, Phil.
Swett odpowiedzia tym samym.
- Trzymaj si, Leo.
Adelle westchna.
- C, przynajmniej znacie swoje imiona.
*
 Pochylony nad biurkiem w tajnym gabinecie w podmoskiewskiej willi Abakumowa,
Dziadek dopasowywa wypisane na kartce cyfry do liter z tabeli bloczka szyfrowego,
odczytujc raport od swojego agenta w Rzymie; wola, eby wiadomoci na temat operacji
CHOSTOMIER nie przechodziy przez rce szyfrantw. Byy tam wymienione znaczne
kwoty w dolarach amerykaskich, przelane w cigu ostatniego procza do pewnego banku w
Szwajcarii przez SowGaz i Radzieck Spdzielni Importowo-Eksportow, a nastpnie
dyskretnie wpacone na konta kilku podstawionych spek z Luksemburga, ktre z kolei
przekazay otrzymane pienidze do Banco Ambrosiano, najwikszego prywatnego banku we
Woszech, skd ostatecznie powdroway do samej Stolicy Apostolskiej, gdzie spoczy
bezpiecznie w skarbcu watykaskiego banku.
Dziadek spali zaszyfrowan wiadomo i bloczek w wiadrze na wgiel, a potem
woy odkodowany ju raport do staromodnego segregatora z elaznym zamkiem. Na
dbowym wieczku wypisane byy ozdobn cyrylic sowa: Sowierszenno siekrietno (cile
tajne) i CHOSTOMIER. Postawi pudeko na pce duego sejfu, wbudowanego w cian
za portretem Lenina, uruchomi mechanizm awaryjnego samozniszczenia, zamkn cikie
drzwiczki i starannie przekrci zamki u gry i u dou jedynym istniejcym kluczem, ktry
zawsze nosi na szyi, na kutym w srebrze acuszku.
Teraz zaj si drug depesz, ktra nadesza czternacie minut wczeniej jako
natychmiastowa. Pracujcy w kabinie ciszy szyfranci zamali j przed chwil. Oficer, ktry
dostarczy odszyfrowany tekst, wspomnia, e rezydentura w Waszyngtonie, uywajc
procedury awaryjnego kontaktu, zgosia si przez radio poza godzinami zwykej transmisji,
co podkrelao wag sytuacji.
Dziadek przeczyta krtk wiadomo od SASZY - Na Boga, chciabym im pomc,
ale nie mog - i oczy mu rozbysy. Sign po suchawk i wykrci numer wartowni.
- Przyprowadzi mj samochd pod frontowe drzwi. Natychmiast! - rozkaza.
*
Krc po korytarzu, Dziadek wyj z paczki ostatniego bugarskiego papierosa z
pust gilz i wsun go midzy wargi. Opakowanie zgnit w doni i wrzuci do stojcego w
kcie kuba z blachy falistej. Jeden z szeciu ochroniarzy KGB, siedzcych na drewnianych
awkach pod cian i przegldajcych kolorowe czasopisma, zauway, e Dziadek maca si
po kieszeniach, i poda mu ogie. Pasza Siemionowicz yow pochyli: si nad pomieniem
zapalniczki i zacign gboko.
- Jak dugo to trwa?! - zawoa do siedzcego pod drzwiami sekretarza, modego
czowieka o pospnej twarzy, z ogromnymi okularami na nosie.
 - Od dziewitej rano - odpar sekretarz.
- Siedem godzin - burkn jeden z ochroniarzy.
Zza zamknitych drzwi sali obrad Politbiura dochodzi stumiony szmer oywionej
dyskusji. Co chwila kto podnosi gos i mona byo usysze oderwane zdania: Nie, nie
dostaniecie tego na pimie, Nie maj wyjcia, musz nas poprze, To kwestia najwyej
kilku dni, Rozwacie konsekwencje, Jeli odmwicie, na was bdzie spoczywa caa
odpowiedzialno.
Dziadek przystan obok sekretarza.
- Na pewno wie, e tu czekam?
- Pooyem mu wasz notatk przed samym nosem. Co jeszcze mog zrobi?
- Musz z nim mwi, zanim zapadnie ostateczna decyzja - powiedzia Dziadek. -
Zadzwocie do niego.
- Mam cisy rozkaz, eby nie przerywa...
- A ja wam nakazuj przerwa. le si to dla was skoczy, jeli odmwicie.
Mody czowiek spojrza na niego w rozterce, niezdecydowany, co powinien uczyni.
- Dajcie mi to raz jeszcze na pimie, towarzyszu generale-pukowniku. Zobacz, co si
da zrobi.
Dziadek nabazgra co w notesie i wyrwa kartk. Sekretarz nabra powietrza i wszed
do sali, zostawiajc za sob uchylone drzwi, zza ktrych znw dobiegy strzpki dyskusji:
Jeeli nie wkroczymy, narazimy ich na niedopuszczalne ryzyko, Jeszcze nie pozbierali si
po ostatniej wojnie, Na kontrrewolucj musimy odpowiedzie si. Tylko tak przemwimy
im do rozumu...
Drzwi otworzyy si szerzej. Z sali wyszed sekretarz, a za jego plecami pojawia si
korpulentna posta Nikity Chruszczowa. Ochroniarze skoczyli na rwne nogi i wypryli si
w postawie na baczno. Dziadek rzuci papierosa na podog i przydepta.
Chruszczow by w paskudnym nastroju.
- Co jest, do cholery? Co to za wana sprawa, e nie moe poczeka...
Z wewntrznej kieszeni marynarki Dziadek wyj brzow kopert, a z niej kilka
kartek papieru i poda Chruszczowowi.
- To mwi samo za siebie.
Pierwszy sekretarz KPZR woy na nos okulary w stalowej oprawce i zacz
przeglda dokumenty. Kiedy skoczy czyta pierwsz stron, jego grube wargi rozchyliy
si w wyrazie bezbrzenego zdziwienia. Od czasu do czasu podnosi wzrok i rzuca pytanie.
- Jak bardzo jestecie pewni rda tych informacji?
 - Za tego agenta rcz wasn gow.
- To s chyba zapiski ze spotkania...
- Odbya si trjstronna rozmowa telefoniczna na wysokim szczeblu, w ktrej
uczestniczyli dyrektor CIA Dulles, jego brat John Foster Dulles, przebywajcy obecnie w
szpitalu na rekonwalescencji, oraz sekretarz obrony Charles Wilson. Notowa stenotypista z
biura Dullesa.
Chruszczow zachichota.
- Nie bd was pyta, jak weszlicie w posiadanie tych papierw.
- Nie powiedziabym wam, nawet gdybycie spytali - odpowiedzia Dziadek bez
umiechu.
Chruszczow najey si.
- Jeeli wam ka, to mi powiecie.
- Najpierw zoybym rezygnacj - odpar stanowczo Dziadek. W drzwiach, za
plecami pierwszego sekretarza, stan Nikoaj Buganin, byy mer Moskwy, ktry w zeszym
roku na polecenie Chruszczowa zosta mianowany premierem.
- Nikito Siergiejewiczu, marszaek ukw nalega na odpowied...
Chruszczow wrczy Buganinowi plik papierw.
- Przejrzyjcie to, Nikoaju Aleksandrowiczu - rzuci szorstko.
Przeczyta pozostae dokumenty, dwa z nich nawet dwukrotnie, po czym spojrza na
Dziadka. Jego mae oczka byskay z podniecenia w okrgej jak nalenik twarzy.
- Ta uwaga w nawiasie, tu na grze - powiedzia, ciszajc gos - sugeruje, e te sowa
wypowiedziano w Biaym Domu.
Dziadek pozwoli sobie na wty umiech.
Chruszczow pokaza Buganinowi ostatni kartk, a potem odda wszystko
Dziadkowi.
- Przyjmijcie moje podzikowania, Paszo Siemionowiczu. Oczywicie rzuca to
zupenie nowe wiato na ca sytuacj.
Rzekszy to, pierwszy sekretarz powrci wraz z drepczcym za nim premierem na
sal obrad, starannie zamykajc za sob drzwi. Ochroniarze z powrotem usiedli na awkach.
Mody sekretarz odetchn z ulg. Wygldao na to, e za cikimi, drewnianymi drzwiami
burza ju przesza, a jej miejsce zaj monotonny szmer gosw, pogronych w rzeczowej
dyskusji, zmierzajcej do podjcia jednogonej decyzji.
 9.

BUDAPESZT, NIEDZIELA, 4 LISTOPADA 1956

Na scenie kina Korwin, pord walajcych si po pododze skrek pomaraczy,

pustych puszek po sardynkach, poamanych skrzynek po zuytej amunicji, rnorakiej broni,
porozrzucanych w nieadzie ubra i stert odbitych na powielaczu odezw i broszur, aktorzy
dramatu czekali na odson trzeciego aktu. Kilka nastoletnich dziewczt wkadao w
kieszonki adownic naboje pistoletw maszynowych, przemycone poprzedniego wieczoru z
wgierskiej bazy wojskowej. Chichotay przy tym, zerkajc zalotnie na chopcw. Siedzce
na proscenium kobiety napeniay benzyn butelki po piwie i wciskay do nich szmaciane
lonty. Zoltan, cygaski cznociowiec Ebbyego, ostrzy w kcie dugi, zakrzywiony n
ojca swego ojca, od czasu do czasu sprawdzajc kling opuszkiem kciuka. Mody dowdca
oddziau, ktry wanie wrci z patrolu na peszteskim brzegu Dunaju, odpi adownic,
zdj skrzan kurtk i wydziergany na drutach sweter i pooy si na sienniku obok picej
smacznie, piegowatej nastolatki o jasnych, cignitych w kucyki wosach. Dziewczyna
poruszya si, obrcia i wtulia gow w zagbienie jego szyi. Przez par minut szeptali co
do siebie, po czym zasnli, ciasno objci. Z tyu widowni Ebby, z gow wspart na
prowizorycznej poduszce ze zwinitej kotary, drzema na skadanym drewnianym krzele.
Elizabet wycigna si na trzech siedzeniach w ostatnim rzdzie, przykryta wojskowym
szynelem. Oczy i uszy zasonia za du dla niej marynarsk czapk, ktra odgradzaa j co
prawda od wiata i dwiku, ale nie chronia przed drczcym niepokojem.
Na krtko przed czwart nad ranem przez podwjne drzwi sali kinowej wkroczy
Arpd. Rozejrza si wok. Spostrzegszy Ebbyego, przeszed przez widowni i opad
ciko na krzeso obok Amerykanina.
Ebby obudzi si natychmiast.
- A wic to prawda? - zapyta.
Arpd pospnie kiwn gow. Oczy mia podkrone z niewyspania.
- Musisz jak najszybciej przekaza te wieci swoim amerykaskim przyjacioom w
Wiedniu. Pal Malter i pozostali czonkowie delegacji zostali zaproszeni na dalsze negocjacje
do radzieckiego stanowiska dowodzenia na wyspie Tokol na Dunaju. Tu po jedenastej w
nocy Malter zadzwoni, e nic nie zakca rozmw. Godzin pniej zjawi si w
Parlamencie jego kierowca i zameldowa, e wszystkich aresztowano. KGB wtargn na sal
obrad podczas przerwy na kaw. Kierowca Maltera drzema w szatni. Przeoczyli go w
zamieszaniu i udao mu si wymkn tylnymi drzwiami. Powiedzia, e prowadzcy
pertraktacje radziecki genera dosta szau. Da Malterowi sowo onierza, e wgierska
delegacja bdzie bezpieczna. Dowdca oddziau KGB wzi go na stron i szepn mu co do
ucha. Genera machn rk ze zoci i wyszed. Ci z KGB zaoyli naszym na gowy
brezentowe worki i wyprowadzili ich z gmachu.
- To moe oznacza tylko jedno - mrukn Ebby.
Arpd westchn.
- Wszyscy nas zdradzili - powiedzia smutno. - Nic nam nie pozostao, jak tylko polec
w walce.
Z zewntrz dobieg guchy stukot karabinw, jakby kto puka do drzwi gdzie daleko.
Nad Pesztem przetoczy si guchy grzmot wybuchw. picy na pododze studenci zerwali
si na rwne nogi. Kolejna eksplozja, tym razem w alei Ulloi, sprawia, e budynek zatrzs
si w posadach. Wszyscy zaczli przekrzykiwa si nawzajem, a wreszcie jeden z oficerw
wskoczy na scen i kaza im si uciszy. Wydawa krtkie, jasne rozkazy. Chwytajc za
bro, upychajc po kieszeniach butelki z benzyn, powstacy rzucili si do drzwi.
Elizabet wstaa. Dygoczc pod szynelem, ktry otula j niczym peleryna, przyciskaa
rce do okaleczonej piersi, wsuchana w odlegy huk wystrzaw. Krew odpyna jej z
twarzy, usta zbielay.
- Co si dzieje? - wyszeptaa z trudem.
Arpd podnis si z krzesa.
- Rosjanie wrcili. Wypowiedzieli wojn naszej rewolucji.
Mwi co jeszcze, ale jego sowa zaguszya potna eksplozja w pobliu koszar
Kilian po drugiej stronie ulicy. wiata w kinie zgasy, z sufitu posypa si tynk.
Wok widowni zabysy latarki. Ebby dopad Zoltana i pocign go do przejcia,
wybitego w cianie czcej kino z przylegym budynkiem. Wspili si na ostatnie pitro, do
pustego mieszkania, ktre suyo za punkt cznoci. Ogryzkiem owka Ebby nabazgra w
popiechu depesz KRYZYS do placwki w Wiedniu.
- Nie baw si teraz szyfrowaniem - powstrzyma Zoltana. - Najwaniejsze to...
Przerwa mu skowyt MiG-w, przelatujcych tu nad dachami. Kiedy ryk silnikw
ucich, Ebby usysza donone staccato ich dziaek. Podbieg do okna i zobaczy, e
ssiadujcy z koszarami dom stan w pomieniach. Zoltan, ze zmarszczk skupienia na czole,
podcza radio do akumulatora. Cierpliwie krci gak, dopki strzaka nie wskazaa, e
zapa sygna poczenia. Nastpnie podczy klucz Morsea. Ebby skoczy pisa. Poda
kartk Zoltanowi, przytrzymujc latark, podczas gdy Cygan wystukiwa sowa:
 sowiecka artyleria na wzgrzach budy rozpocza ostrza pesztu o 4 rano wybuchy syszalne w
caym miecie jeden pocisk wyldowa na ulicy przed korwin sowieckie samoloty bombarduj
kryjwki rebeliantw wedug niepotwierdzonych meldunkw kgb aresztowa ministra obrony pala
maltera i pozostaych czonkw wgierskiej delegacji wczoraj w nocy powstacy w korwin szykuj
si do oporu ale tym razem chyba nie wygraj

Pochylony nad kluczem Morsea Zoltan, posugujc si dwoma palcami prawej rki,
podpisa wiadomo kryptonimem Ebbyego. Usyszeli dudnienie czogw, jadcych wzdu
Ulloi. Ebby otworzy okno i wyjrza. Duga kolumna zamglonych wiate suna ulic w
kierunku kina. Co chwila ktra z maszyn obracaa si ociale na gsienicach, celujc prosto
w budynek. Jak przewidzia Zoltan, ostatnie pitro byo poza zasigiem raenia. W
ograniczonej przestrzeni ulic dziaa miay niewielkie pole manewru, mogy jednak zniszczy
dolne kondygnacje, a wwczas wszystko legoby w gruzach.
- Chyba powinnimy std wia - stwierdzi Ebby.
Zoltanowi nie trzeba byo tego dwa razy powtarza. Zwinli anten, wepchnli do
plecaka radio i akumulator i zbiegli pdem po schodach do przejcia w ceglanym murze, a
kiedy pierwsze sowieckie czogi zaczy bombardowa budynek, wymknli si na uliczk na
tyach kina. Chmury nad ich gowami poczerwieniay od szalejcych w miecie poarw.
Dziewczta i chopcy z kina Korwin, ubrani w krtkie skrzane kurtki z czerwono-biao-
zielonymi opaskami na rkawach i czarne berety, siedzc w kucki, czekali na swoj kolej,
eby rzuci si z koktajlami Mootowa na czogi, ktrych lufy wci byy skierowane na
betonowe ciany kina i podobn do twierdzy fasad masywnego budynku koszar po drugiej
stronie ulicy. Kto wczy radio na baterie i ustawi je na dachu takswki z przebitymi
oponami. Najpierw sycha byo jedynie trzaski, lecz po chwili z gonika popyn guchy,
beznamitny gos Imre Nagya.
Gestykulujc z zapaem rkami, jakby to on sam przemawia, Zoltan tumaczy
Ebbyemu sowa premiera:
- Mwi, e siy radzieckie zaatakoway nasz stolic, eby obali legalny
demokratyczny rzd Wgier. Okay... Mwi, e nasi bojownicy wolnoci walcz z wrogiem.
Mwi, e nard wgierski... cay wiat... nie moe patrze obojtnie na to, co si tu, do
cholery, wyprawia. Mwi, e dzisiaj chodzi o Wgry, ale jutro moe przyj kolej na...
Pord studentw, gotujcych si do ataku na sowieckie czogi, rozlegy si szydercze
gwizdy. aden z tych modych ludzi nie podziela rozterek premiera - ksikowego
reformatora i komunisty z przekonania, miotajcego si pomidzy sowieckim Politbiurem i
antykomunistycznymi daniami przytaczajcej wikszoci narodu. Jaki chopak podnis
karabin, wymierzy i zestrzeli radio z dachu takswki. W tumie rozlegy si oklaski.
Z ssiedniej ulicy raz po raz dochodzi odgos serii z karabinw maszynowych. Zza
rogu wypad oddzia powstacw, nioscych kilku rannych. Na wyrwanych z zawiasw
drzwiach studenci medycyny z biaymi opaskami na rkawach zanieli ich do kina Korwin.
Kilku modych ludzi, stojcych najbliej wylotu uliczki, podpalio lonty w koktajlach
Mootowa. Piegowata szesnastolatka z kucykami trzsa si od paczu. Kto prbowa odebra
jej butelk z benzyn, ale ona ciskaa j w rku z caej siy. Kiedy nadesza jej kolej,
dziewczyna wstaa i chwiejnym krokiem ruszya przed siebie. Za ni pobiegli inni.
Metaliczny terkot radzieckich karabinw rozdar zamglon cisz poranka. Kule wyszczerbiy
ceglan cian po drugiej stronie jezdni i z brzkiem spady na ziemi.
Zoltan podnis jedn z nich i obrci w palcach; bya jeszcze ciepa. Pochyli si do
Ebbyego.
- Wiesz, co myl? Okay... Lepiej ruszmy dup i wiejmy do amerykaskiej ambasady.
Ebby pokrci gow.
- Ktrdy? Nie przejdziemy.
W kinowym foyer, przy schodach, Arpd i Elizabet kcili si zawzicie. On co
chwila odwraca si, jakby chcia odej, a ona przytrzymywaa go za klapy skrzanej kurtki i
perorowaa dalej. Musieli odsun si na bok, eby przepuci dwch studentw medycyny,
taszczcych do piwnicy ciao martwej dziewczyny - tej samej piegowatej szesnastolatki, ktra
rozpakaa si, zanim wybiega na ulic. Na jej widok Arpd unis rce w gecie przeraenia,
lecz potem wzruszy ramionami w poczuciu gorzkiej rezygnacji.
Elizabet podesza do Ebbyego i przykucna obok.
- Pamitasz tunel, ktry biegnie pod ulic do Kilian? Namwiam Arpda, eby z nami
poszed. W koszarach zabarykadowao si kilkuset powstacw, maj mnstwo amunicji.
ciany w niektrych miejscach s grube na trzy metry. Moemy si tam broni przez dugi
czas. Nawet jeli reszta miasta si podda, bdziemy podsyca opr, nie pozwolimy, by
wygas. Moe Zachd przyjdzie nam z pomoc? Moe intelektualici zmusz rzdy swoich
krajw do powstrzymania Sowietw. - Wskazaa na plecak Zoltana. - Musisz z nami i, eby
wysya raporty do Wiednia. Napisz, e wci si bronimy. Tobie uwierz.
Zoltan natychmiast doceni korzyci, pynce z przeniesienia si do koszar. - W razie
czego z Kilian mona uciec tunelami do miasta - przekonywa.
- Moje raporty niczego nie zmieni - odpar Ebby. - Przecie wreszcie znajdzie si
kto z odrobin oleju w gowie i pooy kres tej masakrze.
 - Dopki walka trwa, musisz wysya raporty - nalegaa Elizabet.
Ebby kiwn gow bez wielkiego entuzjazmu.
- Powiem im, jak umieraj Wgrzy, ale powtarzam wam: to niczego nie zmieni.
Wszyscy czworo zeszli po krconych, elaznych schodkach do kotowni, a potem
wskim, ciasnym korytarzem przedostali si do piwnicy, w ktrej dawniej, zanim kino
przeszo na centralne ogrzewanie, skadowano wgiel na opa. Teraz urzdzono tam
tymczasow kostnic. Za nimi sanitariusze: wnosili coraz wicej cia i ukadali je rzdami, tak
jakby w geometryczny ad mg zagodzi niezrozumiay chaos gwatownej i przedwczesnej
mierci. Niektre zwoki byy kompletnie zmasakrowane, inne nie nosiy adnych
widocznych ladw przemocy i gdyby nie toczca si w miecie wojna, nikt by nie potrafi
odgadn, co stao si przyczyn zgonu. W niewietrzonych podziemnych korytarzach
panowa nieznony trupi odr i Elizabet, ze zami w oczach, podcigna golf a po czubek
nosa.
Kluczc pomidzy ciaami, dotarli do stalowych drzwi, ktre prowadziy do wskiego
tunelu, oplecionego sieci grubych kabli elektrycznych. Na wielkim kamieniu kto wyry
dutem dat 1923, a pod ni nazwiska robotnikw, pracujcych na tej budowie.
Przeszedszy okoo czterdziestu metrw, znaleli si pod alej Ulloi. Nad ich gowami
zadudniy gsienice czogw, jedcych tam i z powrotem w poszukiwaniu celu. Arpd,
ktry szed pierwszy, zaomota luf pistoletu w stalowe drzwi przy kocu tunelu. Dwa razy,
potem przerwa, i znowu dwa razy. Usyszeli, jak odskakuj cikie zasuwy. Zgrzytny
zawiasy i drzwi otworzyy si powoli. Oczom uciekinierw ukaza si ksidz o wejrzeniu
szaleca i siwej, postrzpionej brodzie, opadajcej na wytart sutann. Kilku chopcw,
uzbrojonych w zbyt dla nich due, przestarzae karabiny, bysno im w oczy latarkami. W
sabym wietle mona byo dojrze dziecinne twarze i wytarte polowe mundury modziutkich
onierzy. Rozpoznawszy Arpda, ksidz wykrzywi wargi w umiechu.
- Witam w Gehennie! - zawoa histerycznie.
Uroczystym gestem podnis kciuk, z namaszczeniem zwily go wasn lin i
nakreli znak krzya na czole kadego z czworga przybyszw, przekraczajcych prg
powstaczej reduty.
 10.

WIEDE, RODA, 7 LISTOPADA 1956

Zastpca dyrektora do spraw operacyjnych przyby do Wiednia niezwocznie.

Wprowadziwszy si do swojego starego kumpla z Georgetown, Llewellyna Thompsona,
obecnie amerykaskiego ambasadora w Austrii, As urzdzi sobie centrum dowodzenia w
wykadanej boazeri bibliotece ambasady i zabra si do mozolnego studiowania kadego
wistka papieru, ktry wpad mu w rce. Millie Owen-Brack zarekwirowaa wzek na
herbat, eby przewozi sterty depesz z Firmy i Departamentu Stanu oraz przesyane na
bieco doniesienia agencji prasowych z caego wiata; przed Asem pitrzya si rosnca w
byskawicznym tempie gra papierw. Pprzytomny z niewyspania, z zaczerwienionymi
oczami i mokr od potu koszul, atakowa kad now kartk z melancholijn determinacj,
jakby sama lektura o tym, co dziao si po drugiej stronie odlegej o kilkadziesit kilometrw
granicy, miaa mu dopomc w opanowaniu sytuacji. Poprzedniego dnia Dwight Eisenhower
przytaczajc wikszoci gosw po raz drugi wygra wybory, ale As prawie tego nie
zauway.
- Kamuckie hordy przeczesuj osiedla dom po domu, mieszkanie po mieszkaniu w
poszukiwaniu przywdcw rebelii - odczyta na gos depesz, wysan z ambasady USA w
Budapeszcie. - Bojownicy wolnoci tysicami adowani s do bydlcych wagonw i
wywoeni w kierunku Ukrainy.
Wisner zmi kartk i rzuci na podog.
- Matko Boska - jkn, z gonym wistem wcigajc nosem powietrze. - To znowu
Ebbitt, z dat pity listopada: Koszary Kilian wci jeszcze odpieraj oblenie. Nastolatki
przywizuj sobie do pasa laski dynamitu i rzucaj si wprost pod gsienice sowieckich
czogw. Kocz si zapasy amunicji. Morale spada. Bojownicy wolnoci postawili w oknach
martwe ciaa swoich kolegw w nadziei, e Rosjanie zaczn do nich strzela i zabraknie im
kul. Wszyscy pytaj, co na to ONZ i kiedy przyjd Amerykanie. Co mam im powiedzie?
Wisner ze zami w oczach wymachiwa Millie przed nosem depesz Ebbyego.
- Przez sze lat - sze lat! - namawialimy naiwniakw z pastw satelickich do
buntu przeciw sowieckiej dominacji. Wydalimy miliony na tajne operacje i stworzenie
odpowiedniej infrastruktury: zgromadzilimy arsenay broni w caej Europie, wyszkolilimy
tysice agentw... Mj Boe, Wgrzy w Niemczech wal do nas drzwiami i oknami, eby
tylko wysa ich do kraju. A my co robimy? Co my robimy, Millie? Wciskamy im te
cholerne, nadte, grnolotne frazesy Eisenhowera: Ameryka caym sercem jest z narodem
wgierskim. C, moe i serce si wyrywa, ale rka mocno tkwi w kieszeni...
- Wszystkiemu winien Suez. Teraz gra toczy si o kana - powiedziaa cicho Owen-
Brack, ale As, zajty ju kolejn depesz, nie sucha jej wcale.
- O Jezu, posuchaj tego... Od korespondenta Associated Press z Budapesztu: POD
OBSTRZAEM KARABINW MASZYNOWYCH. CZY POMOC WRESZCIE
NADCIGNIE? SZYBKO, SZYBKO. NIE MA CZASU DO STRACENIA. Posuchaj tego:
SOS SOS. S CORAZ BLIEJ. NIE WIEM, JAK DUGO ZDOAMY SI UTRZYMA.
POCISKI WYBUCHAJ TU OBOK. KR POGOSKI, E AMERYKANIE BD
TU ZA GODZIN ALBO DWIE. CZY TO PRAWDA?
Wisner rzuci kartki na st i wycign ze stosu kilka nastpnych, jakby nie mg si
doczeka koca opowieci:
- EGNAJCIE, PRZYJACIELE. NIECH BG MA W OPIECE NASZE DUSZE.
ROSJANIE S TU.
As jak w transie cytowa na gos oderwane zdania, ciska niedoczytane depesze na
podog i wyciga kolejne.
- Przyspieszone egzekucje... miotacze ognia... zwglone ciaa... ochlapane wapnem
zwoki, zakopane w pytkich grobach na skwerach i w parkach... Ukrywajcy si w
jugosowiaskiej ambasadzie Nagy, skuszony obietnic amnestii, opuci gmach poselstwa
przy placu Stalina i zosta aresztowany...
W drzwiach biblioteki stan ambasador Thompson.
- Musisz odpocz, Frank - powiedzia, przedzierajc si przez stosy zmitych kartek,
walajcych si po pododze.
Podszed do biurka i pooy do na ramieniu Wisnera.
- Powiniene co zje i porzdnie si wyspa. Wtedy bdziesz janiej myla.
As strzsn jego rk.
- Nie chc janiej myle! - krzykn.
Zgarbi si, jakby nagle odpyna z niego caa energia.
- Nie chc myle - poprawi si chrapliwym szeptem.
Obiema rkami przycign ku sobie kolejn stert papierw, jakby to byy etony
wygrane wanie w ruletk, i chwyci pierwsz z brzegu depesz, na ktr naklejono paski z
odszyfrowanym tekstem. Wysza od samego dyrektora CIA, Allena Dullesa.
- Oto wiadomo z Waszyngtonu - prychn z irytacj. - KWATERA GWNA
PRZYPOMINA PLACWCE W WIEDNIU, E POLITYKA FIRMY NIE POLEGA NA
PODEGANIU DO BUNTU Nie podega do buntu! Jestemy wiadkami kamuckiej
inwazji na cywilizacj Zachodu, ale mamy nie podega do buntu! A kto podburza Wgrw?
Kto obiecywa rozprawi si raz na zawsze z sowieckim komunizmem? Czy to ich wina, e
nam uwierzyli? Ruscy te siedzieliby spokojnie, gdybymy nie wchodzili na ich podwrko.
Ale my nie damy si wcign w aden bunt, bro Boe!
Ambasador spojrza na Owen-Brack.
- Nie przyno mu wicej dokumentw - szepn.
Wisner wsta i z caej siy kopn peen zmitych papierw kosz, ktry wyldowa na
drugim kocu biblioteki. Thompson otworzy usta.
- Ty si zajmij t zasran ambasad - powiedzia As lodowatym tonem, celujc w
przyjaciela palcem wskazujcym, jakby przymierza si do strzau - a ja si zajm operacj
CIA.
Gestem podbrdka wskaza wzek na herbat.
- Przynie mi wicej depesz - rozkaza Millie. - Przynie wszystko, co ci wpadnie w
rce. Musz si w to wczyta... zrozumie... znale rozwizanie...
Kiedy Owen-Brack zerkna niepewnie na ambasadora, Wisner spiorunowa j
wzrokiem.
- Rusz tyek! - rykn i opad z powrotem na krzeso. - Na mio bosk, przynie mi
te papiery - baga, mrugajc gwatownie powiekami i oddychajc ciko.
Chwyci brzeg stou, eby si uspokoi. Pochyli si, schowa gow w stercie
dokumentw i cicho zapaka.
*
Ni z tego, ni z owego Wisner owiadczy, e chce zobaczy na wasne oczy
uchodcw, wci napywajcych do Austrii przez wgiersk granic. Udrka, tak jak grypa,
wymaga czasem kuracji wstrzsowej, powiedzia. Szef placwki, ostrzeony przez
ambasadora, zwodzi go jaki czas, ale gdy telefony od Asa przybray ton pogrek, zapewni
mu w kocu transport. Millie Owen-Brack poprosia Jacka McAuliffea, oficera, ktry
instalowa infrastruktur monitorowania uchodcw w orodkach austriackiego Czerwonego
Krzya, eby towarzyszy Asowi w charakterze przyzwoitki.
Exodus z Wgier, ktry z pocztku mona by porwna do niewielkiego potoku,
przemieni si z chwil powrotu Sowietw w rwc rzek. Kadej nocy setki Wgrw
przedzieray si ku wolnoci przez pola minowe, nie baczc na radzieckich spadochroniarzy,
zastpujcych w wielu rejonach patrole wgierskiej stray granicznej, ktre czsto
przymykay oko na uchodcw.
 W dwadziecia pi minut po wyjedzie z Wiednia subowy chevy i drugi samochd
(wiozcy ochroniarzy Firmy) zatrzymay si przy pierwszym orodku dla uchodcw,
mieszczcym si w stowce miejskiego gimnazjum. Okoo dwustu Wgrw, ktrzy
poprzedniej nocy przekroczyli granic - modych ludzi, czsto z dziemi i rodzicami -
polegiwao na rozoonych na pododze materacach. Wielu palio w milczeniu amerykaskie
papierosy, inni patrzyli w przestrze nieobecnym wzrokiem. W kcie pracownicy
austriackiego Czerwonego Krzya w biaych kitlach rozdawali chleb, zup, gorc kaw i
pczki. Siedzcy za stoem dziewitnastoletni, amerykaski wolontariusz, z wpit w klap
plakietk z nazwiskiem B. Redford, pomaga uchodcom wypenia podania o azyl
polityczny. Zwerbowani przez Jacka tumacze kryli po sali, uzbrojeni w podkadki do
pisania i kwestionariusze. Od czasu do czasu przyklkali, eby porozmawia z kim
ciszonym gosem, i zapisywali informacje o ruchach sowieckich wojsk, zapraszajc tych,
ktrzy wykazali zainteresowanie wyrwnaniem rachunkw z bolszewikami, do prywatnego
domu po drugiej stronie ulicy na dusze przesuchanie.
As, w zimowym paszczu z postawionym konierzem, ktry osania go od
nieistniejcych przecigw, opatulony po czubek nosa szalikiem z logo Uniwersytetu
Wirginii, sta przez chwil, przypatrujc si temu wszystkiemu. Pokrci gow i
wymamrota: dj vu. To byo pod koniec wojny. Kierowa placwk OSS w Bukareszcie,
gdy Armia Czerwona rozpocza obaw na Rumunw, ktrzy powstali przeciwko sowieckiej
wadzy. adowano ich do bydlcych wagonw i wywoono do syberyjskich agrw.
- Czy kto tu zna Harveya Torritiego? - zapyta, rozgldajc si wok piekcymi z
niewyspania oczami.
Kiedy Jack powiedzia, e pracowa dla Czarnoksinika, As oywi si. Dobry
czowiek ten Torriti. Gruboskrny. Musi mie grub skr, eby przetrwa w tym fachu,
chocia czasem i to nie pomaga... Krzyki bitych Rumunw, pdzonych po torach jak stado
byda... Wykrzywiona rozpacz twarz Harveya... We dwch goymi rkami grzebali ciaa
winiw, ktrzy woleli zgin ni wej do tego pocigu. Dj vu, wymamrota Wisner.
Historia si powtarza. Ameryka zostawia dobrych ludzi ich wasnemu losowi, gorszemu ni
mier. Rumuni. Polacy. Niemcy ze wschodu. A teraz Wgrzy. Ta lista robi si ju stanowczo
za duga.
May chopiec, ubrany w znoszony, o kilka rozmiarw za duy paszcz, podszed do
Asa i wycign ma rczk.
- A nevem Lrinc - powiedzia.
Jeden z ludzi Jacka, dobrze znajcy wgierski, przetumaczy:
 - Mwi, e ma na imi Lrinc.
As kucn i ucisn do chopca.
- Ja mam na imi Frank.
- Melyikfoci csapatnak drukkolsz?
- Pyta, ktrej druynie pikarskiej kibicujesz.
- Druynie pikarskiej? Nie jestem wielkim mionikiem futbolu. Ale gdybym mia ju
wybiera, to na pewno New York Giants. Powiedz mu, e New York Giants s moj ulubion
druyn. A Frank Gifford to mj ulubiony pikarz.
Wisner przeszuka kieszenie. Chcia co da temu dziecku. Ale znalaz tylko rulonik
dropsw na kaszel Smith Brothers. Przywoujc na zesztywniae usta jeden ze swych
niemrawych umiechw, wycign dropsy z kieszeni. Chopiec spojrza na niego powanie
wielkimi, szeroko otwartymi oczyma, po czym wzi paczuszk.
- Pomyli, e to cukierki - powiedzia bezradnie Wisner. - Chyba mu nie zaszkodz?
Do diaba, nie moemy go ju bardziej skrzywdzi, ni skrzywdzilimy.
Umiech powoli znika z twarzy Asa, ktry skuli si w sobie i zacisnwszy zby,
krci gow, jakby cierpienie stao si nie do zniesienia. Nagle wyprostowa si. Jack i Millie
Owen-Brack wymienili niespokojne spojrzenia. Wisner rozejrza si dokoa w panice.
- Dusz si tutaj - oznajmi dziwnie spokojnym gosem. - Czy kto mgby mi
powiedzie, jak si std wydosta?
*
Kiedy powracajcy z objazdu nadgranicznych miasteczek As wszed do wgierskiej
restauracji ogrodowej pod szklan kopu przy Prinz-Eugen-Strasse, w lokalu panowa tok;
stoliki byy oblone przez tumy wiedeczykw, ktrzy po wyjciu z teatru chtnie spdzali
tu reszt wieczoru. Korki strzelay, szampan la si strumieniami, kasa obok szatni dwiczaa
nieustannie, perlisty miech zagusza szmer prowadzonych pgosem rozmw. Kobiety w
gboko wycitych paryskich sukniach pochylay si nad pomieniami wiec, aby zapali
cieniutkie cygara, a mczyni zerkali dyskretnie na odsonite dekolty dam. As siedzia u
szczytu stou w ksztacie litery L, ustawionego w rogu sali. Zna dobrze to miasto i nie
omieszka przypomnie swoim gociom - ambasadorowi Thompsonowi, Millie Owen-Brack,
Jackowi McAuliffeowi i jeszcze kilku pracownikom wiedeskiej placwki CIA oraz
korespondentowi gazety Knight-Ridder, ktrego nazwiska nikt nie mg sobie przypomnie
- gdzie si znajduj.
- Jestemy - mwi, zakrywajc usta doni, by stumi beknicie o rzut kamieniem od
osawionego Kammer fr Arbeiter und Angestellte, gdzie Adolf Eichmann prowadzi tak
zwane Centralne Biuro do spraw Emigracji ydw.
Wsta i brzkn noem o butelk wina.
- Nie jestem pewien, czy wypiem za duo, czy za mao - zacz, a wspbiesiadnicy
nagrodzili jego sowa gromkim miechem - ale chciabym wznie toast za zwycistwo
Eisenhowera nad Stevensonem. Oby przez te kolejne cztery lata Ike zdoby si na wicej
odwagi ni dotd. - Ambasador wykona ruch, jakby chcia co powiedzie, ale Wisner
powstrzyma go gestem rki. - Jeszcze nie skoczyem...
Przez chwil zbiera myli.
- Nie wiem, czy nie zami wytycznych Departamentu Stanu, ale co tam... Zdrowie
szalonych Madziarw! - zawoa, podnoszc kieliszek. - To bdzie prawdziwy cud, jeli
ktokolwiek z nich przeyje.
- Za szalonych Madziarw! - powtrzyli siedzcy wok stou gocie w nadziei, e to
ju koniec; nage zmiany nastroju Asa niepokoiy wszystkich.
Ludzie przy ssiednich stolikach zaczli si oglda na nieokrzesanych Amerykanw.
Wisner przekrzywi gow i zmruy oczy, kontemplujc w poszukiwaniu inspiracji
szklany dach.
- Za towar, ktrego tak brakuje ostatnio - brn dalej. - Jedni nazywaj to mstwem,
zimn krwi, duchem walki, inni wiernoci swoim przekonaniom albo niezomnoci serca,
ale, do diaba, to wszystko sprowadza si do jednego: trzeba mie jaja! - rykn radonie.
- A niech to! Wypij za jaja - rzek powanie Jack.
- Ja te - zgodzia si Millie.
Wisner pochyli si ku nim przez st. Stuknli si kieliszkami. Wszyscy troje
rozumieli si bez sw. Kiwajc z rozgoryczeniem gow, As wychyli alkohol do dna i
spochmurnia.
- Na czym skoczyem? - zapyta, potoczywszy po obecnych pospnym wzrokiem.
Ambasador Thompson skin na kelnera, proszc o rachunek.
- Myl, e ju wystarczy - powiedzia.
- Tak - zgodzi si Wisner. - Ju wystarczy. Co za dzie! Dzie na wycigach, graj
bracia Marx... adnych powiza z Karolem, senatorze McCarthy. Dzie z ycia Dennisa
Daya. Dzie, ktry pogry si w niesawie...
Osun si z powrotem na krzeso i chwyci w palce dug nk kieliszka.
- Problem ze wiatem... - mamrota niewyranie sam do siebie. - Ludzie myl, e aby
ich statek zawin do portu, wystarczy wypyn w morze. Utracili zdolno astronawigacji.
Zgubili prawdziw pnoc.
 11.

BUDAPESZT, CZWARTEK, 8 LISTOPADA 1956

W niewielkiej kaplicy przy wewntrznym dziedzicu koszar Kilian Elizabet,

wychuda i wymizerowana, w wenianych rkawiczkach bez palcw, mieszaa w kotle, w
ktrym co pyrkotao nad otwartym ogniem. Co chwila wrzucaa do ognia kawaki mebli,
eby podtrzyma pomie. To bya ju trzecia zupa, ktr gotowaa na tych samych kociach
kurczaka. Od czasu do czasu ktry z osiemdziesiciu paru pozostaych przy yciu
powstacw podchodzi do kuchni Kilian i zanurza w garze cynowy kubek.
Przykucnwszy przy ognisku, by cho troch si ogrza, modzi ludzie sczyli powoli
cieniutki ros i artowali, e kiedy wykurz Ruskich z Budapesztu, Elizabet bdzie moga
otworzy restauracj. Dzie przedtem zabili ostatniego psa w koszarach, kundla o imieniu
Szuszi; jeden z chopcw przytrzyma go za przednie apy, a drugi podern gardo, eby nie
marnowa kul. onierz, ktry wychowa si na wsi, obdar zwierz ze skry, wypatroszy i
upiek miso na ruszcie. Rozmowy o zastawianiu puapek na szczury urway si, kiedy
onierze odkryli, e Rosjanie zalali tunele ciekami. Elizabet bya zadowolona. Z trudem
zdoaa przekn psie miso.
W izdebce na poddaszu Ebby na wyrwanej z podrcznika musztry kartce napisa
kolejn wiadomo do Wiednia, a Zoltan dostroi radio, eby zapa coraz sabszy sygna
poczenia. Akumulator by na wyczerpaniu i Cygan obawia si, e moe to by ich ostatnia
wiadomo. Byo w kadym razie jasne, e koszary - otoczone ze wszystkich stron przez
sowieckich komandosw, ostrzeliwane przez czogi, podziurawione kulami z karabinw
maszynowych - nie wytrzymaj dugo. Kluczem Morsea Zoltan wystuka:

sytuacja ju nie krytyczna teraz beznadziejna wida dno zapasw ywnoci amunicji lekw
przeciwblowych sowieci ogosili przez megafony amnesti dla tych ktrzy zo bro ci co przeyli
debatuj czy walczy do koca czy negocjowa warunki kapitulacji wszyscy s zgodni e po
aresztowaniu nagya i maltera rosjanom nie mona ufa ale pole manewru si kurczy jeli skapituluj
mam zamiar odda si w rce...

Wskazwka mocy w aparacie Zoltana zamigotaa i zgasa; akumulator wysiad

definitywnie. Cygan podnis go, potrzsn, sprawdzi styki i jeszcze raz sprbowa
uruchomi klucz Morsea. Pospnie pokrci gow.
 - Cholerny akumulator zdech, okay - oznajmi.
Z ulicy dobieg wizg wystrzelonej z daleka snajperskiej kuli.
O wyznaczonej godzinie dziewi czogw wystrzelio dwukrotnie prosto w gmach
Kilian i wycofao si szerok tyralier, ustpujc miejsca nastpnym. Rosjanie ju dawno
stracili nadziej, e uda im si skruszy potne mury koszar i zwali je na gowy obrocw,
ale chcieli by pewni, e aden z nich nie zmruy oka. Dlatego te, w przerwach midzy
jedn salw a drug, z umieszczonych na czogach megafonw donony gos wzywa
powstacw do zoenia broni.
Podczas gdy snajperzy trzymali sowieckich komandosw na odlego, reagujc na
najmniejszy ruch na ulicy, niedobitki bojownikw wolnoci zebray si na dziedzicu przed
kaplic. Arpd, ktrego obfita czupryna wyszarzaa i zmatowiaa, a oczy zapady si gboko
ze zmczenia, rozda papierosy tym, ktrzy chcieli zapali, a z resztek tytoniu skrci jednego
dla siebie. Zapali i wskoczywszy na murek, popatrzy po penych napicia twarzach. Potem
spokojnym gosem podsumowa sytuacj.
- Mwi, e wczoraj w nocy Rosjanie zdobyli kino Korwin - tumaczya Ebbyemu
na angielski Elizabet. - W miecie sycha strzay, wic wyglda na to, e na ulicach nadal
operuj lotne oddziay, chocia odgosy walki sabn z godziny na godzin. Mwi, e nam
przypad honor obrony ostatniego bastionu zorganizowanego oporu w stolicy. Kocz si
zapasy ywnoci. Mamy jeszcze setki koktajli Mootowa, ale tylko po dwanacie naboi na
gow. Nie mona duej ignorowa pytania, ktre samo si nasuwa. Kiedy tunele zostan
zatopione, droga ucieczki zostanie odcita. S tylko dwie moliwoci: albo bdziemy walczy
do koca, albo uwierzymy w amnesti i zoymy bro.
Wrd powstacw wybuch zaarty spr. Elizabet nie musiaa tumaczy - byo
jasne, e cz z nich uwaaa, e trzeba si podda, podczas gdy inni chcieli bi si dalej.
Dwch onierzy rzucio si na siebie z piciami i ledwo dao si ich rozdzieli. Arpd
patrzy na modych bojownikw udrczonymi oczami czowieka, ktry popeni tragiczn
omyk. W kocu nakaza cisz.
- Wzywa do gosowania przez podniesienie rki - wyjania Elizabet.
Donie poszy w gr. Arpd wpatrywa si w dymicy koniuszek papierosa; by
przeciwny kapitulacji. Elizabet nie podniosa rki. Nie miaa adnych zudze co do intencji
Rosjan i wolaa walk ni komunistyczne wizienie.
Arpd spojrza na Ebbyego.
- Te masz prawo gosowa - powiedzia.
Ebby podnis do.
 - Nale do szkoy, ktra uczy: yj, eby mg jeszcze kiedy stan do walki.
Jeden z modych onierzy wdrapa si na skrzynk i policzy gosy.
- Wikszo chce wyprbowa dobr wol Sowietw - powiedziaa Elizabet do
Ebbyego; wida byo, e jest gorzko rozczarowana. - Arpd wyjdzie z bia flag i
wynegocjuje warunki amnestii. Potem wyniesie rannych. Jutro prawdopodobnie si poddamy.
Ze wszystkich zakamarkw koszar znoszono rannych na pkolisty dziedziniec,
wiodcy do wskich stalowych drzwi w zaomie muru. Wielu kutykao na prowizorycznych
kulach. Ci, ktrzy mogli chodzi, pomagali tym, ktrzy nie byli w stanie porusza si o
wasnych siach. Arpd przywiza do kija brudny biay podkoszulek. Kilku bojownikw
wolnoci odwrcio zamglone zami oczy, gdy przywdca, rzuciwszy Elizabet ostatnie dzikie
spojrzenie, odsun rygiel pancernych drzwi i wyszed na ulic.
Ebby i Elizabet pobiegli na drugie pitro, eby przez wyrw w cianie obejrze scen
kapitulacji. Sowiecki oficer w dugim szarym paszczu, z lnicymi zotem epoletami na
ramionach, wyoni si zza czogu i spotka z Arpdem na rodku jezdni. Poczstowa poet
papierosem, a kiedy ten odmwi - wzruszy ramionami. Rozmawiali przez kilka minut, przy
czym oficer cay czas krci gow, najwyraniej nie chcc ustpi. Wreszcie poeta skin
gow na znak zgody. Rosjanin wycign do. Arpd spojrza na ni z odraz, a potem,
woywszy obie rce do kieszeni skrzanej kurtki, obrci si na picie i odszed w stron
koszar.
Po chwili znw pojawi si na ulicy, tym razem na czele wyndzniaej procesji
rannych bojownikw: niektrych niesiono na krzesach, inni szli o wasnych siach,
powczc nogami, cignici przez towarzyszy ku sowieckim czogom. Siwobrody ksidz, z
gow owinit zakrwawionym bandaem, wspiera si na ramieniu modziutkiej
sanitariuszki. W poowie drogi do linii czogw poeta zatrzyma si, a inni stanli tu za nim.
Paru z nich osuno si z wyczerpania na chodnik. Przez wyrw w murze Ebby widzia, jak
Arpd gniewnie wymachuje rk, wskazujc na kilkudziesiciu radzieckich strzelcw
wyborowych, przyczajonych na dachach po drugiej stronie ulicy. Po chwili otrzsn si
gwatownie, jakby ockn si z gbokiego snu. Wycign z kieszeni kurtki duy, ciki
pistolet, wystpi krok naprzd i przyoy sobie do skroni koniec dugiej lufy. Eljen! -
zawoa szorstkim gosem. - Niech yj! i pocign za spust. Rozleg si guchy strza, ktry
roztrzaska czaszk poety. Arpd pad na ziemi prosto do rynsztoka. Podwinita,
przygnieciona ciarem ciaa noga sterczaa miesznie jak u poamanej marionetki, z
olbrzymiej dziury w gowie tryskaa krew. Ranni, ktrzy najpierw stoczyli si wok
martwego przywdcy, zaczli si cofa. Z dachw po przeciwnej stronie ulicy rozleg si
przenikliwy gwizd. Potem gwatowna seria cia powstacw z ng. Ci, ktrzy siedzieli na
krzesach, potoczyli si bezwadnie na ziemi. Po chwili byo ju po wszystkim. Elizabet,
zbyt oguszona, by wymwi cho sowo, odwrcia si i opara plecami o cian, blada i
drca. Na moment zapada miertelna cisza. Nagle wok rozlego si dzikie, zwierzce
wycie. Kto otworzy ogie do snajperw, kto inny krzycza, eby nie marnowa amunicji.
- Dlaczego? - wykrztusia z trudem Elizabet. - Komu potrzebna bya ich mier?
- Spanikowali, kiedy usyszeli strza - zgadywa wstrznity do gbi Ebby.
Elizabet, skulona, jakby skurczona w sobie, patrzya na ciao kochanka, lece w
rynsztoku w kauy krwi. Szukajc ukojenia, przywoaa z pamici wers z perskiego poematu,
ktry sta si natchnieniem jednego z wczesnych wierszy Arpda. Najczerwiesza ra
kwitnie tam, gdzie Cezar we krwi ley pogrzebany - wymamrotaa. Potem wyja zza paska
stary rewolwer Webley-Fosbery i obrcia bbenek.
- Zostay mi cztery kule - trzy dla Rosjan, ostatnia dla mnie. Nie zniosabym znowu
tortur...
Ebby podszed do przykrytego gazetami ciaa i zabra porzucony obok karabin.
Odpdzi muchy i zacz szpera po kieszeniach martwego onierza w poszukiwaniu naboi.
Znalaz dwa - zaadowa jeden i zarepetowa bro.
- Id z tob. Bdziemy walczy razem - powiedzia.
Gdzie ponad ich gowami rozleg si melancholijny jk cygaskich skrzypiec; to
Zoltan wzywa wgierskich bojownikw wolnoci na ostatni bitw z hordami najedcw.
*
Okoo drugiej czterdzieci pi nad ranem siedzcy pod cian Ebby, ktry prbowa
spa z karabinem na kolanach, poczu, e kto delikatnie szturcha go w rami. Otworzy oczy
i ujrza przykucnitego tu obok Zoltana.
- Jest droga ucieczki - szepta Cygan w podnieceniu. - Przez tunele.
Elizabet, skulona pod kocem na betonowej pododze, ockna si natychmiast.
- Dlaczego nas budzisz? - burkna gniewnie. - Czogi strzelaj dopiero o trzeciej.
- Zoltan uwaa, e moemy uciec - powiedzia cicho Ebby.
- Harowalimy z chopakami kilka godzin - mwi Zoltan, byskajc biaymi zbami w
penym dumy umiechu. - Zrobilimy wyom w tunelu kanau na tyach koszar i spucilimy
cieki do piwnicy, okay? Za jaki kwadrans bdzie mona tamtdy przej. Czmychniemy
jeszcze tej nocy. Wszyscy ju wiedz. Jak to pan wtedy powiedzia, panie Ebbitt... kiedy
gosowalimy? Przeyjemy, eby walczy kiedy indziej, prawda? To chodcie ze mn. Tylko
cicho.
 Idc po omacku, Zoltan sprowadzi ich po elaznych schodkach do wazu w
podziemiach, a potem znowu w d, po drewnianej drabinie, do dawnego, nieuywanego od
lat magazynu. Ogromna sala, owietlona kilkoma kolejowymi lampami naftowymi, bya
cakiem pusta, jeli nie liczy drewnianych jaszczy, w ktrych niegdy przewoono proch
armatni. Ceglane mury pokrywa zielonkawy osad wilgotnej pleni. Jeden po drugim
nadchodzili obrocy koszar Kilian. Przyprowadzono te dwunastu radzieckich dezerterw,
ukrywajcych si w lochu, w ktrym kiedy, na przeomie wiekw, trzymano winiw.
Rozdano im cywilne ubrania, cignite z cia polegych bojownikw, wgierskie dokumenty
i pienidze, a take mapy z zaznaczon drog do jugosowiaskiej granicy. W oczach Rosjan
czai si strach, ale ochoczo uchwycili si tej ostatniej szansy, jak bya dla nich ucieczka do
Jugosawii; gdyby ich schwytano, stanliby przed plutonem egzekucyjnym.
Powstacy i dezerterzy podzielili si na picioosobowe oddziay. Co pi minut jaka
grupka znikaa w mrocznych czeluciach ceglanej studni. Na zewntrz, jak zwykle
punktualnie o trzeciej nad ranem, zagrzmiay guche salwy sowieckich czogw. Zoltan,
Ebby, Elizabet i dwch dezerterw stanowili przedostatni grup. Powoli opuciwszy si na
rkach po cianie szybu, Cygan stan na dnie tunelu, po kostki w cuchncych kaem
ciekach. Idca pomidzy Ebbym a Zoltanem Elizabet zakrya doni usta i nos, ale i tak
krcio jej si w gowie od duszcego, wszechobecnego smrodu. Ebby zauway, e zatacza
si z boku na bok i obija o liskie ciany, wic chwyci j mocno za pasek, eby nie upada.
Zoltan, ze swoim zakrzywionym noem za pasem, skrzypkami przerzuconymi na sznurze
przez plecy i lamp naftow w rku, par cay czas naprzd. Przeszli ju jakie sto pidziesit
metrw, kiedy poziom ciekw nagle zacz si podnosi. Elizabet krzykna. Zoltan
przyspieszy kroku, przedzierajc si przez ma, ktra sigaa teraz kolan. Za ich plecami
rozlegy si przeraone gosy ostatniej grupy, zalewanej przybierajc szybko fal.
cieki dochodziy im ju do pasa, kiedy tunel skrci w prawo i oczom uciekinierw
ukazaa si metalowa drabinka, poyskujca w bladym wietle lampy naftowej. Umocowane
w cianie szczeble nikny gdzie w ciemnoci, wysoko ponad ich gowami. Zoltan wspi si
pierwszy i poda rk Elizabet; robi tak za kadym razem, gdy napotyka zamany szczebel.
Z oddali dobiegay stumione pokrzykiwania uciekinierw, brncych przez cuchnc rzek.
Nagle usyszeli gony plusk, jakby kto gwatownie szamota si w wodzie, a po chwili
chrapliwe rzenie.
Wiszcy na drabince Zoltan zawoa co po wgiersku. Kto odkrzykn gardowym
gosem.
- Tylko dwoje przeszo - powiedzia Zoltan, po czym odwrci si i znw zacz si
wspina.
Nad ich gowami zamigotao wiato, jaki cichy gos szepta sowa otuchy. Mocne
rce wycigny ich na powierzchni. Bez si upadli na ziemi. Dwaj radzieccy dezerterzy -
tak modzi, e na ich twarzach nie byo ladu zarostu - usiedli obok nich. Wok, oparci o
ciany, odpoczywali wszyscy, ktrym udao si wyj z kanaw.
- Gdzie jestemy? - zapyta Ebby.
- W piwnicy. Na grze jest piekarnia. Syszycie...? - odpar jeden z powstacw,
znajcy troch angielski.
Istotnie, z gry dobiega cichy warkot maszyn. Zoltan porozmawia z kilkoma
bojownikami, potem wrci do Ebbyego i Elizabet.
- Powiedzieli, e zostao nam jakie dwie i p godziny ciemnoci, okay?
Odetchniemy tu chwil, a pniej rozdzielimy si na mae grupki i oddalimy od koszar na
bezpieczn odlego, zanim Ruscy zorientuj si, emy im prysnli. Jest tu paru studentw,
ktrzy znaj Peszt jak wasn kiesze. Poprowadz nas.
- Dokd pjdziemy? - zapytaa Elizabet.
- Do Austrii - odpar Zoltan.
Dziewczyna odwrcia si do Ebbyego.
- Moesz si schroni w amerykaskiej ambasadzie.
Ebby potrzsn gow.
- Rosjanie na pewno otoczyli budynek, eby Wgrzy nie mogli poprosi nas o azyl. -
Umiechn si do niej. - Najlepiej bdzie, jak pojad z tob do Austrii.
Najpierw wyruszyli dezerterzy, bo to oni mieli najwicej do stracenia. Jeden z nich
odwrci si w drzwiach i powiedzia co po rosyjsku. Ukoniwszy si w pas bojownikom
wolnoci, znikn na drewnianych schodach. Par minut pniej Ebby, Elizabet i Zoltan
podyli ich ladem. Wydostawszy si z piwnicy, przeleli przez pot i znaleli si na
szkolnym boisku. Od Dunaju wia zimny, suchy wiatr. Elizabet, zwrcona twarz w stron
rzeki, gboko wdychaa czyste, rzekie powietrze. W oddali pomienie lizay czarne niebo
nad miastem. Gmach Archiwum Narodowego na Grze Zamkowej po drugiej stronie Dunaju
sta w ogniu. Ze szpitala Rokus zostay tylko zgliszcza. Nad Csepel, Ujpest i Kbnya szala
poar. Mody chopak, okularnik o pocigej, wymizerowanej twarzy, uzbrojony w
zdezelowany karabin, przewieszony przez kociste rami, poprowadzi ich labiryntem
bocznych uliczek w kierunku poudniowych przedmie Pesztu. Droga wioda przez dobrze
utrzymane ogrody na tyach posesji, ceglane murki i elazne ogrodzenia. Minli hale targowe,
pene milczcych kobiet z dziemi, i kluczc w wskich zaukach, dotarli do szerokiej alei,
wychodzcej na niewielki skwer. Z domw po obu stronach ulicy zostay jedynie kupy gruzu.
Chodnik zasiany by pokymi, jesiennymi limi, odamkami cegie i szka. Wyjrzeli
ostronie zza wga. Niedaleko skweru dostrzegli sowieckich onierzy, grzejcych donie
nad ogniskiem, rozpalonym porodku ulicy. Od miedzianej czerwieni rozarzonego nieba
odcinay si nagie gazie drzew.
Z gazi zwisay, roztaczone w podmuchach wiatru, ciaa dwunastu bojownikw
wolnoci. Na jezdni leaa rozjechana gsienicami czogw, nienaturalnie powyginana ludzka
posta z rozrzuconymi rkami, niby szmaciana kuka.
- Nie patrz tam - wyszepta dziko Ebby, odcigajc Elizabet.
Zrozpaczona, zatoczya si na cian i ukrya twarz w doniach.
Nisko pochyleni, przebiegli przez ulic, nie zwracajc na siebie uwagi stojcych
wok ogniska onierzy. W pewnej chwili Elizabet, roztrzsiona, do cna wyczerpana, niemal
bez tchu, zacza zostawa w tyle. Ebby obj j ramieniem i powlk za sob. Kiedy
pierwsze szare smugi rozjaniy niebo, uciekinierzy byli ju daleko na przedmieciach Pesztu.
Z lewej strony rozcigay si pola czarnej, zaoranej ziemi, poyskujcej od rosy. Za Csepel
znaleli turystyczne rowery wodne, przycumowane do pomostu. Rozbili kdki, odwizali
acuchy i przepynli na drugi brzeg Dunaju, a potem ruszyli przed siebie poln drog,
biegnc wzdu rzeki. Po dwch kilometrach dotarli do drewnianej bramy, prowadzcej na
teren spdzielni mleczarskiej Czerwony Sztandar, znanej z poparcia dla rebeliantw.
Niebo byo ju zupenie jasne. Nocny str z dug czarn brod zaprowadzi ich ukradkiem
do szopy na pasz. Padli bez si na siano i natychmiast zasnli.
W cigu dnia w szopie pojawili si nowi uchodcy: profesor uniwersytetu w
podeszym wieku i jego wymizerowana maonka, dyrygent budapeszteskiej filharmonii,
lalkarz taszczcy dwie ogromne walizy marionetek, synny komentator sportowy z
dziewczyn i rwnie synny bramkarz wgierskiej narodowej druyny pikarskiej z on i
dzieckiem. W poudnie kilka kobiet ze spdzielni przynioso kosze z chlebem i serem.
Uciekinierzy arocznie rzucili si na jedzenie; dla wielu by to pierwszy posiek od paru dni.
O zmierzchu przed szop zajechaa stara zakadowa ciarwka marki koda z silnikiem
Diesla. Elizabet wzia kierowc na bok i szeptaa z nim gorczkowo przez jaki czas. Z
wahaniem pokrci gow, na co Elizabet wyja ze skrytki map, rozoya j na masce i
palcem pokazaa mu drog. Potem chwycia go za rk i ponowia prob. Mczyzna zerkn
na zegarek i bez wikszego zapau skin gow. Elizabet, ocierajc zy, dzikowaa mu
wylewnie.
Dziewitnacioro uchodcw stoczyo si na skrawku wolnego miejsca, w tyle
zaadowanej pasz przyczepy. Rolnicy zasonili ich deskami, ktre przykryli snopkami siana.
Elizabet, wci jeszcze saba i wyczerpana, chocia przespaa w szopie prawie cay dzie,
opara gow na ramieniu Ebbyego. Obj j i przycign bliej. Po chwili usyszeli, jak
silnik kody wystrzeli kilka razy i w kocu zaskoczy.
Prawie trzy godziny ciarwka kluczya bocznymi drogami, omijajc wsie i
miasteczka. Ukryci pod sianem uchodcy, ciasno przytuleni do siebie, poobijani od cigego
podskakiwania na wybojach, bezskutecznie prbowali rozprostowa zdrtwiae rce i nogi.
Profesor, yd talmudysta, mamrota pod nosem okolicznociowe modlitwy po hebrajsku.
Dyrygent wycign ma kieszonkow latark i partytur jakiej symfonii; od czasu do czasu
nuci zdartym falsetem kilka melodyjnych taktw, po czym znw zagbia si w lektur
interwaw, krzyykw i bemoli.
Okoo dziesitej pasaerowie poczuli, e ciarwka bierze ostry zakrt i wjeda na
tward, brukowan drog. Wkrtce zatrzymali si. Silnik zamilk. Sycha byo, jak jacy
ludzie wdrapuj si na boki samochodu. Czyje rce odsuny snopki siana i zdjy deski. Nad
gowami uciekinierw ukazao si nagle bezchmurne niebo, usiane gwiazdami, wrd ktrych
wyranie zaznaczaa si Droga Mleczna. Wysiedli, eby cho na chwil rozprostowa koci.
Kilka osb znikno w ciemnoci, szukajc krzaczkw. Znajdowali si na terenie
pastwowego gospodarstwa rolnego. Mczyni w subowych ogrodniczkach ustawili si w
szeregu; jedni napeniali plastikowe kanistry olejem napdowym z wielkiej cysterny, inni
podawali je dalej i wlewali zawarto do baku stojcej w szopie ciarwki. Elizabet
niecierpliwie rozgldaa si wok. Do szopy wesza otya kobieta. Trzymaa za rk ma,
chud dziewczynk o krtko ostrzyonych, popielatych wosach. Dziewczynka, w
chopicym paszczyku, z lalk pod pach, dostrzega Elizabet i z paczem rzucia si jej na
szyj. Przytuliy si mocno do siebie. Kiedy bak samochodu by ju peen, kierowca zawoa,
eby si pospieszyli, bo najpniej o trzeciej musz by na granicy. Otya kobieta
przykucna i ucaowaa dziecko. Potem obja Elizabet i szepna jej co na poegnanie.
Ebby podsadzi lekk jak pirko dziewczynk na przyczep. Gdy ostatni snopek siana leg z
powrotem nad gowami uciekinierw, Elizabet pochylia si do Ebbyego i szepna:
- To moja crka Nellie. Nellie, kwiatuszku, przedstawiam ci bardzo miego pana,
ktry ma na imi Elliott.
Nellie przytulia do siebie lalk.
- Cze - powiedziaa niemiao. - Lubisz chowa si w sianie?
- Nieza zabawa - odpar Ebby.
- Czy li ludzie nas znajd?
 Ebby wzi w donie jej drobn rczk. Wyczu, e maa z wielkim napiciem czeka
na jego odpowied.
- Nie maj szans.
- A jeeli im si uda?
- Nie uda si.
Wygldao na to, e j przekona.
- Elliott? - spytaa po chwili.
- Tak?
- Boisz si ciemnoci?
- Dawniej si baem - odpar Ebby. - Teraz ju nie.
- Jak miaam cztery latka, bardzo si baam. Ale niedugo skocz sze, wic ju si
nie boj - oznajmia zadziwiajco dorosym tonem.
- Musisz mi obieca - powiedziaa Elizabet do crki - e nie bdziesz marudzi.
- Obiecuj - przyrzeka Nellie.
- Grzeczne dziecko - pochwali Ebby z umiechem.
Nellie zasna na kolanach Elizabet, ktra te si zdrzemna na ramieniu Ebbyego.
Ciarwka zjechaa na poln drog i ruszya dalej na zachd, podskakujc na wybojach. Od
czasu do czasu kto zapala latark. Ebby widzia ich widmowe, troch nierealne postaci.
Jedni spali, inni patrzyli w przestrze szeroko otwartymi oczyma. Tu po pierwszej w nocy
samochd zatrzyma si gwatownie. Szarpnicie obudzio pasaerw. Usyszeli, e kto
rozmawia z kierowc. Elizabet, oddychajc bezgonie, podaa w ciemnoci Ebbyemu swj
rewolwer. Upewni si, czy bro jest naadowana. Odbezpieczy. Zoltan wyszepta mu do
ucha: Blokada drogowa. To Wgrzy, nie Sowieci, okay? Bez paniki. Kierowca mwi, eby
nie szukali pod sianem, bo wszystkich obudz. onierze si miej i pytaj ilu. Kierowca
mwi, e osiemnastu, nie liczc jednego dziecka i jednego niemowlcia. onierz prosi o
papierosa, mwi, ebymy uwaali, bo Ruscy patroluj granic. yczy nam szczcia.
Ruszyli dalej. O drugiej dwadziecia pi nad ranem zjechali z drogi i stanli nad
jak rzeczk. Uchodcy wygramolili si spod sterty siana. Elizabet zmoczya chusteczk w
strumyku i przemya twarz Nellie. Sama te si troch odwieya.
- Jestem godna - poskarya si dziewczynka.
Profesor podszed i wrczy jej niedojedzon kanapk.
- Bdziesz miaa co opowiada swoim dzieciom, jak doroniesz - rzek. - Powiedz, e
wszystko wymylia, eby im zaimponowa.
Dwadziecia minut pniej Ebby usysza na drodze guchy ttent. W chwil potem
ich oczom ukaza si szczupy mczyzna w rednim wieku, ubrany w buty do konnej jazdy,
bryczesy i skrzan kurtk. Jecha na gniadym ogierze, ktrego kopyta owinite byy
szmatami. Przedstawi si jako Marton. Uchodcy otoczyli go ciasnym krgiem, a on
wyjania im co przyciszonym gosem.
- Mwi, e do granicy jest jakie czterdzieci minut drogi piechot - tumaczya
Ebbyemu Elizabet. - To teren patrolowany gwnie przez Wgrw. Jeli nas wypatrz, bd
prawdopodobnie udawali, e nic nie widz. Radzi tym modym, eby dali dziecku proszek na
sen. Mwi, e lepiej zostawi bagae; mog opni marsz. Ale lalkarz si upiera. Mwi, e
w tych walizkach jest cae jego ycie; bez nich nie bdzie w stanie wyy na Zachodzie. Jak
zostaniesz w tyle, twoja sprawa, odpowiada Marton. Pjdziemy parami za nim i jego koniem.
Zna drog przez pole minowe. Od tygodni przechodzi tdy co noc. Kady ma i dokadnie
po ladach tego, ktry jest przed nim. Dziewczynka nie nady. Kto musi j nie.
- Powiedz mu, e wezm j na rce.
Marton wyj fiolk proszkw nasennych. Moda matka odamaa kawaek tabletki i
woya dziecku do buzi. Wszyscy rozpakowali bagae, eby zabra ze sob tylko to, co
najbardziej wartociowe. Kiedy ruszyli za Martonem, Ebby zobaczy, e lalkarz taszczy dwie
ogromne walizy. Schyli si i wzi jedn od niego.
Mczyzna zwrci ku niemu twarz jarmarcznego kuglarza i umiechn si z
wysikiem.
- Dzikuj panu - wyszepta.
Gsta mga otulia uchodcw, gdy tylko opucili bezpieczne schronienie wrd
drzew. Idc parami za Martonem i jego koniem, przecili w poprzek autostrad numer 10,
czc Budapeszt i Wiede, i powdrowali na przeaj kami. Przez stulecia chopi strzegcy
byda grodzili te pastwiska, stawiajc niskie kamienne murki - jeden metr kadego dnia. Teraz
uciekinierzy mozolnie pokonywali te przeszkody, brnc przez spowite mrokiem pustkowie.
Lodowaty wiatr przewiewa ubrania na wskro, przejmowa chodem do szpiku koci. Pod
stopami skrzypia szron. Gdzie w oddali jaki pies wy do ksiyca, przewiecajcego przez
koronki chmur. Z niewidocznych w ciemnoci opotkw odpowiedzia mu przecigy skowyt.
Wysoko nad autostrad wybucha bezdwiczna raca i z sykiem opada w d. Ko Martona,
owietlony nagym blaskiem, parskn i zary kopytami w ziemi. Uchodcy zamarli.
Przewodnik, nasuchujc odgosw nocy, wspi si na murek i wpatrzy w horyzont.
Wymamrota co pod nosem.
- Mwi, e to Ruscy. Pewnie robi obaw na uchodcw. Ale nie tutaj... Troch dalej
na pnoc.
 Kiedy raca zgasa zupenie, Marton znowu ruszy. Dyrygent, idcy tu przed Ebbym,
obejrza si do tyu. W mroku zamajaczya pociga, wymizerowana twarz. Dugi skrzany
paszcz lni od skraplajcej si mgy.
- Zna pan moe Kindertotenlieder Mahlera? - zapyta.
Kiedy Ebby mrukn co wymijajco, dyrygent zdj beret, przetar nim okulary i
zanuci cicho jak melodi.
- Mielimy to gra dzisiaj wieczorem w Budapeszcie - powiedzia, a jego obwise
policzki zatrzsy si, gdy z niedowierzaniem pokiwa gow. - Kto by przypuszcza, e to si
tak skoczy?
Odwrci si i pomaszerowa dalej, kulc si w podmuchach wiatru.
Nellie, ktr Ebby nis na barana, poklepaa go w gow.
- Zimno mi - szepna. - Nie skar si. Po prostu chc, eby wiedzia.
- Jestemy prawie na miejscu - pocieszaa j Elizabet. - Prawda? - zwrcia si do
Amerykanina, a w jej gosie zadwicza niepokj.
- Chyba ju niedaleko - powiedzia.
Szli tak jeszcze przez p godziny. Nagle na skraju pola, ktre teraz opadao agodnie
ku ciemnej kpie drzew, dostrzegli biae zabudowania, majaczce we mgle niczym
fatamorgana na pustyni. Marton zebra wszystkich uchodcw wok siebie i tumaczy co
pgosem. Kilkoro z nich ucisno mu do jak na poegnanie.
- Mwi, e tutaj si rozstajemy - powiedziaa Elizabet po angielsku. - To
gospodarstwo jest ju po drugiej stronie granicy, w Austrii. Dostaniemy tam gorcej zupy.
Kiedy odpoczniemy, pjdziemy do orodka austriackiego Czerwonego Krzya w wiosce. To
tylko dwa kilometry.
Wracajc po wasnych ladach, Marton przeszed obok Ebbyego. Patrzyli na siebie
przez dusz chwil. Ebby wycign rk.
- Dzikuj - powiedzia.
Marton poda mu swoj i odpar co po wgiersku.
- On mwi: nie zapomnij o nas, kiedy ju odjedziesz - przetumaczya Elizabet.
- Powiedz mu, e nigdy nie zapomn ani Wgier, ani jego - odrzek Ebby.
Marton wskoczy na konia i cmokajc, zawrci go na wgiersk stron. Prowadzenie
grupy przej Zoltan. Ruszyli w kierunku otynkowanego domostwa. Byli ju w poowie drogi,
gdy usyszeli jakie odgosy. Z rowu melioracyjnego wyskoczyo jak spod ziemi pi
zakapturzonych postaci w wojskowych szynelach. Szczkny karabiny. Zoltan sign po
n. Ebby zsadzi Nellie na ziemi, zrobi krok naprzd, eby j zasoni, i wyj z kieszeni
paszcza rewolwer Elizabet. W ciszy, jaka nagle zapada, usysza, e profesor znw szepcze
hebrajskie modlitwy. Jeden z onierzy podszed do Zoltana i o co zapyta.
Elizabet odetchna z ulg.
- To Wgier - powiedziaa. - Mwi, e w pobliu nie ma Rosjan. Pyta, czy nie mamy
papierosw. Powiedzia: Idcie z Bogiem.
onierze zasalutowali i odeszli.
Z bielejcego na skraju pola domu wybiego czterech modych Austriakw, eby
pomc uchodcom przej ostatnie pidziesit metrw. W obszernej izbie buzowa pod
kuchni ogie, a w eliwnym garnku pyrkotaa zupa. Uciekinierzy zdjli buty i zaczli
rozciera przemarznite stopy, popijajc gorc zup. Wkrtce po nich zjawio si jeszcze
czterech Wgrw, a potem dwa mode maestwa z trjk dzieci. Zoltan ogrza rce nad
piecem, woy weniane rkawice bez palcw, chwyci swoje ukochane skrzypki i zacz
wygrywa rzewne cygaskie melodie. Z twarzy wyczerpanych koszmarnymi przeyciami i
dug drog ludzi znikao z wolna napicie. Ten i w zdoby si na niky umiech. Par
godzin pniej, kiedy niebo na wschodzie zarowio si, jeden z Austriakw poprowadzi
ich ciek w d, do wioski. Ebby nis Nellie i wielk, pkat waliz lalkarza. Prawie
rwnoczenie dostrzeg wieyczk kocioa i grupk ludzi na pagrku.
Jeden z nich pomacha do niego rk.
- Ebby! - zawoa, zbiegajc po zboczu ku drodze.
- Jack! - krzykn Ebby.
Uciskali si serdecznie.
- As tutaj jest... - Jack odwrci si w stron wzniesienia i zawoa: - To naprawd on!
Potem znw popatrzy na Ebbyego.
- Frank bardzo wzi sobie to wszystko do serca - powiedzia i gestem podbrdka
wskaza uchodcw, potykajcych si w koleinach drogi. - Przyjedalimy tu co rano. Na
przekr wszystkiemu wierzylimy, e przyjdziesz... A tu taki widok! Cholera, nawet nie
wiesz, jak si ciesz... - Wyrwa mu z rki walizk. - Daj, wezm to... Jezu Chryste! Ebby, co
ty tam masz?!
- Nie uwierzysz, jak ci powiem.
Jack, idc wawo obok niego, rozemia si:
- Zobaczymy. Wal, stary!
- Marionetki, chopie. - Ebby obejrza si za siebie, patrzc w stron Wgier. -
Marionetki.
 12.

WASZYNGTON, DC, PITEK, 23 LISTOPADA 1956

Obszar dziaalnoci kontrwywiadu Firmy rozrs si ogromnie, odkd na jego czele

stan James Jesus Angleton. Trzy sekretarki bez przerwy strzegy drzwi do jego gabinetu, a
przez ostatnie dwanacie miesicy do wci powikszajcej si listy dyurw dopisano
trzydziestu piciu oficerw CIA. Pomimo chronicznej ciasnoty, panujcej w gmachu przy
Alei Karaluchw, kontrwywiad zdoa wydrze dla siebie spory skrawek przestrzeni. Akcj t
dowcipnisie nazwali Anschlussem Angletona - Matka zarekwirowa wielk, pozbawion
okien pakamer i zastawi j pancernymi sejfami, w ktrych przechowywa papierowe skarby,
odnalezione przez jego cudowne dzieci w nieprzebytym gszczu archiww CIA. Ale sercem
kontrwywiadu pozosta toncy w pmroku gabinet, najwitszy przybytek Angletona (jedna
ze szk filozoficznych utrzymywaa, i wiecznie spuszczone aluzje, chronice w azyl od
przypadkowych spojrze, byy na stae p r z y k l e j o n e do okna), zawalony stertami
fiszek oflagowanych czerwonymi nalepkami, oznaczajcymi informacje najwyszej wagi.
- Dziki, e wpade. Nie spodziewaem si ciebie tak szybko - powita Angleton
Ebbyego, prowadzc przez labirynt pude do jedynego w caym pomieszczeniu w miar
przyzwoitego krzesa.
- Nie mam adnych pilnych spraw. Z Dullesem umwiem si dopiero po poudniu -
odrzek Ebby.
- Jacka danielsa? - zapyta Angleton, sadowic si za biurkiem i zerkajc na gocia zza
lampy od Tiffanyego. Przymruy oczy. Gdzie w okolicy ukw brwiowych czaiy si
jeszcze resztki migreny, ktra drczya go przez ca noc.
- Chtnie.
Angleton napeni dwie szklanki i pchn jedn do Ebbyego.
- Twoje zdrowie - powiedzia.
- Za naiwnych Wgrw, ktrzy dali si nabra na gadk o odpychaniu komunizmu -
odpar Ebby zaczepnie.
Trcili si szklankami. Sczc burbona, Ebby skrzywi si na wspomnienie palcego
smaku wgierskiej brandy Torkoly, ktr Arpd Zelk poczstowa go przy pierwszym
spotkaniu. Jack daniels Matki by o niebo agodniejszy. Tu, w Waszyngtonie, wszystko byo
agodniejsze.
- Zgorzkniae troch...
 - Naprawd?
Angleton nie lubi przelewa z pustego w prne i zawsze krpoway go towarzyskie
pogawdki o niczym, ale brn dalej.
- Jak podr? - zagadn.
- O wiele za duga. Bite dwadziecia siedem godzin, nie liczc ptora dnia w
Niemczech. Chopcy z Si Powietrznych musieli naprawi kaszlcy silnik.
- Doszy mnie suchy, e wrcie z kobiet...
- Z kobiet i z dzieckiem. Dziewczynk. Ma prawie sze lat i nie boi si ciemnoci.
Kobieta ma prawie trzydzieci trzy i bardzo si boi ciemnoci. wiata te, jak si nad tym
dobrze zastanowi.
- Doszlicie ju do siebie? Zdye troch odpocz po tej wgierskiej eskapadzie?
- As zaatwi nam dziesi dni w jakim gasthausie pod Innsbruckiem. Dugie spacery
po Alpach Bawarskich. Ciche wieczory przy trzaskajcym ognisku. Kiedy tam bylimy, przez
granic przedostao si jeszcze dwanacie tysicy uchodcw.
Angletonowi wyranie zabrako tematu do dalszej rozmowy. Zapali papierosa i z ulg
skry si za kbami dymu.
- Czytaem - zakaszla sucho - notatki z przesuchania w Wiedniu...
- Tak mylaem.
- Szczeglnie zainteresoway mnie twoje podejrzenia co do sowieckiego kreta...
- To nie s podejrzenia, to pewno.
- Aha.
- Powiedziaem ju prawie wszystko, co wiem.
- Zechcesz mi to powtrzy?
- Miaem doskona przykrywk z mojej dawnej kancelarii prawniczej, w razie gdyby
kto bardziej si mn interesowa, ale ludzie z AVH trafili do mnie jak po sznurku. Zostaem
porwany...
- Przed spotkaniem z Arpdem Zelkiem?
- Po spotkaniu.
Angleton myla na gos.
- A wic mg ci zdradzi kto z otoczenia Zelka.
- Mg, ale nie zdradzi. Genera pukownik, ktry mnie przesuchiwa, zna moje akta
z rejestru centralnego. Wiedzia, e zostaem przydzielony do Dyrektoriatu Operacyjnego
Franka Wisnera; wiedzia, e byem w Sekcji Rosji Sowieckiej DD/O. Wiedzia, e
pracowaem w bazie we Frankfurcie i e wysyaem emigrantw do Polski, Zwizku
Radzieckiego i Albanii.
Ukryte za zason dymu oczy Angletona zwziy si jak szparki.
- Potem wysza sprawa Tonyego Spinka - doda Ebby.
- W protokole twoich zezna nie ma adnej wzmianki o Spinku.
- Uwiadomiem to sobie podczas jednego z dugich alpejskich spacerw, kiedy w
kko wakowaem w mylach wszystko, co przeyem w trakcie ledztwa. Mczyo mnie to
nawet we nie. Wci ten sam koszmar: znw jestem w tamtym pokoju, siedz na stoku,
olepiony blaskiem lamp, albo stoj przy oknie i patrz, jak torturuj Elizabet...
- Mwie o Spinku - wrci do tematu Angleton.
- Ach, tak... O Spinku. Towarzysz genera pukownik wiedzia, e Tony by moim
bezporednim przeoonym we Frankfurcie. Wiedzia, e dostaem awans, kiedy w
pidziesitym czwartym przeniesiono Spinka do Waszyngtonu.
- Zna dat?
- Tak. Powiedzia: Tysic dziewiset pidziesity czwarty. - Ebby przymkn
oczy. - Zanim Arpd Zelk zacign go do chodni i powiesi na haku, tamten zdy jeszcze
krzykn, e dosta o mnie cynk z centrali...
Matka pochyli si do przodu.
- W wiecie wywiadu jest wiele central.
- Mia na myli central w Moskwie.
- Skd wiesz?
- Tak przypuszczam... - Ebby wzruszy ramionami.
Zabrzcza jeden ze stojcych na biurku telefonw. Angleton, notujc co na fiszce,
podnis suchawk i przycisn j do ucha.
- Nie, to nie pogoska - powiedzia po duszej chwili. - Moja krzywka katlei
wanie zakwita... Wyobra sobie, osiemnacie miesicy wczeniej, ni si spodziewaem!
Jest przepikna. Przepraszam ci, Fred, ale mam gocia. Oddzwoni pniej. - Rzuci
suchawk na wideki.
- Co to jest krzywka katlei?
Angleton umiechn si pgbkiem. Byo to tak niezwyke u tego pospnego z
natury, zamknitego w sobie czowieka, e Ebby mia wraenie, i szef wywiadu wrcz
promienieje szczciem.
- To nowa odmiana orchidei - wyjani szef kontrwywiadu ze wstydliw dum. - Lata
pracy. Zakwita, skubana, akurat w ten weekend. Chc j zarejestrowa pod imieniem mojej
ony. Bdzie figurowa w ksikach jako Cicely Angleton.
 - Moje gratulacje.
Angleton nie wyczu ironii.
- Dzikuj. - Skin gow. - Dzikuj bardzo. - Odchrzkn i zerkn do swoich
fiszek.
Kiedy odezwa si znowu, jego gos przybra ju zwyky, oschy ton.
- O czym jeszcze zapomniae powiedzie podczas przesuchania w Wiedniu?
- Jest tego cae mnstwo. Prawie same pytania.
- Jakie?
- Dlaczego zrzuty agentw poszy le ju p o czerwcu pidziesitego pierwszego
roku, czyli wtedy, kiedy Philbyego wylali, a Maclean i Burgess siedzieli w Moskwie?
Dlaczego stracilimy t par podwjnych agentw w Niemczech? Skd KGB wiedzia, ktrzy
z dyplomatw pracujcych w naszej ambasadzie w Moskwie obsuguj skrzynki kontaktowe?
Lista pyta jest duga. Skd wyszed przeciek? Skd wgierski genera pukownik czerpa
niezachwian pewno, e pracuj dla Asa? Skd wiedzieli, e zastpiem Spinka, kiedy
zosta odwoany do domu? Jeeli od KGB, to skd o tym wiedzieli Rosjanie?
Angleton, jakby zgarbiony pod ciarem tajemnic, wsta i wycign rk do
Ebbyego.
- Dzikuj, e powicie mi swj czas. Ciesz si, e znw jeste z nami, cay i
zdrowy.
Mody czowiek umiechn si pod nosem.
- Cay moe. Ale nie wiem, czy zdrowy.
Po wyjciu Ebbitta Angleton usiad za biurkiem i nala sobie jeszcze jedn
szklaneczk jacka danielsa. Elliott si nie myli, to jasne: Rosjanie maj kreta w CIA,
najprawdopodobniej w tajnych subach, moe nawet w samym sercu tajnych sub, w Sekcji
Rosji Sowieckiej. Wycign z puda fiszk Anthonyego Spinka i przyklei w rogu czerwon
kropk. Zaintrygowa go ten czowiek. Zarwno Ebbitt, jak i inni pracownicy frankfurckiej
placwki nie znali caej prawdy. Spink wcale nie zosta przeniesiony do
Waszyngtonu - cignito go z powrotem, bo sypia z Niemk, ktrej siostra mieszkaa w
Niemczech Wschodnich. Poddano go wtedy badaniu wykrywaczem kamstw, ale jeli yknie
si wystarczajc ilo rodkw uspokajajcych, mona z powodzeniem oszuka wariograf.
Nie zaszkodzioby wezwa go tu znowu i przebada jeszcze raz. A skoro tak, to naleaoby
te przyjrze si bliej dwm oficerom, ktrzy kryli go swego czasu przed central. Jest
jeszcze zastpca szefa placwki w Pradze, ktry zdeponowa siedem tysicy dolarw na
koncie swojej ony w pewnym banku w pnocnej czci stanu Nowy Jork. I szyfrant w
Paryu, ktry siedem razy dzwoni do Stambuu pod pretekstem rozmowy z crk,
przebywajc tam na wakacjach. I sekretarka w Warszawie, ktra dostaa kwiaty od Polaka,
poznanego przypadkowo na jakim koncercie. I onierz piechoty morskiej z ambasady w
Moskwie, ktry paci za usugi radzieckiej prostytutki dolarami sprzedawanymi na czarnym
rynku. I pracownik kontraktowy w Meksyku, ktrego widziano wychodzcego z nocnego
klubu dla transwestytw, gdzie znajdowa si punkt kontaktowy miejscowych agentw KGB.
I mody oficer z ambasady w Sofii, ktry w bagau dyplomatycznym przemyci do
Stanw trzy bezcenne ikony. No i oczywicie E. Winstrom Ebbitt II. A jeeli go przekabacili
w tym wizieniu? A jeeli nigdy w wizieniu nie siedzia? A jeeli to Ebbitt jest sowieckim
kretem? Dziadek, wirtuoz szpiegowskiej gry, mg podsun mu, eby sam poruszy t
spraw - e b y powiedzia Angletonowi t o, c o i tak ju
b y o w i a d o m e! - i w ten sposb odwrci uwag od siebie. Trzeba rozway i tak
moliwo.
Angleton zakry uszy rkami. W skroniach czu odlege dudnienie migreny -
prymitywne tam-tamy, przyzywajce ducha Dziadka, ktry odtd mia go nawiedza,
pozbawiajc snu i rozsdku, dopki szef kontrwywiadu nie odprawi nad nim egzorcyzmw.
*
Pawic si w rozkosznym omdleniu po chwilach erotycznych uniesie, Bernice
opada na stoek przy barze w Peoples Drugstore, o kilka minut spacerkiem od jej
mieszkania.
- Na co masz ochot? - zapytaa Eugenea, ktry usadowi si obok niej.
- Na ciebie.
- Mnie dopiero co miae - rzeka Bernice. - Mwi o kolacji, kochanie.
- Moe kiebaski - zdecydowa Eugene i zawoa do Greka za lad: - Podaj nam
kiebaski, Lukas! Ca skwierczc patelni. Ze startymi ziemniakami, smaon cebulk i
jednym z tych twoich greckich omletw z mnstwa jajek. I kaw.
- Wyglda na to, e dwa gobki znw zapracoway na niezy apetyt. - Lukas
umiechn si lubienie.
Widywa ich wystarczajco czsto, aby odgadn, e i tym razem zawdziczaj wilczy
apetyt udanemu seksowi.
- A co dla modej damy?
- To samo, tylko bez ziemniakw - powiedziaa dziewczyna. - I jeszcze col, i
malinowy koktajl mleczny na deser.
- Ju si robi - odpar Grek, zrcznie wbijajc jajka do miski.
 Trzydzieci pi minut pniej zebra puste talerze, a Bernice zaja si swoim
koktajlem, gono siorbic przez dwie somki. Kiedy przerwaa, eby nabra powietrza,
podniosa gow i spojrzaa na Eugenea.
- Od paru tygodni jeste z siebie bardzo zadowolony, kochanie. To si rzuca w oczy.
Mody czowiek zerkn na Lukasa, ktry szorowa patelnie po drugiej stronie lady.
- Mam powody. Kontrrewolucja na Wgrzech dostaa po nosie. Kolonializm dosta
wycisk w Egipcie. To by dobry miesic dla socjalizmu.
- Jeste zabjczo namitny, Eugene. Nie tylko w ku... Do wszystkiego podchodzisz
z pasj. Znaam wielu socjalistw, ale aden nie by taki jak ty. - Pocigna spory yk. -
Popraw mnie, kochanie, jeeli si myl - odezwaa si po chwili, a jej twarz staa nagle w
napiciu - kiedy w Ameryce zwyciy komunizm, pewnie wrcisz do domu.
Eugene zamiesza cukier w drugiej filiance kawy.
- Tak sdz.
- Naprawd mgby?
- Co przez to rozumiesz?
- Czy teraz, kiedy przywyke do tego wszystkiego - machna rk w kierunku
kolorowej, zatoczonej ulicy - potrafiby y w komunie?
- Nie zepsu mnie materializm, Bernice.
- Wcale tego nie powiedziaam, kochanie. Chodzi o to, e trudno ci si bdzie
przestawi. - Umiechna si na sam myl. - Powiniene wraca powoli, jak nurek
wypywajcy na powierzchni.
Zachichota rozbawiony.
- To co innego. Nie jestem nurkiem!
- Ale tak, w pewnym sensie... Jeste radzieckim nurkiem, ktry walczy z rekinami i
paszczkami, eby spldrowa wrak kapitalizmu, spoczywajcy na dnie w mrocznych
gbinach.
Spostrzegszy gniew w jego oczach, dodaa szybko:
- Hej, Lukas nas nie syszy...
Umiechna si tsknie.
- Prosz ci, Eugene, we mnie ze sob. - Zerkna na Greka i dokoczya szeptem: -
Chc wrci z tob do Matuszki Rosji, kochanie. Marz o tym od dawna.
- To nie takie proste. Tam jest inaczej, ni mylisz - powiedzia cicho.
- A jak?
- Brakuje mieszka. Nierzadko dwie, a nawet trzy rodziny yj pod jednym dachem.
W sklepach s dugie kolejki. eby cokolwiek kupi, trzeba stan w trzech naraz...
Zastanawia si, jak by tu j odstraszy. Kto wie, moe po powrocie uda mu si
odnale Azali Izanown? Moe znowu bd razem? O ile nie wysza za m. O ile go
jeszcze pamita. Nawet teraz, po tylu latach, brzmi mu w uszach jej gos: Sprawdzimy, czy
mona pogodzi w ku twoje podanie i moje pragnienia.
- ...a ju na pewno ci si nie spodoba - doda z powag - e w Rosji nie ma jazzu.
- Ale za to nikt nikogo nie wyzyskuje - nie dawaa za wygran Bernice - bo rodki
produkcji s wasnoci proletariatu. Uwaam, e wsplna azienka to niezbyt wygrowana
cena za rwno i sprawiedliwo. Kiedy socjalizm przeobrazi si w prawdziwy komunizm,
kolejki znikn, a robotnicy bd sucha jazzu w swoich nowych mieszkaniach. Prawda,
kochanie?
- Co do mieszka i kolejek, zgoda. Gorzej z jazzem.
- Dla dobra sprawy chtnie zrezygnuj z jazzu - odpara powanie. - Na razie to czysta
teoria, ale musz wiedzie, czy zabierzesz mnie ze sob do ojczyzny socjalizmu. Powiedz, tak
czy nie?
Eugene zrozumia, e Bernice nie popuci.
- Nie my o tym decydujemy, tylko partia. Nawet gdyby w Ameryce zmieni si ustrj,
centrala moe zada, eby zostaa. Tu, na miejscu, bd nam wtedy potrzebni oddani
towarzysze. Kto musi trzyma rk na pulsie.
Bernice miaa bardzo nieszczliw min.
- To znaczy, e do koca ycia bd musiaa mieszka w Stanach? O to ci chodzi?
- Ty i Max jestecie onierzami na froncie - tumaczy cierpliwie Eugene. - Kiedy
komunizm zwyciy, ludzie nazw ulice amerykaskich miast waszymi imionami. Kto wie,
jak wysoko zajdziecie.
- Na przykad?
- Kto taki jak ty, z tak pikn kart w yciorysie, powinien znale si w Biaym
Domu. Wiem, co mwi.
Bernice pojaniaa.
- Eee tam, chcesz mnie tylko pocieszy...
- Ale skd! Naprawd tak myl.
Odchylia si do tyu, potrzsna gow, rozemiaa si i zachwiaa na stoku, jakby
zakrcio jej si w gowie.
- Powiem ci co, czego jeszcze nigdy nikomu nie mwiam. Wiesz, ta caa
permanentna rewolucja, dyktatura proletariatu, wyzysk, alienacja... Waciwie to ja tego
wcale nie rozumiem.
- A czym jest dla ciebie komunizm, Bernice?
Zastanowia si chwil.
- Dla mnie - odezwaa si wreszcie - komunizm to walka z obojtnoci. Troszczenie
si o innych bardziej ni o samego siebie.
Eugene pochyli si ku niej i pocaowa j w usta.
- Jeste piekielnie dobrym towarzyszem broni, Bernice.
- Ty te, Eugene, kochanie.
*
Narada u DCI, zaplanowana na szst trzydzieci, opniaa si. Kilku starszych
oficerw Firmy, wrd nich Leo Kritzky, czekao w dawnym budynku Ministerstwa Wojny
na wiceprezydenta Richarda Nixona, ktry mia przyby na odpraw powicon sytuacji na
Wgrzech. Allen Dulles zamkn si u siebie w gabinecie, gdzie zwoa prywatne konsylium
psychiatrw, eby omwi spraw Franka Wisnera, ktrego stan budzi powane obawy.
Plotki o nieobliczalnym zachowaniu Asa rozniosy si ju po caej Firmie. Upadek
wgierskiego powstania odbi si wyranie na jego psychice. Z pocztku starzy
wsppracownicy DD/O przypisywali jego zmienne nastroje i gwatowne reakcje stresowi
oraz przemczeniu prac, majc nadziej, e z czasem odzyska rwnowag. Dick Helms, szef
operacji Wisnera, kry go, jak mg, ale oficerowie tajnych sub i tak ze wszystkim
przychodzili do niego, starannie omijajc nieobliczalnego zwierzchnika. Helms, cierpliwy
biurokrata, ktry instynktownie unika ryzyka, wycign odpowiednie wnioski z
wgierskiego fiaska i zawiesi programy odpychania komunizmu. Paramilitarne oddziay
agentw-emigrantw w Niemczech zostay rozwizane, tajne skady broni oprnione. Radio
Wolna Europa i Radio Swoboda objto cis kontrol; czasy, kiedy obie rozgonie
nawoyway zniewolone narody do otwartego buntu i podaway w swych audycjach przepisy
na koktajle Mootowa, naleay ju do przeszoci. Za Helmsa Centralna Agencja
Wywiadowcza przyczaia si, skupiona na mozolnym gromadzeniu oraz interpretacji
materiaw wywiadowczych, dotyczcych jej gwnego wroga - ZSRR.
Dulles, szurajc kapciami, wszed do prywatnej jadalni DCI dwadziecia minut po
czasie.
- Spjrz na jego nogi - szepna Elizabet do Ebbyego, kiedy dyrektor czapa po sali,
zatrzymujc si co chwila, eby pogada z gomi, sczcymi szampana i pogryzajcymi
tartinki.
- Cierpi na podagr - wyjani Ebby. - Puchn mu stopy.
 - To choroba Anglikw z wyszych sfer - orzeka z powag i umoczya usta w
szampanie. - A on jest Amerykaninem. Nie moe mie podagry.
- Jestem pewien, e si ucieszy, jak mu to powiesz - odpowiedzia.
Dulles, z wycignit rk, zmierza wanie w ich stron.
- Wiele wody upyno, odkd widzielimy si ostatni raz w Alibi Club.
- To nie woda pyna, dyrektorze - odpar mody czowiek. - To krew. Zna pan
Elizabet Nemth?
DCI przyglda si przez chwil Ebbyemu, usiujc rozgry jego intencje. Obrzuci
przecigym spojrzeniem stojc obok szczup kobiet i oczy mu si zawieciy. Dulles by
znanym kobieciarzem. W Firmie kryy plotki, e rujnowa si u Cartiera na prezenty dla
ony, ktrej po kadym nowym romansie kupowa jaki kosztowny drobiazg na
przeprosiny.
- Czytaem o pani bohaterstwie, moda damo - owiadczy tubalnym gosem,
roztaczajc wok swj mski urok.
Przytrzyma do Elizabet w swoich rkach i wygldao na to, e wcale nie zamierza
jej puci.
- Gdyby pracowaa pani dla Agencji, odebraaby dzi pani medal, tak jak Ebbitt.
- On suy interesom Ameryki i Ameryka jest mu wdziczna - powiedziaa,
wyswobadzajc rk z ucisku. - Ja suyam interesom mojego kraju. - Umiechna si z
gorycz. - Moe kiedy wolne i demokratyczne Wgry przypomn sobie o swych polegych
synach i crkach.
- Na pewno, droga pani, na pewno - odpar z emfaz.
Gwar przyciszonych rozmw ustpi miejsca penej napicia ciszy. Zerknwszy przez
rami dyrektora, Ebby spostrzeg w drzwiach Asa. Kroczc po mikkich dywanach do stolika
z szampanem, Wisner nerwowo omit wzrokiem zebranych wok ludzi. Wychyli duszkiem
alkohol, chwyci za drugi kieliszek i zatoczy si w stron Dullesa.
- Co nowego, Frank? - zagadn go DCI.
- Za oddane wiatowemu komunizmowi zasugi - oznajmi As dobitnie, z wyranym
rosyjskim akcentem - Kreml awansowa mnie do stopnia generaa pukownika KGB. -
Wznis kieliszek w gecie pozdrowienia. - Towarzyszu dyrektorze - brn dalej - wy i wasz
personel dziaalicie zgodnie z najlepszymi tradycjami socjalistycznego surrealizmu. Marks,
Engels i rzdzca w ich imieniu nomenklatura mog by z was dumni. Duch Wadimira
Iljicza Lenina przypnie wam do piersi Order Aleksandra Newskiego. Duch Jzefa
Wissarionowicza Stalina ogosi was Bohaterem Zwizku Radzieckiego. Bez zachty z waszej
strony otumaniony propagand lud pracujcy miast i wsi Wgierskiej Republiki Bananowej
nigdy nie powstaby przeciwko swym braciom z Armii Sowieckiej. Gdybycie wy i wasi
towarzysze nie podstawili im nogi, to kto wie...? Moe ich kontrrewolucyjne szalestwo
zostaoby uwieczone powodzeniem?
Dulles rozejrza si wok niespokojnie.
- Za duo wypie, Frank - powiedzia ciszonym gosem.
- Trafie w dziesitk - przyzna Wisner. - Wszystko przez ten przeklty alkohol. Jak
tylko wytrzewiej, popatrz na to z dystansem. Dwadziecia tysicy zabitych Wgrw i
dwiecie tysicy uchodcw to dopiero pocztek. Podniemy stawk, wylijmy na mier
wicej ludzi. Niech za nas umieraj.
Przygryz doln warg i klepn Ebbyego w rami.
- Spieprzye, chopie. Nie powstrzymae ich. Co si stao?
- Ty mi powiedz.
- Jasne, e ci powiem. To dlatego, e nikt, ze mn na czele, dobrze tego nie
przemyla...
Kieliszek szampana wysun mu si z rki i brzkn o podog, ale si nie rozbi. As
kopn go butem pod st.
- Czego oczy nie widz, tego sercu nie al - powiedzia.
Jeszcze przez chwil porusza bezdwicznie ustami. Kilka razy dgn palcem
powietrze, zataczajc nim krgi niczym szpad, jakby prbowa znale jaki punkt
zaczepienia, ktry pozwoli mu zaprowadzi ad w skoatanej gowie. Zebrani na sali gocie z
zaenowaniem odwracali wzrok.
Po krtkiej szarpaninie kilku baronw Firmy odcigno go w kt, a Dulles
pospiesznie rozpocz ceremoni. Od razu przystpi do rzeczy: za odwag i mstwo,
wykraczajce daleko poza subow powinno, E. Winstrom Ebbitt II otrzymuje Medal za
Wybitne Zasugi dla Wywiadu drugiego stopnia; odznaczony dziaa w duchu najlepszych
tradycji tajnych sub, przynoszc zaszczyt swojemu krajowi i Firmie. Tu Dulles sobie
zaartowa, gdzie Ebbitt moe nosi swj order (poniewa odznaczenia CIA byy z natury
tajne, nazywano je ineksprymablami). Strzeliy korki od szampana. Ebbyego poproszono o
par sw. Wystpi krok naprzd i sta przez chwil, wpatrujc si w medal, ktry trzyma w
doni. Jego oczy poraziy obrazy przeszoci. Zobaczy lec w rynsztoku, podobn do
szmacianej kuky posta, zmiadon gsienicami sowieckich czogw, i dwanacie cia
wiszcych na czarnych gaziach bezlistnych drzew. Potoczy po sali nieprzytomnym,
niewidzcym wzrokiem.
 - Prosz, pamitajcie o Wgrach. - Spojrza na Elizabet, ktra otarszy z wierzchem
doni, nieznacznie skina gow. - Na mio bosk, nie popeniajmy ju wicej bdw.
Po skoczonej ceremonii blady jak mier Ebby sta razem z Leo i Elizabet w
korytarzu, czekajc na wind. Kiedy drzwi si otworzyy, wszyscy troje weszli do rodka.
Ebby nacisn guzik. Winda zawarczaa i ruszya w d.
Leo zerkn spod oka na przyjaciela.
- Wygldasz, jakby zobaczy ducha - powiedzia. - Dobrze si czujesz?
- Nie. Mam chorob kesonow. Za szybko wyszedem stamtd na powierzchni.
Leo nie zrozumia.
- Skd wyszede?
Ebby przypomina sobie ksidza o dzikich oczach, ktry powita ich znakiem krzya,
kiedy z Arpdem i Elizabet wyszli z tunelu na dziedziniec koszar Kilian.
- Wyszedem z Gehenny - odpar.
 CZ III

BDNE KOA

Zauwaya, e z wod dzieje si co dziwnego, gdy od czasu do czasu wiosa grzzy

w niej i z trudem udawao si je wycign.
 Zdjcie: amatorska fotografia, zrobiona na morzu z mostka amerykaskiego
niszczyciela, ukazuje marynarzy, schodzcych po drabince sznurowej, eby wcign na
pokad mczyzn w przemoczonym potowym mundurze, kolebicego si na pontonie, z
ktrego uszo niemal cae powietrze. Poniewa obraz jest zamazany, a mczyzna ma brod,
Pentagon nie sprzeciwi si publikacji zdjcia w ostatnim numerze magazynu Time, z
kwietnia 1961 roku, pod warunkiem jednak, i nie zostanie ujawnione amerykaskie
obywatelstwo rozbitka.
 1.

WASZYNGTON, DC, PITEK, 9 WRZENIA 1960

- Jeli umiecisz to w jednej ze swoich ksiek - wrzeszcza Dick Bissell do E.

Howarda Hunta, etatowego oficera CIA, niedzielnego pisarza, autora szpiegowskich
brukowcw - i tak nikt ci nie uwierzy!
Bissell, wysoki, szczupy mczyzna o temperamencie aktywnego wulkanu, przej po
Wisnerze stanowisko zastpcy dyrektora operacyjnego. Kry teraz w t i z powrotem po
ciece, ktr wydepta w subowej wykadzinie. Przygarbiony, z rkami zaoonymi do
tyu, wychyli si przez narone okno, za ktrym stroszy pncza jesienny koci pazur. Hunt
- stoeczny elegant, ktremu kazano wzi dup w troki, pojecha do Miami i nie rusza si
stamtd, dopki jakie siedemset, z grubsza liczc, przeciwnych Fidelowi Castro ugrupowa
nie skleci czego, co przynajmniej na papierze mogoby uchodzi za rzd na emigracji - kiwa
z zapaem gow.
- Jaki bezimienny geniusz - kontynuowa Bissell - wpad na kretyski pomys, eby
rozpuci na Kubie pogosk o powtrnym przyjciu Mesjasza. Jedna z naszych odzi
podwodnych miaa wynurzy si noc u brzegw wyspy i wystrzeli fajerwerki na znak, e
koniec wiata ju blisko. Wtedy kubascy katolicy utosamiliby Castro z Antychrystem i
posali go do diaba.
- Eliminacja przez iluminacj - zaartowa Hunt.
- Najgorsze - cign zdegustowany Bissell - e jest to chwilowo najlepszy pomys,
jaki trafi do mojej szuflady.
Na biurku Bissella zapiszcza interkom. DD/O rzuci si na przycisk jak na natrtny
budzik, ktry trzeba wyczy, zanim postawi na nogi cay dom.
- Jest tutaj - odezwa si wysoki kobiecy gos. - Ale obawiam si, e musisz zej do
holu i go wyratowa.
Bissell, bez marynarki, w spodniach na szelkach, wypad z gabinetu. Zasta
Czarnoksinika w pakamerze za recepcj, gdzie umundurowani ochroniarze grali w bezika.
Na stole leay porzucone w popiechu karty. Dwch stranikw, z karabinami maszynowymi
w pogotowiu, trzymao intruza na muszce pod cian, a trzeci przeszukiwa go od stp do
gw. Pod pach zdefasonowanej sportowej marynarki wyczu co twardego. Sign i z
zapoconej kabury wyj rewolwer o perowej rkojeci. Torriti, z przylepionym do twarzy
umieszkiem, pyka grube hawaskie cygaro, ledzc ktem oka poczynania wartownikw.
 - Harvey Torriti, jak si domylam? - wysapa zdyszany Bissell.
- A ty to zapewne Dick Bissell - odpar Czarnoksinik.
- Wparowa do holu jak gangster - tumaczy si gorczkowo jeden ze stranikw,
przestraszony, e sponiewiera jak szych. - Kiedy podeszlimy i poprosilimy, eby okaza
swoj kart identyfikacyjn, pomacha nam przed nosem wymitym wistkiem i
pomaszerowa prosto do windy.
- Wida byo, e ma bro - popar go drugi. - Przyciska co pod pach.
Bissell zerkn na pognieciony karteluszek Bya to odszyfrowana kopia depeszy
natychmiastowej, adresowanej do Alicji R. i wzywajcej Harveya Torritiego do
Waszyngtonu.
- Czy on wyglda na kogo, kto si nazywa Alicja? - wtrci trzeci.
- W porzdku, chopcy. Dziaalicie zgodnie z przepisami. - Bissell uspokaja
wartownikw. - Rcz za t Alicj - doda, a w kcikach jego ust czai si umiech.
Podszed do Czarnoksinika i wycign rk. Poczu symboliczny ucisk mikkich,
spoconych palcw. Torriti, odzyskawszy rewolwer, bez dalszych przeszkd pody za
Bissellem. W drzwiach odwrci si na picie ze zwinnoci baletnicy, a brzeg marynarki
zafurcza mu wok bioder.
- Naleaoby zdegradowa tych pajacw. Powinni krowy pasa - powiedzia do
Bissella.
Pochyli si, zawin nogawk i byskawicznym ruchem wycign zza podwizki
swoj szpanersk trzydziestksemk.
- Przegapili drania - oznajmi radonie i wyszczerzy zby do posiniaych ze zoci
stranikw. - O kurwa, gdyby wzrok mg zabija, ju bym nie y.
- Po co si z nimi dranisz? - rzuci pojednawczo Bissell, gdy rozsiedli si w zaciszu
gabinetu, z dala od czujnych oczu sekretarek.
Torriti, rozparty na kruchym krzeseku, ktre ledwie mogo udwign jego potne
cielsko, leniwie pyka cygaro, usiujc pokaza, kto tu rzdzi, i od razu ustawi DD/O na
waciwym miejscu.
- Nie lubi, kiedy mn pomiataj.
- Jeeli kto prosi grzecznie, eby okaza kart identyfikacyjn, to jeszcze nie znaczy,
e tob pomiata - zauway agodnie Bissell.
- Oni nie prosili. Oni kazali. Poza tym dawno temu zgubiem t pieprzon kart. W
Berlinie nie bya mi potrzebna. Kady mnie tam zna.
- Widz, e tutaj te szybko ci poznaj. - Bissell skin podbrdkiem w stron
kredensu z bateri butelek. - Mog ci poczstowa wod ognist?
ypic okiem zza kbw wonnego dymu, Czarnoksinik przyjrza si zawartoci
barku. Zapasik dyrektorskiej whisky poyskiwa gaelickimi etykietkami, pysznic si swoim
szesnastoletnim rodowodem. Zocisty pyn dugo dojrzewa w dbowych beczkach, zanim
zlano go do butelek i wystawiono na sprzeda, eby ratowa rodzinne browary przed
bankructwem. Torriti moe i by alkoholikiem, ale mia swj honor i za skarby wiata nie
tknby tego wistwa dla wyszych sfer. Co to, to nie. Porzdna whisky pali w gardo.
Koniec kropka.
- Dzisiaj jest pitek - powiedzia w kocu. - To kwestia religii. W pitki nie pij.
- Od kiedy?
- Odkd zobaczyem etykietki na twojej whisky. Zbyt szykowne jak na mj gust.
Czarnoksinik przyglda si przez chwil DD/O. Mia wielk ochot go wkurzy.
Zna przeszo Bissella - wychowanek Yale, ekonomista z wyksztacenia, naukowiec z
zamiowania, oficer i dentelmen z pochodzenia, ryzykant z natury. Wanie owa skonno
do ryzykanctwa przykua uwag Dullesa, kiedy za plecami Dicka Helmsa szuka nastpcy
Franka Wisnera. As zosta bowiem zdiagnozowany jako typ maniakalno-depresyjny i odszed
z brany, eby osi na swojej farmie we wschodnim Marylandzie, gdzie spdza czas na
gapieniu si w przestrze.
Bissell w zamyleniu znca si nad spinaczem, wyginajc go na wszystkie strony.
- Twoja sawa ci wyprzedza, Harveyu.
- A ja j, kurwa, goni i wypruwam sobie flaki, eby dorwna wasnej reputacji.
- Krcisz si w kko za wasnym ogonem - uci Bissell. Wetkn sobie spinacz do
ust i zacz go u. - Prowadz nowy projekt, Harveyu. Dlatego ci wezwaem. Mam dla
ciebie robot. Co duego. Bardzo duego. Zgaduj. Do trzech razy sztuka.
Czarnoksinik zastanawia si, czy jednak nie sprbowa gaelickiej whisky Bissella,
ale uwaa, e nie zna DD/O na tyle, aby si do tego przyzna.
- Kuba, Kuba, Kuba.
Bissell z uznaniem skin gow.
- Chruszczow trbi ostatnio na cay wiat, e doktryna Monroego umara mierci
naturaln. Mam zamiar udowodni, e si myli. Prezydent Eisenhower upowani mnie,
ebym rozwin tajn dziaalno przeciw reimowi Castro. Bdziemy si wzorowa na
modelu gwatemalskim, ale na znacznie wiksz skal: rozgosimy plotki o zmasowanym
desancie i zamieszkach i wykurzymy Fidela z Kuby, tak jak wykurzylimy Arbenza z
Gwatemali. Plan wymaga stworzenia rzdu na emigracji, wzmoonej ofensywy
propagandowej, wspierania opozycji na wyspie oraz szkolenia oddziaw paramilitarnych
poza terytorium Kuby na wypadek dziaa partyzanckich. Cae przedsiwzicie bdzie miao
kryptonim JM ARC.
Czarnoksinik pykn z cygara.
- A gdzie tu ja?
DD/O obszed st i bezwiednie ciszy gos.
- cignem ci, eby zaoy kolejn strza na nasz ciciw, Harveyu. Stworzysz
w Firmie now komrk, ktra zajmie si unieszkodliwianiem kopotliwych przywdcw
pewnych krajw. Nazwijmy to akcj likwidacyjn. Wewntrzny kryptonim: ZR/RIFLE.
Pierwszym zadaniem ZR/RIFLE bdzie zlikwidowanie Fidela Castro. Jeeli ci si powiedzie,
akcja militarna stanie si zbdna albo przynajmniej atwiejsza.
- Nie mw mi, e jeszcze nie prbowalicie go wykoczy.
Bissell znw zacz wydeptywa ciek w wykadzinie.
- Ludzie, zajmujcy si tym do tej pory, miewali kopoty z czytaniem. Gdybym ci
powiedzia o niektrych spiskach...
- Powiedz mi, chociaby po to, ebym nie popeni tych samych bdw.
- Mielimy swojego czowieka w hotelu. Zgodzi si wysmarowa buty Fidela
pewnym zwizkiem talu, eby pozbawi go brody, tyle e Fidel nigdy nie wystawia butw
do czyszczenia. Zatrulimy jadem kiebasianym cae pudeko jego ulubionych cygar
Cohiba. Przemycilimy je na wysp, a jeden z naszych miejscowych wsppracownikw
mia mu to dostarczy. Go zgarn fors, wyrzuci cygara i znikn. Kawalarze z
technicznego podsunli nam inne rozwizanie: chcieli rozpyli LSD w przewodach
wentylacyjnych studia telewizyjnego w Hawanie, eby Castro, zamiast wygosi
przemwienie do narodu, zacz ple trzy po trzy do mikrofonu. Byy te inne plany, ktre
nigdy nie ujrzay wiata dziennego: obsypanie piankowego kombinezonu Fidela zarodnikami
grzybw, wprowadzenie do jego akwalungu prtkw grulicy, umieszczenie na dnie morza
piknej, egzotycznej muszli, ktra wybuchaby mu w rkach, gdyby j podnis.
Zadzwoni jeden z czterech telefonw na biurku Bissella. DD/O odebra, przez
moment sucha w milczeniu, a potem powiedzia:
- Przecz go na bezpieczn lini. - Gestem rki uspokoi Torritiego, e rozmowa nie
zajmie wiele czasu, i chwyci za suchawk czerwonego aparatu: - Suchaj, Dave... Problem w
tym, e ten twj numer jest zbyt schludny. Na wskro amerykaski. Kto moe si
zorientowa, e maczalimy w tym palce. Caa sztuka polega na tym, eby wszystko
wygldao mniej profesjonalnie, bardziej po kubasku. Wiesz, o czym mwi: niechlujny
bekot le przygotowanych spikerw, zacinajcy si sygna radiowy, audycje nadawane za
wczenie albo za pno... Wicej niedocigni, Dave, i sukces gwarantowany. Oto caa
tajemnica... Wiem, e si postarasz.
Bissell rzuci suchawk na wideki.
- Syszae kiedy o Wyspie abdzi, Harveyu? To kupa guana u wybrzey
Hondurasu, z pidziesiciokilowatowym przekanikiem, nadajcym na falach rednich
audycje propagandowe dla Kuby.
- Chwileczk, Dick - przerwa mu Torriti. - O ile dobrze zrozumiaem, uwaasz, e
przy agitacji przesadzamy z profesjonalizmem, a przy likwidacji Fidela z amatorszczyzn?
Bissell umiechn si mimo woli.
- Dobrze zrozumiae, Harveyu. Jedyn regu jest brak wszelkich regu. - Usiad za
biurkiem i zacz si bawi chromowan nakrtk, obracajc j na chromowanej rubce. -
Potrafisz jeszcze gada po sycylijsku?
- Tego si nie zapomina, Dick. Jestem p-Sycylijczykiem ze strony matki.
- Podczas wojny bye cznikiem OSS z tamtejsz mafi.
Czarnoksinik achn si, zdegustowany.
- Nie mona sdzi czowieka za to, e obraca si w zym towarzystwie, skoro pracuje
dla organizacji wywiadowczej.
- Powiniene odnowi swoje stosunki z mafi, Harveyu.
Torriti pochyli si do przodu. Pod rozpit marynark bysna perowa kolba
rewolweru.
- Chcesz, eby cosa nostra zaatwia Fidela?!
Bissell umiechn si.
- Wiadomo, e robi takie rzeczy. I ciesz si dobr opini. Midzy innymi dlatego, e
potrafi trzyma jzyk za zbami.
- Co bd z tego mieli?
- Na pocztek fors. Zacznij od Johnnyego Rossellego. Jako kilkunastoletni chopak
przeszmuglowa si do Stanw na lewych papierach. Grozi mu deportacja. Gdyby zgodzi si
na wspprac, moglibymy temu zaradzi. Zanim Castro zszed z gr, Rosselli prowadzi
sie kasyn cosa nostry w Hawanie. Teraz ma udziay w domach gry w Las Vegas i
reprezentuje mafi z Chicago na Zachodnim Wybrzeu.
- Kiedy chciaby ruszy z JMARC?
- Na pewno nie przed listopadowymi wyborami. Nie przepadamy za Nixonem a tak
bardzo. Po co mu uatwia ycie? Nie widz powodu, dla ktrego miano by mu przypisa
zasug obalenia Castro. Jeszcze wzrosyby jego szanse na wygran... Zdradz ci tajemnic
pastwow, Harveyu: wiceprezydent nie jest w naszym typie. Allen Dulles woli Jacka
Kennedyego. Chce, eby to on zasiada w Biaym Domu. Chce, eby mia u nas dug.
- Bo poczekamy z uderzeniem na Castro, a Kennedy obejmie wart?
- Wanie. Z drugiej strony powinnimy si do tego zabra jak najszybciej,
powiedzmy latem przyszego roku. Pidziesiciu pilotw Fidela uczy si w Czechosowacji
lata na sowieckich MiG-ach. Za dziewi miesicy Castro bdzie mia i samoloty, i
wyszkolony personel.
- Kennedy wie o JMARC?
- W bardzo oglnych zarysach.
- To jak macie gwarancj, e podpisze operacj, jak ju wygra wybory?
- Zadajesz dobre pytania, Harveyu. Uwaamy, e to mao prawdopodobne, aby
nastpny prezydent wycofa poparcie dla paramilitarnych operacji, zainicjowanych przez
wielkiego amerykaskiego bohatera wojennego, Dwighta Eisenhowera. Spadyby na niego
gromy. Republikanie powiedzieliby, e brakuje mu jaj.
- Ludzie z otoczenia Kennedyego mog odwie go od tego pomysu.
Bissell cign usta.
- Kennedy uchodzi za bystrego i nieustpliwego polityka. Ludzie z jego otoczenia
wiedz, jak daleko mog si posun.
- Czy wielki amerykaski bohater wojenny Eisenhower wie o akcji likwidacyjnej?
DD/O zaprzeczy gwatownym ruchem gowy.
- W Biaym Domu nie mwi si o takich sprawach.
Torriti wycign z kieszeni marynarki pogniecion chustk do nosa i otar pot z czoa.
Teraz, po tych wzajemnych zwierzeniach, czu, e zna ju DD/O o wiele lepiej.
- Czy mgbym... - Skin gow w kierunku kredensu.
- Na mio bosk, ale oczywicie. Po to to jest, Harveyu. Ld masz w wiaderku.
Czarnoksinik chwyci butelk z niemoliw do wymwienia gaelick nazw na
etykietce i nala sobie whisky na cztery palce. Wrzuci kostk lodu i zamiesza, dzwonic o
brzeg szklanki. Potem jednym haustem wychyli poow.
- Dobrze wchodzi, co?
- Za dobrze. Porzdna whisky, tak jak dobra propaganda, musi mie pewne
niedocignicia...
Zatoczy si w kierunku okna, rozsun aluzje i obj spojrzeniem panoram stolicy.
Zawsze czu si obco w tym miecie - za duo tu byo wszystkowiedzcych moli
ksikowych, za duo wygadanych lawirantw, ktrzy nigdy nie mwili wprost, o co im
chodzi, oczekujc, e bdziesz czyta w ich mylach, a potem, jeli co poszo nie tak,
zostawiali ci na lodzie. Chcc nie chcc, Bissell zasuy na jego szacunek. Ale by jeden
minus: nigdy nie prowadzi adnego pieprzonego agenta i nigdy nie kierowa adn pieprzon
placwk Firmy. Z drugiej strony mia opini czowieka, ktry potrafi dopi swego. To
dziki niemu istniejcy jedynie na papierze nowy samolot wywiadowczy U-2 - szybowiec z
silnikiem odrzutowym, wyposaony w kamery, zdolne z wysokoci szesnastu kilometrw
odczyta tablice rejestracyjne parkujcych przed Kremlem samochodw - w niespena
osiemnacie miesicy poszybowa z deski krelarskiej w stratosfer nad Zwizkiem
Sowieckim. Chopcom z Si Powietrznych zajoby to co najmniej osiem lat. Teraz ten DD/O
z Groton-Yale, z upodobaniem do szpanerskiej whisky, chce komu spuci omot i wygarn
to, cholera, prosto z mostu, nie przebierajc w sowach. Nie owija niczego w pieprzon
bawen.
Torriti odwrci si tyem do Bissella i powiedzia w przestrze:
- No wic zgadzam si.
DD/O poderwa si z krzesa.
- Bardzo si ciesz...
- Ale na moich warunkach.
- Wal, Harveyu.
Czarnoksinik przeszed si tanecznym krokiem po gabinecie, postawi szklank na
cile tajnych papierach, uoonych w skrzynce przychodzce, i zacz wylicza na palcach
punkt po punkcie.
- Przede wszystkim chc mie dobr przykrywk.
- Jeli chodzi o Firm, to jeste nowym szefem Sztabu D, niewielkiego wydziau
Agencji, zajmujcego si przechwytywaniem informacji.
- Nie chc, eby ten pieprzony James Jesus Angleton patrzy mi na rce.
- Masz z nim jaki problem, od razu wal z tym do mnie. Jeeli sam nie bd mg
temu zaradzi, pjd do dyrektora. Spokojna gowa, bdziemy go trzyma od ciebie z daleka.
- Oczekujesz, e prztykn palcami i Fidel zniknie, w porzdku. Ale nie chc, aby inne
agencje rzdowe si o tym dowiedziay. Kad pieprzon spraw w Firmie trzeba bdzie
zaatwia na gb.
- adnych papierw - zgodzi si Bissell.
- Egzekutorami ZR/RIFLE bd obcokrajowcy, ktrzy nigdy nie mieszkali w
Ameryce i nie maj amerykaskiej wizy. Trzeba podrobi akta numer dwiecie jeden z
rejestru centralnego i wstawi wczeniejsze daty. Niech to wyglda tak, jakby kady, kogo
zwerbuj, by dugoletnim agentem sowieckim lub czeskim.
Bissell skin gow. Dochodzi do wniosku, e cignicie Torritiego z Berlina byo z
jego strony przejawem geniuszu.
Czarnoksinik wyliczy po pite... ale nie mg sobie przypomnie, co to miao
by.
- Co jeszcze, Harveyu? - zapyta Bissell zachcajco.
- Co jeszcze...? - Prbowa uporzdkowa kbice si w gowie myli. - Cae
mnstwo! Na pocztek, chc mie gabinet w piwnicy. Jestem jak kret, wol siedzie pod
ziemi. Czuj si pewniej... Musi by duy. Taki, jaki dostaby rektor Yale, gdyby tu
pracowa. Chc, eby dozorcy sprawdzali codziennie, rano i wieczorem, czy nikt nie podoy
mi pluskwy. Chc mie nieograniczony zapas taniej whisky i bezpieczn lini telefoniczn, i
fonograf, ebym mg puszcza sobie opery, gdy bd rozmawia przez telefon, na wypadek
gdyby dozorcy spieprzyli robot. Chc tutaj mie moj sekretark z Berlina, pann Sipp. Chc
samochd, ktry bdzie pomalowany na jakikolwiek kolor tczy, byle nie to subowe khaki.
Chc moich rumuskich Cyganw, Sodkiego Jezusa i Upadego Anioa, eby mieli wszystko
na oku. Co jeszcze? A, tak... Potrzebuj tej cholernej laminowanej karty identyfikacyjnej ze
zdjciem, ebym mg zataczy walca pod samym nosem tych pajacw przy drzwiach.
- Zaatwione, Harveyu. Wszystko co do joty.
Czarnoksinik, dyszc, jakby wanie przebieg sto metrw przez potki, kiwn
gow z umiarkowanym entuzjazmem.
- Myl, e niele si ze sob dogadamy, Dick.
- Tylko prztyknij dla mnie palcami, Harveyu, a moesz sam wystawi sobie
przepustk.
*
- Nie znam wielu ludzi, ktrzy wieszaj sobie szpadle nad kominkiem - zauway
Philip Swett. - Mona by pomyle, e to pamitka rodzinna.
- To jest pamitka, tatku - wyjania Adelle. - Ten szpadel kupi Leo w dniu, w ktrym
si poznalimy. Wanie wtedy pochowalimy jego psa i mojego kota na wzgrzu w
Marylandzie. Natknlimy si na niego w zeszym miesicu podczas porzdkw w piwnicy i
zdecydowalimy, e bdzie zabawnie, jak go tu zawiesimy.
Bliniaczki, Tessa i Vanessa, liczce sobie sze lat i pi miesicy, ucaoway
chropowate policzki dziadka i powiewajc kucykami, wybiegy z kuchni, eby zapa szkolny
autobus przed maym domkiem w Georgetown, ktry Swett kupi crce, kiedy urodzia mu
wnuczki. Adelle, zerkajc to na kuchenny zegar, to na toster, postawia na stole ulubion
marmolad ojca.
- To gdzie si podziewa ten twj pierwszy m? - burkn Swett.
- Pierwszy i jedyny, tatku - jkna Adelle, znudzona starym dowcipem.
Tatko za skarby wiata by nie przyzna, e przez te wszystkie lata przywiza si do
zicia, a nawet go polubi.
- Leo rozmawia przez telefon, jak zwykle. - W gosie Adelle zabrzmiaa duma. -
Dosta awans. Na mio bosk, tylko mu nie mw, e ci powiedziaam. Obdarby mnie
ywcem ze skry. Od kilku miesicy by konsultantem i mediatorem Dicka Bissella. Raz
nawet polecia do LA i spotka si z Frankiem Sinatr. W zeszy pitek powiedzieli mu, e ju
na stae zosta mianowany zastpc DD/O. A to oznacza podwyk. I wasn sekretark. -
Westchna. - A take wicej telefonw w rodku nocy. Ten Dick Bissell chyba nigdy nie
pi...
W drzwiach pojawia si Kwaszunia, kotka ze skrzywionym pyszczkiem, ktr Adelle
dostaa w prezencie lubnym od LBJ. Ucia sobie drzemk na stercie brudnej bielizny,
czekajcej na czarn gosposi, ktra przychodzia sprzta trzy razy w tygodniu. Adelle wlaa
troszk mleka do spodeczka i postawia na pododze, a Kwaszunia zacza chepta z
zapaem. W lad za kotk do kuchni zajrza Leo Kritzky z niezawizanym krawatem,
powiewajcym wok rozpitego konierzyka. Adelle stara mu palcem z ucha resztk kremu
do golenia. Leo ucisn do tecia i usiad przy stole naprzeciw niego.
- Dziewczynki zdyy na autobus? - zapyta.
- Gdyby im uciek, jeszcze by tu byy - odburkn Swett.
- Jak leci, Phil?
- Jestem wykoczony. Skonany. Jeeli mylisz, e zbieranie funduszy na katolickiego
kandydata to buka z masem...
- Mylaem, e za kampani paci jego ojciec - powiedzia Leo.
- Joe Kennedy przepchn go przez prawybory, zwaszcza w pierwszej fazie. Teraz
niech bul wpywowi demokraci z jego komitetu. A jeli nie wybul, to zanim si obejrzymy,
w Biaym Domu zasidzie Cwany Dick 25.
Adelle napenia kaw z ekspresu dwa pokane kubki i postawia je na stole.
- Gdzie jest dzisiaj Kennedy? - spytaa ojca.
Swett posmarowa grzank masem i naoy szczodr porcj marmolady.

25
Richard Nixon.
 - Jack rozpoczyna wanie kolejny objazd rodkowego Zachodu. Dzisiaj bdzie spa u
mnie w Chicago, dlatego wprosiem si tu na niadanie. Musz tam by zaraz po poudniu i
zorganizowa dla niego zbirk pienidzy. A co porabia Lyndon?
Adelle, ktra koordynowaa prac ankieterw obsugujcych wiceprezydenck
kampani Lyndona Johnsona, wyrzucia z maego chiskiego imbryczka zuyt torebk
herbaty i napenia swoj filiank.
- Wyjecha na spotkania wyborcze do Teksasu i Kalifornii - odpara. - Uwaa, e nie
wygra bez poparcia tych dwch stanw. Widziae artyku w Washington Post, w ktrym
Lyndon rozprawi si z administracj Eisenhowera za t d podwodn do zabawy...
- Czytaem, czytaem. - Swett wybuchn tubalnym miechem.
- Jaka znowu d podwodna do zabawy? - zapyta Leo.
- I ty pracujesz w wywiadzie! - zyma si te. - Jaka firma produkujca zabawki
wypucia na rynek miniaturowy model naszej nowej odzi Polaris, prawie identyczny z
pierwowzorem. Ma wszystko, co trzeba: reaktor atomowy, dwie rakiety... Odtworzone w
najdrobniejszych szczegach. No i po co Rosjanom szpiedzy? Wystarczy, e wysupaj dwa
dolary dziewidziesit osiem centw, i ju nas maj.
- To ja, tatku, namwiam Lyndona, eby poruszy ten temat i posuy si nim,
podajc go jako przykad nieudolnoci administracji Eisenhowera. Natknam si na t
histori na ostatnich stronach Baltimore Sun i pokazaam j jednemu z naszych ludzi
piszcych przemwienia.
- Chcesz wiedzie, co o tym myl? To wstyd i haba, e podano im na tacy nasz
polaris. - Swett podmucha z gonym wistem na swoj kaw i pocign duy yk. -
Gdybym to ja pracowa w tej twojej Firmie, mj drogi Leo, dabym KGB do zrozumienia, e
ten model to zmyka.
Leo pokiwa gow.
- To nie takie proste, Phil. Gdybymy sprbowali przekona KGB, e to nasza
sprawka, od razu by zgadli, e chcemy im wmwi, e to podpucha.
- W takim razie - podsuna Adelle, umiechajc si promiennie - powinnimy
rozpuci pogoski, e model jest prawdziwy. A wtedy oni pomyl, e chcemy ich oszuka.
Leo potrzsn gow.
- To mogoby si uda, oczywicie pod warunkiem, e nie maj jakiego bystrego
analityka, ktry powie: Suchajcie, chopcy, CIA rozpuszcza pogoski, e to prawdziwy
model, abymy pomyleli, e oni chc, bymy uwierzyli, e jest faszywy. A to oznacza, e
musi by autentyczny.
 - O matko, to zbyt zawie jak na mj gust - westchna Adelle.
- A jeszcze niedawno wcale nie chciae si przyzna, e pracujesz w Kwaszarni... -
doda Swett, przygldajc si uwanie ziciowi. - Co si szykuje na Kubie? - zapyta nagle.
Leo rzuci szybkie spojrzenie Adelle i powiedzia:
- Wiem tylko to, co pisz w gazetach.
- Leo, Leo, pamitasz mnie? To ja, Phil Swett! Facet, ktry jada niadania z Harrym
Trumanem, jest na ty z Dwightem Eisenhowerem i przewidzia, e Lyndon Johnson ma po
dziurki w nosie siedzenia w Senacie i nie bdzie si wzbrania, kiedy Jack Kennedy
zaproponuje mu fotel wiceprezydenta. Jeeli Lyndon zwyciy w Teksasie, a Jack wkrci si
do Gabinetu Owalnego, ludzie bd si ustawia w kolejce, eby ucisn moj do.
Mgby wreszcie przesta mnie traktowa jak sowieckiego szpiega albo, nie przymierzajc,
pgwka. Na Karaibach co si wici. Wszystkie wrble o tym wierkaj. To adna
tajemnica, e do Kennedyego przychodz raporty o jakiej kubaskiej operacji. Podobno
szykujecie si na Fidela?
- W takim razie wiesz wicej ni ja - odpar Leo, patrzc teciowi prosto w oczy.
W renicach Adelle zamigotay figlarne iskierki.
- Wkurza ci, e Leo moe wiedzie co, o czym ty nie wiesz. Prawda, tatku?
Swett ledwo si pohamowa.
- Co jest, do jasnej anielki? Ani Harry Truman, ani Ike, ani Jack Kennedy nie wtpi,
e jestem patriot. A mj wasny zi traktuje mnie, jakbym pracowa dla Kremla.
- Uwierz mi, Phil... Gdybym wiedzia co o akcji na Kubie, na pewno bym tego nie
kry. Skoro Jack Kennedy jest tak dobrze poinformowany, to niech ci sam powie. W Firmie
jest tyle wydziaw... Ja si po prostu nie zajmuj t czci wiata, jasne?
- Myl, e mwisz prawd. Znam si na ludziach. Zauwayem, e bye zdziwiony,
kiedy powiedziaem ci o raportach dla Kennedyego.
- Leo nigdy by ci nie okama, tatku. Na pewno.
- Faktycznie byem zdziwiony - przyzna Leo.
*
Leo zaczeka, a wartownik w holu Oka Kwatery, dawnych koszarach WAVES 26 przy
Ohio Drive w centrum Waszyngtonu, zarekwirowanych przez Bissella na uytek JMARC,
sprawdzi jego kart identyfikacyjn. Przypi sobie czerwon plakietk i ruszy wskim, sabo

26
Quarters Eye, centrum operacyjne CIA, mieszczce si w dawnych koszarach Pomocniczej Suby
Kobiet (WAVES, Women Accepted for Volunteer Emergency Service).
owietlonym korytarzem na parterze w kierunku zielonych drzwi z napisem: Wstp
wzbroniony. Pod spodem kto dopisa kred: Wszystkim bez wyjtku. Leo wystuka
numer kodu. Usysza ciche buczenie i elektryczny zamek odskoczy z lekkim trzaskiem.
Okna kubaskiego centrum dowodzenia Bissella zostay dokadnie zaciemnione. Na dwch
cianach wisiay ogromne mapy Kuby i basenu Morza Karaibskiego, powleczone
przezroczyst foli, na ktr mona byo nanosi kolorowymi markerami szczegy
taktyczne. Trzeci zajmoway powikszone zdjcia najwaniejszych obiektw militarnych na
wyspie: gwnego lotniska wojskowego ze stojcymi na pasach odrzutowcami
szkoleniowymi T-33 i myliwcami pokadowymi Sea Fury; Point One, kubaskiego
centrum dowodzenia, mieszczcego si w luksusowej pitrowej willi na przedmieciach
Nuevo Vedado w Hawanie; a take baz wojskowych i milicyjnych oraz hangarw, penych
sowieckich czogw, amerykaskich ciarwek i dipw z demobilu.
Rosemary Hanks - pulchna, siwowosa sekretarka Leo - sortowaa wanie nocne
depesze. Z lecego na stole tekturowego pudeka wycigna papierow chusteczk i gono
wytara nos.
- Alergia? - zapyta Leo.
- Tak. Na ze wiadomoci - oznajmia sucho pani Hanks z twardym akcentem z
Montany. Zamachaa w powietrzu depesz. - A wanie takie otrzymalimy z Helvetii -
powiedziaa, majc na myli plantacj kawy w grach Sierra Madre w Gwatemali, gdzie CIA
zaoya obz szkoleniowy dla brygady kubaskich uchodcw, ktra wkrtce miaa zosta
przerzucona na wysp. - Jeden z Kubaczykw zgin podczas wczorajszych manewrw.
Spad z klifu. Nazywa si Carlos Rodriguez Santana. Kumple postanowili przyj jego
numer identyfikacyjny, dwa tysice piset sze, za oficjalne oznaczenie brygady.
- Chciabym, eby cho raz zacza od dobrych nowin - odpar Leo.
Sekretarka energicznie potrzsna gow.
- Pan Bissell zawsze chce usysze najpierw te ze. Wola mie to za sob. A teraz
lepsza wiadomo: znalelimy wicej bombowcw B-26, ni si mona byo spodziewa. Za
Tucson w Arizonie zadekowano ca flot.
- wietnie - ucieszy si Leo.
Wzi depesz i pchn drzwi do swego gabinetu, opatrzone napisem: Asystent
DD/O. Rzuci marynark na oparcie krzesa i zasiad za biurkiem, eby spokojnie przeczyta
tekst. Bissell postanowi, e siy powietrzne brygady uyj do operacji starych bombowcw
B-26 z czasw drugiej wojny wiatowej, gdy setki tych samolotw zostay po wojnie
sprzedane na caym wiecie, wic w razie czego Waszyngton mgby spokojnie zaprzeczy,
e dostarczy maszyny kubaskim emigrantom. Jedyny problem tkwi w tym, jak wydrze
kilkanacie sztuk B-26 z ap skpych urzdasw z Pentagonu, nie mwic wyranie, w czym
rzecz. Piloci z Narodowej Stray Powietrznej Alabamy, ktrzy na uytek operacji JMARC
przeszli nurzanie owieczek, mieli si zaj podobn kpiel samolotw (usun wszelkie
numery i znaki, mogce ujawni ich pochodzenie), a potem przyprowadzi je na pas startowy,
budowany w pobliu bazy Helvetia, w Retalhuleu. Dopiero wwczas mona bdzie rozpocz
szkolenie pilotw, zwerbowanych spord kubaskich emigrantw w Miami, do zada
bojowych na Kubie.
Leo przejrza starannie teczk z nocnymi depeszami, odesa niektre do oficerw
przydzielonych do JMARC i przekaza Bissellowi nowin o zadekowanych w Arizonie B-26,
z zapytaniem, jak zamierza podej grube ryby z Pentagonu. Moe Dulles zechce poruszy
t spraw bezporednio z przewodniczcym Kolegium Szefw Sztabw, generaem
Lemnitzerem? - sugerowa Leo. Pani Hanks przyniosa segregator z wycinkami
przygotowanymi przez nocn zmian. Leo dokadnie przestudiowa wszystko, co w cigu
ostatnich dwudziestu czterech godzin pojawio si w prasie krajowej i wiatowych serwisach
agencyjnych na temat Castro lub Kuby. Do torby Bissella dorzuci trzy raporty naocznych
wiadkw o sytuacji na wyspie: jeden z nich donosi, i coraz wicej Kubaczykw
uczestniczy w niedzielnych mszach, co interpretowano jako przejaw rosncego oporu
wzgldem komunistycznego reimu Fidela. Teraz Leo mg spokojnie zaj si metalow
teczk, oznaczon ukonym czerwonym paskiem. Tego ranka zawieraa tylko jedn pozycj.
Bya to odszyfrowana depesza od informatora Firmy w Hawanie. Opisywaa histori
zasyszan na koktajlu ku czci brata Fidela Castro, Raula. Ernesto Che Guevara, argentyski
lekarz, ktry walczy podczas rewolucji u boku Castro i sta si drug najwaniejsz postaci
na Kubie, powrci wanie z Moskwy razem z szefem Castrowskiego wywiadu,
wyksztaconym w Ameryce barbudo, Manuelem Pieiro. Przechwalali si obaj spotkaniem z
samym Nikit Chruszczowem oraz jakim tajemniczym Rosjaninem, znanym jako Dziadek -
podobno najwaniejsz figur w caym KGB. Kubaczycy artobliwie nazywali swego
radzieckiego interlokutora Biaobrodym - Barba Blanca - w odrnieniu od Pieiro, ktry
znany by jako Barba Roja, czyli Rudobrody. Depesz od tajnego wsppracownika Leo
doczy do wiadomoci dla Bissella. Przez otwarte drzwi zawoa pani Hanks i poprosi,
eby zabraa torb i osobicie zaniosa j na ostatnie pitro Oka Kwatery, gdzie znajdowa si
zaklty rewir DD/O.
Uporawszy si z porannymi obowizkami, Kritzky obrci si na krzele i otworzy
grn szufladk metalowej szafki na akta, zamykanej na specjalny szyfrowy zatrzask.
Poszpera chwil, wyj jak teczk i rozoy j na biurku. Kiedy te zapyta go przy
niadaniu o Kub, Leo faktycznie si wystraszy. To adna tajemnica, e do Kennedyego
przychodz raporty o jakiej kubaskiej operacji... Rzecz w tym, e to wanie Leo
przekazywa senatorowi te informacje. Za pierwszym razem dopad go w Miami, gdzie
kandydat na prezydenta zaszy si przed wiatem w rozlegej posiadoci Franka Sinatry. W
towarzystwie trzech aktorw i piosenkarzy z legendarnej hollywoodzkiej pitki - Sinatry,
Deana Martina i Sammyego Davisa - odpoczywa nad basenem na tyach posesji. By z nimi
niski, ysiejcy mczyzna, ktry przedstawi si jako Sam Flood, i oszaamiajco pikna,
moda brunetka, ktra nie zostaa przedstawiona. Pniej, gdy Leo udao si przycisn do
muru jednego z tajnych agentw przydzielonych do Kennedyego, dowiedzia si, e to Judy
Exner, przelotna miostka Sinatry. Tak czy inaczej, zamurowao go na widok synnych
artystw, ogldanych dotd tylko w kinie lub telewizji (w zeszym miesicu razem z Adelle
widzieli ich w Oceans Eleven, komedii o skoku w Las Vegas). Leo mia niez frajd, widzc
min Adelle, kiedy opowiada jej, jak sam Sinatra serwowa mu drinki i zabawia pogawdk,
podczas gdy senator Kennedy odbiera jaki telefon.
Po powrocie do Oka Kwatery Leo przygotowa dla Bissella raport ze spotkania z
kandydatem, zatrzymujc kopi dla siebie. Teraz, kiedy czyta to ponownie, zda sobie
spraw, jak mglista i pena niedomwie bya ta rozmowa. Moe straci rezon z powodu
Sinatry, Sammyego Davisa, Deana Martina i Judy Exner, ktrzy bez przerwy krcili si w
pobliu i mogli co usysze. Pamita, e Kennedy stwierdzi, i sprawa musi by najwyszej
wagi, skoro Leo przejecha taki szmat drogi, eby z nim porozmawia. Leo odpar, i zgodnie
z dobrym obyczajem Agencji gwni kandydaci do fotela prezydenckiego informowani s o
biecych wydarzeniach. Kennedy, w biaych flanelowych spodniach i koszuli z rozpitym
konierzykiem, by w dobrej formie i sprawia wraenie odpronego. Nala sobie kolejn
porcj ginu z tonikiem. Stuknli si szklankami. Sucham, powiedzia. Chodzi o Kub, zacz
Leo. Senator kiwn gow. Tak przypuszczaem, mrukn. Leo przedstawi w oglnych
zarysach projekt szkolenia kubaskich emigrantw w tajnej bazie CIA na odosobnionej
plantacji kawy w Ameryce rodkowej. Czy Eisenhower podpisa t operacj? - dopytywa si
Kennedy. Oczywicie, odrzek Leo, Agencja nie zaangaowaaby si w co takiego bez zgody
prezydenta. Jeeli wszystko potoczy si zgodnie z planem, doda, przerzut kubaskiej
brygady na wysp zbiegnie si z powstaniem rzdu tymczasowego na emigracji i wzmoon
aktywnoci oddziaw partyzanckich, dziaajcych na terenie kraju. Tylko nie przesadcie,
powiedzia senator. Nie rbcie za duo haasu. wiat nie powinien si dowiedzie, e stoi za
tym USA. Prosz si nie obawia, zapewni Leo. Bdzie troch szumu, ale tylko tyle, ile
trzeba, eby podsyci rebeli, ktra doprowadzi do obalenia dyktatora. Ustalilicie ju
termin? - zapyta Kennedy od niechcenia. Leo zerkn na Sinatr, ktry wybuchn gonym
miechem po wysuchaniu jakiej anegdotki Deana Martina. Wiceprezydent Nixon naciska,
ebymy zaczli jeszcze przed listopadowymi wyborami, odpar.
A zaczniecie?
Nie wydaje nam si, eby to byo rozsdne.
Hmm... Rozumiem. Kennedy podrapa si w ucho. Jest co jeszcze, o czym
powinienem wiedzie? - zapyta.
Leo potrzsn gow. Na razie to wszystko. Nie musz chyba dodawa, senatorze, e
to cile poufne informacje, do ktrych nikt poza panem nie powinien mie dostpu. Nawet
najbardziej zaufani ludzie z paskiego sztabu.
To si rozumie samo przez si, powiedzia Kennedy. Poda Leo do. Dzikuj, e pan
z tym do mnie przyszed. Potrafi to doceni.
Tego samego wieczoru Leo zobaczy go w telewizji. Senator obwinia Eisenhowera o
to, i dopuci, aby elazna kurtyna znalaza si o niespena sto pidziesit kilometrw od
brzegw Ameryki, i zarzuca obecnej administracji, e nie robi nic, by temu zaradzi. Nie
robi nic, by temu zaradzi!... Kennedy w i e d z i a , e to nieprawda. Wiedzia te, e
Nixon nie moe si broni, bo spaliby operacj. Z mask szczeroci na twarzy Kennedy
przysiga, e jeeli zostanie wybrany, poprze kubaskich bojownikw wolnoci w ich
wysiku przywrcenia demokracji na Kubie.
Powysza rozmowa odbya si w lipcu. Siedzc teraz nad aktami, Leo by zdumiony,
jak bardzo w cigu tych dwch miesicy zmieni si profil kubaskiej operacji. To, co zaczo
si od partyzanckich wypadw, majcych na celu wystraszenie Castro i zmuszenie go do
ucieczki, przeksztacio si dziki strategii Bissella w operacj wojskow na wielk skal, w
stylu drugiej wojny wiatowej - wodno-ldowy desant na pla w okolicy kubaskiego miasta
Trinidad, z udziaem siedmiuset pidziesiciu dywersantw i osaniajcej ich z powietrza
floty bombowcw B-26. Ocena wszystkich za i przeciw tej operacji nie naleaa do Leo, czu
jednak, e JMARC wydostaje si spod kontroli. I sdzi, e wie, dlaczego tak si dzieje. W
teorii Bissell nadal sprawowa nadzr nad caoci tajnych sub i osobicie odpowiada za
pidziesit gboko zakonspirowanych baz na caym wiecie oraz setki operacji, nie liczc
cukiereczka, czyli stu milionw dolarw w funduszach rezerwowych, przeznaczonych do
finansowania tych przedsiwzi. Ale w praktyce przekaza to wszystko swojemu zastpcy,
Dickowi Helmsowi, eby bez reszty powici si sprawie, ktra staa si jego obsesj -
obaleniu komunistycznego dyktatora, Fidela Castro.
 Na biurku zadzwoni wewntrzny telefon. W suchawce rozleg si gos Bissella.
- Niele wykombinowae z tymi B-26. Zaraz pogadam z szefem, ebymy cignli
par maszyn od Lemnitzera.
- Dobrze, e dzwonisz - przerwa mu Leo. - Mam tu co dla ciebie. Myl, e
powiniene o tym wiedzie.
- Wal.
Leo podzieli si z DD/O podejrzeniami, e Phil Swett dosta cynk od kogo ze sztabu
Kennedyego.
- Wanie przegldaem notatki z tego spotkania - doda. - Ostrzegaem senatora, e
materia jest cile tajny. Prosiem, eby nikomu tego nie powtarza, nawet swoim
najbliszym wsppracownikom.
Leo widzia niemal, jak Bissell wzrusza ramionami po drugiej stronie suchawki.
- Nie moemy robi szumu o kad plotk krc po Georgetown...
- Nie lekcewa tego, Dick. Gwatemalska gazeta La Hora wypucia kilka tygodni
temu artyku o pilnie strzeonej bazie CIA niedaleko Retalhuleu. Szczliwie dla nas prasa
amerykaska nie podchwycia tej historii. Ale niedugo zrobi si o jedn plotk za duo.
Times albo Post, albo jakie inne pismo poskada sobie to wszystko do kupy...
- Bd si dzisiaj widzia z Kennedym na kolacji w Georgetown - powiedzia Bissell. -
Jeeli mi si uda zamieni z nim kilka sw na osobnoci, to obiecuj ci, e porusz t spraw.
Leo odnis wraenie, i Bissell nie paa entuzjazmem do tej rozmowy. Emerytura
Dullesa zbliaa si wielkimi krokami i DD/O ywi nadzieje na objcie po nim stanowiska
dyrektora Agencji. Najwyraniej nie chcia podpa senatorowi - nigdy nie wiadomo,
pierwszy katolicki kandydat na prezydenta w historii Ameryki moe si jako przelizgn
przez wyborcze sito i wygra.
*
Po czterech godzinach od startu z tajnej bazy CIA w Opa-Locka na przedmieciach
Miami Jack McAuliffe obudzi si w nieoznakowanym C-54 z uczuciem gwatownych
mdoci. Ryk silnikw wwierca mu si w czaszk a do blu. Kapitan zaogi, Kubaczyk o
przezwisku Barrign, ktre nadano mu z powodu wielkiego piwnego brzucha, wtoczywszy
si do kabiny pasaerskiej ze szklaneczk czystej whisky, zaprawionej sproszkowan
dramamin, spostrzeg, e Jack trzyma si rkami za gow.
- Jak masz zamiar rzyga, to rb to do torebki! - wrzasn, przekrzykujc warkot
silnikw.
Zamiesza w szklance grubym paluchem i poda drinka Jackowi, jedynemu pasaerowi
rejsu pocztowego do Gwatemali. Szczerzc zby od ucha do ucha (ludzi odpornych na
chorob lokomocyjn zwykle bawi widok cierpicych), Barrign obserwowa, jak Jack
przeyka przygotowan mikstur.
- Zobaczysz, bez haasu jest jeszcze gorzej! - zawoa Kubaczyk.
Jack zadra.
- Jezu Chryste, czy moe by gorzej?! - odkrzykn.
- Nie ma haasu, nie ma silnikw - wyjani pilot. - Bez silnikw staniemy w miejscu,
jakbymy wyrnli w cian. Bdziemy dynda w powietrzu... - Podzieliwszy si t cenn
informacj z dziedziny aerodynamiki, popuka si brudnym paznokciem w ysiejc czaszk i
zataczajc si wrd stojcych na pododze pak i skrzy, odpyn w stron kokpitu.
Jack niechtnie opuszcza Waszyngton, niedawno bowiem zosta ojcem malekiego
rudzielca imieniem Anthony. Ale nowe zadanie kusio, stwierdzi wic, e za nic nie
przepuci takiej gratki. Dziecko przyszo na wiat w Wirginii, trzy lata po cichym cywilnym
lubie Jacka i Millie Owen-Brack Leo Kritzky, wiadek tej skromnej ceremonii, zosta ojcem
chrzestnym chopca, a matk - ona Ebbyego, Elizabet, ktra po ucieczce z Wgier bardzo
zaprzyjania si z Millie. Crka Elizabet, Nellie, rozbawia wszystkich do ez, kiedy na
chrzcie Anthonyego sza pod rk z synem Ebbyego, Mannym - oboje miertelnie powani
niby para uroczystych krasnoludkw. Ksidz, zafascynowany dziwnym znamieniem
Anthonyego - ciemnym obrzkiem w ksztacie krzya na maym palcu prawej stopy - skropi
gwk dziecka wod wicon, a potem wszyscy wyszli na skpany socem dziedziniec,
eby ustawi si do zbiorowej fotografii. Oprawione w ozdobne ramki zdjcie, na ktrym
Millie, tulc w ramionach niemowl, wpatrywaa si z mioci w profil ma, wisiao teraz
nad biurkiem Jacka w jego nowym mieszkaniu w Arlington.
Whisky z dramamin podziaaa kojco i McAuliffe, zesztywniay od drzemania w
niewygodnej pozycji, przeszed si do kokpitu, eby rozprostowa nogi. W dole, na prawo,
roztacza si zarys linii brzegowej.
- To Teksas! - krzykn pilot, onierz Si Powietrznych Alabamy, zatrudniony jako
pracownik kontraktowy CIA. - Mniej wicej za godzin pitnacie bdziemy nad Zatok
Hondurask. A potem jeszcze tylko dziecinnie atwe ldowanie na waszym pasie w
Retalhuleu.
- Niech pan tego nie przegapi! To warto zobaczy! - zawoa drugi pilot. - Wchodzimy
pod wulkan. Widok zwala z ng.
Jack zerkn na dziesitki guziczkw i przyciskw. Wikszo z nich miaa chiskie
napisy.
 - Skd ta chiszczyzna? - zapyta.
Drugi pilot zapali papierosa i rozemia si.
- To maszyna z Formozy - wyjani. - Kto z waszej ekipy zapomnia j wykpa.
- Moe specjalnie - zaartowa Barrign, ktry siedzia na stoku obok radia i popija
piwo z puszki. - Kiedy zaatakujemy Kub, Fidel pomyli, e to tki.
Ldowanie w Retalhuleu nie zawiodo ich oczekiwa. Aktywny wulkan Santiaguita
growa nad plantacj kawy, pooon w sercu dzikich gr Sierra Madre. C-54 zatoczy koo i
nagle zanurkowa w gst mg tak gwatownie, e Jackowi serce podeszo do garda. W
ostatniej chwili przejanio si i oczom ich ukazaa si duga wstga asfaltu - nowiuteki pas
startowy CIA. Ciki, transportowy samolot uderzy o podoe, podskoczy i znw uderzy,
po czym trzsc si i podrygujc, zatrzyma si na drugim kocu pasa, a jkny nity
poszycia. Stary, wciekle pomaraczowy wz straacki, jeden dip i kilka wojskowych
ciarwek z plandekami podjechao pod luk towarowy. Z dipa wyskoczy Kubaczyk w
wypolerowanych onierskich butach i wymitym polowym mundurze.
- Habla espaol? - zapyta.
- Antes hablaba espaol - odpar Jack. - Ju zdyem troch zapomnie.
- Jestem Roberto Escalona - przedstawi si tamten.
- Jack McAuliffe.
- Witamy na zadupiu planety Ziemi, znanym wrd miejscowych pod nazw Camp
Trax. - Escalona ukoni si z ironicznym umieszkiem na penych wargach.
- Ciesz si, e tu jestem.
Rzuciwszy swj brezentowy worek na tylne siedzenie dipa, Jack usadowi si obok
Escalony, dowdcy Brygady 2506. Kubaczyk puci sprzgo. Samochd ruszy, zjecha z
asfaltu na piaszczyst drog i omijajc wyrwy po niedawnym deszczu, wspi si na wzgrze.
Jack, w trosce o wasne ycie, kurczowo trzyma si drzwi.
- Masz co do mnie? A moe nie lubisz tego dipa?! - zawoa, z trudem utrzymujc
rwnowag.
Escalona, zawodowy oficer, osadzony w wizieniu za bunt przeciw Baticie, jeszcze
zanim Castro obali znienawidzonego dyktatora, zerkn spod oka na pasaera.
- Jestem zy na Fidela za to, e zdradzi revolucin! - odkrzykn. - Na razie nie mog
si na nim odegra, wic wyywam si na moich kotach. Daj im popali...
- Skd znasz angielski? - zapyta Jack.
- Fort Benning, Georgia. Byem tam na kursie z taktyki piechoty.
Dowdca brygady zrcznie przeprowadzi dipa przez rw i wski drewniany mostek.
Wjechawszy na polan, usian rzdami barakw z blachy falistej, wcisn hamulec i
zatrzyma si przed drewnian szop, dawn sortowni kawy, suc teraz za koszary dla
trzydziestu omiu doradcw - specjalnie przeszkolonych wojskowych, podajcych si
obecnie za cywilw. Ze cieki do drzwi szopy prowadzi niewielki pomost z desek. Po obu
stronach, na starannie wypielonych grzdkach, rosa wysoka do pasa marihuana, ktrej licie
dray w podmuchach porannego wiatru od wulkanu. Zza drzwi dobiegay trzeszczce
dwiki, w ktrych mona byo rozpozna gos Julie London, piewajcej If I Am Lucky.
- Chce pan pozna moj list zakupw, panie McAuliffe? - zapyta Kubaczyk.
- Nie traci pan czasu.
- Nie marnuj amunicji, sw i czasu - odpar rzeczowo Kubaczyk. - Wszystkiego
nam brakuje.
- Mam by waszym cznikiem z Waszyngtonem - powiedzia Jack. - Wy mi mwicie,
jakie macie problemy, a ja przekazuj wyej to, co uznam za istotne i wymagajce
rozwizania. - Wycign notes i dugopis.
Escalona wyj z kieszeni koszuli may notatnik z olimi uszami i naoy okulary.
- Dobrze. A wic, przede wszystkim, CIA musi lepiej przewietla rekrutw w Miami,
zanim ich tutaj przyle. W zeszym tygodniu dostaem faceta, ktry by skazany za
morderstwo, inny jest opniony w rozwoju i myli, e Castro to rodzaj kanapy. Problem w
tym, e kiedy raz si tu znajd, nie moemy ich odesa z powrotem, bo ju o nas wiedz.
- Przewietla rekrutw w Miami - powtrzy Jack, zapisujc to w notesie. - Co
jeszcze?
- Obiecano nam przenone prysznice i do tej pory ich nie otrzymalimy. Wasi
doradcy kpi si w basenie przy rezydencji, ale postawili tablic: Tylko dla oficerw, co
oznacza, e moi Kubaczycy nie maj si gdzie my, a woda w rzece jest lodowata.
- Na pocztek zdejmiemy tablic przy basenie - powiedzia Jack - Potem dopilnuj,
ebycie dostali swoje przenone prysznice.
- Mielimy otrzyma dobrze wyposaone ambulatorium - cign Escalona -
tymczasem wszystko, co mamy, to skrzynia z bandaami, aspiryn i rodkami na owady. W
tej okolicy roi si od jadowitych wy, a my nie mamy ani kropli surowicy.
Czas mija. Jack notowa, a Escalona odlicza kolejno punkty ze swojej listy. Gdzie
na wzgrzach rozleg si przerywany huk karabinw. Kady wystrza odbija si cichym
echem w dolinie. Obok nich przebieg marszowym truchtem oddzia modziutkich kubaskich
rekrutw o dziecinnych twarzach. Amerykaskie karabiny M-1 majtay si im miesznie na
chudych plecach. Zasapany amerykaski doradca w moro i mokasynach zamyka pochd,
trzsc pokanym brzuchem i pokrzykujc bez tchu: Raz-dwa-raz-dwa-raz-dwa...!
- I ostatnia sprawa - powiedzia Escalona. - Mamy kopoty z utrzymaniem dyscypliny.
To rwnie kwestia bezpieczestwa. Kadego dnia jakie pitnacie procent moich ludzi
samowolnie oddala si z bazy.
Jack potoczy wzrokiem po otaczajcych obz wzgrzach, penych jadowitych wy.
- Dokd? - zapyta.
- Do wioski San Felipe. To czternacie kilometrw std, po drugiej stronie gr.
- Jak, u diaba, si tam dostaj?
- Ci, ktrym si udaje, zwijaj dipa albo ciarwk. Ci, ktrym si nie udaje, api
okazj, czasem id na piechot. Tam i z powrotem. W jedn noc.
- A co takiego jest w San Felipe, e warto przeprawi si przez gry dwadziecia
osiem kilometrw, eby to zobaczy?
- Dziwki.
Jack pokiwa gow.
- Dziwki.
- Oczywicie wbijamy naszym rekrutom do gowy, eby nie puszczali pary z gby, ale
te dziewczyny musiayby by guche, lepe i gupie, by si nie zorientowa, e w Helvetii jest
jaki wojskowy obz szkoleniowy. Z tego, co wiem, niektre z nich mog szpiegowa dla
Castro.
- To z ca pewnoci wymaga natychmiastowego rozwizania - zgodzi si
McAuliffe. - Zobacz, co si da zrobi.
Escalona podszed do dipa, zdj worek Jacka i postawi go na deskach podjazdu.
Wciskajc notes do kieszeni, Jack wysiad z samochodu. Kubaczyk przyglda mu si przez
chwil, odchrzkn i spojrza na jego buty. Potem podnis wzrok.
- Suchaj pan... - zacz.
- Sucham.
- Ci ludzie... Te kubaskie dzieciaki, uczce si, jak z zamknitymi oczami rozoy i
zoy M-1, artylerzyci, ktrzy wicz si w namierzaniu celu, ja sam, my wszyscy tutaj
naraamy wasne ycie. Albo wygramy, albo zginiemy.
- Dlaczego pan mi to mwi? - zapyta Jack.
Escalona wzruszy ramionami.
- Tak po prostu - powiedzia.
Na odchodnym odwrci si.
- Mwi to, bo chc, eby pan wiedzia, na czym stoisz. Bo chc, eby pan wiedzia,
kim jestemy. Prosz nie myle, e to letni obz dla kubaskich skautw... Chocia czasem
moe to tak wyglda. Nawet dla mnie.
Jack podkrci kozackiego wsa.
- Bywaem ju na froncie. Wiem, gdzie jestem. Zrobi wszystko, eby wam pomc,
seor Escalona.
- Roberto - poprawi go Kubaczyk.
McAuliffe skin gow.
- Jack.
Dopiero teraz ucisnli sobie donie.
Wkrtce potem nastpia oywiona wymiana korespondencji, ktra mocno rozbawia
grupk wtajemniczonych w Oku Kwatery.

CILE TAJNE
UWAGA: POUFNE
OD: KOMBINATOR Z PNOCY [kryptonim Jacka McAuliffea]
DO: KUMPEL OCELOTA [kryptonim Leo Kritzkyego]
TEMAT: LATANIE NA DZIWKI

1. Bezpieczestwo bazy powanie zagroone z powodu napalonych rekrutw, ktrzy co noc

samowolnie oddalaj si poza teren obozu, masowo latajc na dziwki do pobliskiej wioski. Dyskretne
rozpoznanie wykazao, i panienki te s obywatelkami Gwatemali, zatrudnionymi przez miejscowego
dilera narkotykw, ktry ma na boku burdel. Co tydzie dowo mu nowe dziewczyny, eby zastpi
chore, niedysponowane lub nadmiernie eksploatowane prostytutki. Z powodu tak czstej wymiany
kadry nie sposb doj, kto dowiedzia si czego i od kogo.
2. Prosz o zezwolenie na werbunek brazylijskich dziewczt w celu zaoenia burdelu pod
kryptonimem PROJEKT FENIKS (podobnie jak Feniks odrodzi si z popiow, tak i my odrodzimy
dyscyplin wrd napalonych rekrutw). Z personelem ww. placwki kubascy bojownicy bd mogli
porozumiewa si tylko jzykiem ciaa, co pozwoli nam w peni kontrolowa sytuacj.
3. Na mio bosk, nie mw mojej onie, czym si tutaj zajmuj.

CILE TAJNE
UWAGA: POUFNE
OD: KUMPEL OCELOTA
DO: KOMBINATOR Z PNOCY
TEMAT: NAPALENI
DOTYCZY: TWJ LATANIE NA DZIWKI
 1. Poruszyem t delikatn spraw PROJEKTU FENIKS z Kermitem Trumn [kryptonim
Dicka Bissella]. Zatkao go. Powiedzia, e nie ma mowy, aby finansowa z pienidzy podatnikw
zachcianki napalonych rekrutw, i eby sobie wyobrazi skandal, ktry wybuchnie, jeeli Kongres
zwietrzy, jakiego rodzaju usugi chcesz zaoferowa kubaskim bojownikom. Trumna sugeruje, e
ostrzejszy nadzr i patrole wok obozu rozwi problem.
2. Nie martw si o on. Ona myli, e przyuczasz tych chopcw do suby liturgicznej i
ksztacisz ich na ministrantw w miejscowych kocioach.
3. Nastpny ruch naley do ciebie, chopie.

CILE TAJNE
UWAGA: POUFNE
OD: KOMBINATOR Z PNOCY
DO: KUMPEL OCELOTA
TEMAT: NAPALONY DO NAPALONEGO

1. Helvetia ma 20 tysicy km, w tym 96 (powtarzam: dziewidziesit sze) kilometrw drg

prywatnych. Zgodnie z moimi wasnymi obliczeniami patrole wok obozu wymagayby
zaangaowania caej policji z Dystryktu Kolumbii, co byoby wysoce nierozsdne, gdy ich
nieobecno zwrciaby uwag Kongresu, naraajc nas wszystkich na kopotliwe pytania.
2. Nie mam zamiaru siga do worka z pienidzmi podatnikw, eby sfinansowa burdel.
Proponuj skorzysta z funduszy rezerwowych. A kiedy przedsibiorstwo si rozkrci, zgodnie z
kapitalistyczn zasad forsa na st, bdc filarem gospodarki rynkowej, ktrej tak zaciekle
bronimy na naszej pkuli, zwrcimy wszystko co do grosza. Pozostae dochody z PROJEKTU
FENIKS proponuj zuy na poprawienie tutejszych warunkw bytowych.
3. Twoja pika.
CILE TAINE
UWAGA: POUFNE
OD: KUMPEL OCELOTA
DO: KOMBINATOR Z PNOCY
TEMAT? FENIKS ODRADZA SI Z POPIOW

1. Kermit Trumna nie chce wicej sysze o PROJEKCIE FENIKS. Zostae tam wysany,
eby upewni si, e rekruci s wyszkoleni i gotowi do akcji. Jeeli ich przygotowanie do teje akcji
wymaga od Ciebie podjcia decyzji, nazwijmy to, kreatywnych, niech tak bdzie. Masz zrobi
wszystko, co jest Twoim zdaniem niezbdne dla utrzymania brygady w dobrej kondycji, zarwno
psychicznej, jak i fizycznej.
 Roberto Escalona, w koszuli mokrej od potu po dwudniowym marszobiegu przez
poronite gst dungl gry, stan nad McAuliffem, ktry lea w szopie na wojskowej
pryczy, przykrytej kawakiem tektury, od wilgoci.
- Hombre - powiedzia, budzc go z poobiedniej sjesty.
Jack, ktrego kozackie wsy lepiy si od potu, opar si na okciu.
- Jak poszo, Roberto?
- wietnie. Nie liczc trzech zwichnitych kostek i jednego zabkanego oddziau.
Chopcy le odczytali map i nie stawili si w umwionym miejscu. Na szczcie mielimy
przy sobie surowic przeciw jadowi wy, wic tym razem nikt nie ba si chodzi po lesie
noc. W drodze powrotnej, chocia nie pisnem ani swka, wszyscy przyspieszyli kroku.
Jak konie, kiedy czuj stajni. Chopcy z kuponami do twojego bordello wykpali si w
basenie i ruszyli prociutko do Feniksa.
- Roberto, wbij sobie wreszcie do gowy, e to nie jest m o j e bordello.
Escalona usiad na ssiedniej pryczy i zacz rozwizywa sznurwki zaboconych
butw.
- Tu chodzi nie tylko o burdel, Jack zaatwie nam lodwki, ebymy mieli zimn
pepsi. Prysznice przy barakach. Filmy z Hollywood, ktre nam puszczasz kadego wieczoru
w kantynie. Naboje do M-1... Nareszcie kady moe wiczy strzelanie do celu przez dwie
godziny w tygodniu. Morale si podnioso. Chopcy zrozumieli, e nie jestemy sami. Teraz,
kiedy prezydentem zosta Kennedy, zaczli wierzy, e naprawd maj poparcie Ameryki. A
z Ameryk nie moemy przegra.
- Moecie, Roberto. Dostaniecie B-26 i amunicj do M-1. Wyszkolimy waszych
pilotw. Ale z Castro musicie rozprawi si sami. Jeeli wpadniecie w tarapaty, Ameryka
nawet nie kiwnie palcem, eby wam pomc.
Escalona umiechn si porozumiewawczo.
- Znam oficjalne stanowisko.
Jack, ju zupenie rozbudzony, potrzsn markotnie gow.
- To nie jest kwestia oficjalnego stanowiska, Roberto. To oficjalna polityka. Zasady
gry. Nie moemy udzieli wam jawnego poparcia.
- Wiem o tym, Jack.
- Cholera, mam nadziej, e nie bdziecie musieli si przekona na wasnej skrze, e
mwi prawd.
 2.

NOWY JORK, WTOREK, 22 LISTOPADA 1960

- Jack Kennedy... W porzsiu, znamy takiego gocia. Jego ojczulek Joe... Jego te
znamy - mwi Johnny Rosselli. - Ale nie znamy... - Consigliere odwrci leniwie gow i
przez ciemne okulary w rogowych oprawkach spojrza na Upadego Anioa, ktry oparszy si
o zderzak brudnopomaraczowego chevroleta, zaparkowanego przy President Street na
obrzeach niewielkiego parku, przymkn oczy i wystawi do soca swoj anielsk twarz. -
Mwie, e jak on si nazywa?
- Nie mwiem - odpar Czarnoksinik. - Nazywa si Silwan Drugi.
- To chyba nie po naszemu...
- Jest Rumunem. Woamy na niego Upady Anio.
- Co takiego zrobi, e upad?
Torriti zastanawia si, czy to czysto zawodowa ciekawo - jeden zabjca podziwia
drugiego... Wysoki, srebrnowosy, schludnie ubrany, z jedwabn chusteczk, wystajc
dyskretnie z kieszonki na piersi, Rosselli wyglda na faceta, ktrego w Hollywood
obsadzono by w roli waciciela zakadu pogrzebowego. Zaczyna w cosa nostrze w Chicago,
gdzie pracowa dla Ala Capone. Od tego czasu zebra na koncie kilkanacie krwawych
gangsterskich porachunkw.
- Nie radz go o to pyta. Syszaem, e ciekawo drastycznie zwikszya gsto
zaludnienia pieka - powiedzia w kocu Torriti. - Rozmawialimy o Jacku Kennedym.
Powiedziae, e go znasz... - wrci do tematu.
- Tak... Jack ma gow na karku. Ale nie znamy jego braciszka. Kto to jest ten Bobby
Kennedy? Jakie pomysy chodz mu po gowie? Po co wczy si po caym kraju i paple na
prawo i lewo, e wemie i dobierze si nam do skry? Irlandczycy pozazdrocili Wochom
czy co?
- Nie chodzi o narodowo. To kwestia polityki.
Rosselli potrzsn gow.
- Nie znam si na tym.
- Moim zdaniem - powiedzia Torriti - polityka jest kontynuacj wojny, tylko innymi
sposobami.
- e jak?
Czarnoksinik rozejrza si czujnie po parku. Nie liczc piciu bandziorw
Rossellego, siedzcych na pobliskich awkach, w parku nie byo ywej duszy. Zaniepokoia
go ta pustka. Zbliaa si pora lunchu. Soce jasno wiecio. O tej porze dnia staruszkowie
mwicy w sycylijskim dialekcie powinni gra w bocce na parkowych ciekach... Widocznie
Rosselli skorzysta ze swoich stosunkw w poudniowym Brooklynie i zarekwirowa cay
park na dzisiejsze spotkanie. Oprych z najbliszej awki pochyli si do przodu i rozrzuci
chleb gobiom, kbicym si wok jego butw na grubej podeszwie. Spod krzykliwej,
kraciastej marynarki wystaway skrzane paski kabury, okalajce muskularny kark nad
wskim konierzykiem biaej koszuli. Torritiemu przypomniay si ni std, ni zowd
odsonite podwizki panny Sipp.
Spotkanie z Rossellim miao odby si w hotelu Plaza na Manhattanie. Kiedy
Czarnoksinik zjawi si w foyer, podszed do niego szczupy mczyzna. Jednym okiem
patrzy wprost na Torritiego - drugim gapi si gdzie w przestrze ponad jego ramieniem.
- To pan musi by Torriti.
Czarnoksinik wiedzia, e Upady Anio, gadzc praw rk sprynowy n,
ukryty w kieszeni wiatrwki, zaj ju upatrzon pozycj. Po przeciwlegej stronie holu, przy
stoisku z pras, Sodki Jezus obserwowa ich znad rozpostartej gazety.
- Jak mnie wypatrzye, chopie? - zapyta Torriti.
Rozbiegany wzrok mczyzny na mgnienie oka zatrzyma si na postaci Upadego
Anioa.
- Powiedziano mi, e mam szuka dentelmena, ktremu dobrze by zrobia
natychmiastowa dieta - odpar, niespeszony faktem, i Czarnoksinik przyszed z obstaw, i
wrczy mu wistek papieru, zapisany drukowanymi literami.
PLAN B - przeczyta Torriti. - CZEKAM W POUDNIOWYM BROOKLYNIE W
PARKU CARROLL NA ROGU PRESIDENT I CARROLL WEJD BRAM OD
CARROLL. Na odwrocie widnia szkic, jak dosta si na miejsce.
Zjechawszy z mostu Brooklyskiego, Torriti wiedzia ju, e trafi pod waciwy
adres. Modociane oprychy w skrzanych kurtkach wysiadyway pod bramami ponurych
kamienic z piaskowca, taksujc bezczelnym wzrokiem kadego przechodnia. Z naronych
okien spoglday na ulic figurki Najwitszej Panienki. President Street, Carroll Street,
Smith Street... Tu nie byo przestpczoci. adnej. I to nie policja wymierzaa sprawiedliwo
w tej dzielnicy. Przed wejciem do parku jeden ze zbirw Rossellego obszuka
Czarnoksinika (najwyraniej spodziewa si znale przy nim mikrofony i bro). Obok
przejecha biao-niebieski samochd patrolowy z 76. komisariatu. Siedzcy w rodku dwaj
policjanci uparcie patrzyli prosto przed siebie. Czowiek Rossellego odszed z niczym. Torriti
zostawi swoje spluwy w chevrolecie, bo nie lubi, kiedy obcy ludzie go obmacywali.
- Mam nadziej, e si nie wkurwie t nag zmian planw? - zapyta Rosselli.
- To byo finezyjne zagranie - odpar Czarnoksinik.
- Jakie?
- Sprytnie pomylane. Bystrzak z ciebie. Jeste ostrony.
Rosselli zachichota.
- Dlatego jeszcze yj.
- Przed rewolucj - powiedzia Czarnoksinik - prowadzie kasyno Sans Souci w
Hawanie.
- Przyjemne miasto. Mili ludzie ci Kubaczycy. Wszystko to si skoczyo, kiedy
Castro zszed z Sierra Maestra... Nie znam Castro - doda, nie zmieniajc tonu gosu ani
wyrazu twarzy.
- Zamkn wszystkie kasyna. Uwaasz, e to mao?
Soce zalnio na wypielgnowanych paznokciach Rossellego.
- Nie wiem, czego te komuchy chc... Dlaczego si uwzili na prywatn inicjatyw?
My, Wosi, lubimy wolny rynek.
Torriti domyli si, o co chodzi. Po wyjedzie z Chicago Rosselli wystpowa jako
statysta w Hollywood. Przyapano go na wymuszaniu haraczu od wytwrni filmowych i
posano za kratki na trzy lata. Niedawno zdoby koncesj na sprzeda lodu do klubw w Las
Vegas. Sdzc po butach z krokodyla, platynowej bransoletce zegarka i brylancie
poyskujcym w sygnecie na maym palcu, musia sprzedawa mnstwo lodu.
- Reprezentuj gocia, ktry reprezentuje kilku facetw z Wall Street,
zaangaowanych w wydobycie niklu na Kubie - powiedzia Torriti. - Moi klienci chcieliby
ujrze powrt prywatnej inicjatywy na wysp.
Rosselli obserwowa go z ledwie dostrzegalnym umieszkiem na wargach. Byo
oczywiste, e nie kupi ani jednego sowa z wywodu Czarnoksinika.
- No to Castro musiaby znikn - odpar.
- Masz kontakty na Kubie. Moe znasz kogo, kto by mu w tym pomg?
- Chcesz, ebymy stuknli Fidela?!
- Nie za darmo. Twj czowiek te...
Ponur twarz Rossellego wykrzywi grymas skrzywdzonej niewinnoci.
- Nie wzibym za to zamanego grosza - rzuci porywczo. - Stany Zjednoczone
Ameryki przygarny mnie i moich bliskich. Jestem patriot. Na pewno nie gorszym od
innych. Skoro trzeba go sprztn dla dobra ojczyzny...
 - Moemy inaczej okaza swoj wdziczno.
Rosselli dumnie wypi pier pod szyt na miar marynark.
- Niczego za to nie chc.
- Czy to znaczy, e...
- To znaczy, e zobacz, co si da zrobi... Fidela nie tak atwo ustrzeli. Jeeli
chcesz, skontaktuj ci z kim, kto ma w Hawanie przyjaci, ktrzy mogliby si zaj nasz
spraw.
- Jak si nazywa twj przyjaciel?
Na President Street jaki samochd strzeli z ganika. Zbiry Rossellego skoczyy na
rwne nogi i signy pod kraciaste marynarki. Wystraszone gobie, opoczc skrzydami,
poderway si do gry.
Consigliere spojrza na odlatujce ptaki, wyprostowa palec wskazujcy, zakrzywi
kciuk i wycelowa.
- Bang, bang, wanie wygrae bilet w jedn stron do ptasiego nieba.
Odwrci si do Czarnoksinika.
- Przyjaciele mojego przyjaciela nazywaj go Mooney.
*
Martin Macy pomacha do Czarnoksinika, gdy ten pojawi si w drzwiach La
Nioise, ekskluzywnej restauracji w Georgetown, popularnej wrd bonzw Firmy. Torriti
ruszy w jego stron, lawirujc pomidzy zatoczonymi stolikami i witajc si po drodze z
Dickiem Bissellem i jego ADD/O/A, Leo Kritzkym, a wreszcie opad na krzeso obok swego
starego kumpla z FBI.
- Powiedz mi, Martin... Czy istnieje ycie po emeryturze? - zapyta.
Skin na kelnera i wskaza na pust szklank, po czym unis dwa palce, dajc do
zrozumienia, e chce dwa razy to samo.
Macy, ylasty mczyzna o kwadratowej szczce Dicka Tracyego i kalafiorowatych
uszach, bdcych pamitk niefortunnej kariery piciarza wagi predniej za studenckich
czasw, smtnie pokiwa gow.
- Co tam si jeszcze we mnie koacze, ale co to za ycie - westchn i przeczesa
palcami rzednce wosy. - eby da si tak sponiewiera po dwudziestu dziewiciu latach
suby... Dwadziecia dziewi lat! To naprawd boli, Harveyu.
- Zaatwili ci po chamsku, bez dwch zda - przyzna Torriti.
- Nie musisz mi mwi.
- Co ci Hoover zarzuci?
 Macy skrzywi si na samo wspomnienie.
- Jeden z ludzi Bobbyego Kennedyego chcia dosta akta Hoffy i jego Teamsters
Union27, a ja zrobiem ten bd, e daem mu je bez pytania o zgod dyrekcji. Poniewczasie
okazao si, e takiej zgody nigdy nie byo. - Wysczy drinka do ostatniej kropli, ale kelner
ju stawia przed nimi kolejne dwa. - Hoover nienawidzi klanu Kennedych, Harveyu. Kady,
kto poda im rk, koczy na czarnej licie. Musiaem wynaj adwokata i zagrozi Firmie
procesem, eby wydrze jej moj emerytur.
- Kennedy nie urodzi si wczoraj. Po co go trzyma w dyrekcji? eby mu psu krew?
Macy znaczco przewrci oczami.
- Hoover ma co na niego? - zgad Torriti.
- Ode mnie tego nie usyszae - zastrzeg si Martin.
- A co takiego?
Macy rozejrza si wok, czy nikt ich nie podsuchuje.
- Kobitki. Choby ta bogini seksu z Hollywood, Marilyn Monroe. Jest te jedna z
licznych przyjaciek Sinatry, licznotka imieniem Exner, ktra skacze z ka do ka...
Kiedy nie trzyma za rk Kennedyego, wdziczy si do bossa mafii w Chicago. A jeli obie
te damy s akurat zajte, prezydent elekt sprasza sobie dziewczta, ktre robi mu loda, po
dwie naraz.
- Nie wiedziaem, e z Jacka taki napaleniec - mrukn Torriti z podziwem, jako e
jurno bya dla niego jedn z najwikszych cnt. - A ty, Martinie, co teraz porabiasz?
- Pracuj jako doradca u prokuratorw okrgowych, ktrzy chc si zasuy, depczc
po pitach miejscowym bonzom z cosa nostry. Jeeli Jack posucha ojca i mianuje Bobbyego
prokuratorem generalnym, u niego te si zatrudni. Zobaczysz, e Bobby jeszcze si odegra
za Hoff i Teamsters Union.
Torriti naoy okulary i zajrza do karty.
- Wiesz ju, co chcesz zje? - zapyta.
Kiedy czekali, a kelner przyjmie zamwienie, Macy nachyli si przez stolik,
ciszajc gos.
- Czy to nie ten twj paranoik tam siedzi?
Czarnoksinik ypn okiem znad grubych szkie. James Angleton tkwi, jak zwykle,

27
W 1958 roku Robert Kennedy publicznie oskary Jamesa R. Jimmyego Hoff o powane
naduycia dotyczce zwizkowych pienidzy i o przeksztacenie zwizku w bandyckie imperium (New
York Times, 2-5 kwietnia 1958); Teamsters Union (Zwizek Kierowcw Ciarwek) by oskarony o
kontakty z mafi (W.B. Breuer, Vendetta! Castro i bracia Kennedy, Magnum, Warszawa 1998).
przy swoim stoliku, zwrcony tyem do restauracji, z papierosem w jednej rce i szklank w
drugiej, pogrony w konwersacji z dwoma nieznanymi Torritiemu facetami. W trakcie
rozmowy co chwila zerka w ogromne lustro, wiszce przed nim na cianie, ledzc bacznie
wszystko, co dziao si za jego plecami. Napotkawszy spojrzenie Torritiego, nieznacznie
skin gow na powitanie. W odpowiedzi Czarnoksinik zrobi nieokrelony gest
podbrdkiem.
- Tak, to on - przytakn.
- Wyglda na to, e serdecznie si nienawidzicie.
- Zamcza wszystkich w Firmie tymi swoimi wydumanymi podejrzeniami. Mnstwo
dobrych chopakw pominito przy awansie tylko dlatego, e znaleli si na jego licie
potencjalnych kretw. Wypili si na niego, pieprz to i siedz teraz na ciepych posadkach u
prywaciarzy, gdzie wycigaj dwa razy tyle i gdzie aden Angleton nie truje im dupy. Wierz
mi, Martinie, e w ten sposb nie mona prowadzi tego interesu. Wywiad to cholernie
draliwy biznes.
Przez chwil obaj zajli si tym, co mieli na talerzach. Potem Macy podnis wzrok.
- Czemu zawdziczam ten lunch, Harveyu?
- Mylisz, e udaoby ci si wpasowa w grafik jeszcze jednego klienta?
Macy oywi si.
- Ciebie?
- Moja forsa nie jest chyba gorsza ni pienidze Kennedych? - Torriti zdj skuwk z
dugopisu, narysowa na pudeku zapaek znak dolara, dopisa kwot i pchn to przez st do
Martina.
Macy cicho gwizdn.
- Emerytura z minuty na minut jawi mi si coraz bardziej rowo.
- Dostaniesz tyle po kadej naszej rozmowie. W gotwce. adnych rachunkw.
adnych pokwitowa.
- Moge mnie wypyta za darmo, Harveyu.
- Wiem. - Czarnoksinik z zakopotaniem podrapa si w gow. - Znamy si nie od
dzisiaj.
Macy przytakn.
- Dziki.
- Caa przyjemno po mojej stronie. Czy imi Mooney co ci mwi?
Macy zmruy oczy.
- Znowu zadajesz si z mafi, Harveyu? Mylaem, e ju skoczye z
Sycylijczykami.
Czarnoksinik parskn miechem.
- Uciem sobie pogawdk z gociem o nazwisku Rosselli. W parku na Brooklynie.
Ma mnie umwi na randk w ciemno z kim, na kogo woaj Mooney.
- Lepiej we ze sob bro - doradzi Macy. - I niech kto ci osania. Mooney alias
Sam Flood alias Sal Mo-Mo Giancana (to ostatnie to jego prawdziwe nazwisko) jest szefem
cosa nostry w Chicago. Wspomniaem ci o nim przed chwil... To ten, ktry dzieli si z
Jackiem Kennedym t ma Exner.
- Jak to mwi w Hollywood... wtki si zazbiaj, akcja nabiera tempa.
Macy, ktry swego czasu by jednym z ekspertw FBI od cosa nostry, odchyli si w
ty, przymkn oczy i wyrecytowa:
- Giancana, Salvatore, urodzony w roku tysic dziewiset smymi. W podaniu o
paszport, w rubryce zawd, wpisa kierownik motelu .
Kierownik motelu, a niech mnie! To ordynarny patny zabjca cosa nostry, ktry
swoj drog po szczeblach mafijnej kariery gsto usa trupami. W kocu wdrapa si na sam
szczyt Przedsibiorstwa. Jest ojcem chrzestnym chicagowskiej rodziny - mwi, e sze
okrgw wyborczych siedzi u niego w kieszeni. W latach pidziesitych zgarn miliony na
mafijnych kasynach w Hawanie i Las Vegas. Kiedy nie ma go w Chicago, wczy si z
Sinatr, przez ktrego pozna Judy Exner.
W maych oczkach Czarnoksinika pojawi si bysk zainteresowania.
- To jeszcze nie koniec - cign Macy. - Latami podsuchiwalimy Giancan.
Zaoylimy pluskwy w jego telefonach, w domu, w pokojach hotelowych, w ktrych zwykle
zatrzymywa si w podry, a take w spelunce o nazwie Armory Lounge, gdzie melinuje
si, gdy wraca do Chicago, Mamy cae kilometry tamy z jego rozmw. To gwnie dziki
niej Hoover trzyma Kennedyego w szachu. Kobiety, romanse to przy tym pestka. Kogo to
obchodzi? Ale nagrania Giancany to co innego...
- Nie rozumiem.
- Na tamie Joe Kennedy prosi Mooneya, eby zorganizowa dla jego syna gosy w
wyborach. Joe jest wacicielem Hali Targowej w Chicago; kiedy czego chce, nikt mu nie
odmwi, nawet Giancana. Bandziory Mooneya wziy si do roboty we wszystkich szeciu
okrgach. W Illinois Jack wygra dziewicioma tysicami gosw. A w ogle wygra
przewag stu trzynastu tysicy gosw na szedziesit dziewi milionw oddanych. To nie
przypadek, e trzy stany, w ktrych rzdzi cosa nostra: Illinois, Missouri i Nevada, popary
Kennedyego jak jeden m.
 - Mafia nic nie robi za darmo. To musiao by co za co.
- Papcio Kennedy obieca Giancanie, e jeli jego synalek zostanie prezydentem,
mianuje Bobbyego prokuratorem generalnym. Oficjalnie Hoover podlega bezporednio
prokuratorowi generalnemu. Joe da Giancanie do zrozumienia, e Bobby przymknby oko
na dziaalno rodziny. - Macy sign do kubeka po butelk sancerre, napeni dwa
kieliszki i pocign yk chodnego wina. - Hoover ma jeszcze inne tamy. W sierpniu
zeszego roku, kilka tygodni po wygranej w Los Angeles, Jack znikn na dwadziecia cztery
godziny z hotelu Carlyle na Manhattanie. Przydzieleni do niego chopcy z tajnych sub
dostali amoku. Przypadkiem wychwycilimy go na tamie... By w pokoju hotelowym Judy
Exner. Pieprzyli si, jak zwykle. W pewnym momencie Jack powiedzia Judy, e jeli nie
wygra wyborw, to prawdopodobnie rozwiedzie si z Jackie. Schadzka zreszt niezbyt si
udaa, a stosunek by przerywany, bo przeszkodzi im portier, ktry zadzwoni do pokoju,
eby oznajmi przybycie niejakiego pana Flooda.
- Kennedy osobicie spotka si z Giancan!
Macy przytakn.
- Wszystko wygldao cakiem niewinnie. Judy wysza pod pozorem skorzystania z
toalety. Jack otworzy drzwi. Obaj mczyni gawdzili przez kilka minut w saloniku. Mwili
o pogodzie. Mooney opowiada, jak w pitej rundzie Floyd Patterson znokautowa
Johanssona... Widzia to dokadnie, bo mia miejsce przy samym ringu. Jack powiedzia, e
sysza od ojca, e Sal...
- To oni s po imieniu?
Macy skin gow.
- Sal, Jack... Jack, Sal... Jak najbardziej. A wic Jack sysza, e Sal zdobdzie dla
niego gosy w Chicago. Podzikowa mu za pomoc. Wrcia Judy i zrobia im co do picia.
Pod koniec wizyty pana Flooda bya mowa o jakiej torbie w ubikacji... Poprosili Judy, eby
j przyniosa i wrczya Salowi.
- Co byo w torbie?
- Moemy si tylko domyla. Forsa prawdopodobnie. eby opaci ludzi, ktrzy bd
gosowa w szeciu okrgach Giancany.
Czarnoksinik zerkn ukradkiem na Angletona. Szef kontrwywiadu odwrci si od
lustra, eby pogada z kim przechodzcym koo stolika. Torriti wycign kopert i pchn j
po blacie w kierunku Macyego, ktry szybko wsun j do kieszeni.
- Stpaj po kruchym lodzie - powiedzia Macy. - Rosselli, Giancana... Dla nich to gra
o wszystko.
 *
- Robi si z tego pieprzona puszka Pandory - wymamrota Czarnoksinik. - Wydaje
mi si, e co le kombinujemy... Moe powinnimy powanie si zastanowi, czy nie
przenie caego biznesu gdzie indziej.
Dick Bissell skoczy pisa wiadomo dla Jacka McAuliffea w Gwatemali. Podszed
do drzwi i wrczy j sekretarce.
- Doris, pu to natychmiast - powiedzia.
Zamkn drzwi, wrci za biurko i zacz znca si nad spinaczem.
- Skd masz te informacje, Harveyu?
- Zasignem porady u starego kumpla ze wity Hoovera. Mam to od niego. Suchaj,
Dick, Johnny Rosselli by w sidmym niebie, e moe pomc. Mam si spotka z Mooneyem
w Miami jutro po poudniu. Bdzie piewa na t sam nut. Ci gocie nie maj nic do
stracenia. Jak Rosselli i Giancana pomog nam stukn Castro, bez wzgldu na to, czy im si
uda i czy r z e c z y w i c i e s i d o t e g o p r z y o , stan si nietykalni.
A Bobby nie pozwoli prokuratorowi federalnemu wezwa ich na wiadkw i kaza im
przysiga, e bd mwi prawd i tylko prawd, bo bdzie si ba, e faktycznie to zrobi.
- Z drugiej strony - powiedzia Bissell - Firma nie ma na Kubie punktu zaczepienia.
Prawie wszyscy nasi ludzie zostali odwoani. A ci gocie maj kontakty w Hawanie... I
powd, eby nam pomc. Kiedy Castro zniknie, oni wrc do swoich kasyn. Wiem, e to
ryzykowna gra, Harveyu. Ale zawsze co. Moe doprowadz t robot do koca, bo jeli uda
im si go stukn, zyskaj wiksze wpywy w Departamencie Sprawiedliwoci. A bez Fidela
inwazja na wysp i droga z play do Hawany pjdzie naszej brygadzie jak po male...
Bissell szpera przez chwil w szufladzie i wyj inhalator. Przytkn go do nosa i
wcign lek na zatoki.
- Dorastaem w domu w Hartford, gdzie Mark Twain napisa Przygody Tomka
Sawyera i Przygody Hucka - powiedzia. - Moe dlatego tak mnie kusi myl o tym, eby
kiedy spyn rzek na tratwie... Wioso daje ci poczucie kontroli, ale prd i tak ci znosi,
gdzie chce. - Potrzsn w zamyleniu gow. - Kady, kto by si teraz znalaz w mojej
skrze, musiaby dobrze rozway wszelkie za i przeciw. Biorc pod uwag ogln sytuacj,
dwch bandziorw, ktrzy unikn rozprawy, to niewielka cena za pozbycie si Fidela Castro.
Bissell odprowadzi Czarnoksinika do drzwi.
- Bardzo moliwe, e ich samych te kto wkrtce stuknie - doda. - Trzymaj kurs
tratwy z biegiem rzeki, Harveyu... Przekonamy si, dokd porwie ci nurt. Zgoda?
Torriti zasalutowa.
 - Tak jest, kapitanie!
*
Czarnoksinik nie mg oderwa wzroku od palcw Mooneya. Dugie, kociste, z
kpkami czarnych woskw pomidzy kostkami i sygnetem z szafirem na maym palcu
(podarunkiem od Franka Sinatry), bbniy o blat stou, musny popielniczk, z ktrej
wysypyway si niedopalone cygara, dotkny brzegu wysokiej szklanki z podwjn szkock,
wydubay woszczyn z ucha i w kocu przeciy ze wistem powietrze.
- Bobby Kennedy to pieprzony cwaniak - szydzi rozsierdzony Mooney. - Zeszego
roku wzi mnie na spytki przed t ca pieprzon komisj senack, co nie? Siedz tam, z tym
pieprzonym umieszkiem przyklejonym do buki powouj si na pit poprawk, tak jak mi
radzi mj papuga, i co ten skurwiel mwi?
- Co mwi ten skurwiel? - spyta Rosselli.
- Ten skurwiel mwi: Mylaem, e tylko mae pieprzone dziewczynki tak chichocz,
panie Giancana. Tak mi powiedzia. Na gos. Przy wszystkich pieprzonych senatorach. Co
poniektry zacz si trz ze miechu. A potem w kadej pieprzonej gazecie w tym
pieprzonym kraju wydrukowali na pierwszej stronie, e pieprzony Bobby Kennedy nazwa
Mooneya Giancan ma pieprzon dziewczynk. - Gangster wyj z ust hawaskie cygaro i
wycelowa je rozarzonym kocem prosto w oko Torritiego. - Nikt nie bdzie obraa
Mooneya Giancany. Nikt. Niedugo przywal temu pieprzonemu kutasowi, ma to, kurwa, jak
w banku.
Siedzieli wszyscy trzej na stokach przy pkolistej ladzie opustoszaego baru,
niedaleko lotniska w Miami. Okna zasonite byy cikimi kotarami, ktre nie wpuszczay
do wntrza popoudniowego soca ani odgosw ulicy. Ludzie Rossellego, rozstawieni po
caym lokalu, pilnowali drzwi wejciowych oraz korytarza, prowadzcego do toalet i kuchni.
Barmanka, wyblaka blondynka w cielistym biustonoszu, przewitujcym przez nylonow
bluzk, podaa im whisky i znikna, zostawiajc na ladzie otwart butelk i kubeek z lodem.
- Gra pod publiczk, skurwiel. - Rosselli wyda wyrok w sprawie Bobbyego
Kennedyego.
- Nikt, kurwa, nie bdzie gra pod publiczk moim kosztem. - Giancana zacign si
cygarem i zza kbw dymu przyjrza si Czarnoksinikowi. - Johnny mi mwi, e jeste w
porzdku.
Rosselli, ktry wyglda bardzo wytwornie w dwurzdowym garniturze w prki,
wtrci pospiesznie:
- Znam na Sycylii ludzi, ktrzy pamitaj go jeszcze z czasw wojny. Twierdz, e
jest okay.
- Z tak rekomendacj przyjliby mnie nawet na uczelni z Ligi Bluszczu -
wyszczerzy si Torriti.
Rosselli wyglda na rozbawionego tym pomysem.
- Co by tam robi?
- Nauczybym ich ycia.
Giancana, niski, ysiejcy mczyzna, pokaza w umiechu wszystkie zby. Torriti
spostrzeg kilka czarnych od prchnicy.
- A to, kurwa, dobre - powiedzia Mooney. - Pj na pieprzony uniwerek i uczy tych
pieprzonych profesorkw.
Czarnoksinik chwyci butelk za szyjk i dola sobie whisky.
- Uwaam, e skoro mamy wsppracowa, powinnimy ustali pewne zasady -
zacz.
- Wal - odpar wesoo Giancana.
- Po pierwsze, to jest zlecenie jednorazowe. Kiedy ju bdzie po wszystkim, to tak,
jakbymy si nigdy nie spotkali.
Mooney machn od niechcenia cygarem, dajc do zrozumienia, e to tak oczywiste,
e nawet nie trzeba o tym wspomina.
- Johnny - cign Czarnoksinik - nie chcia ode mnie przyj pienidzy...
Giancana wywrci oczami, zaenowany.
- Jak ju ci mwiem, Mooney, on jest gotw zapaci nam gotwk, ale
powiedziaem, e jeeli si zdecydujemy w to wej, zrobimy to z czystego patriotyzmu.
- Wycznie z patriotyzmu - skwapliwie przytakn Giancana, kadc rk na sercu. -
Ameryka bya cholernie...
- Cholernie dla was dobra - powiedzia Czarnoksinik. - Wiem.
- To jak mamy kropn tego Fidela? - zachichota nerwowo Mooney.
- Miaem nadziej, e znacie w Hawanie kogo, kto mgby go wyeliminowa.
- Co on pieprzy? O co chodzi z tym wy-e-li-mi-no-wa-niem? - zapyta Rossellego
Giancana.
- On chce, ebymy go sprztnli - wyjani Rosselli.
- No to przecie powiedziaem. Chcesz, ebymy go kropnli. Macie jakie specjalne
yczenia co do daty?
- Im szybciej, tym lepiej - odpar Czarnoksinik.
- Te rzeczy wymagaj czasu - zastrzeg Giancana.
 - Powiedzmy, gdzie pod koniec nastpnej zimy.
Mooney skin ostronie podbrdkiem.
- Jak twoi mocodawcy to sobie wyobraaj? Znaczy si, jak go mamy stukn?
Czarnoksinik zrozumia, e zaczynaj przechodzi do konkretw.
- Mylelimy, e twoi ludzie rozpracuj zwyczaje Castro, zatrzymaj jego limuzyn i
go zastrzel. Co w tym stylu...
Giancana spojrza na Rossellego. Wysun doln warg i z niedowierzaniem
potrzsn gow.
- Wida, e te pieprzone kutasy z Wall Street nie maj w tych sprawach adnego
pieprzonego dowiadczenia.
Odwrci si znowu do Czarnoksinika.
- Spluwy? Ryzykowne. Nikt na to nie pjdzie. Dopadn go, zanim zdy pocign za
spust. Kto si zgosi do takiej roboty?
- To jak ty to widzisz, Mooney?
Giancana zacign si w zamyleniu cygarem, potem wyj je z ust i obejrza.
- Jak ja to widz? Ja bym go, na ten przykad, otru. Ty by skombinowa trucizn.
Castro lubi koktajle mleczne...
- Mooney to powany go. Powanie zabra si do problemu - powiedzia Rosselli do
Torritiego.
- Jestem pod wraeniem - odpar Czarnoksinik.
- Tak jak mwiem, ma sabo do koktajli. Czekoladowych, jak ju chcesz wszystko
wiedzie. Kupuje je w kawiarni hotelu Libre, za moich czasw by tam Havana Hilton.
Zawsze chce paci za zamwienie, ale oni nigdy nie przyjmuj od niego pienidzy. Potem
czasami idzie do Brazylijskiej. To taka maa spelunka w porcie Cojimar, gdzie jeszcze
przed pieprzon rewolucj dekowa si ten wasz Hemingway. Castro czsto tam zaglda ze
swoj przyjacik, chud kobitk, crk doktora... nazywa si Celia Snchez... albo z tym
Argentyczykiem, jak on si, kurwa, nazywa?
- Che Guevara - podpowiedzia Torriti. - Wanie. Kto, kto ma motorwk, mgby
doprawi koktajl Fidela w hotelu albo danie w knajpie i zwia morzem.
Giancana zsun si ze stoka i zapiwszy rodkowy guzik sportowej marynarki, skin
na dwch goryli, pilnujcych wejcia do baru.
- Przyprowad samochd, Michael!
Potem znw odwrci si do Czarnoksinika:
- Spotkajmy si jeszcze raz, powiedzmy, w poowie stycznia. Jeli bd ci potrzebny,
Johnny wie, jak mnie zapa. Powsz troch w Hawanie i zobacz, co tam sycha. A ty
powszysz na Wall Street. - Rosselli umiechn si znaczco, a Giancana zachichota. -
Zobacz, czy twoi przyjaciele mog skombinowa trucizn, ktra by nam pasowaa. Co, co da
si atwo ukry... Musi wyglda jak alka seltzer czy co w tym stylu. I musi szybko
zadziaa, zanim zd go przewie do pieprzonego szpitala i przepuka mu pieprzony
odek.
- Widz, e trafiem na waciwego czowieka - rzek Torriti.
- Oj, tak - powiedzia Rosselli. - Mooney si nie opieprza.
- Pewnie, e si, kurwa, nie opieprzam - zgodzi si Giancana.
 3.

PALM BEACH, WTOREK, 10 STYCZNIA 1961

Rj tajnych agentw, w ciemnych okularach i z charakterystycznymi znaczkami

wpitymi w klapy marynarek, wybieg naprzeciw nowo przybyych goci, ktrzy weszli na
wysypan biaym wirem alejk.
- Panowie bd askawi si wylegitymowa - powiedzia dowdca grupy.
Allen Dulles, kutykajcy nieco z tyu z powodu ataku podagry, wydawa si
dotknity tym, e go nie rozpoznano.
- Jestem dyrektorem Centralnej Agencji Wywiadowczej - odpar tonem uraonej
godnoci. - Ci panowie i ja mamy umwione spotkanie z prezydentem elektem.
- Mimo to bylibymy wdziczni, gdyby panowie zechcieli okaza nam jaki dowd
tosamoci - nalega ochroniarz.
Dulles, Dick Bissell, Leo Kritzky i Czarnoksinik wycignli z portfeli laminowane
karty identyfikacyjne. Dowdca obejrza uwanie kade zdjcie, podnoszc co chwila wzrok,
eby porwna je z twarzami stojcych przed nim ludzi.
- Macie co przy sobie? - indagowa.
DCI Dulles wyglda na zbitego z tropu.
- Pyta, czy jestemy uzbrojeni - wyjani Dick Bissell.
- Ide do cholery, nie nosiem broni od czasu wojny.
Bissell i Leo Kritzky potrzsnli przeczco gowami. Torriti, nieco zawstydzony,
wydoby spod pachy rewolwer o perowej rkojeci i wrczy go jednemu z agentw, ktry
zdeponowa bro w szarej papierowej torbie. Bissell odkaszln dyskretnie.
- A tak, prawie bym zapomnia - mrukn Czarnoksinik, po czym wycign zza
skarpetki szpanerski detective special i poda go zdumionemu ochroniarzowi.
Przy kocu alejki mody adiutant odhaczy ich nazwiska z listy i poprowadzi goci
przez peen zakamarkw dom Josepha Kennedyego do wypielgnowanego ogrodu na tyach
posesji. Zza wysokiego ywopotu dobiega perlisty miech i gosy pluskajcych si w
basenie ludzi. Przechodzc przez umajon zieleni furtk, Leo dostrzeg niezwykle szczup i
opalon mod kobiet, ubran jedynie w skpe majteczki bikini, zaywajc na odskoczni
kpieli sonecznej. Przed sob za ujrza Jacka Kennedyego w rozchestanej koszuli, ktry
siedzia na bujanym wiklinowym fotelu i odwraca gow w bok, eby nie patrze, jak
pielgniarka robi mu zastrzyk.
 Idcy z tyu grupy Bissell szepn do Leo:
- Penicylina na przewlek rzeczk.
- To choroba weneryczna - zdziwi si Leo. - Jeste pewien?
- Na og wiem, co w trawie piszczy. Chcesz si zaoy, e pierwsze jego sowa bd
dotyczyy New York Timesa?
- Nie rb ze mnie frajera.
Kobieta, ktra zaaplikowaa Kennedyemu zastrzyk, powiedziaa: A wic w nastpny
wtorek w Waszyngtonie. Do widzenia - i odesza.
Kennedy wsta z krzesa, eby powita Dullesa.
- Widziae zapewne artyku w Timesie - zacz, najwyraniej poirytowany.
Ze stosu gazet, lecych na wiklinowym stoliku, wycign jeden egzemplarz.
- Pierwsza strona, a jake! W tajnej bazie w Gwatemali Stany Zjednoczone szkol
komando do walki z reimem Castro... Zamiecili nawet map obozu! Castro nie potrzebuje
ju szpiegw w Ameryce. Ma New York Timesa! Dobrze ci znowu widzie, Dick. Leo
Kritzky? Pamitam, jak przyjechae do mnie zeszego lata. - Wita si ze wszystkimi po
kolei.
Bissell przedstawi Czarnoksinika.
- Harvey Torriti, podpora naszego zespou.
Kennedy przytrzyma chwil jego do.
- Syszaem o panu. Podobno jest pan naszym Jamesem Bondem.
Czarnoksinik zachichota pod nosem.
- Niestety, nigdy mu nie dorwnam w erotycznych ekscesach. Brakuje mi wdziku.
Kennedy wskaza gociom krzesa. Znad basenu podeszli do nich Bobby i Joe. Ojciec
poklepa Jacka po rce i obaj umiechnli si do siebie. Joe Kennedy zaj wolne krzeso, a
Bobby usiad na ziemi, oparty plecami o supek altany. Jack wrci na swj bujany fotel.
- Zaczynaj, Allen - powiedzia.
- Panie prezydencie elekcie - odezwa si Dulles. - Za dziesi dni zostanie pan
zaprzysiony jako prezydent Stanw Zjednoczonych, a wtedy, jak mawia Harry Truman,
caa odpowiedzialno spadnie na paskie biurko. Jest spraw kluczow, aby zosta pan
poinformowany o szczegach operacji, ktr genera Eisenhower - uycie przez Dullesa
sowa genera zamiast prezydent nie uszo niczyjej uwagi - zatwierdzi.
- O ile dobrze zrozumiaem paskie sowa, dyrektorze, p r e z y d e n t Eisenhower
zezwoli CIA na opracowanie planw oraz infrastruktury operacji, ale nie na sam operacj -
sprostowa Kennedy.
 Dulles odchrzkn.
- Zdawao mi si, Jack, e to wanie powiedziaem.
- Chciaem si upewni, Allen, e nadajemy na tej samej fali - mrukn Kennedy,
bujajc si w fotelu, i da znak Dullesowi, eby kontynuowa.
DCI, czerwony ze zoci, zerkn w nabazgrane na kopercie notatki.
- eby nie byo nieporozumie, panie prezydencie elekcie, informuj pana, i sto
czterdzieci pi kilometrw od wybrzea Florydy Moskwa zainstalowaa marionetkowy
reim komunistyczny. Castro sfaszowa wybory, naoy prasie kaganiec, znacjonalizowa
plantacje trzciny cukrowej oraz przemys, ktrego przewaajca cz, pragn nadmieni,
znajdowaa si w rkach Amerykanw. Skaza na mier ponad piciuset czonkw opozycji
politycznej, a tysice innych uwizi. Otoczy si marksistowskimi doradcami i zwrci do
Zwizku Radzieckiego z prob o bro. Obecnie szkoli w Czechosowacji pidziesiciu
kubaskich pilotw, ktrzy ucz si lata na sowieckich MiG-ach. Samoloty maj by gotowe
do akcji latem przyszego roku. A jeli uwaa pan, e to za mao, eby mu si dobra do
skry, moemy przedstawi dowody na to, e Castro rozsya podegaczy, ktrych zadaniem
jest szerzenie rewolucji i podburzanie ludzi do buntu w Panamie, Dominikanie, Haiti i
Nikaragui. Ma konszachty z Kremlem, a jego ostatecznym celem jest otoczenie USA
acuchem komunistycznych pastewek satelickich i odizolowanie nas na wasnej pkuli.
Bobby Kennedy potar oko.
- Nikt nie wtpi, e Castro jest upierdliwy, panie Dulles - powiedzia, przecigajc
samogoski na podobiestwo ospaego akcentu z Nowej Anglii. - Pytanie tylko, jak decyzj
w tej sprawie podejmie administracja Kennedyego. - Ostatnie sowa wymwi szczeglnie
rozwlekle.
- Operacj antycastrowsk - odpar Dulles - pod kryptonimem JMARC prowadzi Dick
Bissell. Dick, przejmij paeczk.
Bissell by w swoim ywiole. Nie musia siga do adnych notatek. Rozsiad si
swobodniej i niecierpliwie bbnic butami o posadzk, przedstawi trzem panom Kennedym
projekt, ktry sam nazwa now paramilitarn koncepcj planu Trinidad.
- Przewidujemy rozmieszczenie od szeciuset do siedmiuset pidziesiciu ludzi z
brygady wzdu play w okolicy Trinidadu, miasta na poudniowym wybrzeu Kuby, znanego
jako siedlisko opozycji. Desant nastpi o wicie i bdzie poprzedzony seri nalotw, ktre
rozpoczn si na dwie doby przed dniem D. Ataku dokonaj kubascy piloci, szkoleni
obecnie do lotw na naszych maszynach. Do operacji uyte zostan nadwyki B-26, ktre
wystartuj z tajnego lotniska w Gwatemali.
 - Wtpi, czy dzisiaj mona to jeszcze nazwa tajnym lotniskiem - mrukn Bobby.
Bissell nie przywyk, by mu przerywano. Zwrci si do Bobbyego, ktry w wieku
trzydziestu piciu lat doprowadzi do perfekcji sztuk odgrywania zego gliny, w odrnieniu
od Jacka, ktry by tym dobrym.
- Chcia pan co powiedzie, panie Kennedy? - zapyta chodno DD/O.
- Mw dalej, Dick - wtrci szybko Jack.
Bissell przez chwil jeszcze mierzy Bobbyego wzrokiem, a potem podj przerwan
kwesti.
- Jak pan zapewne wie, panie prezydencie elekcie, nie spodziewamy si, e brygada,
nawet przy taktycznym wsparciu z powietrza, pokona w otwartej walce dwustutysiczn
armi Fidela. Ale mamy nadziej, e desant, ktry zbiegnie si w czasie z powstaniem
tymczasowego rzdu na gruncie kubaskim, stanie si zarzewiem powszechnego powstania
przeciw reimowi Castro. Liczymy na to, e liczebno brygady podwoi si w cigu
kolejnych czterech dni. Wtedy opuci przyczek i wyruszy w gb wyspy. Nasz wywiad
donosi, e od siedemdziesiciu piciu do osiemdziesiciu procent kubaskich onierzy nie
popiera komunistycznych rzdw. Znaczny jest te odsetek oficerw gotowych do buntu i
przejcia dowdztwa nad oddziaami powstacw. Ludno wiejska niektrych prowincji,
zwaszcza na zachodzie Kuby, przyczy si do rebeliantw, jak tylko rozlegn si pierwsze
strzay. Mona liczy rwnie i na to, e brygad zasil winiowie polityczni z Isla de Pinos.
- A jak zamierzacie uzbroi tych wszystkich chopw i winiw? - zapyta Jack
Kennedy.
Leo Kritzky, ktry monitorowa dla Bissella profil logistyczny brygady, wyjani:
- Statki wiozce kubaskich uchodcw na miejsce desantu bd wyadowane
skrzyniami z dziakami bezodrzutowymi, modzierzami, amunicj, granatami, walkie-talkie...
Wystarczy tego, eby obdzieli tysic piciuset ludzi.
- Jak dugo moe si utrzyma brygada, jeeli nie podwoi liczebnoci i nie zdoa si
przedrze w gb wyspy? - indagowa dalej prezydent elekt.
- Szacujemy, e z parasolem Si Powietrznych nad gow moe przetrwa jakie cztery
dni - odpar Bissell.
Jack Kennedy nagle przesta si buja.
- A co potem?
- Pamitajcie, e mwimy o najczarniejszym scenariuszu - wtrci Dulles.
- Trzeba by przygotowanym na najgorsze - warkn Joe Kennedy. - A jak wszystko
pjdzie dobrze, bdziemy skaka do gry z radoci.
 - W najgorszym wypadku - powiedzia Bissell - brygada wycofa si w Sierra
Escambray i rozpocznie wojn partyzanck. Bdziemy w stanie zrzuca im zapasy z
powietrza. Przycz si do istniejcych ju oddziaw guerrilli. Tak czy inaczej, Castro
bdzie mia problem z eksportem swojej rewolucji do Ameryki aciskiej, jeeli zdawi
kontrrewolucj na Kubie.
Jack Kennedy buja si w milczeniu. Ludzie z CIA wymienili midzy sob spojrzenia
- ciko byo wyczu, jaki bdzie wynik narady. Zza ywopotu dolecia pisk wrzucanej do
basenu dziewczyny, a zaraz potem plusk wody.
- Teddy znowu bawi si w ratownika - rozemia si Jack.
- Naturalnie nie oczekujemy od was adnych decyzji, dopki dokadnie nie
rozwaycie operacji JMARC - powiedzia Dulles.
Kennedy pokiwa gow. W pewnej chwili przesta si buja i spojrza na Bobbyego,
ktry unis brwi.
- Zbyt haaliwe - orzek w kocu prezydent elekt.
- W jakim sensie? - Dulles pochyli si do przodu.
- Zdaj sobie spraw, e im mniejsze jest ryzyko polityczne, tym wiksze ryzyko
militarne - powiedzia Kennedy. - Caa sztuka w tym, eby znale zoty rodek. Trinidad
jest zbyt spektakularny, zbyt gony. Cae to przedsiwzicie wyglda na inwazj w stylu
drugiej wojny wiatowej. Mniej haasu, panowie. Jeeli mam si pod tym podpisa,
wolabym, eby to by cichy desant na ustronnej play, najlepiej w nocy. Chciabym, eby
statki, ktre przywioz tam nasz brygad, znikny jeszcze przed witem daleko za
horyzontem. W ten sposb moemy wiarygodnie zaprzeczy jakiemukolwiek udziaowi
Ameryki w tej aferze... Ot, grupka kubaskich uchodcw wyldowaa na play, kilka B-26 z
demobilu ochrania ich z powietrza, a za sterami siedz dezerterzy. Co w tym rodzaju.
Joe Kennedy potrzsn gow.
- A co zrobicie z Castro? Powinien zosta zamordowany jeszcze przed inwazj albo
cae przedsiwzicie szlag trafi.
Zapada niezrczna cisza. Torriti otworzy usta, eby co powiedzie, lecz Bissell
ostrzegawczo dotkn jego ramienia.
- To jest ju nie nasza sprawa, tato - zmitygowa ojca Jack.
Joe Kennedy poj aluzj.
- Oczywicie, oczywicie. Wycofuj pytanie.
Prezydent elekt chcia pozna wszelkie szczegy dotyczce operacji JMARC.
Odpowiedzi udzieli mu Bissell, a Leo Kritzky dorzuci kilka mniej istotnych informacji. Tak,
Castro ma wasne siy powietrzne: kilkadziesit samolotw, ktre mog startowa z ldu,
stare maszyny typu Sea Fury i par odrzutowcw szkoleniowych T-33. Bardzo moliwe, e
te ostatnie zostay wyposaone w dziaa, ktre Stany Zjednoczone przekazay Baticie. Rzecz
jasna, B-26 bd w stanie przej kontrol nieba nad objtym inwazj skrawkiem wybrzea
bez pomocy amerykaskich myliwcw startujcych z lotniskowcw. Morale brygady jest
wysokie, a kwalifikacje bojowe uchodcw doskonae. Kady rekrut wystrzeli wicej
magazynkw ni przecitny amerykaski onierz podczas rutynowego szkolenia. Tak, to
prawda, e wybucha lokalna rebelia w prowincji Oriente, ale do szybko zostaa stumiona
przez wojsko. Tak, najwiesze doniesienia z prowincji Camagey potwierdzaj, e Castro
goni w pitk, moliwe nawet, e zaczy si rozruchy, eby nie powiedzie: anarchia, co
pozwala wierzy, i desant brygady i stworzenie rzdu tymczasowego doprowadz do
oglnonarodowego powstania.
Narada si przeduaa, wic Bobby zerkn na zegarek i przypomnia bratu, e za
dziesi minut ma rozmawia przez telefon z Charlesem de Gaullem. Jack podzikowa
kierownictwu CIA za przybycie i poprosi Allena Dullesa, by towarzyszy mu w drodze do
domu.
- Eisenhower namawia mnie gorco, ebym si zdecydowa na to rozwizanie -
mwi przyszy prezydent do kutykajcego obok DCI. - Ale chciabym, Allenie, aby
pamita o dwch sprawach. Pod adnym pozorem nie popr zbrojnej interwencji Ameryki.
Wszystko, co prbujemy osign w Ameryce aciskiej, caa moja inicjatywa Sojuszu dla
Postpu, spalioby na panewce, gdyby wiat si dowiedzia, e uderzylimy na takie malutkie
pastewko. Brygada musi poradzi sobie sama. Poza tym zastrzegam, e odwoam desant w
ostatniej chwili, jeli tylko uznam, e ryzyko jest zbyt wielkie.
- Kiedy przyjdzie czas decyzji, pamitaj, Jack, e jeli si wycofamy, staniemy wobec
nowych problemw.
- Jak to?
- A co zrobimy z czonkami brygady po odwoaniu operacji? Zdemobilizujemy ich w
Gwatemali? Trudno przewidzie skutki. A jak nie zechc zoy broni i zaatakuj na wasn
rk? Nie moemy sobie pozwoli na to, eby wczyli si po Ameryce aciskiej i
rozpowiadali na prawo i lewo, kto ich szkoli i po co. Jeeli si rozejdzie, e dalimy za
wygran, spodziewaj si efektu domina: komunizm zacznie podnosi gow na caym wiecie,
punkty zapalne rewolucji bd wybuchay to tu, to tam...
Kennedy przystan i dgn paznokciem w koszul na piersi Dullesa.
- Nie dam si zapdzi w kozi rg, Allen.
 - Wcale nie miaem takiego zamiaru, Jack. Chc tylko uczuli ci na problemy, przed
ktrymi staniemy, jeli odwoamy akcj.
Bobby zaprosi Bissella, Leo i Czarnoksinika do barku i zaproponowa im
strzemiennego. Wiedzia, e Bissell szykowa si do objcia stanowiska DCI po Dullesie, jak
tylko mistrz szpiegostwa przejdzie na zasuon emerytur. Tak wic Bobby wola nie
zadziera z czowiekiem, ktry wkrtce mia si sta szar eminencj i pociga za wszystkie
sznurki w Waszyngtonie. Jednoczenie za chcia mu da do zrozumienia, e to on, Bobby,
bdzie teraz drug najwaniejsz osob na Kapitolu.
- Wydaje mi si, e wasze spotkanie odnioso podany skutek - odezwa si do
Bissella. - Mj brat lubi CIA. Zawsze powtarza, e jak si chce mie co szybko, to najlepiej
i z tym do Kwaszarni. Biurokraci w Departamencie Stanu potrzebuj kilku dni, eby
wydusi z siebie odpowied na najprostsze pytanie.
Przez uchylone drzwi wida byo Jacka Kennedyego rozmawiajcego przez telefon,
podczas gdy jego ojciec sta obok z zaoonymi rkami i przysuchiwa si konwersacji.
- Wyjanijmy sobie jedno - cign Bobby. - Kuba to dla mojego brata sprawa
priorytetowa. Wszystko inne zostao zepchnite na dalszy plan. Cenny jest czas, pienidze,
wysiek i kada para rk. Chcemy, ebycie pozbyli si Fidela, niewane, w jaki sposb. -
Spojrzenie Bobbyego nagle zlodowaciao; mwi teraz cicho i wyranie. - My te nie mamy
czasu do stracenia. Chcemy, eby administracja Kennedyego rozpocza dziaalno z
wielkim hukiem. - Popatrzy twardo na Bissella. - Jeeli mam by szczery, to martwimy si,
e CIA straci gow.
Czarnoksinikowi, ktry poczu si znacznie lepiej, gdy alkohol zacz kry mu w
yach, wypyn na usta szataski umiech. Arogancja Bobbyego wkurzya go.
- My nie tracimy gowy - wybekota, miadc w zbach kostk lodu. - Ale boimy
si, e wy moecie.
Bobby zmruy oczy.
- Dopracujecie plan, a mj brat si pod tym podpisze. Decyzja bdzie atwiejsza, jeli
Castro zniknie z pola widzenia, jak susznie zauway ojciec.
*
Czterej agenci CIA, kady pogrony we wasnych mylach, jechali w milczeniu
firmow limuzyn, wiozc ich na lotnisko, gdzie czeka prywatny samolot, ktrym mieli
odlecie z powrotem do Waszyngtonu.
Leo pierwszy przerwa cisz.
- Bobby to niebezpieczny ajdak.
 - Kopot w tym - zauway Dulles - e ilekro uywa imperialnej formy my, nie
wiadomo, czy mwi rwnie w imieniu Jacka, czy po prostu stara si przyda wagi swoim
sowom.
- Mylaem, e zabieracie mnie, ebym zda Jackowi relacj z przebiegu akcji
likwidacyjnej - powiedzia Czarnoksinik.
- Jack najwyraniej nie chcia o tym gada przy wiadkach - odpar Bissell. - W
kadym razie ju sama twoja obecno bya wymowna.
- Bobby nie owija w bawen - wtrci Dulles. - Pozbdcie si Fidela, niewane, w
jaki sposb... Rzecz oczywista, e bracia Kennedy nie uroni zy, gdy uda nam si
zneutralizowa Castro.
- Mam nadziej, e nie wstrzymaj JMARC, jeli co pjdzie nie tak - martwi si
Bissell.
- Jack nie jest taki gupi - pocieszy go Dulles. - Wyeliminowanie Castro byoby nie
lada gratk, ale nie wierz, eby zbytnio na to liczy.
Bissell, ktry zadrcza si losem swojego projektu, w milczeniu wyglda przez okno
pdzcego samochodu.
Po chwili odezwa si DCI.
- Pamitam przyjcie u Jacka w domu Kennedych przy N Street. To byo zaraz po
tym, jak wybrali go do Senatu. Po kolacji panowie udali si do gabinetu, eby wypali cygara.
Rozmowa zesza na amerykaskich prezydentw. Okazao si, e Jacka fascynuj Abraham
Lincoln i Franklin Roosevelt. Mj brat Foster zapyta go, czemu akurat ci dwaj. Jack odpar,
e byli najlepsi. Potem powiedzia... - Dulles zamkn oczy, eby lepiej odtworzy sobie
tamt scen - ...powiedzia: eby by wielkim prezydentem, trzeba by prezydentem czasu
wojny. - Unis powieki i trci Bissella okciem. - Zobaczysz, Dick, on odpali JMARC.
Zapamitaj moje sowa.
*
Pracownicy sub technicznych, zwani w Firmie elfami, yli w swoim wasnym
wiecie, ukryci w labiryncie pokoi na ostatnim pitrze jednego z tymczasowych budynkw
Firmy w Reflecting Pool. Jedyne wejcie do ich siedziby stanowiy hermetyczne drzwi,
ozdobione wizerunkiem trupiej czaszki z piszczelami, pilnie strzeone dzie i noc przez
uzbrojonych stranikw. Elfowie - przygarbieni mczyni z tendencjami do grubych szkie i
rzedncych wosw - preferowali biae laboratoryjne kitle z kieszeniami wypchanymi
jednorazowymi strzykawkami. W niektrych pomieszczeniach panowaa icie cieplarniana
temperatura, a w zacisznych inkubatorach dojrzeway tajemnicze zarodniki, troskliwie
otulone wilgotn wat. Wszdzie sterczay tekturowe etykietki: bakterie, grzyby, algi,
neurotoksyny rozrastay si tam jak chwasty. Czowiek, ktry dowodzi t sekcj, doktor
Aaron Sydney - zrzdliwy biochemik, niespena metr szedziesit wzrostu, z kpkami
sztywnej szczeciny na policzkach - zanim trafi do Firmy, pracowa dla wielkiego koncernu
farmaceutycznego. Jego najnowszym osigniciem byo wyprodukowanie zakaonej
chusteczki do nosa, ktr CIA przesaa irackiemu generaowi Abd al-Karim Kasimowi,
zwolennikowi onierskiej krzepy i rzdw silnej rki, ktry narazi si kilku cherlakom,
pocigajcym za sznurki amerykaskiej polityki zagranicznej. Och, nie ma obawy. To go z
pewnoci nie zabije - mia powiedzie doktor Sydney Dullesowi, gdy przynis mu
ukoczony produkt. - Przy odrobinie szczcia bdzie chory do koca swoich dni.
- Nie dosyszaem paskiego nazwiska, kiedy pan dyrektor Bissell zadzwoni i umwi
mnie na to spotkanie - powita doktor Sydney Czarnoksinika, gdy ten zjawi si w jego
biurze.
- Torriti, Harvey.
- A zatem czym mog panu suy, panie Harveyu?
Czarnoksinik rozejrza si niepewnie po gabinecie. Wszystkie ciany zawieszone
byy pkami, na ktrych stao mnstwo sojw penych pywajcych w formalinie mapich
podw i biaych myszek. Kade z tych naczy opatrzone byo szczegow informacj,
wypisan czerwonym tuszem: clostridium botulinum, toxoplasma gondii, tyfus, ospa
wietrzna, duma dymienicza, lupus. eby zyska na czasie, Torriti powtrzy pytanie:
- Czym mi pan moe suy? Moe mi pan da alka seltzer.
- O mj Boe, ma pan mdoci?
- Chciabym, aby kto inny dosta mdoci.
- Aha. Rozumiem. Kobieta czy mczyzna?
- Co za rnica?
- Zasadnicza. Chodzi o ilo.
- W takim razie to mczyzna.
Doktor Sydney zdj skuwk z pira i zapisa co w tym notesie.
- Czy to bdzie zbyt wiele, jeli spytam, w jakim wieku jest ten mczyzna, jaki ma
wzrost, wag, jaki jest oglny stan jego zdrowia?
- Troch po trzydziestce, wysoki, mocno zbudowany, zdrw jak ryba, o ile mi
wiadomo.
- Zdrw... jak ryba - powtarza doktor Sydney, zapisujc wszystko na kartce.
Po chwili znw wlepi w Czarnoksinika oczy, powikszone przez szka okularw.
 - Jak duych mdoci ma dosta ten pan?
Torritiego zaczynaa bawi ta rozmowa.
- Chc, eby jego odek w ogle przesta funkcjonowa.
Doktor Sydney nie gubi rytmu.
- Nagle czy stopniowo?
- Im natychmiastowiej, tym lepiej.
Doktor Sydney zmarszczy brwi.
- Natychmiastowiej? Nie znam takiego sowa...
- Teraz ju pan zna.
- Natychmiastowiej. Hmm. To by sugerowao, e nie chce pan da mu czasu na
pukanie odka.
- Co w tym gucie, tak.
- Czy preparat powinien by jako ukryty, eby bez przeszkd mg przej przez
odpraw celn?
- To cakiem niegupi pomys. Tak. Odpowied brzmi: tak.
- Oczywicie proszek nie wchodzi w rachub. Suby celne niektrych pastw s
przeczulone na tym punkcie i niekiedy reaguj zbyt emocjonalnie na widok substancji
sypkich. Moe piguka?
- Alka seltzer?
- Och, panie Harveyu, widz, e jest pan nowicjuszem w tych sprawach. Alka seltzer
to zbyt dua tabletka. Obawiam si, e potrzebuje pan czego mniejszego. Im mniejsza
piguka, tym atwiej bdzie wrzuci j do pynu bez zwracania niczyjej uwagi. Naturalnie
zaley panu, eby sprawca unikn schwytania, jak mniemam?
- Chyba tak.
- Chyba?
- Szczerze mwic, nie zastanawiaem si nad tym. - Czarnoksinik podrapa si po
nosie. - Dobra. Przemylaem to. Chc, eby sprawcy udao si zwia.
- Ile porcji pan potrzebuje, panie Harveyu?
Torriti rozwaa przez chwil to pytanie.
- Jedn.
Doktor Sydney wydawa si zdziwiony.
- Jedn?
- Jedna to le?
- Na og robimy wicej ni jedn, na wypadek gdyby co poszo le podczas
dostawy. Kto moe si pomyli i wrzuci preparat nie do tej szklanki. A jeli nawet
substancja trafi do waciwego naczynia, moe z takich czy innych powodw nie zosta
skonsumowana. Jeeli sprawca ma zapas, zyskuje on (lub ona, dlaczeg by nie?) drug
szans. - Doktor Sydney obdarzy Czarnoksinika wyjtkowo obmierzym umiechem. -
Gdyby nie powiodo si za pierwszym razem...
- Akrobacje spadochronowe to nie dla pana.
- Co prosz?
- Niewane, taki art. Fakt, trzeba co mie w zapasie. Skoro i tak pan si nad tym
napracuje, moe pan rwnie dobrze da mi ca gar piguek.
- Co pan powie o trzech?
- W porzdku.
Doktor Sydney zapisa cyfr w notesie.
- Mog spyta, czy goni pana terminy, panie Harveyu?
- Powiedzmy, e zaley mi na czasie, ale bez popiechu.
- O mj Boe, adnie powiedziane; oj, jak adnie, w rzeczy samej. Jak si czowiek
spieszy, to si diabe cieszy... Co nagle to po diable. - Doktor Sydney wsta i spojrza na
Czarnoksinika. - Oby wszyscy w Kwaszarni pracowali tak jak pan, panie Harveyu. Pan
Bissell na og chce mie wszystko na wczoraj. Jeli uda si panu znowu do mnie zaj,
powiedzmy, za jakie cztery dni, by moe ju bd mia to, czego pan potrzebuje.
*
Leo Kritzky przypina wanie zdjcia do ciany, kiedy Dick Bissell wkroczy wraz ze
swoim kubaskim oddziaem specjalnym do centrum dowodzenia, mieszczcego si na
parterze w Oku Kwatery.
- Jak to si zapowiada? - zapyta Bissell.
Zaoy na nos okulary w ciemnych oprawkach i kiwajc si na pitach, zacz
przyglda si z uwag czarno-biaym powikszeniom. Zrobione z wysokoci ponad
dwudziestu tysicy metrw podczas wczorajszej misji U-2 nad poudniowym wybrzeem
Kuby, ukazyway co, co przypominao dugi pas play, zajtej czciowo przez mae domki
letniskowe, ustawione w grzecznych rzdkach.
- To wyglda nawet lepiej ni Trinidad - powiedzia Leo.
Bissell wskaza swoim ludziom drewniane krzesa i skin gow.
- Przedstawisz nam to dokadniej?
- To, co tu widzicie, to Bahia de Cochinos, Zatoka wi. Piaszczysty pas ldu, dugi
na jakie pidziesit kilometrw i szeroki na sze. Z jednej strony mamy Morze Karaibskie,
a z drugiej bagna Zapata, praktycznie nie do przebycia z powodu kolczastych zaroli, ktrych
dugie ciernie tn skr jak maso, trujcych krzeww guao i jadowitych wy, e nie
wspomn ju o cochinos cimarrones, arocznych, niegardzcych ludzkim misem dzikich
winiach, od ktrych zatoka wzia nazw.
- Brzmi jak opis wzgrza Kapitolu - kto zaartowa.
- Przez bagna Zapata prowadz trzy drogi, trzy groble - Leo dotkn zdjcia
wskanikiem - przerzucone ponad grzzawiskiem.
- Jest wojsko? Czy Castro trzyma tam jakie oddziay? - zapyta Bissell.
Leo pokaza na co, co wygldao jak cztery dugie, niskie budowle. Obiekt znajdowa
si na skraju niebrukowanej drogi za miastem Girn, na ktre skadao si kilkadziesit
drewnianych domw, rozrzuconych na niewielkiej przestrzeni wzdu gwnej ulicy.
- Tu widzicie koszary, w ktrych stacjonuje okoo stu milicjantw z trzysta
trzydziestego smego batalionu. Zwrcie uwag na anteny na trzecim budynku. To
prawdopodobnie barak z radiostacj. Tutaj mamy powikszenie parkingu. Odczytalimy
tablice rejestracyjne i std wiadomo, e to milicyjne ciarwki. Dokadnie siedem. adnych
wojsk pancernych, adnej artylerii.
E. Winstrom Ebbitt, ktrego cignito ostatnio do centrali w charakterze zastpcy
Bissella do spraw logistyki i planowania, pochyli si mocniej do przodu. Ci, ktrzy dobrze
znali Ebbyego, wiedzieli, e ywi powane obawy co do powodzenia operacji JMARC, ale
stara si unika jawnej konfrontacji z Bissellem i jego bojowym sztabem planowania z
ostatniego pitra.
- Wyglda na to, e koszary cign si duo dalej. Widzisz to, Leo? Tam, na dole...
Nie, bardziej w lewo, na pnoc od drogi, ktra biegnie rwnolegle do play.
- Nie. To zwyke zabudowania mieszkalne, tak przynajmniej twierdz nasi eksperci od
fotografii - odpar Leo. - Robotnicy budujcy bungalowy w kurorcie Playa Girn - wskaza na
grzeczne rzdki jednoizbowych domkw - mieszkaj tutaj. Tu te moecie odczyta tablice
rejestracyjne na dipach, wywrotkach i dwch koparkach, stojcych na polu na tyach
zabudowa. To teren cywilny. Ten barak przy molu, z szyldem U Blanco, jest zapewne
miejscow jadodajni. Te dwa pomosty wydaj si w dobrym stanie. Jeden jest z betonu,
drugi z drewnianych pali i desek. Pomidzy nimi znajduje si co w rodzaju niewielkiej
przystani; zdaje si, e jest tam na tyle gboko, e mona przycumowa desantowiec.
Zauwaono ladowe iloci wodorostw, ale nie powinny sprawia powaniejszych
problemw. Moi ludzie przygotowuj wykresy przypyww i odpyww...
- Interesuje mnie lotnisko - przerwa mu Bissell.
 - Pas startowy to dar niebios, chyba nie musz o tym mwi - powiedzia Leo i
przesun wskanikiem po linii, biegncej ukosem na lewo od Girn. - To piper, zaparkowany
obok wiey kontroli lotw. Opierajc si na tym szczegle, obliczylimy dugo caego pasa.
Wystarczy dla B-26, a to oznacza, i poczwszy od dnia D, wszyscy bd przekonani, e
naloty odbywaj si z terytorium Kuby. A kiedy ju zdobdziemy przyczek i wyadujemy
paliwo, maszyny faktycznie bd mogy startowa z tego pasa.
- Co na to szefowie sztabw? - kto zapyta.
- Przesalimy im to wczoraj w nocy - zameldowa Leo. - Mwi, e wyglda niele.
- Ale nie tryskali entuzjazmem - zauway Ebby.
- To nie jest operacja szefw sztabw - uci Bissell. - Dlatego wol zachowa
dystans. Nie oczekujcie, e przyjm jednoznaczne stanowisko. W ten sposb jeeli JMARC
nie wypali, bd mogli powiedzie a nie mwilimy?
- Lubi groble - odezwa si nagle jeden z wojskowych planistw Bissella, pukownik
piechoty morskiej oddelegowany do Firmy na uytek kubaskiego projektu. - Jeli brygadzie
uda si zdoby i utrzyma pozycje na play, oddziay Castro znajd si w potrzasku, odcite
na groblach, a B-26 bd do nich strzela jak do kaczek.
Ebby potrzsn gow.
- Jest jeden minus tej waszej Zatoki wi - zwrci si do Leo. - Stracimy moliwo
przejcia do ofensywy partyzanckiej, jeli co pjdzie nie tak.
- A to dlaczego? - kto spyta.
Ebby podszed do wielkiej mapy, wiszcej na ssiedniej cianie.
- Trinidad ley u stp Sierra Escambray. Z Zatoki wi do podna gr jest jakie -
odmierzy odlego palcami i porwna ze skal - sto trzydzieci kilometrw przez
nieprzebyte bagna. Jeli B-26 nie przegoni Fidela z grobli, brygada nie przedrze si w gb
wyspy. Zostanie uwiziona na play.
- Ale jest te plus twojego minusa - powiedzia Bissell. - Bd mieli bliej do
Hawany, kiedy brygada sforsuje pierwsze punkty oporu.
- Jeeli naloty nie zniszcz oddziaw pancernych Castro, nasi chopcy bd mieli
odcity odwrt - upiera si Ebby.
Bissell achn si.
- Brygada nie bdzie potrzebowaa drogi odwrotu.
- Sprawy mog przybra zy obrt...
- Przy brzegu bdzie zacumowany lotniskowiec - zapewni Bissell. - Jak nie dadz
rady z powietrza, podelemy im posiki. Tak czy inaczej, armia kubaska zostanie rozbita.
 - Kennedy podkreli w obecnoci dyrektora Dullesa, e nie podpisze si pod jawn
amerykask interwencj - stwierdzi Leo stanowczym gosem.
- Jak przyjdzie co do czego - przerwa mu Bissell - bdzie musia.
Wsta i przeszed si kilka krokw.
- Podoba mi si to, Leo. Nie liczc garstki milicji i robotnikw, teren jest prawie
niezamieszkany, a Kennedy da od nas dyskrecji. A teraz, panowie, wracajmy za biurka.
Opracujmy szczegowy grafik caej operacji. Desant planujemy na pocztek kwietnia w
Zatoce wi. A co do partyzantki, to nie widz powodu, dla ktrego mielibymy porusza t
spraw podczas kolejnego spotkania z prezydentem.
*
Kucajc przy biurowym sejfie tak, eby zasoni sob szyfr, doktor Sydney przekrci
tarcz i otworzy cikie drzwiczki. Wyjwszy ze rodka metalowe pudeko, postawi je na
biurku. Z kieszeni laboratoryjnego fartucha wycign kluczyk, woy go do zamka yale i
uchyli wieczko. Wewntrz, oboona styropianem, spoczywaa niewielka fiolka, do poowy
napeniona pigukami, udzco przypominajcymi aspiryn Bayera. Doktor Sydney wyj
buteleczk i pooy j na stole.
- Wyglda jak zwyczajna aspiryna, nieprawda, panie Harveyu? - powiedzia z dum.
- W rzeczywistoci trzy z tych tabletek to wanie aspiryna.
- Skd sprawca bdzie wiedzia, ktre s te szczeglne? - spyta Torriti.
- To dziecinnie atwe - odpar doktor Sydney.
Zdj zakrtk, wysypa zawarto fiolki na bibuk i szpatuk porozsuwa pastylki.
- Prosz sprbowa. Niech pan sam zobaczy, czy mona je odrni - zachca.
Czarnoksinik naoy okulary i zacz grzeba palcami w tabletkach. Po chwili
potrzsn gow.
- Cholera, jak dla mnie to one s identyczne.
- Tak wanie zareaguje celnik albo policjant - zgodzi si doktor Sydney.
Pochyli si nad bibuk.
- Ale jeeli si pan uwanie przyjrzy pigukom, zauway pan, e na trzech z nich
sowo Bayer zostao zmienione na Bayar. - Szef Sekcji Sub Technicznych oddzieli trzy
tabletki od pozostaych. Torriti wzi jedn, starannie obejrza i dostrzeg wypisane na niej
sowo Bayar.
- Tabletka, ktr pan trzyma, podobnie jak jej dwie towarzyszki, zawiera botulin,
ktr osobicie przetestowaem na trzech mapach. Wszystkie zdechy w cigu paru minut.
Trucizn otrzymaem z zapasw Korpusu Broni Chemicznej w Fort Detrick w Marylandzie.
Nie mam nic przeciwko temu, eby pan si dowiedzia, i dostaem od nich parti broni
biologicznej. Zaproponowali mi bakteri Francisella tularensis, ktra wywouje tularemi,
znan panu zapewne jako gorczka krlicza. Zaoferowali mi te brucellae, ktre powoduj
brucelozy. Och, miaem w czym wybiera, mwi panu. Mogem mie grulic albo wglika,
albo osp wietrzn, mogem mie encephalitis lethargica, bardziej znan jako piczka. Ale
wolaem trzyma si starej, sprawdzonej botuliny, wywoujcej parali mini drg
oddechowych i mier przez uduszenie. Jest par rzeczy, na ktre chciabym pana uczuli. Te
szczeglne aspiryny nie powinny si znale we wrzcych pynach - mam na myli zup,
kaw czy herbat. Mog by rozpuszczone w wodzie, piwie, winie...
- A w koktajlach mlecznych?
- Tak, tak, koktajl byby idealny. Ale musz pana ostrzec, e moc trucizny nie trwa
wiecznie.
- Ile mam czasu?
- Zalecabym, aby moje mae skarby zostay wykorzystane w cigu trzech miesicy.
Jeli sprawa bdzie si przeciga, zaistnieje ryzyko, e piguki stan si niestabilne - mog
si rozpa panu w rkach, nim zdy je pan wrzuci do szklanki, mog straci swoj moc i
spowoduj jedynie silne skurcze odka.
- Odwali pan kawa roboty - powiedzia Czarnoksinik.
Ostronie wrzuci tabletk z napisem Bayar z powrotem do buteleczki.
- Jeszcze co powinienem wiedzie, doktorze?
- Niech pomyl... Ach, tak, panie Harveyu, jest pewien drobiazg... Prosz umy
dokadnie rce, zanim zasidzie pan do lunchu.
*
Wlokc si w wim tempie, przestronna winda towarowa suna w gr, na drugie
pitro skadu celnego przy Printers Row w Chicago, na poudnie od Loop. Przez stalowe kraty
nad gow Czarnoksinik mg obserwowa olbrzymi koowrotek, powoli nawijajcy kabel.
Szpetny windziarz kilkoma szarpniciami zatrzyma dwig na poziomie podogi. Dwaj ludzie
Giancany, ubrani w szare kombinezony z napisem Southside Gym na piersi, otworzyli
podwjne zakratowane drzwi, jakby odsuwali kurtyn w teatrze, i Torriti wytoczy si z
windy do najwikszego pokoju, jaki kiedykolwiek widzia. Nie liczc ustawionych pod cian
kilkuset skrzynek z alkoholem, opiecztowanych napisem Duty Free, pomieszczenie byo
prawie zupenie puste. W najdalszym kcie sali, niby na drugim kocu boiska, a przynajmniej
w podobnej odlegoci, jak oceni na oko Czarnoksinik, za jedynym w polu widzenia
meblem, ogromnym stoem, ktry dawniej mg suy do cicia tkanin, siedzia Mooney
Giancana. Przez brudne okno za jego plecami przewiecay promienie soca, delikatne i
wte jak nitki babiego lata. Kilku mczyzn w sportowych marynarkach z watowanymi
ramionami podpierao elazne supy, gapic si w stojcy na stole telewizor.
Przy windzie jeden z goryli Giancany wycign pudeko po butach i gestem
podbrdka wskaza tors i ydk Czarnoksinika. Torriti rozbroi si bez sowa i odoy oba
pistolety do pudeka.
- Twoje chopaki maj zamiar odstawi tu ca odpraw celn? - zapyta z grymasem
irytacji na twarzy.
Jeden z atletw z Southside wzi na serio to pytanie.
- Co si pan rzucasz? Taka praca.
Znad stou rozleg si gos Mooneya.
- Chod tu, do cholery! Kennedy skada przysig w telewizji.
Czarnoksinik przespacerowa si na drugi koniec sali. Giancana, nie wyjmujc z ust
hawaskiego cygara i nie odrywajc od ekranu ukrytych za ciemnymi okularami oczu,
wskaza mu krzeso obok siebie. Goryl usunie nala szampana do plastikowych kubkw i
wrczy jeden Torritiemu.
- witujesz co, Mooney? - zapyta Czarnoksinik.
- A eby, kurwa, wiedzia, e tak. wituj przeprowadzk Kennedyego do
pieprzonego Biaego Domu - zarechota Giancana, a jego osiki mu zawtroway.
W telewizji Kennedy, z go gow, ubrany w elegancki frak, sta na podium i
wygasza przemwienie inauguracyjne tym swoim rozwlekym, nosowym gosem, ktry
Torriti rozpozna natychmiast. Niech sowo niesie si od tej chwili i z tego miejsca do
naszych przyjaci i wrogw...
- Kto by pomyla, e dzieciak Joego zostanie prezydentem? - westchn jeden z
ochroniarzy.
- Ja, kurwa, pomylaem - powiedzia Giancana.
...urodzony w tym stuleciu, uksztatowany przez wojn, zdyscyplinowany przez
twardy i gorzki czas pokoju...
- Za pieprzonego Jacka - wznis toast plastikow szklank. - Salute.
- Nie wiedziaem, e interesujesz si polityk - rzuci Czarnoksinik z kamienn
twarz.
- Robisz sobie ze mnie, kurwa, jakie arty - odpar Giancana. - Gosowaem na
skurwysyna. Setki razy. Mona powiedzie, e prowadziem jego kampani. Gdyby nie ja, nie
byby teraz w tym pieprzonym Biaym Domu.
 ...kady nard wie, niezalenie od tego, czy yczy nam dobrze, czy le, e zapacimy
kad cen...
- Pozyskiwae dla niego gosy - powiedzia Czarnoksinik.
Giancana spojrza z ukosa na Torritiego.
- Masz, kurwa, racj, pozyskiwaem. Pozyskaem tyle gosw, e wygra w Illinois.
...wspiera kadego przyjaciela, walczy z kadym wrogiem, zapewni przetrwanie i
triumf wolnoci.
- Dosy tych bzdur - warkn Giancana.
- Chcesz, ebym to wyczy, Mooney? - zapyta jeden z osikw.
- Wycz dwik, zostaw sam obraz. - Giancana obrci si na krzele, eby usi
przodem do Torritiego. - A wic co ci sprowadza do naszego piknego miasta?
- Zwiedzam. - Czarnoksinik zerkn na przytwierdzone do stou cztery skrzane
obroe dla psw, zastanawiajc si, do czego mog suy. - Powiedziano mi, e warto
zobaczy jezioro Michigan.
Giancana zarechota.
- Widziaem je ju tyle razy, e kiedy na nie patrz, to go, kurwa, nie zauwaam.
Torriti zerkn wymownie w pusty kubek.
Giancana wybuchn:
- Na lito bosk, macie mu, kurwa, dolewa, z a n i m o to poprosi! Gdzie si
wychowalicie? Na mietniku?
Jeden z goryli wsta, podszed chwiejnym krokiem i napeni szklank
Czarnoksinika. Torriti wychyli szampana, jakby to bya woda, i wycign rk z kubkiem
po dolewk.
- Mgby...? - Skin gow w kierunku bandziorw, przysuchujcych si ich
rozmowie.
- Zostawcie t pieprzon butelk i wynocie si std - rozkaza Giancana.
Mczyni wycofali si na drugi koniec skadu.
- S jakie postpy w naszej sprawie? - zapyta Torriti.
- Tak, mona tak powiedzie. Mam gocia, ktry pracuje w hotelu Libre w
Hawanie. Dokadniej w kawiarni. Castro raz, dwa razy w tygodniu przychodzi tam na koktajl
mleczny.
- Jak nazywa si twj przyjaciel?
Giancana przewrci oczami.
- Nie bd takim pieprzonym mdral.
 Torritiemu przyszo nagle do gowy, e obroe su do przywizywania za rce i nogi
rozmaitych mdrali, i oczami wyobrani ujrza swoje ciao rozcignite plackiem na stole.
- Powiedz przynajmniej, dlaczego chce wzi t robot...
- Jest mi winien przysug.
- To dopiero musi by przysuga.
Giancana bysn okrutnym umiechem.
- Tylko dziki przysugom wiat si jeszcze krci. - Zacign si cygarem, wypuci
w powietrze idealne kko dymu, potem drugie, i zachichota z zadowolenia. - No to jak,
masz ten alka seltzer?
Torriti wyj z kieszeni marynarki fiolk z aspiryn.
- W tej flaszeczce s trzy aspiryny. Kada moe zabi sonia.
Giancana nie spuszcza wzroku z buteleczki, pykajc w zamyleniu cygaro.
- Skd ten go w Hawanie bdzie wiedzia, ktre s przyprawione?
Torriti opowiedzia mu o zamianie litery w sowie Bayer.
Twarz Mooneya wykrzywia si w umiechu.
- W porzdalu - rzek. - Umowa stoi.
Czarnoksinik podnis si z krzesa.
- To kiedy kto si tym zaopiekuje?
Szef chicagowskiej mafii odwrci si do Kennedyego w telewizorze.
- Znaem kiedy faceta, ktry umia czyta z ust, chocia wcale nie by guchy -
odrzek. - Powiedzia mi, e nauczy si tego na wypadek, gdyby kiedy oguch. Mora z tego
taki, e powinno si wszystko planowa na zapas. - Znowu spojrza na Torritiego. - Tak jak ci
mwiem w Miami, takich spraw nie zaatwia si w popiechu. Najpierw musz wysa
aspiryn do Hawany. Potem musz zorganizowa motorwk, ktra zabierze mojego
przyjaciela, kiedy bdzie ju po wszystkim. A potem bdziemy czeka na odpowiedni
chwil.
- To ile czasu potrzebujesz?
Giancana zachichota nerwowo.
- Ty mi powiedz, kiedy byoby najlepiej dla twoich przyjaci z Wall Street?
- Mamy dwudziesty stycznia - odpar Torriti. - Powiedzmy, e do dziesitego kwietnia
powiniene si upewni, czy twj przyjaciel zechce ci odda t przysug.
- Dziesity kwietnia - powtrzy Giancana. - To powinno si uda.
*
Philip Swett wrci z oficjalnego lunchu z Jackiem Kennedym wielce z siebie
zadowolony. To byo kameralne spotkanie w przytulnej jadalni na pierwszym pitrze
prywatnych apartamentw prezydenta. Przyczyli si do nich Dean Rusk, sekretarz stanu
Kennedyego, i McGeorge Bundy, doradca prezydenta do spraw bezpieczestwa narodowego.
Dyrektor CIA Allen Dulles, ktry cay ranek naradza si z Bundym i jego sztabem w
podziemiach Biaego Domu, zosta zaproszony w ostatniej chwili, kiedy Kennedy dowiedzia
si, e wci jeszcze przebywa w budynku. Penic rol gospodarza przy stole zastawionym
lekkim lunchem - szynka wirginijska, mizeria i biae wino - Kennedy skorzysta z okazji, aby
publicznie podzikowa Swettowi za wysiek woony w zbieranie funduszy.
- Mj ojciec zawsze powtarza, e chciaby kupi mi wygran w wyborach. -
zaartowa Jack. - Ale jednoczenie kategorycznie odmawia opacenia walnego zwycistwa i
dlatego wygraem minimaln iloci gosw. Ale arty na bok... Naprawd bardzo mi
pomoge, Phil.
- Prosz mi wierzy, panie prezydencie - odpar Swett - e wielu ludzi, ze mn
wcznie, pi teraz spokojniej, wiedzc, e to pan, a nie Nixon, dziery ster rzdw w kraju.
Przy kawie i mitwkach rozmowa zesza na temat Kuby. Rusk zda prezydentowi
relacj z nocnej depeszy z Moskwy: oficer polityczny ambasady amerykaskiej dowiedzia
si od radzieckiego dziennikarza, ktry pozostawa w bliskich kontaktach z Politbiurem, e
Chruszczow w odpowiedzi na jawn napa Amerykanw na Kub zamknie drogi dojazdowe
do Berlina i zbuduje wielki mur, eby oddzieli Niemcy Wschodnie i Zachodnie. Kennedy
spowania i sparafrazowa pierwszy wers Ziemi jaowej T.S. Eliota:
- Tak czy inaczej, najokrutniejszym miesicem bdzie kwiecie.
- Fidel Castro przekona si, o ile w ogle bdzie mg to zobaczy, e Zatoka wi
stanie si jego Waterloo. Obiecuj to panu, panie prezydencie - powiedzia Dulles tubalnym
gosem.
Kennedy zaszczyci go chodnym umiechem.
- Ty, Allenie, i Bissell kontrasygnowalicie ten czek.
McGeorge Bundy wymieni spojrzenie z prezydentem i nieznacznie skin gow w
kierunku Swetta. Kennedy zrozumia i zmieni temat.
- Czy kto z tu obecnych czyta powie Hellera Paragraf 22? Wydaje mi si, e to
najlepsza ksika o wojnie. Jest tam bohater, Yossarian, ktry postanawia y wiecznie albo
zgin.
Oddalajc si od Biaego Domu w rozpdzonej limuzynie, Swett rozsiad si
wygodnie i zapali cygaro, ktre Kennedy woy mu po lunchu do kieszonki na piersiach.
Dostrzeg ostrzegawczy gest Bundyego, kiedy bya mowa o Kubie. Ale i bez tego zrozumia,
e sysza rzeczy, ktre nie byy znane przecitnemu zjadaczowi chleba w stolicy. Na mio
bosk, jego wasny zi, od lat pracujcy w CIA, nie mia zielonego pojcia o tym, co szykuj
Bissell z Dullesem. Ale Swett potrafi kojarzy fakty: ktrego dnia najokrutniejszego
miesica kwietnia Kubaczycy wyszkoleni i uzbrojeni przez CIA wylduj w miejscu
znanym jako Zatoka wi. O ile w ogle bdzie mg to zobaczy! Swett, otulony mgiek
wonnego dymu, zachichota triumfalnie. Oczywicie! Jak mg to przeoczy? Dulles i jego
ludzie byliby ostatnimi frajerami, gdyby wpierw nie pozbyli si Castro!
A niech to, ludzie z Kwaszarni bywaj rni, pomyla Swett. Ale, nie liczc jego
zicia, na pewno nie s frajerami.
 4.

WASZYNGTON, DC, SOBOTA, 11 LUTEGO 1961

Eugene, ktry cae popoudnie rozwozi alkohol, postanowi jecha prosto do Bernice,
nie wstpujc po drodze do swojej kawalerki nad sklepem. Zaparkowa kombi Maxa na
bocznej uliczce w Georgetown, zamkn drzwiczki i ruszy w d Wisconsin na spotkanie
dziewczyny. Wyczu, e co jest nie tak, gdy tylko skrci w Whitehaven. Bya dziewita
dwadziecia, osiedlowa uliczka zwykle o tej porze wiecia pustk. Tym razem jednak wrcz
roio si na niej od ludzi. Mczyzna i kobieta, opatuleni w budryswki, rozmawiali na ganku
kamienicy, vis--vis budynku, w ktrym mieszkaa Bernice. Z daleka wygldali na par
zakochanych, godzcych si po jakiej ktni. Starszy pan, ktrego nigdy tu przedtem nie
widzia, spacerowa z psem na smyczy. Nieco dalej Eugene min bia furgonetk z napisem:
Slater & Slater RADIO-TV, zaparkowan obok hydrantu poarowego. Po co panowie
Slater mieliby zostawia swj samochd na ca noc przy hydrancie, skoro w bocznych
uliczkach, przylegych do Wisconsin, byo mnstwo wolnych miejsc? Nieco dalej, niedaleko
skrzyowania z Trzydziest Sidm Ulic, wypatrzy szarego forda, ustawionego tyem do
podjazdu. W jasnym wietle ulicznych lamp dojrza dwie ciemne sylwetki na przednim
siedzeniu i dug anten, wystajc z baganika. Ktem oka zerkn na okna mieszkania na
drugim pitrze po przeciwnej stronie ulicy. Wewntrz palio si wiato, co byo dziwne, bo
zawsze kiedy Bernice spodziewaa si jego wizyty, w pokoju pony tylko nastrojowe
wieczki.
Idc w d Whitehaven, sysza echo wasnych krokw, spotgowane w mronym,
nocnym powietrzu. Z wysikiem zdusi dawicy go paniczny strach. Przypomina sobie,
czego uczyli go w lasach pod Baaszych: Ludzie niewinni zachowuj si jak niewinni - nie
puszczaj si biegiem, kiedy zwietrz niebezpieczestwo. Dobrze, e by ostrony i
zaparkowa samochd, z a n i m wjecha w Whitehaven. Jeeli agenci FBI obserwuj
mieszkanie Bernice, z pewnoci spodziewaj si tu furgonetki Maxa. Dobrze te, e nie
przeszed na drug stron ulicy. To zasieje w nich ziarno niepewnoci. Nie bd ryzykowa i
zatrzymywa nie tego czowieka, co trzeba... Ten waciwy w kadej chwili mgby wyj
zza rogu i zorientowa si, e dom jest pod obserwacj. Opanowujc si ca si woli,
Eugene nacign na oczy wenian czapk, wtuli brod w podniesiony konierz i szed dalej
przed siebie. Min mczyzn z psem, okna mieszkania Bernice, par godzcych si
kochankw, szary samochd ze sterczc z baganika anten... Czu na sobie spojrzenia
siedzcych w fordzie ludzi, zdawao mu si, e syszy szumy i trzaski wczanego radia. Na
rogu skrci w prawo i skierowa si w d Trzydziestej Sidmej Ulicy. Za skrzyowaniem z
Calvert poszed wzdu Wisconsin i wreszcie dotar do Peoples Drugstore, gdzie czsto
chodzili razem z Bernice, kiedy zgodnieli po erotycznych ekscesach.
Popychajc drzwi, Eugene pomacha do stojcego za lad Greka.
- Hej, Lukas, jak leci?
- Nie narzekam. Gdzie twoja pani?
- Odsypia.
Grek umiechn si porozumiewawczo.
- Chcesz, ebym ci przygotowa co do jedzenia?
Eugene od lunchu nie mia nic w ustach.
- Moe sadzone na bekonie, smaone z dwch stron, i kaw...
- Smaone z dwch stron, bekon, ju podaj - powtrzy Lukas.
Eugene podszed do telefonu na cianie vis--vis toalet. Wrzuci dziesiciocentwk i
wykrci numer Bernice. Moe zaczyna popada ju w paranoj? Przypomnia sobie
zszargane nerwy Philbyego. Z drugiej strony za nic nie chciaby skoczy jak ten radziecki
pukownik, z ktrym spotka si w ogrodzie botanicznym na Brooklynie, kiedy po raz
pierwszy przyjecha do Ameryki w 1951 roku. Informacje o aresztowaniu Rudolfa Abla przez
FBI sze lat temu znalazy si na pierwszych stronach gazet w caym kraju i sprawiy, i
Eugeneowi przebieg dreszcz po plecach - gdyby pukownik nie mia tego szczcia, e
wymieniono go na schwytanego przez Rosjan amerykaskiego szpiega, spdziby reszt ycia
w wizieniu.
Telefon dzwoni i dzwoni. To take byo dziwne; przecie skoro wiedziaa, e ma do
niej przyj, a on nie zjawi si na czas, powinna od razu podnie suchawk. Po sidmym
sygnale wreszcie odebraa.
- Halo - powiedziaa.
- Bernice?
- To ty, Eugene? - przemwia jakby z wysikiem.
Nastpia chwila ciszy, ktrej nie chcia przerywa.
- Gdzie jeste? - spytaa.
- Zatrzymaem si, eby zatankowa. Wszystko w porzdku?
Zamiaa si histerycznie.
- Pewnie, e wszystko w porzdku. Jak nigdy. - Nagle rykna do suchawki; -
Uciekaj, kochanie! Przyskrzynili Maxa. Znaleli twoje rzeczy w ubikacji...!
 Dobiegy go odgosy szamotaniny. Bernice krzykna z blu. W suchawce rozleg si
mski gos. Mwi szybko, prbujc przekaza wiadomo, zanim poczenie zostanie
przerwane.
- Dla twojego wasnego dobra, Eugene, nie rozczaj si. Moemy zawrze pewien
ukad. Wiemy, kim jeste. Nie uciekniesz daleko. Nie zostaniesz aresztowany, jeli zaczniesz
z nami wsppracowa, jeli przejdziesz na nasz stron. Moemy ci da now to...
Eugene wciekle przycisn palcem guzik, ucinajc rozmow w p zdania. Potem
powiedzia pieprz si, frajerze do guchego telefonu, ktry z pewnoci by na podsuchu.
Pewnie wanie ustalali, skd dzwoni. Przy kasie wycign z portfela banknot, a z kieszeni
wier dolara i pooy to wszystko na ladzie.
- Co mi wypado, Lukas - mrukn.
- U mnie nie paci si za co, czego si nie zjado - zaprotestowa Grek, ale Eugene nie
zabra pienidzy. - Nastpnym razem zjesz swoje sadzone, smaone z dwch stron, na koszt
firmy...
- Bd pamita - odpar Eugene i zamkn za sob cikie drzwi.
Na zewntrz noc wydaa mu si nagle jeszcze mroniejsza ni przedtem. Wstrzsny
nim dreszcze. Nie bdzie nastpnego razu, pomyla. Wszystko, czym dotd y, lego w
gruzach - Max, Bernice, pokoik nad sklepem i Eugene Dodgson... cieki jego ycia znw
zaczy si rozwidla. Nawet kombi Maxa do niczego mu si ju wicej nie przyda.
Przyspieszy kroku. Musia wszystko sobie przemyle, poukada. Tu nie ma miejsca
na omyk. Min go autobus i zatrzyma si na rogu. Eugene zerwa si do biegu. Kierowca
musia go widzie w bocznym lusterku, bo trzyma otwarte drzwi i mody czowiek zdy
jeszcze wskoczy. Z trudem apic oddech, podzikowa, zapaci za bilet i przeszed do tyu.
Spojrza w gr na reklamy. Jedna z nich, przedstawiajca dwa mitowe batoniki,
przypomniaa mu bliniaczki z Jasienowa, Serafim i Agrypin, ktre dzie po dniu wbijay
mu do gowy dwie legendy, dwa yciorysy: Eugenea Dodgsona, czowieka, w ktrego
wcieli si z chwil przybycia do Ameryki, i Genea Lutwidgea, ktry mia mu suy za
przykrywk w razie kopotw. Musisz zrzuci swoj prawdziw tosamo - tumaczya
Serafima - tak jak w zrzuca skr.
Tylko nowa skra moe go uratowa przed losem pukownika Abla.
Ale jak FBI wpado na trop Eugenea Dodgsona? Max Kahn, schodzc do podziemia,
zerwa wszelkie kontakty z parti. Mimo to mg przez przypadek wpa na jakiego starego
kumpla albo zatelefonowa do ktrego z dawnych przyjaci, eby podtrzyma znajomo.
Osoba, z ktr si skontaktowa, moga by informatorem FBI albo linia bya na podsuchu. A
kiedy ju przyczepili si do Maxa, nabrali podejrze co do Bernice i Eugenea; zrobili im
zdjcia ze swojej furgonetki przez ma dziurk w O w sowie RADIO i przy pierwszej
lepszej okazji przeszukali mieszkanie Bernice i jego kawalerk nad sklepem.
Znaleli twoje r z e c z y w ubikacji! - krzykna Bernice, zanim odcignli j od
suchawki. Odkrycie szpiegowskiego sprztu Eugenea - anteny, motoroli, przegldarki
mikrofotografii, szyfrw, skrztnie owinitych plikw banknotw - musiao wzmc czujno
agentw federalnych. Na pewno zdali sobie spraw, e natknli si na gboko
zakonspirowanego radzieckiego agenta, dziaajcego tu pod ich nosem. Przyjli, e Max,
Bernice i Eugene byli czci rozgazionej siatki wywiadowczej. Najprawdopodobniej
postanowili, e nie aresztuj ich od razu, w nadziei, e przez nich dotr do reszty. Moe nawet
sam J. Edgar Hoover osobicie nadzoruje t operacj, choby po to, eby sobie przypisa
zasug ujcia niebezpiecznych szpiegw. A jeli szpiedzy ze sklepu monopolowego U
Kahna nie doprowadziliby FBI do nikogo - Max i Bernice nie mieli adnych podejrzanych
kontaktw, a Eugene nie spotyka si z SASZ od tygodni - Hoover musiaby ich zamkn.
Wtedy mgby ich zama, napuci na siebie nawzajem za pomoc grb, propozycji
wsppracy lub obietnicy nietykalnoci. Czysty przypadek sprawi, e Eugene nie wpad w
zastawion puapk. A Bernice, odwana do koca, zdoaa go ostrzec. Teraz list goczy z
podobizn Eugenea Dodgsona obiegnie cay Waszyngton. Fotografie uka nieogolonego,
przygarbionego mczyzn z dugimi wosami, tu po trzydziestce. Lokalna policja bdzie
obserwowa stacje kolejowe, dworce autobusowe i lotniska; wymachujc jego zdjciem przed
zaspanymi oczami nocnych portierw, agenci FBI bd przeszukiwa motele i domy
noclegowe. Jeeli Eugene zostanie zatrzymany, specjalici od daktyloskopii porwnaj jego
odciski palcw z materiaem zebranym w kawalerce nad sklepem Kahna. O aresztowaniu,
podobnie jak kiedy o sprawie pukownika Abla, bd pisa na pierwszych stronach
amerykaskich gazet.
Eugene ju dawno temu opracowa sobie plan dziaania na wypadek, gdyby jego
legenda zostaa spalona. Na czarn godzin ukry w mankietach spodni dziesi
pidziesiciodolarowych banknotw, zoonych na p i jeszcze raz wzdu, a potem
zaprasowanych elazkiem. Za te pi setek utrzyma si przy yciu, dopki nie nawie
kontaktu z rezydentem w sowieckiej ambasadzie. Najwaniejsze teraz byo znalezienie
jakiego schronienia. Musi gdzie przeczeka t noc. Rano, kiedy w miecie jest toczno od
spieszcych do pracy ludzi, wmiesza si w tum, moe w grupk turystw. Po poudniu
wybierze si na film i odzyska skrzynk, ktr schowa w uliczce na tyach kina. Tylko wtedy
bdzie mg powiadomi rezydenta, a za jego porednictwem Dziadka, e zosta
zdemaskowany, a szyfry wpady w rce FBI.
Dwukrotnie przesiadajc si do innego autobusu, Eugene dotar na New York Avenue.
Kiedy przemyka bocznymi uliczkami na tyach ptli autobusowej, zauway kilka
prostytutek, skulonych w bramach i przytupujcych z zimna.
- Chodna noc - zagadn nisk, pulchn blondynk w butach na wysokich obcasach,
wytartym paszczu z wystrzpionym futrzanym konierzem i peruwiaskich rkawiczkach z
jednym palcem. Wygldaa na siedemnacie, najwyej osiemnacie lat.
Dziewczyna uszczypna si w policzki, aby doda sobie rumiecw.
- Mog ci rozgrza, zotko - odpara.
- Jak bardzo uderzy mnie to po kieszeni?
- Zaley, na co masz ochot. Chcesz si pieprzy na chybcika czy wolisz wybra si w
podr dookoa wiata?
Eugene zdoby si na saby umiech.
- Zawsze lubiem podrowa.
- Bilet kosztuje p stwy. Nie poaujesz, zotko.
- Jak masz na imi?
- Iris. A ty?
- Billy. Tak jak Billy Kid. - Wycign z kieszeni marynarki zwinity banknot i
wsun go za cigacz peruwiaskiej rkawiczki. - Dostaniesz drugie tyle, jeeli bd mg
zosta z tob do rana.
Iris wzia Eugenea pod rk.
- Umowa stoi, Billy Kid.
Pocigna go w d ulicy i zaprowadzia do swojego mieszkania na ostatnim pitrze
bez windy, o jedn przecznic dalej.
Podr dookoa wiata w wykonaniu Iris okazaa si mniej lub bardziej rutynowym
spkowaniem, suto okraszonym szeptanymi do ucha czuymi swkami, ktre brzmiay jak
zacita pyta winylowa (O mj Boe, jeste taki duy... Och, kochanie, nie przerywaj, itd.).
Jednak prostytutka miaa jeszcze inne talenty, ktre zainteresoway jej klienta bardziej ni
sam seks. Okazao si, e zanim przeniosa si do Waszyngtonu, pracowaa jako fryzjerka w
Long Beach w stanie New Jersey. Za pomoc noyczek kuchennych udao jej si krtko
przyci sigajce ramion wosy Eugenea, a nastpnie, nad kuchennym zlewem,
przefarbowa je na blond. Za kolejne p stwy daa si namwi na drobne zakupy. Wysza z
samego rana, zostawiajc go nad rozpocztym niadaniem. Wrcia po trzech kwadransach, z
uywanym, ale wci jeszcze dobrze si prezentujcym czarnym garniturem i paszczem ze
sklepiku z uywan odzie. Przyniosa te wski dersejowy krawat i tanie okulary o sabych
szkach. Podczas jej nieobecnoci Eugene ogoli si i skrci bokobrody. Koo poudnia,
ubrany w nowy strj, w ktrym wyglda, zdaniem Iris, jak bezrobotny przedsibiorca
pogrzebowy, wyszed na ulic.
Gdyby mia walizk, usiadby na niej na szczcie; czu, e otwiera si przed nim
drugi etap dugiej podry.
Zmierzajc w stron gwnego wejcia Union Station, z rozmysem przedefilowa
przed samym nosem dwch policjantw, przygldajcych si uwanie twarzom mczyzn w
rnokolorowym tumie. Nie zwrcili na niego wikszej uwagi. Ze stojaka na pras wzi
Washington Post i uwanie przejrza ca gazet w poszukiwaniu artykuu o sowieckim
szpiegu. Na jednej ze stron powiconych wydarzeniom lokalnym znalaz krtk notatk o
aresztowaniu niejakiego Kahna, waciciela sklepu monopolowego, pod zarzutem handlu
narkotykami. Zatrzymano te jedn z jego pracownic. Jeszcze tego samego wieczoru zostali
postawieni w stan oskarenia. Odmwiono im kaucji, poniewa okazao si, e oboje od lat
wystpowali pod przybranymi nazwiskami.
Dla zabicia czasu Eugene kupi sobie bilet na autokarow wycieczk, ktrej trasa
rozpoczynaa si pod Union Station i prowadzia szlakiem zabytkowych budowli z czasw
Waszyngtona. Wczesnym popoudniem, kiedy wycieczka dobiega koca, zjad kanapk w
barze i przespacerowa si do Loews Palace na F Street, gdzie grali Psychoz Alfreda
Hitchcocka. Nie dalej ni w zeszym tygodniu oglda j w towarzystwie Bernice. Teraz
przesiedzia seans, wspominajc, jak ukrya twarz na jego ramieniu, kiedy Janet Leigh zostaa
zadgana pod prysznicem, i poczu lito na myl, przez co Bernice musiaa teraz
przechodzi. Bya dobrym towarzyszem broni i przywiza si do niej przez te wszystkie lata.
Moliwe, e reszt ycia spdzi w wizieniu za wspprac z agentem obcego wywiadu. W
ciemnej sali kinowej powiao nagle chodem. Eugene wzdrygn si na myl o Maksie i
Bernice. Tacy jak oni byli misem armatnim zimnej wojny.
Film dobieg koca, zapaliy si wiata. Eugene odczeka, a kino opustoszeje, i
dopiero wtedy wyszed w boczny zauek na tyach gmachu. Na dworze byo ju ciemno.
Grube patki niegu tumiy uliczny zgiek. Posuwajc si niemal po omacku wzdu
pogronej w mroku uliczki, dotar do duego blaszanego kosza na mieci na zapleczu
chiskiego baru z daniami na wynos. Opar si ramieniem o kube i przechyli go odrobin.
Obmaca mur. Bez trudu odnalaz obluzowan ceg. Wyj j delikatnie i sign do
schowka. Pod palcami wyczu metalowe pudeeczko, ktre umieci tam, gdy po raz pierwszy
przyby do Waszyngtonu, prawie dziesi lat temu. Co roku z namaszczeniem sprawdza, czy
wszystko jest na miejscu, i dziki pomocy rezydenta KGB z radzieckiej ambasady
aktualizowa dokumenty i karty identyfikacyjne.
Trzymajc w rku plik papierw - paszport na nazwisko Gene Lutwidge, zapeniony
stemplami kontroli granicznej rnych pastw, polis ubezpieczeniow, prawo jazdy ze stanu
Nowy Jork, kart uprawniajc do gosowania oraz legitymacj czonka Ligi Ochrony przed
Zniesawieniem - Eugene poczu przypyw gbokiej ulgi; wanie przyobleka si w swoj
drug i na razie bezpieczn skr.
Kontakty telefoniczne z radzieck ambasad przebiegay wedle cile ustalonego i
przewiczonego scenariusza. Eugene owiadczy, e chce rozmawia z attach kulturalnym.
Wiedzia, e i tak go pocz z jego sekretark i zarazem on, w rzeczywistoci trzecim co
do rangi oficerem KGB na tej placwce.
- Prosz poda powd paskiego telefonu - zaintonowa monotonnie kobiecy gos,
zrcznie naladujc tam magnetofonow.
- Powd mojego telefonu jest taki, e chc powiedzie panu attach... - I Eugene
wykrzycza reszt wiadomoci do suchawki, baczc, by nie pomyli kolejnoci: - Pieprzy
Chruszczowa, pieprzy Lenina, pieprzy komunizm! - Po czym si rozczy.
Wiedzia, e sekretarka natychmiast zamelduje si u rezydenta. Otworz sejf i
sprawdz tre wiadomoci z tajnym szyfrem zamieszczonym w memorandum Dziadka.
Nawet jeli do tej pory nie zauwayli artykuu w Washington Post, natychmiast zrozumiej,
co si stao: Eugene Dodgson zosta zdemaskowany, jego szyfry spalone (jeli FBI sprbuje
ich uy do kontaktw z central w Moskwie, w KGB bd wiedzie, e wiadomo nie
wysza od Eugenea, i podejm odpowiednie kroki), a on sam, uniknwszy aresztowania,
zacznie od dzi posugiwa si swoj awaryjn tosamoci.
*
Dokadnie dwadziecia jeden godzin po telefonie od Eugenea autobus wynajty przez
radzieck szko podstawow przy ambasadzie zatrzyma si przed wejciem do ogrodu
zoologicznego w Waszyngtonie. Uczniowie w wieku od siedmiu do siedemnastu lat, pod
opiek trzech nauczycieli i trojga rodzicw (w tym ony attach), spacerowali po schludnych
alejkach, gapic si na powe lamparty i czarne nosoroce i przechylajc przez murek
fokarium, eby lepiej si przyjrze miesznym lwom morskim, ktre pyway w otwartym
basenie. W pawilonie gadw Rosjanie stoczyli si wok klatki boa dusiciela, a nauczyciel
przyrody opowiada, w jaki sposb gad w zabija swe ofiary - opisywa, jak najpierw je dusi,
a potem zjada, rozwierajc szczki tak szeroko, e mgby pokn w caoci koz. Dwch
nastolatkw z radzieckiej grupy miao plecaki wyadowane ciastkami i butelkami soku,
przeznaczonymi na podwieczorek; trzeci nis plastikow torb lotnicz American Airlines.
W przedsionku pawilonu gadw wycieczka przystana na krtki odpoczynek. ona attach
kulturalnego zacza rozdawa napoje z plecakw. Kilku chopcw, w tym ten z torb
lotnicz, poszo do toalety. Po paru minutach wrcili, ale ju bez torby.
Jej zniknicia nie zauwayli dwaj agenci FBI, ktrzy z pewnej odlegoci obserwowali
grup.
Kiedy Rosjanie znw wsiedli do autobusu, nad Waszyngtonem zapada ju zmierzch.
Eugene, ktry wszed do pawilonu gadw z drugiej strony, wstpi do toalety. W chwil
pniej opuci budynek drugim wyjciem i uda si w kierunku przeciwnym ni zwiedzajcy
zoo Rosjanie.
W rku nis torb lotnicz American Airlines.
W ciasnym pokoiku, ktry wynaj nad garaem podmiejskiego domku w Tysons
Corner, obejrza zawarto pakunku. Byo tam mae radyjko z budzikiem firmy General
Electric z instrukcj, jak przeksztaci je w krtkofalowy odbiornik, a take: starannie
zwinita antena, schowana w wydreniu tylnej cianki obudowy radia; przegldarka do
mikrofotografii, ukryta w rodkowej czci wiecznego pira; talia kart z szyframi i nowymi
lokalizacjami skrzynek kontaktowych oraz ich oznaczenia kodowe, sprytnie umieszczone
wewntrz kart; plansza do gry w szachy, ktr mona byo podway spinaczem i w ten
sposb dosta si do zapasowego mikroaparatu fotograficznego i dodatkowej rolki filmu;
opakowanie kremu do golenia Gillette, wydrone, eby pomieci kasety z wywoanym
filmem, ktry mia dostarczy SASZA; dwanacie tysicy dolarw w banknotach o niskich
nominaach, w paczkach po tysic, spitych gumk recepturk.
Tej nocy, dokadnie o dwudziestej trzeciej, Eugene nastawi radio na nadawany na
falach krtkich anglojzyczny quiz Radia Moskwa. Usysza, jak gracz zgaduje, e sowa
Zagrzmudni pord sronych ska pochodz z Po Drugiej Stronie Lustra Lewisa Carrolla.
Zdanie Zagrzmudni pord sronych ska byo jednym z osobistych kodw Genea
Lutwidgea. Pod koniec programu Eugene zanotowa liczby wygrywajce w loterii, potem
wyj z portfela swj szczliwy banknot dziesiciodolarowy i postpujc zgodnie z
procedur, uzyska numer telefonu w Waszyngtonie. O pnocy zadzwoni tam z budki
telefonicznej.
- Gene, to ty? - zapyta kobiecy gos, ktry w uszach Eugenea zabrzmia jak kwilenie
ptaka z podcitymi skrzydami, gos z zawiatw, odlegy o cae lata wietlne. - Daam
ogoszenie do Washington Post, e sprzedam duesenberga model A, rocznik dwadziecia
trzy; karoseria srebrna, stan idealny, jeden z zaledwie stu czterdziestu sprzedanych w owym
roku.
- Rozumiem - powiedzia Eugene.
Dziadek informowa SASZ, e Eugene Dodgson znikn z pola widzenia, a jego
miejsce zaj Gene Lutwidge; zagadkowe ogoszenie automatycznie uaktywni zupenie nowy
zestaw skrzynek kontaktowych i kryptonimw.
- Otrzymaam dziewi zgosze - cigna kobieta z silnym wschodnioeuropejskim
akcentem. - Jeden z zainteresowanych pyta, czy byabym skonna zamieni duesenberga na
czarnego czterodrzwiowego packarda z tysic dziewiset trzynastego, do reperacji.
- I co mu powiedziaa?
Po drugiej stronie linii rozlego si westchnienie.
- Powiedziaam, e to przemyl. Klient odpar, e w takim razie odezwie si za dwa
dni, aby zapyta, czy si zgadzam. Umwilimy si na sidm dzi wieczorem, ale nie
zadzwoni.
- Mam nadziej, e jeszcze znajdziesz nabywc na duesenberga - odrzek Eugene i
doda: - Do widzenia. I ycz szczcia!
- Och, to ja powinnam ci yczy szczcia, drogie dziecko - odpara kobieta, po czym
si rozczya.
Po powrocie do swego pokoiku na przedmieciu Eugene zajrza do nowej listy
skrzynek kontaktowych. Okrelenie czarny czterodrzwiowy packard z 1913, do reperacji
oznaczao, e SASZA zostawi cztery rolki mikrofilmu, po pidziesit klatek kada, w
wydronej cegle, ukrytej w krzakach za pomnikiem Jamesa Buchanana w parku Meridian
Hill.
Eugene ledwo trzyma si na nogach. Nastawi budzik na szst i wycign si na
ku. Chcia znale si w parku rwno z brzaskiem, aby opuci go, zanim ludzie zaczn
wyprowadza psy. Zgasi wiato i lea tak przez duszy czas, wsuchany w cisz,
zapatrzony w ciemno. Nie wiedzie czemu, stano mu przed oczyma widmo matki,
wyaniajce si niemiao z mglistych obrazw przeszoci. Gos miaa, jak zawsze, cichy i
melodyjny, przemawiaa do niego ich tajnym jzykiem - po angielsku. Mwia co o geniuszu
i szczodroci ludzkiego ducha. Te szlachetne strony czowieczej natury istniej tak samo, jak
istniej chciwo i okruciestwo - mwia. - Spadkobiercy Lenina, rycerze geniuszu i
szczodroci, powinni zetrze w py jego wrogw.
Po raz kolejny stan do walki. Eugene Dodgson znikn z powierzchni ziemi. Gene
Lutwidge, absolwent Erasmus High School, ktry wychowa si w dzielnicy Crown Heights
na Brooklynie i prbowa zwiza koniec z kocem, piszc krtkie opowiadania, zaj jego
miejsce i by gotw do akcji.
*
Wysoki, smuky Rosjanin ze strzpiast, szpakowat brod wyoni si z wntrza ia-
14 i przystan na chwil na najwyszym stopniu ruchomych schodkw, olepiony jasnym
kubaskim socem. Do nadgarstka mia przykut acuszkiem pask metalow kaset na
dokumenty. Obok byszczcego czarnego chryslera, stojcego z zapalonym silnikiem tu przy
ogonie samolotu, dostrzeg znajom sylwetk. Kiedy pozostali pasaerowie skierowali si ku
sali przylotw, Rosjanin ruszy samotnie w kierunku otwartego samochodu. Dwaj kubascy
milicjanci w niebieskich mundurach podbiegli do niego usunie, ale gdy stojcy obok
chryslera czowiek warkn co po hiszpasku, odskoczyli jak oparzeni. Kubaczyk postpi
krok do przodu i obj gocia niezdarnym uciskiem. Chwyciwszy go pod rami, wskaza
miejsce na tylnym siedzeniu. Postawny ochroniarz o byczym karku wymamrota co szyfrem
do walkie-talkie i przesiad si obok kierowcy. Niemiay modziutki tumacz i jaka kobieta
w rednim wieku, zapewne sekretarka, usadowili si wewntrz limuzyny naprzeciwko
Rosjanina i jego kubaskiego gospodarza. Samochd ruszy przez pyt lotniska i zjecha na
rozcigajce si wok pola, kierujc si ku drodze wyjazdowej, ktrej wylotu strzegli
onierze w polowych mundurach. Widzc zbliajcego si chryslera, otworzyli bram na
ocie. mign koo nich, zanim zdyli zasalutowa. Jeszcze przez chwil podskakiwa na
wybojach, wreszcie wydosta si na szos i pomkn w kierunku przedmie Hawany, Nuevo
Vedado. Celem podry bya ocieniona drzewami willa w pobliu centrum dowodzenia
Fidela Castro.
Gdy tak pdzili szerokim nadbrzenym bulwarem, wysadzanym po obu stronach
krzewami kwitncej bugenwilli, Manuel Pieiro, szef aparatu bezpieczestwa narodowego,
poleci, by tumacz powiedzia, i Kubaczycy ciesz si, mogc goci Pawa
Siemionowicza yowa podczas jego pierwszej wizyty w ich komunistycznej ojczynie.
Dziadek zauway grup starszych ludzi, gimnastykujcych si w parku, i kiwn z aprobat
gow; to bya Kuba, jak zna z setek radzieckich kronik filmowych. Odwrciwszy si do
Pieira, wygosi stosown odpowied: pragnie zapewni, i czuje si zaszczycony pobytem
na tej piknej wyspie i gotw jest wspiera kubask rewolucj. Potem, chcc skrci sobie
ostatni kwadrans jazdy do Nuevo Vedado, obaj dygnitarze zajli si przyjacielsk pogawdk
o tym, co porabiali od czasu ich ostatniego spotkania w Moskwie. Za porednictwem
tumacza - niemiaego, przygarbionego chopaka, kiwajcego gow przy kadym sowie -
gawdzili o wsplnych znajomych: szefie niemieckiego wywiadu Marcusie Wolfie i jego
udanej infiltracji w szeregi tajnych sub Reinharda Gehlena; o byym ambasadorze
radzieckim w Hawanie, ktry wszed w konflikt z Chruszczowem i zosta zesany do Kirgizji,
eby zarzdza fabryk obuwia; i o romansie znanej kubaskiej piosenkarki z on czonka
KC KPZR. Pieiro, zagorzay fidelista, ktry, zanim przyczy si do Castro i jego
partyzantw w grach Sierra Maestra, studiowa na nowojorskim Uniwersytecie Columbia,
dopytywa si, czy ukazujce si w amerykaskiej prasie artykuy na temat obecnego
przewodniczcego Rady Najwyszej, Leonida Breniewa, s rzetelne i wiarygodne. Czy to
prawda, e Breniew chce zaj miejsce Chruszczowa? Jaka jest jego pozycja w Politbiurze?
Czy rozgrywki pomidzy tymi politykami nie wpyn na radzieck polityk wobec Kuby?
Dopiero gdy obaj mczyni i tumacz znaleli si w kabinie ciszy na ostatnim
pitrze willi Pieira, przeszli do omawiania istotnych spraw, ktre sprowadziy Dziadka na
wysp.
- Przybyem, aby was ostrzec przed niebezpieczestwem, jakie grozi kubaskiej
rewolucji - oznajmi Dziadek.
Wyj may kluczyk, rozpi nim stalow bransoletk, otworzy kaset na dokumenty i
wycign cztery szare teczki z adnotacj o tajnoci, wypisan cyrylic na kadej z nich.
Otworzy pierwsz, a nastpnie, przygldajc si uwanie tumaczowi, zmarszczy niepewnie
brew. Pieiro rozemia si i powiedzia co po hiszpasku. Mody tumacz odezwa si po
rosyjsku.
- Mwi, eby wam powiedzie, e jestem synem jego siostry i jego chrzeniakiem.
- Chopak jest moim siostrzecem. Mona przy nim mwi - doda Pieiro po
angielsku.
Dziadek zmierzy wzrokiem tumacza, kiwn gow i zwrci si znw do Pieira.
- Informacja ta jest zbyt wana i zbyt poufna, by ryzykowa przesanie jej zwykymi
kanaami i przechwycenie przez Amerykanw, ktrzy mogliby zama nasze lub wasze
szyfry. Z powodw, ktre stan si dla was oczywiste, nie chcemy, by oni wiedzieli, e my
wiemy. Amerykaska Centralna Agencja Wywiadowcza - Dziadek umiechn si na
wspomnienie Jewgienija, tumaczcego mu z zapaem, jak powiedzie po angielsku gawnyj
protiwnik, i postanowi uy teraz tych sw - nasz principal adversary... - przeszed znowu
na rosyjski - ...zbroi i szkoli oddzia zwerbowanych w Miami kubaskich uchodcw w celu
inwazji na Kub. Oddzia w skada si z brygady piechoty i kilkudziesiciu pilotw
samolotw bojowych B-26, wypoyczonych z flotylli bombowcw, zadekowanych w
pobliu miasta Tucson w Arizonie. Maszyny CIA rni si od waszych tym, e tamte maj
metalowe nosy, podczas gdy wasze maj nosy z plastiku.
Pieiro wyj z grubej koperty plik odszyfrowanych depesz i przesun kciukiem
wzdu tekstu.
- To, co mwisz, mj miy Paszo, nie jest dla nas niczym nowym - powiedzia. -
Wyobra sobie, e woylimy sporo wysiku w zbudowanie siatki naszych agentw w
Miami. Kilku z nich pracuje dla tamtejszej placwki CIA, mieszczcej si na terenie
uniwersytetu. Wedug jednego z moich informatorw kubascy najemnicy, znani jako
brygada dwadziecia pi zero sze, s szkoleni przez Amerykanw w Retalhuleu, w grach
Sierra Madre w Gwatemali, i obecnie jest ich cztery tysice.
Ascetyczne wargi Dziadka, ktry w poprzednim wcieleniu z powodzeniem mg by
mnichem, okrasi niky umiech. Byo to tak rzadkie zjawisko, e Pieiro poczu si nieswojo.
- Liczba czterech tysicy jest niedokadna - powiedzia yow. - A to dlatego, e
zaczli ich numerowa od dwch tysicy piciuset, aby was wprowadzi w bd. Najemnik
numer dwadziecia pi zero sze zgin podczas upadku ze skarpy i brygada przeja jego
numer jako swoj oficjaln nazw.
- A wic jest ich tylko tysic piciuset? Fidel bardzo si ucieszy, kiedy dowie si o
tym szczegle.
- Inwazja jest przewidziana na pocztek kwietnia - cign Dziadek. - Aktualne plany
zakadaj, e trzy cywilne frachtowce przewioz na wysp poow najemnikw, czyli okoo
siedmiuset pidziesiciu ludzi, chocia niewykluczone, e liczba ta wzronie dwukrotnie,
jeeli do operacji wczy si wicej statkw.
Pieiro wycign z pliku kolejn depesz.
- Mamy swojego czowieka wrd dokerw, zaadowujcych Rio Escondido,
frachtowiec, ktry stoi zakotwiczony na rzece Missisipi. Statek ma na pokadzie furgonetk z
cznoci, olbrzymie zapasy amunicji i pewn ilo paliwa lotniczego.
- Cz paliwa mieci si w zbiornikach pod pokadem, reszta znajduje si w
stupidziesiciopiciolitrowych beczkach, przytwierdzonych cumami na grnym pokadzie -
powiedzia Dziadek do Kubaczyka. - Z takim zapasem paliwa Rio Escondido bdzie
smacznym kskiem dla waszych samolotw. Zauwa te, e bombowce najemnikw uderz
trzykrotnie, zanim rozpocznie si waciwy desant: pierwszy raz na dwa dni przed dniem D,
drugi na dzie przed dniem D i trzeci raz rankiem tego dnia, gdy rozpocznie si desant.
Gwnym celem obu wstpnych nalotw bd samoloty zaparkowane w waszych bazach
lotniczych i wszelkie obiekty znajdujce si na terenie tych baz. Trzeci atak skupi si na
samolotach, ktre przetrwaj dwa pierwsze bombardowania, oraz na centrach dowodzenia,
infrastrukturze cznoci, a take wczeniej namierzonych przez U-2 pojazdach pancernych i
stanowiskach artyleryjskich, rozlokowanych w pobliu miejsca inwazji.
 - Wiemy, e Amerykanie planuj wysadzenie kubaskich kontrrewolucjonistw na
brzegu w okolicach Trinidadu - powiedzia Pieiro; bardzo chcia zaimponowa swojemu
gociowi osigniciami kubaskiego wywiadu. - Wybrali Trinidad ze wzgldu na jego
pooenie w pobliu Escambray. Licz na to, e gdyby nie udao im si roznieci
oglnonarodowego powstania i doprowadzi do buntu w armii, bd mogli wycofa si w
gry i stworzy tam oddziay partyzanckie, ktre wspomagane przez zrzuty z powietrza
uprzykrz ycie rewolucjonistom.
Dziadek zajrza do drugiej teczki.
- To prawda, e CIA pocztkowo braa pod uwag Trinidad, ale pod naciskiem
nowego prezydenta przesuna ostatnio miejsce desantu na bardziej odlege tereny. Nawet
Roberto Escalona, dowdca brygady najemnikw, nie zosta jeszcze poinformowany o tej
zmianie. Aktualny plan przewiduje zbudowanie przyczka na dwch plaach w miejscu
zwanym Zatok wi.
Pieiro przypuszcza, e KGB ma doskonae rda informacji w Ameryce, ale a
dotd nie zdawa sobie sprawy, jak bardzo doskonae. Chocia by zbyt dyskretny, by
poruszy t kwesti, stao si dla niego jasne, i Dziadek prowadzi agenta na najwyszym
szczeblu struktury CIA, by moe nawet kogo z dostpem do Biaego Domu.
- Bagna Zapata w Zatoce wi - podj z zapaem - to teren dobrze znany Fidelowi.
Jedzi tam czsto, eby nurkowa. - Wyj z szuflady szczegow map poudniowej Kuby i
rozoy na stole. - Zatoka wi... A trudno uwierzy, e s tak gupi. Mona tam dojecha
tylko trzema drogami, przez groble, ktre atwo zablokowa.
- Musicie by ostroni i manewrowa czogami i artyleri pod oson nocy, a w cigu
dnia dobrze je kamuflowa, eby ci z CIA ich nie wypatrzyli i nie zorientowali si, e
przejrzelicie ich plany.
- Fidel jest mistrzem w tej grze - uspokoi go Pieiro. - Najemnicy wpadn w puapk
na play i zostan zniszczeni przez ogie artyleryjski i ostrzelani przez czogi.
- O ile nie zainterweniuje marynarka USA.
- Macie informacje, e moe do tego doj?
- Mamy informacj, e tak si nie stanie. - Dziadek otworzy nastpn teczk. -
Amerykanie bd mie w odwodzie lotniskowiec Essex z eskadr niszczycieli, stojcy na
kotwicy niedaleko waszego wybrzea, a take bazy lotnicze w Key West, pitnacie minut
lotu od Kuby. Mody Kennedy szczeglnie ostrzega CIA, e nie ma najmniejszego zamiaru
jawnie angaowa do walki si amerykaskich, nawet jeli sprawy przybior zy obrt dla
kubaskich najemnikw. Jednak dowodzcy t operacj ludzie z CIA wierz, e w obliczu
cakowitego unicestwienia kubaskiej brygady w Zatoce wi prezydent ustpi przed logik
faktw i chcc unikn kompletnego fiaska, rzuci do walki amerykaskie samoloty i statki.
- A co ty o tym mylisz?
- Nowy prezydent bdzie pod du presj ze strony CIA i kliki wojskowych,
nalegajcych na interwencj w razie fiaska akcji. Mj nos mi mwi, e Kennedy nie ugnie si
pod ich presj. Pooy na tym krzyyk i bdzie szuka nastpnej przygody.
Omawiali jeszcze wiele szczegw operacji. Uwag ich pochon jej aspekt
techniczny: uzbrojenie i amunicja, jakimi bd dysponowa najemnicy w czasie desantu;
kanay cznoci z amerykask flot, zakotwiczon przy brzegu; skad rzdu emigracyjnego,
ktry mia zosta przerzucony na miejsce inwazji, jeeli napastnikom uda si utrzyma
przyczek. Pieiro zapyta, jaka byaby reakcja Zwizku Radzieckiego, gdyby prezydent
Ameryki jednak uleg oglnej presji i przystpi do otwartej wojny. Dziadek zapewni swego
kubaskiego koleg, e osobicie poinformowa Nikit Chruszczowa o planach inwazji na
Kub. Nie byo jednak wwczas mowy o reakcji obozu radzieckiego na jawn agresj USA.
T kwesti Fidel Castro powinien przedyskutowa z towarzyszem Chruszczowem osobicie,
w bezporedniej rozmowie, albo przez ambasadorw obu pastw. I znowu wszystkie
wiadomoci wymieniane pomidzy zainteresowanymi stronami naley przekazywa poczt
dyplomatyczn, aby amerykascy deszyfranci nie dowiedzieli si, e plany CIA zostay
przechwycone przez obcy wywiad. Przyparty do muru, Dziadek wyrazi wasn opini: w
wypadku jawnej agresji USA obz radziecki mgby zagrozi podobn interwencj, na
przykad w Berlinie. Amerykaski prezydent musiaby si wwczas zastanowi, czym to
grozi wiatu...
Pieiro wskaza brod na szare teczki Dziadka.
- Jest jeszcze czwarta teczka, ktrej nie otworzye - powiedzia.
Dziadek popatrzy mu prosto w oczy.
- Inwazja to nie wszystko - powiedzia. - CIA chce zamordowa Fidela Castro.
Tumacz drgn przy sowie zamordowa. Pieiro zmarszczy brwi. Jego ruda broda
zatrzsa si, kiedy radziecki go wyj z czwartego dossier pojedyncz kartk i zacz
czyta na gos. Siostrzeniec Pieira tumaczy zdanie po zdaniu. CIA wezwaa do centrali
Harveya Torritiego, wieloletniego szefa berliskiej bazy, Amerykanina sycylijskiego
pochodzenia, ktry podczas wojny pozostawa w kontakcie z mafi; polecono mu rozwin
dziaalno, majc na celu fizyczn likwidacj tych przywdcw pastwowych, ktrzy
utrudniaj amerykask polityk zagraniczn. Castro jest pierwszy na licie. Torriti nawiza
kontakt z kilkoma osobistociami z amerykaskiej cosa nostry, z samym Salvatore Giancan
na czele. Giancana z kolei ma na wyspie swojego czowieka, tutejszego obywatela, ktry
gotw jest wsypa trucizn do jednego z ulubionych napojw Fidela. Giancana odmwi
podania tosamoci zabjcy. Nie znaj jej nawet w CIA. Tak wic Rosjanie nie s w stanie
przekaza jego nazwiska kubaskim wadzom.
- Wiemy tylko, e w przyszym miesicu otrzyma on fiolk z tabletkami aspiryny.
Trzy z nich bd zawiera mierteln dawk botuliny - zakoczy Dziadek.
Pieiro zapyta, jak rozpozna tabletki z trucizn. Dziadek musia przyzna, e nie
potrafi na to odpowiedzie. Kubaczyk, gorczkowo zapisujc wszystko w notesie,
dopytywa si o najdrobniejsze szczegy spisku. Ludzie z mafii najwyraniej liczyli na to, e
uda im si wywie zabjc z Kuby na pokadzie motorwki, jak tylko ten dokona zbrodni.
Dla Pieira by to niezwykle istotny szczeg i nie omieszka si tym podzieli z Dziadkiem.
Wszystko wskazywao na to, i zamach na Fidela Castro mia nastpi w pobliu jakiego
portu.
yow tylko wzruszy ramionami.
- Sami dopasujcie pozostae fragmenty ukadanki - powiedzia.
- Ju my si postaramy - odpar Pieiro z lodowatym byskiem w oku.
*
Kilka minut po jedenastej rozlego si ciche pukanie do drzwi apartamentu na
ostatnim pitrze hotelu na przedmieciach Hawany. Dziadek podszed ostronie na swoich
pajczych nogach, wystajcych spod nocnej koszuli, i spojrza przez judasz. Za drzwiami
stay trzy chichoczce podlotki, ktrych szczuplutkie ciaa byy znieksztacone przez
soczewk wizjera. Dziadek przekrci zamek i otworzy. Dziewczynki, ubrane w biae
baweniane haleczki, wlizgny si do rodka, stpajc cichutko bosymi stopami, czarnymi
od brudu. Najwysza, z ufarbowanymi na blond kdzierzawymi wosami, zacza mwi co
po hiszpasku, lecz Dziadek przyoy palec do ust. Okry ca grupk, obejrza ich
wystajce opatki, paskie klatki piersiowe i doklejone rzsy. Potem zajrza im pod halki. U
blondynki dostrzeg kilka krconych woskw onowych i natychmiast j odprawi. Pozostae
dwie zaprosi do ogromnego oa, umieszczonego bezporednio pod lustrami na suficie.
*
W swoim niezmiennie pogronym w mroku naronym biurze w Reflecting Pool w
Waszyngtonie James Jesus Angleton niczym limak przesuwa palcem po poufnych
depeszach, oznaczonych na czerwono kartach katalogowych i zamglonych czarno-biaych
fotografiach, zostawiajc na nich lepki lad domysw.
Zapalajc nowego papierosa, wierzchem doni niecierpliwie strzepn popi z
otwartego segregatora (dwie i p paczki dziennie sprawiay, e palce mia poplamione
nikotyn, a gabinet i wszystko, co si w nim znajdowao, przesycone byo dymem; ludzie,
ktrzy pracowali w kontrwywiadzie u Angletona, zwykli mwi, e wystarczy powcha
jaki dokument, eby wiedzie, czy ju przeszed przez rce szefa, czy nie). Znw sign po
szko powikszajce i przytrzyma je nad jednym ze zdj. Zostao zrobione aparatem z
silnym teleobiektywem, ze szczytu dachu, niecay kilometr od lotniska, i powikszone kilka
razy w laboratorium Firmy, co dao ziarnisty, puentylistyczny wrcz obraz mczyzny,
wyaniajcego si z ciemnych czeluci ia, ktry dopiero co wyldowa na lotnisku Jos Marti
jako jeden z samolotw rejsowych, kursujcych dwa razy w tygodniu midzy Moskw a
Hawan. Czowiek ten zdawa si mruy oczy, poraone jaskrawym socem, ktre wiecio
mu prosto w twarz. Na jego lewym rku lnio co w rodzaju metalowej bransoletki. No
jasne! Kaseta na dokumenty! Standardowe procedury KGB wymagay mocowania jej
acuszkiem do nadgarstka kuriera.
Ale to nie by zwyky kurier. Posta mczyzny na zdjciu w niewytumaczalny
sposb niepokoia, przykuwaa uwag: wzrost, chudo, pociga twarz, zapadnite oczy,
przerzedzone wosy, le skrojony, wymity garnitur... I ta duga, rzadka, rozczochrana, siwa
broda...
Angleton pogrzeba w stercie cile tajnych depesz i wycign jedn. Czowiek CIA
w Hawanie donosi o rozmowie, podsuchanej na pewnym bankiecie, podczas ktrej Che
Guevara i Manuel Pieiro opowiadali o swoim spotkaniu w Moskwie z brodatym szefem
KGB, znanym wrd Rosjan jako Dziadek. Kubaczycy, lubujcy si w rozmaitych
przydomkach i przezwiskach, nazwali go Bia Brod.
Przyklejony do dolnej wargi Angletona papieros zadrga nerwowo. W duszy szefa
kontrwywiadu zalgo si graniczce z pewnoci podejrzenie, i patrzy oto, po tylu latach
udrki, na wizerunek - c z tego, e zamazany - swojej nemezis, osawionego Dziadka.
Chciwie wpatrywa si w niewyran fotografi. Sowo CHOSTOMIER cisno mu
si na usta i wypowiedzia je gono w ciszy swojego biura. Niedawno jeden z modszych
prawnikw z rzymskiej prokuratury, dziaajcy poza strukturami CIA osobisty informator
Angletona, zameldowa, e sysza pogoski, jakoby Instytut Dzie Religijnych - bank
Watykanu - pra ogromne sumy pienidzy w twardej walucie, wyprowadzane systematycznie
ze Zwizku Radzieckiego i Europy Wschodniej. Cynk pochodzi od woskiego komunisty,
kapusia na odzie prokuratury. Twierdzi on, i ta gigantyczna operacja finansowa,
powizana z zaciganiem poyczek w Banco Ambrosiano, najwikszym prywatnym banku
we Woszech, nosi kryptonim CHOSTOMIER, znany jedynie garstce najbardziej zaufanych
pracownikw banku. Wspomniane sumy pienidzy byy tak niewyobraalne, e prokurator
generalny tylko zamia si szyderczo, gdy mu o tym doniesiono. Do sprawy przydzielono
oskaryciela z urzdu, pocztkujcego, niedowiadczonego todzioba, lecz dochodzenie
zostao przerwane, gdy motorwka, ktr mia nieszczcie pyn, zatona wraz z nim w
okolicach Wenecji. Wkrtce potem znaleziono w Tybrze ciao pechowego komunisty
donosiciela (domniemanej ofiary przedawkowania narkotykw). Prokurator, nieporuszony w
najmniejszym stopniu owym zbiegiem okolicznoci i przekonany, e caa afera jest polityczn
propagand, umorzy ledztwo.
Angleton przesun lup nad drug fotografi. Ta rwnie zostaa powikszona i te
brakowao jej ostroci. Przedstawiaa Manuela Pieira, ktry niezdarnie obejmowa wyszego
od siebie mczyzn. Fakt, i szef kubaskiego wywiadu osobicie wyjecha na lotnisko
powita Rosjanina, tylko umacnia Angletona w przekonaniu, e bya to wizyta niezwykej
wagi.
Chwyci butelk, nala sobie kolejny kieliszek i pocign spory yk. Poczu w gardle
przyjemne, odprajce ciepo. Ostatnimi czasy potrzebowa coraz wicej alkoholu, eby jako
tako funkcjonowa. Przypumy, e czowiek na zdjciu to Dziadek. Co zatem robi w
Hawanie? Angleton rozejrza si po toncym w pmroku gabinecie, szukajc jakiej
wskazwki, ktra naprowadziaby go na waciwy trop. Dziadek mg osobicie pofatygowa
si na Kub tylko z jednego powodu: aby dostarczy informacje, ktrych nie chcia powierzy
nikomu innemu ani wysa szyfrem w obawie, i wpadn w rce Amerykanw. Castro
wiedzia ju o tym, o czym gono mwili wszyscy Kubaczycy w Miami (w kocu New
York Times opublikowa wszystko w najdrobniejszych szczegach), a mianowicie, e na
ustronnej plantacji kawy w Gwatemali Firma szkoli kubaskich uchodcw, eby potem
przerzuci ich na wysp i zapocztkowa antykomunistyczne powstanie. Nie wiedzia jednak,
gdzie i kiedy zaatakuj. W samej CIA dane te trzymane byy w cisej tajemnicy: niespena
pidziesiciu ludzi znao miejsce, a zaledwie dwudziestu kilku dat desantu.
Przez te wszystkie lata amerykaskim kryptografom udao si zama urywki
zaszyfrowanych sowieckich wiadomoci. Rozrzucone po rnych tekstach, niejasne z pozoru
i enigmatyczne fragmenty zda zoone w jedn cao wskazyway na istnienie Rosjanina,
dziaajcego w gbokim utajeniu w Waszyngtonie, pod kryptonimem SASZA. Zakadajc,
tak jak to uczyni Angleton, e SASZA jest sowieckim kretem w samym sercu Firmy, mona
byo przypuci, i znalaz si on wrd garstki wybracw, ktrzy znali dat i cel kubaskiej
operacji. SASZA mg nawet wywcha istnienie supertajnego planu ZR/RIFLE, majcego
na celu zamach na Fidela. Angleton sprbowa przeledzi w duchu kolejne ogniwa acuszka
kontaktw, wiodcego od SASZY poprzez cznika, Dziadka i Pieira a do samego Castro.
Obecno cznika mocno intrygowaa Angletona. Kilka tygodni wczeniej odebra
prywatny meldunek od jednego z podwadnych Hoovera. Departament dokopa si do starego
komunisty, niejakiego Maxa Cohena, ktry zmieni tosamo i zszed do podziemia w 1941
roku, prawdopodobnie na rozkaz swojego prowadzcego z KGB. Kahn, bo tak si teraz
nazywa, nie ugi si pod naciskami FBI: utrzymywa, e aresztowali niewaciwego
czowieka oraz e nic mu nie wiadomo o modym mczynie nazwiskiem Dodgson, ktry
rozwozi dla niego alkohol, ani o szpiegowskim ekwipunku, znalezionym przez agentw
federalnych pod podog pokoiku nad sklepem.
FBI wpado na trop Kahna zupenie przypadkowo, kiedy wysa do jednego ze swych
dawnych partyjnych przyjaci yczenia z okazji dwudziestej pitej rocznicy lubu.
Przechwycona przez FBI ozdobna karta podpisana bya: Max, Twj wierny towarzysz broni,
ktry nigdy nie zapomnia o starej przyjani ani nie zszed z gwnej drogi. Odciski palcw
na kopercie i pocztwce pasoway do odciskw Cohena, ktry znikn bez ladu w 1941 roku.
List nadano w Waszyngtonie, DC. Dziki stemplowi pocztowemu federalni odnaleli urzd
pocztowy, a potem (wychodzc z zaoenia, e Cohen, zmieniajc nazwisko, pozosta przy
swoim imieniu) przeledzili ksik telefoniczn, szukajc mieszkajcych w stolicy biaych
mczyzn noszcych imi Max. Okazao si, i w tym rejonie pocztowym mieszka ich stu
trzydziestu siedmiu. Po wielu tygodniach mudnej dubaniny, porwnujc zdjcia modego
Cohena z opracowan przez specjalistw od fotografii symulacj jego wygldu po dwudziestu
latach, FBI dotaro wreszcie do Maxa Kahna. Agenci dugo ledzili zarwno jego, jak i oboje
zatrudnionych w sklepie pracownikw, zanim zdecydowali si przeszuka ich mieszkania. I
wtedy wanie natrafili na y zota: w kawalerce nad sklepem odkryli pudeko, zawierajce
szyfry, mikrofilmy, przegldark do mikrofotografii, spory plik banknotw oraz radio
przystosowane do odbioru na falach krtkich. Hoover mia nadziej, e jedno z trjki obcych
agentw doprowadzi go do szpiegujcych dla Zwizku Sowieckiego Amerykanw, ale po
dziesiciu dniach straci cierpliwo. W obawie, i ktre z nich spostrzee w kocu, e s
obserwowani, postanowi ich aresztowa. Ten, ktry by znany jako Dodgson - mczyzna
rasy biaej, lat trzydzieci jeden, wzrost redni, wosy rye - zdoa jednak wymkn si z
sieci. Po telefonie do swojej dziewczyny, ktra zdya go ostrzec, nim odebrano jej
suchawk, po prostu zapad si pod ziemi, co pozwalao Angletonowi przypuszcza, i
zosta drobiazgowo wyszkolony i zaopatrzony w awaryjn tosamo. Chocia Eugene
Dodgson mwi podobno po angielsku bez cienia obcego akcentu, szef kontrwywiadu nie
wyklucza moliwoci, e to Rosjanin podajcy si za Amerykanina.
 Angleton by gotw wyrzec si papierosw do koca swego ycia w zamian za
moliwo przesuchania tego Dodgsona. lczc nad tym problemem, po raz kolejny
uwiadomi sobie kluczow cech kontrwywiadu: wszystko, w ten czy w inny sposb,
wizao si ze sob. Zbieg z Korei Pnocnej, ktry prosi o azyl w Singapurze, powizany
by z fragmentem wiadomoci, wysanej przez rezydenta KGB w Londynie do centrali w
Moskwie, przechwyconej w drodze i zamanej przez MI6, co z kolei miao zwizek ze
znikniciem w Niemczech sekretarki, pracujcej na p etatu u Gehlena. W nadziei, e moe
natknie si na brakujce czci ukadanki, Angleton poprosi FBI o list klientw Kahna od
momentu, gdy sklep rozpocz dziaalno na pocztku lat czterdziestych. Nazwisko
Philbyego od razu rzucio si w oczy. W 1 9 5 1 roku Eugene Dodgson
wielokrotnie dostarcza alkohol na adres P h i l b ye g o
przy Nebraska A v e n u e. Nagle wszystko zaczo nabiera sensu: Philby by
zbyt cenny, eby naraa go na bezporednie kontakty z ludmi z sowieckiej ambasady,
pozostajcymi pod sta obserwacj FBI. Dziadek musia wic zorganizowa czno,
posugujc si jakim gboko zakonspirowanym agentem. Dodgson - niewane, Rosjanin czy
Amerykanin - sta si zatem cznikiem pomidzy Philbym a jego sowieckim przewodnikiem.
A to oznacza, i dziaa take jako cznik pomidzy SASZ a KGB.
Przegldajc raz jeszcze list klientw Kahna od momentu, gdy Philby opuci
Waszyngton, Angleton odkry nazwiska, ktre odpowiaday imionom stu szedziesiciu
siedmiu obecnych pracownikw CIA, zatrudnionych na penym etacie, i szedziesiciu
czterech pracownikw kontraktowych.
Wzmocniwszy si kolejnym kieliszkiem koniaku, zacz rozpracowywa list...
 5.

WASZYNGTON, DC, WTOREK, 4 KWIETNIA 1961

- Czy dobrze zrozumiaem? - zapyta Jack Kennedy Dicka Bissella, gdy DD/O
skoczy przekazywa zebranym najwiesze informacje na temat inwazji na Kub. -
Pierwszy atak, szesnacie bombowcw B-26 z zasobw brygady, startuje z Gwatemali, by
zaatakowa trzy gwne lotniska na wyspie. Mniej wicej godzin pniej dwie inne
maszyny, z powierzchownymi dziurkami po kulach, wylduj w Miami. Pilotujcy je
Kubaczycy bd utrzymywa, e s dezerterami z armii Fidela Castro i e ostrzelali jego
pasy startowe, zanim odlecieli do Miami poprosi o azyl.
Bissell, wycierajc okulary brzegiem krawatu, skin gow.
- Tak wyglda oglny zarys planu, panie prezydencie.
Kennedy, przymruywszy oczy, zmarszczy w skupieniu brwi i powoli potrzsn
gow.
- To nie przejdzie, Dick. Szesnacie samolotw... Czy twoim zdaniem nikt si nie
zorientuje, e byo ich a tyle? A zdjcia? A tamy? Na pewno sfilmuj ten nalot. Jak, na
Boga, chcesz im wmwi, e w ataku wziy udzia tylko dwie maszyny? Nikt tego nie
yknie.
- Istotnie, trudno nam si bdzie wyprze naszego udziau w inwazji - przyzna
sekretarz stanu Dean Rusk.
Jack Kennedy, w sportowej marynarce i rozpitej pod szyj koszuli, przewodzi
spotkaniu, siedzc u szczytu dugiego, owalnego stou, zastawionego filiankami kawy,
paczkami papierosw i spodeczkami, ktre suyy za popielniczki. Wczeniej, po poudniu,
prezydent uczestniczy w zaprzysieniu Anthonyego Drexela Biddlea na ambasadora w
Hiszpanii, a zaraz po ceremonii, dokadnie za kwadrans szsta, zamkn si w niewielkiej
salce konferencyjnej na tyach gabinetu Ruska. Do dnia D pozostao trzynacie dni. W
pomieszczeniu zebrao si ju kilkunastu ludzi. Niektrzy czekali od paru godzin - zostali
poinstruowani, e maj schodzi si pojedynczo przez cae popoudnie, najlepiej bocznymi
drzwiami, eby niepotrzebnie nie zwraca na siebie uwagi.
Bissell i Dulles wymienili porozumiewawcze spojrzenia. Leo Kritzky podkreli w
raporcie dwa zdania i poda papiery Bissellowi, ktry rzuciwszy na nie okiem, zwrci si do
Kennedyego.
- Panie prezydencie, to oczywiste, i kluczem do powodzenia operacji jest udany
desant. A kluczem do udanego desantu, o czym mwilimy ju wczeniej, jest pena kontrola
przestrzeni powietrznej nad wybrzeem. Siy powietrzne Castro s niezbyt liczne...
Przewidujemy, e ma dwadziecia cztery maszyny zdolne unie si w powietrze i tylko
szesnacie gotowych do walki. Aby nasz plan si powid, musimy zniszczy je na ziemi,
zanim nadejdzie dzie D. Jeli martwi pana nasza przykrywka...
- Martwi mnie - warkn Kennedy - e nikt przy zdrowych zmysach w ni nie
uwierzy. Moemy by pewni, e obz komunistyczny zrobi z tego afer w ONZ. Oczy caego
wiata zwrc si na nas. Znajdziemy si pod lup. Adlai Stevenson bdzie musia zoy
bardzo przekonujce dementi...
- A moe tak wysalibymy do Miami jeszcze kilka B-26... - zaproponowa Dulles.
- Z podziurawionymi skrzydami - skomentowa ironicznie Kennedy.
Rusk pochyli si do przodu.
- Spjrzmy prawdzie w oczy: adna przykrywka nie bdzie si trzyma kupy, dopki
wasi Kubaczycy nie zajm pasa startowego w Zatoce wi. Tylko wtedy moemy przekona
wiat, e kubascy bojownicy o wolno rozpoczli dziaania na wasn rk, bez
porozumienia ze Stanami Zjednoczonymi.
- Czy da si jako zredukowa liczb samolotw, Dick, eby historia o dezerterach
wygldaa na bardziej prawdopodobn? - zapyta Kennedy.
Bissell szybko zorientowa si, skd wieje wiatr - jeeli teraz nie ustpi, nie bdzie
adnych nalotw przed dniem D.
- Ostatecznie mgbym j zmniejszy do szeciu. Po dwa na kade z trzech lotnisk.
Potem mona jeszcze powtrzy nalot w przeddzie inwazji.
Napicie zelao. Prezydent wyglda na przekonanego.
- To ju lepiej brzmi. Jako to przeyj - powiedzia.
Spojrza na Ruska, ktry niechtnie skin gow.
- Wolabym, eby nie byo adnych samolotw, ale trudno, zgadzam si na sze. I ani
jednego wicej - oznajmi sucho sekretarz stanu.
Zebrani wok stou zaczli zasypywa Bissella pytaniami. Jakie jest morale
kubaskiej brygady? Czy dowdztwo stanie na wysokoci zadania? Czy rzd tymczasowy
bdzie wiarygodny? Skd pewno, e cz onierzy Fidela Castro zoy bro, a chopi
przycz si do bojownikw wolnoci?
Bissell odpowiada z mieszanin powagi i chodnej pewnoci siebie. Brygada jest
silnie zmotywowana i rwie si do walki. Gdy nadejdzie chwila prawdy, rzd emigracyjny
stanie na wysokoci zadania. Najwieszy raport CIA - CS-mylnik-trzy-ukonik-cztery-
siedem-zero - ktry dzi rano rozesano do wszystkich zainteresowanych, wskazuje jasno, i
Castro z kadym dniem traci na popularnoci: odnotowano czste przypadki sabotau i
znacznie wzrs odsetek wiernych uczszczajcych do kocioa, a wrd ludnoci wiejskiej
szerzy si coraz wiksze niezadowolenie. W szeregach wysokich urzdnikw pastwowych i
oficerw kubaskiej armii znajduj si opozycjonici, ktrzy zasiej ferment w strukturach
wadzy, jak tylko rozpocznie si waciwy desant.
Z drugiego koca stou odezwa si Paul Nitze, zastpca sekretarza obrony do spraw
bezpieczestwa midzynarodowego u Kennedyego. Zapyta, co si stanie z brygad w razie
odwoania inwazji. Dulles i Kennedy wymienili spojrzenia. Prezydent umiechn si
pospnie. Bissell przyzna, e spowodowaoby to spore komplikacje. To tysic piciuset
onierzy. Nie mona ich cign z powrotem do Miami, tak liczb ludzi trudno ukry, tym
bardziej e trzeba ich trzyma z dala od dziennikarzy.
- To ju chyba tylko na Kubie - wtrci z przeksem Kennedy.
W ostatniej chwili zaprosi na narad senatora Fulbrighta, ktry dowiedziawszy si o
JMARC, przesa prezydentowi prywatn notatk z wyjanieniem, dlaczego sprzeciwia si tej
operacji. Ogromne dowiadczenie Fulbrighta w sprawach zagranicznych zapewnio mu wielki
szacunek nawet wrd oponentw. Zapytany przez Kennedyego, co o tym wszystkim myli,
spojrza na siedzcego vis--vis Bissella.
- O ile dobrze zrozumiaem pask strategi, panie Bissell, wasza brygada ma
sforsowa przyczek i pomaszerowa do Hawany, zbierajc po drodze ochotnikw.
DD/O przytakn ostronie; nie by zadowolony, e prezydent dopuci Fulbrighta do
tak bliskiej wsppracy.
Senator zaszczyci go bladym umiechem.
- Przypomina mi to powrt Napoleona z Elby w tysic osiemset pitnastym roku.
- Napoleon rwnie zaczyna z tysic piciuset ludmi - odparowa Bissell - a kiedy
dotar do Parya, mia ju ca armi.
- Trwao to zaledwie sto dni - zauway Fulbright, po czym zwrci si do prezydenta.
- Porzumy na chwil te dywagacje i skupmy si na innej kwestii, tej mianowicie, i inwazja
na Kub jest pogwaceniem kilku traktatw, jak rwnie prawa amerykaskiego. Mwi o
rozdziale osiemnastym Kodeksu Stanw Zjednoczonych, paragrafy od dziewiset
pidziesit osiem do dziewiset szedziesit dwa, a take o rozdziale pidziesitym, patrz
aneks, paragraf dwa tysice dwadziecia jeden, ktry zakazuje werbowania do zagranicznej
suby wojskowej na terenie USA, przygotowywania zagranicznych ekspedycji wojskowych i
ekwipowania zagranicznej floty do suby przeciwko pastwu, z ktrym nie jestemy w stanie
wojny.
Rusk machn rk.
- Moim zdaniem sukces wszystko usprawiedliwia. Usankcjonowa Fidela Castro, gdy
ten zdoby wadz. Usankcjonowa ojcw zaoycieli tego kraju, gdy zbuntowali si przeciw
rzdom brytyjskim. Zawsze uwaaem, e Jefferson i Waszyngton zostaliby powieszeni jako
zdrajcy, gdyby wojna o niepodlego si nie powioda.
Fulbright gniewnie potrzsn gow.
- Panie prezydencie, Stany Zjednoczone potpiaj Moskw za to, e miesza si w
sprawy suwerennych pastw. Interwencja na Kubie otworzy drzwi sowieckiej interwencji na
caym wiecie...
- Sowieci ju interweniuj na caym wiecie, senatorze - wtrci Dulles.
Fulbright nie dawa za wygran.
- Jeeli zdecydujemy si na ten krok, jeeli zaatakujemy Kub, nie bdziemy ju mie
prawa ich potpia.
- Zapomina pan, e operacja ma wyglda jak inicjatywa samych Kubaczykw -
zauway Bissell.
Fulbright przeszy go wzrokiem.
- Niewane, na jak bardzo kubask bdzie ta operacja wyglda, bo i tak wszyscy,
jak wiat dugi i szeroki, odpowiedzialno za ten incydent zrzuc na Stany Zjednoczone i
administracj Johna Kennedyego. - Tu senator zwrci si znw do prezydenta. - Jeli Kuba
faktycznie stanowi takie zagroenie dla naszych interesw narodowych, powinnimy
wypowiedzie jej wojn i wysa tam naszych marines.
- Chciabym si dowiedzie, co myli o tym kady z was. Po kolei, tak jak siedzicie
wok stou - zada prezydent.
Spojrza na prawo od siebie w stron Adolfa Berlea, specjalisty Departamentu Stanu
do spraw Ameryki aciskiej. Berle, stary wyga, libera, ktry suy pod Franklinem
Rooseveltem, zacz rozwaa rozliczne za i przeciw.
Kennedy przerwa mu szorstko:
- Nadal nie powiedziae, po ktrej jeste stronie, Adolfie. Powiedz krtko: tak czy
nie?
- W takim razie gaz do dechy, panie prezydencie! - wykrzykn Berle.
Rusk, ktry uczestniczy w planowaniu akcji partyzanckich w Chinach i Birmie
podczas drugiej wojny wiatowej, nie by przekonany co do sukcesu caej operacji, czu
jednak, i sekretarz stanu powinien twardo sta u boku prezydenta, i tak te uczyni teraz,
caym sercem popierajc przedsiwzicie. Sekretarz obrony Robert McNamara, doradca do
spraw bezpieczestwa narodowego McGeorge Bundy, zastpca Bundyego Walt Rostow -
wszyscy oni gosowali za JMARC. Przewodniczcy Kolegium Szefw Sztabw, Lyman
Lemnitzer, i szef operacji marynarki wojennej, Arleigh Burke, wyrazili wtpliwo, czy
Ameryka zdoa w sposb wiarygodny zdementowa swj udzia w interwencji, lecz przyparci
do muru przyznali, e zarwno CIA, jak i prezydent maj wicej dowiadczenia w tego
rodzaju sprawach ni armia. Nitze stwierdzi, e jego zdaniem istnieje pidziesit procent
szans na to, i plan si powiedzie, ale pewno, z jak Bissell mwi o tym, e ludno wyspy
jak jeden m przyczy si do buntownikw, przewaa szal na korzy inwazji.
Kennedy zerkn na zegarek.
- Wiem, e dla nas wszystkich jest to twardy orzech do zgryzienia - zwrci si do
Bissella. - Znasz kwesti Jacka Bennyego, kiedy bandyta przykada mu bro do brzucha i
krzyczy: Pienidze albo ycie!?
Bissell spojrza tpym wzrokiem na prezydenta.
- Kiedy Benny nie odpowiada - cign Kennedy - bandyta powtarza swoje danie:
Powiedziaem, pienidze albo ycie. I wtedy Benny mwi Wanie si zastanawiam.
Mao kto zdoby si na umiech.
Kennedy westchn.
- I ja te si wanie zastanawiam. Ile mam czasu?
- Okrty wypyn z Gwatemali na sze dni przed dniem D. Akcj mona odwoa
najpniej w przeddzie desantu.
Prezydent zmruy oczy, skupiony na wasnych mylach, jakby nagle zosta sam w
pokoju penym ludzi.
- W poudnie - powiedzia. - Szesnastego kwietnia.
*
Wybrzee Moskitw byo ju ledwie wspomnieniem, gdzie daleko za widnokrgiem,
kiedy pi zdezelowanych frachtowcw, o p dnia drogi od Puerto Cabezas w Nikaragui,
suno na pnoc w stron Kuby, pozostawiajc za sob spieniony, srebrzystoszary lad.
Siedzc na gwnym pokadzie Rio Escondido, oparty plecami o opon furgonetki
cznoci, Jack McAuliffe wypatrzy przez lornetk bysk anteny radaru lotniczego na
szczycie masztu amerykaskiego niszczyciela, o dugo kaduba od sterburty. Gdzie tam,
zasonity przez eskortujce go okrty, powinien pyn lotniskowiec Essex, wyadowany
odrzutowymi myliwcami AD-4 Skyhawk. Krzepica bya wiadomo, e tu za
horyzontem znajduj si jednostki marynarki wojennej Stanw Zjednoczonych, osaniajce
zdezelowane frachtowce i stoczonych na nich tysic czterystu pidziesiciu trzech
kubaskich bojownikw wolnoci. Nad gow Jacka, na mostku, oficer floty handlowej
ustawia lusterka sekstansu na pierwsz planet, ktra pojawi si na wieczornym niebie. Na
pokadzie, pord beczek z paliwem lotniczym, przywizanych do pokadu rdzewiejcymi
stalowymi acuchami, leao na piworach i kocach stu osiemdziesiciu onierzy Szstego
Batalionu La Brigada. Niektrzy suchali hiszpaskiej muzyki z przenonych tranzystorw,
inni grali w karty, jeszcze inni czycili i oliwili bro.
- Sze dni przed dniem D - powiedzia Roberto Escalona, sadowic si koo Jacka. -
Jak dotd, wszystko gra.
W grze, na dziobwce, kilku Kubaczykw wrzucao do wody puste puszki i
strzelao do nich z automatw Browninga lub pistoletw maszynowych M-3. Ilekro komu
udao si wcelowa, rozlega si okrzyk triumfu i zadowolenia. Z daleka wygldali bardziej
na dzieci zabawiajce si na jarmarcznej strzelnicy ni na wojownikw, zmierzajcych w
stron mrocznej doliny mierci, jak powiedzia kapelan brygady podczas wieczornej
modlitwy.
- Sze dni do dnia D - przytakn Jack. - I wcale nie jest dobrze.
- W czym problem, hombre?
Jack rozejrza si dookoa, potrzsajc ze zniechceniem gow.
- Przede wszystkim logistyka, Roberto. Z punktu widzenia logistyki ta operacja to
beczka prochu. Czy syszae kiedykolwiek o transportowcu, ktry wyrusza do walki, majc
pod pokadem tysic ton amunicji, a na pokadzie dwiecie beczek paliwa?
- Mwilimy o tym setki razy - odpar Roberto. - Castro ma tylko szesnacie
sprawnych samolotw. Nasze B-26 zniszcz je, zanim jeszcze dotrzemy do play.
- Mog przeoczy jeden lub dwa - nie dawa za wygran Jack. - A jeli si okae, e
Castro zadoowa kilka maszyn na czarn godzin?
Roberto parskn, zirytowany.
- Nad Baha de Cochinos bdziemy mie parasol ochronny - argumentowa. - Kady
kubaski samolot, ktry przetrwa pierwsze naloty, zostanie zestrzelony przez myliwce z
lotniskowca, pilotowane przez ludzi nieznajcych ani sowa po hiszpasku.
- Nadal wierzysz, e Kennedy rozpta wojn, jeeli sprawy przybior zy obrt?
Roberto zacisn do i uderzy si w pier.
- Wierz w Ameryk, Jack. Gdyby nie to, nigdy nie poprowadzibym tych ludzi do
walki.
- Ja te wierz w Ameryk, Roberto, ale Ameryka nie powiedziaa mi, jak mamy
przenie dwustukilowe beczki paliwa ze statku na pla. A jeli nie wyadujemy ich na
brzeg, nasze B-26 nie bd mogy wystartowa z pasa w Zatoce wi.
Roberto tylko si umiechn.
- Kiedy moi chopcy poczuj smak rychego zwycistwa, przenios gry.
- Po co zaraz gry - powiedzia Jack - Wystarcz beczki z paliwem.
Steward z mesy oficerskiej poda im na drewnianej tacy dwa blaszane kubki aejo -
destylowanego rumu, na Kubie podawanego z kaw, a na pokadzie Rio Escondido bez
niczego, poniewa popsu si ekspres do kawy. Roberto przepi do Jacka i pocign yk
rumu.
- Dodzwonie si do ony? - spyta.
- Tak. Szef zaadunku w Puerto Cabezas pozwoli mi skorzysta ze swojego telefonu.
Umiechn si do siebie na wspomnienie tej rozmowy.
Och, Jack, to naprawd ty? Cholera, nie wierz wasnym uszom! - krzyczaa Millie
do suchawki. - Skd dzwonisz?
To nie jest bezpieczna linia, Millie - ostrzeg j Jack.
O Boe, w takim razie zapomnij, e w ogle pytaam. Ale i tak wiem, gdzie jeste.
Wszyscy wiedz.
Przykro mi to usysze - powiedzia Jack i naprawd byo mu przykro. Dotar ju do
niego artyku z New York Timesa o operacji CIA w Gwatemali. - Jak mj synek?
Wspaniale! Wczoraj skoczy osiem miesicy i uczci ten dzie, wstajc po raz
pierwszy bez niczyjej pomocy. Potem upad te bez niczyjej pomocy. Ale nie paka, Jack,
tylko podnis si znowu. Och, kochanie, jestem pewna, e jego pierwsze sowa bd
brzmiay raz kozie mier!. Nieodrodny syn swego ojca!
A co u ciebie? Trzymasz si jako?
Na linii zapada krtka cisza. Jack sysza oddech Millie po drugiej stronie suchawki.
Daj sobie rad - odpara w kocu. - Tskni za tob, Jack. Tskni za ciepem
twojego ciaa w ku. Tskni za askotaniem twoich wsw. Gorco mi si robi, kiedy sobie
przypomn, jak w Wiedniu woye mi rk pod spdnic...
Jack rozemia si.
Chryste, gdyby to bya bezpieczna linia, powiedziabym ci, za czym ja tskni.
Chrzani lini, powiedz mi, Jack - szepna Millie.
Szef zaadunku wskaza palcem na stojcy przy nabrzeu Rio Escondido. Przez
brudne okno Jack widzia, jak marynarze zwijaj cikie cumy.
Musz ju koczy, kochanie - powiedzia. - Daj Anthonyemu duego buziaka od
tatusia. Przy odrobinie szczcia powinienem by niedugo w domu.
Millie wydawaa si przybita.
Wracaj, jak tylko bdziesz mg, Jack. Uwaaj na siebie! Nie zniosabym, gdyby...
Nic mi nie bdzie.
Kocham ci.
Ja te ci kocham, Millie. - Przez chwil sucha jeszcze jej oddechu, a potem
delikatnie odoy suchawk na wideki.
- Jest co, o co chciaem ci zapyta, hombre - wyrwa go z tych wspomnie Roberto.
- Wal miao.
- Wiem, co ja tutaj robi. Wiem, co oni tu robi - machn rk w stron wylegujcych
si na pokadzie Kubaczykw. - Ale nie wiem, co ty tu robisz, Jack.
- Jestem tu, bo dostaem rozkaz, eby tu by i trzyma ci za rk.
- Gwno prawda i ty dobrze o tym wiesz. Syszaem, e sam si zgosie.
- To nieza okazja dla modego oficera, ktry chce dochrapa si awansu.
- Te gwno prawda, hombre.
Strzelanina na dziobwce ustaa. Zapada noc, nagle, jak zwykle na Karaibach. Nad
kiwajcymi si czubkami masztw taczyy gwiazdy. Fala, poyskujca od fosforyzujcych
wodorostw, ochlapywaa burty starego kaduba. Jack dokoczy swj rum.
- Z pocztku - powiedzia do Roberta - zostaem z wami z rozpdu. Przez ostatnie
dziesi lat, odkd wysali mnie do Berlina, bez przerwy byem w ruchu. Po prostu nie
mogem usiedzie na miejscu... A potem to bya chyba ciekawo. Tam, skd pochodz, od
maego wpajaj czowiekowi, e w yciu cigle trzeba si sprawdza. - Pomyla o
Anthonym. - Wstajesz, upadasz i znowu wstajesz... W ten sposb uczysz si odkrywa
samego siebie.
- A ty co odkrye?
- Rdze, podstaw, kamie wgielny, sedno. Ja, Jack McAuliffe, syn irlandzkiego
imigranta, ktry przypyn za chlebem do Ameryki, jestem tu z wami, eby znale
odpowied na odwieczne pytanie o istot ycia. Jak by ci to powiedzie, Roberto? Myl, e
to, co odkryem, warte byo wiosowania do utraty tchu.
*
Kubaskie centrum dowodzenia Dicka Bissella na parterze Oka Kwatery stao si
miejscem dziaa, ktre jaki dowcipni z Firmy ochrzci mianem przedmiertnej autopsji
zwok JMARC, czyli ostatniej odprawy przed desantem w Zatoce wi. Na sali ustawiono
rzdami pidziesit skadanych krzese. Pod cian, na blaszanych stolikach, czekay na
godnych lub spragnionych kanapki, napoje i termosy z kaw. Wywieszka na wewntrznej
stronie drzwi informowaa goci, e mog robi notatki do pniejszej dyskusji, ale przed
opuszczeniem sali zobowizani s wrzuci je do kosza na materiay przeznaczone do spalenia.
Dick Bissell, w rozchestanej koszuli i niechlujnie zawizanym krawacie, mwi bez przerwy
przez godzin i pitnacie minut. Odwrciwszy si tyem do audytorium, zaznaczy markerem
kilka punktw na plastikowej mapie, eby zapozna zebranych z aktualn pozycj piciu
frachtowcw, transportujcych Brygad 2506 do Zatoki wi, w rejon dwch pla,
nazwanych Niebiesk i Czerwon.
- Mamy dzie D minus trzy i zaczyna si odliczanie - powiedzia. - Samoloty z
Essexa, patrolujce przestrze powietrzn w rejonie dziaa, nie odnotoway wzmoonej
aktywnoci Kubaczykw. eby nie wzbudzi podejrze, U-2 startuj zgodnie z rutynowym
rozkadem. Wczorajszy lot zwiadowczy rwnie nie dostarczy adnych niezwykych
obserwacji.
Z pierwszego rzdu krzese przerwa mu pukownik piechoty morskiej,
przemalowany na uytek operacji JMARC.
- cznociowcy z Wyspy abdziej melduj o czstej wymianie zaszyfrowanych
depesz pomidzy centrum dowodzenia Castro i kilkoma jednostkami milicji na wyspie.
Rwnie Pentagon donosi o wzmoonym ruchu w eterze na linii Moskwa-Hawana.
Leo podnis w gr palec.
- Jest te raport emigracyjnego rzdu kubaskiego w Miami o dwch milicjantach z
Batalionu Trzysta Dwunastego, stacjonujcego na Isla de Pinos, ktrzy wczoraj w nocy
uciekli z wyspy kutrem rybackim na Floryd. Uciekinierzy twierdz, i wydano zakaz
opuszczania terytorium kraju.
Bissell pocign yk wody ze szklanki.
- To niepotwierdzone informacje - powiedzia. - A co do wymiany depesz, to pragn
wam wszystkim przypomnie, e ju od lutego wiemy, i kubaski Sztab Generalny planuje
na koniec marca lub pocztek kwietnia alarm prbny, eby sprawdzi przygotowanie milicji
na wypadek sytuacji awaryjnej. Akcja ta nosi kryptonim...
- Culebras - wtrci Leo.
- Tak jest - zgodzi si Bissell. - Culebras... We.
- A ta nadmierna aktywno Rosjan z czego, twoim zdaniem, wynika? - zapyta z
drugiego rzdu Ebby.
Bissell bawi si skuwk pira.
- Jeli sprawdzisz ruch pomidzy jakkolwiek ambasad sowieck na wiecie a
Moskw, zobaczysz, e zwiksza si z miesica na miesic, z tygodnia na tydzie. Nie bardzo
wiem, jakie wnioski mielibymy z tego wycign. Rwnie dobrze mona by przypuszcza,
e szyfrant z ambasady w Hawanie ma burzliwy romans z szyfrantk w Moskwie.
- Niezbyt przekonujce - mrukn Ebby.
Bissell przeszy go wzrokiem.
- A ty co by wywry z tych fusw, Eb?
Ebby podnis oczy znad swoich notatek.
- Z natury rzeczy kada porcja informacji wywiadowczych da si zinterpretowa na
wiele sposobw. Ale jest faktem, e ilekro napotykamy co, co mogoby nas odwie od
realizacji JMARC, staramy si to zbagatelizowa.
Nagle dla wszystkich stao si jasne, do czego zmierza: jeden z najbardziej
szanowanych oficerw Firmy redniego szczebla, weteran nieudanych prb infiltracji
agentw CIA za elazn kurtyn we wczesnych latach pidziesitych, odznaczony Medalem
za Wybitne Zasugi dla Wywiadu, ma ze przeczucia co do caej operacji. Na sali zapada
cisza.
- Nie wiem, co przez to rozumiesz, Eb. Sugerujesz, e nie jestemy zdolni do
krytycznej oceny naszych dziaa?
- Niestety, tak. Chyba wanie to miaem na myli, Dick. Firma prowadzi akcj na
Kubie, wic staa si lepa na wszystko, co mogoby temu przeszkodzi. Owszem, potrafimy
odnie si krytycznie do tego czy innego szczegu, ale nigdy do operacji jako takiej.
Powiedz mi, dlaczego nikt si nie zastanowi, czy przypadkiem cay plan nie jest jednym
wielkim bdem?
- Wydaje mi si, e ju troch za pno na tego typu dyskusj.
- Nigdy nie kryem moich wtpliwoci. Byem przeciwny przeniesieniu miejsca
desantu z Trinidadu do Zatoki wi, bo wiedziaem, i uniemoliwi to pniejsze dziaania
partyzanckie. A kiedy przydzielono mnie do grupy logistycznej, wystosowaem pismo, w
ktrym wytknem, e nasze obsesyjne denie do wyparcia si jakiegokolwiek udziau
Ameryki w inwazji le wpyno na dobr si i rodkw. Uylimy zdezelowanych statkw
transportowych o maej adownoci i przestarzaych bombowcw B-26, ktre zamiast z
Florydy, co daoby im znacznie wicej czasu na zrealizowanie celu, startuj z jakiego
zadupia w Ameryce rodkowej. - Ebby, ktrego przeladowao poczucie, i Firma potraktuje
kubaskich bojownikw wolnoci tak jak pi lat temu Wgrw, przymkn oczy i potar
palcami powieki. - Moe powinienem by bardziej stanowczy, powtarza to wszystko do
znudzenia...
 Bissell machn rk, jakby si ogania od natrtnej muchy.
- Jeli to s twoje jedyne wtpliwoci...
- To nie s moje jedyne wtpliwoci, wcale nie... - najey si Ebby.
- Pan Ebbitt zdaje si zapomina, e mamy ju za sob podobn operacj w
Gwatemali - odezwaa si z ostatniego rzdu jaka moda kobieta z grupy propagandowej.
Ebby stawa si coraz bardziej rozdraniony.
- Jedynym skutkiem obalenia Arbenza s masowe represje - odparowa, odwracajc
si do tyu. - Prosz zapyta tamtejszych campesinos, czy odnielimy sukces. Prosz ich
zapyta, czy...
Bissell sprbowa rozluni atmosfer.
- W porzdku, Ebby. Po to tu jestemy. Powiedz nam, co ci jeszcze drczy.
- Przede wszystkim - zacz Ebby - nadal nie wiemy, czy tak zwany model
gwatemalski zda egzamin na Kubie. Castro to nie Arbenz, nie wystraszy si tylko dlatego, e
wysadzimy brygad emigrantw na jednej z jego pla. On nie podda si tak atwo. Spjrzcie,
czego dokona: z garstk partyzantw popyn na Kub niewielkim jachtem, przedar si w
gry, wyczeka odpowiedniej chwili i kiedy Batista zacz traci grunt pod nogami, wkroczy
do Hawany. Dzisiaj ma trzydzieci pi lat, jest pewnym siebie, energicznym mczyzn u
szczytu wadzy, a w rzdzie i w armii otaczaj go oddani ludzie, gotowi dla niego w ogie
wskoczy.
Ebby wsta, podszed do stolika i nala sobie filiank kawy. Na sali wci panowaa
cisza. Wrzuci dwie kostki cukru, zamiesza plastikow yeczk i odwrci si do Bissella.
- Spjrz na to wszystko z innej perspektywy, Dick. Nawet jeli inwazja si uda, cay
wiat bdzie wiedzia, e to robota CIA. JMARC sparaliuje Firm na dugie lata. Naszym
zadaniem jest wykradanie tajemnic, a nastpnie analizowanie tego, co si da z nich wydusi.
Koniec kropka. Wykorzystanie Firmy do tego, eby po cichu zaatwiaa sprawy, ktrych rzd
nie chce zaatwi jawnie, bo brakuje mu jaj, utrudni nam zbieranie informacji. Jaki mamy
interes w tym, eby organizowa inwazj morsko-ldow na suwerenny kraj tylko dlatego, e
rzdzi tam facet, na ktrego wkurzyli si bracia Kennedy? Od tego jest armia: piechota
morska, marynarka wojenna i lotnictwo... - Ebby otworzy usta, jakby chcia co jeszcze
powiedzie, ale w kocu wzruszy ramionami i zamilk.
Stojcy na mwnicy Bissell przez cay czas bawi si obrczk, zsuwajc j i
wsuwajc na palec, a poczerwieniaa mu w tym miejscu skra.
- Ktokolwiek uy sowa przedmiertny, wiedzia, o czym mwi - wymamrota
niewyranie, a po sali rozszed si nerwowy chichot. - Kady, kto myli, e nie
zastanawialimy si nad tym, co mwi Ebbitt, le nas ocenia. To, co powiedziae, Eb, i co
wszyscy powtarzalimy sobie tyle razy, e sowa te brzcz mi w uszach jak zacita pyta,
oznacza jedno: naraamy si na ogromne ryzyko. Ale niepodejmowanie ryzyka te bywa
ryzykowne. Ryzykiem jest przeniesienie inwazji do Zatoki wi. Ryzykiem jest uycie
przestarzaych B-26 zamiast nowoczesnych skyhawkw. Ryzykiem jest snucie domysw, jak
zareaguje na desant nard kubaski i co zrobi wojsko. Naszym zadaniem jest skalkulowa to
ryzyko i rozway wszelkie plusy i minusy. I moecie mi wierzy, e to uczynilimy...
Bissell zachryp tak, e znw musia napi si wody. Potem wyprostowa si i wypi
pier jak onierz na defiladzie.
- Chciabym, abycie mnie dobrze zrozumieli. Wierz w uycie siy, kiedy jest to
konieczne, dla celw, ktre uwaam za uzasadnione. Uwalniajc nasz pkul od Fidela
Castro, oswobodzimy Kubaczykw z jarzma komunizmu. I dlatego podejmiemy to ryzyko,
panie i panowie, i wygramy nasz ma wojn o sto czterdzieci pi kilometrw od wybrzea
Florydy.
Pukownik piechoty morskiej unis pi w gecie zwycistwa. Tu i tam rozlegy si
skpe oklaski. Bissell, zaenowany, zacz szpera w swoich notatkach.
- A teraz chciabym powiedzie par sw o faszywkach, jakie bdziemy nadawa z
Wyspy abdziej...
Pniej tego samego popoudnia, ju po przedmiertnej autopsji, grupka starych
wyjadaczy zatrzymaa Ebbyego w korytarzu, eby powiedzie mu, i wielu z nich podziela
jego wtpliwoci co do powodzenia i zasadnoci operacji JMARC; przyznali, e wszyscy
popenili ten sam bd, mylc krytyk z nielojalnoci. Potem w mskiej toalecie Ebby wpad
na Tonyego Spinka, swojego byego szefa z Frankfurtu. Spink, odpowiedzialny za zrzuty dla
antycastrowskich guerrilleros, stwierdzi, e Bissell i jego sztab wydaj si tak cholernie
pewni siebie, i zaczyna podejrzewa, e wiedz co, o czym on nie wie, a co przewaa szal
na korzy operacji.
- O co tu chodzi? - zapyta Ebby. - Moe Kennedy po cichu da Bissellowi do
zrozumienia, e w razie czego gotw jest do zbrojnej interwencji?
Rozwaa przez chwil tak ewentualno. Bissell, by moe, liczy na to, e Kennedy
w obliczu przegranej ustpi i wyle skyhawki, ale jeli DD/O faktycznie tak myli, to sam si
oszukuje. Po co prezydent zadawaby sobie tyle trudu, eby przeprowadzi t a j n
operacj, jeli potem miaby j ratowa j a w n interwencj? To po prostu si kupy nie
trzyma.
- Chyba masz racj - orzek Spink. - Tu idzie o co wicej, co jak... - Spink, ktry
zblia si do wieku emerytalnego i tskni ju za normalnym yciem, wykrzywi twarz w
umiechu. - Nie pracowae przypadkiem w Berlinie dla Torritiego, zanim przenieli ci do
Frankfurtu? - zapyta.
- Zgadza si - potwierdzi Ebby. - Pracowaem dla niego, dopki kto nie donis, e
nazwaem go pijaczyn.
- A co robi Czarnoksinik w Waszyngtonie? - zapyta Spink i zaraz sam sobie
odpowiedzia: - Podobno kieruje jakim Sztabem D i zakada podsuchy.
Ebby zrozumia, do czego zmierza Anthony.
- Czarnoksinik nie jest specem od cznoci - powiedzia.
Spink kiwn gow.
- W czasie wojny mia konszachty z sycylijsk mafi - przypomnia.
Nagle Ebbyego owiecio, o co chodzi przyjacielowi. Umiechn si ponuro.
- Nie - powiedzia. - To niemoliwe. Nawet Bissell nie podjby si czego takiego.
Czy moesz sobie wyobrazi, co by si stao, gdyby to przecieko do wiadomoci publicznej?
Nie, na pewno nie.
Spink unis znaczco brwi.
- A moe jednak?
- Nie. Nie wierz.
Ale od tej chwili Ebby nie mg przesta o tym myle.
Wrciwszy po pnocy do maego domku, ktry wynajli z Elizabet w Arlington,
zasta on skulon na kanapie w salonie, w przytulnym wietle nocnej lampki, ze
szklaneczk szkockiej w jednej rce i do poowy oprnion butelk na pododze.
- Elliott, kochanie, nie uwierzysz, co mi si dzisiaj przytrafio - oznajmia bez
wstpw.
Ebby zrzuci marynark i opad zmczony na mikkie poduszki, Elizabet wycigna
si, kadc gow na jego udzie.
- Co takiego? - zapyta.
- Po poudniu zadzwonili do mnie ze szkoy - zacza. - Znowu Nellie. Zapali j, jak
bia si z jakim chopcem. By rok od niej starszy i o gow wyszy, ale wcale jej to nie
odstraszyo. Kiedy tam pojechaam, znalazam j u szkolnej pielgniarki, z tamponami w
nosie, bo leciaa jej krew. Dyrektor ostrzeg mnie, e nastpnym razem wezw policj.
Podobno rodzice zaczynaj si na ni skary. Mj Boe, Elliott, on mwi o niej talk, jakby
bya modocianym kryminalist! Nasza maa Nellie... - Elizabet zachichotaa nerwowo. -
Bdzie pierwszym jedenastolatkiem na licie poszukiwanych przez FBI. Oczywicie jej
wersja wydarze rni si cakowicie od oficjalnej wersji dyrekcji. Powiedziaa mi, e ten
chopiec, ktry nazywa si William, dokucza jej, wymiewa si z obcego akcentu. Kiedy
powiedziaa mu, e urodzia si na Wgrzech, i zacza mwi po wgiersku, aby mu to
udowodni, stwierdzi przy wszystkich dzieciach, e skoro tak, to na pewno jest zasran
komunistk. Wtedy uderzya go w twarz i rozcia mu warg. A on odda jej prosto w nos.
Musz przyzna, e kiedy pobia si po raz pierwszy, wydawao si to nawet zabawne, ale
teraz ju mi nie do miechu. Elliott, co ja mam z ni zrobi? Nie moe przez cae ycie
nokautowa kadego, kto j wkurzy, nie?
- A niby czemu nie? Nasz rzd robi to samo - rzuci pospnie Ebby.
Jego nabrzmiay gniewem gos sprawi, e Elizabet nagle usiada prosto. Przyjrzaa si
uwanie mowi, prbujc rozszyfrowa wyraz jego twarzy, prawie niewidocznej w
pmroku salonu.
- Elliott, kochanie, przepraszam... Co ci drczy, a ja zawracam ci gow Nellie. Co
si dzieje? Co si stao?
Ebby przytuli on i delikatnie pogaska jej okaleczon w wizieniu pier.
Przytrzymaa jego do.
- Chcesz mi o tym opowiedzie? - spytaa cicho po duszej chwili.
- Nie mog.
- Znowu te twoje cholerne tajemnice?
Nie odezwa si.
- Jaka afera?
- Ludzie, dla ktrych pracuj, zaangaowali si w co, co wybuchnie im prosto w
twarz. Nie chc bra w tym udziau. Postanowiem, e rezygnuj z pracy w Firmie. Napisaem
ju podanie. Dabym je Dullesowi jeszcze dzisiaj, ale ju nie zapaem go w biurze. Pjd do
niego jutro, z samego rana.
- Powiniene si z tym przespa, Elliott.
- To nic nie zmieni. Musz jako zaprotestowa przeciwko temu, co si tam dzieje.
Kto wie, moe reszta pjdzie w moje lady? By moe uda nam si odwie Bissella od...
- A wic to. Bissell?
- Nie powinienem by tego mwi.
- Jak zwykle, nie musz nic wiedzie.
- Jeste on szpiega, Elizabet. Znasz zasady.
Nie daa za wygran.
- Skoro w spraw zamieszany jest Bissell, to znaczy, e chodzi o Kub. W gazetach
pisali, e szkolicie emigrantw w Gwatemali. Co si szykuje, prawda? O mj Boe, oni
zaatakuj Kub! - Elizabet przypomniaa sobie rewolucj na Wgrzech. - Czy Kennedy im
pomoe? Wyle wojsko?
- Bissell pewnie na to liczy. Myli, e jest w stanie wpyn na prezydenta...
Prawdopodobnie co na niego ma.
- A co ty o tym mylisz?
- Wydaje mi si... Obawiam si, e to bd drugie Wgry. Historia si powtarza. Oni
tam postawi wszystko na jedn kart, liczc na pomoc Ameryki, ale pomoc nie nadejdzie.
Bd musieli radzi sobie sami. Zginie bardzo wielu ludzi, kochanie.
Elizabet wtulia twarz w jego rami.
- Na pewno uda ci si ich przekona...
- Wmawiaj sobie, e si uda. W kko to sobie powtarzaj i chyba sami w to
uwierzyli.
- Ale i tak uwaam, e powiniene si z tym przespa, kochanie. Pamitasz, co
powiedziae Arpdowi w koszarach Kilian, kiedy gosowae za poddaniem si Rosjanom?
e naleysz do szkoy, ktra uczy: yj, eby mg jeszcze kiedy stan do walki. Kto im
wyrbie prawd w oczy, jeeli ciebie zabraknie? Kto im powie gono, co o nich myli?
- Po co si wysila, skoro nikt nie sucha?
- Zawsze jest kto, kto sucha gosu rozsdku - odpara Elizabet. - Jeeli przestaniemy
w to wierzy, naprawd zginiemy.
*
Nieprzespana noc jedynie umocnia Ebbyego w postanowieniu - naprawd y, eby
w a l c z y , i walczy. Nic nie byo w stanie tego zmieni. CIA bez skrupuw wysyaa na
front obywateli bratnich narodw, eby toczyli za ni wojny, a sama, bezpieczna w fortecy
Ameryka, obserwowaa, ilu zdoa przey. O dziesitej rano Ebby przedar si przez kordon
sekretarek i ochroniarzy i pchn uchylone drzwi gabinetu Dullesa. Dyrektor wyglda jak
wasny cie. Siedzia zgarbiony nad biurkiem i studiowa notatk, ktra miaa si ukaza w
nastpnym numerze New York Times Magazine.
- Ebbitt! - powita gocia rozdranionym gosem, ypic zowrogo znad gsto
zapisanych kartek i nawet nie prbujc ukry irytacji; tylko kilku zastpcw dyrektorw oraz
szef kontrwywiadu mieli prawo wchodzi do zakrystii DCI bez pukania. - Czemu
zawdziczam t przyjemno?
- Chciaem dostarczy to panu osobicie - powiedzia Ebby i rzuci kopert na biurko.
- Co to takiego?
 - Moja rezygnacja.
Dulles wyj podanie, szybko przebieg je wzrokiem i woy z powrotem do koperty.
- Nie mam zastrzee do twojej suby - westchn z udrk. - Nie przyjm tej
rezygnacji. Nie lubi ludzi, ktrzy opuszczaj statek w chwili, gdy rusza do bitwy.
- Nie zasuguj na... - zacz mwi Ebby.
Zadzwoni czerwony telefon. DCI podnis suchawk, przez chwil milcza i nagle
wybuchn.
- Czego chce?! Powiedz Huntowi, e to wykluczone - powiedzia szorstko. - Rzd
tymczasowy zwoa konferencj prasow wtedy, kiedy my im powiemy, i ani minuty
wczeniej. A do tej pory bdziemy si trzyma ustalonego scenariusza... Tak, zgadza si.
Hunt wyda owiadczenie w ich imieniu.
Rzuci suchawk na wideki i znowu spojrza na nieproszonego gocia.
- S dwie moliwoci, Ebbitt. Moliwo pierwsza: akcja wypali, a wtedy twoja
rezygnacja bdzie wygldaa po prostu gupio. Moliwo druga: akcja okae si niewypaem,
a wwczas Kennedy nie bdzie obwinia Eisenhowera o to, e rozpocz JMARC, ani siebie
samego o to, e zmieni miejsce desantu, bo ba si haasu. Kennedy zwali ca win na CIA. I
tak wanie powinno by. Kiedy sprawy przybior zy obrt, kto musi wzi win na siebie.
Prezydent nie moe tego zrobi pod adnym pozorem. A wic to mnie zmyj gow, i
susznie. Dick Bissell te bdzie skoczony. Prasa nie zostawi na Firmie suchej nitki. Kongres
powoa komisj ledcz, eby stwierdzi, dlaczego nawalilimy, a fakt, e chodzio o
likwidacj komunistycznego reimu, kwitncego tu pod naszym bokiem, nie bdzie mia
adnego znaczenia. Jeli JMARC okae si fiaskiem, Firma bdzie potrzebowa takich ludzi
jak ty, eby pozbierali to wszystko do kupy, eby ocalili to, co jeszcze da si ocali, eby
kontynuowali t mudn i niebezpieczn robot dla dobra kraju. Boe, dopom Stanom
Zjednoczonym Ameryki, jeeli Centralna Agencja Wywiadowcza polegnie w ogniu zimnej
wojny. Ameryka potrzebuje ochrony, a lepsza taka ni adna. Nadasz za mn, Ebbitt?
- Chon kade paskie sowo, dyrektorze.
- To dobrze. Nie puszczaj ich mimo uszu. - Rzuci Ebbyemu kopert. - A teraz wyno
mi si std i wracaj do pracy.
*
- Niczego tak nie kocham, wierz mi, ale to po prostu niemoliwe.
- Kiedy byo moliwe - odpowiedzia kobiecy gos po drugiej stronie suchawki.
- Musisz mnie zrozumie - nalega Jack Kennedy. - Nie moemy spotyka si tak
czsto, jak bymy oboje chcieli. A ju na pewno nie tutaj. Z rwnym powodzeniem
moglibymy mieszka w akwarium... Wszyscy wszystko widz i wiedz. Poczekaj chwil,
dobrze? - Prawdopodobnie zakry rk mikrofon, bo sowa dobiegay jakby z daleka.
Powiedz mu, e nie mog teraz podej do telefonu. Powiedz, e musz to przemyle.
Potem cignij tu Bobbyego. Daj mu do zrozumienia, e to wane. Po czym w suchawce
znw rozbrzmia czysty, mski gos. - Jeste tam jeszcze?
- Zawsze jestem pod rk, jak wygodne kapcie...
- Niesprawiedliwie mnie osdzasz i dobrze o tym wiesz.
- Jak twoje plecy?
- Na razie w porzdku. Przedwczoraj przyjecha tu Jacobson z Nowego Jorku i da mi
jeden ze swoich cudownych zastrzykw.
- Martwi si o ciebie. Nie wiem, czy powiniene bra zastrzyki z amfetaminy...
- Ufam mu, to dobry lekarz. Wie, co robi. Suchaj, musz lecie w sobot do Nowego
Jorku na zbirk funduszy.
- ona jedzie z tob?
- Ona nie cierpi tej propagandowej szopki. Chce zabra dzieci do Hyannisport, do
moich rodzicw. Zostan tam na cay weekend.
- W takim razie moe ja przyjad? Co ty na to?
- Wyja mi to z ust, Judy. Zarezerwuj dla ciebie pokj w Carlyle na twoje
panieskie nazwisko.
- O ktrej koczy si ta feta?
- Okoo jedenastej trzydzieci.
- Do pnocy zapomnisz, e kiedykolwiek bolay ci plecy.
- Sama myl o tym, e ci zobacz, sprawia, e nic ju mnie nie boli. - Odchrzkn. -
Jest tam gdzie Sal?
- W salonie...
- Sam?
- Sal nigdy nie jest sam. Zawsze wczy si ze swoj wit.
- Moesz poprosi go do telefonu? Tylko nie mw przy wszystkich, kto dzwoni.
- Nie urodziam si wczoraj. Nie rozczaj si... Do zobaczenia w sobot.
Usysza trzanicie drzwi i cikie, mskie kroki.
- Co tam? O co si rozchodzi?
- Jak leci, Sal?
- Powolutku, nie narzekam. A co u ciebie, Jack?
- W porzdku. Jaka pogoda w Chicago?
 - Dmucha, jak zawsze. Gdybym nie musia pilnowa interesw, jeszcze dzisiaj
zwiabym do Vegas. Jad tam na weekend. Canary bdzie w miecie. Frank byby w sidmym
niebie, gdyby si z nim spotka. Moe zrobisz sobie krtki urlop i zabawisz si z nami?
- Niestety, nie mam teraz czasu dla przyjaci. Ale nie zapomniaem, kto jest moim
przyjacielem. Masz torb, Sal?
- Judy daa mi j, jak tylko wysiada z pocigu. Dziki, Jack.
- Suchaj, Sal, co z t drobn spraw, ktr si zajmujesz?
- Masz na myli to, o co mnie prosi ten grubas?
- Jaki grubas? - zapyta zbity z tropu Jack.
Sal zarechota.
- Ten, ktry gada po sycylijsku. opie jak gbka i nigdy si nie upija. Chciabym
wiedzie, jak on to, kurwa, robi.
Do Jacka wreszcie dotaro.
- Ju wiem, o kim mwisz.
- Tak mylaem, e bdziesz wiedzia. A wic jeli chodzi o t drobn spraw, masz to
jak w banku, Jack.
- Jeste pewien? Musz podj pewne decyzje. Duo od tego zaley.
- Co to ma znaczy, czy j e s t e m p e w i e n? Tylko dwie rzeczy s pewne na
tym wiecie, stary: mier i podatki - zachichota Sal. - No dobra, arty na bok. Spoko, to
pewniak.
- Kiedy?
- Choby zaraz.
- Ale pamitaj, mnie w to nie mieszaj...
- Jack, Jack... Czy zrobibym ci co takiego? - Sal wydawa si uraony.
- Mam sporo do stracenia.
- Zawsze jest sporo do stracenia, Jack. Wszdzie. Przez cay czas.
- W porzdku.
- W porzsiu. Syszae, co ci pieprzeni Ruscy zrobili? e wysali tego palanta w
kosmos? Tego Gagarina czy jak mu tam?
- Mam ludzi, ktrzy mnie informuj o takich rzeczach na bieco, Sal - zauway Jack
cierpko.
- No, nie wiem... Jako si tym nie przeje. A mylaem, e to my, Amerykanie,
pierwsi polecimy rakiet. Zrobili nas, Jack. Wyszlimy na durniw.
- Dopilnuj tego, o czym mwilimy, Sal, to Chruszczow sam wyjdzie na durnia.
 - W porzsiu. A czy dobrze sysz, e Bobby ma da wycisk Hoffie?
- Skd masz takie wiadomoci?
- Papuka szepna mi do uszka. Suchaj, Jack, nie obchodzi mnie, co twj braciak ma
do Hoffy, dopki bdzie si trzyma umowy midzy mn a twoim ojcem. Moe si pieprzy z
caym Detroit, a mu jaja zsiniej. Ale Chicago niech zostawi w spokoju.
- Niech ci o to gowa nie boli, Sal. Moesz spa spokojnie.
- Ciesz si, e tak mwisz, Jack. Ulyo mi. Serio.
Kennedy rozemia si serdecznie.
- Pozdrw ode mnie Franka.
- Nie ma sprawy. Chcesz jeszcze pogada z Judy?
- Nie. Jestem za bardzo zajty. Wyluzuj, Sal.
- Spoko, spoko... Zawsze jestem wyluzowany. To mi wychodzi najlepiej. Ty te sobie
troch odpu, Jack.
- Na razie, Sal.
- Na razie.
*
Arturo Padrn pedaowa na swoim cikim chiskim Latajcym Gobiu przez
brudne uliczki w centrum Hawany. Skrci w zauek na tyach hotelu Libre, gdzie
zatrzymywali si bogaci Kubaczycy, zanim Castro wkroczy do miasta. Zaniedbane domy,
zajte przez dzikich lokatorw, wyglday jak wraki wyrzucone na brzeg - powyrywane
dachwki odsaniay ziejce w wibie dziury, ganki zapaday si pod ciarem bujnie
rozrosego zielska i pnczy, w ogrdkach wczyy si stada wygodniaych kotw. Padrn,
mczyzna w rednim wieku, z przerzedzonymi wosami, opadajcymi na nadnaturalnych
rozmiarw uszy, przywiza acuchem rower do zardzewiaego elaznego potu, wszed do
hotelu wejciem dla pracownikw i ruszy w d po schodkach do szatni. Otworzy szafk i
byskawicznie przebra si w jasnobrzowy uniform kelnera i czarne buty z metk Made in
China po wewntrznej stronie jzykw. Buty byy dla niego za ciasne i skrzypiay, kiedy
chodzi. Obiecano mu now par, jak tylko przyjdzie kolejna dostawa. Po drodze do
przestronnej kuchni, ssiadujcej z hotelow kawiarni, zawiza na szyi czarn muszk.
Pchn podwjne wahadowe drzwi i krzykn kilka sw powitania do czterech kucharzy,
poccych si nad rzdem kuchenek gazowych. Jeden z nich, staruszek, ktry pracowa tu, gdy
hotel nosi jeszcze nazw Hawana, posa Padronowi porozumiewawcze spojrzenie i skin
nieznacznie podbrdkiem w stron gabinetu kierownika. Padrn rozoy rce, jakby
zamierza zapyta: O co chodzi?, gdy nagle drzwi gabinetu otwary si i stano w nich
dwch milicjantw w zielonych mundurach Ministerstwa Spraw Wewntrznych. Kazali mu
wej do rodka. W pierwszej chwili chcia si rzuci do ucieczki. Zerkn przez rami i w
wahadowych drzwiach kuchni zobaczy jeszcze dwch. Rozchylili kabury i pooyli donie
na kolbach rewolwerw. Padrn przywoa na swoj smutn, pocig twarz niewinny
umiech i niespiesznie wkroczy do pokoju dyrekcji. Usysza trzanicie zamykanych drzwi.
Za biurkiem sta elegancki mczyzna z rwno przystrzyon rudaw brdk.
- Padrn Arturo? - zapyta.
Padrn wierzchem doni otar z czoa kropl potu.
- Tak, to ja. Padrn Arturo.
- Ma pan kuzyna imieniem Jess, ktry posiada dwusilnikow d motorow Chris
Craft, zacumowan w porcie Cojimar? Podobno za opat przewozi ni Kubaczykw do
Miami.
Padrn poczu ostry bl w klatce piersiowej i nagle zabrako mu tchu. W gazetach
widzia zdjcia tego mczyzny stojcego za biurkiem. By to sam Manuel Pieiro, szef
kubaskiej bezpieki.
- Mj kuzyn ma d, seor - odpar - ale co z ni robi, tego nie wiem.
Pieiro zgi palec i kiwn na Padrona, eby podszed bliej. Popchnity przez
jednego z milicjantw, skrzypic butami, kelner zrobi kilka krokw w stron biurka.
- Paski kuzyn Jess zezna, i dosta polecenie, eby bak z paliwem i zapasowe
kanistry byy zawsze pene. On sam mia przez cay tydzie siedzie wieczorami w domu i
czeka na telefon z umwionym hasem. Gdyby usysza w suchawce fragment z Listu do
Koryntian: Albo jeli trba brzmi niepewnie, kt bdzie si przygotowywa do bitwy? 28,
powinien natychmiast wyruszy w morze, zabra pana z play Miramar, oddalonej std o par
minut drogi na rowerze, i przewie do Miami. Mia za to dosta dwanacie i p tysica
amerykaskich dolarw.
Z twarzy Padrona odpyna caa krew.
- Nie jestem religijny - kontynuowa Pieiro, kiwajc dobrodusznie gow, jakby
chcia mu doda otuchy - ale jako dziecko musiaem chodzi do kocioa, eby zadowoli
dziadkw. Zapado mi wwczas w pami jeszcze jedno zdanie z Pisma witego: Biada
temu czowiekowi, przez ktrego Syn Czowieczy bdzie wydany. Byoby lepiej dla tego
czowieka, gdyby si nie narodzi29.

28
Pierwszy List do Koryntian 14,8.
29
Ewangelia wedug w. Mateusza 26,24.
 Nagle zmieni ton.
- Prosz oprni kieszenie i wyoy wszystko na biurko - rzuci ostro.
Trzscymi si domi Padrn zrobi, co mu kazano. Pieiro porozsuwa przedmioty
koniuszkami palcw: scyzoryk, troch monet, kilka listkw gumy do ucia, pomit
chusteczk, wykaaczki, resztki nitki dentystycznej, dwie kostki cukru owinite w szary
papier, jakiego uywano w kawiarni, nietknit paczk radzieckich papierosw, pudeko
zapaek, zegarek bez paska, kupon loterii, dwa mae kluczyki, pasujce do kdki przy
acuchu, ktrym Latajcy Gob przywizany by do elaznego ogrodzenia za hotelem,
pust do poowy buteleczk z aspiryn Bayera, wymit fotografi dziecka w koysce i drug,
przedstawiajc sztucznie umiechnit kobiet o apatycznych oczach, i wreszcie dowd
osobisty z podniszczonym zdjciem modszego i szczuplejszego Padrona.
- A teraz zadam panu kilka pyta - powiedzia Pieiro, widrujc wzrokiem kelnera,
ktry nerwowo przygryz doln warg. - Pierwsze: ile mia pan dosta za zamordowanie
Fidela Castro?
- O niczym nie wiem. - Padrn zaczerpn gboko powietrza. - Przysigam na grb
mojej matki. Przysigam na gow mego synka.
- Drugie: kto wyda panu rozkaz?
- Nie otrzymaem adnych rozkazw...
- Trzecie: kto jeszcze uczestniczy w spisku?
- Jak Bg mi wiadkiem, nie ma adnego spisku.
Pieiro przyj jego zapewnienia z gupawym umieszkiem. Sign po fiolk
aspiryny. Nastpnie zdj wieczko i wysypa tabletki na st. Pochylajc si nad pigukami,
rozoy scyzoryk Padrona i ostrzem porozsuwa draetki. Z pocztku nie zauway midzy
nimi adnej rnicy. Podnis wzrok, a dostrzegszy przeraenie w oczach kelnera, znw
zacz grzeba palcem w pigukach, starannie ogldajc jedn po drugiej. Nagle wykrzykn
triumfalnie:
- A wic o to chodzi!
Odsun na bok jedn piguk, potem drug i trzeci. Wyprostowa si i patrzc
kelnerowi prosto w oczy, powiedzia:
- Lepiej by byo dla pana, gdyby si pan nigdy nie narodzi.
Padrn zrozumia, e ten wyrok jest gorszy ni mier.
Kiedy Pieiro skin na milicjantw, kelner byskawicznie porwa ze stou jedn z
tabletek, wepchn j sobie do ust i szybko rozgryz. Dwaj funkcjonariusze chwycili pod
ramiona jego zwiotczae nagle ciao. Przytrzymali je przez chwil, a potem opucili na
podog, patrzc w popochu na swego przeoonego, niepewni, czy nie obarczy ich win za
to, co si stao.
Pieiro odchrzkn.
- Oszczdzi nam kopotu z egzekucj - powiedzia.
*
Czarnoksinik, w przekrzywionym jaskrawym krawacie, poplamionym szkock, w
niezmienianej od kilku dni koszuli, ktrej konierzyk zdy ju poszarze, w okularach
zsunitych na czubek nosa i kompletnie zamazanych lepkim brudem, pochyla si nad
dalekopisem United Press, zainstalowanym w kcie centrum dowodzenia, przegldajc
wiadomoci, ktre przesuway si mu midzy palcami.
- Jest co z Hawany?! - zawoa Dick Bissell z kabiny ciszy, nie odrywajc wzroku od
przezroczystych, plastikowych plansz, ktre przedstawiay aktualn sytuacj taktyczn. Na
ogromnej mapie pi frachtowcw, z Brygad 2506 na pokadzie, znajdowao si ju o rzut
kamieniem od wybrzey Kuby. Dwa amerykaskie niszczyciele, ktre tej nocy miay
poprowadzi siy inwazyjne do Zatoki wi - oczywicie, o ile prezydent nie odwoa caej
operacji - kryy w pobliu, niewidoczne za lini horyzontu. Dwa desantowce CIA,
wyadowane mniejszymi odziami desantowymi typu LCU i LCVP, ktre miay przewie
onierzy na pla, dobijay do miejsca spotkania niedaleko brzegw wyspy.
- Zwyke weekendowe pieprzenie - odpar Torriti. Schyli si, wyj plastikow
butelk po wodzie mineralnej i nala sobie wdki do brudnego kubka z fusami po kawie. -
Jest co o radoci wdkowania na gbokim morzu u wybrzey Hawany i o kubaskiej
rodzinie, od piciu pokole produkujcej cygara.
Bissell nie mg usiedzie na miejscu. Kry nerwowo od ciany do ciany, zerkajc
co chwila na tablic kodw operacyjnych, jakby chcia nauczy si ich na pami. W centrum
dowodzenia panowa oywiony ruch. Bez przerwy kto wchodzi i wychodzi. Jedni wpadali
jak burza, eby skorygowa wynike w ostatniej chwili bdy, inni znosili sterty depesz do
podpisu. Leo Kritzky przynis wycinki prasowe na temat Kuby z ostatnich dwudziestu
czterech godzin oraz tekst przemwienia do ochotnikw z cywilnej obrony przeciwlotniczej
w Hawanie, w ktrym Fidel Castro po raz kolejny wychwala zalety socjalizmu. Sekretarka
Leo, Rosemary Hanks, zjawia si z koszem wieych kanapek i zapasem szczoteczek do
zbw dla tych, ktrzy spali na miejscu i zapomnieli wzi z domu wasnych. Allen Dulles
zgasza si od czasu do czasu na bezpiecznej linii, eby dowiedzie si, czy Jack Kennedy
da wreszcie sygna do rozpoczcia akcji. Wielki zegar cienny odmierza sekundy,
doprowadzajc wszystkich do szau gonym tykaniem, ktre brzmiao w ich uszach niby
seria guchych detonacji, coraz dononiej, w miar jak duga wskazwka przesuwaa si w
kierunku dwunastej - ostatecznego terminu, jaki Bissell da prezydentowi na odwoanie
inwazji.
Jeszcze w przeddzie rozpoczcia nalotw na trzy gwne bazy lotnicze Castro
operacja JMARC miaa kiepskie rokowania. Meldunki z teatru dziaa nie napaway
optymizmem - przesane do Pentagonu zdjcia samolotu zwiadowczego U-2, ukazujce
rozmiar zniszcze, potwierdziy przypuszczenia, i uszkodzono zaledwie pi maszyn;
trafiono te kilka sea fury i odrzutowcw szkoleniowych T-33, ale specjalici od fotografii
lotniczych nie byli w stanie orzec, czy s sprawne, czy nie. Mogli jedynie zgadywa, ile
maszyn stao wewntrz hangarw i w okolicznych stodoach, a ile ocalao z bombardowania.
Na domiar zego Adlai Stevenson, ambasador USA przy Organizacji Narodw
Zjednoczonych, skl Ruska na czym wiat stoi, oskarajc go, i zrobi z niego idiot. Kiedy
bowiem Rosjanie rozptali w ONZ burz z powodu ataku na Kub, Stevenson wymachiwa
im przed nosem fotografi dwch B-26, ktre wyldoway w Miami, i przysiga, e za naloty
odpowiedzialni s dezerterzy z kubaskich si powietrznych, a Ameryka nie ma z tym nic
wsplnego. Przykrywka (w ktr Stevenson, dziki wysikom CIA, wicie wierzy) zostaa
spalona, gdy dziennikarze zauwayli charakterystyczne metalowe nosy samolotw i doszli do
wniosku, i nie mog to by kubaskie maszyny, jako e wszystkie zakupione przez Fidela
Castro B-26 miay nosy plastikowe. Stevenson, wcieky, e zosta celowo wyprowadzony w
pole przez wasny rzd, cay gniew wyadowa na Rusku. Jeszcze w niedziel rano echa tej
afery odbijay si dononym echem w korytarzach Biaego Domu.
Ostateczny termin Bissella min, ale DD/O wcale si tym nie przej. Mia swoje
powody: poinformowa prezydenta, e w niedziel o dwunastej frachtowce znajd si tak
blisko wybrzey Kuby, e nie bdzie ju odwrotu, w rzeczywistoci jednak zostawi sobie
margines bdu, gdy dopiero o czwartej po poudniu okrty miay przekroczy lini
krytyczn. Zgromadzeni w centrum dowodzenia wpatrywali si w czerwony telefon, a zegar
nieubaganie odmierza sekundy. Ebby i Leo nalali sobie kawy z aroodpornego dzbanka i
poszli pogada do pokoju Leo.
- Byem gotw rzuci to wszystko - zwierzy si Ebby przyjacielowi, opadszy ciko
na krzeso. - Zoyem nawet rezygnacj.
- I co?
- I nic. Dulles pouczy mnie, e nie opuszcza si toncego statku.
Leo pokrci gow.
- Sam nie wiem... Wcale nie jest powiedziane, e JMARC musi skoczy si klap.
 - Wierzysz w cuda?
- Bissell czeka na wieci z Hawany. Jeszcze wszystko moe si zmieni - powiedzia
pgosem Leo.
Ebby pocign yk kawy.
- Nie przejmujesz si tym, e najwiksza wiatowa potga prbuje usun z tego
padou buczucznego przywdc malekiego wyspiarskiego pastewka tylko dlatego, e
zagra jankesom na nosie? To to, na mio bosk, klasyczny przypadek sonia
rozdeptujcego mrwk.
Leo wzruszy ramionami.
- Nie pac mi za to, ebym roztrzsa moralne dylematy - odburkn.
- Wyglda na to, e tutaj nikt nie ma adnych dylematw - zyma si Ebby.
Przysiadszy na brzeku biurka, Leo w zamyleniu szpera wrd dokumentw.
- Powiedzmy, e Castro przeyje - rzuci w przestrze. - Wtedy operacja miaaby
szanse powodzenia.
- Brednie! Desant, owszem, moe si uda, jeli zapewnimy im oson z powietrza.
Ale co potem? Castro i jego brat, Raul, i ten ich kumpel Che Guevara nie odejd na
wczeniejsz emerytur w Zwizku Radzieckim. Jeeli przegraj, wycofaj si w lasy Sierra
Maestra i rozpoczn wojn partyzanck. Tito te walczy przeciw Niemcom w grach
Jugosawii i nie mogli sobie z nim da rady. W grach Castro, w Hawanie rzd tymczasowy,
zmontowany i wspierany przez CIA... Wiesz, czym to si skoczy? Wybuchnie wojna
domowa, ktra moe potrwa nawet dziesi, dwadziecia lat!
- Mam nadziej, e si mylisz - westchn Leo.
- Boj si, e mam racj - powiedzia Ebby.
W centrum dowodzenia zadzwoni czerwony telefon. Wszyscy zamilkli nagle i
zwrcili gowy w stron aparatu. Czarnoksinik odoy dalekopis United Press i przyczapa
bliej biurka. Ebby i Leo, zdyszani, stanli w otwartych drzwiach. Bissell, zgarbiony, z
trudem trzymajc nerwy na wodzy, podszed powoli do telefonu. Z ociganiem sign po
suchawk.
- Bissell - powiedzia.
Milcza przez dusz chwil, suchajc uwanie. Napicie znikao stopniowo z jego
twarzy.
- Tak jest, panie prezydencie - rzek w kocu. - No pewnie...! Dzikuj, panie
prezydencie.
Umiechajc si szeroko, odwiesi suchawk i unis oba kciuki.
 - Co powiedzia? - zapyta Torriti.
- Powiedzia: Zaczynajcie! - odpar rozradowany Bissell i wyprostowa si, jakby
poczu nowy przypyw energii. - No dobra, zaczynamy zabaw. Leo, przeka zaszyfrowany
sygna na Essexa i do Jacka McAuliffea. Potem pocz si z Wysp abdzi. Czas puci
w ruch propagand. I cignij mi tu Hunta z Miami. Niech ruszy tyek! Jak tylko pierwsi
Kubaczycy dotr na pla, musimy nada przez radio owiadczenie rzdu tymczasowego.
Panie i panowie, wanie wlewamy w doktryn Monroego nowe ycie.
I wtedy wszyscy zaczli mwi naraz. W centrum dowodzenia zawrzao. Po raz
pierwszy od kilku dni guche detonacje przesuwajcej si po tarczy zegara ciennego
wskazwki utony w oglnym zgieku. Na plastikowej planszy z wielk map Karaibw
frachtowce przesuny si w kierunku brzegw Kuby. Bissell, z grupk specw od fotografii,
zasiad nad wydrukami zdj zwiadowczych i zakreli na czerwono wszystkie pasy startowe,
hangary i zbiorniki z paliwem. Wezwano na konsultacj dwch generaw z Pentagonu. Do
wieczora zweryfikowana wersja planu operacyjnego zostaa zaszyfrowana i wysana do bazy
powietrznej CIA w Retalhuleu, gdzie B-26 miay zaadowa bomby i amunicj w celu
przeprowadzenia decydujcego ataku w dniu D minus jeden.
Wieczorem DD/O odebra telefon od Ruska i obaj rozmawiali przez dobrych kilka
minut o Adlaiu Stevensonie. Kiedy Bissell napomkn, e maszyny brygady szykuj si do
drugiego nalotu, w suchawce zalega cisza.
- Oddzwoni jeszcze do ciebie w tej sprawie - odezwa si w kocu Rusk.
- Jak to oddzwonisz? - zapyta niemile zaskoczony Bissell.
- Prezydent wzywa mnie dzi do siebie, do Glen Ora. Wyjecha tam na weekend, ale
przedtem dugo dyskutowalimy. Zastanawia si, czy nie wstrzyma tego nalotu - wyjani
Rusk. - Nie jest pewien, czy to rozsdne.
- Przecie zosta ju zatwierdzony...
- Oddzwoni do ciebie - nie ustpowa Rusk.
Par minut pniej sekretarz stanu znw by na linii. Przekaza Bissellowi, i
prezydent, wobec ostatniej afery w ONZ, odwoa drugi atak. Nie zgodzi si na adne naloty,
dopki brygada nie zajmie pasa startowego w Zatoce wi. Dopiero wtedy Ameryka bdzie
moga w sposb wiarygodny dowie, i B-26 startuj z ziemi kubaskiej.
Owiadczenie Ruska rozptao istn burz w centrum dowodzenia. Ebby wodzi rej
wrd tych, ktrzy uznali, e CIA zdradzio brygad.
- Byoby zbrodni rozpoczyna desant w tych okolicznociach - grzmia, walc pici
w cian. - Zredukowali liczb bombowcw z szesnastu do szeciu ju przy pierwszym ataku.
Teraz odwoali drugi. Brygada nie bdzie miaa adnych szans, jeeli Castro wyle swoje
samoloty do zatoki.
W pomieszczeniu wrzao jak w ulu. Zapominano o randze i szary, modsi oficerowie
nie dawali doj do sowa starszym. Awantura zwabia cay personel. Wszyscy zbiegli si,
eby popatrze na ktni dowdztwa. Zreszt caa ta dyskusja okazaa si bezproduktywna.
Koci zostay rzucone. Byo ju za pno, eby zawrci statki, ktre w tej wanie chwili, w
lad za dwoma amerykaskimi niszczycielami, przekraday si do Zatoki wi.
Bissell pojecha z Leo do Departamentu Stanu, aby namwi Ruska i Kennedyego do
zmiany decyzji. Sekretarz cierpliwie wysucha argumentw i zgodzi si zadzwoni do
prezydenta. W krtkich sowach przedstawi mu ca spraw: CIA domaga si wznowienia
nalotw, poniewa frachtowce s zbyt atwym celem z powietrza i Bissell obawia si, e jeli
nie ponowimy natarcia i nie zniszczymy pozostaych maszyn na ziemi, onierze brygady
zostan wystrzelani jak kaczki.
- Moim zdaniem, panie prezydencie, operacje tego typu nie s uzalenione od osony
powietrznej w tym samym stopniu, co morsko-ldowe operacje w czasie drugiej wojny
wiatowej. Wziwszy to pod uwag, zalecabym daleko posunit ostrono, choby ze
wzgldu na sprzeciw, z jakim pierwszy nalot spotka si na forum ONZ, i powstrzymabym
si od dalszych akcji tego typu. - Rusk przez chwil sucha w milczeniu, a potem przesoni
doni suchawk i powiedzia krtko: - Prezydent si ze mn zgadza. Wycign suchawk
do Bissella.
- Chce pan z nim sam pomwi?
Bissell, ktry ledwo si trzyma na nogach po kilku nieprzespanych nocach w Oku
Kwatery, popatrzy na Leo i zniechcony potrzsn gow.
- Skoro prezydent podj ju decyzj - powiedzia znuonym gosem - chyba nie ma
sensu zawraca mu gowy, prawda?
Po powrocie do centrum dowodzenia Bissell usiowa znale dobre strony zaistniaej
sytuacji. Byo wielce prawdopodobne, e dua cz kubaskich maszyn bojowych zostaa
unieszkodliwiona w czasie pierwszego natarcia. Owszem, mogy przetrwa jakie T-33,
niegrone samoloty wiczebne, by moe nawet nieuzbrojone. Poza tym, argumentowa B.,
prezydent nie jest gupi. Da swoje bogosawiestwo dla operacji, wic niewykluczone, e
jeszcze si zamie i zezwoli na to, by odrzutowce z Essexa wkroczyy do akcji, gdyby
samoloty Castro faktycznie pojawiy si nad pla.
- A jeeli Kennedy nie ustpi? - dopytywa si Ebby.
Bissell nie odpowiedzia. Przygarbiony, nagle postarzay, w milczeniu kry od
ciany do ciany.
- Masz co nowego?! - zawoa do pochylonego nad dalekopisem Czarnoksinika.
Grubas kopn stojce na pododze pudo, wypenione biaymi zwojami papieru.
- Na razie nic - wymamrota.
- Cholera, nie sysz ci.
- NA RAZIE NIC! - wrzasn na cae gardo Torriti.
Na krtko przed pnoc DD/O odebra kolejny telefon od mocno zirytowanego
sekretarza stanu. Prezydent chce wiedzie, oznajmi lodowato Rusk, gdzie oni teraz s. Bissell
porwna zaszyfrowane fragmenty wiadomoci z kodami operacyjnymi na tablicy.
Petwonurkowie brygady przedostali si ju na wysp, eby oznakowa drog migajcymi
wiatami podejcia. Zaogi odzi przygotoway si do desantu. Za chwil trzy LCU i cztery
LCVP zaczn zabiera onierzy z frachtowcw, a po upywie pitnastu minut popyn w
stron obu pla, Czerwonej i Niebieskiej. Zanim nadejdzie wit, tysic czterystu
pidziesiciu trzech czonkw Brygady 2506 znajdzie si na brzegu.
Rusk wymamrota co o koniecznoci wycofania statkw handlowych z pola
widzenia, zanim wzejdzie soce. Zamilk na chwil i doda, e prezydenta gnbi jeszcze
jeden drobny, cho istotny szczeg. Chce si mianowicie upewni, e aden Amerykanin nie
zejdzie z Kubaczykami na ld.
Bissell obieca, e do tego nie dopuci. Nie mia najmniejszego zamiaru wysya
Amerykanw na brzeg.
 6.

NIEBIESKA PLAA, ZATOKA WI, PONIEDZIAEK, 17 KWIETNIA 1961

Ludzie z pierwszej fali desantu, z twarzami umazanymi sadz z pieca w kambuzie,

zarzucili na rami zapasowe adownice i pochylili gowy na bogosawiestwo kapelana
brygady.
- In nomine Patris, et Filii, et Spiritui Sancti, amen - zaintonowali ksidz i
Kubaczycy z Szstego Batalionu zaczli schodzi po drabinkach sznurowych na pokad
LCU, koyszcej si na falach przy burcie Rio Escondido. Dwie LCVP, wyadowane
czogami i ciarwkami, terkotay w pobliu, a woda pluskaa cicho o ich tpe dzioby.
Jack, w polowym mundurze i spadochroniarskich butach, z dyndajc u pasa
czterdziestkpitk, zszed ostatni. Planowa t akcj od tygodni. Teraz, kiedy znalaz si
niemal u celu, nie mg, mimo wyranych rozkazw Bissella, pozosta na frachtowcu i
obserwowa operacji przez lornetk. To po prostu nie wchodzio w rachub. Nie dla potomka
piciarza, niepokonanego McAuliffea, ktrego nazwisko byo legend County Cork. Musi
to zrobi dla Roberta Escalony i jego chopcw, musi pokaza kubaskim bojownikom
wolnoci, e Ameryka na tyle jest pewna wygranej, e wysya na brzeg jednego ze swoich
ludzi.
Na pokadzie odzi kto zapa Jacka za rami.
- Hombre, co ty waciwie wyprawiasz? - zapyta Roberto Escalona.
- Schodz z wami na ld - odpar Jack.
- Nie - powiedzia Roberto. - Nie zrozum mnie le. Jestem ci wdziczny za pomoc, ale
teraz to ju wycznie nasza sprawa.
- Nie bj si, nie bd si wtrca. Rozejrz si troch, ebym mg zda w
Waszyngtonie relacj z pierwszej rki, i zaraz wracam na statek.
- Nigdy nie dajesz za wygran? - umiechn si Escalona. - Bdziesz wiosowa do
utraty tchu...
- Chyba mona tak to nazwa - przyzna Jack.
Roberto odchrzkn znaczco. Kilku onierzy odwrcio gowy. Wida byo, e
obecno Amerykanina dodaje im otuchy. Escalona da znak marynarzom, ktrzy odepchnli
LCU od opon wiszcych na zardzewiaym kadubie frachtowca. Ponton zanurzy si we
wzburzonych falach i ruszy ku mrugajcym na brzegu czerwonym wiatekom.
Jack przykucn wrd Kubaczykw, ktrzy szeptali co midzy sob po hiszpasku.
Obejrza si przez rami i zobaczy Roberta, stojcego obok sternika. Dowdca brygady
przesoni doni oczy, wpatrujc si w nocny mrok przez mgiek wilgotnej, sonej bryzy. W
pewnej chwili machn rk w prawo. Sternik zmniejszy prdko i skrci w stron
kamiennego nabrzea.
- Jeszcze niecae sto metrw! - zawoa Roberto, starajc si przekrzycze huk fal i
szum wiatru.
Wtem pod dnem odzi rozleg si okropny zgrzyt. Ostre skay rafy koralowej przebiy
kadub. Ponton zakoysa si gwatownie i znieruchomia. Skulony obok Jacka mczyzna
zachysn si i z jkiem chwyci za nog. Kto zapali latark. Otumaniony, zamroczony
nagym uderzeniem onierz pody wzrokiem za smug wiata. Ostry jak brzytwa koral
odci mu stop nieco powyej kostki. Z otwartej rany tryskaa strumieniem krew. Obok
koysa si na wodzie w zzie wojskowy but z ywym misem w rodku. Obecny na
pokadzie lekarz zdj pasek od spodni i cisn nim ydk rannego mczyzny, ale nie zdoa
zatamowa krwotoku. LCU z wolna nabiera wody. Roberto, klnc na czym wiat stoi,
skoczy do adowni.
- Twoi ludzie przysigali, e ta plama na zdjciach to tylko wodorosty! - wrzasn
Jackowi prosto do ucha.
- Jezu Chryste, wycz ten cholerny motor! - krzykn Jack do sternika.
Escalona zawoa do swoich ludzi:
- Szybko, wszyscy za burt! Jestemy osiemdziesit metrw od brzegu... Nie powinno
by gboko.
- Qu haremos con l?30 - zapyta lekarz, zaciskajc mocniej pasek na ydce rannego,
ktry bezwadnie osun si na pokad. Zabarwiona czerwono woda pluskaa agodnie wok
niego.
Roberto dotkn szyi onierza i potrzsn gwatownie gow.
- Muerto31 - powiedzia.
Po dwch, po trzech Kubaczycy, trzymajc karabiny wysoko nad gow, zsuwali si
za burt toncego statku. Jackowi woda sigaa do pasa. Ciemne sylwetki powoli brny do
brzegu, zmagajc si z naporem fal. Zostao im do przebycia jeszcze jakie czterdzieci
metrw, kiedy od strony play dobieg warkot silnika i pisk hamulcw. Dwa snopy wiata
omioty morze. Olepieni blaskiem reflektorw bojownicy wolnoci ujrzeli wysypujcych si

30
Co z nim zrobimy? (hiszp.).
31
Nie yje (hiszp.).
z ciarwki milicjantw. Jack wyrwa karabin stojcemu obok onierzowi i zacz strzela.
Inni oprzytomnieli wreszcie i poszli w jego lady. Milicjanci odpowiedzieli wciek salw z
karabinw, a potem, wlokc ze sob rannych i zabitych, zaczli wycofywa si pod oson
gstego lasu po drugiej stronie nadbrzenej drogi. Reflektory zgasy. W ciemnoci Roberto
krzykn na swoich ludzi, eby przerwali ogie i ruszyli w kierunku play.
Inny batalion, na prawo od nich, rwnie dotar ju do kamiennego mola i par teraz w
gb ldu, w stron niewielkiego pawilonu, na ktrym poyskiwa neon U Blanca. Na lewo
kolejny oddzia opuci tonc LCVP. onierze, ostrzeliwujc si gsto, dopadli brzegu i
przeciwszy piaszczysty pas, pobiegli w kierunku stojcych na skraju play bungaloww.
Jack przykucn za stert taczek. Obok przyklkn jeden z Kubaczykw i wypali ze swojej
siedemdziesitkipitki w pierwszy z brzegu domek, w ktrego oknach, niczym wietliki,
byskay mae wiateka. Pocisk trafi w dach. W jednej chwili wszystko stano w
pomieniach. W szafranowej, migotliwej powiacie ognia niedobitki milicjantw wycofay si
na pobliskie pola.
I nagle noc zawadna przeraliwa cisza. Sycha byo tylko wierszcze w lesie i
pomruk generatora na tyach bungaloww. Roberto stan na molu, podnis w doni gar
piachu i wygosi krtk mow. Ci, ktrzy mogli go dosysze, odpowiedzieli radosnym
okrzykiem. Potem wszyscy ruszyli dalej w gb ldu, eby zaj szos, miasto Girn i trzy
drogi na groblach, wiodcych przez bagna Zapata. onierze jednego z pododdziaw natknli
si na starego chevroleta, zaparkowanego za jednym z domkw. Zapalili silnik i pojechali
zdobywa pas startowy.
Jack postanowi sprawdzi pla. Kilku rannych z brygady przeniesiono do
prowizorycznego szpitala polowego w jednym z betonowych bungaloww. Na drzwiach
innego Roberto Escalona wydrapa symbol G-2 i urzdzi tam swoj kwater gwn. Na
tyach domkw Jack znalaz zakrwawione ciaa trzech onierzy Castro z 339 Batalionu
Milicji, lece twarz do ziemi. Przyglda si im przez dusz chwil, zastanawiajc si, co
waciwie przywiodo brygad na Kub. Czy cel uwici rodki? Czy warto po to zabija i
da si zabi?
Odpowiedzi na te pytania nie byy atwe. Nagle caa zimna wojna - igraszki mocarstw
onglujcych wielkimi ideami - sprowadzia si w jego oczach do tych cia na play i krwi
wsikajcej w ten piasek.
Idc dalej wzdu brzegu, natkn si na modziutkiego kaprala z ogromnym radiem
przytroczonym do plecw. Chopak przycupn za rozwalonym dipem, podtrzymujc rkami
gow polegego oficera brygady. Jack delikatnie uoy na piasku bezwadne ciao martwego
onierza i skinwszy na kaprala, by szed za nim, zawrci w stron baru U Blanca.
Wewntrz, szafa grajca nadal poykaa pyty; przy monotonnym akompaniamencie zgrzytw
i trzaskw z gonika pyn przebj Chubbyego Checkera: Twist again like you did last
summer. Na stoach walay si puszki po kubaskim piwie i kostki domina. Niewielki fogn,
piecyk na wgiel, lea na pododze, podziurawiony kulami. Jack przysun sobie krzeso i
opad na nie bez si; do tej pory nie zdawa sobie sprawy, jak bardzo jest wyczerpany. Kiwn
palcem na kaprala. Chopak odoy radio pod cian i podszed bliej.
- Debes tener un nombre, amigo?32 - zapyta Jack.
- Orlando, seor.
- De dnde eres?33
Chopiec machn rk w stron bagien.
- Soy de aqu. De Real Campia, qu est al otro lado de Zapata34.
- Witaj w domu, Orlando.
Jack poda mu zwitek papieru, na ktrym mia zapisane dwie awaryjne czstotliwoci
lotniskowca Essex. Radiotelegrafista, dumny, e asystuje jedynemu jankesowi na play,
wycign anten i dostroi aparat. Jack z wysikiem wsta z krzesa i zachwia si jak pijany.
Otrzsn si, aby rozjani sobie umys, i zatoczy si po pomieszczeniu.
- Moe ty mi powiesz, co ja tu, kurwa, robi - powiedzia.
Radiotelegrafista nie rozumia po angielsku.
- Qu dice, seor?
Jack rozemia si i poklepa chopaka po kocistym ramieniu.
- W porzdku, stary. Cokolwiek tu robimy, zrbmy to dobrze. - Chwyci za mikrofon i
zawoa: - Przystanek na danie! Tu Kombinator z Pnocy, syszysz mnie? Odbir!
Przez szumy i trzaski przedar si daleki gos, mwicy po angielsku z rozwlekym,
poudniowym akcentem.
- Przyjem, Kombinatorze z Pnocy... Tu Przystanek na danie... Sysz ci
wyranie. Odbir!
- Przeka Kermitowi Trumnie: pierwsza faza operacji zakoczona. Pocztkowe cele w
naszych rkach. Lekko ranni. Przynajmniej jedna LCU i jedna LCVP z cikim sprztem i
zapasem amunicji rozbiy si na rafie i zatony niedaleko od brzegu. Czekamy na wyadunek
amunicji i furgonetki z przenonym sprztem radiowym z Rio Escondido i szpitala

32
Jak ci zw, przyjacielu? (hiszp.).
33
Skd jeste? (hiszp.).
34
Std. Z Real Campia. To po tamtej stronie bagien (hiszp.).
polowego z Houstona.
Jack mia si ju rozczy, kiedy radiotelegrafista z Essexa nada dla niego
wiadomo: Centrum informacji bojowej melduje, e Castro nadal posiada sprawne
samoloty. Spodziewajcie si ataku o wicie. Wyadujcie ludzi i zapasy i odelijcie statki w
morze najszybciej, jak to bdzie moliwe.
Jack krzykn do mikrofonu:
- A co z tym pieprzonym parasolem powietrznym, ktry mia by rozpostarty nad
pla?!
cznociowiec z Essexa odpowiedzia krtko:
- Powtarzam: atak nastpi o wicie. Wyadujcie ludzi i zapasy i jak najszybciej
odelijcie statki w morze.
- Jak mamy to wszystko wyadowa? LCU i LCVP nie mog podej do brzegu przez
t cholern raf. Do witu nie da rady. Musimy czeka na poranny przypyw. Odbir.
- Zaczekaj chwil, Kombinatorze z Pnocy.
Rwno trzy minuty pniej radiotelegrafista odezwa si znowu.
- Tu Przystanek na danie. Trumna mwi, e to jakie nieporozumienie. Tam nie ma
adnej rafy, tylko wodorosty. Odbir.
Jack zacz mwi wolno i dobitnie.
- Tu Kombinator z Pnocy. Prosz askawie zapyta Trumn, czy kiedykolwiek
sysza, eby wodorosty rozpruy kadub statku i odciy czowiekowi stop?
To rzekszy, wyczy mikrofon.
*
Bissell, zwykle tak opanowany, dosta biaej gorczki, kiedy Leo przynis mu
wiadomo z Essexa. Zdenerwowao go nie tyle to, co Jack powiedzia, ile fakt, s k d
nada swj meldunek.
- Zszed na ld! - wykrzykn z niedowierzaniem.
- Jest razem z Szstym Batalionem na Niebieskiej Play, Dick - powiedzia Leo.
- Kto, na mio bosk, pozwoli mu schodzi na brzeg?
- Najwyraniej zrobi to z wasnej inicjatywy...
DD/O wzi si w gar.
- W porzdku. Pocz si z Essexem. Chc przekaza rozkazy. Utrzymuj z nimi
czno, dopki ludzie Escalony nie wyaduj furgonetki ze sprztem radiowym. A
McAuliffe niech ruszy tyek i wraca migiem na statek, nawet gdyby mia pyn wpaw.
Bissell sprawdzi godzin i podszed do mapy. Nie podobao mu si to, co zobaczy.
Nadchodzi wit, a frachtowce wci tkwiy w wskim gardle Zatoki wi. Do tej chwili
powinny ju dawno pozby si swego cennego adunku i odpyn bezpiecznie na otwarte
morze. Zdawao mu si, e syszy daleki, zowrogi pomruk nadchodzcej katastrofy.
Prbowa go zaguszy, ale zowrbny dwik brzmia coraz natarczywiej, widrowa w
uszach, rozsadza gow.
*
W Miami Howard Hunt zamkn kubaski rzd tymczasowy w kryjwce i wyda w
jego imieniu Biuletyn numer jeden: Dzisiaj przed witem kubascy patrioci rozpoczli
walk o wyzwolenie naszej ojczyzny spod rzdw Fidela Castro...
Z Wyspy abdziej na Morzu Karaibskim potny przekanik CIA wzywa wojsko
kubaskie do buntu: onierze! Zajmijcie wszystkie punkty strategiczne, drogi i wzy
kolejowe! Tych, ktrzy odmwi wykonania waszych rozkazw, aresztujcie albo zastrzelcie!
Wszystkie samoloty musz pozosta na ziemi... W przerwach - w ramach wojny
psychologicznej, majcej na celu przekonanie Fidela Castro, e powstanie ju wybucho i
ogarno ca wysp - nadawano rzekome szyfrogramy dla podziemnej armii: Pierwsza
penia po rwnonocy wzejdzie dzi przed witem. Powtarzam: pierwsza penia po rwnonocy
wzejdzie dzi przed witem. Las stoi w krwistoczerwonych pomieniach. Powtarzam: las stoi
w krwistoczerwonych pomieniach. Morze Karaibskie pene jest meduz. Powtarzam: Morze
Karaibskie pene jest meduz...
*
Gdy nadszed oczekiwany przypyw, zaczto wyadowywa ekwipunek. Roberto z
radoci ucaowa pierwszy z trzech czogw, ktre majestatycznie wytoczyy si z
desantowca, i natychmiast wysa je na grobl, eby wzmocni jednostki blokujce drogi.
Nadzy do pasa mczyni, utworzywszy ywy acuch, rozcignity w poprzek play a do
zamienionego w wojskowy magazyn bungalowu, podawali sobie z rk do rk puda z
mielonk i puszki amunicji. Na bezchmurnym niebie nad zatok, jakie trzydzieci
kilometrw na pnoc w kierunku Czerwonej Play, wytrysna cienka smuka dymu -
samotny sea fury przemkn tu nad tafl morza i trafi rakiet frachtowiec Houston.
Bojownicy wolnoci stali na brzegu i patrzyli bezradnie, jak poncy okrt nabiera wody.
Houston szed na dno, zabierajc ze sob onierzy Pitego Batalionu, szpital polowy i tony
amunicji. Wielu utono, prbujc dopyn do play, a ci, ktrym si udao, nie nadawali si
ju do walki.
Przy kocu mola na Niebieskiej Play chopak obsugujcy jedno z kilku dziaek
przeciwlotniczych na brzegu obserwowa przez lornetk niebo na pnocy. Nagle zamar w
bezruchu.
- Sea fury! - krzykn.
- Sea fury! Sea fury! - powtarzali rozproszeni na play ludzie, rzucajc si w popochu
do prowizorycznych okopw.
Jack, ktry drzema na pododze w barze U Blanca, wypad w popiechu na ganek.
Znad bagien Zapata nadlatyway dwie wrogie maszyny. Jedna z nich odczya si, zatoczya
koo i ruszya wzdu linii brzegowej, prujc piasek ogniem z karabinw maszynowych. Jack
wskoczy w dziur, ktr jeszcze w nocy wykopa w piachu pod gankiem. Bojownicy leeli
na plecach pod oson umocnie i strzelali do samolotu, ktry sunc tu nad ich gowami,
zawraca, eby powtrzy nalot. Drugi sea fury szorowa niemal brzuchem po falach, kierujc
si wprost na bakburt Rio Escondido, zakotwiczonego w odlegoci trzech kilometrw od
brzegu. Wystrzeli osiem rakiet, po czym wyprysn pionowo w gr, umykajc przed
plujcymi ogniem dziakami frachtowca. Siedem z wystrzelonych przez sea fury pociskw
wpado do morza niedaleko celu. smy ugodzi statek tu pod mostkiem kapitaskim,
zapalajc kilka beczek z paliwem. W uamku sekundy poar ogarn prawie cay pokad.
Ukryty w swoim doku Jack widzia marynarzy, ktrzy chwyciwszy ganice, daremnie
walczyli z rozszalaym ywioem. Wkrtce potem usysza stumiony huk i naraz potna
eksplozja wstrzsna frachtowcem - zajy si zapasy amunicji w adowni. Ludzie w
pomaraczowych kapokach wyskakiwali do morza, a obok nich pomienie strzelay dziesitki
metrw w gr. Na kilka minut statek przesoniy chmury dymu, a kiedy opady, Jack ujrza
sterczc pionowo ruf RE z obracajcymi si jeszcze w powietrzu rubami, po czym statek
zanurzy si powoli w oleistych wodach Zatoki wi.
Z kominw dwch pozostaych frachtowcw, ktre szy teraz pen par w morze,
unosi si czarny dym.
Sea fury po raz ostatni przeleciay nad pla, strzelajc do nieosonitych ciarwek,
i znikny nad bagnami. W barze Jack kaza swojemu kubaskiemu kapralowi zapa przez
radio Essexa.
- Woam Przystanek na danie! Woam Przystanek na danie! Tu Kombinator z
Pnocy. Dwie maszyny zaatakoway pla i statki. Rio Escondido dosta i zaton.
Powtarzam: Rio Escondido zaton. Stracilimy paliwo lotnicze, furgonetk ze sprztem
radiowym i amunicj. Pozostae frachtowce wziy dup w troki i wanie wychodz w
morze. - Umiechn si na myl o tym, co zaraz powie. - Bd take uprzejmy przekaza
Trumnie, e nie wracam na pokad Rio Escondido, bo jest pod wod.
Z Essexa popyn lakoniczny gos.
 - Przyjem, Kombinatorze z Pnocy. Skoro nie ma furgonetki ze sprztem
radiowym, musimy utrzyma ten kana. Jedyne meldunki z Niebieskiej Play mamy od ciebie.
- Co zatrzeszczao i gos, nagle jakby zdyszany, powiedzia: - Centrum informacji bojowej
ma zdjcia z jednego z naszych skyhawkw. Dostrzeono oddziay wroga w sile
dziewiciuset onierzy. Powtarzam: widziano batalion zoony z dziewiciuset ludzi.
Zbliaj si do rodkowej grobli, prowadzcej do Girn i na pas startowy. Nasz pilot naliczy
szedziesit, powtarzam: szedziesit pojazdw, w tym kilkanacie czogw Stalin 3.
- A gdzie obiecany parasol powietrzny? - zapyta Jack.
- Kombinatorze z Pnocy, meldujemy trzy brygady B-26 sto dwadziecia kilometrw
std, bd u was niedugo. ycz szczcia.
- Bdziemy potrzebowa czego wicej ni szczcia - odpar Jack, po czym wyczy
mikrofon.
Wyszed na ganek i zapatrzy si na migotliwe fale upalnego powietrza, unoszce si
na horyzoncie nad bagnami Zapata. Sysza dalekie pomruki armat, kiedy kolumna Castro
otaczaa jednostk, blokujc drog na rodkowej grobli. W parnej mgle widzia stada ptakw
wzbijajce si do lotu i koujce nad polem bitwy.
Mody kapral podszed do niego i wskaza rk w niebo.
- Buitres - wyszepta.
Jack wzi gboki oddech.
- Spy - powtrzy.
*
W Waszyngtonie Millie Owen-Brack w bardzo przekonujcy sposb udawaa, e jest
bez reszty pochonita prac. Zlecono jej przygotowanie materiaw prasowych dla Allena
Dullesa, ktry mia udzieli nieoficjalnego wywiadu pewnemu felietonicie, uchodzcemu za
przyjanie nastawionego do CIA. Dyrektor zamierza da mu jasno do zrozumienia, e
chocia Ameryka solidaryzuje si z kubaskimi rebeliantami, Firma nigdy nie angaowaa si
w organizacj desantu w Zatoce wi ani w aden sposb nie pomagaa kubaskiej brygadzie
podczas samej inwazji. Millie, ktra mylami bya daleko std, po raz dziesity z rzdu
przerabiaa drugi akapit, zmieniajc w aden sposb na jawnie, eby potem to wykreli i
napisa nie udzielia militarnej pomocy. Zostawia to i dodaa jeszcze logistycznej, po
czym usiada wygodniej i zacza czyta wszystko od pocztku. Zamylona, gapia si w
okno. Ju tydzie temu na ulicy zaczy kwitn drzewa czereniowe, ale ani w powietrzu, ani
tym bardziej w jej sercu nie czuo si jeszcze wiosny.
Dwie koleanki z pokoju zerkay na ni znad swoich biurek, wymieniajc
porozumiewawcze spojrzenia. Wiedziay, e Millie martwi si o ma, ktrego tajemnicze
zniknicie miao jaki zwizek z inwazj w Zatoce wi.
Pnym rankiem zadzwonia sekretarka ktrego z dyrektorw, pytajc o Millie.
- Tak, jest tutaj. O co chodzi? - odpara ta, ktra odebraa telefon.
Millie uniosa wzrok znad papierw.
- Kto to?
- Kto pyta, czy jeste w biurze.
Millie uznaa to za zy omen.
- Jest poniedziaek. Gdzie mam by, jak nie tutaj, na mio bosk?
Po chwili w korytarzu rozlegy si czyje spieszne kroki. Millie gwatownie
zaczerpna powietrza. Bardzo dobrze pamitaa w dzie sprzed dwunastu lat, kiedy do jej
ciasnego gabinetu weszli Allen Dulles, wwczas jeszcze DD/O, i jego zastpca Frank Wisner
i powiedzieli, e jej m zosta zastrzelony na granicy chisko-birmaskiej. Dulles,
elokwentny w oficjalnych kontaktach z pracownikami, ale zupenie bezradny, gdy w gr
wchodziy uczucia, odwrci gow i ukry twarz w doniach, na prno szukajc jakich sw
pociechy. Tylko Wisner obj j ramieniem i powiedzia, jak bardzo jest im przykro, e
sprawy potoczyy si w ten sposb. Zapewni j, e nie musi martwi si o byt. Firma
roztacza opiek nad swoimi wdowami.
Ciche pukanie do drzwi wyrwao Millie z tych wspomnie.
- Prosz! - zawoaa.
Drzwi otworzyy si i do gabinetu wkroczy Allen Dulles. Postarza si bardzo przez
ostatnie par miesicy i zmizernia. Znikna gdzie jego energia, przepad optymizm.
Przygarbiony, bez cienia umiechu w powanej twarzy, dyrektor stan nad biurkiem Millie.
- Niech pani nie wstaje - powiedzia i opadszy na ssiednie krzeso, w milczeniu
zacign si fajk.
Wreszcie podnis wzrok i napotka pene przeraenia oczy Millie.
- O Boe - westchn. - Powinienem to powiedzie od razu... Niepotrzebnie si pani
martwi, nie przynosz zych wieci.
Millie odetchna gboko, ale jej serce nadal walio jak szalone.
- Dobrych te nie... - cign Dulles.
Zerkn na pochylone nad biurkami kobiety.
- Czy koleanki mogyby...?
Kiedy zostali sami, Millie spojrzaa na niego wyczekujco.
- Tak, a zatem... - odchrzkn. - Dzisiaj rano samoloty Castro zatopiy dwa
frachtowce, a wrd nich Rio Escondido, na ktrym pyn Jack. Ale jego ju tam nie byo.
Samowolnie opuci statek i zszed na ld razem z pierwsz grup bojownikw. Okazuje si,
e dobrze zrobi. Furgonetka ze sprztem radiowym brygady posza na dno, lecz Jack
utrzymuje czno z Essexem, wic mamy wiadomoci z pierwszej rki.
- Kiedy z nim rozmawialicie? - zapytaa Millie.
Dulles spojrza na zegarek i z namaszczeniem zacz go nakrca.
- Jakie trzy kwadranse temu. Wtedy dowiedzielimy si o zatoniciu Rio
Escondido.
- Jak tam jest?
- Nie najlepiej. - Dulles przymkn oczy i potar brwi. - W zasadzie tragicznie. S
praktycznie uwizieni na play. Niedugo zabraknie im amunicji. onierze Castro zacieniaj
piercie.
- Nie jest chyba za pno...
- Przykro mi. Statki, ktre nie zatony, odpyny ju daleko w morze.
Millie wietnie zdawaa sobie spraw z absurdalnoci caej sytuacji: ona, specjalista
do spraw public relations, siedzi tu i omawia szczegy operacyjne z szefem Centralnej
Agencji Wywiadowczej.
- Z pewnoci moecie zorganizowa zrzuty...
- Nie, dopki samoloty Castro s w powietrzu. Jack Kennedy odmwi
kategorycznie... - Dulles nie dokoczy zdania.
- Jak zrobi si naprawd gorco - powiedziaa Millie - wyrwiecie stamtd Jacka,
prawda?
- Oczywicie - odpar, a w jego gosie zabrzmiaa dawna energia. - Nie pozwolimy,
eby oficer CIA dosta si w apy Fidela. Wiem, przez co pani przesza... - Ponownie
odchrzkn. - Chciaem, aby pani wiedziaa, co si tam naprawd dzieje... Gdyby rozeszy si
plotki o zatopieniu frachtowcw, mogaby si pani przestraszy, e Jack...
Millie wstaa i podaa mu do.
- To mio z paskiej strony, dyrektorze, e mimo natoku spraw...
Dulles wsta.
- Moja droga, chocia tyle mogem dla pani zrobi.
- Bdzie pan mnie dalej informowa, co si dzieje z Jackiem?
- Naturalnie.
- Dzikuj, panie dyrektorze.
Dulles skin gow. Przez chwil zastanawia si, co by tu jeszcze powiedzie. Potem
zacisn usta, odwrci si i wyszed.
*
We wtorek wczesnym rankiem Jack, ktry po krtkiej drzemce tryska energi,
siedzia w bungalowie G-2 w towarzystwie Roberta Escalony. Chrupic sucharki i popijajc
kaw z puszki, omawiali zaistnia sytuacj. Cika artyleria Fidela otoczya pla; jego
czogi i modzierze wkrtce znajd si w zasigu raenia. Prowizoryczny szpital polowy by
przepeniony rannymi, a kostnica trupami onierzy. Rezerwa amunicji skurczya si
niebezpiecznie; jeeli frachtowce nie wrc do Zatoki wi i nie rozaduj zapasw, wkrtce
nie bdzie czym strzela. No i ten nieszczsny parasol powietrzny... Bez odrzutowcw z
Essexa przestarzae B-26, telepice si na Kub a z Gwatemali, nie maj adnych szans.
Na domiar zego trzy z nich zostay zestrzelone tego ranka podczas ataku na siy Castro na
grobli. Jednostki brygady blokujce przejcia na bagna poniosy powane straty. Roberto nie
by pewien, jak dugo uda im si broni bez wsparcia. A kiedy ju raz si wycofaj, nic nie
powstrzyma cikich czogw Stalin 3 przed szar na pla.
Jack poczeka na przerw w ostrzale i pobieg do baru U Blanca, eby zoy
poranny meldunek dla Essexa. Przed poudniem wyszed na ganek i rozejrza si przez
lornetk po zatoce. Nadal nie byo wida adnego frachtowca. Wdrapa si na dach.
Wychylony do poowy z maego okienka poaciowego, majtajc nogami nad gow Orlanda,
obserwowa biae smugi, cignce si za przecinajcymi niebo samolotami. Potem zwrci
lornetk na pnocny wschd, gdzie wrzaa bitwa o rodkow grobl.
- To byo wistwo - mrukn do siebie pod nosem, z dezaprobat potrzsajc gow.
Myla o tym, co zrobi Millie, schodzc z brygad na ld. Nie mc si oprze
pokusie, ktra kae ryzykowa ycie, to jedno, ale naraa ukochan on na powtrne
wdowiestwo - to ju zupenie co innego.
*
- Pan prezydent i pani Kennedy!
Jack Kennedy, wystrojony w elegancki frak i bia muszk, wkroczy do Pokoju
Wschodniego w Biaym Domu. W tej samej chwili orkiestra wojskowa, wystrojona w
odwitne czerwone mundury, zagraa Mr. Wonderful. Jackie, w zielonych kolczykach i
dugiej do ziemi, turkusowej sukni, ktra odsaniaa jedno rami, trzymaa ma pod rk.
Wrd blisko osiemdziesiciu zaproszonych goci rozlegy si oklaski. Jack, umiechajc si
szeroko, jakby nie mia adnych zmartwie, zaprosi on do taca.
Potem, ju osobno, ruszyli na obchd sali, eby z kadym zamieni cho kilka
uprzejmych sw.
 - Och, dzikuj - powiedziaa zadyszana Jackie do kongresmana, ktry pogratulowa
jej udanego przyjcia. - Za czasw pastwa Eisenhowerw czsto bywalimy w Biaym
Domu. Zawsze byo strasznie drtwo. I ani kropli alkoholu. Wic kiedy my si tu
wprowadzilimy, postanowilimy, e nikt nie bdzie si u nas nudzi.
Jack gawdzi wanie z senatorem Smathersem z Florydy, kiedy zobaczy, e od
drzwi kiwa na niego Bobby.
- Zrobia si chryja - oznajmi Bobby konspiracyjnym szeptem. - Wszystko si
zawalio, nawet nie uwierzysz. Bissell ju tu idzie. - Zerkn na zegarek. - cignem
wszystkich... Bd czeka o pnocy w Pokoju Gabinetowym.
Jack skin gow. Z trudem przywoa na twarz umiech, odwrci si i podszed do
ony znanego felietonisty, eby zamieni z ni kilka sw.
Na dwie minuty przed pnoc prezydent, cigle jeszcze we fraku, pchn drzwi do
Pokoju Gabinetowego. Zasta tam kilku goci z wieczornego przyjcia: wiceprezydenta
Johnsona oraz sekretarzy Ruska i McNamar. Za prezydentem weszli genera Lemnitzer i
admira Burke, wystrojeni w paradne mundury z rzdem poyskujcych na piersi medali.
Wezwano te najbliszych wsppracownikw Biaego Domu, Departamentu Obrony i
Departamentu Stanu. Zaspani, w sportowych sztruksach i kolorowych podkoszulkach, nie
pasowali do eleganckiego otoczenia, podobnie zreszt jak Bissell, Leo Kritzky i jeszcze paru
ludzi z CIA, ktrzy przybyli tu prosto z pracy, nieogoleni, w niezmienionych od wielu dni,
wymitych ubraniach. Na widok prezydenta wstali z szacunkiem, ale gdy Kennedy zaj
miejsce u szczytu stou, wszyscy, oprcz Dicka Bissella, z ulg opadli z powrotem na krzesa.
- Panie prezydencie, panowie, nie mam najlepszych wiadomoci - zacz DD/O.
- C za wstrzemiliwo w przedstawianiu faktw! - zauway Bobby Kennedy. -
Obecna administracja liczy sobie zaledwie dziewidziesit dni, a wy ju...
- Pozwl mu powiedzie... Niech ja si wreszcie dowiem, co si dzieje - przerwa
zniecierpliwiony Jack.
Bissell, z trudem trzymajc nerwy na wodzy, zapozna obecnych z sytuacj. Brygada
zostaa otoczona przez czogi i artyleri Castro. S ranni i zabici. Jednostkom blokujcym
dostp do grobli koczy si amunicja. Roberto Escalona po aptekarsku dzieli to, co zostao -
kiedy kto prosi o pi pociskw do modzierzy, powinien skaka z radoci, jeli dostanie
dwa. Kiedy samoloty Castro zatopiy oba frachtowce, statki wiozce zapasy amunicji ucieky
na pene morze. Dowdztwo marynarki nakazao im powrt na wody terytorialne Kuby, ale
nie naley liczy na to, e zd na czas. Ponadto spraw komplikuje postawa kilku czonkw
rzdu tymczasowego - trzymanego pod kluczem w jednym z hoteli w Miami - ktrzy
zagrozili, e popeni samobjstwo, jeeli nie pozwolimy im doczy do ich towarzyszy w
Zatoce wi. Oficerowie cznikowi Firmy z Retalhuleu melduj, e stacjonujcy w
Gwatemali piloci, ktrzy od poniedziaku rano bez przerwy byli w powietrzu, musz
bezwzgldnie odpocz przed kolejnymi startami i chwilowo nie mog zapewni adnej
osony odcitym na play oddziaom. Paru amerykaskich doradcw, przydzielonych do
brygady z jednostki w Alabamie, zgosio si na ochotnika, proszc o pozwolenie na lot w
zastpstwie...
- Ufam, i nie wyrazi pan zgody - warkn Kennedy.
- Odpowiedziaem im krtko: to wykluczone.
Sekretarz McNamara i genera Lemnitzer domagali si szczegw. Bissell, ktry od
wielu dni nie zmruy oka, rozejrza si bezradnie, ale siedzcy obok niego Leo nabazgra co
na kartce i szybko podsun j szefowi. Korzystajc z tej cigawki, DD/O odpowiada na
zadawane mu pytania najlepiej, jak potrafi. Straty? Jest okoo stu zabitych i dwa razy tyle
rannych. Tak, brygada ma wasne czogi, ale z braku paliwa nie mog ruszy z miejsca i
wykorzystywane s jako nieruchome stanowiska artyleryjskie...
- Oczywicie, dopki bd miay czym strzela - wtrci Bobby.
- Dzikuj za podpowied, panie prokuratorze generalny - odpar Bissell.
- Zawsze do usug.
- A teraz kwestia zasadnicza, panie prezydencie - cign niezraony DD/O, prbujc
zignorowa uwagi Bobbyego. - Istnieje pewna szansa i wci jeszcze mona uratowa ca
operacj.
- Ciekawe jak? - zapyta zgryliwie Kennedy.
- Sytuacja moe si odwrci na nasz korzy, jeeli zezwoli pan na udzia
odrzutowcw z Essexa w zadaniach bojowych nad pla. Oczyszczenie drg na grobli
zajoby im niecae czterdzieci pi minut.
Nieoczekiwanie Bissell znalaz sprzymierzeca w osobie admiraa Burkea.
- Dajcie mi dwie takie maszyny, a sam zestrzel wszystko, co Castro na nas wyle -
owiadczy szorstko szef operacji morskich.
- Nie ma mowy - uci kategorycznie Kennedy. - Pragn przypomnie, e od pocztku
stawiaem spraw jasno, i nadal podtrzymuj to, co powtarzaem do znudzenia: siy zbrojne
USA nie bd uczestniczy w inwazji.
- Problem w tym, e CIA i admira Burke wierz, e wszystko da si jeszcze uratowa
- zauway Bobby. - A prezydent chce znale sposb na to, eby straty, rwnie polityczne,
byy jak najmniejsze. wiat tylko czeka na nasz faszywy krok.
 Burke z niedowierzaniem potrzsn gow.
- Jeden niszczyciel w zatoce mgby zmie czogi Castro z powierzchni ziemi i
zmieni bieg wydarze...
Kennedy przymruy oczy.
- Nie chc miesza do tego Stanw Zjednoczonych, Burke. Koniec kropka.
Lecz Arleigh Burke nie poddawa si tak atwo.
- Do diaba, panie prezydencie, przecie ju jestemy w to zamieszani.
Sekretarz stanu Rusk napisa co na kartce i poda j Jackowi. Prezydent zerkn,
przeczyta i spojrza przez st na Bissella, ktry wci sta, cho inni siedzieli.
- No wanie, Dick... Niech id w gry. Myl, e nadszed czas, by przej do dziaa
partyzanckich, nie uwaasz?
Wszyscy w napiciu czekali na odpowied. Leo zerkn ukradkiem na szefa. DD/O -
zniechcony, niemal bliski ez, osamotniony w swoich pogldach - sprawia wraenie
kompletnie przegranego. Sta ze spuszczon gow, bezradnie przestpujc z nogi na nog.
- To niemoliwe, panie prezydencie...
Kennedy popatrzy na niego, zbity z tropu.
- Wydawao mi si... Zapewniae mnie... - Rozejrza si wok, szukajc wsparcia.
Genera Lemnitzer oskarycielskim gestem wycelowa w Bissella palec wskazujcy
prawej rki.
- Sam pan mwi, e w najgorszym wypadku brygada bdzie moga zaszy si w
Sierra Escambray i rozpocz wojn partyzanck.
DD/O odpowiedzia tak cicho, e ledwo go byo sycha:
- Tak, gdyby desant odby si w Trinidadzie... Ale na wyrane danie prezydenta
zmienilimy plany. W przypadku Zatoki wi takie rozwizanie w ogle nie wchodzi w gr.
eby przedosta si w gry, brygada musiaaby pokona bagna. To sto dwadziecia pi
kilometrw pieka... - Rozejrza si bezradnie, a spostrzegszy stojce za jego plecami krzeso,
opad na nie ciko, skurczony jak balon, z ktrego wypuszczono powietrze. - Panie
prezydencie...
- Sucham, Dick.
- ...nasi ludzie znaleli si w puapce, zamknici na skrawku play. Castro wysa tam
blisko dwadziecia tysicy onierzy. Gdyby udao si ich powstrzyma na jaki czas,
blokujc dostp do grobli, brygada mogaby odetchn, przegrupowa siy... cignlibymy
statki z amunicj... - Siedzcy wok stou ludzie ostentacyjnie gapili si to na ciany, to w
sufit, ale Bissell nie zwraca na nich uwagi, zapala si coraz bardziej. - Rzd tymczasowy
przejby sprawy w swoje rce... Mielibymy punkt oparcia na wyspie...
- Tyle, eby stan na czubku palca - zgasi go Bobby.
Bissell, niezraony jego sarkazmem, cign dalej:
- Kiedy rzd tymczasowy znajdzie si na Kubie, oddziay Castro bd dezerterowa
masowo. Mamy to tutaj czarno na biaym, prawda, Leo? Poszukaj ostatniego raportu...
Podczas gdy Kritzky wertowa setki papierw w pkatych od dokumentw teczkach,
zniecierpliwiony Bissell zacz cytowa z pamici:
- Odnotowano liczne przypadki sabotau. Frekwencja w kocioach znacznie wzrosa,
co mona interpretowa jako opr wobec reimu. Chopstwo si burzy. Opozycja ma swoich
ludzi nie tylko w wojsku, ale rwnie w najbliszym otoczeniu Fidela Castro. Z chwil gdy
brygada przedrze si w gb wyspy, mona na nich liczy. Na pewno porzdnie namieszaj...
- Bissell potoczy wzrokiem po zebranych. - Porzdnie namieszaj... - powtrzy niepewnie i
urwa.
W Pokoju Gabinetowym zapada martwa cisza. Prezydent odchrzkn.
- Burke, zezwalam na lot szeciu odrzutowcw bojowych nad pla, jutro rano przez
jedn godzin, ale pod warunkiem, e zostan przemalowane i pozbawione wszelkich
amerykaskich oznakowa. Nie mog atakowa celw naziemnych...
- Nawet jeli wpadn pod ostrza, panie prezydencie? - zapyta admira Burke.
- Nie ma takiego ryzyka, bo nie znajd si w zasigu baterii przeciwlotniczych.
Wykorzystaj t godzin, Dick, eby cign te B-26 z Gwatemali. Maszyny z Essexa bd
je osania. Jeeli jaki kubaski T-33 lub sea fury podejdzie zbyt blisko, nasze samoloty
maj prawo go zestrzeli. I tylko tyle. Nic wicej.
- Tak jest, sir - odpar Burke.
- Dzikuj, panie prezydencie - wymamrota Bissell.
Kiedy spotkanie dobiegao koca, jeden z doradcw do spraw bezpieczestwa
narodowego podbieg do prezydenta i podsun mu jak notatk. Kennedy przeczyta, z
niedowierzaniem potrzsn gow i pokaza kartk bratu. Wok nich zebraa si spora
grupka uczestnikw narady. Czuli, e co si wydarzyo.
- Chryste Panie! - wykrzykn Bobby. - Czterej piloci z Alabamy, ktrzy szkolili
Kubaczykw w Gwatemali, zrobili samowolny wypad dwoma B-26 i zostali zestrzeleni nad
Kub.
- Co z pilotami? - zapyta genera Lemnitzer.
- Nie wiadomo - odpar Bobby i zwrci si do Bissella. - Lepiej, eby ci cholerni
idioci byli ju martwi! - rykn z wciekoci, a jego gos osign grne C.
 *
W rod w poudnie niedobitki blokujcych groble jednostek zaczy si wycofywa
ku Girn. Kiedy wie o tym dotara na pla, ludzie Escalony wpadli w popoch. Czogi
Castro, sunce drog od strony lotniska, byy ju w zasigu wzroku. Bar U Blanca zosta
wzity w dwa ognie. Jack i Orlando stwierdzili, e najwyszy czas doczy do Roberta, ktry
okopa si na brzegu z garstk bojownikw. Wok wybuchay pociski, wzbijajc tumany
pyu, ktry przysania soce, ale wyrzdzay stosunkowo niewielkie szkody, bo mikki
piasek tumi si eksplozji.
- Ciemno jak w grobie! - zawoa Jack, usiujc przekrzycze zgiek walki.
Roberto, z dwiema prawie pustymi ju adownicami przewieszonymi na ukos przez
pier, ciska karabin i poprzez zason czarnego dymu wpatrywa si w morze. Amerykaski
niszczyciel z zamalowanym numerem na kadubie sta ptora kilometra od brzegu.
- Mog ich cign tu bliej, zabior nas! - krzykn Jack.
Roberto potrzsn gow.
- Nie, hombre. Jeeli to ju koniec, polegniemy tutaj.
Los brygady zosta przesdzony tego samego ranka w Waszyngtonie, kiedy gwni
planici Bissella, nieprzytomni z niewyspania, zapomnieli o rnicy w czasie pomidzy Kub
a Gwatemal. Sze nieoznakowanych transportowcw A4D dotaro nad pla o godzin za
wczenie. Gdy na niebie pojawiy si lecce z Retalhuleu samoloty brygady, amerykaskie
odrzutowce ju wracay na Essexa, a t-birdy Castro urzdziy sobie polowanie na B-26,
zestrzeliwujc dwie maszyny.
W okopach na brzegu play skulony obok Jacka Kubaczyk wpad nagle w sza i
wykrzykujc wulgarne obelgi pod adresem amerykaskiego niszczyciela, zacz do niego
strzela jak optany. Zdy oprni dwa magazynki, zanim Roberto odebra mu karabin.
Dookoa, jak okiem sign, ludzie miotali si we wszystkie strony, szukajc osony w
pytkich lejach, pozostawionych przez wybuchajce co chwila bomby. Orlando, ktry od rana
nie zdejmowa suchawek, szarpn Amerykanina za rami.
- Quieren hablar con usted, seor!35 - zawoa.
Jack przycisn suchawk do ucha. Skrzywi si, usyszawszy przeraliwy pisk i
trzaski. Potem odezwa si stumiony gos, z trudem przebijajcy si przez szumy zakce.
- Kombinatorze z Pnocy, tu Whisky z Limonk patrolujca Niebiesk Pla.
Syszysz mnie?

35
Chc z panem rozmawia! (hiszp.).
 Jack chwyci mikrofon i wszed do wody, majc Orlanda tu za plecami.
- Whisky z Limonk, tu Kombinator z Pnocy. Sysz ci. Odbir.
- Kombinatorze z Pnocy, mam dla ciebie rozkaz od Trumny. Musisz natychmiast
opuci pla. Powtarzam...
Jack przerwa mu szorstko.
- Whisky z Limonk, syszysz mnie? Nie ma mowy. Sam nie opuszcz tej play.
Nagle stan obok niego Roberto.
- Bierz dup w troki i jazda std! - rykn. - Nam ju nie pomoesz.
- Na Boga, albo idziemy std wszyscy, albo zostaj z wami.
Dwa pociski wybuchy, jeden po drugim, tworzc pytkie leje po obu stronach
wykopu. Na chwil tuman piasku przesoni wszystko wok. Kiedy kurz opad, ujrzeli
idcego chwiejnym krokiem czowieka, z otwart ran w miejscu, gdzie jeszcze przed chwil
mia ucho. Z ciemnej, gstej brody ciekaa mu krew. Zatoczy si i upad twarz do ziemi.
Inny onierz wrzuci sobie na plecy rannego towarzysza, spojrza na Roberta i potrzsn
gow. Jack poczu na udzie co lepkiego. Odamek szrapnela drasn go w nog. Przez
rozdarte spodnie wida byo rozoran skr. Roberto nie wytrzyma. Zdecydowanym ruchem
wyszarpn z kabury Jacka jego wasn czterdziestkpitk i wycelowa prosto w gow
przyjaciela.
- Jak Castro ci zapie - zawoa amicym si gosem, a po uwalanych piachem
policzkach popyny mu zy - powie caemu wiatu, e dowodzili nami amerykascy
oficerowie! Na mio bosk, Jack, nie odbieraj nam resztek godnoci! Pozwl nam umrze z
honorem. Zrobisz to dla mnie, Jack? Syszysz, Jack? Przysigam, nie dopuszcz, eby ci
wzili ywcem. Prdzej sam ci zabij!
Jack cofn si. Woda chlupaa mu wok kolan.
- Dupek! - krzykn do Roberta.
- Gringo carajo!36 Spieprzaj, bo odstrzel ci eb!
Jack odwrci si i wszed gbiej w wod. Raptem straci grunt pod nogami. Zacz
pyn pieskiem, byle dalej od play. Od czasu do czasu oglda si za siebie. Tanki Castro,
plujc ogniem, manewroway pomidzy rzdami bungaloww. Jeden z czogw brygady
eksplodowa. Zmiadona wieyczka osuna si na bok, a lufa zarya w piach. Na
oczyszczone przez oddziay wojsk pancernych wydmy wkroczyli kubascy onierze. Biegli
schyleni, pokrzykujc co po hiszpasku. Wzdu caej play, z wygrzebanych w piasku

36
Cholerny jankesie! (hiszp.).
dokw i okopw, wyaniali si ludzie z podniesionymi rkami. Jack odwrci si znowu i
popyn dalej. Przed sob zobaczy odwrcony do gry dnem ponton i postanowi do niego
dopyn. Wdrapa si na chybotliw gumow d i dugo lea bez ruchu, z twarz
zwrcon ku socu. Pod przymknitymi powiekami przesuway si niewyrane obrazy -
sceny niedawnej bitwy i zamglona, zwiewna posta Millie, pochylona nad jego bezwadnym
ciaem, caujca rozpalonymi wargami rany, ktre zasklepiay si jedna po drugiej.
Straci poczucie czasu. Podnis si na okciu i spojrza w stron play. Strzelanina
ustaa. Bojownicy wolnoci, z podniesionymi do gry rkoma, wspinali si na wydmy,
popychani i kuci bagnetami przez onierzy Castro. Obok pontonu unosia si na wodzie
zamana deska. Jack schwyci j i lec na pask, eby nie dostrzegli go z brzegu, zacz
wiosowa na otwarte morze. Z obtartych do krwi doni sczya si krew, pokrywajc
prowizoryczne wioso rdzawymi plamami. Srebrzyste promyki, taczce na falach zatoki,
olepiay go. Zmruy powieki. Ktem oka dostrzeg stalowy bysk kaduba odpywajcego
okrtu. Przyspieszy. Soce palio mu kark. Pomimo upau raz po raz wstrzsay nim
dreszcze, ale wtedy myla o Millie, o kojcym cieple jej ciaa... Zdawao mu si, e syszy jej
gos, szepczcy mu do ucha: Wracaj, jak tylko bdziesz mg. Nie zniosabym, gdyby...
Kiedy znw spojrza w gr, niszczyciel by tak blisko, e Jack widzia wie farb
na dziobie, gdzie zamalowano numer kaduba. Sysza okrzyki marynarzy, ktrzy machali do
niego z pokadu. Obejrza si za siebie. Odpyn ju daleko od brzegu i nareszcie mg
swobodnie usi. Chwyci mocniej za desk i pocign. Jkn z blu, ale jednoczenie
poczu, e wioso posusznie sprzga si z wypukoci fali. W ebrach czu ostry bl, krcio
mu si w gowie. Zdawao si, e syszy doping stojcych nad rzek kibicw. Pynnymi,
posuwistymi ruchami popycha d do przodu. Ju, ju dochodzi do mety...
I nagle wioso utkno w wodzie. Jack oprzytomnia. Uwiadomi sobie, e nie jest na
zawodach. Pocign desk, ale stawia opr. Spojrza na bok. Z wod dziao si co
dziwnego - mtna, brudnoczerwona, przelewaa si przez kouch zielonkawych alg. Wtem
zobaczy, e czubek deski utkwi w rozdtym brzuchu wpltanego w wodorosty topielca. Jack
puci desk, zakrztusi si, odwrci i zwymiotowa, potem znw si zakrztusi i znowu
zwymiotowa, i jeszcze raz, i jeszcze... a poczu, e nic ju nie ma w rodku: ani serca, ani
puc, ani odka, ani jelit.
To uczucie idealnej pustki owadno nim cakowicie i straci przytomno.
*
Zaraz po poudniu Ebby zadzwoni z biura do Elizabet.
- Suchaa wiadomoci? - zapyta.
 - Caa Ameryka siedzi z uchem przy radiu - odpara. - UPI mwi o setkach ofiar i
ponad tysicu jecw.
- Tutaj rozptao si prawdziwe pieko - powiedzia Ebby. - Nie mog teraz
rozmawia. Leo i ja pomylelimy, e moe dobrze by byo, gdyby zabraa Adelle i
podjechaa do Millie, eby podtrzyma j na duchu.
- Jest ju w domu?
- Zadzwonia dzi rano, e nie przyjdzie. Nic tu po niej, bo i tak nie mogaby si
skupi na pracy.
Elizabet wstrzymaa oddech.
- Jakie ze wieci?
- Nie ma adnych wieci - powiedzia Ebby. - Chyba nie jest dobrze.
- Och, Elliott, stao si to, czego si obawiae. Powtrka z Budapesztu.
Po drodze Elizabet wstpia po Adelle, ktra ju czekaa na ni na chodniku. Obie
bardzo si do siebie zbliyy przez te wszystkie lata, ale teraz jechay w milczeniu, nie
wiedzc, co powiedzie. Obeszy od tyu dom i pchny zabezpieczone moskitier drzwi.
ona Jacka siedziaa w kuchni. Gapia si bezmylnie w telewizor, czekajc na dziennik. Na
stole staa otwarta butelka szkockiej. W zlewie pitrzya si gra niepozmywanych naczy,
koo pralki leaa sterta rzeczy do prania.
Millie podskoczya i spojrzaa na przyjaciki z przestrachem w oczach.
- Tylko nie owijajcie w bawen, na mio bosk - prosia. - Jeli co wiecie,
powiedzcie mi to od razu.
- Wiemy tylko tyle, ile mwi w wiadomociach - zapewnia j Elizabet.
- Przysigacie na Boga, e nic nie ukrywacie?
- Wiemy, e to zupena klska - odpara Adelle. - Nic ponadto.
- Jack jest na play - szepna Millie.
Wszystkie trzy mocno si do siebie przytuliy.
- Moesz by pewna, e porusz niebo i ziemi, by go stamtd wydosta - pocieszya
j Adelle.
- W biuletynach nie byo adnej wzmianki o Amerykaninie - zauwaya Adelle. -
Castro chwaliby si ju przed caym wiatem, gdyby pojma jednego z naszych.
- Gdzie Anthony? - zapytaa Elizabet.
- Mama zabraa go do siebie.
Millie nalaa wszystkim szkockiej. Stukny si szklankami.
- Za mczyzn naszego ycia - powiedziaa Elizabet.
 - Za dzie, w ktrym bd mie do Firmy i zaczn pracowa od dziewitej do pitej,
sprzedajc uywane samochody - dodaa Millie.
- Ale wtedy nie byliby to ju ci sami mczyni, ktrych polubiymy - zauwaya
Adelle.
Usiady przy kuchennym stole. W telewizji cztery gospodynie domowe prboway
odgadn cen mahoniowego kompletu do sypialni; mia zosta wasnoci tej, ktra trafi
najbliej.
- Tym razem faktycznie schrzanili robot - powiedziaa Millie. - Dick Bissell i
dyrektor pjd na zasiek.
Aby odwrci jej uwag od klski w Zatoce wi, Elizabet spytaa, jak poznaa Jacka.
Millie umiechna si na wspomnienie modego, aroganckiego dryblasa z kozackimi wsami,
ktry prbowa j poderwa na szedziesitym pitym pitrze budynku Chryslera. Mylaam,
e poznalicie si w Wiedniu, w pidziesitym szstym, powiedziaa Adelle. Nie,
owiadczy mi si ju wtedy, w Nowym Jorku. W Wiedniu tylko powiedziaam tak,
sprostowaa Millie. Po piciu latach! Nigdy nie zaszkodzi, jak troch poczekaj, zamiaa si
Adelle. Przez chwil rozmawiay o crce Elizabet, Nellie, i o synku Ebbyego z pierwszego
maestwa, Mannym, ktry skoczy czternacie lat i by najlepszy w klasie w Groton.
Adelle, chichoczc, opowiadaa, jak uwiadamiaa swoje bliniaczki. Kiedy zacza im
mwi o ptaszkach i pszczkach, Vanessa przerwaa jej z pobaliwym umiechem: och,
mamusiu, wiemy ju wszystko o tym jak mu tam, co twardnieje i wchodzi do tej jak jej tam, i
jak to co pynie, eby zapodni jajeczko, i takie tam rzeczy. Skd, na Boga, wytrzasnycie
tego jak mu tam i t jak jej tam? - zapytaa Adelle z powan min. Dziewczynki wyjaniy,
e ich szkolna koleanka Mary Jo podwdzia starszej siostrze szwedzki podrcznik
wychowania seksualnego z ilustracjami i zdjciami nagich ludzi, ktrzy to robili, i spdziy
cay weekend nad t ksik, z lup przy oku. Dzieci teraz szybko dorastaj, westchna
Elizabet.
I wtedy zadzwoni telefon. Elizabet i Adelle wymieniy spojrzenia. Millie podniosa
suchawk. Krew odpyna jej z twarzy, gdy usyszaa gos Dullesa.
- Tak, przy telefonie... - powiedziaa. - Rozumiem... Jest pan absolutnie pewien? Nie
ma mowy o pomyce?
Z ekranu dobieg radosny pisk kobiety, ktra wanie wygraa komplet do sypialni.
Adelle wstaa i wyczya telewizor. wiecce paseczki zamigotay i znikny.
Millie odezwaa si do suchawki.
- Prosz si nie kopota, panie dyrektorze, czuj si dobrze - mwia Millie do
suchawki. - S tu ze mn dwie koleanki... Dzikuj. Jestem dumna z Jacka. Bardzo. Tak. Do
widzenia.
Odwrcia si do przyjaciek. Oczy jej zwilgotniay. Nie moga wydoby z siebie
sowa, dawio j w gardle. Adelle, pochlipujc, obesza st i mocno j do siebie przytulia.
- To nie to, co mylicie - wykrztusia wreszcie Millie. - Jack jest cay i zdrowy.
cignli go z play. Niszczyciel zabra go z pontonu. - Po jej policzkach spyway zy. - Buty
ma przearte sol, rce obtarte do krwi i cae w pcherzach, a w nodze ran od szrapnela, ale
dyrektor przysiga, e to same zadrapania, nic powanego. - miaa si przez zy. - On yje!
Jack yje!
*
W rod wieczr w Skrzydle Zachodnim Biaego Domu wiato palio si do pna.
Przed gabinetem prezydenta drzemaa przy biurku zmczona sekretarka. Nawet stojcy w
korytarzu czterej agenci ochrony z trudem tumili ziewanie. Bufet w gabinecie zastawiony by
srebrnymi tacami, penymi nietknitych kanapek. Kongresmani ciskali do wstrznitego
prezydenta i odchodzili czym prdzej, zdumieni, jak taki inteligentny czowiek mg da si
wplta w tak niedorzeczn awantur. Tu po jedenastej przyby Leo z najwieszym
raportem. Jack Kennedy i jego brat Bobby stali w kcie, pogreni w rozmowie z doradc do
spraw bezpieczestwa narodowego, McGeorgeem Bundym. Czekajc przy drzwiach, Leo
posysza fragmenty rozmowy.
- Dulles to legenda - mwi prezydent. - Trudno pracowa z legend. Bdzie musia
zoy miecz.
- Bissell te bdzie musia odej - powiedzia Bobby.
- Popeniem bd, umieszczajc Bobbyego w Ministerstwie Sprawiedliwoci -
stwierdzi Jack. - Marnuje si tam. Powinien by w CIA.
- To tak samo logiczne jak zamykanie stajni, gdy ko ju dawno pogalopowa w sin
dal - zauway Bobby.
Bundy by tego samego zdania, ale z innego powodu.
- eby dobrze kierowa Agencj, trzeba zna j od podszewki. CIA to zamknity
wiat, ktry rzdzi si wasnymi prawami...
- Kompletnie si na tym nie znam - przyzna Bobby.
- Ale mgby to rozgry - upiera si Kennedy.
- Przed kocem twojej drugiej kadencji pewnie by mi si udao... - zaartowa Bobby.
Prezydent dostrzeg stojcego przy drzwiach Leo.
- Co nowego pod Waterloo, Kritzky?
 Leo wrczy mu raport. Kennedy przelecia go wzrokiem, potem przeczyta urywki na
gos Bobbyemu i Bundyemu.
- Stu czternastu zabitych, tysic stu trzynastu internowanych, kilkudziesiciu
zaginionych. - Spojrza na Leo. - Czy tych zaginionych da si jeszcze uratowa? Maj jakie
szanse?
Na mgnienie oka prezydent znw sta si dowdc PT-109 z czasw drugiej wojny
wiatowej, zatroskanym o los powierzonych mu ludzi.
- Niektrzy Kubaczycy zbiegli na bagna - odpar Kritzky. - Niszczyciele zabieray
ich stamtd po dwch, po trzech... Kilku ucieko aglwk. Przechwycilimy ich na morzu.
Kennedy westchn gono. Leo zebra si na odwag.
- Mogo by gorzej, panie prezydencie - powiedzia.
- Czyby? - rzuci z przeksem Bobby, ktry nie zamierza popuci tym z CIA.
Leo zaczerpn gboko powietrza.
- Tak. Mogo si uda.
Kennedy przyj to zrezygnowanym skinieniem gowy.
- Kiedy obejmowaem to stanowisko, wierzyem, e ludzie z wywiadu posiadaj
nadludzkie zdolnoci, nieosigalne dla zwykych miertelnikw. Nie popeni znowu tego
samego bdu.
- Teraz naszym problemem jest Chruszczow - oznajmi Bobby. - Uzna ci za
miczaka, ktry nie potrafi doprowadzi do koca tego, co zacz.
- Bdzie mu si zdawao, e atwo ci zastraszy - zgodzi si Bundy.
Leo, ktry wci czeka przy drzwiach, eby si dowiedzie, czy prezydent ma jeszcze
jakie sprawy do CIA, usysza wyranie jego odpowied.
- No c, jest takie miejsce, gdzie moemy pokaza Chruszczowowi, e nie damy
sob pomiata i e jestemy gotowi postawi wszystko na jedn kart i wygra. Tym
miejscem jest Wietnam.
- Wietnam - powtrzy ostronie Bobby - moe by odpowiedzi na nasze modlitwy.
Prezydent woy rce do kieszeni i wyszed przez taras do ogrodu. Od strony miasta
dobiega daleki warkot samochodw, a w powietrzu dao si wyczu pierwszy wyrany
powiew wiosny. Kennedy znikn w ciemnoci. Zatopiony we wasnych mylach, prbowa
si upora z pierwsz w yciu polityczn porak.
 7.

WASZYNGTON, DC, PITEK, 5 MAJA 1961

Bobby Kennedy, w samej koszuli, z podwinitymi rkawami i z laminowan

przepustk dyndajc u kieszonki na piersiach, przepytywa Leo w centrum dowodzenia na
parterze Oka Kwatery. Ogromne mapy cienne i plastikowe nakadki z informacj taktyczn
zostay ju usunite. W ich miejsce przypito powikszone zdjcia ze zwiadowczego lotu U-2
nad plaami w Zatoce wi, zrobione ju po pogromie. Ukazyway roztrzaskane czogi,
ciarwki i dipy do poowy zakopane w piachu, wyrzucone na brzeg szcztki kilku LCU i
wielk kubask flag, powiewajc na dachu baru U Blanca. Od dziesiciu dni Bobby
spdza wikszo czasu w siedzibie CIA, usiujc rozgry prawa rzdzce tym zamknitym
wiatem; Jack Kennedy porzuci, co prawda, pomys obsadzenia brata w roli szefa Firmy, ale
uzna, e dobrze by byo, gdyby emisariusz klanu Kennedych zapozna si bliej z jej
funkcjonowaniem.
- To jak z Paragrafu 22 - mwi Leo. - Jeeli zasigamy konsultacji u specjalistw,
zyskujemy cenne ekspertyzy, ale cierpi na tym bezpieczestwo. Kiedy za duo ludzi wie o
jakiej operacji, to prdzej czy pniej musi nastpi przeciek.
- A wic gdybycie wprowadzili wicej osb w plany inwazji w Zatoce wi, mona
by unikn katastrofy? - indagowa Kennedy.
Kritzky potrzsn gow.
- Mam by szczery?
Kennedy przytakn.
- Tak bdzie lepiej dla nas obu.
Leo podrapa si za uchem.
- To nie jest kwestia braku ekspertyz. Mielimy ich pod dostatkiem, mimo i
drastycznie zawzilimy krg wtajemniczonych. Tutaj, w tym pokoju, odbya si gorca
dyskusja, rzekbym nawet, ostra wymiana zda. Problem w tym, e prezydent,
odziedziczywszy po Eisenhowerze operacj, ktrej wtedy wola nie odwoywa, by
nastawiony do sceptycznie. Tymczasem Dick Bissell odnosi si do sprawy z nadmiernym
entuzjazmem. Tak wic obie strony musiay pj na ustpstwa. I to wanie kompromisy
ponosz win za t klsk, panie prokuratorze generalny. Kompromisem byo przeniesienie
miejsca desantu z Trinidadu do Zatoki wi. Kompromisem byo uycie przestarzaych B-26.
Kompromisem by ograniczony zasig pierwszego nalotu. Odwoanie drugiego byo rwnie
tragicznym w skutkach kompromisem. Domylam si, dlaczego prezydent okroi w ten
sposb operacj; jako gwnodowodzcy zobowizany jest patrze na zimn wojn z szerszej
perspektywy. Gdyby wysa na Kub amerykaskie samoloty i okrty, Chruszczow mgby
odpowiedzie atakiem na Berlin. Nasz bd polega na tym, e nikt nie powiedzia jasno, i
zrobilimy o jedno ustpstwo za duo. Kto powinien by chwyci byka za rogi... Ryzyko
stao si tak wielkie, e przewyszao hipotetyczne korzyci. Moim zdaniem naleao to
wszystko odwoa.
Bobby utkwi w Kritzkym spojrzenie swoich zimnych, niebieskich oczu. Zdawao mu
si, e wreszcie zaczyna rozumie rzdzce Firm prawa.
- Co was powstrzymao?
Leo zastanawia si przez chwil nad odpowiedzi.
- U nas koegzystuj pod jednym dachem dwie odrbne mentalnoci. S tacy, ktrzy
uwaaj, e jestemy stworzeni do tego, by wykrada tajemnice wroga, a potem je
analizowa. Kluczowa dla tej szkoy jest wiara w to, i mona odkry intencje przeciwnika
poprzez analiz jego umiejtnoci. Po co Hitler miaby koncentrowa okrty na kanale La
Manche, gdyby nie zamierza zaatakowa Anglii? Albo: po co Chiczycy mieliby
koncentrowa swoje siy wzdu Jalu, gdyby nie planowali ataku na Amerykanw w Korei
Pnocnej? Co w tym stylu. S te tacy, ktrzy chc, aby nasza instytucja moga nie tylko
przewidywa wydarzenia, ale rwnie wywiera na nie istotny wpyw: manipulowa
wyborami, podkopywa morale, wspiera bunty, eliminowa niewygodnych politykw,
przekupywa urzdnikw na wysokich stanowiskach, by za ich porednictwem pociga za
sznurki... Operacj w Zatoce wi sterowali ludzie wyznajcy t drug zasad. Kiedy karty
zostay rozdane, kiedy pierwsze atuty spady na st, nie chcieli si ju wycofa z gry.
- A ty do ktrej opcji naleysz?
Leo umiechn si. Sysza, e w trakcie tego dziesiciodniowego kursu Bobbyemu
bardzo spodobay si tajne operacje, gadety, skrzynki kontaktowe i kryjwki.
- Siedz okrakiem - odpar po namyle.
- Tak bezpieczniej?
- Rozsdniej. Po co wiza sobie rce?
Bobby unis brwi.
- Dae mi sporo do mylenia, Kritzky - powiedzia.
Popatrzy na zegar, wsta i przeszed na drugi koniec sali, gdzie kilka osb ogldao
telewizj, ciszywszy dwik. Rankiem tego dnia major Alan Shepard wystartowa z
przyldka Canaveral w kapsule Mercury, aby zosta pierwszym Amerykaninem w
kosmosie. Zakadajc, e Shepard powrci ywy, Stany Zjednoczone - administracja
Kennedyego - bd mogy przypisa sobie zasug dogonienia Rosjan w wycigu w
przestrzeni kosmicznej. Na ekranie telewizora Walter Cronkite donosi, i Shepard wanie
osign apogeum lotu, czyli sto osiemdziesit pi kilometrw wysokoci. Stojcy obok
telewizora dalekopis wypluwa niekoczcy si jzyk papieru. Z pocztku Bobby w
zamyleniu przesuwa go w palcach, lecz nagle, zaintrygowany, pochyli si nad maszyn i
przeczyta tekst uwaniej. Wiadomo, napisana prostym, zwizym jzykiem, zostaa
wysana bezpiecznym wewntrznym kanaem Firmy z centrum cznoci w ssiednim
budynku w Reflecting Pool, gdzie odszyfrowano oryginaln depesz.

CILE TAJNE
UWAGA: DO RK WASNYCH
ZAWIERA DANE WYWIADU

OD: PLACWKA W MEXICO CITY

DO: TRUMNA
TEMAT: WIECI Z CASTROLANDII

1. Do placwki w Mexico City dotary krce wrd lewicowych rodowisk w Ameryce

aciskiej pogoski, jakoby Castro skonny by wymieni pochwyconych w Zatoce wi jecw na
pidziesit, powtarzam: pidziesit milionw dolarw w lekach i ywnoci.
2. Przechwycono rozmow telefoniczn kubaskiego attach kulturalnego z on pewnego
lewicujcego wydawcy, Kubank z pochodzenia. Mwili o moliwoci porozumienia z prywatnymi
organizacjami humanitarnymi, jeeli takie rozwizanie bardziej by odpowiadao administracji
Kennedyego.

Bobby, podekscytowany, oderwa od papierowej tamy kawaek z tekstem depeszy i

ruszy w kierunku drzwi.
Harvey Torriti - ktry wanie wrci ze swojej przerwy na kaw, to znaczy na
podwjne martini, i by w kiepskim humorze - spostrzegszy, e prokurator generalny zmierza
w stron wyjcia, ciskajc w rku tajn informacj, zastpi mu drog swoim zwalistym
cielskiem.
- Eje, a dokd to si z tym wybieramy? - zapyta.
Bobby spiorunowa go wzrokiem.
- Uwaaj, kurwa, do kogo mwisz!
 Wargi Czarnoksinika wykrzywiy si w drwicym umiechu.
- Do ciebie mwi, chopie. W gazetach pisz, e jeste drugim co do wanoci
czowiekiem w caym Dystrykcie Kolumbii. I czy to prawda, czy nie, nie wyjdziesz std z
tym papierem pod pach. Na tym wistku a si roi od operacyjnych kodw Firmy i innych
istotnych drobiazgw. Nic z tego, stary.
- Nie podoba mi si twj ton, Torriti...
Czarnoksinik przyczapa bliej Bobbyego, jedn rk wykrci mu nadgarstek, a
drug wyrwa depesz. Patrzcy na to ludzie zamarli w oczekiwaniu na wynik potyczki. Leo
jednym skokiem znalaz si przy Czarnoksiniku.
- Przesadzasz, Harvey. To prokurator generalny, zna zasady...
- Ty i twj brat spieprzylicie ca robot - warkn Torriti do Bobbyego. - Zatoka
wi to by twj bd. Przez ciebie kubascy bojownicy o wolno gnij w wizieniach
Castro.
Twarz Bobbyego posiniaa z wciekoci.
- Jeste skoczony - wycedzi pod adresem Torritiego, po czym zwrci si do Leo. -
Ma wylecie z tego budynku, z tego miasta i z tego kraju.
- Pierdol si - odszczekn Czarnoksinik i zamacha na Bobbyego, jakby chcia
zatrzyma takswk. - Kacie mu si odpierdoli! - rykn na cae centrum dowodzenia,
zakry doni usta i bekn. Potem pchn drzwi i z trudem si przez nie przeciskajc,
wytoczy si na korytarz.
*
- Gdyby to widziaa! - mwi z przejciem Jack. - Wyglda jak Mojesz, patrzcy na
Ziemi Obiecan, w ktrej nigdy nie bdzie dane mu zamieszka. Wszyscy wiedz, e Dulles
musi polecie, ale wielu z nas jest po jego stronie.
Rany od szrapnela na udzie Jacka zasklepiy si i zarosy szorstkimi strupami. W
ciemnoci sypialni Millie delikatnie przesuna po nich palcami, po czym przytulia si do
jego szczupego ciaa.
- Odkd wrcie, nie przespaam porzdnie ani jednej nocy - wyszeptaa mu do ucha.
- Budz si i sprawdzam, czy to naprawd ty, czy tylko wytwr mojej wyobrani.
Jack przygarn j do siebie.
- Dzi w nocy te ci si tak zdawao?
Koniuszkiem jzyka musna patek jego ucha.
- Uwielbiam, kiedy jeste we mnie, Jack. Chciaabym, eby pozosta tak na zawsze.
- Byoby cudownie, ale c robi... Orgazm to nasz wrg. Jest jak napis koniec,
ktry pojawia si na ekranie.
- Zawsze mona zacz od nowa.
- Ty moesz, ale przecitny miertelnik, taki jak ja, musi odpocz kilka godzin.
- A jeli uda mi si rozpali ci szybciej?
- Jak...?
Millie poczua, e znw ogarnia go podniecenie.
- Opowiem ci o tym, co mogabym zrobi, eby ci rozpali.
Oboje parsknli miechem. Ciasno objci, przez chwil suchali dochodzcych z
interkomu dwikw. W ssiednim pokoju Anthony przez sen przewraca si w eczku.
- Mwie o Dullesie - przypomniaa Millie.
- Zachowa si bardzo przyzwoicie. Jak prawdziwy dentelmen. Nigdy by nie
pomylaa, e wkrtce ma ustpi miejsca jakiemu nadzianemu katolickiemu konstruktorowi
statkw, przyjacielowi JFK. Podj prezydenta jak udzielny ksi i oprowadzi go po nowych
wociach, wskazujc co ciekawsze rzeczy swoj nieodczn fajk...
- Jakie jest Langley?
- Bardzo nowoczesne, dopracowane w kadym szczegle. Nawet nie ma porwnania z
Alej Karaluchw. Po tamtej ciasnocie to prawdziwe salony. Kady wydzia ma teraz wasne
biura. Sekcja Sowiecka na trzecim i czwartym pitrze, a PR i twj gabinet na pitym, eby
szychy z szstego miay blisko... - Jack zachichota. - Nie lubi si z wami rozstawa!
- Jestemy dla nich jak przytulanki - powiedziaa Millie.
- Zupenie nie rozumiem dlaczego. Przecie w kadym wywiadzie powtarzacie tylko:
Bez komentarza.
- I o to chodzi...
- W Langley atwiej si bdzie pracowao - cign Jack. - W biurze DCI jest kilka
poczekalni; gocie wreszcie przestan na siebie wpada. Dokumenty wewntrz budynku
mona przesya bezporednio poczt pneumatyczn. Zaoyli nam rwnoleg lini
telefoniczn i kademu przydzielili numer z centrali Departamentu Stanu albo Obrony, a
specjalnie przeszkolone operatorki bd udawa sekretarki rozmaitych instytucji rzdowych.
Przykro mi, ale pan McAuliffe jest w tej chwili nieosigalny. Moe co przekaza? -
przedrzenia wyimaginowan sekretark.
Przez chwil leeli w ciszy. Millie suchaa oddechu Jacka i nagle przyszo jej na
myl, e to najbardziej krzepicy dwik, jaki zna.
- Wspaniale byo dzi na grillu u Kritzkych - powiedziaa, zmieniajc temat. - Adelle
wszystko tak wietnie przygotowaa!
 - Leo i ja bardzo si zaprzyjanilimy - odpar Jack sennym gosem.
- Leo, Ebby i ty... To ta historia w Zatoce wi tak was do siebie zbliya, prawda?
- Zgadzamy si w wielu sprawach. Zaczynaj nas ju nazywa trzema muszkieterami,
bo zawsze trzymamy si razem: razem pracujemy, razem jemy lunch, razem spdzamy
weekendy. - Jack zamilk na chwil. - Bardzo lubi Ebbyego... Jest z nas najlepszy. Kiedy
trzeba, potrafi dziaa, rzuci si w wir walki jak wtedy w Budapeszcie, ale umie te myle i
wie, e czasem dobrze spojrze na wszystko z dystansu. Nie boi si gono mwi, co mu ley
na sercu. Bdzie wietnym szefem Sekcji Rosji Sowieckiej. Nie mogli wybra lepiej. Co mi
si zdaje, e nasz Ebby daleko zajdzie...
- Co mia na myli ojciec Adelle, kiedy powiedzia tobie i Leo, e sysza to z
pierwszej rki? I co takiego usysza?
- Phil Swett regularnie bywa w Biaym Domu. Powiedzia, e kiedy jad tam lunch w
zeszym tygodniu, bracia Kennedy przez cay czas mwili tylko o Wietnamie. A Lyndon
Johnson zleci Adelle przygotowanie raportu, przedstawiajcego oficjalne stanowisko rzdu w
tej sprawie.
- A co tak naprawd dzieje si w Wietnamie, Jack?
- Jak dotd niewiele. Wybucho powstanie przeciw komunistom, ale to tylko pretekst.
Po tym, co si wydarzyo na Kubie, Kennedy doszed do wniosku, i musi przekona
Chruszczowa, e potrafi by twardy. Twardy i nieprzewidywalny. Wietnam to wietna okazja,
eby urzdzi pokazwk na uytek Rosji. Firma wzmacnia swoj tamtejsz placwk, a JFK
wyle tam kilkuset komandosw z zielonych beretw, eby pomogli szkoli partyzantw.
- Oby tylko nie przeholowa, bo potem moe si z tego nie wyplta. Amerykanie
raczej nie popr wojny w Azji.
- To tak daleko. - Jack ziewn w poduszk. - Nikt nawet nie zauway.
*
Cztery dziewczynki - dwie nowe i dwie, ktre mieszkay w willi ju od p roku -
siedziay w kucki na pododze i gray w ciupy. Wszystkie byy golusiekie jak je Pan Bg
stworzy.
- Robi pitki - ogosia szczuplutka blondyneczka, ktrej zociste pukle opaday do
poowy nagich plecw.
Podrzucia w gr kamyczek, zrcznie zebraa reszt i zapaa spadajcy kamyk,
zanim zdy uderzy o podog.
- Podrzucasz za wysoko - alia si jedna z nowych. - Dlatego cigle wygrywasz.
- Kady moe rzuca, jak chce - wytkna jej zotowosa.
 - A wanie, e nie - upieraa si tamta.
- A wanie, e tak!
- Nie!
- Wujku, chod i powiedz, kto ma racj! - zawoaa blondynka.
- Dajcie mi spokj, jestem zajty! - odkrzykn Dziadek z kta pokoju.
- Ja tak nie chc - zocia si nowa. - Jak nie ustalimy jasnych regu, ona bdzie
zawsze wygrywa.
Dziadek siedzia za biurkiem, sczc gorc herbat przez trzyman w ustach kostk
cukru, i po raz kolejny czyta najwiesze wiadomoci od SASZY. Jedna z nowych -
chudziutka dziewczynka, ktra chodzia na paluszkach niczym baletnica - podesza do niego i
zarzucia mu ramiona na szyj.
- Jaka liczna ksika, wujku! Poka mi, chc zobaczy - poprosia.
- To si nazywa atlas wiata - pouczy j Dziadek, dumny, e podopieczne robi
postpy w nauce i pilnie ksztac si pod jego okiem.
- A co za wiat jest w tym atlasie? - dopytywaa si dziewczynka, wsuwajc mu chud
rk pod koszul.
- Caa kula ziemska. Popatrz tutaj... na kadej stronie s mapy rnych krajw.
- To na wiecie jest a tyle krajw, e mona nimi zapeni tak grub ksik?
- Nawet wicej, kochanie.
- A jaki kraj jest na tej stronie, wujku?
- Wietnam.
Zachichotaa mu do ucha.
- Nigdy nie syszaam o takim kraju.
- Moesz by spokojna, e wkrtce usyszysz - zapewni j Dziadek.
*
Kariera Czarnoksinika na stanowisku szefa placwki w Rzymie zacza si niezbyt
pomylnie, bo podczas pierwszej narady przy okrgym stole zdrzemn si w obecnoci
ambasadora. Oficer polityczny ambasady, doktor John Hopkins, krtkowidz okularnik, ktry
mia fatalny zwyczaj pocigania nosem po kadym wypowiedzianym zdaniu, rozwodzi si
nad niuansami ostatniego przemwienia przywdcy Woskiej Partii Komunistycznej, Palmira
Togliattiego. Wszystko wskazywao na to, i Togliatti dy do uniezalenienia si od swego
Wielkiego Brata z Kremla, i attach uzna, i naley z tego skorzysta, na wszelkie moliwe
sposoby popierajc rozam w onie wiatowego komunizmu. W poowie przydugiej perory
zwaliste cielsko Czarnoksinika osuno si bezwadnie na krzele, gowa opada mu na
pier, z ktrej dobyo si gone chrapanie, a spod kraciastej marynarki wypad rewolwer o
perowej rkojeci i z trzaskiem gruchn o podog. Torriti ockn si gwatownie.
- Przeszkodzilimy panu w drzemce? - zapyta ambasador.
- Daj wytchnienie moim oczom, ale gowa pracuje przez cay czas - odpar
Czarnoksinik, schylajc si po bro. - Syszaem kade sowo.
- Na drugi raz prosz sucha z otwartymi oczami - uci sucho dygnitarz.
Dlaczego akurat w Rzymie? - depeszowa ambasador do Foggy Bottom37 w
Waszyngtonie, kiedy par dni pniej Torriti zjawi si pijany na przyjciu ku czci woskiego
ministra spraw zagranicznych. Mamy tyle innych ambasad na caym wiecie... W kadej z
nich mgby si ukry przed Bobbym Kennedym.
Czarnoksinik musia uda si na wygnanie, chocia broni si przed tym zbami i
pazurami.
- Praworzdny obywatel i patriota Torriti zostaje deportowany do Woch, a te kutasy z
cosa nostry, Rosselli i Giancana, yj sobie w Ameryce jak u Pana Boga za piecem -
mamrota do mikrofonu na kameralnym przyjciu poegnalnym, ktre Dick Bissell wyda w
przeddzie jego odlotu do Rzymu.
Na sali rozlegy si miechy. Angleton, jeszcze chudszy, jeszcze bardziej ponury i
bardziej zamylony ni zwykle, wynurzy si z podbiegunowych ciemnoci swojej samotni,
aby wrczy upominek czowiekowi, ktrego szczerze nie znosi, o czym wszyscy doskonale
wiedzieli. Bya to rcznie szyta skrzana kabura na trzydziestksemk Torritiego.
- O Jezus... James, naprawd nie wiem, co powiedzie - wykrztusi Czarnoksinik, po
raz pierwszy w yciu nie znajdujc waciwych sw.
- Nie Jezus James - poprawi go gniewnym tonem Angleton - tylko James Jesus.
Torriti zerkn na Jamesa Jesusa Angletona, niepewny, czy to art, ale wyraz witego
oburzenia, malujcy si na pospnym obliczu szefa kontrwywiadu, szybko wyprowadzi go z
bdu.
- Przepraszam, przepraszam. - Czarnoksinik gi si w ukonach, przymierzajc bro
do nowej kabury. - James Jesus, oczywicie, jakebym mia...
Przez kilka pierwszych miesicy po przyjedzie do Rzymu Czarnoksinik uczciwie
stara si prowadzi placwk, ale wkrtce zacz brn z jednej afery w drug. Bywao, e
jadc z miejscowym pukownikiem karabinierw na inspekcj jugosowiaskiej granicy,
chrapa w najlepsze przez ca drog na tylnym siedzeniu fiata, odsypiajc nocne hulanki i

37
Patrz przypis na s. 48.
popijawy. Wda si w romans z wosk aktoreczk, ktrego nie dao si zatuszowa, bo nim
si obejrzeli, sprawa trafia do rubryk towarzyskich kilku rzymskich brukowcw. Potem
zadar z ambasadorem, co odbio si gonym echem a w Departamencie Stanu. Byy te
dwa drobne wypadki samochodowe - jeden spowodowany przez samochd z ambasady, a
drugi przez prywatne auto Czarnoksinika, zakupione podobno w jakim komisie, ktrego
waciciel zaklina si, e zostao mu skradzione, Torriti za utrzymywa, i uici zapat w
gotwce, chocia odmwi przedoenia rachunku z domniemanej transakcji. T spraw
rwnie zatuszowano, gdy tylko fundusze rezerwowe Firmy zmieniy waciciela. Nim
nadszed lipiec, Czarnoksinik wprowadzi zwyczaj sobotnich wypadw do Berlina. Podczas
tych sentymentalnych eskapad w towarzystwie starych kumpli, ktrzy suyli pod nim, kiedy
by jeszcze szefem berliskiej bazy, robi rundki po barach, gdzie jego imi obroso ju w
legend, a potem wasa si po ciemnych zaukach koo Checkpoint Charlie, eby znowu
poczu si w wirze walki, jak sam to okrela. Pewnego pamitnego wieczoru, po kilku
szklaneczkach whisky w pubie w sektorze brytyjskim, musieli go si powstrzyma od
wkroczenia do strefy sowieckiej, gdzie chcia znale godnych siebie kompanw do kieliszka.
Pewnej sierpniowej niedzieli, o drugiej w nocy, wdrapa si ze swoim starym druhem z
Mosadu, Ezr Ben Ezr, na dach jakiego budynku mieszkalnego, eby popatrze, jak
wschodnioniemieccy onierze, pod lufami radzieckich czogw, rozcigaj na granicy zasieki
z drutu kolczastego. Za czogami i oddziaami jechaa kolumna buldoerw, ktre wiatami
wypalay tunel w kurzu i ciemnoci, rwnajc szeroki pas ziemi niczyjej, pniej
zaminowany.
- Dziewi w skali Richtera - powiedzia Rabbi do przyjaciela. - Moje rda donosz,
e jest to odpowied Chruszczowa na Zatok wi. Maj zamiar zbudowa chiski mur przez
cae Niemcy, eby oddzieli komunistw od wolnego wiata.
Czarnoksinik wycign z kieszeni flaszk i poda j Rabbiemu. Ben Ezra potrzsn
gow.
- Nie mamy co witowa - westchn ze smutkiem. - Teraz wydobycie std ydw
bdzie graniczy z cudem.
Wrciwszy tej nocy do Rzymu, Torriti zasta na biurku dwa kuchenne kubki i butelk
taniej whisky, a na kanapie chrapicego w najlepsze Jacka McAuliffea. Potem, przy wietle
nocnej lampki, rzucajcej tajemnicze cienie na ciany w kolorze kawy z mlekiem, roztrzsali
swe rozterki, topic chandr na dnie kieliszka. Czarnoksinik zamruga podpuchnitymi
oczami, wyj swj ukochany rewolwer o perowej rkojeci i pooy go sobie na kolanach,
celujc luf prosto w brzuch Jacka.
 - Nie urodziem si wczoraj, chopie - zrzdzi. - Nie kazali ci tu jecha taki kawa,
ebymy sobie mogli pogawdzi. Wal miao! O co chodzi?
- Chodzi o to, Harveyu, e przynosisz wstyd caej Firmie.
- Kto tak mwi?
- Amerykaski ambasador w Rzymie tak mwi. Nowy DD/O, Dick Helms, jest tego
samego zdania, a nowy DCI, John McCone, zgadza si z nimi w zupenoci.
- Pieprzy ich.
- Chodzi te o to, e ju do dugo siedzisz w tym fachu. Nie oszczdzae si. Masz
prawo by przemczony.
- Krtko mwic, chodzi o to, e powinienem zrobi sobie fajrant, tak?
- Wziwszy wszystko pod uwag, tak byoby chyba najlepiej, Harveyu.
- Ciesz si, e to wanie ciebie przysali, Jack. - Czarnoksinik, nagle zupenie
trzewy, wyprostowa si na krzele. - Czy chc, ebym tu zosta, dopki nie przyjedzie nowy
szef placwki?
- Ja jestem nowym szefem placwki, Harveyu.
Torriti skin apatycznie gow.
- Twoja wola, chopie.
Czarnoksinik sam sobie zorganizowa przyjcie poegnalne w sali balowej
rzymskiego Hiltona. Z gonikw dobiegay patetyczne dwiki arii w wykonaniu odkrycia
ostatniego sezonu, modego woskiego tenora Luciana Pavarottiego. Alkohol pyn
strumieniami. Wygaszano pompatyczne przemwienia, przy czym sowa koniec epoki
powtarzay si niczym refren. Okoo pnocy Jackowi w kocu udao si zadzwoni do
Millie. Powiedziaa, e przyleci za tydzie razem z Anthonym, a meble przypyn
frachtowcem pod koniec miesica. Czy znalaz ju mieszkanie? Obieca, e zacznie szuka od
poniedziaku.
Wrciwszy do sali, zauway, e kierownik nocnej zmiany Hiltona wyczy
klimatyzacj. Garstka maruderw dryfowaa w stron wyjcia, a dwie dorodne sekretarki
taszczyy niele ju wstawionego Czarnoksinika, ktry bezskutecznie usiowa je namwi,
eby wynieli si wreszcie z tej speluny i spdzili reszt wieczoru w jakim przyzwoitym
lokalu. O drugiej nad ranem Jack i jego dawny mistrz wytoczyli si chwiejnym krokiem z
hotelu na ulic. Duszny sierpniowy upa uderzy ich prosto w twarz.
Jack stkn.
- Chodmy gdzie, gdzie da si oddycha.
- I gdzie daj wdk - zgodzi si Torriti.
 Objci wp, pohalsowali do Excelsioru przy via Veneto i sutym napiwkiem
przekupili zaspanego barmana, eby nala im strzemiennego.
ujc oliwk, Czarnoksinik zerkn spod oka na Jacka.
- Powiedz prawd... Kochae j, stary?
- Kogo?
- T niemieck dziewczyn. T tancerk, ktra si zastrzelia. Kryptonim TCZA.
- Lili... Tak, Harveyu, kochaem j.
- Tak mylaem. - Torriti pocign yk burbona. - Chc, eby wiedzia, e nie bya
moj przynt, Jack.
- Ju to mwie. Wtedy...
- Bya wojna, ale s pewne granice, ktrych nigdy nie przekraczam.
- Wiem, Harveyu.
- Wierzysz mi, synu, prawda?
- Wierz.
- Bo gdyby mi nie wierzy, gdyby myla, e uyem jej jako przynty, kiedy
pichciem t cholern papk... bardzo by mnie to bolao. Wiesz, o co mi chodzi?
- Wiem. Nie mam do ciebie alu.
Czarnoksinik klepn Jacka w plecy.
- To wiele dla mnie znaczy, synu... - Rozejrza si niespokojnie za butelk.
Znkany barman napeni szklanki.
- To ju naprawd ostatni. Rano id do pracy... Musz kiedy spa!
Torriti stukn si z Jackiem. Brzkno szko.
- Przyznaj, e niele to wymyliem. Moja papka barytowa to by majstersztyk. Sam
powiedz, kto wywcha Philbyego? Moe nie ja? A ten pieprzony Jezus James, wiesz, o kim
mwi, tylko fundowa mu obiadki w La Nioise.
- Firma duo ci zawdzicza, Harveyu.
Torriti pochyli si do Jacka tak blisko, e omal nie spad ze stoka.
- Mamy jeszcze jednego kreta - wymamrota, zionc mu alkoholem prosto w twarz. -
Synny SASZA... A ja wiem, kto to jest.
- Znasz tosamo SASZY?!
- Pieprzony A. Zdradz ci may sekret, synu. SASZA to nie kto inny, tylko sam Jezus
James pieprzony Angleton...
Widzc, e Jack si umiecha, Torriti skrzywi si ordynarnie.
- Sporo o tym mylaem, brachu. Wiem, wiem, mam tylko poszlaki... Ale spjrz na to
inaczej: aden kret, o ile faktycznie istnieje, nie narobiby w Firmie wicej szkody ni sam
Angleton.
- Nie jestem pewien, czy za tob nadam...
- Przez ostatnie dziesi lat wywrci cae CIA do gry nogami, szukajc kretw,
dobrze gadam, chopie? No to powiedz mi, czy kiedykolwiek znalaz jakiego? Odpowied
brzmi: nie. Ale doprowadzi Sekcj Rosji Sowieckiej do zapaci, bo wszyscy wszystkich
podejrzewaj i nikt ju nikomu nie ufa. Znam chopakw, ktrzy boj si sprowadzi zbiega
w obawie, i Angleton pomyli, e instaluj w Firmie wtyczk KGB, bo sami te s
wtyczkami. Kiedy przeprowadziem mae dochodzenie... Jezus James zrujnowa karier
ponad stu swoim pracownikom. Wchodzi w skad komisji do spraw awansw...
- Nie wiedziaem.
- Ale ja wiem. Cofn dziesitki nominacji, wysa przyzwoitych ludzi na wczeniejsz
emerytur. Pewien oficer z czarnej listy Angletona przeszed pomylnie test na wariografie i
wyjecha do Parya obj tamtejsz placwk. Wiesz, co zrobi Angleton?
- Co?
- Pieprzony Jezus James polecia do Francji i osobicie ostrzeg francuski
kontrwywiad, e szef placwki CIA jest sowieckim kretem, a pieprzone abojady natychmiast
zablokoway wszelkie kontakty. Do cikiej cholery! Angleton rozgasza w Kongresie tym,
ktrzy jeszcze chc go sucha, e konflikt chisko-sowiecki to dezinformacja KGB, majca
na celu upienie czujnoci Zachodu. To samo z Tito w Jugosawii.
Barman skoczy my szklanki.
- Panowie, miejcie serce. Musz ju zamyka.
Czarnoksinik zsun si ze stoka i podcign wysoko, prawie pod pachy, swoje
workowate spodnie.
- Zapamitaj sobie dobrze, chopie, od kogo pierwszy raz to usyszae - powiedzia. -
Jezus James pieprzony Angleton to SASZA.
- Nie zapomn, Harveyu.
- Dupek myla, e kupi mnie now kabur, ale ja jestem o krok przed nim. Cholera,
moe i zataczam bdne koa, ale jeszcze potrafi by o krok przed wszystkimi.
Przed Excelsiorem Torriti rozejrza si po opustoszaej ulicy, prbujc odgadn, w
ktr stron powinien i i co zrobi z reszt ycia. W kocu poczapa w stron
amerykaskiej ambasady. Jack powlk si za nim, nieco z tyu.
Gdy Czarnoksinik stan przed bram, mody onierz piechoty morskiej,
dyurujcy w przeszklonej budce, powita go subicie.
 - Dzie dobry, sir.
- Mwi ci, kurwa, e nie! - zawoa Torriti przez rami do Jacka, ktry przeszed
obok stranika, kierujc si do gwnego wejcia. - Nie wystawiem im TCZY... Nie bya
moj przynt!
Zatoczy si na cian, rozpi rozporek, ugi kolana i zacz sika.
- Pamitabym to, chopie. Co takiego utkwioby mi w mzgu jak jaki cholerny guz.
Jack dogoni Czarnoksinika.
- Wiem co o tym, Harveyu...
Nagle zobaczy wyblade twarze Roberta, Orlanda i innych Kubaczykw,
stoczonych w wiziennej celi. Mrugajc gwatownie powiekami, eby odpdzi w natrtny
obraz, rozpi rozporek i rwnie sobie uly pod cian ambasady.
Torriti bezmylnie utkwi wzrok w rozlewajc si u jego stp kau moczu.
- Wci jeste Uczniem Czarnoksinika, chopie?
- Tak, Harveyu. Jestem Uczniem Czarnoksinika. To dla mnie zaszczyt.
 CZ IV

LICHO NIE PI

I prbowaa wyobrazi sobie, jak wyglda pomie wiecy po zdmuchniciu wiecy...

 Zdjcie: czarno-biaa fotografia, zrobiona w rodku nocy filmem ASA 2000 przy
wietle rzucanym przez kute elazne latarnie, ukazuje sylwetki dwch mczyzn, mijajcych
si porodku opustoszaego mostu. Wygldaj, jakby zatrzymali si na krtk chwil, eby
zamieni ze sob kilka sw. Starszy, wymizerowany, w okularach z grubymi szkami, ktre w
blasku ulicznych lamp wygldaj jak umazane sadz, przeczesuje kocist doni rzednce
wosy. Gest w zdradza niepokj i zniecierpliwienie. Drugi mczyzna, modszy i wyszy,
ubrany w bezksztatny, workowaty paszcz przeciwdeszczowy, umiecha si nieznacznie, jakby
ubawiony zasyszanym przed chwil dowcipem. Zdjcie zostao zrobione przez dziennikarza z
Der Spiegel, ktry obserwowa most na polecenie Organizacji Gehlena z Pullah. Zanim
Der Spiegel opublikowa fotografi, CIA dowiedziaa si o jej istnieniu i spowodowaa, e
negatyw i odbitki zostay zarekwirowane przez pewnego niemieckiego prokuratora i
przekazane szefowi berliskiej bazy, ktry podar wszystko prcz jednej jedynej kopii,
zoonej w archiwach placwki. Fotografi opatrzono piecztkami cile tajne i Tylko do
archiwum.
 1.

CZERIOMUSZKI, OBWD MOSKIEWSKI, RODA, 1 MAJA 1974

Na ekranie telewizora robotnicy Fabryki Nawozw Sztucznych Czerwona Gwiazda

z Niniewartowska nad Obem wylewali si dug kolumn na plac Czerwony, niosc
ogromn tekturow podobizn sekretarza generalnego Komunistycznej Partii ZSRR, Leonida
Breniewa. Gdy koyszcy si nad gowami uczestnikw pochodu portret ukochanego
przywdcy zrwna si z trybun, wzniesion na szczycie Mauzoleum Lenina, z tumu
wybiega szczuplutka dziewczynka w przetykanych zot nitk rajstopach i srebrnym
fartuszku, wskoczya na wiodce w gr schodki i wrczya pierwszemu sekretarzowi,
ktrego twarz pokryta bya na uytek kamer telewizyjnych grub warstw makijau, bukiet
czerwonych i rowych godzikw.
- Jaka ona liczna! - zawoaa jedna z siedzcych przed telewizorem dziewczynek,
dwunastoletnia Czeczenka o niewinnych oczach. - Gdyby wujek to widzia, zaraz by zapa za
telefon i zapyta, jak si nazywa.
Wujek widzia - zosta bowiem zaproszony przez sekretarza generalnego do jego
prywatnego apartamentu na Kremlu, gdzie wraz z szefem Komitietu Gosudarstwiennoj
Biezopasnosti i kilku starszymi oficerami Zarzdu oglda pochd pierwszomajowy na
gigantycznym ekranie, sczc szampana i przegryzajc zakuskami. W willi Apatoww pod
Czeriomuszkami ulubienice wujka - obecnie jedynie pi, poniewa szsta, Ujgurka z
Sinciang w Azji rodkowej, zostaa odesana do domu, gdy podczas kpieli wydao si, e
dostaa miesiczk - znudziy si ogldaniem pochodu, ktry mia trwa jeszcze bite cztery
godziny, i postanowiy pobawi si w chowanego. Przycupnwszy w szafie za szlafrokami
wujka, Kubanka imieniem Revolucin odkrya w pudeku po butach rewolwer, may jak
dziecinna zabawka.
- Chodcie! - krzykna, wychodzc ze swej kryjwki. - Zobaczcie, co znalazam.
Dzie by wyjtkowo ciepy jak na t por roku, ale nikt nie pomyla o wyczeniu
centralnego ogrzewania. W sypialni wujka zrobio si gorco jak w saunie. Dziewczynki, w
samych majteczkach i cienkich koszulkach, usadowiy si krgiem na ogromnym ku, a
Revolucin nauczya je nowej gry, o ktrej syszaa jeszcze w Hawanie. Usuna z rewolweru
wszystkie kule prcz jednej. Potem spojrzaa na swe towarzyszki i wyrecytowaa z pamici
fragment z ulubionej ksiki wujka: Na to kot: Adwokatem, sdzi, wonym i katem ja sam
bd. Ja sam te ska ciebie na mier. Nastpnie zakrcia bbenkiem i zacisnwszy
powieki, wsadzia sobie koniec dugiej lufy do ust. Trzymajc bro oburcz, nacisna spust.
Gdy kurek opad na pust komor, rozleg si suchy trzask. Umiechajc si niewinnie,
podaa rewolwer siedzcej po jej prawej stronie kuzyneczce z Kazachstanu. Dziewczynka
spojrzaa na bro bezradnie, wic Revolucin zrobia to za ni - zakrcia bbenkiem, woya
jej luf do ust i pokazaa, jak trzeba nacisn spust. Znw szczkn kurek.
Czeczenka, ktra bya nastpna, potrzsna gow.
- Ojejku, ja nie chc w to gra - pisna.
- Musisz - nalegaa Revolucin. - Kiedy si ju zacznie, nie ma odwrotu. To jak u
Alicji i jej przyjaci, rozumiesz? Kady wygra i kady dostanie nagrod.
- Czy ja wiem...
- Graj, graj - prosiy wszystkie. - Nie bd taka...
Czeczenka niechtnie wzia bro do rki. Zakrcia bbenkiem i z wahaniem woya
sobie luf do ust.
- No, szybciej, przecie to tylko zabawa - ponaglaa j niecierpliwie Revolucin.
- Graj, graj - namawiay koleanki, widzc, e jeszcze si waha.
Wznoszc oczy do nieba, Czeczenka westchna i pocigna za spust.
Tym razem rozleg si guchy trzask miadonej czaszki. Odamki koci, strzpki
mzgu i krew zbryzgay cian i skulone na ku dziewczynki.
Wrciwszy wieczorem z Moskwy, wujek zasta w sypialni ciao maej Czeczenki.
Dugo nie mg doj do siebie. Uspokoi si dopiero wtedy, gdy mczyni w biaych kitlach
wynieli zwoki z domu, owinwszy je uprzednio w zakrwawione przecierado. Ledwie ywe
z przeraenia protegowane zostay odesane do przymusowej kpieli, podczas gdy wujek
zmywa gbk ze ciany za kiem lady krwi i resztki mzgu. Revolucin musiaa
wysucha reprymendy za zabaw z broni i nie dostaa za kar kolacji. Nie pozwolono jej
take uczestniczy w przytulankach i caowankach, ktre zawsze nastpoway po czytaniu na
dobranoc z podniszczonej ksiki wujka, teraz poplamionej krwi.
Nastpnego popoudnia na progu apartamentu w willi Apatoww stana nowa
dziewczynka. Na imi miaa Aksinia. Przyjechaa z Niniewartowska nad Obem, a ubrana
bya w poczochy ze zot nitk i srebrny fartuszek.
*
Poruszajc si niczym zjawy pord ciszy i bezruchu, jakie zwykle panuj tu przed
witem, siedmiu czonkw grupy specjalnej, ubranych w identyczne czarne spodnie, golfy i
adidasy, zaatakowao dom w Oak Park niedaleko Chicago. Trzej z nich odcili lini
telefoniczn i kable elektryczne, potem wspili si na wysoki ceglany mur z kawakami szka
wtopionymi w grn krawd, lekko zeskoczyli na trawnik i wamali si do strwki. Przy
uyciu puszek po aerozolu, wypenionych gazem paraliujcym sowieckiej produkcji,
obezwadnili trzech ochroniarzy, picych na wojskowych pryczach, zanim ci zdoali
podnie alarm. Dwaj inni napastnicy przecili szyb w piwnicznym okienku i wlizgnwszy
si do rodka, wyldowali w starym koszu na wgiel. Przemknli bezszelestnie do maej
subwki, gdzie zaskoczyli lec w ku par Koreaczykw, ktrych zwizali i
zakneblowali. Dowdca grupy specjalnej i jeden z jego ludzi wdrapali si po kracie na taras.
Krtkim omem ze spiowanym kocem wywayli okno balkonowe na pitrze. Lawirujc
wrd okrgych stolikw i wyplatanych krzese, przebiegli przez pokj i wypadli na
korytarz, gdzie drzema w fotelu stranik z nocnej zmiany. Byskawicznie odurzyli go gazem
i bezszelestnie opucili na podog. ciskajc mocno czeskie pistolety kalibru 7,65 z
tumikiem, dwaj intruzi pchnli drzwi ogromnej sypialni przesyconej zapachem cygar,
ktrych niedopaki walay si wok szklanej popielniczki na nocnej szafce. Niski, ysiejcy
mczyzna w pasiastej piamie, wyrwany raptownie z gbokiego snu, usiad na ku.
Przygwodzio go wiato dwch latarek.
- Co jest, kurwa...?
Moda kobieta z dugimi farbowanymi wosami i obfitym biustem wysuna si spod
kodry i przykucna w kcie, zakrywajc nagie ciao rbkiem zasony. Jeden z napastnikw
skin w kierunku drzwi do azienki. Kobieta, szczliwa, e moe si wymkn, runa przez
pokj i zamkna si w toalecie.
- Kto was, kurwa, przysa? - zachrypia mczyzna, wpatrzony w luf rewolweru,
wycelowan prosto w jego twarz.
Dowdca grupy specjalnej wyj nylonow yk i zacz przywizywa mu rce i
nogi do ka.
- Co wy, do kurwy ndzy...? Mwi wam, e robicie bd! Nie wiecie, kim jestem?
Kurwa, to si nie dzieje naprawd...! Nie mnie...
Unieruchomiony we wasnym ku mczyzna wpad w popoch.
- Czekajcie... Dam dwa razy tyle ni ten skurwiel, co wam paci! Przysigam na
Chrystusa. Podwoj! Nawet potroj... Tak, potroj. - Wykrci gow w stron drzwi. -
Charlie, gdzie jeste, do cholery? - Znw odwrci si do swoich oprawcw. - Dostaniecie
trzy razy tyle... Sta mnie na to! mierdzi wam moja forsa? Darowanemu koniowi nie zaglda
si w zby... Mwi wam, moecie zgarn fur szmalu. Jezu Chryste, nie stjcie tak! Co si
gapicie? Powiedzcie co!
Dowdca podnis z ka poduszk.
 - Hubiese sido mejor para ustedes de no haber nacido nunca - wymamrota.
- O Jezu, nie znam hiszpaskiego. Co to ma, kurwa, znaczy?
- Mwi po kubasku - odpar dowdca. - Mwi: lepiej by byo dla was, ebycie si
nigdy nie narodzili.
- Matko Przenajwitsza, nie mam zamiaru tu wykitowa. Nie chc. Odmawiam.
Dowdca powoli opuci poduszk na twarz swojej ofiary.
Niski, ysiejcy mczyzna w piamie, wykrcajc gow na boki i szarpic yki,
ktre wrzynay mu si w ciao, wycharcza z trudem:
- ...prosz, nie... bagam was... na mio bosk... prosz, och, prosz... miejcie lito...
na kolanach... was bagam...
Drugi napastnik przytkn tumik do poduszki i wystrzeli siedem kul prosto w twarz
mczyzny.
*
Tu po pnocy zatok Dumfoundling przecia samobiena barka mieciarka,
regularnie obsugujca statki, ktre kotwiczyy u wybrzey North Miami Beach. Morze byo
spokojne, lekka bryza ledwie muskaa zwisajc z masztu spowia flag. Na falach taczyy
wiata rufowe, a w grze poprzez zamglone niebo przewieca sierp ksiyca, zapalajc w
kilwaterze srebrzyste iskierki. W zzie, po kostki w mieciach, rozstawiwszy szeroko nogi dla
utrzymania rwnowagi, sta wysoki, szpakowaty mczyzna o smutnej twarzy. Czterech ludzi
w czarnych spodniach, golfach i kaloszach trzymao go na muszce. Mczyzna zdj
marynark, wywrci j na lew stron i pooy na stercie odpadkw. Potem rozwiza
krawat, odpi srebrne spinki do mankietw i pooy je na marynarce. Chwyciwszy si burty,
zrzuci najpierw jeden, potem drugi mokasyn ze skry aligatora, cign skarpetki i
przytrzymujce je na ydkach podwizki. Rozpi srebrn sprzczk paska i guziki przy
rozporku, opuci spodnie do kostek i ostronie je zdj, starajc si nie stawia goych stp w
cuchncych mieciach. Rozpi guziki koszuli i rzuci j na kupk ubra. Zegarek i
diamentowy sygnet z maego palca cisn za burt. Potem spojrza na dowdc grupy
specjalnej, ktry obserwowa go z otwartych drzwi sterwki.
Dowdca pokaza palcem na biae slipy mczyzny. Ten zsun je bez sowa, zoy i
doczy do reszty ubra. Wyprostowa si i sta tak, zmarznity, zupenie nagi, z rkami
skrzyowanymi na owosionej piersi.
- Gotowe. A teraz powiedz mi, kto chce mnie stukn! - zawoa w stron sterwki.
- Hubiese sido mejor para ustedes de no haber nacido nunca! - odkrzykn dowdca.
Nagi mczyzna, ktry zna hiszpaski, potrzsn z niesmakiem gow. - Ktokolwiek
to jest, przeka mu, eby si odpierdoli - powiedzia.
Oprawcy podeszli i zwizali mu nadgarstki i kostki ng kablem telefonicznym, ktry
zacisnli kombinerkami, a wern si w skr i trysna krew. Nagi mczyzna milcza,
kiedy wkadali go do pustej beczki po paliwie, usadzajc go w rodku, z kolanami
podcignitymi pod brod. Zamknli wieko, przybili je kilkoma uderzeniami motka i
przenieli beczk na pomost, biegncy od dziobu do rufy nad zz ze mieciami. Beczk
opasali cikim kotwicznym acuchem, zabezpieczajc j dodatkowo grubym drutem. Na
znak dowdcy czterej mczyni potoczyli beczk w stron burty. Zanim zepchnli j do
morza, ze rodka dobieg ich guchy okrzyk:
- Niech si, kutas, pierdoli!
Beczka uderzya o lustro wody i przez chwil unosia si na powierzchni. Potem,
bardzo powoli, pogrya si w falach zatoki.
 2.

WASZYNGTON, DC, NIEDZIELA, 12 MAJA 1974

Doroczny skadkowy grill Sekcji Sowieckiej (anachroniczne sowo Rosja zostao

wreszcie usunite z obowizujcego w Firmie nazewnictwa) w ogrdku na tyach niedawno
nabytej posesji Leo Kritzkyego w Georgetown zosta z powodu deszczu przeniesiony do
rodka. Gocie rozpierzchli si po kuchni, jadalni i salonie, a kiedy zjawia si garstka
modszych oficerw z onami i dziewczynami, wszyscy siedzieli ju w piwnicy, w pokoju
gier. Leo, obecny szef sekcji, i jego ona Adelle kryli po pokojach, czstujc hot-dogami.
Ebby, ju drugi rok penicy funkcj DD/O, przepycha si przez tum, donoszc coraz to
nowe butelki beaujolais, gdy zauway, e jego syn, Manny, kci si w kcie z Nellie, crk
Elizabet. Tych dwoje nie widziao si przez dziewitnacie miesicy. Nellie, wieo
upieczona absolwentka wydziau prawa na Harvardzie, olniewajca dwudziestotrzyletnia
pikno o smukej figurze i czarnych, ywych oczach swej matki, byszczcych pod burz
ciemnoblond wosw, wrcia niedawno z Hongkongu, gdzie pracowaa w firmie
ubezpieczeniowej. Teraz staraa si o posad w Waszyngtonie. Dwudziestoomioletni Manny,
nieco przygarbiony, skryty mody czowiek o powanej twarzy, zosta zwerbowany przez
Firm zaraz po ukoczeniu z wyrnieniem studiw w Katedrze Azji rodkowej w Yale;
wada biegle jzykiem rosyjskim, swobodnie mg si porozumie z Afgaczykiem w paszto
i targowa jak przekupka na tadyckim suku.
- Wietnam to za wojna w zym miejscu i zym czasie - mwi Manny, teraz ju
modszy oficer Sekcji Sowieckiej.
- Nie chrza! Zapomniae, e istnieje co takiego jak efekt domina? - odparowaa
Nellie.
Woya do ust papierosa i wiedzc, e Manny nie pali, pocigna za rkaw
przechodzcego obok modego czowieka.
- Masz ogie?
Spojrza na ni z umiechem i poda jej zapalniczk. Nie zaszczyciwszy go nawet
spojrzeniem, delikatnie przytrzymaa jego do i przytkna pomie do papierosa.
- Dziki - powiedziaa i odwrcia si do Mannyego. - Jeeli Wietnam ulegnie, to
wierz mi, e Laos, Kamboda i Tajlandia pjd w jego lady. Pieko i szatani, komunici
zajm ca Azj Poudniowo-Wschodni, Japonia zostanie sama jak palec, a amerykaskie
interesy w tej czci wiata zawisn na wosku. Nie trzeba by politykiem, aby zrozumie, e
gdzie wreszcie musimy ich zatrzyma.
- Mwisz jak Joe Alsop - wytkn jej Manny. - I popeniasz ten sam bd. Wojna w
Wietnamie to problem polityczny, ktry wymaga politycznego, a nie wojskowego
rozwizania.
Nellie postanowia, e najwyszy czas pohalsowa w stron portu, do ktrego miaa
nadziej zawin.
- Moe i mwi jak Joe Alsop, ale na pewno nie wygldam tak jak on. - Popatrzya na
niego zalotnie.
Manny zdoby si na wymuszony umiech; Nellie zawsze bezbdnie trafiaa w jego
najczulszy punkt.
- Posuchaj... To, co byo midzy nami... - Rozejrza si nerwowo i ciszy gos. -
Chc powiedzie, e jestemy waciwie jak brat i siostra.
Wsuna mu do pod rami i delikatnie przycisna si do niego piersi.
- Kazirodztwo jest stare jak wiat. Ju w Biblii...
- Cho raz bd powana.
- Niech ci nie zwiedzie mj umiech. Ja zawsze jestem powana. Przecie gdyby Bg
potpia kazirodztwo, zaczby wszystko od dwch par w dwch rnych ogrodach. A skoro
tak nie uczyni, moemy przypuszcza, e nie uwaa go za grzech. Dlaczego nie chcesz pj
na cao? Nasza przygoda na jedn noc trwaa cay miesic. Kto wie, jak by si skoczyo,
gdybymy sprbowali przygody na jeden miesic? Mogaby potrwa cay rok.
Manny poczu si niezrcznie i sprbowa obrci wszystko w art.
- Nie ma mowy, Nellie. Jestem uczulony na papierosy. Nie widz siebie z kim, kto
pali.
cisna go mocniej za okie.
- Gdyby mnie kocha cho troch, te by zacz pali. Co powiesz na now komedi
Mela Brooksa? Mody Frankenstein brzmi jak obowizkowy tytu na licie filmw dla
szpionw z CIA.
- Nic z tego. Mam nocny dyur od smej do smej.
- Moe kiedy indziej?
- Nie rozumiem ci, Nellie. Kiedy gdzie wchodzisz, mczyni... do diaba, kobiety
te!... urywaj w poowie zdania i odprowadzaj ci wzrokiem. Wystarczy, e kto poda ci
ogie, i ju jest w tobie po uszy zakochany. Dlaczego akurat ja?
Przygldaa mu si przez chwil.
- Wierz mi, e zadaj sobie to samo pytanie. Moe to przez t przygod na jedn noc,
ktra trwaa cay miesic? To byo takie... inne.
Manny unis brwi, dajc do zrozumienia, e wreszcie pogodzi si z tym faktem i
przyj go do wiadomoci.
- Przeraasz mnie, Nellie.
- Jeeli ci to jako pocieszy, sama te jestem nieludzko wystraszona. To kiedy?
- A niech to... Waciwie czemu nie?
- Wtorek?
- Wtorek.
W ciasnej spiarce przy kuchni tyczkowatemu czternastoletniemu synowi Jacka,
Anthonyemu, udao si w kocu dopa Leo Kritzkyego, ktry by jego ojcem chrzestnym.
- Suchasz posiedze Komisji ledczej? - spyta chopak.
- Musiabym by chyba guchy, eby nie sucha - odpar Leo.
- Jak mylisz, postawi Nixona w stan oskarenia?
- Powoli dochodz do wniosku, e to cakiem moliwe. Szczeglnie jeli Sd
Najwyszy wemie pod uwag tamy i orzeknie na niekorzy prezydenta.
- Wytumacz mi, bo nie rozumiem... - Anthony potrzsn ognist czupryn, spadajc
mu na oczy. - Czy Nixon byby a tak gupi, eby nagra wszystkie swoje rozmowy z
Gabinetu Owalnego, z tymi, ktre wskazuj na jego udzia w aferze Watergate, wcznie?
Leo wzruszy ramionami.
- To kwestia charakteru. Nixon czuje, e nie jest lubiany na Wschodnim Wybrzeu.
Zabarykadowa si w Biaym Domu i zamartwia si swoimi prawdziwymi lub
wyimaginowanymi wrogami. Te tamy to jego testament dla potomnoci.
- Spotkae si kiedy z Nixonem, Leo?
- Wzywa mnie kilka razy, ebym zda mu relacj z dziaa Sekcji Sowieckiej.
- Na przykad?
Leo nie mg powstrzyma umiechu. Bardzo lubi swojego chrzeniaka i podziwia
go za dociekliwo i dz wiedzy, nawet gdy chopak prbowa przyprze go do muru.
- Powiniene wiedzie, Anthony, e nie wolno ci zadawa takich pyta.
- Nie jestem sowieckim szpiegiem, na mio bosk. Chyba moesz mi zaufa?
- Wcale nie podejrzewam ci o wspprac z KGB, s jednak rzeczy, o ktrych nie
musisz wiedzie. Takie mamy w Firmie zasady.
- Prawd mwic, to ju si zdecydowaem, e bd pracowa u was, kiedy skocz
college - odpar chopak. - Chc pj w lady rodzicw.
- Najpierw skocz szko i postaraj si o miejsce na przyzwoitej uczelni. A potem
zobaczymy.
Jack McAuliffe w poszukiwaniu alkoholu pchn drzwi do kuchni. Zamacha do
Anthonyego, zapa dwie butelki beaujolais i wrci do pokoju gier. Jack, ktry by szefem
operacji Ebbyego, nadal nosi ekstrawaganckie, kozackie wsy, ale jego ciemne wosy nieco
si przerzedziy na czubku gowy, a smuka niegdy sylwetka zaokrglia w rodkowej czci
tuowia. Dla modszego pokolenia oficerw Firmy by czowiekiem-legend: tym, ktry
zlekceway rozkazy i zszed na ld w Zatoce wi, skd wycofa si dopiero wtedy, gdy
dowdca brygady zagrozi, e go zastrzeli.
- Na czym skoczylimy? - zapyta Jack, rozlewajc wino do wycignitych w jego
stron kieliszkw.
- Na play w Zatoce wi - podpowiedzia jaki nowicjusz z Sekcji Sowieckiej.
- Nie radzibym wam jecha tam na przepustk - zaartowa Jack.
Modsi oficerowie, ktrzy usiedli krgiem wok niego, zamiali si z uznaniem.
- Czy inwazja miaaby szanse powodzenia, gdyby Kennedy nie zredukowa
pierwszego nalotu i nie odwoa drugiego? - zapytaa z przejciem powana moda kobieta.
- Raczej nie - odpar Jack z namysem. - Ale gdyby Chruszczow nie by przekonany,
e Kennedy stchrzy, pomylaby dwa razy, zanim zainstalowaby na Kubie swoje wyrzutnie.
- Czy chce pan powiedzie, e win za kubaski kryzys ponosi Kennedy? - dopytywa
si inny oficer.
Jack obrci si na stoku.
- Chruszczow zawini, bo instalujc na Kubie rakiety, prbowa zachwia rwnowag
si na naszej pkuli. Kennedy zawini, bo pozwoli Chruszczowowi mie nadziej, e ujdzie
mu to na sucho.
Do pokoju zajrza Ebby i widzc Jacka, przyczy si do grupki dyskutujcych
kolegw. Jeden z oficerw redniego szczebla, specjalista od przesyek, ktre klasyfikowa
wedug ksztatu, rozmiaru, wagi i oznacze, zapyta go o rol CIA w wgierskiej rewolucji z
1956 roku. Siedzc na brzegu stou do ping-ponga, Ebby opowiedzia, jak wysano go do
Budapesztu, eby odwid Wgrw od powstania albo przynajmniej powstrzyma ich na jaki
czas.
Jack wspomina spotkanie na austriackiej granicy.
- Naszym DD/O by wtedy Frank Wisner - mwi. - Nie wierzy, e Ebby wyjdzie z
tego cao. Popaka si, kiedy go zobaczy.
- Co si z nim stao? - kto zapyta.
Jack i Ebby patrzyli w przestrze, unikajc swego wzroku.
 - Wgry go zamay - odezwa si wreszcie DD/O. - Zrobi si nieprzewidywalny,
wpad w gbok depresj. Trudno z nim byo wytrzyma. Jego stan pogarsza si z dnia na
dzie. W kocu wyldowa w prywatnej klinice psychiatrycznej niedaleko Baltimore. Tam
stwierdzili u niego zesp maniakalno-depresyjny poczony z mani wielkoci.
Podejrzewano, e jego choroba zacza si znacznie wczeniej, a pierwszym jej symptomem
miaa by obsesja na tle likwidacji komunizmu w Europie Wschodniej. Zosta poddany
kuracji wstrzsowej, co wyleczyo go z depresji, ale nie uwolnio od manii przeladowczej.
Jeszcze przed emerytur...
- To byo w szedziesitym drugim roku - wtrci Jack.
- ...nigdy nie jada dwa razy w tej samej knajpie, bojc si, e jest pod obserwacj
KGB. Dziewi lat temu...
Jack znowu nie da mu skoczy.
- W szedziesitym pitym mieszka na farmie w Marylandzie. Rodzina ukrya przed
nim bro, ale pewnego dnia As znalaz pistolet - Jack gboko wcign powietrze - i
zastrzeli si...
- To on mnie zwerbowa - doda Ebby. - A kiedy straciem z oczu cel, da mi
porzdnego kopa i sprowadzi na prost drog. By pasjonatem, czowiekiem wielkiej
mdroci i niespoytej energii. Jestem dumny, e go znaem... Dumny, e walczyem razem z
nim na froncie zimnej wojny.
- Jeszcze jeden niedoceniony bohater Ameryki - westchn Jack.
Wczesnym wieczorem deszcz przesta pada i gocie rozjechali si do domw. Manny
wrci do Langley na nocny dyur w Centrum Operacyjnym. Leo, Jack i Ebby zaszyli si w
gabinecie na pitrze, eby w spokoju wypi po szklaneczce whisky. Kritzky zerkn na
przyjaci.
- No i co wy na to? - zapyta.
- Przypuszczam, e masz na myli Giancan - upewni si Ebby.
- Harvey Torriti zadzwoni do mnie z Santa Fe, kiedy przeczyta o wszystkim w
gazecie - powiedzia Jack.
- Co o tym myli? - spyta Ebby.
- Z pozoru wszystko wyglda na mafijne porachunki: wamanie, gaz paraliujcy,
poduszka na twarzy ofiary, siedem kul...
- Czuj, e zaraz pojawi si mae swko ale - rzek Leo.
- Owszem, jest mae ale - przyzna Jack. - Rosselli gdzie przepad. Czarnoksinik
powiedzia, e to zbyt duy zbieg okolicznoci: dwch mafiosw z cosa nostry, ktrzy
prbowali dla nas stukn Castro, znika w tym samym czasie.
- A wic zakada, e Rosselli nie yje - zauway Ebby.
Jack prychn.
- Jezu Chryste, faceci tacy jak Rosselli nie znikaj w ten sposb. O pnocy wyszed z
mieszkania tamtej kobiety... Policja w Miami znalaza jego samochd na parkingu niedaleko
dokw przy North Miami Beach. Drzwi byy otwarte na ocie, kluczyki w stacyjce, spluwa
w schowku. Czarnoksinik sysza, jak ludzie gadali, e Rosselli te zarobi kulk w eb.
- To mg by Castro - powiedzia Ebby.
- Fidel wiedzia, e Firma prbuje go przyszpili - odpar Leo. I wiedzia, kim byli
nasi porednicy.
- Jeeli za morderstwem Giancany i znikniciem Rossellego stoi Castro, to nie wry
nic dobrego... - mrukn Ebby.
Zaterkota jeden z dwch telefonw na biurku. Leo podnis suchawk.
- Kritzky, sucham!
Wcisn guziczek z napisem szyfr i przez chwil sucha uwanie.
- Dorzu to do raportu dla prezydenta, ale dopisz, e chodzi o rda HUMINT, eby
nie pomyla, e zamali szyfr. - Milcza przez chwil, a potem doda: - Wylatujemy dzi
wieczorem. Nie bdzie mnie przez dwa tygodnie, chyba e wybuchnie trzecia wojna
wiatowa... Dziki, mam taki zamiar - odoy suchawk. - Do placwki w Wiedniu zgosi
si sowiecki dziennikarz, ktry utrzymuje, e do koca miesica Indie zamierzaj
przetestowa bomb atomow. Dziesi kiloton...
- No to ju wiemy, czym bdziemy si zajmowa w najbliszym czasie - westchn
Ebby. - Kissinger ze swojej kwatery w podziemiach Biaego Domu zasypie nas papierkami w
stylu: Rzu wszystko i zajmij si tym natychmiast.
- Wrmy do twoich zych przeczu - odezwa si cicho Jack.
- Pamitacie, co Castro mia powiedzie po Zatoce wi? - zapyta Ebby. - e skoro
rzd Stanw Zjednoczonych nasya terrorystw na kubaskich przywdcw, sam te nie
bdzie bezpieczny.
- Zawsze, kiedy o tym rozmawiamy, czuj, e ziemia usuwa mi si spod ng - wyzna
Leo.
- Pewnie nigdy tego nie rozwikamy - doda Jack.
- Moe to i lepiej - stwierdzi Ebby. - Licho nie pi.
- Kiedy Adelle powtrzya mi, co powiedzia jej Lyndon Johnson kilka dni po
zamachu na Kennedyego - wtrci Leo i noykiem do otwierania listw zamiesza kostki
lodu w szklance. - Kennedy prbowa zabi Castro, lecz Castro dosta go pierwszy.
- Gdyby Johnson mia jakie dowody, nie zataiby ich przed komisj Warrena,
prowadzc dochodzenie w sprawie zabjstwa prezydenta - odpar Ebby. - Po prostu intuicja.
- Komisja Warrena to by zwyky cyrk - powiedzia Jack. - Pamitacie, jak Harvey
Torriti zeznawa na zamknitym posiedzeniu? Nawet si nie zajkn o powizaniach Firmy z
cosa nostr i prbie usunicia Castro. Nie wyjawi, e Oswald, zanim zamordowa
Kennedyego, odwiedzi sowieck ambasad w Meksyku; ani tego, e spotka si ze
specjalist od mokrej roboty, Walerym Kostikowem z Trzynastego Wydziau KGB,
powizanym z ludmi z najbliszego otoczenia Fidela. Zagadnem kiedy Harveya, dlaczego
nie wspomnia o tym ludziom Warrena. Wiecie, co mi odpowiedzia? e go o to nie pytali. -
Zachichota.
Ebby potrzsn z zakopotaniem gow.
- Zakadajc, e to Castro zamordowa Giancan i Rossellego, nasuwa si pytanie, czy
zabi rwnie Johna Kennedyego?
- Moe napisze o tym w swoich pamitnikach - odrzek Leo.
Ebby popatrzy na niego i zapyta nagle:
- Gdzie jedziecie z Adelle?
- Zmieniasz temat - wtrci Jack.
- Nad Loar - odpar Leo. - Bdziemy jedzi na rowerach od zamku do zamku. Nie
zapominaj, e co dzie bdziemy si raczy specjaami francuskiej kuchni. Trzeba bdzie
pedaowa od witu do nocy, eby zrzuci kalorie.
- Kiedy ostatni raz brae urlop?
- Dwa lata temu we wrzeniu, w dziesi dni zjechalimy wtedy na rowerach ca
Now Szkocj - powiedzia Leo. - Ile ju mino? Dwadziecia miesicy.
- Naley ci si odpoczynek - przyzna Ebby.
- Tessa i Vanessa te z wami jad? - zapyta Jack.
- Maj inn koncepcj odpoczynku. S szczliwe, e starzy wyjad i zostawi im
woln chat - rozemia si Leo.
Ebby wsta i przecign si, eby rozprostowa koci.
- Chyba powinnimy wyznaczy ludzi do sprawy Giancany i Rossellego - powiedzia
do Jacka. - Moe znajdziemy jakie odciski palcw.
- Brak odciskw te jest swoistym odciskiem - zauway Leo.
- Ty masz by na wakacjach - wytkn mu Jack.
*
 Manny rozsiad si wygodnie w dyurce Centrum Operacyjnego, zrzuci adidasy i
zaoy nogi na biurko, zastawione milczcymi aparatami telefonicznymi. Nocna suba, ktr
peni raz na trzy tygodnie, niezupenie odpowiadaa jego wyobraeniom o obfitujcej w
seksowne przeycia nocy; zdecydowanie wolaby pj z Nellie na Modego Frankensteina.
Pierwsze dwie godziny mijay zwykle do szybko na pisaniu zalegych raportw, ale potem
zupenie nie byo co robi. eby jako zabi nud i przetrwa do rana, dyurni oficerowie
kartkowali po raz setny zaczytane niemal do cna powieci szpiegowskie z czasw zimnej
wojny, stojce w biblioteczce obok automatu z wod.
Ta noc zapowiadaa si podobnie i nie zanosio si na adn sensacj. Najpierw
Manny przejrza najnowsze wydanie wewntrznego biuletynu wywiadowczego National
Intelligence Daily, ktre nastpnego ranka miao trafi do rk wyselekcjonowanej (i bardzo
nielicznej) grupki wtajemniczonych. Po pokoju krcili si ubrani w nieskazitelnie biae
kombinezony technicy z Biura Ochrony, sprawdzajc urzdzenia, ktre wprawiay w
drgania szyby okienne, eby KGB nie mg podsuchiwa rozmw za pomoc promieni
laserowych. Stojce rzdem na pce telewizory nastawione byy na gwne kanay
informacyjne, co pozwalao ledzi na bieco najnowsze wydarzenia i najwiesze
wiadomoci. Modsi oficerowie z rnych dyrektoriatw siedzieli wok ogromnego stou i
rejestrowali nocne depesze, napywajce z rozsianych po caym wiecie placwek. Sortowali
dokumenty wedug stopnia wanoci i tajnoci, a te najpilniejsze przekazywali do skrzynki
przychodzce na biurku oficera dyurnego. Manny zerkn na zegar i stwierdzi, e zostao
mu jeszcze dziesi i p godziny nocnej suby. Tumic ziewanie, zaatakowa pokan
stert szyfrogramw, eby sprawdzi, czy przypadkiem nie trzeba kogo wyrwa ze snu w
rodku nocy.
Po przejrzeniu pierwszej partii depesz zdawao si, e wszystkie mog poczeka do
rana, a ludzie zaczn schodzi si do pracy. By tam raport z placwki w Kairze o zmianach
personalnych w Muhabaracie, egipskich subach wywiadowczych, do ktrych prezydent
Anwar As-Sadat wprowadzi ludzi znanych z lojalnoci i bezgranicznego oddania jego
osobie. Stacja w Bejrucie ponownie ostrzegaa przed wojn domow pomidzy islamskimi
fundamentalistami i arabskimi chrzecijanami - Organizacja Wyzwolenia Palestyny Jasira
Arafata, cieszca si coraz wikszym poparciem w palestyskich obozach dla uchodcw,
gromadzia bro i przechwalaa si, e zamieni pnocn cz kraju w jedn wielk
wyrzutni rakietow, eby z Izraela nie pozosta kamie na kamieniu. W Sajgonie bito na
alarm, bo sytuacja zacza wymyka si spod kontroli; w zwizku z tym CIA, wsplnie z
marynark, przygotowywaa plan ewakuacji tysica piciuset obywateli amerykaskich na
wypadek, gdyby regularna armia z Pnocy przedara si za lini okopw w Wietnamie
Poudniowym i zaatakowaa stolic. Placwka w Paryu przewidywaa, e w przyszym
tygodniu gaullista Valry Giscard dEstaing pokona w drugiej turze wyborw socjalist
Franois Mitterranda. W Lizbonie obawiano si, i komunici z lewicowej junty, ktra w
zeszym miesicu przeja wadz w drodze zamachu stanu, przeka tajemnice NATO do
Moskwy.
Po wp do dziesitej nad drzwiami do Centrum Operacyjnego zamigotao zielone
wiateko. Uzbrojony po zby wartownik wyjrza przez judasz i zawoa: Kaw przywieli!
Oficerowie i sekretarki z nocnej zmiany, szczliwi, e cho na chwil mog si oderwa od
nudnych zaj, stoczyli si za drzwiami w korytarzu, przepychajc si do wzka z
poczstunkiem. Manny naoy buty i te stan w kolejce. Wzi peny kubek kawy,
poczstowa si pczkiem z demem i wrci za biurko. Dziewczyna z centralki zdja z uszu
suchawki i oznajmia: Sir, na otwartej linii mam telefon od kobiety, ktra chce rozmawia z
dyurnym. Mwi, e to sprawa ycia lub mierci.
- Przecz j na moj zewntrzn lini - poleci Manny i podnis zielon suchawk. -
Sucham?
Po drugiej stronie rozleg si podenerwowany gos.
- Macie tam chyba jakiego szefa nocnej zmiany... Musz z nim natychmiast
rozmawia.
- Prosz poda nazwisko i powiedzie, o co chodzi - zacz Manny, ale kobieta mu
przerwaa.
- Na mio bosk, nie bawcie si ze mn w kotka i myszk! Od tego telefonu zaley
ycie czowieka. Przed jedenast musi wrci do ambasady... To pilne... Prosz mnie
poczy z kim kompetentnym...
Manny wyprostowa si na krzele i wcisn guzik wbudowanego w aparat
magnetofonu.
- Rozmawia pani z oficerem dyurnym.
Kobieta po drugiej stronie suchawki wzia gboki oddech.
- No dobra, niech bdzie. Nazywam si Agatha Ept. E-P-T, jak w adept, tylko bez
ad. Pracuj w Urzdzie Patentowym. Tydzie temu, w pitek, poznaam sowieckiego
dyplomat... na bankiecie w Smithsonian, z okazji stulecia amerykaskich wynalazkw.
Przedstawi mi si jako attach polityczny. By wietnie zorientowany w temacie, zaczlimy
rozmawia... W pewnej chwili zapyta, czy moemy si jeszcze kiedy spotka, a ja
pomylaam, e czemu nie. Umwilimy si na lunch w zesz niedziel, w Centrum
Kennedyego. - Zakrya doni suchawk i powiedziaa do kogo: Zaraz do tego dojd. -
Na czym skoczyam? - zwrcia si znw do Mannyego.
Podoba mu si jej sposb mwienia: rzeczowy, opanowany... Mia nawet wraenie,
e mimo powagi sytuacji wyczuwa w jej gosie nutk rozbawienia niecodzienn sytuacj.
- Jada pani lunch w Centrum Kennedyego... - podpowiedzia.
- A, tak... Wic mj znajomy Rosjanin...
- Zechciaaby pani poda jego nazwisko?
- Specjalnie mnie prosi, ebym nie robia tego przez telefon. No wic
pogawdzilimy sobie o tym i owym, a potem rozeszlimy si, kade w swoj stron. I nagle
dzi wieczorem, okoo wp do dziewitej, usyszaam brzczyk domofonu. I kt to by?
Nasz dyplomata we wasnej osobie! Znalaz mj adres, nie mam zreszt pojcia gdzie, bo nie
figuruj w ksice telefonicznej. Sta na dole w holu. Baga, ebym wpucia go na gr.
Powiedzia, e to sprawa ycia lub mierci, co wziwszy pod uwag okolicznoci, nie byo
przesad. Wpuciam go i wszed do mnie na gr. Krtko mwic, chce dosta azyl
polityczny. Powiedzia, e Rosjanie nie spotykaj si z wieloma Amerykanami. e byam
jedyn osob, do ktrej mg si zwrci. Poprosi, ebym si skontaktowaa w jego imieniu z
CIA. Chce zosta w Ameryce, a w zamian za to gotw jest przekaza wam pewne informacje.
- Jakie informacje?
Sysza, jak Ept powtarza pytanie Rosjaninowi: Chc wiedzie, jakiego rodzaju
informacje mgby pan przekaza.
Manny usysza gorczkowy szept mczyzny, mwicego z silnym obcym akcentem.
- Powiedzia, e ma mnstwo tajemnic do sprzedania. To co mam teraz robi? -
odezwaa si znowu kobieta.
- Teraz powinna mi pani poda swj numer telefonu i adres. Potem prosz nie rusza
si z domu. Niech pani zaparzy kaw, zabawi gocia rozmow i czeka, a przyjad, dobrze? -
poinstruowa j Manny.
- Chyba nie mam innego wyjcia.
Manny upewni si, e wszystko dobrze zanotowa. Agatha chciaa wiedzie, z kim
rozmawia. Powiedzia, eby zwracaa si do niego per Manny. Rozemiaa si i odrzeka, e
wolaaby jego prawdziwe nazwisko, ale Manny te moe by. Spytaa jeszcze, pod jakim
znakiem zodiaku si urodzi, a kiedy powiedzia, e jest Koziorocem, odetchna gono z
wyran ulg. Wyjania pospiesznie, e Rosjanin jest spod Panny, a ona sama spod Byka z
ascendentem w Koziorocu, powinni zatem dogada si bez przeszkd, bo wszyscy troje
nale do znakw ziemi. Manny mia szczcie, dodaa: Jowisz wchodzi wanie w Byka i
wkrtce utworzy sekstyl z Wenus w Pannie, a to znaczy, e nie ma takiej rzeczy, ktrej
bymy nie dokonali, o ile bdziemy dziaa razem.
- Podoba mi si twj styl, Agatho. Czekaj tam na mnie - powiedzia Manny.
Odoy suchawk i wrzasn:
- Marv, za dziesi minut w garau maj na mnie czeka dwa samochody i szeciu
ludzi z Biura Ochrony! Wszyscy uzbrojeni, w cywilnych ciuchach. Waldo, daj mi tu odczyt o
Amerykance nazwiskiem Ept, literuj E-P-T, pierwsze imi Agatha, pracuje w Urzdzie
Patentowym. Natychmiast!
Sign po czerwony telefon. Na wywietlaczu pojawia si lista cile zastrzeonych
numerw. Manny wykrci jeden z nich. Po czterech sygnaach zgosi si szef operacji
DD/O, Jack McAuliffe.
- Panie McAuliffe, mwi Manny Ebbitt, oficer dyurny nocnej zmiany w Centrum
Operacyjnym...
- Dlaczego tak oficjalnie, Manny?
- Dzwoni w sprawie subowej, wic mylaem, e...
- le mylae. Co si dzieje?
- Wyglda na to, e mamy przypadkowego klienta...
W kilku sowach streci, o co chodzi. Opowiedzia o telefonie od kobiety, ktra
podawaa si za pracownika Urzdu Patentowego, i o sowieckim attach, ktry prosi o azyl
polityczny w zamian za podanie bliej nieokrelonych informacji. W trakcie tych wyjanie
Waldo podsun mu jaki papier.
- Dostaem wanie dane tej kobiety, Jack. Ept Agatha, lat czterdzieci dwa, rozwdka,
od dziewiciu lat wsppracuje z Urzdem Patentowym jako ekspert. W normalnych
okolicznociach poszedbym z tym do szefa mojej sekcji, ale Leo wyjecha do Europy.
Dlatego dzwoni do ciebie.
Jack, ktry odkd spotka si ze swoim pierwszym zbiegiem w berliskiej kryjwce
nad kinem, prowadzi ju co najmniej szeciu innych, przystpi od razu do rzeczy.
- W porzdku. Upowaniam ci do rozmowy z tym Rosjaninem. Upewnij si, czy to
przypadkiem nie jaki dziennikarz, bawicy si z nami w kotka i myszk. Jeeli naprawd jest
sowieckim dyplomat i faktycznie ma dostp do tajemnic, postaraj si zwodzi go przez jaki
czas. Najpierw sprbuj wybada, co ma do zaoferowania i czego oczekuje w zamian. Nie
zobowizuj si do niczego w imieniu Firmy. Dla nas byoby najlepiej, gdyby na razie pozosta
w sowieckiej ambasadzie, przynajmniej do wyganicia kontraktu, i stamtd nas informowa.
Pamitaj, e nawet jeli bdzie sprawia wraenie czowieka w peni wiarygodnego, zawsze
moe si okaza, i zosta nasany, eby wcisn nam jaki kit. Jak ci si spodoba, ka mu
zadzwoni do tej Ept w poowie tygodnia. Wszyscy sowieccy dyplomaci, porednio lub
bezporednio, pracuj dla KGB. Niech udaje, e ma romans z pracownic Urzdu
Patentowego albo e dopiero usiuje nawiza z ni znajomo w celu pozyskania informacji
na temat amerykaskich patentw. Moemy mu nawet podrzuci jakie dane. Tam wszyscy
patrz sobie na rce, powinni to kupi.
W drzwiach pojawi si Marv i unis dwa palce na znak, e samochody ju czekaj w
podziemnym garau.
- Dobra. Id - powiedzia Manny.
- Bierzesz obstaw?
- Dwa samochody i szeciu ludzi.
- Niech najpierw wybadaj teren. Musisz si upewni, e nie pakujesz si w gniazdo
os. Na wszelki wypadek we kogo ze sob na gr. Nagraj rozmow, jeli to moliwe.
Zadzwo, jak tylko stamtd wyjdziesz. Zawiadomi twojego ojca i kontrwywiad. Angleton na
pewno chciaby o tym wiedzie. Spotkamy si w gabinecie DD/O, jutro z samego rana, i
zobaczymy, czy gra jest warta wieczki.
Manny wskaza Waldo swj wygodny fotel, machn rk na poegnanie, chwyci w
biegu wiszc na oparciu marynark, zabra z pki may magnetofon na baterie i ruszy do
drzwi.
Cho raz nudna nocna zmiana okazaa si bardziej intrygujca ni powieci
szpiegowskie z okresu zimnej wojny.
*
Piciopitrow kamienic, w ktrej mieszkaa Agatha Ept, zbudowano - zgodnie z
dat widniejc nad bram - w 1946 roku, kiedy amerykascy onierze powracali z wojny do
kraju. Usytuowana na obrzeach obwodnicy o rzut kamieniem od Rockville, w samym sercu
osiedla zamieszkanego przez nisz klas redni, zeszpecona obskurnymi schodami
poarowymi, ktre przywary do jej ceglanych cian niczym kolonia may do skalistego dna
oceanu, nie zasugiwaa na miano rudery wycznie dlatego, e wszystko wok wiecio
czystoci. Rwno przystrzyony ywopot rs po obu stronach alejki, prowadzcej do
cikich, przeszklonych drzwi, za ktrymi znajdowa si jasno owietlony hol, a w nim drugie
drzwi, rwnie przeszklone, otwierane wycznie kluczem lub z domofonu. Piciu tajniakw
z obstawy Mannyego rozpierzcho si bezszelestnie po caym domu, pilnujc gwnych i
tylnych wej, podziemnego garau oraz gincych w mroku chaszczy pod schodami
poarowymi na zewntrz budynku. Szsty kry Mannyego, ktry wanie naciska chromowy
guzik obok wizytwki Ept, A..
Z gonika rozleg si kobiecy gos.
- Kto tam?
- Czowiek, z ktrym niedawno rozmawiaa pani przez telefon - odpar Manny.
- Marty?
Manny zrozumia, e ma do czynienia z do przebieg osbk.
- Nie Marty. Manny.
- Spod jakiego jeste znaku?
Stojcy za jego plecami tajniak postuka si palcem w czoo, jakby chcia powiedzie
wariatka.
- Niepraktykujcy Kozioroec - odpar Manny.
- Nie wiesz, co tracisz. Czwarte pitro, drugie drzwi na prawo od windy.
Zahucza brzczyk domofonu. Kiedy wysiedli z windy, zobaczyli Agath, stojc w
progu mieszkania. Bya wysok, smuk kobiet o jasnych oczach i delikatnych rysach.
Posaa im nerwowy umieszek, ukazujc imponujcy garnitur zbw.
- Ktry z was to niepraktykujcy Kozioroec? A ten drugi to kto? - zapytaa nieufnie.
- Ja jestem Manny, a to mj parasol ochronny - wyjani Manny.
- On nie moe wej - owiadczya kategorycznie. - Mj Rosjanin powiedzia, e
bdzie rozmawia z tob i z nikim wicej.
- Tylko rozejrz si w rodku - odezwa si pojednawczo ochroniarz. - Jeeli
mieszkanie jest czyste, poczekam na zewntrz.
- Mam jaki wybr? - zerkna pytajco na Mannyego.
Wykrzywi twarz w umiechu.
- Niech bdzie. Jedynie rzucimy okiem.
Agatha wpucia obu mczyzn i zamkna drzwi na acuch. Ochroniarz, nie
zwracajc najmniejszej uwagi na Rosjanina, ktry obserwowa ich z kuchni, robi swoje:
otwiera po kolei wszystkie drzwi, przeciga doni pod blatami stow, po oparciach i
porczach krzese. Znikn w sypialni, a kiedy wrci, kiwn gow i powiedzia do
Mannyego:
- Gdyby mnie potrzebowa, bd w holu.
Manny podszed do dyplomaty i wycign rk.
- Nazywam si... - zacz po rosyjsku.
Rosjanin mocno ucisn jego do i odpar w ojczystym jzyku:
- Tak, wiem. Pan jest tym Mannym, ktry z nami rozmawia przez telefon. Siergiej
Siemionowicz Kukuszkin...
Manny ustawi magnetofon na stoliku do kawy i woy kaset.
- Co pan robi z t maszyn? - zapyta Rosjanin.
- Chciabym nagra nasz rozmow.
Rosjanin energicznie pokrci gow. Jego dugie, powe, rozczochrane wosy
potargay si jeszcze bardziej.
- Niet, niet. Jeli mona, wolabym nie.
Manny spojrza na Agath.
- Mogaby...? - zapyta, wskazujc drzwi do sypialni.
- Ostatecznie, skoro nikt nie widzi... - Posaa Rosjaninowi pokrzepiajcy umiech i
znikna w drugim pokoju.
Kukuszkin wzi stojc na kuchennym blacie szklank pomaraczowego pynu.
- Sok z marchwi - powiedzia, unoszc j pod wiato. - Chce pan troch?
Manny potrzsn gow.
- Miaem nadziej, e to whisky...
- Ta pani jest wegetariank - westchn Rosjanin.
Manny wskaza mu miejsce na kanapie, a sam usiad na krzele naprzeciw niego.
Postanowi sprawdzi, jak Kukuszkin radzi sobie z angielskim.
- Czujki KGB z waszej ambasady wiedz, gdzie pan teraz jest?
Kukuszkin wydawa si zbity z tropu.
- Czujki?
- Wasi nadzorcy. Wasza ochrona.
- Ach, czujki... Podpisaem si, e id do kina.
- Na co?
- Na Modego Frankensteina.
- O ktrej koczy si seans?
- Dwudziesta druga czterdzieci. Powinienem by w ambasadzie przed jedenast,
jedenast pitnacie.
Manny zerkn na zegarek.
- Mamy wic czterdzieci minut, jeeli podrzucimy pana na przystanek przed kinem.
Wie pan, o czym jest ten film?
- Tak.... Czytaem recenzje.
Manny przyjrza mu si uwaniej. Mia okoo czterdziestu piciu lat, by redniego
wzrostu, przystojny, barczysty, o krpej budowie zapanika. Z oczu wyzieray mu szczero i
zdecydowanie. Jedyn oznak zdenerwowania byo nieustanne prztykanie paznokciem
rodkowego palca o paznokie kciuka.
Manny mia niejasne i zarazem niemie uczucie, e ma do czynienia z zawodowcem.
Przeszed z powrotem na rosyjski.
- Agatha wspomniaa, e jest pan attach politycznym...
Na twarz Kukuszkina wypyn gorzki umiech.
- Attach polityczny to moja dyplomatyczna przykrywka. Naprawd nazywam si
Klimow. Siergiej Klimow. Zostaem czasowo oddelegowany do ambasady w stopniu kapitana
KGB. - Paznokcie Rosjanina strzelay rytmicznie niczym metronom. - Szczerze mwic,
spodziewaem si kogo starszego rang. Pan jest zbyt mody. Gdybym chcia zrobi sobie
operacj mzgu, nie poszedbym z tym do pocztkujcego chirurga... To samo dotyczy
szpiegw - doda po angielsku.
- Zapewniam, e jestem wystarczajco dowiadczony, eby zaj si t spraw.
Zechce mi pan przedstawi pokrtce swj yciorys?
Kukuszkin niechtnie kiwn gow.
- Zaczem od studiw nad politycznym modelem kapitalizmu. Zanim zostaem
przydzielony do tutejszej ambasady, w KGB byem zwizany z Zarzdem S, ktry prowadzi
oficerw i agentw dziaajcych za granic pod gbok przykrywk. W tamtym okresie przez
moje rce przeszo mnstwo depesz. Do Waszyngtonu przyjechaem czternacie miesicy
temu. Moim gwnym zadaniem jest analiza stosunkw pomidzy Biaym Domem i
Kongresem. Delegacja taka jak moja trwa zwykle siedem miesicy, ale moe zosta
przeduona na dwa i p roku, a nawet na trzy lata, o ile ochrona wyrazi na to zgod.
- Chce pan przej na nasz stron? - zapyta z wahaniem Manny.
- Chc dosta azyl polityczny w Ameryce. - Rosjanin wyglda tak, jakby mia zaraz
zwymiotowa. - Dla mnie - doda. - Dla mojej ony. Dla mojej siedmioletniej creczki.
- Dlaczego?
- Nie rozumiem paskiego pytania. Jak to dlaczego?
- Co pana do tego skonio?
- Wiem, e motywy mojej decyzji s dla was bardzo istotne, bo dziki temu moecie
si zorientowa, czy jestem autentycznym, czy te podstawionym zbiegiem, ale w tej chwili
nie mamy za wiele czasu na wyjanienia. Na razie powiem tylko, e jednym z paradoksw
zimnej wojny jest to, e agenci KGB, a zwaszcza ci wysyani na Zachd, lepiej ni
przecitny Rosjanin rozumiej mocne i sabe strony kapitalizmu. Ja sam jestem tego ywym
dowodem. Rozczarowaem si korupcj i niewydolnoci sowieckiego systemu. Wierz w
Matk Rosj, nie w Zwizek Radziecki. - Kukuszkin pochyli si do przodu i mwi dalej ze
le skrywan pasj. - Wyznam panu szczerze, e istnieje jeszcze jeden wany powd. Moja
ona od lat choruje na serce. Leczy si w ambasadzie u sowieckiego lekarza. Chc, eby
leczy j amerykaski lekarz i eby braa amerykaskie lekarstwa.
- Od jak dawna odczuwa pan rozczarowanie?
Kukuszkin podnis rce w gecie rezygnacji.
- Uczucie frustracji nie rodzi si z dnia na dzie. Kiekuje z wolna i narasta przez
wiele lat, zatruwajc stopniowo serce i mzg.
- Czy myla pan tak samo czternacie miesicy temu, w dniu przyjazdu do
Waszyngtonu? Czy paska ona ju wtedy potrzebowaa pomocy lekarskiej?
Rosjanin pokiwa ze znueniem gow; nie by pewien, dokd prowadz te pytania.
Manny zsun si na brzeg krzesa.
- Dlaczego pan nie przyszed do nas czternacie miesicy temu?
Po raz pierwszy Kukuszkin oderwa wzrok od oczu Mannyego.
- Niewozmono! - powiedzia z naciskiem, ciszajc gos niemal do szeptu.
Manny nie dawa za wygran.
- Dlaczego to byo niemoliwe?
Rosjanin, prztykajc w milczeniu palcami, zastanawia si przez chwil.
- Rezydent KGB w Waszyngtonie, Borysow, jest moim koleg z Uniwersytetu
omonosowa. Przez dwa lata mieszkalimy w jednym pokoju. Bywa ze mn bardziej szczery
ni z innymi, mwi mi wiele rzeczy, kiedy spotykamy si pno w nocy w jego biurze, eby
wypi razem szklaneczk whisky. Od niego wiem, e KGB ma w CIA, jak wy to nazywacie,
kreta o kryptonimie SASZA. Ten SASZA zajmuje u was bardzo wysokie stanowisko... - Rk
pokaza kolejne szczeble wyimaginowanej drabiny. - Nie mogem skontaktowa si z wami w
czasie, kiedy SASZA przebywa w Waszyngtonie. Dowiedziaby si o tym od razu i
zawiadomi naszych ludzi z ochrony. Rosjanin prbujcy przej na wasz stron, jego
rodzina... - Przecign palcem po gardle. - Wszyscy kaput.
Manny zrozumia, e Kukuszkin, o ile nie jest podstawiony, stanowi prawdziw y
zota.
- Chce pan powiedzie, e t e r a z SASZY nie ma w Waszyngtonie?
Rosjanin skin ponuro gow.
- Borysow mwi mi, e obydwaj, SASZA i jego cznik, s poza miastem.
- Moe pan zidentyfikowa SASZ? - zapyta cicho Manny.
Paznokcie Kukuszkina nagle ucichy.
 - Nie sdz, eby nawet rezydent zna jego tosamo. Wie tylko, e SASZA istnieje.
Pan wie ju wicej... Pan wie, e SASZY nie ma teraz w Waszyngtonie. Mog dorzuci
jeszcze par innych szczegw... Mog wam powiedzie, kiedy znowu go tu nie bdzie.
Mog zdradzi wam pierwsz liter jego nazwiska, jak rwnie kilka innych wanych
szczegw biograficznych. W zamian za azyl polityczny dla mnie i moich bliskich gotw
jestem pomc wam zawzi list podejrzanych.
*
- Znacie si? - spyta DCI Bill Colby, gdy legendarny szef kontrwywiadu Firmy,
James Jesus Angleton, ostronie zoy swe wte ciao na krzele u szczytu stou.
- Nigdy si nie spotkalimy - wymamrota Angleton.
Jack McAuliffe dokona wzajemnej prezentacji.
- Manny Ebbitt, wschodzca gwiazda na firmamencie Sekcji Sowieckiej.
- To dla mnie zaszczyt, e mog pana pozna - odezwa si Manny.
Angleton przyjrza mu si, przewiercajc go niemal na wylot zamylonymi
meksykaskimi oczami.
- A wic to ty jeste synem Elliotta - powiedzia w kocu.
- Tak, to on - przywiadczy cierpko siedzcy obok Colbyego Ebby.
- Kady ma swj krzy - zaartowa Jack, chcc nieco rozluni atmosfer. Ale nikt
si nie umiechn.
Angleton, z trudem powstrzymujc suchy kaszel naogowego palacza, pochyli gow
i odpali papierosa od peta, arzcego si w jego wyschnitych na wir wargach.
- Zaczynajmy - powiedzia niecierpliwie. - O jedenastej mam spotkanie z
Prezydenckim Zespoem Doradcw do spraw Wywiadu.
Manny by do oniemielony faktem, i zosta dopuszczony przed oblicze
legendarnego Matki. Przez ponad dwadziecia lat Angleton sta samotnie na stray, czuwajc
nad bezpieczestwem Agencji. Wasnymi rkami odwraca kady kamie, by szuka robakw
zdrady, przypisujc wszystkie klski Firmy istnieniu sowieckiej wtyczki, a wszystkie sukcesy
- diabolicznym knowaniom Dziadka, majcym na celu umieszczenie kreta na wyszym
szczeblu hierarchii CIA. W Sekcji Sowieckiej o Matce mwio si wycznie szeptem. Ten i
w przechwala si, e dojrza z daleka wymizerowan, przygarbion posta, krc po
korytarzach Langley, z rkami zaoonymi na plecy i nieobecnym spojrzeniem paajcych
oczu. Mwio si, e lata wietnoci Angletona ju dawno miny, e jego dni s policzone, e
po lunchu, zoonym z czterech martini, nie jest w stanie przekopa si jak dawniej przez
stert depesz i akt, zalegajcych biurko. Podczas roboczych zebra dyrekcji na szstym
pitrze budynku, ktry stare wygi Firmy nazway Campusem, wakowa podobno w kko
swoj najnowsz teori. Raz utrzymywa, i kryzys chisko-radziecki oraz pozorna
niezaleno Dubeka w Czechosowacji, Ceauescu w Rumunii i Tito w Jugosawii to
brudna robota KGB, ktry w wiadomym sobie celu usiuje wmwi Zachodowi, e na
sowieckim monolicie powstay gbokie rysy. Kiedy indziej znw grzmia na Philbyego -
swego dawnego druha, a dzi najwikszego wroga - ktry zbieg do Moskwy we wczesnych
latach szedziesitych, gdy ostatecznie wydao si, e szpiegowa na rzecz obcego
mocarstwa. Angleton utrzymywa, i pod wpywem Philbyego KGB zmieni oblicze i styl
dziaania, a sowieckie suby wywiadowcze stay si bardziej subtelne i wyrafinowane -
blisze skrytobjczej finezji sztyletu ni armatnim salwom. Posun si nawet do tego, e
jemu wanie przypisa zamian nieodcznego uniformu agentw KGB - rzucajcych si w
oczy, workowatych spodni i marynarek z przykrtkimi rkawami - na szyte na miar
garnitury. Coraz wicej pracownikw Firmy szemrao przeciw wszechwadnemu szefowi
kontrwywiadu, oskarajc go, i paranoiczn nagonk na krety paraliuje wszelkie operacje
przeciw Sowietom, czym szkodzi Agencji bardziej ni najgbiej zakonspirowany obcy agent.
Angleton nadal mia swoich obrocw, cho ich szeregi z kadym rokiem staway si coraz
mniej liczne. W kadej organizacji wywiadowczej jest jaki paranoik, argumentowali.
Angleton by paranoikiem Firmy. A fakt, e dotd nie udao mu si wytropi adnego kreta,
nie oznacza jeszcze, e takiego kreta nie ma.
Colby usiad, zaoy nog na nog i spojrza na Mannyego znad okularw.
- W takim razie zaczynaj, chopcze.
- Tak jest, sir. Okoo dziewitej trzydzieci dwie odebraem telefon od kobiety
nazwiskiem Ept Agatha...
- Co to znaczy o k o o dziewitej trzydzieci dwie? Wyraaj si precyzyjnie! Albo
powiedz o k o o wp do dziesitej, albo d o k a d n i e o dziewitej trzydzieci dwie.
Manny, z ledwie dostrzegalnym cieniem umiechu na ustach, zajrza do swoich
notatek.
- Tak jest, sir. Ta Ept utrzymuje, e pracuje w Urzdzie Patentowym. Sprawdziem
to...
- Sprawdzie, czy osoba nazwiskiem Ept Agatha figuruje na licie pac Urzdu
Patentowego - przerwa mu znowu Angleton. - Ale nie sprawdzie, o ile mi wiadomo, czy
kobieta podajca si za Ept Agath jest istotnie Ept Agath, zatrudnion w Urzdzie
Patentowym.
Ebby trzyma jzyk za zbami. Colby rzuci Angletonowi szybkie spojrzenie.
 - Szukasz dziury w caym, Jim. Pozwl mu skoczy.
- Szukanie dziury w caym to mj zawd, Bill - odpar Angleton.
Byo jasne, e ci dwaj szczerze si nie znosz i maj po temu powody. Wkrtce po
swej nominacji na DCI, w 1973 roku, Colby zamkn jedn z ulubionych operacji Angletona -
HT/LINGUAL - ktra polegaa na czytaniu wszystkich listw z i do Zwizku Radzieckiego,
przechodzcych przez urzdy pocztowe w Nowym Jorku. Colby zasania si statutem CIA,
ktry zakazywa jakichkolwiek operacji na terytorium Stanw Zjednoczonych. eby jeszcze
dola oliwy do ognia, uszczupli imperium Angletona, redukujc liczb jego pracownikw z
trzystu do zaledwie osiemdziesiciu.
- Wywiadcz mi przysug, Jim - powiedzia, patrzc mu prosto w oczy - i szukaj
dziury w caym u siebie.
Odwrci si do Mannyego i da mu znak, eby mwi dalej.
- Tego wieczoru by u niej attach polityczny sowieckiej ambasady, ktrego poznaa
kilka tygodni wczeniej, na przyjciu w Smithsonian Institution.
Angleton przymkn oczy i zacign si papierosem.
- Ept ma zastrzeony numer. Skd wiedzia, gdzie mieszka?
Jack napotka spojrzenie Ebbyego i machn uspokajajco rk.
Manny bez drgnienia powieki wytrzyma przenikliwy wzrok Angletona.
- Powiedziaa mi przez telefon, e w zesz niedziel zjedli razem lunch w Centrum
Kennedyego. Kiedy zapytaem go wprost, jak do niej trafi, odpowiedzia, e szed za ni. do
domu.
- To wyjania spraw - odezwa si chodno Ebby.
Manny zastanawia si, czy wszystkie wane spotkania na szczycie odbywaj si w
tak nerwowej atmosferze.
- Jack... pan McAuliffe... upowani mnie telefonicznie do przeprowadzenia wstpnej
rozmowy. Pojechaem tam i przesuchaem tego Rosjanina, ktremu nadaem roboczy
kryptonim AE ukonik PINAKIEL. Ept nie uczestniczya w dalszej czci spotkania. Na
wyran prob Rosjanina nie nagraem tej rozmowy.
Angleton podnis wzrok.
- To standardowa procedura w przypadku infiltracji. Ludzie, ktrzy go do nas
przysali, nie chc, ebym szuka dziury w caym, dopki nie pokniesz przynty.
- Na mio bosk, Jim, Manny postpowa zgodnie z przepisami! - wybuchn Ebby.
- Zbieg, kontaktujc si z nami, naraa ycie. To normalne, e jest ostrony, a standardowa
procedura nakazuje uczyni zado jego yczeniom, o ile nie niesie to ze sob ryzyka.
 - Dzikuj za t wielce pouczajc instrukcj, jak obchodzi si ze zbiegami -
powiedzia Angleton beznamitnym gosem.
- Manny, wywiadczysz mi przysug, jeli dokoczysz swoj prezentacj - odezwa
si ponuro Colby.
- Tak jest, sir. AE/PINAKIEL przedstawi si jako Siergiej Siemionowicz Kukuszkin,
attach polityczny sowieckiej placwki w Waszyngtonie. Jednak w trakcie dalszej rozmowy
wyzna, i w rzeczywistoci nazywa si Siergiej Klimow i jest agentem KGB,
oddelegowanym w randze kapitana do pracy w ambasadzie... - Manny przewrci nastpn
kartk w swoich notatkach. - Dzi rano sprawdziem akta numer dwiecie jeden w rejestrze
centralnym. Mamy tam Klimowa Siergieja, urodzonego w tysic dziewiset dwudziestym
sidmym roku, co by oznaczao, e ma teraz czterdzieci siedem lat, a to z kolei zgadzaoby
si z grubsza z wygldem Kukuszkina. Klimow Siergiej ukoczy czteroletnie studia wysze
na Uniwersytecie omonosowa w Moskwie, a obowizkowy egzamin z marksizmu-leninizmu
zda na trjk, w skali ocen od dwch do piciu. Specjalizowa si w analizie porwnawczej
systemw politycznych. Otrzyma dyplom z wyrnieniem za prac magistersk na temat
amerykaskiego modelu republikaskiego oraz mechanizmw kontroli i rwnowagi
pomidzy poszczeglnymi orodkami wadzy. Pod koniec studiw przyszli absolwenci staj
zwykle przed komisj rekrutacyjn, zoon z przedstawicieli rozmaitych instytucji
pastwowych i ministerstw: MSZ, MHZ, KGB, GRU, agencji TASS, zwizkw zawodowych
- do wyboru, do koloru. Klimow dosta przydzia do KGB. Kolejna wzmianka o nim dotyczy
okresu, w ktrym jako pracownik Pierwszego Gwnego Zarzdu analizowa przechwycone
od Amerykanw informacje o biecej sytuacji politycznej oraz artykuy o podobnej
tematyce, ukazujce si w amerykaskich gazetach i czasopismach. W tym samym czasie
oeni si z crk generaa pukownika artylerii, nadzorujcego wyrzutnie
midzykontynentalnych pociskw balistycznych na terenie Kazachstanu. Ciekawe, e w
aktach dwiecie jeden nie ma adnej wzmianki o crce, ktra - o ile istotnie ma teraz siedem
lat, jak powiedzia mi AE/PINAKIEL - wanie wtedy powinna przyj na wiat. Potem
Klimowa przeniesiono do Zarzdu S, zajmujcego si prowadzeniem sowieckich
nielegalnych imigrantw. Wicej danych nie mamy. Podajcy si za niego Rosjanin
wspomnia mi o pracy w Zarzdzie S. Jeeli postanowimy spotka si z nim znowu, mona
by mu zada kilka pyta o znajomych z tamtych lat, eby potwierdzi jego tosamo.
Angleton w milczeniu pokrci gow.
- Co ci si teraz nie podoba, Jim? - zapyta Colby.
- To nic nie da. Jeeli Kukuszkin, co mao prawdopodobne, jest prawdziwym
zbiegiem, na pewno bdzie zna odpowiedzi na te pytania. Jeeli jest podstawiony, take
bdzie je zna.
Jack przez dusz chwil skuba w zamyleniu swe kozackie wsy.
- Jim ma racj - powiedzia wreszcie, po czym zwrci si do Mannyego. - Jaki
powd przejcia na nasz stron poda ten twj Kukuszkin-Klimow?
- Nic nowego. Rozczarowa si do komunizmu... - zacz Manny.
Angleton zachichota.
- C za oryginalno!
- Jest jeszcze co - kontynuowa Manny, niezraony. - Twierdzi, e jego ona od lat
choruje na serce. Chce jej zapewni opiek amerykaskich lekarzy. Ten szczeg mona
atwo sprawdzi. Nie mona udawa wady serca.
- Ostatecznym i najwaniejszym testem bdzie informacja, ktr nam dostarczy -
powiedzia Colby.
Angleton nadal krci gow.
- Podstawieni agenci zawsze podaj pewn ilo prawdziwych informacji, eby tym
lepiej nas przekona o swojej autentycznoci.
- Przejdmy zatem do sedna - zaproponowa Colby.
Manny zajrza do notatek, ktre spisa na gorco zeszej nocy po powrocie do
Langley.
- Rozmowa bya za krtka, eby go porzdnie przycisn. Ale da mi do zrozumienia,
e kiedy ju podejmiemy ostateczn decyzj o eksfiltracji, przyniesie nam aktwk pen
tajemnic. I tu jestem skonny przyzna racj panu Angletonowi... Informacje, a przynajmniej
ich cz, mog okaza si prawdziwe, nawet jeli AE/PINAKIEL jest podstawiony. Dobrze.
Zrelacjonuj teraz wszystko, krok po kroku, dopki nie dojd do sedna sprawy. Prosz o
troch cierpliwoci. To bdzie jak droga z podna gry na szczyt... - Inkwizytorskie
spojrzenia, jakimi Angleton przewierca go na wylot przez kka dymu, zaczynay
wyprowadza Mannyego z rwnowagi. Gdyby Leo Kritzky by tutaj, na pewno
podtrzymaby go na duchu!
- Na pocztek Kukuszkin zaproponowa, e poda nam modus operandi radzieckiej
ambasady w Waszyngtonie. Spodziewam si, e dostaniemy od niego nazwiska, stopnie,
numery identyfikacyjne agentw, lokalizacj skrzynek kontaktowych, hasa i sygnay
kontaktowe, na przykad drobne ogoszenia w gazetach, informujce, czy skrzynka jest pena,
czy zostaa oprniona.
Angleton szyderczo wzruszy kocistymi ramionami.
 - Te mi co! - rzuci opryskliwie.
- AE/PINAKIEL utrzymuje, i w Moskwie powoano niedawno Zarzd
Dezinformacji, noszcy nazw Zarzd D, ktry ma koordynowa zakrojon na szerok skal
akcj dezinformacyjn. Kukuszkin mwi, e pracuje tam pidziesiciu oficerw, wybranych
spord rejonowych i oglnokrajowych specjalistw, dowiadczonych w pracy w terenie.
Twierdzi, e o istnieniu tego cile tajnego wydziau dowiedzia si tylko dlatego, e sam
zosta zwerbowany, ze wzgldu na dogbn znajomo amerykaskiego systemu
politycznego. Poniewa praca w Zarzdzie Dezinformacji wizaa si z powrotem do kraju,
AE/PINAKIEL poprosi tecia, eby uy swoich wpyww i cofn przeniesienie.
Wreszcie Mannyemu udao si wywrze wraenie na Angletonie. Szef kontrwywiadu
wyprostowa si na krzele.
- Czy twj Rosjanin ma jakie szczegowe dane na temat dziaalnoci Zarzdu D?
Wspomnia co o kryzysie chisko-sowieckim? O Dubeku, Ceauescu, Tito?
- Tego si dowiemy, jeeli bdziemy przesuchania kontynuowa - zauway Manny.
- Co jeszcze ma nam do zaoferowania? - zapyta Jack.
- Owiadczy, e jest w posiadaniu informacji na temat obecnego premiera Wielkiej
Brytanii, Harolda Wilsona, ale kiedy sprbowaem go przycisn, zeznawa raczej mtnie.
Powiedzia tylko, e w Moskwie pracowa w jednym pokoju z oficerem KGB, przez ktrego
rce przechodziy materiay dotyczce Wilsona.
- Stawia si - stwierdzi Colby.
- Negocjuje swj pakiet emerytalny - przytakn Ebby. - Gdyby wszystko poda nam
od razu na tacy, jego akcje by spady.
Manny zerkn do notatek.
- Jestem ju w poowie drogi do szczytu. AE/PINAKIEL twierdzi, i mniej wicej rok
temu doszy do niego suchy, e do tutejszej rezydentury zgosi si z propozycj wsppracy
pewien naogowiec z Agencji Bezpieczestwa Narodowego (NSA) - naogowiec mia sabo
do kobiet i hazardu i rozpaczliwie potrzebowa pienidzy. Aby unikn niepotrzebnego
ryzyka, wszystkie osobiste przesuchania odbyway si za granic podczas wakacyjnych
wyjazdw klienta. Na miejscu, w Waszyngtonie, komunikowano si z nim przez skrzynki
kontaktowe. Kiedy w grudniu ubiegego roku, na zamknitej uroczystoci w ambasadzie,
prowadzcy go podpukownik KGB zosta odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru,
AE/PINAKIEL domyli si, e zdrajca musi by jak grub ryb w NSA. W poowie
stycznia (dokadniej - szesnastego, we rod) rezydent KGB poprosi Kukuszkina, aby
zastpi podpukownika, ktry zachorowa na gryp. Poinstruowano go, jak obsugiwa
skrzynk kontaktow w mskiej toalecie hotelu Jefferson w centrum Waszyngtonu.
Rezydent wrczy mu wieczne piro z wcinitym pod stalwk zwitkiem papieru, po czym
rozemia si i lekcewac obowizujce przepisy, zdradzi podwadnemu tre
zaszyfrowanej informacji, skierowanej, jak przypuszcza Kukuszkin, do kreta wewntrz NSA.
AE/PINAKIEL twierdzi, e kiedy i my j poznamy, bdziemy w stanie zidentyfikowa
zdrajc. Rola Kukuszkina skoczya si na tym jednorazowym kontakcie, operacja bya
bowiem zastrzeona dla garstki wtajemniczonych.
Colby a gwizdn. Agencja Bezpieczestwa Narodowego, zajmujca si midzy
innymi nasuchem cznoci sowieckiej ambasady i amaniem szyfrw, bya tak gboko
utajniona, e niewielu Amerykanw wiedziao o jej istnieniu; po Firmie kry dowcip, e
skrt NSA to inaczej Nasza Sekretna Agencja. Jeeli prawd jest, e KGB ma tam swojego
agenta, to znaczy, e nastpi niekontrolowany przeciek najpilniej strzeonych
zimnowojennych sekretw Ameryki. Gdyby zdrada Kukuszkina doprowadzia CIA do kreta
w NSA, byby to powany cios dla KGB.
Angleton gono pocign nosem, jakby wyczu jaki nieprzyjemny zapach.
- Timeo Danaos et dona ferentes... Boj si Grekw, nawet gdy przynosz dary.
- A boj si pomyle, co nas czeka na szczycie, skoro doszlimy dopiero do kreta w
NSA - zauway Jack.
- Miejmy to ju za sob - powiedzia do Mannyego Colby.
Manny spojrza na ojca, siedzcego po drugiej stronie stou. Ebby skin gow na
zacht. Manny zobaczy bysk dumy w jego oczach.
- I tak oto doszlimy na szczyt - zacz, zerkajc ukradkiem na Angletona, ktry
wanie zapala kolejnego papierosa. - Ostatni punkt mojego raportu... - zrobi efektown
pauz - ...dotyczy SASZY.
Senne oczy Angletona nagle otwary si szeroko.
- AE/PINAKIEL twierdzi, e moskiewska centrala, z pominiciem tutejszej
rezydentury, prowadzi dziaajcego wewntrz Firmy agenta o kryptonimie SASZA. Mzgiem
tej operacji jest kto znany jako Dziadek, po rosyjsku: Starik. W rezydenturze mwi si, e to
ten sam czowiek, ktry prowadzi Philbyego. SASZA nigdy nie kontaktuje si z nimi
osobicie. Wszystko przechodzi przez rce mieszkajcego na stae w Ameryce, gboko
zakonspirowanego cznika.
- Sratatata... - burkn Angleton, ale wida byo, e historia zrobia na nim wraenie.
- Kukuszkin chwali si, e rezydent KGB, szef sekcji konsularnej Klimient
Jewgieniewicz Borysow, to jego stary kumpel ze studenckich czasw. Obaj czsto pij do
pnej nocy. AE/PINAKIEL twierdzi, e postanowi zbiec wanie teraz, bo Borysow
wygada si przed nim, e SASZA i jego cznik wyjechali z miasta. Gdyby SASZA by w
Waszyngtonie, natychmiast dowiedziaby si o zdradzie i ostrzeg ambasad. Wraca za dwa
tygodnie, wic czasu jest mao. Kukuszkin mwi, e kiedy on i jego rodzina bd ju
bezpieczni, poda nam pierwsz liter nazwiska SASZY, jak rwnie wane szczegy z jego
yciorysu i dokadne daty wczeniejszych wyjazdw z Waszyngtonu, co pozwoli nam ustali
jego tosamo.
Angleton niecierpliwym gestem rki odegna kby dymu. Do tej pory przyjmowa
jako dogmat, i kady sowiecki klient CIA jest specjalnie podstawionym agentem, poniewa
w Firmie dziaa kret, ktry ostrzega Moskw, gdy tylko zwietrzy zdrad, a centrala eliminuje
zbiegw, zanim zd swe zamiary wprowadzi w czyn. Teraz wreszcie usysza co, co dao
mu do mylenia: nie mona z gry wykluczy wiarygodnoci zbiega, jeeli w chwili jego
dezercji SASZA przebywa poza Waszyngtonem, a co za tym idzie - nie moe si dowiedzie
o planowanej zdradzie.
- Czy ten twj Rosjanin powiedzia ci co bliszego na temat cznika? - zapyta
schrypnitym od papierosw gosem.
- Prbowaem go przycisn, ale dowiedziaem si tylko, e cznik SASZY wyjecha.
Wezwanie powrotu do Rosji przekazaa mu kobieta, bdca ogniwem porednim w jego
kontaktach z rezydentur. AE/PINAKIEL nie jest pewien, czy cznika odwoano z powodu
wyjazdu SASZY, czy te byo odwrotnie. Na razie nie chcia mi zdradzi adnych
szczegw dotyczcych biografii SASZY ani daty jego poprzedniej nieobecnoci w
Waszyngtonie. Wiem jedynie, e zbiega si z podr zagraniczn Dziadka.
W pokoju zapada cisza. Wszyscy siedzieli w milczeniu, przetrawiajc rewelacje
Mannyego. Ebby w zamyleniu pokiwa gow. O istnieniu sowieckiego kreta w Firmie
przekonany by od chwili, gdy wpad w rce wgierskiej bezpieki.
Colby wsta i zacz nerwowo kry wok stou.
- Umwie si na drugie spotkanie ze swoim radzieckim przyjacielem? - zapyta.
- Nie. Uwaaem, e sam nie mog podj takiej decyzji - odpar Manny.
- Jak ma si z tob skontaktowa? - odezwa si Ebby.
- Wziem sobie do serca rad pana McAuliffea i powiedziaem Kukuszkinowi, eby
w czwartek wieczorem zadzwoni do Agathy Ept. Zasugerowaem rwnie, by powiedzia w
ambasadzie, e po przypadkowym spotkaniu w Smithsonian prbuje j uwie w nadziei na
uzyskanie dostpu do amerykaskich patentw. Jeeli w czwartek Agatha zaprosi go na
kolacj, bdzie wiedzia, e zamierzamy kontynuowa znajomo. Jeli nie zechce si z nim
umwi, to znaczy, e nie jestemy zainteresowani dalsz wspprac.
Angleton szurn krzesem, jakby chcia wsta, ale nie ruszy si z miejsca.
- Naturalnie od tej chwili spraw przejmuje kontrwywiad - oznajmi.
- Dla mnie to wcale nie jest takie oczywiste. Najbardziej kompetentna jest tu Sekcja
Sowiecka - najey si Jack.
Colby usiad z powrotem na krzele i skubn si w ucho.
- Przejdmy do rzeczy - powiedzia.
Angleton sign po popielniczk i zgnit papierosa.
- Istniej mae szanse na to, e mamy do czynienia z prawdziwymi zbiegiem - zacz
ostronie. - Rwnie dobrze moe to by sprawka KGB... samego Dziadka... Mogli celowo
podsun nam przynt.
- Rozpatrzmy najpierw najczarniejszy scenariusz - wtrci Colby. - Zamy, e
Kukuszkin jest przynt. Obiecuje, e zdradzi nam szczegy dotyczce Zarzdu
Dezinformacji i jakie bliej nieokrelone rewelacje na temat brytyjskiego premiera, a na
deser dorzuca kilka smakowitych kskw, jak kret w NSA i SASZA. Zawsze powtarzae, e
faszywy zbieg te przekazuje prawdziwe informacje, ebymy atwiej poknli haczyk,
przekonani, i dziaa w dobrej wierze. Jeli sprytnie rozegramy t parti, na pewno uda nam
si oddzieli ziarna od plew.
- A to bdzie moliwe tylko wtedy - odpar Angleton - kiedy do akcji wczy si
kontrwywiad. Po co niepotrzebnie ryzykowa? Jeeli AE/PINAKIEL jest z nami szczery,
czeka nas mudne przedzieranie si przez labirynt zezna, a jeeli jest podstawiony, musimy
dowiedzie si, dlaczego KGB zada sobie a tyle trudu...
W nagym napadzie dusznoci Angleton kilka razy wcign powietrze z gonym
wistem. Potem spojrza na Ebbyego.
- Twj chopak odwali kawa dobrej roboty, nie przecz. Na razie nie popeni
adnego bdu. Ale jest zbyt mody i niedowiadczony, eby to dalej prowadzi.
Przesuchiwanie zbiega to sztuka sama w sobie. To nie tylko kwestia zadawania
odpowiednich pyta w odpowiednim momencie; pytania przynosz odpowiedzi, a
odpowiedzi s wrogiem procesu mylenia. To wymaga praktyki i cierpliwoci.
- Manny nie byby sam, Bill - powiedzia Jack do Colbyego. - Dostaby powane
wsparcie z Sekcji Sowieckiej.
- Z oczywistych powodw uchylam si od podejmowania decyzji w tej kwestii -
odpar Ebby.
- C, a ja nie. Gdyby teraz by tu z nami Leo Kritzky, powiedziaby to samo co ja.
Spraw powinna si zaj Sekcja Sowiecka pod egid DD/O. Kontrwywiad szczyci si dug
list wtpliwych zbiegw, z ktrych cz, eby nie powiedzie wikszo, moga by
prawdziwa - rzek Jack.
- Nawet jeli kontrwywiad patrzy niechtnym okiem na dezerterw - odparowa
Angleton - to dlatego, e chce chroni Firm przed nasanymi agentami...
- W porzdku, Jim - powiedzia Colby. - Obaj wiemy, e znajoma twarz warta jest
dwa razy tyle co potencjalny zbieg. Sam przyznae, e Manny nie popeni adnego bdu...
Niech DD/O stworzy grup zadaniow, ktra zajmie si t zdrad - zwrci si do Ebbyego. -
Niech to, co tu dzisiaj usyszelimy, nie wyjdzie poza cise grono wybracw, czyli
wszystkich obecnych na tej sali, ich najbliszych wsppracownikw i osobiste sekretarki.
Kady dotyczcy tej sprawy dokument bdzie sygnowany hasem NODIS. W cigu
najbliszych trzynastu dni, zanim SASZA wrci do Waszyngtonu, prosz mi przedstawi
rekomendacje dla czonkw grupy zadaniowej. Manny, ty bdziesz naszym czarnym koniem
w tej grze. Spotkasz si z AE/PINAKLEM i zyskasz jego zaufanie... Ty, Jim, bdziesz w
grupie zadaniowej reprezentowa kontrwywiad. Gdyby mia jakie problemy, ktrych nie da
si rozwiza z DD/O lub jego zastpc, przyjd z tym do mnie. Kiedy ju wydoimy tego
Rosjanina, moesz umieci w raporcie dla mnie swoje votum separatum, o ile nie dojdziesz
do takich samych wnioskw jak DD/O. - Colby energicznym ruchem rki podcign mankiet
i spojrza na zegarek. - Jak si nie pospieszysz, wystawisz do wiatru Prezydencki Zesp
Doradcw do spraw Wywiadu.
*
- W porzdku... Nie ma sprawy.
- Przecie sysz, e wcale nie jest w porzdku.
- Hej, mylisz, e nie mam z kim i do kina? Chtnych nie brakuje! A potem wieczr
u mnie, butelka czerwonego kalifornijskiego wina, przymione wiato, pyta Paula Anki...
Sam wiesz, jak to jest. Ani si obejrzysz i... Erica Jong mwi na to szybki numerek.
- Naprawd bardzo mi przykro, Nellie, ale wypado co wanego...
- Facetom zawsze wypada co wanego. Tak mwi moja mama. Powiedziaa, e mi
odbio, jeli zakochaam si w kim, kto pracuje w CIA, chyba e mam zamiar szybko zosta
wdow. Dalej jest ju podobno tylko rwnia pochya...
Manny wrzuci nastpn monet.
- Chcesz powiedzie, e zakochaa si w kim z Firmy?
- Zakochaam si w przeciwiestwie szybkich numerkw. Niestety, na razie
dowiadczyam tego jedynie z tob.
 - Kadziesz duy nacisk na fizyczn stron zwizku...
- Bystry jeste! Chcesz pozna moj teori trwaych zwizkw? To skup si: zawsze
trzeba gdzie zacz, wic dlaczego nie w sypialni? A w ogle to mam dla ciebie nowin.
Zao si, e nie zgadniesz...
- Dostaa prac!
- A eby wiedzia... Och, Manny, po prostu szalej z radoci! Pomachaam im przed
nosem moim harwardzkim dyplomem i od razu zmikli. To niedua firma, ale ma ju
ustalon mark w Dystrykcie Kolumbii... Dwch byych senatorw i byy minister. Jestem
tam pierwsz kobiet, ktra zajmie si czym powaniejszym ni przepisywanie tego, co jej
dyktuj. Zrobi furor! Ju to widz... Wszystkie te trzyczciowe garnitury, a wrd nich ja
w mini!
- To fantastycznie, Nellie. Wiedziaem, e ich powalisz na kolana...
- Chcesz usysze, ile mi bd paci?
- Chyba nie.
Nellie nagle zawitaa w gowie pewna myl.
- Hej, chyba nie masz nic przeciwko spotykaniu si z dziewczynami, ktre zarabiaj
wicej od ciebie?
- Nie. Jedyne, co mi przeszkadza, to kazirodztwo.
Suchawka a si zatrzsa od miechu Nellie.
- Przyznam, e mi ulyo. Uprzedzenie w kwestii pienidzy to twardy orzech do
zgryzienia. Kiedy si zobaczymy?
- Moe w ten weekend. Moe.
- Dlaczego moe?
- Mwiem ci ju, wyskoczyo mi co wanego.
- Trudno, do soboty bd musiaa si onanizowa...
- Nellie, jeste niemoliwa...
- To tobie si co poprzestawiao, Manny. Ja jestem jak najbardziej moliwa.
*
Grupie zadaniowej AE/PINAKIEL przydzielono puste biuro w ssiedztwie gabinetu
DD/O. Pokj skrupulatnie sprawdzono, usunito odnalezione pluskwy, wyniesiono sejf z
zamkiem Burmah, niszczark dokumentw, spalark i wszystkie meble. Na szefa zespou
wyznaczony zosta Jack McAuliffe, odpowiedzialny przed DD/O, czyli Ebbym, ktry z kolei
podlega bezporednio DCI Billowi Colbyemu. Angleton (zainteresowany spraw ze
wzgldu na osob SASZY) uczestniczy w odbywajcych si co drugi dzie nieoficjalnych
spotkaniach. Manny, pod nadzorem Jacka, przygotowywa zaplecze organizacyjne ewakuacji
Kukuszkina, cho nikt nie by w stanie przewidzie, czy w ogle dojdzie ona do skutku.
Agatha Ept, podekscytowana zmian, jaka zasza w jej monotonnym, uporzdkowanym
yciu, z zapaem wczya si do gry. Dlaczego nie? Dla dobra kraju chtnie nawie romans
z onatym sowieckim dyplomat... Dozorc w jej domu by emerytowany starszy bosman
sztabowy, ktry swego czasu pomalowa ca piwnic na nostalgiczny, stalowoniebieski
kolor, a teraz wyazi ze skry, eby tylko na co si przyda. wietnie si skada, powiedzia,
bo pod koniec miesica zwolni si ssiednie mieszkanie, zajmowane dotd przez par
homoseksualistw, ktrzy przenosz si do dwupoziomowego apartamentu w Annadale.
Kiedy Manny zapuka do drzwi pod 5F i wyjwszy legitymacj urzdnika Departamentu
Stanu, zaproponowa im, e opaci wszystkie zalege rachunki, jeeli wyprowadz si
natychmiast, a podskoczyli z radoci. Jeszcze tej samej nocy do pustego ju lokalu
pracownicy Biura Ochrony wnieli sprzt elektroniczny, dwa ka polowe i ekspres do
kawy, po czym dokadnie okablowali kady kt u Agathy Ept i tak ustawili telefony i
dzwonki przy drzwiach, e dwiczay w obu mieszkaniach jednoczenie. Potem
zainstalowali magnetofon i aparatur wspomagajc i rozgocili si na dobre.
Wrciwszy do Langley, Manny poprosi szefa Urzdu Patentowego o udostpnienie
wszystkich zoonych ostatnio wnioskw, do ktrych mieli dostp nisi urzdnicy, tacy jak
Ept, napotka jednak mur nie do przebicia i musia przekaza spraw wyej. W kocu DD/O
zadzwoni do kolegi z Yale, obecnie radcy prawnego przy Senackiej Komisji Si Zbrojnych, i
przedstawi swj problem. Trzy kwadranse pniej szef Urzdu Patentowego zatelefonowa
do Ebbyego i obieca przesa mu trzy najnowsze projekty drobnych ulepsze w przemyle.
Teraz, gdy zrozumia, w czym rzecz, czuje si szczliwy, e moe pomc, a jeli bdzie
trzeba, dostarczy drugie tyle.
W tym samym czasie Angleton spodzi cay elaborat, bite sze stron drobnym
druczkiem, zawierajcy list pyta (z podanymi w nawiasach odpowiedziami), ktrymi
Manny mia bombardowa AE/PINAKLA w celu ustalenia, czy zbieg Kukuszkin jest
faktycznie Siergiejem Klimowem z akt numer 201 centralnego rejestru Firmy, czy tylko si za
niego podaje. Pytania byy rne: od Kto na Uniwersytecie omonosowa prowadzi wykady
z cyklu Buruazyjna demokracja jako sprzeczno sama w sobie i jak t osob przezywali
studenci? do Jakie przezwisko nosia gruba kobieta, ktra podawaa herbat w stowce na
drugim pitrze gmachu Pierwszego Zarzdu Gwnego w Moskwie? Angleton pouczy
Mannyego, i powinien si zastanowi siedem razy, zanim wycignie ostateczne wnioski, bo
wymowa faktw nigdy nie jest jednoznaczna, a prawd mona wyuska, tylko odsaniajc
mozolnie kolejne warstwy. Wemy na przykad t list, tumaczy szef kontrwywiadu.
Autentyczny zbieg nie bdzie w stanie poprawnie odpowiedzie na wszystkie pytania, ale
dobrze wyszkolony agent, nasany przez KGB, rwnie pozostawi cz pyta bez
odpowiedzi. Kiedy Manny zapyta, jak w takim razie pozna, czy Kukuszkin jest prawdziwy,
Angleton zachrypia przez kby dymu: Witaj w dzikim gszczu luster!
To wanie Angleton, bezskutecznie walczc z migren, wskutek ktrej jego oczy
zmieniy si w zazawione szparki, opracowa dla Mannyego modus operandi drugiego
spotkania z AE/PINAKLEM. Najpierw naleao ustali bona fides zbiega, czemu miaa
suy owa starannie opracowana lista pyta. Zdaniem szefa kontrwywiadu szczeglna
sytuacja, w jakiej znalaz si dezerter in spe, zwizana z koniecznoci zakoczenia caej
operacji, zanim SASZA wrci do Waszyngtonu, dawaa im przewag w grze. Jeeli
Kukuszkin-Klimow zda egzamin, gwnym zadaniem Mannyego bdzie namwi go, eby
bez dalszych ceregieli naprowadzi ich na lad SASZY. AE/PINAKIEL musi pogodzi si z
tym, e nawet w najbardziej sprzyjajcych warunkach przygotowanie ewakuacji trojga ludzi
wymaga czasu. Naley wic uwiadomi mu, e dla wasnego dobra powinien puci farb
jak najprdzej. Manny powinien wytumaczy Kukuszkinowi, e jeli SASZA nadal
pozostanie nieznany, na pewno dowie si o zdradzie i natychmiast doniesie na niego do
ambasady. Angleton napomkn te, e gdyby udao si zidentyfikowa i aresztowa SASZ
zaraz po jego powrocie do Waszyngtonu, Manny mgby sprbowa namwi
AE/PINAKLA, eby pozosta na swoim stanowisku i szpiegowa dla nich, dopki centrala nie
zechce odwoa go do Moskwy. Mona by to osign metod kija (postraszy Kukuszkina,
e jeeli si nie zgodzi, nigdy nie dostanie azylu, a jego ona moe zapomnie o
amerykaskich lekarzach) i marchewki (obieca mu, e gdy ju przejdzie na ich stron,
dostanie okrg sumk, now tosamo dla siebie i swojej rodziny oraz niele patny
kontrakt na stanowisko konsultanta Firmy).
Pod koniec spotkania Manny przypomnia, e AE/PINAKIEL moe by na podsuchu.
Angleton skrzywi si niechtnie.
- Jeeli jest prawdziwy, nie bdzie na podsuchu - powiedzia. - A jeeli nasany, to
tym bardziej, bo mgby si zdradzi.
W czwartek wieczorem ledwo ywy ze zmczenia Manny, razem z dwoma
chopakami z Biura Ochrony, popija letni kaw w mieszkaniu pod numerem 5F. Nagle
zadzwoni telefon. Wczyli magnetofon i wcisnli przycisk gonika. Usyszeli gos Agathy
Ept.
- Halo? - odezwaa si z wahaniem.
 - Witaj.
Na znak Mannyego jeden z mczyzn chwyci za suchawk drugiego aparatu,
podczonego na stae do gorcej linii, i rzuci pgosem: Zadzwoni. Sprawdcie, czy
moecie go namierzy.
- Ach, to ty... - powiedziaa Agatha, udajc, e z wraenia brak jej tchu. Manny modli
si w duchu, eby nie przesadzia; zastanawia si, czy w ambasadzie te nagrywaj t
rozmow. - Pewnie nie powinnam tego mwi, ale miaam nadziej, e zadzwonisz - dodaa.
AE/PINAKIEL odetchn z ulg.
- A ja miaem nadziej, e to powiesz.
Teraz z kolei odetchn Manny. Agatha znakomicie wczua si w rol.
- Myl, e moe... moe mgby znale troch czasu... A zreszt, do diaba, co mi
tam! Wpadniesz do mnie jutro na kolacj?
Rosjanin odchrzkn.
- wietnie, akurat jutro jestem wolny. Dzikuj, przyjd bardzo chtnie.
- Pamitasz, gdzie mieszkam?
AE/PINAKIEL rozemia si, podekscytowany. On te niele odgrywa swoj rol,
ale... jaka waciwie bya jego rola?
- Nie zapominam takich rzeczy - odpar.
- Skd dzwonisz? - spytaa Agatha.
- Z budki telefonicznej w pobliu... w pobliu mojej pracy.
- Namierzyli telefon. Dzwoni z ambasady - szepn Mannyemu siedzcy przy drugim
aparacie czowiek z Biura Ochrony.
- A wic jestemy umwieni - powiedziaa Agatha. - Najlepiej okoo wp do sidmej.
O wp do szstej wracam z Urzdu Patentowego. - (Manny prosi j, eby wtrcia t
informacj). - Bd miaa godzin, eby zrobi si na bstwo.
- Ty zawsze wygldasz jak bstwo...
Agatha z trudem apaa oddech.
- A wic do jutra?
- Tak, do jutra. Do widzenia, moje bstwo.
- Do widzenia, Siergiej.
W chwil pniej zadzwoni telefon pod 5F. Manny zapa za suchawk.
- Przyjdzie tu - oznajmia podniecona Agatha.
- Wiem, syszaem wasz rozmow.
- Jak mi poszo?
 - Bya wspaniaa. Powinna pomyle o pracy w teatrze.
Zachichotaa nerwowo.
- Szczerze mwic, serce podchodzio mi do garda. Miaam okropn trem.
- A teraz pamitaj: musisz zachowywa si naturalnie, jakby nie dziao si nic
niezwykego. Bdziemy obserwowa twoje mieszkanie dniem i noc, eby nie zaoyli u
ciebie pluskwy. Gdyby kto ci nachodzi albo nagabywa przez telefon, natychmiast
zadzwo pod numer, ktry ci podaem, i zamelduj, komu trzeba.
- Bdziesz tu, jak przyjdzie?
- Bd przed twoimi drzwiami, kiedy wysidzie z windy.
*
Pomimo zapewnie Angletona, e AE/PINAKIEL nie jest na podsuchu, Manny
stwierdzi, e nie zaszkodzi tego sprawdzi. Gdy tylko Rosjanin wyszed z windy, Manny
pooy palec na ustach i pokaza mu kartk, na ktrej byo napisane po rosyjsku: Jeste na
podsuchu?
- Nie jestem na podsuchu, Manny - odpowiedzia Kukuszkin po angielsku. Podnis
rce i rozstawi nogi. - Moesz mnie przeszuka, jeli chcesz. Mj rezydent bardzo si
ucieszy, kiedy mu powiedziaem o tym kontakcie. Bdzie mg si pochwali przed central,
e ma nowe rdo informacji.
Manny pokaza na migi, eby opuci rce i poszed za nim. Wyj klucz, otworzy
drzwi numer 5D, a kiedy obaj znaleli si w mieszkaniu Ept, zaryglowa je starannie.
Agatha wysza z pokoju.
- Dzie dobry - powiedziaa, niemiao wycigajc do, ktr Rosjanin potrzsn
energicznie.
- Witaj, moje bstwo - odpar z umiechem.
- Nie mwi, e to ma jakie znaczenie - zacza - ale tak si skada, e mamy dzi
idealny dzie na kontakty Koziorocw z Pannami. Jeeli przeami pierwsze lody, mog
dokona wsplnie wielkich rzeczy. Chtnie bym wyjania dokadniej, o co w tym wszystkim
chodzi, ale widz po minach, e wam si spieszy... Tak mylaam. Wobec tego zostawiam
was samych, panowie. - Zawrcia na picie i znikna w sypialni.
Manny wskaza Kukuszkinowi kanap, a sam usadowi si na krzele naprzeciw
niego. Rosjanin poluzowa krawat i mrukn pod nosem kilka sw, w ktrych Manny
rozpozna tadyckie przeklestwo.
- Mwisz po tadycku? - spyta ze zdziwieniem.
- Nie mwi. Przeklinam - poprawi go Kukuszkin. - Mj dziadek ze strony ojca by
Tadykiem. Skd znasz tadycki?
- Studiowaem jzyki Azji rodkowej. - Z kieszonki na piersi wycign gruby plik
gsto zapisanych kartek. - Nadesza godzina pyta i odpowiedzi, Siergiej - powiedzia.
- Znam zasady tej parszywej gry. Chcesz si przekona, czy naprawd jestem tym, za
kogo si podaj.
- Tak jakby. - Manny zmierzy Rosjanina wzrokiem. - Kiedy wczoraj zatelefonowae
do Agathy, powiedziae, e dzwonisz z budki. Tak byo?
Kukuszkin rozejrza si dookoa.
- Gdzie s mikrofony?
- Wszdzie - odpar Manny.
Kukuszkin pospnie kiwn gow.
- Telefonowaem z ambasady. Rezydent, Klimient Borysow, sucha na wewntrznej
linii, ochrona nagrywaa. Borysow kaza mi powiedzie, e dzwoni z budki... Przecie mam
romans i nie chc, eby kto si o tym dowiedzia, zwaszcza ona. - Rosjanin zaoy nog na
nog, lecz zaraz wrci do poprzedniej pozycji, widocznie czu si pewniej, dotykajc stopami
podogi. - Masz dla mnie te dokumenty patentowe? Mog je zabra?
Manny naoy rkawiczki chirurgiczne i wyj z szarej koperty kopie trzech
wnioskw. Wrczy je Kukuszkinowi, ktry szybko przebieg tekst wzrokiem.
- S na tym jej odciski palcw? - zapyta.
- Mylisz o wszystkim - powiedzia Manny, zdejmujc rkawiczki. - Kazaem jej to
przeczyta i woy do koperty.
Rosjanin schowa papiery w kieszonce na piersi.
- To ty mylisz o wszystkim, Manny.
- Czas rozpocz zabaw - powiedzia Manny i zerkn na pierwsze pytanie,
pracowicie wystukane na maszynie cyrylic. - Kto na Uniwersytecie omonosowa prowadzi
wykady z cyklu Buruazyjna demokracja jako sprzeczno sama w sobie i jak t osob
przezywali studenci?
Kukuszkin przymkn oczy.
- Macie tam u siebie bardzo dokadne akta osobowe. Profesor wykadajcy
Buruazyjn demokracj jest ydem i nazywa si Lifszyc. Straci oko podczas wielkiej wojny
ojczynianej, kiedy eskortowa brytyjski konwj z Murmaska, i nosi teraz czarn przepask,
wic studenci przezywaj go Mosze Dajan.
Manny powoli dobrn do koca listy, czytajc po rosyjsku pytania, na ktre
Kukuszkin odpowiada po angielsku. Nie ze wszystkimi zdoa si upora - raz wylecia mu z
gowy jaki szczeg, to znw czyje nazwisko - a na kilka odpowiedzia niepoprawnie, ale na
og szo mu niele. Na chwil przerwaa im Agatha, przynoszc na tacy herbat. Posiedziaa
z nimi, dopki nie wypili. Kukuszkin wypytywa j o prac w Urzdzie Patentowym i o
dokumenty, ktre przechodz przez jej rce. Manny domyli si, e zbiera w ten sposb
informacje, ktre bdzie musia przekaza w raporcie dla ochrony. Gdy wrcili do listy
Mannyego, Kukuszkin poprawi jedn ze swoich wczeniejszych nieprawidowych
odpowiedzi, przypomniawszy sobie przezwisko grubej kobiety, ktra podawaa herbat w
stowce na drugim pitrze moskiewskiej centrali - z powodu wsw nad grn warg i
zwyczaju noszenia mskich koszul wszyscy mwili na ni Dentelmen Dim. Kiedy
Manny by ju w poowie ostatniej z szeciu stron przygotowanych przez Angletona,
zadzwoni stojcy na kredensie telefon. Obydwaj, Rosjanin i Manny, wpatrywali si z
napiciem w aparat, dopki w drzwiach sypialni nie pojawia si Agatha; z pokoju za jej
plecami dobiegay salwy miechu, bo w telewizji nadawali wanie Ukryt kamer.
- Moe to moja mama - powiedziaa z nadziej w gosie.
- Odbierz - rozkaza Manny.
- Co mam powiedzie, jeeli to nie ona?
- Nic nie mw. Wdaa si w romans z onatym mczyzn. Przecie nie bdziesz o
tym papla przez telefon, kiedy twj kochanek tu jest.
Agatha ostronie podniosa suchawk.
- Halo? - zapytaa.
Milczaa przez chwil.
- Pod jaki numer chcia si pan dodzwoni?
Spojrzaa na Mannyego i powiedziaa bezgonie: Nie mam pojcia, kto to.
- Tak, to ten numer, ale tu nie mieszka nikt o takim nazwisku... Nie szkodzi, nic si
nie stao. - Odwiesia suchawk. - Chcia rozmawia z jak Maureen Belton. - Zamrugaa
nerwowo powiekami i wycofaa si do swojej sypialni.
Manny podszed do kredensu i podnis suchawk.
- Namierzylicie go? - Przez chwil sucha, po czym rozczy si i usiad z powrotem
na krzele. - Niestety, rozmawiali za krtko. To by mczyzna... Mwi z wyranym obcym
akcentem.
- Ci z ochrony maj jej numer. Moe sprawdzali, czy faktycznie mieszka tutaj kobieta.
- Moe... - zgodzi si Manny.
- Jak mi poszo? - zapyta Kukuszkin, gdy Manny dobrn do koca ostatniej strony.
- Niele.
 - Moemy teraz porozmawia o mojej ewakuacji? Jak i kiedy przejd na wasz stron?
Manny potrzsn gow.
- To nie takie proste, Siergiej. Nie zaatwimy tego w jeden wieczr. Najpierw
kontrwywiad musi przeanalizowa twoje odpowiedzi...
- Mister Angleton... - wtrci Kukuszkin.
- Syszae o Angletonie?
- Wszyscy w naszej ambasadzie o nim syszeli.
- Jeeli kontrwywiad da nam zielone wiato, trzeba bdzie przygotowa kryjwk,
najlepiej gdzie na wsi, i obsadzi j ludmi. Dopiero potem wemiemy si do organizowania
waciwej ewakuacji: ustalimy dzie, w ktrym bez przeszkd bdziesz mg z rodzin
opuci teren ambasady pod jakim wiarygodnym pretekstem. Ty musisz mie moliwo i
okazj wypeni t aktwk dokumentami i tajemnicami, ktre nam obiecae, i wynie to
wszystko z ambasady. My musimy mie moliwo i okazj przewie was w bezpieczne
miejsce, zanim ludzie z ochrony zorientuj si, e zwiae.
Twarz Kukuszkina spospniaa.
- Jak dugo to potrwa?
- Jeli wszystko pjdzie dobrze, jakie pi do szeciu tygodni.
Rosjanin skoczy na rwne nogi.
- Za pi tygodni SASZA ju dawno bdzie w Waszyngtonie! - Podszed do okna,
uchyli zason i wyjrza na ciemn ulic. - Za pi tygodni, Manny, bd trupem.
- Uspokj si, Siergiej. Jest wyjcie z tej sytuacji.
- Z trumny nie ma wyjcia.
Manny podszed do okna i stan obok Kukuszkina.
- Nie bdzie adnej trumny, Siergiej, jeeli teraz powiesz mi, co wiesz o SASZY.
Podaj nam chocia pierwsz liter jego nazwiska, kilka szczegw biograficznych, dat
poprzedniego wyjazdu z Waszyngtonu...
Kukuszkin kry tam i z powrotem, od ciany do ciany, jak pantera w Watce,
szukajca drogi ucieczki z puapki.
- Powiedz, przyjemnie ci, kiedy mnie szantaujesz?
Manny unika jego wzroku.
- Wrcz przeciwnie, czuj si podle. Ale tak mam prac...
Rosjanin odchrzkn.
- Na twoim miejscu zrobibym to samo. Obaj mamy parszyw robot.
- Nie ja wymyliem SASZ - odezwa si spod okna Manny. - Nie jestem winien
temu, e wraca za tydzie.
- A czy mog by pewny, e nie wyrzucicie mnie jak starego miecia, kiedy ju
wszystko wam wypiewam?
- Masz na to moje sowo, Siergiej...
- Dla waszego mister Angletona twoje sowo nic nie znaczy.
- Wiesz o innych sprawach, ktre nas interesuj... Na przykad kim jest ten twj kret w
NSA.
Rosjanin usiad znowu na kanapie, pokonany logik faktw.
- A co z opiek medyczn dla mojej ony?
- W cigu najbliszych kilku dni moemy jej zaatwi specjalistyczne badanie
lekarskie. Jeli istotnie wymaga opieki, bdzie j miaa.
- Jak to chcecie zorganizowa?
- Rosjanie z ambasady, ktrzy lecz zby w Ameryce, chodz do bugarskiego
dentysty, niedaleko stacji metra Dupont Circle. Go mwi po rosyjsku i nie bierze duo.
Gdyby twoj on nagle rozbola zb, mogaby zapisa si do niego na wizyt, a gdyby
jeszcze okazao si, e potrzebuje leczenia kanaowego, musiaaby jedzi tam regularnie
przez trzy, cztery tygodnie. Zorganizowalibymy wizyt u kardiologa w innym gabinecie w
tym samym budynku.
- A dentysta Bugar?
- Bdzie z nami wsppracowa. Moe udawa, e j leczy. I tak nikt si nie
zorientuje.
- Skd wiesz, e zechce?
Manny tylko si umiechn.
Przez chwil AE/PINAKIEL rozwaa jego propozycj. Manny podszed i usiad na
oparciu kanapy.
- Zaufaj mi, Siergiej... Powiedz mi, co wiesz o SASZY. Jeeli uda nam si go
zidentyfikowa, skocz si twoje kopoty. Ewakuujemy was, ograniczajc ryzyko do
minimum. Ty, twoja ona i crka bezpiecznie przejdziecie na nasz stron... A potem
otrzymasz tak ofert, e ci oko zbieleje. Nie bdziesz aowa.
 3.

WASZYNGTON, DC, PITEK, 24 MAJA 1974

Czas ucieka radzieckiemu attach politycznemu Kukuszkinowi w zastraszajcym

tempie. Z dwutygodniowego okresu wolnoci zostao mu jeszcze czterdzieci osiem godzin.
Jeeli jego informacje byy prawdziwe, SASZA wrci do Waszyngtonu w niedziel, a
nastpnego ranka zjawi si w pracy. Pomimo stara, aby utrzyma w cisej tajemnicy
rezultaty pracy grupy zadaniowej, z pewnoci dotr do niego pogoski o zdradzie na
wysokim szczeblu. A wwczas doniesie o wszystkim, komu trzeba.
Z pocztku Angleton odnosi si do AE/PINAKLA, jak do wszystkich zbiegw, z
du rezerw. Ale wrodzona skonno do czarnowidztwa pocza sabn w dniu, w ktrym
Manny przekaza mu zdobyt od Kukuszkina informacj o utworzonym niedawno w
Moskwie Zarzdzie D, koordynujcym globaln kampani dezinformacyjn KGB. Ju od
duszego czasu Angleton domyla si istnienia podobnej jednostki, choby dlatego, e cay
wiat, z amerykaskimi mediami wcznie, kupowa bez zastrzee kad plotk, dotyczc
rozamu midzy Pekinem a Moskw, oraz mniej lub bardziej wiarygodne historyjki na temat
Dubeka, Ceauescu i Tito, ktrzy usiowali zerwa z sowieck dominacj. Angleton szczyci
si tym, i potrafi bezbdnie odrni dezinformacje KGB od autentycznych wydarze
wiatowej polityki. Wyczuwa intuicyjnie, e wiele z tych faktw zostao spreparowanych
specjalnie po to, by upi czujno Zachodu i doprowadzi do redukcji budetu
przeznaczonego na wojsko i wywiad.
Rewelacje na temat SASZY, dostarczone przez Mannyego po drugim spotkaniu z
AE/PINAKLEM, sprawiy, e w gowie Angletona zaroio si od nowych pomysw. Przez
ostatnie dwa lata wikszo czasu powici tropieniu SASZY, stopniowo zawajc w
drodze eliminacji list podejrzanych. Czu, e ju wkrtce, by moe w cigu kilku
najbliszych miesicy, bdzie mg z duym prawdopodobiestwem ustali tosamo
nieuchwytnego agenta. Ale zanim to si stanie, SASZA moe jeszcze wyrzdzi wiele szkd.
Wanie dlatego zeznania Kukuszkina byy tak istotne. W zaciszu swego gabinetu Angleton
porzdkowa uzyskane informacje, przydzielajc do rozpracowania kadej z nich odpowiedni
zesp specjalistw kontrwywiadu:

- SASZA bdzie przebywa poza Waszyngtonem do niedzieli 26 maja, co

prawdopodobnie oznacza, i w Langley pojawi si w poniedziaek 27 maja.
 - SASZA biegle zna rosyjski.
- Nazwisko SASZY zaczyna si na liter K.
- Kiedy Kukuszkin pracowa w zarzdzie moskiewskiej centrali, podlega
bezporednio Dziadkowi. We wrzeniu 1972 polecono mu zapewni wsparcie logistyczne -
mapy autostrad i miast, rozkady jazdy autobusw i pocigw, adresy agencji
wypoyczajcych samochody - dla jednej z nielicznych dalekich podry Dziadka, tym razem
do Nowej Szkocji w Kanadzie. W trakcie lunej rozmowy, ktra miaa miejsce, gdy
Kukuszkin osobicie dostarczy dane dokumenty do prywatnych apartamentw w willi
Apatoww koo wsi Czeriomuszki, Dziadek zwierzy mu si, i wyjeda za granic, eby si
z kim spotka. Dopiero pniej, kiedy Kukuszkin zda sobie spraw z istnienia na wysokim
szczeblu CIA wtyczki KGB o kryptonimie SASZA, skojarzy oba fakty i doszed do wniosku,
e tylko kto tak wany jak SASZA mg skoni Dziadka do uciliwej wyprawy na drug
pkul.

Z takimi informacjami zidentyfikowanie SASZY rwnaoby si znalezieniu igy w

stogu siana. Firma zatrudniaa okoo dwudziestu dwch tysicy etatowych funkcjonariuszy i
blisko cztery tysice pracownikw kontraktowych. W tajnych subach dziaao niespena
pi tysicy ludzi, z czego cztery tysice pracowao w Waszyngtonie, a reszta rozsiana bya
po placwkach na caej kuli ziemskiej.
Podczas gdy kontrwywiad lcza nad rejestrem centralnym, przegldajc stosy akt,
Manny zaatwi wizyt u lekarza onie Kukuszkina - niskiej, krpej kobiecie o krtko
przystrzyonych, przedwczenie posiwiaych wosach. Nazywaa si Jelena Antonowna.
Zgodnie z instrukcj zacza skary si pielgniarce na bl zba i poprosia o polecenie jej
jakiego dobrego, niedrogiego dentysty. Pielgniarka daa jej telefon do Bugara, u ktrego
leczyli si pracownicy ambasady sowieckiej.
Akurat kto odwoa wizyt, wic Jelena umwia si od razu na nastpny dzie.
Dentysta, kontraktowy pracownik Firmy, nawet nie zadajc sobie trudu, by zbada pacjentk,
wyda pani Kukuszkinie oficjaln diagnoz na pimie: ropie w korzeniu dolnego zba
przedtrzonowego, wymagajcy leczenia kanaowego, a co za tym idzie - przynajmniej trzech
lub czterech wizyt; koszt kadej: czterdzieci pi dolarw.
Kiedy Jelena Antonowna wysza z gabinetu, trzymajc w rku karteczk z
zawiadczeniem o odbytej wizycie, Manny ju czeka pod drzwiami. Da znak, eby posza za
nim. Poprowadzi j przez dwie kondygnacje schodw do przeszklonych drzwi z napisem:
Proffit & Proffit, zesp adwokacki. Przedstawi j kardiologowi z Firmy, dopuszczonemu
do cile tajnych informacji. Doktor, ktry powiedzia, e nazywa si M. Milton (takie
nazwisko podawa zawsze, gdy pracowa na zlecenie CIA), mwi pynnie po rosyjsku.
Poprosi Kukuszkin, eby przesza do ssiedniego pokoju, wyposaonego w specjalistyczny
sprzt, przyniesiony tam poprzedniej nocy. Po trwajcym trzy kwadranse badaniu wygosi w
obecnoci Mannyego orzeczenie o stanie zdrowia pacjentki: wedle wszelkiego
prawdopodobiestwa Jelena Antonowna cierpi na angin pectoris, bdc skutkiem
wysokiego poziomu cholesterolu we krwi i zwenia ttnic. Doktor Milton zaproponowa
leczenie kombinacj betablokerw, eby zwolni akcj serca i wyrwna puls, oraz rodkw
rozszerzajcych naczynia, eby udroni naczynia wiecowe. Jeli kuracja si nie powiedzie,
trzeba bdzie zaoy by-passy.
Manny odprowadzi Kukuszkin do windy. Po drodze wyjani jej po rosyjsku, e
podczas kolejnej wizyty u dentysty dostanie od Miltona lekarstwa, umieszczone w
opakowaniu po dostpnych bez recepty tabletkach, powszechnie stosowanych przez kobiety
przy blach menstruacyjnych. Bolszoje spasibo, szepna. Sprbowaa si umiechn.
- Musz si panu przyzna, e jestem przeraona. Jeeli si o tym dowiedz, to
Siergieja, mnie i nasz crk Ludmi czeka straszny los...
- Zrobimy wszystko co w naszej mocy, eby si nie dowiedzieli - obieca Manny.
W Langley Angleton, nie zwaajc na paskudn azjatyck gryp i wysok gorczk,
zwlk si z ka, aby wzi udzia w codziennym zebraniu grupy zadaniowej. Opatulony
szalikiem po czubek nosa, nie zdejmujc paszcza, usiad na swoim zwykym miejscu u
szczytu stou. Skra na jego rkach i twarzy bya niemal przezroczysta, na skroniach
byszczay kropelki potu. Po raz pierwszy w historii nie zapali od razu papierosa.
- Moi ludzie dokadnie sprawdzili historyjki Kukuszkina, jedn po drugiej - zachrypia
z widocznym wysikiem. - A ja dodaem wasn, ktr pielgnowaem w mylach od lat.
Doszedem te do wniosku, e AE/PINAKIEL jest by moe najrzadsz odmian orchidei,
czyli autentycznym zbiegiem, ktry zdradza prawdziwe tajemnice.
Golby spojrza na swego DD/O, Elliotta Ebbitta. Obaj osupieli.
- Chcesz powiedzie, e zidentyfikowae SASZ? - zapyta Jack.
- To ci si nie spodoba - odpar krtko Angleton.
- Mwe wreszcie - rzuci niecierpliwie Colby, ktry zdy ju ozdobi swj ty
notes mnstwem zazbiajcych si k i kek, starannie wyrysowanych owkiem numer 2.
Pod ciepym paszczem chudym ciaem Angletona wstrzsay dreszcze.
- Na podstawie przekazanych nam przez AE/PINAKLA informacji - powiedzia w
kocu - moi ludzie bardzo zawzili list podejrzanych. Firma zatrudnia stu czterdziestu
czterech pracownikw, ktrzy znaj rosyjski, maj nazwiska na liter K i wrc do
Waszyngtonu w t niedziel. Dwudziestu trzech wyjedao z Waszyngtonu we wrzeniu
1972, a wic w tym samym czasie, kiedy, jak utrzymuje Kukuszkin, nie byo tu rwnie
SASZY.
Colby narysowa niezwykle wyszukane dwadziecia trzy, szczodrze ozdobione
rozmaitymi zawijasami. Siedzcy na kocu stou Manny zauway, e Angleton kuli si na
krzele niczym zwierz czajce si do skoku na ofiar.
- I tym samym dotarlimy do historyjki, ktr odkadaem sobie na pniej przez
trzynacie lat. - Nieruchoma jak maska twarz Angletona wykrzywia si w penym udrki
umiechu; jego ciemne oczy zdaway si mia z jakiego dawno zapomnianego dowcipu. -
Trzynacie lat! eby uprawia orchidee, naley mie anielsk cierpliwo. Bywa, e torebka
nasienna rozwija si nawet przez dwanacie miesicy, a potem trzeba czeka jeszcze rok lub
dwa, by nasionko wypucio kieek wielkoci kciuka. Na kwiaty, o ile w ogle dojdzie do
kwitnienia, mona liczy za kolejne pi lat, nierzadko dziesi. Kontrwywiad jest jak uprawa
orchidei... Latami przechowujesz w soikach nasionka, utrzymujesz odpowiedni temperatur
i wilgotno, masz nadziej, e pewnego dnia z nasionek rozwin si pikne kwiaty, ale nie
masz na to adnej gwarancji. I przez cay ten czas syszysz, jak szepcz za twoimi plecami.
Matka jest obkany, gadaj. To paranoik, gadaj. Matka naciga fakty, eby utwierdzi si w
swoich teoriach. - Angleton znw zatrzs si z zimna pod paszczem i przygryz doln warg.
- Wierzcie mi, syszaem kade sowo. I kade sowo bolao.
Colby sprbowa wrci do tematu.
- A ta pita historyjka, Jim?
- Pita... historyjka... - powiedzia Angleton, cedzc sowa, jakby chcia si podrani
ze suchaczami. - W szedziesitym pierwszym roku FBI natkno si na starego komunist
Maxa Cohena, ktry zapad si pod ziemi dwadziecia lat wczeniej. Pamitasz, Bill? Cohen
zmieni nazwisko na Kahn i otworzy w Waszyngtonie sklep monopolowy. Zapewni idealn
przykrywk sowieckiemu cznikowi, ktry mieszka nad sklepem i dostarcza alkohol do
setek klientw w caym miecie. w cznik nazywa si Dodgson. Tak samo brzmiao
prawdziwe nazwisko Lewisa Carrolla, autora Alicji w Krainie Czarw, a to daje do
mylenia... Czowiek zaczyna si zastanawia, czy przypadkiem mistrz szpiegostwa z KGB,
ktry prowadzi Philbyego, a teraz prowadzi SASZ, nie prbuje, jak Carroll, tworzy
wiatw wewntrz wiatw, znajdujcych si wewntrz innych wiatw, bo liczy na to, e si
w tym wszystkim pogubimy... - Angleton zamkn oczy, jakby przez chwil medytowa, po
czym mwi dalej: - Kiedy ludzie z FBI przeszukali sklep Kahna, znaleli szyfry, mikrofilmy,
czytnik do mikrofotografii, krtkofalwk i zwinite w ruloniki banknoty, wszystko ukryte
pod podog w azience Dodgsona. Aresztowano Kahna i jego wsplniczk. Dodgson zdoa
si wymkn, ale ja nigdy o nim nie zapomniaem. Nawet przez chwil. Przez te wszystkie
lata. Dogldaem moich nasionek, utrzymywaem odpowiedni temperatur i wilgotno,
wbrew wszystkim i wszystkiemu wierzyem, e ktrego dnia nasionka rozwin si w
kwiaty... - Jego gos ucich, a spojrzenie zaszo mg.
Colby nie rezygnowa.
- A ta pita historyjka?
- Pita historyjka... Sprawdziem faktury Kahna z ostatnich dziesiciu lat i odkryem,
e w pewnym okresie, na pocztku lat pidziesitych, Dodgson dostarcza alkohol... mojemu
byemu koledze, Adrianowi Philbyemu - wyrzuci z siebie jednym tchem. - Ktrego
wieczoru sam widziaem, jak przywiz dwie butelki lagavulina. Wtedy, oczywicie, nic nie
wzbudzio moich podejrze. Dopiero teraz rozumiem, jak blisko byem... - urwa i potrzsn
gow. - Logicznie biorc, kiedy Philby wyjecha, Dodgson powinien zosta cznikiem jego
nastpcy, czyli SASZY.
Sign do kieszeni marynarki, wyj paczk papierosw i pooy j na stole.
Zdawao si, e na ten widok wstpuj w niego nowe siy.
- Sprawdziem list klientw Kahna z ostatnich dziesiciu lat i otrzymaem w ten
sposb nazwiska stu szedziesiciu siedmiu etatowych pracownikw Firmy oraz
szedziesiciu czterech pracownikw kontraktowych...
Jack nie wytrzyma.
- ...i porwnae z dwudziestoma trzema nazwiskami, wyodrbnionymi dziki
informacjom Kukuszkina!
- To wydawao si podejrzanie proste - przyzna Angleton. - I, niestety, tak byo.
adne nazwisko z naszej listy nie pokrywao si z list Kahna.
- Tak wic znw zabrne w lep uliczk... - podsumowa Colby.
Angleton wyj papierosa i zacz obraca go w palcach.
- Na pierwszy rzut oka mogoby to tak wyglda. Kto mniej dociekliwy odoyby
wszystko ad acta. Ale nie ja. Wiedziaem, e obie listy musz si jako zazbia, e stanowi
klucz do ustalenia tosamoci SASZY. - Wcisn papierosa pomidzy spierzchnite wargi, ale
nie zapali. - W zeszy pitek - cign stumionym, gardowym gosem - usyszaem, jak ona
zamawia przez telefon pokj w hotelu w New Haven. Cicely i ja wybieralimy si na wykad
Roberta Lowella w Yale... Ze wzgldw bezpieczestwa (chyba nikt nie chce, eby wrogowie
ledzili mj kady krok, prawda?) wszystkie rezerwacje robi ona na swoje panieskie
nazwisko. I nagle doznaem olnienia... Mj Boe, dlaczego wczeniej o tym nie
pomylaem? SASZA te moe mie on. Chcc ograniczy do minimum kontakty z
Dodgsonem, mg j poprosi, eby zamawiaa alkohol pod swoim panieskim nazwiskiem.
Z t myl zagoniem moich ludzi z powrotem do roboty. Sprawdzilimy panieskie nazwiska
on owych dwudziestu trzech pracownikw Firmy, a potem raz jeszcze porwnalimy je z
list Kahna, zwracajc szczegln uwag na ludzi, ktrym Dodgson dostarcza alkohol w
okresie pomidzy nagym wyjazdem Philbyego a aresztowaniem Kahna dziesi lat pniej.
Wszyscy w napiciu pochylili si do przodu, utkwiwszy wzrok w wargi Angletona,
jakby si spodziewali, e zobacz spywajce z jego ust nazwisko, jeszcze zanim je usysz.
- I...? - wyszepta Colby.
- Jedyne nazwisko, ktre pojawio si na obu listach, to... Swett - oznajmi Angleton.
Obydwaj, Jack i Ebby, znali je a nazbyt dobrze.
- Adelle Swett jest crk Philipa Swetta - powiedzia Jack.
- I on Leo Kritzkyego - mrukn Angleton.
- Musiae si pomyli, Jim. Chyba nie mylisz, e... - zacz Ebby.
- Sugerujesz, e Leo Kritzky to SASZA? - zapyta z niedowierzaniem Jack.
- To znowu jaka lepa uliczka... - odezwa si Manny.
Jack waln pici w st.
- Znam Leo jeszcze z Yale. Razem wiosowalimy Razem mieszkalimy. Jest ojcem
chrzestnym mojego syna. Rcz za niego wasn gow...
Angleton wyj zapalniczk i przyoy j do koniuszka papierosa. Zacignwszy si
gboko, wypuci dym przez nos.
- Nie rb tego, Jack, bo mgby j straci.
Colby w zamyleniu drapa si po zaronitej krtk szczecin brodzie.
- Skd pewno, e akurat Adelle zamawiaa alkohol u Kahna? Moe to by jej ojciec?
- Albo jaki inny Swett? - warkn Jack.
Nikotyna ukoia rozhutane nerwy Angletona. Ju nie trzs si z zimna, policzki mia
zarowione, nawet jego gos brzmia teraz inaczej.
- Kwestia adresw - wyjani. - Na pocztku lat pidziesitych wszystkie zamwienia
na nazwisko Swett dostarczano do mieszkania przy Bradley Lane, na tyach klubu Chevy
Chase, gdzie mieszka Kritzky, kiedy oeni si z Adelle. Od pidziesitego czwartego roku
Dodgson zacz dostarcza zamwienia do maego domku przy Jefferson w Georgetown,
ktry Philip Swett kupi dla swojej crki, kiedy przyszy na wiat bliniaczki.
- Brak mi sw - przyzna Colby. - Nie wiem, co powiedzie. Jeli to prawda... Dobry
Boe, jeli przez te wszystkie lata Leo Kritzky szpiegowa dla Sowietw... Zdajecie sobie
spraw, co to znaczy? W latach pidziesitych wtajemniczony by w opracowan przez
Wisnera strategi odpychania komunizmu, wiedzia wszystko o sowieckich operacjach Asa.
Wiedzia o twojej misji w Budapeszcie, Eb. By ADD/O/A Bissella podczas inwazji na
Zatok wi: zna czas i miejsce desantw, zna modus operandi brygady, wiedzia, ktre
statki wiozy amunicj i paliwo. Sama myl, e czowiek stojcy na czele Sekcji Sowieckiej
mgby by kretem KGB...
- Ju raz tak byo - przypomnia Colbyemu Angleton. - Nie zapominaj, e po wojnie
Philby prowadzi antysowieckie operacje kontrwywiadu w MI6.
Colbyego zastanowio co jeszcze.
- Za prezydentury Johnsona Adelle bya radc prawnym w Biaym Domu. Pomylcie
tylko, co mg od niej wycign! Na sam myl robi mi si sabo!
- Nie kupuj tego - owiadczy stanowczo Ebby. - Leo jest lojalnym obywatelem
Ameryki...
Angleton z luboci zaciga si papierosem, zionc kbami dymu. Zdawa si tym
spokojniejszy, im bardziej tamci byli zdenerwowani.
- Wszystko do siebie pasuje jak w ukadance - powiedzia. - Leo Kritzky wietnie zna
rosyjski, jego nazwisko zaczyna si na liter K, we wrzeniu siedemdziesitego drugiego
by na dwutygodniowych wakacjach w Nowej Szkocji, a sowiecki cznik Dodgson, ktry
wczeniej dostarcza alkohol Philbyemu na Nebraska Avenue, realizowa rwnie
zamwienia dla osoby nazwiskiem Swett... I okazuje si, e t osob jest prawie na pewno
ona Kritzkyego, Adelle. - Angleton wbi wzrok w Colbyego. - Dowody s przytaczajce,
Bill. Kritzky wyjecha na dwa tygodnie do Francji. Wraca w niedziel po poudniu...
- Jezu! - wykrzykn Manny z koca stou, przeraony wnioskami, jakie Angleton
wysnu z historyjek AE/PINAKLA. - Co zamierzacie teraz zrobi? Aresztowa go?
- Od tego naleaoby zacz - zauway Angleton.
- Mamy same poszlaki - upiera si Jack. - W twoim rozumowaniu jest za duo luk.
Nie wytrzyma dogbnej analizy.
Colby dorysowa jeszcze jedno kko w swoim tym notesie.
- A jeli nie przeprowadzimy dogbnej analizy, wyjdziemy na dupkw - owiadczy
po namyle. - Nie zapominajmy, e AE/PINAKIEL postawi wszystko na jedn kart. Ale
jeli Kritzky jest SASZ, nie moemy go wpuci z powrotem do Langley. - Zwrci si do
Angletona. - Teraz twoja kolej, Jim. Ruszaj.
Jack wybuchn.
 - Do cholery, Bill, dajesz mu woln rk!
Angleton zebra swoje papiery.
- To nie garden party, panowie - uci sucho.
- Nie powiedziaem, e moesz robi, co chcesz. Istniej pewne granice... - upomnia
go Colby.
- A kto je wyznacza? - zapyta Jack.
*
Manny zadzwoni jeszcze raz. Kiedy nikt nie odpowiada, pchn drzwi na poddasze
Nellie. Byy otwarte. Wetkn gow do rodka.
- Hej, jest tam kto?! - zawoa. - Nellie?!
Wszed, zamkn za sob drzwi kopniakiem i rozejrza si dookoa. Dugi, wski salon
ton w blasku wiec. Po caej pododze rozrzucone byy kartki papieru ze ladami bosych
stp. Manny, miejc si, pody tym tropem i dotar do przymknitych drzwi w kocu
korytarza, gdzie w srebrnym wiaderku, penym pokruszonego lodu, staa otwarta butelka dom
perignon i dwa kieliszki. Delikatnie uchyli drzwi. Ponce w kandelabrach wieczki
spowijay pomieszczenie przymglon, t powiat. W wypenionej parujc wod wannie
leaa Nellie; w szybce wietlika nad jej gow byszcza ksiyc w trzeciej kwadrze.
- Spnie si dziesi minut - szepna z wyrzutem. - Ld zacz ju topnie. Ja te.
- Na mio bosk, Nellie...
- Nie rozebraam si ze wzgldu na mio b o s k , zrobiam to wycznie z mioci
do c i e b i e. - Umiechna si lubienie. - Przebierz si w co wygodniejszego, najlepiej w
strj Adama... Bdziemy popija w wannie szampana, a ja ci si troch ponarzucam...
Manny napeni kieliszki, poda jeden Nellie i przysiad na brzegu wanny. Spojrza na
nagie ciao dziewczyny. W krystalicznie przejrzystej wodzie wyranie byo wida brzowe
sutki i jasne woski na onie.
Nellie rwnie mu si przypatrywaa, sczc szampana.
- Powiedz mi, co ci si we mnie nie podoba? - powiedziaa zaczepnie. - Tylko
szczerze. Nie bj si, e mnie urazisz.
Manny bawi si nk kieliszka.
- Przede wszystkim masz za duy nos. Twoje sutki s za due, uda za chude, zbyt
dziewczce, zbyt mao kobiece, ramiona za kociste, woski onowe za krtkie...
- Bo je gol, guptasie, eby nie wystaway, kiedy wkadam bikini w te kropki.
- Masz ono jak u kilkunastoletniej smarkuli, za mao ciaa na biodrach, za due stopy,
za szeroko rozstawione oczy, wystaje ci ppek... - jego gos stawa si coraz gbszy, coraz
bardziej gardowy - ...twoja skra w wietle ksiyca wyglda cudownie, twoje ciao zapiera
mi dech...
- Wa - sykna. - Zrobi ci sztuczne oddychanie metod usta-usta.
Manny pocign yk szampana.
- Nie zostawiasz facetowi wiele pola do popisu.
- Nie przejmuj si. Elizabet mwi, e praca w Firmie grozi utrat zdrowia
psychicznego. Rozmawiaam z ni dzi wieczorem przez telefon. Powiedziaa, e kiedy twj
ojciec wrci dzisiaj z biura, wyglda jak mier na chorgwi. Pewnie tak jak ty w tej chwili.
Jakie problemy?
- Zawsze s jakie problemy - odpar wymijajco Manny.
- Chcesz o tym pogada?
- Nie mog.
- Sprbuj.
Potrzsn gow.
- Poczekaj, niech zgadn... Ziemia zderzy si z asteroid? Rosjanie znowu co knuj?
Kongres chce wam zredukowa budet o par miliardw?
- Z psychologicznego punktu widzenia wszystko, co wymienia, i jeszcze troch.
Kto, kogo znam, lubi i szanuj, ma powane kopoty... - nie dokoczy zdania.
- I dlatego mamy popsu sobie wsplny wieczr?
- Nie bdzie wsplnego wieczoru, Nellie. Przyszedem, eby ci to powiedzie.
Zdawao mi si, e zrozumiesz... Rozumiesz?
Nellie wypia duszkiem reszt szampana i wycigna kieliszek po dolewk.
Wychylia wszystko do dna i wyskoczya z wanny. Owina si wielkim biaym rcznikiem i
wybiega z azienki. Manny, z butelk w rku, pody za mokrymi ladami jej stp.
- Jak chcesz, eby dziewczyna ci zrozumiaa, jeeli nic jej nie mwisz?! - krzykna z
furi i rzucia si na kanap. Rcznik rozchyli si, odsaniajc kociste biodro i biae udo.
- Posuchaj, za trzy kwadranse musz by w pewnym miejscu - tumaczy si Manny. -
To sytuacja awaryjna, wszyscy bez wyjtku maj stawi si na pokad. Zostabym i
porozmawia z tob...
- ...gdyby mg. Ale nie moesz.
Manny pochyli si, eby j pocaowa, ale odsuna si szorstko.
- Wanie zaczem si przyzwyczaja do myli, e si we mnie zadurzya -
powiedzia.
- Nie zadurzyam si. Kocham ci, Manny.
 - W tej chwili wygldasz tak, jakby mnie nienawidzia.
Odwrcia si i popatrzya mu w oczy.
- Nienawidz tej czci ciebie, ktrej nie kocham.
- Zadzwoni, jak tylko bd mg.
- Jak chcesz... Ale nie myl sobie, e wystarczy mi rzuci kilka okruchw. Ja chc
mie cay bochenek, Manny. Wszystko albo nic.
*
Airbus linii Air France dotkn pyty lotniska Dulles International kilka minut po
czwartej po poudniu. Leo i Adelle, zesztywniali od dugiego lotu, stanli w kolejce do
odprawy paszportowej, odebrali bagae i ruszyli w stron wyjcia z napisem: Nic do
oclenia. Dojrzeli Vaness, ktra machaa do nich zza szyby.
- Hej, tato, mamo, witajcie w domu! - woaa radonie.
Ucaowaa matk i rzucia si ojcu na szyj.
- Jak byo?
- Wspaniale, z wyjtkiem jednego dnia, kiedy twj tatu zawieruszy si gdzie po
drodze i dotar do zamku dopiero o jedenastej w nocy.
- Bkaem si po caej okolicy, bo w jakiej wsi, ktrej nazwy nawet nie potrafi
powtrzy, skrciem nie tam, gdzie trzeba... - tumaczy si ze skruch Leo. - I zapomniaem,
w ktrym zamku mielimy nocowa.
- I jak si skoczyo?
- Wezwalimy policj - powiedziaa Adelle. - Znaleli go w przydronym bistrze,
dwadziecia dwa kilometry od zamku. Siedzia sobie spokojnie i popija calvados. Kiedy
przywieli go suk razem z rowerem, by czerwony jak burak.
- Wy to jestecie... - orzeka Vanessa z podziwem. - Kumple o mao nie pkli z
zazdroci, jak im powiedziaam, e moi rodzice wcz si rowerami po Europie.
Leo spostrzeg, e jaki mody czowiek w eleganckim burberry, stojcy tu przy
wyjciu z hali gwnej, bacznie mu si przyglda. Widzc, e zosta zauwaony, nieznajomy
zrobi kilka krokw w ich stron.
- Przepraszam, czy pan Kritzky? - zapyta bez umiechu.
Leo nagle sta si czujny.
- Kim pan jest?
- Mam list do pana Kritzkyego. Subowy.
- Dlaczego nie wysali go poczt?
- Mam osobicie odda go panu do rk wasnych, sir.
 - W porzdku, to ja jestem Kritzky - powiedzia Leo.
- Mgbym zobaczy paski paszport, sir?
Leo wycign z kieszeni dokumenty. Mody czowiek zerkn na fotografi, potem na
twarz Leo, zwrci mu paszport i wrczy zapiecztowan kopert.
- Tatusiu, o co chodzi? - zapytaa Vanessa.
- Zaraz si dowiem... - Rozerwa kopert i wyj zoon na p kartk papieru.
Najpierw zerkn na podpis: nad oficjalnym nadrukiem William Colby, DCI widnia
odrczny dopisek Bill, nabazgrany niebieskim atramentem. Drogi Leo - zaczyna si list -
przykro mi, e zawracam Ci gow sprawami zawodowymi w momencie, gdy dopiero co
zszede z pokadu samolotu, ale zaszo co, co wymaga Twojej natychmiastowej interwencji.
Czy mgby przyjecha do biura prosto z lotniska? Reszt powiem ci na miejscu.
- Sir - odezwa si mody czowiek. - Samochd ju czeka.
Leo przyjrza mu si uwanie.
- Wiesz, co jest w tym licie?
- Wiem jedynie tyle, ile mi powiedziano, sir. Miaem przyjecha tu po pana i zawie
samochodem w wyznaczone miejsce.
- Co si dzieje, Leo? - zaniepokoia si Adelle.
- Bill Colby wzywa mnie do Langley - odpar ciszonym tonem. - Vanesso, zabierz
mam do domu. Przyjad, jak tylko bd mg. Jeli co si przeduy, zadzwoni.
- Sir, prosz za mn...
Leo ucaowa crk w oba policzki i umiechn si do Adelle. Potem pody za
czowiekiem w prochowcu.
- W jakiej sekcji pracujesz? - zapyta.
- W Biurze Ochrony, sir.
Nieznajomy pchn drzwi, puszczajc Kritzkyego przodem. Przy krawniku sta
szary czterodrzwiowy ford sedan. Kierowca przytrzyma drzwiczki. Leo schyli si i usiad z
tyu. Ku jego wielkiemu zdziwieniu na siedzenie obok wpakowa si jaki osiek, a z prawej
strony dosiad si jeszcze jeden, ktry wyglda tak, jakby przed chwil zszed z ringu.
- Co jest, do...
Nim skoczy, chwycili go pod rce i byskawicznie zakuli w kajdanki. Mody
czowiek w prochowcu sta obok samochodu i mwi co do walkie-talkie. Kierowca
zatrzasn drzwi, zapali silnik i ruszy.
- Pochyl si, gowa midzy kolana - warkn osiek, a kiedy Leo si zawaha, bokser
uderzy go w brzuch.
 Leo skuli si z blu i zwymiotowa na buty.
- O kurwa - zakl osiek, dociskajc mu kark do kolan.
Ford utkn w korku. Wok rozlegao si natarczywe wycie klaksonw. Leo czu, e
drtwiej mu plecy. Sprbowa si poruszy, ale rka na jego karku zacisna si natychmiast
jeszcze mocniej. Po jakich czterdziestu minutach samochd skrci. Leo usysza zgrzyt
otwieranej bramy, potem jeszcze raz ten sam dwik i nagle znaleli si w ciemnoci. Ucisk
na karku zela. Leo wyprostowa si i zobaczy, e znajduj si w sabo owietlonym
podziemnym garau. Lawirujc wrd zaparkowanych aut, podjechali pod drzwi windy, ktre
rozsuny si bezszelestnie. Stranicy wywlekli Leo z samochodu. Bokser nacisn guzik.
Winda z cichym szumem ruszya do gry. Po chwili drzwi otworzyy si znowu. Dwaj
mczyni poprowadzili Leo ciemnym korytarzem i wepchnli do pomalowanego na
kremowo pokoju, owietlonego z gry rzdem lamp chirurgicznych. Wewntrz czekay na
nich dwie kobiety w rednim wieku, ubrane w dugie biae kitle. Bokser wyj kluczyk i
rozpi kajdanki. Bacznie ledzi kady ruch Leo, ktry sta spokojnie, masujc sobie obolae
nadgarstki.
- Rb dokadnie to, co ci powiem - rozkazaa jedna z kobiet. - Zdejmiesz cae ubranie,
sztuka po sztuce, bardzo powoli. Teraz. Zacznij od lewego buta.
- Czego szukacie? - wykrztusi Leo zduszonym gosem.
Osiek uderzy go w twarz.
- Nikt ci nie mwi, e moesz gada! But, panie Kritzky.
Leo czu, jak pali go policzek. zy napyny mu do oczu, ale pochyli si bez sowa,
zdj posusznie lewy pantofel i poda bokserowi, ktry przekaza go jednej z kobiet. Ogldaa
but dugo i starannie, obracajc nim na wszystkie strony, jakby pierwszy raz w yciu widziaa
taki fason. Oderwaa ckami obcas i nacia skr yletk, eby zajrze pod podeszw i na
spodni stron jzyka. Niczego nie znalazszy, odrzucia na bok lewy but Leo i wskazaa na
prawy. Sztuka po sztuce, obie kobiety zlustroway kady szew, kad nitk w ubraniu Leo, a
stan przed nimi zupenie nagi, w zimnym, ostrym wietle jarzeniwek. Jedna z kobiet
zaoya gumowe rkawiczki.
- Sta w rozkroku - powiedziaa.
Kiedy ociga si z wykonaniem tego rozkazu, bokser pomg mu kopniakiem.
Kobieta uklka na pododze i zacza obmacywa palce i podeszwy stp Leo. Nastpnie
przesuna domi po wewntrznej stronie ng, w gr, a do krocza, jder i penisa,
skrupulatnie badajc wszystkie fadki. Przygryza w upokorzeniu wargi, gdy jej palce wodziy
po jego pachwinach i przeczesyway owosienie na podbrzuszu. Skoczywszy ogldziny,
wstaa, wyja yeczk i kazaa mu otworzy usta.
- Szerzej - powiedziaa krtko i odchyliwszy jego gow do wiata, uwanie obejrzaa
wszystkie zby. - licznie. A teraz przyjrzymy si paskiemu odbytowi, panie Kritzky.
- Nie - jkn paczliwie Leo. - Chc rozmawia...
- Dupa, dupku! - warkn bokser.
Uderzy Leo w brzuch i jednym zrcznym chwytem dudo przewiesi go sobie przez
rami. Kobieta zanurzya palec w soiku z wazelin i przyklknwszy za plecami Leo, zbadaa
jego odbyt.
Kiedy pozwolono mu si wyprostowa, wykrztusi: Wody!
Osiek spojrza na kobiet w chirurgicznych rkawiczkach. Odpowiedziaa mu
wzruszeniem ramion, wic wyszed i wrci po chwili z plastikowym kubkiem. Leo wypi
duszkiem, a potem zapyta, z trudem apic oddech:
- Czy ja nadal jestem w Ameryce?
Bokser zarechota.
- Tu jest jak w Watykanie, chopie... Teren eksterytorialny. Zapomnij o habeas
corpus.
Druga kobieta rzucia Leo pod nogi bia piam i kapcie.
- Ubierz si - powiedziaa beznamitnym tonem.
Leo nacign spodnie. Nie miay gumki w pasie, wic przez cay czas musia je
przytrzymywa, eby nie opady. Z trudem woy gr. Do mu draa, kiedy prbowa
zapina guziki jedn rk. W kocu bokser zrobi to za niego. Pod eskort osika Leo
poczapa do wyjcia, a potem, szurajc kapciami, pody dugim, ciemnym korytarzem do
zamknitych drzwi na samym kocu. Mczyzna zapuka dwukrotnie, wyj klucz, przekrci
go w zamku, nacisn klamk i odsun si na bok. Zaczerpnwszy gwatownie powietrza,
Leo wszed do rodka.
Znalaz si w przestronnym, pozbawionym okien pokoju o cianach i drzwiach
wyoonych gum piankow. Z wysokiego sufitu zwisay na kablach trzy goe arwki. Z
boku, przy wejciu, lea zoony w kostk brzowy onierski koc. W kcie, obok
murowanego sedesu bez klapy, sta cynowy kubek. rodek pomieszczenia zajmoway dwa
krzesa i may stolik z magnetofonem, przykrcone na stae do podogi. Na jednym z krzese
siedzia James Jesus Angleton z przyklejonym do ust papierosem, pochylony nad stert
papierw i popielniczk pen niedopakw. Nie podnoszc wzroku, wskaza Leo miejsce
naprzeciw siebie, po czym wcisn guzik magnetofonu.
- Absolwent Yale, rocznik pidziesity, o ile si nie myl? - zacz.
 Leo, wyczerpany psychicznie, kompletnie otumaniony, ciko zwali si na krzeso.
- Yale. Pidziesity. Zgadza si.
- Jaki college?
- Dwa lata w Timothy Dwight. Potem mieszkaem poza kampusem.
- Ja byem w Silliman, ale to dawne czasy - powiedzia Angleton. Przewrci kartk,
zerkn, sprawdzi co i wrci na pierwsz stron. - Moe zaczniemy od twojego ojca?
Leo pochyli si do przodu.
- Jim, to ja, Leo. Leo Kritzky. Porwali mnie z lotniska. Poturbowali. Obszukali,
musiaem rozebra si do naga. Co si tutaj dzieje?
- Zacznij od ojca.
- Jim, na mio bosk... - Leo zerkn na obracajce si szpule magnetofonu, zatrzs
si jak w febrze i odetchn gboko. - Mj ojciec mia na imi Abraham. Abraham Kritzky.
Urodzi si w Wilnie, w gminie ydowskiej, dwudziestego smego listopada tysic osiemset
dziewidziesitego szstego roku. Wyemigrowa do Ameryki podczas pogromw w tysic
dziewiset dziesitym. Znalaz prac w fabryce Triangle Shirtwaist, szyjcej opaski do
kapeluszy. W tysic dziewiset jedenastym w fabryce wybuch poar, w pomieniach zgino
sto pidziesit szwaczek. Ojciec ocala cudem. Z maszyn do szycia na plecach, wydosta si
z budynku w ostatniej chwili, gdy straacy wywayli zaryglowane od wewntrz drzwi
ewakuacyjne.
- Czy to przeycie sprawio, e sta si rozgoryczony?
- Oczywicie, e sta si rozgoryczony.
- Czy to zniechcio go do kapitalizmu?
- Po co si w tym grzebiesz, Jim? Przecie ju raz przez to przechodziem, kiedy mnie
werbowalicie. Nie mam nic do ukrycia. Ojciec by socjalist. Wielbi Eugenea Debsa. W
tysic dziewiset osiemnastym wstpi do Partii Socjalistycznej, a kiedy Debsa aresztowano,
bodaje w tysic dziewiset dwudziestym roku, organizowa pikiety. Prenumerowa Jewish
Daily Forward. Jego Bibli bya Poczta Bintela, kolumna, w ktrej ludzie wylewali swoje
ale. Czyta nam te listy na gos, w jidysz. Ojciec mia mikkie serce, ale dopki na scenie nie
pojawi si Komitet do Badania Dziaalnoci Antyamerykaskiej, nie uznawano tego w
Ameryce za przestpstwo.
- Urodzie si dwudziestego dziewitego padziernika tysic dziewiset
dwudziestego dziewitego...
Leo rozemia si gorzko.
- W dniu, w ktrym nastpi krach na giedzie. Sdzisz, e to omen?
 - Twj ojciec prowadzi wtedy may interes. - Angleton przewrci kolejn kartk. -
Wyrabia i naprawia kapelusze przy Grand Street na Manhattanie. Krach go wykoczy.
- Banki zaday od niego zwrotu poyczki... Kupi na kredyt kamienic na Grand
Street. Mieszkalimy na pitrze. Na dole miecia si firma. Straci wtedy wszystko.
- I co si stao pniej?
- Mog napi si wody?
Angleton gestem podbrdka wskaza cynowy kubek, stojcy na pododze obok sedesu.
- W misce jest woda.
Leo potrzsn z obrzydzeniem gow.
- Chyba upade na gow, Jim. Jeste szalony, jeeli mylisz, e bd pi z klozetu.
- Jak poczujesz prawdziwe pragnienie, napijesz si. Co si wydarzyo po krachu na
giedzie?
Leo nie odpowiada, Angleton przyjrza mu si i powiedzia:
- Wyjanijmy co sobie. Zostaniesz w tym pokoju, dopki nie odpowiesz na wszystkie
moje pytania, i to wielokrotnie. W kko bdziemy analizowa twj yciorys przed
wstpieniem i po wstpieniu do Firmy. Nie obchodzi mnie, czy to zajmie tygodnie, czy
miesice. Mnie si nie spieszy. Chcesz kontynuowa teraz czy mam wrci jutro?
- Skurwiel - szepn Leo.
Angleton zacz skada papiery.
- Dobra, dobra... Odpowiem na te twoje pieprzone pytania. Ojciec popeni
samobjstwo.
- W jaki sposb?
- Dobrze wiesz, w jaki sposb.
- Chc to usysze.
- Skoczy z mostu Brooklyskiego. Nastpnego ranka znaleli jego ciao, dryfujce
niedaleko dokw pod Brooklyn Heights.
- Kiedy to byo?
- W marcu trzydziestego szstego.
- Dokadnie sidmego marca - poprawi go Angleton. - Twj ojciec zosta komunist
dopiero po krachu na giedzie czy by nim ju wtedy, kiedy przyjecha tu z Rosji?
Leo umiechn si pod nosem.
- Mj ojciec by ydem, ktry wierzy, podobnie jak yjcy osiem stuleci przed
Chrystusem prorok Amos, e jeli masz wicej, ni ci potrzeba, jeste zodziejem, bo to, co
posiadasz, zostao skradzione tym, ktrzy maj za mao. Na szczcie dla Amosa w jego
czasach nie narodzi si jeszcze Joe McCarthy. - Wzrok Leo powdrowa gdzie w bok;
oczyma duszy ujrza ojca, czytajcego podniszczon Tor, i zacytowa z pamici: -
Albowiem wiedz, i nie czyni dobrze ci, rzek Pan, ktrzy w swoich paacach chowaj
przemoc i rozbj. Amos trzy-dziesi, o ile dobrze sobie przypominam...
- Zdaje si, e masz bzika na punkcie McCarthyego.
- By skoczonym dupkiem.
- Zgadzae si z Amosem i swoim ojcem? Mylae, tak jak oni, e to, co posiadasz,
zostao skradzione tym, ktrzy maj za mao?
- W idealnym wiecie podobne sentymenty miayby jak racj bytu. Ale ju dawno
temu przeniosem si do wiata niedoskonaego.
- Czy to kapitalizm zabi twojego ojca?
- Mj ojciec sam si zabi. Kapitalizm w takiej formie, w jakiej by praktykowany w
Ameryce lat dwudziestych i trzydziestych, stworzy warunki, ktre sprawiy, e wielu ludzi
targno si wwczas na wasne ycie, nie wyczajc samych kapitalistw, ktrzy rzucali si
z okien przy Wall Street w dwudziestym dziewitym.
Angleton zapali papierosa. Cie umiechu bka si w kciku jego warg, a w
renicach czaiy si podstpne iskierki. Leo przypomnia sobie, e Jim by zapalonym
wdkarzem. Mawiano, e mg godzinami moczy patyk w grnym dziale wodnym
pnocnego Wisconsin: zarzuca wdk z wasnorcznie zrobion much i cierpliwie czeka
na mitycznego pstrga brunatnego, kryjcego si rzekomo w nurtach rzeki. Leo uderzyo
zaskakujce podobiestwo - szef kontrwywiadu zarzuca teraz wdk w inny strumie: nci
go wasnorcznie zrobionymi muszkami w nadziei, e poknie haczyk, nie powie prawdy,
przekrci jaki szczeg, a wtedy on zacznie ostronie zwija yk.
Przerzucajc lune kartki w swoim notesie, Angleton to odhacza jaki punkt, to
podkrela jakie zdanie, to znowu wymazywa jakie sowo i pisa nad nim co innego.
Wypytywa o stosunek Leo do Zwizku Sowieckiego podczas drugiej wojny wiatowej.
Byem dzieckiem, odpowiada przesuchiwany, nie interesoway mnie wtedy te sprawy.
- Po wojnie wstpie do Ethical Culture - zauway Angleton.
- Nigdy tak naprawd nie wstpiem do Ethical Culture - odpar Leo. - Chodziem na
wieczorne spotkania na Brooklynie. Gwnie po to, eby pogra w szachy.
- Kogo tam poznae?
Leo nie mg powstrzyma umiechu.
- Szachistw.
- A ta dziewczyna? - spyta Angleton. - Nazywaa si... - Zwily palec i przewrci
kilka kartek. - Nazywaa si Stella.
Tak, przyzna. Pamita Stell. Miaa wkurzajcy zwyczaj wycofywania kadego
ruchu na szachownicy. Dlatego tylko on chcia z ni gra.
- Pamitasz nazwisko? - indagowa dalej Angleton.
Leo przez chwil si zastanawia. Nie, odezwa si w kocu, nie pamitam. Na twarzy
Angletona znw pojawi si niky umiech.
- Moe Bledsoe?
- Moe... Brzmi znajomo.
Monotonny gos Angletona przeszed w cichy, peen zadowolenia pomruk. Szef
kontrwywiadu mia min kota, ktry bawi si z mysz, wiedzc, e prdzej czy pniej i tak
jej dopadnie.
- Bya tam Bledsoe, Stella. Whittaker Chambers zezna, e sympatyzowaa z
komunizmem. Po wojnie widywa j na zebraniach partii.
Leo milcza. Angleton podnis wzrok znad notatek.
- Czy Stella Bledsoe bya komunistk?
Leo parskn.
- Bya pracownikiem socjalnym. Wielu z nich miao lewicowe pogldy. Oczywicie,
e moga by komunistk, ale kiedy poznaem j w latach czterdziestych, nic o tym nie
wiedziaem.
Angleton zacign si papierosem.
- Opowiadaa si za oficjalnym stanowiskiem partii: jednostronnym rozbrojeniem,
oddaniem Berlina Rosjanom... Chyba zgodzisz si ze mn, e mona j okreli jako
komunistk?
- Czy to ma jakie znaczenie?
- adnego, Leo. Ale wiele uatwi.
- Komu?
- Tobie. Mnie. Firmie.
Leo wsta i przytrzymujc jedn rk spodnie od piamy, poczapa w kierunku
toalety. Spojrza w d na wod w misce klozetowej. Przekn gono, aby jako uly
zaschnitemu gardu, i wrci na krzeso.
- Gdzie jestemy? - zapyta, wskazujc na wyoone gum piankow ciany.
Zdawao mu si, e zna odpowied: Dwudziesta Trzecia Ulica, dawny Szpital
Marynarki - kompleks tych budynkw naprzeciwko siedziby Departamentu Stanu. Tajny
orodek CIA. Poniewa miejsce byo bezpieczne, czasami przesuchiwano tu zbiegw.
 Angleton podnis wzrok znad papierw i spojrza na Leo.
- Jeli o ciebie chodzi, to rwnie dobrze moglibymy by na innej planecie -
powiedzia bez cienia zoliwoci, jakby przekazywa such informacj.
- Jak nie wrc do domu, moja ona zacznie zadawa pytania.
Angleton zerkn na zegarek.
- Teraz - rzek - dyrektor pewnie dzwoni do Adelle i przeprasza j, e musia ci tak
nagle wysa do Azji. Co wyskoczyo, powie. Na pewno rozumie pani, e nie mog wdawa
si w szczegy. Twoja ona przyjmie to bardzo dzielnie. Zapyta, kiedy wrcisz, a on
odpowie wymijajco, e to moe troch potrwa. Nie wzi ze sob adnych ubra, zmartwi
si Adelle. To niech pani spakuje mu par rzeczy w jak torb, a ja przyl po nie samochd,
zaproponuje dyrektor. Odezwie si do mnie? - zapyta jeszcze twoja ona. Kazaem mu
zachowa cisz w eterze, odpowie dyrektor, ale obiecuj, e zadzwoni do pani osobicie, jak
tylko bd mia jakie informacje. Czy to niebezpieczna misja? - zaniepokoi si Adelle. Nic z
tych rzeczy, powie dyrektor. Ma pani na to moje sowo.
Leo czu si tak, jakby znw kto uderzy go w brzuch. Zabrako mu tchu.
- Do tej pory nie zdawaem sobie sprawy, jaka z ciebie szuja - mrukn.
Angleton, niezraony, przewrci notatki z powrotem na pierwsz stron i zagapi si
na jedno jedyne sowo, wypisane wielkimi literami. Leo skupi si i sprbowa odczyta je do
gry nogami. Litery uoyy si w sowo SASZA.
Angleton zamkn notes i zatrzyma tam w magnetofonie. Woy to wszystko,
razem z popielniczk, do szarej papierowej torby i bez sowa podszed do drzwi. Zastuka
dwa razy. Bokser otworzy, wypuci go na zewntrz, po czym z powrotem zaryglowa
zamek. Ku swemu zdziwieniu Leo stwierdzi, e auje, i Angleton sobie poszed.
Przynajmniej mia z kim rozmawia. Rozoy koc i sprbowa si zdrzemn. Trzy goe
arwki paliy si teraz janiej ni przedtem. Domyli si, e mocne wiato ma uniemoliwi
sen. Pooy si, skulony jak embrion, i straci poczucie czasu. W pewnym momencie drzwi
otworzyy si, kto wsun do rodka cynow misk, po czym zatrzasn je znowu.
Przytrzymujc spodnie, Leo podszed, przyklkn i zacz palcami wyjada zimn gotowan
kapust. Bya sona. Przeykajc zy, wsta i dugo wpatrywa si w kt z prowizoryczn
toalet. W kocu poczapa do sedesu, zanurzy cynowy kubek w muszli i pocign spory
yk. Zakrztusi si. Kucn, wciskajc gow midzy nogi i oddychajc gboko, eby
powstrzyma wymioty. Kiedy si poczu nieco lepiej, wysika si i spuci wod, a potem
wrci na swj koc i lec z otwartymi oczyma, pogry si w mylach.
SASZA.
 *
Agatha Ept bya stanowcza: to nie jest najlepszy dzie dla Kozioroca i Panny na
podejmowanie nowych projektw.
- Jeli chcecie, to zaraz wam wszystko wyjani - powiedziaa, wycofujc si do
sypialni. - Pluton w opozycji do Marsa... Dobra, dobra, zrozumiaam aluzj. - Znikna za
drzwiami.
- Ta Amerykanka jest szalona - powiedzia Siergiej Kukuszkin do Mannyego, kiedy
zostali sami. - Naprawd myli, e o naszym losie decyduj gwiazdy?
Manny polubi Kukuszkina. Jego otwarta twarz, troska, z jak mwi o onie i crce,
nawet nerwowe prztykanie paznokciami - wszystko to zdawao si potwierdza jego szczere
intencje. Manny bardzo chcia, eby byo inaczej. Chcia, eby Siergiej, mwic, nie patrzy
mu prosto w oczy, chcia wyczu nieznaczne choby wahanie w ucisku jego doni, jaki
trwajcy uamek sekundy odruch cofnicia rki, jaki fasz. Bo jeeli Angleton ma racj i
Kukuszkin nie jest podstawiony, to SASZ jest Leo Kritzky.
- Czy Jelena Antonowna zaya dzi rano swoje tabletki? - zapyta.
W oczach Rosjanina czai si umiech.
- Pierwsze dwie ykna, jak tylko dotara do ambasady - powiedzia. - Powiedziaa
mi, e ju po paru minutach poczua wyran ulg. - Paznokcie Kukuszkina zamilky, co
oznaczao, e zaraz zada szczeglnie wane pytanie. - A co z SASZ? Co si stao z SASZ?
Manny z pewnym wysikiem wytrzyma spojrzenie Kukuszkina.
- Mister Angleton twierdzi, e zna jego tosamo.
Rosjanin zapyta szeptem:
- Aresztowali go?
Manny skin gow.
- Nie wygldasz na uszczliwionego.
- Do mnie - odpar po chwili - naley organizacja naszych spotka, ustalanie kodw i
sygnaw, ktrymi mona si posuy w razie zmiany planw, przekazywanie pyta i
odpowiedzi. To, co dzieje si z tym potem, to ju nie moja dziaka.
- A tak z rk na sercu... Jeste pewien, e ten SASZA, ktry zosta aresztowany, to
prawdziwy SASZA?
- Mamy czwartek - powiedzia Manny. - Wedug twoich informacji SASZA powinien
by wrci do pracy w Langley w poniedziaek. To prawda, e jedynie garstka naszych zna
twoj tosamo. Ale wielu ludzi z rnych departamentw jest w to porednio
zamieszanych: prowadz nasuch telefoniczny, pakuj tabletki dla twojej ony, chodz za
wami wszdzie... Wie o zdradzie na wysokim szczeblu z pewnoci si rozniesie. Jeeli si
nie mylisz co do SASZY, jeeli to kto naprawd wany, ju by o tym usysza. Moe co
zwrcio twoj uwag? Moe wasza ochrona przedsiwzia jakie specjalne rodki
ostronoci?
Kukuszkin potrzsn przeczco gow.
- Czy twoj on kto ledzi, kiedy sza do dentysty?
- Jeeli nawet, to nie sdz, eby zauwaya.
- My bymy zauwayli na pewno. Bya czysta, kiedy wychodzia z metra przy Dupont
Circle. Bya czysta, kiedy wracaa. A w ambasadzie? Nikt ci nie nagabywa? Nie
wypytywali ci o nic?
- Rezydent wezwa mnie do siebie, otworzy butelk szkockiej i zaproponowa mi
drinka.
- Ucieszy si z wnioskw o patenty? By z ciebie zadowolony?
Kukuszkin zastanawia si przez chwil.
- Wydaje mi si, e tak. W grudniu ubiegego roku mia kopoty w centrali. Wezwano
do Moskwy jednego z naszych oficerw; utrzymywa, e prowadzi amerykaskiego zbiega,
ktry przekaza mu tajne dane na temat wykorzystywania i konstrukcji radarw. Tymczasem
okazao si, e informacje pochodziy z powszechnie dostpnych czasopism lotniczych.
Miesic pniej pukownik KGB, pracujcy pod dyplomatyczn przykrywk, napisa
dziesiciostronicowy raport z rozmowy, jak przeprowadzi z sekretarzem obrony
Schlesingerem, podczas gdy w rzeczywistoci wymienili tylko ucisk doni na jakiej
oficjalnej uroczystoci z udziaem korpusu. - Rosjanin bezradnie unis rce. - Naciskaj nas,
wic czasem preparujemy tajemnice, eby si wykaza.
Manny stwierdzi, e nadszed czas na pytanie, ktre w kocu i tak musiao kiedy
pa.
- To jak, Siergiej? Zaryzykujesz? Zostaniesz w ambasadzie, teraz gdy SASZA ju ci
nie zagraa?
- A jeli zostan, to...
Manny zrozumia, e Kukuszkin chciaby jeszcze raz usysze warunki umowy.
- Przejmiemy was w czasie Boego Narodzenia, kiedy pojedziesz z rodzin do
Disneylandu. Na twoim koncie w banku bdzie czekaa okrga sumka, w wysokoci dwustu
pidziesiciu tysicy dolarw, oraz dziesicioletni kontrakt na stanowisko konsultanta
Firmy, z pensj ptora tysica miesicznie. Dostaniesz obywatelstwo amerykaskie, zupenie
now tosamo i ekskluzywn pitrow will na Florydzie, w miejscu, ktre sam
wybierzesz. Przed domem na podjedzie bdzie sta czterodrzwiowy oldsmobile.
- A jeli przedtem mnie namierz?
- Uzgodnimy zawczasu procedur awaryjn, eby w razie czego natychmiast was
cign.
Kukuszkin z uwag przyjrza si swoim paznokciom i po chwili milczenia powiedzia:
- By moe jestem rwnie szalony jak Agatha Ept, ale ufam ci, Manny. Nie sdz,
eby mnie okamywa. Nie sdz, e mgby mnie zdradzi. Zrobi to. Nie dla pienidzy,
chocia bd szczliwy, mogc zapewni przyszo mojej rodzinie. Zrobi to, eby
udowodni wam, e jestem tym, za kogo si podaj, i e jestem lojalny wobec Ameryki.
Manny wycign rk. Ucisnli sobie donie.
- Nie poaujesz, Siergiej. Obiecuj ci to. - Spojrza na zegarek. - Mamy jeszcze trzy
kwadranse.
Kukuszkin sam wczy magnetofon i przysun sobie mikrofon.
- Zaczn dzisiaj od wiadomoci, ktr zostawiem w mskiej toalecie hotelu
Jefferson dla naszego agenta w NSA. - Zawaha si, a Manny umiechem sprbowa doda
mu odwagi. - Jak ju mwiem, wiadomo t, zaszyfrowan i ukryt w skuwce wiecznego
pira, odebraem osobicie od rezydenta. Poniewa nie zawieraa informacji operacyjnych,
Borysow zdradzi mi jej tre. Tekst brzmia: Gratulacje z okazji Drugiego Mczyzny.
Wiecie zapewne, i zgodnie z wytycznymi KGB powinnimy zwraca szczegln uwag na
prywatne ycie naszych amerykaskich agentw. Tre notatki sugeruje zatem, e ona
szpiegujcego dla nas czowieka urodzia drugiego syna, prawdopodobnie gdzie na pocztku
stycznia...
 4.

MOSKWA, NIEDZIELA, 9 CZERWCA 1974

Gdyby nie siateczka zmarszczek wok oczu i dodatkowe kilka kilogramw w pasie,
mona by powiedzie, e PARSIFAL nie zmieni si wcale od czasu, kiedy Jewgienij spotka
si z nim na polu bitwy pod Gettysburgiem dwadziecia trzy lata temu.
- Strasznie mio z twojej strony, e wpade - wymamrota Harold Adrian Russell
Philby, prowadzc gocia wskim korytarzem, w ktrym unosi si ostry zapach pynu do
mycia szyb.
Otworzy szklane drzwi, wiodce do niewielkiego pokoju zastawionego meblami, na
ktrych pitrzyy si stosy ksiek i czasopism. Cisz zakca gony szum klimatyzatora
Westinghousea, wbudowanego w cian pod oknem.
- Ch-ch-cholerna maszyna! Haasuje jak rakieta, ale przynajmniej jest chodno. Czy
dobrze pamitam? Ostatnim razem n-n-nazywae si Eugene. Kim jeste teraz?
- Rosyjskim ekwiwalentem tego samego imienia: Jewgienij.
- C, s-s-stary, trzeba przyzna, e niele si trzymasz. Znam kilku, ktrzy w tym
zawodzie kompletnie zeszli na psy. Cay czas siedziae w Ameryce?
Jewgienij unis przepraszajco brwi.
- O rany, znowu t-t-to samo! Przepraszam, przepraszam, naprawd przepraszam -
mrukn Philby, zaenowany. - Wiem, bracie, wiem... Nietaktowne pytanie. I tak mi nie
powiesz. - Nie byo jeszcze czwartej, a oddech Philbyego ju cuchn alkoholem. - Dziadek
ci wysa na przeszpiegi, co?
- Waciwie - skama Jewgienij - to sam go spytaem, gdzie mog ci znale.
Pomylaem, e fajnie by byo pogada, wymieni wraenia...
- Jasne. Akurat. Wymieni wraenia ze starym PARSIFALEM, co? - Mruc oczy,
zapa na wp oprnion butelk lagavulina i nala do dwch szklanek, sobie do pena. -
Ld? Woda? Jedno i drugie? Nic?
- Troch lodu, jeli mona. Przywoziem ci lagavulina na Nebraska Avenue. Skd
wytrzasne w Moskwie tak whisky?
Philby rozpi poplamion alkoholem marynark i ostronie zagbi si w
zniszczonym fotelu, w ktrym zaskrzypiay zardzewiae spryny.
- Mog tu dosta, co tylko zechc - odburkn. - Dziecinnie proste. Sporzdzam list
zakupw: chutney od H-h-harrodsa, szyta na miar marynarka z Savile Row, bieuga z Morza
Kaspijskiego, oliwki z Woch, Tinker, Tailor, Soldier, Spy z ksigarni Hayward Hill,
londyski Times, co prawda sprzed tygodnia, ale c, nie mona mie wszystkiego. Ja
skadam zamwienie, a moi opiekunowie troszcz si o dostaw.
- Przeszkadza ci, e ci pilnuj? - zapyta Jewgienij, sadowic si na wytartej,
zdezelowanej kanapie o przesadnie krzykliwym, kwiecistym wzorze.
Na ochroniarzy Philbyego natkn si, gdy tylko przekroczy prg zaniedbanej
kamienicy na Patriarszych Prudach: jeden ju w bramie zada od niego dokumentw i
odhaczy nazwisko w notesie; drugi, dyurujcy przy stoliku na trzecim pitrze, zaszczyci go
aroganckim skinieniem gowy; trzeci wylegitymowa pod drzwiami obskurnego,
trzypokojowego mieszkania.
Philby zachichota.
- Prawo natury, stary. Ci p-p-pieprzeni ochroniarze zawsze przeszkadzaj. Ale jak
przestaniesz na nich zwraca uwag, ju jeste jedn nog w grobie, mam racj? Mwi, e
potrzebuj ochrony dwadziecia cztery godziny na dob, bo inaczej sprztnie mnie MI6. Tak
naprawd to boj si, e Jimbo Angleton przekabaci mnie na potrjnego agenta. Chryste, to
by dopiero by ubaw... Bez faszywej skromnoci myl, e cakiem niele sobie radziem
jako podwjny agent. Ale kombinowa na trzy strony? Nie spabym po nocach, tylko si
zastanawia, dla kogo waciwie pracuj... - Zarechota rubasznie z wasnego dowcipu.
Jewgienij powoli sczy whisky.
- Jak to jest - zapyta, przygldajc si Philbyemu znad szklanki - znale si znowu
w domu, po tylu latach?
- Pamitasz, co ci mwiem w Gettysburgu? Namawiae mnie do ucieczki... A moim
domem, bracie, zawsze bya Anglia. To adna tajemnica - odpar Philby, zdegustowany. - W
stosunku do Rosji jestem tylko lojalny. Uznaem to za swj obowizek, kiedy pojem, e
wiat musi si zmieni. Wtedy, w Cambridge... nawet w najmielszych oczekiwaniach nie
przypuszczaem, e spdz tu reszt ycia. O ile to mona nazwa yciem. - Rozejrza si po
zagraconym wntrzu. - Musz jednak przyzna, e to i tak s salony w porwnaniu z klitk,
jak zapewne musiabym si zadowoli w Anglii - zakoczy z sarkazmem.
Drzwi uchyliy si i do pokoju zajrzaa kobieta, ktr Jewgienij zna dawniej jako
pani Maclean (Philby, prysnwszy do Rosji przed depczcymi mu po pitach agentami, odbi
on przyjacielowi i wzi z ni lub w Moskwie).
- Kira, czy twj przyjaciel zostanie na herbacie? - zapytaa. - Bdzie nam bardzo mio.
- Umiechna si do Jewgienija.
Jej radosny gos dziwnie nie pasowa do tego ponurego mieszkania, a caa scena bya
jak ywcem przeniesiona z wiejskiego dworu w Midlands w rodkowej Anglii.
- Zosta, s-s-stary - popar j Philby.
- Niestety, nie mog. Moe innym razem... - odpar Jewgienij.
- Herbatka dla trojga, dla trojga herbatka... - zanuci Philby, odprawiwszy on
gestem rki. - Trudno, nie to nie. Dentelmeni nie nalegaj. - Utkwi przekrwione spojrzenie
w oczach gocia. - Nie ufaj mi, stary, co?
- Nic o tym nie wiem. Kto tak powiedzia?
- Powiedzia, powiedzia... B-b-brecht napisa kiedy, e dobry komunista ma
mnstwo wgniece na swoim hemie i cz z nich to robota wroga. - Philby otar usta
wierzchem doni. - Dziadek siedzi okrakiem na pocie i nie wie, na ktr stron ma
zeskoczy. Kiedy tu przyjechaem, przypilicie mi do m-m-marynarki Order Lenina. Wtedy
jeszcze uwaaem, e jest rwnie cenny jak medale Jej Krlewskiej Moci, ale teraz
zaczynam w to wtpi. Oberfhrer KGB, towarzysz Andropow, trzyma mnie na bezpieczn
odlego. Nigdy nie mia na tyle p-p-przyzwoitoci, eby przyzna mi stopie oficerski. Dla
niego nadal jestem podrzdnym agentem. Wysuguje si mn bez skrupuw. Wszystkie
pitkowe wieczory musz spdza poza domem, w towarzystwie ludzi, ktrzy tak starannie
kryj si w pmroku, e nigdy nie widziaem ich twarzy. Ucz ich, jak wyglda ycie w
Anglii i w Stanach; mwi im, jak si daje napiwki i e zawsze trzeba wiedzie, kiedy wsta i
wyj, bo lepiej wypi strzemiennego ni zala si w trupa; radz im, eby potoczny
amerykaski szlifowali, rozmawiajc o pienidzach, a brytyjski - o ostatniej wojnie. - Philby
przymkn na chwil powieki. - Opowiadam, jakimi metodami dziaa szef kontrwywiadu
CIA. Wiesz przecie, e jestem ekspertem od Jimbo Angletona. To nasz najlepszy czowiek w
Ameryce. Przeze mnie podejrzewa teraz wszystkich bez wyjtku, wic nikt nie traktuje go
powanie.
Philby pocign spory yk lagavulina, odchyli gow w ty i przekn z luboci.
- Zdradz ci pewien sekret, chopie, jak mi przyrzekniesz, e nie bdziesz o tym gada
na prawo i lewo. Kiedy tu przyjechaem, Jimbo przysa mi co w prezencie... Gnojek dorwa
si do ksiki, ktr zamwiem z Londynu, i na karcie tytuowej wpisa odrczn dedykacj.
Pod spodem nabazgra wielkie J.
- Co tam byo?
- Amicitia nostra dissoluta est. To po acinie... Przyja nasza jest skoczona. Tak
napisa Neron do Seneki, kiedy chcia, eby ten stary piernik zrobi mu uprzejmo i popeni
samobjstwo. - Philby zachichota jak pensjonarka. - Troch nie z tej epoki, prawda? Czyby
Jim sdzi, e podetn sobie yy, dlatego e on sam drogo zapaci za nasz przyja?
 Pogry si w ponurym milczeniu.
Jewgienij odezwa si po chwili:
- Czy mylisz czasem o powrocie?
- Nawet gdyby, to nie powiedziabym ci tego, prawda, chopie? Nie jestem a tak
szalony. - Przekn kolejny yk whisky. - Szczerze mwic, nawet gdybym mg, nie dabym
skurwielom tej satysfakcji.
Rozmawiali tak jeszcze przez nastpne p godziny. Philby na bieco ledzi z uwag
proces Nixona. Szczeglnie zaintrygowaa go obecno dawnego speca z CIA, E. Howarda
Hunta, wrd hydraulikw z Biaego Domu, ktrzy dokonali wamania do Watergate;
zastanawia si na gos, czy przypadkiem CIA nie wie o caej aferze wicej, ni si do tego
przyznaje. Owszem, Breniew to f-f-farciarz i ajdak, zgadza si; nie przynosi chluby
komunizmowi fakt, e taki dra wspi si na szczyty wadzy... Tak, w angielskich gazetach
Philby czytuje czasem o dysydentach; w swojej ulubionej londyskiej ksigarni, Hayward
Hill, zamwi ostatnio egzemplarz ksiki Archipelag Guag Soenicyna, spodziewa si jej
lada dzie. Jeden ze sugusw Andropowa wystosowa list potpiajcy opozycyjnych pisarzy
i chcia, eby on te si pod tym podpisa, ale Philby odesa g-g-gnojka z kwitkiem;
powiedzia, eby zajli si apaniem prawdziwych kryminalistw, zamiast przeladowa Bogu
ducha winnych dysydentw.
Odprowadzajc gocia do drzwi dugim, ciemnym korytarzem, Philby, ze szklank
whisky w pulchnej doni, zatacza si od ciany do ciany i mamrota pod nosem.
- Troch schizofreniczni ci Rosjanie, nie uwaasz? Mam tak wasn teori... Rzecz w
tym, e Rosjanin Piotr Wielki prbowa przerobi ich na Niemcw, a Niemka Katarzyna
Wielka prbowaa zrobi z nich Rosjan. - W drzwiach, na ktrych pod numerem mieszkania
widniao rosyjskie nazwisko SYNOK TOM, Philby chwyci Jewgienija za klapy marynarki. -
Syszae wiadomoci? Angole chc nakrci o mnie film. Na razie cicho sza. Mwi, e
zagra mnie M-m-michael York. Kiepski wybr moim zdaniem. Ciekawe, jak on z tego, u d-d-
diaba, wybrnie. M-m-michael York nie jest przecie dentelmenem, prawda, stary?
*
Jewgienij, ktry skrupulatnie raz na trzy, cztery tygodnie obsugiwa skrzynki
kontaktowe SASZY, nigdy nawet nie pomyla o wyjedzie na urlop do kraju. Pewnej nocy,
mniej wicej na miesic przed spotkaniem z Philbym, kiedy - jak zwykle o jedenastej
wieczorem - rozcign anten na haczykach od obrazw zdobicych ciany ciasnej klitki
przy Tysons Corner i dostroi czstotliwo radia General Electric do nadawanego po
angielsku na falach krtkich quizu Radia Moskwa, rozpozna w cytacie Nie chciaabym by
czci cudzego snu swj osobisty kod. Odjwszy numer seryjny swojej szczliwej
dziesiciodolarwki od wygrywajcego numeru loterii, otrzyma w wyniku numer telefonu w
Waszyngtonie. Punktualnie o pnocy zadzwoni tam z budki w pobliskim centrum
handlowym. Odebraa ta sama co zawsze pani, mwica po angielsku z wyranym
wschodnioeuropejskim akcentem.
- Gene?
- Tak, to ja.
- Nareszcie, drogi chopcze... - Odetchna z ulg. - Jak dobrze znowu usysze twj
gos... Ciesz si, e jeste cay i zdrw.
Dla wasnego bezpieczestwa Jewgienij nie lubi zbyt dugo rozmawia przez telefon.
Nigdy nie wiadomo, czy kto akurat nie podsuchuje albo nie prbuje go namierzy. Ale
kobieta wyranie miaa ochot pogada. A on lubi jej gos.
- Czy wiesz, Gene, e to nasza siedemnasta rozmowa w cigu dwudziestu trzech lat?
- Szczerze mwic, nie liczyem - rozemia si Jewgienij.
- A ja tak - powiedziaa z uczuciem kobieta. - Jeste dla mnie wszystkim, Gene. Tylko
ze wzgldu na ciebie siedz w tej zapadej Ameryce. Czasem myl nawet, e tylko ze
wzgldu na ciebie jeszcze yj. Siedemnacie rozmw w cigu dwudziestu trzech lat! Za
kadym razem musz zmienia adres i numer telefonu. Wprowadzam si i czekam. Czekam,
a do mnie zadzwonisz, czekam na instrukcje, ktre mam ci przekaza...
- Jeste istotnym ogniwem... - zacz Jewgienij, ale przerwaa mu zniecierpliwiona.
- Przez te wszystkie lata tak si do ciebie przywizaam, Gene, e wydaje mi si, i
dobrze si znamy. Zaczam o tobie myle jak o synu, ktrego zabili w Polsce faszyci. To
dawne czasy, ale...
- Nie wiedziaem. Bardzo mi przykro...
Zrozumiaa chyba, e niepotrzebnie przeciga rozmow.
- Przepraszam, Gene. Chodzi o to, e nie mam nikogo na tym wiecie. Nie czuj si
samotna tylko wtedy, kiedy rozmawiam z tob.
Odchrzkna z zakopotaniem.
- Przykro mi, e musz ci przekaza ze wieci. Dziesi dni temu twojemu ojcu
zoperowano oba kolana. Gdyby nie podda si operacji, przez reszt ycia byby przykuty do
wzka. Spdzi siedem godzin na sali operacyjnej. Serce nie wytrzymao... Dwa dni pniej
dosta wylewu. Praw stron ciaa ma cakowicie sparaliowan. Syszy, ale nie moe mwi.
Twj mentor, Dziadek, rozmawia z nim w szpitalu w cztery oczy i powiedzia mu wreszcie,
czym si zajmujesz. Gdy twj ojciec to usysza, podobno otworzy oczy i z aprobat kiwn
gow. By szczliwy, wiedzc, e syn pody w jego lady, i bardzo z ciebie dumny...
Chc, eby wiedzia, e ja te.
Uwiziony w ciasnej, dusznej budce telefonicznej, Jewgienij prbowa zanalizowa
swoje uczucia i by zaskoczony kompletnym brakiem emocji. Uwaa, e mimo wszystko
powinien co czu. Nigdy nie kocha ojca, nie by nawet pewien, czy go lubi. Gbsza wi
czya go z t nieznajom kobiet. Teraz, gdy pozna na wasnej skrze, co to znaczy
ukrywa si przez cae ycie, zrozumia, e ojciec - ktry najpierw pracowa jako tajny agent
KGB w Sekretariacie ONZ, a potem dla Dziadka - musia mie nerwy jak postronki i sporo
odwagi. Przypomnia sobie odrczn dedykacj na szczliwej dziesiciodolarwce: Dla
Eugenea od taty na sme urodziny. Od Aleksandra Timofiejewicza Cypina nigdy nie dosta
nic prcz sw krytyki: jeli w szkole co poszo mu le, sysza, e powinien przynosi same
pitki; jeli poszo mu dobrze, sysza, e powinno by jeszcze lepiej. Koniec rozmowy.
- Gene, jeste tam?
- Tak.
- Prosz, wybacz, e w takiej chwili bd mwia o obowizkach.
- ycie toczy si dalej.
- Prawda? - przywiadczya skwapliwie swoim drcym gosem. - Nie wolno nam
oglda si wstecz. Trzeba patrze w przyszo i i naprzd. Ty i ja jestemy sugami
historii.
- Nigdy nie uwaaem inaczej.
- Wziwszy pod uwag stan zdrowia twego ojca oraz pewne, niezalene od nas,
okolicznoci, postanowiono, e powiniene wraca do kraju. Syszysz mnie, Gene? Ju dawno
naleay ci si wakacje...
Jewgienij omal nie parskn miechem do suchawki. Wzmianka o wakacjach
skojarzya mu si z nudn prac na etacie, od smej do czwartej.
- Sam nie wiem... Nie byem tam od dwudziestu trzech lat...
- Drogi chopcze, nie mona si ba powrotu do wasnego domu.
- Masz racj. Zreszt i tak zawsze jestem posuszny Dziadkowi. Co mam zrobi?
Wszystko poszo jak z patka: Jewgienij spakowa podniszczon walizk, przysiad na
niej na chwil, splun przez rami na szczcie i pojecha na lotnisko, eby zapa lot
czarterowy do Parya, gdzie - legitymujc si kanadyjskim paszportem z now tosamoci -
wsiad do wiedeskiego pocigu. Potem, na pokadzie wgierskiego parowca, popyn
Dunajem do Budapesztu. W peszteskiej herbaciarni niedaleko portu przechwycia go
wgierska tajna policja Allamvdelmi Hatsg. Zosta przewieziony do miejscowej
rezydentury KGB, gdzie wrczono mu paszport australijski i odstawiono Aerofotem do
Moskwy. Gdy Jewgienij wyszed z hali przylotw na lotnisku Szeriemietiewo, przy
krawniku czeka na niego czarny zi i dwch cywilw. Jeden z nich podszed, przywita si,
wzi walizk i powiedzia:
- Genera pukownik was oczekuje.
Czterdzieci pi minut pniej limuzyna skrcia w wsk uliczk ze znakiem
Centrum szkoleniowe - Wstp wzbroniony. Uzbrojeni stranicy w maej wartowni z
czerwonej cegy przepucili samochd i otworzyli bram. Przy kocu wirowego podjazdu
wyonia si willa Apatoww, gdzie Jewgienij po raz pierwszy rozmawia z Dziadkiem, na
pocztku lat pidziesitych. Trzy dziewczynki w za duych kostiumach kpielowych
chlapay si w plastikowym baseniku. Ich radosne piski niosy si echem po
wypielgnowanych trawnikach. W chwil pniej Pawe Siemionowicz yow we wasnej
osobie otworzy na ocie drzwi swojego apartamentu na drugim pitrze i wycignwszy
ramiona, niezrcznie przycisn Jewgienija do piersi.
- Witaj z powrotem, Jewgieniju Aleksandrowiczu - wymamrota. - Witaj w domu.
- W domu... - powtrzy za nim Jewgienij. - Mam wraenie, e to wszystko sen.
Dziadek bardzo posun si w latach i zmizernia. Brunatne plamy pokryy jego twarz,
zwiotcza szyj i szorstkie, chopskie rce. Szpakowata niegdy brdka posiwiaa zupenie i
wyranie si przerzedzia. Tylko oczy pozostay te same, paajce wewntrznym arem, i jak
dawniej, kiedy duma nad czym w skupieniu, renice zway mu si jak u kota i zdawao
si, e wzrokiem mgby zapali wiec.
- Wiernie suye sprawie i mnie - mwi Dziadek, prowadzc Jewgienija przez
amfilad pokoi do obszernej, wykadanej boazeri biblioteki, wypenionej setkami grubych,
oprawnych w skr tomw, wrd ktrych poyskiway inkrustowane zotem i srebrem ikony.
Dwie dziewczynki w krtkich kretonowych sukienkach kucay na lnicym parkiecie,
grajc w bierki.
- Mwi ci, e si poruszya - poskarya si paczliwie jedna z nich; zmarszczya brwi
i spojrzaa w gr, na Dziadka. - Wujku, powiedz Aksini, eby nie oszukiwaa.
- Zmykajcie obydwie, ju was tu nie ma - przegoni je Dziadek ze miechem i klepn
po pupie przebiegajc obok niego Aksini.
- Nareszcie troch spokoju - westchn.
Wskaza mu krzeso przy wielkim drewnianym stole, napeni dwie szklanki wod
mineraln Narzan, dorzuci do kadej po plasterku cytryny i pchn jedn w stron gocia.
- Twoje zdrowie - powiedzia, wznoszc toast. - Niewielu jest takich jak ty w subie
naszej krucjaty. Niewielu tak niezomnych i tak bezinteresownych, tak gorliwych w
krzewieniu geniuszu i szczodroci ludzkiego ducha, niewielu tak oddanych naszej wsplnej
sprawie, wiernych obrocw idei wyzwolenia ludzkoci z jarzma kapitalistycznego wyzysku i
alienacji, dcych do stworzenia prawdziwie egalitarnego spoeczestwa.
- Niewielu ma moliwo suy - odpar skromnie Jewgienij.
Dziadek zwily usta wod.
- Z pewnoci jeste wyczerpany, zmczony podr...
- Wanie zaczynam nabiera nowych si - umiechn si Jewgienij.
- Na Wzgrzach Leninowskich czeka na ciebie wygodne mieszkanie. Kiedy si ju
urzdzisz, omwimy sprawy operacyjne. Na razie chciabym ci spyta...
Widzc, e Dziadek si waha, Jewgienij powiedzia:
- Pytaj, o co tylko zechcesz.
Dziadek pochyli si do przodu i utkwi wzrok w oczy Jewgienija.
- Jak tam jest? - zapyta podniosym tonem.
- Gdzie jak jest?
- W Ameryce. Jaka tak naprawd jest Ameryka? Byem w Niemieckiej Republice
Demokratycznej, na Kubie i raz w Kanadzie, ale nigdy nie byem w Ameryce. Moja wiedza o
tym kraju jest selektywna, przefiltrowana. Wic prosz teraz ciebie, Jewgieniju
Aleksandrowiczu, opisz mi Ameryk.
Podobna proba w ustach czowieka, ktry mia dostp do wszystkich tajnych
dokumentw wywiadowczych i ktry codziennie czyta rozprowadzane w obrbie KGB
rosyjskie tumaczenie New York Timesa, wydaa si Jewgienijowi co najmniej dziwna.
- Amerykanie to wspaniay nard - zacz Jewgienij - schwytany w straszliw puapk
bezdusznego ustroju, ktry kultywuje w nich wszystko co najgorsze, tak jak nasz ustrj
kultywuje w nas wszystko co najlepsze. Kapitalizm gloryfikuje zdobywanie i akumulacj
dbr materialnych, wic ludzie osdzaj siebie i innych na podstawie tego, ile posiadaj, i
wiedz, e sami rwnie bd oceniani wedle tych samych kryteriw. Std bierze si ich
skonno do obnoszenia si ze swoim bogactwem i obsesyjna pogo wszystkich klas
spoecznych za wszelkiego rodzaju trofeami: duymi lnicymi samochodami,
piercionkami z brylantem, modnymi ubraniami, kanap u psychoanalityka.
- A jak by opisa podejcie Amerykanw do ycia?
- miej si, i to gono, z byle powodu. A ja myl, e si po prostu boj.
- Czego?
- Boj si utraty dobrobytu. Boj si, e kto ich wyprzedzi, e ich kraj nie bdzie
najwikszy i najlepszy. W cigu ostatnich lat nic nie wstrzsno psychik Amerykanw
bardziej ni fakt, e nasz Jurij Gagarin znalaz si na orbicie przed Johnem Glennem.
- Jakie s ich najwaniejsze cechy?
- Amerykanie s bystrzy, otwarci, obdarzeni bogat wyobrani i w pewnym sensie
niewinni, a raczej naiwni. Ich otwarto uatwia prac szpiegom, gdy przecitny Amerykanin
przyjmuje wszystko i wszystkich za dobr monet. Ich niewinno prowadzi do swego
rodzaju lepoty intelektualnej; wychowywani w wierze, e system, w ktrym yj, jest
najlepszy na wiecie, nie s w stanie dostrzec, e jest inaczej: nie widz dwudziestu piciu
milionw wasnych rodakw, ktrzy co noc kad si spa godni, nie widz Murzynw
yjcych w gettach, nie widz wyzysku klasy robotniczej, nie widz, e waciciele rodkw
produkcji pomnaaj swe bogactwa kosztem mas pracujcych.
Z ogrodu dobiegy ich przytumione piski pluskajcych si w basenie dziewczynek.
Dziadek wyjrza przez okno.
- Ciekawe... Twoi Amerykanie przypominaj mi bohaterk ksiki, ktr czytuj na
gos moim siostrzenicom - zauway. - Ona rwnie jest bystra, otwarta, obdarzona bujn
wyobrani i niewinna.
Jewgienij stan obok swego mentora.
- Dlaczego pytasz mnie o Ameryk?
- Kiedy si jest zaangaowanym w konflikt, tak jak my, ma si tendencj do
demonizowania wroga.
- Amerykanie z pewnoci demonizuj Zwizek Radziecki - przyzna Jewgienij.
- To wielki bd sprowadza wroga do roli demona - powiedzia Dziadek. - Trudno
wwczas o trzewy osd, a jeszcze trudniej o racjonalne dziaanie, gdy trzeba przechytrzy
przeciwnika.
*
Oblicze Moskwy bardzo si zmienio w cigu tych wszystkich lat, ktre Jewgienij
spdzi za granic. Z niewielkiego balkonu mieszkania na Wzgrzach Leninowskich roztacza
si wspaniay widok na rozleg panoram miasta, a z dou dobiega nieustanny szum
samochodw, mkncych wartkim strumieniem po szerokich arteriach. Pejza stolicy, synny
niegdy z wyniosych gotykw Stalina, zosta zeszpecony nowoczesnymi wieowcami, ktre
przytaczay swym ogromem cebulaste kopuy opuszczonych cerkwi. W drodze powrotnej z
willi Apatoww zi Jewgienija utkn w dugim rzdzie pojazdw na Gorkiego, niedaleko
placu Puszkina; kierowcy, nie przejmujc si zupenie gwizdkami milicjantek, ktre
usioway zaprowadzi porzdek na jezdni, trbili w najlepsze, jakby ta kakofonia klaksonw
moga rozadowa korek.
- W zasadzie Rosjanie to zdyscyplinowany nard - mwi szofer Jewgienija, Litwin o
sennych oczach, etatowy pracownik KGB. - Ich bunt wyraa si jedzeniem lodw w rodku
zimy i na tym te si koczy. Ale kiedy usid za kierownic, zmieniaj si nie do poznania.
Jeszcze nie przywykli. Swoboda uderzya im do gowy...
Nazajutrz Jewgienij odwiedzi ojca. Nie byo tak le, jak oczekiwa, ale nie miao to
wikszego znaczenia, gdy spodziewa si najgorszego. W szpitalu zasta swego modszego
brata, Grink, i jego drug on. Grinka, obecnie partyjny aparatczyk i wysoki urzdnik
pastwowy, powita go protekcjonalnie, z min godn i nadt, jak na dygnitarza przystao.
Poinstruowany przez pukownika KGB, nie wspomnia nawet sowem o dwudziestotrzyletniej
nieobecnoci Jewgienija. Dwaj bracia ucisnli sobie donie, jakby nie dalej ni tydzie temu
jedli razem kolacj.
- wietnie si trzymasz - stwierdzi Grinka. - Poznaj moj on, Kapitolin Pietrown.
- Macie dzieci? - zapyta Jewgienij, kiedy szli mierdzcym gotowan kapust
korytarzem w kierunku sali ojca.
- Dwjk, z pierwszego maestwa. Dziewczynki, dziki Bogu. Starszej daem na
imi Agrypina, po naszej matce... - Zamilk nagle i cisn Jewgienija za okie. - Wiesz, e
ojciec jest umierajcy?
Jewgienij skin gow.
- Nie pytam, gdzie bye przez te wszystkie lata, zreszt wiem, e nie moesz o tym
mwi. Ale musisz zrozumie, e cay ciar opieki: woenie go tam i z powrotem na dacz,
zaatwianie renty... wszystko spado na mnie.
ciszy gos do szeptu.
- Chodzi o to, e... Widzisz, mieszkanie na Wzgrzach Leninowskich naley do
pastwa, przyznali je ojcu za zasugi, jakie pooy dla kraju, ale dacza w Pieriediekinie jest
jego wasnoci. Nie da si jej sensownie podzieli midzy dwie rodziny, wic...
- Jeeli o to si martwisz - mrukn Jewgienij - to przesta si zadrcza. Nie chc
daczy. I tak nie mgbym z niej korzysta. Nie zabawi tutaj dugo.
- Ach, Jewgieniju... Mwiem Kapitolinie, e z ciebie swj chop...
Pielgniarz, Azer w brudnym biaym kitlu do kolan i kolorowej mycce na gowie,
dwukrotnie zapuka do drzwi, po czym otworzy je szeroko i odsun si na bok, eby
przepuci przodem obu braci.
- Ojcze, zobacz, kto do ciebie przyszed! - zawoa Grinka.
Prawe oko Aleksandra Timofiejewicza otworzyo si. Sprbowa wypowiedzie
sowa, ktre wizy gdzie w gardle.
- Jew... Jew...
Z kcika ust pocieka mu lina. Azer przynis z szafki drug poduszk i uoy
chorego wygodniej, eby podtrzyma opadajc bezwadnie gow. Nareszcie Cypin mg
popatrze na swego starszego syna.
- Prosz usi na tym krzele - poleci pielgniarz Jewgienijowi. - Bdzie pana lepiej
widzia.
cignita, poszarzaa skra nadawaa twarzy starca wygld maski pomiertnej. Wargi
na wp otwartych ust dray. Jewgienij sign po do ojca i przytrzymawszy j w swojej,
pogadzi delikatnie.
- Zdaje si, e Pawe Siemionowicz nagada ci rnych historii na mj temat...
Kociste palce Aleksandra Timofiejewicza zacisny si na rce syna z zadziwiajc
si. Jedynym uczuciem, na jakie Jewgienij mg si w tej chwili zdoby, bya lito dla
zniedoniaego, sdziwego czowieka, przykutego do szpitalnego ka w zamknitej
klinice KGB przy ulicy Piechotnej. Zastanawia si, czy ojciec tak kurczowo uchwyci si
jego, czy ycia.
- Du... dum... dumny - zdoa wykrztusi Aleksander Timofiejewicz. - Sa... sam...
samotny.
- Tak, takie ycie skazuje na samotno. - Umiechn si, spojrzawszy w zdrowe oko
ojca. - Ale daje wiele satysfakcji, jak zapewne wiesz z wasnego dowiadczenia.
Jeden kcik ust opad, jakby Cypin chcia si umiechn, zmusi sparaliowane
minie, by podday si jego woli.
- Gdzie? - zdoa wydusi. - Kie... kiedy?
Jewgienij zrozumia pytanie.
- To samo miejsce co wtedy. Niedugo.
Utkwione we oko zamrugao i uronio par ez. Pielgniarz delikatnie dotkn
ramienia Jewgienija.
- Nie wolno go przemcza - szepn.
Jewgienij po raz ostatni ucisn bezwadn teraz do. Otwarta powieka opada
ciko, przesaniajc zmtnia renic. W ciszy izolatki sycha byo tylko chrapliwy,
wiszczcy oddech schorowanego czowieka.
Dni mijay szybko. Dziadek zawadn rankami Jewgienija. Wakowali w kko
najdrobniejsze szczegy jego spotka z SASZ i analizowali rygorystyczne rodki
ostronoci, stanowice zapor ogniow pomidzy waszyngtosk rezydentur a Polk, ktra
penia rol bezpiecznika, izolujc Jewgienija od SASZY tak skutecznie, i widywali si
tylko w wyjtkowych okolicznociach. Pewnego popoudnia zjawi si w willi Apatoww
zaufany technik, ktry zapozna Jewgienija ze szpiegowskimi gadetami najnowszej
generacji: projektorem mikrofotografii, ukrytym w skrzynkowym aparacie Kodaka;
wmontowanym w elektryczn golark nadajnikiem, ktry mg przesya i odbiera
zakodowane na perforowanej tamie sygnay, symulujce zwyke zakcenia fal radiowych;
strzelajcym owkiem, wyposaonym w kul kalibru 6,35 milimetra, uwalnian przez
nacinicie gumki.
Wieczorami Jewgienij spacerowa po ulicach Moskwy. Wmieszany w tum ludzi
spieszcych po pracy do domu, wpatrywa si w twarze, jakby szuka w nich potwierdzenia,
e obra suszn drog i e komunizm faktycznie zmierza ku wietlanej przyszoci. Potem
szed na kolacj do chiskiej restauracji w hotelu Pekin albo do jakiej knajpki na Arbacie.
Pewnego razu, tu po wizycie u ojca w klinice, zosta zaproszony przez Dziadka do prywatnej
salki na ostatnim pitrze hotelu Ukraina na przyjcie z udziaem najwyszych rang
pracownikw KGB. Kiedy wskazano mu miejsce za stoem, suto zastawionym pmiskami
czarnego kawioru z bieugi i butelkami francuskiego szampana, Jewgienij spostrzeg, i obok
niego zasiada nie kto inny, tylko sam naczelnik KGB, Jurij Wadimirowicz Andropow, ktry
jako ambasador Zwizku Radzieckiego w Budapeszcie by pomysodawc i mzgiem
interwencji na Wgrzech w 1956 roku i aresztowania Imre Nagya. Rozmowa toczya si na
do bahe tematy - Andropow zdawa si bardziej zainteresowany plotkami o amerykaskich
gwiazdach filmowych ni afer Watergate i moliwoci oskarenia Nixona. Dopytywa si
natrtnie, czy John Kennedy rzeczywicie sypia z Marilyn Monroe, czy to prawda, e synny
kobieciarz Errol Flynn mieszka w Cannes na jachcie z jak szesnastolatk, i czy lub... - tu
wymieni legendarn hollywoodzk par - to blef spreparowany przez studia filmowe w celu
zatuszowania faktu, i szczliwi nowoecy maj skonnoci homoseksualne?
Uprztnito wszystkie dania i na st wjechaa czterogwiazdkowa brandy Napoleon.
Kelnerzy zniknli. Podwjne drzwi zamknito od wewntrz. Andropow, wysoki, powany
mczyzna, o ktrym mwio si, e pisze nostalgiczne wiersze o mioci i alu za utracon
modoci, wsta i zadzwoni noem o kieliszek.
- Towariszczi - zacz. - Przypad mi w udziale zaszczyt, a nawet honor, uczczenia
dzisiejszego wieczoru, w tym z koniecznoci niewielkim gronie, byskotliwej kariery jednego
z naszych znakomitych agentw. Ze wzgldw bezpieczestwa zmuszony jestem wyraa si
nieco enigmatycznie. Do powiedzie, i siedzcy po mojej prawicy towarzysz, Jewgienij
Aleksandrowicz Cypin, pooywszy wielkie zasugi dla naszej wsplnej sprawy, wieci jak
najjaniejsza gwiazda na firmamencie szpiegostwa niby drugi Richard Sorge, ktry, jak nam
wszystkim wiadomo, odegra kluczow rol na scenie japoskiej podczas wielkiej wojny
ojczynianej. Z tym e dzi stawka jest znacznie wysza. Mog wam tylko zdradzi, e gdy
nadejdzie czas Jewgienija Aleksandrowicza, jego portret zajmie poczesne miejsce obok
bohaterw radzieckiego wywiadu w Izbie Pamici Pierwszego Zarzdu Gwnego!
Andropow sign do kieszeni marynarki i wyj mae, paskie pudeko. Nacisn
delikatnie i wieczko odskoczyo z cichym trzaskiem. Na bkitnym aksamicie, w
poyskliwych zwojach barwnej wstgi, bysn medal. Jewgienij wsta.
- Przyjmijcie ode mnie ten oto Order Czerwonego Sztandaru - oznajmi uroczycie
Andropow i przeoywszy wstg przez gow Jewgienija, z pietyzmem uoy odznaczenie
na jego piersi. Nastpnie pochyli si i ucaowa go w oba policzki.
Osiem zebranych w pokoju osb poczo brzka noami o kieliszki.. Jewgienij,
zakopotany, zerkn przez st na Dziadka.
Pasza Siemionowicz, kiwajc z zadowoleniem gow, wraz z innymi z zapaem
dzwoni w szko. I nagle Jewgienij zrozumia, i aprobata tego czowieka znaczy dla o wiele
wicej ni pochway ojca. Poj, e Dziadek - ktry z pocztku by tylko mentorem i
nauczycielem, drugim Tostojem - sta mu si teraz ojcem, takim, jakiego zawsze chcia mie:
apodyktycznym idealist, zawsze potraficym wskaza waciw drog.
O ile atwiej jest i wyznaczonym szlakiem ni podj trud wyboru!
Nazajutrz zatelefonowa Grinka i przekaza ze wieci: nad ranem ojciec zapad w
piczk; zmar, gdy nad Moskw wschodzio soce. Kremacja miaa si odby jeszcze tego
samego dnia. Grinka zaproponowa bratu, eby pojechali do Pieriediekina i rozrzucili prochy
w otaczajcymi dom brzozowym lesie. Ku jego wielkiemu zdumieniu Jewgienij odmwi.
- Jestem zbyt zajty yciem i nie mam czasu na zajmowanie si zmarymi.
- Ale spotkamy si jeszcze? - dopytywa si Grinka, a nie usyszawszy odpowiedzi,
doda: - Nie zapomniae chyba o naszej umowie? Trzeba podpisa dokumenty.
- Zostawi penomocnictwo. Dacza jest twoja - odpar i odoy suchawk.
Przed wyjazdem Jewgienij chcia zaatwi jeszcze jedn wan spraw. W tym celu
musia zaopatrzy si w moskiewsk ksik telefoniczn, ktra nie bya dobrem
oglnodostpnym. Pewnego popoudnia, kiedy wasa si po wskich uliczkach na tyach
Kremla, zajrza na Poczt Gwn przy ulicy Gorkiego i podszed do pierwszego z brzegu
okienka. Machnwszy urzdniczce przed oczami legitymacj oficera GRU, poprosi o spis
abonentw, trzymany w sejfie pod kluczem niby najpilniej strzeona tajemnica pastwowa.
- O jak liter wam chodzi? - odburkna nieuprzejmie kobieta.
 - Szukam nazwiska na L - odpar niezraony Jewgienij.
W chwil pniej siedzia na zapleczu i wertowa opase tomiszcze. Przesuwajc
palcem wzdu kolumny z rnymi Lebowitzami, natkn si na inicjay A. I.. Zapisa dane
na skrawku papieru. W budce telefonicznej na pobliskiej ulicy wrzuci kopiejk do automatu i
wykrci numer. Po dwch sygnaach w suchawce rozleg si melodyjny gos.
- To ty, Marina? Mam dla ciebie t dokumentacj... - Moment penej wahania ciszy i
niepewne pytanie: - Kto mwi?
- Azalia Izanowna?
- Przy telefonie.
Jewgienij spostrzeg nagle, e nie wie, co powiedzie.
- Jestem duchem przeszoci - wykrztusi w kocu. - Nasze cieki skrzyoway si w
poprzednim wcieleniu...
Po drugiej stronie suchawki Azalia poczua, e nie moe zapa tchu.
- Rozpoznaj t nutk niepewnoci w gosie...
Odetchna gboko.
- Czy powstae z martwych, Jewgieniju Aleksandrowiczu?
- W pewnym sensie. Czy moglibymy... Czy zechcesz ze mn porozmawia?
- A o czym tu gada? Po co odgrzebywa stare dzieje, zastanawia si, co by byo,
gdyby...? Sdzisz, e mona cofn czas, jakby nic si nie stao?
- Nie miaem wyboru...
- Zgoda na brak wyboru te jest jakim wyborem.
- Masz racj... Co u ciebie? Wszystko w porzdku?
- U mnie tak. A co z tob?
- Wysza za m?
Milczaa przez chwil.
- Byam zamna - odezwaa si wreszcie. - Mam dziecko, liczn creczk. Latem
skoczy szesnacie lat. Niestety, moje maestwo nie miao przyszoci. M nie chcia,
ebym si angaowaa w pewne sprawy. Rnica pogldw... Krtko mwic, jestem
rozwdk. A ty? Oenie si? Masz dzieci?
- Nie. - Rozemia si, zaenowany. - To te by jaki wybr... Co porabiasz? Gdzie
pracujesz?
- Nic si nie zmienio, odkd... Pracuj w archiwum Instytutu Historycznego w
Moskwie. W wolnych chwilach tumacz z angielskiego. Znasz pisarza Alana Sillitoe?
Tumacz jego ksik... Samotno dugodystansowca.
 - Intrygujcy tytu.
- A ty, Jewgieniju Aleksandrowiczu? Czy ty jeste dugodystansowcem?
- W pewnym sensie tak.
Ulic Gorkiego przejechaa betoniarka, zaguszajc nastpne sowa Azy. Jewgienij
zatka palcem ucho i mocniej przycisn suchawk.
- Przepraszam, nie usyszaem...
- Pytaam, czy czujesz si samotny.
- Nigdy nie czuem si bardziej samotny ni teraz. Zmar mj ojciec.
- Tak mi przykro. Pamitam go z przyjcia na daczy w Pieriediekinie... Przykada
sobie do goych plecw butelk pen pszcz, kiedy towarzysz Beria podszed, eby mnie
przedstawi. Pewnie ci smutno...
- I w tym wanie problem. Wcale mi nie jest smutno, przynajmniej nie z powodu
mierci ojca. Ledwo go znaem, a jeszcze mniej lubiem. By jak zimna ryba...
- C, przynajmniej doy sdziwego wieku. Moi rodzice zginli podczas wojny.
- Tak, pamitam. Opowiadaa mi, e przepadli bez wieci...
- Nie przepadli bez wieci. Zostali zamordowani.
- U schyku ycia Stalin odszed od komunizmu, wypaczy jego idee...
- Wypaczy idee! Na jakim ty wiecie yjesz? Ju w latach trzydziestych wymordowa
chopw, wymordowa swoich partyjnych towarzyszy... Dopiero wojna go powstrzymaa, ale
nie na dugo. Potem przyszed czas na ydw...
- Nie zadzwoniem do ciebie po to, eby dyskutowa o polityce.
- A po co do mnie zadzwonie, Jewgieniju Aleksandrowiczu? Pewnie sam tego nie
wiesz.
- Chciaem tylko... mylaem... - Milcza przez chwil. - Szczerze mwic,
przypominaem sobie...
- Co sobie przypominae?
- Przypominaem sobie t przerw midzy twoimi przednimi zbami. Przypominaem
sobie, jak pogodzilimy w ku moje podanie i twoje pragnienia.
- Nie powiniene by tego powiedzie...
- Nie chciaem ci urazi...
- Ty rzeczywicie wrcie z zawiatw, Jewgieniju Aleksandrowiczu. Nie jestem t
sam osob, ktra mieszkaa ktem u towarzysza Berii. Straciam niewinno. Nie chodzi o
seks - dodaa szybko. - Chodzi o polityk.
- Chciabym, eby wszystko potoczyo si inaczej...
 - Nie wierz ci.
Stojca przed budk kobieta postukaa palcem w szkieko zegarka. Zajmuje pan
telefon. Ludzie czekaj! - zawoaa.
- Bagam, uwierz mi! Musisz mi uwierzy, e ycz ci jak najlepiej. Do widzenia,
Azalio Izanowna.
- Nie jestem pewna, czy ciesz si, e zadzwonie. Wol nie wraca do wspomnie.
egnaj, Jewgieniju Aleksandrowiczu.
*
W oczach Dziadka bysn gniew.
- Nie bd wicej powtarza! - krzycza na swoje dwie podopieczne. - Do tych
gupich umieszkw!
Dziewczynki od razu zauwayy, e wujek jest w okropnym humorze, ale wiedziay,
e musz pomaga mu w pracy, a to, co teraz robi, to przecie bya praca, trudna chyba,
skoro tak bardzo si zoci. Dziwiy si tylko, e w taki dziwny sposb musi zarabia
pienidze. Zapali lampy i skierowa wiato reflektorw na dwie drobne figurki o anielskich
twarzyczkach. Wrciwszy do trjnoga, spojrza na nie przez szlifowane szkieko czeskiego
flexaretu.
- Revolucin, ile razy mam ci mwi, e masz obj Aksini ramieniem! Przechyl
gow. Wanie tak. Dobrze.
Wpatrzone w obiektyw dziewczynki rozstawiy patykowate nogi w bezwstydnym
rozkroku, zalotnie wypinajc chude biodra.
- Wujku, rb ju to zdjcie - prosia Aksinia. - Zimno mi.
- Pospiesz si, wujku, bo umrzemy z zimna - zachichotaa Revolucin.
- Troch cierpliwoci, moje mae - upomnia je Dziadek. - Musz ustawi ostro i
sprawdzi wiatomierz. To bardzo wane.
Pochyli gow i przyglda si uwanie obrazowi na matowym szkle: jaskrawe
wiato lamp ukowych odaro nagie ciaa dziewczynek z dziecicej rowoci; widoczne
byy jedynie obwdki oczu, nozdrza, usta i podobne do ranych pczkw sutki. Dziadek raz
jeszcze zerkn na wiatomierz, ustawi nawietlenie, po czym stan obok i uwanie
przyjrza si dziewczynkom. Wpatryway si w obiektyw, a do blu wiadome swej nagoci.
A on chcia uchwyci to, co w nich niematerialne, bezcielesne, nieziemskie, utrwali obraz
zawieszony poza czasem i przestrzeni. I nagle wpad na pomys, jak odwrci ich uwag.
- Niech kada z was wyobrazi sobie, e jest Alicj: ma, niewinn dziewczynk,
zagubion w Krainie Czarw... Przeniecie si na chwil w jej zaklty wiat...
 - Jaka naprawd jest Kraina Czarw? - wtrcia niemiao Aksinia.
- Czy Kraina Czarw jest w socjalistycznym obozie, wujku? - dopytywaa si, jak
zawsze konkretna, Revolucin. - Czy to jest raj robotnikw, jak mylisz?
- To jest raj maych dziewczynek - wyszepta Dziadek.
Nieuchwytny, eteryczny blask rozwietli dziecinne buzie. Kuzyneczki przenosiy si
mylami w wyimaginowany wiat, gdzie w kadej chwili moe wybiec Biay Krlik,
elegancko ubrany, z par biaych rkawiczek w jednej apce i olbrzymim wachlarzem w
drugiej. Dziadek, zadowolony z efektu, zwolni migawk, otworzy szeroko przeson, aby
zwikszy efekt spranych kolorw, i zrobi kilka zdj. Potem machn rk w stron drzwi.
- Na dzisiaj wystarczy - powiedzia szorstko. - Idcie pobawi si na dworze. Wrcie
na kolacj.
Szczliwe, e mog wreszcie zej wujkowi z oczu, wcigny na siebie w popiechu
kuse pcienne koszuliny bez rkaww i trzymajc si za rce, wybiegy z pokoju. Ich
radosne piski jeszcze przez chwil rozlegay si na schodach, potem Dziadek usysza
trzanicie drzwi i w willi Apatoww zapanowaa boga cisza. Wyczy lampy, przewin
film i wetkn rolk do kieszeni swojej chopskiej rubaszki. Pogrony w zadumie, wrci do
biblioteki i nala sobie szklank wody.
Zastanawia si nad Philbym. Prawd mwic, nie wiedzia, co o nim myle. Polubi
go. Jewgienij twierdzi, e Anglik jest zgorzkniaym pijakiem, niezdolnym do zawiej gry
intelektualnej, jakiej wymaga praca potrjnego agenta. Andropow z kolei by absolutnie
przekonany, e Angleton zdoa go przekabaci i e w gbi serca Philby pozosta lojalny
wobec CIA. Jak inaczej wytumaczy fakt, argumentowa Andropow, e Philby nie zosta
aresztowany? Dlaczego, mimo niepodwaalnych dowodw zdrady, pozwolono mu uciec z
Bejrutu, gdzie - po wyjedzie ze Stanw - pracowa jako dziennikarz? Intuicja Dziadka -
ktrego odczucia podzielaa jedynie garstka entuzjastw ze cisego kierownictwa KGB -
podpowiadaa mu, i Angleton byby w sidmym niebie, gdyby Philbyemu udao si
umkn. By moe nawet osobicie dopilnowa, eby pogoski o planowanym aresztowaniu
dotary do uszu Anglika, w nadziei, e jego byy przyjaciel i powiernik zbiegnie do Moskwy,
zanim dopadn go agenci z MI6 i odstawi do rodzinnego Londynu. Gdyby zosta schwytany,
cay wiat dowiedziaby si o ich wsplnych obiadkach w La Nioise, podczas ktrych
Philby wydar tak wiele pilnie strzeonych informacji czowiekowi odpowiedzialnemu za
utrzymanie ich w sekrecie. A bya to ostatnia rzecz, jakiej Angleton sobie yczy. Kiedy wic
w 1963 roku Philby zjawi si w Moskwie, Dziadek spdzi wiele tygodni, analizujc jego
raporty ze spotka z szefem kontrwywiadu CIA. W adnym nie znalaz nic, co obudzioby
jego czujno, co oznacza... Co to oznacza? Gdyby Philby istotnie sta si potrjnym
agentem, Angleton byby na tyle przebiegy, eby dostarcza mu prawdziwe informacje, bo w
przeciwnym razie KGB zaczby co podejrzewa. Tak wanie robi Dziadek przez te
wszystkie lata. I nadal tak robi: wysyanie faszywych zbiegw z prawdziwymi
wiadomociami i autentycznych zbiegw z faszywymi informacjami jest czci gry.
Sczc wod mineraln, Dziadek wlizgn si przez ukryte w boazerii przejcie do
swego maego sanktuarium. Zamknwszy wskie drzwiczki, rozbroi mechanizm niszczcy
ogromnego sejfu, wbudowanego w cian za portretem Lenina, i otworzy go kluczem, ktry
zawsze nosi na szyi, zawieszony na srebrnym acuszku. Wyj starodawny segregator, ze
sowami Sowierszenno siekrietno CHOSTOMIER wypisanymi cyrylic w poprzek
dbowego wieczka, pooy go na stoliku i wyj gruby plik depesz, dostarczonych
poprzedniego wieczoru do willi Apatoww. Rezydent KGB w Rzymie zawiadamia Zarzd S
o krcych wrd woskich bankierw pogoskach: patriarcha Wenecji, kardyna Albino
Luciani, widzia podobno raporty, z ktrych wynikao, i Bank Watykaski, znany take jako
Instytut Dzie Religijnych, zamieszany jest w pranie brudnych pienidzy. O trwajcym ju
czternacie lat ledztwie Luciani - w ktrym upatrywano nastpc obecnego papiea Pawa VI
- powiadomiony zosta przez rzymskiego oskaryciela publicznego w sprawie nielegalnej
operacji finansowej o kryptonimie CHOSTOMIER i wysa dwch biegych w
rachunkowoci ksiy, aby przestudiowali rcznie pisane ksigi, porastajce kurzem w
archiwach Instytutu Dzie Religijnych. Dziadek podnis wzrok znad depesz, a jego oczy
jeszcze bardziej pociemniay od niepokoju. Na szczcie jeden z kardynalskich ekspertw
pochodzi z pewnej toskaskiej rodziny, silnie zwizanej z Wosk Parti Komunistyczn.
Rzymski rezydent bdzie mg ledzi poczynania obu ksiy i przechwytywa wysyane do
Lucianiego informacje.
Jeeli patriarcha Wenecji zanadto zbliy si do ognia, poparzy sobie palce. Nic nie
moe zakci operacji CHOSTOMIER. Teraz, gdy amerykaska gospodarka przeywa
recesj, a inflacja gwatownie ronie, nadszed czas, by przedstawi projekt Andropowowi, a
jeli zyska jego akceptacj - zapozna ze szczegami przedsiwzicia tajny Komitet Trzech
radzieckiego Politbiura, nadzorujcy operacje wywiadowcze. Dziadek mia nadziej, e
jeszcze przed kocem roku pod projektem CHOSTOMIER podpisze si sam towarzysz
Breniew. A wtedy plan, ktry rzuci Ameryk na kolana, wreszcie zostanie wprowadzony w
ycie.
Myli Paszy Siemionowicza odpyny ku Jewgienijowi. Gorzko aowa decyzji
cignicia go z powrotem do Zwizku Radzieckiego. Doszed do wniosku, e to choroba
starego Cypina zamia mu umys, sprowadzia na manowce sentymentw; mia wobec niego
pewien dawny dug do spacenia, ale teraz dug zosta spacony, a prochy Aleksandra
Timofiejewicza rozsypane wrd brzz w Pieriediekinie. Nadszed czas, by jego syn wrci
na pole bitwy. Czas te wykona kolejny ruch w pasjonujcej grze w kota i nietoperza, ktr
Dziadek od lat prowadzi z chylcym si co prawda ku upadkowi, lecz wci jeszcze
niebezpiecznym Jamesem Jesusem Angletonem.
- Czy nie miewaj koty na nietoperze ochoty? Czy nietoperze ochoty nie miewaj na
koty? - wyrecytowa na gos i postanowi, e musi przeczyta ten rozdzia dziewczynkom,
zanim uoy je do snu.
 5.

WASZYNGTON, DC, CZWARTEK, 4 LIPCA 1974

Czarny rzdowy oldsmobile, wyposaony w kuloodporne szyby i zawieszenie

przeciwminowe, przedziera si przez sznur samochodw na obwodnicy do Langley.
Siedzcy obok kierowcy ochroniarz, z rk na izraelskim uzi, ktre trzyma na kolanach,
rozglda si uwanie na wszystkie strony i jednoczenie rozmawia przez krtkofalwk z
jadcym za nimi wozem eskorty.
- Falochron Dwa, zielony ford pikap, dwa auta za nami, siedzi nam na ogonie od
jakiego czasu...
Szumy i trzaski poprzedziy odpowied.
- Falochron Jeden, ju od mostu mamy go na oku... Z przodu dwch biaych w
raybanach.
- Falochron Dwa, bd tak dobry i odetnij ich, jeli sprbuj si podczepi...
- Falochron Jeden, przyjem.
Z tyu siedzia dyrektor CIA, Bill Colby, i przeglda poufne nocne depesze, ktre
wyjmowa z metalowej teczki, oznakowanej przerywan ukonie czerwon kresk. Przez
ostatnie kilka tygodni nie posunli si nawet o milimetr: przesuchujcy Leo Kritzkyego
Angleton utkn na martwym punkcie, Jack McAuliffe nadal nie mia pojcia, kto jest kretem
w Agencji Bezpieczestwa Narodowego, a Manny Ebbitt goni resztkami si, wakujc wci
te same pytania podczas spotka z AE/PINAKLEM. W tej sytuacji Colby entuzjastycznie
wita kad dobr wiadomo. Machn parafk pod depesz donoszc o sabncych
dziaaniach opozycji islamskich fundamentalistw w Iranie i dorzuci j do szczupej kupki
innych wiadomoci, ktre po oczyszczeniu z wewntrznych oznacze i kodw operacyjnych
Firmy zostan odesane do sekretarza stanu Kissingera. Ocena sytuacji dokonana przez
placwk w Teheranie umocnia dyrektora w przekonaniu, i prozachodni wadca Iranu,
szachinszach Mohammad Reza Pahlawi, bdzie rzdzi swoim krajem przynajmniej do koca
stulecia, a fundamentalici nie zagro w najbliszej przyszoci ani pokojowi nad Zatok
Persk, ani wiatowym zapasom ropy. Na konsoli zabrzcza czerwony telefon. Colby
podnis suchawk.
- Tak? - Przez chwil sucha w milczeniu. - Punkt sma bd w biurze. Powiedz mu,
eby do mnie wpad.
Kilka minut pniej Colby podawa kubek gorcej kawy Jackowi McAuliffeowi,
zastpcy dyrektora operacyjnego, Elliotta Ebbitta.
- To wydawao si cakiem jasne - opowiada Jack. - Manny kaza nawet
AE/PINAKLOWI powtrzy to sformuowanie, eby si upewni, czy dobrze zrozumia. Nie
ma adnej pomyki. Za kaloryferem w mskiej toalecie hotelu Jefferson rezydent KGB
umieci wiadomo przeznaczon dla kreta w NSA: Gratulacje z okazji Drugiego
Mczyzny.
Colby wyjrza przez okno: wok, jak okiem sign, rozciga si lesisty krajobraz
Wirginii, tchncy niezwykym spokojem, tak odmiennym od panujcych w Langley
nastrojw.
- Moe drugi syn kreta urodzi si w grudniu, a nie w styczniu? - podsun Colby.
- Bralimy to pod uwag - odpar Jack. - Przeanalizowaem list dyurw NSA. W
Fort Meade jest ponad dziesi tysicy ludzi, zajmujcych si ukadaniem i amaniem
szyfrw. Czternastu z nich urodzi si syn w styczniu, omiu w grudniu, osiemnastu w
listopadzie.
- No to macie co robi...
Jack potrzsn gow.
- Pamitaj, co powiedzia Mannyemu AE/PINAKIEL. Wszystkie kontakty
rezydentury z kretem w Waszyngtonie odbyway si poprzez skrzynki kontaktowe. Spotkania
twarz w twarz miay miejsce jedynie wtedy, gdy kret przebywa na wakacjach za granic: w
siedemdziesitym drugim roku w Paryu, podczas Boego Narodzenia; w siedemdziesitym
trzecim w Kopenhadze, rwnie Boe Narodzenie; i w Rzymie, na Wielkanoc tego roku.
aden ze szczliwcw, ktrzy po raz drugi doczekali si mskiego potomka, nie pasuje do
tych danych.
- A moe sprbujmy zacz od tych wakacji i przeanalizowa to wstecz?
- Te o tym pomylelimy. Utknlimy. Poowa NSA bierze urlop na Boe
Narodzenie, druga poowa na Wielkanoc. Nie musz meldowa, dokd jad. W Biurze
Ochrony nie maj takich danych. Jeli podam im nazwisko, sprbuj si czego dowiedzie:
przejrz rejestry rozmw telefonicznych, popytaj dyskretnie w biurach podry, posuchaj
plotek. A ja mam jedynie podejrzenia. Potrzebujemy drugiego syna, eby zawzi pole
poszukiwa.
- A co o tym wszystkim myli Elliott?
- Ebby uwaa, e odpowied mamy prawdopodobnie przed samym nosem. Trzeba
tylko ugry problem z innej strony.
- W porzdku. Szukajcie dalej. Co jeszcze?
 - Szczerze mwic, tak - odchrzkn McAuliffe.
- Wal miao, Jack.
- Chodzi o Leo Kritzkyego...
- Tak mylaem.
- Jim Angleton trzyma go na dywaniku ju od piciu tygodni.
- Te potrafi liczy - odpar chodno Colby.
- Zawsze, kiedy Angleton zjawia si na spotkaniu naszej grupy zadaniowej, co
ostatnio zdarza si coraz rzadziej, Ebby i ja pytamy go, jak idzie przesuchanie...
- Pewnie mwi wam to samo co mnie - przerwa z zakopotaniem Colby.
- Mwi, e to wymaga czasu i e jest przekonany o wiarygodnoci AE/PINAKLA, a
skoro AE/PINAKIEL mwi prawd, to SASZ musi by Kritzky.
- Czego ode mnie oczekujesz, Jack?
- Wyznacz mu limit czasu na to przesuchanie. Bg jeden wie, co jego ludzie
wyczyniaj z Leo. Jeeli pozwolisz, eby maglowali go zbyt dugo, facet przyzna si do
wszystkiego, co Angleton zechce usysze.
Colby wyj z wypchanej teczki szar kopert i rzuci j na st, Jackowi pod nos.
- Jim zrobi Kritzkyemu badanie wykrywaczem kamstw.
- Nie mona testowa kogo, kto od piciu tygodni przebywa w odosobnieniu. I bez
tego ma nerwy w strzpach. Wystarczy, e poda wasne imi i nazwisko, a iga skoczy pod
sufit.
- Posuchaj mnie, Jack. Czy chcesz tego, czy nie, Jim Angleton jest szefem
kontrwywiadu. A kontrwywiad ma za zadanie tropi sowieckich szpiegw w Firmie.
Angleton uwaa, e wanie zapa trop.
- A swoje przekonanie opiera na tym, e SASZA ma nazwisko na liter K, mwi po
rosyjsku i w takim a takim czasie przebywa poza krajem. To si ledwo trzyma kupy,
dyrektorze. Przypominam, e informacja AE/PINAKLA o sowieckim krecie w NSA na razie
si nie potwierdzia. Wic moe i ta druga historyjka jest faszywa?
Colby spojrza bystro na Jacka.
- Jeste pewien, e chcesz, aby ta pierwsza si sprawdzia?
Pytanie zaskoczyo Jacka.
- Nie rozumiem?
- Jeeli znajdziesz kreta w NSA, to znaczy, e AE/PINAKIEL nie jest podstawiony. A
jeeli AE/PINAKIEL nie jest podstawiony, to Leo Kritzky jest SASZ.
- Cholera, dabym sobie uci praw rk, by okazao si, e w NSA nie ma adnego
kreta. Ale jeeli jest, to znajd sukinsyna. Moe pan na mnie liczy, dyrektorze.
- Gdybym myla inaczej, Jack, nie siedziaby tu teraz ze mn. Posuchaj, zarzuty
Angletona opieraj si na solidniejszych podstawach. Chodzi nie tylko o historyjki
AE/PINAKLA. W aferze SASZY mona si dopatrzy pewnych prawidowoci, a ich logika
wskazuje na Leo. Choby duga lista operacji, ktre zostay spalone, oraz krtka lista tych,
ktre si uday i pchny do przodu karier Kritzkyego. Jim mwi, e i tak mia go na
widelcu, nawet bez rewelacji Kukuszkina.
Jack odsun kubek z kaw i pochyli si do przodu.
- Odkd Philby zosta zdemaskowany jako sowiecki agent, Angleton ugania si za
cieniami. Jest przewiadczony, e rozam chisko-sowiecki to zwyky blef, a poowa
przywdcw zachodniego wiata to agenci KGB. W trakcie obawy na SASZ
zdziesitkowa szeregi Sekcji Sowieckiej. Na mio bosk! Przecie nie ma adnej pewnoci,
czy SASZA nie istnieje przypadkiem jedynie w umyle Angletona.
- Uspokj si. We si w gar. Moe AE/PINAKIEL jest nasany. Moe Leo Kritzky
jest czysty jak za. Moe SASZA jest tylko tworem wyobrani Jima. Ale nie wolno nam
ryzykowa, nie wolno zignorowa czarnego scenariusza Angletona. - Colby wsta. - Znajd
mi ojca drugiego syna, Jack. Albo dostarcz mi dowody na to, e nie istnieje - powiedzia na
poegnanie.
Zamknwszy za sob drzwi, McAuliffe, zirytowany, wzruszy ramionami. Jak mona
dowie, e co nie istnieje?
*
Sowa, wypowiedziane chrapliwym szeptem, byy prawie niedosyszalne.
- Nie pamitam.
- Pozwl, e odwie ci pami. Sowiecki dziennikarz, zwerbowany w Triecie,
przeszkolony w Austrii... W niespena tydzie po powrocie do Moskwy zosta wepchnity
pod nadjedajce metro.
- Placwka w Moskwie orzeka, e by pijany.
- Ach, a wic jednak sobie przypominasz... Placwka w Moskwie przekazaa nam
opublikowany w Prawdzie raport policyjny, w ktrym pisano o wysokiej zawartoci
alkoholu we krwi zmarego. Dziennikarz, pracujcy w tej samej rozgoni radiowej, widzia,
jak poprzedniego wieczora dwaj nieznajomi mczyni wsadzili go do samochodu i odjechali
w niewiadomym kierunku. Nasz czowiek by wtedy zupenie trzewy. Nastpnego ranka
sprztaczki ze stacji metra znalazy na torach jego ciao. Akta NODIS, opisujce pocztkowy
etap rekrutacji dziennikarza, nosz twoje inicjay. A ty chcesz zoy to na karb jakiego
zbiegu okolicznoci...
- Nie mog si... wyprni od wielu dni. Mam skurcze odka. Potrzebuj lekarza...
James Angleton podnis wzrok znad notesu. Z ust stercza mu rozmiky papieros.
- W sierpniu pidziesitego dziewitego roku, na wybrzeu Chin, pochwycono dwa
szecioosobowe zespoy petwonurkw z Tajwanu. Nastpnego ranka wszystkich jecw
rozstrzelano. Pamitasz to zajcie?
- Pamitam. Ju mnie o to pytae. Ale nie przypominam sobie, ebym podpisywa
rozkaz operacji, zanim zosta przekazany wyej, do DD/O.
Angleton wyj z notesu jedn kartk. Bya to kopia rozkazu operacji.
- L.K. w prawym grnym rogu wyglda chyba znajomo? - zapyta, trzymajc
dokument w grze.
Leo Kritzky zacz si kiwa na krzele, prbujc si skoncentrowa. Jaskrawe wiato
lamp ranio renice, nawet kiedy zamyka oczy. Powieki pieky go nieznonie. Wosy mu
posiwiay i wypaday garciami, gdy tylko ich dotkn. Skra na doniach nabraa koloru i
faktury papirusu. Bolay go koci. W skroniach czu pulsowanie, w uszach mu dzwonio.
- Trudno mi... si... skupi - wyjka z trudem.
Trzsc si ze zmczenia, przygryz warg, aby powstrzyma wzbierajcy w nim
pacz.
- Na mio bosk, Jim, prosz ci o odrobin cierpliwoci...
Angleton zamacha papierem przed nosem Kritzkyego.
- Wysil si cho troch.
Leo z trudem otworzy jedno oko. Teraz zobaczy wyranie inicjay L.K., a obok
nich kilka innych parafek.
- Nie ja jeden podpisywaem ten rozkaz, Jim.
- Nie ty jeden podpisywae sto czterdzieci pi innych rozkazw operacji, ktre
skoczyy si aresztowaniem, procesem i egzekucj naszych agentw. Ale tylko twoje
inicjay figuruj na wszystkich stu czterdziestu piciu. Mam uwierzy, e to zbieg
okolicznoci?
- Od tysic dziewiset pidziesitego pierwszego roku stracilimy okoo trzystu
siedemdziesiciu agentw. A to znaczy, e moje nazwisko nie miao nic wsplnego z...
Leo by na bakier nawet z prost arytmetyk. Zamilk, usiujc policzy dokadnie.
- ...z pozostaymi - dokoczy po chwili.
- Twoje nazwisko nie wie si z dokadnie dwustu dwudziestoma picioma z nich.
Ale nie wszystkie dokumenty przechodziy przez twoje rce, bo albo stae za nisko w
hierarchii, albo nie byo ci w miecie, albo bye na urlopie, albo odkomenderowano ci
akurat do innych zada.
- Przysigam, e powiedziaem prawd, Jim. Nigdy nikogo nie zdradziem Rosjanom:
ani tego sowieckiego dziennikarza, ktry zgin w Moskwie, ani Chiskich Nacjonalistw,
ktrych rozstrzelano w Chinach, ani Polki, ktra bya czonkiem Komitetu Centralnego.
- Ani Turka, ktry przemyca agentw do Gruzji?
- Jego te. Przecie w ledztwie ustalono, e donis na niego brat narzeczonej, kiedy
nasz Turek nie zapaci obiecanego posagu.
- I nie ty zdradzie Kubaczykw w Zatoce wi.
- Na Boga, Jim! Nigdy nie zdradziem Kubaczykw.
- I nie ty powiedziae Rosjanom, e miejsce desantu zostao przeniesione z Trinidadu
do Zatoki wi?
Kritzky pokrci przeczco gow.
- Kto jednak musia szepn swko, bo kiedy brygada przybijaa do brzegu, czogi i
artyleria Fidela czekay ju po drugiej stronie bagien Zapata.
- W orzeczeniu Kolegium Szefw Sztabw wysunito sugesti, e to byy zwyke
manewry.
- Czyli, innymi sowy, kolejny zbieg okolicznoci?
- Tak. Zbieg okolicznoci. Czemu nie?
- Nie za duo tych zbiegw okolicznoci? - Angletonowi przysza nagle na myl
maksyma E.M. Forstera, ktr Philby powiesi sobie nad biurkiem, jeszcze na Ryder Street:
Wystarczy skojarzy! - Nie przekazae KGB modus operandi brygady, ale kubascy
bojownicy, ktrzy zostali zwolnieni z Castrowskich wizie, mwili, e ledczy znali
szczegy operacji. I nie ty powiedziae Rosjanom, e Kennedy nie dopuszcza jawnej
interwencji ze strony Ameryki pod adnym pozorem?
- Nie i jeszcze raz nie. To wszystko nieprawda.
- Cofnijmy si na chwil do roku pidziesitego szstego. Obecny DD/O, Elliott
Ebbitt, wyjecha do Budapesztu z tajn misj. Po kilku dniach zosta aresztowany przez AVH.
- Prawdopodobnie zdradzi go sowiecki szpieg wewntrz wgierskiego ruchu oporu.
Angleton potrzsn gow.
- Pukownik AVH, ktry przesuchiwa Ebbyego, musia zna jego akta z rejestru
centralnego: wiedzia, e Elliott pracowa w Centrum Operacyjnym u Franka Wisnera,
wiedzia, e organizowa zrzuty emigrantw za elazn kurtyn, a nawet zna nazwisko jego
przeoonego z frankfurckiej bazy, Anthonyego Spinka.
 Leo spuci gow.
- Jeste jednym z trzydziestu siedmiu oficerw w Waszyngtonie, ktrych inicjay
widniej na dokumentach zwizanych z misj Ebbitta. Przypuszczam, e i to take zechcesz
przypisa zbiegowi okolicznoci.
- A co z reszt, co z tymi trzydziestoma szecioma oficerami? - prbowa wtrci Leo,
lecz Angleton przewrci ju nastpn stron i wpatrywa si w ni w skupieniu, usiujc
odczyta wasne bazgroy.
- W listopadzie pidziesitego szstego roku, razem z DCI i DD/O, bye obecny na
naradzie u prezydenta Eisenhowera w Biaym Domu. Rozmowa dotyczya naszej gotowoci
militarnej na wypadek wojny w Europie.
- Tak, pamitam. Zgadza si.
- Co wwczas Eisenhower powiedzia naszym ludziom?
- Powiedzia, e chciaby pomc Wgrom, ale nie moe.
- Dlaczego nie mg?
- On i John Foster Dulles obawiali si, e amerykaska interwencja moe wznieci
wojn w tej czci Europy, a nie bylimy do tego przygotowani.
- Mamy mnstwo dowodw na to, e w sprawie ewentualnej interwencji sowieckie
Politbiuro nie byo jednomylne i Chruszczow dugo powstrzymywa si z podjciem
ostatecznej decyzji. Potem, ni std, ni zowd, przesta si waha. Czy nie dlatego, e
przekazae im komentarz Eisenhowera, co?
- Nigdy niczego nie przekazywaem Rosjanom - upiera si Leo. - Nie jestem
sowieckim szpiegiem. Nie jestem SASZ.
- Zaprzeczye temu rwnie wtedy, gdy podczyem ci do wykrywacza kamstw.
- Tak. Zaprzeczyem wtedy i zaprzeczam teraz.
- Specjalici, ktrzy odczytuj wariograf, orzekli, e kamae.
- Myl si, Jim. - Leo pomacha rk, eby rozpdzi kbic si pomidzy nimi
chmur dymu. - Jestem podenerwowany. Wykoczony. Nie odrniam ju dnia od nocy.
Straciem poczucie czasu. Mwi co, a za chwil nie pamitam, co powiedziaem. Umykaj
mi sowa, myli. Nie panuj nad nimi, Jim. Potrzebuj snu. Prosz, pozwl mi si zdrzemn.
- Powiedz prawd, a wycz wszystkie lampy i pozwol ci spa tak dugo, jak
zechcesz.
Na uamek sekundy w oczach Leo rozbysa iskra rozgoryczenia.
- Ty nie chcesz prawdy. Chcesz, ebym potwierdzi kamstwa. Chcesz moim kosztem
dowie swojej racji, usprawiedliwi te wszystkie zmarnowane lata, w cigu ktrych
wywrcie Firm do gry nogami w poszukiwaniu SASZY. Nigdy nie zapae prawdziwego
kreta, prawda? Ale tropic swoich wyimaginowanych szpiegw, zamae karier ponad stu
oficerom Sekcji Sowieckiej. - Obliza z warg zaschnit krew. - Nie zami si, Jim. To nie
moe trwa wiecznie. - Potoczy wok dzikim wzrokiem, mruc zazawione oczy, olepione
blaskiem jarzcych si u sufitu lamp. - Nagrywasz mnie. Wiem, e tak. Kto gdzie przeczyta
zapis tych rozmw. W kocu przekonaj si, e jestem niewinny.
Angleton przerzuci kolejn kartk w notesie.
- Pamitasz sowieckiego radc handlowego w Madrycie? Zaproponowa, e zdradzi
nam klucz do szyfrw dyplomatycznych, ale zanim zdy si z nami skontaktowa, podano
mu narkotyk i nieprzytomnego wywieziono do Moskwy samolotem Aerofotu...
*
Millie pocaowaa Anthonyego na dobranoc i zesza do salonu, gdzie Jack wanie
nalewa sobie kieliszek whisky. Ostatnio po powrocie z pracy pierwsze kroki kierowa do
barku.
- Przepraszam - mrukn i machn rk, jakby chcia tym gestem ogarn wszystko,
czego aowa: e po raz kolejny wrci do domu o skandalicznej porze, e nie zdy pomc
Anthonyemu w lekcjach, e nie zabra Millie do kina, e znowu ma wszystkiego do.
- Nic nie mw, niech zgadn... Ciki dzie w biurze, prawda? - zauwaya cierpko.
Mia to wypisane na twarzy, w zmarszczkach wok oczu. Po poudniu Millie bya na
lunchu z Elizabet. Musiaa z kim porozmawia, zrozumie, co si dzieje. Ebby rwnie od
duszego czasu by w kiepskim nastroju, wic podejrzeway najgorsze. Siedziay,
zmartwione, snujc najrniejsze domysy. Moliwoci byo wiele: jednego z nich (a moe
obu?) wylali na zbity pysk albo przenieli do firmowego odpowiednika podsuchowej stacji
polarnej; szykuj si przetasowania w dyrekcji i Ebbitt boi si, e wyleci; jaka wana
operacja spalia na panewce; ktry z przyjaci zgin lub gnije w komunistycznym
wizieniu... Pewne byo tylko jedno: ich mowie nie chcieli o tym rozmawia. Kiedy
prboway poruszy draliwy temat, zasklepiali si jak ostrygi i sigali do barku po kolejn
butelk.
- Jack - szepna Millie, sadowic si obok niego na kanapie. - Jak dugo to jeszcze
potrwa?
- Co?
- Wiesz, o czym mwi. Dzieje si co bardzo zego. Chodzi o nas? O nasze wsplne
ycie, nasze maestwo?
- Co ci przyszo do gowy? - odpar Jack. - To nie ma adnego zwizku z nami.
Chodzi o sprawy Firmy.
- Co zego?
- Bardzo.
- Pamitasz mnie, Jack? To ja, Millie Owen-Brack, twoja ona, na dobre i na ze.
Pisz przemwienia dyrektora i komunikaty dla prasy - przypomniaa. - Mam dostp do tych
samych tajemnic co ty.
Jack jednym haustem wychyli p szklanki whisky.
- Nie musisz wiedzie, Millie. A nawet gdyby wiedziaa, nie mogaby mi pomc.
- Maonkowie powinni dzieli si swoimi problemami. Zrzu to z siebie, powiedz mi,
co ci drczy... Sprbuj chocia.
Widziaa wyranie, e zacz si waha. Otworzy ju nawet usta, eby co
powiedzie, ale nagle wypuci powietrze i znowu zacisn wargi. Obj j i przytuli do
siebie.
- Mw, co dzisiaj robia - powiedzia.
Opara mu gow na piersi.
- Przez cay dzie siedziaam nad materiaami prasowymi na temat swobodnego
dostpu do informacji. Wiesz, e jeli Kongres przepchnie t cholern ustaw, kady bdzie
mg zajrze do swoich akt w CIA? Nawet tych z tajnego archiwum?
Jack powoli sczy drinka.
- Agencje wywiadowcze s od tego, eby strzec swoich sekretw, a ludzie maj prawo
wiedzie, co si dzieje. Tak byo, tak jest i tak bdzie. Klasyczna sprzeczno interesw.
- Wyobra sobie, co si stanie, jeeli Amerykaska Partia Komunistyczna zada od
FBI ujawnienia numerw telefonw na podsuchu. Co wtedy?
Jack zachichota.
- Wyznaczymy granic, ktrej nie bdzie mona przekroczy ze wzgldu na ryzyko
naraenia na szwank bezpieczestwa narodowego.
- Zadziwiasz mnie, Jack. Nigdy nie przyszo mi na myl, e jeste zwolennikiem
swobodnego dostpu do informacji. Kto jak kto, ale ty?
- Dlaczego nie? Dopki mamy sprawny system ochrony, nie widz w tym nic zego.
- Hej, na stare lata zmienie si w zagorzaego liberaa!
Wzrok Jacka powdrowa ku wiszcemu na cianie zdjciu, na ktrym dwch
modych wiolarzy w sportowych podkoszulkach z duym Y na piersi pozowao na tle
smukej, lekkiej odzi regatowej. Obok staa szczupa dziewczyna, ubrana w mski uczelniany
sweter i spdniczk do kolan. Wyblaky napis na biaym, zbkowanym brzegu fotografii
gosi: Jack, Leo i Stella po wycigu, ale przed upadkiem.
- Wierz w ide spoeczestwa otwartego, takiego jak nasz nard - powiedzia Jack. -
Bg mi wiadkiem, e dugo o to walczyem. Wierz w habeas corpus, wierz, e kady
czowiek ma prawo do sprawiedliwego procesu, ma prawo wysucha postawionych mu
zarzutw i zmierzy si ze swym oskarycielem. Czasami zapominamy, e wanie to nas
odrnia od tej bandy z Kremla.
Millie usiada, wyprostowana, i zacza masowa kark Jacka. Nigdy przedtem nie
rozczula si w ten sposb nad amerykaskim ustrojem.
- Powiedz mi, co si tam u was dzieje?
Postanowi zmieni temat.
- Nadal brakuje wam rk do pracy w dziale prasowym?
Millie westchna.
- Geraldine zdecydowaa si wzi t robot w sektorze prywatnym. A Florence
wkrtce pjdzie na urlop macierzyski. Ach, zapomniaabym... Wczoraj zrobia sobie USG i
dowiedziaa si, e bdzie dziewczynka. Bya troch rozczarowana... Jej m koniecznie
chcia mie syna. Ale powiedziaam jej, e powinna dzikowa Bogu.
Jack sucha z roztargnieniem.
- A czemu to? - spyta zamylony.
- Powiedziaam jej, e trudno jest wytrzyma z jednym mczyzn, a co dopiero z
dwoma... Wiem to z wasnego dowiadczenia. Podwjny kopot! No i s w wikszoci. Ty
jedna, a ich dwch...
Jack nagle spojrza Millie prosto w oczy.
- Co powiedziaa?
- Powiedziaam, e dwch mczyzn w domu to podwjny kopot. Ona jedna, a ich
dwch...
- Ona jedna, a ich dwch?
- Jack, co z tob?
- Ona jedna i ich dwch... Pierwszym jest m, a drugim jego pierworodny syn!
- No tak, to by si zgadzao. Ale to tylko arty, Jack.
- Wic kiedy Florence urodzi syna, to mog jej wysa kartk z yczeniami:
Gratulacje z okazji Drugiego Mczyzny, prawda?
- Jeli liczy ma jako pierwszego mczyzn, to tak.
Ebby mia racj. Odpowied faktycznie bya na wycignicie rki. Czemu wczeniej
na to nie wpadli? Jack poderwa si z kanapy, chwyci w biegu marynark i run do drzwi.
 - Gdzie idziesz, Jack?
- Znale pierwszego mczyzn.
*
Adelle odchodzia od zmysw. W cigu ostatnich piciu tygodni rozmawiaa z
Colbym dwukrotnie. Pierwszy raz, kiedy zadzwoni, aby zawiadomi j, e wysa Leo do
Azji, oraz poprosi o spakowanie walizki ma i oddanie jej kierowcy, ktry przyjedzie
odebra baga. Gdy miny trzy tygodnie, a Leo wci nie dawa znaku ycia, Adelle
postanowia sama skontaktowa si z dyrektorem. Dopiero po trzech kolejnych telefonach i
dwch dniach oczekiwania udao jej si sforsowa kordon sekretarek i ochroniarzy. Nie ma
powodw do obaw, uspokaja j Colby, kiedy w kocu zdoaa zamieni z nim sowo. Leo
jest cay i zdrw, ale misja, ktr mu zlecono, nie naley do najatwiejszych. To sprawa
najwyszej wagi, zaznaczy. Przykro mu, ale nic wicej nie moe powiedzie. Oczywicie
liczy na jej dyskrecj; im mniej ludzi si dowie o wyjedzie Leo, tym lepiej. Adelle zapytaa,
czy moe napisa do ma. Dyrektor poda jej numer skrzynki pocztowej i obieca, e
zadzwoni, jeli nadejd jakie nowe informacje.
Wysaa dwa listy, ktre pozostay bez odpowiedzi.
Teraz, pi tygodni po ich powrocie z Francji, nadal nie byo adnych wieci od Leo.
Zaniepokojona Vanessa coraz czciej si o niego dopytywaa. Tatu nigdy nie znika na tak
dugo, mwia, jak nie wrci za par dni, to ominie go przyjcie z okazji osiemdziesitych
urodzin dziadka, a szykuje si wielka feta, z udziaem kongresmanw, czonkw gabinetu i
sdziw Sdu Najwyszego, a moe nawet samego wiceprezydenta. Adelle, widzc
przygnbienie crki, ktra wprost uwielbiaa ojca, kazaa jej przysic, e bdzie milcze jak
grb, i powiedziaa, e Leo wyjecha subowo do Azji z niezwykle wan misj. A tak
wan, e Firma musiaa zleci j szefowi caej Sekcji Sowieckiej? - zdziwia si Vanessa. To
nielogiczne. Dlaczego nielogiczne? - odpara Adelle. Zwizek Sowiecki rozciga si przecie
na Azj, w gazetach pisali, e na Kamczatce znajduj si bazy odzi podwodnych i wyrzutnie
rakietowe, ktrymi CIA ostatnio bardzo si interesuje.
Odpowied ta zadowolia Vaness, ale jej matka miaa przeczucie, e Colby nie by z
ni zupenie szczery. Wanie wtedy postanowia, e zapyta ojca, czy przypadkiem nie wie,
gdzie i po co zosta wysany Leo.
Philip Swett postarza si mocno i ju niedosysza, wic Adelle musiaa powtarza
kade sowo po kilka razy, zanim zrozumia, o co jej chodzi.
- Chcesz mi powiedzie, e twj m od piciu tygodni przepad jak kamie w wod,
czy tak? - upewni si staruszek.
 - Jak kamie w wod, tatku.
- A ten cay Colby twierdzi, e wysa go do Malezji?
- Nie do Malezji, tatusiu... do Azji.
- A niech to, ju ja si wszystkiego dowiem - obieca Swett i zadzwoni do Henryego
Kissingera.
Kissinger odpowiedzia na telefon w cigu godziny.
- Co mog dla ciebie zrobi, Phil? - zapyta.
Swett wyjani, e jego zi, Leo Kritzky, szef Sekcji Sowieckiej w Langley, znikn
nagle i lad po nim zagin.
- Colby zwodzi moj crk, wmawiajc jej, e Kritzky zosta wysany z misj do Azji.
- I w czym problem? - zapyta Kissinger, zirytowany, e staruszek zawraca mu gow.
On tu dwoi si i troi, prbuje jako ustawi agle polityki zagranicznej, eby Ameryka
przetrwaa bez szwanku burz, jaka rozptaa si w Kongresie po oskareniu prezydenta; nie
ma czasu ani siy na tropienie zaginionych czonkw personelu CIA.
- Do jasnej cholery, Henry! Chopaka nie ma ju pity tydzie. adnego listu, adnego
telefonu, nic.
Z biura Kissingera oddzwonili do Swetta jeszcze tego samego dnia. Jeden z bliskich
wsppracownikw sekretarza stanu skontaktowa si z Langley. Wydaje si, e Kritzky
zosta wysany z prywatn misj dla DCI. Firma odmwia udzielenia jakichkolwiek dalszych
informacji i daa jasno do zrozumienia, e nie yczy sobie wicej pyta.
Swett dobrze wiedzia, kiedy go spawiano. Do licha, ju on wygarnie Colbyemu
przy pierwszej lepszej okazji... Staro, pomyla. A jeszcze tak niedawno Harry Truman
wiczy przed nim swoje przemwienia, Dwight Eisenhower zasiga u niego porady, a
mody John Kennedy pomstowa na wasn gupot, wcieky, e da si wrobi CIA w
inwazj na Kub... De Gaulle mia racj, stary czowiek to wrak. Dokadnie za tydzie
Swettowi stuknie osiemdziesitka. Tylko patrze, jak przestan nawet oddzwania.
Wycignwszy si wygodnie na kanapie, pomyla, e zaraz po sjecie musi
zadzwoni do crki. Moe to i prawda, e Kritzky siedzi w tej Malezji, jak utrzymuje Colby...
Moe wrci na to cholerne przyjcie urodzinowe. A jeeli nie, to Swett na pewno nie bdzie
paka. Zawsze zastanawia si, co, u diaba, Adelle w nim widziaa. Ostatnio nawet
przebkiwaa, e nie ukada im si najlepiej. C, gdyby zdecydowaa si rozwie z tym
ydkiem, nie spdzi mu to snu z powiek...
Powieki Philipa Swetta nagle stay si dziwnie cikie, zakrywajc oczy tak szczelnie,
e zacz si zastanawia, czy kiedykolwiek jeszcze ujrzy wiato dnia.
 *
Promie powiaty ksiycowej wkrad si przez szpar midzy zasonami i posrebrzy
drewnian podog. Manny, lec w ogromnym ku, przytkn ucho do plecw Nellie i
wsuchiwa si w jej oddech. Poprzedniej nocy, po kolacji we francuskiej restauracyjce w
Georgetown, gdzie popijali daiquiri i beaujolais nouveau, zawdrowali, na lekkim rauszu, do
mieszkania Nellie. Manny by jeszcze bardziej milczcy ni zwykle. Dziewczyna zrzucia
buty i zwina si na kanapie obok niego. Wyczua, e mylami jest daleko od niej. Pomog ci
zapomnie, szepna, zalotnie muskajc wargami jego ucho. I zsunwszy ramiczka
jedwabnej maej czarnej, dotrzymaa obietnicy. Przez chwil niecierpliwie testowali
moliwoci i wytrzymao kanapy, po czym pobiegli do sypialni i kochali si po raz drugi,
niespiesznie, leniwie, na wieej pocieli, pachncej wiosennym bzem. Potem, zatraciwszy
zupenie poczucie czasu, gawdzili pgosem, dopki ulica pod ich oknem nie pogrya si
w nocnej ciszy.
Nad ranem Nellie powrcia do sprawy, ktra nie dawaa jej spokoju.
- Wic dlaczego?
- Co dlaczego?
- Dlaczego wanie dzisiaj? Dlaczego si ze mn pieprzye?
- Nie pieprzyem si z tob, Nellie. Kochaem si z tob.
- O rany, wiem, wiem... Ale nie odpowiedziae mi na pytanie. Dlaczego dzisiaj?
- Zrozumiaem, e tylko w ten sposb zbliymy si do siebie naprawd, a z powodw,
ktrych nie mog ci wyjani, akurat teraz strasznie potrzebowaem kogo bliskiego, bardzo
bliskiego.
- To chyba najmilsza rzecz, jak usyszaam od mczyzny, Manny - szepna
ochrypym gosem. - Kazirodztwo definitywnie wygrywa z... masturbacj.
Teraz, gdy spaa, Manny wrci mylami do swojego ostatniego spotkania z
AE/PINAKLEM. Pod wieczr przesuchiwa Kukuszkina w mieszkaniu Agathy, skrupulatnie
zapisujc kade sowo Rosjanina, mimo e caa rozmowa bya nagrywana. Kukuszkin
wydawa si bardziej zdenerwowany ni zwykle. Niespokojnie kry po pokoju, skadajc
ostatnie zeznania.
...W centrali w Moskwie podrobiono list premiera Chin Czou En-laja, opublikowany
w zeszym miesicu w jakiej afrykaskiej gazecie, w ktrym Czou przyzna jakoby, i
rewolucja kulturalna bya bdem politycznym.
...KGB finansowa kosztown midzynarodow kampani, popierajc ratyfikacj
traktatu ABM, ktry nakazywa Zwizkowi Radzieckiemu i Stanom Zjednoczonym redukcj
liczby rakiet antybalistycznych do jednej na kad ze stron.
...Rosjanie, przekonani, e Nixon kama, gdy twierdzi, e odwoa amerykaski
program broni biologicznej w kocu lat szedziesitych, wystartowali z wasnym
programem, dziki czemu mog obecnie uzbroi gowice midzykontynentalnych rakiet
balistycznych w bakterie wglika i wirusy ospy.
...Kreml ma powody, aby podejrzewa, i Tajwan prbowa zakupi od RPA
technologi nuklearn, opracowan w ostatnich latach przez izraelskich i
poudniowoafrykaskich naukowcw.
...KGB zainstalowa pluskwy w elektrycznych maszynach do pisania, uywanych w
ambasadzie USA w Moskwie. Sabotau dokonano w sowieckim pocigu podczas transportu
sprztu z Finlandii. Przepisywane na maszynach teksty przekazywane s do najbliszej stacji
podsuchowej na falach krtkich, na czstotliwoci uywanej przez przekaniki telewizyjne,
eby unikn przechwycenia sygnaw przez system kontroli bezpieczestwa amerykaskiej
placwki.
- I to by byo wszystko, Manny. Twoja cotygodniowa porcja sekretw.
- W ambasadzie wszystko w porzdku?
Kukuszkin usadowi si na kanapie i spojrza na zegarek; chcia znale si w
ambasadzie, zanim ona wrci od dentysty.
- Chyba tak.
- Tylko chyba?
- Nie. Jestem pewien. Wszystko wyglda normalnie, moja ona te tak myli. -
Rosjanin zdoby si na wty umiech. - Doceniam twoj trosk, Manny.
- Gdyby co si stao... Gdyby zaistniaa jaka sytuacja awaryjna, masz t maszynk
do golenia z numerami na rczce.
Kukuszkin skin ze znueniem gow; ju to omawiali.
- Przekrcam uchwyt, by dopasowa ustawienie ostrza. Jeli ustawi dokadnie
midzy dwjk a trjk i przekrc odwrotnie do ruchu wskazwek zegara, otworzy si
ukryty schowek. Wewntrz jest mikrofilm z procedur na wypadek sytuacji awaryjnej i
wskazwkami, jak nawiza z wami kontakt w Waszyngtonie i w Moskwie.
- Nadal jeste w dobrej komitywie z rezydentem Borysowem?
- Sdz, e tak. Zeszej nocy zaprosi mnie do siebie na szklaneczk koniaku. Kiedy
mu powiedziaem, e wyglda na przygnbionego, rozemia si tak, jak tylko Rosjanie
potrafi... Jak by ci tu wyjani... bardziej filozoficznie ni radonie. Powiedzia, e Rosjanie
rodz si przygnbieni. Kadzie to na karb naszej srogiej zimy. Obwinia o to bezkresn
przestrze rosyjskiej ziemi. Mwi, e lkamy si tego bezkresu tak samo, jak dzieci boj si
ciemnoci... Lkamy si, e wok czai si chaos, ktry tylko czeka, by nas omota swoimi
mackami. Powiedziaem mu, e to tumaczy nasze uwielbienie dla Stalina... Strach przed
chaosem, anarchi, popycha nas w drug skrajno: cenimy porzdek, nawet jeli nie
towarzyszy mu poszanowanie prawa.
Kiedy Kukuszkin mwi, Manny obserwowa jego oczy, pene tajonej udrki.
Pstrykanie paznokciami ucicho nagle. Z ust Rosjanina wyrwao si westchnienie. Czy jest
autentycznym zbiegiem, za jakiego si podaje, czy raczej doskonaym aktorem,
odgrywajcym przedstawienie pod tytuem Zdrada?
Od odpowiedzi na to pytanie zalea los Leo Kritzkyego.
Kukuszkin nagle zapragn odsoni przed Mannym swoj dusz.
- Powiem ci co, czego nigdy jeszcze nikomu nie mwiem. Nawet onie. By taki
komunista, nazywa si... - nawet teraz, nawet w tej chwili, Rosjanin z przyzwyczajenia
ciszy gos - ...Piotr Trofimowicz Iszow. W nagrod za bohaterstwo, jakim odznaczy si
podczas wojny domowej, awansowa do stopnia generaa pukownika. Pewnego dnia znikn.
Po prostu nie wrci z pracy do domu. To byo w trzydziestym smym roku, miaem wtedy
jedenacie lat... Kiedy ona Iszowa, Zinaida, zacza o niego wypytywa, powiedziano jej, e
zosta przyapany na spiskowaniu z Trockim, gdy planowali zamach na Stalina. Nie byo
adnego procesu - moe odmwi zezna, moe by zbyt wycieczony, eby publicznie
zeznawa. W cigu paru dni Zinaida i najstarszy syn Iszowa, Oleg, zostali aresztowani jako
wrogowie ludu i deportowani do kolonii karnej na pustyni Kara-kum, w Azji rodkowej. Tam
Zinaida popenia samobjstwo. Tam te Oleg umar na tyfus, a jego modszy brat,
jedenastoletni malec, zosta oddany do adopcji dalekiemu krewnemu z Irkucka. Krewny
nazywa si Klimow. Tym chopcem byem ja. Jestem synem wroga ludu, Iszowa.
Manny wyczu, e nadchodzi decydujcy moment ich znajomoci. Wycign rk i
ucisn do Kukuszkina. Rosjanin pokiwa gow. Zapada krpujca cisza.
- Dlaczego nie powiedziae mi tego wczeniej? - zapyta Manny.
- Wczeniej... nie bye moim przyjacielem.
Jedno w tym wszystkim zastanowio Mannyego.
- Nie zwerbowaliby ci do KGB, gdyby znali twoj przeszo.
- Mj przybrany ojciec, Iwan Klimow, pracowa jako inynier budowlany w fabryce
maszyn lotniczych w Irkucku. Po wielkiej wojnie ojczynianej przeniesiono go do Moskwy,
gdzie zacz robi partyjn karier i dochrapa si teki wiceministra do spraw awiacji przy
Ministerstwie Zbroje. Wiedzia, e gdyby moja przeszo wysza na jaw, nigdy nie
przyjliby mnie do partii ani na uniwersytet, a zatem nie mgbym obj adnego wyszego
stanowiska. W tysic dziewiset trzydziestym szstym roku Klimowie stracili syna w
wypadku samochodowym... Chopak by w moim wieku. Przed wyjazdem do Moskwy
postarali si, eby moje poprzednie nazwisko znikno z ewidencji ludnoci. Pomg im
siostrzeniec, ktry pracowa w Urzdzie Rejonowym w Irkucku. W Moskwie Iwan Klimow
przedstawia mnie wszdzie jako swego wasnego syna, Siergieja.
- Mj Boe! - wyszepta Manny. - Co za historia!
A najbardziej niepokoi go fakt, e czego takiego nie mona byo wymyli.
*
Jack wrzuci par monet do telefonu na parkingu przed cigncymi si w
nieskoczono budynkami Agencji Bezpieczestwa Narodowego w Fort Meade w
Marylandzie.
- Speni si nasz najgorszy koszmar - zwierzy si Ebbyemu. - Nie mog na razie
powiedzie wicej. Dzwoni z publicznego aparatu. Wrc przed trzeci. Zwoaj narad
wojenn caej grupy zadaniowej.
Colby przyby na spotkanie ostatni.
- Przepraszam za spnienie - bkn, zajmujc wolne krzeso. - Telefon z Biaego
Domu. Dostaj mapiego rozumu z powodu indyjskich prb jdrowych. - Skin na Jacka. -
Moesz zaczyna.
- AE/PINAKIEL mia racj - powiedzia McAuliffe. - Rosjanie faktycznie maj kreta
w NSA. - Zauway, e na wargach Jamesa Angletona, rozpartego na krzele u szczytu stou,
pojawi si nieznaczny umieszek. - Idc za rad DD/O, sprbowalimy zanalizowa zdanie
Gratulacje z okazji Drugiego Mczyzny pod innym ktem. - Skoni si w stron Ebbitta. -
Jeeli przyjmiemy, e pierwszym mczyzn jest m, a drugim syn pierworodny,
wszystkie elementy ukadanki zaczynaj do siebie pasowa. W NSA jest dwudziestu trzech
pracownikw, ktrym w styczniu urodzio si dziecko. Siedemnacioro spord tych
dwudziestu trojga dzieci to synowie pierworodni. Opierajc si na rejestrach rozmw
telefonicznych, podaniach o urlop oraz aktach osobowych, ustalilimy, i ojciec jednego z
owych siedemnastu chopcw przebywa w Paryu w okresie Boego Narodzenia tysic
dziewiset siedemdziesitego drugiego roku, w siedemdziesitym trzecim spdzi wita w
Kopenhadze, a tegoroczn Wielkanoc w Rzymie. A to, jak pamitacie, zgadza si z terminami
przesucha KGB, o ktrych mwi nam AE/PINAKIEL.
- Kto to jest? - zapyta Colby. Po minie Ebbitta widzia, e sytuacja jest nieciekawa.
- Raymond R. Shelton, lat czterdzieci osiem. Pracownik redniego szczebla,
zajmujcy si analiz zapisw sowieckich informacji, przechwyconych przez NSA.
- Tylko tego nam brakowao - westchn Colby.
Angleton podnis do gry owek na znak, e chce zabra gos.
- Zebralicie jeszcze jakie inne dowody oprcz dat jego wyjazdw i narodzin
dziecka?
- Odpowied brzmi: tak - powiedzia Ebby.
Jack wprowadzi ich w dalsze szczegy.
- AE/PINAKIEL wspomina rwnie, e kret ma sabo do kobiet i hazardu. Z pensj
dwudziestu czterech tysicy piciuset dolarw rocznie ledwo wiza koniec z kocem.
Sprzeda si Rosjanom za pienidze.
- Nie wiem ju, co jest gorsze: robi to dla forsy czy dla idei - mrukn Colby pod
nosem.
- Cztery lata temu - kontynuowa Jack - ona Sheltona wypenia papiery rozwodowe.
Jako powd wskazaa zdrad. Potem jednak pogodzia si z mem i wycofaa spraw.
Wydzia personalny NSA postanowi przyjrze si temu bliej. Okazao si, e Shelton to
bawidamek, dziwkarz i karciarz, cierpicy, jak napisano w raporcie, na rozsdny pocig do
pokera... Rzadko przegrywa wicej ni sto dolarw w cigu wieczoru. Sheltona ostrzeono,
e zostanie zwolniony, jeli nie rzuci hazardu. Wypar si spdniczek i przysig, e
wyrzeknie si pokera, co najwyraniej udobruchao kadry. Wstawili si te za nim przeoeni:
szef sekcji i dyrektor oddziau. Podobno nie mog si bez niego obej.
- Kto poza obecnymi tutaj wie o Sheltonie? - spyta Colby.
- Musiaem wtajemniczy szefa ochrony kadr w Fort Meade - przyzna Jack. - Nie
powiedziaem mu jednak, skd czerpiemy swoje wiadomoci.
Angleton zapisa co w notesie.
- A co powstrzyma szefa ochrony NSA przed doniesieniem o tej sprawie swoim
przeoonym? - zapyta.
Jack podnis gow i spojrza mu prosto w oczy.
- Pozwoliem sobie przypomnie mu, e Bill Colby kieruje nie tylko CIA, ale caym
amerykaskim wywiadem, w tym rwnie Agencj Bezpieczestwa Narodowego, i jako taki
z pewnoci poinformuje o zaistniaej sytuacji odpowiednich ludzi na najwyszym szczeblu
NSA, kiedy uzna to za stosowne. Na razie afera Sheltona objta jest cis tajemnic.
- No c - chrzkn Colby. - Chyba wyczerpalimy temat. Co jeszcze?
Angleton jednak dry dalej.
- Czym dokadnie zajmuje si ten Shelton?
 Jack kiwn gow.
- Dowodzi zespoem przydzielonym do jednej z najbardziej skutecznych operacji
przechwytywania danych w historii NSA. Jest to supertajny projekt klasy BIGOT, kryptonim
BLUSZCZ.
- Chryste, przecie ten BLUSZCZ filtruje wiadomoci, ktre przekazuj do Biaego
Domu! - wykrzykn Colby.
- Przykro mi, Jack... Nie miaem o tym wszystkim pojcia - powiedzia Ebby.
- Ja te, a do dzisiejszego ranka - przyzna Jack. - Okazuje si, e amerykaskie
odzie podwodne umieciy wodoszczeln pluskw na sowieckim kablu na dnie Morza
Ochockiego. Kabel jest czci wojskowego systemu cznoci. w podsuch to
prawdopodobnie najbardziej skomplikowane urzdzenie tego typu, jakie kiedykolwiek
skonstruowano. Samoczynnie owija si wok kabla i elektronicznie penetruje lini, nie
dotykajc bezporednio przewodw. Kiedy Ruscy wyawiaj kable do konserwacji, podsuch
odczepia si i kamufluje na dnie morza. Co sze tygodni nasi nurkowie wymieniaj tamy.
Nagrania przekazywane s do NSA, gdzie zostaj przepisane i odszyfrowane. Wiadomoci
nie nale do najwieszych, ale to kopalnia informacji o sowieckich prbach rakietowych...
- Sowieckie rakiety prbne odpalane z Kamczatki lduj w Morzu Ochockim - wtrci
Colby.
- A wszystkie raporty na ten temat przechodz przez nasz pluskw - doda Ebby.
- Rosjanie tak wicie wierz, e ich podwodne linie s bezpieczne od wszelkiego
podsuchu, e nawet nie uywaj systemw szyfrowych o wysokim zabezpieczeniu - cign
Jack. - Na niektrych kanaach w ogle nie zawracaj sobie gowy szyfrowaniem
przekazywanych wiadomoci.
Manny popatrzy na Jacka. Ich spojrzenia si spotkay.
- Czego tu nie rozumiem. Skoro facet, ktry dowodzi zespoem NSA, zajmujcym si
materiaami BLUSZCZU, jest sowieckim agentem, to znaczy, e Rosjanie wiedz o
podsuchu. Wiedz, e ich podwodne kable nie s szczelne. Dlaczego ich nie zlikwiduj?
- A co ty by zrobi na miejscu Ruskich? - zapyta Jack.
Manny otworzy usta, jakby chcia co powiedzie, ale milcza.
- Wszyscy wyprzedzacie mnie o krok, co? Nie zniszcz instalacji, bo nie chc,
ebymy wpadli na trop ich czowieka w NSA.
- wiadomo, e telefon jest na podsuchu, ma te inne zalety - podpowiedzia Ebby.
- Mona na przykad puci w obieg faszywe informacje...
- A Sowieci mog celowo przesadza, wyolbrzymia swoje sukcesy... Bdziemy
musieli si cofn i ponownie przeanalizowa kady najdrobniejszy szczeg
przechwyconych przez BLUSZCZ informacji - westchn Colby.
- Kiedy aresztujemy Sheltona... - zacz Manny.
Angleton mu przerwa.
- Aresztowanie Sheltona nie wchodzi w gr.
- Jak to? Pozwolimy, eby w NSA nadal dziaa sowiecki kret? - zdziwi si Manny.
Jack pospieszy z wyjanieniem.
- Rusz gow. Jeeli zapiemy Sheltona, KGB zacznie si zastanawia, jak do niego
trafilimy, a to z kolei naprowadzi ich na lad AE/ PINAKLA. Fakt, e wiemy, e oni wiedz
o BLUSZCZU, jest nam bardzo na rk. Moemy teraz sprawdza, co prbuj nam wcisn.
To wietna okazja, eby ustali, co naprawd dzieje si w ich programie rakietowym.
- Przypominam - odezwa si Colby - e takie same pluskwy zaoylimy Chiczykom
i Francuzom. Na razie nikt nie wie o istnieniu podwieszanych wodoszczelnych podsuchw,
ale dowiedz si wszyscy, jeli zdemaskujemy Sheltona.
- To klasyczny przykad sytuacji patowej w wywiadzie - zauway Angleton. -
Rosjanie wiedz o naszym podsuchu, ale go nie likwiduj, ebymy nie dowiedzieli si o
Sheltonie. My wiemy o Sheltonie, ale go nie demaskujemy, eby oni nie dowiedzieli si o
AE/PINAKLU. Jeeli puci choby jedno ogniwo, nastpi reakcja acuchowa, a wtedy
wyjdzie na jaw wiele spraw, ktre wolelibymy zachowa w sekrecie.
- Teraz musimy podrzuci Sheltonowi kilka faszywek, eby przekaza je swoim
kontrolerom - powiedzia Ebby.
Papieros w wskich wargach Angletona spopieli si niemal doszcztnie, ale szef
kontrwywiadu by tak pochonity dyskusj, e nawet tego nie zauway.
- I tu wracamy do punktu wyjcia - wycedzi, patrzc spod przymruonych powiek -
czyli do AE/PINAKLA i SASZY.
Ebby zerkn na Jacka i spuci wzrok.
- Mniemam, e nikt z tu obecnych nie wtpi, i Kukuszkin dowid swojej bona fides
- stwierdzi Angleton.
Wszyscy dobrze wiedzieli, co to znaczy.
- Dyrektorze - odezwa si Jack. - Chciabym pomwi z Leo...
- Nie ma mowy - warkn Angleton. - Kritzky przebywa w cakowitym odosobnieniu.
Trzeba go doprowadzi do ostatecznoci...
- Co chcesz przez to osign? - spyta Jacka Colby.
McAuliffe zastanowi si przez chwil.
 - Leo i ja od dawna si przyjanimy. Mgbym mu uwiadomi, w co si pakuje...
Ebby uchwyci si tego jak ostatniej deski ratunku.
- Powinnimy go przekona, e wcale nie musi spdzi w zamkniciu reszty ycia.
Nie chodzi przecie o to, eby zama Kritzkyego, ale eby go nagi. Moemy to rozegra
na nasz korzy, klsk zmieni w triumf... Wyobracie sobie, jak namieszamy w KGB,
jeeli Leo zgodzi si pracowa dla nas.
Angleton, zgodnie ze swoim zwyczajem, zacz myle na gos.
- Ale w tym celu trzeba go przekona, e mamy niezbite dowody jego zdrady.
Musielibymy mu powiedzie o AE/PINAKLU. A to jest wbrew wszelkim reguom...
- I dlatego moe si uda - przerwa Jack z nagym zapaem. - Jeeli bdziesz trzyma
si zasad, Jim - zwrci si wprost do Angletona - Bg jeden wie, jak dugo to jeszcze potrwa.
Czeka nas powtrka z przesucha Philbyego, ktre cigny si miesicami, chocia
pracowali nad nim nasi najlepsi ludzie. Wiedzieli, e zdradzi, ale dopki si nie przyznawa,
dopki si upiera, e jest niewinny, nie mogli postawi go przed sdem, bo bez przyznania
si do winy dowody pozostaj tylko poszlakami.
- Moe warto sprbowa... - Ebby spojrza pytajco na Colbyego.
- Trzeba ugry problem z innej strony... To twoje wasne sowa - przypomnia Jack.
Angleton zacign si papierosem.
- Nieprawdopodobne - achn si gwatownie. - Nie lubi takich rozwiza.
Colby przez chwil wodzi wzrokiem od jednego do drugiego.
- Musz si nad tym zastanowi - powiedzia wreszcie.
*
Z pocztku Jack myla, e wpuszczono go nie do tej celi, co trzeba. Na pododze, na
wojskowym kocu, siedzia obcy mczyzna, oparty plecami o cian. Wygldem przypomina
ludzi, ktrzy przetrwali obz koncentracyjny: ubrany w pasiast, zbyt obszern piam,
chudy, wycieczony, z rozczochran brod, porastajc zapadnite policzki, i wyblakymi
oczyma, ktre wydaway si nienaturalnie wielkie i smutne w kredowobiaej twarzy.
Nerwowo przygryza doln warg. Jego rka draa, gdy unis j, by osoni oczy przed
wiatem trzech goych arwek, zwisajcych z wysokiego sufitu.
- Przyszede zwiedzi lochy Angletona, Jack? - wycharcza, a z ust pocieka mu lina.
Jack prawie si zachysn.
- Leo, to naprawd ty?!
Kamienn twarz Kritzkyego wykrzywi grymas umiechu.
- To ja, a raczej to, co ze mnie zostao - sprbowa wsta, lecz opad bez si z
powrotem na podog. - Mog ci zaproponowa do picia tylko wod. Moesz si napi, Jack,
jeli nie masz nic przeciwko wodzie z sedesu.
McAuliffe podszed i przykucn naprzeciw niego.
- Boe wszechmogcy, nie wiedziaem... - Odwrci gow i popatrzy na cynowy
kubek, stojcy na pododze obok klozetu. - Nikt z nas nie wiedzia...
- Powiniene si by domyli, Jack - powiedzia Leo z wyrzutem. - Zostawilicie
mnie na pastw Angletona. Mam rozwolnienie... Kiedy chce mi si pi, goymi rkami
czyszcz t muszl z wasnego gwna...
Jack usiowa si skupi na tym, z czym tu przyszed.
- Leo, prosz, wysuchaj mnie... Nie musisz tu gni do koca ycia... ani tu, ani w
adnym innym wizieniu.
- Dlaczego miabym i do wizienia, Jack?
- Za zdrad. Za zdrad ojczyzny. Za to, e szpiegowae dla Rosjanina noszcego
kryptonim Dziadek.
- I ty w to wierzysz, Jack? Wierzysz, e SASZA to ja?
Jack skin gow.
- To nie jest kwestia wiary, Leo. My to wiemy. Nie pozostaje ci nic innego, tylko si
przyzna. Jeli twj wasny los jest ci obojtny, pomyl o Adelle. Pomyl o dzieciach. Jeszcze
nie jest za pno, moesz si zrehabilitowa...
Z nosa Leo pocieka lepka struka luzu. Niemrawo, jak na zwolnionym filmie,
podnis rk, otar wydzielin rkawem brudnej piamy, a potem osuszy krew na wardze.
- Skd wiecie, e jestem SASZ? - zapyta.
Jack usiad na pododze. Dopiero teraz zauway, e w pomieszczeniu panuje dotkliwy
chd.
- Mamy sowieckiego zbiega - powiedzia. - Nadalimy mu kryptonim AE/PINAKIEL.
Zgosi si do nas jaki czas temu. Manny, syn Ebbyego, akurat mia wtedy nocny dyur. Od
tamtej pory prowadzi t spraw.
Oczy Leo zachannie wpatryway si w Jacka. Kritzky poj wreszcie, e ta wizyta
mocno odbiega od przyjtych w Firmie zasad. By zaskoczony, e Angleton na to przysta.
- Ten AE/PINAKIEL zidentyfikowa mnie z imienia i nazwiska? Powiedzia, e Leo
Kritzky to SASZA?
- Powiedzia, e nazwisko SASZY zaczyna si na K i e SASZA biegle zna
rosyjski.
- Skd o tym wiedzia?
 - Pracowa dla Zarzdu S w Moskwie. Zarzd S zajmuje si nielegalnymi...
- Wiem, do cholery, co to jest Zarzd S!
- Podlega bezporednio samemu Dziadkowi. We wrzeniu siedemdziesitego
drugiego roku zorganizowa jego wyjazd do Nowej Szkocji, gdzie Dziadek mia si spotka z
agentem.
- Powiedzia, e Dziadek mia si tam spotka z agentem?
- Nie, ale domylilimy si tego. Domylilimy si, e tylko spotkanie z SASZ
mogo wywabi go z Rosji.
- A ja w tym samym czasie wybraem si na wycieczk rowerow do Nowej Szkocji?
- Wanie tak, Leo.
- Ale to nie wystarczy. Musicie mie co wicej.
- AE/PINAKIEL dowiedzia si od rezydenta KGB, e SASZA wyjecha z
Waszyngtonu na dwa tygodnie. Mia wrci w niedziel, dwudziestego szstego maja.
- Akurat wtedy, kiedy ja byem we Francji. - Leo parskn gardowym miechem. - I
to wszystko?
- Chryste, jeszcze ci mao?
- A nie wpadlicie na to, e Dziadek podstawi wam faszywego zbiega z faszywymi
informacjami, eby wrobi niewinnego czowieka?
- Niby dlaczego miaby ci w to wrobi?
- eby odwrci wasz uwag od prawdziwego kreta.
Jack potrzsn gow.
- Angleton przedstawi twoje dossier tak sugestywnie i przekonujco...
Leo wysili si na sarkastyczny umiech.
- Tak, wiem... Udane operacje miay mi pomc w karierze, a te, ktre skoczyy si
fiaskiem, zostay spalone przeze mnie...
- To nie moe by zwyky zbieg okolicznoci. Za duo tu si zazbia, za duo do
siebie pasuje... Poza tym zawalie badanie na wykrywaczu kamstw, i to haniebnie.
- A ten wasz AE/PINAKIEL te przeszed takie badanie?
- Daj spokj, Leo. Wiesz rwnie dobrze jak ja, e nie podcza si zbiega do
wariografu w trakcie wstpnych przesucha w kryjwce. Facet byby zbyt spity, zbyt
nerwowy... Taki odczyt nie moe by wiarygodny. Zbadamy AE/PINAKLA, kiedy ju
ostatecznie przejdzie na nasz stron.
- Nie wolno testowa zbiega w kryjwce. A w celi mona? Angleton trzyma mnie pod
kluczem i kae pi wod z klozetu, ale wyniki jego bada s wiarygodne... - Leo pochyli si
do przodu. - Posuchaj mnie uwanie, Jack, bo powiem co, co powiniene dobrze
zapamita: AE/PINAKIEL nigdy nie zostanie podczony do wariografu. Zostanie
przejechany albo napadnity w jakiej ciemnej uliczce, albo przerzucony z powrotem na ono
Matuszki Rosji, pod byle pretekstem. Ale nigdy nie zostanie przebadany, bo nigdy nie
przejdzie na nasz stron. Nie przejdzie na nasz stron, bo jest agentem nasanym po to, by
Angleton uwierzy, e to ja jestem SASZ.
Jack z rozpacz potrzsn gow.
- Jeeli nie ty jeste SASZ, Leo, to znaczy, e SASZA gdzie si przyczai i nadal
dziaa. A skoro tak, to dlaczego AE/PINAKIEL nie wpad do tej pory w rce bezpieki? - Jack,
Jack... Nie dorwali go, bo ten wasz cay AE/PINAKIEL jest nasany, a S A S Z A o tym
wie. Oczywicie, o ile kto taki jak SASZA w ogle istnieje...
- To teraz ty mnie posuchaj, Leo. Nie przyszedem tu po to, eby si z tob kci.
Przyszedem, eby ci zaproponowa jakie wyjcie z tej sytuacji.
- Jedyne wyjcie prowadzi przez te drzwi, Jack - wyszepta ochrypym gosem Leo. -
Jestem niewinny. Nie jestem SASZ. To ja, Leo Kritzky. Od dwudziestu czterech lat walcz
o suszn spraw. I jak mi si odwdziczyli...?
Nagle zacz si trz. Obj rkami skronie i oddycha ciko przez otwarte usta.
- To takie niesprawiedliwe, Jack. Tak cholernie niesprawiedliwe. Musi by kto, kto
mi uwierzy... Uwierzy, e ten zbieg zosta podstawiony, nasany, eby mnie wrobi...
Jack przez chwil szuka waciwych sw.
- Nie mog ci dokadnie powiedzie, w jaki sposb, ale AE/ PINAKIEL dowid
swojej bona fides ponad wszelk wtpliwo. On nie jest podstawiony, Leo. A to oznacza, e
jego informacje o SASZY s prawdziwe. A wszystko wskazuje na ciebie. Przyznaj si, e
jeste SASZ. Powiedz nam, co im przekazae przez te wszystkie lata, ebymy mogli
przeprowadzi analiz strat. I przejd na nasz stron. Bdziesz podwjnym agentem,
bdziesz pracowa dla nas przeciwko KGB. Nikt tu ci nie przebaczy, nikt ju ci nie poda rki,
Leo. Ale Adelle i dzieci nie dowiedz si, e zdradzie ich ojczyzn, chyba e sam im o tym
powiesz. A kiedy to wszystko si skoczy, moesz wyjecha gdzie, gdzie ci nikt nie zna, i
w spokoju przey reszt ycia.
Leo wsta z trudem. Przytrzymujc spodnie od piamy i szurajc nogami, ostronie
podszed do toalety. Uklkn nad sedesem, napeni cynowy kubek wod z muszli i zwily
sobie usta. Obejrza si na Jacka. A potem, przez cay czas patrzc mu prosto w oczy, powoli
wypi wszystko, do ostatniej kropli. Odstawi kubek z powrotem na podog i wyszepta przez
spierzchnite wargi: Odpierdol si, Jack.
 6.

WASZYNGTON, DC, WTOREK, 30 LIPCA 1974

- I wtedy AE/PINAKIEL znikn z ekranu radaru.

- Jak to znikn? - zapyta Jack, kiedy Manny zadzwoni do niego przez bezpieczny
telefon z kryjwki obserwatorw vis--vis mieszkania Agathy.
- Po prostu znikn, Jack. To wszystko.
- Namierzya go bezpieka z ambasady?
- Nie wiem.
Jack by wyranie zirytowany.
- A co wiesz?
- AE/PINAKIEL zatelefonowa do Ept w pitek, zanim wysza do pracy. Zaprosi si
do niej na poniedziaek wieczr. Odsuchaem t rozmow z tamy. Powiedzia, e byby
wdziczny, gdyby udao jej si zdoby wicej tych akoci, ktre od czasu do czasu wynosia
dla niego z Urzdu Patentowego. A to znaczy, e jeszcze w pitek rano wszystko grao.
- Mwi normalnie? Nic ci nie zaniepokoio?
- Nie odniosem wraenia, e mwi z pistoletem przystawionym do gowy, jeli o to
ci chodzi. Owszem, by spity... Kady by by spity na jego miejscu... Ale nie dosyszaem w
gosie Kukuszkina wzburzenia czy strachu.
- Kiedy widziae go po raz ostatni?
- Dokadnie tydzie temu. Skrcilimy wtedy spotkanie, bo jego crka miaa gorczk
i chcia jak najszybciej wrci do ambasady.
- Zachowywa si normalnie?
- Tak, Jack, najzupeniej normalnie. To znaczy normalnie zaaferowany,
niecierpliwy... A si pali do tego, eby podzieli si ze mn informacjami, ktre dla nas
zebra, niespokojny o przyszo swoj i swojej rodziny. Pogadalimy troch, czekajc na
wind: opowiedzia mi najnowszy dowcip o Breniewie, a potem obieca, e wkrtce
zadzwoni do Ept i przekae jej, kiedy znowu bdzie mg przyj.
- Co robi od wtorku do pitku? - zapyta Jack.
- Kamery FBI namierzyy go we rod po poudniu i w czwartek rano, kiedy
wychodzi z ambasady w towarzystwie konsula Borysowa, tutejszego rezydenta KGB: miali
si, gawdzili w najlepsze, pena sielanka... W pitek nagralimy jego rozmow z Ept, a
potem znikn. Wpad jak kamie w wod.
 - Nie podoba mi si to, Manny - stwierdzi Jack. - Przecie przez cay czas by pod
obserwacj. Nie rozumiem, jak czowiek moe tak po prostu znikn. I to dyplomata! Co mi
tu mierdzi...
- Ostatnio Rosjanie zakupili kilka limuzyn z przyciemnianymi szybami. Nagrywamy
kady wjazd i wyjazd z podziemnego parkingu, ale nie wiemy, kto siedzi w rodku. Moe
wywieli go takim samochodem?
- A co z jego on i crk?
- Ani ladu. W poniedziaek po poudniu Jelena Antonowna nie przysza do
kardiologa, chocia bya umwiona na EKG. I nie zadzwonia do dentysty, eby odwoa
wizyt.
- Dobra - powiedzia Jack. - Jeeli AE/PINAKIEL i jego ona opucili Waszyngton,
jest wysoce prawdopodobne, e odlecieli samolotem, a zatem powinnimy ich mie na
tamach z lotniska. Dam zna ludziom z Biura Ochrony, niech si tym zajm. A ty te przyjd
i patrz uwanie, jak bd przeglda materia filmowy. Tylko ty znasz Kukuszkina z twarzy.
Moe go gdzie wypatrzysz...
Reszt poranka i cae popoudnie Manny spdzi w sali projekcyjnej Firmy, dokadnie
przegldajc tamy, przygotowane przez pracownikw Biura Ochrony. Zacz od pitku:
przewijajc szpul za szpul, wpatrywa si w tum pasaerw, ktrzy wsiadali do samolotw,
odlatujcych w rne strony wiata. Par razy zdawao mu si, e widzi mczyzn o
kwadratowych ramionach i jasnych wosach. Ale kiedy puszczano mu to samo ujcie w
zwolnionym tempie, okazywao si, e to jednak nie Kukuszkin. Gdy przyniesiono kanapki i
kaw, wzi si do materiau z soboty.
W przerwie zadzwoni do Nellie, eby nie liczya na niego tej nocy. Ju od jakiego
czasu mieszkali razem, ale Manny jeszcze zwleka z ostateczn wyprowadzk ze swojego
starego lokum, co zawsze stanowio pretekst do ktni. Nie chodzi mi o to, e pacimy
podwjny czynsz, zrzdzia, kiedy ktrego ranka przy niadaniu poruszy draliwy temat.
Chodzi o sam fakt. Nie chcesz pali za sob mostw... Do kazirodztwa trzeba przyzwyczaja
si stopniowo, odpowiedzia i obydwoje wykrzyknli ze miechem: Nie ma jak
kazirodztwo!, co stao si ju ich yciowym mottem.
- Hej, ogldasz telewizj? - pytaa teraz Nellie.
- Aktualnie pochania mnie co innego - odpar sucho.
- C, wanie przegapie historyczn chwil... Komisja ledcza Izby
Reprezentantw wanie przegosowaa trzeci artyku impeachmentu.
- Nixon si z tego wykrci - powiedzia Manny. - Zawsze mu si udaje.
 - Nie tym razem - odpara Nellie. - Moim zdaniem ani afera Watergate, ani te
czterdzieci cztery tamy obciajce Nixona nie maj z tym nic wsplnego...
- Ty zawsze masz jakie egzotyczne koncepcje - przerwa jej Manny.
- Po prostu widz to, czego nie wida, to wszystko - odpara Nellie.
Manny pokn haczyk.
- A co zobaczya w aferze Watergate?
- Nie udawaj niewinitka - powiedziaa Nellie. - Za wszystkim kryje si ropa
naftowa... Jedenacie dolarw i dwadziecia pi centw za baryk. Wiem o tym, bo moja
firma prawnicza negocjuje ubezpieczenie tankowcw. No i recesja... Dow Jones spad o
szeset punktw i nadal nie wida dna. Tu nie chodzi o Nixona. Nixon robi to samo, co
Lyndon Johnson za swojej prezydentury... Tu chodzi o gospodark.
Kiedy Manny wrci do sali projekcyjnej, kinooperator przynis rolki filmu z
sobotniego popoudnia. Nie zwlekajc, wzili si do pracy. W poowie jednej szpuli Manny
drgn nagle i zawoa:
- Morris, daj to jeszcze raz!
Podniecony, pochyli si do przodu, eby lepiej widzie. Na ekranie krpy mczyzna
o kwadratowych ramionach zapanika i jasnych, potarganych wosach stan w kolejce
pasaerw samolotu Scandinavian Airlines, leccego do Sztokholmu.
- O Boe - wyszepta Manny i zerwa si na rwne nogi. - Dajcie pauz i zrbcie z
tego odbitki! - zawoa, po czym wybieg z pokoju.
*
O siedemnastej pidziesit pi zajmujca si spraw AE/PINAKLA grupa
zadaniowa zebraa si w maym gabinecie obok biura DD/O. Spotkaniu przewodzi Bill
Colby. Wok zasiedli: Ebby Ebbitt, Jack McAuliffe, Jim Angleton i Manny.
Colby sprawia wraenie zmczonego. Wida byo, e przez ostatnich kilka miesicy
nie mia lekkiego ycia. Obecnie stara si za wszelk cen osoni Firm przed nagonk, jaka
nieuchronnie bdzie towarzyszya procesowi prezydenta i jego ewentualnej rezygnacji. Na
dodatek nadal utrzymywao si rozgoryczenie wywoane spraw klejnotw rodowych. W
1973 roku CIA znalaza si pod obstrzaem, gdy okazao si, e wikszo ludzi
zamieszanych w afer Watergate miaa powizania z Firm. Gdy Kongres zacz wszy
wok Agencji, Colby, wczesny DD/O, wyda swoim pracownikom polecenie, by
natychmiast meldowali mu o wszystkich dziaaniach niezgodnych z prawnym statutem
instytucji. W rezultacie przedoy Kongresowi do wgldu 693-stronicowy raport. By
przekonany, e ujawnienie zych sekretw ochroni te dobre, czyli tosamo agentw i
szczegy rozpocztych operacji. Angleton nie szczdzi mu krytyki za t decyzj.
Rozpowiada w Langley na prawo i lewo, e dyrektor wyrzdziby Agencji mniejsz szkod,
gdyby sam zosta sowieckim patnym agentem. Tylko powszechne przekonanie, e to my
jestemy te dobre chopaki, moe nam ocali skr - mwi. - Kto podkopuje w ludziach t
wiar, wyrzdza krzywd caej Firmie.
Siedzc za stoem, Colby wpatrywa si znad okularw w niewyran fotografi,
powielon przez laborantw z Biura Ochrony.
- Jeste pewien, e to AE/PINAKIEL? - zapyta ponuro; utrata cennego zbiega,
szpiegujcego dla Firmy wewntrz radzieckiej ambasady, bya ostatni rzecz, jakiej teraz
potrzebowa.
- To Kukuszkin, nie ma mowy o pomyce - zapewni go Manny.
- Na lotnisku nie byo ani ladu Rosjan - powiedzia Jack - Zatem nie ma powodu,
eby przypuszcza, e wsiada do samolotu pod przymusem.
- Ja te widziaem te tamy - odezwa si Ebby. - W kadej chwili mg dopa
jakiego policjanta i poprosi o azyl. Fakt, e tego nie zrobi, mwi sam za siebie: wyjecha z
wasnej nieprzymuszonej woli.
Angleton utkwi swoje beznamitne spojrzenie w DD/O. Wiedzia, e w gbi duszy
Elliott Ebbitt i jego ludzie maj nadziej, e AE/PINAKIEL by podstawiony, jego historyjki
faszywe, a Leo Kritzky niewinny.
- Czy wiemy, Elliott, co si stao z Kukuszkinem w Sztokholmie? - zapyta.
Ebby wycign z teczki odszyfrowan depesz z piecztkami cile tajne i
poufne.
- Rosjanina, pasujcego do opisu AE/PINAKLA, widziano w sali tranzytowej na
lotnisku w Sztokholmie. Kupi dwie butelki wody mineralnej, a potem wsiad na pokad
samolotu linii Aerofot, odlatujcego do Moskwy.
- Nie wyglda na to, aby si obawia, e go aresztuj po wyldowaniu - zauway
Colby.
- Mamy te informacje, ktre wskazuj na to, e jego ona, Jelena Antonowna, i ich
siedmioletnia crka, Ludmia, ju w pitek po poudniu odleciay do Moskwy bezporednim
rejsem Aerofotu z Nowego Jorku - powiedzia Jack. - Na licie pasaerw figuruj dwie
kobiety o nazwisku Zubina, prawdopodobnie matka i crka. Zubina to nazwisko panieskie
Jeleny Antonowny. Jedynie Manny mgby je rozpozna, ale nie mia jeszcze okazji przejrze
materiau z lotniska Kennedyego. Samolot tankowa w Sztokholmie, a pasaerowie zostali
przewiezieni do poczekalni, gdzie podano im kaw i ciastka. Jedna z kelnerek zapamitaa
nisk, krp Rosjank z krtko ostrzyonymi wosami i chud dziewczynk w wieku okoo
siedmiu lat. Wysalimy do Szwecji odbitki zdj Jeleny Antonowny i Ludmiy, wykonane na
podstawie klisz znajdujcych si w kartotekach Departamentu Stanu. Czekamy na odpowied.
- Zamy, e Jelena Antonowna i Ludmia faktycznie znajdoway si na pokadzie
samolotu - odezwa si Ebby - i zastanwmy si, co mogoby je skoni do wyjazdu. Macie
jakie przypuszczenia?
Jack i Manny potrzsnli gowami. Angleton zacign si papierosem i powiedzia:
- W sowieckiej gazecie wojskowej Krasnaja Zwiezda moi ludzie natknli si na co,
co moe rzuci nieco wiata na t spraw. - Wszyscy utkwili wzrok w Angletona, ktry by
wyranie zadowolony, e znw znalaz si w centrum uwagi. - Dowdc baz rakietowych w
Kazachstanie mianowany zosta genera Masow. Pamitacie zapewne, e funkcj t
piastowa dotychczas Zubin, te Kukuszkina. Ta sama gazeta donosi, i poprzednikowi
Masowa przyznano urlop zdrowotny. Dowdcy baz rakietowych mianowani s na pi lat.
Zubina odwoano dwadziecia dwa miesice przed kocem kadencji. Mona zatem
przypuszcza, e istotnie jest ciko chory...
- ...a ona i crka Kukuszkina pojechay, eby go pielgnowa - dokoczy za niego
Colby.
- Wszystko pasuje - odpar Angleton. - Jeeli wezwanie byo nage, AE/PINAKIEL
nie zdyby tego odkrci.
- I nie mgby ich powstrzyma, nie wzbudzajc podejrze - podsun Manny.
- Ale dlaczego sam te wyjecha? Dlaczego tak si pospieszy? - zastanawia si
Colby.
- Bo e wyjeda w popiechu, to pewne - doda Jack. - Nawet nie zaczeka do
przyszego tygodnia na bezporedni rejs Aerofotu, tylko kupi bilet do Sztokholmu, eby
stamtd zapa poczenie do Moskwy.
- Moe te wycign kopyta - zgadywa Manny. - Moe Kukuszkin polecia na
pogrzeb Zubina...
- Moi ludzie bd trzyma rk na pulsie. Moe znajd co w gazetach... - wtrci
Angleton.
Na stoliku zabrzcza telefon. Ebby odebra natychmiast. Sucha przez chwil w
milczeniu, a potem powiedzia dziki i odoy suchawk.
- Nie musisz ju przeglda materiaw z Nowego Jorku - zwrci si do syna. -
Kelnerka ze Sztokholmu potwierdzia tosamo ony i crki AE/PINAKLA.
- A to by znaczyo, e Kukuszkin jest cay i zdrowy w Moskwie - podsumowa Colby.
- Co za ulga!
Ale Mannyemu, ktrego lojalno wzgldem Leo Kritzkyego dorwnywaa poczuciu
odpowiedzialnoci za los Kukuszkina, wcale nie ulyo.
- Nie odetchn spokojnie, dopki na wasne oczy nie zobacz AE/PINAKLA z
powrotem w Waszyngtonie.
Angleton, z udrczon min, przymkn oczy, jakby jego cierpliwo zostaa
wystawiona na cik prb.
- Na jakiej podstawie uwaasz, e wrci?
- Po prostu zaoyem...
- Sowieci nie wysyaj za Atlantyk urlopowanych dyplomatw, ktrym pozostaje
mniej ni p roku do koca suby na placwce - wytkn Angleton. - Jest to oczywicie
podyktowane wzgldami finansowymi. Nie tylko my mamy problemy z pienidzmi...
Kadencja Kukuszkina miaa zakoczy si w grudniu, czyli za pi miesicy. A poza tym nie
zapominaj, e chcieli go przenie do Zarzdu Dezinformacji KGB. Teraz, gdy jego kadencja
w Waszyngtonie dobiega koca, trudno mu si bdzie wymiga.
- Ustalie z nim postpowanie awaryjne w celu nawizania kontaktu w Moskwie? -
zapyta Mannyego Jack.
Chopak przytakn.
- Uzgodnilimy gwne i dodatkowe miejsce spotkania w drugi i czwarty wtorek
kadego miesica.
- To daje nam czternacie dni - obliczy Colby.
- Nie dowiemy si, co jest grane, dopki kto nie porozmawia z nim osobicie -
westchn Jack.
- Wydaje mi si, e powinnimy zawiadomi kogo z naszych ludzi w Moskwie -
powiedzia Colby.
Angleton znw otworzy przymknite oczy.
- Podczas ostatniego przesuchania AE/PINAKIEL ostrzeg nas, e KGB zacz
pokrywa buty amerykaskich dyplomatw substancj, ktr wyszkolone psy z atwoci
mog wytropi. A to znaczy, e nasi ludzie s ledzeni za kadym razem, kiedy obsuguj
skrzynki kontaktowe. Ryzykujemy spalenie Kukuszkina, jeli wylemy na to spotkanie
jakiego oficera z ambasady.
Jack przytakn.
- To musi by kto std. Niech tam pojedzie, spotka si z nim i wraca natychmiast.
Manny spojrza na ojca. Ebby umiechn si i skin gow; przez te trzy miesice
jego syn, prowadzc spraw Kukuszkina, sta si dowiadczonym oficerem CIA. Ebbitt czu,
e rozpiera go duma, bo wiedzia, co Manny zaproponuje, nim ten zdy otworzy usta.
- To musz by ja - owiadczy modszy Ebbitt i przytoczy sowa dyrektora
Colbyego, wypowiedziane na pierwszym zebraniu grupy zadaniowej: Znajoma twarz jest
warta dwa razy tyle co potencjalny zbieg.
- Nie podoba mi si to - powiedzia Jack. - Czowiek, ktry si z nim skontaktuje,
moe skoczy w celi na ubiance.
- Ale to jedyne rozsdne rozwizanie - zaoponowa Manny z zapaem. - Albo
Kukuszkin zgodzi si pracowa dla nas w Moskwie, albo zgodzi si na ewakuacj. W obu
przypadkach bdziemy gr.
Colby poruszy si niespokojnie na krzele i zerkn na Ebbyego.
- Narazi si na ogromne ryzyko.
- Jest wiadomym swoich czynw, dorosym czowiekiem, dyrektorze, a przy tym
cholernie dobrym oficerem Sekcji Sowieckiej. W dodatku mwi pynnie po rosyjsku - odpar
Ebby.
- Przez dwa tygodnie nie zdymy przygotowa dla niego wiarygodnej przykrywki
dyplomatycznej - zauway Colby. - Bdzie musia pojecha na wariata.
- Skoro ju mamy wysa kogo od nas, powinien to by kto, kogo Kukuszkin zna i
komu ufa - powiedzia Ebby.
Colby zebra swoje notatki.
- Musz si z tym przespa - oznajmi.
*
- Zacznijmy jeszcze raz - powiedziaa Nellie, nie zwaajc na to, e moe rozpta
burz w szklance wody. - Wyjedasz gdzie, prawda?
- Tylko na tydzie...
- Wyjedasz gdzie na tydzie, ale nie moesz mnie ze sob zabra ani powiedzie
mi, dokd si wybierasz?
Manny niepewnie przestpi z nogi na nog.
- Nie powiesz mi tego, bo to tajemnica?
- Tak.
- Skd mam mie pewno, e nie uciekniesz z inn?
- Do diaba, Nellie! Jeste jedyn kobiet w moim yciu.
- Czy to niebezpieczne? Chocia tyle mi powiedz.
Manny wzi j za rk.
 - Posuchaj, Nellie, skoro masz bra lub z Firm, s pewne rzeczy, ktre powinna...
- A kto powiedzia, e mam bra lub z Firm?
- Wydaje mi si, e skoro ju razem mieszkamy, powinnimy wzi pod uwag i tak
moliwo. Sama mwia, e nie ma jak kazirodztwo...
- lub? Nasz?!
- Tak to si przewanie koczy...
- Jeste gotw zrezygnowa ze swojego mieszkania?
Manny zastanowi si chwil, po czym unis brwi i kiwn gow.
Nellie przechylia zalotnie swoj liczn gwk i zapytaa:
- Czy to maj by owiadczyny?
Manny wydawa si rwnie jak ona zaskoczony obrotem sprawy.
- Przypuszczam, e mona to tak nazwa - bkn zmieszany.
Nellie przycisna donie do piersi i opada na kanap.
- C, to nieco zmienia posta rzeczy - mrukna.
Usiad obok niej.
- A ja mam nadziej, e lub nic nie zmieni - powiedzia.
- Mwi o twojej podry. To moja teoria, Manny. Trzeba by zaborczym wobec
rzeczy, ktrych nie posiada si na wasno. Ale jak ju co naley do ciebie, mona troch
odpuci.
- Nie jestem pewien, czy za tob nadam.
Pochylia si i pocaowaa go w usta.
- Zgadzam si - oznajmia ochrypym szeptem. - Jak sign pamici, zawsze miaam
ochot si z tob pieprzy. Od dziecka marzyam, e kiedy za ciebie wyjd. Nie zmieniam
zdania nawet wtedy, gdy mnie uderzye.
- Nigdy ci nie uderzyem, Nellie...
- A nie pamitasz, jak wepchne mnie w zasp?
- Rzucaa we mnie niekami...
- To kiedy lub?
- Wyjedam w pitek po poudniu. Ktrego to bdzie?
- Dziewitego.
- Tak, w pitek, dziewitego sierpnia... Szesnastego powinienem by z powrotem. W
takim razie moe w nastpn sobot?
Nellie nagle zabrako tchu.
- Ty wiesz, jak powali dziewczyn na kolana...
 Przez chwil milczaa, zamylona.
- Wic skoro mamy si za tydzie pobra, to znaczy, e jestemy zarczeni? - zapytaa
nagle.
- Chyba tak.
- No to nic nie stoi na przeszkodzie, eby powiedzia swojej przyszej onie, dokd
jedziesz. - Na widok jego miny wybuchna miechem. - Nie mw, niech zgadn: firmowe
ony...
- ...nie zadaj...
- ...gupich pyta.
*
Leo Kritzky dozna olnienia: W swojej celi nie jest sam!
Jego towarzyszk niedoli bya ma, ktra wleciaa z mrocznego korytarza, gdy Jim
Angleton, wychodzc, odwrci si w drzwiach i zada mu ostatnie pytanie:
- Nie przypominasz te sobie dostawy alkoholu ze sklepu Kahna do twojego
mieszkania przy M Street?
- Cigle powracasz do sprawy tego sklepu...
Leo dojrza trzepoczce skrzydeka my, kiedy ta, prawdopodobnie zwabiona
wiatem zwisajcych z sufitu goych arwek, przelatywaa obok kolana Angletona. Przez
jedn straszn chwil by pewien, e Angleton j zauway; a zauwaywszy, wezwie
stranikw i kae j przygwodzi do wycieanych gbk cian, zanim on zdy si
nacieszy tym skromnym towarzystwem. Zdecydowany nie patrze w stron my, eby nie
zdradzi jej obecnoci, Leo z caych si skoncentrowa si na osobie Angletona.
- ...tymi rzeczami zajmowaa si w domu Adelle i to ona zamawiaa pizz, alkohol i w
ogle wszystko... Nawet nie wiem, gdzie robia zakupy. Nigdy o to nie pytaem. Miaem na
gowie mnstwo innych spraw. I nie przypominam sobie, ebym wypenia jakie czeki dla
Kahna.
- Bye sprytny. Wszelkie rachunki wystawiano na nazwisko panieskie twojej ony,
eby nikt nie skojarzy ci z osob dostawcy, w razie gdyby si wydao, e to czowiek KGB.
Ktem oka Leo spostrzeg, e ma usiada na cianie nad muszl klozetow. Nie mg
si doczeka, kiedy Angleton wreszcie wyjdzie, a on bdzie mg oficjalnie powita swego
nieoczekiwanego gocia.
- To tylko kolejny domys, ktry pasuje do tego, w co tak usilnie wierzysz -
powiedzia niecierpliwie Leo. - Problem w tym, e twoje domysy nie trzymaj si kupy. To
jedynie poszlaki i ty dobrze o tym wiesz.
 - Moje poszlaki, jak to nazwae, opieraj si na niezbitych dowodach, ktre pochodz
od wiarygodnego wiadka. Masz tylko jedno wyjcie: przyznaj, e jeste SASZ, i zacznij z
nami wsppracowa, eby odrobi szkody, jakie wyrzdzie Firmie. - Angleton poklepa si
po kieszeni marynarki w poszukiwaniu papierosa, odwrci si i wyszed. Stranik zaryglowa
za nim drzwi.
Przez kilka minut Leo siedzia na zoonym pledzie, oparty plecami o cian. Nie
chcia naraa my na niebezpieczestwo, a podejrzewa, e Angleton bdzie go podglda
przez judasz. Odczeka dusz chwil, eby upewni si, e za drzwiami ju nikogo nie ma, i
odway si spojrze na nocnego motyla, ktry zastyg nieruchomo nad sedesem. Byo to
najpikniejsze stworzenie, jakie kiedykolwiek widzia: misterny, symetryczny,
fioletowobrzowy dese na rozpostartych szeroko skrzydekach tchn wyrafinowan
elegancj; wyduony, mechaty odwok i pierzaste czuki, badajce, niczym niewidomy lask,
mikrokosmos rozpocierajcy si tu przed wypukymi oczami owada, poruszay si z jakim
zmysowym wdzikiem. Leo przypomina sobie, e mia kiedy w szkole koleg, ktry
kolekcjonowa my. Per jego kolekcji, groteskowo (jak wwczas uwaa Leo) przypit do
korkowej tablicy za szkem, by okaz niezwykle rzadkiego gatunku o nazwie sfinks
syberyjski. Leo uzna, e jego ma jest rwnie egzotyczna i te moe uchodzi za sfinksa.
Nastrj mu si nieco poprawi - niespodziewan obecno nocnego motyla wzi za dobry
omen, za znak, e kto spoza krgu wtajemniczonych, gdzie za murami wizienia, wie o jego
nieszczciu i ju niedugo przybdzie go ocali. Unis do do skroni i zasalutowa, chcc w
ten sposb da do zrozumienia towarzyszce niedoli, e dzieli z ni nie tylko t sam cel, ale i
ten sam los.
W cigu nastpnych godzin i dni Leo przechadza si po pomieszczeniu, aby zoy
wizyt swojej przyjacice, przysiadajcej ze stoickim spokojem to tu, to tam. Szepta do niej
sowa otuchy i wsuchiwa si w odpowied, przekazywan jzykiem ciaa: z niewyczerpan
cierpliwoci i hartem ducha zdawaa si mwi, e wkrtce oboje wydostan si z tej celi, w
ktrej przecie ju teraz nie s samotni. I jakby dla zilustrowania tej wiadomoci sfinks
zrywa si do lotu i okra jedn z arwek, wprawiajc swego towarzysza niedoli w
zachwyt, gdy cienie maych skrzydeek taczyy na wycieanych gbk cianach.
Angleton szybko spostrzeg zmian, jaka zasza w winiu. Kritzky od czasu do czasu
zdobywa si na konspiracyjny umiech, jakby skrywa jak sodk tajemnic, coraz czciej
te kwitowa insynuacje celn ripost. Raz zachichota nawet gono, kiedy szef
kontrwywiadu wysun przypuszczenie, i Leo umrze w tej celi ze staroci, jeli wci bdzie
odmawia wsppracy. Podejrzewajc, e jeden ze stranikw mg si z winiem
zaprzyjani, Angleton kaza wymieni wszystkich. Jednak morale Leo nadal zdawao si
rosn z dnia na dzie.
- Zgadza si, operacje, w ktrych uczestniczyem, poszy le - przyzna kiedy
podczas porannej sesji. - Ale, na mio bosk, Jim, operacje, ktrymi ty si zajmowae, te
poszy le, a nikt nie oskara ci o to, e jeste sowieckim kretem. - Rzuci szybkie spojrzenie
sfinksowi syberyjskiemu i nagle zacz si mia, a z oczu pocieky mu zy. - A moe kto...
- chwyci si za obolay od miechu brzuch - ...moe kto powinien, Jim. To by dopiero byy
jaja, gdyby si okazao, e SASZ jest sam James Jesus Angleton... A ta twoja zawzito to
tylko pozory... O Boe, a to dopiero!... zachowujesz pozory, e niby polujesz na SASZ...
aby odwrci uwag od siebie... - Zgity wp Leo z trudem apa oddech. - Nie bawi ci to,
Jim? Ale by wywin numer Firmie! A mnie?! O rany, nie mog... Ale numer!
 7.

W DRODZE DO ZWIZKU RADZIECKIEGO, SOBOTA, 10 SIERPNIA 1974

Bezporedni pitkowy lot Aerofotu do Moskwy mia czterdziestopiciominutowe

opnienie. Najpierw maszyna zostaa zatrzymana w hangarze, bo trzeba byo naprawi
wyciek w systemie hydraulicznym, a pniej na pasie startowym - z powodu wzmoonego
ruchu na JFK. Na pokadzie znajdowao si okoo pidziesiciu pasaerw. Dwudziestu
czterech miao wpite w klapy biao-niebieskie identyfikatory uczestnikw tygodniowej
wycieczki do Moskwy, zorganizowanej przez biuro podry Trailblazer Travel - niemal
wszyscy spali, wycignici na wolnych miejscach w poowie pustego Tu-104. Manny,
przejrzawszy pobienie przewodnik po Rosji Fodora, ruszy korytarzem do przygotowanego
przez stewardesy bufetu i poczstowa si kanapk z szynk na razowym chlebie i kwasem
chlebowym w plastikowym kubku. Rozchyli kromki i posmarowa je musztard.
- Co si stanie teraz, gdy Nixon ustpi z Biaego Domu? - zapyta steward z gbi
spiarni. - Bdzie zamach stanu?
Manny rozemia si.
- Wtpi - powiedzia. - Gerald Ford ju zosta zaprzysiony na prezydenta. W
Ameryce okres przejciowy jest zapisany w konstytucji. - Odgryz ks i mwi dalej z
penymi ustami. - A co by byo, gdyby Breniew jutro poda si do dymisji?
- A dlaczego towarzysz Breniew miaby si poda do dymisji?
- Powiedzmy, e dopuciby si jakiego nielegalnego czynu, tak jak nasz Nixon...
Powiedzmy, e jego ludzie wamaliby si do siedziby partii opozycyjnej. Powiedzmy, e
wamywaczy schwytano by na gorcym uczynku, a mister Breniew zakazaby milicji
prowadzenia ledztwa. Powiedzmy, e prbowaby przekupi wamywaczy, eby siedzieli
cicho, gdyby milicja jednak wszcza dochodzenie...
Teraz z kolei steward zacz si mia.
- To, o czym pan mwi, nigdy nie miaoby miejsca w demokracji ludowej -
powiedzia z gbokim przekonaniem i potrzsn gow, odrzucajc opadajcy na czoo
kosmyk pszenicznych wosw. - Partia wyraa pogldy caego spoeczestwa. Nie ma u nas
politycznej opozycji, wic nikt nie mgby si wama do jej siedziby. Pan pierwszy raz
jedzie do Zwizku Radzieckiego?
Manny zrobi si czujny. Mia niejasne wraenie, e steward zagadn go o Nixona
tylko po to, eby zada to pytanie.
 - Prawd mwic, tak - odpar ostronie.
- Gdzie pan mieszka?
- W Nowym Jorku. Na Manhattanie. A dokadniej na Upper West Side, skoro tak to
pana interesuje.
Firma zapewnia Mannyemu now tosamo, zatroszczywszy si o najdrobniejsze
szczegy, tak by mg przej piewajco przez najbardziej drobiazgow kontrol.
Uzbrojony w prawo jazdy, kart staego klienta sklepu spoywczego na Upper West Side,
legitymacj absolwenta Yale, kart uprawniajc do gosowania, czeki podrne American
Express oraz mocno podniszczony, trzyletni paszport z wizami i stemplami z Anglii,
Hiszpanii i Meksyku, podrowa pod nazwiskiem Immanuel Bridges. Gdyby komu si
chciao sprawdza, znalazby Immanuela Bridgesa w ksice telefonicznej Manhattanu, a
zadzwoniwszy pod wskazany numer, usyszaby automatyczn sekretark, ktra gosem
Mannyego mwia: Cze, nie mog odebra telefonu. Teraz ty co powiedz. Manny, ktry
odby kiedy kurs zarzdzania, mia si podawa za konsultanta od fuzji przedsibiorstw;
dosta gabinet w firmie przy Wall Street 44 oraz miejsce na parkingu dwie przecznice dalej
(sekretarka w firmie zostaa poinstruowana, by na wszystkie telefony odpowiada: Przykro
mi, pan Bridges jest na urlopie. Moe co przekaza?). Gdyby kto dotar do centrum
rekrutacji w Yale, odkryby, e student nazwiskiem Bridges Immanuel ukoczy wydzia
zarzdzania w 1968 roku. Nawet karnet do siowni, ktry Manny stale nosi w portfelu, zosta
perfekcyjnie podrobiony, a jeli komu przyszoby do gowy i tam zadzwoni, usyszaby w
suchawce szorstki gos: Prosz zaczeka. Sprawdz, czy jest; po chwili za: Nie, nie ma
go... Podobno wyjecha gdzie na tydzie.
Byo dwadziecia pi po dwunastej w poudnie czasu lokalnego, gdy tupolew,
przebijajc si przez gste chmury, zacz wreszcie podchodzi do ldowania na lotnisku
Szeriemietiewo pod Moskw. Kiedy zeszli niej, Manny spostrzeg na prawo szarobkitny
przewit, odsaniajcy owietlony socem kobierzec biaych brzz. To byo pierwsze
spojrzenie modego Amerykanina na Matuszk Rosj. W par minut pniej podwozie
uderzyo o twardy grunt i maszyna opada lekko na asfaltowy jzyk pasa startowego.
Pasaerowie oklaskami podzikowali pilotowi za bezpieczny lot.
W hali terminalu Manny stan w dugim ogonku do odprawy paszportowej. Czekajc
na swoj kolej, rozpamitywa rozmow, jak odby z ojcem poprzedniego wieczoru. Ebby
koniecznie chcia go odwie na lotnisko. Lecz Manny raz jeszcze powrci do tematu, ktry
od lat wakowali a do znudzenia.
Tematem tym by strach.
 Ilekro Manny odway si zapyta ojca o Budapeszt, Ebbyemu zawsze jako
udawao si wymiga od jasnych odpowiedzi. Nagabywany przez syna w drodze na JFK,
sprbowa tej samej metody zdawkowych pswek. Ale tym razem Manny przerwa mu
szorstko.
- Tato, nie czas teraz na wykrty. Firma daa mi now tosamo, ale nie daa mi
nowego umysu. Musz pozna prawd. Bae si wtedy czy nie?
I Ebby po raz pierwszy odpowiedzia wprost.
- Tak, Manny, baem si. Baem si ju, jadc do Budapesztu. Byem przeraony,
kiedy mnie zapali na ulicy i kiedy mnie przesuchiwali. Byem sparaliowany ze strachu, gdy
zrozumiaem, e wiedz o mnie wszystko.
- Jak sobie z tym poradzie?
- To, co powiem, moe ci si wyda dziwne... Po prostu doznaem olnienia. Jakby
piorun we mnie strzeli. Pojem, e nie boj si blu ani umierania. Baem si samego
strachu. Wiesz, jak zgin twj dziadek... Uwaaem, e nigdy mu nie dorwnam, nie
chciaem splami jego pamici. I nagle poczuem spokj, jakby wessao mnie do oka cyklonu.
Wszystko zwolnio: ttno, ktre walio jak szalone, myli przelatujce mi przez gow, obrt
ziemi wok wasnej osi...
Kiedy samochd wyoni si z tunelu Holland, olepi ich blask soca na przedniej
szybie. Ebby pochyli si i zmruy oczy. A gdy znw mg patrze swobodnie, przyspieszy,
skrciwszy za znakami, prowadzcymi na autostrad Long Island.
Manny milcza przez jaki czas, a potem odezwa si cicho:
- Ja te mam ojca.
Ebby rzuci synowi szybkie spojrzenie.
- Nic mi nie musisz udowadnia, Manny. Jeste takim synem, jakiego pragnby
kady ojciec. Kiedy nadejdzie dzie Sdu Ostatecznego, bdziesz w mojej sprawie dowodem
rzeczowym numer jeden.
- Moe musz co sobie samemu udowodni?
Ebby zamyli si.
- Kiedy zaczynaem prac w Firmie, miaem instruktora nazwiskiem Andrews -
powiedzia wreszcie. - By przedtem w OSS... Na wojnie przeszed pieko. Wbija nam do
gowy, e jedynym pewnym sposobem, eby nie da si zama, jest nie da si zapa.
Nazwa to jedenastym przykazaniem pracy w wywiadzie.
- A ty zamae jedenaste przykazanie - zauway Manny.
- No wanie. Skup si na tym, czego ci nauczyli, i nie powtarzaj moich bdw.
 Manny umiechn si. Ebby odwzajemni umiech, ale syn dostrzeg, e pod tym
wymuszonym grymasem kryje si troska. I naraz zrozumia, jak wielk odwag wykaza si
ojciec, pozwalajc mu na udzia w tej misji.
- Dziki, tato - powiedzia.
Ebby chwyci w lot jego intencje.
- Nie ma sprawy.
Na zatoczonym lotnisku Szeriemietiewo jeden z turystw Trailblazera szturchn
Mannyego.
- Teraz pan - szepn.
Manny, wyrwany gwatownie z rozmyla, podszed do okienka i wsun paszport
pod szybk, oddzielajc go od ubranej w szary mundur funkcjonariuszki o tlenionych
wosach, upitych w wysoki kok, i kamiennej, pozbawionej wyrazu twarzy. Kobieta
przewertowaa paszport strona po stronie, po czym, z uwag przyjrzawszy si fotografii,
przeniosa wzrok na Mannyego i patrzc mu prosto w oczy, porwnywaa zdjcie ze
stojcym przed ni oryginaem. Beznamitnym spojrzeniem omiota prawe rami
Amerykanina, zerkajc w umieszczone za jego plecami lustro, eby sprawdzi, czy
przypadkiem nie stara si wyda wyszy lub niszy ni w rzeczywistoci. Sprawdzia podany
w paszporcie wzrost i rzucia okiem na umieszczon w kabinie miar. Przekartkowaa jeszcze
ogromny zeszyt, aby si upewni, czy nie figuruje tam nazwisko Bridges, i machnwszy
rk, eby przeszed na prawo, wezwaa kolejn osob.
Manny wstrzyma oddech - udao si! Zaliczy cis kontrol na sowieckiej granicy...
Znalaz si w brzuchu wieloryba. W skroniach czu gwatowne pulsowanie, a ziemia zdawaa
si szybciej wirowa wok wasnej osi.
Przez reszt soboty i dwa nastpne dni przewodnicy z biura podry Trailblazer
Travel oprowadzali wycieczkowiczw po zabytkach Moskwy. Miejscowi piloci z Inturistu,
ktrzy na kade pytanie mieli gotow odpowied, recytujc bezmylnie oficjaln, sowieck
wersj historii, nie odstpowali grupy na krok. Pod ich czujnym okiem Amerykanie zwiedzili
kocioy Kremla, Muzeum Lenina i kopulasty sobr Wasyla Bogosawionego na placu
Czerwonym, a potem stanli w dugiej kolejce do mauzoleum, eby obejrze zabalsamowane
ciao wodza rewolucji. Po przeciwnej stronie placu wznosia si fasada GUM-u - modelowego
domu towarowego, do ktrego mieli si uda we wtorek rano - udekorowana olbrzymimi
portretami ideologicznych przywdcw: skonookiego Wodzimierza Iljicza Lenina, Karola
Marksa, ukrywajcego si za potargan brod w stylu Walta Whitmana, oraz Leonida
Breniewa, rozpromienionego niczym dobrotliwy alkoholik. Amerykascy turyci spdzili
cay ranek na Wszechzwizkowej Wystawie Osigni Gospodarki (WDNCh), gdzie
podziwiali ustawion w pozycji pionowej rakiet Jurija Gagarina Wostok 1 i gigantyczn
statu Robotnika i Kochonicy, a po poudniu zwiedzili cerkiew w Zagorsku, wypenion
woni kadzida i poncych wiec. Wieczorem w teatrze Bolszoj obejrzeli zapierajcy dech
w piersi spektakl baletu Giselle. Na posiki przewoono ich autokarem do hotelu Metropol,
gdzie byli zakwaterowani, i sadzano pod witraow kopu przy stolikach oznaczonych
maymi amerykaskimi flagami. Pierwsze danie (podawane przez kelnerw, ktrzy na boku
prbowali upynni pochodzcy z czarnego rynku kawior) niezmiennie skadao si z powki
jajka na twardo z pomarszczonym groszkiem i majonezem, ktry zdy ju stwardnie na
kamie, gdy jedzenie przygotowywano par godzin wczeniej.
Manny stara si wtopi w to i zachowywa jak przecitny turysta, co przyszo mu
tym atwiej, e w grupie byo kilka niezamnych kobiet, ktre akomym okiem spoglday na
samotnego mczyzn do wzicia. Wrd flirtw, arcikw i pswek bacznie
obserwowa otoczenie, wypatrujc oznak nadmiernego zainteresowania KGB jego osob.
Wiedzia, e wszyscy Rosjanie, ktrzy maj do czynienia z zagranicznymi turystami -
kierowcy autokarw, przewodnicy, recepcjonici, babuszki wydajce klucze do hotelowych
apartamentw - pracuj dla KGB. W poniedziaek rano, przed opuszczeniem pokoju, Manny
zapamita pooenie kadej sztuki bielizny w walizce, a dla wikszej pewnoci umieci wos
na mankiecie jednej z koszul. Kiedy wrci po poudniu do hotelu, wszystko dokadnie
sprawdzi - ubrania byy nietknite, a wos lea na swoim miejscu.
We wtorek od rana kropi kapuniaczek. Po niadaniu grupa z Trailblazera, pod oson
parasoli, podya za przewodnikiem z Inturistu na plac Czerwony, eby zwiedzi GUM. Przy
stoiskach kbi si tum mieszkacw stolicy oraz Rosjan z prowincji, ktrzy chcieli
zaopatrzy si tu w towary niedostpne na rynku lokalnym.
- Prosz trzyma si razem! - zawoa nerwowo przewodnik, popdzajc
Amerykanw, gdy przechodzili obok czatujcych przy wejciu cinkciarzy.
Manny zosta nieco z tyu, by zagadn jednego z nich.
- Ile? - zapyta brodacza w krzykliwej, pasiastej koszuli, wystajcej niechlujnie ze
spodni.
- Sze razy tyle, co po oficjalnym kursie, trzy ruble za dolara - odpar mczyzna,
ledwo poruszajc ustami i cay czas rozgldajc si czujnie. Musiaby zapaci sony haracz,
gdyby milicja lub tajniacy przyapali go na gorcym uczynku.
- Kelner w moim hotelu dawa cztery.
- To id pan do niego - odburkn mczyzna z przeksem.
 - Chce pan co sprzeda? Buty, dinsy, nonajrony, zegarek, aparat? Dobra cena.
- Ile za te buty?
Mczyzna zerkn na stopy Mannyego.
- Pidziesit rubli.
- A dinsy?
- W dobrym stanie?
- Jak nowe.
- Siedemdziesit. Nigdzie nie dostaniesz pan wicej. Zawsze koo poudnia mona
mnie znale tu, pod GUM-em. Pytaj pan o Pawusz.
Manny stwierdzi, e jego grupa oddalia si ju na bezpieczn odlego.
- Pomyl o tym, Pawusza - powiedzia i pchn cikie drzwi domu towarowego.
Ostatni Amerykanie znikali wanie w jednym z pasay. Powlk si za nimi leniwie,
zatrzymujc si od czasu do czasu, by przyjrze si oszklonym wystawom z czeskimi
krysztaami i enerdowskimi lampami, a przy okazji, patrzc w szyb jak w lustro, by
sprawdzi, czy nikt go nie ledzi. Stopniowo oddala si od grupy Trailblazera coraz bardziej.
W pewnej chwili rozejrza si dokoa, jakby zgubi drog, a nastpnie da nurka w boczny
pasa i przez sklep z tkaninami przeszed do ssiedniego korytarza. Gdy si upewni, e nikt
go nie ciga, ruszy niespiesznie do bocznych drzwi, wychodzcych na uliczk na tyach
GUM-u. Spojrza na zegarek - do spotkania w Muzeum Puszkina zostay jeszcze prawie dwie
godziny (sam wyznaczy Kukuszkinowi taki termin: zawsze drugi wtorek miesica, w samo
poudnie), wmiesza si wic w grupk turystw z NRD i ruszy z nimi w stron Grobu
Nieznanego onierza. Niemcy przystanli, eby zobaczy zmian warty, a Manny pody
wzdu kremlowskich murw, kierujc si na poudnie. Dotarszy do wiey Borowickiej,
przebieg na drug stron zatoczonej arterii i znikn na stacji metra przy Bibliotece Lenina.
Kupi w automacie dwa bilety po dziesi kopiejek - jeli AE/PINAKLA nie zastanie w
muzeum, bdzie musia skorzysta z metra, eby dosta si do miejsca, ktre wyznaczy na
awaryjny punkt spotka. Podjecha jeden przystanek na pnoc, labiryntem tuneli a do
Czerwonej Linii, a potem zawrci znowu na poudnie. Wysiad na stacji Kropotkinska,
niedaleko Muzeum Puszkina. Mia jeszcze trzy kwadranse. Deszcz sipi bez przerwy. Skup
si na tym, czego ci nauczyli, powiedzia Ebby na poegnanie. Idc za rad ojca, Manny
kluczy przez jaki czas w pltaninie niemal cakiem opustoszaych bocznych uliczek na
tyach muzeum, aby upewni si, czy kto go nie ledzi. Gdy do spotkania pozostao ju tylko
pitnacie minut, skrci w stron budynku, kupi bilet wstpu i zacz przechadza si po
obszernych salach, przystajc to tu, to tam, eby podziwia Picassa lub Cezannea. Punkt
dwunasta wszed do sali Bonnarda. Nie spieszy si ze zwiedzaniem, w skupieniu
kontemplujc kady obraz. Jeeli Kukuszkin zjawi si o umwionej godzinie, przyjdzie
wanie tutaj.
Poudnie dawno mino, a Manny wci przechadza si po muzeum, zagldajc co
chwila do sali Bonnarda i rozwaajc rne moliwoci. Wygldao na to, e Kukuszkin
przepad bez ladu. Moe zosta pochwycony i zmuszony torturami do zdradzenia czasu i
miejsca spotkania? Za kwadrans pierwsza Manny doszed do wniosku, e AE/PINAKIEL ju
nie przyjdzie. Wrci t sam drog na stacj metra, skasowa drugi bilet i pojecha na
poudnie, do Czerwonej Linii. Wysiad na Spotiwnej i powdrowa prawie pustymi ulicami w
stron monastyru Nowodziewiczego. Okrywszy jego potne mury, dotar do cmentarza. W
okienku kupi bilet za dziesi kopiejek. Wszed przez gwn bram i zacz spacerowa po
wirowych alejkach, zatrzymujc si od czasu do czasu, aby przeczyta napis na starym
nagrobku. Po swojej prawej rce zauway dwie mode pary, stojce przy grobie ony Stalina,
Nadiedy Allilujewej, ktra w 1932 roku zastrzelia si po gwatownej ktni z mem;
apologeci Jzefa Wissarionowicza utrzymuj, i to z rozpaczy po jej samobjczej mierci
zacz czystk i wywzki do agrw. Przechodzc obok grobw Buhakowa, Stanisawskiego,
Czechowa i Gogola, Manny wrci na gwn alejk i zacz oddala si od najwikszej
bramy w kierunku grobowca Nikity Chruszczowa. Obok kwater w ssiedniej alejce spostrzeg
trzech mczyzn, pogronych w cichej rozmowie, i dwch studentw, ktrzy za pomoc
kalki i wgla kopiowali napisy ze starych nagrobkw. Zdawao si, e aden nie zwraca na
niego najmniejszej uwagi. Stanwszy przy grobowcu Chruszczowa, Manny zapatrzy si na
popiersie zmarego przywdcy, z wyrytymi w kamieniu datami narodzin i mierci; 1894-
1971. Okrga twarz ukraiskiego chopa spogldaa w nieokrelon dal, a czajcy si w
przymruonych oczach umiech zdradza rozgoryczenie.
- To on pierwszy sprzeciwi si wybrykom Stalina - powiedzia nagle jaki gos.
Manny wzdrygn si i odwrci gwatownie. Zza czarnego marmurowego nagrobka
wyszed Siergiej Kukuszkin w cienkim ortalionowym paszczu. By z go gow, a na jego
potarganych, jak zwykle, wosach lniy krople deszczu.
- Na pewno o tym syszae, Manny. Na Dwudziestym Zjedzie KPZR w
pidziesitym szstym roku wprawi wszystkich w osupienie, potpiajc publicznie
zbrodnie Stalina. Jak gosi anegdota, wtpliwej zreszt autentycznoci, kto poda do
mwnicy karteczk, na ktrej napisano: Gdzie bye, kiedy to si dziao? Chruszczow
podobno zblad, gdy to przeczyta... C, nawet w apokryfach tkwi ziarno prawdy, jak
mawiacie tam u was, w Ameryce... Wymachujc nad gow skrawkiem papieru, zawoa:
Kto to napisa? Kto to napisa? A poniewa nikt si nie przyzna, Chruszczow powiedzia:
Oto gdzie byem, towarzysze! - Kukuszkin wzi Mannyego pod rami i poszli obaj wsk
drk pomidzy grobami. - Oto gdzie i ja byem, mj przyjacielu. Odkd wstpiem do
KGB, wiedziaem, co si dzieje, ale baem si mwi o tym gono. Tu nic si nie zmienio od
czasu, gdy Tostoj opisywa ycie w Rosji: Smrd, kamie, bogactwo, bieda, rozpusta. -
Manny spostrzeg nagle, e Kukuszkin bardzo zmizernia. - Wiedziaem, e to wanie ty
przyjedziesz, Manny. Dzikuj ci za to.
- Powiedz mi, Siergiej, co si stao w Waszyngtonie?
- Kiedy wrciem do domu, ona i crka pakoway walizki. Ojciec Jeleny mia zawa.
Lea na oddziale intensywnej terapii w kremlowskim szpitalu. Musiay wraca natychmiast.
Na dole czeka ju samochd z ambasady, ktry mia je zawie do Nowego Jorku, eby
zdyy na pitkowy lot Aerofotu. Nie mogem opni ich wyjazdu bez wzbudzenia
podejrze bezpieki. Nastpnego ranka otrzymaem depesz z Pierwszego Zarzdu Gwnego,
e ojciec zmar, zanim przyjechay, i e mam jecha do Moskwy na pogrzeb. Mj rezydent
by bardzo wyrozumiay... Osobicie podpisa si pod zezwoleniem na zakup w twardej
walucie biletu lotniczego w Scandinavian Airlines. Nic nie wskazywao na to, e wpadli na
mj trop, ale nie chciaem dzwoni z ambasady pod numer awaryjny, ktry mi podae. W
drodze na lotnisko towarzyszy mi rezydent, a kiedy ju przeszedem przez odpraw, baem
si skorzysta z telefonu publicznego. Kto mg mnie obserwowa... - Wzruszy ramionami.
- Wic wrciem.
- Od powrotu zauwaye co niezwykego?
Kukuszkin energicznie pokrci gow, jakby prbowa si otrzsn z resztek
wtpliwoci.
- Dostalimy trzypokojowy apartament w hotelu zarezerwowanym dla bawicych
przejazdem w Moskwie oficerw KGB. Pogrzeb odby si dwa dni po moim przylocie.
Uczestniczyo w nim wielu wysokich rang oficerw z oddziaw rakietowych. Zoyli
kondolencje Jelenie, a ci, ktrzy wiedzieli, e jestem w KGB, wypytywali, co sdz o aferze
Nixona. W biurze wezwa mnie szef Pierwszego Zarzdu Gwnego, poczstowa herbat i
powiedzia, e poprze moj kandydatur do Zarzdu D. Krtko mwic, wydawao si, e
wszystko gra, wic pozbyem si obaw.
W ssiedniej alejce kopiujcy napisy studenci zwinli kalk i przykucnli przy
kolejnym nagrobku.
- A z pocztku si bae?
- Jestem tylko czowiekiem, Manny. Tak jak wszyscy widuj czasami duchy, czajce
si w ciemnociach. Ale wykombinowaem sobie, e gdyby historia o zawale tecia bya
zmylona po to, eby zwabi mnie do Moskwy, ludzie z bezpieki kazaliby mi lecie razem z
on i crk, a nie potem.
- Niekoniecznie.
Kukuszkinowi ze zdenerwowania zacz si plta jzyk.
- Jak niekoniecznie? - zapyta gniewnie, aman angielszczyzn. - Skd moesz
wiedzie ode mnie lepiej, co jest niekoniecznie?
- Nie uno si, Siergiej. Spjrzmy na to spokojnie - agodzi Manny.
- Patrz spokojnie - wymamrota Rosjanin, wyranie wzburzony.
- Gdyby ci z bezpieki co podejrzewali, musieliby zwabi ci do Moskwy w taki
sposb, eby si niczego nie domyli. Gdyby pojecha razem z on i crk, wszyscy troje
moglibycie poprosi o azyl na lotnisku, po przejciu odprawy. Fakt, e ci wysali osobno...
- Uwaasz, e to zy znak?
- Nie dopatruj si podtekstw, Siergiej... Po prostu staram si rozway rne
moliwoci.
Kukuszkin milcza przez chwil, jakby zastanawia si, co powiedzie.
- Nienawidz Rosji - oznajmi z nag gwatownoci. - Kady, z kim si tu spotykam,
za czym tskni: za rewolucj, za wojn, za niegiem, za imperium, nawet za Stalinem.
Daby wiar, Manny? Ludzie w stowce na ubiance cigle po cichu wspominaj z
rozrzewnieniem stare, dobre czasy. Mwi, e nawet wasz Roosevelt zerwaby si z wzka
inwalidzkiego i pad na kolana, gdyby Stalin stan w jego progu. - Rosjanin zatrzyma si
nagle i patrzc Mannyemu prosto w oczy, owiadczy dobitnie: - Nie bd dla was
szpiegowa w Moskwie, jeli po to chciae si ze mn skontaktowa. Ledwo starczyo mi
odwagi w Waszyngtonie. Tutaj nie ma mowy.
- Nie jechaem taki kawa, eby ci zwerbowa. Jestemy ci co winni. Chcemy ci
std wycign. Robilimy ju takie rzeczy...
- Z Rosji?
- Z Krymu. Moesz wybra si tam na urlop.
- A moja ona? Moja crka?
- Te moemy im to zaatwi.
- A siostra mojej ony i jej syn, i ich stara matka, obecnie wdowa?
Obaj znw ruszyli przed siebie.
- Moglibymy wyczarterowa samolot - zaartowa z przeksem Manny.
aden z nich si nie rozemia.
 - Przemyl to sobie, Siergiej - powiedzia Manny. - Mog min cae lata, zanim
znowu ci wyl za granic.
- Moe nawet nigdy...
- Dam ci numer telefonu do zapamitania. K 4-89-73. Powtrz.
- K 4-89-73.
- Kiedy kto odbierze, odkaszlnij dwa razy i rozcz si. To haso, uruchamiajce
kontakt awaryjny. Spotkania w drugi i czwarty wtorek miesica. Osoba, ktra si z tob
spotka, bdzie trzyma pod pach gazet Nowyj Mir i powie ci, e jest przyjacielem
Mannyego.
Kukuszkin raz jeszcze powtrzy numer. Potem zapyta, co Manny zamierza teraz
robi.
- Przyjechaem tylko po to, eby si z tob spotka. Wyruszam do domu jak
najszybciej.
Wrcili na gwn alejk, prowadzc do wyjcia. Rosjanin zacz wylewnie
dzikowa Mannyemu za jego przyjazd do Moskwy.
- Powiem Jelenie, e mamy moliwo ewaku... - urwa w p sowa i wstrzyma
oddech.
Manny pody za jego wzrokiem. Przy bramie cmentarza pojawia si grupka
mczyzn: kilku cywilw w ciemnych garniturach i paru mundurowych, uzbrojonych w
pistolety maszynowe. Przez gow Mannyego przelatyway strzpy myli: nie ledzili mnie...
byem ostrony... szli za nim... podejrzewaj go o wspprac z CIA... wezwali go do kraju,
bo mu nie ufaj... Chryste Panie, jak go ze mn zapi, bdzie po nim!
Cywile ruszyli ku nim, a ludzie w mundurach obstawili wyjcie i boczne alejki.
- Szybko - szepn Kukuszkin. - Wiem, gdzie jest dziura w pocie.
Manny obrci si na picie i pogna za Rosjaninem, ktry przemyka midzy grobami
Skriabina i Prokofiewa. Za ich plecami jaki gos rykn przez megafon aman
angielszczyzn: Sta! Cmentarz jest otoczony ze wszystkich stron. Nie macie adnych
szans! Puls wali Mannyemu w skroniach tak gono, e niemal zaguszy ryk megafonu.
Amerykanin zerkn w lewo i zobaczy, e studenci kopiujcy napisy z nagrobkw rzucili si
za nim, wymachujc rkoma, w ktrych byskay lufy pistoletw. Wszyscy spotkani
wczeniej na cmentarzu przypadkowi przechodnie okazali si teraz agentami KGB i
osaczali go ze wszystkich stron, odcinajc drog ucieczki. Gdzie nad cmentarzem wystrzeliy
petardy. Dopiero gdy odprysn kamie z najbliszego nagrobka i zadrasn Mannyego w
rk, ten zda sobie spraw, e kto do niego strzela. Przed sob dojrza niewysoki, obronity
bluszczem cmentarny pot. Kukuszkin, poruszajc si z zadziwiajc, jak na swoj pokan
tusz, zwinnoci, rzuci si w kierunku wyrwy po odamanym prcie, na tyle szerokiej, e
mg si przez ni przecisn czowiek. Wtem, z kpy krzeww po drugiej stronie, wypad
oddzia uzbrojonych sodatw. Rosjanin odwrci si do Mannyego i otworzy usta jak do
krzyku, ale powiedzia tylko martwym gosem:
- To koniec. Wiedziaem, e tak bdzie... Czeka mnie kulka w eb.
W alejce za ich plecami zadudniy czyje kroki.
- Dobry Boe! Wybacz mi, Siergiej.
- I ty mi wybacz, Manny.
*
W nieruchomych oczach urzdnika dochodzeniowego mona byo dostrzec bysk
samozadowolenia, a na bladych ustach - wszystkowiedzcy umieszek.
- Wolno nam przypuszcza - powiedzia nieskaziteln angielszczyzn mczyzna - i
wzity do niewoli oficer CIA potrafi udzieli odpowiedzi na trzy pytania: poda swoje
nazwisko, rang i numer miejsca na parkingu w Langley...
Chudy, niemody ju funkcjonariusz o gadko wygolonej gowie poprawi na nosie
okulary w stalowych oprawkach, okry ogromny st, podszed do Mannyego i utkwiwszy
w niego wzrok, wyszczerzy zepsute zby.
- Wasze nazwisko, a przynajmniej to, ktre podalicie zdrajcy Kukuszkinowi, ju
znamy. Domylam si te waszej rangi... Wziwszy pod uwag wiek oraz fakt, i zostalicie
wyznaczeni na opiekuna tego zdrajcy, Kukuszkina, jestecie prawdopodobnie GS-15, czyli
najwyszym stopniem oficerem CIA redniego szczebla, odpowiednikiem pukownika w
wojsku. Ale powiedzcie mi, jeli aska, jaki jest numer waszego miejsca na parkingu?
Ku swemu wielkiemu zdziwieniu Manny stwierdzi, e dopiero po aresztowaniu
poczu si wolny. Najgorsze mia za sob - mg aowa tego, co si stao, ale ju nie musia
si ba. Zrozumia teraz, co chcia mu powiedzie ojciec, mwic o ciszy w oku cyklonu.
Teraz byo tak samo: ttno w skroniach przestao wali, ustaa obkana gonitwa myli,
ziemia nie wirowaa ju jak szalona wok wasnej osi... Spojrza na ledczego i umiechn
si z wysikiem.
- Chc rozmawia z kim z amerykaskiej ambasady - oznajmi.
W tym momencie zadzwoni telefon. Rosjanin wrci na swoje miejsce za stoem i
podnis suchawk. Przez chwil sucha uwanie, a potem wymamrota: Bolszoje spasibo, i
rozczy si. Rozpar si w drewnianym obrotowym fotelu i splt rce na karku. wiato
wiszcych u sufitu lamp byskao w jego okularach niczym sygnay Morsea. Manny
umiechn si w duchu melancholijnie - gdyby potrafi odszyfrowa t wiadomo, na pewno
nie byyby to pomylne wieci.
- Powiem wam co, co ju wiecie... - odezwa si ledczy. - K 4-89-73 to numer
telefonu do wartowni amerykaskiej ambasady, obstawionej onierzami piechoty morskiej
przez dwadziecia cztery godziny na dob, siedem dni w tygodniu.
Manny zrozumia, e przesuchanie przybrao zy obrt. Oficer dochodzeniowy mg
dosta ten numer tylko od Kukuszkina, a to sugerowao, e Siergieja zmusili do mwienia.
- Stany Zjednoczone i Zwizek Radziecki podpisay midzynarodow konwencj,
zobowizujc obie strony do zapewnienia urzdnikom ambasad swobodnego dostpu do
zatrzymanych obywateli... - zacz Manny.
- Nie jestecie zatrzymani - uci sucho ledczy. - Jestecie aresztowani za
szpiegostwo. Bdziecie sdzeni i skazani. Prokurator zada dla was najsurowszej kary. A to,
czy zawiniecie na szubienicy, czy nie, zaley wycznie od waszej postawy w ledztwie.
- Jeeli chcielicie mnie nastraszy, to si wam udao - przyzna Manny; postanowi
do koca gra niewinnego, nie tylko dla wasnego dobra, ale take przez wzgld na
Kukuszkina. - Niech pan wreszcie zrozumie, e jestem tym, za kogo si podaj. Gdybycie
pofatygowali si, eby sprawdzi Immanuela Bridgesa, sami przekonalibycie si o tym bez
trudu.
Urzdnik dochodzeniowy zdawa si dobrze bawi.
- Powiedzcie mi jeszcze raz, co robilicie na cmentarzu przy monastyrze
Nowodziewiczym?
- W domu towarowym zgubiem swoj wycieczk...
Rosjanin pogrzeba w papierach w teczce.
- Trailblazer Travel...
- Trailblazer. Zgadza si. Niech pan posucha, musz si do czego przyzna...
Odszedem od grupy, bo prbowaem sprzeda dolary na czarnym rynku. W bramie GUM-u
sta taki cinkciarz... Pawusza.
- I co? Wymienilicie te pienidze?
- Nie. Dawa tylko trzy ruble za dolara... Kelner w hotelu proponowa mi cztery...
- Trzy ruble za dolara to normalny kurs na czarnym rynku. Nie opowiadajcie mi tu
bajeczek o kelnerach! To nasi ludzie... Kiedy kto chce wymieni u nich walut albo kupi
kawior, od razu nam o tym donosz.
- Moe niektrzy dorabiaj sobie na boku?
ledczy tylko si umiechn.
 - Co wydarzyo si po tym, jak odczylicie od grupy?
- Musz niestety wyzna, e wcale si tym nie zmartwiem. Nie lubi wycieczek.
Wszystko jest za dobrze zorganizowane... Nie ma okazji pogada ze zwykymi Rosjanami.
Dlatego postanowiem przez reszt dnia powczy si troch na wasn rk. Przejechaem
si metrem, pospacerowaem troch i zwiedziem Muzeum Puszkina. Pniej poszedem na
cmentarz Nowodziewiczy zobaczy groby sawnych ludzi: ony Stalina, Buhakowa,
Czechowa, Gogola.
- I Chruszczowa.
- Chruszczowa te.
- I wdalicie si w rozmow z mczyzn, ktry akurat przechodzi koo tego grobu. A
tym mczyzn by zdrajca Kukuszkin... Zupenie przypadkowo, jak si domylam?
- Nie mia wypisane na czole zdrajca Kukuszkin - odgryz si Manny. - Po prostu
przechodzi tamtdy. Zna angielski, wic chwil pogadalimy.
- O czym?
- Kiedy dowiedzia si, e jestem cudzoziemcem, zapyta, jak mi si podoba w
Zwizku Radzieckim.
- A na widok milicji i ormowcw zacz ucieka... I wy razem z nim.
- Prosz postawi si na moim miejscu - zaprotestowa Manny. - Rozmawiam z
obcym czowiekiem. A tu nagle widz uzbrojonych ludzi, ktrzy biegn w moj stron.
Rosjanin zacz ucieka, wic pognaem za nim. Mylaem, e to napad... Skd miaem
wiedzie, e to milicja?
- Rozmawialicie z Kukuszkinem po angielsku?
- Tak.
- Goworitie po russki?
Manny potrzsn gow.
- Uczyem si rosyjskiego w Yale. Ale tylko na pierwszym roku. Rozumiem troch,
ale nie umiem mwi.
- Zdrajca Kukuszkin powiedzia nam co zupenie innego.
- Chc rozmawia z kim z amerykaskiej ambasady.
- Z kim? Z szefem placwki Trillbym?
Manny rozejrza si po przestronnym pokoju, mieszczcym si na ostatnim pitrze
ubianki. Pod cian sta, z rkami skrzyowanymi na piersi, wyprony na baczno
stranik, ktry przyprowadzi go z celi - osiek w wieo wyprasowanym niebieskim
mundurze, przynajmniej o jeden numer za maym na jego zwaliste ciao. Podwjne szyby w
oknach byy zabezpieczone kratami. Na cianie, nad bufetem z samowarem i butelkami wody
mineralnej, wisiay portrety Lenina i Andropowa. Manny z udanym zdziwieniem spojrza na
Rosjanina.
- Nie przypominam sobie nikogo o takim nazwisku i nie mam pojcia, o czym pan
mwi.
Rosjanin umiechn si do siebie, jakby doceni dobry dowcip. Zabrzcza interkom.
Rozleg si melodyjny kobiecy gos.
- Przyszed towarzysz Archangielski.
- Przylijcie go tutaj - poleci Rosjanin i zmierzy Mannyego wzrokiem.
Pokiwa gow i znw si umiechn.
- Gra skoczona, przyjacielu.
Drzwi otworzyy si i do pokoju wszed niski mczyzna w biaym roboczym
kombinezonie, popychajc przed sob wzek, na ktrym znajdowa si pokanych rozmiarw
magnetofon. Ustawi wzek obok stou, rozwin sznur i woy wtyczk do gniazdka w
cianie. Potem wyprostowa si i odwrci do ledczego, ktry powiedzia:
- Pucie mu t tam.
Technik schyli si nad urzdzeniem i przycisn guzik. Szpule zaczy si krci. Z
pocztku sycha byo jedynie zduszone dwiki. Czowiek w biaym kombinezonie podkrci
gono i ustawi barw na wysokie tony. Teraz gosy byy wyraniejsze. Rozmowa
przebiegaa po rosyjsku.
...przesuchiwa mnie w mieszkaniu kobiety nazwiskiem Ept, pracujcej w Urzdzie
Patentowym.
To od niej mielicie patenty, ktre przekazalicie rezydentowi?
Dostaem je od Mannyego.
Bralicie za to pienidze?
Nigdy. Ani centa. Zaproponowa tylko, e zaatwi opiek lekarsk dla mojej ony,
ktra choruje na serce. Zgodziem si...
Ile wam obieca w zamian za zdrad?
Bya mowa o wynagrodzeniu, ale ja nie dlatego...
To dlaczego?
Usyszeli gorzki miech Kukuszkina.
Amerykanie chcieli wiedzie to samo.
Nie odpowiedzielicie na moje pytanie.
Nasz ustrj jest skorumpowany i nie zdaje egzaminu. Ludzie, ktrzy stoj na czele,
nie maj adnych skrupuw. Interesuje ich tylko jedno: wadza. To nie przypadek, e po
rosyjsku wast oznacza zarazem wadz i urzd...
I ta mtna sofistyka przywioda was do zdrady ojczyzny?
Kukuszkin wymamrota co niewyranie.
Oczywicie, e zdradzilicie swj kraj. Zdradzilicie jego tajemnice, zdradzilicie
nazwiska patriotw, ktrzy strzeg go przed wrogimi siami, oddalicie ich w rce CIA...
- Przewicie do spotkania na cmentarzu - rozkaza ledczy.
- Po co mi to puszczacie? - zapyta Manny. - Nie rozumiem ani sowa.
Pochylony nad magnetofonem urzdnik dochodzeniowy rzuci krtko:
- Rozumiesz kade sowo.
Technik wczy przewijanie do przodu i w skupieniu wpatrywa si w migajce na
liczniku numery. Kiedy tama dotara do podanego miejsca, nacisn start. Znw
usyszeli gos Kukuszkina.
...gwne miejsce spotkania - Muzeum Puszkina, o dwunastej w poudnie, drugi i
czwarty wtorek kadego miesica. Zjawiem si tam tu przed umwion godzin, ale
stwierdziem, e jest za duy tok. Manny stawi si w awaryjnym punkcie, przy grobowcu
Nikity Chruszczowa na cmentarzu Nowodziewiczym. Oprcz nas byo tam jeszcze
dziewicioro ludzi, ale wygldali do niewinnie, wic ruszyem na spotkanie.
Co wam powiedzia Amerykanin?
e CIA moe wywie mnie i moj rodzin ze Zwizku Radzieckiego, przez Krym.
Jak mielicie si skontaktowa z CIA, gdybycie si zdecydowali na ucieczk?
Miaem zadzwoni pod numer K 4-89-73, zakasa dwa razy i odoy suchawk.
Uruchomibym w ten sposb kontakt awaryjny na dodatkowe spotkania w Muzeum Puszkina
i przy grobie Chruszczowa na cmentarzu Nowodziewiczym w kady drugi i czwarty wtorek
miesica.
ledczy podnis rk. Technik wyczy magnetofon, wyj wtyczk z kontaktu,
zwin kabel i popychajc przed sob wzek, opuci pokj.
- Sami wic widzicie, e zdrajca Kukuszkin wszystko nam wypiewa - odezwa si
Rosjanin do Mannyego. - Zgodzi si przyzna do winy na procesie, ktry rozpocznie si za
tydzie. Czy zechcecie teraz zoy zeznanie na pimie, eby oszczdzi sdziemu przykrego
obowizku skazania was na najwyszy wymiar kary?
- Tak - powiedzia Manny. - Chyba nie mam innego wyjcia. - Dostrzeg cie
umiechu na wargach funkcjonariusza. - Hotel dwadziecia trzy.
W renicach Rosjanina pojawi si bysk triumfu.
 - To numer waszego miejsca na parkingu w Langley?
Manny, bezpieczny w oku swego cyklonu, otulony wat ciszy, przypomnia sobie
opowie o tym, jak ojciec posa wgierskich ledczych do diaba. Od dziecka sysza t
histori, zapamita j i powtarza sobie w duchu, ilekro znalaz si w sytuacji bez wyjcia.
- Hotel dwadziecia trzy - powiedzia - to moje miejsce parkingowe dwie przecznice
od Wall Street czterdzieci cztery, gdzie pracuj, kiedy nie jestem na tyle gupi, eby
przyjeda na wycieczk do Zwizku Radzieckiego.
*
Dla Mannyego ycie przybrao teraz posta zamglonych i dziwnie od siebie
oderwanych obrazw. Podstawowe szkolenie na Farmie, gdzie przez kilka zimowych dni
przebywa zamknity w lodowatym pomieszczeniu, pozbawiony jedzenia, picia i snu, nie
przygotowao go do twardej rzeczywistoci ubianki. Niepokj, jaki odczuwa, wynika nie
ze zego traktowania (KGB zapewnia swoim winiom minimum wygd), ale z dawicej
niepewnoci, co si jeszcze wydarzy i jak skoczy si ta gra. Karmiono go cakiem
przyzwoicie, codziennie prowadzono pod natrysk... i w kko przesuchiwano. Sesje z
upartym ledczym przecigay si czsto do wczesnych godzin rannych. Potem wraca do celi
i przez sze godzin odsypia nocne doprosy. Dwa dni po uwizieniu zezwolono mu na
rozmow z pann Crainworth, ktra przedstawia si jako wicekonsul ambasady Stanw
Zjednoczonych i poinformowaa, i sekretarz stanu wezwa do siebie radzieckiego
ambasadora w Waszyngtonie, eby poprosi go o wyjanienie faktu aresztowania
amerykaskiego turysty. Rosjanie - mwia - twierdz, e Manny jest oficerem CIA,
wysanym do Moskwy w celu skontaktowania si z dyplomat, ktrego niedawno wezwano
do kraju, poniewa zosta zwerbowany przez wywiad USA. CIA stanowczo zaprzecza
jakimkolwiek kontaktom z dyplomat nazwiskiem Kukuszkin. Utrzymuje te, e nie
zatrudniaa nigdy i nie zatrudnia adnego Immanuela Bridgesa. Panna Crainworth
powiedziaa, e ambasada wynaja radzieckiego prawnika, ktry bdzie reprezentowa
Mannyego na procesie.
Zapowiedziany przez pani wicekonsul adwokat, Robespierre Prawdin, zgosi si
jeszcze tego samego wieczoru i bez przeszkd otrzyma pozwolenie na godzinn rozmow z
klientem. Prawdin, zalkniony czowieczek z nerwowym tikiem twarzy i przykrym
oddechem, zapewni, e jeli tylko Manny przyzna si, e jest agentem CIA, co KGB i tak
moe mu z atwoci udowodni, radziecki wymiar sprawiedliwoci okae si dla niego
askawy. Kiedy Amerykanin upiera si przy swoim, prawnik owiadczy:
- Widziaem zeznania zdrajcy Kukuszkina, ktre jednoznacznie was obciaj.
Powtarzam, niewiele bd mg dla was zrobi, jeli nie przyznacie si do winy i nie zdacie
na ask sdu.
Nastpnego ranka Manny zosta zbudzony z gbokiego snu, gdy pierwszy promie
dziennego wiata przedar si przez szpar w oknie, umieszczonym prawie pod samym
sufitem celi. Pozwolono mu si ogoli enerdowsk maszynk na baterie, dosta te czyst
koszul i spodnie. Siedzc na brzegu pryczy, czeka na stranikw i gapi si w skrawek
bkitnego nieba za szyb, wsuchany w gwizdy i wrzaski zekw, grajcych w pik na
wiziennym dziedzicu. Przypomnia sobie rozmow, jak odby z ojcem, gdy by jeszcze
bardzo may... Sysza niemal jego gos i umiechn si na to wspomnienie. Wracali metrem
na Manhattan, z wyprawy na Coney Island.
Mamusia mwi, e pracujesz w Centralnej Agencji Wywiadowczej.
I mwi, e to dlatego tak czsto wyjedasz z Ameryki.
Pracuj dla rzdu...
A co robisz dla rzdu?
Pomagam broni Ameryki przed jej wrogami.
Dlaczego Ameryka ma wrogw?
S na wiecie pastwa, ktre nie we wszystkich sprawach si z nami zgadzaj.
W jakich sprawach?
Takich jak istnienie rnych pogldw i partii politycznych, takich jak uczciwe
procesy, demokratyczne wybory, wolno sowa i prawo kadego obywatela do krytykowania
rzdu bez lku przed aresztowaniem... Wanie takich.
Jak bd duy, bd broni Ameryki przed wrogami, tak jak ty. Jeli jeszcze zostanie
troch wrogw...
- Kiedy bd duy - powiedzia na gos Manny, ale nie dokoczy zdania, bo wiedzia,
e cela jest na podsuchu.
Zaraz potem zakuli go w kajdanki. Pod czujnym okiem wiziennego dozorcy zjecha
wind towarow na podziemny parking. Tam, w obstawie dwch stranikw, posadzili go na
tylnym siedzeniu furgonetki z napisem Pieczywo i przewieli zatoczonymi ulicami
Moskwy do innego garau. Po wskich schodkach przeciwpoarowych poprowadzili go na
pitro, gdzie zdjli mu kajdanki i zaproponowali kaw i zeschego pczka. Wkrtce zjawili si
Prawdin i panna Crainworth. Adwokat powiedzia, e zaraz rozpocznie si proces zdrajcy
Kukuszkina i by moe wezw Mannyego w charakterze wiadka. Zdj okulary, chuchn
na szka swoim niewieym oddechem i przetar je kocem krawata. Przypomnia raz jeszcze,
e szanse na to, i Manny zostanie potraktowany agodnie przez radziecki wymiar
sprawiedliwoci, zale od wsppracy z oskarycielem w sprawie Kukuszkina. Manny
twardo wypiera si wszystkiego. Panna Crainworth najwyraniej stracia gow i tylko
wodzia wzrokiem od jednego do drugiego, jakby obserwowaa mecz ping-ponga.
Za pi dziesita Mannyego wprowadzono do wielkiej auli, wygldajcej jak sala
balowa. Z wysoko sklepionego sufitu, wspartego na biaych korynckich kolumnach,
pysznicych si na tle imperialnego bkitu cian, zwisay roziskrzone yrandole. Po jednej
stronie stay rzdy drewnianych awek, na ktrych toczyli si wystrojeni odwitnie
przedstawiciele ludu, najwyraniej oniemieleni wspaniaoci otoczenia. Kiedy Manny
wszed na sal, zaczli pokazywa go sobie palcami, jakby dobrze znali jego twarz. Idc
powoli w stron odgrodzonej mosin barierk awy, mruy oczy, olepione wiatem lamp
byskowych. Prawdin, ktremu co chwila drga nerwowo musku policzka, usiad obok.
Panna Crainworth wcisna si w awk w pierwszym rzdzie i pooya na kolanach otwarty
notes. Dwch sdziw w ciemnych garniturach siedziao za dugim stoem na drewnianym
podwyszeniu. Punkt dziesita w wskich drzwiach za elazn krat pojawi si oskarony.
Kukuszkin, otoczony przez oddzia funkcjonariuszy KGB w mundurach ze stjk i czapkach
z daszkiem, by wymizerowany i jakby z lekka oszoomiony: z otpiaej, pozbawionej wyrazu
twarzy spoglday apatyczne, podkrone oczy, ktre przymyka co chwila, przez co sprawia
wraenie lunatyka. Mia na sobie wygnieciony garnitur i niechlujnie zawizany krawat, a nogi
- sdzc po tym, jak drobi kroczki - skute kajdankami. W pewnym momencie zerkn na
Mannyego, ale nie okaza po sobie, e go rozpoznaje. Wrd zebranych rozszed si gniewny
pomruk, gdy zdrajca zasiad na awie oskaronych. Znowu bysny flesze. Osoni oczy
doni. Jeden ze stranikw chwyci go za nadgarstek i brutalnie szarpn za rk. W
drzwiach wiodcych na podwyszenie ukaza si sdzia gwny w czarnej todze i czerwonej
pilniowej czapce. Wszyscy powstali. Kto z obstawy szturchn Mannyego, ktry siedzia,
gapic si bezmylnie w przestrze. Sdzia, siwowosy mczyzna o zaczerwienionych
oczach i obwisych policzkach naogowego alkoholika, zaj miejsce za stoem. Sadities,
poaujsta - powiedzia wony. Usiedli wszyscy oprcz pilnujcych winia funkcjonariuszy.
Oskaryciel publiczny, mody prawnik w piknie skrojonym niebieskim garniturze,
wsta i zacz odczytywa akt oskarenia.
- Zdrajca Kukuszkin, oskarony w sprawie karnej numer osiemnacie tysicy
czterdzieci trzy, jest oportunist i sprzedawczykiem - przemwi gosem penym oburzenia. -
Czowiekiem pozbawionym zasad moralnych, ktry zdradzi swj kraj. Penic sub
dyplomatyczn w Waszyngtonie, zosta zwerbowany przez agentw imperialistycznego
wywiadu i dopuci si aktu zdrady. Jego celem byo obalenie ustroju, dokonanie rozbioru
Zwizku Radzieckiego i ustanowienie rzdw kapitalizmu na jego gruzach. Rwnie po
powrocie do Moskwy nie zaprzesta swych niecnych knowa, tym razem jednak schwytano
go na gorcym uczynku, w trakcie spotkania z amerykaskim szpiegiem, ktry przyjecha za
nim a tutaj. Kiedy funkcjonariusze organw bezpieczestwa publicznego przedstawili mu
niezbite dowody winy, zdrajca Kukuszkin nie mia wyboru. Musia przyzna si do
popenionych czynw i podpisa zeznanie. Oto ten dokument, Wysoki Sdzie. Wnosz o
wczenie go do akt.
Manny pochyli si do przodu i stukn Prawdina w rami.
- Co on powiedzia?
Adwokat odwrci si do niego i wionc niewieym oddechem, szepn:
- Prokurator mwi, e zdrajca Kukuszkin przyzna si do winy. Jeli chcesz ocali
skr, te powiniene to zrobi.
Oskaryciel usiad. Wony wsta i zapyta:
- Czy oskarony przyznaje si do winy?
Kukuszkin rwnie powsta.
- Przyznaj si do szpiegostwa, zaprzeczam jednak, i moim celem byo dokonanie
rozbioru ZSRR i ustanowienie rzdw kapitalizmu. Dziaaem z pobudek patriotycznych.
Chciaem wyrwa ojczyzn z rk bandy oprawcw, ktrzy rujnuj nasz gospodark i
wypaczaj idee komunizmu.
Prokurator zerwa si z miejsca, wymachujc kopi zezna Kukuszkina.
- Mamy wasze zeznanie na pimie. Przyznalicie si do wszystkiego!
- Zmuszono mnie.
Z awek publicznoci dobieg szmer zdumienia.
Oskaryciel zwrci si do sdziw.
- W wietle powyszych okolicznoci wnosz o przerw w rozprawie.
- Wyraam zgod - warkn przewodniczcy.
Manny zosta odprowadzony do poczekalni. Poczstowano go kaw z termosu i
nieapetyczn kanapk z wdlin. Dwie godziny pniej znw znalaz si na sali rozpraw. I
ponownie wony zwrci si do podsdnego:
- Czy oskarony przyznaje si do winy?
Kukuszkin, przygarbiony, wymamrota co niewyranie. Sdzia kaza mu powtrzy
to goniej.
- Potwierdzam to, co zeznaem, na pimie - powiedzia wizie. - Przyznaj si do
wszystkiego.
 - To dlaczego dwie godziny temu mwilicie inaczej? - zapyta oskaryciel.
- Nie potrafiem wyzna tego przed caym wiatem - odpar Kukuszkin. -
Instynktownie unikaem prawdy, eby przedstawi moj zdrad w nieco lepszym wietle.
Bagam Wysoki Sd o uwzgldnienie mojego obecnego owiadczenia, a mianowicie, e
cakowicie i bez adnych zastrzee przyznaj si do winy i do wszelkich postawionych mi
zarzutw. Bior na siebie ca odpowiedzialno za moje zbrodnicze i zdradzieckie czyny.
Prokurator przyj to owiadczenie penym zadowolenia skinieniem gowy.
- Oskarony Kukuszkin przyznaje, e przekazywa tajemnice pastwowe agentowi
Centralnej Agencji Wywiadowczej?
- Przyznaj si do tego jawnie i w peni potwierdzam.
- Oskarony Kukuszkin przyznaje, e spotka si z tym samym agentem w Moskwie,
we wczeniej ustalonym miejscu i czasie?
- Tak.
Prokurator zaszeleci notatkami.
- Bez odpowiedzi pozostaje pytanie: dlaczego czowiek taki jak Siergiej Kukuszkin,
urodzony, wychowany i wyksztacony w ludowej ojczynie, sprzeniewierzy si wpajanym
mu od dziecistwa wartociom, zatraciwszy z czasem elementarne poczucie lojalnoci i
obowizku, by w kocu dopuci si zdrady?
Kukuszkin wyrecytowa jednym tchem, jakby nauczy si odpowiedzi na pami:
- Padem ofiar wasnej zgnilizny moralnej. Zgubia mnie zawi, prno, hulaszcze
ycie i alkoholizm. Staem si degeneratem, a pniej zdrajc.
- Czy agent CIA, z ktrym si spotykae, jest obecny na sali rozpraw? - zapyta
sdzia.
- Tak. - Kukuszkin unis palec i wskaza na Mannyego, unikajc jego wzroku. - To
on.
- Spjrzcie na niego, aby si upewni, czy to na pewno ten czowiek - poleci sdzia.
Kukuszkin niechtnie odwrci gow i popatrzy na Amerykanina. Na krtk chwil
ich oczy si spotkay.
- Tak, to on - powtrzy oskarony.
Wtedy przemwi prokurator.
- Wysoki Sdzie, czowiek w, jako agent Centralnej Agencji Wywiadowczej, nie jest
chroniony immunitetem dyplomatycznym. Zostanie mu wytoczony osobny proces.
Amerykaski szpieg zaprzecza oczywistym faktom. Zaprzecza, e zosta wysany do
Moskwy, aby nakoni zdrajc Kukuszkina do kontynuowania jego perfidnej dziaalnoci
tutaj, w Moskwie, w samym sercu naszej ojczyzny. Zaprzecza, i biegle wada jzykiem
rosyjskim, cho nawet dziecko by odgado, e doskonale rozumie, o czym mwimy.
Popatrzcie, jak czujnie wodzi wzrokiem po sali, wsuchujc si w kade sowo!
Sdzia zwrci si do Mannyego.
- Znacie zdrajc Kukuszkina?
Prawdin nachyli si do niego i przetumaczy pytanie na angielski, po czym wyszepta
gorczkowo:
- Skorzystajcie z tej szansy! Powiedzcie prawd, to zrobi dobre wraenie na sdziach.
Kukuszkin i tak zostanie skazany. Ma to, na co zasuy. A wy ratujcie wasn skr.
Manny wsta.
- Wysoki Sdzie! - zacz. - Znam oskaronego...
Wrd publicznoci zapanowao poruszenie, a panna Crainworth podniosa wzrok
znad swoich notatek. Sdzia gono stukn motkiem, eby uciszy sal.
- Jestem turyst - cign Manny. - Przyjechaem do Zwizku Radzieckiego z
wycieczk. Przyznaj, e oddaliem si od swojej grupy i chcc zobaczy ciekawe miejsca,
ktrych nie mielimy w programie, zawdrowaem na cmentarz Nowodziewiczy. To tam
spotkaem oskaronego, pierwszy i jedyny raz w yciu. Widzc, e jestem cudzoziemcem,
zapyta mnie po angielsku o wraenia z pobytu w waszym kraju. Nigdy nie miaem nic
wsplnego z Centraln Agencj Wywiadowcz.
Drobna, zasuszona kobieta, ktra stenografowaa zeznania Mannyego,
przetumaczya jego sowa na rosyjski. Sdzia powiedzia:
- Zapiszcie w protokole, i Amerykanin zaprzecza, e jest agentem obcego wywiadu.
Skin na oskaryciela.
- Moecie przystpi do mowy kocowej.
Prokurator wsta.
- Wzywam Wysoki Sd do uznania winy oskaronego i dam dla niego najwyszego
wymiaru kary. Sprawa zdrajcy Kukuszkina powinna posuy jako przestroga. Grb
ohydnego zdrajcy porosn zielsko i trawa, ale dla nas i dla naszej ludowej ojczyzny soce
bdzie wieci nadal. Ufnie patrzc w przyszo, wierni partii i jej przywdcom, kroczy
bdziemy drog komunizmu, oczyszczon z obmierzych chwastw zdrady!
Gdy oskaryciel skoczy, przemwi obroca.
- Wysoki Sdzie, oskarony przyzna si do winy, a ja w peni przychylam si do
wniosku mojego wielce szanownego kolegi. Wszystko ju zostao powiedziane. Pragn
jedynie podkreli, i mj klient wyrazi szczer, cho spnion skruch, i prosz, by
Wysoki Sd zechcia wzi to pod uwag, nim wyda surowy i sprawiedliwy wyrok.
Sdziowie udali si na narad. Po dwudziestu piciu minutach wrcili na sal rozpraw.
Przewodniczcy kaza oskaronemu powsta.
- Czy chcecie co jeszcze powiedzie przed ogoszeniem wyroku?
Kukuszkin odezwa si bezbarwnym gosem:
- Mj los nie ma adnego znaczenia. Liczy si tylko dobro Zwizku Radzieckiego.
Sdzia zdj czerwon czapk i woy czarn.
- Siergieju Siemionowiczu Kukuszkinie! - przemwi uroczycie. - Degeneraci i
renegaci tacy jak wy budz oburzenie i odraz w kadym radzieckim czowieku. Pocieszajcy
jest jednak fakt, i w naszym zdrowym spoeczestwie zdrajcy s gatunkiem gincym,
przejciowym ogniwem ewolucji. Niech wasz los stanie si dla nas wszystkich przestrog!
Upiory przeszoci nie pi i czekaj tylko sposobnej chwili, by wychyn na wiato dnia.
Ale my bdziemy czujni i nieustpliwi. Wykorzenimy zo! Nie pozwolimy szerzy si
zgnilinie! Dlatego uznaj was za winnego wszystkich postawionych wam zarzutw i skazuj
na mier przez rozstrzelanie. Posiedzenie skoczone.
W awkach publicznoci rozlegy si gone oklaski.
- Precz ze zdrajcami ojczyzny! - krzykn kto z ostatniego rzdu.
Kukuszkin potoczy po sali nieobecnym wzrokiem i przez uamek sekundy zatrzyma
spojrzenie na Mannym. Wargi Rosjanina wykrzywiy si nieznacznie w ironicznym
umiechu. Odwrci si i wycign przed siebie rce. Stranik zaoy mu kajdanki. Ze
skutymi domi i sptanymi nogami, Kukuszkin drobnym kroczkiem opuci sal rozpraw.
*
W ciszy poprzedzajcej wit Manny zosta nagle zbudzony z niespokojnego snu przez
dwik zamykanych elaznych drzwi w korytarzu i odgos krokw przed cel. Pod sufitem
zabysa arwka. Kto przekrci klucz w zamku i w progu stan Kukuszkin. Manny usiad
na pryczy, podcigajc koc pod brod. Siergiej, wci ze skutymi nogami, podrepta po
kamiennej posadzce i przycupn obok ka.
- Cze, Manny - powiedzia ledwie syszalnym, ochrypym szeptem.
Manny wiedzia, e ich rozmowa bdzie nagrywana, moe nawet filmowana.
Ostronie dobiera sowa.
- Zdaje si, e sprawy przybray dla ciebie nieciekawy obrt. Chciabym, eby
wiedzia... - urwa w poowie zdania.
Kukuszkin skuli si w sobie i jakby zmala.
- Mam by stracony o wicie - oznajmi.
 Manny drgn jak uderzony obuchem.
- Chciabym... gdybym tylko mg co zrobi...
- Moesz.
- Co takiego?
- Dla mnie ju nic. Ale jest jeszcze Jelena... i moja crka...
Manny dostrzeg udrk w jego oczach.
- U nas, w Zwizku Radzieckim, rodzina wroga ludu jest szykanowana...
Napitnowana. Staraem si je chroni, ale oni z gry zaoyli, e moja ona, a nawet
siedmioletnia crka, wiedziay o mojej... dziaalnoci. Zostan zesane do agru na pitnacie
lat. Jelena, ze swoim chorym sercem, nie przeyje tam nawet dwch tygodni. A maa nie
przeyje mierci matki.
- Nie bardzo widz...
- Posuchaj, Manny, przejd od razu do rzeczy. Przysali mnie tu, ebym ci
zaproponowa ugod. To dla nich wane, ze wzgldu na midzynarodow opini, aby si
przyzna publicznie, e jeste oficerem CIA.
- Ale nie jestem...
Kukuszkin unis do.
- W zamian za nakonienie ciebie do wsppracy przyrzekli mi, e nie ukarz Jeleny i
mojego dziecka. Czy ci si to podoba, czy nie, ich los jest w twoich rkach...
Odwrci wzrok, przygryzajc doln warg. Kiedy si opanowa, powiedzia:
- Jeste mi to winien, Manny. A ja prosz ci, eby spaci ten dug. Bagam ci.
Mniej znios mier, ze spokojniejszym sumieniem, jeli bd wiedzia, e zrobisz to dla
mnie.
Manny mia dziwne uczucie, e Ziemia nagle zawirowaa szybciej wok wasnej osi.
Myli przelatyway mu przez gow jak szalone. Spojrza na przygarbiony wrak czowieka,
skulony w nogach wiziennej pryczy. Potem skin z rezygnacj gow.
- Dobra - wyszepta. - Zrobi to, co naley.
Kukuszkin odpowiedzia mu tym samym gestem i pooy rk na piersi.
- Dzikuj ci z caego serca - odpar.
*
Manny przez reszt nocy nie zmruy oka. Lea ze wzrokiem utkwionym w okienn
szpar pod sufitem, uczulony na kady najdrobniejszy jk czy zgrzyt, dobywajcy si z
przepastnych lochw ubianki. Myla o Leo Kritzkym, odizolowanym w prywatnych
kazamatach Angletona... A niech gnije w wizieniu do koca swoich dni. Cho tyle naley si
Kukuszkinowi od Firmy! Kiedy do celi wdar si wit, Manny usysza krztajc si po
podwrzu mier. Wtoczono wz na koach o stalowych obrczach. Po chwili rozlegy si
guche kroki plutonu egzekucyjnego, maszerujcego po kocich bach. Od murw odbia si
echem komenda. Stukny o bruk obcasy podkutych butw i kolby karabinw. Cikie drzwi
rozwary si ze zgrzytem. Wyprowadzono skazaca. Pady krtkie, urywane rozkazy. Manny
podcign kolana pod brod i wstrzyma oddech. Zza okna dobieg szczk adowanej broni.
Dobrze znany gos, ktry zabrzmia teraz dziwnie obco, zawoa: Jeste mi to winien,
Manny! Huk wystrzaw. Cisza. Z dachu ubianki poderwao si do lotu stadko gobi i
wzbio w stalowoszare niebo. Znw zadwiczay podkute buty, a zaraz potem rozleg si
jeszcze jeden, ostatni strza, ktry zabrzmia w pustej celi jak smagnicie batem, przeszywajc
fizycznym niemal blem dusz i ciao Mannyego. Wz na elaznych koach znw potoczy
si z turkotem przez podwrze. Na kocie by chlusn strumie wody ze szlauchu. A potem
zapada przejmujca cisza, jakiej Manny nie sysza jeszcze nigdy w yciu.
*
ledczy zapyta, czy wizie chce zapozna si z tumaczeniem swoich zezna na
angielski, zanim ostatecznie je podpisze.
- Czemu nie? - odpar Manny.
Podnis do wiata kartk, starannie przepisan na maszynie.
Ja, niej podpisany, Immanuel Ebbitt, owiadczam, i ponisze dane i fakty s
cakowicie i ponad wszelk wtpliwo zgodne z prawd. Punkt pierwszy: jestem etatowym
pracownikiem Centralnej Agencji Wywiadowczej, agentem amerykaskiego wywiadu w
subie czynnej. Punkt drugi: byem oficerem prowadzcym radzieckiego zdrajc Siergieja
Siemionowicza Kukuszkina, ktry przeszed na stron USA w czasie, gdy peni funkcj
attach politycznego w ambasadzie ZSRR w Waszyngtonie. Punkt trzeci: podszywajc si
pod zwykego turyst, przyjechaem do Moskwy, by spotka si z Kukuszkinem podczas jego
urlopu i nakoni go do dalszej wsppracy z CIA.
Manny przebieg wzrokiem tekst dokumentu. Wszystko si zgadzao. Przyzna si do
powiza z Kukuszkinem, ale stanowczo odmwi wyjawienia szczegw operacyjnych i
podania nazwisk oficerw i agentw Firmy; KGB poszed na to, wychodzc zapewne z
zaoenia, e lepszy wrbel w garci ni gob na dachu. Sign po lece na biurku wieczne
piro i podpisa si na dole strony obu wersji, rosyjskiej i angielskiej.
- Co teraz? - zapyta.
- Teraz zaczniemy przygotowania do publicznego procesu.
- Czy mog prosi o jedn przysug?
 - Sucham.
- Chciabym zmieni adwokata.
- Towarzysz Prawdin jest jednym z najlepszych obrocw w Moskwie...
- Nie podwaam jego kompetencji - odpar Manny. - Po prostu nie mog znie jego
niewieego oddechu.
 8.

WASZYNGTON, DC, NIEDZIELA, 8 WRZENIA 1974

W kbach dymu Angleton wyglda jak zjawa z zawiatw.

- Prawda opublikowaa fotografi zeznania i artyku o egzekucji zdrajcy
Kukuszkina - mwi. - Moi ludzie sprawdzili podpis. S przekonani, e to pismo
Mannyego.
- Musieli mu poda jakie narkotyki - wtrci Ebby. - Nie widz innego wyjanienia.
Jack pooy mu do na ramieniu.
- Moe zosta... zmuszony - odezwa si cicho. - Mam na myli przymus fizyczny.
Albo przehandlowa zeznania w zamian za...
Zamilk. Sowa uwizy mu w gardle.
- ...wasne ycie - dokoczy za niego Angleton. - Czy to chciae powiedzie, Jack?
- Dziki za szczero - wycedzi chodno Ebby.
Angleton woy do ust kolejnego papierosa, zgnit pust paczk i wrzuci j do
kosza.
- Sam przecie mwie, Elliott, e twj syn jest wiadomym swoich czynw
dorosym czowiekiem. Jadc tam, wiedzia, co robi.
- Tak, wiedzia - przyzna Ebby. - A teraz trzeba go stamtd wydosta, chocia jest...
dorosy.
*
Gdy wieczorem, po zakupach w GUM-ie, Immanuel Bridges nie zjawi si na kolacji
w hotelu Metropol, opiekujcy si wycieczk pilot z Trailblazera zadzwoni do
amerykaskiej ambasady. Personel placwki nie przej si tym zbytnio - od czasu do czasu
jaki go zawierusza si gdzie z jedn z prostytutek, okupujcych przejcia podziemne w
pobliu Kremla, i wraca po dniu lub dwch, z potwornym kacem i bez portfela. Niemniej
podjto stosowne kroki i sprawdzono wszystkie posterunki milicji i szpitale. Nastpnego
ranka, kiedy po zaginionym turycie nadal nie byo ani widu, ani sychu, zastpca sekretarza
oficjalnie powiadomi o tym fakcie radzieckie Ministerstwo Spraw Wewntrznych oraz
Departament Stanu w Waszyngtonie. Depesza do Foggy Bottom przesza, jak zwykle, przez
rce CIA. W Langley uderzono na alarm. W biurze Ebbyego zebrali si oficerowie z grupy
zadaniowej celem omwienia sytuacji. Niestety, dotd bkali si tylko w gszczu pyta. Czy
i gdzie udao si Mannyemu spotka z AE/PINAKLEM? Czy KGB podejrzewa Mannyego?
Czy by on ledzony? Moe dowiedzieli si, e Kukuszkin szpiegowa dla Amerykanw? Czy
choroba tecia i jego zgon zostay sfingowane, eby cign do Moskwy Kukuszkina i jego
rodzin, zanim CIA zdy zapewni im ochron? A jeli Kukuszkina aresztowano, czy zamie
si na przesuchaniu i wyda Mannyego?
Dwa dni po znikniciu modego Ebbitta Ministerstwo Spraw Wewntrznych
poinformowao ambasad, i amerykaski obywatel nazwiskiem Bridges Immanuel zosta
schwytany na gorcym uczynku podczas tajnej schadzki z radzieckim dyplomat i
zatrzymany. Wicekonsul Elizabeth Crainworth (w rzeczywistoci agentka CIA, przydzielona
do moskiewskiej placwki) udaa si do wizienia na ubiance, eby porozmawia z
aresztowanym. Niewiadoma (ze wzgldw bezpieczestwa placwk w Moskwie wyczono
z krgu wtajemniczonych), e rozmawia z oficerem Agencji, ktry przyjecha z misj
specjaln do ZSRR, zameldowaa, i Bridges zaprzeczy postawionym mu przez stron
sowieck zarzutom, utrzymujc, e jest zwyczajnym turyst.
Tymczasem agencja Associated Press przedrukowaa opublikowany na amach
Prawdy artyku o egzekucji Kukuszkina i zeznaniach Mannyego. Lampka centrali
telefonicznej w biurze rzecznika prasowego Firmy nie przestawaa wieci, bo wszystkie
amerykaskie gazety usioway wydusi z CIA owiadczenie w tej sprawie. Ci, ktrym udao
si poczy z ktrym z podwadnych Millie Owen-Brack, musieli si zadowoli
standardow formuk, i Centralna Agencja Wywiadowcza nie komentuje tego typu
informacji. Dyrektor Colby zosta natychmiast wezwany do Biaego Domu w celu
wyjanienia wzburzonemu prezydentowi Fordowi (ktry wanie rozpta burz, uwalniajc
Richarda Nixona od kary za wszystkie rzeczywiste lub domniemane przestpstwa federalne,
popenione w trakcie penienia urzdu), dlaczego Firma wysaa do Zwizku Sowieckiego
oficera bez dyplomatycznej przykrywki. W korytarzach Langley a wrzao od plotek na temat
nieudanej akcji, okrelanej jako sromotna klska wywiadu. W obliczu szerzcych si
pogosek o egzekucji Kukuszkina i zeznaniach Mannyego wtajemniczeni w spraw agenci i
oficerowie zwarli szeregi. Co chwila kto wpada do biura na szstym pitrze, eby wyrazi
Ebbyemu swoje poparcie. Jack i Ebby, wraz ze cisym gronem zaufanych
wsppracownikw, gowili si bez przerwy, prbujc znale wyjcie z sytuacji i obmyli
dalszy plan gry. Podczas jednej z takich sesji wyonio si rozwizanie. Ju si wydawao, e
utknli w martwym punkcie, gdy Jack nagle skoczy na rwne nogi.
- Cholera! - wykrzykn. - Przecie to jasne jak soce! eby wycign stamtd
Mannyego, trzeba go wymieni na kogo, kto jest bardzo cenny dla KGB.
- O kim mylicie? - zapyta Colby.
 Ebby zerkn na Jacka, po czym spojrza niepewnie na dyrektora.
- No, wydu to z siebie, Elliott - nalega Colby.
- Jeeli prawidowo odczytuj wszelkie znaki na niebie i ziemi - odezwa si w kocu
Ebby - proces i egzekucja Kukuszkina dowodz, i AE/PINAKIEL by autentycznym
zbiegiem, a to oznacza, e jego informacje take byy prawdziwe...
- Nieatwo mi to powiedzie - wtrci Jack - ale Jim mia racj. Leo Kritzky to
SASZA.
Angleton siedzia z przymknitymi powiekami, uwanie przysuchujc si ich
rozmowie.
- Chwileczk - powiedzia. - Wiem, o co wam chodzi. I ju odpowiadam: po moim
trupie.
Ebby odwrci si do niego gwatownie.
- Jedno pytanie, Jim. Zamae Leo? Przyzna si, e jest sowieckim agentem?
- Jeszcze nie.
- Jeszcze nie - powtrzy Jack, patrzc wymownie na Colbyego. - Jim trzyma go pod
kluczem ju ponad trzy miesice. Jaki czas temu poszedem go odwiedzi i mog was
zapewni, e miejsce, w ktrym przebywa, w niczym nie przypomina luksusowego hotelu.
Gdyby mia si zaama, ju by to zrobi. Bdzie upiera si do upadego, e jest niewinny.
Prdzej zgnije w tym lochu, ni si przyzna.
- Od razu wida, e nigdy nie owilicie na much - wycedzi leniwie Angleton. -
Kiepscy z was wdkarze, co mnie zreszt wcale nie dziwi... Nie starcza wam cierpliwoci.
Zapewniam was, e prdzej czy pniej Kritzky si ugnie. Wszyscy tak kocz. A kiedy to
nastpi, dobierzemy si do prawdziwej yy zota: dowiemy si, co zdradzi wrogowi przez te
wszystkie lata, poznamy tosamo Dziadka i szczegy operacji CHOSTOMIER...
- A co zrobisz, jeli mimo wszystko nie zechce mwi? - zapyta Angletona Jack.
- Nie masz zbyt wiele do wyboru, Jim - wtrci Ebby. - Moesz mu wytoczy proces.
Ale wwczas trzeba bdzie powoa wiadkw i ujawni sekrety Firmy. Moesz te trzyma
go w wizieniu a do mierci, tu jednak mogyby zaistnie pewne komplikacje natury
moralnej i prawnej. Wyobra sobie, e jaki kongresman albo dziennikarz rozgasza wszem
wobec, e CIA doywotnio wizi domniemanego sowieckiego kreta, odmawiajc mu prawa
do uczciwego procesu. Ju widz ten skandal! Afera Watergate to przy tym naruszenie
zakazu parkowania... - Zwrci si do Colbyego. - Wymiana Leo na Mannyego to nieza
gratka dla KGB... Jest szansa, e na to pjd.
Colby z wolna pokrci gow.
 - Bd myla na gos - powiedzia. - Jeeli przekaemy Kritzkyego Sowietom,
zaczn o tym trbi na wszystkie strony. To woda na ich myn... Triumf komunistycznej
propagandy. On nadal bdzie zaprzecza, jakoby kiedykolwiek pracowa dla Rosjan,
opowiada, jak bezprawnie przetrzymywano go w warunkach urgajcych ludzkiej godnoci.
Bdzie wcieky i rozgoryczony... Nic dziwnego, e paajc susznym gniewem, ujawni
wiatu tajemnice, ktre udao mi si zatai przed Kongresem. Zdradzi tosamo naszych
agentw i szczegy biecych operacji, e nie wspomn ju o tych, w ktrych sam
uczestniczy przez dwadziecia trzy lata suby: Iran, Gwatemala, Kuba... - Dostrzeg wyraz
blu na twarzy Ebbyego. - Chciabym, abycie mnie dobrze zrozumieli... W zasadzie nie
jestem przeciwny wymianie jednego z nich na jednego z naszych. Ale przehandlowanie
Kritzkyego odpada.
Ebby wsta i podszed do okna. Colby zacz zbiera swoje papiery.
Jack wbi wzrok w siedzcego naprzeciwko Angletona.
- Jest wiele sposobw, eby obedrze kota ze skry - mrukn pod nosem.
- Masz jaki inny pomys? - zapyta Colby.
- Mam. Znam kogo, kogo moglibymy wymieni za Mannyego.
*
Niezwykle chudy, elegancko ubrany mczyzna okoo pidziesitki znikn w
mskiej toalecie w foyer hotelu Hay-Adams na Szesnastej Ulicy. Odda mocz do jednego z
pisuarw, po czym umy rce i osuszy je papierowym rcznikiem, ktry wrzuci do kosza.
Zdj grube okulary, wyczyci je chusteczk i ostronie zaoy z powrotem. Przyjrza si
sobie w lustrze, poprawi krawat i paznokciem zacz wydubywa resztki jedzenia
spomidzy zbw. Sprztacz, Portorykaczyk, skoczy my podog, zabra szczotk,
szmat i wiadro, a potem wyszed z toalety, zostawiajc mczyzn samego. Ten otworzy
rodkow kabin, stan na muszli klozetowej, sign do rezerwuaru i wyj owinit
prezerwatyw paczuszk. Idc do drzwi, wyrzuci prezerwatyw do kosza z papierowymi
rcznikami, a paczuszk schowa w kieszeni marynarki. Wszedszy do holu, ujrza przed sob
kilku ludzi w ciemnych trzyczciowych garniturach. Jeden z nich postpi krok do przodu i
zamachawszy w powietrzu identyfikatorem ze srebrn odznak, wylegitymowa si jako agent
Sibley z Federalnego Biura ledczego. Inny zrcznym ruchem zaoy mczynie kajdanki.
Stojcy z boku kamerzysta filmowa cae zajcie. W foyer Hay-Adams zebra si spory
tumek gapiw.
- Raymondzie Shelton, jest pan aresztowany pod zarzutem przekazywania obcym
subom wywiadowczym poufnych informacji i dziaalnoci na szkod Stanw
Zjednoczonych Ameryki - oznajmi Sibley.
Shelton, najwyraniej przeraony, wyjka:
- To jaka pomyka...
Agent FBI umiechn si, jakby rozbawiony podobnym przypuszczeniem.
- Mam przyjemno z panem Raymondem W. Sheltonem, zatrudnionym w Agencji
Bezpieczestwa Narodowego?
- Tak, to ja. Ale nie rozumiem...
- Zaraz pan zrozumie.
Sign do kieszeni Sheltona i wyj z niej paczuszk zabran z rezerwuaru w
hotelowej toalecie, otworzy pod okiem kamery i wytrzsn zawarto na st. By tam plik
pisetdolarowych banknotw, cztery malekie kasety na mikrofilmy, czysta kartka papieru
(z ktr Sibley obchodzi si nader ostronie, by nie zatrze znajdujcego si na niej tajnego
tekstu) oraz dwa pudeka zapaek, z wypisanymi odrcznie tabelami jednorazowych kodw.
Inny agent wycign kartk i odczyta dononym gosem: Ma pan prawo zachowa
milczenie. Wszystko, co pan powie, moe zosta wykorzystane przeciwko panu w trakcie
dochodzenia i podczas procesu. Ma pan prawo powoa swego adwokata lub zada
przydzielenia obrocy z urzdu.
- O Boe, Ardyn, co tu si waciwie dzieje? - wyszeptaa do recepcjonisty siwowosa
kobieta.
- To nie do wiary, pani Williams, ale zdaje mi si, e FBI wanie zapao przestpc.
- Pomyle tylko, e tu, w Hay-Adams... Jakie to ekscytujce! - wykrzykna
kobieta. - Bd miaa co opowiada dzieciom, kiedy wrc do Memphis!
*
Gdy wie o znikniciu Mannyego dotara do Langley, dwch jego najbliszych
przyjaci z Sekcji Sowieckiej zjawio si w biurze Nellie, eby j o tym zawiadomi.
Powiedzieli, e Manny, ktry jaki czas temu wyjecha do Moskwy jako turysta, nie wrci
wczoraj wieczorem na kolacj do hotelu Metropol. Dotd nikt nie ma pojcia, co si mogo
sta. Personel ambasady sprawdzi posterunki milicji i szpitale. Jeeli co bdzie wiadomo,
natychmiast dadz jej zna.
Wkrtce potem do Nellie zadzwoni Ebby. Powinna zrozumie, e niewiele jej moe
w tej chwili powiedzie, bo to nie jest rozmowa na telefon. Udao si stwierdzi z ca
pewnoci jedynie to, e Manny nie wrci na noc do hotelu, ale powd jego zniknicia moe
okaza si cakiem niewinny. Uwaasz, e nie ma si czym przejmowa, jeli ley z rozbit
gow w jakiej ciemnej uliczce? - wybuchna Nellie. Boicie si tylko o to, eby go nie
aresztowali! Opanowaa si jednak i dodaa po chwili, e bardzo jej przykro. Wie przecie, e
Ebbyemu te jest ciko. Wszystkim nam jest ciko, Ebby westchn przygnbiony, a w
jego gosie brzmiaa troska. Moe przeniesiesz si do nas na jaki czas, dopki to wszystko
si nie skoczy? - zapyta jeszcze, zanim odoy suchawk.
Tego wieczoru Ebby nie wrci z Langley do domu. Elizabet i Nellie czekay na niego
do drugiej, pijc jedno daiquiri po drugim w ciemnym pokoju, owietlonym jedynie
widmowym blaskiem wczonego telewizora. Na ekranie przesuway si bezgonie sceny
nocnego filmu Pi atwych utworw. Chcc przerwa cisz, Nellie zapytaa matk o Wgry.
Elizabet niechtnie mwia o przeszoci, ale pod wpywem alkoholu rozwiza jej si jzyk.
- Podobno modzi ludzie na uniwersytecie nadal recytuj jego wiersze - powiedziaa.
- Jak dugo bylicie razem? - dopytywaa si Nellie.
Elizabet umiechna si w pmroku.
- Nigdy nie bylimy razem, Arpd i ja. Nasze drogi krzyoway si nieustannie,
najczciej w ku... arliwy i bezwzgldny, by na swj sposb despot, zalepionym
poetyck wizj wolnoci mas. Wolno jednostki - moja wolno - niewiele dla niego
znaczya.
- Zabili go podczas rewolucji.
- To rewolucja go zabia. Swoimi wierszami pchn nard do tragedii. Kiedy zda
sobie z tego spraw, zrobi to, co naleao zrobi: zastrzeli si.
- Mwia mi, e zgin - wyszeptaa Nellie - ale nigdy nie wspominaa, e popeni
samobjstwo. - Jednym haustem wypia resztk drinka ze szklanki i machinalnie zacza ssa
kostk lodu. - Kochaa go? - spytaa.
Elizabet zastanowia si przez chwil.
- Nie pamitam - odrzeka.
- Jak moesz tak mwi? - achna si Nellie. - Jak moesz mwi, e nie pamitasz,
czy kochaa mojego ojca?
- Jestem po prostu szczera. Pewnie wydawao mi si, e przeywam wielk mio...
Ale kiedy zakochaam si w Elliocie, wszystko przestao si dla mnie liczy.
- Gdyby co stao si Mannyemu... - Nellie zaczerpna powietrza i przycisna rce
do piersi, a gdy bl ustpi, dokoczya: - Gdyby co mu si stao, nigdy nie zapomn, jak
bardzo go kocham. Nic... nikt... Niewane, ile czasu upynie. Nigdy nie wyma tego z
pamici.
Elizabet wycigna rce, a Nellie pada jej w objcia. Ciaem dziewczyny wstrzsao
bezgone kanie, po policzkach strumieniem pyny zy.
 Wiadomo o aresztowaniu Mannyego napenia obydwie kobiety ulg. Wiedziay
przynajmniej, e yje. Ebby wpad pod wieczr, ale tylko po to, eby wzi prysznic, ogoli
si i zmieni ubranie, po czym pospieszy z powrotem do Langley. Chcia trzyma rk na
pulsie.
Wreszcie nadeszy dobre wieci. Zadzwoni Jack.
- Chyba si uda - powiedzia do Nellie.
Zakrya doni suchawk.
- Jack uwaa, e bdzie dobrze - szepna do matki.
Elizabet wyrwaa jej suchawk.
- Jeste pewien?
- Bd pewien, kiedy znajdzie si z powrotem po naszej stronie elaznej kurtyny -
odpar. - Ale myl, e to wypali.
Nellie odsuna matk od telefonu.
- Jak chcecie go stamtd wydosta? - zapytaa.
- Tego nie mog ci powiedzie. Musisz uzbroi si w cierpliwo. Spakuj torb i bd
gotowa do podry.
- Gdzie mam jecha?
- Nie zadawaj gupich pyta. Ebby chcia, ebycie wiedziay, e nie siedzimy z
zaoonymi rkami. Jest nadzieja, e uda nam si wycign Mannyego. Pomylaem, e
chciaaby przy tym by.
- O kurcz, pewnie, e bym chciaa. Dziki, Jack.
- Nie ma sprawy.
*
Mga otulaa rzek Hawel na granicy Berlina i Poczdamu, tumic guchy dwik
dzwonw z odlegej wiey kocielnej. Gdy wybia pnoc, siedem dipw i wojskowa
ciarwka z zachlapan botem czerwon gwiazd na drzwiach zatrzymay si po
poczdamskiej stronie mostu Glienicke. Jadcy na przodzie samochd mrugn dwukrotnie
wiatami. Z zachodniego brzegu odpowiedziay mu dwa mrugnicia. Tylna klapa ciarwki
opada z trzaskiem i na szos wyskoczy wysoki, nieco przygarbiony mczyzna w
workowatym ortalionie. Stojcy na poboczu sowiecki pukownik zerkn na podwietlon
tarcz zegarka. Na jego znak do czowieka w paszczu zbliyli si dwaj onierze.
Poprowadzili go w milczeniu na most i zatrzymali si. Dalej musia i sam. Nim przeby
poow drogi, z mgy przed nim wyonia si posta mczyzny w okularach, ktrych grube
szka poyskiway srebrzycie w zimnym wietle staromodnych eliwnych latarni. Porodku
mostu obaj zwolnili kroku. Przystanli na chwil, przypatrujc si sobie nawzajem z
niechtnym zaciekawieniem.
- Znasz rosyjski? - zapyta czowiek w paszczu.
Okularnik, zbity z tropu, spojrza na niego zdziwiony i nerwowo przeczesa wosy
kocistymi palcami.
- Nie.
Czowiek w paszczu umiechn si pod nosem.
- Masz pecha, bo bdziesz si go uczy przez reszt ycia. Kiedy mczyzna w
okularach znalaz si po tamtej stronie mostu, sowiecki pukownik podszed, by go powita.
- Witajcie w wolnym kraju! - zawoa.
- Wprost nie posiadam si z radoci.
Na drugim brzegu rzeki, obok kilku dipw z wygaszonymi wiatami, majaczyy
nieruchome sylwetki dwojga ludzi: drobnej, szczupej dziewczyny i postawnego mczyzny,
ktry obserwowa ca scen przez lornetk.
- W porzdku, to on - powiedzia.
Mczyzna w paszczu szed ku nim coraz spieszniej, dziwnie nierzeczywisty w
widmowym blasku latarni. Dziewczyna wybiega mu naprzeciw.
- To naprawd ty? - wydyszaa, rzucajc mu si w ramiona.
Przylgnli do siebie i dug chwil trwali w milczcym ucisku.
- To naprawd ja.
Mczyzna z lornetk, wzruszony, ucisn mu do.
- Zamaem jedenaste przykazanie - powiedzia czowiek w paszczu.
- To nie twoja wina - odpar ten drugi. - Zwiedli nas. Znaleli wietny pretekst, eby
go cign z rodzin do Moskwy, nie budzc podejrze. Wszystko byo ukartowane i trzeba
przyzna, e rozegrali to po mistrzowsku. Zapewne podejrzewali go ju w Waszyngtonie i
uprzedzili nasz ruch. Niepotrzebnie tam jechae.
- Zgin przeze mnie, tato. Jim Angleton mia racj. Jestem jeszcze zielony.
Spieprzyem spraw...
Wszyscy troje ruszyli w stron dipw.
- Wiem, co czujesz - westchn mczyzna z lornetk. - Przechodziem przez to setki
razy. Musisz pogodzi si z tym, e nasz zawd ma rwnie swoj ciemn stron...
- A s jasne? - wtrcia dziewczyna.
- Owszem, s - odpar. - Wykonujemy brudn robot i na og nam si udaje. Ale nie
za kadym razem... I nie ma na to siy.
 Mga odpyna znad rzeki, a nocne powietrze nabrao jakiej bolesnej ostroci.
- Jest jednak co, co trzyma nas przy yciu i pozwala zachowa zdrowe zmysy -
cign, mwic teraz bardziej do siebie ni do nich. - To przekonanie, e s sprawy, ktrymi
warto si zaj, nawet gdyby miao si je spieprzy.
 9.

SANTA FE, SOBOTA, 12 PADZIERNIKA 1974

We wczesnych godzinach rannych Jack zapa samolot na lotnisku Dullesa. Po

przylocie do Albuquerque wynaj samochd i skierowa si na autostrad midzystanow do
Santa Fe. Stosujc si do mtnych wskazwek Czarnoksinika i zatrzymujc dwa razy na
stacjach benzynowych, eby spyta o drog, po mniej wicej godzinie jazdy dotar do osiedla
Ogrody Edenu, usytuowanego na wschd od miasta, na skraju pola golfowego. Wielki
billboard przed bram reklamowa to miejsce jako raj na ziemi, zapewne zgodnie z wizj
inwestora, Jack ywi jednak uzasadnione podejrzenia, e inwestor sam tutaj nie mieszka.
Cwaniak! Rozlegy kompleks blokw z mieszkaniami wasnociowymi oraz bliniakw
zbudowanych z podrabianej na adobe38 cegy, przylepionych do siebie pod dziwnym ktem,
otoczony by wysokim parkanem ze stalowej siatki, zwieczonym drutem kolczastym z
demobilu, aby odseparowa mieszkacw od Latynosw z pobliskiej kolonii Espaola.
Jack nie zdziwiby si wcale, gdyby za ogrodzeniem, pod pasem sztucznej murawy, byo pole
minowe. Uzbrojony ochroniarz w ciemnych okularach dokadnie sprawdzi tosamo gocia.
- Mister Torriti prosi, eby przekaza panu, e midzy jedenast a czwart mona go
znale w klubie golfowym - powiedzia, odhaczajc nazwisko Jacka na licie.
Kierujc si wskazwkami wartownika, Jack kluczy jaki czas w pltaninie wskich
uliczek o nazwach upamitniajcych dawno zmare gwiazdy filmu, min boisko, a potem
basen w ksztacie nerki, zapewne najbardziej wraliwego narzdu inwestora.
- Na mio bosk, Harv, nie wiedziaem, e grywasz w golfa! - wykrzykn Jack, gdy
odnalaz wreszcie Czarnoksinika, ktry siedzia samotnie przy barze, sczc z wolna
szkock z lodem.
- Bo nie grywam - odpar Torriti; ucisn pulchnymi palcami do swego Ucznia i
poufale poklepa go po ramieniu. - Pijam w klubach golfowych. Odgrnie wpisuj na list
czonkw kadego, kto tu kupi mieszkanie. A czonkowie maj zniki przez cay dzie. I ca
noc.
Zamwi dla Jacka podwjn szkock, nie zapominajc przy tym o sobie. Wzili
szklanki i talerzyk oliwek i przenieli si do ustronnego boksu na samym kocu pustego o tej
porze baru.
- Gdzie wszystkich wymioto?
 - Graj w golfa. - Torriti wyszczerzy zby. - Tylko ja nie mam tu kijw. Jedyny na
caym osiedlu. - Machn rk w stron budynku na przeciwlegym brzegu basenu w ksztacie
nerki. - To dom emeryta, Jack. Darmowa suba, pokojwki, posiki na zamwienie z
klubowej kuchni... Kiedy cieknie kran, zota rczka puka do twoich drzwi, zanim zdysz
odoy suchawk. Mieszka tu kilku goci z Langley. W kady poniedziaek wieczorem
spotykamy si na partyjce pokera. Tylko ludzie z Firmy. Sami swoi.
- A poza tym, co porabiasz na tym zadupiu?
- Nie uwierzysz, jak ci powiem.
- Zobaczymy.
- Czytam powieci szpiegowskie. Wanie wczoraj jedn skoczyem... Zdrada A. J.
Lewintera39.
- I...?
- I nie bya taka za, biorc wszystko pod uwag.
- To znaczy co?
- e wiemy, jak to jest naprawd.
- Czytae Ze miertelnego zimna Johna Le Carre?
Czarnoksinik parskn z pogard.
- Jak przeczytaem, e szpiedzy to ludzie, ktrzy z nudw bawi si w Indian i
kowbojw, wyrwaem kilka stron i spuciem z wod w sedesie. Stek bzdur! A co u ciebie,
chopie? Jak leci?
- Nie narzekam - odpar Jack.
- To co ci sprowadza do Santa Fe? Nie mw mi, e akurat przejedae i chciae
pogada. Nie kupuj tego.
Jack si rozemia.
- Chciaem zobaczy, jak wiedzie si na emeryturze najwikszej szyszce z berliskiej
bazy.
W zaczerwienionych oczach Torritiego zamigotay iskierki rozbawienia, jakby
usysza dobry dowcip.
- Akurat! Co jeszcze?
- Czytujesz gazety?
- Nie musz. Dzienniki rozdmuchuj kady drobiazg, dotyczcy mojej byej firmy.
Ale i bez tego jestem na bieco. Jeden z kumpli od pokera donosi mi o wszystkim. -

38
Cega suszona na socu (hiszp.).
39
The Defection of A.J. Lewinter, jedna z wczeniejszych powieci Roberta Littella.
Wyowi ze szklanki kostk lodu i potar ni powieki. - Syszaem o tym gociu z NSA,
ktrego wymienilicie za jednego z naszych, jeli o to ci chodzi. W gazetach napisali, e to
jaka potka, ale ja nie urodziem si wczoraj.
Jack pochyli si do przodu i ciszy gos.
- To analityk redniego szczebla, zajmujcy si przechwytywaniem sowieckich
depesz...
- Czyli Ruscy wiedzieli, co przechwytywalimy... A to oznacza, e podsyali nam
samo gwno.
Jack pocign yk szkockiej. Zastanawia si, czy Czarnoksinik zamie si i zamwi
na lunch co oprcz napojw wyskokowych.
- Ale nie wiedzieli, e my wiemy. Teraz ju wiedz.
- Jak do niego doszlicie?
- Mielimy klienta w sowieckiej ambasadzie. Chcia przej na nasz stron, ale
namwilimy go, eby szpiegowa dla nas na miejscu, dopki jego suba nie dobiegnie
koca. Da nam cynk na kreta w NSA i opowiedzia kilka historyjek, ktre doprowadziy Jima
Angletona do SASZY.
Czarnoksinik pokiwa gow. Najwyraniej by pod wraeniem.
- To gdzie problem?
- Dlaczego uwaasz, e jest jaki problem?
- Nie byoby ci tutaj, gdyby wszystko grao.
- Faktycznie, jest co, co mi nie daje spokoju. Wierz w twj nos, Harveyu. Wic
pomylaem sobie, e we dwch jako to rozgryziemy.
- Moe.
- Jak ju powiedziaem, Angleton, opierajc si na tych zeznaniach, ustali tosamo
SASZY. Podobno i tak ju go mia na widelcu, to bya tylko kwestia czasu, a informacje
naszego klienta po prostu przyspieszyy proces, bo dziki nim dao si zawzi krg
podejrzanych do dwch, trzech osb. Tak przynajmniej twierdzi Matka.
- Czuj, e zaraz walniesz z grubej rury...
Jack ciszy gos do ledwie syszalnego szeptu.
- To Kritzky. Leo Kritzky.
Torriti cicho gwizdn.
- Szef Sekcji Sowieckiej! Jezu, to to powtrka z Kima Philbyego... Tyle e tym
razem u nas!
- Angleton trzyma go u siebie ju cztery miesice. Daje mu niezy wycisk, ale dotd
nie udao mu si go zama. Leo twierdzi, e jest niewinny, a Angleton nie potrafi mu
udowodni, e kamie.
- Jak dla mnie, chopie, sprawa jest oczywista... Wszystko zaley od tej waszej
wtyczki w sowieckiej ambasadzie. Podczcie go do wariografu. Jeeli mwi prawd - Torriti
wzruszy ramionami, opitymi sportow marynark w krzykliw krat - zlikwidujcie SASZ
i...
- Nie moemy mu zrobi testu wykrywaczem kamstw - przerwa Jack i opowiedzia,
jak ona Kukuszkina wyjechaa nage z creczk do Moskwy, eby czuwa przy umierajcym
ojcu, a sam Kukuszkin doczy do nich dzie pniej.
- I co z tym ojcem? Umar?
- O ile nam wiadomo, to tak. By pogrzeb i nekrologi w gazetach...
Torriti lekcewaco machn rk.
- Te na to wpadlimy, Harv. Wysalimy do Moskwy oficera, ktry tutaj prowadzi
Kukuszkina. Mia si z nim spotka i wyjani spraw.
- Bez przykrywki dyplomatycznej.
- Bez przykrywki - przyzna Jack.
- Aresztowali go. Przyzna si, e jest z CIA. A potem wymienilicie go na kreta z
NSA.
Jack ponuro patrzy w swoj szklank.
- Kto by tym oficerem?
- Syn Ebbyego, Manny.
Torriti skrzywi si.
- Nigdy nie lubiem tego Ebbitta... Niewane... Co mody powiedzia, kiedy wrci?
- By na procesie Kukuszkina. Sysza jego zeznania. I werdykt. Kukuszkin odwiedzi
go w celi. Prosi, eby Manny si przyzna, e jest z CIA. Chcia ocali swoj rodzin.
Dlatego chopak si zama... Zrobi to, eby zostawili w spokoju tamt kobiet i jej dziecko.
Tej samej nocy sysza, jak pod jego oknem rozstrzelano Kukuszkina...
- Skd mia pewno, e to on?
- Kukuszkin krzykn tu przed mierci. Manny rozpozna jego gos.
Czarnoksinik u przez chwil oliwk, wyplu pestk i wrzuci j do popielniczki.
- Co ci trapi, synu?
- odek. Jestem godny.
Torriti odwrci si do Latynoski siedzcej na stoku za kas.
 - Dos BLT sobre tostado, kotku! - zawoa. - Dos cervezas tambin40.
- Nie wiedziaem, e znasz hiszpaski, Harveyu - powiedzia Jack.
- Bo nie znam. Powiesz mi wreszcie, co ci gnbi?
Jack bawi si chwil solniczk, obracajc j w palcach.
- Leo Kritzky i ja bardzo si przyjanilimy, Harv. Mieszkalimy razem w Yale. Jest
ojcem chrzestnym mojego syna... Na mio bosk! Widzisz, odwiedziem go w tej czarnej
dziurze Angletona. Matka kae mu pi wod z klozetu.
Czarnoksinik nie widzia w tym nic zego.
- I co z tego?
- Po pierwsze, Leo jeszcze si nie zama. Pokazaem mu wyjcie, przekonywaem, e
wcale nie musi spdzi w wizieniu reszty ycia. Powiedzia, ebym si odpierdoli.
- Wziwszy pod uwag, e stracie mas czasu i forsy, eby tu przyjecha, mniemam,
e jest i po drugie...
- Po drugie, Leo powiedzia co, co od tamtej pory nie daje mi spokoju. By absolutnie
pewien, e nasz klient nie przejdzie testu wariografem. - Jack zapatrzy si w okno, starajc
si wiernie powtrzy sowa przyjaciela. - Uwaa, e Kukuszkin zginie pod koami
samochodu albo napadnity w jakiej ciemnej uliczce, albo te zostanie wezwany do kraju
pod bye pretekstem. Ale nigdy nie podczymy go do wykrywacza kamstw, bo nigdy nie
przejdzie na nasz stron, a nie przejdzie na nasz stron, bo to faszywy zbieg, podstawiony
po to, eby Angleton uwierzy, e SASZA to Kritzky, co odcignie uwag Firmy od
prawdziwego kreta. I wszystko potoczyo si dokadnie tak, jak przepowiedzia Leo.
- Wasz klient nie przeszed testu, bo pojecha do Moskwy na pogrzeb. A potem zosta
aresztowany, skazany i stracony.
- Co o tym mylisz, Harveyu?
- Co ja myl? - Torriti zastanawia si przez chwil. Potem zapa si za nos. - Myl,
e co mi tu mierdzi.
- Ja te tak sdz.
- Wiem. Inaczej by tu nie przyjeda.
- Co robi? Jak si do tego zabra?
Latynoska kelnerka pchna wahadowe drzwi kuchni, niosc tac. Postawia talerz z
kanapkami i piwo na stoliku. Kiedy odesza, Torriti pocign yk.

40
Dwie grzanki BLT i dwa piwa (hiszp.). BLT (ang. Bacon, Lettuce and Tomato) - popularna w USA
kanapka z bekonem, saat i pomidorem.
 - Nie ma to jak zala robaka - powiedzia, ocierajc usta rkawem. - A wracajc do
twojej sprawy... Zrb to, co zrobiem ja, kiedy stanem pod cian, jak tropiem Philbyego.
- Czyli?
- Czyli skontaktuj si z Rabbim i zwierz mu si ze swoich kopotw.
- Nie wiedziaem, e Ezra Ben Ezra jeszcze yje.
- I jest cakiem wawy. Pracuje w kryjwce Mosadu na przedmieciach Tel Awiwu.
Widziaem si z nim osiem miesicy temu, kiedy bawi przejazdem w Waszyngtonie.
Spotkalimy si w Albuquerque. Chcia zasign u mnie jzyka... Nie wiem, po co...
przecie ju wyszedem z obiegu. - Czarnoksinik wgryz si w kanapk, a potem wzi
dugopis i na paczce zapaek z reklam Ogrodw Edenu zapisa adres i zastrzeony numer
telefonu. - Dam ci rad. Niegrzecznie jest i do kogo z pustymi rkami.
- Co mam przynie?
- Informacje. I nie zapomnij powiedzie mu szalom od Czarnoksinika, kiedy si
spotkacie.
- Nie ma sprawy, Harv.
*
Poudniowe lewantyskie soce palio Jacka w kark, gdy kluczy pomidzy
straganami w pooonej na pnocy Jaffy dzielnicy Newej Cedek, kolonii podupadych
domkw z przeomu wiekw, kiedy to pierwsi ydowscy rolnicy osiedli na wydmach, ktre
pniej przeksztaciy si w Tel Awiw. Zdj marynark, podwin rkawy mokrej od potu
koszuli i ponownie zerkn na adres, zapisany przez Czarnoksinika na pudeku zapaek, po
czym raz jeszcze bezradnie rozejrza si dokoa w nadziei, e przypadkiem dostrzee na
jakim budynku numer lub choby nazw ulicy.
- Pan pewnie te nie zna angielskiego? - zapyta bez wikszego przekonania brodatego
przekupnia, sprzedajcego z wzka falafele.
- Skoro uwaa pan, e nie znam angielskiego - odburkn mczyzna - to po co pyta?
Angielski znam. Rosyjski te. A do tego turecki, grecki i rumuski. Ten ostatni na tyle, e w
Bugarii mgbym uchodzi za mieszkaca Transylwanii. Podczas wojny uratowao mi to
ycie. Niemiecki te znam, ale poprosiem ha-Szema, niech bdzie bogosawiony, eby mnie
zdrowo waln, jeli wypowiem cho jedno sowo w tym jzyku. No i jeszcze jidysz, i
hebrajski, oczywicie.
- Szukam ulicy Szabazi siedemnacie, ale nie widz adnych numerw na domach.
- Chciabym mie taki wzrok - zauway sprzedawca falafeli - eby z tej odlegoci
dostrzec, e nie ma tam adnych numerw! - Wskaza wydatnym nosem jeden z domw. -
Numer siedemnacie to ten betonowy bunkier w stylu Bauhaus, z antykwariatem na parterze.
O tam, obok krawca.
- Dziki.
- To ja dzikuj, mister. Na drugi raz niech pan lepiej ocenia Izraelitw.
Kiedy Jack pchn drzwi ksigarni, siedzca za kontuarem kruczowosa pikno,
ktrej widok zapiera dech w piersiach, obrzucia go obojtnym spojrzeniem.
- Potrzebuj pomocy - wysapa.
- Wszyscy jej potrzebujemy - odpara. - Ale nie kady chce si do tego przyzna.
Jack rzuci szybkie spojrzenie na staruszka, szperajcego po pkach z angielskimi
ksikami na tyach sklepu, po czym znowu zwrci si do kobiety:
- Powiedziano mi, e pod tym adresem mog znale Ezr Ben Ezr.
- Kto tak panu powiedzia?
- Ezra Ben Ezra, kiedy zadzwoniem do niego z Ameryki, z USA. Chyba syszaa pani
o USA?
- A wic to pan jest Uczniem Czarnoksinika?
- Tak, to ja.
W jej wielkich, ciemnych oczach zamigotay iskierki rozbawienia.
- Nie za stary pan na Ucznia? W paskim wieku ju dawno powinien pan by
Czarnoksinikiem. Prosz, Rabbi czeka na pana.
To mwic, nacisna guzik pod lad. Fragment ciany pomidzy dwoma rzdami
pek przesun si powoli, ukazujc wskie betonowe schodki, prowadzce bezporednio na
ostatnie pitro budynku. Na grze Jack natkn si na krtko ostrzyonego, ponurego
modzieca w brudnym, przepoconym garniturze, zajtego rozkadaniem uzi na czci
pierwsze. Chopak przytkn do ust nadgarstek i wymamrota co pod nosem, a potem przez
chwil sucha odpowiedzi z ukrytego za uchem goniczka. Drzwi za jego plecami otworzyy
si i Jack wszed do przestronnego pokoju o wybetonowanych cianach, z wskimi szparkami
zamiast okien. Rabbi, ktremu wanie stukna szedziesitka, cho wyglda przynajmniej
o dziesi lat starzej, podnis si z trudem zza biurka i pokutyka o lasce, eby powita
gocia.
- Nasze drogi spotkay si ju kiedy w Berlinie - oznajmi.
- Pochlebia mi, e pan mnie pamita - odpar Jack.
Ben Ezra wskaza mu lask skrzan sof na metalowych nkach, a sam ostronie
usiad na elaznym krzeseku z prostym oparciem.
- Szczerze mwic, nie pamitam ju ludzkich twarzy tak jak dawniej, ale nigdy nie
zapominam oddanej komu przysugi. Prowadzie Niemca z NRD, kryptonim SNAJPER,
ktrym okaza si profesor fizyki teoretycznej Lffler. Ha, widz po twojej minie, e trafiem
w czuy punkt. A raczej w sedno, co? Lffler le skoczy, o ile mnie pami nie myli, co
ostatnio czasem mi si zdarza. Wasza czniczka, TCZA czy jak jej tam, te nie wysza na
tym najlepiej. - Potrzsn ze smutkiem gow. - Dzisiaj modzi ludzie ju nie pamitaj, e
Berlin by wtedy polem bitwy.
- Wielu z nas polego po obu stronach elaznej kurtyny - przytakn Jack. - W
Niemczech ubiera si pan inaczej...
Ben Ezra skin z wolna podbrdkiem.
- Kiedy przebywam poza krajem, staram si wyglda jak pobony yd: rytualne
pejsy, jarmuka, i tak dalej... To co w rodzaju kamuflau. Tu, w Izraelu, ubieram si jak
osoba wiecka, std ten garnitur. Napijesz si wieego soku z mango? A moe jogurtu albo
mroonej herbaty z lodem?
- Herbata z lodem, czemu nie?
- Czemu nie? - powtrzy za nim Ben Ezra. - Dwie herbaty z lodem - rykn w stron
ssiedniego pokoju, gdzie przy kuchennym stole siedziao kilka osb. Z gbi dochodzio
monotonne terkotanie dwch dalekopisw. Rabbi obrzuci Amerykanina przenikliwym
spojrzeniem ciemnych, inteligentnych oczu. - A wic co ci sprowadza do Ziemi Obiecanej,
mister Jack?
- Przeczucie.
- To ju wiem. Czarnoksinik zadzwoni tu z Ameryki na mj koszt i powiedzia, e
jeli kto do mnie przyjdzie i bdzie si podawa za ciebie, to bdziesz ty. - Rabbi umiechn
si obudnie. - Harvey i ja dbamy o wasne tyki... wzajemnie. Powiedzia, e wdepne w
kbowisko mij.
Ciemnoskra moda Etiopka w kusej mini i wojskowej bluzie ze miaym dekoltem w
ksztacie litery V postawia na szklanym blacie podrcznego stolika dwie szklanki mroonej
herbaty, ozdobione plasterkami pomaraczy i wypenione po brzegi dzwonicymi kostkami
lodu. Powiedziaa co po hebrajsku i postukaa smukym czarnym palcem w szkieko
malekiego zegarka.
Ben Ezra podrapa si w zamyleniu po zaronitej szczecin brodzie.
- Lama lo? - odpowiedzia, po czym woy do ust plasterek pomaraczy i zacz go
u, wysysajc sok. - To jak, opowiesz Rabbiemu, co ci trapi? - zwrci si do Jacka.
Amerykanin zastanawia si, czy Ben Ezra nagrywa t rozmow. Jego kariera
skoczyaby si nader gwatownie, gdyby Rabbi puci tam Angletonowi, ktry zajmowa
si wspprac z Mosadem i do tej pory mia tam dobre ukady.
Rabbi spostrzeg jego wahanie.
- Nie wiesz, czy powiniene podzieli si ze mn swoimi informacjami. Miewam
podobne skrupuy. Jeli wolisz, moemy odoy nasz pogawdk...
Nagle Jackowi stan przed oczyma Leo Kritzky: cynowym kubkiem czerpa wod z
muszli klozetowej i pi. W uszach zabrzmia mu ochrypy, wyzywajcy gos: Odpierdol si,
Jack! Co mi tam, pomyla. Skoro zaszedem ju tak daleko... I zacz opowiada Rabbiemu
o zdradzie Siergieja Klimowa alias Kukuszkina.
- Kiedy niespodziewanie wezwali go do Rosji, wysalimy tam kogo, kto mia si z
nim skontaktowa...
- Kapuj - przerwa mu Rabbi. - Teraz ju wiem, co robi w Moskwie ten czubek bez
dyplomatycznej przykrywki... Jeden z waszych zosta aresztowany, Klimow-Kukuszkin
skazany i stracony, a wy, na Glienicke Brcke, wymienilicie aresztanta na kreta z NSA. -
Podnis do ust szklank mroonej herbaty. - Wypijmy, zanim zrobi si ciepa... L chaim! Za
ycie! - powiedzia i gono siorbn. - Podejrzewasz, e to wszystko lipa, tak? Proces,
egzekucja...
- Nie zdylimy zrobi mu testu wariografem - przypomnia Jack.
- Ale co ja mam z tym wsplnego? Czego ode mnie oczekujesz?
- Angleton jest przekonany, e Kukuszkin naprawd zgin, a jego historyjki s
autentyczne. Wy macie w Zwizku Radzieckim tylu swoich ludzi, e my moemy tylko o tym
pomarzy. Pomylaem, e moglibycie przeprowadzi wasne ledztwo. Jeeli Kukuszkin
istotnie zosta stracony, to gdzie powinien by jego grb i nieutulona w alu rodzina, ledwo
wica koniec z kocem.
- A jeli nie zosta stracony, jeli to wszystko zainscenizowano, to gdzie powinien
by Klimow-Kukuszkin we wasnej osobie.
- Wanie.
- Od czego naleaoby zacz? Daj mi jaki trop.
- Zanim ich aresztowano, Kukuszkin wygada si, e po powrocie do Moskwy
zamieszka w hotelu KGB.
Rabbi przymkn pomarszczone powieki, jakby usiowa co sobie przypomnie.
- To by by Aleksiejewski, na tyach wizienia, przy ulicy Maa ubianka. Popraw
mnie, jeeli jestem w bdzie, ale zdaje mi si, e przyniose ze sob fotografie tego
Klimowa-Kukuszkina, jego ony i crki.
Jack sign do kieszonki na piersi i wyj kopert.
 - To s kopie formularzy z Departamentu Stanu, wypeniane przez zagranicznych
dyplomatw po przyjedzie do Waszyngtonu. Dla porwnania dorzuciem kilka zdj z
kartoteki FBI. Jeli wasi ludzie co znajd, potrafi si odwdziczy.
Ben Ezra otworzy oczy i utkwi wzrok w Amerykanina.
- Jak bardzo?
- Syszaem, e jednym z najzacieklej poszukiwanych przez Mosad nazistw jest
niejaki Klaus Barbie...
Gos Rabbiego zabrzmia teraz jak zowrogie warknicie.
- By szefem gestapo w Lyonie podczas wojny... Wiele tysicy ydw, dzieciakw,
kobiet, starcw, niewinnych ludzi, trafio przez niego do obozw mierci. Tu po wojnie
Rzenik Lyonu, jak go tutaj nazywamy, pracowa dla armii USA w Niemczech. Wymkn si
naszym agentom, wyjecha z Europy... Nie wiemy dokd. Na razie.
- Wpady mi w rce akta, w ktrych przewijaa si nazwa pewnego kraju w Ameryce
Poudniowej...
Rabbi opar si ciko na lasce i wsta.
- A moe tak, po starej znajomoci, daby drobn zaliczk za usugi, ktre masz u
mnie jak w banku?
Jack podnis si rwnie.
- Barbie jest w Boliwii.
Ben Ezra wycign z kieszeni kartk i dugopis i poda Jackowi.
- Napisz, prosz, prywatny numer telefonu, pod ktrym mona ci znale w
Waszyngtonie, mister Jack. Bdziemy w kontakcie.
*
Nieco po pnocy szczupa siwa kobieta, ubrana w sprane jedwabne uzbeckie spodnie
i dug do kostek spdnic, wtoczya wzek ze rodkami czystoci przez podwjne drzwi,
wiodce do foyer hotelu Aleksiejewski. Oprnia popielniczki, wyrzucajc ich zawarto
do plastikowego kuba, wytara je do czysta wilgotn ciereczk, ustawia krzesa wok
stolikw, wymienia poplamione lub podarte karty menu z deserami, wypolerowaa cienne
lustra. Wiszcym u paska kluczykiem otworzya szafk i wyja z niej stary szwedzki
elektroluks. Podczya go do gniazdka i zacza odkurza wytarte dywany, przykrywajce
podog w holu. Posuwaa si powoli w stron recepcji. Portier z nocnej zmiany, staruszek,
ktry w ten sposb dorabia sobie do emerytury, wychodzi zwykle do toalety na papierosa,
kiedy Uzbeczka sprztaa za jego lad. Kiedy zostaa sama, zacza grzeba w stojcym za
kontuarem drewnianym koszu z napisem Poczta. Bez trudu odnalaza niewielk pask
paczk; powiedziano jej, e bdzie owinita w brzowy papier i przewizana tym
sznurkiem. Przesyka, przyniesiona przez kuriera zbyt pno, eby mona j byo odesa
jeszcze tego samego dnia, przeznaczona bya dla Jeleny Antonownej Klimowej, ktra
niedawno wyprowadzia si z hotelu Aleksiejewski. W lewym dolnym rogu widniaa
odrczna notatka: Pierieslitie adriesatu - dorczy do adresata. Pracownik z dziennej
zmiany przekreli sowa hotel Aleksiejewski i dopisa adres kamienicy na osiedlu przy
stacji metra Cystijeprudnii. Sprztaczka schowaa paczk pod fartuch i wrcia do odkurzania.
Kiedy nazajutrz o smej rano wychodzia z pracy, zabraa j ze sob i zaniosa do
prowadzonego przez braci Oroww sklepiku z ciuchami, mieszczcego si w zauku na
tyach Arbatu. To wanie starszy z braci, Mandel Orow, przebrany w ciemny garnitur i
czarny paszcz przeciwdeszczowy, dostarczy przesyk do hotelu poprzedniego popoudnia.
Mandel, zadowolony, e plan si powid, wzi swoj teczk i pojecha metrem na
Cystijeprudnii, a potem spacerkiem powdrowa pod wypisany na paczce adres przy ulicy
Ogrodna 12. Usiad na awce na pobliskim skwerku, naprzeciw wejcia, wyj z teczki
ksik i na kilka godzin pogry si w lekturze. Cigle kto wchodzi i wychodzi, ale nikt
nie przypomina z wygldu Klimowa-Kukuszkina ani jego ony Jeleny, ani ich crki
Ludmiy. Gdy zaczo si ciemnia, Mandela zastpi jego brat, Baruch, ktry spacerowa po
okolicy, pki nie mina dziesita, kiedy to, skostniay z zimna, da w kocu za wygran.
Przez kilka dni bracia zmieniali si na posterunku, obserwujc kamienic pod numerem 12,
ale dopiero czwartego dnia rano ich cierpliwo zostaa nagrodzona. Przed wejciem
zatrzyma si zi z szoferem. Z samochodu wysiad mczyzna o dugich, jakby spowiaych,
jasnych wosach, kwadratowych ramionach i krpej sylwetce zapanika. Wyj klucz,
otworzy drzwi i znikn we wntrzu domu. Trzy kwadranse pniej pojawi si znowu, w
towarzystwie niskiej, przysadzistej kobiety o krtko ostrzyonych, przyprszonych siwizn
wosach. Rozmawiali przez chwil na chodniku, a potem z bramy wybiega do nich chuda,
mniej wicej omioletnia dziewczynka. Rodzice, rozemiani, przytulili j do siebie.
Na skwerku Mandel Orow otworzy teczk i zwolni migawk
zachodnioniemieckiego aparatu Robot Star II, ukrytego pod klap.
 10.

WASZYNGTON, DC, CZWARTEK, 21 LISTOPADA 1974

Drzewa giy si w ostrych jak brzytwa podmuchach wiatru znad Chesapeake,

olbrzymie fale rozbijay si o brzeg. Leo Kritzky obserwowa ten bunt natury przez podwjne
okno swojego pokoju na drugim pitrze prywatnego sanatorium. Adelle parzya kaw na
elektrycznej kuchence.
- Wygldasz duo lepiej - mwia, krojc ciasto bananowe, ktre sama upieka; podaa
mu kawaek. - Z kadym dniem wida popraw.
- Nic dziwnego. Gorzej ju by nie mogo - odpar Leo.
- Powiesz mi wreszcie, co si z tob dziao? - zapytaa, odwrcona do niego plecami.
- Mwiem ci ju setki razy - powiedzia Leo. - Nie mog.
Adelle odwrcia si i spojrzaa mu prosto w oczy. Ona rwnie cierpiaa, ale jako
nikt si tym nie przejmowa.
- Kongres przegosowa dzisiaj weto prezydenta Forda i przyj ustaw o swobodnym
dostpie do informacji - odezwaa si gosem schrypnitym od tumionego gniewu. - A to
znaczy, e kady obywatel moe teraz pozwa CIA do sdu i zada wyjanie. Ale mj
m znika gdzie bez sowa na cztery miesice z okadem, a potem zjawia si nagle w domu,
ot tak sobie, przy czym wyglda, jakby wrci z wojny japoskiej, i nikt - ani ty, ani aden z
twoich kumpli od brudnej roboty - nie zajknie si nawet, co si z tob dziao.
- Tak ju musi by, Adelle. - Leo wzruszy ramionami.
Z tego, co mwi jej Jack - i z tego, czego jej nie powiedzia - Adelle domylia si, e
za wszystkim staa Firma.
- Nie moesz pozwoli, eby im to uszo na sucho - szepna.
Leo wyglda przez okno, z podziwem patrzc na drzewa, ktre nie amay si, cho
wicher przygina je a do ziemi. Jego te prbowali zama i te si nie da. Byy dni, kiedy
ledwo opiera si pokusie, by podpisa zeznanie, ktre Angleton kad przed nim na stole
podczas przesucha, a tamtego ranka, gdy natkn si na martwe ciako sfinksa
syberyjskiego, mia ochot i sobie odebra ycie. I zrobiby to, gdyby tylko wiedzia jak.
Upyn dokadnie miesic od dnia, w ktrym w jego celi zjawili si Jack i Ebby w
towarzystwie lekarza i pielgniarki. Przyszli, eby go uwolni.
- Zostae zrehabilitowany, stary - powiedzia Jack, jkajc si ze wzruszenia. -
Angleton... my wszyscy... popenilimy straszny bd.
 Ebby z trudem powstrzymywa zy i odwrci gow, kiedy doktor bada Leo. Wosy
winia, a raczej to, co zostao z jego bujnej czupryny, poszarzay, przyprszone
przedwczesn siwizn, zapadnite, podkrone oczy byszczay gorczk, skra na brzuchu i
nogach uszczya si od egzemy.
- Czy to kwatera gestapo? - zapyta cierpko lekarz, mierzc cinienie. Z plastikowej
apteczki wyj kojc ma i napj witaminowy, ktry Leo zacz sczy przez somk
maymi ykami. - Co wy z nim, na mio bosk, wyrabialicie?
Kritzky odpowiedzia za nich.
- Chronili Firm przed wrogiem - wyszepta. - Wanie przekonali si, e tym
wrogiem nie jestem ja.
- Pomylilimy si - przyzna ze skruch Ebby. - Sprbujemy ci to jako wynagrodzi.
Uczepiony rkawa marynarki Jacka, Leo czeka na pielgniark, ktra posza po
wzek.
- Jak do tego doszlicie? - zapyta.
- To ty do tego doszede - odpar Jack. - Przewidziae, e Kukuszkin nigdy nie
przejdzie testu wariografem. I nie przeszed. Tak jak przypuszczae, Rosjanie cignli go do
Moskwy pod pierwszym lepszym pretekstem. Tam go aresztowali. Odby si proces, a potem
egzekucja. Tyle e wszystko byo sfingowane. Nasz klient yje i ma si dobrze, a to znaczy,
e jego historyjki byy wyssane z palca. Z jakich powodw chcieli, eby Angleton myla, e
to ty jeste SASZ.
- Chcieli odwrci jego uwag od prawdziwego kreta - podsun Leo.
- Nie widz innego wyjanienia - powiedzia Jack.
- Co na to Angleton? Czy przyzna chocia...
- Jego dni s policzone. Colby proponuje mu stanowisko szefa jakiej zagranicznej
placwki, eby pozby si go z Waszyngtonu. Tymczasem on zbami i pazurami broni
swojego stoka w kontrwywiadzie. Zwiera szyki, ale wok niego robi si pusto. A dyrekcja
nie ma odwagi, eby go po prostu wywali.
- To nie bya wina Angletona - powiedzia Leo.
Ta wielkoduszno wyprowadzia Ebbyego z rwnowagi.
- Jak moesz?! Po tym, co ci zrobi... Kto jak kto, ale ty...
- Sam mi mwie, Eb, e s sprawy, ktrymi warto si zaj, nawet gdyby miao si
je spieprzy. Powtarzae to do znudzenia. Kontrwywiadem nie mona kierowa w biaych
rkawiczkach. To brudna robota. Pomyki s nieuniknione, najwaniejsze to nie ba si ich
popenia...
 Jack i Ebby pomogli mu wsta. Zanim pozwoli si wyprowadzi z celi, podszed do
stojcego w rogu klozetu i wyj ukrytego za rur trupka my.
- Gdyby jeszcze troch wytrzymaa - wyszepta - wyleciaaby na wolno.
Teraz, w pokoju na drugim pitrze prywatnego sanatorium, Adelle napenia dwie
filianki gorc kaw. Przysuna krzeso do okna i usiada obok ma.
- Nie chciaam ci suszy gowy, zanim dojdziesz do siebie - zacza - ale myl, e
powinnimy porozmawia...
- O czym?
- O twoim postpowaniu. Jack wygada si przede mn, e adwokaci zaproponowali ci
odszkodowanie.
- Jack powinien trzyma jzyk za zbami.
- Jack... wszyscy zreszt... s zaskoczeni twoj postaw. Podobno zrzeke si
wszelkich roszcze do rekompensaty finansowej...
- W kadej bitwie onierze odnosz rany, a nawet gin od bratnich kul, lecz jako
nigdy nie syszaem, eby ktrykolwiek z nich zaskary potem rzd swego kraju.
- Nie jestemy na wojnie, Leo...
- Nieprawda, Adelle. Przecie sama kiedy blisko wsppracowaa z Lyndonem
Johnsonem i dobrze wiesz, e tam, na grze, toczy si prawdziwa wojna. Dostaem od
swoich, to si zdarza. Jak tylko wydobrzej, wracam na pole bitwy.
Adelle z niedowierzaniem potrzsna gow.
- Po tym, przez co przeszede, po tym, co ci zrobili... po tym, przez co przeszam tu z
dziemi... ty wci nie chcesz odej z Firmy.
Wyjrzaa przez okno.
- Niedaleko std spdzilimy nasz miesic miodowy - odezwaa si po chwili.
Leo zdoby si na melancholijny umiech.
- Ogldalimy wschd soca nad zatok Chesapeake...
- Wok nas zawsze krya mier. W pewien sposb to ona nas poczya.
Poznalimy si, kiedy zdechy nasze ukochane zwierzta: mj kot i twj pies.
Postanowilimy, e zostawimy to za sob, i ruszylimy razem przez ycie. - Gos jej si
zaama. - Wszystko stao si tak nagle... ojciec by umierajcy... ty znikne bez ladu. Nie
mogam spa, Leo... Nie spaam po caych nocach, zastanawiaam si, czy wci yjesz, czy
ci jeszcze kiedy zobacz. Przez te wszystkie noce, przez te wszystkie tygodnie czuam, e
mier czai si tu za moimi plecami. Tak duej by nie moe, Leo. Musisz wybiera...
- Adelle, ta rozmowa to jaka straszna pomyka. Reagujesz zbyt emocjonalnie.
Odczekajmy troch...
- Nie mona mie wszystkiego, Leo. Albo Firma, albo ja.
- Nie rb tego, prosz.
- Ju podjam decyzj - oznajmia. - Od dawna chciaam poruszy t spraw, jeszcze
zanim znikne na te cztery miesice. A kiedy zacze wraca do zdrowia, czekaam tylko
na odpowiedni chwil.
- Nie ma odpowiedniej chwili na takie rozmowy.
- To prawda. Ale stao si, Leo. Wiem, e zadaj ci nieodpowiednie pytanie w
nieodpowiedniej chwili. Ale mimo to czekam na twoj odpowied. Co wybierasz?
- Nigdy nie rzuc pracy w Firmie. W ten sposb zarabiam na ycie i tylko to potrafi
robi: chroni Ameryk przed wrogami.
- Kochaam ci, Leo.
Zauway, e uya czasu przeszego.
- Ja nadal ci kocham.
- Nie kochasz mnie. A jeli nawet, to s rzeczy, ktre kochasz bardziej ni mnie. -
Wstaa. - Moesz zatrzyma dom... Przenios si do taty. Jeli serce podpowie ci co innego...
- Moje serce jest zawsze przy tobie, Adelle... Przy tobie i przy dzieciach.
- Co z tego, skoro twoje myli s gdzie indziej. A ty kierujesz si gow, nie sercem...
- Chwycia lec w nogach ka budryswk i ruszya do drzwi.
W progu obejrzaa si, jakby miaa jeszcze nadziej, e Leo co powie, e sprbuje j
zatrzyma. Popatrzyli na siebie przez otcha, ktra nagle ich oddzielia. Za plecami Leo
rozszalay wicher smaga szyby. Adelle, ocierajc zy wierzchem doni, obrcia si na picie,
zostawiajc za sob dwadziecia trzy lata swego maestwa.
*
Nellie, ktra w ognistopomaraczowej, dugiej do kolan, obcisej sukience z dugim
rkawem i stjk wygldaa wrcz olniewajco, przylgna mocniej do ramienia Mannyego,
gdy sdzia pokoju chuchn na urzdow piecz, uroczycie przyoy j do aktu maestwa
i skreli na nim swj podpis.
- Zdaje si, e to ju wszystko - ogosi. - Nigdy nie wiem, w ktrym momencie
ceremonii para staje si mem i on, ale teraz ju na pewno wasz los jest przypiecztowany.
Jeli chcecie oprawi akt w skrzan ramk, bdzie to was kosztowa dodatkowo dziesi
dolarw.
- W porzdku, bierzemy t ramk - powiedzia Manny.
Nellie odwrcia si do swojej matki i Ebbyego, ktrzy stali za nimi.
 - A wic dokonalimy tego niecnego czynu - zachichotaa.
Jack, Millie i ich czternastoletni syn Anthony podeszli, eby zoy yczenia modej
parze. Za nimi toczya si grupka przyjaci Mannyego z Sekcji Sowieckiej. Leo, na
dziennej przepustce z prywatnego sanatorium, cierpliwie poczeka na swoj kolej, a potem
ucaowa pann mod i ucisn Mannyemu do. Pokiwa gow w milczeniu, jakby
szukajc odpowiednich sw.
- ycz wam dugiego i szczliwego wsplnego ycia - powiedzia cicho.
Elizabet zawoaa:
- Zapraszam wszystkich do nas na kieliszek szampana i tartinki z kawiorem!
- Chyba si dzisiaj upij - stwierdzi Anthony.
- Nie ple gupstw, smarkaczu - odpar Jack.
Anthony, chcc si popisa przed ojcem chrzestnym, nie dawa za wygran.
- Nie mw mi, e nigdy si nie upie, kiedy bye w moim wieku.
- Ja to ja, a ty to ty - uci krtko Jack.
Elizabet rozdaa torby z karm dla ptakw (zgodnie z yczeniem Nellie, ktra
syszaa, e od ryu gobie padaj, bo pcznieje im w odku), a gocie zaczli obrzuca
ziarnem pastwa modych, ktrzy wanie ukazali si w drzwiach. Potem cae towarzystwo
wsiado do samochodw i trbic wniebogosy, ruszyo do domu Ebbyego, jadc za
pontiakiem Mannyego, pobrzkujcym przyczepionymi do tylnego zderzaka puszkami po
piwie.
Siedzcy w ostatnim wozie Anthony zerkn ciekawie na siwe wosy ojca chrzestnego,
przystrzyone, jak dawniej, na jea.
- Tata mwi, e dostae w ko - zagadn niemiao. - Powiesz mi co wicej?
Leo w skupieniu patrzy przed siebie, na drog.
- Jack i tak powiedzia ci za duo - odpar.
- Nie musz wiedzie, prawda?
- Robisz postpy, Anthony.
- Skoro chc kiedy wstpi do CIA, ju teraz powinienem zacz si uczy waszych
sztuczek. - Obserwowa przez chwil, jak Leo prowadzi, a potem doda: - W szkole mam paru
kumpli, ktrych rodzice te pracuj w Langley. Czasem spotykamy si po lekcjach i
wymieniamy informacjami. Oczywicie najpierw sprawdzamy, czy nikt nas nie podsuchuje...
- A sprawdzacie, czy w pomieszczeniu nie ma mikrofonw? - zapyta Leo z kamienn
twarz.
Anthony wyglda na przeraonego.
 - Mylisz, e powinnimy?
- Po KGB mona si spodziewa wszystkiego, nawet podsuchu w pokoju
dziecinnym...
- Wy te tak robicie dzieciom ludzi z KGB? - Zamacha gwatownie rkami i poprawi
si natychmiast: - O, przepraszam... Nie musz wiedzie. Cofam pytanie.
- Czego si dowiedziae na tych mskich spotkaniach?
- Przeczytalimy w gazetach o wymianie Mannyego na sowieckiego szpiega, wic
maglowalimy to przez jaki czas. Chopak, ktrego ojciec podrabia podpisy, mwi, e
sysza, jak jego stary mwi matce, e ten sowiecki szpieg by o wiele waniejszy, ni pisano.
A matka jednej dziewczyny pracuje na szstym pitrze jako sekretarka i powiedziaa
swojemu mowi, e w Langley powoano specjaln grup zadaniow, ktra zajmuje si
czym tak tajnym, e wszystkie swoje dokumenty ostemplowali piecztk NODIS, czyli tylko
do wiadomoci dyrektora Agencji i jego zastpcw...
- Wiem, co znaczy NODIS, Anthony - przerwa mu Leo. Kiedy wrci do Langley,
bdzie musia zdrowo ochrzani oficerw Sekcji Sowieckiej i przypomnie im, e tajemnic
Firmy nie wynosi si do domu. - Co jeszcze omawialicie na tych spotkaniach?
- Co jeszcze? Ojciec mojej koleanki jest specjalist od wykrywania kamstw.
Powiedzia, e jaki Matka kaza mu zrobi test wariografem oficerowi CIA, ktrego trzymali
w tajnej...
Anthony przerwa nagle i zastyg z otwartymi ustami, a na jego twarz wypyn
rumieniec zakopotania.
- Gdzie go trzymali?
Chopak dokoczy pgosem:
- W tajnej celi, gdzie w Waszyngtonie.
- I...?
- I tej osobie wosy posiwiay i zaczy wypada caymi kpkami.
Na skrzyowaniu zapalio si czerwone wiato. Leo zahamowa gwatownie i obejrza
si na chrzeniaka.
- Witaj na granicy, ktra oddziela dziecistwo od wiata dorosych! Jeeli jeste gotw
j przekroczy, to znaczy, e nadajesz si do CIA. Zrb to teraz. Cay kopot z tajemnicami
polega na tym, e trudno je utrzyma w tajemnicy. Ludzie wyjawiaj sekrety, bo chc
zaimponowa innym swoj wiedz. Naucz si dochowywa tajemnic, Anthony, a moesz
stara si o prac w Firmie. Ale, ostrzegam, to nie jest zabawa. I nikt nie musi o tym
wiedzie, jak sam susznie powiedziae. Takie mamy zasady w Langley.
 Anthony powanie skin gow.
- Bd milcza jak grb, Leo. Niczego ze mnie nie wycign. Sowo.
- W porzdku.
Kiedy dotarli na miejsce, Ebby i Elizabet rozdawali gociom kieliszki z szampanem.
Leo wzi jeden dla siebie, a drugi poda Anthonyemu.
- Hej, co ty robisz?! To jeszcze dzieciak... Nie powinien pi - zawoa Jack.
- By dzieciakiem jeszcze dzi rano - odpar Leo. - Ale wanie wkroczy w wiat
dorosych.
- Za mod par - powiedzia Ebby, unoszc kieliszek.
- Za mod par - powtrzyli wszyscy chrem.
Leo i Anthony trcili si kieliszkami. Chopak porozumiewawczo kiwn gow i obaj
wychylili alkohol do dna.
Pniej, kiedy Manny otwiera kolejn butelk, Ebby znikn na chwil w swoim
gabinecie, a potem zszed na d, niosc niewielk paczk, owinit w zwyky szary papier,
ktr uroczycie wrczy synowi.
- To prezent lubny ode mnie - powiedzia.
Gocie przygldali si ciekawie, jak Manny zrywa papier. Oczom wszystkich ukazao
si przepiknie rzebione mahoniowe puzdro, ktre Ebby kupi wiele lat temu. Wewntrz, na
czerwonym aksamicie, lea brytyjski rewolwer Webley Mark VI z dat 1915, wyryt na
wypolerowanej drewnianej rkojeci. Manny zna histori tej broni - by to ten sam rewolwer,
ktry podarowali Ebbyemu modzi Albaczycy, zanim wyruszyli na swoj ostatni misj do
Tirany. Wyj bro i spojrza na ojca. Elizabet patrzya na nich z zapartym tchem,
przycisnwszy rk do piersi.
- Moesz to uzna za swego rodzaju przekazanie znicza - powiedzia Ebby.
- Dziki, tato - odpar Manny. - Wiem, ile znaczy dla ciebie ten rewolwer. Nigdy nie
zapomn, skd go masz. I pozostan mu wierny.
Anthony odwrci si do Leo.
- Wiesz, skd on ma ten rewolwer? - szepn, lecz spostrzegszy porozumiewawczy
umieszek ojca chrzestnego, doda pospiesznie: - Hej, zapomnij, e pytaem, okay?
*
Jadc bulwarem Dolly Madison w McLean w stanie Wirginia, Leo zobaczy znak z
napisem CIA - nastpna w prawo - tak czsto kradziony przez kolekcjonerw pamitek, e
Firma zamwia od razu tuzin zapasowych - po czym skrci na najbliszym skrzyowaniu.
Przy bramie zatrzyma si, opuci szyb i pokaza uzbrojonemu po zby wartownikowi
laminowany identyfikator oficera CIA (wygld Leo zmieni si tak drastycznie, e Jack na
wszelki wypadek wyrobi mu now legitymacj, z aktualnym zdjciem). Ruszy w stron
podziemnego garau zarezerwowanego dla wyszych rang pracownikw CIA, mijajc po
drodze pomnik Nathana Halea, ustawiony przed gwnym wejciem z inicjatywy dyrektora
Colbyego. Na podjedzie znw sign po swoj kart, ale stranik w budce tylko machn
rk, dajc do zrozumienia, e rozpozna szefa Sekcji Sowieckiej.
- Ciesz si, e pan wrci, panie Kritzky! - zawoa przez gonik. - Dyrektor prosi,
eby poszed pan prosto do niego, jak tylko si pan zjawi.
Czekajc na prywatn wind dyrektora, Leo sysza buczenie tajnej prasy drukarskiej
w pomieszczeniu na tyach garau; w apogeum zimnej wojny pracowaa po dwadziecia
godzin na dob, drukujc wiadectwa, paszporty i prawa jazdy, a take tony gazet i ulotek
propagandowych. Kiedy drzwi si otworzyy, Leo wszed do rodka i nacisn jedyny guzik
na panelu ze stali nierdzewnej. Winda ruszya w gr, na szste pitro, gdzie mieciy si
biura Colbyego. Sta zamylony, ze spuszczon gow. By troch zdenerwowany przed
pierwszym dniem po powrocie do pracy. Jack zdradzi mu, e w Firmie rozptaa si burza
nad operacj HT/LINGUAL Angletona, zwizan z otwieraniem przesyek pocztowych.
Niejaki Seymour Hersh, reporter New York Timesa, dowiedzia si skd o tym
nielegalnym procederze, ktry CIA uprawiaa przez blisko dwadziecia lat, dopki Colby nie
ukrci go ostatecznie w 1973 roku. Informacje te mogy zosta opublikowane w kadej
chwili i teraz caa dyrekcja obradowaa nad tym, jak przygotowa si do wybuchu i jego
nieuniknionych konsekwencji.
Drzwi windy rozsuny si wreszcie. Leo usysza oklaski, podnis wzrok i zda sobie
spraw, e trafi na przyjcie niespodziank. Colby, Ebby i Jack stali na czele okoo setki
pracownikw, z Sekcj Sowieck w komplecie. ona Jacka i Manny zajli miejsce z boku i
miejc si, klaskali razem ze wszystkimi. Tylko nieliczni z zebranych wiedzieli, gdzie
naprawd Kritzky przebywa w czasie swojej nieobecnoci, ale wystarczy jeden rzut oka na
w cie czowieka, jaki stan teraz przed nimi, by zrozumieli, e powrci z pieka. Straci
sporo na wadze, a garnitur wisia na nim jak na koku. Wzruszony i oszoomiony, rozejrza si
wok: dostrzeg dziesitki znajomych twarzy, ale nie byo wrd nich pospnego oblicza
Jima Angletona. Osobista sekretarka Leo i kilka innych kobiet z sekcji miay zy w oczach.
Dyrektor wystpi krok naprzd i ucisn mu do. Oklaski zamilky.
- W imieniu swoim i kolegw pragn powita jednego z naszych z powrotem na
pokadzie - powiedzia Colby. - Zaangaowanie Leo Kritzkyego w sub, jego lojalno
wobec Firmy, jego hart ducha, ustawiy nam i przyszym pokoleniom oficerw CIA wysok
poprzeczk. Jedynie garstka z obecnych tutaj wie, przez co przeszede. C, takie s reguy
gry. Ale wszyscy - dyrektor zatoczy rk szerokie koo - mamy wobec ciebie dug
wdzicznoci.
Znowu zagrzmiay oklaski. Gdy nieco ucichy, przemwi Leo. Jego gos by gboki i
tak cichy, e z trudem mogli go dosysze.
- Kiedy dwadziecia cztery lata temu zjawiem si w miejscu nazywanym Alej
Karaluchw, chciaem suy krajowi, ktrego ustrj by nadziej caego wiata. Jako mody
czowiek wyobraaem sobie, e moja suba obfitowa bdzie w dramatyczne akcje
wywiadowcze i kontrwywiadowcze. Od tamtej pory zrozumiaem jednak, e nasza wojna
szpiegowska nie toczy si jedynie w okopach, w ogniu walki. Jemu te suy, kto stoi i
czeka41, napisa niegdy wielki poeta John Milton. Dyrektorze, dzikuj za to powitanie, ale
teraz chciabym ju znale si w mojej sekcji, przy moim biurku i wzi si do codziennej,
mudnej pracy, eby zimna wojna zakoczya si zwycistwem.
Rozlegy si brawa. Colby umiechn si z aprobat. Ludzie zaczli si rozchodzi.
W kocu zostali tylko Jack i Ebby. Ebby sta i kiwa z podziwem gow. Jack otworzy usta,
jakby chcia co powiedzie, ale rozmyli si i tylko zasalutowa. Razem z Ebbym weszli na
sidme pitro, do biura DD/O.
Leo odetchn gboko. Znowu by w domu i odczuwa z tego powodu ogromn ulg.
*
Angleton zosta wezwany na dywanik, dosownie i w przenoni.
- Co nagadae temu Hershowi? - zapyta.
Colby podnis si zza swego olbrzymiego biurka i stan twarz w twarz z szefem
kontrwywiadu. Zmierzyli si wzrokiem.
- Powiedziaem mu, e celem HT/LINGUAL byo ledzenie zagranicznych kontaktw
amerykaskich dysydentw poprzez kontrolowanie ich korespondencji, e program ten, jako
jedna z waniejszych operacji kontrwywiadu, zyska swego czasu pen aprobat prezydenta,
ale e ju dawno zosta zakoczony.
- Czyli potwierdzie, e otwieralimy poczt - stwierdzi Angleton z wyrzutem.
- Nawet nie musiaem - odpar Colby. - Hersh ju to wiedzia.
- Nie wiedzia, e to by program kontrwywiadu - warkn Angleton. - Wskazae
mnie palcem.
- O ile mnie pami nie myli, Jim, HT/LINGUAL to by twj pomys. Twoi ludzie

41
John Milton, Sonet XVI, w przekadzie Jerzego Pietkiewicza.
otwierali koperty. Twoi ludzie przez dwadziecia lat odhaczali nazwiska trzystu tysicy
Amerykanw, ktrzy pisywali do Zwizku Sowieckiego lub sami otrzymywali stamtd listy.
- Mielimy uzasadnione powody, aby podejrzewa, e KGB komunikuje si ze
swoimi agentami w Ameryce za porednictwem zwykej poczty. Bylibymy ostatnimi
pgwkami, gdybymy pozwolili im si z tego wywin z powodu jakich gupich
przepisw...
Colby odwrci si.
- Te gupie przepisy, jak je nazywasz, to jest to, czego bronimy, Jim.
Angleton poklepa si po kieszeniach w poszukiwaniu papierosw. Znalaz jednego,
wetkn sobie do ust, ale by tak rozkojarzony, e zapomnia go zapali.
- To przecie absurd, eby tajne suby musiay przestrzega jawnych przepisw.
Colby popatrzy na roztaczajcy si za oknem sielski krajobraz Wirginii. Nad polami
unosia si leciutka mgieka. Z szstego pitra wygldao to, jakby ziemia si tlia.
- Wyjanijmy co sobie, Jim. Rol kontrwywiadu jest infiltracja obcego wywiadu i
przesuchiwanie zbiegw, a od tropienia kretw wewntrz Firmy mamy ludzi z Biura
Ochrony. To ich robota. Powiedz mi, ile prowadzisz operacji przeciwko Sowietom? Nie
syszaem o adnej. Siedzisz za tym swoim biurkiem i - z wyjtkiem Kukuszkina - odwalasz
kadego sowieckiego zbiega, ktrego uda si nam zwerbowa dziki odrobinie szczcia i
mozolnej pracy wywiadu. I akurat ten jeden jedyny, ktrego nie odwalie, okaza si
specjalnie nasanym agentem, sypicym jak z rkawa faszywymi historyjkami. To staje si
nie do zniesienia. - Twardo popatrzy mu w oczy. - Pojutrze Times ma zamiar opublikowa
artyku Hersha o twojej wewntrznej operacji szpiegowskiej. Zapowiada si twardy orzech do
zgryzienia. Ju wczeniej rozmawialimy o rezygnacji. Odejdziesz teraz, koniec kropka.
Angleton gwatownym ruchem wycign z zacinitych, pobladych ust
niezapalonego papierosa.
- Mam rozumie, e mnie zwalniasz, dyrektorze?
- Powiedzmy, e wysyam ci na emerytur.
Angleton skierowa si do drzwi, po czym odwrci si gwatownie. Przez chwil
bezdwicznie porusza ustami, a w kocu wydusi z trudem:
- Philby do spki z KGB od lat prbowali mnie zniszczy... Jeste bezwolnym
narzdziem w ich rku.
- Nie ma ludzi niezastpionych, Jim.
- Popeniasz straszny bd, jeli sdzisz, e ktokolwiek moe mnie zastpi. eby
wkroczy na w grzski grunt, eby w ogle sprbowa si po nim posuwa, trzeba jedenastu
lat na przestudiowanie starych przypadkw. Nie dziesiciu, nie dwunastu, ale dokadnie
jedenastu. I nawet wtedy mona zosta jedynie czeladnikiem analityka kontrwywiadu.
Colby wrci na swoje miejsce za biurkiem.
- Mimo wszystko sprbujemy sobie jako poradzi bez ciebie. Ciesz si, e mamy to
ju za sob, Jim.
*
Wicedyrektor wywiadu DD/I i jego zastpca, DD/O (Ebby) i jego szef operacji (Jack),
szefowie poszczeglnych sekcji, Jim Angleton z ramienia kontrwywiadu, a take wysi rang
oficerowie z Biura Ochrony, sub technicznych oraz Sekcji Psychologii Politycznej stoczyli
si, jak w kady pitek o dziewitej rano, w niewielkiej salce konferencyjnej niedaleko
gabinetu DCI, wezwani na regulaminowy tour dhorizon42. Zastpca szefa Sekcji Psychologii
Politycznej, z wygas fajk w ustach, rozwin arkusz papieru z odrcznie wykonan
podobizn libijskiego dyktatora Muammara Al-Kaddafiego, ktry ostatnio podbi ceny ropy
na caym wiecie, redukujc jej eksport.
- Wbrew powszechnie panujcej opinii - mwi - Kaddafi z pewnoci nie cierpi na
adn chorob psychiczn i raczej nie traci kontaktu z rzeczywistoci. Jest, nazwijmy to, na
krawdzi zaburzenia osobowoci, co objawia si tym, e jednego dnia zachowuje si jak
szaleniec, a ju nastpnego jak czowiek zupenie normalny.
- Co uderzajco przypomina zachowanie niektrych spord nas - zaartowa
dyrektor, a przy stole rozlegy si stumione chichoty.
- Gdyby KGB mia sekcj psychologiczn, wanie tak okreliaby ona Nixona po jego
decyzji o ataku na Kambod w tysic dziewiset siedemdziesitym roku - zauway Leo,
ktry uczestniczy w odprawie po raz pierwszy od powrotu do Langley.
- Wydaje mi si, e tak wanie osobowo powinien mie kady przywdca -
stwierdzi Ebby. - Opozycja nigdy nie mogaby przewidzie, co zrobi w danej sytuacji.
- Powstaje pytanie - wtrci Jack - czy tacy jak Kaddafi i Nixon s faktycznie na
krawdzi zaburzenia osobowoci, czy tylko chc przekona siebie nawzajem, e tak jest?
Dyrektor, siedzcy u szczytu stou, zerkn na zegarek.
- To ciekawe pytanie odoymy sobie na pniej. Zanim si rozejdziemy, mam jeszcze
jedn spraw do omwienia. Chciabym ogosi, e obecny tu Jim Angleton odchodzi na
emerytur. W tym gronie nie musz chyba przypomina, jak wielkie zasugi pooy dla
Firmy, a zwaszcza dla kontrwywiadu, gdy jego dokonania ju zdyy obrosn legend. W

42
Faire un tour dhorizon (fr.) - rozejrze si.
subie Stanw Zjednoczonych Ameryki pobi swoisty rekord, gdy prac w wywiadzie
zacz jeszcze podczas wojny, na Ryder Street w Londynie. Rezygnacj Jima przyjem z
wielkim alem. Ale to stary wiarus i ju dawno nalea mu si odpoczynek.
Po sowach Colbyego w pokoju zalega martwa cisza; trzsienie ziemi z epicentrum
pod Langley nie wstrzsnoby bardziej obecnymi na spotkaniu. Ebby i Jack nawzajem
unikali swego wzroku. Kilka osb nie mogo si powstrzyma, by nie zerkn na Leo
Kritzkyego, ktry gapi si w okno, zatopiony we wasnych mylach. Dyrektor umiechn
si do siedzcego na drugim kocu stou szefa kontrwywiadu.
- Chciaby co powiedzie, Jim? - zapyta.
Angleton, samotny i wymizerowany u jake gorzkiego kresu swej dugiej i wspaniaej
kariery, wsta, unis do do czoa, jakby chcia odegna czajc si migren.
- Niektrzy z was wysuchali swego czasu mojego raportu o istocie zagroenia. Ci,
ktrzy nie mieli okazji si z nim zapozna, niech wysuchaj go teraz, bo nie mgbym
wymyli nic stosowniejszego na t okazj. Potraktujcie to jako mj abdzi piew.
Odchrzkn i kontynuowa, unikajc wzroku zebranych wok stou baronw Firmy;
- Lenin kiedy powiedzia do Feliksa Dzieryskiego: Zachd swoje pobone
yczenia bierze za rzeczywisto, dajmy mu to, czego sobie yczy. Kiedy pracowaem na
Ryder Street, nauczyem si, e kluczem do tego, by zmusi niemieckich jecw do
wypiewania wszystkiego, co wiedz, jest partytura, czyli rozpisanie na gosy ich wzajemnie
potwierdzajcych si i nakadajcych na siebie zezna, aby odsoni istot dezinformacji,
ukryt pod kolejnymi warstwami prawdy i kamstw. Tak wanie od lat postpuj z nami
Sowieci. Realizujc starannie przygotowany, misterny plan, karmi zwolennikw pobonych
ycze na Zachodzie przekadacem nawarstwiajcych si, spitrzonych dezinformacji. Udaje
im si to dziki niezwykle finezyjnej siatce lokalnych agentw i faszywych zbiegw.
Ustaliem, e lider brytyjskich laburzystw, Hugh Gaitskell, zmary w tysic dziewiset
szedziesitym trzecim roku na lupus disseminata, zosta zamordowany przez specjalistw
od mokrej roboty z KGB. Wirus lupus posuy im jako narzdzie zbrodni, dziki czemu
Moskwa moga obstawi najwysze stanowisko w partii laburzystw swoim czowiekiem,
Haroldem Wilsonem, i wykreowa go na premiera, ktry to urzd sprawuje do dzi. Wilson
jest patnym agentem KGB. Zanim zosta szefem rzdu, wielokrotnie bywa w Zwizku
Sowieckim. Ich czowiekiem jest Olof Palme, obecny premier Szwecji. Zwerbowano go, gdy
przebywa z oficjaln wizyt na otwie. Agentem KGB jest kanclerz niemiecki Willy Brandt.
Agentem KGB jest Lester Pearson, kanadyjski premier, ktry ustpi ze stanowiska dwa lata
temu. Ju od dawna sowieckim agentem jest szef MI5 Roger Hollis. Od lat trzydziestych
agentem KGB jest Averell Harriman, nasz byy ambasador w ZSRR i gubernator stanu Nowy
Jork. Obiektywnie biorc, sowieckim agentem jest take Henry Kissinger, doradca prezydenta
do spraw bezpieczestwa narodowego i sekretarz stanu Nixona. Wszyscy oni doczaj swe
gosy do chru obrocw sowieckiej strategii odprenia pod batut KGB. I eby nie byo
adnych nieporozumie, panowie... Odprenie, podobnie jak inne inspirowane przez
Sowietw fantasmagorie (e wspomn choby rozam chisko-sowiecki, odchylenia
jugosowiaskie i rumuskie, zdrad Albanii czy domnieman niezaleno Woskiej Partii
Komunistycznej od Moskwy), stanowi cz szeroko zakrojonego planu dezinformacji,
obliczonego na destabilizacj Zachodu, a sucego wycznie temu, by nam wmwi, e ju
wygralimy zimn wojn.
Kilka osb zerkno z zakopotaniem na Colbyego, ktry przewidziawszy krtk
mow poegnaln, nie mia teraz serca Angletonowi przerywa.
- Tak zwana Praska Wiosna - cign byy szef kontrwywiadu - rwnie bya czci
dezinformacyjnej kampanii; sowiecka inwazja na Czechosowacj w tysic dziewiset
szedziesitym smym roku zostaa przygotowana wsplnie przez Dubeka i Breniewa.
Rnice ideologiczne, dzielce Moskw i tak zwanych eurokomunistw, s jedynie gr
pozorw, czci wiatowego spektaklu, odgrywanego przez KGB-owski Zarzd
Dezinformacji. - Wierzchem doni otar spieczone wargi. - Jeeli na najwyszym szczeblu
naszej wywiadowczej organizacji kwestionowano powysze fakty, to miem twierdzi, i
bya to robota sowieckiego kreta o kryptonimie SASZA, ktry zrcznie onglujc prawd i
faszem, doprowadzi do tego, e wielu spord nas przeoczyo oczywiste zagroenie. I tak
oto dochodzimy do najwikszego w dotychczasowej historii sowieckiego spisku, ktrego
celem jest gospodarcze zniszczenie Zachodu poprzez wywoanie rozruchw i zamieszek,
bdcych skutkiem ekonomicznej destabilizacji, co w kocu musi zaowocowa wyborczym
triumfem popierajcej Moskw lewicy. Ustaliem, e mzgiem tej rozpocztej ju co najmniej
dziesi lat temu operacji KGB jest niejaki Dziadek - po rosyjsku Starik - ywa legenda
sowieckiego wywiadu. To on swego czasu prowadzi Adriana Philbyego i to on teraz
osobicie kieruje poczynaniami SASZY. Uknuty przez Dziadka spisek polega midzy innymi
na wyprowadzaniu za granic twardej waluty ze sprzeday sowieckiej benzyny, ropy i broni,
a nastpnie praniu zgromadzonych pienidzy w bankach na caym wiecie do czasu, gdy
bdzie mona uy tych kolosalnych sum do zaatakowania dolara... - Zawiesi gos,
umiechajc si drwico. - I niech wam si nie zdaje, e nie wiem, co teraz mylicie...
Uwaacie, e wszystko wyssaem sobie z palca... - Przymruy oczy i recytowa w
natchnieniu: - Odkryem, e patriarcha Wenecji, kardyna Albino Luciani, wszcz ledztwo
w sprawie raportw, donoszcych, jakoby do Banku Watykaskiego wpyway jakie
tajemnicze sumy, przekazywane nastpnie na zagraniczne konta. Operacja prania pienidzy
nosi rosyjski kryptonim CHOSTOMIER, czyli BYSTRONOGI. Jest to imi srokatego
waacha z opowiadania Tostoja 43.
Z przymknitymi oczami, z odrzucon do tyu gow, Angleton sprawia wraenie
pogronego w gbokim transie. Nagle ockn si, otworzy oczy i zacz mwi
pospiesznie, jakby wiedzia, e jego czas si koczy:
- Gaitskell, Wilson, Palme, Brandt, Pearson, Hollis, Harriman, Kissinger, Dziadek,
CHOSTOMIER... tych wszystkich informacji nie podano mi na srebrnej tacy. Zdobyem je
sam, wytropiem w dzikim gszczu luster. Kosztowao mnie to tysice godzin mudnego
lczenia nad niuansami i szczeglikami, ktrymi nikt inny si nie przejmuje. Metoda ta,
podobnie jak sztuka owienia na much, wymaga nieskoczonej wprost cierpliwoci. Och,
niektrzy powiedz wam, e wystarczy stan na brzegu, zarzuci wdk i ju. Nie tak
szybko, panowie! Moecie mi wierzy na sowo. Jeeli chcecie zowi legendarnego
olbrzymiego pstrga potokowego, erujcego w grnym biegu rzeki Brule, najpierw musicie
podpatrzy, czym ywi si ta ryba. - Angleton pochyli si nad stoem, a ponc z
niecierpliwoci, by wtajemniczy kolegw w sekrety swoich zawodowych sztuczek. - Trzeba
zapa maego pstrga, rozpru mu brzuch, wypatroszy wntrznoci, umieci je w
przezroczystym naczyniu i dokadnie obejrze ich zawarto. A gdy ju wiemy, co mu
smakuje, preparujemy przynt. Poprzez odpowiedni dobr kolorw odwoka, skrzydeek i
tych wszystkich pirek, ktre si do niej przyczepia, mona wyczarowa muszk, do
zudzenia przypominajc prawdziw much. Bdzie unosi si na wodzie, trzepoczc
skrzydekami, a pstrg da si nabra, przekonany, e to prawdziwa mucha. I wanie wtedy,
panowie - ogosi z triumfem - uderzacie...
Dyrektor wsta.
- Dzikuj, Jim - powiedzia cicho, odwrci si i wyszed, jakby si gdzie spieszy.
Inni, jeden po drugim, poszli w jego lady. Leo i Angleton zostali sami.
- Wiem, e to ty - mrukn Angleton, marszczc brwi z wyrazem bezsilnej udrki. -
Teraz widz to jasno... Ty jeste SASZ. Kukuszkin by podstawiony. Mia mnie
naprowadzi na twj trop. Dziadek odgad, e prdzej czy pniej wyowi twoj tosamo z
dzikiego gszczu luster. Zorganizowa lipny proces i sfingowa egzekucj, bo wiedzia, e
wtedy ponownie przeanalizujemy ca spraw i odkryjemy, e Kukuszkin yje... Ty bdziesz

43
Patrz Lew Tostoj, Bystronogi. Dzieje konia, w przekadzie Jerzego Jdrzejewicza.
wolny od wszelkich podejrze, a ja strac wiarygodno. Chodzio o to, eby mnie zniszczy,
zanim zidentyfikuj SASZ... zanim zdemaskuj CHOSTOMIERA.
Leo odsun krzeso i wsta.
- Nie mam do ciebie alu, Jim. Powodzenia.
Znikn za drzwiami, lecz Angleton mwi dalej, jakby nie zauway, e zosta sam.
- Caa sztuczka, widzisz, polega na tym, eby zarzuci przynt jak najdalej, pozwoli
jej pyn z prdem i od czasu do czasu szarpn. - Jego do poderwaa wyimaginowan
wdk. - Muszka taczy na powierzchni wody, a ty manewrujesz zrcznie... Tylko pamitaj,
nie wolno si spieszy...! Musisz by cierpliwy... bardzo cierpliwy... I nie ma siy, ju jest
twj, sukinsyn rzuci si na przynt, a ty go cap! Ani si obejrzysz, jak na kolacj bdziesz
piec pstrga na ruszcie...
Jego gos cich stopniowo. Wreszcie Angleton opad ciko na krzeso i obj rkami
gow, eby cho troch zagodzi atak nieuchronnej migreny.
*
W blasku jarzcej si w ciemni czerwonej arwki skra Dziadka przybraa neonow
barw - przez uamek sekundy mia niesamowite uczucie, e jego rce przypominaj donie
zabalsamowanego Lenina w mauzoleum na placu Czerwonym. Pod wietlistymi palcami, na
czarno-biaej odbitce trzydzieci na trzydzieci osiem centymetrw, zanurzonej w pytkiej
kuwecie z wywoywaczem, zaczy ukazywa si szczegy fotografii. Drewnian pset
wyj papier z cieczy i chwil potrzyma pod wiato. Zdjcie byo niedowietlone, zbyt
blade, a szczegy, ktre mia nadziej uchwyci, ledwie widoczne.
Wywoywanie filmu i robienie powiksze uspokoio Dziadka. Z walnej narady na
Kremlu wrci rozwcieczony i zla na go pup jedn ze swych podopiecznych tylko
dlatego, e pomalowaa sobie usta szmink, a gosposi, ktra daa jej pomadk, natychmiast
zwolni. Leonid Iljicz Breniew, sekretarz generalny KPZR, najjaniejsza wschodzca
gwiazda na firmamencie sowieckiej hierarchii, straci gow i nic nie byo w stanie go
przekona do zmiany decyzji. O operacji CHOSTOMIER Dziadek po raz pierwszy
poinformowa Breniewa w zeszym roku. Sekretarz generalny by pod wraeniem tego
drobiazgowo opracowanego projektu, ktry przeksztaci si w trwajce ponad dwadziecia
lat przedsiwzicie; by te pod wraeniem benedyktyskiej cierpliwoci, z jak pokane
kwoty w twardej walucie chomikowano w stosunkowo drobnych sumach na kontach
bankowych, aby nie zwrci uwagi zachodnich sub wywiadowczych. Potencja
CHOSTOMIERA oszoomi Breniewa, ktry nagle ujrza si gwnym sprawc upadku
kapitalistycznej gospodarki i buruazyjnej demokracji oraz triumfu radzieckiego socjalizmu
na caej kuli ziemskiej. Podrczniki historii ustawi go na piedestale obok Marksa i Lenina;
potomni zapamitaj go jako przywdc, ktry poprowadzi Zwizek Radziecki do
zwycistwa w zimnej wojnie.
Tym trudniej wic byo zrozumie jego obecn powcigliwo. Dziadek, uzyskawszy
zgod swego bezporedniego przeoonego, przewodniczcego KGB Jurija Andropowa, na
realizacj owego bezprecedensowego przedsiwzicia oraz pozytywn opini Komitetu
Trzech - tajnego zarzdu Politbiura, ktry weryfikowa wszystkie inicjatywy wywiadowcze -
uda si na Kreml, aby usun z drogi ostatni przeszkod. Ze starannie wykalkulowan pasj
przedstawi Breniewowi swoje argumenty. W obliczu rosncej inflacji Amerykanie
zaczynaj cienko prz: cukier, na przykad, podroa ostatnio dwukrotnie, do trzydziestu
dwch centw za funt. Indeks Dow Jones spad do piciuset siedemdziesiciu punktw, z
tysica trzech przed dwoma laty. Wzrost cen ropy po wojnie na Bliskim Wschodzie w 1973
roku (do 11,25 dolara za baryk z 2,5 dolara na pocztku roku) sprawi, i amerykaska
gospodarka rozchwiaa si jeszcze bardziej. Tak wic uderzenie w dolara ma wszelkie szanse
powodzenia - moe przyspieszy kryzys i pogry kraj w recesji, z ktrej ju nigdy si nie
podniesie. A jedyny czowiek, ktry mgby zdemaskowa intencje Zwizku Radzieckiego,
zosta wysany na emerytur. To niezwykle sprzyjajca okoliczno i najlepszy moment, eby
rozpocz operacj CHOSTOMIER.
Breniew, w zapitym pod sam szyj jedwabnym, podbitym futrem szlafroku,
siedzia w wiklinowym fotelu na kkach, opatulony ciepym pledem i grza stopy nad
elektrycznym piecykiem. W milczeniu wysucha Dziadka, po czym potrzsn swoj
olbrzymi gow. Ju Chruszczow prbowa mci w Ameryce i zainstalowa na Kubie
wyrzutnie rakiet redniego zasigu, przypomnia swemu gociowi sekretarz generalny, a wy
dobrze wiecie, jak zakoczy si ten epizod. Kennedy zagrozi wypowiedzeniem wojny,
upokorzony Chruszczow za by zmuszony wycofa rakiety. Politbiuro wycigno z tego
odpowiednie wnioski i dwa lata pniej wysao go na przymusow emerytur.
Breniew kopniakiem odsun piecyk i wyjecha na wzku zza swego ogromnego
biurka, wyposaonego w siedem telefonw i pokanych rozmiarw angielski dyktafon.
Marszczc w skupieniu krzaczaste brwi i trzsc obwisymi policzkami, owiadczy, e nie
zamierza skoczy jak Chruszczow. Wszystko sobie dokadnie przemyla i doszed do
wniosku, e osabiona gospodarczo Ameryka zareaguje na destabilizacj dolara jak osaczony
tygrys, czyli, innymi sowy, Waszyngton zaatakuje Zwizek Radziecki, eby ratowa
amerykask gospodark. Nie zapominajcie, poucza Dziadka, e amerykaska gospodarka
tylko dziki wojnie wiatowej wysza obronn rk z wielkiego kryzysu, ktry nastpi po
krachu na giedzie w 1929 roku. Kiedy trzeba nakrci koniunktur, kapitalici zawsze
wszczynaj wojn. Nasi politolodzy ju dawno to udowodnili.
Breniew nie przekreli jednak CHOSTOMIERA cakowicie, pozostawiajc
Dziadkowi uchylon furtk. Za kilka lat, kiedy Zwizek Radziecki wzmocni swoj strategi
drugiego uderzenia na tyle, eby odeprze pierwsze uderzenie jdrowe Ameryki, bdzie
mona powrci do tej sprawy. W kadym razie warto trzyma w rkawie takiego asa,
choby po to, by uprzedzi cios, na wypadek gdyby wrg chcia w ten sam sposb rozprawi
si z radzieck gospodark.
Teraz, w swojej ciemni na poddaszu willi Apatoww w Czeriomuszkach, Dziadek
ustawi minutnik czeskiego powikszalnika na siedem sekund, nawietli papier i ostronie
woy do kuwety z wywoywaczem. Po chwili zaczy ukazywa si detale fotografii.
Najpierw pojawiy si nozdrza, potem obwdki oczu i usta, a w kocu sutki, niczym rane
pczki na paskich piersiach chudych, dziecicych figurek. Za pomoc drewnianej psety
Dziadek wyj odbitk z cieczy i wsun do kuwety z utrwalaczem. Przygldajc si uwanie
wyblakej, jakby spranej fakturze zdjcia, stwierdzi, e jest w gruncie rzeczy zadowolony z
osignitego efektu.
Dziwnym trafem fotografika miaa wiele wsplnego z operacjami wywiadu. I w
jednym, i w drugim przypadku caa sztuka polegaa na tym, e najpierw trzeba byo stworzy
sobie okrelon wizj, zobaczy obraz, zanim si go uchwyci, a potem odda moliwie jak
najwierniej, aby uzyska zamierzony rezultat. A to wymagao nieskoczonej cierpliwoci.
Dziadek pociesza si, e operacja CHOSTOMIER wynagrodzi mu kiedy z nawizk
wszystkie lata mudnej pracy. Breniew nie bdzie y wiecznie. W tym roku mia ju kilka,
co prawda agodnych, wyleww (spowodowanych, wedug tajnego raportu KGB, przez
miadyc mzgu), ktre unieruchomiy go na par adnych tygodni. Od tamtej pory
wszdzie towarzyszy mu ambulans z zespoem lekarzy, specjalistw od reanimacji.
Andropow, ktry od 1967 roku by szefem KGB i od 1973 czonkiem Politbiura, powiedzia
Dziadkowi w zaufaniu, e uwaa si za jedynego moliwego nastpc Breniewa. A
Andropow by zagorzaym zwolennikiem CHOSTOMIERA.
Tej nocy, kiedy Dziadek zasiad na ogromnym ou, eby poczyta na dobranoc
swoim protegowanym, za oknami rozszalaa si pierwsza grudniowa zamie. Obwieszone
soplami kable linii wysokiego napicia nie wytrzymay ciaru niegu. Willa Apatoww
pogrya si w ciemnoci. Na nocnej szafce palia si samotna wieczka. Trzymajc
wystrzpione kartki blisko migoczcego pomyka, Dziadek zakoczy kolejny rozdzia:
- Alicja wbiega do lasu i zatrzymaa si pod drzewem. W aden sposb mnie tu nie
dostanie - pomylaa. - Jest o wiele za dua, eby przecisn si pomidzy drzewami. Ale
bardzo bym chciaa, eby nie wymachiwaa tak skrzydami... w lesie wieje zupeny
huragan...
Dziewczynki, ciasno przytulone do siebie, westchny zgodnie.
- Przeczytaj nam jeszcze troszeczk, wujku - poprosia Revolucin.
- Musimy si dowiedzie, co gonio Alicj, bo nie bdziemy mogy zasn ze strachu -
pisna Aksinia.
- Jak nie chcesz czyta - marudzia jasnowosa Czerkieska o anielskiej twarzyczce, ta
sama, ktra dostaa w skr za malowanie si szmink - to przynajmniej zosta z nami przez
chwil.
Dziadek podnis si z ka.
- Przykro mi, moje mae, ale mam jeszcze sporo pracy - powiedzia.
- Zosta, zosta, zosta! - krzyczay jedna przez drug, obapiajc go i cignc za
nocn koszul.
Umiechn si i wyswobodzi z ucisku.
- Jeeli chcecie zasn, musicie zapuci si w gb Krainy Czarw.
- Jak to zrobi, skoro ju nie chcesz nam czyta? - spytaa Revolucin.
- To wcale nie takie trudne... - Dziadek pochyli si i zdmuchn wiec, pograjc
pokj w zupenych ciemnociach. - A teraz postarajcie si wyobrazi sobie, jak wyglda
pomie wiecy po zdmuchniciu wiecy.
- Och, widz go, widz! - wykrzykna z zachwytem Czerkieska.
- Jest taki pikny! - westchna Revolucin. - Migocze w moich mylach jak bdny
ognik... - Pomie wiecy, ktra ju zgasa, wyglda zupenie jak wiato odlegej gwiazdy,
otoczonej wirujcymi planetami - powiedziaa rozmarzonym gosem Aksinia. - Jedna z tych
planet to Kraina Czarw, gdzie mae dziewczynki jedz lustrzane ciasta i pamitaj rzeczy,
ktre wydarzyy si za dwa tygodnie.
- Och, chodmy tam wreszcie! - zawoaa z zapaem Revolucin.
- Zmrucie teraz oczy, dziewczta - powiedzia zniecierpliwiony Dziadek - a
znajdziecie si w drodze na planet Alicji.
 INTERLUDIUM

KALABRYJCZYK

Alicja pomylaa z dreszczem: Za adne skarby nie zgodziabym si by jego

gocem!
 CIVITAVECCHIA, CZWARTEK, 28 WRZENIA 1978

W pochmurny poranek, o szstej czterdzieci, marynarze na Wadimirze Iljiczu,

sowieckim frachtowcu o wypornoci piciu tysicy ton, zwinli cumy i odbili od mola. Gdy
zaczli oddala si od ldu, na statku zawya syrena. Wachtowy spuci z masztu na rufie
sowieck flag, a sygnalista wcign drug na fa. Woski holownik odczepi lin i zawrci
do portu, a frachtowiec, wyadowany silnikami Fiata, cikimi tokarkami i lodwkami, zacz
wypywa na pene morze. Na mostku, za sterwk, staa wysmuka posta z rozwichrzon
szpakowat brod, obserwujc, jak woskie wybrzee zmienia si w cieniutk lini na
horyzoncie. Dziadek nie spa od pnocy. Wypijajc niezliczone iloci rozpuszczalnej
espresso, czeka w portowym magazynie na posaca, ktry mia przynie wiadomo, i
niebezpieczestwo zagraajce operacji CHOSTOMIER zostao zaegnane. Siedemnacie
minut po trzeciej brudnota takswka marki Fiat podjechaa pod boczne wejcie. W
chwil potem do magazynu wszed Kalabryjczyk. Utyka na lew nog. Jako czowiek
niestrzpicy na darmo jzyka skin tylko gow i powiedzia: La cosa fatta. Nowa
podopieczna Dziadka, szczuplutka Maria Jesus, p Woszka, p Serbka, przetumaczya jego
sowa na rosyjski.
- On mwi - powiedziaa uradowana, e moe si na co wujkowi przyda - e rzecz
jest zrobiona.
Z przepastnych kieszeni dominikaskiego habitu Kalabryjczyk wyj metalowe
pudeeczko ze strzykawk, kubek z resztk zatrutego mleka na dnie, fiolk zwykego mleka,
rkawiczki chirurgiczne oraz wytrych i pooy to wszystko na stole. Potem wrczy
Rosjaninowi brzow teczk z wypisanym antykw na okadce sowem CHOSTOMIER.
Dziadek w milczeniu skin rk i dziewczynka podaa Kalabryjczykowi pcienny
marynarski worek, zawierajcy milion dolarw w uywanych banknotach o rnych
nominaach. Kalabryjczyk zajrza do rodka i pomaca cignite gumkami paczuszki.
- Gdyby jeszcze kiedy potrzebowa moich usug - powiedzia - wiesz, gdzie mnie
znale.
Teraz, stojc na mostku Wadimira Iljicza, Dziadek przyglda si drugiemu
oficerowi, ktry pochylony nad dziennikiem pokadowym, pracowicie wyznacza nowy kurs.
Silniki zostay wczone i przetestowane. Sprawdzono ster. Obsugujcy wind marynarze
zameldowali, e w razie sytuacji awaryjnej mog w kadej chwili odblokowa acuchy i
spuci kotwice. Marynarze pokadowi, w czarnych golfach i sztormiakach, zabierali si do
zwijania cikich cum, wci jeszcze zaczepionych na pachokach, cignicia trapu i
odbijaczy.
W trakcie tych przygotowa odbia od nabrzea niewielka d rybacka, wyposaona
w potne silniki Diesla. Wypynwszy poza falochron, skierowaa si prosto na poudnie, do
Palermo. Na pokadzie znajdowali si Kalabryjczyk i kierowca takswki, Korsykanin ze
zamanym nosem. Dziadek obserwowa ich przez lornetk. Stali w zzie - jeden, osaniajc od
wiatru pomie zapaki, przypala drugiemu papierosa. Radio na mostku Wadimira Iljicza
nadawao poranny koncert weneckich mandolinistw. Nagle audycj przerwano. Powany
gos odczyta krtki komunikat, ktry Maria Jesus od razu zacza tumaczy na rosyjski.
Zgodnie z niepotwierdzonymi jeszcze doniesieniami papie Jan Pawe I, byy patriarcha
Wenecji Albino Luciani, prawdopodobnie mia tej nocy atak serca. Wiadomo tylko, e
udzielono mu ostatniego namaszczenia, co wywoao spekulacje, i po zaledwie trzydziestu
czterech dniach pontyfikatu Ojciec wity nie yje albo jest bliski mierci. W Watykanie
zgromadzili si ju wszyscy woscy kardynaowie. Gdy wznowiono program, z radia
popyny uroczyste dwiki aobnego rekwiem. Na Wadimirze Iljiczu nadal zwijano
liny, a Dziadek znw podnis do oczu lornetk. d rybacka wyprzedzaa ich ju o dugo
kaduba; w porannej mgle wida byo jedynie wiata na maszcie i takielunku. Nagle rozleg
si stumiony wybuch, jakby silnik zakrztusi si i stan. Kuter przechyli si na burt i
powoli znikn pod wod.
Wdychajc rzekie, morskie powietrze, Dziadek pieci smuk szyj Marii Jesus.
Chtnie zacignby si papierosem, ale za rad lekarza rzuci ostatnio palenie. Pociesza si
myl, e istniej w yciu jeszcze inne przyjemnoci. Zupenie jak Alicja, bieg tak szybko,
jak potrafi, eby zosta w tym samym miejscu; emisariusz spoczywa na dnie morza, a
papie, ktry nie tai, i zamierza skoczy z praniem pienidzy w Banku Watykaskim,
zabierze ze sob do grobu tajemnic operacji CHOSTOMIER. Za pi dni Dziadek wrci do
domu i znw bdzie czyta swoim maym protegowanym opowie, ktra uczy, jak wana jest
wiara w sze niemoliwych rzeczy ju przed niadaniem.
 CZ V

LEPA ULICZKA

- Spjrzcie, spjrzcie! - zawoaa, wskazujc z podnieceniem. - Oto Biaa Krlowa

przebiega okolic! Wyleciaa z lasu, o tego, tam... Jake szybko potrafi biec te Krlowe!
- Bez wtpienia ciga j jaki nieprzyjaciel - powiedzia Krl, nie spojrzawszy nawet w
tamtym kierunku. - Las jest ich peen.
 Zdjcie: amatorska czarno-biaa fotografia, ktra na pierwszych stronach gazet
obiega cay wiat, ukazuje dwch amerykaskich zakadnikw, pojmanych gdzie w
Afganistanie przez majora Ibrahima, legendarnego przywdc fundamentalistycznego odamu
Islamskiego Dihadu. Moda kobieta, znana reporterka telewizyjna Maria Shaath, patrzy na
porywaczy, umiechajc si z lekkim zniecierpliwieniem; jeden z jej nowojorskich
producentw stwierdzi, e wyglda, jakby si martwia, e nie dotrzyma terminu. Obok niej,
zwrcony plecami do plakatu przedstawiajcego Zoty Meczet w Jerozolimie, stoi mody
Amerykanin, w ktrym muzumascy bojownicy rozpoznali funkcjonariusza CIA, cho rzd
amerykaski utrzymywa, i jest on tylko attach w konsulacie w Peszawarze. Amerykanin, z
obojtnym, z lekka sardonicznym umieszkiem, patrzy prosto w obiektyw aparatu. Winiowie
s bladzi i wyczerpani tygodniami niewoli.
 1.

PESZAWAR, CZWARTEK, 13 PADZIERNIKA 1983

Na boisku ssiadujcym z rozlegym terenem obozu dla uchodcw w Kaczaganie

wzbio si tyle kurzu, e widzowie na odkrytych drewnianych trybunach najpierw usyszeli
ttent kopyt, a dopiero potem zobaczyli konie.
- Pasztunowie nazywaj t gr buzkaszi, dosownie apanie kozy - wyjani Manny.
Musia krzycze Anthonyemu do ucha, tak wielki by zgiek otaczajcego ich tumu.
Na boisku dwudziestu jedcw kbio si w oglnej szamotaninie, prbujc chwyci co, co
upado na ziemi.
- Wyobra sobie, e to brutalniejsza odmiana polo - cign. - Wrzucaj na boisko
koz z ucit gow. Wszystkie chwyty dozwolone, poza uyciem noa. Druyna zyskuje
punkty, gdy wyrwie zwoki przeciwnikowi i przerzuci je z jednego koa do drugiego.
- Jak dugo to trwa? - zapyta Anthony, ktry dopiero co przyjecha z Islamabadu i
nawet nie zdy jeszcze zdj przepoconego munduru khaki i butw od Clarka.
Manny rozemia si.
- Do skutku, dopki konie lub jedcy nie padn z wyczerpania.
Anthony McAuliffe by niezgrabnym, nieco zbyt wyronitym dwudziestotrzylatkiem,
majcym metr osiemdziesit wzrostu. Szczerymi, mskimi rysami twarzy i czupryn ognicie
rudych wosw do zudzenia przypomina ojca, Jacka. Patrzy teraz na stoczonych po drugiej
stronie boiska modych ludzi, ktrzy siedzc na niskim drewnianym potku i czstujc si
nawzajem skrtami (tak przynajmniej twierdzi Manny), zagrzewali do walki swoich graczy, i
nagle wszystkie studenckie szalestwa, szkolenie na Farmie, a nawet pierwsze kroki w
Langley, wyday mu si wspomnieniami z poprzedniego wcielenia. Za trybunami na wp
nagie dzieci, mapujc dorosych, walczyy o zdechego kurczaka. Poza boiskiem rozcigay
si a po horyzont niskie lepianki. W informatorze dla oficerw przydzielonych do Peszawaru
wyczyta, e odkd - niespena cztery lata temu - ogoszono wit wojn przeciw Sowietom,
przez grskie przecze przeszo tylu afgaskich uchodcw, e midzynarodowe organizacje
przestay ich liczy. Manny spostrzeg wyraz twarzy Anthonyego.
- Szok kulturowy jest uleczalny - stwierdzi. - Za tydzie lub dwa wszystko wyda ci
si zupenie normalne.
- I to mnie wanie martwi - odpar Anthony.
Tum zawy, bo ktry z jedcw wyszarpn rywalowi zwoki kozy i dgn konia
ostrogami. Przeciwnicy z wrzaskiem rzucili si za nim w pogo. I znowu wszystko utono w
tumanach unoszcego si nad boiskiem kurzu. Jeden z dwch ochroniarzy Mannyego,
brodaty Pasztun w grubej, wenianej kamizelce, z zatknitym za pas kindaem o wysadzanej
szlachetnymi kamieniami rkojeci i dubeltwk pod pach, popuka palcem w szkieko
zegarka. Manny sprowadzi Anthonyego z trybuny i obaj ruszyli w kierunku parkingu. Drugi
ochroniarz, olbrzymi mczyzna w czarnym turbanie, szed kilka krokw za nimi. Szofer
Mannyego, przygarbiony nad kierownic starego chevroleta, obudzi si i wyplu z ust skrta.
- Dokd, szefie? - zapyta.
- Herbaciarnia Chajber na Bazarze Przemytnikw - rzuci krtko Manny, gdy razem
z Anthonym usadowili si na tylnym siedzeniu.
Jeden z ochroniarzy usiad obok Mannyego, drugi jecha z przodu, trzymajc
dubeltwk w pogotowiu.
- Gdzie wytrzasne tych facetw? - mrukn Anthony pod nosem. - Na castingu?
- Obydwaj pochodz z plemienia Afridi, kontrolujcego przecz Chajber - powiedzia
Manny. - Ten z noem za pasem podrzyna Rosjanom garda jak muzumanie kozom
przeznaczonym na witeczne uczty.
- Skd wiesz, e nam te nie podern?
- Nie wiem. - Manny poklepa si po kaburze, ukrytej pod bluz safari. - Dlatego
zawsze mam przy sobie Betsy.
Trbic bez przerwy na rowerzystw, motocyklistw, zaprzone w osy wozy i ludzi
pchajcych taczki, wyadowane telewizorami, klimatyzatorami i elektrycznymi maszynami do
pisania, kierowca skrci w gwn drog na zachd. Minli rozklekotany niemiecki autobus,
kiedy zapewne czerwony, z napisem Dsseldorf-Bonn nadal widocznym nad przedni
szyb, oraz kilka dieslowskich ciarwek, tylekro naprawianych i wyklepywanych, e po
tych wszystkich zabiegach przypominay w kocu starsze panie, ktre zrobiy sobie o jeden
lifting za duo.
Manny wskaza na niknc w oddali drog.
- Do przeczy Chajber mamy std dwadziecia par kilometrw. To tamtdy przeszli
Persowie Dariusza, Grecy Aleksandra, Tatarzy Tamerlana i Mogoowie Babura.
- Teraz kolej na nas - powiedzia Anthony.
Na granicy samochd zatrzymali onierze piechoty, uzbrojeni w karabiny
maszynowe. Ze stojcego na poboczu pikapu marki Toyota umundurowany mczyzna
celowa w nich cienk jak iga luf pistoletu maszynowego.
- Pakistaczycy - mrukn Manny. - Kontroluj drog, ale ich wadza ogranicza si do
obszaru pidziesiciu metrw po obu stronach. Dalej rzdz plemiona grskie.
- enasnameh - warkn pakistaski podoficer, ktry z wypomadowanym wsikiem i
dugimi bokobrodami wyglda jak brytyjski sierant sztabowy. - Dokumenty.
Manny wycign z kieszeni gar pomitych dwudziestodolarwek i opuci szyb na
tyle, aby mc poda pienidze. Pakistaczyk wzi banknoty, zwily kciuk i powoli je
przeliczy. Usatysfakcjonowany, zasalutowa i machn rk na znak, e mog jecha dalej.
Bazar Przemytnikw - labirynt rozklekotanych straganw, na ktrych mona byo
dosta wszystko, co istnieje pod socem - a roi si od Pasztunw, przyodzianych w salwar
kamiz, tradycyjny strj Afgaczykw, zoony z dugiej koszuli i bufiastych spodni.
Gdziekolwiek pada wzrok Anthonyego, wszystko przypominao o wojnie: mczyni z
amputowanymi nogami, kutykajcy o drewnianych kulach, nastoletnia dziewczyna
wycigajca przed siebie kikut rki, eby zatrzyma takswk, kolumny dipw, ktre
zmierzay do przeczy Chajber i Afganistanu, wypchane uzbrojonymi po zby brodatymi
mudahedinami, ryczce klaksonami prowizoryczne karetki, ktre odwoziy zabitych i
rannych z powrotem do Peszawaru. Na pustym parkingu pomidzy barakami handlarze broni
rozkadali swj towar na plandekach. Byy tam rwniutko uoone rzdami izraelskie uzi i
amerykaskie M-1, AK-47 w obu wersjach, radzieckiej i chiskiej, a take wszystkie typy
pistoletw, jakie mona sobie wyobrazi. Dwaj Syryjczycy wyoyli na somianej macie
pistolety maszynowe z drugiej wojny wiatowej. Tu obok mczyzna w powiewajcych na
wietrze czarnych szatach Beduina sprzedawa maskujce mundury polowe, adownice i
skrzane onierskie buty. Obadowane zielonymi pudekami z amunicj muy stay
przywizane do ogrodzenia przy korycie z mtn wod. Afgascy wojownicy, z karabinami
na ramieniu, przechadzali si po targowisku, sprawdzajc bro i targujc si o ceny.
Chevrolet skrci w boczn uliczk. Podskakujc na wybojach, podjecha pod
drewniany pitrowy dom. Napis nad wejciem gosi: Ostatnia nadajca si do picia herbata
przed przecz Chajber. Manny da znak ochroniarzom, eby zostali przy samochodzie, sam
za poprowadzi Anthonyego przez chybotliwy mostek nad wsk, cuchnc rynsztokiem
strug.
- Mamy si tu spotka z Lwem Pandiru, Ahmadem Szahem Masudem - wyjani. -
To Tadyk z Doliny Pandiru, ktra rozciga si na pnoc od Kabulu a do granicy z
Tadykistanem. Jego ludzie wzili na siebie gwny ciar walki z Rosjanami. Sze
pozostaych grup oporu przewanie tucze si midzy sob.
- To czemu nie przekazujemy broni bezporednio jemu? - zapyta Anthony.
- Monopol na rozdzielanie amerykaskich darw ma pakistaski wywiad wojskowy,
ISI. A oni chc upiec przy tym wasn piecze. Marzy im si, e po wojnie Afganistan
przejdzie w rce fundamentalistw, co wzmocni pozycj Pakistanu wobec Indii.
- Widz, e musz si jeszcze wiele nauczy - stwierdzi Anthony.
- To Firma musi si wiele nauczy - powiedzia Manny. - Mam nadziej, e raport,
ktry napiszesz, wreszcie otworzy im oczy.
Weszli do herbaciarni. Odwrcona tyem kobieta, otulona burk, spowijajc jej
posta niby aobny caun, kucaa przed kominem i rozdmuchiwaa miechem ar pod
czajnikami, zawieszonymi nad paleniskiem penym suchych szczap. W bocznej alkowie
wdrowny dentysta borowa w zbie afgaskiego bojownika, ktry poprzedniej nocy
przeprowadzi Masuda przez przecz Chajber. Kilkunastoletni chopak pedaowa na rowerze
osadzonym w metalowej ramie, napdzajc w ten sposb przekadni, ktra obracaa wierto
w doni dentysty.
- Niech ci tu lepiej zb nie boli - ostrzeg Manny. - Plombuj dziury roztopionym
rutem.
Po wskich schodkach wspili si do prywatnego pokoiku na pitrze. Przed drzwiami
stali dwaj ochroniarze Masuda. Z jakiego powodu obaj umiechali si od ucha do ucha.
Wyszy tuli w ramionach niemiecki MP-44, drugi mia za pasem ogromny czeski pistolet, a
w rku trzyma bambusow klatk z tym kanarkiem w rodku.
- Kanarek to system wczesnego ostrzegania w afgaskim ruchu oporu - poinformowa
Manny.
- Przed czym ich ostrzega?
- Ptak pierwszy si przekrci, gdy Rosjanie uyj broni chemicznej lub biologicznej.
Masud, chudy, brodaty mczyzna o szczerym spojrzeniu i anielskim umiechu,
podnis si z dywanika modlitewnego, aby powita szefa placwki Firmy w Peszawarze.
- Manny, my friend - powiedzia, ciskajc wylewnie jego do; wcign go do rodka
i gocinnym gestem wskaza rozrzucone na pododze dywaniki. - Moje oczy wielce raduj si
twym widokiem.
Manny wygosi kilka sw powitania w jzyku dari, potem jednak przeszed na
angielski, by jego amerykaski przyjaciel mg uczestniczy w rozmowie.
- Poznaj mojego towarzysza, Anthonyego McAuliffea.
Masud skin gow, ale nie poda mu rki. Kiedy gocie siedli po turecku na
dywanikach, w pokoiku zjawia si dziewczyna z zakryt twarz, niosc chaua - rozwodnion
zielon herbat, ktra stanowia codzienny napj okolicznych plemion. Zbliya si do nich
niemiao i napenia dwa cynowe kubki.
 Zanim min kwadrans, Masud wprowadzi Mannyego w zmiany linii frontu na
terenie Afganistanu, w taktyk Sowietw i ich modus operandi, poda mu nazwiska
bojownikw, ktrzy zostali zabici lub ranni w cigu trzech miesicy, jakie upyny od
ostatniego spotkania, opisa swj miay atak na sowieck baz lotnicz, zakoczony
wysadzeniem w powietrze trzech helikopterw i wziciem do niewoli jej dowdcy. Manny
zapyta, co zrobili z jecem. Chcielimy go wymieni na dwch mudahedinw, ktrzy
zostali schwytani podczas akcji, odpar Masud. Rosjanie zgodzili si i odesali nam ich
ywych, ale przedtem obcili im prawe donie. Zwrcilimy wic pukownika, ale przedtem
obcilimy mu obie rce - po jednej za kadego z naszych.
O zmierzchu rozpalono na straganach blaszane piecyki, a wok bazaru zalega czarna
jak smoa noc. Masud dola sobie herbaty do blaszanego kubka i przystpi do rzeczy.
- Sprawa przedstawia si tak - zacz. - Nowoczesna bro, ktr przekazujecie ISI,
koczy w rkach armii pakistaskiej, a ta z kolei oddaje swoje stare wyposaenie
mudahedinom. Dlatego w walce przeciw sowieckim najedcom jestemy na straconej
pozycji. W cigu ostatnich kilku miesicy sytuacja jeszcze si pogorszya, bo Rosjanie zaczli
kierowa ogniem z helikopterw z pokadu samolotw zwiadowczych.
- S przenone radary, ktre potrafi namierzy helikoptery.
Masud potrzsn gow.
- Lataj dolinami, na wysokoci czubkw drzew, i atakuj nas znienacka. Nasze
dziaka przeciwlotnicze i przestarzae karabiny nie przebij pancernej blachy. Wielu
mudahedinw polego lub odnioso cikie rany. Ale gdybymy mieli stingery z termicznym
systemem naprowadzania... - mwi o odpalanych z ramienia pociskach ziemia-powietrze,
ktre potrafiy zniszczy samolot czy helikopter z odlegoci piciu kilometrw.
Manny przerwa mu bez ceregieli.
- Nie ma mowy o stingerach. Pytalimy ju naszych ludzi w Pentagonie. Obawiaj si,
e gdy tylko skoczy si wojna, nasze rakiety wpadn w rce islamskich fundamentalistw.
- Dajcie je mnie, Manny, a fundamentalici nie zawadn Afganistanem. - Masud
pochyli si do przodu. - O przyszoci Afganistanu bd stanowili ci, ktrzy zwyci
Rosjan... Jeeli Stany Zjednoczone chc tu wolnego i demokratycznego pastwa, musz mnie
poprze.
- Twoi Tadycy s etniczn mniejszoci. Wiesz rwnie dobrze jak ja, e nie moemy
ci da najnowoczeniejszej broni, bo zburzymy rwnowag midzy rnymi odamami
waszego ruchu oporu.
- To moe chocia szwedzkie oerlikony - nalega Masud. - Maj niez si ognia i
powinny sobie poradzi z sowieckimi helikopterami.
- Oerlikony nie sprawdz si w wojnie partyzanckiej. Naboje przeciwpancerne s
drogie, a z dziakiem trzeba si obchodzi jak z cackiem. To bardzo skomplikowany sprzt...
Po podry przez przecz Chajber bd si nadaway do wyrzucenia.
- To co zostaje? - zapyta Masud.
- Bro konwencjonalna.
- A najlepiej znale kogo, kto wygra wojn za ciebie... Najbardziej konwencjonaln
ze wszystkich broni jest miso armatnie.
- To wasz kraj okupuj Rosjanie i to wasza wojna.
- Osabienie Sowietw ley te w waszym interesie...
- Masz co jeszcze na licie?
Unoszc do na znak, e si poddaje, Masud wycign z kieszeni wenianych spodni
may zwitek papieru.
- Lekarstwa, szczeglnie leki znieczulajce i antybiotyki. No i protezy... Oczywicie o
ile ten twj Pentagon chce tu po wojnie zasta jeszcze kogo oprcz fundamentalistw.
Manny zapisa wszystko w notesie.
- Zrobi co w mojej mocy - odrzek.
Masud zwinnie podnis si z dywanika.
- Ja rwnie zrobi co w mojej mocy, my friend. - Obj Mannyego ramieniem i
odcign na bok. - Syszaem, e rezydent KGB w Peszawarze, niejaki Fet, prbuje nawiza
kontakty z grupami islamskich fundamentalistw... Nie pytaj mnie, w jakim celu, bo nie
wiem. Pomylaem sobie, e moe ci to zainteresowa.
- Interesuje - odpar Manny z namysem.
Lew Pandiru odwrci si do Anthonyego.
- Afganistan to by kiedy niewyobraalnie pikny kraj - powiedzia melancholijnie. -
Wojna toczy go jak gangrena. Przyjezdnym trudno jest dostrzec prawdziwe oblicze tej ziemi.
- Nagle jego twarz rozjani serdeczny umiech, tak szeroki, e wszystkie zmarszczki zbiegy
si w kcikach oczu. - Mimo wszystko sprbuj.
Anthony wsta.
- Sprbuj - owiadczy uroczycie.
*
Gdy w drodze powrotnej do Peszawaru Chevrolet mija lotnisko, Manny wskaza na
pas startowy, widoczny za siatk udrapowan dywanami z Turkiestanu, jedwabiami z
Buchary i owczymi skrami z Kurdystanu, wystawionymi na sprzeda przez ulicznych
handlarzy.
- U-2 Garyego Powersa startowa std w tysic dziewiset szedziesitym -
powiedzia.
- W tym samym roku si urodziem - wtrci Anthony.
- Miaem wwczas trzynacie lat - wspomina Manny. - Kiedy w tym dniu ojciec
wrci z pracy, wyglda, jakby zobaczy ducha. Elizabet zapytaa, co si stao, a on nie
odpowiedzia, tylko wczy w kuchni radio i usyszelimy wiadomo, e Francis Gary
Powers zosta zestrzelony nad Swierdowskiem przez sowiecki pocisk ziemia-powietrze. To
wtedy poznaem znaczenie sw rozpta pieko.
Zatrzymali si na krtko w podobnym do fortecy konsulacie amerykaskim przy
brytyjskim garnizonie, gdzie Manny odebra poczt, a potem. skierowali si w d Hospital
Road, skrcili w lewo na Saddar i zaparkowali na tyach Deans Hotel - miejscowej stowki
dla peszawarskich dyplomatw, dziennikarzy i wanych goci. Przy wejciu sta uzbrojony
aukidar44, gadko ogolony, oszpecony przez blizny po napalmie Pasztun, ktry
rozpoznawszy Mannyego, wpuci ich bez przeszkd do rodka, ale idcych za nimi dwch
Saudyjczykw zatrzyma i wylegitymowa. Manny i Anthony, minwszy obskurny hol,
weszli do ogrdkowej restauracji i szybko zajli stolik, zwolniony wanie przez trzech
Pakistaczykw. Afgaski chopak, ktry pracowa tu jako kelner, poda im kart. Zamwili
chiskie przekski i dwa piwa Murree. Gorce przekski jeszcze skwierczay im na
talerzach, gdy do stolika przysiada si bez pytania moda kobieta o ciemnych, krtko
ostrzyonych wosach, ubrana w zielone bryczesy, mikkie, skrzane oficerki i dug, obcis
koszul bez konierzyka, zapit pod szyj. Chwycia palcami kawaek pieczonej jagniciny i
wsuna go sobie do ust.
- O czym rozmawiae z Masudem za moimi plecami? - zapytaa.
- Skd wiesz, e widziaem si z Masudem? - zdziwi si Manny.
W jej czarnych jak wgiel oczach zamigotay iskierki rozbawienia.
- Od pewnego zajadego fundamentalisty imieniem Osama Ben Laden, ktry postawi
mi rozwodnion whisky w barze Pod Per. - Wyja paczk lucky strikew, woya
papierosa do ust i pstrykna ma srebrn zapalniczk. - Znasz go? - Manny potrzsn
gow, wic powiedziaa: - Nic dziwnego. Nienawidzi Ruskich, ale jeszcze bardziej
nienawidzi Zachodu. Ameryka jest dla niego wcieleniem Szatana. Brodaty go, pod
trzydziestk, ponury, z lodowatym byskiem w oczach, etatowy sponsor mudahedinw.

44
aukidar (hindi) - stranik; dozorca.
Miejcie na niego oko, chopcy. Podobno odziedziczy milionow fortun po swoim
saudyjskim ojcu i snuje teraz wielkie plany na przyszo.
Manny rzuci Anthonyemu porozumiewawcze spojrzenie.
- Poznaj Mari Shaath, ktra ma wicej jaj ni niejeden z jej kolegw po fachu.
Zyskaa saw, kiedy stojc na polu bitwy, powiedziaa wprost do kamery: Afganistan to
miejsce, gdzie uzbrojone, pamitliwe dzieci postanowiy naprawi krzywdy, wyrzdzone
pradziadkom ich dziadkw. Mario, poznaj Anthonyego McAuliffea.
- Widziaem ci w telewizji - powiedzia Anthony.
Maria spojrzaa mu prosto w oczy.
- Kolejny szpion? - zapytaa sodkim gosem.
Anthony odchrzkn.
- Jestem attach przy amerykaskim konsulacie.
- Aha, a ja jestem Maria Callas, przyjechaam zabawia ariami z woskich oper
mudahedinw na przeczy Chajber. - Odwrcia si do Mannyego. - Jest kompletnie
zielony. Pogubi si w tym wszystkim, jak nie powiesz mu, co tu jest grane.
- Przysali go, eby sprawdzi, co si dzieje z broni, dostarczan przez nas
pakistaskiemu ISI, i dowiedzia si, czy rzeczywicie trafia do rk ludzi, ktrzy strzelaj do
Rosjan.
Maria poczstowaa si piwem z kubka Anthonyego, po czym otara usta wierzchem
drobnej, delikatnej doni.
- Mogam ci oszczdzi tej wycieczki - powiedziaa z obuzerskim umiechem. - Nie
wezm duo za podpowied. Postaw mi kolacj, a chtnie ci owiec.
Pniej, siedzc nad misk czego, co w menu figurowao jako czop sui45, zrobia mu
may wykad.
- Afganistan to puszka Pandory - mwia. - Miejsce, gdzie mona wymieni numer
Playboya za butelk pitnastoletniej szkockiej i skoczy z podernitym gardem, jeli ci
przyapi, e pisz z nogami zwrconymi w stron Mekki. Tak naprawd toczy si tu kilka
wojen naraz: etnicznych, klanowych, plemiennych, narkotykowych, religijnych... Irascy
szyici walcz z afgaskimi sunnitami, talibowie, studiujcy Koran w pakistaskich
medresach, z afgask diaspor na wieckich uniwersytetach, Tadykowie Masuda ze
wszystkimi, saudyjscy wahhabici z irackimi sunnitami, kapitalici przez mae k z
Komunistami przez due K, Pakistan z Indiami...

45
Danie chiskie.
 - Nie wymienia jeszcze jednej - przerwa jej Manny. - Afgaskich bojownikw
wolnoci przeciw Rosjanom.
- A tak, jest i taka wojna, tylko czasem ginie w oglnym zamieszaniu. Posuchaj, w
rzeczy samej Amerykanie maj do mgliste pojcie o tym, co tu si dzieje, i najczciej
popieraj nie tych, co trzeba. Musicie wreszcie zrozumie, e zadawnionych konfliktw nie
da si rozwiza z dnia na dzie.
- Nie damy im stingerw, jeli o to ci chodzi - upiera si Manny.
- Dacie - odpara Maria z pewnoci jasnowidza. - W kocu ch, eby si odegra za
Wietnam, zaguszy zdrowy rozsdek. Kiedy wojna si skoczy, fundamentalici, ktrzy
jednakowo nienawidz Amerykanw i Rosjan, uyj tych samych stingerw przeciwko wam.
- A ty co by zrobia na miejscu naszego prezydenta? - zapyta Anthony.
- Przede wszystkim wstrzymaabym dostawy broni dla byych dilerw Peugeota,
ktrzy utrzymuj, e s potomkami Proroka. Wylaabym kube zimnej wody na gowy tych,
ktrzy chc zbudowa idealne pastwo islamskie, oparte na modelu kalifatu z sidmego
wieku naszej ery.
- Chcesz powiedzie, e sowiecka okupacja Afganistanu byaby mniejszym zem? -
zdziwi si Anthony.
- Chc powiedzie, e usiujc jak najszybciej zaradzi zu, wpadniecie z deszczu pod
rynn. Radz ci, eby si tu troch pokrci. I ostrzegam, e ta wycieczka na nic si nie
przyda, jeeli nie przepisz si z wielbdem.
Manny skrzywi si.
- Spanie z wielbdem to troch wygrowana cena za to, eby dosta si do celu.
Maria przymruya powieki swoich lekko skonych oczu.
- Nie gadaj, pki nie sprbujesz.
- Chcesz powiedzie, e mwisz z wasnego dowiadczenia? - spyta.
- Bilagh! - odpalia Maria.
- To perski odpowiednik odpieprz si - przetumaczy Anthonyemu Manny.
Maria, chichoczc pod nosem, posza wyebra filiank kawy od Hipolita
Afanasjewicza Feta, miejscowego rezydenta KGB. Fet, pospny mczyzna pod
pidziesitk, o zapadnitych policzkach i pospnym wejrzeniu, by pomiewiskiem caego
Peszawaru z powodu niezwykego podobiestwa do Borisa Karloffa. Jad wanie kolacj
przy stoliku w rogu sali w towarzystwie duo modszej, bardzo atrakcyjnej kobiety i dwch
podwadnych.
Trzy kwadranse pniej Maria dopada Mannyego i Anthonyego na parkingu.
 - Mog si z wami zabra do miasteczka uniwersyteckiego? - zapytaa.
- Wsiadaj - rzek Manny.
Dwaj Afgaczycy z obstawy cienili si obok kierowcy, a Maria usadowia si na
tylnym siedzeniu pomidzy Anthonym i Mannym.
- Co ci mwi Boris Karloff? - spyta Manny.
- Hej, ja mu nie powtarzam tego, co usyszaam od was - obruszya si Maria.
- Ale pyta?
- Oczywicie, e pyta.
Manny zrozumia.
- Wycofuj pytanie - powiedzia.
Soce chowao si za Gry Sulejmaskie, gdy samochd mkn drog damradzk na
zachd od lotniska, mijajc spokojne, schludne uliczki, przy ktrych znajdoway si konsulaty
i luksusowe rezydencje urzdnikw z US AID - Amerykaskiej Agencji Rozwoju
Midzynarodowego - oraz pakistaskiej finansjery i afgaskich przywdcw ruchu oporu.
Firma zajmowaa otoczon wysokim murem will, wcinit midzy posiado
pasztuskiego dilera narkotykw i magazyn protez ortopedycznych. Maria dzielia dom z
szecioma innymi dziennikarzami, o jedn przecznic dalej. Chevrolet zwolni na
skrzyowaniu, eby przepuci autobus z dziemi. Na poboczu drogi staa tablica z
angielskim napisem: Jed ostronie i szukaj pomocy i niech Allah wszechmogcy ma ci w
swej opiece.
- W Afganistanie mamy dwa rodzaje ekspertw - mwia Maria. - Tych, ktrzy s
tutaj krcej ni sze tygodni, i tych, ktrzy s tu duej ni sze miesicy.
- Do ktrej kategorii ty naleysz? - zapyta Anthony.
Zwolnili. Drog blokowa zaprzony w woy wz. Dwaj mczyni w dugich
koszulach i bufiastych pciennych spodniach mocowali si ze zaman osi koa.
- Do tej drugiej - odpowiedziaa Maria. - Siedz tu ju siedem miesicy...
Kierowca chevroleta rozejrza si nerwowo i zatrzyma samochd w odlegoci okoo
dwudziestu metrw od wozu.
- Nie podoba mi si to - mrukn pod nosem.
Ochroniarz w turbanie wycign z kabury automat kalibru 45. Za nimi rozleg si
pisk hamulcw. Trzy dipy zatrzymay si gwatownie, omiatajc chevroleta reflektorami.
- Dakoici! - krzykn Pasztun. - To napad!
Drugi z ochroniarzy chwyci strzelb, z impetem otworzy drzwi, rzuci si na ziemi,
przeturla kilka metrw i wypali z obu luf do najbliszego dipa. Jeden z reflektorw rozbi
si na kawaki. Noc przeszya salwa ognia z karabinw maszynowych. Szko pkao. Wok
samochodu pojawiy si ciemne sylwetki. Szofer, ktry dosta w klatk piersiow, zwali si
ciko na kierownic. Zawy klakson. Ochroniarz w turbanie zawis na otwartych drzwiach,
po czym bezwadnie osun si na ziemi. Na drodze jaki mczyzna kopniakiem wytrci
dwururk z rk drugiego Pasztuna, przycisn koniec lufy do jego plecw i pocign za spust.
Tamten wierzgn nogami i zastyg w bezruchu. W chevrolecie Manny wyj swoj Betsy z
kabury. Ale zanim zdoa j odbezpieczy, czyje rce wywloky go z samochodu. Po drugiej
stronie brodaci mczyni szarpali si z Anthonym i Mari, cignc ich w kierunku dwch
ciarwek, stojcych za dipami. Jeden z napastnikw pochyli si nad ciaem czowieka w
turbanie, eby sprawdzi, czy na pewno nie yje. Ranny przewrci si na bok, wycelowa
pistolet i nacisn spust. Pocisk kalibru 45, z rowkami rcznie obionymi w mikkiej
gowicy, roztrzaska rami wroga. Inny mczyzna kopn Pasztuna w gow podkutym
onierskim butem, pochyli si i podern mu gardo ostrym jak brzytwa tureckim
jataganem. Trjk winiw, ze zwizanymi na plecach rkami, wrzucono pod plandek na
dno ciarwki. Na gowy zaoono im cuchnce, skrzane kaptury.
Rozleg si zduszony gos Marii.
- Cholera, jeszcze tego mi byo trzeba.
Usyszeli stumiony warkot silnika, podoga zatrzsa si i ruszyli, skrcajc w jak
boczn uliczk. Par minut pniej dwie ciarwki bez wiate zaczy podskakiwa na
wyboistej drodze, prowadzcej przez dzikie, niezamieszkane obszary do przeczy Chajber.
*
Hipolit Afanasjewicz Fet kluczy w labiryncie alejek bazaru Mina, zmierzajc do
pracowni tatuau, mieszczcej si nad lokalem pakistaskiego akupunkturzysty,
reklamujcego swe usugi kolorowym szyldem: Oczy, uszy, nosy, garda i problemy natury
seksualnej. Dwaj ludzie z obstawy, rozpiwszy kurtki, eby w razie czego byskawicznie
sign po bro, pierwsi wspili si po skrzypicych schodkach. Jeden z nich wrci po chwili
i da znak, e teren jest czysty. Hipolit Afanasjewicz wszed do rodka i usiad na czerwonym
stoku fryzjerskim porodku pokoju, sabo owietlonego dyndajc samotnie u sufitu
czterdziestowatow arwk. Na somianych matach, pokrywajcych drewniane ciany,
taczyy cienie. Podoga poplamiona bya zielonkaw substancj, pochodzc z naswar -
niewielkich kulek z mieszanki rozmaitych zi, tytoniu i limonki, ktre Pakistaczycy maj
zwyczaj u, spluwajc przy tym wprost na ziemi. Z zewntrz dobiegay niewyrane gosy
dwch porzdnie zaprawionych haszyszem afgaskich grali, sikajcych do ulicznego
rynsztoka. Fet zerkn na stolik z telefonem, a potem na zegarek.
 - Moe paski zegarek si spieszy - odezwa si jeden z ochroniarzy.
- Moe si nie udao - powiedzia od drzwi drugi.
- Moe powinnicie si przymkn - warkn Fet.
Trzy minuty po pnocy telefon zadzwoni. Fet poderwa suchawk. Po drugiej
stronie rozleg si gos, mwicy po angielsku z wyranie obcym akcentem.
- Ibrahim jest w drodze do Jatribu. Nie jest sam.
- Choroszo - wymamrota Fet i przerwa poczenie, przycisnwszy palcem wideki.
Wykrci numer oficera dyurnego w radzieckim konsulacie.
- To ja - powiedzia. - Moecie wysa depesz do centrali.
*
Ciarwka wspinaa si po strominie przez prawie trzy godziny.
O brzasku kierowca zwolni i lawirujc wrd wypenionych deszczwk dziur po
pociskach, znalaz jaki w miar rwny skrawek gruntu, po czym wyczy silnik.
Rozsznurowano plandek, opuszczono tyln klap i wyprowadzono winiw. Kto zdj im
z gw skrzane kaptury. Anthony, wdychajc apczywie wiee, grskie powietrze, rozejrza
si dookoa. Znajdowali si w jakim obozie partyzanckim, wysoko w grach, trudno jednak
byo stwierdzi, czy ju przekroczyli granic, czy te nadal znajduj si w Pakistanie.
Niebieskawe szczyty i granie rozcigay si a po szary horyzont, poprzecinany ykami
zmatowiaego srebra. Anthony mia uczucie, e siga wzrokiem na odlego wielu stuleci, i
podzieli si t myl z przyjacimi.
- Mieszasz pojcia czasu i przestrzeni - mrukna cierpko Maria.
- Zawsze uwaaem, e to jedno i to samo - odpar niezraony.
- Jak dwie strony medalu - przytakn Manny.
- Wanie - powiedzia Anthony.
Po obozie krcili si mczyni o twarzach ukrytych pod bujnym zarostem, otuleni
pledami lub amerykaskimi szynelami z demobilu, i adowali na osy bro i amunicj. W
pobliu kilka psw zaarcie walczyo o ko. Obok dugiej, niskiej lepianki brodaty mua w
biaej czapeczce czyta Koran grupce wiernych, siedzcych po turecku na goej ziemi. Na
skraju pobliskiego zagajnika kilkunastoletni chopak wypali z bazooki prosto w pie
uschnitego drzewa, roztrzaskujc go na kawaki. Potem przywlk taczk i zacz na ni
adowa przygotowane w ten sposb drewno na opa.
Druga ciarwka, z ryczcym silnikiem i wypluwajc kby czarnego dymu rur
wydechow, wtoczya si z wysikiem grskim szlakiem i zatrzymaa obok pierwszej. Z
szoferki wysiad smuky, gibki mczyzna, ubrany w czarny golf, brudn afgask tunik do
kolan, grube angielskie sztruksowe spodnie, rcznie robione buty od Beal Brothers i brzow
pasztusk czapk z przypitym porodku amuletem, ktry mia chroni jej waciciela przed
snajperskimi kulami. Skra tego ekscentrycznego osobnika bya jasna, wosy pod czapk
dugie i matowe, a krtka broda ufarbowana henn na rudo. Ciemne, przenikliwe oczy mia
mocno podkrone, co zapewne nie wynikao z braku snu. Zbliajc si do porwanych,
palcami lewej doni bawi si sznurkiem paciorkw z koci soniowej. Zapatrzy si na
wzgrza.
- Pi lat temu - odezwa si po angielsku piskliwym gosem, z gardowym
palestyskim r - staem na szczycie tej gry i patrzyem, jak sowieckie czogi jad drog i
spuszczaj si w dolin. Moi ludzie i ja siedzielimy na tych kamieniach przez cay ranek,
cae popoudnie i cay wieczr, a czogi jechay i jechay, bez przerwy. Przestalimy je w
kocu liczy, tyle ich byo. Wielu z tych, ktrzy przystpili wtedy do dihadu, spdzio cae
ycie w grach i nigdy przedtem nie widziao samochodu, lecz Allah da im si do walki z
czogami. Kiedy zapalniki si psuy, odpalali rakiety za pomoc zwykych motkw. Od
tamtej pory wiele czogw zostao zniszczonych i wielu mudahedinw zgino. Ale nasza
wojna wci trwa.
Z daleka dobieg ich odlegy skowyt silnikw odrzutowych, cho nie byo wida
adnych samolotw. Mczyni na wierzchoku wzgrza przerwali prac, by spojrze w
ginc w mrokach przepa doliny. Bezgonie zabysy race, owietlajc raczej mg
unoszc si tu nad ziemi ni sam ziemi. Zielone i czerwone pociski smugowe przeciy
niebo, a na nitce drogi, biegncej rwnolegle do strumyka, wybuchy jaskrawymi
pomieniami kanistry z napalmem. Palce przybysza zacisny si na paciorkach, gdy znw
odwrci si do winiw.
- Jestem major Ibrahim. Znajdujecie si na moim terytorium. Pakistaskie prawo
zostao za nami, a afgaskie rozciga si przed nami. Tutaj obowizuje pasztunwali,
pasztuski kodeks moralny. A ja stoj na jego stray.
Czterech mudahedinw wynioso z ciarwki postrzelonego w trakcie napadu
partyzanta, z kikutem ramienia przewizanym zakrwawion bandan, i ruszyo w kierunku
niskiej lepianki. Nieszcznik jcza w agonii, a jego ciaem wstrzsay dreszcze.
Zardzewiaym cynowym kubkiem Ibrahim zaczerpn troch deszczwki z kauy i
podtrzymujc rannemu gow, zwily mu wargi. Potem skin na zakadnikw i wszyscy
razem podyli za noszami. Anthony, schyliwszy si pod niskim nadproem, wkroczy do
ciemnego, zadymionego pomieszczenia, w ktrym powietrze byo przesycone haszyszem.
Szeciu modziutkich partyzantw, jeszcze bez zarostu, siedziao wok pkatego piecyka i
pykao z nargili. Dwaj starsi mczyni zajli si rannym, ktrego przeniesiono na wsk
drewnian prycz. Jeden owietla lamp naftow strzaskane przez kul rami, a drugi,
odwinwszy bandan, posmarowa otwart ran miodem. Zakadnicy weszli za Ibrahimem do
ssiedniej izby. Jaki chopak przeci krpujce im rce rzemienie, po czym wskaza
wypchane som poduszki, rozrzucone po pododze, i zaproponowa miseczk gorcej herbaty
jabkowej. Ibrahim pi, przeykajc gono. Po chwili chopak wrci z miedzian tac,
zastawion dymicymi drewnianymi miskami. Kady dosta po jednym nan - cienkim
przanym placku, wypiekanym w glinianym piecu - i po misce tustej potrawki z koziego
misa i kleistego ryu. Ibrahim jad palcami lewej rki - Manny zauway, e rzadko uywa
prawej, ktra i teraz spoczywaa bez ruchu na kolanie. Winiowie spojrzeli po sobie i
apczywie rzucili si na jedzenie. Nasyciwszy si, Ibrahim bekn i usiad wygodniej,
opierajc si plecami o cian.
- Dopki jestecie ze mn - powiedzia - bdziecie traktowani jak moi gocie.
Radzibym teraz odpocz. O wschodzie soca wyruszymy w dug podr. - Zdj czapk,
po czym, podcignwszy kolana pod brod, zwin si na dwch poduszkach i natychmiast
zasn, a przynajmniej sprawia wraenie gboko upionego.
Maria wyja z kieszeni notes i zacza co pisa drobnym maczkiem. Manny
wymieni z Anthonym porozumiewawcze spojrzenia. Skin gow w stron dwch
malekich, zakratowanych okienek i bezgonie poruszajc wargami, powiedzia: Wiejemy.
Wsparci gowami o cian, daremnie prbowali zasn. Zza ciany wci dochodziy jki
rannego i powtarzajcy si co jaki czas okrzyk: Lotfi konin!
Okoo pnocy przyszed jeden z dwch mczyzn, ktrzy przedtem opatrywali
rannego, pochyli si nad Ibrahimem i lekko trci go w okie.
- Rahbar - powiedzia i wyszepta co prosto do ucha majora.
Ibrahim usiad, zapali cuchncego tureckiego papierosa, zacign si, odkaszln, po
czym wsta i obaj wyszli do ssiedniej izby. Sycha byo, jak ranny prosi: Chahesz mikonam,
lotfi konin.
Manny przetumaczy to przyjacioom.
- On mwi: Bagam was, wywiadczcie mi przysug.
- Aszadu an la ilaha illallah Mohammad rasulullah - rozleg si melodyjny gos
Ibrahima. Ranny z trudem powtarza za nim sowa modlitwy.
Na chwil zapada cisza. Potem suchy trzask rewolweru odbi si echem od glinianych
cian.
Ibrahim wrci i opad ciko na somian poduszk.
 - To by prawy muzumanin - oznajmi - i ahid. Po waszemu mczennik. Na pewno
poszed do raju i spdzi wieczno w towarzystwie piknych dziewic.
- A co si dzieje, gdy umiera prawa muzumanka? - zapytaa Maria.
Zastanowi si chwil nad odpowiedzi.
- Te pjdzie do raju. A co potem, to ju nie wiem.
*
Na dugo przed tym, zanim pierwsze promienie brzasku owietliy obz, obudzono
zakadnikw. Przyniesiono im suchary i mocn herbat w cynowych kubkach. Kiedy jedli, do
izby zajrza Ibrahim.
- Zostacie tutaj. My musimy pochowa naszego towarzysza - powiedzia. - Potem
ruszymy w dalsz drog.
Kiedy poszed, zamknwszy za sob drzwi na kdk, Manny wsta i wyjrza przez
zakratowane okienko. Zobaczy czterech mczyzn, nioscych na desce ciao owinite w biae
przecierado. Za nimi szli podwjnym szeregiem mudahedini, przywiecajc sobie lampami
naftowymi i latarkami. Kondukt pogrzebowy znikn za wzgrzem. Anthony sprbowa
otworzy drzwi, ale ani drgny.
- A te kraty? - wyszeptaa Maria.
Manny oplt palcami elazne prty i pocign.
- Zacementowane - powiedzia. - Gdybymy mieli n albo scyzoryk, moe daoby si
to jako zaatwi.
Anthony spostrzeg w rogu puszk po rodku owadobjczym. Podnis j i potrzsn.
Co zachlupotao.
- Daj mi zapalniczk - zwrci si do Marii.
Manny natychmiast zrozumia, o co mu chodzi. Wzi zapalniczk, pstrykn i przez
chwil przytrzyma j blisko okna. Anthony prysn rodkiem owadobjczym prosto w ogie,
a puszka w jego rku zmienia si w prowizoryczny miotacz pomieni. Prty zaczy topi si
pod wpywem ciepa. Manny odgi cz kraty.
- Ty pierwszy - powiedzia Anthony.
Manny nie traci czasu na zbdne dyskusje. Podcign si na parapet i wylizgn
przez niewielki otwr. Wyrwane prty poszarpay mu ubranie i pokaleczyy skr. Anthony
pchn go mocno od tyu i Manny wypad gow w przd, prosto na ziemi. Teraz McAuliffe
przykucn pod cian. Maria wesza mu na ramiona i zacza przeciska si przez okno. Bya
ju w poowie, gdy drzwi otwary si, a na progu stan Ibrahim.
- Uciekaj, Manny! - zawoa Anthony.
 Ibrahim wszcz alarm. Przed lepiank zadudniy kroki mudahedinw, biegncych,
by odci zbiegowi drog ucieczki. Rozbrzmiay okrzyki. Dipy i ciarwki, ryknwszy
silnikami, podjechay na skraj obozowiska, omiatajc wiatami strome zbocza wwozu.
Pady strzay. Maria zsuna si z okna. Anthony podtrzyma j ramieniem. Podrapana i
zakrwawiona, stana twarz w twarz z Ibrahimem. Major, wymachujc odbezpieczonym
pistoletem, wyprowadzi ich na zewntrz. Pogo ustaa rwnie nagle, jak si zacza. wiata
dipw i ciarwek pogasy jedno po drugim. Do Ibrahima podbieg brodaty mczyzna,
powiedzia kilka sw ciszonym gosem, a potem doczy do pozostaych, ktrzy klkali
wanie do pierwszej tego dnia modlitwy. Mudahedini padli twarz na ziemi, zwrceni w
stron Mekki.
Kiedy dwch partyzantw wizao zakadnikom rce na plecach, Ibrahim powiedzia
do Anthonyego:
- Moi bojownicy mwi, e zbiegy wizie zosta zabity. - Patrzy ponad gowami
rozmodlonych ludzi na skpane w porannym blasku pasmo odlegych gr, wygite niczym
prcy si kot. - Ja te tak myl - doda - ale Bg moe sdzi inaczej.
 2.

WASZYNGTON, DC, RODA, 19 PADZIERNIKA 1983

- To stek bzdur, senatorze - warkn do suchawki dyrektor CIA, Bill Casey.

Umoczy dwa palce w szkockiej z wod sodow i przygadzi nimi kilka ostatnich
pasemek siwych wosw.
- Gdyby by w tym wszystkim chocia cie prawdy, jutro zoybym rezygnacj. -
Sucha przez chwil, odrzuciwszy w ty gow i wykrzywiwszy usta, tak jak robi to senator
w trakcie obrad Nadzwyczajnej Komisji Kongresu do spraw Wywiadu, ktrej przewodniczy.
- Niech pan posucha - odezwa si w kocu, przerywajc monolog dygnitarza. - Wszyscy
wiedz, e to ja prowadziem kampani prezydenck. Ale ten-jak-mu-tam z Washington
Post jest szurnity, jeli sugeruje, e ze stoka w Langley prowadz teraz kampani
reelekcyjn Reagana...
Odsun suchawk od ucha, czekajc, a senator si wygada. Ju to sysza: koem
zamachowym polityki Biaego Domu jest popularno prezydenta; pogo za popularnoci to
sia napdowa polityki; najpilniej strzeon tajemnic Kapitolu jest fakt, i Reagan i jego
doradcy to banda ignorantw, ktra nie ma pojcia o tym, jak powinna wyglda polityka
zagraniczna Ameryki; prezydent niedosyszy, wic nigdy nie wiadomo, czy dobrze zrozumia
skadane mu raporty; nigdy nie wyraa si jasno, nigdy nie mwi nie, mamrocze tylko po
nosem no tak, c... albo brzmi niele, ale hmm..., po czym nie koczy zdania; a jeli ju
uda si go skoni do podjcia decyzji, nie ma mowy o zachowaniu dyskrecji, bo wszystko, co
dzieje si na Kapitolu, w tajemniczy sposb przenika poza mury Biaego Domu, przy czym
nigdy nie wiadomo, czyje s te decyzje; rwnie dobrze moe si okaza, e krajem rzdzi nie
prezydent, lecz jego ona, Nancy... Najgorsze jednak, e tak jest istotnie, ale tego ju Casey
nie mia najmniejszego zamiaru mwi senatorowi. Tak, Reagan nigdy w peni nie wrci do
zdrowia po kuli, ktr dwa i p roku temu John Hinckley wpakowa mu tu obok serca.
- Opowieci o tym, e nie umie sam trafi do biura wasnego sekretarza, to tylko
zoliwe plotki, senatorze - powiedzia jak zawsze lojalny wobec swego kumpla Rona. - Fakt,
i Reagan jest aktorem, nie oznacza jeszcze, e nie ma o niczym pojcia. Mog pana
zapewni, e zawsze wietnie orientuje si w sprawach, z ktrymi do niego przychodz...
Dotyczy to rwnie katastrofy koreaskiego 747, strconego dwa tygodnie temu przez
Sowietw.
Do gabinetu zajrzaa crka Caseya, Bernadette, i powiedziaa, e ludzie, ktrych
oczekiwa, wanie przyszli.
- Oddzwoni, jak tylko bd mg... Musz zaj si sprawami Firmy... Tak, suba
nie druba... Oczywicie, moe pan na mnie liczy - zapewni senatora i odoy suchawk.
- Popro ich tutaj - zwrci si do crki.
Do nowego, zbudowanego z brzowej cegy domu dyrektora na ekskluzywnym
osiedlu, usytuowanym na terenie dawnej posiadoci Nelsona Rockefellera przy Foxhall Road
w pnocno-wschodniej czci Waszyngtonu, Ebby, obecnie zastpca Caseya, przyjecha
prosto z lotniska wojskowego w McGuire, gdzie czeka na powracajcego z Afganistanu
Mannyego. Teraz, idc przez amfilad salonw do prywatnego gabinetu szefa, mwi cicho
do syna:
- Jeeli masz w zanadrzu jakie krwawe szczegy, to prosz, zatrzymaj je dla siebie.
Jack pewnie te tu bdzie. Bardzo si martwi o Anthonyego... Po co go drczy?
- Anthony nie jest ranny, nic mu si nie stao - odpar Manny. - Po prostu mia pecha,
nie zdy wyskoczy przez okno. Maria te. Nie mog sobie darowa, e poszedem
pierwszy...
- Daj spokj, to nie twoja wina. Nikt nie ma do ciebie pretensji...
Weszli do gabinetu. Casey wsta z kanapy i wycign rk na powitanie.
- To mj syn, Manny - powiedzia Ebby.
Casey wskaza im skrzane fotele.
- Nie musz chyba mwi, jak bardzo si ciesz, e udao ci si uratowa tyek -
stwierdzi.
Rozsiad si wygodnie i zacz wypytywa Mannyego o ucieczk.
- To zasuga Anthonyego - oznajmi Manny i opowiedzia, jak syn Jacka przeksztaci
puszk po rodku owadobjczym w miotacz pomieni, eby stopi kraty w oknie. - Spadem
za okno jak worek kartofli. Maria Shaath przecisna si ju do poowy, a wtedy ten
przywdca partyzantw...
Casey, znany ze swej fotograficznej pamici, zacytowa fragment depeszy, ktr
Manny przesa z Islamabadu.
- To ten, ktry nazywa siebie majorem Ibrahimem?
- Major Ibrahim, zgadza si. Mieli pochowa bojownika, ktry zosta ranny podczas
napadu. Mylelimy, e pogrzeb jeszcze trwa, a tu nagle Ibrahim pojawi si w drzwiach i
uderzy na alarm. W ciemnociach podczogaem si na skraj wwozu, zsunem na dno i
wdrapaem na drugi brzeg. wiata reflektorw przepyny tu nade mn, owietlajc cay
teren. Zaczli strzela. Udajc, e mnie trafili, wyrzuciem w gr rce, padem na krawd
urwiska i sturlaem si w d. A pniej pomaszerowaem w kierunku wschodzcego soca.
Szedem trzy dni bez przerwy...
Caseya, prawnika z wyksztacenia i byego szefa Wydziau Wywiadu Specjalnego
OSS pod koniec drugiej wojny wiatowej, zawsze fascynowaa awanturnicza strona operacji
szpiegowskich.
- Mwisz tak, jakby to bya buka z masem - powiedzia, pochylajc si do przodu. -
Miae co je i pi?
- Z wod nie byo problemw. Po drodze mijaem mnstwo strumieni i potokw. A
jeli chodzi o jedzenie... Przed wyjazdem do Peszawaru przeszedem na Farmie kurs w szkole
przetrwania. Wiedziaem, ktre korzonki, grzyby i jagody s jadalne. Trzeciego dnia pod
wieczr dostrzegem ognisko. Okazao si, e to karawana przemytnikw z plemienia Afridi,
powracajca przez Chajber z Afganistanu. Daem im piset dolcw, ktre miaem zaszyte w
pasku. Obiecaem drugie tyle, jeli przeprowadz mnie do Peszawaru.
Kiedy przyszed Jack, cierpliwo Caseya zostaa wystawiona na cik prb, bo
Manny musia opowiedzie wszystko jeszcze raz od pocztku.
- Co z Anthonym? Nic mu nie jest? - zapyta bez wstpw Jack, a w jego oczach
malowa si niepokj o syna.
- Nie zosta ranny podczas porwania - odpar Manny. - Kiedy si rozstalimy, by w
niezej kondycji. Nie martw si, Jack, da sobie rad. Jest czujny.
- Czy kto wie, skd si w ogle wzi ten cay major Ibrahim? - zmieni temat
dyrektor.
- W rejestrze centralnym nic nie maj. W Departamencie Stanu i Biurze
Bezpieczestwa te nikt o nim nie sysza - powiedzia Jack.
- A to znaczy - doda Ebby - e dopiero co wypyn na wiato dzienne.
- Ale wiemy, jak wyglda. Manny, pamitasz co jeszcze? - spyta Casey.
- Wydaje mi si, e po angielsku mwi z palestyskim akcentem - przypomina sobie
Manny. - Mona zatem przyj, e wychowywa si na Bliskim Wschodzie.
- Albo po prostu szkolili go ludzie z Hezbollahu lub Hamasu - powiedzia Jack i
zwrci si do dyrektora. - Powinnimy w to wczy Izrael... Oni tam ledz kady ruch
islamskich fundamentalistw w palestyskich szeregach.
- Nieza myl, moemy od tego zacz - przyzna Casey. - A co z raportem od
informatora z plemienia Kalaszw?
- Przyszed jaki nowy raport? - zapyta Jack, gotw chwyci si kadej deski ratunku.
- Wczoraj w nocy - odpar Ebby. - Mamy informatora wrd Kalaszw... To
niemuzumaska ludno, zamieszkujca trzy doliny przy granicy z Afganistanem. Nasz
informator utrzymuje, e Palestyczyk o imieniu Ibrahim szmugluje bro i sprzedaje j w
Peszawarze. Podobno tak wycieczk robi sobie co dwa miesice... Kupuje automaty w
Dubaju, a potem przez Zatok Persk i Iran przemyca towar do Pakistanu.
- Poda jego rysopis? - zapyta Jack.
- Mniej wicej. Ten jego Ibrahim jest wysoki, chudy, dugowosy, a na czapce nosi
amulet, ktry chroni go przed kulami snajperw. Praw rk ma czciowo sparaliowan...
- To on - przerwa Manny. - Wszystko robi lew rk: jad, bawi si tymi swoimi
paciorkami...
- A wic mamy ju jaki punkt zaczepienia - stwierdzi Casey. - Co jeszcze?
- Nasz informator opisa go jako zaciekego fundamentalist, nawoujcego do witej
wojny - powiedzia Ebby. - Gardzi Rosjanami, ale jeszcze bardziej nienawidzi Ameryki.
- Jego wita wojna ju trwa... - odezwa si Manny.
- I w ten sposb doszlimy do faksu, ktry przysano do amerykaskiego konsulatu w
Peszawarze - powiedzia zniecierpliwiony Casey, wpatrujc si w Ebbyego zza ogromnych
okularw. - Jeste pewien, e nadawc by major Ibrahim?
- Faks wyglda na autentyczny - odpar Ebby. - Zosta napisany odrcznie po
angielsku, drukowanymi literami. S tam dwa bdy ortograficzne i dwa gramatyczne
(orzeczenie nie zgadza si z podmiotem), co wskazuje na to, i angielski nie jest ojczystym
jzykiem czowieka, ktry to pisa. Nie udao si sprawdzi, gdzie zosta nadany list.
Przyszed w rodku nocy. Nasi ludzie znaleli go dopiero rano. Jest tam mowa o trzech
zakadnikach... To byo ju po ucieczce Mannyego, ale pewnie myleli, e zgin, a major
Ibrahim raczej nie chce rozgasza tego faktu, co zreszt zrozumiae z jego punktu widzenia.
- Chc stingerw - podsun Jack.
- Wszyscy tam chc stingerw - doda Manny.
- Ale nie wszyscy trzymaj zakadnikw - stwierdzi ponuro Jack.
- Caym sercem jestem za tym, eby im da te stingery... Popieram kad inicjatyw,
ktra sprawi, e Sowieci dostan za swoje. Ale prezydenta otacza banda tchrzy - powiedzia
Casey. - Boj si przesadzi. Boj si rozwcieczy Rosjan. - Pokiwa gow nad gupot
politykw. - Dlaczego zawsze musimy mie zwizane rce? Wiem, e to zimna wojna, ale
jednak wojna. A my bawimy si w pieprzonych legalistw! Kiedy wreszcie odpowiemy
ogniem na ogie? Przykadem niech bd contras w Nikaragui. Mam par twrczych
pomysw, ktre chciabym ci podrzuci, Ebby. Gdyby udao nam si zdoby troch gotwki,
tak eby nie dowiedziaa si o tym Senacka Komisja do spraw Wywiadu...
 Na stoliku obok kanapy zadzwoni czerwony telefon. Casey podnis suchawk.
- Kiedy wrcie, Oliver? - zapyta. - wietnie, daj mi zna, jak wpyn pienidze.
Wtedy opracujemy kolejny krok. - Przez chwil sucha w skupieniu. - Na mio bosk, tylko
nie to... Powiedz Poindexterowi, e prezydent ju si pod tym podpisa, wic nie ma potrzeby
zawraca mu gowy szczegami. Gdyby co nie wypalio, musi w miar wiarygodnie
zaprzeczy, e cokolwiek o tym wie. - Casey prychn w suchawk. - Gdyby do tego doszo,
ty polegniesz pierwszy, po tobie admira, a jeli prezydent bdzie zmuszony rzuci kogo na
poarcie dziennikarzom, kozem ofiarnym bd ja... Na czym skoczylimy? - zapyta,
odoywszy suchawk. - Dobra, podczymy si pod Izrael, eby sprawdzi, czy palestyski
akcent majora Ibrahima naprowadzi nas na jaki lad. Poza tym moe specjalici od zdj
satelitarnych te co znajd... Manny, w raporcie pisae o dwch ciarwkach, kilku
dipach i oddziale islamskich bojownikw... miao ich by okoo szedziesiciu, o ile dobrze
pamitam. Do diaba, nawet limak zostawia lad na liciu, wic ci gocie te nie mogli
rozpyn si w powietrzu. Trzeba zyska na czasie. Poprosimy placwk w Peszawarze,
eby odpowiedzieli na ten faks...
- Maj zamieci ogoszenie w anglojzycznej edycji Timesa w Islamabadzie -
wtrci Jack.
- Dobrze. Powinnimy nawiza kontakt z porywaczami. Bdziemy pertraktowa.
Niech myl, e jestemy gotowi wymieni zakadnikw na stingery. Musimy gra na
zwok. Najpierw zadamy dowodu na to, e yj... A potem zobaczymy, jak rozwinie si
sytuacja.
*
Nellie sprztna talerze i woya je do zlewu. Manny nala wina do kieliszkw, po
czym zanis je do salonu. By kompletnie wyczerpany, fizycznie i psychicznie. Usiad na
kanapie, a Nellie wycigna si obok niego i pooya mu gow na kolanach. Od czasu do
czasu podnosia z podogi kieliszek na smukej, dugiej nce i unoszc lekko gow,
pocigaa yk. W radiu nowa gwiazda muzyki pop, Madonna Louise Ciccone, piewaa Like a
Virgin - piosenk, ktra szybko pia si w gr na listach przebojw.
- Facet z Mosadu przynis siedem grubych segregatorw ze zdjciami policyjnymi -
powiedzia Manny. - Musiaem obejrze tylu islamistw, e zaczy mi lata mroczki przed
oczami.
- Znalaze tego Ibrahima?
- Nellie?
Nellie zamiaa si gorzko.
 - Przepraszam, wypsno mi si... Chyba musiaam upa na gow, jeli mylaam, e
mj wiecznie nieobecny kochanek i m dopuci mnie do swoich zawodowych sekretw
tylko dlatego, e zosta porwany przez jakiego islamskiego wira, ktrego tosamo Firma
trzyma w cisej tajemnicy! Przecie mogam z tym i do New York Timesa.
- Wiesz, e mamy swoje zasady...
- Masz cholerne szczcie, e ci kocham - powiedziaa Nellie. - Jestem taka
szczliwa, e wrcie... Nawet nie chce mi si kci! - Usiowaa nadrabia min, ale tak
naprawd bya bliska paczu; odkd przyjecha do domu, czsto bywaa bliska paczu. -
Nienawidz tej twojej pieprzonej Firmy - powiedziaa z nag zacitoci. - Najbardziej za to,
e ty j tak kochasz.
Manny faktycznie znalaz zdjcie Ibrahima w kartotece Mosadu. Przez dwie godziny i
dwadziecia minut wpatrywa si w podobizny rnych podejrzanych osobnikw, a wreszcie
jedna fotografia przykua jego uwag - Ibrahim by na niej modszy i jeszcze chudszy, a
wosy mia krtko obcite, lecz nie byo mowy o pomyce. Co ciekawe, w swoim
wczeniejszym wcieleniu Ibrahim wyglda bardziej na kogo, na kogo poluj, ni na takiego,
ktry sam poluje na innych. Izraelczycy zidentyfikowali mczyzn na zdjciu jako Hadiego
Abdela al-Chouriego i szybko dostarczyli jego dane. Al-Chouri, urodzony we wrzeniu 1944
roku w miecie Didda w Arabii Saudyjskiej, by najmodszym synem saudyjskiego potentata
budowlanego jemeskiego pochodzenia, Kemala al-Chouriego, i olniewajco piknej crki
pasztuskiego ksicia, ktr Kemal pozna w Kabulu i pokocha od pierwszego wejrzenia. W
wieku lat dziewitnastu Hadi, nawczas student inynierii na Uniwersytecie imienia Krla
Abd al-Aziza w Diddzie, porzuci nauk, przyj pseudonim wojenny Abu Azzam i wyjecha
do Jordanii, by przyczy si do ugrupowania pod nazw Al-Fatah, z ktrego wywodzi si
Organizacja Wyzwolenia Palestyny. Aresztowany przez ydw w Hebronie na zachodnim
brzegu Jordanu za prb zabjstwa Palestyczyka, podejrzanego o kolaboracj z izraelskim
Szin Bet, Abu Azzam spdzi dwa lata w pilnie strzeonym wizieniu na pustyni Negew.
Zwolniony z braku dowodw winy w roku 1970, zerwa z OWP, doszedszy do wniosku, i
Jasir Arafat jest zbyt mikki wobec Izraela. Na pocztku lat siedemdziesitych Organizacja
Wyzwolenia Palestyny skazaa zaocznie Abu Azzama na mier za to, i poprzysig mier
Arafatowi i krlowi Jordanii, Husajnowi; Hadi uciek do Bagdadu, gdzie zaoy Islamski
Dihad. By mzgiem serii zamachw terrorystycznych, wymierzonych w ydw i Arabw, z
zajciem saudyjskiej ambasady w Paryu w 1973 roku wcznie. Kiedy w 1979 Zwizek
Radziecki zaatakowa Afganistan, Abu Azzam po raz kolejny zmieni tosamo i jako major
Ibrahim przenis Islamski Dihad w gry Hindukuszu, rozcigajce si na wschd od stolicy
Afganistanu, Kabulu. Dziki odziedziczonym po ojcu stu milionom dolarw zaoy tajne
centra werbunkowe i szkoleniowe, rozsiane po caym wiecie arabskim, a take nawiza
kontakt z radykalnym pakistaskim odamem Tablighi Damaat, Hezb-i-Islami Gulbuddina
Hekmatjara, oraz innymi ugrupowaniami islamskich ekstremistw na Bliskim Wschodzie.
Wsplnym mianownikiem wszystkich tych organizacji bya fanatyczna nienawi zarwno do
sowieckich najedcw, jak i do Amerykanw, ktrzy uwaali islamskich bojownikw za
miso armatnie. Ibrahim, podobnie jak wielu radykalnych przywdcw, utosamia
polityczne i kulturowe uleganie wpywom Zachodu z laicyzacj, czyli odrzuceniem
dominujcej roli islamu, prowadzcym do utraty narodowej i religijnej tosamoci krajw
muzumaskich. Wybiegajc daleko w przyszo, marzy o ustanowieniu w wolnym
Afganistanie surowego prawa koranicznego i obaleniu saudyjskiej monarchii absolutnej;
gdyby bogata w rop naftow Arabia Saudyjska znalaza si we wadzy fundamentalistw,
wwczas islam - poprzez sprawowanie kontroli nad wiatowym rynkiem paliw - umocniby
swoj pozycj i mgby skuteczniej broni prawdziwej wiary przed zakusami niewiernych.
Usyszawszy, e Mannyemu udao si zidentyfikowa Ibrahima, Jack nie posiada si
z radoci.
- Chryste Panie! Jeste pewien na sto procent? - dopytywa si przez bezpieczny
wewntrzny telefon Firmy, a kiedy Manny powiedzia, e nie ma adnych wtpliwoci, w
suchawce rozlego si westchnienie ulgi.
Jack zbieg po schodach do biura Millie - obecnie ju starszego rzecznika prasowego
CIA - i wywoa on na korytarz, eby w cztery oczy, z dala od czujnych uszu sekretarek,
podzieli si z ni dobr nowin. To pierwszy krok we waciwym kierunku, mwi, ciskajc
jej lepk od potu do w swoich potnych apskach i kiwajc gow, jakby chcia sam siebie
przekona, e ta historia bdzie miaa szczliwe zakoczenie. Dziki Izraelczykom, cign
dalej konspiracyjnym szeptem, Firma ma teraz zdjcie porywacza i nie musi ju opiera si
wycznie na podanym przez Mannyego rysopisie. cile tajna depesza, wzywajca do
natychmiastowego dziaania, jest ju w drodze do wszystkich placwek. Podpisano: DCI
William Casey i zastpca DD/O John J. McAuliffe, tak, dobrze syszysz, wanie z tym moim
rodkowym inicjaem, czego normalnie nigdy nie robi, ale uznaem, e to podkreli wag
przedsiwzicia. Napisalimy, e Firma uwaa identyfikacj i infiltracj centrw
werbunkowych i szkoleniowych Islamskiego Dihadu na Bliskim Wschodzie za zadanie
priorytetowe. Stawk jest ycie oficera CIA. Polecilimy wysondowa wszystkie bez wyjtku
rda, majce jakiekolwiek powizania z islamskimi ugrupowaniami. Nadszed czas, eby
nam si odwzajemnili, przysuga za przysug... Bez wzgldu na koszta, maj poruszy niebo
i ziemi, eby odnale majora Ibrahima i jego zakadnikw...
- A ty co o tym mylisz, Jack? - zapytaa Millie. Patrzc w jego wymizerowan twarz,
pomylaa, e sama pewnie wyglda nie lepiej. - Jest szansa, e Anthony wyjdzie z tego
ywy?
- Obiecuj ci, Millie... przysigam...
- Wiem, e tego dokonasz, Jack - wyszeptaa. - Wiem, e ci si uda. Uda si, bo jeeli
co mu si stanie, to adne z nas tego nie przeyje.
Jack gwatownie potrzsn gow. Potem odwrci si i odszed w popiechu,
uciekajc od kobiety, w ktrej oczach byo zbyt wiele udrki, by mg w nie patrze.
*
Jack zdyba Ebbyego pod koniec dnia. Usiedli w kcie obszernego gabinetu DDCI na
szstym pitrze i sczc szkock bez lodu, rozmawiali przyciszonym gosem. W na wp
przymknitych oczach Jacka czaia si rozpacz, gos mu dra.
- Natknem si na izraelski raport, opisujcy, jak Rosjanie zaatwili spraw swoich
zakadnikw - mwi grobowym tonem. - Trzech sowieckich dyplomatw zostao porwanych
w Bejrucie przez komando Hezbollahu. Ci z KGB nie siedzieli z zaoonymi rkami i nie
dzielili wosa na czworo. Uprowadzili krewnego przywdcy Hezbollahu i odesali im
wykastrowane ciao z wepchnitymi w usta genitaliami i przygwodon do piersi kartk -
przygwodon, rozumiesz? - z ostrzeeniem, e taki sam los spotka przywdcw Hezbollahu
i ich synw, jeli natychmiast nie wypuszcz zakadnikw, caych i zdrowych. W cigu paru
godzin wszyscy trzej znaleli si na wolnoci, o kilka ulic od sowieckiej ambasady. - Jack
pochyli si do przodu i jeszcze bardziej ciszy gos. - Posuchaj mnie, Ebby...
Zidentyfikowalimy porywacza. Ten Ibrahim ma chyba przecie jakich braci, kuzynw czy
wujkw...
Zapada niezrczna cisza. Ebby nagle zainteresowa si swoimi sznurwkami.
- My nie jestemy z KGB, Jack - odezwa si w kocu. - Senat patrzy nam na rce.
Wtpi, czy pozwoliby nam zastosowa tak taktyk.
- Nie musielibymy tego robi sami - powiedzia Jack. - Mona by to komu zleci...
Harvey Torriti wiedziaby, do kogo z tym pj.
- Rozumiem ci, Jack. Szalejesz z niepokoju o syna... Ale tamto nie wchodzi w gr.
CIA to gatunek na wymarciu... Losy Firmy i tak wisz na wosku. Nie ma mowy, ebym
podpisa si pod czym takim. - Spojrza surowo na przyjaciela. - I nie ma mowy, ebym
pozwoli na to mojemu zastpcy. - Wsta z ociganiem. - Daj mi sowo, e nie zrobisz
adnego gupstwa, Jack.
 - Po prostu musiaem si wyadowa.
- A wic sowo...?
McAuliffe podnis wzrok.
- Masz moje sowo, Ebby.
DDCI skin gow.
- Tej rozmowy nigdy nie byo, Jack. Do zobaczenia jutro.
*
Tessa, zerkajc na licznik, biega po ruchomej bieni w sali gimnastycznej,
mieszczcej si w podziemiach Langley.
- Wol biega tutaj - mwia do swojej siostry bliniaczki, Vanessy - ni na
autostradzie, gdzie wdycha si te wszystkie spaliny.
Vanessa, programistka IBM, ktr Firma zatrudnia w zeszym roku, zlecajc jej
zmodernizowanie systemw komputerowych, leaa na plecach, podnoszc
czterdziestokilogramow sztang.
- Co nowego w wielkim wiecie kontrwywiadu? - zapytaa.
wiczca obok przysadzista kobieta w dresie, posta w pewnym sensie legendarna,
gdy jako pierwsza kobieta w historii CIA zostaa szefem placwki, zarzucia na ramiona
rcznik i ruszya w stron prysznicw. Tessa odczekaa, a odejdzie na tyle, eby jej nie
moga usysze.
- Wanie natknam si na co niezwykle intrygujcego - powiedziaa i nie
przerywajc biegu, zacza wtajemnicza siostr w swoje odkrycie.
Po czci dlatego, e bya crk Leo - obecnie dyrektora operacyjnego Jacka
McAuliffea - po czci za dziki wybitnym wynikom w collegeu Tessa pracowaa w
kontrwywiadzie, odkd ukoczya Bryn Mawr w 1975 roku. Ostatnio lczaa nad
transkrypcj emitowanych ze Zwizku Radzieckiego anglojzycznych programw radiowych,
szukajc powtarzajcych si sw, zwrotw lub caych zda pozornie wyrwanych z kontekstu,
jako e istniao przypuszczenie, i KGB regularnie porozumiewa si ze swoimi agentami na
terenie obu Ameryk, przesyajc zaszyfrowane w audycjach wiadomoci.
- Siedem miesicy temu - powiedziaa - dali mi transkrypcj quizu, nadawanego noc
na falach krtkich przez Radio Moskwa, poczwszy od tysic dziewiset pidziesitego
roku.
Vanessa usiada na pododze, oparszy si plecami o cian, i wytara rcznikiem pot z
karku i czoa.
- Nie mw, e faktycznie natrafia na jak zaszyfrowan wiadomo? - powiedziaa.
 - Co znalazam - odpara Tessa.
Zerkna na licznik i zobaczya, e przebiega ju osiem kilometrw. Wyczywszy
bieni, usiada obok siostry.
- Pamitasz, jak zaczytywaam si w Alicji w Krainie Czarw i Po Drugiej Stronie
Lustra, kiedy byam maa? Prawie nauczyam si ich na pami. Rosjanie pod koniec kadej z
tych audycji podaj jaki cytat z klasyki anglosaskiej, a uczestnik quizu musi go rozpozna.
Przez trzydzieci trzy lata, co daje w sumie ponad dwanacie tysicy minut na antenie,
dwadziecia cztery razy posuyli si cytatem z Lewisa Carrolla. Zwrciam na to uwag, bo
tylko te zagadki byam w stanie sama rozwiza. - Tessa, przekrzywiwszy gow,
wyrecytowaa kilka przykadw: - Im mniej masz ty, tym wicej mam ja, Ale jeeli nie
jestem sob, nastpne pytanie brzmi: Kim, na Boga, jestem? albo Zagrzmudni pord
sronych ska. I jeszcze Nie chciaabym by czci cudzego snu.
- Jakim cudem na to wpada? - zapytaa Vanessa.
- W szkole NSA w Fort Meade studiowaam sowieckie i wschodnioeuropejskie
systemy szyfrujce - odpara Tessa. - Niektre szyfry KGB s jedynie hasami
rozpoznawczymi, ktre sygnalizuj agentowi, e w tym samym programie usyszy
przeznaczon dla siebie wiadomo.
- No dobra, zamy, e te dwadziecia cztery cytaty z Alicji rzeczywicie miay
skierowa uwag agenta na jak konkretn wiadomo... - zastanawiaa si gono Vanessa. -
Pytanie tylko: na jak?
- Zaraz po zagadkach literackich zawsze ogaszaj zwyciski numer loterii - wyjania
Tessa.
- Ilucyfrowy?
- Dziesicio.
- Tyle samo, ile ma przecitny numer telefonu, jeeli dodasz kierunkowy. - Vanessa
zamylia si na chwil. - Ale to by byo zbyt oczywiste...
- W Fort Meade - wtrcia Tessa - uczyli nas, e agenci wschodnioniemieccy
dziaajcy w Niemczech Zachodnich na pocztku lat pidziesitych dostawali
dziesiciodolarowe banknoty; odejmujc numer seryjny od zwyciskiego numeru loterii,
usyszanego w audycji nadawanej z NRD, otrzymywali numer telefonu kontaktowego.
Vanessa nie wiedziaa, co o tym sdzi.
- Powiedziaa, e cytatw byo dwadziecia cztery... Jeeli masz racj, to znaczy, e
w cigu tych trzydziestu lat podano agentom dwadziecia cztery numery telefonw. Po co a
tyle?
 - KGB wymaga od swoich cznikw, eby co jaki czas zmieniali miejsce
zamieszkania, a to si wie ze zmian numeru telefonu...
- Mwia o tym szefowi?
- Tak. Powiedzia, e to moe by tylko zwyky zbieg okolicznoci. A jeli nawet, to
mamy za mao danych. Sam numerek loterii nie wystarczy do zamania szyfru, bo istnieje
zbyt wielka liczba moliwych kombinacji.
- Hej, komputery radz sobie z ogromn liczb kombinacji... - powiedziaa Vanessa. -
Sprbuj si tym zaj, jeli chcesz.
*
Vanessa, ktra programowaa w Firmie komputer centralny IBM, zostaa po
godzinach, eby pobawi si dwudziestoma czterema numerami loterii, towarzyszcymi
cytatom z Lewisa Carrolla. Od bibliotekarza CIA dowiedziaa si, e numery kierunkowe
zostay wprowadzone we wczesnych latach pidziesitych, czyli mniej wicej wtedy, gdy
zaczto nadawa quizowy program Radia Moskwa, wysza wic z zaoenia, e
dziesiciocyfrowy numer loterii skrywa dziesiciocyfrowy numer telefonu, zawierajcy w
sobie numer kierunkowy Wschodniego Wybrzea. Zacza od numeru, ktry pojawi si po
pierwszym chronologicznie cytacie z Alicji (A mora z tego: Im mniej masz ty, tym wicej
mam ja) pitego kwietnia 1951 roku: 2056902023. Rozwizawszy za pomoc komputera
seri skomplikowanych rwna, odkrya, e istnieje do due prawdopodobiestwo, i
omiocyfrowa liczba zaczynajca si od trjki i zera, odjta od dziesiciocyfrowego numeru
loterii, da dziesiciocyfrowy numer telefonu zaczynajcy si od 202, czyli od numeru
kierunkowego Waszyngtonu, DC, gdzie - jak przypuszczay dziewczta - mieszka cznik
KGB. Znajc w tajny omiocyfrowy numer, Vanessa mogaby wyodrbni kierunkowy 202
z pozostaych dwudziestu trzech numerw loterii.
Rezultaty jej wysikw byy jednak mocno hipotetyczne, a statystyczne
prawdopodobiestwo, e odniesie sukces - niewielkie.
Przyjwszy, e tajny numer zaczyna si od trjki i zera, do odgadnicia pozostao
jeszcze sze niewiadomych cyfr. Vanessa gowia si nad tym przez reszt tygodnia. W
pitek wieczorem umwia si na kolacj ze swoim chopakiem, prawnikiem. Siedzieli w
chiskiej restauracji w Fairfaix, o dwie przecznice od mieszkania, ktre dzielia z Tess.
Chopak poszed do kasy zapaci rachunek i poprosi Vaness, eby zostawia napiwek dla
kelnera. Wyja z portmonetki dwa banknoty i pooya na stoliku. Gowa jej pucha od liczb,
ktre komputer wypluwa przez ostatnie dziesi dni. Cyferki na banknotach taczyy przed
oczami. Nagle przyjrzaa si im uwaniej. Przypomniaa sobie, co Tessa mwia o
wschodnioniemieckich szpiegach i o numerach telefonw, zaszyfrowanych w numerach
seryjnych amerykaskich dziesiciodolarwek. Pierwszy wynik losowania moskiewskiej
loterii quizowej nadano pitego kwietnia 1951 roku, a wic sowiecki agent, dla ktrego
przeznaczona bya wiadomo, musia posuy si banknotem wydrukowanym przed t dat.
Numery seryjne ukadaj si w okrelony cig liczb, a zatem... e te na to nie wpada
wczeniej! Teraz trzeba tylko znale numery seryjne banknotw, bdcych w obiegu,
powiedzmy, od koca wojny do kwietnia 1951 roku, i wrzuci je do komputera.
Nazajutrz, z samego rana, Vanessa umwia si na spotkanie w Departamencie
Finansw. Ju po poudniu sympatyczny urzdnik poinformowa j, e istotnie numery
seryjne na wszystkich amerykaskich banknotach tworz cig arytmetyczny... Nie, nie ma
najmniejszego problemu, to adna tajemnica... Numery seryjne, znajdujce si w obiegu od
roku 1945 do kwietnia 1951? Oczywicie, to kwestia kilku minut. Jeli zechce poczeka,
sekretarka odszuka rejestry i zrobi kserokopie odpowiednich stron.
Tego wieczoru Vanessa wsplnie z siostr, ktra niecierpliwie zagldaa jej przez
rami, przeanalizowaa otrzymany materia i ku swej ogromnej satysfakcji znalaza numer
serii zaczynajcy si od trjki i zera.
W 1950 roku Departament Finansw wyemitowa dziesiciodolarowe banknoty o
cznej wartoci 67 593 240 dolarw i numerach seryjnych oznaczonych liter alfabetu, po
ktrej nastpoway cyfry 3089, potem cztery inne, a na koniec jeszcze jedna litera.
Vanessa wprowadzia do komputera numer 3089 i odja go od pierwszego
szczliwego numeru loterii. W wyniku otrzymaa numer kierunkowy Waszyngtonu oraz
centrali czynnej we wczesnych latach pidziesitych: 202 601. Do sprawdzenia pozostao
wic zaledwie 9999 numerw telefonw.
- Szukamy kogo - powiedziaa Tessa - kto mia telefon zaczynajcy si na 202 601 i
wyprowadzi si z domu midzy pitym a dwunastym kwietnia tysic dziewiset
pidziesitego pierwszego roku... O rany! - wykrzykna i a podskoczya z radoci. -
Mylisz, e to si uda?
*
Dozorcy KGB zacignli aluzje i przeksztacili apartament na drugim pitrze Kremla
w prywatn klinik. Pomieszczenie wyposaone byo w najnowoczeniejsz amerykask
sztuczn nerk, a nad pacjentem czuwa sztab wyspecjalizowanych w hemodializie lekarzy i
pielgniarek. Pacjentem by Jurij Wadimirowicz Andropow - byy ambasador ZSRR w
Budapeszcie w 1956 roku, szef KGB w latach 1967-1982, a od mierci Breniewa w 1982 -
sekretarz generalny KPZR i niekwestionowany przywdca Zwizku Radzieckiego. Dziercy
od dziesiciu miesicy ster wadzy szedziesiciodziewicioletni ju Andropow cierpia na
chroniczn chorob nerek i tylko dziki regularnym zabiegom dializy, oczyszczajcym krew z
toksycznych substancji, utrzymywano go jeszcze przy yciu. Jego dni byy policzone -
lekarze dawali mu najwyej sze miesicy. Blady i wycieczony, niezdolny do duszego
wysiku umysowego, siedzia na ku, opatulony a po zwiotcza szyj elektrycznie
podgrzewanym kocem.
- Mam ju tego dosy... O wszystko musz si wykca - mwi do Dziadka. - Prawie
codziennie nachodzi mnie tu jaki obwieszony medalami genera, przysigajc, e moemy
jeszcze wygra t wojn i e nie wolno nam si podda mimo chwilowych poraek i strat.
Dziadek prbowa co wtrci, by skierowa rozmow na swoje sprawy, ale
Andropow nie zwraca na niego uwagi i ali si dalej.
- A zaraz potem zjawia si kto z KGB i powoujc si na najnowsze analizy, ktre
niczym si nie rni od poprzednich, dowodzi, e wojna w Afganistanie jest nie do
wygrania, bo mudahedinw nie da si pokona; dlatego musimy wycofa si pki czas i tak
pokierowa islamskimi fundamentalistami, eby zwrcili si przeciwko Ameryce. - Trzsc
ze zdenerwowania gow, spojrza na t kart z harmonogramem dnia. - Mam tu napisane,
e prosie o spotkanie, eby porozmawia o operacji CHOSTOMIER.
- Komitet Trzech przy Politbiurze rozpad si na trzy frakcje, Juriju Wadimirowiczu -
wyjani Dziadek. - Jeden czonek jest za projektem, drugi przeciw, a trzeci wstrzyma si od
gosu.
- Kto gosowa przeciw? - zapyta sekretarz generalny.
- Towarzysz Gorbaczow.
Andropow prychn.
- Michai Siergiejewicz jest podobno specjalist od rolnictwa, ale i z tym nie radzi
sobie najlepiej... W kko tylko powtarza, jak katarynka: gasnost' i pieriestrojka... tak jakby
jawno i przebudowa byy magicznym eliksirem na wszystkie nasze problemy. - Gestem rki
odprawi siedzcego przy oknie pielgniarza, ktry wyszed i zamkn za sob drzwi.
- Ten wasz projekt CHOSTOMIER to ten sam, ktry podpisaem, kiedy byem
szefem KGB? Ten, ktry Breniew potem zawetowa? - zapyta Dziadka Andropow.
- Od czasw towarzysza Breniewa wprowadziem pewne modyfikacje... Projekt
zosta tak przerobiony, eby uwzgldni moliwo uruchomienia przez Amerykanw
federalnej rezerwy walutowej w celu powstrzymania zmasowanego ataku na dolara.
Andropow drcymi palcami podkrci ogrzewanie w kocu elektrycznym.
- Odwie moj pami co do szczegw tej operacji - poleci.
 - Od poowy lat pidziesitych KGB wyprowadza z kraju zyski Gaz-Promu oraz
tward walut, uzyskiwan z eksportu broni i ropy naftowej. Dyskretnie zorganizowalimy
sie podstawionych spek w rnych rajach podatkowych: na wyspie Man, na Jersey i
Guernsey w archipelagu Wysp Normandzkich, w Szwajcarii i na Karaibach. Kada spka ma
dwch wacicieli w postaci dwch innych firm, ktre z kolei s wasnoci firmy z siedzib
w Genewie lub na Bermudach, ktra z kolei...
Andropow machn niecierpliwie rk.
- Rozumiem.
- W chwili obecnej nasze udziay wynosz okoo szedziesiciu trzech miliardw
dolarw. Zalet CHOSTOMIERA jest to, e cay kapita ulokowalimy w starannie
dobranych nowojorskich bankach, ktre nie s w stanie zidentyfikowa faktycznego
waciciela tych pienidzy. Wyobracie sobie teraz, towarzyszu, e ktrego dnia jakie
pidziesit czy szedziesit miliardw przechodzi z rki do rki na rynku tak zwanych
transakcji gotwkowych, co oznacza gwatown, masow wyprzeda amerykaskiej waluty.
- I wy chcecie zniszczy dolara za pomoc tych ndznych szedziesiciu trzech
miliardw...?
- Nasze kalkulacje opieraj si na zaoeniu, e akcja zostanie przeprowadzona na
skal globaln. Jeeli w prasie na caym wiecie uka si inspirowane przez nas artykuy na
temat gwatownego spadku wartoci dolara na rynku krajowym, a my sprytnie rozegramy to
na rynku midzynarodowym, to wyprzeda naszych szedziesiciu trzech miliardw wywoa
panik nie tylko wrd drobnych inwestorw i ciuaczy, ale dotknie rwnie wiat wielkiej
finansjery: bankierw, spekulantw giedowych, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze
emerytalne i, co najwaniejsze, pastwowe banki europejskie i azjatyckie. Szacujemy, e
czna suma poruszonych przez panik pienidzy dziesiciokrotnie przewyszy kwot
pocztkowych szedziesiciu trzech miliardw, co oznacza, i cakowita warto rzuconych
na rynek dolarw waha si bdzie w granicach szeciuset miliardw, nie liczc oczywicie
innych, zwykych transakcji, dokonanych w tym samym dniu. Spodziewamy si, e
spowoduje to efekt nienej kuli. Naturalnie amerykaski Bank Rezerwy Federalnej
zainterweniuje i wykupi dolary, aby ustabilizowa walut. Ale jeeli wemiemy ich z
zaskoczenia, to wedug naszych oblicze interwencja nastpi za pno i na zbyt ma skal,
eby uchroni dolara przed dewaluacj. Szacujemy, e siedemdziesit procent rezerw
dewizowych bankw centralnych Japonii, Hongkongu, Tajwanu i Malezji stanowi dolary;
mwimy o sumie rzdu biliona. Dziewidziesit procent tych zasobw trzymane jest w
postaci banknotw i amerykaskich obligacji skarbowych. W tych czterech pastwach mamy
swoich ludzi, zajmujcych kluczowe stanowiska w bankach centralnych; pracuje tam rwnie
dla nas niemiecki agent, pozostajcy w zayych stosunkach z kanclerzem Helmutem
Kohlem. Z pierwszym sygnaem gwatownego spadku wartoci dolara amerykaskiego nasi
agenci zaczn naciska na banki, aby sprzeday dwadziecia procent swych aktyww w
postaci obligacji skarbowych nominowanych w dolarach, jako zabezpieczenie przed dalszym
spadkiem wartoci ich udziaw. Wwczas zaamie si rwnie rynek amerykaskich
obligacji, co musi doprowadzi do paniki i krachu na Wall Street; mona oczekiwa, e
indeks Dow Jones, obecnie w granicach tysica dwustu punktw, pjdzie ostro w d, spadn
indeksy na europejskich giedach papierw wartociowych, panika udzieli si
oszczdzajcym w dolarach Europejczykom, ktrzy pozbd si w popiechu aktyww,
zamieniajc je na zoto.
Prawa powieka Andropowa zadrgaa.
- Jakie bd dugofalowe skutki operacji CHOSTOMIER?
- W odpowiedzi na zaamanie si rynku obligacji wzrosn stopy procentowe, najpierw
w USA, a potem take w Europie i Azji. Wraz z podwyk oprocentowania pjd w gr
ceny; spadnie sprzeda, zarwno na rynku wewntrznym, jak i zagranicznym; deficyt
handlowy Stanw Zjednoczonych powikszy si znacznie, co z kolei doprowadzi do
narastajcej inflacji, zastoju gospodarczego i gwatownego wzrostu bezrobocia. Chaos w
amerykaskiej gospodarce odbije si na polityce europejskiej, zwaszcza we Francji i
Woszech, gdzie partie komunistyczne s na tyle silne, by przeforsowa rozwizania, ktre
wyzwol ich kraje spod ekonomicznej dominacji Ameryki i doprowadz do bliszej
wsppracy, a w kocu poczenia, z blokiem radzieckim. Mona si spodziewa, i Niemcy
Zachodnie, Hiszpania i Skandynawia, nie chcc pozosta w izolacji, pjd za ich przykadem.
Rozlego si delikatne pukanie. Do pokoju wszed mody pielgniarz, pchajc przed
sob byszczcy, niklowany stolik na kkach, ktry ustawi obok ka.
- Czas na wasze witaminki, towarzyszu Andropow - powiedzia.
Sekretarz generalny bez sowa wycign lew rk i zacisn powieki.
Pielgniarz podwin mu rkaw szlafroka i zrcznie wstrzykn do yy dwadziecia
centymetrw szeciennych mlecznego roztworu, po czym wyszed, opatuliwszy pacjenta
kocem. Andropow lea przez jaki czas z zamknitymi oczami, jakby spa. Dziadek ju
zacz zbiera si do wyjcia, kiedy chory ockn si i powiedzia:
- Przez ostatnie p roku miaem obsesj na punkcie amerykaskiego Programu
Obrony Strategicznej, ochrzczonego przez dziennikarzy mianem Gwiezdnych Wojen. Koszty
takiego przedsiwzicia byyby astronomiczne... Nigdy nie wierzyem, e Reagan myli o tym
powanie. Przypuszczaem, e kieruje nim jeden z dwu motyww. Po pierwsze, myli by
moe, i poprzez eskalacj wycigu zbroje i przeniesienie go w przestrze kosmiczn zmusi
nas do ogromnych wydatkw, wie bowiem, e za wszelk cen chcemy dotrzyma kroku
Amerykanom, zarwno ze wzgldw ambicjonalnych, jak i obronnych. Olbrzymie koszta tej
rywalizacji nadwtliyby nasz - i tak ju chwiejn - rwnowag ekonomiczn, co by
doprowadzio z czasem do znacznego osabienia wadzy radzieckiej i autorytetu partii.
Andropow wbi w Dziadka swj inkwizytorski wzrok, sprawiajc przy tym wraenie,
e straci wtek.
- Drugi motyw, Juriju Wadimirowiczu - podpowiedzia Dziadek - Ach, tak, drugi
motyw... ktry uwaam za bardziej prawdopodobny, jest taki, e... w marcu zeszego roku...
ogaszajc program Gwiezdnych Wojen, Reagan chcia przygotowa nard amerykaski na
ewentualno wybuchu wojny atomowej, czyli na Rakietnojadiernoje Napadienije, jak to
nazywaj nasi wojskowi planici - amerykaskie uderzenie rakietowe na Zwizek Radziecki.
Dziadek, przeraony, podnis wzrok i zobaczy utkwione w siebie niespokojne
spojrzenie sekretarza generalnego.
- Wywiad wojskowy zama system szyfrowy NATO i odkry - kontynuowa
Andropow ledwie syszalnym szeptem - e na koniec tego roku planowane s tajne manewry
si Paktu Atlantyckiego, kryptonim ABLE ARCHER 83, ktrych gwnym celem jest
przewiczenie metod odpalania pociskw nuklearnych. Podejrzewam, e te manewry mog
by tylko przykrywk dla rozpoczcia ataku nuklearnego.
- Jeli to, co mwicie, jest prawd...
- To najczarniejszy scenariusz - przerwa mu Andropow - ale uwaam, e
imperialistyczne ambicje Reagana, wzmocnione tendencj do postrzegania nas jako
mocarstwa za, e zacytuj jego wasne sowa, usprawiedliwiaj moje najgorsze przeczucia. -
Wysun spod koca praw rk i pochyliwszy si nad stojcym przy ku stolikiem,
nabazgra na przygotowanym zawczasu przez Dziadka formularzu upowanienia,
oznaczonym symbolem 127/S-9021: Akceptuj. Wykona, po czym drc z wysiku rk
podpisa si penym imieniem i nazwiskiem. - Macie moj zgod na CHOSTOMIER -
oznajmi chrapliwym szeptem. - Rozpocznijcie operacj jeszcze przed kocem listopada.
Gowa sekretarza generalnego opada bezwadnie z powrotem na poduszk.
- Tak uczyni, Juriju Wadimirowiczu - odpar cicho Dziadek.
 3.

GDZIE W AFGANISTANIE, NIEDZIELA, 23 PADZIERNIKA 1983

Banda Ibrahima, okoo szedziesiciu ludzi, podrowaa noc, czasem pieszo,

czasem na osach, a czasami w rozklekotanych ciarwkach, jadcych bez wiate nie tylko
ze wzgldw bezpieczestwa, ale te dlatego, e Afgaczycy wierzyli, i w ten sposb
pojazdy spalaj mniej benzyny. Wszdzie po drodze chopi ofiarowywali partyzantom
schronienie, dzielc si z nimi i tak szczupymi zapasami jedzenia, jakie pozostay po
przejciu sowieckich jednostek specjalnych. Wszyscy witali Ibrahima jak starego znajomego,
a on zwraca si do nich po imieniu. Gdy tylko pojawiay si pierwsze srebrzystoszare
promienie soca i na tle nieba zaczynay rysowa si ciemne ksztaty grskich szczytw,
grupka wdrowcw zbaczaa ze szlaku. Anthonyego i Mari, cay czas pilnie strzeonych
przez ktrego z mudahedinw, prowadzono wskimi ciekami, oznakowanymi biaymi,
wapiennymi kamieniami. Pili si w gr, mijajc na wp zrujnowane, przewanie
opuszczone osady, przytulone do stromych zboczy. W kadej, najmniejszej nawet wiosce,
pord niskich kamiennych budynkw, z ktrych wiele lego w gruzach podczas sowieckich
nalotw, sta meczet. Wewntrz ocalaych domw, w poczerniaych od sadzy piecach, pon
ogie. Na goych, niemalowanych cianach, obok mihrabu - niszy zwrconej w stron Mekki
- wisiay kalendarze z fotografiami Kaaby lub Zotego Meczetu w Jerozolimie. Na
drewnianych stoach, nakrytych cerat, stay zawsze miski z orzeszkami pistacjowymi i
dzbanki pene nabidth - lekkiego napoju alkoholowego z rodzynek lub daktyli, zmieszanych z
wod i odstawionych do fermentacji w glinianych kadziach. Pewnego ranka, po szczeglnie
mczcym caonocnym marszu, usugujcy mudahedinom chopak, ktry na wojnie straci
nog, postawi przed Mari porcelanow misk czego, co wygldao jak ugotowane jelita.
Wykrzywia si i ze wstrtem odsuna od siebie nieapetyczn potraw. Kiedy Ibrahim zacz
z niej drwi, Maria - ktra wychowaa si w Bejrucie u ojca, p Amerykanina, p
Libaczyka - odcia si arabskim przysowiem Yom asal, yom basal - Jednego dnia mid,
drugiego cebula. Ibrahim, z natury skonny do gwatownych zmian nastroju, wyczulony przy
tym na wszystko, co mogoby stanowi obraz islamu, wybuchn gniewem.
- Co wy, ludzie Zachodu, wiecie o cebuli?! Nie macie pojcia, ile musielimy tu
wycierpie! Kady z nas...
- Mwisz z wasnego dowiadczenia? - zapyta Anthony w nadziei, e wreszcie czego
si o nim dowie.
 Ibrahim zapatrzy si na krajobraz za oknem, jego oczy zaszy mg; wida byo, e
trafili w jego czuy punkt.
- W poowie lat siedemdziesitych - zacz opowiada - kiedy bawiem przejazdem w
Teheranie, zostaem aresztowany przez iraski SAVAK, gdy przez pomyk wzito mnie za
agenta irackiego wywiadu. To byo jeszcze przed wybuchem wojny iracko-iraskiej, ale ju
si czuo napicie w stosunkach pomidzy tajnymi subami. Torturowali mnie przez trzy dni
i trzy noce, a ja nie mogem przerwa mczarni, bo na swoje nieszczcie nie znaem
odpowiedzi na adne pytanie. Jeszcze dzi czuj nieraz, jak moj praw do miad stalowe
kleszcze... czuj tamten potworny, rozdzierajcy bl... a wtedy z caej siy zaciskam zby,
eby powstrzyma narastajcy w gardle krzyk. - Na grnej wardze Ibrahima pojawiy si
kropelki potu; chciwie pocign yk nabidth z cynowego kubka. - Zawsze bd y ze
wspomnieniem tego blu - powiedzia i zamilk, zasklepiony we wasnych mylach, lecz po
chwili powrci do przerwanego wtku. - Moecie mi wierzy albo nie - mwi bardziej do
siebie ni do nich - ale nie mam tego za ze Iraczykom. Na ich miejscu zrobibym to samo.
Prawd mwic, zrobiem to samo... Tu, w Afganistanie. Kiedy przekonaem SAVAK, e
jestem niewinny, na powrt stali si moimi towarzyszami w walce przeciw imperializmowi i
niewiernym.
Do izby znw przykutyka kaleki chopak, zrcznie balansujc somian tac z
maymi kubeczkami zielonej herbaty. Ibrahim rozda kubki i usiadszy po turecku na
wystrzpionej macie, popija gorcy, aromatyczny napj. Wysoko ponad osad rozleg si
skowyt silnikw odrzutowych. Nagle do wntrza domu wbieg jeden z mudahedinw i
zameldowa co Ibrahimowi. Ten rzuci jaki krtki rozkaz i jego ludzie byskawicznie
pogasili wszystkie lampy naftowe, wiece i zdusili tlcy si w piecu ar. Znad ssiedniej
doliny dobieg guchy oskot wybuchajcych bomb. W ciemnoci Ibrahim mamrota wersety
Koranu. Z mrocznych ktw chaty doczyy do niego ciche gosy modlcych si
bojownikw.
Wieczorem dziesitego dnia podry zeszli w dolin, ktrej dnem pyna wartka
rzeka. W dole lea zardzewiay wrak sowieckiego czogu, na wp zanurzony w wodzie. Po
dwch, po trzech mudahedini przeprawili si na drug stron w bambusowej klatce,
zawieszonej na grubej, rcznie przeciganej linie. Maria, z lkiem patrzc na spieniony nurt,
mocno cisna rk Anthonyego. Kiedy wszyscy bezpiecznie dotarli na brzeg, Ibrahim znw
ruszy dalej, prowadzc swj oddzia po toncych w bladej powiacie ksiyca stromych
ciekach, upstrzonych odchodami kozw nienych. Po kilku godzinach nieustannej
wspinaczki dotarli do wskiej szczeliny u wylotu dugiego wwozu. Strzegce wejcia
urwiste turnie wysadzono kiedy dynamitem i teraz ju tylko pieszo mona si byo
przedosta przez skalne rumowisko. Potem droga staa si wygodniejsza, a teren bardziej
paski. Od czasu do czasu mijali niskie kamienne zabudowania, ledwie widoczne w gszczu
dzikiej winoroli, porastajcej upkowe dachy. W ruinach jakiego meczetu dostrzegli stare
dziako przeciwlotnicze, starannie zamaskowane siatk. Z mroku, zalegajcego przed witem
na progach domw, wyaniali si ludzie z lampami naftowymi, wymachujc na powitanie
wzorzystymi chustami. W ktrej osadzie pasztuski naczelnik wioski zapi guziki
sowieckiej wojskowej kurtki, przyczepi do nogi protez i pokutyka na skraj drogi, eby
ucisn do kademu z maszerujcych szeregiem mudahedinw. Wasze mstwo jest jak
drogocenna pera - powtarza za kadym razem piewnym, monotonnym gosem. Idc dalej
szlakiem, dotarli wreszcie do glinianego ogrodzenia, za ktrym wida byo wieyczk
minaretu i rzd niskich lepianek, stojcych tyem do urwiska. Z kominw unosi si dym,
jakby w wiosce oczekiwano goci. Na prg jednego z domw wysza moda kobieta. Kiedy
Ibrahim co do niej zawoa, spucia oczy i pokonia mu si w pas. Dwjka maych dzieci
wyjrzaa niemiao zza jej spdnicy.
- Jestemy w Jatribie - powiedzia Ibrahim do zakadnikw.
Zapaliwszy lamp naftow, poprowadzi Anthonyego i Mari na strych.
- Tu zostaniecie, dopki Amerykanie nie dostarcz nam rakiet w zamian za wasz
wolno. Codziennie damy wam jedzenie, herbat i wod do mycia. Zamiast toalety macie w
kcie za zasonk glinian misk. Bdziecie tu mieli wszystko, co niezbdne do ycia.
- Oprcz wolnoci - wtrcia Maria z przeksem.
Ibrahim zignorowa t uwag i mwi dalej:
- Rano i wieczorem moecie przez godzin pospacerowa po wiosce, ale nie wolno
wam wyj za ogrodzenie. Bdziecie pilnowani cay czas. Gdy usyszycie syren alarmow,
to znaczy, e spodziewamy si sowieckich nalotw. Wtedy musicie ukry si w bezpiecznym
miejscu. ycz spokojnej nocy... - Spojrza surowo na Anthonyego. - Jutro, jak Bg pozwoli,
zaczniemy ci przesuchiwa - powiedzia cicho. - Przygotuj si. - To rzekszy, odwrci si i
zszed po drabinie, zamykajc za sob klap.
Anthony spojrza na swoj towarzyszk. Mokra od potu koszula oblepiaa jej szczupe
ciao, ukazujc delikatny rysunek eber. Maria zdja buty, usiada i rozpiwszy dwa guziki
pod szyj, zacza z roztargnieniem masowa sobie pier. Drc w wilgotnym ubraniu, po raz
pierwszy zrzucia wypracowan z takim trudem mask herod-baby, twardej facetki, ktra
przebojem torowaa sobie drog w zawodzie zdominowanym przez mczyzn.
- Nie wyjdziemy z tego ywi... Po co si oszukiwa? - powiedziaa nagle.
 Anthony wpatrywa si w chybotliwy pomyk, taczcy na koniuszku knota za szkem
lampy naftowej. Wzmianka o przesuchaniu wstrzsna modym Amerykaninem.
Przypomina sobie opowie Ibrahima o tym, jak go torturowano w Iranie. Na ich miejscu
zrobibym to samo. Prawd mwic, zrobiem to samo... Tu, w Afganistanie. Zastanawia
si, ile blu bdzie w stanie znie, eby si nie zama, nie przyzna si, e jest oficerem
CIA, nie zdradzi tego, co wie...
Ponownie zerkn na Mari i dopiero teraz spostrzeg, jak bardzo si baa. Sprbowa
j jako pocieszy.
- Kady ofiar narkotyku pada: nieuleczalna nadzieja nim wada46. - Zaenowany
wyjani: - W Cornell miaem nauczyciela literatury, ktry kaza nam wkuwa na pami
Ogdena Nasha... Mwi, e przyda nam si, kiedy bdziemy chcieli zaimponowa
dziewczynom.
Umiechna si sabo.
- Chcesz mi zaimponowa, Anthony?
Wzruszy ramionami.
Odwzajemnia mu si tym samym.
- Jeeli si kiedy std wydostaniemy...
- adne jeeli. Kiedy si std wydostaniemy...
- Kiedy si std wydostaniemy, zaczniemy wszystko od pocztku. Olnisz mnie
wierszami Ogdena Nasha i kto wie, moe co z tego wyniknie...
*
Gdy nastpnego ranka Ibrahim szed przez wiosk w stron lepianki, w ktrej
przetrzymywani byli zakadnicy, krok w krok za nim poda kilkunastoletni chopak w
brudnej, niegdy biaej mycce. Za pasek spodni mia zatknity sztylet, a na plecach dynda mu
AK-47 z przyczepionym do kolby zapasowym magazynkiem. Na ramieniu modziutkiego
mudahedina siedzia ty kanarek, przywizany za nk sznurkiem.
Ju podczas grskiej wspinaczki Anthony zauway, e chopak zawsze trzyma si w
pobliu dowdcy, i ochrzci go imieniem Cie.
- Po co ci ochroniarz w twojej wasnej wiosce? - zapyta teraz Ibrahima.
- Pilnuje, eby wrogowie nie dostali mnie ywego - odpar Ibrahim i kiwn na
Anthonyego gow. - Wstawaj, idziemy.
Maria i Anthony wymienili niespokojne spojrzenia. Amerykanin umiechn si do

46
W przekadzie Krzysztofa Zabockiego.
niej z wysikiem, a potem ruszy za Ibrahimem i jego Cieniem w stron niskiego budynku na
przeciwnym kocu osady. Pchnwszy wskie drzwi, weszli do bielonej wapnem izby.
Porodku sta wski drewniany st i dwa krzesa. Na jednej cianie wisia stary kalendarz ze
zdjciem Disneylandu, a pod drug tkwio nieruchomo trzech mudahedinw o zasonitych
a po same oczy twarzach. Cie Ibrahima zamkn drzwi i stan tyem do wyjcia, obok
kuba wypenionego niegiem, przyniesionym z gr jeszcze przed witem.
Ibrahim usiad, po czym wskaza krzeso Anthonyemu.
- Czy masz jakie znaki szczeglne? - zapyta.
- A co to ma do rzeczy?
- Odpowiadaj. Moe tatua, blizn, znami?
Anthony domyli si, e Ibrahim chce dowie wiatu, i przetrzymywanym przez
niego zakadnikiem jest faktycznie amerykaski dyplomata nazwiskiem McAuliffe.
- adnych tatuay. adnych blizn. Mam niewielkie znami w ksztacie krzya na
maym palcu prawej stopy.
- Poka.
Anthony zdj skarpetk i pokaza stop.
Ibrahim wychyli si przez st, eby lepiej widzie.
- Moe by. Amputujemy ten palec i wylemy twoim kumplom z CIA do Kabulu.
Krew odpyna z twarzy Anthonyego.
- Robisz kolosalny bd - wysapa. - Nie jestem szpiegiem. Jestem dyplomat...
Cie Ibrahima wycign zza paska ostry jak brzytwa sztylet i zbliy si do stou.
Dwaj mudahedini zaszli winia od tyu i chwycili go za rce.
Anthony czu, e wpada w panik.
- A co z tym synnym pasztuskim kodeksem moralnym, o ktrym tyle nam
opowiadae?! - zawoa.
- Przestrzegamy kodeksu. Dlatego przynielimy nieg - wyjani Ibrahim. - Nie
mamy rodkw znieczulajcych. W ten sam sposb robimy amputacje rannym bojownikom.
Bdzie bolao, ale tylko troch.
- Na mio bosk, nie rb tego...
- Na mio bosk, musz - odpar Ibrahim.
Trzeci mudahedin przynis kube i wcisn go stop Anthonyego w nieg.
Ibrahim wsta.
- Wierz mi, e potem bdziesz z siebie dumny. Posuchaj dobrej rady i nie walcz z
tym, co nieuniknione... Nie utrudniaj tego nam ani sobie...
 - Pucie mnie - wyszepta Anthony ochryple.
Ibrahim spojrza na niego i skin na mudahedinw, ktrzy bez popiechu, czujni na
kady ruch winia, zwolnili ucisk. Anthony nabra powietrza w puca. zy napyny mu do
oczu, gdy odwrci gow i z caej siy zacisn zby na rkawie koszuli. Kiedy byo ju po
wszystkim, Ibrahim obwiza ran czyst szmatk, eby zatamowa krew.
- El-hamdu lillah - powiedzia. - Mgby by muzumaninem.
*
Pi dni pniej, podczas jednego z porannych spacerw, gdy Anthony, wsparty na
prowizorycznej kuli, kutyka u boku Marii, winiowie byli wiadkami przyjazdu handlarza
broni. By to niady mczyzna z dug, spiczast brod. Na nosie mia okulary, a na gowie
czapk baseballow brooklyskich Dodgersw, spod ktrej spywaa chusta, chronica kark
przed socem. Przez szeroko otwart bram wkroczya do wioski karawana muw,
obadowanych drewnianymi skrzynkami, prowadzona przez dwch Beduinw, ktrzy od razu
zaczli wykada towar na plecione maty. Chiskie karabiny sztormowe AK-47,
amerykaskie bazooki z czasw drugiej wojny wiatowej i niemieckie schmeissery MP-40
leay w rwniutkich rzdach obok stosw zielonych min przeciwczogowych made in USA.
Przez cay ranek z pobliskich wiosek napywali do wioski mudahedini i ogldali bro.
Niektrzy modsi bojownicy zachowywali si tak, jakby znaleli si w sklepie ze sodyczami.
Jaki nastolatek w polowej panterce zwoa swoich przyjaci, zaadowa AK-47 i wystrzeli
na prb do stojcych na murku puszek, robic tyle huku, e muy zaczy rycze ze strachu.
Z przylepionego do urwiska domku wyszed Ibrahim w towarzystwie swego nieodcznego
Cienia i wda si w rozmow z handlarzem. Przyniesiono herbat. Usiedli na macie i dugo
targowali si o cen. Doszedszy wreszcie do porozumienia, wstali i przypiecztowali
transakcj uciskiem doni. Handlarz, spostrzegszy przypatrujcych si im z daleka
winiw, zapyta o co gospodarza. Usyszawszy odpowied, obejrza si na Anthonyego i
splun na ziemi.
- Wyglda na to, e nie spodobalimy si gociowi Ibrahima - powiedzia Anthony do
Marii.
- Sdzc z wygldu, to Falasz47 - odpara. - Ciekawe, co Czarny yd robi tak daleko
od domu.
*

47
Falaszowie (Felaszowie) - lud kuszycki zamieszkujcy tereny na pnoc od jeziora Tana w Etiopii;
wyznawcy judaizmu, prawdopodobnie potomkowie przybyszw z Pwyspu Arabskiego, ktrzy osiedli w
Etiopii okoo X wieku; znani jako Czarni ydzi.
 Drobna kobieta, mwica po angielsku z wyranym wschodnioeuropejskim akcentem,
rozmawiaa z Eugeneem przez telefon dopty, dopki wydawao si to bezpieczne. Powinien
zrozumie, mwia, e ich wsplne rozmowy s dla niej jedynym promykiem nadziei w tej
ponurej rzeczywistoci. Oprcz Sylwestra nie ma nikogo na wiecie. Kiedy syszy gos
Eugenea, ma wraenie, e na uamek sekundy soce wyszo zza chmur, a ona mruy oczy,
jakby miaa za chwil olepn od jego blasku... O nie, nie przeszkadza jej, e po kadej
rozmowie musi zmienia mieszkanie. Przez te wszystkie lata zdya si ju przyzwyczai,
weszo jej to w nawyk. To zrozumiae, e ze wzgldu na wasne bezpieczestwo Eugene nie
moe do niej dzwoni dwa razy pod ten sam numer. Dzikuj, e pytasz... tak, trzymam si
cakiem niele, wziwszy wszystko pod uwag... wszystko, czyli wiek, zawroty gowy i
mdoci po chemioterapii, kopoty z trawieniem, no i oczywicie guz na okrnicy, chocia
lekarze zapewniaj, e u ludzi starszych rak nie postpuje tak szybko... O tak, kiedy czasem
siga pamici w mglist przeszo, przypomina sobie, e mczyni dawniej obsypywali j
komplementami, ale teraz ju sama siebie nie poznaje na wyblakych fotografiach w kolorze
sepii - jej wosy posiwiay, oczy zapady si, zmalaa. Nie ma nic przeciwko temu, e Eugene
j wypytuje, wrcz przeciwnie... Jest jedynym czowiekiem, ktry si ni interesuje... Nie
chce by opacznie zrozumiana, nie oczekuje adnych medali, ale po kilkudziesiciu latach
wiernej suby kto mgby j czasem doceni... Niestety, trzeba wreszcie przej do
konkretw... Dostaa instrukcje... Eugene musi spotka si z SASZ... Im szybciej, tym
lepiej... Po co? Dowie si, gdy odbierze materiay, ukryte w KOKONIE JEDWABNIKA
jeden-siedem... Och, cay czas yje nadziej, e bdzie na siebie uwaa... Nie, prosz, nie
rozczaj si... Jest jeszcze jedna sprawa. Wie, e to niemoliwe, ale tak bardzo by chciaa si
z nim zobaczy... Tylko jeden jedyny raz. Przytuli, pocaowa go w czoo, tak jak caowaa
swojego syna, zanim te nazistowskie winie zabray go do obozu mierci... Eugene musi jej
wybaczy, nie miaa zamiaru paka... Mgby? A wic moe spotkaj si ktrego wieczoru
w drugstorze i wypij razem herbat przy barze... O drogie dziecko, gdyby udao si to
zorganizowa, byaby taka szczliwa... Sama nie wie, jak mu dzikowa... Jeszcze co
najmniej przez tydzie zostanie tutaj, nie tak atwo dzisiaj o umeblowane mieszkanie...
Mgby zadzwoni do niej na ten sam numer... Bdzie siedzie przy telefonie i czeka... Tak,
tak, do widzenia, mj drogi.
*
Z dwch przeciwnych stron miasta przybyli na spotkanie, oznaczone jako
OXX
XXO
 OXO
szyfrem z gry w kko i krzyyk, i spotkali si przed centrum handlowym midzy
Dziewit i Dziesit Ulic, pod pomnikiem Roberta F. Kennedyego.
- Znaleli si w Firmie tacy, ktrzy pili szampana, kiedy zgin wspomina SASZA,
zerkajc w gr na Bobbyego, ktry tu po wygraniu prawyborw prezydenckich w
Kalifornii w 1968 roku zosta zastrzelony przez jakiego Palestyczyka w kuchni pewnego
hotelu w Los Angeles.
- Znae go, prawda? - zapyta Eugene.
Odwrcili si plecami do pomnika i kobiety, ktra wykadaa na gazet resztki
niedojedzonych ryb dla bezdomnych kotw z okolicy, i ruszyli w kierunku centrum
handlowego.
- Czy ja wiem? Nie sdz, eby ktokolwiek naprawd go zna - odpar SASZA. - Co
jaki czas zmienia skr, wcielajc si w inn rol. Najpierw by Czarnym Robertem,
facetem od brudnej roboty Jacka Kennedyego. Po mierci brata sta si pogronym w
aobie patriarch klanu Kennedych. A gdy w kocu sam sign po fotel prezydencki,
zmieni si w zagorzaego obroc pokrzywdzonych.
- Przedtem Czarny Robert, teraz wity Bobby - zauway Eugene.
SASZA przyjrza si uwanie swemu cznikowi.
- Zdrad mi swj sekret, Eugene. W ogle si nie starzejesz.
- Nadmiar adrenaliny we krwi. Kto, kto prowadzi taki tryb ycia jak my, nie moe si
uskara na brak mocnych wrae - zaartowa Eugene. - Kadego ranka zastanawiam si,
czy w nocy zasn we wasnym ku, czy na wiziennej pryczy.
- Dopki bdziemy czujni, dopki bdziemy skrupulatnie przestrzega regu gry, nic
nam nie grozi - zapewni go SASZA. - Dziadek chce mi przekaza co naprawd wanego,
skoro ci fatygowa...
- N a r a z i n a r y z y k o, chciae powiedzie...
SASZA umiechn si nieznacznie.
- ...skoro narazi ci na ryzyko spotkania ze mn.
- Bo to jest bardzo wane.
Po odszyfrowaniu dokumentu, wydobytego z KOKONU JEDWABNIKA jeden-
siedem, Eugene dugo si zastanawia, jak to wszystko powiedzie SASZY.
- Chodzi o twoje ostatnie odpowiedzi na zapytania Dziadka z dwudziestego drugiego
wrzenia - mwi teraz. - O te wiadomoci, ktre zostawie w skrzynkach kontaktowych pod
koniec wrzenia i w pierwszym tygodniu padziernika. Towarzysz przewodniczcy
Andropow jest przekonany, e przeanalizowa ca sytuacj prawidowo. Wciek si, gdy
Dziadek przekaza mu twoje raporty... Posun si nawet do sugestii, i przeszede na stron
CIA i podrzucasz nam faszywe informacje. Tylko tym potrafi wyjani fakt, e nie znalaze
nic, co potwierdzioby, i ABLE ARCHER 83 stanowi przykrywk dla amerykaskiego
uderzenia nuklearnego.
- Skoro Andropow zosta starszym analitykiem wywiadowczym centrali, to jestemy
ugotowani - wybuchn SASZA.
- Nie zo si na mnie. Ja jestem tylko posacem. Posuchaj, towarzysz
przewodniczcy jest przekonany, e Stany Zjednoczone planuj uderzenie prewencyjne.
Wziwszy pod uwag, e przygotowania do CHOSTOMIERA dobiegaj koca, zrozumiae
jest, e Andropow i Dziadek chc ucili dat amerykaskiego ataku...
SASZA stan jak wryty.
- Nie ma przygotowa do adnego amerykaskiego pierwszego uderzenia
prewencyjnego - upiera si. - Cay ten pomys to czysty nonsens. Nie mog ustali daty, bo
czego takiego po prostu nie ma. Gdyby co si szykowao, na pewno bym o tym wiedzia.
Andropow to panikarz.
- Dziadek sugeruje tylko, e jeste nieco zbyt prostolinijny. Pyta, czy zamiast upiera
si, e takie plany w ogle nie istniej, nie mgby zameldowa, e nic o nich nie w i e s z.
W kocu Pentagon moe planowa atak i zwodzi CIA...
SASZA znw ruszy z miejsca.
- To niemoliwe. Rosjanie mog przystpi do uderzenia odwetowego z wyrzutni
rozlokowanych na wagonach platformach. Po prawie piciu tysicach kilometrw torw
kolejowych kursuje dwanacie pocigw. Kady z nich wyposaony jest w cztery
midzykontynentalne rakiety balistyczne, a kada rakieta - w osiem lub dwanacie gowic
bojowych. Bez wywiadu satelitarnego, operujcego w czasie rzeczywistym, Pentagon nie ma
szans ich zniszczy w pierwszym uderzeniu. A faceci od interpretacji zdj satelitarnych
siedz nie gdzie indziej, tylko w CIA. - SASZA potrzsn gow zirytowany. - Mamy
swojego przedstawiciela w komisji, zajmujcej si wyborem potencjalnych celw i
aktualizacj tych, ktre ju zostay wybrane. Monitorujemy gotowo bojow radzieckich
pociskw; staramy si przewidzie, ile gowic bojowych mog wystrzeli w danym
momencie. Nikt nie wykazywa ostatnio jakiego nadzwyczajnego zainteresowania tymi
wyliczeniami.
Obok przebieg truchtem otyy mczyzna z dwoma psami na dugich smyczach.
Eugene nie spuszcza wzroku z samochodw, przemykajcych od czasu do czasu po
Pennsylvania Avenue.
- Nie wiem, co ci odpowiedzie - odezwa si wreszcie. - Dziadek oczywicie nie
chce, aby zmyla tylko po to, eby zadowoli sekretarza generalnego. Jednak z drugiej
strony mgby nam przez to znacznie uatwi...
- Zdajesz sobie spraw, Eugene, z tego, co mwisz? Chryste, znamy si tyle lat! A ty,
patrzc mi prosto w oczy, namawiasz mnie, ebym fingowa dane, ktre wam wysyam.
- Dziadek prosi jedynie, aby twoje raporty byy troch mniej dosowne.
- W nastpnym wcieleniu - odpar SASZA - napisz ksik o szpiegostwie... Poka
tym wszystkim pismakom, jak to naprawd wyglda. Teoretycznie mamy ogromn przewag
nad gwnym przeciwnikiem... Zachodnie spoeczestwa, ich rzdy, a nawet wywiady, s
bardziej otwarte ni nasze i przez to atwiej je spenetrowa. Ale w praktyce jestemy na
straconej pozycji, z czego nawet sam James Angleton w latach swojej wietnoci nie zdawa
sobie sprawy. Nasi przywdcy uwaaj, e wiedz wszystko lepiej od wasnych analitykw
wywiadu. A nasi agenci w terenie boj si przekaza cokolwiek, co by nie zgadzao si ze z
gry przyjtymi opiniami przywdcw; oficerowie prowadzcy, w obawie o dalsz karier,
nie przekazuj wyej tego, czego si od nas dowiaduj. Stalin by przekonany, e Zachd
prbuje wywoa wojn pomidzy Zwizkiem Radzieckim i hitlerowskimi Niemcami, a
kada informacja, ktra temu zaprzeczaa, z kilkudziesicioma raportami o planowanym
ataku Hitlera na Rosj wcznie, bya starannie przed nim ukrywana. Przekazywano mu
jedynie te informacje, ktre zdaway si potwierdza jego podejrzenia. W pewnym momencie
centrala dosza nawet do wniosku, e Kim Philby zosta przekabacony, bo nie dostarczy
dowodw na to, i Wielka Brytania do spki z Hitlerem spiskuje przeciw Stalinowi. Nasz
problem tkwi w strukturze... Przeoczone lub celowo pominite informacje wywiadowcze
umacniaj tylko bdne wyobraenia przywdcw, zamiast je korygowa.
- To co mam powiedzie Dziadkowi? - zapyta Eugene.
- Prawd. Powiedz mu, e nie ma nawet cienia dowodu na poparcie opinii sekretarza
generalnego, jakoby Ameryka planowaa prewencyjne uderzenie nuklearne na Zwizek
Radziecki.
- Jeeli Andropow w to uwierzy, prawdopodobnie odwoa CHOSTOMIERA.
- A czy to le? - odpar SASZA. - Gdyby operacja CHOSTOMIER si powioda,
setki milionw zwyczajnych ludzi stracioby oszczdnoci caego ycia... Dawno temu
zdradzie mi, co powiedzia Dziadek w dniu, w ktrym zostae zwerbowany - doda po
chwili. - Pamitasz?
Eugene skin gow.
 - Nie mgbym zapomnie. Mwi wtedy, e bdziemy wsplnie krzewi
wspaniaomyln szczodro i geniusz ludzkiego ducha. Dziki temu jako jeszcze si
trzymam.
SASZA znw przystan i patrzc prosto w oczy swego towarzysza broni w walce z
imperializmem i kapitalizmem, zapyta:
- Wic powiedz mi, Eugene, co CHOSTOMIER ma wsplnego z krzewieniem
szczodroci i geniuszu ludzkiego ducha?
Eugene milcza przez chwil.
- Przeka Dziadkowi twoje sowa: ABLE ARCHER 83 nie jest przykrywk dla
amerykaskiego uderzenia prewencyjnego.
SASZA zadra i postawi konierz paszcza.
- Cholernie zimno dzisiaj - zauway.
- Prawda? - przytakn Eugene. - A co z CHOSTOMIEREM? W centrali oczekuj,
e nadal bdziesz ledzi przygotowania Banku Rezerwy Federalnej do ochrony dolara. Co
zrobimy?
- Pomylimy o tym.
Eugene umiechn si do przyjaciela.
- W porzdku. Pomylimy.
*
Tessa bya tak podekscytowana, e Vanessa musiaa mwi za ni. Kierownik dziau,
mrukliwy weteran kontrwywiadu Moody48, ktrego nazwisko wiernie odzwierciedlao jego
charakter, sucha w skupieniu, widrujc j ponurym wzrokiem. To tylko kwestia
posugiwania si na przemian numerami loterii, tumaczya, lekko zniecierpliwiona,
numerami telefonicznymi i numerami seryjnymi na dziesiciodolarowym banknocie. Tessa
dostrzega na twarzy szefa niedowierzanie. Jeeli zaczniemy od kierunkowego 202, mwia
dalej jej siostra, i odejmiemy to od numeru loterii, podanego pitego kwietnia 1951 roku w
moskiewskim quizie radiowym zaraz po cytacie z Lewisa Carrolla, otrzymamy numer seryjny
dziesiciodolarwki, zaczynajcy si od trjki i zera. Rozumie pan?
Nie jestem pewien, przyzna Moody, ale Vanessa, zaabsorbowana bez reszty swoj
opowieci, z zapaem perorowaa dalej. Za pomoc rnych kombinacji z trjk i zerem
otrzymaam kierunkowy 202 z dwudziestu trzech innych szczliwych numerw loterii,
ogoszonych przez Radio Moskwa tu po cytatach z Alicji. To nie moe by zwyky

48
Moody (ang.) - ponury, markotny, humorzasty.
przypadek.
Dotd niele, mrukn Moody - jeden z ostatnich niedobitkw ekipy Angletona - ale
wida byo, e z trudem nada za rozumowaniem bliniaczek.
wietnie, powiedziaa Vanessa, w takim razie idziemy dalej. W 1950 roku
Departament Finansw wydrukowa banknoty dziesiciodolarowe o cznej wartoci 67 593
240, opatrzone numerami seryjnymi zaczynajcymi si od trjki i zera, po ktrych
nastpowaa semka lub dziewitka.
Moody zanotowa w tym notesie wszystkie cyfry: trzy, zero, osiem i dziewi.
Odejmujc 3089 od pierwszego numeru loterii, cigna Vanessa, otrzymujemy numer
telefonu zaczynajcy si od 202 601 - kombinacji czstej w Waszyngtonie na pocztku lat
pidziesitych.
Sprawdziymy, wtrcia Tessa, 9999 takich numerw.
Czego szukaycie? - dopytywa si Moody, wci jeszcze zdezorientowany i nieufny.
Nie rozumie pan? - zdziwia si Vanessa. Jeeli Tessa ma racj, jeeli cytaty z Alicji w
Krainie Czarw i Po Drugiej Stronie Lustra sygnalizoway sowieckim agentom zmian
numeru telefonu kontaktowego, to znaczy, e cznik co jaki czas przeprowadza si do
innego mieszkania.
Moody musia przyzna, e ich rozumowanie jest suszne; kontrwywiad spotka si
ju z t praktyk KGB, ktry w przypadku, gdy w gr wchodzi jaki wany agent, nakazywa
cznikom zmian adresu po kadym kontakcie.
Tak wic, cigna niezmordowanie Vanessa, szukaymy kogo, kto miaby telefon o
numerze zaczynajcym si na 202 601 i wyprowadzi si zaraz po pitym kwietnia 1951 roku.
Mino kilka dni, wtrcia Tessa, zanim trafiymy do urzdnika, ktry z trudem
przypomnia sobie, e gdzie jeszcze istniej rejestry starych numerw telefonw. W kocu
natknymy si na nie w jakim zakurzonym archiwum. Spord wszystkich pasujcych
numerw sto dwadziecia siedem zostao zawieszonych w cigu tygodnia od tej daty.
Reszta bya ju dziecinnie prosta, powiedziaa Vanessa. Odjymy kady z tych stu
dwudziestu siedmiu numerw telefonw od pierwszego numeru loterii i uzyskaymy sto
dwadziecia siedem omiocyfrowych liczb, bdcych potencjalnymi numerami
dziesiciodolarowych banknotw, ktrymi mg si posuy sowiecki szpieg. Potem
sprawdziymy nastpny szczliwy numer loterii, podany po kolejnym cytacie z Lewisa
Carrolla, i odjymy kady z tamtych stu dwudziestu siedmiu moliwych numerw
seryjnych, co dao nam sto dwadziecia siedem nowych numerw telefonw. Nastpnie znw
sprawdziymy w rejestrze i zobaczyymy, e jeden z nich przydzielony by do lokalu
wynajtego przez t sam osob, ktra figurowaa na pierwszej licie numerw 202 601.
Tessa obesza biurko i przykucna przy krzele swego szefa. Numer seryjny
dziesiciodolarwki sowieckiego agenta to 30892006, panie Moody. Pi dni po nadaniu
przez Radio Moskwa drugiego numeru loterii, czyli pi dni po telefonie od agenta, ta osoba
znowu si przeprowadzia.
Sprawdziymy w ten sposb k a d audycj i k a d y numer loterii nadany po
k a d y m cytacie z Lewisa Carrolla, powiedziaa Vanessa. I za k a d y m razem, gdy
odejmowaymy omiocyfrowy numer seryjny od zwyciskiego numeru loterii,
otrzymywaymy numer telefonu waszyngtoskiego mieszkania, wynajmowanego przez t
sam kobiet, ktra przeprowadzaa si, ilekro w audycji Radia Moskwa pojawiay si
fragmenty Alicji.
A wic cznikiem jest kobieta! - wykrzykn Moody.
To jaka Polka. Nazywa si - Tessa signa do kieszeni po fiszk - Aida
Tannenbaum. Urodzia si w 1914 roku, teraz ma szedziesit dziewi lat. Przeya
Owicim, jest ydowskim uchodc z Polski. Po drugiej wojnie wiatowej wyemigrowaa do
Stanw Zjednoczonych, a w 1951 roku przyznano jej obywatelstwo amerykaskie. Zdaje si,
e nigdy nie pracowaa, i nie wiadomo, skd ma pienidze na opacanie czynszu.
W cigu trzydziestu dwch lat zmieniaa adres dwadziecia sze razy, powiedziaa
Vanessa. Teraz mieszka przy Szesnastej Ulicy, niedaleko Antioch College. Jeeli nasze
przewidywania s suszne, wyprowadzi si stamtd za kilka dni.
Moody powoli zaczyna rozumie, o co w tym wszystkim chodzi... Zaciera za sob
lady, powiedzia.
Zgadza si, odpara Tessa.
Kiedy si wyprowadzi, wtrcia Vanessa, musimy tylko przycisn telekomunikacj,
eby zawiadomia nas, jeeli osoba nazwiskiem Aida Taonenbaum zoy podanie o nowy
numer telefonu...
...albo poczeka na kolejn audycj Radia Moskwa i odj numer seryjny od
szczliwego numeru loterii, dokoczya za ni Tessa.
Moody z podziwem pokrci gow. A wtedy, powiedzia z namysem, bdziemy mie
jej nowy telefon, pod ktry prdzej czy pniej zadzwoni sowiecki agent.
Zgadza si.
Wanie tak.
wietnie si spisaycie... To moe by prawdziwy przeom. W zwizku z tym musz
was formalnie ostrzec, ebycie z nikim nie dzieliy si tymi informacjami. A z nikim oznacza
z n i k i m, b e z a d n y c h w y j t k w.
Gdy tylko obie dziewczyny opuciy gabinet, Moody - ktry podobnie jak jego dawny
mistrz, Angleton, syn z fotograficznej pamici - otworzy zamykan na klucz pancern
szafk na dokumenty i przez jaki czas grzeba w aktach, a znalaz opas teczk z napisem
Kukuszkin. Moody by czonkiem elitarnego czteroosobowego zespou, powoanego przez
Matk w celu przeanalizowania zezna Kukuszkina. Teraz, przerzucajc nerwowo kartk za
kartk, bezskutecznie prbowa odnale zapamitany niegdy passus. Ju zaczyna
dochodzi do wniosku, e co mu si musiao pomyli, kiedy jego wzrok pad na
poszukiwany fragment, gdzie Kukuszkin - ktry aby dowie swej bona fides, zdy
dostarczy domniemanym mocodawcom z CIA pewn ilo prawdziwych informacji -
powiedzia, e cznik SASZY wyjecha z Waszyngtonu na urlop, a wezwanie do Rosji
zostao mu przekazane przez kobiet, wsppracujc z waszyngtosk rezydentur jako
wolny strzelec.
P r z e z k o b i e t , w s p p r a c u j c z r e z y d e n t u r !
Innymi sowy, SASZA jest kim tak wanym i tak gboko zakonspirowanym, e
jeden cznik nie wystarczy i KGB zainstalowa bezpiecznik, czyli osob bdc ogniwem
porednim pomidzy rezydentur a kontaktem SASZY. Czyby t wanie osob wytropiy
bliniaczki? Jeeli tak, to naley dziaa natychmiast. Trzeba si zwrci czym prdzej do
FBI. Niech zao podsuch w mieszkaniu Aidy Tannenbaum przy Szesnastej Ulicy na
wypadek, gdyby cznik SASZY, co raczej mao prawdopodobne, zadzwoni ponownie,
zanim kobieta zdy znowu si wyprowadzi. A potem trzeba bdzie namierzy jej nowy
numer... Z trudem opanowujc podniecenie, Moody zatelefonowa do dyrekcji.
- Tu Moody z kontrwywiadu - powiedzia. - Moecie mnie poczy z panem
Ebbittem?... Dzie dobry, panie dyrektorze. Przepraszam, e dzwoni z pominiciem drogi
subowej, ale sprawa jest poufna i niezwykle pilna...
 4.

WASZYNGTON, DC, PONIEDZIAEK, 7 LISTOPADA 1983

Dozorca budynku przy Szesnastej Ulicy sprawdzi laminowane identyfikatory dwch

mczyzn w biaych kombinezonach z nadrukiem Con Edison na plecach i bez przeszkd
wpuci ich do rodka. W kamienicy, stojcej w pobliu Antioch College, mieszkali
przewanie studenci. Starsza pani? - zapyta dozorca. Ta cudzoziemka spod 3B?
Zrezygnowaa z wynajmu. Podobno musi przenie si do chorej siostry, ktra potrzebuje
staej opieki. Tak, wiedziaa, e straci kaucj, ale zbytnio si tym nie przeja. Nie, pani
Tannenbaum nie mieszka sama. Zajmuje umeblowany lokal wsplnie z jakim Sylwestrem.
Przywiecajc sobie latarkami, mczyni w kombinezonach znaleli w piwnicy
wyjcie kabla telefonicznego i tablic rozdzielcz, umieszczon przy skadziku na rowery i
wzki. Jeden z technikw otworzy metalowy przybornik i wyj aparat podsuchowy oraz
kabel. Drugi, znacznie wyszy od kolegi, zdj metalow pokryw, odsaniajc centralk z
zaznaczonymi numerami mieszka. Odszuka kabel 3B i umieci induktor bezporednio w
gniazdku, co utrudniao jego ewentualne wykrycie. Umocowali jeszcze niewielki nadajnik na
baterie midzy metalow belk non a sufitem, po czym wsunli przewd indukcyjny za
jak rur, podczyli anten i wcisnli guzik Prba.
W biaej furgonetce z napisem Slater & Slater Radio-TV, zaparkowanej przy
hydrancie w dole ulicy, strzaka na mierniku natenia odbioru sygnaw drgna i przesuna
si na pozycj Max. Dwaj agenci FBI, zadowoleni z efektu, unieli do gry kciuki. Od tej
chwili wszystkie rozmowy telefoniczne z aparatu zainstalowanego w lokalu 3B bd
nagrywane na tam i natychmiast przekazywane do wsplnego stanowiska dowodzenia
funkcjonariuszy FBI i ludzi Moodyego z kontrwywiadu.
*
Prezydent szczyci si tym, i mia doskona pami.
- Kiedy, hmm... pewien stary, siwiejcy sierant popatrzy na nas - wspomina - i
rykn, jak to zwykle sieranci na rekrutw: Nie bd wam tego wicej powtarza, dlatego
wbijcie sobie do gowy raz a dobrze: kiedy wyjdziecie z burdelu, macie natychmiast umy
wasze... hmm... narzdy mydem Dial! Zapamitajcie, D jak dupa... - Reagan, ktry
wci czu si wielkim, cho niedocenianym aktorem, wyszczerzy zby w umiechu,
czekajc na reakcj publicznoci.
Nie zawid si. D jak dupa, a to dobre! - zarechota kto i wszyscy, nie
wyczajc prezydenta, zanieli si gonym miechem. W tej wanie chwili szef sztabu
James Baker wetkn gow przez drzwi gabinetu, mieszczcego si na pitrze zacisznej willi
przy Jackson Place, gdzie Reagan urzdowa podczas okresu przejciowego i gdzie pniej
chtnie przesiadywa, ilekro udao mu si wymkn z tego przekltego akwarium na zote
rybki, jak nazywa Gabinet Owalny.
- Przyjechali - rzuci sucho Baker, spogldajc znaczco na rozchichotanych
dygnitarzy. - Macie pi minut, zaraz tu bd. - To powiedziawszy, wyszed.
- Przypomnijcie mi, hmm... na kogo waciwie czekamy? - zapyta Reagan uprzejmie.
Mody sekretarz zajrza do notesu i natychmiast pospieszy z odpowiedzi.
- Na Billa Caseya. Przyjdzie tu ze swoim zastpc i z jeszcze jednym gociem. Tego
pierwszego zdy pan ju pozna, to Elliott Ebbitt II, w skrcie Ebby...
- Mwiem do niego, hmm... per Elliott czy per Ebby?
- Ebby, panie prezydencie. Drugim jest zastpca dyrektora operacyjnego, Jack
McAuliffe. Nigdy go pan nie widzia, zreszt... kogo takiego trudno zapomnie: metr
osiemdziesit wzrostu, rude wosy i ekscentryczne wsy. ywa legenda CIA... To ten, ktry
zszed na brzeg w Zatoce wi, eby walczy rami w rami z Kubaczykami.
- Zszed na brzeg w Zatoce wi... - powtrzy Reagan.
- Syn McAuliffe a, Anthony, rwnie oficer CIA, jest obecnie przetrzymywany jako
zakadnik w Afganistanie, razem z t Shaath.
Reagan, zatroskany, kiwn gow.
- Ojciec musi by, hmm... zrozpaczony.
- Mwilimy ju panu, e chopakowi odcili palec u nogi i wysali poczt pod
adresem placwki CIA w Kabulu.
- Pamitam t spraw z palcem! - wykrzykn radonie Reagan. - Zidentyfikowali go
po znamieniu.
- Przyszli tu, panie prezydencie - wyjani inny wsppracownik - bo dowiedzieli si,
gdzie ten major Ibrahim ukry zakadnikw. Chc ich uwolni i pragn pozna pask opini
co do moliwoci zorganizowania ataku komandosw na obz mudahedinw.
Bill Clark, doradca do spraw bezpieczestwa narodowego, podszed do Reagana,
ktrego posta zdawaa si gin w przepastnym skrzanym fotelu za ogromnym
mahoniowym biurkiem, zastawionym fotografiami prezydenta, jego ony Nancy oraz kilku
ulubionych koni.
- Operacja taka ma swoje plusy i minusy - powiedzia Clark. - Ta, ktr zorganizowa
paski poprzednik, prezydent Carter, aby odbi zakadnikw w Iranie, zakoczya si
niepowodzeniem. Polego wielu amerykaskich onierzy, a nasi marines nawet si nie
zbliyli do miejsca, w ktrym przetrzymywano jecw. Cartera oskarano o nieudolno...
Prasa bya bezlitosna. Z drugiej strony atak komandosw izraelskich na porywaczy samolotu
na Entebbe zosta uwieczony sukcesem. Cay wiat winszowa im udanej akcji, a
dziennikarze rozpywali si w pochwaach.
Na wargi Reagana wypyn peen zachwytu umiech.
- Pamitam... Wok tej sprawy byo wiele szumu.
Kto dwukrotnie zapuka do drzwi. W progu stan Baker, odsun si nieco na bok i
przepuci trzech mczyzn. Prezydent wsta zza biurka, eby powita przybyych.
- Jak si masz, Bill - powiedzia z szerokim umiechem i nie czekajc na odpowied,
wylewnie potrzsn rk Elliotta Ebbitta. - Ebby, ciesz si, e znw si spotykamy... -
Odwrci si do DD/O, Jacka McAuliffea, i obiema rkami chwyci jego do. - A wic to
pan jest tym sawnym Jackiem McAuliffeem, o ktrym, hmm... tak wiele syszaem... Kt
by zreszt nie sysza! To pan zszed na brzeg w Zatoce wi.
- Pochlebia mi, e pan to pamita, panie prezydencie...
- Amerykanie nie zapominaj o swoich bohaterach. A przynajmniej ten Amerykanin. -
Skoni si nieznacznie.
Wskaza Jackowi miejsce na kanapie i poprosi pozostaych, by rwnie usiedli.
Doradcy stanli za plecami prezydenta, czujni na kade jego skinienie.
- Moe co na przepukanie garda?
- Z caym szacunkiem, panie prezydencie, ale czas goni - odpar Casey.
- Wiem ju o tym ucitym palcu - zwrci si Reagan do Jacka. - Musi pan by bardzo
przygnbiony.
- Przygnbiony to mao powiedziane, panie prezydencie - odrzek Jack. - Ten cay
Ibrahim grozi, e obetnie kolejne palce, chyba e negocjacje... - Nie by w stanie dokoczy
zdania.
Reagan, peen wspczucia, przymkn ze zrozumieniem oczy.
- Kady ojciec na paskim miejscu byby zrozpaczony.
- Panie prezydencie - odezwa si Bill Casey - przyszlimy tutaj, bo wyniky pewne
nowe okolicznoci...
Reagan spojrza na niego wyczekujco.
- Dziki naszemu KH-11...
Prezydent odwrci si do swojego sekretarza, ktry pochyli si i szepn mu do ucha:
- KH-11 to satelita, umoliwiajcy rekonesans fotograficzny, sir.
 - ...uzyskalimy ju wiele zaskakujcych danych wywiadowczych - cign Casey. -
Pamita pan, panie prezydencie, e Rosjanie, nie tylko oni zreszt, dali si nabra i myl, e
KH-11 jest zwyk stacj przekanikow. Gdyby znali prawd, byliby ostroniejsi.
Tymczasem nie kamufluj instalacji wojskowych ani podziemnych wyrzutni rakiet, kiedy
KH-11 nad nimi przelatuje. Satelita wyposaony jest w nowoczesny system radarowy, ktry
w kadych warunkach pogodowych, dniem i noc, zapewnia odczyt bez zakce... Za
pomoc komputerw nasi ludzie mog zwikszy moc sygnaw i wykona zdjcia. Dziki
temu udao nam si wyledzi Ibrahima w Afganistanie. Zaszy si w grskim obozie, jakie
dwadziecia kilometrw od granicy z Pakistanem. - Dyrektor wyj z teczki czarno-bia
fotografi, osiem na dziesi centymetrw, a nastpnie poda j Reaganowi. - Mamy te
wykonane za dnia zdjcie Marii Shaath i Anthonyego, przechadzajcych si po obozie.
Przez dusz chwil prezydent przyglda si fotografii.
- Widz dwie postaci, ale, hmm... nie rozumiem, skd wiecie, kto to jest.
- Analizujc ksztat klatki piersiowej, doszlimy do wniosku, e jedna z tych osb jest
kobiet. Zwrcilimy te uwag, e s ubrani inaczej ni reszta. Wszystko zatem wskazuje, e
to cudzoziemcy.
Reagan odda mu zdjcie.
- Rozumiem.
- Panie prezydencie - zabra gos Ebby - z niezalenego rda otrzymalimy
potwierdzenie, e Anthony McAuliffe i Maria Shaath rzeczywicie s przetrzymywani w
obozie Ibrahima. Nasi izraelscy przyjaciele wysali tam swojego agenta, przebranego za
handlarza broni. Miao to miejsce cztery dni temu. Raport Mosadu dostalimy dzi rano.
Czowiek w widzia na wasne oczy dwoje winiw, w ktrych rozpozna modego
McAuliffea i Mari Shaath.
- My przez ten czas gralimy na zwok - podj Casey. - Negocjowalimy z
Ibrahimem, wysyajc do niego faksy. Jak pan wie, pocztkowo da stu pidziesiciu
stingerw typu ziemia-powietrze. W trakcie pertraktacji obniylimy stawk do
pidziesiciu...
Reagan potrzsn gow.
- Nie rozumiem, czemu jestecie tacy skpi - powiedzia. - Moim zdaniem trzeba
wicej zainwestowa w t niewtpliwie suszn wojn. Powinnimy skorzysta z okazji...
Mwiem ju Jimowi Bakerowi, e hmm... pienidze, ktre wy, chopcy, przeznaczylicie dla
tych dzielnych ludzi, to ndzna jamuna... - Prezydent powtrzy sowo jamuna; wszyscy
spucili oczy, unikajc jego wzroku. Nagle klepn doni w kolano. - Na Boga, pidziesit
osiem tysicy Amerykanw zgino w Wietnamie! Czas na rewan.
Doradca do spraw bezpieczestwa narodowego odkaszln. Reagan spojrza na niego.
- Przypominam, panie prezydencie, e swego czasu sam pan uzna, i oddanie
stingerw w rce islamskich fundamentalistw moe si kiedy na nas zemci, gdy
pozbywszy si z Afganistanu Rosjan, fundamentalici obrc te rakiety przeciwko
Zachodowi. Moe wic zechciaby pan przemyle strategi...
- C, ja tylko, hmm... nie mog znie, e te cholerne, bezczelne komuchy zawsze si
jako wywin, wiecie, co mam na myli.
- A ja tego nie pojmuj - wtrci Casey, majc nadziej jeszcze przekona prezydenta.
Z premedytacj unika wzroku Bakera, ktrego podejrzewa o to, e obmawia go za
plecami; od dawna ju prawie nie odzywali si do siebie.
- Ze stingerami - doda - mudahedini pokonaj Rosjan...
- Ostatecznie Rada Bezpieczestwa Narodowego mogaby ponownie rozpatrzy t
spraw - powiedzia Baker do prezydenta. - Nie rozumiem jednak, co takiego zmienio si od
czasu, gdy podj pan decyzj, e to zbyt ryzykowne.
- Nie boimy si ryzyka - odpar Reagan, ostronie dobierajc sowa. - Z drugiej strony
z pewnoci nie chcielibymy, eby islamici zwrcili stingery przeciwko nam, kiedy, hmm...
skoczy si wojna.
Baker, ktry by odpowiedzialny za grafik Reagana i sprawowa kontrol nad
wpywajcymi na prezydenckie biurko dokumentami, potraktowa t wypowied jako
wyran wskazwk.
- Proponuj na razie nie wraca do tej kwestii - orzek. - Przynajmniej dopki
prezydent nie zmieni zdania.
Casey wzruszy ramionami; oto kolejna potyczka, przegrana w ogniu wewntrznych
konfliktw, nkajcych otoczenie usiujcego zachowa bezstronno prezydenta.
- Skoro ju jednak wiemy, gdzie znajduj si zakadnicy - mrukn Casey -
chcielibymy przedyskutowa moliwo odbicia ich si.
- Wpadlimy na pomys - wtrci z zapaem Jack - eby zleci t operacj
Izraelczykom. Wybadalimy wstpnie zastpc szefa Mosadu, Ezr Ben Ezr, ktrego zw
Rabbim...
Reagan wyglda na speszonego.
- A to dobre... Rabbi zastpc szefa Mosadu!
- ydzi - cign Jack - maj elitarn jednostk, Sajeret Matkal... To wanie oni tak
wietnie spisali si na Entebbe.
 - Tak, hmm... syszaem o tym - powiedzia Reagan.
- Plan gry jest nastpujcy - odezwa si Ebby. - Zgodzimy si na wymian
zakadnikw na pidziesit stingerw. A potem kilkunastu komandosw z Sajeret Matkal,
ydw urodzonych w krajach arabskich i wygldajcych jak Arabowie...
- ...i mwicych pynnie po arabsku... - wtrci Jack.
- ...poprowadzi - cign Ebby - karawan zwierzt jucznych obadowanych
stingerami, przerobionymi na bezuyteczny szmelc. Kiedy wejd do obozu Ibrahima...
- Co z tego bdzie mia Izrael? - przerwa Baker.
Casey, ignorujc go, zwrci si do Reagana.
- Chc nam pomc w zamian za dostp do zdj KH-11 z terytorium Bliskiego
Wschodu.
Doradcy prezydenta zainteresowali si nagle deseniem dywanu. Baker
niezdecydowanie kiwa gow. Clark w zamyleniu wypycha jzykiem policzek. Sekretarze i
asystenci czekali, w ktr stron powieje wiatr.
- C, hmm... brzmi interesujco, chopcy - powiedzia Reagan ogldnie po chwili
milczenia.
Pniej, gdy stali przed Jackson Place 716, czekajc na samochd, ktry mia ich
odwie z powrotem do Firmy, Jack zagadn Caseya.
- Chryste, Bill... Wyglda na to, e wyszlimy z niczym.
Casey umiechn si znaczco.
- Dostalimy odpowied.
- Jako mi to umkno... - mrukn Ebby.
- Wszyscy syszelimy, jak powiedzia, e pomys jest interesujcy, prawda? To
znaczy, e si zgadza.
Ebby tylko potrzsn gow.
- By szefem rzdu to kurewska robota!
*
Aida Tannenbaum poderwaa suchawk z wideek ju po pierwszym dzwonku.
- Tak?
Kiedy nikt si nie odezwa, zaniepokoia si. W gbi duszy czua, e wie, czyj oddech
syszy po drugiej stronie linii.
- To ty, Gene? - wyszeptaa, majc nadziej, e jego gos dotrze wreszcie do jej ucha
poprzez kilometry kabli. - Bagam, odezwij si...
- To ja - powiedzia w kocu Eugene, wyranie zakopotany. - Obiecaem, e si
jeszcze odezw...
- Drogie dziecko... Wiedziaam, e zadzwonisz.
- To wbrew reguom gry, ale niech bdzie... Spotkam si z tob, jeli chcesz.
- Gdzie? - spytaa niecierpliwie. - Kiedy?
- W barze Barbizon, na Wyoming przy Connecticut. O jedenastej nie bdzie za
pno?
- Barbizon, o jedenastej... Mog przyj razem z Sylwestrem?
Gos Eugenea zabrzmia ostrzej.
- Jeeli nie bdziesz sama, nie przyjd.
- Drogi Gene, Sylwester to k o t!
Rozemia si speszony.
- Nie wiedziaem... Oczywicie, e moesz zabra ze sob Sylwestra. Powiedzmy, e
to twj znak rozpoznawczy... Bd si rozglda za kobiet z kotem. A ty za jasnowosym
facetem w rednim wieku, z nadwag i z Timeem pod lew pach...
- I tak ci rozpoznam... A wic do wieczora?
- Do wieczora.
*
Eugene ruszy przez na wp opustoszay bar w kierunku podobnej do ptaka kobiety,
siedzcej przy maym stoliku w kcie sali. Wygldaa jak dystyngowana dama z
przedwojennego filmu: srebrzyste wosy przykrywa starowiecki kapelusz z koronkow
woalk; drobn, szczup sylwetk opina dopasowany akiet w tureckie wzory, a na ciepe
botki spywaa czarna atasowa spdnica. W oczach nieznajomej dostrzeg zy, nie wiadomo -
wzruszenia czy staroci. Na krzele obok sta wiklinowy koszyk, w ktrym siedzia stary,
wyliniay kot z rowymi plamami na skrze w miejscach, gdzie wypada mu sier.
- Nawet nie wiem, jak si nazywasz - powiedzia Eugene.
- Ale ja wiem, jak ty si nazywasz, drogi Eugene.
Wycigna do kocist rk w biaej aurowej rkawiczce. Pomny na lekcje savoir-
vivreu, jakich udzielaa mu niegdy matka, skoni si gboko i musn wargami wierzch jej
doni. Zdj paszcz, rzuci go na oparcie krzesa i usiad naprzeciwko starszej pani.
- Wezm daiquiri - oznajmia. - Piam to kiedy, zaraz po przyjedzie do Ameryki w
tysic dziewiset czterdziestym szstym... W bardzo eleganckim lokalu, ktrego nazwa
wyleciaa mi z pamici.
Eugene skin na kelnera. Zamwi daiquiri i podwjny koniak. Kobieta zachwiaa si
lekko i przytrzymaa krawdzi stou.
 - Nazywam si - powiedziaa - Aida Tannenbaum.
- Jestem zaszczycony - odpar szczerze Eugene. Niewielu zna ludzi, ktrzy suyli
sprawie z takim oddaniem.
Kelner postawi kieliszki na stole i wsun rachunek pod popielniczk.
- A wic to jest Sylwester - umiechn si Eugene.
Aida uniosa woalk i pocigna yk daiquiri. Przekna, skrzywia si i a
podskoczya.
- O Boe, zapomniaam, e to takie mocne. Tak, to jest Sylwester. Sylwester,
przywitaj si z naszym towarzyszem broni, Eugeneem. - Pochylia si i ciszya gos. -
Kazano mi mieszka samotnie... Nikomu o nim nie powiedziaam. Znalazam go na
schodkach poarowych w mieszkaniu, ktre wynajmowaam na pocztku lat
siedemdziesitych. Chyba nie mieliby mi tego za ze, jak mylisz?
- Nie. Na pewno jeste w porzdku.
Wydawao si, e odetchna z ulg.
- Opowiedz mi o sobie, Eugene. Jak Amerykanin... sdzc z akcentu, pochodzisz ze
Wschodniego Wybrzea, najprawdopodobniej z Nowego Jorku... Jak trafie do naszych
szeregw?
- Chciaem krzewi wspaniaomyln szczodro i geniusz ludzkiego ducha.
- Wanie tym si zajmujemy, drogie dziecko. Oczywicie nie mam pojcia, co robisz
z informacjami, ale wiem, e jeste onierzem socjalizmu i e walczysz w pierwszym
szeregu.
- Tak jak i ty, Aido Tannenbaum.
- Tak - Jej oczy zaszy mg. - Tak. Chocia musz si przyzna, Eugene, e jestem
ju zmczona. Odkd pamitam, walczyam to tu, to tam, na rnych liniach frontu. Przed
wojn niektrzy udzili si, e syjonistyczne pastwo w Palestynie da schronienie ydom z
caego wiata, ale ja byam w przeciwnym obozie... Uwaaam, e prawdziw tarcz ydw
moe by tylko socjalizm, dlatego stanam do walki u boku najwspanialszego z ludzi, Jzefa
Wissarionowicza Stalina. Gdybym bya wierzca, uznaabym go za proroka lub witego.
C, jestem ateistk... Podczas wojny walczyam z faszystami. Po wojnie... - Pocigna
kolejny yk daiquiri, krzywic si, bo alkohol pali j w gardo. - Po wojnie byam zdumiona,
e jeszcze yj, ale nie chciaam czeka z zaoonymi rkami. Stanam w jednym szeregu z
ludmi, ktrzy zmagali si z alienacj i bezdusznym kapitalizmem. Tej walce powiciam si
bez reszty, przez wzgld na pami mojego syna, ktrego zamordowali hitlerowcy. Nazywa
si Alfred. Alfred Tannenbaum. Kiedy umiera, mia dopiero siedem lat. Nie wierz w ani
jedno sowo z tego, co wygaduj na temat Stalina... To imperialistyczna propaganda.
Do baru weszo czworo modych ludzi - trzech mczyzn i jedna kobieta. Wida byo,
e s na rauszu. Przez chwil sprzeczali si, czy usi przy barze, czy przy stoliku.
Zdecydowali si na bar. Niedbale rzucili na podog czarne aktwki, ulokowali si na
wysokich stokach przy kontuarze i gono zadali czego mocniejszego. Eugene przyjrza
si im uwanie, po czym znw odwrci si do Aidy.
- W Ameryce okrzyknito by ci bohaterk. Ale i u nas jest garstka ludzi, ktrzy
wiedz, jak wiele dokonaa. Ci ludzie bardzo ci ceni.
- Moe tak, a moe nie. - Serwetk otara z z oka. - Wynajam umeblowane
mieszkanie przy Corcoran Street czterdzieci siedem, tu obok New Hampshire, niedaleko
Johns Hopkins University. Jutro si przeprowadzam. Lubi studentw... S tacy mili dla
Sylwestra. I zawsze mi pomagaj. Zaatwiaj za mnie rne sprawy, kiedy mam silne mdoci
albo zawroty gowy i nie mog wyj z domu. - Umiechna si niepewnie. - Moglibymy
si jeszcze czasem spotka?
- To nie jest dobry pomys. Nie wolno nam podejmowa takiego ryzyka.
- Skoro nie znaleli nas przez te wszystkie lata, wtpi, czy teraz im si uda -
powiedziaa.
- Ale...
- Moe chocia raz na p roku... raz na rok? - westchna. - Jestemy tacy samotni. To
smutne.
- Ty przynajmniej masz Sylwestra - umiechn si Eugene.
- I ciebie, drogie dziecko, i ciebie... A ty kogo masz? - Nie odpowiada, wic signa
przez st i pogaskaa go po rce. Jej palce byy tak delikatne, ich municie tak lekkie, e
spojrza, aby si upewni, i naprawd go dotyka. Cofna do, otworzya portmonetk,
wyja maleki dugopis i zapisaa kilka cyfr na wewntrznej stronie firmowego pudeka
zapaek Barbizon Terrace. - Jeeli zmienisz zdanie... - Zachichotaa cichutko. - Jeeli
s e r c e podpowie ci, eby si odezwa, zanim nasi przyjaciele podadz nowy numer loterii,
znajdziesz mnie pod tym numerem.
Wyszli. Od Tidal Basin wia silny, zimny wiatr. Eugene chcia wezwa takswk, ale
Aida powiedziaa, e woli si przej. Zapia pod szyj ciepy paszcz, postawia konierz ze
sztucznego futra i otulia Sylwestra grubym wenianym szalem. Kiedy Eugene wycign do
niej do, zarzucia mu rce na szyj i opracowanym do perfekcji pidziesit lat wczeniej
gestem porzuconej kochanki przygarna do siebie jego gow i pocaowaa go w usta. Potem
odwrcia si na picie i odesza w noc.
 Jak tylko znikna mu z oczu, wyj z kieszeni pudeko zapaek i przedar na p w
taki sposb, eby nie mona byo oczyta numeru telefonu. Jedn powk wrzuci do
rynsztoka, a drug do kosza na mieci dwie przecznice dalej.
Nigdy ju nie zobaczy Aidy Tannenbaum.
*
miertelnie znudzony Casey jednym uchem sucha dyskusji uczestnikw sympozjum
na wysokim szczeblu, zwoanego w celu pogodzenia rozbienych prognoz na temat Zwizku
Sowieckiego, przygotowanych przez CIA oraz zoony z niezalenych ekonomistw Zesp
B. Specjalici z CIA utrzymywali, e dochd na gow w ZSRR jest taki sam jak w Wielkiej
Brytanii, co nie zgadzao si z obliczeniami pozostaych ekspertw, dowodzcych, i jest on
porwnywalny z podobnymi wskanikami w Meksyku. Atmosfera zrobia si jeszcze
gortsza, gdy Zesp B j dowodzi, i szacunki Firmy co do potencjau sowieckich si
strategicznych rwnie s znacznie zawyone. Coraz mocniejsze argumenty przelatyway z
jednej strony stou na drug, a zacietrzewieni ekonomici przekrzykiwali si nawzajem,
wymachujc w powietrzu statystykami na poparcie swych wnioskw. Casey, stumiwszy
kolejne ziewnicie, wydobywajce si z wntrza jego otpiaej duszy, gapi si bezmylnie w
okno, za ktrym dawno ju zapada ciemno, rozjaniona nieco reflektorami, ktre to
zapalay si, to gasy wzdu otaczajcego Langley parkanu. Casey wiedzia co, czego nie
wiedzieli jego adwersarze, a mianowicie, e CIA doskonale zdaje sobie spraw ze stagnacji w
sowieckiej gospodarce, ale zawya swoje wyliczenia, eby nie drani doradcw Reagana,
ktrzy dostaj biaej gorczki, ilekro kto prbuje ich przekona, e sowieckie wydatki na
zbrojenia zaczynaj powoli spada. Jestemy druyn, mwili, gramy do jednej bramki. Nie
wolno podwaa decyzji prezydenta, takich jak budowa bombowca B-1, modernizacja dwch
pancernikw z okresu drugiej wojny wiatowej czy sfinansowanie z budetu floty szeciuset
nowych jednostek. Rosjanie depcz nam po pitach i potrzebujemy niewyobraalnych
pienidzy, eby nie da si wyprzedzi. Koniec kropka. Nie ma dyskusji.
- Zwizek Sowiecki - argumentowa jeden z niezalenych ekonomistw - to Grna
Wolta, tyle e uzbrojona w rakiety dalekiego zasigu. - Zamacha w powietrzu jak broszur.
- Udokumentowa to jeden z francuskich analitykw. Od czasu rewolucji bolszewickiej liczba
kobiet w Zwizku Sowieckim systematycznie spadaa. Tak byo a do niedawna, bo kiedy
statystyki osigny najniszy poziom, wskanik nagle zacz wzrasta. W pewnym
momencie Rosjanie sami zrozumieli, jak wiele mwi te dane, i przestali je publikowa.
- Co, na Boga Ojca, ma liczba kobiet umierajcych przy porodzie do analizy
sowieckich wydatkw na wojsko? - warkn analityk Firmy z przeciwnej strony stou.
 - Gdybycie mieli jakie takie pojcie o interpretacji danych statystycznych, to nie
zadawalibycie takich pyta...
W drzwiach sali konferencyjnej stan DDCI Caseya, Elliott Ebbitt, i dyskretnie
pokiwa palcem na swojego szefa. Casey, szczliwy, e moe wymkn si z nudnej
nasiadwki, wylizgn si za Ebbym na korytarz.
- Will Rogers powiedzia kiedy, e ekonomista to czowiek rwnie rozsdny jak
kady z nas - mrukn Casey - ale zaczynam mie pewne wtpliwoci.
- Pomylaem, e ci to zainteresuje - powiedzia Ebby, gdy ruszyli w stron gabinetu
DCI. - Nastpi przeom w sprawie SASZY.
Moody czeka w niewielkiej salce konferencyjnej, naprzeciwko krlestwa DCI, w
towarzystwie dwch agentw FBI. Casey w milczeniu machn rk, eby nie przerywali
rozmowy, i usiad na wolnym krzele.
Moody podj przerwany wtek.
- Witam, panie dyrektorze... Dziki nieszablonowym pomysom crek Leo
Kritzkyego zidentyfikowalimy osob, bdc, jak my to nazywamy, bezpiecznikiem w
kontaktach sowieckiej rezydentury w Waszyngtonie z cznikiem SASZY.
- Skd wiecie, e chodzi o cznika SASZY? - zapyta Casey.
W odpowiedzi Moody powoa si na zeznania Kukuszkina, ktry wspomnia
mimochodem o jakiej kobiecie, pracujcej dla rezydentury jako wolny strzelec; sugerowa
przy tym, i to wanie ona przekazuje polecenia do kontaktu SASZY w Waszyngtonie.
- Kukuszkin by nasany - cign Moody - ale chcc, bymy uwierzyli w szczero
jego intencji, musia poda nam troch prawdziwych informacji. Wszystko wskazuje na to, e
w tym wypadku nie kama.
- Ot ta wanie kobieta, starsza pani nazwiskiem Aida Tannenbaum, Polka z
pochodzenia, spotkaa si wczoraj wieczorem ze swoim cznikiem w Barbizon Terrace -
odezwa si agent FBI, ktry przedstawi si jako A. Bolster.
Casey sceptycznie pokrci gow.
- Macie pewno, e nie by to po prostu jaki zwyczajny znajomy tej Tannenbaum?
- Jej telefon jest na podsuchu - wyjani Bolster. - Czowiek, ktry zadzwoni do niej
wczeniej tego samego wieczoru, powiedzia: To wbrew reguom gry, ale niech bdzie...
Spotkam si z tob, jeli chcesz.
- Tak powiedzia? - zapyta Casey. - Uy sw r e g u y g r y?
- Tak, sir.
- Niezwocznie przystpilimy do dziaania - odezwa si Moody. - Wysalimy kilku
ludzi do tego baru. Kiedy weszli, tamtych dwoje gruchao w najlepsze przy stoliku. Jeden z
naszych mia mikrofon, ukryty w aktwce. Jako dwiku jest kiepska, ale nasi technicy
jako sobie z tym poradzili. Prosz, tu jest zapis rozmowy. - Moody poda dyrektorowi dwie
kartki maszynopisu, po czym zacz czyta na gos ze swojej kopii. - On: W Ameryce
okrzyknito by ci bohaterk. Ale i u nas jest garstka ludzi, ktrzy wiedz, jak wiele
dokonaa. Ci ludzie bardzo ci ceni. Ona: Moe tak, a moe nie. I dodaje: Wynajam
umeblowane mieszkanie przy Corcoran Street czterdzieci siedem, tu obok New Hampshire,
niedaleko Johns Hopkins University. Jutro si przeprowadzam. Lubi studentw... S tacy
mili dla Sylwestra. I zawsze mi pomagaj. Zaatwiaj za mnie rne sprawy, kiedy mam silne
mdoci albo zawroty gowy i nie mog wyj z domu... Moglibymy si jeszcze czasem
spotka?
- Kto to jest Sylwester? - zapyta Casey.
- To jej kot, dyrektorze - odpar drugi agent FBI, F. Barton.
W drzwiach stan Jack McAuliffe z ponur min i zmarszczonymi czoem. Wraca z
Pentagonu, gdzie ustala szczegy szturmu izraelskich komandosw na grski obz
Ibrahima; martwi si, e przydzielono im za mao helikopterw.
- Dyrektorze, Ebby, panowie... - Skin gow na powitanie, siadajc obok
Moodyego. - Co to za przeom w sprawie SASZY?
Podczas gdy Moody gorczkowym szeptem relacjonowa najwiesze wydarzenia,
Ebby zwrci si do Gaseya.
- Wziwszy pod uwag wszystko, co tutaj usyszelimy, dochodz do wniosku, e
wbrew wszelkim reguom naszego zawodu Polka namwia cznika, eby spotka si z ni
osobicie. Jeli, jak podejrzewamy, od wielu lat kontaktuje si z nim telefonicznie, moga
fantazjowa na jego temat; moga si nawet w nim zakocha. A o n...
- Moe zrobio mu si jej al? - podsun Moody.
- Co o tym mylisz, Jack? - zapyta Ebby.
McAuliffe spojrza na niego z roztargnieniem.
- O czym?
- Zastanawiamy si wanie, dlaczego cznik zlekceway wszelkie rodki
ostronoci, obowizujce w naszym zawodzie.
Jack pomilcza chwil i odpowiedzia:
- Prowadzi mczce ycie... - zacz, a Ebby i Casey, patrzc na jego wymizerowan
twarz i czerwone z niewyspania oczy, mieli wraenie, e mwi o sobie. - Moe po prostu
musia z kim pogada, eby przey jeszcze jedn noc - doda.
 - Tak czy owak - powiedzia Ebby - zgodzi si na to spotkanie.
- Na polecenie Moodyego - odezwa si Bolster - zorganizowalimy sta inwigilacj.
Postawilimy w stan gotowoci dwanacie wozw: sze prywatnych aut, trzy takswki, dwie
furgonetki dostawcze i samochd pomocy drogowej. Kiedy jeden odjeda, drugi przejmuje
wart. cznik zapa takswk i pojecha na Farragut Square, a potem autobusem do Lee
Highway, gdzie z kolei przesiad si w autobus kursujcy przez Broad Street do Tysons
Corner, skd uda si pieszo do mieszkania nad garaem jednorodzinnej willi, niecay
kilometr od kocowego przystanku...
- Kiedy wyszed z Barbizon, przedar na p kartonik firmowych zapaek i kad
powk wyrzuci w innym miejscu. Nasi ludzie je znaleli... By tam zapisany nowy numer
telefonu Aidy Tannenbaum, ktra wanie dzisiaj znw si przeprowadzia - uzupeni jego
relacj Barton.
- Kto jest tym cznikiem? - przerwa mu niecierpliwie Casey.
- Wynaj mieszkanie na nazwisko Gene Lutwidge... Oczywicie jest to jego
tosamo operacyjna - odpar Moody.
- Zaoylimy podsuch na linii Lutwidgea - powiedzia Bolster. - Stworzylimy te
specjaln grup zadaniow, pidziesiciu ludzi. Bd mu siedzie na ogonie dwadziecia
cztery godziny na dob. Przy odrobinie szczcia prdzej czy pniej doprowadzi nas do
waszego osawionego SASZY.
- Czym si zajmuje ten go? - zapyta Casey.
- Nie chadza codziennie do pracy, jeli o to panu chodzi - odpar Barton. - Jego
ssiedzi myl, e jest pisarzem...
- Opublikowa co?
- Sprawdzilimy w Bibliotece Kongresu. Pod Lutwidge figuruj tylko dwie ksiki:
Alicja w Krainie Czarw i Po Drugiej Stronie Lustra...
- Przecie to napisa Lewis Carroll - zdziwi si Casey.
- Lewis Carroll to pseudonim Charlesa Lutwidgea Dodgsona - wyjani Bolster.
- Powiedziae D o d g s o n a ?! - wykrzykn Moody, a wszystkie spojrzenia
skieroway si na niego.
- O co chodzi? Niemoliwe, ebymy co przeoczyli... - rzek Bolster z
powtpiewaniem.
- W szedziesitym pierwszym roku... - zacz Moody - ciebie tu jeszcze wtedy nie
byo, Archie... FBI aresztowao mczyzn nazwiskiem Kahn. Prowadzi w Waszyngtonie
sklep z alkoholem. Zatrzymano rwnie dziewczyn, ktra dla niego pracowaa, Bernice
jaka tam. Oboje, Kahn i Bernice, byli amerykaskimi komunistami, ktrzy zeszli do
podziemia, eby stworzy zaplecze dla sowieckiego agenta, penicego funkcj cznika
pomidzy Philbym a jego oficerem prowadzcym. Kiedy Philby zosta spalony, ten sam
cznik prawdopodobnie przej SASZ. Podczas przeprowadzonej w sklepie rewizji ludzie z
FBI natknli si na dowody, wiadczce o obecnoci agenta. Znaleli szyfry, mikrofilmy,
czytnik mikrofotografii, mnstwo gotwki i radio, wszystko schowane w azience pod
podog, w mieszkaniu nad sklepem. cznik musia wyczu pismo nosem, bo zanim zdyli
go dopa, zmieni tosamo i zwia. Dziaa pod nazwiskiem Eugene D o d g s o n.
- Dodgson. Lutwidge. Cytaty z Carrolla w radiowym quizie Radia Moskwa. Kto w
KGB ma obsesj na punkcie Alicji w Krainie Czarw - podchwyci Casey.
- Pamitasz, jak wyglda czowiek podajcy si za Dodgsona? - spyta Moodyego
Bolster.
- Raport FBI z szedziesitego pierwszego roku opisa go jako mczyzn rasy biaej,
blondyna redniego wzrostu i atletycznej budowy ciaa, lat okoo trzydziestu jeden. Teraz
miaby pidziesit trzy. Obserwowalicie go przez kilka tygodni... gdzie w aktach powinno
by jego zdjcie.
Bolster wyj z koperty fotografi i wrczy j Moodyemu.
- Zrobilimy to z teleobiektywu, kiedy Lutwidge przechodzi pod latarni. Jako
kiepska, ale moe si przyda. W kadym razie daje oglne wyobraenie o jego wygldzie.
Moody przyjrza si uwanie.
- redniego wzrostu, chyba jasne wosy. Jeeli to ten sam czowiek, ktrego znalimy
pod nazwiskiem Dodgson, to wyysia troch i zaokrgli si w pasie...
Poda fotografi Ebbyemu.
- Ten raport napisano dwadziecia dwa lata temu - powiedzia Ebby. - Wszystkim nam
przybyo na wadze...
- Tylko w gowie nam nie przybyo - zaartowa Casey. - Sam nie wiem, czy to
dobrze, czy le.
Ebby przekaza zdjcie Jackowi, ktry naoy okulary, spojrza i otworzy usta ze
zdumienia. - To niemoliwe... - wymamrota.
- Co znowu jest niemoliwe? - zapyta Ebby.
- Poznajesz go? - odezwa si Moody.
- Tak... Nie wiem... To chyba nie on... Nie jestem pewien... Wyglda podobnie...
Czyby a tak si zmieni?
- Wszyscy si zmienilimy - powtrzy Ebby.
 - Powiesz wreszcie, kogo on ci przypomina? - dopytywa si zirytowany Casey.
- Nie uwierzycie... Wyglda zupenie jak ten Rosjanin, z ktrym mieszkaem w
jednym pokoju na ostatnim roku w Yale. Nazywa si Jewgienij Cypin. Jego ojciec pracowa
w Sekretariacie ONZ...
Moody popatrzy na Caseya.
- Cypin by etatowym agentem KGB. - Utkwi wzrok w Jacka. - Jak dobrze ten twj
radziecki wsplokator zna angielski?
Jack, wci jeszcze nie mogc ochon ze zdumienia, podnis wzrok znad fotografii.
- Jewgienij skoczy liceum Erasmusa... Mwi jak urodzony brooklyczyk.
Moody zerwa si z krzesa i zacz nerwowo kry wok stou.
- To by wszystko wyjaniao... - powiedzia podekscytowany.
- Co na przykad? - zapyta Casey.
- Eugene Dodgson ze sklepu Kahna gada jak rodowity Amerykanin, bez ladu obcego
akcentu. Ale Jim Angleton zawsze si upiera, e to Rosjanin, ktry opanowa angielski do
perfekcji.
Z niedowierzaniem krcc gow, Jack w skupieniu wpatrywa si w fotografi.
- Tak, to moe by on. Albo kto bardzo do niego podobny... - Zamilk: na chwil. -
Wiem, kto rozwieje nasze wtpliwoci - oznajmi po namyle.
 5.

CZERIOMUSZKI, OBWD MOSKIEWSKI, SOBOTA, 12 LISTOPADA 1983

Podopieczne Dziadka chodziy na paluszkach, jakby willa Apatoww bya szpitalem,

a wujek ciko chorym pacjentem. Takie zreszt sprawia wraenie. Jego niechlujny wygld -
siwa, postrzpiona broda, opadajca w zmierzwionych kotunach na wyndznia pier,
przekrwione, podsinione oczy w pokej twarzy, tchncej chronicznym niepokojem, starczy
odr niemytego od dawna ciaa - przeraa dziewczynki tak bardzo, e nocne przytulanki w
wielkim ou, w ktrym maa Czeczenka odstrzelia sobie kiedy poow mzgu, stay si
prawdziw mk. W tajemnicy przed wujkiem cigny losy, ktra z nich bdzie musiaa
wlizgn si pod jego przepocon, zgrzebn koszul.
- Wujku, nie mgby czyta troch szybciej? - prosia jasnowosa Osetynka, kiedy po
raz kolejny zaczyna ten sam akapit.
Dziadek w zamyleniu pogaska jedwabiste wosy swojej nowej protegowanej z
Mongolii; nawet teraz, gdy zblia si do siedemdziesitki, nadal wzruszay go niewinno
pikna i pikno niewinnoci. Za jego plecami Osetynka signa pod koszulk otyszki i
uszczypna j w jeden z malutkich sutkw. Dziewczynka, zaskoczona, pisna gono. Wujek
zgromi j wzrokiem.
- Ale ona mnie uszczypna - rozpakaa si i wycelowaa palec w winowajczyni.
- Jak ty si zachowujesz? To bardzo nieadnie - skarci Osetynk Dziadek.
- Tylko artowaam...
Wujek z caej siy uderzy j w twarz. Dugie, przycite po chopsku paznokcie
drasny j w policzek, z ktrego pocieka krew. Pochlipujc ze strachu, otara zadrapanie
wierzchem rki. Przeraone dziewczynki wstrzymay oddech. Nagle spod koszuli wujka
rozleg si stumiony gos maej Wietnamki.
- O rany kota, co wy tam wyprawiacie?
Poprawiwszy na nosie okulary, wujek powrci do przerwanej lektury i zacz czyta
ten sam akapit po raz trzeci: - Spjrzcie, spjrzcie! - zawoaa, wskazujc z podnieceniem. -
Oto Biaa Krlowa przebiega okolic! Wybiega z lasu, o tego, tam... Jake szybko potrafi
biec te Krlowe! - Bez wtpienia ciga j jaki nieprzyjaciel - powiedzia Krl, nie
spojrzawszy nawet w tamtym kierunku. - Las jest ich peen.
Litery zaczy skaka Dziadkowi przed oczami. Zamilk i odchrzkn, eby pozby
si chrypki.
 - Dosy na dzisiaj - warkn, wycigajc za kark Wietnamk spod koszuli.
Zsun si z ka i poczapa boso do drzwi, nie mwic nawet dobranoc.
Dziewczynki obserwoway go, a potem popatrzyy na siebie z zakopotaniem. Pochlipywanie
Osetynki ustao, lecz maa dostaa czkawki. Koleanki zaczy j straszy, tupic, wrzeszczc
i robic przeraajce miny.
W swoim sanktuarium obok biblioteki Dziadek nala sobie mocnego bugarskiego
koniaku i usiad na dywanie, oparszy si plecami o sejf. Przeczytany przed chwil fragment
ulubionej ksiki zawsze dziwnie go drani i rozstraja. Bo Dziadek - utosamiajcy si z
agodnym bkitnookim Rycerzem w zbroi lnicej w promieniach zachodzcego soca -
widzia czarne cienie lasu, z ktrego wybiega Biaa Krlowa, i te cienie go przeraay. Bez
wtpienia ciga j jaki nieprzyjaciel - powiedzia Krl. - Las jest ich peen. Dziadek ju
dawno zidentyfikowa czajcego si w lesie wroga: to nie bya mier, tylko poraka.
Kiedy by modszy, caym sercem wierzy w nieuchronno sukcesu, uwaa, e jeli
wystarczajco dugo walczy si po waciwej stronie, nie mona przegra. Teraz przekonanie,
i uczestniczy w krucjacie, znikno gdzie bezpowrotnie; jego miejsce zajo przeczucie, e
nie ma najmniejszych szans na ostateczny triumf. Gospodarka Wielkiej Rosji, nie
wspominajc ju o spoeczestwie, a nawet samej partii, rozpadaa si w gruzy. Spy, takie
jak choby ten cay Gorbaczow, zataczay koa nad ojczyzn, upatrujc sposobnej chwili, by
rozedrze j na strzpy. Imperium trzeszczao w szwach. Malay radzieckie wpywy w
Europie Wschodniej. W Polsce Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Solidarno
powoli przejmowa kontrol w pastwie, wystawiajc na pomiewisko pretensje Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej do reprezentowania polskiego proletariatu. W Niemczech
Wschodnich wadza twardogowych - starych funkcjonariuszy partyjnych, ktrzy opierali
si reformie - wisiaa na wosku.
Najwyraniej geniusz i szczodro ludzkiego ducha musz ustpi przed pazernoci
zachannego Homo economicus. Jedyna pociecha w tym, e przy okazji runie take gmach
kapitalizmu. Gtterdmmerung, zmierzch bogw! - jak mawiaj Niemcy... Mizerna nagroda
dla tych, ktrzy walczyli do ostatniego tchu i przegrali.
Tego dnia Dziadek wczeniej ni zwykle zjawi si na Kremlu. Andropow drzema
pod mask tlenow, szczelnie zakrywajc nos i usta. aluzje byy zacignite, w kilku
lampach paliy si sabe arwki. Sekretarz generalny mia za sob kolejn wyczerpujc
hemodializ przy uyciu amerykaskiej sztucznej nerki. Wok pacjenta krztali si
pielgniarze: badali puls, zmieniali basen, sprawdzali kroplwk i pudrowali rem ziemiste
policzki chorego, eby popoudniowi gocie nie odnieli wraenia, i przyszli odwiedzi
trupa.
- Izwinitie, towarzyszu Andropow - wyszepta Dziadek. - picie?
Andropow otworzy jedno oko i z ogromnym trudem, ledwo zauwaalnie skin
gow.
- Zawsze czuwam, nawet kiedy pi - dobieg spod maski tlenowej saby, niewyrany
gos.
Sekretarz generalny nieznacznie unis lew rk i dwoma palcami wskaza na drzwi.
Pielgniarze dostrzegli ten gest i natychmiast wynieli si z pokoju.
Andropow wiedzia, po co Dziadek do niego przyszed. Miaa to by ich ostatnia
narada przed rozpoczciem operacji CHOSTOMIER. Wszystko ju byo gotowe: w kadej
chwili mogli rzuci na rynek 63,3 miliarda dolarw amerykaskich, a wwczas agenci KGB
(wpywowe osobistoci z Japonii, Hongkongu, Tajwanu i Malezji oraz znany niemiecki
ekonomista, pozostajcy w zayych stosunkach z kanclerzem Helmutem Kohlem)
nakoniliby zagroone bankructwem gwne banki swych krajw do wyprzeday aktyww
zamroonych w papierach wartociowych, co w krtkim czasie doprowadzioby do krachu na
rynku obligacji.
Andropow zdj mask i dyszc ciko, zada kilka gorczkowych pyta: Czy KGB
zdoby ju dowody, ktre potwierdziyby podejrzenie, e Amerykanie planuj prewencyjny
atak nuklearny na Zwizek Radziecki? A jeli tak, to gdzie nastpi przeciek? Czy podano
konkretn dat?
Dziadek jasno zdawa sobie spraw z tego, e losy CHOSTOMIERA s cile
zwizane z przekonaniem Andropowa, i manewry ABLE ARCHER 83 stanowi w istocie
przykrywk dla uderzenia atomowego na ZSRR. Gdyby sekretarz generalny, podobnie jak
Breniew, zacz wtpi we wrogo amerykaskich intencji, wycofaby si nawet w ostatniej
chwili. Operacja, przygotowana z takim trudem, zostaaby wstrzymana, a wysiek
zaangaowanych w ni ludzi poszedby na marne. Jaki sfrustrowany agent mgby nawet
donie CIA, co si wici, a to ju by oznaczao nieodwoalny koniec CHOSTOMIERA. W
tej sytuacji Dziadek zrobi co, czego nie omieli si uczyni przez czterdzieci trzy lata
swojej szpiegowskiej kariery: zmyli raport od jednego z terenowych agentw.
- Towariszcz Andropow, otrzymaem odpowied od SASZY. - Na chybi trafi
wycign z teczki pierwsz lepsz kartk maszynopisu, wiedzc, e sekretarz generalny jest
zbyt chory, eby samodzielnie przeczyta rzekomy raport.
Andropow z wysikiem otworzy oczy, a Dziadek dostrzeg w nich dawny, stalowy
bysk; znw mia przed sob nieugitego ambasadora, ktry zdawi wgierskie powstanie, a
pniej elazn rk kierowa KGB.
- Co pisze?
- Pentagon poprosi CIA o zaktualizowany wywiad satelitarny, dotyczcy kursu
naszych dwunastu pocigw z midzykontynentalnymi pociskami balistycznymi. Szefowie
sztabw zlecili te powtrn analiz stanu naszej gotowoci bojowej; szczeglnie
interesowao ich, ile czasu upynie od chwili wykrycia ataku Amerykanw do odpalenia rakiet
z naszych wyrzutni.
Andropow, ktrego nadzieje na to, e jednak pomyli si w ocenie zamiarw Reagana,
w tym wanie momencie rozwiay si ostatecznie, opad z powrotem na poduszki szpitalnego
ka.
- Do tej pory informacje SASZY zawsze si sprawdzay...
- Jest co jeszcze - powiedzia Dziadek. - Odszyfrowalimy depesz do amerykaskich
oddziaw stacjonujcych w Europie. Poczwszy od dwudziestego pitego listopada,
odwoano im wszystkie urlopy. Przyspieszono rwnie o dwa tygodnie termin manewrw
ABLE ARCHER 83 i obecnie planowane s na trzeci nad ranem pierwszego grudnia.
Andropow sign po mask tlenow i przytrzyma j chwil przy twarzy. Czynno
oddychania zdawaa si wysysa z niego resztki energii. Kiedy zdj mask, jego wargi byy
sine i oblepione gst lin.
- A wic jedyn nadziej na uniknicie nuklearnego holokaustu jest operacja
CHOSTOMIER... To podkopie ich morale... Zniszczymy ich p s y c h o l o g i c z n i e.
Jeeli zaamie si kapitalistyczna gospodarka, Reagan i jego ludzie si wystrasz. wiat
oskaryby ich o wywoanie wojny w celu odwrcenia uwagi od kryzysu ekonomicznego. W
tych okolicznociach moe si zawahaj.
- Mog wybuchn niepokoje spoeczne, a nawet zamieszki - przyzna Dziadek, ktry
sam ju zaczyna wierzy w wymylony przez Andropowa scenariusz. - To cakiem
prawdopodobne, e armia bdzie zbyt pochonita utrzymaniem porzdku, by rozpoczyna
dziaania wojenne.
Sekretarz generalny wierzchem doni otar z warg plwocin.
- Zrbcie to - wycharcza. - CHOSTOMIER to nasza ostatnia deska ratunku.
*
Siedzc w kcie ogrdka restauracji hotelu Deans, Hipolit Afanasjewicz Fet,
pospny rezydent KGB, obserwowa bacznie oficerw CIA, ktrzy popijali piwo Murree
przy skrajnym stoliku w obskurnym holu. Rozmawiali ciszonymi gosami, ale miali si
haaliwie - tak haaliwie, e nikt nie domyliby si, i za oddalon o niespena godzin
drogi samochodem przecz Chajder wre wojna. O wp do smej Amerykanie zapacili
rachunek, starannie odliczajc rupie, i z oskotem odstawili krzesa. Dwaj towarzysze Feta -
naczelny szyfrant peszawarskiej rezydentury i attach wojskowy radzieckiego konsulatu -
wymienili sprone uwagi o jankesach za granic. Mona ich pozna na pierwszy rzut oka,
sykn zjadliwie attach. Zachowuj si, jakby byli tu u siebie, jakby ten kraj ju do nich
nalea, przytakn szyfrant. Szastaj rupiami, jakby je drukowali na zapleczu placwki CIA,
wtrci Fet. A kto ich tam wie, moe i drukuj, doda attach. Wszyscy trzej wybuchnli
miechem. Fet wsta i oznajmi, e musi pj do toalety. Wecie rachunek i zapacie, ale nie
dawajcie napiwku jak ten Amerykanin... Pakistaczycy i tak zawyaj ceny, pouczy
szyfranta. Bez popiechu poczapa do holu. Min drzwi ubikacji i ruszy do gwnego
wejcia, a potem na parking, znajdujcy si na tyach hotelu. Amerykanie wsiadali wanie do
dwch chevroletw. Fet podszed do jednego z wozw i pokaza na migi, eby opucili szyb.
- Czy to nie wykapany Boris Karloff? - zauway tymczasowy szef placwki CIA. -
Ma pan moe jakie tajemnice pastwowe do sprzedania, panie Fet?
- Mam.
Na twarzy Amerykanina nadal kwit przyklejony umiech, lecz w jego oczach
bysna ciekawo. Czujc, e dzieje si co niezwykego, przywoa pozostaych gestem
rki. Wysiedli i stoczyli si wok Rosjanina. Dwaj z nich odeszli kilka krokw i stojc
tyem do Feta, rozejrzeli si dokoa, eby sprawdzi, czy za samochodami nie ukryli si
jeszcze jacy Rosjanie.
- W porzdku, Fet... O co chodzi? - zapyta tymczasowy szef placwki.
- Chciabym przej na wasz stron. I nie prbujcie mnie namawia, ebym pozosta
na stanowisku i szpiegowa dla was na miejscu. Przejd tu i teraz albo wcale. - Poklepa si po
kieszeniach marynarki, wypchanych grubymi szarymi kopertami. - Tutaj mam ca
korespondencj z central z ostatniego miesica. A tu - popuka si palcem w gow - mam
jeszcze wicej tajemnic... tajemnic, ktre was zaskocz.
- A twoja ona? Co z ni? - spyta jeden z Amerykanw. - Jeli dasz nog, to si dla
niej le skoczy.
Okrutny umiech rozla si po zapadych policzkach Feta, czynic go jeszcze bardziej
podobnym do Borisa Karloffa.
- Moja ona owiadczya mi wczoraj wieczorem, e zakochaa si w modym szefie
naszego konsulatu... To najwikszy kutas, jakiego widziaem. Zadaa separacji. Dam jej
separacj, jakiej nigdy nie zapomni.
- On chyba mwi powanie - powiedzia jeden z Amerykanw.
 - Jak najbardziej powanie - zapewni Fet.
Tymczasowy szef placwki rozwaa przez chwil wszystkie za i przeciw. Z
restauracyjnej kuchni dobiegay wrzaski chiskiego kucharza, ktry piskliwym gosem
wydziera si w dialekcie mandaryskim na swego koleg po fachu. W kocu Amerykanin
podj decyzj - jeeli w Langley, z takich czy innych powodw, nie bd zadowoleni z
nabytku, zawsze mog odesa Feta z powrotem.
- Szybko, wsiadaj - powiedzia do Rosjanina.
Po chwili chevrolety rykny silnikami i ruszyy przez Saddar Road, pdzc w
kierunku podobnego do twierdzy amerykaskiego konsulatu po drugiej stronie miasta.
*
Maria Shaath, w kouchu i z drukowanym szalem, jaki nosz kobiety w Sindzie49,
owinitym wok szyi, siedziaa zgarbiona przy nieheblowanym drewnianym stole i w wietle
samotnej wieczki zapisywaa w notesie pytania. Od czasu do czasu podnosia gow i w
zamyleniu przesuwaa kocem owka po grnej wardze, wpatrujc si nieobecnym
wzrokiem w chybotliwy toniebieski pomyczek, po czym znw pochylaa si nad stoem,
eby co zanotowa.
Tego ranka, gdy spacerowali z Anthonym po obozie, podszed do nich Ibrahim.
Powietrze byo ostre. Wysoko w grach pada nieg, co utrudniao widoczno sowieckim
helikopterom, patrolujcym labirynty dolin. Poniej, w osadzie, dwch kocistych chopcw
cigno za sob na postronku wychudzon krow. Pod gr wspina si powracajcy z
trzydniowego wywiadu oddzia brodatych fundamentalistw w dugich koszulach i
zakurzonych futrzanych serdakach. Szli gsiego, z kaasznikowami niedbale przerzuconymi
przez rami. Z niewidocznego od strony wioski pobliskiego kamienioomu dobiegao
stumione metaliczne dudnienie, zwielokrotnione przez niosce si daleko echo. Tu przy
masywnych, podwjnych wrotach, za dnia przewanie stojcych otworem, staruszek w
plastikowych goglach, ktre osaniay oczy przed iskrami, ostrzy noe na kamiennym kole,
obracanym przez dziewczynk, niemal zupenie ukryt pod ciemnobrzow burk.
- Jeste nadzwyczajnym czowiekiem - powiedziaa Maria do Ibrahima, rzucajc mu
baczne spojrzenie. - Jeli si zgodzisz, chtnie zrobi z tob wywiad.
- Wywiad?
- To moja praca. Macie tu tyle rnego sprztu... Na pewno znajdzie si jaka kamera.

49
Sind - dawna prowincja Indii Brytyjskich i region pooony na poudnie od Pendabu, od 1947 roku
nalecy do Pakistanu.
 W oczach Ibrahima mign bysk zainteresowania.
- A o co by mnie chciaa spyta?
- Zapytaabym, skd pochodzisz i dokd zmierzasz. Zapytaabym o twoj religi,
twoich przyjaci i twoich wrogw. Zapytaabym, dlaczego walczysz z Rosjanami i przeciw
komu poprowadzisz nastpny dihad.
- Czemu uwaasz, e bdzie nastpny dihad?
- Jeste zakochany w witej wojnie, majorze. Masz to wypisane na twarzy.
Zawieszenie broni, pokj... to nie dla ciebie. Znaam ju takich ludzi. Bdziesz szed z jednej
wojny na drug, dopki twoje marzenie...
- Skoro znasz mnie tak dobrze, to powiedz, jakie jest moje marzenie?
- Chcesz zosta mczennikiem.
Ibrahim wyglda na rozbawionego.
- A co by zrobia z tym wywiadem, gdybym si zgodzi? - zapyta.
- Mgby kaza dostarczy tam do mojego biura w Peszawarze. W cigu
dwudziestu czterech godzin znajdzie si na antenie w Nowym Jorku... Twoje sowa obiegn
cay wiat.
- Pomyl o tym - odpar Ibrahim, po czym odwrci si i wraz ze swoim
nieodcznym Cieniem odszed w kierunku zabudowa, stojcych na skraju wioski w dolinie.
Maria patrzya na Anthonyego.
- Nie powiedzia nie, prawda?
O zmierzchu Ibrahim przysa posaca z wiadomoci, e zgadza si na wywiad,
ktry ma si odby o pnocy w izdebce pod strychem. Poda rwnie list spraw, o ktrych
nie bdzie rozmawia. Zakaza zwaszcza jakichkolwiek pyta dotyczcych jego prawdziwej
tosamoci i przeszoci oraz wszystkiego, co mogoby zdradzi lokalizacj grskiego obozu,
ktry on sam nazywa Jatribem. Kiedy za kwadrans dwunasta Maria i Anthony zeszli po
drabinie ze swojej celki, znaleli si w prowizorycznym studiu telewizyjnym: dwie lampy,
podczone do brzczcego na zewntrz generatora, owietlay dwa drewniane krzesa,
stojce przed kuchennym piecem. Mody, jeszcze pozbawiony zarostu chopak z niemieck
leic w rku ustawi zakadnikw pod plakatem przedstawiajcym Zoty Meczet w
Jerozolimie i pstrykn im kilka zdj (w par dni pniej jedno z nich ukazao si na
pierwszych stronach gazet na caym wiecie). Maria spogldaa w obiektyw z lekkim
zniecierpliwieniem, bo chciaa jak najszybciej rozpocz wywiad. Anthony wykrzywi twarz
w nieokrelonym grymasie, w ktrym dziennikarze dopatrywali si potem sardonicznego
umiechu. Kiedy fotograf skoczy, w drzwiach pojawi si Ibrahim, wystrojony w bia
haftowan tunik, spywajc na buty od Beal Brothers. Dugie wosy, zaczesane do tyu i
zwizane w kitk, opaday mu na kark, a krtka, ufarbowana henn broda bya starannie
przystrzyona. Dostojnie, nieco sztywno usiad na jednym z dwch krzese, a brodaty
mudahedin w okularach o grubych szkach zacz ustawia ostro nieporcznej chiskiej
kamery, umocowanej na prowizorycznym drewnianym statywie. Maria narzucia na ramiona
szal i zaja miejsce na drugim krzele. W kamerze zapalio si czerwone wiateko. Maria
spojrzaa prosto w obiektyw.
- Dobry wieczr. Tu Maria Shaath z Afganistanu. Przedstawiam pastwu mojego
dzisiejszego gocia, a waciwie g o s p o d a r z a, poniewa to ja jestem jego gociem, a
raczej winiem. Oto major Ibrahim, dowdca partyzantw, ktrzy porwali nas w Peszawarze
- nas, czyli mnie oraz amerykaskiego dyplomat Anthonyego McAuliffea. - Odwrcia si
do Ibrahima i umiechna niewinnie. - Majorze, nie wiem, od czego zacz t nasz
rozmow, poniewa da mi pan list tematw, ktrych nie wolno porusza...
- Zacznijmy od drobnego sprostowania: Anthony McAuliffe podaje si za dyplomat,
ale w rzeczywistoci jest oficerem CIA. W chwili swego... zatrzymania pracowa dla
placwki w Peszawarze.
- Nawet jeeli ma pan racj, nadal nie rozumiem, czemu go porwalicie. Mylaam, e
Centralna Agencja Wywiadowcza wspiera islamskich fundamentalistw w wojnie przeciw
sowieckiej okupacji Afganistanu.
Ibrahim zacz przebiera palcami w sznurach paciorkw, zdobicych jego szyj.
- Centralna Agencja Wywiadowcza wcale nie troszczy si o Afganistan. Ameryka
dostarcza nam przestarza bro, eby upuci krwi swoim wrogom, podobnie jak Sowieci
dostarczali bro Wietnamczykom, eby zniszczy Amerykanw.
- Sprbujmy odwrci sytuacj... Czy przyjby pan pomoc od Zwizku Radzieckiego,
gdybycie stanli do walki przeciwko Ameryce?
- Przyjbym pomoc od samego diaba, eby dalej prowadzi dihad.
- Zatem jeli wyprzecie sowieckiego najedc...
- K i e d y wyprzemy naszego sowieckiego najedc...
Maria przytakna.
- Niech bdzie... A wic czy wasza wojna skoczy si, k i e d y wyprzecie std
Rosjan?
Ibrahim pochyli si do przodu.
- Prowadzimy walk z kolonializmem i laicyzacj, wrogami islamu oraz islamskiego
pastwa, ktre stworzymy w Afganistanie i na caym obszarze muzumaskiego wiata.
Wojna bdzie si toczy a do ostatecznego zwycistwa, a wwczas ustanowimy
muzumask wsplnot narodw, opart na islamie, prawdziwej wierze proroka, ktrego wy
nazywacie Abrahamem, a my Ibrahimem. W pastwie takim, rzdzonym wedug zasad
Koranu za przykadem boego wysannika, Mahometa, wszystko bdzie poddane woli Boga.
W to wierz.
*
Casey i jego zastpca Ebby, ze szklankami whisky w rku, stali przed wielkim
telewizorem w gabinecie dyrektora na szstym pitrze Langley i ogldali wiadomoci. Na
ekranie Maria zerkna do swoich notatek.
- Pozwoli pan, majorze, e zadam kilka osobistych pyta. Czy jest pan onaty?
- Mam dwie ony i trzech synw... I wiele crek.
Casey zamiesza kostki lodu w szklance.
- C za skrupulatno! Dziwi si, e sukinsyn w ogle pamita, e ma crki...
- Jaki jest paski ulubiony film? - usyszeli kolejne pytanie Marii.
- Nigdy nie widziaem adnego filmu.
- Zgrywa si na islamskiego witego - rzuci kliwie Casey.
- Ktrych politykw podziwia pan najbardziej?
- yjcych czy zmarych?
- I takich, i takich.
- Wrd postaci historycznych najwikszym podziwem i szacunkiem darz proroka
Mahometa... By nie tylko witym czowiekiem, wiodcym wite ycie, ale rwnie
mnym wojownikiem, natchnieniem onierzy islamu w podboju Afryki Pnocnej,
Hiszpanii i Francji. Z historycznego punktu widzenia podziwiam rwnie Mojesza i Jezusa...
Obaj byli prorokami, obaj nieli ludziom Sowo Boe, ale nikt ich nie sucha. Szanuj te
sutana Egiptu, Saladyna, ktry pokona pierwszych kolonizatorw, krzyowcw, i wyzwoli
wite miasto Jerozolima.
- Szkoda, e ma jednego z naszych ludzi - stwierdzi Casey. - To ten rodzaj faceta,
ktry mgby niele upuci krwi Rosjanom.
- A wrd yjcych? - dobieg z telewizora gos Marii Shaath.
*
- To naprawd pikna kobieta - powiedzia Reagan do swego doradcy do spraw
bezpieczestwa narodowego, Billa Clarka, kiedy ogldali telewizj na drugim pitrze Biaego
Domu. - Przypomnij mi, hmm... jak ona si nazywa?
- Maria Shaath - odpar Clark. - A ten go to major Ibrahim... Myli, e zgodzilimy
si wymieni j i tego chopaka z CIA na pidziesit stingerw.
- Wrd yjcych...? - powtrzy za Mari Ibrahim. - To ju nie jest takie proste.
- Dlaczego? - zapytaa.
- Bo musi upyn co najmniej pidziesit lub nawet sto lat, zanim mona oceni
dokonania jakiego przywdcy.
- Na wszystko patrzy pan z perspektywy historii?
- Wszystko mierz na stulecia.
- miao - nalegaa Maria. - Niech pan strzela.
Ibrahim umiechn si nieznacznie.
- Podziwiam Kaddafiego, bo nie da si zastraszy kolonialnej potdze. Z tych samych
powodw szanuj Saddama Husajna z Iraku i Hafiza al-Asada z Syrii. Gardz z kolei krlem
Jordanii Husajnem, prezydentem Egiptu Mubarakiem i ca rodzin krlewsk z Arabii
Saudyjskiej za to, e nie omielili si przeciwstawi kolonializmowi i laicyzacji. Zostali
zwerbowani przez wiecki Zachd. S agentami sekularyzmu w wiecie islamu.
- Jaka bya moja, hmm... decyzja w sprawie tych stingerw? - zapyta Reagan.
- Uzna pan, e oddanie ich w rce islamskich fundamentalistw pokroju Ibrahima
byoby grubym bdem. Dlatego ze stingerw, ktre wiezie im oddzia izraelskich
komandosw, usunito mechanizm odpalajcy.
- Wci pan mwi, majorze, o kolonializmie i laicyzacji - kontynuowaa Maria. - A
marksizm?
- Nienawidz marksizmu! - mrukn pod nosem Reagan.
- Marksizm jest takim samym zem jak kapitalizm - odpar Ibrahim. - Marksizm to
kolonializm w ateistycznym opakowaniu.
Reagan oywi si.
- No, przynamniej nie jest marksist! - wykrzykn.
- Z ca pewnoci - przytakn Clark.
- W takim razie niewiele stracimy, jeeli damy mu, hmm... te stingery, skoro uyje ich
przeciw marksistom - powiedzia Reagan.
- Wielu senatorw jest tego samego zdania.
Reagan, szczerze zdziwiony, spojrza na swego doradc do spraw bezpieczestwa
narodowego.
- Sugerujesz, e dostarczenie stingerw, hmm... afgaskim bojownikom spotka si z
aplauzem w Kongresie?
- Przypuszczam, e tak - przyzna Clark.
 - Wic moe, hmm... powinnimy rozway t kwesti ponownie - zastanawia si
Reagan. - Nie mwi, e powinnimy im da stingery. Jednak z drugiej strony, gdyby mieli
nimi zestrzeli sowieckie samoloty... Hmmmmmm...
*
Leo Kritzky wrci wanie z Baltimore, gdzie osobicie przesuchiwa Hipolita Feta,
byego rezydenta KGB w Peszawarze, ktry zosta potajemnie wywieziony z Pakistanu do
Ameryki i zakwaterowany w jednej z licznych kryjwek Firmy. Parkujc samochd przed
swoim domem w Georgetown, Leo zobaczy zdziwiony, e na podjedzie stoi dobrze mu
znany szary plymouth. Za kierownic siedzia Jack McAuliffe, suchajc nastawionego na
cay regulator radia. Wysiedli, eby si przywita.
- Jack! - zawoa Leo. - Co ci do mnie sprowadza o tej porze?
- Musz si napi - jkn McAuliffe, gdy ruszyli obaj w stron frontowych drzwi.
Zerkn na swego wsplokatora ze studenckich czasw i koleg z druyny
wiolarskiej Yale. Fizycznie Kritzky ju dawno doszed do siebie i nie byo po nim wida
ladw drakoskiego ledztwa, jakiemu przed dziewiciu laty podda go Angleton w
podziemnych kazamatach CIA. Gste, szpakowate wosy Leo, ostrzyone teraz, wzorem
oficerw amerykaskiej armii, krtko na jea, sterczay zawadiacko i znw przyjemnie byo
patrze na jego smuk, sportow sylwetk. Tylko w ciemnych oczach wci malowa si
wyraz tajonej udrki, tego dnia bardziej widocznej ni zwykle - albo tak si tylko Jackowi
zdawao.
- Tobie, stary, te by to dobrze zrobio.
- A wic obaj znalelimy si we waciwym miejscu - odpar Leo.
Otworzy drzwi i zapali wiato. Rzucili paszcze na krzeso. Leo poszed prosto do
barku w salonie.
- Czego si napijesz, Jack?
- Czystej whisky. Lej, nie auj.
Leo wyj butelk glenfiddicha i napeni do poowy dwa plastikowe kubki (po
rozwodzie Adelle zabraa ze sob krysztay i szko).
- Co z tymi komandosami? - zapyta, podajc Jackowi drinka.
- S ju za przecz Nameh, na pnoc od Chajberu. Dalej pjd grami
nieznakowanym szlakiem. Zarzdzili cisz w eterze, wic na razie nic nie wiemy. Odezw
si, jak dotr na miejsce, do orlego gniazda Ibrahima.
- Kiedy dzie D?
- Trudno powiedzie, ile czasu zajmie przeprawa przez gry. Prowadz ze sob juczne
zwierzta... Na rendez-vous z helikopterami trzeba jeszcze poczeka co najmniej pi, moe
nawet osiem dni.
- Millie musi by teraz bardzo ciko - westchn Leo ze wspczuciem.
- Ciko to za mao powiedziane - odpar Jack. - Z drugiej strony jeeli wszystko
skoczy si dobrze...
- To musi si skoczy dobrze, Jack.
- Bez przerwy to sobie powtarzam, ale sam chyba nie bardzo w to wierz. - Pocign
yk alkoholu i otrzsn si ze wstrtem.
- Widziae w telewizji Mari Shaath? - zapyta Leo.
- Dali nam przedpremierow tam. Pucilimy sobie w biurze.
- Syszaem cay wywiad przez radio, w drodze powrotnej z Baltimore. Kiedy Ibrahim
mwi, e jak przepdz Rosjan, bdzie broni islamu przed kolonializmem w innych
czciach wiata, wosy stany mi dba.
- Tak... Ale Shaath te nie owijaa w bawen.
- Wtedy gdy zapytaa, czy ma zamiar wypowiedzie wojn? - upewni si Leo.
Wskaza Jackowi kanap, a sam usadowi si w bujanym fotelu.
- Oczywicie chodzio mu o Arabi Saudyjsk - doda. - Jest nastpna na licie. - W
milczeniu popija whisky. - Nie podoba mi si to. A ten Fet...
- A wanie... Miaem ci o to zapyta. Powiedzia co ciekawego?
- Nie przeszed jeszcze testu wariografem. Nie wiadomo, czy nie wciska nam
ciemnoty. Ale z drugiej strony...
- ...?
- Twierdzi, e gocie z KGB spisali Afganistan na straty. Podobno to cile tajna
informacja. A skoro oni uznali t wojn za przegran, Sowieci wycofaj si prdzej czy
pniej... To tylko kwestia czasu i ofiar.
- No, no! Jeeli to prawda...
- Fet utrzymuje, e kazano mu nawiza kontakt z rnymi odamami
fundamentalistw... KGB ju teraz patrzy w powojenn przyszo Afganistanu, prbujc
przewidzie, co si stanie, kiedy fundamentalici przejm wadz i zwrc swoje
zainteresowanie gdzie indziej.
- Gdzie indziej, czyli na Arabi Saudyjsk?
- Zdaniem Feta w KGB panuje przekonanie, e mona wykorzysta nienawi
fundamentalistw do Ameryki, aby podkopa jej interesy na Bliskim Wschodzie. Jeli
saudyjska rodzina krlewska zostanie obalona...
 - ...Rosjanie to nard eksportujcy rop - wpad mu w sowo Jack. - Jeeli
fundamentalici zakrc kurek, Moskwa bdzie moga kupi posuszestwo krajw
europejskich, zalenych od dostaw saudyjskiej ropy.
- Moliwoci manipulacji ogranicza jedynie brak wyobrani - powiedzia Leo.
- A planici KGB nigdy nie narzekali na jej brak.
- Tak - przyzna Leo, marszczc w zamyleniu czoo - tego na pewno im nie brakuje. -
Najwyraniej co go niepokoio. - S znacznie bardziej cyniczni, ni sdziem.
- Jak mylisz, po co Fet nawiza kontakt z fundamentalistami?
- To proste. Za namow Feta KGB uzna, e warto zainwestowa w majora Ibrahima.
Namierzyli Mannyego i mojego chrzeniaka, Anthonyego. Kazali Ibrahimowi ich porwa...
Maria Shaath zapltaa si tam przez przypadek... i trzyma jako zakadnikw, dopki nie
dostanie stingerw, ktre pozwol mu sign po przywdztwo nad t fundamentalistyczn
haastr.
- Ale przy okazji zestrzeli sowieckie samoloty - wtrci Jack.
- Fet mwi, e to niewielka cena i KGB jest gotw j zapaci. Stingery w rkach
mudahedinw maj przekona sowieck wierchuszk, e tej wojny nie mona wygra.
Zreszt im wczeniej si skoczy, tym szybciej fundamentalici zwrc swoje
zainteresowanie w stron saudyjskich pl naftowych. A KGB bdzie pociga za sznurki...
McAuliffe dokoczy swoj whisky i podszed do barku po nastpn. Wycign rk
po szklank Leo, ale ten potrzsn przeczco gow.
- Jeste szefem operacyjnym DD/O, stary - powiedzia Jack. - Kupujesz to?
- W wywiadzie Marii Shaath jest pewien szczeg, ktry zdaje si potwierdza
zeznania Feta - odpar z namysem Leo. - Pamitasz, zapytaa Ibrahima, jak to moliwe, e
sowieckie samoloty ani razu nie zaatakoway jego grskiej twierdzy.
- Tak. Odpowiedzia co, ale tak cicho, e nie dosyszaem.
- Tumaczy, e maj duo dziaek przeciwlotniczych i e Rosjanie o tym wiedz -
przypomnia mu Leo. - Ale my obaj wiemy, e takie dziaka s praktycznie bezuyteczne w
walce z nowoczesnymi maszynami, leccymi z du prdkoci tu nad ziemi.
- I dlatego chc stingerw - podsumowa Jack.
- Wanie dlatego - przytakn Leo.
- A to moe oznacza - powiedzia Jack - e KGB rozpi parasol ochronny nad
obozem Ibrahima.
- Tak mwi Fet - potwierdzi Leo.
Przez chwil, pogreni we wasnych mylach, sczyli w milczeniu whisky. W kocu
Leo popatrzy na przyjaciela.
- Powiesz mi wreszcie, po co tu naprawd przyjechae? - zapyta.
McAuliffe westchn i pokiwa markotnie gow.
- Chciabym, eby obejrza pewn fotografi.
- Co to za fotografia?
- Dobrze, e siedzisz - odpar Jack.
Sign do wewntrznej kieszeni marynarki, wyj zdjcie i poda Leo, ktry woy
okulary i pochyliwszy si w fotelu, przytrzyma fotografi w wietle stojcej obok lampy.
McAuliffe spostrzeg, e Kritzky wstrzyma oddech.
- A wic to j e s t Jewgienij - wyszepta Jack.
- Skd to masz? - zapyta Leo.
- Podzikowanie naley si twoim crkom - powiedzia Jack i wyjani, w jaki sposb
Tessa i Vanessa zdobyy numer telefonu mieszkajcej w Ameryce Polki, ktra dziaaa jako
bezpiecznik podajcego si za Genea Lutwidgea kontaktu KGB w Waszyngtonie. - Czsto
zastanawiaem si, co porabia nasz sowiecki przyjaciel - doda. - Teraz ju wiem.
Oddychajc nierwno, Leo buja si na fotelu. Wida byo, e jest wstrznity.
- Z pocztku te nie mogem w to uwierzy - mwi Jack. - FBI ju przydzielio do tej
sprawy pidziesiciu ludzi. Jeszcze troch cierpliwoci, a Jewgienij zaprowadzi nas prosto
do SASZY. A jak nie starczy nam cierpliwoci, to zastosujemy bardziej drastyczne metody.
Dorwiemy go i sami z niego wszystko wyciniemy. - Pochyli si nieco do przodu. -
Powiniene by dumny ze swoich crek... Hej, Leo, wszystko w porzdku?
Kritzky zdoby si na krtkie kiwnicie gow.
- Vanessa mwia mi, e obie nad czym pracuj i e trafiy w dziesitk, ale nie
podaa adnych szczegw. Powinienem by si domyli, e chodzi o Jewgienija...
- Jak moge si domyli? - spyta Jack ze zdumieniem.
Leo wsta z trudem. Fotografia wysuna mu si z rki i upada na siedzenie bujanego
fotela. Przykucn i przez chwil szuka czego w barku. Znalazszy pen butelk, dola sobie
whisky i usiad na kanapie obok Jacka. Utkwi niespokojny wzrok w swego najstarszego i
najwierniejszego przyjaciela. I naraz podj decyzj, wiedzc, e odtd nie bdzie ju dla
niego odwrotu.
- Nadesza chwila prawdy, jak nazywaj to toreadorzy i pisarze - przemwi cicho,
zbyt cicho, dziwnym szeptem, w ktrym czaia si groba. - Nie musicie czeka, a Jewgienij
zaprowadzi was do SASZY... SASZA stoi tu, przed tob.
Jack zerwa si na rwne nogi. W doni Leo nagle zmaterializowa si pistolet. Na
uamek sekundy Jackowi pociemniao w oczach, nie by w stanie wykrztusi sowa,
wypowiedzie kbicych si w gowie myli. Kompletnie otumaniony, opad bezwadnie na
poduszki kanapy.
- Cholera, nie strzeliby do mnie... - powiedzia i to byo wszystko, co zdoa z siebie
wydusi.
- Nie bd taki pewien - warkn Leo. - Ale masz racj... nie zabij ciebie. Nie mam
zamiaru gni w pudle do koca ycia. Wystarczy, e ci postrzel.
- To ty jeste SASZ! - Do Jacka wreszcie dotaro, e to nie art ani zy sen. -
Angleton mia racj!
- Wywiadcz nam obu przysug i trzymaj rce tak, ebym je cay czas widzia -
rozkaza Leo i rzuci Jackowi wyjte z kieszeni kajdanki. - Za to na praw rk... Tylko
bez adnych sztuczek! Dobrze... Usid na pododze, plecami do kaloryfera. Przypnij si do
rury. W porzdku. - Zaj jego miejsce na kanapie i odetchn gboko. - Teraz moemy
pogada, Jack - Jak to zrobie... jak przeszede te wszystkie testy wariografem?
- rodki uspokajajce. Byem tak otpiay, e mgbym im powiedzie, e jestem
kobiet, a iga nie drgnaby ani na milimetr. Tylko raz zawaliem... wtedy, u Angletona... Ale
jako si wykrciem. Orzekli, e pomieszao mi si w gowie, bo za dugo trzymali mnie pod
kluczem.
McAuliffe z wolna odzyskiwa zdolno mylenia. Dopiero teraz zaczo do niego
dociera, co si stao.
- ajdaku! Skurwielu! Zdradzie nas wszystkich... swj kraj, swoj on, swoje crki,
Firm. Zdradzie m n i e, Leo... Chryste, daem si nabra jak idiota, kiedy cheptae te
szczyny z klopa...! Wierzyem, chciaem wierzy, e jeste niewinny. To twj stary kumpel
Jack nie pozwoli umorzy sprawy po lipnej egzekucji Kukuszkina. Poruszyem niebo i
ziemi, eby sprawdzi, czy faktycznie zgin.
- Ja te braem udzia w zimnej wojnie, Jack. Ale po drugiej stronie. Pamitasz, co
powiedziaem, kiedy wyszedem z windy w dniu mojego powrotu do Firmy, a wy
zgotowalicie mi owacyjne powitanie? Powiedziaem, e su krajowi, ktrego ustrj
uwaam za najlepszy na wiecie. I nie kamaem. Tym krajem jest Zwizek Radziecki.
Atmosfera w pokoju nagle zgstniaa od emocji, jakby rozgrywaa si tam scena
rozstania dwojga dugoletnich kochankw.
- Kiedy to si stao, Leo? Kiedy nas zdradzie?
- Nigdy nikogo nie z d r a d z i e m. Po prostu walczyem o lepszy wiat.
Wszystko zaczo si w Yale... To wtedy postanowiem suy Zwizkowi Radzieckiemu i
jego susznej sprawie. Jewgienij nie pracowa jeszcze w wywiadzie, ale jak kady Rosjanin za
granic mia oczy i uszy szeroko otwarte. Wspomnia o mnie swojemu ojcu, ktry by
agentem KGB. Powiedzia mu, e moja rodzina zbankrutowaa w czasie wielkiego kryzysu,
e ojciec popeni samobjstwo, skaczc z mostu Brooklyskiego, e od dziecka wpajano mi
starotestamentowe przekonanie, i wszystko, co posiadamy, zostao skradzione tym, ktrzy
maj mniej.
- I co dalej?
- Ojciec Jewgienija powiadomi o tym nowojorskiego rezydenta, ktry przysa
komunistk Stell Bledsoe, eby mnie zwerbowaa.
- Twoja dziewczyna Stella!
Jack spojrza na wiszc na przeciwlegej cianie czarno-bia fotografi, zrobion w
1950 roku po regatach wiolarskich Harvard-Yale. Nie mg z tej odlegoci odczyta
podpisu, ale i tak pamita go doskonale, bo sam to kiedy wykaligrafowa: Jack, Leo i Stella
po wycigu, ale przed upadkiem.
- A po co wskoczya mi do ka? Mnie te musiaa zaliczy? - powiedzia z
sarkazmem.
- Pieprzya si z tob, ebym mia jaki wiarygodny pretekst do zerwania. W centrali
stwierdzili, e to konieczne, na wypadek gdyby FBI odkryo jej powizania z Amerykask
Parti Komunistyczn. I faktycznie, Whittaker Chambers rozpozna w niej potem
wolontariuszk, ktr tu po wojnie widywa na zebraniach partyjnych.
Jack ze zoci szarpn kajdankami, a stalowa obrcz otara mu skr nadgarstka.
- Ale ze mnie dure... Ufaem ci.
- To Stella poradzia mi, ebym zapisa si do Crew, kiedy dowiedzielimy si, e
trener Waltz jest owc talentw do nowo powstaej Centralnej Agencji Wywiadowczej.
Miaem si do niego zbliy i pozwoli si zwerbowa. Reszt historii ju znasz, Jack. Bye
przy tym.
McAuliffe spojrza bacznie na Leo, jakby wiedziony nag myl.
- A co z Adelle? Te bya z a p l a n o w a n a?
Kritzky odwrci wzrok.
- To jedna z niewielu rzeczy, ktrych si wstydz - przyzna. - W centrali wpadli na
pomys, e powinienem weni si w waszyngtoski establishment, aby przyspieszy swoj
karier i zdoby dodatkowe rda informacji. Wybrali dla mnie Adelle, z tej prostej
przyczyny, e pracowaa dla Lyndona Johnsona, a jej ojciec by czowiekiem bogatym i
wpywowym... no i mia dojcie do Biaego Domu. Rezydentura zaaranowaa nasze pierwsze
spotkanie. Pomyleli o wszystkim...
- Przecie poznalicie si przypadkiem, u weterynarza - zdziwi si Jack.
Leo pospnie skin gow.
- Kiedy Adelle bya w pracy, wamali si do jej mieszkania i zrzucili kota z czwartego
pitra. Ja wybraem ze schroniska starego psa i nakarmiem go tak iloci trutki na szczury,
e si rozchorowa. Zaprowadziem go do weterynarza, wiedzc, e zjawi si tam rwnie
Adelle ze swoim kotem. Gdyby to nie wypalio, musielibymy wykombinowa co innego,
ale sprawa naszego maestwa bya w zasadzie przesdzona.
Jack, oszoomiony, pokrci z niedowierzaniem gow.
- Prawie mi ci al, Leo.
- Z czasem pokochaem j naprawd - powiedzia Leo. - Uwielbiam moje crki...
Nigdy nie przyjem ani grosza, Jack! - wybuchn nagle. - Nadstawiaem karku za pokj, za
lepszy wiat. Nie zdradziem mojego kraju. Powiciem si walce o wysze cele...
obowizywaa mnie lojalno... musiaem myle globalnie.
- A ten przekrt z AE/PINAKLEM? Pytam z czystej ciekawoci... Nasalicie na nas
Kukuszkina. Twoi przeoeni praktycznie podali nam ciebie na srebrnej tacy... Nie balicie si
ryzyka? Przecie moglimy uwierzy, e jeste SASZ.
- To proste - odpar Leo. - Dziki wnikliwej analizie spalonych i udanych operacji
Angleton systematycznie wykrela kolejne osoby z listy podejrzanych. Moje nazwisko byo
wszdzie. W Moskwie zauwaono, e Matka niebezpiecznie zblia si do rozwizania
zagadki, wic mj oficer prowadzcy napuci na was AE/PINAKLA, chcc zmusi
Angletona, eby rzuci podejrzenie na mnie. Kukuszkin zostaby zdemaskowany nawet bez
pomocy Rabbiego. Oskarenia przeciwko mnie i tak by upady, a Angleton byby skoczony.
Upieklimy dwie pieczenie na jednym ogniu.
- Dokd teraz pjdziesz, Leo? Jewgienij jest obserwowany dwadziecia cztery godziny
na dob. Nie uda ci si wymkn.
- Uciekn... i Jewgienij te. Mamy plan awaryjny na wypadek takich sytuacji. Musimy
tylko zyska na czasie, dlatego przykuem ci kajdankami do kaloryfera. Jutro rano
zadzwoni do Elizabet i powiem jej, gdzie jeste.
- A wic tak to si skoczy - powiedzia gorzko Jack.
- Niezupenie. Jest jeszcze jedna sprawa. Chciabym ci przekaza pewne tajemnice. -
Leo nie mg si powstrzyma od ponurego umiechu, kiedy spostrzeg niedowierzanie,
malujce si w oczach Jacka. - Zwizek Radziecki rozpada si. Gdyby nie eksport ropy i
oglnowiatowy kryzys energetyczny, radziecka gospodarka zaamaaby si prawdopodobnie
ju adnych par lat temu. Zimna wojna wygasa. Ale po mojej stronie barykady stoj ludzie,
ktrzy chc j zakoczy z wielk pomp. I tu wanie na scen wkracza CHOSTOMIER...
- A wic CHOSTOMIER nie jest tylko wymysem Angletona!
- Zdradz ci t tajemnic, Jack. Od pocztku miaem skrupuy, ale nie byem pewien,
co powinienem zrobi... a do mojej dzisiejszej rozmowy z Fetem. Bo kiedy usyszaem, e
KGB zamierza odda stingery w rce ludzi, ktrzy bd z nich strzela do Rosjan, kiedy
dowiedziaem si, e kazali porwa mojego chrzeniaka... - Twarz Leo wykrzywi grymas
udrki. - Dla mnie, Jack, to tak, jakby palec Anthonyego amputowali osobicie ludzie z
KGB. - Zacz mwi szeptem. - To przelao kielich goryczy. Co za duo, to niezdrowo!
Posuchaj uwanie...
Jack pomau odzyskiwa swoje ironiczne poczucie humoru.
- Moesz mnie uwaa za suchacza mimo woli - zauway sucho.
- Andropow umiera, Jack. Z tego, co syszaem... zarwno w Firmie, jak i od
Dziadka... sekretarz generalny nie zawsze zachowuje przytomno umysu...
- Chcesz powiedzie: brakuje mu pitej klepki.
- Miewa przebyski wiadomoci, ale miewa te okresy, gdy jego wyobrania bierze
gr, i wtedy widzi wiat nieco wypaczony. Wanie teraz przechodzi faz wypaczonego
postrzegania wiata. Andropow jest przekonany, e Reagan i Pentagon planuj prewencyjny
atak nuklearny na Zwizek Radziecki...
- To niedorzeczne i ty dobrze o tym wiesz - przerwa mu gwatownie Jack.
- Mwiem im, e to bzdura. Ale mam powody podejrzewa, e moje raporty s
faszowane w celu dostarczenia dowodw na poparcie paranoi Andropowa.
- Skd ci to przyszo do gowy?
- Domyliem si po pytaniach, jakie przysyaj mi z centrali. Przez cay czas wakuj
spraw ABLE ARCHER 83... Chcieli si dowiedzie, czy Pentagon mgby ukry przed CIA
plany takiego uderzenia. Powiedziaem im, e to absolutnie niemoliwe, ale oni w kko
mcz mnie o to samo. Mwi, e musiaem co przeoczy. Mam rozkaz jeszcze raz wszystko
przeanalizowa.
- A gdzie w tym wszystkim CHOSTOMIER? - spyta Jack.
- CHOSTOMIER jest odpowiedzi Moskwy na ABLE ARCHER 83. Andropow
wierzy wicie, e pierwszego grudnia Stany Zjednoczone przystpi do ataku, i ju podpisa
Dziadkowi zgod na rozpoczcie operacji... Chc zala dolarami rynek transakcji
gotwkowych i doprowadzi do krachu amerykaskiej gospodarki.
- Nie jestem ekonomist - powiedzia Jack - ale bd potrzebowali mnstwo
zielonych, eby zachwia rynkiem.
- M a j mnstwo dolarw - odrzek Leo. - Dziadek od lat gromadzi tward walut
na zagranicznych kontach i teraz dysponuje sum przekraczajc szedziesit miliardw.
Dodaj do tego wysoko postawionych agentw, ktrzy w chwili, gdy dolar zacznie lecie na
pysk, zaczn skutecznie naciska na gwne banki w strategicznych punktach na caym
wiecie, eby pozbyy si pasyww zamroonych w amerykaskich papierach
wartociowych. W dniu D mam obserwowa reakcj Banku Rezerwy Federalnej i ruchy na
rynku obligacji. Caa operacja moe wymkn si spod kontroli... Im bardziej bdzie spada
dolar, tym wiksza panika ogarnie ludzi, ktrzy zaczn wyprzedawa dolary i obligacje, eby
uchroni si przed ruin. Przynajmniej na to wanie liczy Dziadek.
- Znasz tosamo tych wysoko postawionych agentw?
- Nie. Ale wiem, w ktrych krajach dziaaj. Nasze placwki...
Na twarzy Jacka pojawi si pumieszek.
- N a s z e?
Leo umiechn si szeroko.
- Od dawna ju prowadz podwjne ycie. W a s z e placwki powinny si
domyli bez wikszego trudu, ktre osobistoci wiatowej finansjery s na odzie KGB.
- A jeeli bdziemy mie wtpliwoci - wtrci Jack - zawsze moemy zlikwidowa
trzech lub czterech gwnych kandydatw. Tak wanie dziaa KGB, prawda?
Leo wybuchn.
- Nie udawaj witoszka, Jack! W a s z e placwki szkoliy tajn policj w
Wietnamie, Argentynie, Republice Dominikany, Chile, Iraku, Iranie... Lista jest bardzo duga!
Wy udawalicie, e nic nie widzicie, kiedy w a s i klienci aresztowali, torturowali i
mordowali swoich przeciwnikw politycznych. Operacja Feniks... pamitasz chyba tygrysie
klatki na wyspie Con Son?... zabia lub okaleczya blisko dwadziecia tysicy
Wietnamczykw, podejrzanych - jedynie p o d e j r z a n y c h, Jack, nie
s k a z a n y c h - o sympatyzowanie z komunistami.
- Firma odpowiadaa ogniem na ogie... - upiera si Jack.
-Ogniem na o g i e ! - powtrzy Leo z pogard. - To wy finansowalicie,
wyposaalicie i szkolilicie armie agentw, a potem zostawialicie ich na pastw losu...
Przypomnij sobie: Kubaczycy w Miami, Khambowie w Tybecie, sumatrzascy pukownicy
w Indonezji, Meosi w Laosie, Nungowie w Wietnamie, Chiczycy w Birmie, Ukraicy w
Rosji, Kurdowie w Iraku. - Jeste ostatnim czowiekiem, ktry ma prawo odwoywa si do
moralnoci - odezwa si cicho Jack.
 Leo wsta.
- Podziwiaem ci przez cae moje dorose ycie, Jack. Jeszcze na dugo przed Zatok
wi bye moim bohaterem... Nie miao dla mnie znaczenia, e stoimy po przeciwnych
stronach barykady. Wci nosz przy sobie t fotk z albumu studentw ostatniego roku:
Jack McAuliffe, szalony, zy i niebezpieczny. Zawsze bye szalony, czasami bywae zy,
ale nigdy nie bye niebezpieczny. - Leo wzruszy ramionami. - Przykro mi, Jack - Zacisn
usta i pokiwa gow. - Przykro mi, e nasza przyja musi si zakoczy w ten sposb...
Jack przypomnia sobie, jak Leo napeni wod z muszli klozetowej cynowy kubek i
zacz pi, po czym, odwracajc si do niego, wyszepta spierzchnitymi wargami:
Odpierdol si, Jack. Ju mia na kocu jzyka: Odpierdol si, Leo, ale powstrzyma si w
ostatniej chwili i powiedzia tylko:
- Czas ci ucieka, stary.
- Masz racj. - Kritzky wycign z szafki plastikow torb lotnicz, wczy radio i
podkrci gono. - Posuchaj no, Jack! - zawoa od drzwi. - Moi radzieccy przyjaciele nie
rozgosz mojej zdrady, jeli tylko uda mi si ich powstrzyma... Chc ochroni dziewczyny i
moj by on. Poza tym nie powiedziaem centrali o komandosach. Na Boga, mam nadziej,
e to wypali.
McAuliffe nie potrafi si zdoby na sowa podzikowania dla SASZY; prdzej by si
udawi. Ale unis woln rk na znak, e docenia t ostatni przysug.
*
Chudy, czarnoskry dzieciak, wystrojony w obcisy czerwony kombinezon z
firmowym nadrukiem Latrell, energicznie potrzsn gow. Co mi tu pan... nie ma mowy o
adnej pomyce, upiera si. W yciu. Przekartkowa plik zamwie i wyj to, ktrego
szuka. Prosz tu spojrze, mister, powiedzia. Jedna neapolitaska bez oliwek... Tysons
Corner, numer domu si zgadza, tak? Mieszkanie nad garaem, przy kocu podjazdu? To nie
ma siy. Pan zamawia i koniec.
Tak, to ja, przyzna Jewgienij. Jakie nazwisko masz na zamwieniu?
Dodgson, odczyta chopak, trzymajc kartk w smudze wiata, padajcej zza
uchylonych drzwi. Pan jest Dodgson?
Jewgienij sign po pizz. Ile?
Pi pidziesit.
Jewgienij wysupa z kieszeni siedem dolarw i kaza dzieciakowi zatrzyma reszt.
Zamkn drzwi i oparszy si o nie plecami, czeka, a serce przestanie mu wali. Pizza na
nazwisko Dodgson - nazwisko, ktre porzuci dwadziecia dwa lata temu, gdy jego tosamo
zostaa spalona - bya sygnaem alarmowym od SASZY. A to oznacza, e wiat wali si im na
gow... Amerykanie rozszyfrowali kontakt SASZY. Agenci FBI obserwowali go pewnie
dzie i noc. Stopniowo Jewgienij odzyskiwa zdolno logicznego mylenia. Bez paniki,
mrukn sam do siebie, trzymaj si faktw. A faktem jest, e go nie aresztowali. To dobry
znak... Pewnie licz na to, e zaprowadzi ich do SASZY. Czyli jeszcze nie wiedz, kto to jest.
A skoro tak, to przeciek nastpi gdzie pomidzy rezydentur a Jewgienijem... najsabsze
ogniwo... Aida Tannenbaum!
Szczliwie dla Jewgienija SASZA dowiedzia si o wszystkim wczeniej i zdy go
ostrzec. Dobrze wic. Bdzie udawa, e kadzie si spa, jak co dzie o tej porze... Zostawi
rolety zacignite tylko do poowy, eby ten, kto go obserwuje przez lornetk, widzia, e
zachowuje si normalnie, jakby nic si nie stao.
Odkroi kawaek pizzy i zmusi si do jedzenia, ogldajc kocwk jakiego filmu na
maym, przenonym telewizorze. Przebra si w piam i umy zby, wyczy wiato i
wrci do niewielkiej sypialni. Jeszcze przez kwadrans czyta w ku Lekcj anatomii Philipa
Rotha, ale nie by w stanie skupi si na lekturze, bo gony szum ttna w skroniach zagusza
myli. Ziewajc, odoy ksik i nakrci budzik. Po chwili wsta, poczapa do okna i
zacign rolety, a potem wsun si pod przecierado i wyczy lampk na nocnej szafce.
W cakowitych ciemnociach kady odgos brzmia jak wystrza. Co pitnacie minut
przez poblisk Broad Street przejeda nocny autobus. Nieco po pnocy Jewgienij usysza
zgrzyt bramy w garau, a pniej warkot samochodu na podjedzie. O dwunastej dwadziecia
pi ssiad z domku obok wrzasn na psa, eby si wreszcie wysika, na mio bosk!
Jewgienij lea bez ruchu, ukadajc sobie w gowie najrniejsze scenariusze, dopki
podwietlona wskazwka budzika nie zatrzymaa si na godzinie trzeciej. Wwczas,
poruszajc si bezszelestnie, narzuci ubranie i paszcz, po czym, z butami w rku, w samych
skarpetkach, poszed do azienki. Spuci wod w klozecie - mieszkanie mogo by na
podsuchu - i korzystajc z haasu, otworzy okienko, ktre wychodzio na spadzisty dach
przybudwki na tyach garau. Zsun si po pochyoci i ostronie zszed po rynnie. Woy
buty, zawiza sznurwki, przykucn w cieniu i przez chwil nasuchiwa. Noc bya chodna;
z kadym oddechem unosia si chmura pary. Z sypialni ssiedniego domu dobieg go czyj
suchy kaszel. Lampka si zapalia i zaraz potem zgasa. Po jakim czasie Jewgienij wsta i
przeszed przez podwrko, kryjc si w cieniu wysokiego drewnianego potu, ktry oddziela
ogrdek od wybrukowanego boiska do koszykwki na terenie ssiedniej posesji. Przeskoczy
przez ogrodzenie i przecisn si bokiem pomidzy dwoma garaami. W poowie drogi, pod
zabitym deskami oknem, namaca wyszczerbion ceg. Wyjwszy j delikatnie, wsun rk
w otwr i wycign niewielk paczuszk, szczelnie owinit plastikow foli.
Dwadziecia minut pniej Jewgienij wszed do nocnej drogerii na Broad Street.
Zamwi kaw i pczka, a potem podszed do wiszcego w kcie automatu. Po pamitnym
spotkaniu w Barbizon podar i wyrzuci nowy numer Aidy, ale zapamita jej adres:
Corcoran Street 47. Zadzwoni do informacji i poprosi o numer pani Tannenbaum,
mieszkajcej pod tym adresem. Po dwunastym sygnale rozleg si w suchawce zaspany gos
Aidy.
- Kto mwi? - zapytaa.
Jewgienij wiedzia, e jej telefon jest na podsuchu, ale uzna, e to bez znaczenia, bo
jeeli bdzie rozmawia krtko, nie zd go namierzy. A zreszt... nic ju nie miao
znaczenia.
- To ja, moja pikna pani.
Usysza stumiony okrzyk.
- Musiao si sta co bardzo zego, skoro dzwonisz o tej porze - wyszeptaa Aida.
- Tak. Stao si co zego.
- Och!
- Musz si rozczy, zanim sprawdz, skd dzwoni.
- A tak le?
- Jeste wspania kobiet, Aido, odwan bojowniczk, bohaterk. Zawsze miaem
dla ciebie wiele szacunku. - Jewgienij bardzo nie chcia odkada suchawki... - Pragn co
dla ciebie zrobi - wypali w popiechu.
- Moesz. Rozcz si natychmiast. Biegnij szybko, drogie dziecko. Ratuj si. I
pamitaj o mnie, tak jak ja pamitam o tobie.
Aida przerwaa poczenie. Jewgienij sta jeszcze przez chwil, wsuchany w odlegy
sygna telefonu, po czym odwiesi suchawk i chwiejnym krokiem podszed do lady, eby
dokoczy kaw i pczka. Zerkn na zegarek. Za dwie i p godziny spotka si z SASZ we
wczeniej umwionym miejscu.
*
Aida wiedziaa, e powinna by przeraona, ale czua tylko ogromn ulg. Za chwil
bdzie ju po wszystkim. Tyle lat... zablokowaa krzesem klamk u drzwi i powloka si
korytarzem do wskiej, ciasnej kuchni. Tutaj te zastawia drzwi, zatykajc gazetami
wszystkie szpary, a potem odkrcia gaz w czterech palnikach i w piecyku. Troskliwie wyja
Sylwestra z koszyka, wycieanego star nocn koszul, wzia go na rce, usiada przy stole.
Z umiechem gaskaa wyleniae futerko ukochanego przyjaciela, ktry mrucza gono,
zadowolony z pieszczoty. Zdawao jej si, e syszy pisk opon parkujcego na ulicy pod
oknem samochodu. Przypomniaa jej si tamta noc, kiedy gestapo zrobio nalot na magazyn,
w ktrym komunici z ruchu oporu urzdzili tajn drukarni. W uszach zabrzmia jej pacz
maego Alfreda, rozpaczliwy krzyk przeraonego dziecka, odrywanego od matki... Czy to
zgrzytna winda, czy tylko jej si wydawao? Czua si bardzo, bardzo zmczona. Kto
zacz wali piciami do drzwi. Opara gow na rkach, prbujc przywoa w wyobrani
twarz syna, ale ujrzaa tylko swojego kochanka, Jewgienija, jak schyla si, by pocaowa j w
rk.
Drzwi wejciowe runy z trzaskiem, wywaone z zawiasw.
Rozkoszujc si myl, e jej czas nareszcie dobieg koca, Aida signa po zapaki.
 6.

JATRIB, PITEK, 18 LISTOPADA 1983

Karawana jucznych wielbdw - trzy niosy pcienne juki z ywnoci, wod pitn i
amunicj, a dwadziecia pi dugie, drewniane skrzynie - przeprawiaa si przez wartko
pyncy strumie. Dwunastu uzbrojonych po zby arabskich pasterzy w keftach nasunitych
pod same oczy dla osony przed kurzem, jaki wzbijay kopyta wierzchowcw, chwycio grub
lin, przywizan do na wp zanurzonego w wodzie sowieckiego czogu. Przecignli j do
rosncego na przeciwlegym brzegu drzewa i ustawili si w rwnych odstpach wzdu tej
prowizorycznej porczy, eby asekurowa przechodzce wielbdy, w razie gdyby ktre ze
zwierzt si potkno. Gdy caa karawana bezpiecznie znalaza si po drugiej stronie,
zarzdzono postj na posiek. Muzumanie pokadli si na goej ziemi, twarz w stron
Mekki, i zaczli odprawia mody. Inni zajli si parzeniem zielonej herbaty w kocioku,
zawieszonym nad niewielkim ogniskiem. Czstowali si nawzajem surow cebul, houmos50
z puszki i kromkami czerstwego chleba, upieczonego poprzedniego dnia w pytkich doach
wykopanych w ziemi. Nawet jeli ktry zauway dwch Pasztunw, obserwujcych ich
przez lornetk ze szczytu wysokiego urwiska, nie da tego po sobie pozna. Kiedy skoczyli
je, rozsiedli si pod drzewami. Jedni drzemali, inni palili papierosy. Na pi minut przed
planowan godzin wymarszu szczupy Egipcjanin w lustrzanych okularach i polowym
mundurze koloru khaki wsta i pokrzykujc co po arabsku, zacz zagania wielbdy, ktre
rozpierzchy si, skubic traw. Gdy karawana bya gotowa do drogi, poganiacze smagnli
wielbdy brzozowymi witkami i juczny pocig ruszy strom ciek pod gr. Po kilku
godzinach dotarli do wylotu skalistego wwozu, gdzie zarzdzono kolejn przerw na
modlitw. Wtedy z doliny wyjechao konno dwch Pasztunw i jeden Irakijczyk, ktry
powitawszy podrnych kwiecicie na arabsk mod, zacz rozmawia z naczelnikiem.
Towarzyszcy mu ludzie otworzyli na chybi trafi kilka skrzy. Kada zawieraa troskliwie
zapakowanego stingera ze znakami U.S. Army oraz instrukcj obsugi w jzyku angielskim.
Naczelnik, wraz z kilkoma poganiaczami, wyszkolonymi przez CIA w zakresie obsugi broni,
mia po dostarczeniu przesyki do obozu pozosta tam jeszcze tydzie lub dwa, eby
przeszkoli nieobeznanych z nowoczesn technik mudahedinw. Pasztunowie, zadowoleni,
ruszyli przodem w kierunku skalnego garda i po chwili karawana wkroczya do dugiego
kanionu, ktry wkrtce zmieni si w szerok, pask dolin. Po drodze mijali ruiny osad,
zagubionych w gstwie dzikiej winoroli. Tu przed zachodem soca dotarli do otoczonego
murem obozu, pooonego na samym kocu szlaku. Nad glinianym meczetem wznosia si
wieyczka minaretu, z ktrej dobiega jkliwy gos muezina, wzywajcego wiernych na
wieczorn modlitw. Z kamiennych domkw, przytulonych do urwiska, wychodzili grupkami
Pasztunowie. Ci najpoboniejsi udawali si do meczetu, reszta stoczya si wok
przybyszw, eby obejrze stingery, rozoone na wojskowym pledzie.
Na placu pojawi si Ibrahim, w krtkim kouchu bez rkaww i pasztuskiej czapce
z amuletem chronicym przed snajperskimi kulami. Zza uchylonych drzwi niemiao
wyglday zaciekawione dzieci. Umiechajc si szeroko, powita naczelnika karawany i
zaproponowa mu nocleg w swoim domu. Egipcjanin podzikowa kwiecicie, dodajc, i nie
chciaby naduywa gocinnoci gospodarza. Mj dom jest twoim domem, odpar Ibrahim,
nalegam, aby przyj nasz skromn gocin, gdy tylko tak mog okaza, jak szczera i
gboka jest moja wdziczno.
To rzekszy, przecisn si przez tum i przykucn nad lecym na kocu stingerem.
Mudahedini cieszyli si jak dzieci na widok nowej zabawki: niemiao wycigali rce, eby
pogaska bro, ktra zniszczy sowieckie samoloty, zanim ktokolwiek zdy je zobaczy. W
oglnym zamieszaniu nikt nie zwrci uwagi na Araba, ktry pod oson nadchodzcej nocy
podszed do bramy i zatrzasn oba skrzyda ogromnych, podwjnych wrt. Poganiacze,
zdjwszy z ramion karabiny, rozproszyli si po caej wiosce: kilku podeszo do koryta z
wod, stojcego przed wejciem do meczetu, dwaj inni leniwym krokiem ruszyli w stron
budynku, w ktrym zamknito winiw.
Nagle Ibrahim wcign nosem mrone powietrze i przebierajc palcami lewej doni w
sznurach paciorkw, wyprostowa si powoli. Dopiero teraz spostrzeg, e podwjne wrota, o
tej porze zwykle jeszcze otwarte szeroko, eby modlcy si w meczcie mudahedini mogli
wrci do swoich wiosek, zostay zamknite. Mruc oczy w zalegajcym dokoa zmroku,
zauway, e Arabowie rozpierzchli si po obozie. Szepn co do swego Cienia, ktry stan
tu za nim i zacisn palce na rkojeci zatknitego za pas sztyletu. Niepokj Ibrahima
udzieli si zgromadzonym na placu Pasztunom. Wstawali jeden po drugim, wpatrzeni czujnie
w milczce ciemnoci.
Znad krawdzi urwiska dolecia wyrany warkot nadlatujcych helikopterw. Ibrahim
krzykn na alarm, ale Arabowie ju otworzyli ogie. Jeden z pierwszych strzaw razi
majora w bark i powali go w ramiona Cienia. ty kanarek zatrzepota skrzydekami i

50
Gotowany groch, zmielony na past i wymieszany z czosnkiem i cytryn.
wyrwa si na wolno, cignc za sob kolorow tasiemk. Helikoptery zeszy niej i nad
obozem zabysy wiata reflektorw niczym lepia ogromnych owadw. Z otwartych wazw
rzygny ogniem amerykaskie gatlingi. Jeden helikopter wyldowa na ziemi, wzbijajc
tumany kurzu, drugi zawis w powietrzu nad meczetem i bombardowa pociskami z fosforem
lec poniej obozu wiosk i ciek prowadzc do fortecy Ibrahima. Z domw dobiegay
wrzaski przeraonych kobiet. Mudahedini na placu, ledwo widoczni w unoszcej si wok
chmurze pyu i dymu, padali jeden po drugim w krzyowym ogniu karabinw. Naczelnik
karawany przyklkn, bez popiechu zmieni magazynek i zacz strzela do wysypujcych
si z meczetu Pasztunw. Potem, rzuciwszy po hebrajsku rozkazy komandosom, ruszy w
stron jczcego na ziemi Ibrahima.
- Bra go ywcem! - zawoa kto po angielsku.
Cie wycign n i z niemym pytaniem w oczach pochyli si nad swoim dowdc.
- Przysigae... - wycharcza ranny.
Gdzie obok znw rozleg si terkot karabinu, brzmicy w uszach Ibrahima niby
odlege bicie bbnw, obwieszczajcych jego przybycie do raju. Wkrtce zasidzie po
prawicy Proroka, wkrtce bdzie rozmawia z Bogiem, ktry jest jeden i prawdziwy. Ujrza
proroka Ibrahima, jak przykada n ofiarny do garda swego syna Izmaela na czarnym
kamieniu w samym sercu Kaaby. Ju wiedzia, co powinien uczyni, ju si nie waha.
Szepczc Chahesz mikonam, lotfi konin, bagam ci, wywiadcz mi t przysug, chwyci
lew doni rk swego Cienia i agodnie przycign do szyi lnice ostrze z damasceskiej
stali.
W wizieniu na strychu zakadnicy, usyszawszy strzelanin, skulili si w kcie izby.
Zaraz potem usyszeli trzask wyamywanych drzwi.
- To komandosi - powiedzia Anthony. - Ale kto nas dostanie pierwszy: Ibrahim czy
tamci?
Na dole kto przystawi drabin do ciany. Skrzypny drewniane szczeble. Anthony
chwyci may blaszany piecyk i wstrzyma oddech. Klapa w pododze odskoczya i oczom
winiw ukaza si mczyzna o twarzy osonitej kefi, trzymajcy palec na spucie
izraelskiego uzi. Maria krzykna. Anthony ju mia spuci piecyk na gow intruza, gdy ten
odezwa si wesoo nieskaziteln angielszczyzn.
- Moe kogo podrzuci helikopterem do Pakistanu?
*
W otoczonej wysokim murem willi przy Jamrud Road, peszawarskiej siedzibie Firmy,
mody radiotelegrafista pochyla si nad aparatem, nastawiajc go na ustalon czstotliwo.
Cay zesp, przez dwadziecia cztery godziny na dob, od tygodnia nasuchiwa
oczekiwanego sygnau. I nagle przez zwyke szumy i trzaski przebi si ludzki gos,
powtarzajcy jedno zdanie:
- Obieca kolczyki, ale tylko przeku mi uszy. Powtarzam. Obieca kolczyki, ale tylko
przeku mi uszy...
Radiotelegrafista zerkn do notesu i przejecha kciukiem po licie zakodowanych
zda, a w kocu znalaz to, czego szuka. Pogna przez labirynt korytarzy i wpad jak bomba
do gabinetu szefa placwki, ktry po porwaniu zastpi Mannyego.
- Helikoptery przerway cisz w eterze - wypali bez tchu.
- I co?
- Przesali wiadomo misja zakoczona. Ju tu lec.
- Zaszyfruj wiadomo i wylij j do Waszyngtonu - poleci szef placwki.
Z uczuciem nieopisanej ulgi odchyli si na krzele. Chryste, nareszcie! Izraelczycy
dopili swego... W Langley poleje si szampan, kiedy dowiedz si, e migowce wracaj do
domu. Boe, dziki Ci, e nie skoczyo si tak samo jak prba odbicia amerykaskich
zakadnikw w Teheranie za Cartera.
Mudahedinw, ktrzy ocaleli z ataku izraelskich komandosw, czekaa jeszcze jedna
niespodzianka. Gdy prbowali uruchomi stingery, odkryli, e mechanizm odpalajcy zosta
usunity, a ich wymarzona bro nadaje si tylko na zom.
*
Spotkali si o brzasku w kociele baptystw na Szesnastej Ulicy przy Scott Circle.
Kiedy Jewgienij wlizgn si do ostatniej awki i usiad obok Leo, w ciemnym o tej porze
wntrzu wityni byo oprcz nich jeszcze tylko troje wiernych, pogronych w porannej
modlitwie. Po krtkim milczeniu Leo wyszepta ochrypym gosem:
- Wiedzielimy, e kiedy musi nastpi koniec.
- To bya duga zimna wojna - mrukn Jewgienij.
Myla o Aidzie Tannenbaum. Wci sysza jej cichy, drcy gos: Musz si
przyzna, Eugene, e jestem ju zmczona. Odkd pamitam, walczyam to tu, to tam, na
rnych liniach frontu.
Leo schyli si, rozsun zamek byskawiczny torby lotniczej, ktr trzyma pod
nogami, i wrczy Jewgienijowi niewielk paczk.
- Od lat przechowuj to w azience pod podog... Wyjdziemy std jako ksia... Mam
tu czarne koszule, biae koloratki, peruki, okulary... Ta kozia brdka jest dla mnie, ty we t
dug, siw. Wasny brat ci nie pozna.
 - Wasny brat i tak ledwo mnie pozna, kiedy byem na urlopie w Moskwie - zauway
Jewgienij; wyj z kieszeni paszcza szar kopert. - Paszporty, prawa jazdy i gotwka -
powiedzia.
- Przebierzemy si w zakrystii - mwi dalej Leo. - Przy odrobinie szczcia Firma
ruszy w pogo za moim chevroletem. My tymczasem pojedziemy metrem na dworzec
autobusowy i zapiemy poczenie do Baltimore, a potem przesidziemy si na pocig do
Buffalo, gdzie przekroczymy granic kanadyjsk. Mam awaryjny adres w Toronto. Moemy
si tam zatrzyma, dopki nie przemyc nas na jaki statek.
- Co zrobie z samochodem? - spyta Jewgienij.
- Zostawiem na parkingu w Dulles i wrciem autobusem wahadowym. Zanim
znajd wz, bdziemy ju daleko.
- Domylasz si, jak nas namierzyli?
Leo nie widzia powodu, eby miesza do tego swoje crki, wic udzieli wymijajcej
odpowiedzi.
- Dotarli do tej Polki - rzuci obojtnym tonem.
Jewgienij paln si w czoo.
- Rozumiem... Ona umiera na raka, Leo. Bagaa, ebym si z ni spotka.
- Co si stao, to si nie odstanie. Zrobili ci fotk. Jackowi wydawao si, e ci
rozpozna. Wczoraj wieczorem przyjecha do mnie specjalnie po to, eby mi pokaza to
zdjcie.
- Co zrobie z Jackiem?
- Zostawiem go przykutego kajdankami do kaloryfera.
- Skoro przyszed z tym do ciebie - mrukn Jewgienij - to pewno nie podejrzewa, e
jeste SASZ.
- Powiedziaem mu - odpar Leo. - Te zaczynaem mie dosy tej gry.
- W tym musi by co wicej...
- Reagan i Pentagon nie planuj adnego uderzenia, Jewgieniju - przerwa mu Leo,
zniecierpliwiony. - Andropow ma nie po kolei w gowie, jeeli tak uwaa. Nie chc patrze,
jak Dziadek i Andropow pograj wiat w chaosie.
- Zawsze bye wrogo nastawiony do CHOSTOMIERA. Widziaem to w twoich
oczach, ilekro o tym rozmawialimy.
- Zimna wojna dobiega koca i to my j przegrywamy... Radziecka gospodarka gnije
od rodka. CHOSTOMIER nie ma sensu. Rosnce obszary ndzy, kraje Trzeciego wiata
zepchnite z powrotem do epoki kamienia upanego, setki milionw zrozpaczonych ludzi...
Po co? W imi czego?
- Racja jest po naszej stronie, Leo - odpar stanowczo Jewgienij. - To my bylimy
zawsze te dobre chopaki. Socjalizm ma wiele wad, ale ja nadal wierz, e przewysza
wszystko, co moe ludzkoci zaoferowa zachodnia cywilizacja. Kapitalizm jest z zaoenia
dekadencki. Odsania nasze najgorsze cechy...
Leo wlepi w Jewgienija palce, czarne oczy.
- Nigdy nie miae cienia wtpliwoci?
- Tylko jeden jedyny raz - przyzna Jewgienij. - Wtedy, kiedy spotkaem si z Philbym
w Gettysburgu, aby przekaza mu, e Burgess uciek razem z Macleanem. Dziadek chcia,
eby Philby te uciek, ale on odmwi. Powiedzia, e jako si wykrci... e dopki si nie
przyzna, nie mog tkn go nawet palcem. To jego wasne sowa: Nie tkn mnie nawet
palcem. Od tamtej pory czsto wracaem w mylach do tej rozmowy. Jakby zacia si
pyta... Przyszo mi do gowy pytanie, ktre baem si zada, bo wwczas musiabym na nie
odpowiedzie.
- Odpowiedz na nie teraz.
Jewgienij przypomnia sobie, co powiedziaa Aza Izanowna, kiedy zadzwoni do niej,
bdc ostatnim razem w Moskwie: Na jakim ty wiecie yjesz? Ju w latach trzydziestych
Stalin wymordowa chopw, wymordowa swoich partyjnych towarzyszy... Dopiero wojna
go powstrzymaa, ale nie na dugo. Potem przyszed czas na ydw...
- Ustrj, dla ktrego szpiegowa Philby, nie miaby problemw z wyduszeniem zezna
z kogo takiego jak on - przyzna Jewgienij.
- Ustrj, dla ktrego szpiegowa Philby, nie potrzebowaby adnych zezna, eby
zacign go do podziemi na ubiance i posa mu kulk w ty gowy.
- Rewolucja od samego pocztku bya atakowana ze wszystkich stron - odpar
zapalczywie Jewgienij. - Toczya miertelny bj z bezlitosnym wrogiem...
Leo przerwa mu szorstko.
- Zbyt czsto szukamy wymwek dla swoich czynw. Usprawiedliwiamy wasne
wady, a potpiamy naszych przeciwnikw. - Zerkn na zegarek - Zaraz zacznie wita.
Odmy t wiwisekcj na inn okazj, bdziemy mie mnstwo czasu. Przed nami cae
ycie... Powinnimy si zbiera.
- Tak - zgodzi si Jewgienij i doda z gorycz: - Za uspiech naszego bieznadionogo
diea!
Leo skin z determinacj gow i powtrzy za nim po angielsku:
- Za zwycistwo naszej beznadziejnej sprawy!
 *
Wczesnym przedpoudniem Leo zadzwoni do domu Jacka z budki telefonicznej na
dworcu autobusowym w Baltimore.
- Millie? To ja, Leo.
- Och, Leo, syszae...
- Co takiego?
- Ebby zadzwoni do mnie kilka minut temu. Dopiero co si rozczy. Helikoptery
wyldoway w Peszawarze. Anthony jest cay i zdrowy... - Gos jej si zaama. - Czuje si
dobrze - dodaa sabo. - Wraca do domu.
- To wspaniale. Kocham tego waszego dzieciaka. Ciesz si, e jest ju bezpieczny.
Powiem ci co i mam nadziej, e w przyszoci bdziesz o tym pamita: to najszczliwsza
chwila mojego ycia.
- Jeste cudownym ojcem chrzestnym, Leo.
- Nie bybym tego taki pewien... - zacz, ale Millie mu przerwaa.
- Najmieszniejsze jest to, e nikt nie ma pojcia, gdzie jest Jack. Kiedy nie wrci na
noc, pomylaam, e zosta w Langley, by ledzi losy ataku komandosw, ale Ebby
powiedzia, e go z nimi nie byo. - Zamilka nagle, jakby co j tkno. - Mylisz, e
powinnam si o niego martwi?
- Nie, nie ma powodu. Wanie dlatego dzwoni... Jack spdzi t noc u mnie. I nadal
tam jest.
- Daj mi go, na mio bosk.
- Nie dzwoni z domu.
- To skd? Hej, co si waciwie dzieje, Leo?
- Mam do ciebie prob, ale nie zadawaj adnych pyta, bo i tak nie odpowiem...
Millie rozemiaa si niepewnie.
- Jeste bardzo tajemniczy.
- Jak tylko si rozcz, zadzwo do Ebbyego. Z nikim innym nie rozmawiaj.
Powiedz mu, e Jack jest u mnie w domu. Nic mu nie jest. Po prostu siedzi tam przykuty
kajdankami do kaloryfera.
- Pie co? Co tu jest grane?
- Nie musisz wiedzie, Millie - tumaczy cierpliwie Leo.
- Jack i tak mi powie.
- Jack ci nic nie powie. Prawdopodobnie nikt ci nic nie powie. Musz koczy. Dbaj o
siebie. I o Jacka. Do widzenia, Millie.
 - Leo! Leo...? C, jak uwaasz.
*
Jack przyjrza si uwanie znaczkowi na kopercie. List zosta wysany z Baltimore
trzy dni temu pod adresem Tessy i Vanessy w Fairfax.
- Jak rany, co on tu nawypisywa? - spytaa Vanessa, patrzc to na siostr, to na Jacka.
- Po choler go niesie do Rosji? I dlaczego mamy nikomu nie pokazywa tego listu, dopki ty
go nie przeczytasz?
Jack odchrzkn.
- Dobrze, e obie siedzicie - zacz. - Wasz ojciec... - To, co mia im powiedzie, byo
tak straszne, e nie chciao mu przej przez gardo. - Wyglda na to, e Leo szpiegowa dla
Zwizku Sowieckiego.
Vanessa wydaa zduszony okrzyk.
- To nieprawda - wyszeptaa Tessa. - Nie byo ci przez jaki czas... Nie zdyli ci
powiedzie... Na pewno wysali go do Rosji z jakim zadaniem...
Jack ze smutkiem potrzsn gow.
- Nikt go nie w y s y a ... O n u c i e k . Jeli uda mu si tam dotrze... robimy
wszystko co w naszej mocy, eby go zatrzyma... No wic, jeeli mu si uda, poprosi o azyl
w Rosji... w kraju, dla ktrego pracowa... wobec ktrego jest lojalny. - Jack, zaamany, opad
ciko na krzeso. - Sam mi o tym powiedzia cztery dni temu - wypali wreszcie jednym
tchem.
- Co si z nami stanie, Jack?! - wybuchna Vanessa.
- Nic. Nie macie z tym nic wsplnego.
- Jak tato mg zrobi co takiego? - zapytaa Tessa z niedowierzaniem. - Znasz go tak
dugo, Jack, bye jego najlepszym przyjacielem... Powiedz nam, dlaczego...
- Musimy si cofn do roku tysic dziewiset dwudziestego dziewitego, do krachu
na giedzie, do samobjstwa waszego dziadka. Wiecie przecie, e po rewolucji wyemigrowa
do Ameryki... Moliwe, e by bolszewikiem i czekist... albo sta si nim na pocztku lat
trzydziestych. W czasach wielkiego kryzysu straci wszystko. Widocznie rozczarowa si do
kapitalizmu, a wasz ojciec odziedziczy po nim skonno do radykalizmu i niezachwian
wiar w sprawiedliwo spoeczn.
- Mylisz, e tata naprawd uwierzy w komunizm?!
- Nie szpiegowa dla pienidzy, Tesso. By idealist. Rzecz w tym, e jego ideay
rniy si od naszych.
- Jeeli to prawda... - zacza Vanessa.
 - Niestety, tak.
- Kiedy to si wyda...
- Kiedy to trafi do gazet, chciaa powiedzie... - dodaa Tessa.
- Nic nie trafi do gazet... Nie dopucimy do tego - odpar twardo Jack. - Wanie
dlatego Leo chcia, ebycie najpierw pokazay ten list mnie. A co do Firmy... C, Leo
Kritzky odszed na emerytur po trzydziestu paru latach lojalnej i zaszczytnej suby. A
potem po prostu zapad si pod ziemi. Po co publicznie pra te brudy? Firma ma w
Kongresie wielu wrogw. Gdyby dowiedzieli si, e byy szef Sekcji Sowieckiej jest kretem...
Chryste Panie! Nie zostawiliby na nas suchej nitki! Nawet bez tego trudno przekona opini
publiczn, e to, co robimy, jest potrzebne.
- Ale czy Rosjanie go nie sypn? - zapytaa Tessa.
- Nie sdz. Myl, e Leo zmusi ich do utrzymania zdrady w tajemnicy... Chce was
chroni. Powiedzia mi to...
- Ciekawe, jak ich zmusi? - wtrcia Vanessa z przeksem.
- Nie powie im od razu wszystkiego, co wie. Nie bd mieli wyboru. Przyjm jego
warunki albo odmwi wsppracy.
- Czy wyjazd taty do Rosji mia jaki zwizek z naszym odkryciem? Chodzi o te
numery telefonw, ktre wyliczyymy z numerw ruskiej loterii? - zapytaa nagle Tessa.
- Nic z tych rzeczy. Obie sprawy w ogle nie maj ze sob zwizku.
- Przysignij, Jack - powiedziaa Tessa.
Nie zawaha si nawet przez chwil.
- Przysigam... - I nagle cofn si o kilkadziesit lat wstecz... W uszach zabrzmia mu
gos Czarnoksinika, klncego si na grb wasnej matki, e nigdy nie uy SNAJPERA i
TCZY jako przynty na Philbyego. Jak atwo kamstwo przechodzi przez gardo szpiega! -
Macie moje sowo. Serio.
Tessa wygldaa tak, jakby zdj z jej plecw wielkie brzemi.
- Dziki Bogu. Ciko by byo z tym y.
- Chyba go nienawidz - powiedziaa cicho Vanessa jakim dziwnie beznamitnym
tonem.
- Nie mw tak - odpara Tessa. - Jeste na niego za. Jeste za na siebie, bo nadal go
kochasz, chocia czujesz, e nie powinna... - Popatrzya w przestrze nieobecnym wzrokiem.
- To tak, jakby umar, Vanesso. Bdziemy w aobie. Rozedrzemy szaty, opakujc wszystko,
co mogoby jeszcze by, ale ju si nie wydarzy.
Po policzkach Vanessy popyny zy.
 - Nic ju nie bdzie takie samo.
Jack wyglda przez okno.
- Dla nikogo z nas nic ju nie bdzie takie samo - mrukn.
*
Aktorski instynkt Reagana zadziaa natychmiast, gdy tylko prezydent spostrzeg
kamery telewizyjne. Z zawodow wpraw ustawi si obok Anthonyego i Marii Shaath
porodku Gabinetu Owalnego, tak e wiata ze srebrnych reflektorw zatuszoway im cienie
pod oczami.
- Dobre owietlenie moe uj nawet dziesi lat - powiedzia w przestrze i mruc
oczy, rozejrza si po pokoju. - Czy kto mgby zacign zasony?! - zawoa. - Dostajemy
za duo wiata z tylu! W trakcie sesji zdjciowej - pouczy swoich goci - patrzcie na mnie...
Umiechajcie si w trakcie rozmowy, zreszt na pewno wiecie, co robi. - Odwrci si do
kamery. - Dobra, chopcy, krcimy. - Obiema domi chwyci Mari za rk i wykrzykn
szczerym, nieco zdyszanym gosem, ktry kochaa caa Ameryka: - A niech mnie! Wszyscy
lubimy szczliwe zakoczenia, zwaszcza kiedy w gr wchodz losy naszych rodakw!
- Moemy to powtrzy, panie prezydencie? - zapyta jeden z kamerzystw.
- Jasne. Dajcie zna, panowie, jak bdziecie gotowi.
- Nie za duo tu nas przypadkiem? - narzeka gwny realizator programu. - Trudno
si skupi w tym toku.
Sekretarz prasowy prezydenta wyprosi za drzwi kilku urzdnikw i paru ludzi z
tajnych sub.
- W porzdku, panie prezydencie, zaczynamy.
W kcikach oczu Reagana pojawiy si zmarszczki, a na jego przystojn, msk twarz
wypyn zbolay umiech.
- A niech mnie! Wszyscy lubimy szczliwe zakoczenia, zwaszcza kiedy w gr
wchodz losy naszych rodakw!
- wietnie!
- Doskonale.
- Mam to, o co mi chodzio - mrukn z uznaniem realizator do sekretarza prasowego.
- Dziki, e wpadlicie - powiedzia Reagan do ekipy telewizyjnej, odprowadzajc
Mari i Anthonyego do drzwi.
Bill Casey czeka w maym prywatnym gabinecie, do ktrego prezydent uda si po
sesji zdjciowej.
- Gratuluj, Bill - powinszowa Reagan dyrektorowi CIA. - To bya wietna robota.
Moje akcje w sondaach popularnoci skoczyy o sze punktw.
- Naley si to panu, panie prezydencie - odpar Casey. - Ta decyzja wymagaa
odwagi i charakteru!
Reagan umiechn si.
- Wikszej odwagi wymaga picie tranu. Mj ojciec zawsze serwowa mi ych na
czczo i przed snem. Mwi, e to, hmm... wiczy siln wol. No c, wy, modzi, nie
pamitacie tych czasw... Wychowalicie si na pigukach i mleku w proszku. - W jego
oczach migno rozbawienie na widok zdziwionych twarzy wsppracownikw.
- Bill przyszed tu, eby zoy panu raport w sprawie CHOSTOMIERA -
przypomina szef sztabu prezydenta, James Baker.
- CHOSTOMIER to kryptonim radzieckiego spisku, majcego na celu podkopanie
amerykaskiej waluty i nadwtlenie naszej gospodarki - zacz Bill Clark.
Reagan machn rk na Caseya, aby kontynuowa.
- Jak pan wie, panie prezydencie, w CIA ju od duszego czasu wiedzielimy, e
Rosjanie szykuj si do tej operacji. Dlatego nie dalimy si im zaskoczy. Bank Rezerwy
Federalnej przygotowa si starannie, by wesprze dolara z chwil otrzymania pierwszych
sygnaw o wyprzeday waluty na rynku transakcji gotwkowych. Wiedzielimy, e Rosjanie
maj jedynie szedziesit trzy miliardy dolarw, ktre nasz BRF moe wchon bez
wikszych trudnoci. Jedynym zagroeniem by wybuch paniki i reakcja zarzdcw funduszy
inwestycyjnych, bankw oraz innych wiatowych instytucji finansowych na gwatowny
spadek kursu dolara. Chcc temu zapobiec, zalalimy media historyjkami o determinacji, z
jak BRF broni dolara, i o tym, jak wielkie ma po temu moliwoci. W rezultacie tych dziaa
adnej paniki nie byo, a Rosjanie zawiedli si w swoich rachubach.
Reagan z powag kiwa gow.
- A wic paniki, hmm... nie byo...
- Dostalimy te informacje, i sowieccy agenci, rekrutujcy si spord wpywowych
osobistoci, powizanych ze wiatem wielkiej finansjery w Japonii, Hongkongu, na Tajwanie
i w Malezji, a take pewien znany ekonomista, pozostajcy w bliskich stosunkach z
kanclerzem Kohlem, mieli wywrze nacisk na swoje banki, aby pozbyy si amerykaskich
obligacji skarbowych...
Reagan, ktry nie znosi, by zasypywano go szczegami, przerwa mu zjadliwie.
- Nie truj, Bill. Zaraz mi si przypomina Hitchcock i jego McGuffiny51! Do rzeczy,

51
McGuffinami nazywa Alfred Hitchcock naiwne, grnolotne kwestie, wygaszane przez bohaterw
filmw szpiegowskich w kulminacyjnym momencie akcji.
chopcze, do rzeczy...
- Udao nam si zneutralizowa tych agentw. Jeden z nich zosta aresztowany pod
zarzutem molestowania podwadnego, czterem pozostaym zaproponowano bezterminowe
urlopy. Nie musz chyba dodawa, e wszyscy bd musieli poszuka sobie nowej pracy. W
dniu D sami wywarlimy nacisk na banki, by upewni si, e nie sprzedadz ani jednej
obligacji. Mona wic miao rzec, panie prezydencie, i uknuty przez Andropowa plan
destabilizacji naszej gospodarki zaprowadzi go w lepy zauek.
Oczy Reagana zwziy si.
- Mylisz, e Andropow, hmm... osobicie sta za CHOSTOMIEREM?
- Zakadamy, e KGB nie omieliby si rozpocz tej operacji bez specjalnego
rozkazu sekretarza generalnego KPZR - odpar Casey.
- Hmmmm... - Reagan by wyranie rozdraniony. - Krew mnie zalewa, jak pomyl,
e Andropow mia czelno zaatakowa nasz walut.
Casey, zawsze czyhajcy na okazj, by zmobilizowa Reagana do akcji, oywi si.
- To moe by niebezpieczny precedens - przytakn skwapliwie. - Jeeli pozwolimy
mu si z tego wywin...
- Nie mog nie przyzna ci racji - powiedzia Reagan.
Casey na caego przystpi do ofensywy.
- Andropow musi wiedzie, e administracji Reagana nie atakuje si bezkarnie.
Prezydent jeszcze si waha.
- Mj ojciec mawia: nie wpadaj w zo, tylko, hmm... wyrwnaj rachunki.
Casey wanie na to czeka.
- Wyrwna rachunki... To jest myl, panie prezydencie. Moglibymy uderzy
Andropowa w najczulszy punkt...
James Baker wsta.
- Chwileczk, Bill...
- Nie chcemy dziaa pochopnie - wtrci Clark.
Ale Reagan sucha wycznie Caseya.
- Czuy punkt, czyli...? - zapyta.
- Afganistan. Jeeli damy stingery mudahedinom Ibrahima, Andropow zdrowo
oberwie.
- Istotnie, trudno podejrzewa tego waszego Ibrahima o marksistowskie cigoty -
doda Reagan. - Na pewno nie kocha Andropowa...
- Ibrahim nie yje - zauway Clark, ale nikt ju nie zwraca na niego uwagi.
- A najmieszniejsze - mwi dalej Casey, chcc ku elazo, pki gorce - e wcale nie
trzeba im wysya tych stingerw. Oni ju je m a j ... dokadnie pidziesit sztuk.
Wystarczy, e oddamy mechanizmy odpalajce...
- Powinnimy wszystko przemyle jeszcze raz, na spokojnie - ostrzega James Baker.
- Wyrwnalibymy rachunki za Wietnam - kusi Casey. - Stracilimy tam ponad
dziewiset samolotw, wikszo zestrzeliy SAM-y.
Reagan opar policzek na zwinitej w pi doni; may palec stercza mu pod nosem,
niczym wsy.
- Patrzc z perspektywy - powiedzia, kiwajc ostronie gow - Bill ma sporo racji.
Zerkn na Bakera, potem na Clarka. Obaj odwrcili wzrok. Wiedzieli ju, e Casey
dopi swego.
- Skoro tak pan uwaa, panie prezydencie... - bkn Clark.
Casey, ktry od miesicy szuka sposobu, eby wyposay mudahedinw w stingery,
posa Bakerowi i Clarkowi jedno ze swych synnych miertelnie powanych spojrze.
- Szczegy moecie zostawi mnie.
Zanim ktokolwiek zdoa si odezwa, wyszed i zamkn za sob drzwi.
*
Ostry wiatr zamiata licie na Pennsylvania Avenue przed Biaym Domem. Anthony,
lekko kulejc, szed z Mari do francuskiej restauracji przy Siedemnastej Ulicy.
- Jak ci si podoba nasz prezydent? - zapyta.
Maria pokrcia gow.
- Goym okiem wida, e bardziej gra prezydenta, ni jest nim naprawd. Pozuje,
kreuje si, recytuje to, co mu napisano. Bg jeden wie, kto tam podejmuje decyzje. A ty co o
nim mylisz?
W odpowiedzi Anthony zadeklamowa:
Czy to wybrany, czy wyznaczony
Przez Stwrc czuje si namaszczony,
Olejw witych pancerz go okrywa,
Przed wszelk opresj skrywa 52.
- Kto to napisa? - umiechna si Maria.

52
W przekadzie Krzysztofa Zabockiego.
 - Ogden Nash.
Stana, zastpujc mu drog.
- Anthony McAuliffe, czy prbujesz mi zaimponowa?
- Tak jakby. I co? Osignem zamierzony efekt?
Jej oczy spowaniay nagle.
- Chyba tak - odpara.
*
James Jesus Angleton, w wytartym paszczu z postawionym konierzem i
kaszmirowym szalu owinitym wok wychudej szyi, odsun si z wzkiem od okna, eby
soce nie wiecio mu prosto w oczy.
- Musiao si tak skoczy - odezwa si sabym gosem. - Za duo papierosw
wypaliem przez te kilkadziesit lat. Rzuciem to, rzuciem alkohol, ale, cholera, za pno.
Wyrok mierci. Rak puc, tak mwi. Szprycuj mnie rodkami przeciwblowymi, ale to
niewiele daje. - Podjecha na wzku bliej Ebbyego, ktry zdj paszcz, poluzowa krawat i
podsun sobie poamany wiklinowy stoek. - Najmieszniejsze, e czowiek przyzwyczaja si
do blu. Nie pamita si ju, jak to byo, kiedy nic nie bolao. - Angleton wykona gwatowny
skrt w lewo, a potem w prawo, eby unieruchomi wzek. - Duo czasu tutaj spdzam -
cign. - Gorco i wilgo pomagaj mi zapomnie.
- Zapomnie o czym? - spyta Ebby.
- O blu. Tak bardzo tskni za papierosami, za dobr whisky i... za Adrianem
Philbym. Za wielkim polowaniem na kreta. Za historyjkami AE/PINAKLA o SASZY. Za
wszystkimi bdami, ktre popeniem, a byo ich troch, sam to wiesz najlepiej.
Ebby rozejrza si po oranerii, wybudowanej w ogrdku za domem Angletona w
Arlington. Gliniane doniczki, mae soiki, narzdzia ogrodnicze, bambusowe stoliki i
wiklinowe meble - wszystko zostao upchnite w jeden kt. Kilka szyb w dachu rozbi grad,
ale nikt nie wstawi nowych. Soce palio orchidee w doniczkach, porozstawianych w
nieadzie na pododze. Ziemia bya wysuszona na wir, najwyraniej nikt ich nie podlewa.
- Mio, e wpade - wymamrota Angleton. - Ostatnio rzadko spotykam kogo z
Firmy. Waciwie nikogo. Wtpi, czy nowe pokolenie w ogle wie, kto to jest Matka. -
Pomylaem, e kto z Langley powinien ci odwiedzi i przekaza najwiesze nowiny -
powiedzia Ebby.
- O czym?
- Cay czas miae racj, Jim. KGB faktycznie mia kreta w Firmie. Zidentyfikowae
go, ale nikt ci nie uwierzy. Kiedy okazao si, e AE/PINAKIEL yje, sami wypucilimy
zdrajc na wolno.
Angleton po raz pierwszy spojrza prosto w oczy gocia.
- Kritzky!
Ebby skin gow.
- Aresztowalicie go?
- Tak jak Philby, Burgess i Maclean, uciek z kraju, zanim zdoalimy go dopa.
- Wrci do domu. Do Rosji Sowieckiej, jak si domylam.
Ebby wzruszy ramionami.
- Wtpi, czy si ujawni. KGB ju nie drukuje w prasie nazwisk swoich szpiegw...
Nie te czasy. Takie rzeczy lepiej trzyma w tajemnicy.
Dolna warga Angletona zadraa.
- Wiedziaem, e to Kritzky... Rzuciem mu to prosto w twarz. Trzeba przyzna, e
zachowa zimn krew. Do koca si upiera przy swoim. Wmwi wam wszystkim, co chcia.
Udawa niewinitko. Ma jaja.
- Nie mylie si jeszcze co do jednej rzeczy, Jim. Sowiecki plan zniszczenia naszej
waluty i gospodarki istnia naprawd... Nazwali to operacj CHOSTOMIER.
- CHOSTOMIER - jkn Angleton i chwyci si za obola od migreny gow. -
Ostrzegaem was. I to by bd... Ostrzegaem was tyle razy, e w kocu nikt mnie ju nie
chcia sucha. Przestalicie mi wierzy.
- Pomylaem, e powiniene o tym wszystkim wiedzie - wtrci Ebby. - Uwaam, e
jestemy ci to winni.
Zamilkli obaj, nie wiedzc, co powiedzie.
- Co teraz, Jim? Moe jednak istnieje jaka szansa, eby...? - odezwa si w kocu
Ebby.
- Nic ju si nie da zrobi. To ostatni przystanek, ptla, Ultima Thule. Zaszyj si w
mojej samotni i poczekam, a przyjdzie koniec. Jak Apacz. - Angleton otuli paszczem
wychudzone ciao, przymkn oczy i zacz nuci co, co brzmiao jak indiaska pie
aobna.
Zdawao si, e nie dostrzega Ebbyego, ktry zabra paszcz i skierowa si do
wyjcia.
 CZ VI

NA WASN RK

...bd co bd, pomylaa, nie staoby si nic zego, gdyby zapytaa, czy gra jest ju
zakoczona.
- Czy mogaby mi pani powiedzie, prosz pani... - zacza niemiao, spogldajc na
Czerwon Krlow.
 Zdjcie: Bazylea, Szwajcaria. Byszczca, kolorowa odbitka z polaroida, na ktrej
Jack McAuliffe i Leo Kritzky spaceruj brzegiem Renu, skpanym w promieniach soca. Jack
jest w okularach. Ma na sobie kurtk safari i spodnie w kolorze khaki. Nadal nosi swoje
synne kozackie wsy, lecz jego rozwiane na wietrze wosy s ju mocno przerzedzone. Leo,
chudy i wymizerowany, ubrany jest w rosyjsk wiatrwk, a na gowie ma robotnicz czapk z
daszkiem. Obaj s tak pogreni w rozmowie, e nie zauwayli nawet, kiedy uliczny fotograf
pstrykn im to zdjcie. Leo si rozzoci, lecz Jack uspokoi go i szybko wcisn fotografowi
w rk dwadziecia frankw - dwa razy tyle, ile mu si naleao. Leo chcia zniszczy
fotografi, jednak Jack wpad na inny pomys. Wyj dugopis, napisa pod spodem: Jack i
Leo przed wycigiem, ale po upadku, i wrczy zdjcie Leo jako pamitk z ich ostatniego
spotkania.
 1.

MOSKWA, CZWARTEK, 28 LUTEGO 1991

Leo Kritzky nigdy nie przyzwyczai si do rosyjskiej zimy. Musiao upyn siedem
lat i osiem zim, zanim zrozumia dlaczego. I wcale nie chodzio o arktyczne temperatury ani o
zaspy brudnego niegu, zalegajce pod cianami obskurnych domw, ani o szklist warstw
czarnego lodu na chodnikach, ani o olbrzymie pasiaste kominy, wypluwajce biay jak kreda
dym w odwieczny pmrok, ani nawet o wilgo, uwizion pomidzy szybami okien w jego
moskiewskim mieszkaniu, przez co czu si tak, jakby zamknito go w zanieczyszczonej
komorze mgowej... Nie, chodzio raczej o niezmiennie pospne spojrzenie kadego
napotkanego przechodnia - o te ponure twarze emerytw, handlujcych na rogach ulic
uywanymi brzytwami, eby kupi sobie szczypt herbaty, o t pustk w oczach prostytutek,
sprzedajcych swe ciao na stacjach metra, by nakarmi godne dzieci, o t rezygnacj w
gosie cygaskich taksiarzy, niepewnych, czy pracujc po pitnacie godzin na dob, zarobi
tyle, eby starczyo na napraw zdezelowanych samochodw.
W zimie kada za wiadomo, pech czy zy humor zdaway si urasta do rozmiarw
tragedii. Oby do wiosny, jak mawiali wszyscy bez wyjtku moskwianie (z Leo wcznie) w
przekonaniu, e co musi zmieni si na lepsze, bo ju gorzej by nie moe.
Jeszcze trzydzieci dwa dni i prima aprilis, powtarza sobie Leo, kiedy przechodzi
przez plac Tagaski, ostronie sunc nogami, by nie polizgn si na lodzie - sprawdzony
sposb poruszania si, opracowany przez weteranw rosyjskiej zimy. Jeszcze kawaeczek i
bdzie na miejscu. Klub Kupiecki, po drugiej stronie Bolsza Komunisticzeska -
snobistyczn restauracj dla nowobogackich (nieoficjalna dewiza: Lepiej by nowo ni
wcale) nie sposb byo przeoczy. Przed wejciem, bezczelnie kpic z wszelkich przepisw,
parkowao kilkanacie samochodw - najnowsze modele bmw, mercedesa i dipa Cherokee -
z wczonymi silnikami, grzejcymi barczystych ochroniarzy, przewanie weteranw wojny
w Afganistanie, ktrzy drzemali na przednich siedzeniach. Leo odda w szatni podbit
kouszkiem budryswk (urodzinowy prezent od Tessy) i przeszed przez hol do recepcji,
gdzie uprzejmie, acz stanowczo, poproszono go o okazanie dowodu osobistego, po czym
sprawdzono jego nazwisko na licie, wywietlonej na ekranie komputera.
- Gospodin Cypin czeka na was w prywatnej ani, drzwi numer trzy - powiedzia
lokaj w biaej marynarce i poprowadzi Leo wieo malowanym korytarzem. Zatrzyma si
przy drzwiach do ani, otworzy je, pobrzkujc ogromnym pkiem kluczy, i wpuci Leo do
rodka.
Jewgienij, przepasany mokrym przecieradem, siedzia na drewnianej awie i smaga
si po plecach rzg z brzozowych witek.
- Dlaczego tak dugo?! - zawoa, spostrzegszy Leo.
- P godziny czekaem na metro. Wstrzymali ruch na linii Wychino-
Krasnopriesnieska. Podobno jaki mczyzna wpad pod pocig.
Jewgienij prychn.
- To jest wanie Rosja Gorbaczowa - mrukn. - Zao si, e kto mu pomg...
- Skd ten cynizm? Zawsze bye niepoprawnym optymist - zauway Leo. - Czy to
pobyt w ojczynie tak na ciebie wpywa?
- Trzydzieci lat walczyem za komunizm - powiedzia Jewgienij - a potem wrciem
do domu, do Matuszki Rosji, rzdzonej przez worowskoj mir. Jak to bdzie po angielsku,
Leo? Zodziejski wiat... - Przez jego twarz przemkn umiech, podkrelajc zastygy w
rysach wyraz zniechcenia i goryczy. - Mio ci znowu zobaczy.
- Ja te si ciesz, Jewgieniju.
Zapada niezrczna cisza.
- Gdybym wiedzia, e przyjedziesz metrem - odezwa si wreszcie Jewgienij -
wysabym po ciebie jeden z moich samochodw.
- Samochodw, w liczbie mnogiej? - zapyta Leo.
Troch zaenowany, odwrci si tyem do Jewgienija, zdj ubranie i poda je
szatniarzowi, ktry wrczy mu biay rcznik. Leo pospiesznie owin si nim w pasie.
- To ile masz tych samochodw?
Jewgienij, ktry przez siedem lat spdzonych w Moskwie przybra sporo na wadze,
napeni dwie literatki wdk z lodem.
- Na zdorowie - powiedzia i jednym haustem oprni swoj szklank. - Osobicie,
adnego. Na wasno posiadam tylko t koszul, ktr mam na grzbiecie. Ale moja
organizacja ma kilka bmw, ze dwa volvo, a nawet ferrari, e nie wspomn ju o willi
Apatoww koo Czeriomuszek... Beria mieszka w niej a do mierci, a Dziadek traktowa j
jak dom i biuro, dopki nie zachorowa; to wanie tam, w wyoonej boazeri bibliotece na
pitrze, zwerbowa mnie do suby. Odkupiem t posiado od pastwa za milion rubli; przy
takiej inflacji to prawie darmo. - Jewgienij zacisn usta. - Gdzie si ukrywae, Leo?
Syszaem, e zaraz po powrocie zamieszkae na Gorkiego, ale kiedy udao mi si zdoby
twj adres, ju si stamtd wyprowadzie. Dwa lata temu jaki znajomy powiedzia mi, e
mieszkasz na barce bez telefonu, na kocu linii metra Riecznoj Wokza... Mj szofer by tam
chyba z dziesi razy, ale nigdy nikogo nie zasta. Stwierdziem, e pewnie wyjechae z
miasta albo nawet z kraju. W kocu ktry z moich starych kumpli z KGB na ubiance
wydusi z siebie, gdzie posyaj ci pensj, i w ten sposb trafiem na bulwar Frunzeski
pidziesit, klatka dziewita, mieszkania trzysta siedemdziesit trzy.
- Musiaem odprawi egzorcyzmy - powiedzia cicho Leo. - Staem si kim na ksztat
pustelnika... Pustelnika zagubionego w miecie penym pustelnikw.
Jewgienij zdj rcznik i wcign Leo do ani parowej. Termometr na cianie
wskazywa osiemdziesit pi stopni Celsjusza. Gorce powietrze palio Leo w gardo, gdy
tylko prbowa odetchn gbiej.
- Nie przywykem do tego... Nie wiem, czy dugo wytrzymam.
Jewgienij, ktrego twarz przybraa buraczkowy kolor, pola rozarzone wgle zimn
wod. W gr wzbi si syczcy obok pary.
- Mona si przyzwyczai - wyszepta. - Chodzi o to, eby nagromadzi w ciele do
ciepa, by starczyo na ca zim.
Kiedy piasek przesypa si w klepsydrze, Leo opuci ani. Jewgienij wyszed tu po
nim i obaj zanurzyli si w wyoonym mozaik basenie. Woda bya tak lodowata, e Leo
zaparo dech. Pniej, owinici suchymi rcznikami, usiedli na aweczce, a szatniarz
przysun im wzeczek z zakusk - ledziem, kawiorem, ososiem i butelk zmroonej wdki.
- Obawiam si, e nie sta mnie na tak rozpust - westchn Leo. - Moja pensja si
nie zmienia, a rubel nie stoi ju tak dobrze jak dawniej.
- Jeste moim gociem - umiechn si Jewgienij.
- Jak udao ci si tak wzbogaci? - zapyta Leo.
Jewgienij spojrza na przyjaciela, rozbawiony.
- Naprawd chcesz wiedzie?
- Tak. Wszdzie peno facetw w skrzanych kurtkach. Z uwieszonymi u ramienia
tlenionymi blondynami wo si po miecie w zagranicznych brykach... Ciekawe, skd na to
bior?
- To nie tajemnica pastwowa - odpar Jewgienij. - Po powrocie do Moskwy dostaem
prac w centrali, w Sekcji Amerykaskiej Pierwszego Zarzdu Gwnego, ale widziaem, e
w ten sposb nie zajd daleko. Kiedy w osiemdziesitym pitym roku na scenie pojawi si
Gorbaczow, postanowiem sam si o siebie zatroszczy. Te wszystkie lata spdzone w mekce
wolnej przedsibiorczoci nie przeszy bez ladu. Wynajem za bezcen zrujnowan hal z
krytym basenem i sal gimnastyczn - jak wiesz, niele sobie radz z angielskim... jzyki
maj kolosaln przyszo... - i urzdziem tam orodek sportowy dla rosyjskich nuworyszw.
Dochd z tego interesu przeznaczyem na stworzenie centrum informacji finansowej dla
zagranicznych inwestorw, a kiedy troch si dorobiem, odkupiem partyjn drukarni i
zaczem wydawa gazet finansow. Potem rozszerzyem dziaalno. Zajem si handlem:
eksportowaem syberyjskie surowce, a sprowadzaem japoskie magnetowidy, amerykaskie
dinsy, komputery z Hongkongu... Powiedz, jeli ci nudz.
- Wrcz przeciwnie.
- Sprzedawaem to wszystko w Rosji z ogromnym zyskiem. Moje biuro miecio si
na tylnym siedzeniu samochodu. Za tysic dolcw miesicznie wynajem od pewnej
piewaczki operowej niewielkie mieszkanko na tyach Kremla. Zwolnia gosposi i
wprowadzia si do jej pokoiku na poddaszu. Z czasem moje potrzeby wzrosy, wic kupiem
will Apatoww, dla siebie i na siedzib firmy. To rozwizao wszystkie moje problemy.
Teraz ludzie przychodz do mnie z pomysami, a ja daj im pienidze w zamian za
pidziesit procent udziaw w biznesie. Teraz wanie rozkrcam mj prywatny bank.
Nazwaem go Bankiem Handlowym Wielkiej Rosji. W tym tygodniu otwarcie, filie w
Leningradzie, Kijowie i Smolesku, a take w Berlinie i Drenie, eby zaistnie na scenie
midzynarodowej. Trzeba myle perspektywicznie... - Jewgienij przegryz ledzia na
krakersie i popi wdk. - A co u ciebie? Jak yjesz?
Leo parskn szyderczym miechem.
- Nie ma o czym opowiada. Po moim przyjedzie centrala trzymaa mnie w ukryciu
przez kilka lat. Adres na Gorkiego by tylko przynt dla CIA, ale jak si domylasz, nikt
mnie nie szuka... Odbyem setki przesucha. Oficerowie prowadzcy dokadnie wypytywali
mnie o wszystko, specjalici zasigali opinii na temat tego lub tamtego senatora czy
kongresmana, kazali mi studiowa wszystkie przemwienia prezydenta i czyta midzy
wierszami, a moje wnioski przewanie pomijano, chyba e zgadzay si z opiniami
zwierzchnikw.
- Normalka - wtrci Jewgienij. - W kraju, w ktrym nie toleruje si adnego
sprzeciwu, wywiad woli zignorowa odmienne zdanie.
Leo apatycznie wzruszy ramionami.
- Analitycy redniego szczebla myleli pewnie, e mam jaki magiczny klucz do
rozwizywania amerykaskich zagadek, i przychodzili do mnie z kadym pytaniem. Przez
ostatnie kilka lat, gdy Gorbaczow otworzy nas troch na wiat, a przepyw informacji sta si
swobodniejszy, stopniowo tracili zainteresowanie moj osob...
- A CIA nigdy si nie przyznaa, e bye kretem?
Leo potrzsn gow.
 - Nic by przez to nie zyskali, a mogli wiele straci, ujawniajc, e byli infiltrowani na
tak wysokim szczeblu. Prasa miaaby uywanie... Obcito by im budet, poleciayby gowy, a
cay interes diabli by wzili... Kiedy, jeszcze na pocztku, centrala chciaa rozgosi
wszystko w prasie zagranicznej, eby skompromitowa Firm, ale wybiem im to z gowy.
Zagroziem, e jeli ujawni moj histori, odmwi zezna. W ramach rewanu CIA przyja
kilku zbiegw z KGB, rwnie nie chwalc si tym na prawo i lewo.
- Kontaktujesz si z rodzin?
Leo milcza przez chwil.
- Przepraszam... Co mwie?
- Pytaem o twoj rodzin, o bliniaczki... Jeste z nimi w kontakcie?
- Po mojej... emeryturze zrezygnoway z pracy w Firmie. Vanessa kategorycznie nie
chce mie ze mn nic wsplnego. Moja bya ona staa si alkoholiczk... Pewnej zimowej
nocy upia si do nieprzytomnoci i zasna, zwinita w kbek, w jakim dole na wzgrzu w
Marylandzie, niedaleko miejsca, gdzie pochowalimy mojego psa i jej kota w dniu naszego
pierwszego spotkania. Nastpnego ranka farmer znalaz zamarznite ciao, przysypane
niegiem. Vanessa powiedziaa, e to moja wina, co zreszt jest prawd, i przysiga, e do
koca ycia ju nigdy si do mnie nie odezwie. Wysza za m i ma synka, wic chyba jestem
dziadkiem. Wysaem jej list z gratulacjami, ale nie odpowiedziaa. Tessa dostaa prac w
Waszyngtonie, pisuje dla Newsweeka artykuy o agencjach wywiadowczych. Wzia lub z
jakim dziennikarzem, ale rozwioda si po trzech latach. Co miesic mam od niej list.
Zachcaem j, eby mnie tu kiedy odwiedzia, ale twierdzi, e jeszcze nie jest gotowa.
Cigle mam nadziej, e pewnego dnia zobacz Tess. - Westchn gboko. - Tskni za
crkami...
Zaksili. Jewgienij dola wdki do szklanek.
- Masz kogo? - zapyta.
- Zaprzyjaniem si z kobiet, ktra robi ilustracje do ksiek dla dzieci. Jest
wdow... Spotykamy si, jak mawiaj w Ameryce. W pogodne dni chodzimy na dugie
spacery. Poznaem dobrze Moskw. Codziennie czytam Prawd, eby podszlifowa mj
rosyjski i dowiedzie si, co nowego upichci Gorbaczow w cigu ostatnich dwudziestu
czterech godzin.
- Co o nim mylisz?
- O Gorbaczowie? - Leo zastanowi si przez chwil. - Dokona ogromnych zmian...
Pierwszy otwarcie sprzeciwi si komunistycznemu establishmentowi i wzmocni
demokratyczne instytucje. Ale nadal nie umiem odgadn, czy chce tylko zreformowa parti,
czy w ogle si jej pozby.
- ataj, pki mog. Chc zachowa swoje stoki - stwierdzi Jewgienij. - Chc mie
biuro, do ktrego mog i co rano, gdy si obudz.
- Gorbaczow powinien lepiej zna si na ludziach - powiedzia Leo. - Otacza si
prawicowcami, a ja im nie ufam. Na przykad Kriuczkow, przewodniczcy KGB...
- Minister obrony Jazow, minister spraw wewntrznych Pugo... Im te bym nie ufa -
odpar Jewgienij. - Dla mnie, dla nowej klasy przedsibiorcw, Gorbaczow jest filarem
reformy ekonomicznej. Jak upadnie, Rosja cofnie si o pidziesit lat.
- Kto powinien go ostrzec...
- Zosta ostrzeony - powiedzia Jewgienij. - Sam syszaem, jak Borys Jelcyn mwi
mu, e grozi nam prawicowy zamach stanu, ale Gorbaczow pogardza Jelcynem. Nie wierzy
mu.
- Gorbaczow nie odrnia wrogw od przyjaci - przytakn Leo.
- C, yjemy w ciekawych czasach - powiedzia Jewgienij, miejc si cicho. - Jadc
samochodem, syszaem w radiu, e Amerykanie niemal zupenie rozbili armi Saddama
Husajna. Mylisz, e wypowiedzieliby wojn, gdyby gwnym towarem eksportowym
Kuwejtu bya marchew, a nie ropa? - Trcili si kieliszkami. - Za uspiech naszego
bieznadionogo diea!
Leo umiechn si. Przez moment by prawie szczliwy.
- Za zwycistwo naszej beznadziejnej sprawy!
Kiedy wyszli, Jewgienij da znak swemu szoferowi. Czarne, lnice bmw zjechao z
krawnika i zatrzymao si tu przed nimi. Z siedzenia pasaera wyskoczy mczyzna z sin
blizn, przecinajc twarz od ucha do szczki, i otworzy tylne drzwiczki.
- Podrzuc ci - zaproponowa Jewgienij.
- Przejd si - odpar Leo. - Prowadz bardzo nieruchawy tryb ycia. Dobrze mi zrobi
may spacer.
- Mam nadziej, e si jeszcze spotkamy.
Leo przez chwil przyglda si przyjacielowi.
- Nigdy ci o to nie pytaem... Jeste onaty?
Jewgienij potrzsn gow.
- By kto, dawniej... Ale mino zbyt duo czasu, zbyt wiele wody upyno.
- Mgby sprbowa zacz tam, gdzie kiedy skoczye. Wiesz, gdzie ona teraz
jest?
- Od czasu do czasu czytuj o niej w gazetach... Wsppracuje z Jelcynem. Jest dosy
znana w pewnych krgach - wrd reformatorw, w szeregach KGB...
- Odezwij si do niej.
Jewgienij kopn opon.
- Posaaby mnie do wszystkich diabw.
- Kto wie, przyjacielu, kto wie?
Jewgienij podnis wzrok. Na jego wargach bka si niky umiech.
- Ja wiem.
*
- Skr na obwodnic - poleci Jewgienij kierowcy. - Tam jest mniejszy ruch o tej
porze.
Zagbi si w skrzanym oparciu tylnego siedzenia i obserwowa obskurne
samochody, obskurne autobusy i obskurne budynki, migajce za szyb. Na czerwonym
wietle bmw zatrzymao si obok saaba z szoferem i ochroniarzem. Z tyu siedziao dwch
maych chopcw. Na w widok Jewgienija ogarna fala wspomnie. W dziecistwie czsto
jedzi z Grink subow wog ojca na dacz w Pieriediekinie. Mj Boe, pomyla, jak ten
czas leci! Teraz, kiedy goli si rano, patrzya na niego z lustra twarz ledwie znajoma... jaki
daleki kuzyn Cypinw, troch tylko podobny do ojca z zarysu czoa, podbrdka i nieznacznie
zezujcych oczu. Trudno uwierzy, e przed rokiem stukna mu szedziesitka. Leo, ktry
nigdy nie wyglda na swoje lata, te ju nie jest taki jak dawniej. Ale on sam postarza si
bardziej, to wida goym okiem.
Siedzcy z przodu szofer i ochroniarz dyskutowali zawzicie, mieszajc z botem
Gorbaczowa. Mogli mu jeszcze darowa te wszystkie reformy, ale do szau doprowadza ich
suchoj zakon - prawo zakazujce handlu i spoywania alkoholu, ktre miao ograniczy
chroniczny alkoholizm w miejscu pracy i zwikszy produkcj. Z rozkazu Gorbaczowa
fabryki wdki zostay zamknite, a winnice Gruzji i Modawii zrwnane z ziemi.
- Za Breniewa - wspomina szofer - za p litra pacie trzy ruble i szedziesit dwie
kopiejki. Jak byy podwyki, to najwyej o kopiejk. Szede do sklepu i mwie: Poprosz
trzy szedziesit dwa, i kady wiedzia, o co chodzi. A dzisiaj nie sta robotnika nawet na
kropelk wdki...
- Jak Rosjanin moe przey dzie bez wdki? - zaartowa Jewgienij.
- S sposoby, Jewgieniju Aleksandrowiczu. Istniej produkty zastpcze - rzuci przez
rami ochroniarz z sin blizn.
- Daj mu przepis - wtrci szofer.
- W Afganistanie mieszalimy sto gram piwa Zygulew, trzydzieci gram szamponu
Sadko, siedemdziesit gram pakistaskiego pynu na upie i dwadziecia gram jakiego
rodka owadobjczego. Wychodzi z tego prawdziwy zajzajer, ale przynajmniej moglimy
zapomnie o wojnie. Trzeba byo tylko wypi to duszkiem, inaczej wypalao gardo.
- Mam przyjaciela w milicji, ktry mwi, e dzieciaki zaczy je kanapki z past do
butw! - zawoa przez rami szofer.
- A co to jest kanapka z past do butw? - spyta Jewgienij.
- Rozsmarowuje si past do butw na grubej kromce biaego chleba...
- Jeeli si dostanie biay chleb - zaartowa ochroniarz.
- Zostawia si na pitnacie minut, eby chleb wchon spirytus z pasty. Potem
zdrapuje si z wierzchu past i zjada chleb. Mwi, e cztery kromki odgoni smutki na cay
dzie.
Ochroniarz znw zerkn przez rami.
- Brzowa jest najlepsza - doda.
- Dziki za rad - odpar sucho Jewgienij.
Dwaj mczyni na przednich siedzeniach umiechnli si. Jewgienij pochyli si do
przodu i stukn kierowc w rami.
- Skr w prawo na wiatach... Klinika jest po prawej stronie, przy kocu ulicy.
Klinika KGB, nieco cofnita od ulicy, z wytartym zotym sierpem i motem na
drzwiach obrotowych, bya obskurnym trzypitrowym budynkiem z cegy, z solarium na
dachu. W ogromnym, zwieczonym kopu holu odbijay si echem rozmaite dwiki:
jkliwe woania o pielgniark, przeraliwe dzwonki telefonw, enigmatyczne komunikaty
pynce z rozwieszonych na cianach gonikw. Windy nie dziaay, wic Jewgienij wdrapa
si po schodach na trzecie pitro. Dwie chopki w rozcignitych swetrach i czarnych
gumiakach wycieray korytarz, raz po raz maczajc szmat w brudnej wodzie. Jewgienij
zapuka do drzwi z kartk papieru: yow, Pawe Siemionowicz, odczeka chwil i zajrza
do rodka. W pokoju nie byo ywego ducha. Stao tam elazne szpitalne ko, nocna szafka,
sedes bez klapy. W oknach nie byo zason ani aluzji, a z pomalowanych na musztardowo
cian tu i wdzie obazia farba.
Jewgienij obudzi pielgniark, drzemic za biurkiem na korytarzu. Przesuna
polakierowanym na czerwono paznokciem po licie nazwisk i gestem podbrdka wskazaa na
dach.
- Zaywa kpieli sonecznej - burkna niechtnie.
Okoo trzydziestu byych pracownikw KGB, starych teraz i schorowanych,
wygrzewao si na szpitalnym dachu. Wszyscy skupili si w jednym kocu solarium, bo jego
druga cz zamiecona bya odamkami szyb, rozbitych przez wichury zeszej zimy.
Jewgienij odszuka Dziadka - siedzia zgarbiony na wzku inwalidzkim, siwa broda spywaa
mu na pier, oczy mia zamknite. Obszarpany koc z zaschnitymi resztkami wymiocin
zsun mu si do kostek i nikt nie kwapi si go podcign pod wychud szyj.
Przezroczyste rurki kroplwki, zwisajce ze skleconego naprdce drka, doczepionego do
oparcia wzka, znikay w szparze koszuli, podczone do wszczepionego w klatk piersiow
cewnika. Zza wzka dobiega cichy pomruk elektrycznej pompki. Obok dwaj emerytowani
pukownicy KGB, ktrzy paszczyliby si przed Dziadkiem w czasach jego wietnoci, grali
teraz w tryktraka, walc pionkami w drewnian plansz i kompletnie nie przejmujc si
haasem, jaki robili.
Jewgienij przyjrza si uwanie czowiekowi na wzku inwalidzkim. Miesic temu
stwierdzono u Dziadka nadcinienie w ttnicach pucnych i pospiesznie skierowano go do
kliniki, gdy wypeniajca puca woda niemal zupenie uniemoliwiaa mu oddychanie. Pobyt
w szpitalu, a raczej niefrasobliwy brak jakiejkolwiek opieki, pozbawi go resztek godnoci.
Dziadek ubrany by w sprany czerwony dres i brudn bia koszul. Wok krocza widniay
wiee plamy moczu. Na piersi poyskiway cztery medale, jakby naigrawajc si z
dugoletniej wiernej suby ku chwale socjalistycznej ojczyzny. Jewgienij rozpozna je po
wsteczkach: Order Bohatera Zwizku Radzieckiego, Order Czerwonego Sztandaru, Order
Aleksandra Newskiego i Order Czerwonej Gwiazdy. Nagle przypomnia sobie, e kiedy jego
wasny ojciec umiera w kremlowskiej klinice, on odwrci gow, chcc ukry brak
jakichkolwiek emocji. Ale teraz, na widok tej tostojowskiej, tragicznej w swym
zniedonieniu postaci, ogarna go fala wspczucia i mioci.
Przykucn obok wzka i troskliwie otuli swego mistrza szpitalnym kocem.
- Pawle Siemionowiczu - wyszepta.
Dziadek otworzy oczy i zdumiony spojrza na swego gocia. Wargi mu zadray, gdy
zda sobie spraw, kto do niego przyszed.
- Jewgienij Aleksandrowicz - wymamrota kcikiem czciowo sparaliowanych ust.
Kademu oddechowi towarzyszyo westchnienie pene blu. - Powiedz mi, jeli potrafisz...
Czy nie miewaj koty na nietoperze ochoty? Czy nietoperze ochoty nie miewaj na koty?
- Jak si czujesz? Troch lepiej? - spyta Jewgienij, ale w tej samej chwili zrozumia,
e to gupie pytanie.
Dziadek kiwn gow, ale wymamrota sowo nie.
- ycie jest udrk... bez przerwy faszeruj mnie narkotykami... Przez ten francuski
flolan straciem apetyt... nie mog je... W porze posikw wzki przejedaj przed moimi
drzwiami... zapach jedzenia przyprawia mnie o mdoci.
- Porozmawiam z dyrektorem...
- To nie jest jeszcze najgorsze. - Pomidzy jednym zdaniem a drugim z garda
Dziadka dobywao si obrzydliwe gulgotanie. - Kpi mnie... gol... zmieniaj pieluchy...
podcieraj tyek... dorose kobiety, ktre myj si raz na miesic i miesiczkuj... mierdz
nie do zniesienia. - za wezbraa w kciku jego przekrwionego oka. - Pielgniarka z nocnego
dyuru jest ydwk... obnosi si ze swoim otczestwem... Abramowna... Och, gdzie... gdzie
si podziay moje dziewczynki?
- Kiedy zachorowae, oddano je do sierocica.
Jeden z pukownikw wyrzuci dwie szstki i rykn triumfalnym miechem,
zgarniajc ostatnie pionki z planszy.
Dziadek chwyci Jewgienija za nadgarstek i pochyli si ku niemu.
- Czy nadal toczy si zimna wojna? - zapyta.
- Ju si koczy - odpar Jewgienij.
- Kto zwyciy?
- Historycy powiedz, e wygra nasz gwny przeciwnik... Ameryka.
Dziadek, przeraony, wpi si palcami w rk swego gocia.
- Jak to? Przecie wygrywalimy kad bitw... pokonalimy ich... Philby, Burgess,
Maclean, Kritzky... ta lista nie ma koca. - Pokrci gow z niesmakiem. - Tostoj przewraca
si w grobie... ydzi to zdrajcy - sapn, eby zapa oddech. - Zimna wojna moe si i
koczy... ale jest jeszcze dogrywka. W opowiadaniu Tostoja mier konia Chostomiera ma
okrelony cel... jego ciaem wilczyca karmi swoje mae. My te si nakarmimy tym, co
zostanie z CHOSTOMIERA. Dla nas najwaniejszy...
Zabrako mu tchu. Zacz dawi si i rzzi. Przeraony Jewgienij ju mia zawoa
lekarza, lecz po chwili atak min.
- Najwaniejszy... oprcz komunizmu... jest nard... Zachowa czysto rasy...
Musimy pozby si ydw raz na zawsze... dokoczy dzieo rozpoczte przez Hitlera. -
Oczy Dziadka bysny gniewem. - Miaem kontakty... byli u mnie... wymienilimy
informacje... Podaem im twoje nazwisko, Jewgieniju Aleksandrowiczu... Kto si z tob
skontaktuje. - Dziadek, wyczerpawszy resztki tlcej si w nim energii, opad bezsilnie na
wzek. - Pamitasz jeszcze... ostatnie sowa Tostoja?
- Prawda... tylko to mnie obchodzi - wymamrota Jewgienij.
Dziadek zamruga powiekami, starajc si powstrzyma zy, spywajce po
chropowatych jak pergamin policzkach.
 - To bdzie nasze haso... Ktokolwiek si do ciebie zgosi... ktokolwiek je wypowie...
przyjdzie z mojego polecenia... i z moim bogosawiestwem.
*
Jewgienij, ktry w trzyczciowym garniturze od Armaniego wyglda jak szwajcarski
bankier, torowa sobie drog w tumie goci.
- Ciesz si, e wpade, Archip - zagadn starszego ekonomist z Banku Centralnego
i wylewnie ucisn mu do. - Gorbaczow wci ma zamiar umacnia rubla? - doda,
ciszajc gos.
- Dopki si da - odpar ekonomista. - Ale trudno przewidzie rozmiary inflacji.
- Inflacja ronie - wtrci doradca ministra finansw, przysuchujcy si ich rozmowie.
- Pomau padaj fabryki, banki i firmy, ktre nie maj odpowiednich rodkw albo nie chc
si przystosowa. To jest jak wielki marsz Mao. Przetrwaj najsilniejsi... ci, ktrzy potrafi
si odnale w wiecie kapitalizmu. Socjalistyczny model gospodarki staje si przeytkiem...
- To jedna strona medalu - przyzna Jewgienij. - Z drugiej strony rzesze nowych
przedsibiorcw walcz o to, by utrzyma si na powierzchni.
- Moje gratulacje, Jewgieniju Aleksandrowiczu - zahucza basem wysoki mczyzna z
aparatem suchowym, redaktor dziau finansowego Izwiesti. - Ojciec prosi, eby was
serdecznie pozdrowi. Trzymamy kciuki za Bank Handlowy Wielkiej Rosji.
- Dzikuj, Fiedio Siemionowiczu - powiedzia Jewgienij. - Przykro mi, e twj ojciec
nie mg dzisiaj przyj. Mylaem, e pogadam z wami o usugach walutowych, jakie
zamierzamy oferowa firmom eksportowo-importowym.
Przez sal balow, wynajt przez Jewgienija na to popoudnie, przeszy kelnerki,
niosc tace pene trjktnych tartinek z czarnym kawiorem z Morza Kaspijskiego.
Zastanawiajc si, ilu spord zaproszonych goci wiedziao o kanapkach z past do butw,
Jewgienij chwyci w locie tartink i woy do ust. Z dugiego stou wzi kolejny kieliszek
francuskiego szampana i rozejrza si dookoa. Na tle grubej kotary, zacignitej na wysokim
oknie, bryloway dwie eleganckie kobiety w wydekoltowanych sukienkach koktajlowych,
otoczone wianuszkiem mczyzn. Jewgienij rozpozna starsz z nich - bya to ona synnego
magnata prasowego, Pawa Urickiego. Podszed i pochyliwszy si nisko, musn wargami jej
do w rkawiczce. Ten gest przywoa bolesne wspomnienie sprzed blisko siedmiu lat...
obraz podobnej do bezbronnego ptaka Aidy Tannenbaum, spogldajcej na niego
zazawionymi oczami w barze Barbizon. Wrciwszy do rzeczywistoci, przywita si z
reszt towarzystwa.
- Wszyscy tu jestemy zdania - zwrci si do Jewgienija jeden z mczyzn - e Rosja
potrzebuje ogromnych inwestycji zagranicznych, aby przetrwa. Problem w tym, jak cign
kapita w tak niestabilnej sytuacji politycznej i monetarnej...
- Jednemu i drugiemu winien jest Gorbaczow - stwierdzia kategorycznie ona
Urickiego. - A Rosja potrzebuje rzdw silnej rki...
- Matylda chtnie przeniosaby nas znowu w epok Breniewa - rozemia si stojcy
obok starszy pan.
- Gdyby to ode mnie zaleao, wolaabym epok Stalina - sprostowaa. - Ludzie maj
krtk pami i nie chc przyzna, e za Stalina gospodarka kwita. Wszystko szo jak w
zegarku. Pki w sklepach byy pene, nikt nie chodzi godny i kady mia prac.
- To prawda. W Moskwie nikt nie chodzi godny - powiedzia jeden z mczyzn. - Co
innego na wsi... Przypomnijcie sobie star, dobr zasad: deficyt rozdzielimy pomidzy
chopw.
- Za Stalina nie byo niezgody - doda inny. - A dzisiaj kady ma wasne zdanie... Co
czowiek, to opinia.
- Nie byo niezgody - zauway Jewgienij - bo kady, kto si sprzeciwi, koczy w
guagu.
- Wanie - popara go ona Urickiego; najwidoczniej nie zrozumiaa, po ktrej stronie
si opowiada. - Syszaam, Jewgieniju Aleksandrowiczu, e pracowalicie dla KGB jako
szpieg w Ameryce? Czy to prawda? - zapytaa, wpatrujc si we jasnymi oczyma.
- Nie jest adn tajemnic, e przez wiele lat byem czekist - odrzek Jewgienij. -
Wybaczy pani, ale nie ujawni, czym si zajmowaem i gdzie.
- Prosz nam powiedzie, jak si w dzisiejszych czasach zakada prywatny bank -
zapytaa modsza z kobiet.
- To nie takie trudne - odpar Jewgienij z byskiem w oku. - Najpierw trzeba
przekona ludzi, e ma si sto milionw dolarw. Reszta jest dziecinnie prosta.
- Niegrzeczny chopiec - umiechna si Matylda. - Wszyscy wiedz, e macie duo
wicej ni sto milionw.
Mody rosyjski biznesmen, ktry zbi majtek na eksporcie uywanej broni - mwio
si, e ma wszystko, od kaasznikowa po atomow d podwodn - odcign Jewgienija na
bok.
- Co mylicie o pogoskach, e grozi nam zamach stanu? - zapyta.
- Syszaem o tym - powiedzia Jewgienij. - A zdrowy rozsdek podpowiada, e skoro
syszelimy o tym obaj, to Gorbaczow te musia o tym sysze. O Michaile Siergiejewiczu
mona powiedzie wszystko, ale nie to, e jest gupi. Z pewnoci przedsiwzi ju rodki
ostronoci...
- Taki zamach miaby fatalny wpyw na rozwj przedsibiorczoci - orzek mody
Rosjanin. - Jaki przewidujecie kurs dolara?
Jewgienij umiechn si i wyj z kieszonki na piersi ma, wytaczan wizytwk.
- Prosz do mnie zadzwoni, Pawle... Umwimy si na spotkanie. Myl, e Bank
Handlowy Wielkiej Rosji bdzie panu bardzo przydatny.
Pniej, gdy przyjcie miao si ju ku kocowi, a gocie zaczli si rozchodzi, ona
Urickiego zatrzymaa Jewgienija w foyer.
- Jewgieniju Aleksandrowiczu, mj m bardzo chciaby was pozna. Podobno macie
wsplnego przyjaciela...
- Bd zaszczycony.
Matylda wyja pachnc perfumami wizytwk z wyszywanej portmonetki i
wrczya j Jewgienijowi. Na odwrocie wypisany by adres w Pierchuszowie - miejscowoci
lecej na trasie z Moskwy do Moajska - oraz dzie i godzina.
- Zostalicie zaproszeni, by doczy do grona wybranych. Mj m organizuje
spotkanie dla grupki przyjaci, eby podyskutowa na temat - umiechna si znaczco -
hrabiego Lwa Nikoajewicza Tostoja. Nasz wsplny znajomy, ktry wyraa si o was w
samych superlatywach, mwi nam, e w modoci bylicie pod wielkim wpywem Tostoja.
Przyjlicie nawet pseudonim Ozolin, od nazwiska naczelnika stacji w Astapowie, wiadka
mierci wielkiego pisarza.
Jewgienij poczu, e brakuje mu tchu. Sdzi, i cae to gadanie Dziadka o hale i
tajemniczych emisariuszach byo tylko bredzeniem na wp obkanego starca.
- Skd tyle o mnie wiecie? Jestem zaskoczony... - wykrztusi wreszcie.
Umiech znik z karminowych warg Matyldy.
- Mj m sysza, e jestecie jednym z nielicznych ludzi, ktrzy pamitaj ostatnie
sowa hrabiego: Prawda... Tylko to mnie obchodzi... A wy, Jewgieniju Aleksandrowiczu,
czy mylicie podobnie jak Tostoj?
- Tak.
- W takim razie prosz koniecznie zaszczyci nas swoj obecnoci, a przekonacie si,
jak wiele was czy z moim mem i jego przyjacimi.
Podaa mu rk na poegnanie. Jewgienij pochyli si i musn ustami koce jej
palcw. Kiedy si wyprostowa i otworzy oczy, Matyldy ju nie byo.
*
Biuro SH219 w Biurowcu Harta, siedzibie poselskich i senackich komisji do spraw
wywiadu, syno jako najlepiej strzeone w caym miecie, ogarnitym obsesj na punkcie
bezpieczestwa. Drzwi bez tabliczki prowadziy do holu, obstawionego przez uzbrojonych po
zby policjantw Kongresu Stanw Zjednoczonych. Klatk z sal konferencyjn
zawieszono wewntrz innego, wikszego pomieszczenia w taki sposb, e jej ciany, podog
i sufit (wykonane ze stali nierdzewnej, aby uniemoliwi przesyanie sygnaw
elektromagnetycznych) w kadej chwili mona byo dokadnie sprawdzi pod ktem
ewentualnego podsuchu. Nawet przepyw energii elektrycznej podlega najcilejszej
kontroli. Wewntrz klatki, wok stou w ksztacie podkowy, stay fioletoworowe
krzesa. Na cianie wisiaa mapa obszarw lecych w sferze zainteresowa komisji,
obejmujca cay wiat. Elliott Winstrom Ebbitt II, od mierci Billa Caseya w 1987 roku
dyrektor Centralnej Agencji Wywiadowczej, ledwie zdy usi, a ju znalaz si pod
obstrzaem.
- Witamy, witamy... - zacz przewodniczcy senackiej komisji nadzwyczajnej z
rozwlekym, teksaskim akcentem.
Przyklejony do jego twarzy umiech nie zwid nikogo - w zeszym tygodniu New
York Times przytoczy wypowied senatora, w ktrej ten dawa do zrozumienia, i wielu
czonkw Kongresu chtnie rozpdzioby agencj na cztery wiatry i zaczo wszystko od
pocztku.
- Nie chc traci naszego cennego czasu, wic nie bd owija w bawen -
powiedzia, zerkn do tego notesu i spojrza znad okularw na Ebbyego. - Nie ma co
ukrywa, niektrzy ludzie w Kongresie s porzdnie wkurzeni, i to ju niemal od dwch lat,
odkd ostatni sowiecki onierz opuci Afganistan. Wci nie mog si nadziwi, jaki cel
przywieca CIA, gdy przekazywaa stingery islamskim fundamentalistom. Teraz, kiedy
bombardujemy Saddama Husajna, moemy, w sensie dosownym, zosta pobici nasz wasn
broni.
- Pragn przypomnie z caym szacunkiem - odpar Ebby - e prezydent osobicie
podj decyzj o przekazaniu stingerw mudahedinom...
- Casey go podpuci - wtrci republikaski kongresman z Massachusetts.
- Ile jeszcze tego maj? Da si co odzyska? - zapyta inny.
- Brakuje nam okoo trzystu pidziesiciu stingerw. Oferujemy im sto tysicy za
sztuk...
Przewodniczcy potrzsn gow, by odrzuci grzyw siwych wosw, opadajcych
na oczy.
- Na Bazarze Przemytnikw w Peszawarze dostan wicej. Powiem krtko. Nasza
cierpliwo si koczy. Rocznie bulimy na wywiad blisko dwadziecia osiem miliardw
dolarw z kieszeni podatnikw. A wy nawet nie potrafilicie przewidzie upadku Zwizku
Sowieckiego... Do diaba, gdybycie nas ostrzegli chocia na tydzie przedtem!
Senator z Maine przewertowa teczk i znalaz raport z piecztk cile tajne.
- Kilka miesicy temu, panie Ebbitt, owiadczy nam pan osobicie w tym pokoju, e -
cytuj paskie sowa - uwaamy za wysoce prawdopodobne, i w roku tysic dziewiset
dziewidziesitym pierwszym sowieckiej gospodarce grozi bdzie stagnacja lub nawet
lekka recesja.
- adna mi lekka recesja! - zakpi przewodniczcy. - Mur berliski zwali si z
wielkim hukiem w listopadzie osiemdziesitego dziewitego, wschodnioeuropejskie pastwa
satelickie, za przyzwoleniem Gorbaczowa, oderway si od sowieckiego imperium jedno po
drugim, Litwa, otwa, Estonia, Armenia, Azerbejdan, Gruzja i Ukraina prowadz rozmowy
o autonomii - a my tu sobie siedzimy, biedniejsi o dwadziecia osiem miliardw, i o
wszystkim dowiadujemy si z gazet.
Kongresman demokratw z Massachusetts odchrzkn i powiedzia:
- Uwaam, senatorze, i naley odda sprawiedliwo panu Ebbittowi. Trzeba
przyzna, e za jego kadencji uczyniono wiele, by uzdrowi sytuacj w wywiadzie. Nikomu z
obecnych nie musz przypomina, jak to byo za Caseya, ktry gldzi co do mikrofonu, a
my wisielimy na suchawkach, usiujc rozszyfrowa jego mamrotanie, z marnym zreszt
skutkiem. Dyrektor Ebbitt nigdy nie krci i zawsze stawia sprawy otwarcie...
- Doceniam to tak samo jak pan - przerwa mu przewodniczcy - ale pozostaje
problem przepywu informacji wywiadowczych. Nic do nas nie dociera na czas... I jak teraz
wygldamy? A przecie gdyby CIA uprzedzia nas w por o niecnych zamiarach Saddama
Husajna wzgldem Kuwejtu...
- Panowie, podjem pewne kroki i uwaam, e zmierzamy w dobrym kierunku -
odezwa si Ebby - ale wszystko musi potrwa, CIA nie da si zreorganizowa w cigu kilku
miesicy czy nawet lat. Mamy do czynienia ze swoist kultur, z okrelonym sposobem
mylenia... Na dusz met mona to zmieni tylko poprzez zastrzyk modej krwi i jak
zapewne wiecie, to wanie staram si robi. A o plany rosyjskich przywdcw powinnicie
zapyta nie mnie, ale tych wszystkich senatorw i kongresmanw, ktrzy od lat domagaj si
od CIA ograniczenia liczby tajnych operacji... Obecnie prowadzimy ledwie tuzin programw
rocznie, podczas gdy w latach pidziesitych i szedziesitych byy ich setki. Wskutek
takiej polityki nie mamy teraz w Moskwie swoich ludzi, ktrzy mogliby nam zdradzi, co
zamierza Gorbaczow i jego wita. Prawd mwic, nie dostajemy stamtd prawie adnych
informacji. Co do przewidywanej przez nas stagnacji sowieckiej gospodarki... C, jeszcze
dwa, trzy lata temu nawet Gorbaczow nie mia dostpu do dokadnych statystyk
ekonomicznych, wic trudno nas wini, e nie wiedzielimy tego, czego on sam nie wiedzia.
Jeli spojrze na to z perspektywy czasu, wida, e kiedy poj wreszcie groz sytuacji,
postawi na urynkowienie niewydolnej gospodarki nakazowej, susznie upatrujc w tym
jedynej drogi ratunku. I pewnie sam jeszcze nie wie, jak daleko bdzie mg si posun i co
z tego wyniknie.
- A jak Firma ocenia jego szanse? - zapyta kongresman z Partii Republikaskiej.
- miao mona zaoy, e zanim osignie jak tak popraw, musi nastpi
pogorszenie - odpar Ebby. - W Rosji istniej obywatele, warstwy spoeczne, organizacje,
fabryki, ba!... cae miasta, ktre nie maj racji bytu z ekonomicznego punktu widzenia.
Odebranie im przywilejw stanowi problem natury zarwno spoecznej, jak i gospodarczej.
Dodajmy do tego wygrowane roszczenia robotnikw... Grnicy z Kuzbasu i Donbasu
chcieliby na przykad, eby na pkach aptecznych stao co jeszcze oprcz soikw z
pijawkami. Wtpi, czy Gorbaczow, razem z t swoj gadk o pieriestrojce i gasnosti, bdzie
w stanie zadouczyni ich daniom. Mona te jedynie zgadywa, czy zdoa przeciwstawi
si KGB, mona zgadywa, czy potrafi zyska poparcie armii i stan do konfrontacji z
rozbit, ale wci siln parti komunistyczn, ktra obawia si, e jego reformy zmiot j z
powierzchni ziemi. Mona wreszcie zgadywa, czy rewolucja - a rewolucja, panowie,
wybuchnie na pewno - zacznie si od dou, czy od gry.
- A jak pan skomentuje to, co o puczu pisz gazety? - zapyta przewodniczcy.
- S ludzie w Zwizku Sowieckim, ktrzy z pewnoci chcieliby cofn czas - odpar
Ebby. - Mwic szczerze, nie wiemy, jak bardzo powane s te wszystkie pogoski o
zamachu.
- Uwaam, e pan Ebbitt zasuguje na kredyt zaufania - owiadczy kongresman z
Massachusetts. - Szanuj go za to, e jeli czego nie wie, od razu mwi to wprost.
- Popieram wniosek - powiedzia przedstawiciel republikanw.
- Tak czy inaczej, trzeba sprawdzi te plotki - nalega przewodniczcy. - Musimy si
dowiedzie, czy faktycznie istnieje jaka klika, ktra chce obali Gorbaczowa. Jak silna jest ta
grupa? Czy ma poparcie wojska? Co moemy zrobi, eby wesprze Gorbaczowa lub osabi
jego przeciwnikw? A take ile jest prawdy w pogoskach, jakoby KGB posiada ogromne
sumy w twardej walucie, zdeponowane gdzie na Zachodzie?
- Sygnalizowano nam, e pokana ilo sowieckich wpyww dewizowych
przekazywana jest do niemieckich bankw - odpar Ebby. - Szefem tej operacji jest kto z
KC, ale jego tosamo pozostaje dla nas zagadk. Kto wydaje rozkazy? Do czego maj by
uyte te pienidze? Te i inne pytania wci czekaj na odpowied.
- Jak rol odgrywa w tym wszystkim Jelcyn? - zapyta jeden z kongresmanw, ktry
do tej pory sucha w milczeniu.
- Jelcyn atakuje Gorbaczowa z innej pozycji - tumaczy Ebby. - Obaj szczerze si
nienawidz, odkd w osiemdziesitym sidmym roku Gorbaczow wyrzuci Jelcyna z
Politbiura; w tamtych czasach nie krytykowao si partii, a Jelcyn popeni fatalny bd,
ignorujc t elazn zasad. Obecnie wystpuje otwarcie przeciw Gorbaczowowi, oskarajc
go o hamowanie reform. Myl, e mona miao powiedzie, i Jelcyn, ktrego Rada
Najwysza wybraa w zeszym roku na prezydenta, widzi siebie jako jedynego nastpc
Gorbaczowa, i podejrzewam, e chtnie by si go pozby, pod warunkiem i sam zajmie jego
miejsce.
- Stajc do walki z przeciwnikami reform, Jelcyn zadziera z KGB, armi i aparatem
partyjnym... - wtrci kto z drugiego koca stou.
- Na brak wrogw nie moe narzeka - przyzna Ebby.
Narada w sali konferencyjnej trwaa jeszcze mniej wicej czterdzieci pi minut, przy
czym czas ten powicono gwnie dyskusji na temat Saddama Husajna. Zastanawiano si
midzy innymi, czy wobec przegranej w Zatoce Perskiej mgby si posun do uycia broni
chemicznej i biologicznej. Okoo poudnia, kiedy spotkanie wreszcie dobiego koca, nawet
najzagorzalsi krytycy Firmy przyznali, e Ebby nie tylko umie trafnie oceni biece
wydarzenia, ale robi te co w jego mocy, by przeksztaci CIA w organizacj, ktra bdzie
zdolna stawi czoo wiatu po zimnej wojnie.
*
- Jak poszo? - zapyta cicho Jack.
- Tak jak to byo do przewidzenia - odpowiedzia Ebby.
- To znaczy?
- To znaczy, e politycy nadal nie rozumiej specyfiki pracy wywiadowczej. Wydaj
na nas dwadziecia osiem miliardw dolarw rocznie w poczuciu, e wyrzucaj te pienidze
w boto, poniewa ich pytania pozostaj bez odpowiedzi.
- Nie doceniaj naszych sukcesw - mrukn z niezadowoleniem Jack.
- Doceniaj - odpar Ebby. - Ale chc, eby nasze przewidywania sprawdzay si w stu
procentach.
Rozmowa toczya si w stowce w Langley, gdzie Manny - od zeszego roku
zastpca dyrektora operacyjnego Firmy - wrcza wanie pamitkowe zote zegarki trzem
zasuonym oficerom, odchodzcym na wczeniejsz emerytur (w rzeczywistoci
przeniesiono ich na inne stanowiska: dwch na punkt nasuchowy w Kamerunie, a trzeciego
na jednoosobow placwk na Wyspach Kanaryjskich). Krzesa i stoy odsunito pod ciany,
eby zrobi miejsce dla setki osb uczestniczcych w ceremonii. Manny, w wieku
czterdziestu czterech lat najmodszy w historii Agencji DD/O, dmuchn w mikrofon, eby
sprawdzi, czy dziaa.
- Przykro nam egna ludzi takich jak wy - zacz. - Johnie, Hanku, Jerry, chc wam
powiedzie w imieniu nas wszystkich tu zebranych, e bdzie nam brakowao nie tylko
waszego dowiadczenia, ale i towarzystwa. Sumujc lata, ktre kady z was powici pracy
w Firmie, otrzymamy siedemdziesit sze lat walki w okopach zimnej wojny... Przyjmijcie
wic te zegarki jako skromny wyraz szacunku i wdzicznoci za dugoletni i chwalebn
sub.
Zagrzmiay burzliwe oklaski.
- Gwno prawda - szepn Jack do Ebbyego. - Ci gocie nigdy nie starali si odnie
sukcesu. Rozbijali si po rnych placwkach, czekajc, a okazja sama wpadnie im w rce.
A nawet wtedy dbali przede wszystkim o wasne tyki.
Do mikrofonu podszed najstarszy z trzech emerytw, korpulentny mczyzna o
krzaczastych, wiecznie nastroszonych brwiach. Na jego twarzy malowa si wyraz goryczy i
uraonej godnoci.
- Pomylaem sobie, e na poegnanie opowiem wam kawa. Jeeli kto dopatrzy si
w nim jakiej aluzji, to ju nie mj problem... - Stojcy obok Manny rzuci mu sposzone
spojrzenie. - No wic podczas spisu ludnoci jeden z ankieterw pojecha do zabitej dechami
wiochy w Tennessee. Puka do pierwszej z brzegu chaupy. Drzwi otwiera mu facet z
dubeltwk. Ankieter wchodzi i widzi w rodku kup luda: kady trzyma strzelb i kufel z
gorza, a pod nogami ptaj si bosonogie dzieciaki. Ankieter pyta, ile osb jest w rodzinie, a
go odpowiada, e dwadziecia dwie. Gwide na palcach i wszyscy si zbiegaj...
Tu i wdzie rozlegy si stumione chichoty, bo niektrzy ju syszeli ten dowcip.
- Ankieter zaczyna ich liczy, ale wychodzi mu tylko dwadziecia jeden. Okazao si,
e brakuje Maego Lukea. Nagle z drewnianego wychodka za chaup dobiega przeraliwy
wrzask. To May Luke wpad do dziury w wygdce. Caa rodzina leci, eby popatrze. Ojciec
wzrusza ramionami i odchodzi. Ankieter nie wierzy wasnym oczom. Dlaczego pan go nie
wycign?! - woa. Eee tam! - odpowiada ojciec. - atwiej zmajstrowa nowego ni
tamtego doczyci.
Poowa zebranych wybuchna miechem. Reszta uniosa lekko brwi. Manny wbi
oczy w podog. Mwca rozejrza si po sali i popatrzy wprost na DCI.
- Ja mu chyba, kurwa... - sykn Jack. Ju postpi krok do przodu, eby zaatwi to po
msku, ale Ebby przytrzyma go za rami.
- Daj spokj, nie kopie si lecego.
- To nie znaczy, e mog sobie...
- Dla nikogo z nas to nie jest atwe, chocia wszyscy wiemy, e bez generalnej czystki
si nie obejdzie... Wyszczerz zby w umiechu, stary, i rb dobr min do zej gry.
Pniej, w zaciszu gabinetu DCI na szstym pitrze, Jack opad ciko na fotel
naprzeciwko biurka, za ktrym usiad Ebby.
- Kto wie, moe i mia troch racji - westchn. - W Kongresie s ludzie, ktrzy
woleliby zacz wszystko od zera ni da nam szans, ebymy posprztali ten burdel po
Caseyu.
- Z kilkoma z nich miaem przyjemno rozmawia dzi rano - doda Ebby.
Jack pochyli si do przodu.
- Duo nad tym mylaem, stary. Walka z kolumbijskimi baronami narkotykowymi,
islamskimi terrorystami czy sowieckimi handlarzami broni to za mao, by usprawiedliwi
wydatek dwudziestu omiu miliardw dolarw rocznie na finansowanie wywiadu. Spjrz na
to z innej strony: jak mamy zwerbowa najlepszych i najsprytniejszych, jeli naszym wrogiem
numer jeden jest Kuba?
- I co? Masz jaki pomys?
- Mam.
Jack wsta i zamkn kopniakiem drzwi. Podszed do okna i usiad na parapecie.
Ebby obrci krzeso, eby siedzie twarz do przyjaciela.
- Wal, Jack.
- Mwiem ci ju o tym, kiedy porwali Anthonyego. Teraz, tak samo jak wtedy,
jestemy w sytuacji bez wyjcia. Nie mamy ruchu. Kongres patrzy nam na rce... Obcili
budet, ograniczyli swobod decyzji prezydenta... Mj Boe, Ebby, za kadym razem, gdy
bierzemy na cel jakiego zagranicznego przywdc, postpujemy wbrew prawu, i to bez
wzgldu na to, czy on te si na nas szykuje, czy nie.
- Pamitam te twoje pomysy... Powiedziaem ci wwczas, e CIA jest na licie
zagroonych gatunkw i dlatego nie bdziemy si w to miesza.
- A ja ci odpowiedziaem - odparowa Jack - e wcale nie musimy. Moglibymy zleci
brudn robot komu innemu...
- Postpilibymy wbrew naszym zasadom...
 - Wemy na przykad Gorbaczowa... Nawet gdybymy wiedzieli, co si wici, nie
moglibymy nic zrobi.
- Nie jestem pewien, czy chc dalej tego sucha...
- Ju syszysz...
- Co przez to rozumiesz?
- Chcesz wiedzie? Prosz bardzo... Wypumy na scen Torritiego. Ezra Ben Ezra
wci stoi na czele Mosadu. Myl, e mona na niego liczy, jeli chodzi o zapewnienie
rodkw koniecznych na sfinansowanie przedsiwzicia, ktre pomoe utrzyma Gorbaczowa
przy wadzy i uatwi rosyjskim ydom emigracj do Izraela.
- Zapewnienie rodkw na sfinansowanie przedsiwzicia... To brzmi tak godnie -
wtrci Ebby sarkastycznie - e a legalnie.
- Te dolary zdeponowane przez Rosjan w niemieckich bankach... Gdybymy mogli
pooy na nich ap, przedsiwzicie mogoby si sfinansowa samo i funkcjonowa bez
wiedzy i nadzoru Kongresu.
- Ju to przerabialimy, Jack. Casey sprzedawa bro Iraczykom, eby wesprze
rebeli contras w Nikaragui. Nie musz ci chyba przypomina, e le to si dla niego
skoczyo.
- My dziaalibymy w ukryciu. Moglibymy stworzy nasz wasn tajn organizacj.
Ebby westchn.
- Posuchaj, Jack, walczylimy w tej samej wojnie, nosimy te same blizny. Ale tym
razem przeholowae. Fakt, e wrg nie ma adnych skrupuw, nie oznacza jeszcze, e Firma
ma postpowa podobnie. Jeli bdziemy dziaa tak jak oni, wygrana stanie si nasz klsk.
Naprawd tego nie rozumiesz?
- Wiem tylko, e cel uwica rodki...
- To pusty slogan, nic wicej... Tu trzeba wszystko rozway. Jaki cel? Jakie rodki? I
czy te rodki istotnie pozwol nam osign cel?
- Musimy si spieszy, Ebby. Jeeli szybko nie zarobimy kilku punktw, rozwi
Firm.
- Trudno - odpar Ebby. - A jeli nadal chcesz ze mn pracowa - doda - to tylko na
moich warunkach. Nie bdzie adnego przedsiwzicia. Przynajmniej dopki ja tu rzdz.
Stoj na stray Firmy. I bardzo powanie traktuj funkcj stranika. Kapujesz, Jack?
- Kapuj, stary. Ale punkt widzenia zaley od punktu siedzenia. By moe powiniene
si przesi.
 2.

PIERCHUSZOWO, PITEK, 19 KWIETNIA 1991

- Mamy niezbite dowody - zapewnia przewodniczcy KGB, Wadimir Kriuczkow -

na to, e agentom amerykaskiego wywiadu udao si przenikn do krgu ludzi z
najbliszego otoczenia Gorbaczowa.
- Podajcie nazwiska - zada z przeciwnego kraca stou minister obrony, marszaek
Dymitr Jazow, ograniczony, nadty odak o szerokiej, misistej twarzy.
Kriuczkowowi nie trzeba byo dwa razy powtarza - wymieni nazwiska piciu osb,
ktrych bliska znajomo z sekretarzem generalnym bya powszechnie znana.
- Najwikszy kretyn by si zorientowa, e Gorbaczow jest manipulowany przez
CIA... To cz amerykaskiego spisku, dcego do osabienia radzieckiej wadzy oraz
sabotau naszej gospodarki i bada naukowych. Chc zniszczy parti, unicestwi komunizm
i wyeliminowa z gry Zwizek Radziecki, jedyn wiatow potg, zdoln przeciwstawi si
arogancji Ameryki.
Wok dugiego ogrodowego stou zgromadzio si osiemnastu mczyzn i jedna
kobieta. Wszyscy z konsternacj suchali tej przemowy, a siedzcy wrd nich Jewgienij
pomyla, e tylu VIP-w naraz widzia ostatnio tylko na ekranie telewizora, kiedy kamera
pokazaa trybuny na szczycie Mauzoleum Lenina w czasie pierwszomajowego pochodu na
placu Czerwonym. Przed poudniem pod okaza drewnian dacz na skraju lecego przy
szosie moajskiej Pierchuszowa zaczy podjeda czarne limuzyny. W oczekiwaniu na
spnialskich towarzystwo sczyo poncz i gawdzio w wielkim salonie, grzejc si przy
rozpalonym niemal do czerwonoci kaflowym piecu. Jaki szeregowy czonek sekretariatu
Politbiura skary si na koszty nauki w ekskluzywnej szwajcarskiej szkole z internatem, a
pozostali kiwali ze zrozumieniem gowami. Kiedy przyby ostatni z zaproszonych goci,
wszyscy woyli palta - resztki niegu ju co prawda stopniay, ale powietrze nadal byo
dosy chodne - i wyszli na zewntrz w obawie, e dom moe by na podsuchu. Gocie
Wadimira Kriuczkowa odnaleli swoje nazwiska na karteczkach i zajli miejsca za
drewnianym stoem, ustawionym w cieniu rozoystych wierkw syberyjskich. Za drzewami
rozciga si trawnik, opadajcy w d do jeziora, na ktrym wanie odbyway si
modzieowe regaty eglarskie. Od czasu do czasu na wzgrze dobiegay okrzyki
lawirujcych midzy bojami sternikw. Na lewo, za ywopotem, mona byo dostrzec
uzbrojonych stranikw, ktrzy patrolowali teren wok daczy, ogrodzonej wysokim potem
pod napiciem.
Siedzca dokadnie naprzeciw Jewgienija Matylda posaa mu przez st
porozumiewawczy umiech, po czym odwrcia si do ma, Pawa Urickiego, i szepna mu
co do ucha. Surowy mczyzna, ktry nie kry si ze sw nienawici do ydw, kiwn
gow i powiedzia do zajmujcego miejsce u szczytu stou Kriuczkowa:
- Wadimirze Aleksandrowiczu, obecno szpiegw CIA w krgach ludzi blisko
zwizanych z Gorbaczowem moe sta si przysowiow kropl, ktra przepeni kielich. Nie
zgadza si z Gorbaczowem tak jak my, potpia go za to, e odwrci si od bratnich pastw
socjalistycznych Europy Wschodniej, krytykowa za oplucie naszej bolszewickiej historii,
wini za pogrenie kraju w chaosie reform i lekcewaenie ich zgubnych dla obywateli
skutkw - to jedno. Ale oskara go, e jest marionetk w rkach CIA i wykonuje za nich
brudn robot, to co innego. Czy przedstawilicie, towarzyszu, te wszystkie zarzuty
sekretarzowi generalnemu?
- Od dawna prbuj go ostrzec - odpar Kriuczkow. - On jednak zawsze mi przerywa i
zmienia temat. Najwyraniej nie chce mnie wysucha... Macha tylko rk, jakby chcia
powiedzie, e nie daje wiary moim informacjom.
- wiadomie lub nie, Gorbaczow zaprzedaje Zwizek Radziecki diabu - oznajmia z
moc Matylda.
- Kraj czeka klska godu - odezwa si z przeciwnego koca stou minister spraw
wewntrznych, Borys Pugo. - W gospodarce zapanowao kompletne bezhoowie. Zakady
pracy nie wywizuj si z realizacji przyjtych zamwie. Z powodu braku surowcw fabryki
zmniejszyy produkcj. Nawet niw w tym roku nie bdzie, bo nie ma czci do traktorw.
- Nasza ukochana ojczyzna schodzi na psy - popar go dowdca si ldowych, genera
Walentyn Wariennikow. - Stawki podatkowe s tak wyrubowane, e nikt nie jest w stanie ich
spaci i utrzyma si w biznesie. Emerytowani robotnicy, ktrzy cae ycie powicili dla
komunizmu, parz obierki z marchwi, bo ze swoich mizernych pensji nie mog sobie
pozwoli nawet na herbat.
M Matyldy uderzy pici w st.
- Wszystkiemu winni s ydzi! - grzmia tubalnym gosem. - Bezkarnie dopuszczaj
si zbrodni na narodzie radzieckim... Naleaoby ich oskary o ludobjstwo!
- Caym sercem zgadzam si z mem - powiedziaa Matylda. - Moim zdaniem trzeba
zakaza emigracji ydw bez zgody powoanego przez nard trybunau, ktry ustali wielko
odszkodowania nalenego pastwu radzieckiemu za koszty, jakie ponioso na ich
wyksztacenie. Tutaj si urodzili i niech im si nie zdaje, e mog wyjecha sobie do Izraela,
kiedy chc...
Gos zabra Fiodor omow, aparatczyk z Ministerstwa Spraw Zagranicznych -
prawnuk zasuonego bolszewika, pierwszego komisarza ludowego sprawiedliwoci po
rewolucji 1917 roku:
- Wszyscy wiedz, e ydowscy architekci tak zaprojektowali plac Puszkina, e nasz
wielki poeta stoi odwrcony plecami do kina Rosja. Symbolika nie usza niczyjej uwagi...
ydzi i syjonici ponosz odpowiedzialno za rozwydrzenie modziey - perorowa dalej
omow, otyy, zwalisty mczyzna o nienobiaej koziej brdce, po ktrej cieka tawa
struka koniaku - za plag muzyki rockowej i narkotykw, za AIDS, za inflacj, brak
ywnoci na rynku i spadek wartoci rubla, za pornografi w telewizji, a nawet za wybuch
reaktora jdrowego w Czernobylu.
Czas pyn, a spiskowcy (jak ich zacz w mylach nazywa Jewgienij) cignli
nieprzerwan litani swoich alw i obaw. Emocje signy zenitu - wszyscy przekrzykiwali
si nawzajem, a Kriuczkow, niczym nauczyciel zmagajcy si z niesfornymi uczniami, musia
kolejno wskazywa, komu udziela gosu.
- Gorbaczow nas oszuka... Wmawia nam, e chce odnowi parti, ale nigdy nie
powiedzia, e ma zamiar j zniszczy.
- Wystawi nas na pomiewisko... Wyszydzono wszystkie instytucje pastwowe...
- Mwi z wasnego dowiadczenia... Wadza stracia zaufanie ludu.
- Skarb pastwa wieci pustkami, w szkatuce pokazao si dno... Rzd regularnie
opnia si z wypat odu i pensji.
- Tym krajem nie da si ju duej rzdzi.
- Musielimy wycofa si z Afganistanu. Gorbaczow upokorzy Armi Radzieck!
- Drastyczne cicia w wydatkach wojskowych i niemono zdobycia kwot, ktre
przewidziano w budecie, postawiy nas w niewygodnej sytuacji w momencie, gdy musimy
stawi czoo Amerykanom po ich stu godzinach triumfu w Zatoce Perskiej.
Kriuczkow rzuci okiem na twarze zebranych i przemwi gosem penym powagi:
- Nasza jedyna nadzieja to ogosi stan wyjtkowy.
- Gorbaczow nigdy si na to nie zgodzi - zauway Pawe Uricki.
- W takim razie - powiedzia Kriuczkow - bdziemy musieli go wyrczy. Ci, ktrzy
s za, niech podnios rk.
Dziewitnacie rk jednomylnie wystrzelio w gr.
Znad jeziora dobiegy krzyki nastolatka, ktrego d przewrcia si do gry dnem.
Pozostae aglwki pospieszyy na pomoc, nadpywajc ze wszystkich stron, by wycign
chopca z wody. Jedna z dziewczt, obserwujca zajcie z brzegu, zawoaa: Maj go... jest
cay!
- Mia chopak szczcie - westchn Pugo. - Ale my, jeeli nasz plan dojdzie do
skutku, nie bdziemy si zbytnio przejmowa tymi, ktrzy wypadn za burt. - Unis
porozumiewawczo brwi.
Przy stole rozlegy si chichoty.
Pniej, kiedy spotkanie dobiego koca, a gocie zaczli powoli odjeda swoimi
limuzynami, Kriuczkow wzi Jewgienija na bok.
- Mamy wsplnego przyjaciela, ktry wyraa si o was w samych superlatywach -
powiedzia. - Wiem, e pracowalicie w centrali, i znam wasze oddanie dla sprawy... W
pewnych krgach stalicie si ju prawdziw legend...
- Speniem tylko swj obowizek, towarzyszu przewodniczcy, nic wicej - odpar
Jewgienij.
Kriuczkow umiechn si melancholijnie.
- Odkd Gorbaczow przej wadz, coraz mniej ludzi uywa sowa towarzysz. -
Poprowadzi Jewgienija do azienki i odkrci do oporu oba krany. - Jeden z naszych, starszy
urzdnik, odpowiedzialny za finanse KC, od lat przekazywa do Niemiec pokane sumy w
dewizach i za porednictwem nabywcy waluty - Devisenbeschaffer, jak mwi Niemcy -
zamienia je na dolary i zoto. Usunicie Gorbaczowa i ogoszenie stanu wyjtkowego to
kosztowna operacja. A jeli nam si powiedzie, trzeba bdzie jak najszybciej zapeni pki w
sklepach alkoholem i ywnoci, przynajmniej w wikszych miastach, aby pokaza, e
jestemy w stanie podwign kraj z chaosu, w jakim pogry go Gorbaczow... Obniymy
ceny podstawowych produktw, a przede wszystkim wdki. Rozelemy te emerytury
ludziom, ktrzy od miesicy nie dostali ani grosza. A do tego niezbdny jest kapita...
- Zaczynam rozumie, czemu zostaem tu zaproszony... - powiedzia Jewgienij.
- Syszaem, e wasz Bank Handlowy Wielkiej Rosji ma filie w Niemczech.
- Dokadnie dwie, dla cisoci. Jedn w Berlinie, drug w Drenie.
- Zapytam wprost... Czy moemy liczy na wasz pomoc, towarzyszu?
Jewgienij energicznie kiwn gow.
- Nie po to przez cae ycie walczyem za komunizm, eby teraz patrze, jak pada na
kolana przed rewizjonist, ktry jest marionetk w rkach naszego gwnego przeciwnika.
Kriuczkow ucisn obiema rkami do Jewgienija i przez chwil spoglda mu
gboko w oczy.
- Ten urzdnik KC, o ktrym wam mwiem, nazywa si Izwolski. Nikoaj Izwolski.
Zapamitajcie to nazwisko. Skontaktuje si z wami za kilka dni. Bdzie poredniczy
pomidzy wami a niemieckim nabywc waluty. Razem zorganizujecie przelew funduszy z
waszego banku. We waciwej chwili udostpnicie je dla naszej sprawy.
- Ciesz si, e wracam do suby, do swoich - powiedzia Jewgienij. - I jestem
dumny, e znw bd chroni Zwizek Radziecki przed tymi, ktrzy chc go znieway.
*
Dzie po spotkaniu w Pierchuszowie Jewgienij wpad na drinka do baru pod nazw
Monolit, prywatnego miejsca spotka nowej elity i wieo upieczonych biznesmenw,
ktrzy wymieniali si tu informacjami i wskazwkami na temat zagranicznych funduszy i cen
akcji na Wall Street. Siedzia peen ponurych myli, wcieky, e znowu si w co wpakowa,
i gowi si, co zrobi z tym fantem - musia przecie jako ostrzec Gorbaczowa - kiedy w
drzwiach stan anemiczny mczyzna z niemal przezroczystymi powiekami i szczk, ktra
wygldaa tak, jakby bya wykonana z biaej porcelany Wydawa si zupenie nie na miejscu
w swojej bistorowej marynarce z szerokimi klapami i workowatych spodniach, ktrych
nogawki wloky si po ziemi; stali bywalcy klubu woleli angielsk flanel, skrojon wedug
woskiej mody. Jewgienij zastanawia si, jak w Homo sovieticus, jak go od razu ochrzci,
przedosta si przez bramki przy wejciu, strzeone przez byych zapanikw. Mczyzna
rozglda si niepewnie, jakby kogo wypatrywa, usiujc dojrze cokolwiek poprzez gsty
dym z papierosw, unoszcy si w sabo owietlonym wntrzu. Spostrzegszy Jewgienija,
siedzcego przy maym stoliku w rogu sali, otworzy usta, jakby wreszcie znalaz osob,
ktrej szuka. Podszed prosto do niego i powiedzia:
- To wy? J.A. Cypin?
- To zaley, kto pyta.
- Nazywam si Izwolski, Nikoaj Izwolski.
Mody fotograf, zatrudniony w klubie, uchwyci spojrzenie Jewgienija i pomacha w
powietrzu albumem ze zdjciami Sharon Stone, Roberta De Niro i Luciana Pavarottiego.
- Innym razem, Borys! - odkrzykn Jewgienij i wskaza Izwolskiemu wolne krzeso. -
Czego si pan napije? - zapyta.
- Nie bior wdki do ust - oznajmi Homo sovieticus z nieskrywan satysfakcj;
abstynencja najwyraniej dawaa mu poczucie moralnej wyszoci nad innymi. - Moe
szklank herbaty...
Jewgienij skin na kelnera i bezgonie wypowiedzia sowo czaj, po czym zwrci
si do Izwolskiego.
- Powiedziano mi, e pracujecie w Komitecie Centralnym...
 - Musimy by ostroni. ciany maj uszy... w tym klubie podobno a roi si od
pluskiew. Pewna wana osobisto polecia mi skontaktowa si z wami...
Przed Izwolskim postawiono filiank herbaty i chisk miseczk z kostkami cukru.
Zgarn do kieszeni gar kostek i pochyli si, eby podmucha na herbat.
- Kazano mi - cign, ciszajc gos i nerwowo brzczc yeczk w filiance -
powiadomi was, i w cigu najbliszych miesicy pewien niemiecki nacjonalista bdzie
przekazywa do waszego banku w Drenie pokane kwoty w dolarach amerykaskich.
Podobnie jak wielu z nas, jest patriot, ktry powici cae ycie na walk z wielkim
szatanem... z midzynarodowym ydostwem.
- Jak si nazywa?
- Dla was po prostu Devisenbeschaffer, nabywca waluty.
- Skoro powierzacie mi swoje pienidze, powinnicie ufa we wszystkim. Po co te
tajemnice?
- To nie jest kwestia zaufania, towarzyszu Cypin. To kwestia bezpieczestwa.
Jewgienij przyj to profesjonalnym, jak mia nadziej, skinieniem gowy.
Izwolski wyj z kieszonki na piersi dugopis i zapisa co na serwetce.
- To prywatny numer telefonu, z automatyczn sekretark, ktr odsuchuj
codziennie. Wystarczy zostawi jak niewinn wiadomo... na przykad ebym obejrza
pewien program w telewizji... a ja rozpoznam was po gosie i sam si z wami skontaktuj. Na
razie otwrzcie w waszym banku w Drenie rachunek na swoje nazwisko, a numer przekacie
mnie. Dam wam zna za kadym razem, gdy zechcemy dokona wpaty, a wtedy wy
przelejecie ca sum do moskiewskiej filii banku.
Izwolski podnis filiank do ust i ostronie sprawdzi temperatur herbaty.
Doszedszy do wniosku, e jest wystarczajco chodna, wypi wszystko duszkiem, jakby
chcia ugasi drczce go pragnienie.
- Dzikuj za gocinno, towarzyszu Cypin - powiedzia Homo sovieticus, po czym
wsta i odszed bez sowa poegnania.
*
Leo Kritzky sucha uwanie, kiedy Jewgienij opowiada mu o odwiedzinach u
Dziadka w klinice, o hale, ktre byo znakiem rozpoznawczym jakiej tajemniczej grupy,
majcej przystpi do ostatecznej rozgrywki, wreszcie o spotkaniu ze spiskowcami na
daczy w Pierchuszowie.
- Z pocztku nie braem Dziadka powanie - przyzna Jewgienij. - Mylaem, e
bredzi. Ta jego gadka o ydach, czystce i zaczynaniu od nowa... Myliem si jednak. Jego
ycie wisi na wosku... czy raczej na rurce kroplwki... a on ukada plany!
Leo gwizdn przez zby.
- To prawdziwa bomba...
Poprzedniego dnia Jewgienij zadzwoni do Leo z budki telefonicznej, eby umwi
si na spotkanie.
- Mgbym t wiadomo narysowa kred na drzwiach windy naszym szyfrem z gry
w kko i krzyyk - zachichota konspiracyjnie - ale nie chc traci czasu. Musz si z tob
zobaczy jutro. Jeli to moliwe, z samego rana.
Na wspomnienie dawnego szyfru, ktrym porozumiewali si w Waszyngtonie,
Kritzkyego ogarno zagadkowe uczucie, i oto powraca do swego poprzedniego wcielenia,
do czasw, gdy nieustanny lk przed wpadk dodawa wszystkim codziennym czynnociom
dreszczyku emocji, posmaku przygody, ktrego tak bardzo brakowao mu w Moskwie. Bez
wahania zgodzi si na spotkanie. Jewgienij poda godzin i powiedzia, e wyruszy spod
Grobu Nieznanego onierza przy kremlowskim murze, kierujc si na poudnie. Leo
domyli si od razu, dlaczego Jewgienij woli zobaczy si z nim na miecie - chce mie
pewno, e nikt nie nagra ich rozmowy.
Szli wzdu straganw z kwiatami. Po drodze minli grup angielskich turystw,
suchajcych w skupieniu przewodnika z Inturistu, ktry opowiada im o tym, jak to car Iwan
IV, zwany Gronym, zamordowa wasnego syna i dziedzica oraz kilka ze swych siedmiu
on. Fajny go! - zaartowa jeden z turystw. Nie bardzo pana rozumiem - odpar
zdumiony przewodnik.
- Co o tym mylisz? - zapyta Leo, kiedy znw mogli rozmawia spokojnie.
- Zjazd w Pierchuszowie to nie kko dyskusyjne - powiedzia Jewgienij. - Kriuczkow
spiskuje, eby przej wadz. To skrupulatny czowiek, systematycznie zaciska ptl wok
szyi Gorbaczowa.
- Ta twoja lista spiskowcw to istne who is who krgu zaufanych ludzi Gorbaczowa.
Minister obrony Jazow, magnat prasowy Uricki, minister spraw wewntrznych Pugo,
dowdca si ldowych Wariennikow, omow z Ministerstwa Spraw Zagranicznych,
przewodniczcy Rady Najwyszej ukianow, premier Pawow...
- Nie zapominaj o Jewgieniju Cypinie - wtrci Jewgienij, umiechajc si z
zaenowaniem.
- I chc posuy si twoim bankiem, eby sfinansowa swj pucz...
- ...i zapeni puste pki w sklepach, i wypaci zalege emerytury. S diablo sprytni.
Jeeli uda im si przej wadz niewielkim kosztem i bez rozlewu krwi, jeeli zdoaj
zamydli ludziom oczy, to prawdopodobnie ujdzie im to na sucho.
Leo spojrza na przyjaciela.
- Po ktrej jestemy stronie? - zapyta partem.
Jewgienij umiechn si ponuro.
- Nic si nie zmienio. Jestemy po stronie tych, ktrzy krzewi szczodro i geniusz
ludzkiego ducha, jestemy przeciw nacjonalistom i antysemitom, przeciw siom, stojcym na
drodze demokratycznych reform w Rosji. Krtko mwic, jestemy po stronie Gorbaczowa.
- Co mam zrobi?
Jewgienij chwyci Leo za rami.
- Moliwe, e wzili mnie pod obserwacj... Na spotkaniu w Pierchuszowie by
obecny Jurij Suchanow, prawa rka Kriuczkowa i szef Dziewitego Zarzdu Gwnego KGB,
odpowiedzialnego za bezpieczestwo Gorbaczowa. W Dziewitym Zarzdzie roi si od
wtyczek. Mj telefon moe by na podsuchu, moi pracownicy pewnie ju na mnie donosz...
Leo poj, do czego zmierza ta rozmowa.
- Dawniej ty bye moim kontaktem. Chcesz zamieni si rolami? Chcesz, ebym
teraz ja by twoim kontaktem?
- Masz wicej swobody...
- Przecie nawet w tej chwili kto moe nas ledzi - powiedzia Leo.
- Nie sdz, eby kto dotar za mn a tutaj. Zastosowaem kilka zawodowych
sztuczek. Nie bj si, wiem, jak zgubi ogon.
- Dobra. Zamy, e mam wicej swobody...
- Zacznijmy od tego, e przekaesz kumplom z CIA wszystko, co tu ode mnie
usyszae: raport ze zjazdu w Pierchuszowie, nazwiska uczestnikw....
- Nie jestem ci do tego potrzebny. Wylij anonim do moskiewskiej placwki Firmy.
- Nie zapominaj, e placwka moe by infiltrowana przez KGB. Jeli Amerykanie
zaczn dyskutowa o tej sprawie, a ich uwagi zostan wychwycone przez mikrofony, KGB
moe metod eliminacji trafi do mnie. Nie, kto powinien przekaza t histori bezporednio
do Waszyngtonu, najlepiej od razu do kogo na samej grze. Logicznie biorc, tym kim
powiniene by ty. Tobie uwierz, Leo. A jeeli nie, to moe przekonaj Gorbaczowa, eby tu
troch posprzta i aresztowa spiskowcw. CIA ma due moliwoci. Moe nawet udaremni
pucz.
Leo podrapa si w ucho, rozwaajc propozycj Jewgienija.
- Oczywicie nie moesz zdradzi, skd masz te informacje - doda Jewgienij. -
Powiedz im, e masz kreta wewntrz spisku.
 - Zamy, e si zgadzam. Ale ty swoj drog powiniene sam sprbowa dotrze do
Gorbaczowa...
- Wyprzedzam ci o krok, Leo. Znam kogo, komu mog zaufa. Ta... osoba jest w
bliskich stosunkach z Jelcynem. Zobacz, moe co wskram.
Przystanli i przez chwil mierzyli si wzrokiem.
- Mylaem, e gra skoczona - powiedzia Leo.
- Ta gra nigdy si nie koczy - odpar Jewgienij.
- Bd ostrony, na mio bosk.
Jewgienij kiwn gow.
- Gupio by byo przetrwa Ameryk, a da si zaatwi w Rosji.
Leo przytakn.
- Faktycznie, gupio. Ironia losu...
*
Audytorium - pena przecigw hala fabryczna, w ktrej robotnicy usypiali niegdy na
obowizkowych pogadankach na temat wyszoci dyktatury proletariatu i radzieckiego
ustroju nad reszt wiata - wypchane byo po brzegi studentami. Jedni siedzieli po turecku na
pododze, inni podpierali ciany. Na niskim podium, owietlonym pojedyncz arwk, staa
wysoka, szczupa kobieta o zasadniczym wyrazie twarzy i krtko ostrzyonych ciemnych
wosach i z zapaem przemawiaa do mikrofonu. Jej cichy, melodyjny gos sprawia, e nie
wygldaa na swoje pidziesit dziewi lat. Z icie oratorsk swad, umiejtnie dozujc
napicie, potrafia skupi na sobie uwag suchaczy.
- W tysic dziewiset pidziesitym szstym roku, kiedy usyszeli o mojej
prywatnej kartotece - mwia - kiedy odkryli, e zbieraam nazwiska ofiar Stalina, zacignli
mnie do dusznego pokoju na ubiance i owiadczyli, e czeka mnie wizienie... albo co
jeszcze gorszego. To byo w roku pidziesitym szstym. Potem dowiedziaam si, e
zostaam zakwalifikowana jako SNE. Nie uwierzycie, ale poczuam dum... Z punktu
widzenia komunistycznego reimu jestem spoecznie niebezpiecznym elementem.
Dlaczego? Bo mj projekt udokumentowania zbrodni Stalina... mam obecnie ponad dwiecie
dwadziecia pi tysicy fiszek, a to i tak tylko wierzchoek gry lodowej... grozi
zwrceniem historii jej prawowitemu wacicielowi, czyli narodowi. Kiedy komunici strac
wadz nad histori, ich partia... pozwol tu sobie zacytowa Trockiego... znajdzie si na
mietniku historii.
Na sali rozlegy si brawa. Ci, co siedzieli na skadanych krzesach, zacili tupa w
podog. Gdy wrzawa ucicha, kobieta podja przerwany wtek - Michai Gorbaczow chce
nam zwrci nasz histori - zadanie nieatwe, jeli wzi pod uwag, e my, Rosjanie, nigdy
nie dowiadczylimy reformacji, renesansu, owiecenia... Odkd w tysic dziewiset
osiemdziesitym pitym roku Gorbaczow obj wadz, w telewizji zaczto nadawa filmy
dokumentalne o brutalnej stalinowskiej kolektywizacji rolnictwa, o okrutnych czystkach w
poowie lat trzydziestych i o milionach bezimiennych obywateli, skazanych bez prawa do
uczciwego procesu, zesanych do guagw na Koymie, w Workucie i Kazachstanie lub
zamordowanych strzaem w ty gowy.
Przerwaa, eby wypi yk wody. W wielkiej hali zapanowaa gucha cisza. Kobieta
odstawia szklank i powidszy wzrokiem po twarzach suchaczy, mwia dalej, jeszcze
ciszej. Niektrzy pochylali si do przodu, eby nie uroni ani jednego sowa.
- To jasna strona rzdw Gorbaczowa. Ale jest i ciemna. Wzorem tylu innych
reformatorw Michai Siergiejewicz lka si doprowadzi dzieo do koca, do ostatniego
centymetra, jak mawia Soenicyn; nie starcza mu odwagi, by pody za logik faktw,
zdrowym rozsdkiem i obiektywn ocen historii. Gorbaczow utrzymuje, e Stalin by
jedynie aberracj... dewiacj... leninizmu. Czepucha! Bzdura! Kiedy wreszcie zrozumiemy, e
Lenin by geniuszem terroru pastwowego? W tysic dziewiset osiemnastym, kiedy
bolszewicy przegrali wybory, rozwiza demokratycznie wybrane Zgromadzenie
Konstytucyjne. W tysic dziewiset dwudziestym pierwszym przystpi do systematycznej
likwidacji swoich przeciwnikw, najpierw poza parti, a pniej take w jej szeregach.
Stworzony przez niego, a udoskonalony pniej przez Stalina, bezwzgldny system rzdw,
skrywajcy si za eufemistycznym sofizmatem dyktatura proletariatu, mia tylko jeden cel:
stamszenie wszelkiego sprzeciwu i fizyczn eliminacj opozycji. - Jej gos brzmia teraz tak
cicho, e suchacze bali si odetchn. - Ten system katowa winiw tak okrutnie, e nie
byli w stanie dowlec si o wasnych siach przed pluton egzekucyjny. Ten system zama lew
rk Meyerholda, zmuszajc go, by podpisa zeznania praw. Ten system zesa na skuty
lodem Sybir poet Osipa Mandelsztama, ktry dopuci si zbrodni obrazy majestatu, gdy
mia napisa i odczyta na gos wiersz o Stalinie, niebdcy panegirykiem na jego cze. Ten
system zamordowa moich rodzicw, a potem pozby si ich zwok, wywoc je do
krematorium w monastyrze Doskim, razem z dziewiciuset dziewidziesiciu omiu
ciaami innych skazacw, straconych tego samego dnia. Ludzie mwi, e na otaczajcych
monastyr polach czsto wida psy, walczce o wygrzebane z ziemi ludzkie koci. -
Przymkna powieki, prbujc opanowa wzruszenie. - Nigdy nie udao mi si dotrze do
spiecchran, pilnie strzeonych pek w pastwowych archiwach, gdzie przechowywane s
tajne dokumenty. Ale mam powody sdzi, e znajduje si tam okoo szesnastu milionw akt,
dotyczcych aresztowa i egzekucji. Soenicyn szacuje liczb ofiar na blisko szedziesit
milionw... szstka i siedem zer, cigncych si niczym ogon przedpotopowego gada...
szedziesit milionw istnie ludzkich, unicestwionych przez stalinizm.
Umiechna si z wysikiem.
- Czeka nas duo pracy, przyjaciele...
Gromkie brawa poprzedzia chwila kompletnej ciszy. Kobieta cofna si nieco,
zaskoczona entuzjastycznymi owacjami. Ludzie zerwali si z miejsc i otoczyli j ciasno,
zadajc setki pyta. Spotkanie przecigao si i byo ju dobrze po jedenastej, kiedy zacza
zbiera notatki, chowajc je do podniszczonej plastikowej teczki. Wtedy z mroku,
zalegajcego w opustoszaej hali, wynurzy si Jewgienij. Podniosa gow, w oczekiwaniu na
kolejne pytanie, i zamara.
- Wybacz, e zjawiam si tak nagle... - Jewgienij przekn gono lin i zacz od
nowa. - Jeeli zgodzisz si ze mn porozmawia, przekonasz si, e nie mogem ci tego
powiedzie przez telefon... To byoby zbyt niebezpieczne. Dlatego pozwoliem sobie...
- Ile to lat mino? - zapytaa ochrypym szeptem.
- To byo wczoraj - odpar Jewgienij gosem nabrzmiaym wzruszeniem. - Drzemaem
pod drzewem w ogrodzie na daczy ojca w Pieriediekinie. Obudzia mnie... twj gos jest
dzi tak samo melodyjny jak wwczas... obudzia mnie, mwic t nazbyt poprawn, szkoln
angielszczyzn: Tak bardzo nie lubi lata. Spytaa, co sdz o ksikach Hemingwaya i
Fitzgeralda.
Wspi si na najwyszy stopie podestu i stan tu przy niej. Cofna si,
oniemielona jego natarczywym spojrzeniem.
- Znw mi zapierasz dech w piersi, Jewgieniju Aleksandrowiczu - wyznaa. - Dawno
przyjechae?
- Wrciem sze lat temu.
- Dlaczego nie odezwae si wczeniej?
- Kiedy rozmawialimy ostatnim razem... Pamitasz? Zadzwoniem do ciebie z
budki... Daa mi wyranie do zrozumienia, e bdzie lepiej, przynajmniej dla ciebie, jeli si
wicej nie spotkamy.
- A co takiego si wydarzyo, e postanowie zama ten zakaz?
- Czytaem o tobie w gazetach, widziaem w telewizji wywiad z tob i Sacharowem, w
programie Wzgliad... Wiem, e jeste blisko Jelcyna, pracujesz z nim... dlatego przyszedem.
Mam dla niego wan informacj. Chciabym, eby przekazaa j Gorbaczowowi.
Do hali zajrza dozorca i zawoa:
 - Gospodina Lebowitz, ju noc... Musz zamyka.
- Prosz... - nalega Jewgienij. - Na ulicy zaparkowaem samochd. Pozwl, e zabior
ci gdzie, gdzie bdziemy mogli spokojnie pogada. Obiecuj, e nie poaujesz. Od tego,
czy zechcesz mnie wysucha, zaley los Gorbaczowa i rosyjskiej demokracji.
Azalia Izanowna nieznacznie kiwna gow.
- Pojad z tob.
*
Pnoc ju dawno mina, a wci nie zanosio si na to, aby dyskusja w Worobieju,
kawiarni na Worobjowych Grach (ostatnio mieszkacy przywrcili Wzgrzom
Leninowskim ich przedrewolucyjn nazw), usytuowanej u stp wzniesienia, na ktrym sta
budynek Uniwersytetu omonosowa, miaa szybko dobiec koca.
- Systemy kapitalistyczne byway przeksztacane w systemy socjalistyczne, ale nie
odwrotnie - przekonywa powany mody czowiek z dugimi bokobrodami i skp, rzadk
brdk. - Nie znajdziemy tego w adnym podrczniku i dlatego powinnimy dziaa bardzo
ostronie.
- My napiszemy taki podrcznik - upieraa si siedzca naprzeciw niego dziewczyna.
- To jak pywanie w jeziorze - tumaczya inna. - Mona zanurza si powoli albo od
razu skoczy na gbok wod. Wtedy nie czuje si zimna.
- Ludzie, ktrzy skacz do lodowatej wody, umieraj na zawa serca - zauway
chopak w okularach o grubych szkach.
- Jak socjalizm umrze na zawa serca - zaartowa ten z brdk - to mona mu zrobi
sztuczne oddychanie. Kto zgasza si na ochotnika?
- Ja na pewno nie - odpary dziewczyny zgodnym chrem.
- Jeszcze raz kawa dla wszystkich! - zawoa chopak do kelnera, czytajcego za lad
podniszczony egzemplarz Newsweeka.
- Pi po amerykasku! - krzykn kelner do bufetowej.
Przy maym stoliku pod oknem Aza medytowaa nad tym, co powiedzia jej przed
chwil Jewgienij. Mimo pnej pory na ulicy panowa spory ruch, a gardowy pomruk
silnikw brzmia w uszach kawiarnianych goci niby zgiekliwy lament zmczonego miasta.
- Jeste pewien, e widziae wrd nich Jazowa? - spytaa. - To rzeczywicie cios w
plecy. Bez Gorbaczowa Jazow byby nikim...
- Na sto procent. Znam go ze zdj w gazetach. Zreszt raz czy dwa kto zwrci si
do niego per panie ministrze.
- A Oleg Bakanow, szef kompleksu wojskowo-przemysowego? A Oleg Szenin z
Politbiura?
- Bakanow sam mi si przedstawi, jeszcze zanim siedlimy przy stole. To on wskaza
mi Szenina.
Aza powtrnie przeczytaa list nazwisk, ktre zapisaa na odwrotnej stronie koperty.
- To przeraajce. Oczywicie wiedzielimy, e bd kopoty. Kriuczkow i jego
poplecznicy z KGB nie ukrywali tego, co myl o Gorbaczowie. Ale nie przypuszczalimy, e
spisek przycignie tak wielu wpywowych ludzi. - Podniosa wzrok i przyjrzaa si uwanie
Jewgienijowi, jakby zobaczya go po raz pierwszy. - Ufaj ci...
- Pracowaem dla KGB za granic. Zakadaj, e kady, kto by kiedy zwizany z
KGB, musi opowiada si za przywrceniem starego porzdku. Poza tym lwia cz
wacicieli prywatnych bankw to gangsterzy, ktrymi kieruje wycznie chciwo, a nie
jakie polityczne sentymenty. Spiskowcy potrzebuj kogo, komu mogliby zaufa i powierzy
swoje pienidze. Kto poleci im mnie...
- Kto?
- Mj mistrz, ywa legenda KGB. Jego nazwisko nic ci nie powie...
- Jeste odwanym czowiekiem, Jewgieniju Aleksandrowiczu. Wiele ryzykujesz,
przychodzc z tym do mnie. Gdyby to odkryli...
- Dlatego nie chc, eby ktokolwiek, z Borysem Jelcynem na czele, dowiedzia si,
skd masz te informacje.
- Bez podania rda informacja traci na wiarygodnoci.
- Powiedz mu, e wiesz to od kogo, kogo znasz od dawna... kogo, komu ufasz bez
zastrzee. - Jewgienij umiechn si. - Czy moesz mi jeszcze zaufa, Azo? Po tym, jak ci
oszukaem?
Przez chwil zastanawiaa si nad odpowiedzi. Wreszcie niechtnie kiwna gow.
- Od samego pocztku najpierw dawae mi nadziej, a potem j odbierae... Zawsze
tak byo. Boj si, e znowu mnie zawiedziesz, ale...
- Ale...
- Znasz amerykaski tytu ksiki Nadiedy Mandelsztam o jej mu, Osipie? Hope
against Hope - nadzieja wbrew wszelkiej nadziei53. Gdybym miaa napisa ksik o moim
yciu, tak wanie bym j zatytuowaa. Jestem uzaleniona od nadziei.
Jewgienij zerkn na rachunek i zacz odlicza ruble.
- Nie odwioz ci do domu. Nie moemy ryzykowa, e nas kto razem zobaczy.

53
Tytu polski (w przekadzie Andrzeja Drawicza): Nadzieja w beznadziei.
Pamitasz, jak si umwilimy?
- Zadzwonisz do mnie i poprosisz kogo do telefonu. W nazwisku, tej osoby bdzie
litera z. Odpowiem, e to pomyka. Dokadnie godzin i pitnacie minut po twoim
telefonie pjd w kierunku zachodnim pnocn stron Nowego Arbatu. W pewnym
momencie zatrzyma si przede mn samochd, biorcy pasaerw na ebka. Kierowca opuci
szyb i zapyta, czy mnie gdzie podrzuci. Chwilk potargujemy si o cen. Potem wsid.
Tym takswkarzem bdziesz ty.
- Za kadym razem bdziemy kontaktowa si w inny sposb. Musimy zmienia haso
i miejsce spotka.
- Widz, e masz dowiadczenie w tych sprawach.
- Mona powiedzie, e jestem mistrzem.
- S w twojej duszy zakamarki, Jewgieniju Aleksandrowiczu, ktrych jeszcze nie
zwiedziam - powiedziaa Aza, lecz widzc, i rozmowa przybiera zbyt grnolotne tony,
sprbowaa nieco rozadowa atmosfer. - Zao si, e dziewczyny gubiy za tob oczy,
kiedy bye mody.
- W dziecistwie nigdy nie miaem przyjaciki od serca, jeeli o to ci chodzi.
- Ja nigdy nie miaam dziecistwa.
- Moe kiedy si to wszystko skoczy...
Zarumienia si i uniosa rk, aby powstrzyma jego dalsze sowa.
Umiechn si.
- Tak samo jak ty mam nadziej wbrew wszelkiej nadziei.
*
Borys Jelcyn, ciki, przysadzisty mczyzna o mocnej szczce i burzy siwiejcych
wosw, by w swoim ywiole - lubi udziela wywiadw, poniewa mg wtedy mwi na
swj ulubiony temat: o sobie.
- Pierwsza rzecz, o jak pytaj mnie zawsze dziennikarze - opowiada ze swad
londyskiej reporterce, utkwiwszy w ni stalowe spojrzenie - to jak straciem palce. -
Podnis lew do i kilka razy poruszy kikutami dwch palcw, maego i serdecznego. - To
byo w tysic dziewiset czterdziestym drugim roku, kiedy miaem jedenacie lat - cign. -
Razem z grup przyjaci przekopaem si pod drutem kolczastym i wamaem do kocioa, w
ktrym skadowano amunicj. Natrafilimy na drewnian skrzyni z granatami, wzilimy po
kilka i ucieklimy do lasu, a ja, jak ostatni idiota, prbowaem otworzy jeden motkiem, eby
zobaczy, co jest w rodku. Granat oczywicie wybuchn, ranic mnie w rk. Kiedy wdaa
si gangrena, lekarze musieli amputowa mi dwa palce.
 Mwi po rosyjsku, szybko i niewyranie, wic brytyjska reporterka nie wszystko
zrozumiaa.
- Dlaczego chcia otworzy ten granat? - spytaa Az, ktra biegle znaa angielski i
czsto penia rol nieoficjalnej tumaczki Jelcyna.
- eby zobaczy, co jest w rodku - odpara.
- Tak mi si wydawao, ale pomylaam, e si przesyszaam, bo to zbyt gupie... Czy
ta historia o paskim chrzcie jest prawdziwa? - zwrcia si ponownie do Jelcyna.
Jelcyn, siedzcy za ogromnym biurkiem w swoim gabinecie na drugim pitrze Biaego
Domu, masywnego gmachu rosyjskiego parlamentu nad rzek Moskw, rzuci w kierunku
Azy zdumione spojrzenie; wida byo, e nie zrozumia reporterki mwicej po rosyjsku z
silnym angielskimi akcentem. Kiedy Aza powtrzya mu pytanie, rozemia si w gos.
- To prawda, e zostaem ochrzczony - powiedzia. - Pop by tak pijany, e upuci
mnie do chrzcielnicy z wod wicon. - Jelcyn unis lekko butelk wdki, czstujc
dziennikark, a gdy ta potrzsna przeczco gow, napeni wasny kieliszek i jednym
haustem wychyli zawarto do dna. - Rodzice wycignli mnie i wysuszyli, a pop
powiedzia: Jeli to przeyje, przeyje wszystko. Nadaj mu imi Borys.
Wywiad cign si jeszcze przez p godziny. Jelcyn opowiada o swoim
dziecistwie, spdzonym w wiosce pod Swierdowskiem (Spalimy w szecioro w jednej
izbie, razem z koz), o tym, jak rozpocz karier partyjnego aparatczyka i jak zosta
komisarzem obwodu swierdowskiego, a potem pierwszym sekretarzem Komitetu
Moskiewskiego. Nastpnie zacz mwi o swoim konflikcie z Gorbaczowem i o tym, jak
trzy lata temu ich drogi ostatecznie si rozeszy.
- Wrciem wanie z Ameryki - opowiada - gdzie zabrali mnie do supermarketu sieci
Safeway. Kompletnie oszoomiony chodziem midzy niekoczcymi si rzdami pek,
zawalonych pod sufit najrniejszymi towarami, i nie wierzyem wasnym oczom. Nie
wstydz si przyzna, e si wtedy rozpakaem. Nagle uprzytomniem sobie klsk caej
naszej szczytnej ideologii, ktra nawet nie zdoaa zapeni pek w sklepach... Przypominam,
e pieriestrojka dopiero si zaczynaa, a partia wci staa ponad wszelk krytyk.
Sprzeniewierzyem si tej zasadzie, ostro krytykujc parti na posiedzeniu KC...
Powiedziaem, e si mylilimy, podwayem sens reform Gorbaczowa, przekonywaem, e
powinnimy ustpi i przekaza wadz zbiorowemu ciau, stworzonemu z przywdcw
wszystkich republik zwizkowych. Gorbaczow a zsinia ze zoci. Dla mnie to by pocztek
koca naszej wsppracy. Wyrzuci mnie z Komitetu Centralnego i z Politbiura. Wszyscy moi
przyjaciele wyczuli pismo nosem i opucili mnie... zostaem sam. Wyznam pani, e
przeyem wtedy zaamanie nerwowe. Ocalia mnie rodzina. ona i obydwie crki, Lena i
Tania, zachcay, ebym stan do walki o to, w co wierzyem. Miay racj. W zeszym roku
zostaem najpierw czonkiem, a potem przewodniczcym Rady Najwyszej Federacji
Rosyjskiej.
Londyska reporterka robia dokadne notatki, mimo to raz jeszcze skonsultowaa
pewne szczegy z Az. Jelcyn, bez marynarki, zerkn na zegarek. Reporterka,
zrozumiawszy aluzj, wstaa i podzikowaa mu za to, e zechcia powici jej godzin
swego cennego czasu. Aza odprowadzia j do drzwi, a potem zapytaa Jelcyna:
- Borysie Nikoajewiczu, czy mog zaproponowa panu spacer?
Domyli si, e chce z nim porozmawia na jaki delikatny temat.
Jego gabinet by co tydzie starannie sprawdzany na okoliczno ewentualnego
podsuchu, ale ludzie, ktrzy tym si zajmowali, pracowali dla KGB Kriuczkowa, w zwizku
z czym najblisi wsppracownicy Jelcyna przyzwyczaili si prowadzi wszystkie poufne
rozmowy na otwartym dziedzicu Biaego Domu. Przewodniczcy narzuci na ramiona
marynark i oboje z Az zeszli schodkami przeciwpoarowymi do wyjcia ewakuacyjnego, a
potem na podwrze. Termometr przy drzwiach wskazywa niezbicie, e zima wreszcie
ustpia, ale po kilku godzinach, spdzonych w ciepym pokoju, powietrze na zewntrz
zdawao si ostre i chodne. Jelcyn zapi marynark i postawi konierz; Aza otulia si
ciepym uzbeckim szalem.
- No wic sucham, co chcecie mi powiedzie? - zapyta Jelcyn.
- Tak si skada, e jeden z moich znajomych pracowa kiedy dla KGB. Przez wiele
lat przebywa za granic. Od pewnego czasu prowadzi wasny biznes. Wiedzie mu si
znakomicie, jedno pasmo sukcesw... Niedawno otworzy wasny bank. Pewnego dnia ona
Pawa Urickiego zaprosia go na tajne zebranie, ktre odbyo si na daczy w Pierchuszowie.
Jelcyn od lat z upodobaniem gromadzi rozmaite bahe i z pozoru zbdne informacje
na temat swoich bliszych i dalszych znajomych: imiona ich dzieci, daty lubw i urodzin,
adresy domkw letniskowych.
- Kriuczkow ma dacz w Pierchuszowie - przypomnia sobie od razu.
Aza moliwie najwierniej powtrzya mu sowa Jewgienija. Wyja kopert i
przeczytaa list uczestnikw spotkania. Zacytowaa wypowied Kriuczkowa: Jeli
Gorbaczow nie zechce wyrazi zgody na wprowadzenie stanu wyjtkowego, bdziemy
musieli go wyrczy, i dodaa, e wszyscy z entuzjazmem przyjli t propozycj.
Jelcyn przystan i spojrza w niebo, jakby chcia tam wyczyta przyszo. Niebo nad
Moskw byo, jak zwykle, zacignite; cikie, szare chmury wisiay nad miastem od tak
dawna, e ludzie zapomnieli, jak wyglda soce.
- Kto jest tym starym znajomym? - zapyta Az, wci patrzc w gr.
- Nie wolno mi ujawni jego tosamoci. Prosi was, abycie nikomu nie zdradzili, e o
wszystkim dowiedzielicie si ode mnie.
- Zgoda, przeka to Gorbaczowowi, ale jeli nie bd mg poda rda informacji,
znowu posdzi mnie o prb wbicia klina pomidzy niego a partyjnych lojalistw.
- Ale wy mi wierzycie, Borysie Nikoajewiczu? - powiedziaa Aza.
Jelcyn skin gow.
- Szczerze mwic, jestem zdumiony iloci i jakoci, e si tak wyra, ludzi
popierajcych pucz, jednak ani przez chwil nie wtpiem, e Kriuczkow sprbuje usun
Gorbaczowa przy pierwszej lepszej okazji. Pamitajcie, e interwencja Armii Radzieckiej w
Budapeszcie w pidziesitym szstym i w Pradze w szedziesitym smym to jego robota.
Teraz te na pewno rozumuje po staremu. Zdaje mu si, e jak tupnie nog, din sam wskoczy
z powrotem do butelki. - Westchn. - Chopi z mojej rodzinnej wsi mawiali, e s owoce,
ktre gnij, zanim dojrzej. Kiedy podrosem, zrozumiaem, e z ludmi bywa podobnie.
Kriuczkow jest najlepszym tego przykadem. Nie obawiajcie si, nie zdradz was przed
Gorbaczowem, ale, prosz, nie tracie kontaktu z tym starym znajomym. Przenikn do
samego serca spisku i w najbliszym czasie jego wsppraca moe okaza si nieoceniona.
*
Przemwienia, ktre zwykle miay miejsce po kolacji, cigny si bez koca;
radzieccy biurokraci, wzmocnieni alkoholem, dawali si ponie emocjom. A uczuciem, ktre
owadno nimi na Kremlu podczas pastwowej kolacji na cze Walentyny Wadimirowny
Tierieszkowej, pierwszej kobiety w kosmosie, bya nostalgia. Nostalgia - jeli czyta midzy
wierszami - za czasami, gdy Zwizek Radziecki trzyma w szachu Stany Zjednoczone; gdy
fabryki wykonyway plan ponad norm; gdy biurokraci, kierujcy centralnym rozdawnictwem
dbr, yli jak lordowie.
- Walentyna Wadimirowna - zagai szef agencji kosmicznej, ocierajc chusteczk
krople potu, poyskujce na jego czole - pokazaa caemu wiatu, czego potrafi dokona:
radziecka odwaga, radziecka technologia i radziecka ideologia, sprzymierzone w subie
podboju kosmosu. Za naszego gocia honorowego, Walentyn Wadimirown Tierieszkow! -
zawoa.
Wok ustawionych w podkow stow zaszuray krzesa - gocie zerwali si z miejsc,
unoszc w gr kieliszki.
- Za Walentyn Wadimirown! - wykrzyknli chrem i wypili bugarskiego
szampana, ktry ju dawno straci bbelki.
Ze swego miejsca przy kocu stou Aza obserwowaa poczerwienia od alkoholu i
gorca, panujcego w kremlowskiej sali bankietowej, twarz synnej kosmonautki. Aza staraa
si zachowa umiar w piciu. Za kadym razem, gdy wygaszano kolejny toast, ledwie
moczya usta w szampanie, mimo to ju zaczynao jej si krci w gowie. Wyobraaa sobie,
jak by si czua, gdyby kazali jej wystroi si w srebrny kombinezon, zamknli w kapsule
Wostoka i wystrzelili z olbrzymiej armaty na okooziemsk orbit. S z pewnoci
dowiadczenia, ktre zmieniaj ycie raz na zawsze - i nic ju nie jest takie samo jak
przedtem, bo na pewne sprawy trudno patrze z dystansu i nie da si ich tak po prostu
wymaza z pamici ani zbagatelizowa. Moe to pna godzina - wielki kremlowski zegar
wybi wanie pnoc - moe brak wieego powietrza, a moe pyncy we krwi alkohol
sprawi, e Aza zrozumiaa, i jej pierwsze, przypadkowe spotkanie z Jewgienijem stao si
jednym z takich dowiadcze. Patrzc na wasne ycie z perspektywy czasu, ujrzaa teraz
wyranie, e decydujc si na rozwd, nigdy tak naprawd nie daa swojemu pierwszemu i
jedynemu mowi szansy na sprostanie jej oczekiwaniom. Czego zatem oczekiwaa? By
moe objawienia, ktre przychodzi, gdy dusza obcuje z dusz, a ciao z ciaem, bez przykrego
uczucia niedosytu i zawiedzionych nadziei.
Na sali rozbrzmieway kolejne toasty i przemwienia. Aza zauwaya, e Borys
Nikoajewicz, dyskretnie tumic ziewanie, podnis si z miejsca i stanwszy za krzesem
siedzcej u szczytu stou Tierieszlkowej, powiedzia jej co na ucho. Walentyna
Wadimirowna zachichotaa, wyranie uradowana, a Jelcyn poklepa j po ramieniu. Potem
niedbaym krokiem podszed do Gorbaczowa i pochyli si nad nim, jakby i jemu chcia
szepn swko. Gorbaczow odwrci si gwatownie. Jelcyn wykona nieokrelony ruch
gow. Gorbaczow zawaha si, lecz w kocu wsta i z ociganiem pody za nim w odlegy
kt sali bankietowej. Jelcyn mwi co, sekretarz generalny sucha beznamitnie, z na wp
przymknitymi powiekami. Dla podkrelenia wagi swych sw Jelcyn raz po raz dga
Gorbaczowa w rami wycignitym placem. Kiedy skoczy, Michai Siergiejewicz otworzy
oczy i nawet ze swego miejsca na szarym kocu stou Aza widziaa, e jest wcieky, a
krwawe znami na jego czaszce poczerwieniao jeszcze bardziej. Pokiwa energicznie gow i
wymamrota jak zwiz odpowied. Potem obrci si na picie i doczy do
wiwatujcych na cze Tierieszkowej goci.
Jelcyn patrzy za nim przez chwil, a poczuwszy na sobie spojrzenie Azy, przygarbi
si pod ciarem poraki.
 3.

BAZYLEA, SOBOTA, 15 CZERWCA 1991

- Nie byem pewien, czy si zjawisz.

- I mao brakowao, bym nie przyjecha. Zmieniaem zdanie chyba ze dwadziecia
razy, zanim w kocu zabukowaem bilet, a potem jeszcze kolejne dwadziecia razy, zanim
wsiadem do samolotu.
- C, moesz mi wierzy lub nie, ale ciesz si, e ci widz, Jack.
Podmuchy wilgotnego wiatru znad Renu targay dumne resztki ekstrawaganckich
niegdy wsw Jacka McAuliffea i mocno ju przerzedzone kosmyki jego rudopopielatych
wosw, kiedy przyglda si swemu towarzyszowi przez szka okularw, ktre musia teraz
stale nosi. Leo, najwyraniej speszony widokiem byego przyjaciela i kolegi z Firmy,
bledszy i szczuplejszy ni przed laty, sprawia wraenie wymizerowanego; cierpia na
bezsenno, odkd Jewgienij ostrzeg go o planowanym puczu. Teraz postawi konierz
wiatrwki, nacign robotnicz czapk z daszkiem gbiej na uszy i spod zmruonych
powiek przyglda si dwm semkom, lizgajcym si po powierzchni wody.
- Kochaem Crew - powiedzia Jack. Patrzc na wiolarzy, rytmicznie schylajcych si
i prostujcych w smukych dkach, przenieli si obaj na uamek sekundy w przeszo; oto
znw migali po falach Tamizy, znw przeywali rado zwycistwa nad osad z Harvardu. -
Kochaem te odciski i pcherze, a nawet dotkliwy bl ebra, ktre cigle amao mi si w tym
samym miejscu - doda. - Przynajmniej wiedziaem, e yj.
Usyszeli niesione wiatrem okrzyki sternikw, liczcych pocignicia wiosem. Leo
rozemia si z gorycz.
- Trener Waltz mawia, e wiosowanie jest metafor ycia... Gwno prawda! To nie
metafora, to erzac. Tak nam si tylko zdawao, kiedy siedzielimy za wiosami, ale tam, na
brzegu, czyhaa na nas rzeczywisto.
Ruszyli przed siebie ciek nad Renem.
- A jaka bya twoja rzeczywisto, Leo?
- Stella. I jej radziecki opiekun, ktry udzieli mi pierwszych lekcji posugiwania si
arkuszami szyfrowymi i skrytkami oraz poleci trzyma si blisko Waltza. Wiedzieli, e by
owc talentw w Firmie.
- Sukinsyn powiedzia Firma?
Leo umiechn si ponuro.
 - Gawnyj protiwnik... - Przez jaki czas szed w milczeniu, a potem doda: - Byo,
mino, to ju przeszo.
- Nie dla mnie, stary. Fakt, e podpisujesz swoje listy dentelmen wojak, wcale nie
oznacza, e nim jeste. Ja nadal widz w tobie ndznego zdrajc i nic tego zmieni.
- Kiedy wreszcie do ciebie dotrze, e nikogo nie zdradziem. Cay czas walczyem za
swoj spraw.
- Jezu Chryste! Walczye za stalinizm. Te mi sprawa...
- Pieprz si.
Jack nie dawa za wygran.
- Pewnie dali ci medal.
- Dwa, dla cisoci.
Mierzyli si przez chwil wciekym wzrokiem i wygldao na to, e zaraz skocz
sobie do garda.
Jack przystan.
- To ty mnie tu cigne. Jak chcesz to odwoa, prosz bardzo, nie ma przeszkd.
- Musz ci przekaza pewne wiadomoci - warkn wci jeszcze rozelony Leo.
- To przekazuj i niech kady z nas idzie w swoj stron - odburkn Jack, ypic na
niego znad okularw. - Jeste cholernie pewny swego, Leo. Przyjedasz sobie do Szwajcarii,
przechadzasz si ze mn po Bazylei i nawet si nie boisz, e moglibymy wystpi o
ekstradycj...
- Kogo chcesz oszuka, Jack? Gdyby mnie teraz wywiz do kraju, musiaby si
tumaczy, dlaczego siedem i p roku temu nie pisne na mj temat ani swka przed
komisj Kongresu.
- O wszystkim pomylae, co?
Leo potrzsn gow.
- Niestety, nie. Nie przewidziaem, e Adelle bdzie odsypia kaca w rowie na
wzgrzu w Marylandzie.
- Kupa ludzi od nas przysza na pogrzeb - powiedzia Jack.
- Bliniaczki pewnie...
- A jak mylisz? Byy rozgoryczone i zakopotane, wszystko naraz.
Leo westchn.
Jack spuci nieco z tonu.
- Tak czy inaczej - stwierdzi - trzeba przyzna, e masz wietne crki. Mdre i bardzo
dzielne.
 Nagle drog zastpia im jaka chuda kobieta w podartych dinsach i spranym
podkoszulku, najwyraniej dorabiajca sobie jako uliczny fotograf, i podnoszc do oczu
polaroida, pstrykna zdjcie. Leo postpi krok naprzd i chwyci j za rami.
- Co pani sobie wyobraa?! - krzykn.
Kobieta wyrwaa mu si ze zoci. Leo skoczy za ni, chcc odebra jej aparat, ale
bya od niego szybsza. Jack podbieg i zapa Lea za konierz wiatrwki.
- Spokojnie, stary - powiedzia, po czym ruszy w stron kobiety, ktra cofna si
nieufnie. - Ile? - zapyta.
- Zwykle dziesi frankw. Ale dla pana i dla paskiego stuknitego przyjaciela
podwjnie.
Jack wyj z portfela zmity banknot. Byskawicznie wyrwaa mu pienidze z rki,
rzucia na ziemi odbitk i pobiega w d cieki.
- Cholerni Amerykanie! - krzykna jeszcze przez rami. - Jankeskie kutasy!
Jack podnis fotografi.
- Spal to - powiedzia Leo.
- Mam lepszy pomys - odpar Jack.
Wyj dugopis, nabazgra w poprzek zdjcia: Jack i Leo przed wycigiem, ale po
upadku, a potem wrczy je Kritzkyemu.
Leo dobrze pamita podpis pod ich pierwsz wspln fotografi.
- Kolejne memento naszej przyjani - zauway sarkastycznie.
- Nasza przyja skoczya si dawno temu - sprostowa Jack. - To jest memento
naszego ostatniego spotkania.
Weszli do nadbrzenej kawiarenki i usiedli na oszklonym pomocie, pod ktrym cicho
chlupotay fale Renu. Jack zamwi kaw po amerykasku, Leo podwjne espresso. Jack
odczeka, a kelner oddali si na tyle, e nie bdzie mg ich podsucha, i powiedzia:
- Czas przej do konkretw.
- Mam powody, aby sdzi... - zacz Leo i ciszajc gos do szeptu, opowiedzia
Jackowi wszystko, co byo mu wiadome na temat spisku przeciw Gorbaczowowi.
Kiedy skoczy, Jack opar si na krzele i zapatrzy niewidzcym wzrokiem na rzek.
- eby wiedzie to, co ty wiesz, eby wymieni te nazwiska, ktre ty wymienie,
trzeba mie rdo wewntrz spisku - odezwa si w kocu.
Leo wzruszy ramionami.
- Widz, e mi nie zdradzisz jego tosamoci.
- Jego albo jej.
 Jack najey si.
- Zostawmy te gierki, Leo. Przesta bawi si ze mn w ciuciubabk.
- W nic si nie bawi. Mam swoje rdo, ale nikomu nie bd si z tego zwierza, a
ju na pewno nie CIA. KGB infiltrowa Firm jeszcze za moich czasw. Z tego, co wiem,
nadal ma u was wtyki. A mzgiem spisku jest wanie szef KGB.
- Czego ode mnie oczekujesz? Co, twoim zdaniem, mam zrobi z t informacj? Pj
do New York Timesa i powiedzie, e znam faceta, ktry zna kogo, kto twierdzi, e
Moskwa stoi na krawdzi przewrotu? Nic z tego.
- Mylelimy, e na pocztek...
- ...my?
- Mylaem, e mgby ostrzec prezydenta, a prezydent mgby ostrzec Gorbaczowa.
Jak usyszy z ust Georgea Busha, e w Rosji szykuje si zamach stanu, moe wreszcie to do
niego dotrze.
- Dlaczego sam mu o tym nie powiesz?
- Jelcyn od miesicy daje mu to do zrozumienia. Syszaem, e ostatnim razem
przekaza wszystkie konkrety: opisa tajne zebranie, poda nazwiska. Problem w tym, e
gdyby Jelcyn powiedzia Gorbaczowowi, e jest noc, ten stwierdziby, e tamten kamie i e
tak naprawd jest dzie. - Leo zacz machinalnie obraca filiank na spodeczku. - Moe si
myl, ale wydaje mi si, e Stany Zjednoczone maj wasny interes w tym, eby Gorbaczow
utrzyma si przy wadzy.
- Od tej strony ci nie znaem... Od kiedy troszczysz si o interesy Ameryki?
Leo trzyma nerwy na wodzy.
- Odpowiedz mi na pytanie.
- Odpowied jest oczywista. Wolimy Gorbaczowa od Jelcyna, a Jelcyna od
Kriuczkowa i jego kumpli z KGB.
- Wic co z tym zrbcie, do diaba!
- Nie bardzo widz, co moemy zrobi poza ostrzeeniem Gorbaczowa. W
przeciwiestwie do twoich mocodawcw nie mamy zwyczaju likwidowa naszych wrogw.
- A Salvador Allende w Chile? A genera Abd Al-Karim Kasim w Iraku?
- Te czasy dawno miny - upiera si Jack.
- Niekoniecznie. Kiedy chcielicie usun Fidela Castro, wezwalicie
Czarnoksinika, a ten zakontraktowa wolnych strzelcw spoza Firmy. To bardzo wane,
Jack... wiele od tego zaley.
- Czarnoksinik zalewa robaka w Ogrodach Edenu. - Spostrzegszy zdumienie w
oczach Leo, doda: - To miasteczko dla emerytw w Santa Fe.
Kritzky z wolna sczy swoje espresso, jakby nie zauway, e ju cakiem wystygo.
- A Devisenbeschaffer? Co z tego, e zwolennicy przewrotu nie dostan Gorbaczowa
za pierwszym razem, skoro ich fundusze w drezdeskim banku pozostan nietknite. Majc
tak fors, mog jeszcze zdrowo narozrabia.
Twarz Jacka rozjania si. Najwyraniej wpad na jaki pomys.
- Dobra, zobacz, co da si zrobi. Podaj mi miejsce spotkania w Moskwie.
Powiedzmy, za tydzie od dzisiaj, godzina osiemnasta czasu lokalnego.
- Nie bd rozmawia z nikim z waszej moskiewskiej placwki. W ambasadzie a roi
si od pluskiew.
- Przyl kogo z zewntrz.
- Czy ta osoba zna Moskw?
- Nie.
Leo zastanawia si przez chwil, a potem poda miejsce, gdzie kady powinien bez
trudu trafi.
Wstali. Jack zerkn na wetknity pod popielniczk rachunek i rzuci na st pi
frankw. Kiedy znaleli si na zewntrz, spojrzeli na rzek. dek ju nie byo; na szarej tafli
wody koysao si tylko samotne niepozorne czno, w ktrym siedziao dwch wdkarzy.
Leo wycign do. Jack popatrzy na ni i powoli pokrci gow.
- Nie podam ci rki, stary. Ani teraz, ani nigdy.
Przez chwil mierzyli si wzrokiem.
- Przykro mi, Jack - powiedzia cicho Leo. - Z powodu naszej przyjani... Ale nie
auj tego, co zrobiem.
To rzekszy, odwrci si na picie i odszed.
*
Z nogami opartymi na biurku, z kciukiem zatknitym za pasiaste szelki, Ebby
wysucha uwanie tego, co Jack mia do powiedzenia.
- Wierzysz mu? - zapyta po chwili namysu.
- Tak.
DCI jednak nie dawa si tak atwo przekona.
- Przykro mi, ale raz ju pokaza, e potrafi nas oszuka - przypomnia.
- Nie bardzo widz, co mgby przez to osign - powiedzia Jack. - Pracowa dla
KGB. By moe nadal figuruje w ich rejestrach jako doradca czy co w tym stylu. Tak jak
niegdy Philby, kiedy zwia do Moskwy. Trudno odgadn, dlaczego miaby nam
przekazywa informacj o spisku przeciw Gorbaczowowi, chyba e...
Na biurku Ebbyego zadzwoni zielony telefon. DCI unis do w przepraszajcym
gecie i chwyci suchawk.
- Odpowied brzmi: nie - powiedzia po krtkim milczeniu. - Gdyby sowiecka d
podwodna Oskar II wysza z Murmaska i wypyna na Morze Barentsa, na pewno bymy
o tym wiedzieli... Nie ma mowy, Charlie... Morze Barentsa jest za pytkie, nie da si zej tak
gboko... Kiedy tylko zechcesz... Cze. - Odoy suchawk i spojrza na Jacka. - Pentagon
otrzyma raport, e norweski kuter rybacki namierzy wczoraj peryskop odzi podwodnej na
Morzu Barentsa - wyjani i wrci do przerwanego wtku. - Nie masz pojcia, po co Kritzky
miaby nam opowiada o spisku, chyba e co?
- W samolocie przez cay czas zastanawiaem si nad jego ewentualnymi motywami -
odpar Jack. - I doszedem do nastpujcego wniosku: czciowo z racji swego pochodzenia,
czciowo z powodu tragicznej mierci ojca, a czciowo z wrodzonej przekory, Kritzky
zosta urzeczony, podobnie jak tylu innych wraliwych ludzi, utopijn retoryk marksizmu i
wiedziony le pojtym idealizmem stan do walki przeciw kapitalizmowi. Kopot w tym, e
gdy ju znalaz si w swojej sowieckiej ojczynie, zrozumia, e bardziej przypomina ona
pieko ni raj klasy robotniczej. Moesz sobie wyobrazi jego rozczarowanie. Tyle lat na
froncie, podwjne ycie, zdrada... i po co to wszystko? Po to, eby wspiera stalinowsk
dyktatur, niezniszczaln nawet po mierci Stalina, dyktatur, ktra goszc haso
powszechnej rwnoci, potajemnie i sprawnie ucisza kadego, kto omieli si wytkn, e
krl paraduje po ulicach w zachanej bielinie?
- Chcesz powiedzie, e motorem dziaa Kritzkyego jest w tym wypadku poczucie
winy?
- Czuje si zdradzony, nawet jeli si do tego nie przyznaje. Uchwyci si Gorbaczowa
jak ostatniej deski ratunku, aby zachowa wiar, e sprawa, ktrej odda cae ycie, bya
jednak suszna.
- Innymi sowy, Kritzky mwi prawd.
- Na pewno.
- Ale jak si o tym wszystkim dowiedzia? Mylisz, e spiskowcy dopucili go do
swoich tajemnic?
- Nie wydaje mi si. Po pierwsze, Leo, tak jak Philby, by agentem KGB, ale
prawdopodobnie nie by etatowym oficerem, co oznacza, e nigdy nie traktowali go jak
swego.
- Po drugie, jest cudzoziemcem.
 - Po drugie, jest cudzoziemcem. Moliwe, e podejrzewaj go nawet o gr na dwa
fronty.
- To kto w takim razie przekaza Kritzkyemu wiadomo o spisku?
- Nie mam pojcia - odpar Jack. - Przypuszczalnie jest to kto, kto ufa mu na tyle, e
daby sobie za niego rk uci.
- No dobrze. Mamy prawdziw informacj. Id z tym do Georgea Busha i mwi:
panie prezydencie, szykuje si pucz przeciw Gorbaczowowi. Oto nazwiska niektrych
spiskowcw. W latach siedemdziesitych Bush by dyrektorem CIA, wic dobrze wie, e nie
naley pyta o rdo tego rodzaju informacji. Wie, e i tak nie puszcz pary z ust. Jeeli mi
uwierzy - podkrelam, jeeli - to moe najwyej napisa do Gorbaczowa list. Drogi Michai,
przekazano mi wiadomoci, ktrymi powinienem si z tob podzieli... Bla-bla-bla...
Podpisano: twj oddany przyjaciel, George B. - Ebby opuci nogi na podog, wsta z fotela,
obszed biurko dookoa i usiad na brzeku. - Masz lepszy pomys, Jack?
McAuliffe unika jego wzroku.
- Szczerze mwic, nie. Jest, jak mwisz, Ebby. Tak czy inaczej, zawsze mamy
zwizane rce.
Jack zerkn do maego czarnego notesu, ktry zawsze nosi przy sobie, chwyci za
suchawk bezpiecznego telefonu i wykrci numer centrali, gdzie byskawicznie poczono
go z klubem. Barman poprosi, aby minutk poczeka. Minutka przecigaa si niemiosiernie,
co oznaczao, e Czarnoksinik duo wypi. Kiedy w kocu podszed do telefonu,
wybekota, wyranie zirytowany:
- Nie wiesz, e nie wolno przeszkadza w seansach spirytystycznych?
- Przerzucie si na spirytus? - odpali Jack.
- A niech mnie, jeli to nie Raz-Kozie-mier-McAuliffe we wasnej osobie! Co
sycha, chopie? Znowu co schrzanie, Uczniu Czarnoksinika? Stary mistrz ma ci rzuci
koo ratunkowe?
- Masz tam co do pisania, Harv?
Jack usysza beknicie i gos Torritiego, woajcego do barmana, eby poda mu
dugopis.
- Strzelaj! - rykn Czarnoksinik do suchawki.
- Na czym piszesz?
- Na rce, stary.
Jack poda numer swojej bezpiecznej linii i kaza Torritiemu powtrzy. Cudem udao
mu si poprawnie zapisa ju za pierwszym razem.
 - Masz dostp do jakiego publicznego telefonu w Santa Fe?
- Czy mam dostp do jakiego publicznego telefonu w Santa Fe?
- Czemu po mnie powtarzasz, Harveyu?
- eby si upewni, czy dobrze zrozumiaem.
- Dobra, wypij wiadro mocnej kawy, we zimny prysznic, a kiedy wytrzewiejesz,
zadzwo z budki pod ten numer.
- Co ja z tego bd mia?
- Rozrywk... i szans na wyrwnanie rachunkw.
- Wyrwnanie rachunkw? Z kim?
- Z tymi zymi chopakami, Harveyu... za to cae gwno, ktrym ci obrzucali przez te
wszystkie lata.
- Jestem do twoich usug, chopie.
- Tak mylaem, Harv.
*
Na dworze byo ju ciemno, kiedy Jack i Millie wsiedli do samochodu, stojcego na
parkingu podziemnym w Langley, i ruszyli (przejedajc na czerwonym wietle dwa razy z
rzdu) w kierunku Doctors Hospital przy Dwudziestej Ulicy. Anthony, umiechnity od ucha
do ucha, czeka na nich w holu, z bukietem dwunastu dugich czerwonych r w jednej rce i
pudekiem cygar w drugiej.
- To chopiec! - wykrzykn na ich widok. - Dokadnie trzy kilo. Kcimy si wanie,
czy da mu na imi Emir po jej ojcu, czy Leon po moim... eee... moim ojcu chrzestnym.
- Jak si czuje Maria? - spytaa Millie.
- Zmczona, ale szczliwa - odpar Anthony, prowadzc ich w gr po schodach. -
Mj Boe, bya fantastyczna. Wytrzymaa a do koca. Stosowalimy te sztuczki z
oddechem... Lekarz proponowa jej znieczulenie rdzeniowe, ale odmwia. Kiedy may
wyjrza na wiat, popatrzy dookoa i zacz gono paka. Moe chcia nam co powiedzie,
jak mylisz, tato?
- Przyjdzie czas i na miech - zapewni Jack.
Maria, obecnie prezenterka telewizyjna, siedziaa na ku i karmia dziecko piersi.
Razem z Millie zaczy przyglda si malcowi i zgadywa, co odziedziczy po matce, a co
po ojcu. Anthony twierdzi, e syn przypomina mu jedynie Winstona Churchilla. Jack, troch
speszony widokiem karmicej piersi kobiety, wycofa si taktycznie na korytarz, pod
pretekstem zapalenia cygara. Anthony ochoczo przyczy si do niego.
- Jak w pracy? - zapyta syna Jack.
 Anthony, ktrego postawa podczas wydarze w Afganistanie wywara bardzo
korzystne wraenie w Biaym Domu, ju od trzech lat pracowa w Departamencie Stanu,
gdzie nadzorowa tajne operacje, dotyczce dziaa islamskich grup terrorystycznych.
- Biay Dom jest zaniepokojony Saddamem Husajnem - powiedzia.
- A my bkamy si jak dziecko we mgle - odpar Jack. - Nikt nie wie, co z tym fantem
zrobi... Nie dostajemy te adnych wytycznych od rzdu czy z Biaego Domu.
- Myl - rzek Anthony - e chcieliby si go pozby, ale boj si, e Irak bez niego si
rozpadnie, a wwczas irascy fundamentalici mog przej kontrol nad caym regionem. -
Zerkn z zaciekawieniem na ojca. - Czy to prawda, e nie byo ci w miecie na pocztku
tygodnia, tato? Par razy prbowaem si do ciebie dodzwoni, ale sekretarka wci
powtarzaa standardowe: Niestety, nie ma go w tej chwili. W domu te nie mogem ci
zapa.
- Musiaem skoczy do Szwajcarii, eby spotka si z jednym gociem.
- Aha.
- Co ma znaczy to aha?
- e o nic wicej nie spytam.
Jack umiechn si mimo woli.
- Powiem ci co... ale musisz to zachowa dla siebie. Nawet Maria nie moe si
dowiedzie. Zwaszcza ona. Nie chcemy, eby dziennikarze co zwszyli.
- Bd milcza jak zaklty - rozemia si Anthony. - Cokolwiek mi powiesz, zabior
to ze sob do grobu.
Jack ciszy gos.
- Poleciaem do Szwajcarii, eby spotka si z twoim ojcem chrzestnym.
Anthony ze zdumienia otworzy szeroko oczy.
- Widziae si z L e o? Po co? Czy to on zaproponowa spotkanie? Skd wiedziae,
gdzie go szuka? Co ci powiedzia? Jak mu si yje?
- Powoli! - zawoa Jack. - Spokojnie... Chciaem tylko, eby wiedzia, e yje i ma
si w miar dobrze. Wiem, jak bardzo bye do niego przywizany.
W korytarzu pojawi si pielgniarz, pchajcy przed sob wzek ze zmian pocieli.
- Tutaj si nie pali - powiedzia. - Trzeba wyj na dwr.
- Przepraszam - powiedzia Jack. Zgasi cygaro o podeszw buta, starannie zawin w
celofan i schowa na pniej.
- Jak Leo wydosta si z Rosji? - zapyta Anthony.
- Nie wiem. Moe polecia najpierw do Sofii albo do Pragi, a dopiero stamtd do
Szwajcarii, na faszywych papierach... Teraz w Moskwie podrobi paszport to aden problem.
- A wic wola, by w KGB nie wiedzieli, e si z tob spotyka.
- Czytasz w moich mylach, Anthony.
- Zauwayem, tato, e ilekro sam na co wpadn, okazuje si, e tylko id po twoich
ladach.
- Nie podlizuj si, to na nic.
- Spotkasz si z nim jeszcze?
- Nie.
- Nigdy?
- Nigdy.
- Czy mwi, e... jest mu przykro?
- Przykro mu z powodu Adelle. Przykro mu, e nie widuje si z bliniaczkami. - Jack
zdj okulary i pomasowa sobie nos. - Podejrzewam take, i jest mu przykro, e straci
trzydzieci lat, walczc po zej stronie.
- Dlaczego tak mylisz? Da ci to jako do zrozumienia?
Jack z powrotem zaoy okulary.
- Nie.
- To skd wiesz?
- Nie mona y w Zwizku Sowieckim, szczeglnie jeli si przedtem mieszkao w
Stanach Zjednoczonych, i nie widzie, e to ta za strona.
Anthony uwanie popatrzy ojcu w oczy i dostrzeg w nich smutek i bl.
- Zrani ci bardzo gboko, prawda?
- By moim sternikiem, kiedy trenowalimy w druynie wiolarskiej Yale. Zawsze by
moim najlepszym przyjacielem... By wiadkiem na moim lubie i ojcem chrzestnym mojego
syna. Do diaba... kochaem tego faceta, Anthony. A teraz go nienawidz... Nie tylko za to, e
zdradzi ojczyzn... Zdradzi take mnie, zawid nasz przyja.
Anthony mocno cisn ojca za rami, a potem zrobi co, czego nie robi od
dziecistwa. Pochyli si i pocaowa go w policzek.
- Byem bardzo przywizany do Leo - powiedzia cicho - ale ciebie kocham, tato.
Jeste superfacetem.
Jacka zatkao z wraenia.
- Chryste Panie...
- wita prawda - przytakn Anthony.
- Chryste Panie... - powtrzy Jack, umiechajc si pod nosem.
 *
Ezra Ben Ezra, znany wielu osobom w wywiadzie jako Rabbi, podszed do
ogrodzenia, kutykajc o dwch kulach i krzywic si za kadym razem, gdy czu bolesne
ukucie w chorym biodrze. Harvey Torriti poczapa tu za nim i obaj przystanli, eby
przyjrze si ruinom zbombardowanego Frauenkirche - kocioa Najwitszej Marii Panny.
- Ogie i siarka to przeklestwo Drezna - rozmyla na gos Rabbi. - Miasto spono
do fundamentw w tysic czterysta ktrym, potem znowu podczas wojny siedmioletniej w
tysic siedemset ktrym, a w tysic osiemset ktrym pastwi si nad nim Napoleon. W
lutym tysic dziewiset czterdziestego czwartego alianci za pomoc swoich bomb
zapalajcych zmienili to nieszczsne miasto w rozarzony do czerwonoci piec hutniczy.
Niemcy, jak to oni, odbudowali po wojnie cae Drezno oprcz tego kocioa. Zostawili go na
pamitk.
- A co czuje yd, patrzc na t pamitk? - zapyta Czarnoksinik.
Rabbi, wsparszy si na kulach, przez chwil zastanawia si nad odpowiedzi.
- Rado. Ha! Pewnie spodziewae si skruchy. Albo jeszcze gorzej... przebaczenia.
Ta pamitka przypomina mi sze milionw ludzi, ktrzy zginli w niemieckich obozach
zagady. Ta pamitka przypomina mi o Kociele katolickim, ktry nie zrobi nic, eby
zamkn fabryki mierci. Widzisz, Harveyu, przed sob czowieka, ktry dwiga nie tylko
ciar kalectwa. Id przez ycie z bagaem. Ten baga nazywa si Tora. Wrd rozmaitych
mdroci jest tam te sentencja, pouczajca, jak przetrwa czasy przeladowa, nie tracc
ducha: Oko za oko, zb za zb, oparzelina za oparzelin.
Ben Ezra obrci si o sto osiemdziesit stopni i zacz i w kierunku czarnego
mercedesa, otoczonego przez agentw Mosadu, pilnie obserwujcych dachy pobliskich
budynkw. Torriti skrzywi si, patrzc na przyjaciela, poruszajcego si mozolnie o kulach.
- Nie mog patrze, jak cierpisz - powiedzia.
- Bl fizyczny to nic w porwnaniu z psychicznym cierpieniem. Ilu spord twoich
znajomych yje w pastwie, ktre moe przesta istnie za pidziesit lat? Genug szjon!
Tego ju za wiele! Co ja tutaj robi?
- Jeste tu - odpar Czarnoksinik - bo Izrael co miesic przyjmuje jakie pitnacie
tysicy ydw emigrujcych ze Zwizku Sowieckiego. Jeste tu, bo nie chcesz, eby
zabroniono im wyjazdu. A stanie si tak, jeli Gorbaczow zostanie obalony przez band
prawicowych nacjonalistw, z ktrych cz to zatwardziali antysemici.
Torriti wtajemniczy Rabbiego w szczegy spisku przeciw Gorbaczowowi. Od czasu
do czasu Ben Ezra przerywa mu podchwytliwymi pytaniami. Dlaczego CIA nie zwrci si do
Mosadu? Przecie zawsze mona si dogada... przysuga za przysug. Jak Rabbi ma
rozumie fakt, i Czarnoksinik, pawicy si w spirytualnych rozkoszach emerytury,
zosta nagle wezwany z powrotem na plac boju? Czyby Firma (a moe jaki samotny kowboj
z Firmy) rozwaaa operacj, ktra wykracza poza statut CIA?
- Ha! - parskn Ben Ezra. - Tak mylaem... jak daleko wykracza?
Byli ju przy samochodzie i Rabbi z wielkim trudem zdoa opuci swoje cztery litery
na tylne siedzenie, a nastpnie wcign do rodka najpierw jedn, a potem drug nog.
Torriti obszed limuzyn od drugiej strony i sapic z wysiku, wlizgn si obok Ben Ezry.
Agenci Mosadu pozostali na zewntrz i odwrceni plecami do auta obserwowali przez ciemne
okulary przechodzcych ulic ludzi.
Rabbi (ktry za kilka miesicy mia odej na emerytur, ustpujc miejsca swemu
nastpcy, z lekka ju zniecierpliwionemu oczekiwaniem, a zwolni si stoek szefa
izraelskiego wywiadu) westchn ciko.
- To ju dno, skoro zwrcili si z tym do nas.
- Na dnie butelki alkohol jest najmocniejszy - stwierdzi Torriti.
- Popraw mnie, jeli si myl - powiedzia Rabbi. - Chcesz, ebymy zidentyfikowali,
a potem zneutralizowali, niemieckiego obywatela, znanego wam jako Devisenbeschaffer.
- Na razie wszystko si zgadza.
- Chcesz, ebymy wamali si do filii Banku Handlowego Wielkiej Rosji w Drenie i
weszli w posiadanie aktyww, ktre zdeponowa tam Devisenbeschaffer.
- Cakiem spora sumka - zauway Torriti.
- Co rozumiesz pod pojciem spora sumka?
- Jakie trzysta lub piset milionw, plus minus.
- Dolarw?
- Mylisz, e porzucibym emerytur dla jenw?
Rabbi nawet nie mrugn.
- Jeeli uda nam si obrabowa ten bank, podzielimy si fifty-fifty. Moja cz pjdzie
na fundusz finansujcy emigracj radzieckich ydw do Izraela, twoj zoymy na kilku
tajnych kontach w Szwajcarii. Numery podam ci w swoim czasie.
Jeden z agentw Mosadu zastuka w szybk, pokazujc na zegarek i mwic co po
hebrajsku. Ben Ezra pogrozi mu po ojcowsku palcem. Agent wzruszy bezradnie ramionami i
warkn co do malutkiego mikrofonu, umieszczonego po wewntrznej stronie prawego
nadgarstka.
- Ach, ta modzie... S tacy niecierpliwi - powiedzia do Torritiego Ben Ezra. - Za
bardzo im si spieszy, nie wiedz jeszcze, e co nagle, to po diable... Za moich czasw
tygodniami wystawaem w berliskich bramach, czekajc, a w przelocie... tylko w przelocie,
Harveyu, nic wicej... mignie mi ktry z dziesiciu najpilniej poszukiwanych przez Izrael
Niemcw. Na czym stanlimy?
- Jak zwykle na zerze - zarechota szyderczo Torriti. - Kombinujemy, jak by tu ocali
wiat przed samozagad. Jest jeszcze co, co mgby dla mnie zrobi, Ezro.
- Aha, diabe siedzi w szczegach, jak to u was mwi... Rozumiem, e zbliamy si
do sedna sprawy. - Rabbi umiechn si domylnie.
- Doszy mnie suchy, e w Moskwie wiatek przestpczy kwitnie, dziaaj te dobrze
zorganizowane struktury mafijne. A jeli sowiecka mafia podobna jest do amerykaskiej,
czyli stosuje zasad swoistego parytetu, to niektrzy z tamtejszych bossw musz by
ydami. Zdaje si, e mgby mnie z jednym takim skontaktowa.
- Czego dokadnie szukasz, Harveyu?
- Szukam sowieckiego gangstera wyznania mojeszowego, ktry ma powizania z
innymi sowieckimi gangsterami, z tych, co to nie boj si pobrudzi sobie rk.
- Krwi?
- Krwi.
Rabbi poruszy si, eby zmieni pozycj. Wykrzywiajc twarz z blu, wymamrota:
- To powtrka z Berlina pidziesit jeden, Harveyu. - Zastuka piercieniem w okno,
pokazujc na migi ochroniarzom, eby wsiedli do samochodu. - Znowu jestemy ssiadami i
znw spotykamy si na wsplnej paszczynie. Twj sufit to moja podoga.
*
Po latach walki w okopach zimnej wojny Harvey Torriti wyszed wreszcie zza
barykady i przekroczy granic imperium za, by pogry si w jdrze ciemnoci. Ledwo
wyjecha z lotniska, a ju postanowi, e bdzie odkrywa sowiecki makrokosmos poprzez
dogbne studia nad sowieckim mikrokosmosem - w jego przypadku by to pokj numer 505
w hotelu Ukraina, jednym z najkoszmarniejszych przykadw stalinowskiego gotyku w
Moskwie, wznoszcym si przy prospekcie Kutuzowa. Obsuga hotelowa (o ile mona byo
tak nazwa wymizerowan babin, ktra pojawia si w drzwiach na dwik dzwonka)
dostarczya w kocu butelk szkockiej, zamwion godzin i pitnacie minut wczeniej.
Znkana kelnerka zapomniaa przynie ld, ale Czarnoksinik - podajcy si za
podchmielonego z lekka przedstawiciela firmy John Deere z Moline w Illinois, nazwiskiem
T. Harvey - powiedzia jej, eby si tym nie przejmowaa; oczyma duszy widzia ju, jak
wraca z tym lodem dopiero w rodku nocy. Ostronie napeni po brzegi pknity kubek,
przepuka gardo i rozpocz swoj inspekcj socjalizmu od azienki.
Deska klozetowa, wykonana z cienkiego plastiku, odmawiaa trzymania si w pozycji
pionowej, chyba e si j przyciskao kolanem. Niegdy przezroczysta zasona w kabinie
prysznicowej pokryta bya dziwn, taw mazi. Na wyszczerbionej umywalce leao
najmniejsze mydo, jakie Czarnoksinik kiedykolwiek widzia. Krany co prawda dziaay,
ale ciekncy z nich, z rozstrajajcym nerwy gulgotaniem, sraczkowaty pyn w niczym nie
przypomina wody. W sypialni przecierado okazao si za krtkie, by je wetkn pod
materac, sam materac za wyglda niczym miniaturowy tor motokrosu dla dziecinnych
samochodzikw. W pokoju znajdowa si rwnie telewizor, ktry po wczeniu niey, a z
sufitu zwisaa lampa z kloszem podobnym do odwrconej miski, najwyraniej sucym za
urn na skremowane owady; bya te szafa, ktra po otwarciu nie ujawnia niczego
szczeglnego - waciwie niczego nie ujawnia, jako e nie zawieraa ani drka, ani
wieszaka, ani haczyka czy jakiejkolwiek pki. Przy jednej ze cian, obok biurka z
zapleniaymi szufladami, staa maa lodwka, ktrej ca zawarto stanowi bardzo duy i
bardzo nieywy karaluch. Torriti, pezajc na czworakach, zacz szuka czego, co
przypominaoby sznur z wtyczk, gdy w braku tego upatrywa przyczyny miego ciepa,
panujcego we wntrzu zamraalnika. W kocu, po trzech nieudanych prbach, spuci
robaka w klozecie, a na pkach w lodwce uoy bielizn i skarpetki. Na drzwiach do
pokoju wisiaa instrukcja (w jzyku rosyjskim i angielskim) postpowania w razie poaru
oraz schemat drogi ewakuacyjnej, ozdobiony ca seri strzaek, zagubionych w labiryncie
stojcych w pomieniach korytarzy, ktrymi nieszczsny mieszkaniec pokoju 505 mia
dotrze do wyjcia. Nietrudno byo si domyli, e jeli kto nie mia tej mapy przy sobie -
co byo raczej niemoliwe, zwaywszy na to, i znajdowaa si za szybk z pleksi, w dodatku
przyrubowan do drzwi na mur - szansa ucieczki staa pod duym znakiem zapytania.
- Widziaem przyszo - wymamrota pod nosem Torriti. I oczom nie wierz!
Czarnoksinik dugo nie mg ochon z wraenia i nawet kiedy wkada
nieprzemakalny prochowiec, aby zstpi w chodne mroki moskiewskiego wieczoru, wci
jeszcze trawi w mylach niedawne przeycia, zastanawiajc si, czy to aby na pewno ten sam
socjalizm, ktry (jak to zgrabnie uj Chruszczow) mia sta si grobem zachodniej
demokracji. Zachowujc najwysz ostrono - nie szkodzi, e morale le opacanych
agentw KGB mocno podupado... i tak m o g l i c z a i s i w s z d z i e! - skrci
z Arbatu w wskie przejcie pomidzy dwoma budynkami i ukrywszy si w cieniu kontenera
na mieci, odczeka chwil, eby sprawdzi, czy nikt go nie ledzi, po czym powlk si, noga
za nog, przez labirynt bocznych uliczek, obudowanych dziesitkami obskurnych garay,
skleconych z blachy falistej, a dotar do szerokiego bulwaru. Stan przy krawniku i
podnis kciuk. W cigu zaledwie paru sekund zahamowaa przed nim z piskiem opon jedna z
niezliczonych w Moskwie takswek biorcych pasaerw na ebka. Torriti ledwo si
przecisn przez wskie drzwiczki fiata sowieckiej produkcji i z trudem sadowic si na
tylnym siedzeniu, wydoby z kieszeni karteczk z wypisanym cyrylic adresem oraz nowiutki
banknot dziesiciodolarowy. Kierowca, mody chopak, ktry wyglda, jakby cierpia na
chroniczny trdzik, okaza si sowieckim kamikadze - wprawnym ruchem wyrwa Torritiemu
z rk oba wyej wymienione przedmioty i chichoczc na widok furii innych kierowcw,
ktrym bez przerwy zajeda drog, zafundowa swemu pasaerowi tak szalecz jazd,
jakiej Czarnoksinik w yciu jeszcze nie dowiadczy. Wcinity w oparcie fotela, zamkn
oczy i skupi ca si woli na walce z nudnociami, nkajcymi jego nieszczsny odek,
miotany na wszystkie strony nieustannymi szarpniciami rozpdzonego pojazdu. Po jakim
czasie, ktry wydawa si wiecznoci, usysza pisk hamulcw i poczu, e samochd si
zatrzymuje. Byskawicznie otworzy tylne drzwiczki i wyskoczy na chodnik z podejrzanym
popiechem. W nozdrza uderzy go swd spalonej gumy. Mina minuta lub dwie, zanim
ziemia przestaa mu taczy pod nogami. Z gonikw na pobliskim stadionie rozbrzmieway
dwiki wiedeskiego walca. Czarnoksinik owin szyj wyartym przez mole szalikiem i
ruszy w kierunku jasnych lamp, owietlajcych Park Kultury i Wypoczynku - imponujcych
rozmiarw centrum rozrywki na przedmieciach stolicy - gdzie podczas zimowych miesicy
polewano alejki wod, eby ywiarze mogli jedzi po nich do woli.
Cho byo ju dawno po wiosennych roztopach, Torriti co jaki czas mija
rozstawione wzdu alejek rozpalone koksiaki. Kiedy wreszcie dowlk si do czwartego od
prawej, w podeszwach stp czu nieznony bl. Wok tlcego si w wielkiej beczce ognia
stoczya si grupka biegaczy i wrotkarzy, ktrzy grzejc donie, gawdzili wesoo i popijali
wdk prosto z butelki. Po chodnikach, w jaskrawym blasku jarzeniowych latarni,
spacerowali rodzice z dziemi i grupki rozchichotanych nastolatek w kusych spdniczkach i
grubych, wenianych poczochach. Z gbi alejki wyszed szczupy, niewysoki mczyzna w
wiatrwce i robociarskiej czapce z daszkiem. Stan nad koksiakiem i wycignwszy rce nad
ogniem, obraca je na przemian - to wierzchem, to spodem doni. W pewnej chwili spojrza na
Torritiego. Potem odwrci si i niespiesznie oddali od beczki. Czarnoksinik wycign z
kieszeni flaszk, wzmocni si nieco ykiem taniej szkockiej i lekko si zataczajc, poczapa
za czowiekiem w wiatrwce. Dogoni go w pmroku, zalegajcym pod czarnymi jak smoa
jodami, rozjanionym sab powiat stojcej obok latarni.
- A wic to ty, Kritzky? - zapyta.
 Leo poczu si dotknity jego tonem.
- Nic si nie zmienie - odburkn.
- Zmieniem si, chopie. Jestem grubszy. Starszy. Mdrzejszy. Bardziej samotny.
Bardziej nerwowy. Bardziej boj si umierania. Mniej mierci.
- Pamitam ci z dawnych, dobrych lat - powiedzia Leo. - To byo tu po Zatoce
wi... Wyrwae Bobbyemu Kennedyemu z rki jak tajn depesz. Powiedziae mu,
eby si pierdoli.
Czarnoksinik pochyli si i wysmarka nos w palce.
- Duy bd - westchn.
- Jak to?
- Bobby to kawa sukinsyna, fakt, ale nigdy nie by sowieckim szpionem. A ty, kurwa,
tak. Ju wtedy musiaem si starze, skoro tego nie widziaem. To tobie powinienem wtedy
powiedzie, eby si pierdoli.
- Prosz, prosz...
- A tak - rzuci Torriti wyzywajco.
- Nadal pijesz caymi dniami?
- Nadal kamiesz caymi dniami?
Leo zmusi si do cierpkiego umiechu.
- Zawsze tak traktujesz swoich informatorw?
- Mj Ucze mwi, e jeste w kontakcie z kim, kto siedzi w tej aferze ze spiskiem
przeciw Gorbaczowowi. Powiedzia, ebym ci pocign za jzyk. Nie wspomnia nic o tym,
e mam i z tob do ka.
Z umieszczonych na supach megafonw chr Armii Radzieckiej rykn Its a Long
Way to Tipperary w jzyku, ktry mia zapewne przypomina angielski. Leo podszed bliej
do Czarnoksinika i wrczy mu star kopert z list zakupw na odwrocie.
- Mam jeszcze siedem nazwisk oprcz tych, ktre podaem ju Jackowi - oznajmi,
przekrzykujc muzyk. - S napisane sokiem z cytryny na wewntrznej stronie koperty.
Musisz przejecha po tym elazkiem...
- Nie urodziem si wczoraj, chopie. Bawiem si sokiem z cytryny, zanim ty zacze
pracowa dla Ruskich - achn si dotknity do ywego Torriti.
- Jeden z tych nowych to dowdca elitarnego oddziau spadochroniarzy Riazaskiej
Dywizji Powietrznodesantowej - cign Leo. - Inny dowodzi Dywizj KGB imienia Feliksa
Dzieryskiego.
- Sprawa si rypa, co?! - odkrzykn Torriti z szyderczym umieszkiem.
 - I jeszcze co. Masz to napisane tutaj, w rodku. Jeste na tyle trzewy, e
zapamitasz? To bardzo wane...
Czarnoksinik pochyli si do Leo i chuchn mu prosto w twarz.
- Byem na tyle trzewy, eby trafi do tego raju robotnikw. Na tyle trzewy, eby
odnale tu ciebie.
- Spiskowcy nawizali kontakty z prawicowymi nacjonalistami w caej Europie:
madryck Grup Dwudziestego Pierwszego Sierpnia, Frontem Narodowym Le Pena we
Francji, neofaszystowskimi organizacjami we Woszech, Niemczech, Austrii, Serbii,
Chorwacji, Rumunii i w Polsce. Jak tylko wszystkie fundusze znajd si na kontach Banku
Handlowego Wielkiej Rosji w Drenie, kade z tych ugrupowa dostanie swoj dziak.
Chodzi o to, by zorganizowa midzynarodowe poparcie dla zamachu na Gorbaczowa. Chc
go ukaza jako partacza, ktry wiedzie Rosj na manowce, a pucz jako czyn patriotyczny,
ktry postawi kraj z powrotem na nogi. Jeli wersj t podchwyci dostatecznie wielu
politykw, Europa moe w kocu uwierzy, e tkwi w tym jakie ziarno prawdy.
Czarnoksinik zgnit w doni kopert i woy j do kieszeni.
- Gdzie i kiedy si spotkamy? - spyta.
- A gdzie si zatrzymae?
Torriti poda nazw hotelu.
- Jaka jest twoja przykrywka?
- Przyjechaem uzbrojony w teczk wypchan broszurkami Johna Deere. Pomidzy
jednym drinkiem a drugim staram si znale kogo, kto byby zainteresowany importem
traktorw z Ameryki.
Leo zastanowi si przez chwil.
- Dobra. Jak uznam, e powinnimy pogada, podel ci do pokoju butelk szkockiej z
licikiem, w ktrym podzikuj za materiay reklamowe. Na tej samej kartce dopisz sokiem
z cytryny dat i miejsce kolejnego spotkania.
- Tylko nie przysyaj mi adnego markowego gwna. Wol tani whisky, lepiej
dezynfekuje gardo - rzuci Torriti na odchodnym.
- Boisz si bakterii? - zapyta Leo.
- Szczepiem si na zarazki - warkn Torriti. - Ale jestem sabo odporny na zdrajcw.
*
W porwnaniu z Drub hotel Ukraina wyglda jak Ritz, stwierdzi
Czarnoksinik, pchnwszy przeszklone drzwi, prowadzce do obskurnego holu, penego
zniszczonych luster i pluszowych kotar, zawieszonych tam chyba jeszcze przed rewolucj
padziernikow i rwnie dugo niepranych. Powiedzie o nich, e s wyblake, byoby duym
niedomwieniem. Biada nieszczsnemu gociowi uczulonemu na kurz! Torriti, kluczc
midzy popielniczkami, z ktrych wysypywao si wszystko, tylko nie popi, podszed do
recepcji.
- Pewnie mwi pani po angielsku - zagadn blad platynow blondyn, zajt
przepisywaniem numerw paszportw do rejestru.
- Nie - odpara, nie przerywajc pracy, recepcjonistka, wystrojona w obcis sukienk,
uszyt z wojskowego moro z demobilu.
Czarnoksinik odwrci si do szeciu mczyzn, siedzcych na rozstawionych w
holu fotelach. Wszyscy byli ubrani w identyczne, dugie do kostek skrzane paszcze, buty na
soninie i czarne pilniowe kapelusze z wskim rondem. Caa scena przypominaa casting do
nakrconego na pocztku lat trzydziestych filmu Jamesa Cagneya Wrg publiczny, jednego z
ulubionych filmw Torritiego.
- Czy kto tu mwi po angielsku?! - zawoa.
- Nie - odpowiedziaa kobieta w imieniu wszystkich obecnych.
- To jak mam si o co spyta, jeli nikt tu nie mwi po angielsku?! - wykrzykn
Czarnoksinik z rozpacz.
- Nauczcie si rosyjskiego - zaproponowaa kobieta. - Moe si wam przyda w Rosji.
- A wic jednak mwi pani po angielsku!
- Nie.
- Czemu mi si wydaje, e znalazem si po Drugiej Stronie Lustra? - rzuci Torriti w
przestrze.
Kobieta uniosa wyskubane brwi i zamrugaa jaskrawo pomalowanymi powiekami.
- Jeeli kogo szukacie - powiedziaa - to tutaj go na pewno nie ma.
Na Torritiego spyno nage natchnienie. Poj, e bdc w szpitalu wariatw, musi
zachowywa si tak jak oni.
- Nie szukam k o g o - oznajmi po angielsku. - Szukam Rappaporta. Endela
Rappaporta.
- Job twoju mat'! - rykn kto za jego plecami.
- Wanie obrazi pask matk - przetumaczya usunie platynowa blondyna.
Mczyni w paszczach zachichotali. Czarnoksinik przestraszy si, e chc
sprowokowa go do bjki, a to z pewnoci nie przyspieszy jego spotkania z Endelem
Rappaportem, postanowi wic trzyma nerwy na wodzy i wykrzywi twarz w wymuszonym
umiechu.
 - Rappaport to ydowskie nazwisko - odezwa si kto z gbi holu.
Torriti obrci si na picie.
- Naprawd? - zdziwi si obudnie.
Po wytartym dywanie kroczy ku niemu smagolicy wielkolud o skonych oczach.
- Czego chcecie od Endela Rappaporta?
- No wanie, czego? - zawtrowaa mu platynowa blondyna.
- Mamy wsplnego przyjaciela. To... Rabbi, chocia od dawna ju nie r a b i n u j e.
- Nazwisko? - nalega mczyzna.
- Ezra.
- To chrzcielne czy po ojcu?
Torriti, wierny swemu postanowieniu, zachowa kamienn twarz, eby nie drani
wariata. Poczekaj, niech no Ezra Ben Ezra si dowie, e ma c h r z c i e l n e imi!
- I tak, i tak.
- Trzecie pitro - powiedzia tamten, skinwszy podbrdkiem w kierunku zgrzybiaej
windy przy jeszcze bardziej zgrzybiaych schodach.
- Ktry pokj?
- Obojtnie ktry. Wszystkie - odpara blondynka. - Wynajmuje cae pitro.
Torriti wycofa si ostronie w stron windy, otworzy zakratowane drzwi i nacisn
guzik z rzymsk trjk. Gdzie we wntrznociach budynku zacharcza silnik, niechtnie
budzc si do pracy. Winda szarpna par razy, zanim w kocu ruszya w gr ze
straszliwym mozoem. Na trzecim pitrze czekali dwaj mczyni. Jeden usunie otworzy
krat, drugi zrcznie obszuka Czarnoksinika, sprawdzajc zagbienie pomidzy
opatkami, kostki obu ng (gdzie za starych, dobrych czasw Torriti nosi swj szpanerski
detective special kalibru 38) oraz fadki tuszczu w pachwinie. Zadowolony z rezultatu, wyj
z kieszeni klucz i otworzy obite blach pancern drzwi.
Torriti wtoczy si do przestronnego, jasno owietlonego pokoju, urzdzonego
fiskimi meblami z importu; porodku krlowa nowoczesny st ze stali nierdzewnej,
otoczony ascetycznymi w swej prostocie, rwnie stalowymi krzesami. Pod cian,
pomalowan lnic farb, przypominajc chisk lak, stali dwaj smukli mczyni o
czujnych skonych oczach. Niski, elegancko ubrany yd o delikatnych siwych wosach
zerwa si z krzesa i pokoni Czarnoksinikowi w pas, obrzucajc go jednoczenie bacznym
spojrzeniem spod na wp przymknitych powiek.
- Paska legenda dotara tu przed panem, mister Torriti - powita gocia serdecznie. -
Ben Ezra mwi mi, kim pan niegdy by. Nie co dzie ludzie tacy jak ja spotykaj takich jak
pan. Prosz, prosz usi... A wic czym mog suy szanownemu panu?
Torriti opad ciko na fiskie krzeseko, stwierdzajc ze zdumieniem, i jest
nadzwyczaj wygodne.
- Kieliszkiem - odpar.
Endel Rappaport, ktremu chyba stukna ju osiemdziesitka, wypowiedzia kilka
sw w dziwnym jzyku i wystawiajc pi z rkawa, wskaza co maym palcem (Torriti
spostrzeg, e by to jedyny palec tej doni). Jeden z podpierajcych ciany mczyzn
natychmiast znalaz si przy suto zastawionym butelkami barku. Po chwili poda gociowi
krysztaowy puchar. Czarnoksinik wyj z wewntrznej kieszonki piersiwk i nala sobie
porcj szkockiej. Rappaport, trzymajc okaleczon rk w kieszeni marynarki, wrci na
swoje miejsce u szczytu stou.
- Kady przyjaciel Ben Ezry... - zacz i machn zdrow rk na znak, e nie ma
potrzeby koczy tego zdania. - Czego pan si po mnie spodziewa w swojej bujnej
wyobrani?
Torriti rzuci szybkie spojrzenie stojcym pod cian ochroniarzom. Rappaport
zacisn usta, co upodobnio go do starego, zoliwego gnoma.
- Moi anioowie Stre to Ujgurzy - poinformowa Czarnoksinika. - Nie znaj
adnego jzyka poza wasnym narzeczem.
- W swojej bujnej wyobrani spodziewam si, e na moj prob kae pan
zlikwidowa omiu czy dziesiciu ludzi.
Rappaportowi nawet nie drgna powieka.
- Paska prostolinijno jest zaiste imponujca. W Rosji ludzie maj tendencj do
unikania jasnych odpowiedzi. Zatem aktualna cena za zlecenie zabjstwa waha si pomidzy
pitnastoma a dwudziestoma picioma tysicami dolarw, to zaley.
- Od czego?
- Od tego, jak wana jest dana osoba, czyli jak bdzie miaa ochron.
Czarnoksinik przygryz warg.
- Czy fakt, e pan jeste ydem, a ja przyjacielem Rabbiego, nie upowania mnie do
jakiej zniki? - spyta partem.
- Naleno, jak od pana przyjm, zostanie uyta jako odszkodowanie dla ludzi,
ktrzy nie dbaj o to, kim jestem ani z czyjego polecenia pan do mnie przyszed - odrzek
powoli Rappaport. - Kiedy nadejdzie pora zapaty, spraw mojego honorarium zaatwi z
Rabbim osobicie.
Torriti nie mg rozgry Rappaporta. Jak taki dentelmen mg zosta capo
moskiewskiego wiatka przestpczego? Stwierdzi, e byoby lepiej, gdyby wiedzia co
wicej o swym gospodarzu.
- Widz, e i pana kiedy dorwali - powiedzia, wskazujc gestem podbrdka
okaleczon do. - Zauwayem paskie place.
- Prosz raczej powiedzie: brak palcw. C za osobliwe sownictwo! Istotnie,
d o r w a l i mnie. Jeli chce pan zrozumie Rosj, powinien si pan nauczy, e radzieckich
antysemitw czy z antysemitami Zachodu zaledwie cie pokrewiestwa. Ci tutejsi nie
zadowalaj si pospolitym nkaniem i szykanowaniem ydw, jak wyrzucanie ich ze szk
muzycznych, mieszka, miast, a nawet z kraju. Czuj si usatysfakcjonowani dopiero
wwczas, kiedy naostrz topr i wasnorcznie wbij go w ydowskie ciao. - Rappaport
chcia powiedzie co jeszcze, ale tylko machn desperacko rk. - A wracajc do paskiej
proby... Zapewne ma pan przy sobie list?
Torriti wyj z kieszeni pocztwk. Wzi j od niego jeden z ochroniarzy, zanis na
drugi koniec stou i pooy przed Rappaportem. Ten zerkn na zdjcie, potem odwrci
kartk i zmruy oczy, usiujc odczyta zapisane z tyu nazwiska.
- Jest pan powanym czowiekiem o powanych zamiarach - odezwa si wreszcie. -
Pan pozwoli, e zadam kilka pyta.
- Ale prosz, ale prosz...
- Czy ludzie z tej listy musz zgin natychmiast, czy te moemy nasze poczynania
rozoy w czasie... powiedzmy, paru dni lub nawet tygodni?
- Moecie wasze poczynania spokojnie rozoy w czasie... kilku minut.
- Rozumiem.
- Co pan rozumie?
- Rozumiem, e wszyscy ludzie z paskiej listy s ze sob powizani w ten czy inny
sposb, a w jaki - mog jedynie zgadywa.
- Ale prosz, ale prosz...
- Sdz, i chodzi tu o jaki spisek... Chce pan unikn sytuacji, w ktrej mier
jednego z nich ostrzee innych przed niebezpieczestwem. Innymi sowy, chce pan
udaremni w spisek, pozbywajc si ich wszystkich za jednym zamachem.
- Cholernie duo wyczyta pan ze zwykej listy nazwisk.
- Mog wyczyta wicej.
- Ale prosz, ale prosz...
- Jeeli przyszed pan wanie do mnie, jeeli przybywa pan z bogosawiestwem
Ezry Ben Ezry, to znaczy, i wspomniany spisek godzi w interesy Pastwa Izrael.
Przypuszczam zatem, i rzecz dotyczy realnej groby zakazu emigracji sowieckich ydw do
Izraela, co postawioby pastwo ydowskie na straconej z demograficznego punktu widzenia
pozycji w stosunku do palestyskich ssiadw.
Czarnoksinik by pod wraeniem.
- I wszystko to z jednej maej listy!
- Na razie ledwie musnem powierzchni... Za polityk przyzwalajc na emigracj
sowieckich ydw stoi Michai Gorbaczow, a wic celem przewrotu jest zapewne
pozbawienie go wadzy. Krtko mwic, mamy tu do czynienia z puczem, skierowanym
przeciw obecnemu rzdowi, oraz inspirowan przez Mosad i CIA prb zdawienia spisku w
zarodku za pomoc serii dokonanych z chirurgiczn dokadnoci zabjstw jego inspiratorw
i przywdcw.
- I w tym momencie stwierdzam, e wie pan wicej ode mnie.
Endel Rappaport znw niecierpliwie machn zdrow rk; uwaga Czarnoksinika
bya tak absurdalna, e nawet nie usiowa zaprzecza.
- Ostatnie pytanie: woli pan, eby zgony wyglday na samobjstwa czy na wypadki?
- Jeli miaoby to przeszkodzi komu w dojciu po nitce do kbka i zapobiec
powizaniu owych zgonw z pask osob, a co za tym idzie, ze mn, oba rozwizania
wydaj mi si odpowiednie. Samobjstwo, wypadek... co za rnica?
- Nie znam wyraenia doj po nitce do kbka, ale domylam si, w czym rzecz.
Pozwoli pan, e przepi si z t pask list - powiedzia Rappaport do Torritiego. -
Wziwszy pod uwag zamieszane w spraw nazwiska oraz paskie preferencje co do
charakteru zgonw, szacuj koszty na jakie sto tysicy od gowy, co oczywicie znacznie
odbiega od podanej przeze mnie na pocztku naszej rozmowy kwoty dwudziestu piciu
tysicy dolarw. Poza tym mamy tutaj dwa, a nawet trzy nazwiska, ktre bd nieco drosze.
Powiedzmy, wier miliona... Pienidze te, w miar realizacji zamwie, bd wpacane
gotwk na szwajcarskie konta, ktrych numery przeka panu w swoim czasie. Poowa
ustalonej za kady kontrakt sumy zostanie wypacona wykonawcy po przyjciu zlecenia,
druga poowa - gdy osoba przeznaczona do egzekucji zostanie usunita. Czy mog uzna, e
akceptuje pan warunki umowy oraz wymienione wyej kwoty?
- Ale prosz, ale prosz...
- Zatrzyma si pan w hotelu Ukraina, pokj piset pi, jeeli si nie myl?
- Zaczynam widzie pana w zupenie nowym wietle - wyzna Czarnoksinik.
- Syszaem, e to nieprzyjemny hotel.
- Nie mog si z tym nie zgodzi - umiechn si Torriti.
 Endel Rappaport podnis si i Torriti poszed za jego przykadem.
- To, co si syszy o midzynarodowym spisku ydowskim, jest najszczersz prawd.
- Rappaport pokiwa gow.
- To samo mwi mi Rabbi w Berlinie wiele lat temu - odpar Czarnoksinik; dobrze
pamita sowa Ben Ezry: Owszem, midzynarodowy spisek ydowski istnieje i Bogu niech
bd dziki! Jego celem jest ocalenie ydw przed Stalinem. - Uwierzyem mu wtedy. Teraz
wierz panu.
Rappaport zgi si w ukonie.
- Prosz nie wtpi, i skontaktuj si z panem, gdy tylko bd mg powiedzie panu
co konkretnego.
 4.

DREZNO, CZWARTEK, 1 SIERPNIA 1991

Devisenbeschaffer, urzdnik w rednim wieku z maym wsikiem i tupecikiem, ktry

spad mu z gowy podczas szamotaniny, ani na chwil nie straci panowania nad sob.
Przywizali go do kuchennego krzesa w podziemnym magazynie nieczynnego zakadu
porcjowania mis na przedmieciach. Dwie nagie arwki wieciy mu prosto w twarz, co
sprawiao, i chorobliwie blada, poprzecinana delikatnymi czerwonymi ykami skra
policzkw zdawaa si zupenie przezroczysta. Siedzia tu tak dugo, e kompletnie straci
poczucie czasu, prawd mwic, nie czu ju w ogle niczego. Gdy z wyszukan niemieck
grzecznoci powiedzia, e chciaby skorzysta z toalety, porywacze wymienili midzy sob
szydercze uwagi w jakim niezrozumiaym jzyku. Nabywca waluty kontrolowa swoje
zwieracze, dopki mg. Potem, niezdolny powstrzymywa si ani sekundy duej, zacz si
gsto tumaczy, mamroczc pod nosem, i wyprni si na oba moliwe sposoby we wasne
spodnie. Towarzyszca tym aktom wo najwyraniej nie czynia adnego wraenia na dwch
modych ludziach, ktrzy go na zmian maglowali. Od czasu do czasu lekarz przytyka do
jego piersi stetoskop i przez chwil uwanie nasuchiwa, po czym kiwa z zadowoleniem
gow, przyzwalajc na dalsze przesuchanie.
- Prosz, wierzcie mi, e nic mi nie wiadomo o adnym przelewie funduszy do
tutejszego oddziau sowieckiego banku - upiera si wizie z gardowym bawarskim
akcentem. - Panowie musieli pomyli mnie z kim innym.
Rabbi, przysuchujcy si im przez interkom w biurze na pitrze, niecierpliwi si
coraz bardziej. Mino ju dziesi dni, odkd jego ludzie zwerbowali ydowskiego
ksigowego, zatrudnionego w filii Banku Handlowego Wielkiej Rosji w Drenie; mino pi
dni, odkd kasjer zwrci mu uwag na kwoty w wysokoci od piciu do dziesiciu milionw
dolarw, deponowane codziennie na specjalnym koncie; miny dwa dni, odkd Rabbi trafi
ladem owych pienidzy do osawionego nabywcy waluty, ktrym si okaza kierownik
jednego z prywatnych bankw niemieckich. A teraz na pytanie, czy wizie nie zemrze im
przypadkiem w trakcie przesuchania, lekarz, wypoyczony z elitarnej jednostki
komandosw, wciska mu jakie godne kawaki, wykrcajc si od postawienia jednoznacznej
diagnozy.
- Osiemnacie godzin w stresie to duo nawet dla zdrowego serca - stwierdzi. -
Wydaje si zupenie opanowany, ale ttno ma bardzo przyspieszone, co wskazywaoby na to,
e wcale nie jest taki spokojny, na jakiego wyglda. Krtko mwic, nie mona wykluczy
zawau.
- Jak dugo wytrzyma?
Mody lekarz wzruszy ramionami.
- Wiem tyle samo co pan.
Odpowied zirytowaa Ben Ezr.
- Nie. Pan wie wicej ode mnie. Wanie dlatego pan tu jest.
Lekarz nie da si tak atwo zastraszy.
- Na wszelki wypadek radzibym da mu odetchn przez noc. Rano moe pan
wznowi przesuchanie.
Rabbi szybko rozway wszystkie za i przeciw.
- Beseda - rzek z niechci. - Zrobimy, jak pan radzi.
*
- Z tym miejscem wie mnie wiele wspomnie - mwi Jewgienij, kiedy stojc na
dachu, podziwia widok na okolice willi Apatoww. - Gdy przyjechaem tu po raz pierwszy...
jeszcze zanim poznalimy si na przyjciu w Pieriediekinie... Wrciem wanie z Ameryki
jako wieo upieczony absolwent uniwersytetu i byem troch zagubiony. Nie miaem
pojcia, co chciabym robi w yciu.
- A teraz ju wiesz? - spytaa Aza, bezporednia jak zwykle.
Jewgienij umiechn si.
- Tak.
Odpowiedziaa mu umiechem.
- Tak bardzo mi al, Jewgieniju, tych straconych lat.
Obj j ramieniem i mocno przytuli.
- Nadrobimy to...
- Zdaje ci si, e atwo nadrobi stracony czas - odpara. - A ja myl, e co najwyej
moemy mie nadziej, e nie zmarnujemy tego, ktry jest jeszcze przed nami.
Opara si o balustrad i spojrzaa na poudniowy wschd. Jewgienij podszed, stan
za jej plecami.
- Tam gdzie teraz stoj te bloki mieszkalne i zakad utylizacji mieci, kiedy rosy
biae brzozy i rozcigay si zaorane pola - powiedzia. - Rolnicy z sowchozu w
Czeriomuszkach kilka razy w roku rozrzucali nawz. Gdy wiatr wia akurat w t stron,
musielimy zamyka wszystkie okna, eby przey. - Osoni rk oczy. - Za tymi polami by
kiedy tajny pas startowy. Tam wyldowa mj samolot, jak wrciem do domu z Ameryki.
Od piciu lat lotnisko jest nieczynne, bo Gorbaczow obci budet na wojsko. Teraz bandy
maolatw cigaj si po betonowej pycie swoimi podrasowanymi samochodami. Czasem a
tutaj sycha ryk silnikw. - Wskoczy na balustrad i spojrza w d na bram, prowadzc na
teren posesji. - Kiedy przyjechaem tu po raz pierwszy, na hutawce bawiy si dwie mae
dziewczynki... kuzyneczki czowieka, z ktrym miaem si spotka w tym domu.
- To ten, ktry ley w szpitalu? - spytaa Aza. - Ten, o ktrym nie chcesz mwi?
Jewgienij, pogrony gboko we wasnych mylach, zapatrzy si na horyzont i nie
odpowiedzia.
- Gorco mi - odezwaa si nagle Aza. - Chodmy do rodka, tam przynajmniej jest
klimatyzacja.
Sprowadzi j po schodkach do wyoonej boazeri biblioteki na pitrze i poda
szklank wody mineralnej. Wyja z torebki haftowan chusteczk, umoczya rbek w
szklance i zwilya sobie kark.
- Czy moemy tutaj bezpiecznie rozmawia? - zapytaa.
- Nie mam pluskiew. Moi ludzie codziennie przeczesuj dom.
- Prosz, prosz... moi ludzie codziennie p r z e c z e s u j dom! yjemy w
dwch rnych wiatach, Jewgieniju.
- Chwaa Bogu, to ju nieprawda - zaprzeczy gorco. - Chwaa Bogu, nareszcie
yjemy w tym samym wiecie.
- Co byo na zebraniu?
- Genera Walentin Wariennikow, dowdca si ldowych, zameldowa, e pierwszego
wrzenia Dywizja Dzieryskiego, wzmocniona przez jednostki z Dywizji Kantiemirowskiej i
gwardzistw z Tamaskiej, zajmie kluczowe punkty w miecie: wie telewizyjn w
Ostankinie, redakcje gazet, mosty, stacje kolejowe, gwne skrzyowania, uniwersytet i
okoliczne wzgrza. W tym samym czasie, pod oson nocy, wylduj w Moskwie oddziay
spadochroniarzy z Riazaskiej Dywizji Powietrznodesantowej, gotowe zdawi w zarodku
kade ognisko oporu. Do tej pory KGB zgromadzi dwiecie pidziesit tysicy kajdanek,
wydrukowa trzysta tysicy formularzy aresztowa, oczyci dwa pitra w wizieniu
Lefortowo i po cichu podwoi pac swoim pracownikom. Minister obrony Jazow razem z
ministrem spraw wewntrznych Pugo naciskali na przyspieszenie terminu... Korzystajc z
tego, e Gorbaczow jeszcze nie wrci z urlopu na Krymie, chcieliby rozpocz operacj ju
w poowie miesica. Ale Kriuczkow i Wariennikow tumaczyli, e byoby to ryzykowne z
punktu widzenia logistyki i planw taktycznych. Twierdz, e nie zd przed pierwszym
wrzenia. Poza tym niemiecki Devisenbeschaffer potrzebuje troch czasu na zebranie
funduszy, rozproszonych po rnych bankach w Niemczech i Austrii. Potem musi jeszcze
przekaza pienidze do mojego banku w Drenie, ebym ja z kolei mg dostarczy je do
Moskwy i udostpni spiskowcom.
- A wic pierwszego wrzenia... - powiedziaa Aza pospnie.
- Powinna ostrzec Jelcyna - odpar Jewgienij. - Niech porozumie si z dowdcami
jednostek, ktre pozostay lojalne wobec rzdu.
- To nie takie proste. Co bdzie, jak wpadn w panik? A jeli KGB co zwszy?
Zamkn ich i na tym si skoczy... A zreszt na kogo Borys Nikoajewicz moe tak naprawd
liczy? Na te kilka oddziaw pancernych i garstk weteranw wojny afgaskiej? Powiedz
mi, Jewgieniju, kto ma broni Biaego Domu?
- Nard. Niech Jelcyn wezwie na pomoc nard.
- Tak, nard stanie przy nim bez wzgldu na wszystko. To nasza tajna bro,
Jewgieniju. Ludzie wiedz, e Borys Nikoajewicz powanie traktuje reformy i e powanie
potraktowa czerwcowe wybory. Po raz pierwszy w naszej tysicletniej historii Rosjanie
poszli gosowa i w y b r a l i prezydenta. Kiedy nadejdzie czas prby, przypomn sobie
brodatego patriarch Aleksieja w powiewajcych na wietrze szatach, bogosawicego Jelcyna
sowami: Z boej aski i z woli narodu rosyjskiego nadajemy ci najwysz w Rosji
godno..., i odpowied prezydenta: Wielka Rosja powstaje z klczek.
- Mam nadziej, e si nie mylisz, Azo. Mam nadziej, e Jelcyn potrafi zachowa
zimn krew. Mam nadziej, e nie wycofa si z wycigu po pierwszej przeszkodzie.
Aza podesza do stou, pochylia si nad Jewgienijem i mocno pocaowaa go w usta.
Zarumienia si i szepna:
- To wszystko nic w porwnaniu z twoim podaniem i moimi pragnieniami.
Jewgienij poczu, e dawi go wzruszenie, wic tylko kiwn w milczeniu gow.
*
Czarnoksinik kupi w kasie bilet, przecisn si przez koowrotek i ostronie
wkroczy na ruchome schody, wiozce pasaerw do wntrza Ziemi, na peron linii Arbacko-
Pokrowska. Popatrzy przed siebie ponad gow stojcej niej kobiety: stacja Smoleska
zdawaa si gin na dnie komory jakiego ogromnego zlewu. Dla zabicia czasu przyglda
si jadcym w gr ludziom. Niektrzy mieli twarze ukryte za rozoonymi gazetami, inni
patrzyli tpo przed siebie, zaprztnici troskami dnia codziennego. Jaka starsza pani
dziergaa na drutach. Jej ssiadka, kobieta w sile wieku, mwia co gniewnie do plecw
stojcego przed ni nastolatka. Dwoje zakochanych, zwrconych przodem do siebie
(dziewczyna na wyszym stopniu, chopak na niszym), bez sw spogldao sobie w oczy. W
gbi czeluci, u stp schodw, gronie wygldajca dyurna w za ciasnym mundurze bacznie
obserwowaa podrnych z gbi szklanej budki, trzymajc rk na przycisku, aby w razie
czego natychmiast wyczy schody.
Kiedy Torriti dotar wreszcie na peron, zagarna go rzeka ludzi, pynca w kierunku
pocigw. Leo Kritzky czeka dokadnie w tym miejscu, ktre poda w doczonym do butelki
taniej whisky liciku z podzikowaniem za foldery reklamowe Johna Deere. Siedzia na
plastikowej awce i czyta Moscow News - anglojzyczn wersj Moskowskich Nowosti.
Gdy nadjecha kolejny pocig, Leo podnis wzrok Obojtnym spojrzeniem omit
korpulentn posta Czarnoksinika, lecz nie zdradzi si, e go rozpozna. Torriti, acz
niechtnie, musia mu odda sprawiedliwo: ohydny zdrajca, ale profesjonalista w kadym
calu. Kritzky wsta, wyrzuci gazet do kosza na mieci, podbieg do otwartych drzwi wagonu
i w ostatniej chwili wskoczy do rodka. Czarnoksinik, ktry pozosta na peronie,
nonszalanckim gestem wyj gazet ze mietnika i czekajc na jadcy w przeciwn stron
pocig, zerkn na nagwki: BANK HANDLOWY I MIDZYNARODOWY BANK
KREDYTOWY OSKARONE O PRANIE PIENIDZY. GORBACZOW NA KRYMIE.
Kiedy dugi rzd wagonw wtoczy si wreszcie na stacj, tum pasaerw pofalowa w
stron drzwi, porywajc ze sob Torritiego.
Czarnoksinik przesiada si kilkakrotnie, za kadym razem opuszczajc wagon jako
ostatni. W kocu ponownie wkroczy na ruchome schody. Wynurzywszy si na powierzchni,
da nura do sklepu z zabawkami, w ktrym wiono smutkiem z opustoszaych pek, po
czym, wyszedszy tylnymi drzwiami, znalaz si w malekim zauku, prowadzcym na
ssiedni ulic. Zapa takswk i ruszy z powrotem do hotelu Ukraina. Kiedy dotar na
miejsce, zamkn si u siebie w azience, oddar prawy grny rg czwartej strony Moscow
News i potrzyma chwil w pobliu goej arwki. Pod wpywem ciepa po paru sekundach
zacza ukazywa si zapisana sokiem cytrynowym wiadomo.

Dzie D 1 wrzenia. W siedzibie KGB w Maszkinie dowdca sowieckich si ldowych

Wariennikow przygotowuje plany przerzucenia do Moskwy Dywizji Dzieryskiego, kilku jednostek
pancernych z Dywizji Kantiemirowskiej, spadochroniarzy z Riazaskiej Dywizji
Powietrznodesantowej oraz tamaskich gwardzistw w celu opanowania strategicznych punktw
miasta. Gorbaczow ma pozosta w areszcie domowym. W tym czasie zamachowcy ogosz stan
wyjtkowy i przejm kontrol nad organami wadzy. Na mio bosk, niech kto co zrobi, zanim
bdzie za pno.

Torriti przepisa istotne szczegy drobnym maczkiem na skrawku papieru, ktry

nastpnie ukry pod futrwk lewego buta. Spali oddarty kawaek gazety w popielniczce i
spuka popi wod w toalecie. W chwil pniej wrzuci monet do aparatu w budce
telefonicznej na rogu pobliskiej ulicy i wykrci numer, ktry poda mu Rabbi, w razie gdyby
musia byskawicznie skontaktowa si z Izraelczykami w Drenie.
- Poaujsta? - odezwa si w suchawce kobiecy gos.
- Powiedziano mi, e sprzedaje pani perskie dywany po konkurencyjnych cenach -
odpar Torriti.
- A kto to panu powiedzia, jeli mona spyta?
- May ptaszek imieniem Ezra.
- Ezra, niech bdzie bogosawiony! Od czasu do czasu podsya mi klientw.
Oczywicie, prosz przyj, a pokaemy panu takie perskie dywany, e dostanie pan zawrotu
gowy. Zna pan adres?
- Znam.
Czarnoksinik odoy suchawk na wideki, pokrzepi si ykiem z prawie ju
pustej piersiwki, postawi konierz pomitej kurtki, niemiosiernie spranej i wytartej, po
czym ruszy w stron Arbatu.
*
Rabbi wycign przed siebie kul i przysun bliej skrzynk interkomu, nie chcc
uroni ani sowa. Wstrzyma oddech i sucha, ale w goniku zalega absolutna cisza. Nagle
pokj wypeni zwierzcy, cinajcy krew w yach jk. Ezra Ben Ezra skrzywi si i
wzdrygn gwatownie: trudno, cel uwica rodki, a zgoda na wyjazd z Rosji setek tysicy
ydw warta jest mki jednego czowieka, w dodatku zamieszanego w spisek, dcy do
powstrzymania emigracji. Stopniowo grymas znika z jego twarzy. Mody, mski gos
powtrzy pytanie:
Jaki jest zastrzeony numer identyfikacyjny, umoliwiajcy dostp do konta?
Devisenbeschaffer nie odpowiada. W goniku rozlego si brzczenie
przypominajce dwik elektrycznej maszynki do golenia. Potem, w krtkich odstpach
czasu, niczym chiskie fajerwerki wypuszczane raz za razem, wystrzeliy urywane sowa.
Nicht-das - schalte-es-aus - Ich-werde-es-Dir-sagen!
Wystarczy, rozkaza jaki gos. Wycz to.
Brzczenie ustao.
Wrd ka i jkw dao si rozrni podawane przez kogo cyfry.
Siedem-osiem-cztery-dwa, potem: Wolke, potem: dziewi-jeden-jeden.
Rabbi starannie zapisa wszystko w notesie. Siedem-osiem-cztery-dwa, potem Wolke
albo chmura, potem dziewi-jeden-jeden. Nabra powietrza w puca i wypuszczajc je ze
wistem, wznis oczy do nieba. Tak to ju bywa w tym szpiegowskim wiecie, e kadego
mona zama prdzej czy pniej. Zna wielu ydw, ktrych szkolono przed misj, eby w
razie wpadki wytrzymali cho tyle, by innym da czas na ucieczk. Czci z nich udawao si
wytrwa na torturach przez dwa dni, nawet dwa i p, przewanie jednak poddawali si
wczeniej. Syn Rabbiego zosta schwytany w Syrii w poowie lat siedemdziesitych.
Katowali go przez trzydzieci cztery godziny, a kiedy wreszcie si zama, umyli go, ubrali w
bia piam i powiesili na skleconej naprdce drewnianej szubienicy. Niemiec znis wicej
ni wikszo torturowanych jecw; jego nienawi do ydw bya silniejsza od blu. Ale w
kocu si zama.
Teraz trzeba byo tylko sprawdzi cyfry i - zakadajc, e s prawdziwe - przej
kontrol nad depozytami nabywcy waluty, przela fundusze do Szwajcarii, a potem
zawiadomi Jacka McAuliffea, e brudna robota zostaa wykonana.
Reszta naleaa ju do Czarnoksinika.
Poprzedniego wieczoru Ben Ezra otrzyma depesz od Torritiego: dat puczu
wyznaczono na pierwszy wrzenia. Z bezpiecznego telefonu w kryjwce Mosadu Rabbi
natychmiast przekaza zaszyfrowan wiadomo Jackowi McAuliffeowi w Waszyngtonie.
Nasz wsplny przyjaciel, mwi Rabbi, przypomina, e jeli chcemy dosta to stypendium,
musimy zoy podania przed pierwszym wrzenia; pniej bdzie ju za pno. W takim
razie, zauway Jack po drugiej stronie suchawki, nie mamy zbyt wiele czasu na zdobycie
rekomendacji od omiu-dziesiciu najwaniejszych moskiewskich osobistoci; czy nasz
wsplny przyjaciel zdy si z nimi skontaktowa przed ostatecznym terminem? Wzi
sprawy w swoje rce, odpar Rabbi. Spodziewa si uzyska osiem, a moe nawet dziesi
listw polecajcych w ostatnim tygodniu sierpnia. To brzmi cakiem niele, odrzek Jack. Nie
daoby si tego troch przyspieszy? Ubieganie si o rekomendacj omiu lub dziesiciu ludzi
jednoczenie byoby nieco skomplikowane, mitygowa Jacka Ben Ezra. Ze zrozumiaych
wzgldw musimy zaatwi to od rki, za pierwszym podejciem, drugiej szansy nie bdzie.
Dobra, powiedzia z niechci Jack, przygotuj si na ostatni tydzie sierpnia.
Siedzc przy biurku na najwyszym pitrze zakadu porcjowania mis, Rabbi obrci
gonik interkomu, eby wycign wtyczk z kontaktu. Oczy zawiy mu od blu, ktry od
jakiego czasu sta si jego nieodcznym towarzyszem. Przez grube szka okularw zobaczy
na tylnej ciance pudeka malutkiego czerwono-czarnego pajka, taczcego na nitkach
niewidocznej goym okiem pajczyny. Pajk, ktry wydawa si zawieszony w powietrzu,
zamar, gdy Ben Ezra trci paznokciem niewidzialn ni. Nieskoczenie cierpliwy, czeka,
prbujc okreli, czy drgania, jakie wyczu, zwiastuj zagroenie. W kocu zaryzykowa
niemiay ruch, po czym szybko wspi si po niedostrzegalnej linie i znikn w bezpiecznej
otchani gonika.
Na spierzchnitych wargach Ben Ezry pojawi si grymas niezadowolenia. Jego dni
dobiegaj koca. Wkrtce i on wespnie si po niewidzialnej pajczynie, przesuwajc kalekie
biodro w przd, w bok i w ty z kadym penym cierpienia krokiem, po czym zniknie w
bezpiecznej otchani krainy, ktr Bg przygotowa dla potomkw Abrahama.
*
Syrena na szczycie wiey straniczej kompleksu KGB w Maszkinie - zespou
pitrowych ceglanych budynkw w ksztacie litery L, poczonych zadaszonymi
przejciami z centralnie usytuowan kwater gwn - zawya, obwieszczajc poudnie. W
niewielkiej klimatyzowanej sali konferencyjnej na pitrze przewodniczcy KGB Wadimir
Kriuczkow, draliwy, wiecznie niezadowolony z ycia malkontent, dla ktrego szklanka bya
zawsze do poowy pusta, patrzy ponuro przez okno. Za jego plecami Fiodor omow,
aparatczyk z Ministerstwa Spraw Zagranicznych, odczytywa tre depeszy, dorczonej tego
ranka wraz ze zdjciami przez kuriera na motorze.
Od jakiego czasu agenci z Wydziau do spraw Izraela inwigilowali ydowskie
maestwo, handlujce dywanami w sklepiku przy bocznej uliczce na Arbacie. Wiadomo
byo, e w przeszoci para ta udostpniaa kryjwk i wiadczya usugi cznociowe dla
Mosadu. Zesp obserwatorw, zamelinowany w pustym mieszkaniu po drugiej stronie ulicy,
fotografowa kadego, kto wchodzi do sklepu lub z niego wychodzi. W nocy zdjcia
wywoywano, aby z samego rana dostarczy je na biurka urzdnikw Drugiego Zarzdu
Gwnego. Tego dnia, gdy sortowano zebrany w cigu ostatnich dwudziestu czterech godzin
materia - zdjcia klientw, ktrych udao si rozpozna, opisywano i wklejano do albumu,
reszt wrzucano do drucianego kosza podpisanego Niezidentyfikowane - uwag Jurija
Suchanowa, zrzdliwego szefa Dziewitego Zarzdu Gwnego (jednej z kluczowych postaci
spisku, bliskiego wsppracownika Kriuczkowa), zwrcia fotografia przekazana centrali
przez drezdeskiego rezydenta KGB, przedstawiajca starego czowieka, kutykajcego o
dwu kulach w stron otoczonej ochroniarzami limuzyny. W Drenie wstpnie
zidentyfikowano go jako Ezr Ben Ezr, osawionego Rabbiego, ktry od ponad siedmiu lat
szefowa Mosadowi. Obok niego kroczy korpulentny jegomo, ktrego tosamoci
drezdeska rezydentura nie zdoaa ustali, lecz Suchanow, weteran KGB, ktry rozpocz
swoj byskotliw karier w Berlinie jeszcze w poowie lat pidziesitych, rozpozna go
natychmiast: towarzyszcy Rabbiemu osobnik to nie kto inny, tylko jego stary przyjaciel z
dobrych berliskich czasw, legendarny szef berliskiej bazy CIA, H. Torriti alias
Czarnoksinik. Rodzio si zatem pytanie: po co szef Mosadu spotka si w Drenie z
Harveyem Torritim? Czy to moliwe, eby ich obecno miaa co wsplnego z dewizami,
przelewanymi do drezdeskiej filii Banku Handlowego Wielkiej Rosji? Albo, co gorsza, z
nagym znikniciem samego nabywcy waluty?
W trakcie zaartej dyskusji, jaka rozptaa si wok intrygujcego zdjcia, Suchanow
zerkn mimochodem na stos fotek w koszu Niezidentyfikowane. Zacz przeglda je
bezmylnie i nagle jego wzrok pad na jedn z nich. Machinalnie podnis j do oczu. Skd
to macie?! - wykrzykn podniecony. Urzdnik wyjani, e zostaa zrobiona poprzedniego
dnia przez zesp obserwatorw inwigilujcy ydowskie maestwo, podejrzane o dorywcz
wspprac z izraelskim wywiadem. Ale to ten sam mczyzna, ktry jest na fotografii z
Rabbim! Torriti... - powiedzia zaskoczony Suchanow. Dla szefa Dziewitego Zarzdu
Gwnego obecno Czarnoksinika najpierw w Drenie, potem w Moskwie bya zym
znakiem - mogo to oznacza tylko jedno: CIA, za plecami moskiewskiej placwki,
przemycia do radzieckiej stolicy swojego czowieka. Czyby Amerykanie podejrzewali, e
Rosji grozi zamach stanu?
Zdjcia Ben Ezry i Torritiego w Drenie i Torritiego w Moskwie, wraz z
odpowiednim komentarzem, przesano do kompleksu KGB w Maszkinie, eby ostrzec
Kriuczkowa. Domysy Suchanowa wywoay konsternacj wrd spiskowcw. Natychmiast
zwoano narad wojenn. omow odczyta na gos tre depeszy. Jazow i Pugo, ktrzy od
pocztku obstawali przy sierpniowej dacie zamachu, przeywali chwile triumfu i tym bardziej
nalegali na przyspieszenie terminu. Odpowiedzialny za wojskow stron operacji genera
Wariennikow, ktry wczeniej sprzeciwia si temu pomysowi, przychyli si teraz, acz
niechtnie, do ich opinii. Suchanow, ktrego agenci mieli aresztowa Gorbaczowa w chwili
rozpoczcia puczu, przypomnia, e czas nagli, bo ju dwudziestego sekretarz generalny
powraca do Moskwy ze swojej letniej rezydencji w Foros na Krymie.
Oczy zebranych zwrciy si na Kriuczkowa, ktry nadal wyglda przez okno.
Zauway, e nad polami wok Maszkina unosz si brunatne opary. Zabobonni chopi,
umiechn si w duchu, wierz, e ze duchy, czajce si we mgle, wywouj poronienia u
ciarnych kobiet, ktre odwayy si wyj na dwr w taki dzie jak dzi. C, moe co w
tym jest? Moe lepiej odoy wszystko na pniej? Bzdura. Przecie nigdy nie by
przesdny... Odwrci si do swoich towarzyszy i spogldajc na nich szczeglnie
zowieszczo, oznajmi, e on rwnie przychyla si do przesunicia terminu na sierpie,
nawet gdyby miao to oznacza, e wszystkie przygotowania - ze cigniciem pienidzy do
Moskwy wcznie - nie zostan ukoczone na czas.
- Dziewitnastego? - podsun.
- Dziewitnastego sierpnia? Moe by - powiedzia minister obrony Jazow.
Reszta przytakna w milczeniu.
- A wic postanowione - oznajmi Kriuczkow. - Od dzisiaj za tydzie ogosimy stan
wyjtkowy, odizolujemy Gorbaczowa i przejmiemy wadz.
*
Leo Kritzky, prbujc si pozby nkajcej go depresji, spdzi cae popoudnie na
zwiedzaniu zabytkowych cerkiewek w zaukach na tyach Kremla. Przez te wszystkie lata tak
upodobni si do Rosjan, e nawet wszechobecni kanciarze, zasypujcy cudzoziemcw
ofertami kupna dolarw lub sprzeday kawioru, przestali go nagabywa i nie zwracali ju na
niego najmniejszej uwagi. W drodze powrotnej wstpi do robotniczej stowki na szklank
herbaty, do ktrej podano mu zeschnite ciastko, a potem stan w kolejce do apteki, eby
kupi butelk polskiego syropu na kaszel dla swojej przyjaciki, ktra nabawia si
komplikacji po zapaleniu oskrzeli, bezskutecznie leczonym zioami. Posiedzia u niej jakie
p godziny, ogldajc szkice ilustracji do ksieczek dla dzieci o syberyjskich elfach i
wrkach. Wyszedszy, zapa metro na stacji Frunzeski. Pocig pdzi przez tunel, a on,
trzymajc si uchwytu nad gow, buja si z boku na bok, wpatrzony w relikt komunizmu -
ma metalow tabliczk z przodu wagonu, na ktrej wyryte byy sowa: Rewolucja
Padziernikowa. Zastanawia si, ilu ludzi zauwayo t pamitk przeszoci; ilu z tych,
ktrzy zauwayli, nadal wierzyo w obietnice rewolucji. Byy dni, kiedy sam myla, e moe
by tak zacz raz jeszcze; byy i takie, kiedy stara si o tym nie myle.
W tym niewesoym nastroju wrci do swego mieszkania przy bulwarze Frunzeskim
i wspi si po schodach na drugie pitro. Dozorca wci jeszcze nie wymieni arwki w
kocu korytarza, pod drzwiami z numerem 373. Gdy Leo przykucn, by woy klucz do
zamka, w ciemnoci odezwa si zdyszany dziewczcy gos: Sorry, sorry, do you speak
English? Milcza, zaskoczony, a nieznajoma westchna: I didnt think so... it would have
been too good to be true54.
Leo zmruy oczy.
- Waciwie to... - zacz w swoim ojczystym jzyku.
- Och, dziki Bogu! - wykrzykna z ulg i postpia kilka krokw w jego kierunku. -
Przepraszam, moe pan wie, gdzie tu mieszka Leon Kritzky?

54
Tak mylaam... to byoby zbyt pikne, by mogo by prawdziwe (ang.).
 Leo zblad.
- Kim pani jest? - zapyta, czujc, e krew odpywa mu z twarzy.
Podesza jeszcze bliej i spojrzaa mu prosto w oczy. Sysza, jak wstrzymuje oddech.
- Tatu? - wyszeptaa paczliwym, dziecinnym gosem.
- Tessa?! To ty...?
- Och, tatusiu - zakaa. - To ja. Ja.
Leo poczu nagle, e czas i przestrze, smutek i al odpywaj gdzie w niebyt.
Otworzy ramiona i dugo tuli do siebie zapakan crk, ktra przylgna do z caej siy.
Mino sporo czasu, zanim ktrekolwiek z nich byo w stanie wydusi z siebie cho
sowo. Stali tak w ciemnoci, przytuleni, a zy Tessy kapay na konierz wiatrwki Leo.
Pniej adne z nich nie pamitao, jak si znaleli w mieszkaniu, kto otworzy butelk
bugarskiego wina ani skd si wziy na stole kanapki z kawiorem. Siedzieli naprzeciw
siebie i patrzyli, patrzyli, patrzyli... Co chwila Leo wyciga rk, eby dotkn crki, a
utkwione w ojca oczy Tessy bez przerwy napeniay si zami. Zatrzymaa si w hotelu przy
placu Czerwonym, ale Leo nawet nie chcia sysze o tym, eby tam wrcia; jutro pojad po
walizk i ksiki, ktre przywioza mu w prezencie. Pocieli jej na kanapie, a potem, wtuleni
w mikkie poduszki, przegadali ciszonym, ochrypym ze wzruszenia szeptem ca noc, do
biaego rana. Tessa, szczupa, wci jeszcze pikna mimo swych prawie czterdziestu lat,
wanie zerwaa kolejny romans; wygldao na to, e zawsze zakochuje si w mczyznach
onatych albo takich, ktrzy nie chc wiza si na stae. A zegar biologiczny tyka, czego
siostra nie omieszkaa wypomina jej przy kadej okazji. Trudno, jeli teraz kogo pozna, to
zajdzie z nim w ci i niech si dzieje, co chce, a jak facet j rzuci, to przynajmniej bdzie
miaa dziecko, ktrego zawsze pragna. Vanessa? Och, ma si dobrze. Tak, cigle jest z tym
profesorem historii na Uniwersytecie Georgea Washingtona; ich syn, rezolutny czterolatek
imieniem Philip, po dziadku, umie ju obsugiwa komputer...
Dlaczego nie uprzedzia go, e przyjedzie? Nie chciaa mu robi nadziei. Sobie te
nie. Baa si, e stchrzy w ostatnim momencie, w obawie przed tym, co tu zastanie... albo
czego nie zastanie. Nie mwia nawet Vanessie. Och, tatusiu, gdyby tylko...
Gdybym?
Gdyby tylko nie...
Wida byo, e nie chce jej to przej przez gardo, ale i tak zrozumia, co mu
prbowaa powiedzie... Powiciem si dla idei, tumaczy. To kwestia lojalnoci i
wiernoci sprawie, w ktr wierzyem na dugo przedtem, zanim wstpiem do CIA.
aujesz?
 al powrci nagle ze zdwojon si i Leo poczu, e znw ogarnia go fala smutku.
Twoja matka, powiedzia. Gorzko auj tego, co zrobiem Adelle. Twoja siostra... auj, e
nie potrafi si zdoby na rozmow z wasnym ojcem. Ty... auj, e nie mog uczestniczy
w twoim yciu i e ty nie moesz uczestniczy w tym, co zostao z mojego.
Kiedy zobaczyam ci tam, w korytarzu, tatusiu, miaam okropne uczucie, e wcale
nie cieszysz si na mj widok.
Nieprawda...
Widziaam to w twoich oczach.
Zobaczy ci tutaj to cud. Marzyem o tym przez siedem i p roku. Tylko e...
Tylko e co?
To nie jest najlepszy moment na wizyt w Moskwie, Tesso.
A ja myl, e to fascynujcy moment... teraz, kiedy u wadzy jest Gorbaczow.
Wanie o to chodzi. Gorbaczow by moe wkrtce straci wadz.
Szykuje si zamach stanu? Boe, ale fajnie... Bd w samym rodku prawdziwej
rewolucji! Tessa spojrzaa nagle ojcu prosto w oczy. Ty co wiesz, tatusiu, czy to tylko
pogoski?
Zamach stanu to realna groba.
Wybacz, e pytam, ale czy nadal pracujesz dla KGB?
Sprbowa si umiechn. Jestem na emeryturze. Wszystkie informacje czerpi z
gazet.
Zdawao mu si, e Tessa odetchna z ulg. Prognozy zamachw stanu niczym si nie
rni od prognoz pogody, powiedziaa. Kady wie, e gazety si myl. Wic skoro pisz, e
bdzie zamach stanu, to pewnie nic si nie zdarzy. Szkoda. Dobrze by mi zrobia odrobina
szalestwa w yciu.
 5.

NIEDALEKO FOROS NA KRYMIE, PONIEDZIAEK, 19 SIERPNIA 1991

Wygldajc przez okienko w podobnym do olbrzymiego owada helikopterze, ktry

wanie znia si nad olepiajco bia pyt ldowiska dla migowcw, Jewgienij zobaczy
cebulast kopu cerkwi w Foros, przytulonej do granitowego urwiska, u ktrego stp
rozbijay si o brzeg spienione fale. W chwil pniej jego oczom ukazaa si letnia
rezydencja Michaia Gorbaczowa na poudniowych klifach Krymu, opadajcych strom
cian wprost do morza. Znajdowaa si tam okazaa pitrowa willa, may hotelik dla
personelu i agentw ochrony, oddzielny dom dla goci, kryty basen i kino, a nawet dugie
schody ruchome, prowadzce na prywatn pla. Gdy tylko helikopter dotkn ziemi, delegaci
z Moskwy - przedstawiciel KGB Jurij Suchanow, przedstawiciel armii genera Wariennikow,
przedstawiciel sektora zbrojeniowego Oleg Bakanow, Oleg Szenin z Politbiura, osobisty
sekretarz Gorbaczowa Walery Bodin oraz Jewgienij Cypin, reprezentujcy potny sektor
bankowy - zostali przewiezieni wojskowymi dipami do gwnego budynku. Kiedy
przechodzili przez kapicy od zota marmurowy hol, szef ochrony szepn Suchanowowi do
ucha, e o czwartej trzydzieci, zgodnie z instrukcj, odci osiem linii telefonicznych,
czcych will Gorbaczowa z reszt wiata.
- Jak mu powiedziaem, e ma niespodziewanych goci, od razu zapa za telefon,
eby sprawdzi, o co chodzi - opowiada oficer. - A tu wszdzie gucho! Prbowa nawet
dodzwoni si do szefa sztabu z awaryjnego aparatu, tego, ktry jest zamknity w takiej
specjalnej skrzynce, i wreszcie chyba doszo do niego, e co jest nie tak, bo zrobi si
miertelnie blady i wezwa do siebie ca rodzin: on, crk i zicia. Siedz teraz wszyscy
razem w salonie. Najbardziej zdenerwowana jest Raisa... Syszaem, jak mwia co o
bolszewikach, ktrzy wymordowali rodzin Romanoww po rewolucji padziernikowej.
Delegaci pchnli podwjne drzwi i ujrzeli Gorbaczowa i jego bliskich, stojcych
rami przy ramieniu na rodku wspaniaego salonu. Z ogromnego okna za ich plecami
rozciga si przepikny widok na klify i morze. Sekretarz generalny, z trudem opanowujc
gniew, spiorunowa wzrokiem swego osobistego sekretarza, Bodina.
- Et tu, Brute? - powiedzia szyderczo i spojrzawszy na pozostaych, zapyta z
lodowat pogard: - Kto was tu przysa?
- Komitet Stanu Wyjtkowego - oznajmi Suchanow.
- Nie zwoywaem adnego komitetu - odpar Gorbaczow. - Kto za tym stoi?
 Jewgienij podszed do Gorbaczowa i wrczy mu kartk, na ktrej wydrukowane byy
nazwiska czonkw komitetu. Sekretarz generalny naoy okulary i spojrza na list.
- Kriuczkow! Jazow...! Tylko dziki mnie zosta ministrem obrony! Pugo!
Wariennikow! Uricki! - Z obrzydzeniem pokrci gow. - Naprawd uwaacie, e ludzie s
tak zmczeni, e pjd za kadym dyktatorem?
Genera Wariennikow wystpi naprzd.
- Nie macie wyboru, Michaile Siergiejewiczu. Musicie si nam podporzdkowa i
podpisa dekret o stanie wyjtkowym albo ustpcie ze stanowiska.
Gorbaczow zerkn na Rais i zobaczy, e dry ze strachu. Pooy jej do na
ramieniu, a potem przemwi do delegatw:
- Odmawiam... Nigdy nie podpisz takiego dekretu.
- A Jelcyn...? Te jest z nimi? - szepna Raisa.
- Jelcyn zostanie aresztowany - odpar Suchanow.
Michai Siergiejewicz i jego ona spojrzeli sobie w oczy. Ich crka zbliya si do
matki i wzia j za rk. Wiedzieli, e mog skoczy przed plutonem egzekucyjnym.
Gorbaczow przenis wzrok na stojcych przed nim delegatw.
- Jestecie zdrajcami i awanturnikami - przemwi opanowanym gosem. - Zniszczycie
kraj. W swoim zalepieniu wierzycie, e mona odwrci bieg historii. Popychacie Rosj do
wojny domowej!
Jewgienij, wiadom, e musi do koca gra swoj rol, przerwa mu ostro.
- To wy popychacie Rosj do wojny! My jedynie prbujemy unikn rozlewu krwi.
- Michaile Siergiejewiczu - powiedzia Suchanow pojednawczo - przecie nie prosimy
was o wiele... Zostaniecie w Foros, w areszcie domowym. A my wykonamy za was t brudn
robot.
- Susznie nazywacie to brudn robot - powiedzia z gorycz Gorbaczow.
- Nic tu ju nie wskramy - zwrci si Suchanow do swoich towarzyszy.
Podszed do Gorbaczowa i wycign rk. Sekretarz generalny i szef Dziewitego
Zarzdu Gwnego KGB od lat pozostawali w zayej przyjani. Gorbaczow spojrza na
wycignit w jego kierunku do i z min pen pogardy odwrci si do niej plecami.
Suchanow wzruszy ramionami i wyszed, a za nim podya reszta delegatw.
Lecc helikopterem na lotnisko w Belbek, gdzie na spiskowcw czeka Tu-154, ktry
mia ich zabra do Moskwy, Suchanow przekazywa przez radiotelefon instrukcje szefowi
ochrony w Foros; sekretarz generalny i czonkowie jego rodziny maj by odcici od wiata.
aden czowiek ani adna wiadomo nie moe si do nich przedosta. Nikomu te nie wolno
stamtd wyj. Zrozumiano?
Bakanow wyj ze skrzanej torby butelk koniaku i kademu nala po kieliszku.
- Trzeba mu przyzna - mwi Wariennikow, usiujc przekrzycze ryk migie - e
kto inny na jego miejscu podpisaby ten cholerny dekret.
Suchanow odchyli gow w ty i przymknwszy oczy, opar si o cian.
- Teraz wszystko zaley od tego, czy uda nam si dopa Jelcyna! - odkrzykn. - Bez
Gorbaczowa i Jelcyna opozycja pjdzie w rozsypk.
Jewgienij przyzna mu racj.
- Jelcyn - powiedzia, mylami bdzc gdzie daleko - jest kluczem do wszystkiego.
*
Gdy Jewgienij wrci do Moskwy, byo dobrze po pnocy. Z budki telefonicznej na
parkingu przy lotnisku zadzwoni do mieszkania Azy. Posugujc si umwionym szyfrem,
poprosi, eby za jaki czas zesza do garau na tyach jej bloku. Kiedy tam dotar, ju na
niego czekaa, skryta w cieniu. Padli sobie w objcia. Krtkimi, urywanymi zdaniami
opowiedzia jej, co si stao: spiskowcy niespodziewanie przesunli dat puczu; wraz z
garstk innych polecia do Foros, aby zmusi Gorbaczowa do podpisania dekretu,
ustanawiajcego Komitet Stanu Wyjtkowego; Gorbaczow kategorycznie odmwi; przebywa
w areszcie domowym w swojej rezydencji. W tej chwili Jazow wysya zaszyfrowan depesz
8825, ktra postawi na nogi ca armi. W cigu paru godzin kolumny czogw i
wyadowanych onierzami ciarwek zajm strategiczne pozycje w Moskwie, a nard
zostanie poinformowany, e Gorbaczow mia zawa i zrezygnowa z dalszego penienia
funkcji pastwowych. A wwczas caa wadza przejdzie w rce komitetu.
Aza przyja te wieci spokojnie. Spodziewaa si tego od dawna, jest tylko
zaskoczona, e wszystko potoczyo si tak szybko. Zaraz poyczy od ssiada samochd i
pojedzie ostrzec Borysa Nikoajewicza. Jelcyn z pewnoci zabarykaduje si w Biaym Domu
i wezwie siy demokratyczne do stawienia oporu. Jeeli telefony w gmachu parlamentu nie
zostay jeszcze odcite, Jewgienij moe do niej dzwoni na zastrzeony numer prywatnych
apartamentw prezydenta. W ciemnoci pogadzia jego kark. Uwaaj na siebie, Jewgieniju
Aleksandrowiczu, powiedziaa i wyszeptaa epilog ich krciutkiego romansu sprzed wielu,
wielu lat: za kadym razem, gdy si spotykamy, zostawiam z tob czstk siebie.
Jewgienij od razu rozpozna cytat i nagle poczu przejmujcy al za tym, co mogo
by, i nadziej na to, co jeszcze moe si zdarzy.
*
Aza kluczya ma ad po opustoszaych ulicach stolicy. Skrcia w prospekt
Kutuzowa i wyjechaa z Moskwy w kierunku Usowa, gdzie Borys Jelcyn mia dacz. Stana
na czerwonym wietle - tylko tego brakowao, eby teraz zatrzymaa j milicja za amanie
przepisw drogowych! - i raptem poczua, e ziemia dry pod koami samochodu. W tej
samej chwili usyszaa guche dudnienie. Wprost na ni suna kolumna olbrzymich czogw,
najwyraniej podajca w kierunku centrum miasta. W otwartych wazach stali onierze w
skrzanych pilotkach. Drenie ziemi zlao si w jedno z biciem serca Azy; dotychczas pucz
wydawa si jej prawie abstrakcyjnym pojciem, ale widok gsienic miadcych kocie by
moskiewskich ulic by dotkliwie realny. Czogici nie zatrzymali si na czerwonym wietle,
co oburzyo Az do gbi. Za kogo oni si uwaaj! I nagle zrozumiaa, e to mieszne sdzi,
e szturmujce stolic wojsko bdzie przestrzega zasad ruchu. Jeden z onierzy musia
zauway, e za kierownic ady siedzi kobieta, bo szarmanckim gestem zerwa z gowy
wyimaginowany kapelusz i nisko si ukoni.
Gdy tylko zmieniy si wiata, Aza ruszya z piskiem opon i wyminwszy kawalkad
czogw, pomkna na przedmiecia. W Gorki-9, tu przed Usowem, panowaa martwa cisza.
Aza skrcia z asfaltowej szosy w szutrow alejk i zatrzymaa samochd przed otoczon
wysokim murem posesj. Obaj strzegcy daczy wartownicy drzemali w strwce. Gdy Aza
zastukaa w szyb, jeden z nich zasalutowa na powitanie i wyszed, eby otworzy bram.
- Co dzisiaj wczenie, panienko.
- Chciaam przejecha przez Moskw, zanim zaczn si korki - odpara.
- Gdybym mia samochd - westchn onierz - nie przejmowabym si adnymi
korkami. Nastawibym sobie radio i sucha rocknrolla.
Zaparkowaa przy cianie nieforemnego, przysadzistego budynku z cegy i drewna i
podbiega do tylnych drzwi, prowadzcych na oszklon werand. W lesie wok domu ptaki
nie zaczy jeszcze piewa. Wyja klucz ze schowka pod doniczk z geranium i wesza do
kuchni. Wspia si po drewnianych schodach z malowan porcz i zapukaa cicho do drzwi
na samym kocu korytarzyka. Nie usyszawszy odpowiedzi, zapukaa znowu, tym razem ju
goniej.
- Co si tam, u licha, dzieje? - odezwa si zaspany gos.
- Borysie Nikoajewiczu, to ja, Azalia Izanowna. Musz z panem natychmiast
porozmawia.
Z ssiednich pokojw wyjrzay crki Jelcyna, Lena i Tania, przestraszone, e kto
budzi je o tej porze.
- Co si stao? - spytaa modsza, Tania.
Jelcyn, w spodniach z opuszczonymi szelkami, wcignitych na nocn koszul, stan
w drzwiach sypialni, uzbrojony w potny rewolwer.
- Wracajcie do ek! - zawoa do crek. - Wejd - zwrci si do Azy.
Wiedzia, e dobre wieci nigdy nie nadchodz o wicie. Odoy rewolwer na nocn
szafk, obok prawie pustej butelki koniaku. Wskaza Azie krzeso i usiad naprzeciw niej.
- A wic masz wiadomo od swojego informatora? - zapyta.
Aza kiwna gow.
- Widziaam si z nim okoo wp do drugiej - powiedziaa i powtrzya wszystko, co
przekaza jej Jewgienij: e przewrt ju si rozpocz; e Gorbaczow kategorycznie odmwi
wsppracy ze spiskowcami i siedzi teraz w areszcie domowym na Krymie; e wojsko i
spadochroniarze zajmuj pozycje w stolicy; e na wasne oczy widziaa kolumn czogw,
zmierzajc w kierunku Moskwy.
Jelcyn przeczesa palcami grzyw siwiejcych wosw i wbi wzrok w podog. Przez
chwil trwa tak, dumajc nad czym gboko, po czym kilkakrotnie potrzsn gow, jakby
spiera si o co sam ze sob.
- Jak si tu dostaa? - zapyta.
- Poyczyam ad od ssiada.
Zmarszczy brwi, a na jego twarzy pojawi si wyraz skupienia. Aza znaa dobrze ten
grymas i wiedziaa, e Borys Nikoajewicz analizuje teraz w mylach wszystkie moliwe
scenariusze.
- Musz wraca do Biaego Domu - zastanawia si gono. - Jestem na pewno jednym
z pierwszych na licie tych, ktrzy maj by aresztowani. Do tej pory zdyli ju rozstawi
blokady wok Moskwy. Jeli bd jecha limuzyn, w asycie ochroniarzy, rozpoznaj mnie
od razu i wszystko przepadnie. Pojad z tob. To jedyna szansa, eby przedosta si przez
punkty kontrolne. To moe by niebezpieczne... Nie boisz si ryzyka?
- Nie, Borysie Nikoajewiczu.
- Dzielna z ciebie kobieta, Azalio Izanowna.
Jelcyn wsta i wczy mae radyjko, nastawione na caodobow stacj moskiewsk.
Puszczali Jezioro abdzie. Zy znak, bo radzieckie rozgonie zawsze to nadaway w czasie
niepokojw spoecznych i zamieszek. Nagle spiker przerwa muzyk i drcym z przejcia
gosem odczyta wiadomoci: Ze wzgldu na zy stan zdrowia Michai Gorbaczow ustpi ze
stanowiska. W tej krytycznej chwili wadz przej Komitet Stanu Wyjtkowego, aby
zapobiec miertelnemu niebezpieczestwu, jakie zawiso nad nasz ojczyzn. Lena i Tania,
zaniepokojone haasem, przybiegy do pokoju ojca. Jelcyn uciszy je niecierpliwym gestem
rki. Polityka zapocztkowanych przez Michaia Gorbaczowa reform, ktre miay przynie
pastwu dynamiczny rozwj gospodarczy, mwi dalej gos w radiu, stana w martwym
punkcie. Kraj pogra si w chaosie anarchii i bezprawia. Miliony obywateli domagaj si
ukrcenia przejaww moralnego rozpasania i przestpczoci, coraz cianiej oplatajcej Rosj
swoimi mackami.
Jelcyn wyczy ze zoci radio.
- Miliony ludzi domagaj si demokratyzacji, a nie nowej dyktatury proletariatu -
owiadczy z moc.
Zdj przez gow koszul nocn i woy kamizelk kuloodporn, na ni bia koszul
i marynark, po czym poprawi szelki i schowa do kieszeni rewolwer. Poprosi crki, eby
zadzwoniy do matki, ktra zostaa w Moskwie.
- Telefon na pewno jest na podsuchu - przestrzega. - Powiedzcie jej tylko, e
suchaem radia i e pojechaem samochodem do Swierdowska. Nic wicej.
Na niebie bardzo jasna spadajca gwiazda przecia Wielk Niedwiedzic, wlokc za
sob ognist smug.
- Pomylcie o czym, to si speni - umiechn si do crek Borys Nikoajewicz.
Nigdy nie by religijny, ale wierzy w przeznaczenie; teraz spenienie jego marze
byo bardziej realne ni kiedykolwiek. Spogldajc w bezchmurne sierpniowe niebo,
bezgonie wypowiedzia wasne yczenie i usiad w adzie obok Azy.
- Nie martw si, tatku - powiedziaa Lena, kiedy zamyka drzwiczki. - Pamitaj, e
wszystko zaley od ciebie.
*
Z pocztku dzwonek telefonu zdawa si tak odlegy, e Jack McAuliffe uzna go za
cz swojego snu: przykuwa wanie Leo kajdankami do kaloryfera, a dwik rowerowego
dzwonka odbija si echem od cian drewnianej rudery, wzywajc wszystkich na kaw i
pczki. Jack powoli wydobywa si z otchani snu. Nagle poj, gdzie jest i co tak dzwoni. W
ciemnoci zacz maca rk w poszukiwaniu stojcego na nocnej szafce aparatu, ale Millie
bya szybsza.
- Tak...? Kto mwi...? - I nauczona wieloletnim dowiadczeniem wymamrotaa: -
Chwileczk, zobacz, czy jest w domu.
Przyoya suchawk do poduszki i szepna do ma:
- To oficer dyurny z Langley, Jack. Jeste czy ci nie ma?
- A gdzie mam by w rodku nocy, jak nie w ku z wasn on? - wychrypia Jack,
wynurzajc si ostatecznie z sennych odmtw. Po omacku przesun do wzdu ramienia
Millie, eby namaca telefon. Podnis suchawk i warkn: - Tu McAuliffe. O co chodzi?
 Zupenie ju rozbudzony, usiad prosto na ku i przytkn suchawk do drugiego
ucha.
- Chryste Panie, kiedy...?! W porzdku, wylij natychmiastow do placwki w
Moskwie... Niech nie wychodz na miasto, dopki sytuacja si nie ustabilizuje. Nie chcemy,
eby zgin kto z naszych. Podpisz moim nazwiskiem. Kolejna sprawa: jak najszybciej
skontaktuj si z Ebbittem... Pywa na jachcie Dentelmeni Wojacy, gdzie u wybrzey
Nantucket... Zawiadom Stra Przybrzen, jeli go nie namierzysz przez radio... Zawiadom
te DD/O, Mannyego Ebbitta. Powiedz mu, eby pojecha prosto do centrum operacyjnego.
Bd tam za trzy kwadranse. Wtedy postanowi, czy obudzimy prezydenta, czy poczekamy
do porannej odprawy.
Jack zapali lamp. Naga jasno olepia go na chwil tak, e musia zasoni oczy
rk.
- Zaczo si - powiedzia do Millie. - Leo co pokrci. Miao by za dwanacie dni.
Wojsko zajmuje punkty strategiczne w Moskwie. Gorbaczow albo nie yje, albo siedzi w
areszcie na Krymie.
- Pojad z tob. Trzeba przygotowa co dla prasy... Washington Post wyway
nasze drzwi z samego rana, eby zapyta, czemu nie uprzedzilimy prezydenta o zamachu.
- A my jak zwykle bdziemy udawa, e o niczym nie wiedzia. - Zerkn na Millie,
ktra wygldaa tak samo pontnie jak w dniu, gdy ujrza j po raz pierwszy w Cloud Club.
- Czy kto ci ju mwi, e jeste pikna? - zapyta.
- Ty, Jack. - Wycigna rk i przygadzia palcami jego potargane wsy. - Powiedz
mi to jeszcze raz, a moe wreszcie uwierz.
- Uwierz, bo to wita prawda. - Z westchnieniem wsta z ka. - Pieprzeni Ruscy -
zakl. - Jeli ten zamach si uda, wrc do bolszewickiej ery kamienia upanego.
*
Tessa leaa zwinita na kanapie w salonie i nie obudzia si ani na dwik budzika,
ani na odgos spuszczanej wody w toalecie i bulgotania w rurach. W kocu otworzya jedno
oko, kiedy do jej nozdrzy dolecia zapach parzonej kawy.
- Wstawaj i zrb si na bstwo, dziecinko! - zawoa Leo z kuchni. - Musimy by w
drodze o jakiej przyzwoitej godzinie, jeli mamy jecha do Zagorska.
- Mog wsta - odpara Tessa, ziewajc - ale jeli chodzi o bstwo, nie mieci si to w
moich moliwociach.
Zwiedzali wsplnie Moskw krok po kroku (jak lubia mawia Tessa), wszystkie
zakamarki Kremla, cerkiew witego Bazylego, labirynt korytarzy w GUM-ie, monastyr
Nowodziewiczy, Muzeum Puszkina i cmentarz (gdzie Manny Ebbitt zosta zwinity
dokadnie siedemnacie lat temu). Popoudniami, gdy ukone promienie soca otulay miasto
agodn powiat, szli nad rzek albo na Sadowe Kolco. Leo w wieku szedziesiciu
czterech lat zdawa si mie nieskoczone zapasy energii; to trzydziestosiedmioletnia Tessa
poddawaa si i pytaa, czy nie mogliby troch skrci tych wycieczek.
- Jeszcze trzy dni - mwi teraz Leo, smarujc odgrzan bueczk masem (wszystkie
zakupy robi w specjalnym sklepie KGB, gdzie pki a uginay si od towaru).
- Przecie jeszcze tu wrc, tatusiu.
- Na pewno?
- Wiesz, e tak. Moe nastpnym razem przekonam Vaness... - urwaa w p zdania.
- Bardzo bym tego chcia - powiedzia cicho Leo. - Bardzo.
W pokoju zadzwoni telefon i Leo wsta, eby go odebra. Tessa suchaa, jak
rozmawia z kim po rosyjsku podniesionym gosem, gdy za oknem rozleg si gardowy
pomruk. Rozsuna zasony i wyjrzaa na ulic. Ujrzaa najbardziej przeraajcy widok w
swoim yciu: po bulwarze Frunzeskim toczya si duga kolumna olbrzymich czogw.
Leo prawie krzycza do telefonu.
- A co z pierwszym wrzenia, na mio bosk?! Dwanacie dni wczeniej i plany
Torritiego mona wyrzuci na mietnik!
Na ulicy czogi dzieliy si na mniejsze formacje i rozjeday w rnych kierunkach.
Dwa pozostay za skrzyowaniem i krciy lufami, jakby szukay celu.
- Skd wiedz, e Jelcyn uciek do Swierdowska? - denerwowa si Leo. - Bez
Jelcyna siy demokratyczne bd pozbawione przywdcy. - Wracajc do kuchni, usysza
warkot silnikw na bulwarze i stan obok Tessy przy oknie.
- Co si dzieje, tatusiu? - spytaa z niepokojem.
Pokrci z niesmakiem gow, obserwujc sceny rozgrywajce si na ulicy.
- Pucz si rozpocz - powiedzia.
Uwagi Tessy nie umkn fakt, i jej ojciec jest bardzo dobrze poinformowany.
- Kto przeciw komu si buntuje?
- KGB, cz armii oraz krgi powizane z przemysem zbrojeniowym chc si
pozby Gorbaczowa i cofn zegar.
Tessa wyja z pciennej torby aparat marki Nikon, swoj ulubion
trzydziestkpitk, zamocowaa obiektyw teleskopowy i zrobia kilka zdj dwch czogw
na skrzyowaniu. Wok obu maszyn zebra si spory tumek porannych przechodniw,
ktrzy wykcali si o co zawzicie ze stojcymi w otwartych wazach onierzami.
 - Hej, chodmy tam - powiedziaa Tessa, wrzucajc par rolek filmu i aparat do torby.
- Najrozsdniej bdzie zosta w domu.
- Tatusiu, pracuj dla amerykaskiej gazety. Nie mam zamiaru si chowa, skoro tam
dokonuje si prawdziwy zamach stanu.
Leo ponownie wyjrza przez okno; on rwnie chcia zobaczy, co si dzieje.
- No c, dopki nikt nie strzela, chyba moemy si temu przyjrze z bliska.
Wyszli na zalany sierpniowym socem bulwar. Moskwianie coraz tumniej wylgali
na ulice swojego miasta. Na rogach potworzyy si grupki, wszyscy wymieniali si
najnowszymi informacjami. Najwicej ludzi zebrao si wok stojcych na skrzyowaniu
czogw. Studenci, obadowani plecakami penymi ksiek, kopali w gsienice, woajc: W
ty zwrot i jazda z powrotem do koszar!
- Musimy wykonywa rozkazy - tumaczy si mody oficer, ale zosta zakrzyczany.
- Jak mona strzela do swoich? - pytaa moda kobieta z dzieckiem na rku.
- No, odpowiedzcie, suchamy - wtrcia zaczepnie jaka babuszka.
- Suchamy, suchamy! - podchwycili inni.
Stary czowiek pogrozi lask w stron czogw.
- Wstyd! Przynosicie wstyd rodzicom, ktrzy was wychowywali! - zawoa ochrypym
gosem.
- Pozor! Pozor! - skandowa tum.
- Haba! Haba kademu, kto strzela rosyjskimi kulami do rosyjskich obywateli! -
krzykn kto inny.
- Do nikogo nie strzelamy - uspokaja bezradnie dowdca, wyranie wstrznity
reakcj rodakw.
Tessa krya wok, robic co chwila zdjcia oficerowi i wygraajcym piciami
studentom. Zmienia film w aparacie i cignc ojca za okie, ruszya w stron Kremla. Na
kolejnym skrzyowaniu onierze z kaasznikowami otoczyli dwie ciarwki i azik. Trzy
dziewczyny w krtkich letnich spdniczkach, powiewajcych wok nagich ud, woyy ku
uciesze gapiw re w lufy karabinw. Na kremlowskiej wiey wida byo onierza, ktry
ciga w d trjkolorow rosyjsk flag, a na maszt wciga czerwony sztandar z sierpem i
motem.
Brodaty mczyzna na wzku inwalidzkim patrzy na to z twarz zalan zami.
- Mylelimy, e bdziemy wiadkami koca komunizmu - ali si kademu, kto
przechodzi obok niego.
Kilkunastoletni chopak na rolkach ustawi przenone radio na ulicznym hydrancie i
podkrci gono. Wok stoczya si gromada ludzi, bo z odbiornika rozleg si wyrany
gos Borysa Jelcyna: ...onierze i oficerowie armii, KGB i oddziaw Ministerstwa Spraw
Wewntrznych! W tej trudnej chwili pamitajcie, e skadalicie przysig, i nigdy nie
uyjecie broni przeciwko swemu narodowi. Dni spiskowcw s policzone. Legalnie wybrane
wadze nadal sprawuj rzdy w Biaym Domu. Rosjanie! Wycierpielicie wiele, ale ju
wkrtce odzyskamy wolno, wywalczon z takim trudem. onierze! Wierz, e w tej
tragicznej godzinie podejmiecie waciw decyzj i nie splamicie honoru armii krwi
niewinnych.
Leo odcign crk na bok i wydysza:
- Jelcyn nie uciek do Swierdowska! Nadaje z Biaego Domu... Jeszcze nie wszystko
stracone.
- Co to jest Biay Dom, tatusiu?
- Budynek rosyjskiego parlamentu nad rzek Moskw.
- Chodmy tam.
Nie tylko Tessa wpada na t myl.
- Do Biaego Domu! - wykrzykna z zapaem jaka dziewczyna, uczesana w koski
ogon.
Dziesitki ludzi popyny w stron Arbatu i dalej, na most Kalinina. Z bocznych
uliczek wci wyleway si strumienie ludzi, doczajc do pochodu, ktrego uczestnikw
mona ju byo liczy na setki. Gdy w oddali zamajaczy potny biay gmach parlamentu,
byy ich tysice. Leo, unoszony przez prcy naprzd tum, mia wraenie, i porwa go
ogromny wir wodny. Chwilami czu, e traci grunt pod nogami. Nagle walka w obronie
Jelcyna i Biaego Domu - ostatniego bastionu rosyjskiej demokracji - wydaa mu si jak
wit misj, ktra odkupi cae jego ycie, stracone w subie dla Zwizku Radzieckiego.
W Biaym Domu weterani wojny afgaskiej, ubrani w stare, wytarte mundury,
uzbrojeni we wszystko, co byo pod rk - kilka cudem znalezionych pistoletw, noe
kuchenne, skarpetki wypenione piaskiem - instruowali studentw, jak si wznosi barykady.
Niektrzy przewracali samochody i autobusy, inni powalali drzewa lub taszczyli wanny
skradzione z pobliskiej budowy, jeszcze inni podwaali omami kocie by. Wok gmachu
ustawio si pkolem dziesi czogw gwardii tamaskiej. Siedzcy na nich onierze, palc
papierosy, obserwowali poczynania obrocw, ale nie interweniowali. Par minut po tym, jak
dzwony w miecie obwieciy poudnie, z gorcego asfaltu podniosa si radosna wrzawa,
przybierajc stopniowo na sile niby gony pomruk podziemnego wulkanu przed wybuchem.
- Popatrz! - zawoa Leo, wskazujc na wejcie do parlamentu.
 Na najwyszym stopniu schodw ukazaa si zwalista posta wysokiego mczyzny z
siwiejc czupryn. Rce mia wycignite nad gow, palce uoone w zwyciskie V.
- To Jelcyn! - Leo krzykn crce do ucha.
Tessa wdrapaa si na mask samochodu i zrobia kilka zdj, potem okciami
utorowaa sobie drog w tumie. Leo ruszy za ni.
Jelcyn zszed po schodach Biaego Domu i wspi si na T-72 z numerem 110 na
wieyczce. Tum zamilk. Dziennikarze wycignli mikrofony, eby nagra kade sowo
prezydenta.
- Obywatele Rosji! - zawoa Jelcyn potnym gosem, ktry nis si daleko ponad
gowami demonstrantw. - Chc obali legalnie wybranego prezydenta. Mamy do czynienia z
prawicowym, antykonstytucyjnym zamachem stanu. Dlatego owiadczam, e wszystkie
decyzje i dekrety tak zwanego Komitetu Stanu Wyjtkowego s nielegalne.
Przemwienie przyjto burz oklaskw. Jelcyn zeskoczy z czogu i porozmawia
krtko z jednym z oficerw gwardii tamaskiej, ktry ku oglnemu zdumieniu zasalutowa z
szacunkiem. Prezydent, z rozpromienion twarz, wkroczy z powrotem na schody. Ludzie
poklepywali go po plecach i ciskali mu rce, wyraajc swoje uznanie i poparcie. Kiedy
znikn w budynku, czogi zadudniy nagle i plujc kbami czarnych spalin, odwrciy lufy
od gmachu parlamentu. Z tumu podnis si okrzyk radoci, gdy demonstranci pojli, e
tamascy czogici, poruszeni przemow Jelcyna, przeszli na stron obrocw Biaego Domu.
Z upywem dnia kolejne tysice moskwian napyway na plac przed budynkiem
parlamentu. Wedug szacunkw podawanych w radiu zgromadzio si tam najpierw
pitnacie, potem dwadziecia, a w kocu dwadziecia pi tysicy osb. Tamascy
oficerowie i weterani wojny w Afganistanie prbowali zaprowadzi ad w szeregach
kontrrewolucjonistw, jak nazwaa ich ulica. Barykady staway si coraz wysze, szersze i
mocniejsze. Na miasto wyjechali zwiadowcy - studenci na motocyklach, ktrzy mieli rozkaz
meldowa o kadym ruchu wrogich oddziaw. Kobiety, wrd nich wiele prostytutek,
pracujcych w podziemnych pasaach w okolicach Kremla, taszczyy kartony z ywnoci i
piciem i rozdaway ich zawarto demonstrantom, wasnym ciaem blokujcym drogi
dojazdowe do Biaego Domu.
W pewnym momencie Tessa zauwaya anteny na dachu jednego z budynkw.
- Mylisz, e telefony nadal dziaaj? - zapytaa.
Leo spojrza w gr.
- Satelitarne poczenia pewnie tak.
- Gdybym dostaa si do telefonu, mogabym zadzwoni do Waszyngtonu i przekaza
moim wydawcom relacj z pierwszej rki. To bardzo wane, eby wiat wiedzia, co tu si
naprawd dzieje.
Leo natychmiast dojrza plusy tego pomysu.
- Warto sprbowa.
Przepychajc si przez tum, dotarli do bramy numer 22, strzeonej przez
zaprawionych w bojach weteranw z Afganistanu, uzbrojonych w dwa karabiny maszynowe i
kilka pistoletw. Jeden z wartownikw obserwowa przez lornetk hotel po drugiej stronie
ulicy.
- Uwaga! Snajperzy w grnych oknach! - krzykn.
Leo pospiesznie zacz tumaczy im po rosyjsku, e towarzyszca mu moda kobieta
jest amerykask dziennikark. onierz, zerknwszy na legitymacj Tessy, machn
niecierpliwie rk i wpuci ich do rodka.
Wewntrz kurierzy biegali we wszystkie strony, roznoszc wiadomoci. Sekretarki
pchay przed sob wzki, wyadowane koktajlami Mootowa i podartymi na pasy
przecieradami, ktre miay suy za bandae. Modzi agenci z prywatnych firm
ochroniarskich uczyli studentw obsugi kaasznikoww. W pokoju na drugim pitrze, w
kocu korytarza, na wprost centrum dowodzenia Jelcyna, Leo i Tessa natknli si na kobiet,
ktra rozsyaa faksem do organizacji partyjnych, fabryk i wadz lokalnych w caym kraju
ordzie prezydenta, potpiajce pucz. Leo wyjani jej, e amerykaska dziennikarka musi
skorzysta z telefonu, aby opowiedzie wiatu histori kontrrewolucji. Kobieta zaprowadzia
ich do maego gabinetu z telefonem na biurku.
- To linia satelitarna - powiedziaa do Tessy po angielsku. - Jak dodzwonisz si do
Ameryki, nie przerywaj poczenia. Kiedy nas zaatakuj, zabarykaduj si i opowiedz caemu
wiatu, co si tu dzieje.
Odwrcia si i niewidzcym wzrokiem popatrzya w przestrze za oknem.
- Nigdy nie lubiam lata - westchna po rosyjsku. - A teraz przekonaam si, e
miaam racj. - Spojrzaa na Leo. - Jak si nazywacie?
- Kritzky - odpar. - A to moja crka.
- Azalia Izanowna Lebowitz. Atak moe si rozpocz w kadej chwili. Brakuje nam
ludzi do ochrony gabinetu Jelcyna. Chcecie si zgosi na ochotnika?
- Oczywicie.
Leo zostawi Tess, ktra wanie wykrcia numer redakcji, i ruszy korytarzem do
podwjnych drzwi, prowadzcych do centrum dowodzenia. Dobiega stamtd nieustanny
gwar rozmw. Telefony dzwoniy bez przerwy, a od czasu do czasu odzywa si donony gos
Jelcyna, rozchodzcy si echem po ssiednich pomieszczeniach.
- Szef ukraiskiego KGB, Gouszko, dzwoni, eby powiedzie, e nie popiera
zamachu! - zawoa.
Ze stojcej na pododze skrzyni Leo wybra sobie kaasznikowa i kilka pasw
amunicji, po czym doczy do zwalistego mczyzny z AK-47 w potnych doniach.
- Wiesz, jak si z tym obchodzi? - zapyta tamten.
- Nie bardzo - odpar Leo.
- Poka ci. To nie takie skomplikowane. Wsuwasz magazynek, a usyszysz gone
kliknicie. Jeli chcesz strzela, musisz umieci pierwszy pocisk w komorze. Potem trzeba
ju tylko wycelowa i pocign za spust. Ustawiasz na ogie pojedynczy, bo jak
wypuszczasz ca seri, strasznie rzuca. Chwytasz?
- Umieci pierwszy pocisk w bbenku, wycelowa, pocign za spust.
Mczyzna umiechn si ciepo.
- Szkoda, e sukces kontrrewolucji zaley od takich jak my. - Wycign rk. -
Rostropowicz, Mcisaw - przedstawi si i lekko skoni.
Leo ucisn do rosyjskiego wiolonczelisty wiatowej sawy.
- Kritzky, Leo - powiedzia.
- Wszystko sprowadza si do tej chwili i do tego miejsca. To walka o lepsz Rosj -
zauway Rostropowicz.
Leo kiwn gow. Obaj odwrcili si plecami do ciany i zaczli pilnie obserwowa
ruch na korytarzu.
*
Harvey Torriti - wcinity w aluminiowe skadane krzeso ogrodowe w odkrytym
solarium na dachu hotelu Ukraina - z jedn pust i jedn pen butelk szkockiej w zasigu
rki, cieszy oko wydarzeniami, rozgrywajcymi si na ulicach wok Biaego Domu na
przeciwlegym brzegu rzeki. Tego samego popoudnia, zanim wsiad do windy i pojecha na
dwudzieste sme pitro, skd musia jeszcze podej kawaek schodami - co stanowio dla
niego tak wielki wysiek, i obieca sobie, e zacznie znowu pali, bo i tak na jedno wychodzi
- wymieni swj zegarek marki Swatch na lornetk z wyposaenia Armii Sowieckiej.
Odkd soce, zniywszy si nad horyzontem, znikno za mgiek przemysowych dymw,
moskiewskie powietrze od razu zrobio si bardziej rzekie, a miasto rozbyso milionem
wiate; wszystko dokoa tchno wzgldnym spokojem. Dopiero gdy Czarnoksinik spojrza
przez lornetk, krajobraz wyda mu si groniejszy. Dozorca w recepcji na dole niezbyt
orientowa si w tym, co dziao si na zewntrz. Pewno jakie wiczenia wojskowe,
zgadywa. Z pewnoci nic, czym naleaoby si przejmowa. Przecie Rosja to
cywilizowany, praworzdny kraj. A co to za tum przed tym biaym budynkiem po drugiej
stronie rzeki? - zapyta Torriti. Emeryci psiocz na inflacj, wyjani dozorca z pogardliwym
machniciem rki.
Emeryci psioczcy na inflacj - jakie pidziesit tysicy, jeli wierzy brytyjskim
dziennikarzom w holu - przygotowywali si do spdzenia nocy pod biaym budynkiem. Przez
swoj now lornetk Torriti widzia, jak zbijaj si w grupki wok poncych wszdzie
ognisk. Blask pomieni owietla ciemne sylwetki, ktre pracowicie znosiy deski, awki i
pkate piecyki, rzucajc je na i tak ju pokanych rozmiarw barykady.
Czarnoksinik otworzy ostatni butelk szkockiej i ykn strzemiennego, chocia
nie mia zamiaru nigdzie wyrusza. Wstyd i haba - jeszcze par dni i jego podobny do
gnoma przyjaciel Rappaport, wraz ze swymi ujgurskimi anioami strami, wykonaby
wyrok, ktry Torriti podpisa na dziesiciu przywdcw powstania. adnych spiskowcw,
adnego puczu. Zastanawia si, co ich skonio do przyspieszenia terminu. Prawdopodobnie
nigdy si nie dowie. Co tam, do diaba... raz na wozie, raz pod wozem. Tak czy owak, zawsze
na jedno wychodzi.
Ponownie przyoy lornetk do zaczerwienionych oczu. Niedaleko Kremla, na
Worobjowych Grach, wzdu szerokich bulwarw widocznych z dachu hotelu Ukraina,
cigny si w rnych kierunkach dugie sznury wiate. Czogi - wymamrota pod nosem.
Ciekawe, gdzie jest w tej chwili Leo Kritzky? Pewnie zamkn si w swoim mieszkaniu,
czekajc, a burza si przetoczy. Czarnoksinikowi przemkno nagle przez myl, e tu, na
dachu, moe nie by tak cakiem bezpiecznie... Pamita, co Ebbitt opowiada o sowieckich
czogach atakujcych Budapeszt w 1956 roku - ostrzeliway nisze pitra, eby wysze
kondygnacje same si zawaliy... Pocztek ich znajomoci w Berlinie nie nalea do udanych -
Jezu, to to byo wieki temu! - ale potem okazao si, e z Ebbitta te by niezy zawodnik. A
wracajc do sowieckich czogw... Ebbitt wiedzia, co mwi, oglda pogrom w Budapeszcie
na wasne oczy. Zreszt jeeli nawet zaatakuj, to na pewno nie hotel Ukraina, za duo tu
zagranicznych goci. Raczej ju ten biay budynek po drugiej stronie. Poza tym s za daleko,
nie doniesie... Musiayby przejecha po ludziach, ktrzy blokuj ulice.
Czy generaowie i spiskowcy z KGB spuszcz nieco z tonu, gdy przyjdzie do rozlewu
sowieckiej krwi? Czy demonstranci na ulicach zami si i zaczn ucieka, jeeli w miecie
zrobi si gorco?
Gdzie z dou, spod biaego budynku, dobiega niewyrany pomruk. Torriti wsta z
krzesa i podszed do barierki. Sowa tay w powiewach chodnego powietrza,
napywajcego znad rzeki. Ross-co tam. Rossija! Tak, to byo to. Rossija! Rossija! - nioso
echo po ulicach. Rossija! Rossija! Rossija!
Torriti podrapa si grubymi paluchami po poladkach. Na walk z t Rossij
zmarnowa najlepsze lata swego ycia. I prosz, siedzi tu sobie teraz, popija napoje
wyskokowe na moskiewskim dachu i trzyma za ni kciuki, by przetrwaa.
Kto by pomyla!
*
Azalia Izanowna padaa z ng. Nie liczc krtkich drzemek na kanapie, wikszo
czasu spdzaa przy brzczcych kserokopiarkach, rozsyajc owiadczenia Jelcyna, ktre
pitnoway pucz nie tylko jako akt niezgodny z prawem, ale wrcz zgubny dla ojczyzny. Grad
faksw, zalewajcy rozlege radzieckie imperium a po jego najodleglejsze krace, zaczyna
odnosi rezultaty. Od lokalnych organizacji partyjnych napyway deklaracje lojalnoci wobec
legalnie wybranych wadz. Kochozy z rejonu Kaukazu, regionalne dumy z Azji Centralnej,
nawet koa weteranw z Kamczatki wyraay swoje poparcie dla rzdu i prezydenta. Jelcyn
nie posiada si z radoci, gdy Aza powiedziaa mu, e na gwnym placu Swierdowska
zebrao si sto tysicy ludzi, aby potpi organizatorw puczu. Teraz, gdy mijaa ju druga
noc zamachu stanu, a wojna nerww trwaa, pogoski rozprzestrzeniay si po miecie w
szalonym tempie. Mwiono, e jednostki pancerne dostay rozkaz zejcia z Worobjowych
Gr i oczyszczenia drg dojazdowych do Biaego Domu. Kto widzia, jak onierze
elitarnych oddziaw KGB wsiadali do migowcw w wojskowej bazie lotniczej pod
Moskw. Przewodniczcy KGB Kriuczkow zebra podobno swoich poplecznikw w sali
konferencyjnej na ubiance i nakaza im zdawi kontrrewolucj w cigu dwudziestu czterech
godzin.
Podczas jednej z nielicznych chwil spokoju - bya to druga noc puczu - Aza opucia
na kilka minut swj posterunek przy kserokopiarkach i podesza do otwartego okna, eby
zaczerpn wieego powietrza. Z wysokoci drugiego pitra patrzya na koczujcych pod
Biaym Domem demonstrantw, ktrzy w cigu dnia zgromadzili do poamanych mebli,
eby podtrzyma ogniska przez kolejn dug noc. Wierni Jelcynowi urzdnicy rzdowi
redniego szczebla podchodzili do mikrofonu, ustawionego na prowizorycznym podium, i
przemawiali, chcc doda otuchy kontrrewolucjonistom. Wrd nich Aza dostrzega
Jewgienija Jewtuszenk. Przejmujcy gos poety, znany kademu Rosjaninowi, popyn z
gonikw umieszczonych na latarniach dookoa placu. Niet! - zawoa.
Nikt nie rzuci ju Rosji na kolana,
nie zmusi jej, by znowu trwaa tak przez wieki.
 Z nami s Puszkin i Tostoj.
Z nami jest nard, ktry wreszcie zbudzi si ze snu.
A rosyjski parlament,
niczym ranny alabastrowy abd wolnoci,
broniony przez nard,
pynie ku niemiertelnoci.
Zanim umilky owacje, w pokoju zadzwoni telefon, ktry Aza schowaa do szuflady
biurka. Przekrcia kluczyk, otworzya szuflad i podniosa suchawk.
- Oczywicie, e to ja. - Odetchna. - Tylko ja odbieram ten telefon... Dla mnie nic si
nie zmienio. Jak dzwonisz, serce bije mi tak mocno, e nie da si tego opisa. Martwi si
tylko, eby kto ci nie przyapa na rozmowie ze mn... Tak bym chciaa, kochanie, eby ju
byo po wszystkim... Tak, tak, caym sercem i ca dusz, tak... Kiedy?...
Jeste pewien, e to jeszcze nie szturm, e to tylko rekonesans?... I nic nie
podejrzewaj?... Bd si modli, eby to bya prawda. Prosz, bd ostrony. Dzwo, kiedy
bdziesz co wiedzia, ale nie czciej. Uwaaj na siebie... Oby tak byo... Rozcz si ju,
bagam ci... Wiesz, e zrobi dla ciebie wszystko... Nie teraz, pniej. Cze.
Aza, wbrew sobie, przerwaa poczenie. Przez dusz chwil staa, wsuchana w
urywany sygna. Potem westchna i ruszya korytarzem do centrum dowodzenia. Borys
Nikoajewicz, z rozczochranymi wosami, z czerwonymi, zapuchnitymi z niewyspania
oczyma, kry tam i z powrotem po swoim gabinecie, dyktujc wyczerpanej sekretarce
kolejne owiadczenie. Spostrzegszy Az, przerwa w poowie zdania. Odcigna go na bok i
w skrcie zrelacjonowaa mu wszystko, czego dowiedziaa si od Jewgienija. Jelcyn wezwa
do siebie jednego z weteranw wojny w Afganistanie i przekaza mu te informacje. Oficer
pospieszy do stowki na pierwszym pitrze, przeksztaconej teraz w sypialni - na
rozoonych na pododze kocach sypiali na zmian ludzie penicy stra w Biaym Domu i
przy bramach. Jedna grupa schodzia wanie ze suby. Zatrzyma ich i zapozna z sytuacj:
trzy T-72 dostay rozkaz sforsowania barykady przy Sadowym Kolcu, eby sprawdzi, jak
wielka jest determinacja obrocw. Trzeba im pokaza, e ludzie wierni Jelcynowi s
zdecydowani stawi opr. Czy kto zgasza si na ochotnika? - zapyta. Rce podnioso
siedmiu studentw, szeciu weteranw i starszy mczyzna, ktry pilnowa centrum
dowodzenia.
Ochotnicy upchnli po kieszeniach zapasowe magazynki, wzili kilka skrzynek z
koktajlami Mootowa, zarekwirowali trzy takswki z podziemnego garau i przedarszy si
przez tumy na placu, ruszyli w miasto. Zjechali z Arbatu na obwodnic i zatrzymali si przy
barykadzie. Do pnocy zostao ju tylko p godziny i wikszo obrocw odesza, eby
cho troch si przespa. Pozostaa jedynie garstka studentw, z czego poow stanowiy
kobiety. Oficer rozda koktajle Mootowa, po dwa na kadego, i wyznaczy pozycje po obu
stronach ulicy.
O pnocy pojawiy si trzy due czogi z osonitymi wiatami. Toczyy si w stron
barykady, miadc gsienicami chodniki. Kiedy stany naprzeciw obrocw, ktrzy ukryli
si w bocznych uliczkach, dowdca gwizdn gono. Z ciemnoci wyoniy si czarne
postaci, trzymajce w rkach butelki z zapalonymi lontami. Czogici musieli dojrze ich
przez noktowizory, bo natychmiast otworzyli ogie z broni maszynowej, cinajc z ng
dwch studentw. Bojownicy ostrzeliwali si zawzicie, osaniajc kolejnych miakw.
Jeden z nich cisn koktajl Mootowa prosto pod gsienice jadcego na przodzie wozu, ktry
skrci gwatownie i uderzy w hydrant - artylerzysta zawis bezwadnie na wieyczce, a
milczce teraz dziako przekrcio si ze zgrzytem. Drugi z ochotnikw wspi si na czog i
wrzuci co w otwr wazu. Nagy blask pomieni owietli jego wyprostowan sylwetk.
Uciekaj! - krzykn oficer. Tamten odwrci si, chcc zeskoczy z poncego czogu... Za
pno. Kula trafia go prosto w pier. Po chwili rozleg si huk eksplozji. Martwe ciao
uderzyo o bruk, pogrzebane pod szcztkami rozerwanego wybuchem czogu. W ciszy, jaka
potem nastpia, da si sysze pomruk silnikw. Czogi wycofyway si z wolna, oddalajc
od poncego wraku. Znad barykady podnis si w niebo okrzyk zwycistwa.
Ochotnicy zabrali ciaa trzech zabitych towarzyszy i zanieli je do Biaego Domu.
Zapakane kobiety obmyy zwoki z krwi i zoyy je na prowizorycznym katafalku,
ustawionym na dziedzicu przed bram i przybranym kwiatami doniczkowymi. Weterani
wojenni, zdjwszy czapki z gw, oddali cze polegym. Pop w czarnych szatach odmwi
modlitw za zmarych i kademu z nich pooy na sercu drewniany krzyyk.
Tessa, z gow opart na biurku, spaa kamiennym snem, gdy Azalia Izanowna
potrzsna j lekko za rami.
- Zaczo si? - spytaa Tessa na widok zalanej zami Azy.
- Twj ojciec...
- Co z nim?
- Zaatakowali barykad na obwodnicy... trzy czogi... Grupka ochotnikw postanowia
je zatrzyma... jeden zniszczyli... Wysoka cena... trzech naszych zgino. Twj ojciec by
wrd nich.
Tessa bya zbyt oguszona, eby paka.
- Musz go zobaczy - wyszeptaa.
 Aza wzia j za rk i wyprowadzia na dziedziniec. W tumie zalegajcym
pogrony w ciemnoci plac panowaa kompletna cisza, gdy Tessa klkaa przy ciele swego
ojca. Z pocztku baa si go dotkn, przepeniona irracjonaln obaw, e moe sprawi mu
bl. Pier Leo bya zapadnita, jakby przygnit j jaki wielki ciar. Zmiadona stopa,
wykrcona pod nienaturalnym ktem, zwisaa bezwadnie. Zapuchnita, szara twarz
postarzaa si w cigu ostatniej doby o co najmniej dziesi lat. Na zamknitych powiekach
widniay resztki zaschnitej krwi. A jednak... jednak w udrczonych oczach Tessy wyglda
tak, jakby w kocu odnalaz spokj.
Zdja z jego piersi krzyyk i wrczya go ksidzu.
- Widzi pan, on nie by chrzecijaninem - powiedziaa. - Ani ydem. By... - jej gos
zadra; poczua nagle, e powinna ofiarowa mu jakie epitafium. - By czowiekiem honoru,
ktry robi to, co uwaa za suszne.
*
Podczas jednej z przerw w nocnych posiedzeniach w kwaterze gwnej Kriuczkowa
na ubiance Jewgienij zszed do bufetu na kanapk i piwo. W drodze powrotnej do sali
konferencyjnej min otwarte drzwi gabinetu, w ktrym kapitan KGB prowadzi nasuch
pirackiej stacji radiowej, nadajcej z Biaego Domu. Spikerka odczytywaa wanie
najnowsze owiadczenie Borysa Jelcyna. W poowie zdania przerwaa, eby poda
wiadomo z ostatniej chwili - we wczesnych godzinach rannych doszo do star pomidzy
siami wiernymi Komitetowi Stanu Wyjtkowego i kontrrewolucjonistami Jelcyna. Kapitan
podkrci gono i zapisa co w notesie. Jewgienij, z kanapk w rku, podszed bliej.
- ...bojownicy odparli atak trzech czogw, ktre prboway przedosta si przez
barykad na Sadowym Kolcu. Jeden z czogw zosta zniszczony, ale obrocy zapacili za to
wysok cen. Trzech z nich oddao w tej walce ycie. Oddajmy honor i cze bohaterom:
Dymitrowi Komarowi, Ilji Kriczewskiemu i Leonowi Kritzkyemu...
Jewgienij, oguszony, zapyta:
- Powiedziaa Kritzky?
Kapitan zerkn do notatek.
- Leon Kritzky. Tak. Znacie go?
- Znam kogo o tym nazwisku - odpar Jewgienij, prbujc zebra myli - ale nie
Leona. Ten mj Kritzky nie trzyma z Jelcynem.
Wszed do mskiej toalety i ochlapa sobie twarz zimn wod. Pochyli si, dotykajc
rozpalonym czoem chodnej tafli lustra. Dlaczego? Skd Leo wzi si w Biaym Domu? On,
ktry przez trzydzieci lat suy komunistom?! Przecie mia zamkn si u siebie... Po jak
choler wczy si po ulicach? Co mu strzelio do gowy, eby na stare lata bawi si w
bohatera?
Ironia tej mierci omal nie zwalia Jewgienija z ng. Wyprostowa si z trudem,
spojrza na wasne odbicie w lustrze i zobaczy mask pomiertn. W nagym przebysku
wiadomoci podj decyzj.
Ju wiedzia, co powinien teraz zrobi.
Zbieg do garau, odszuka swj samochd i ruszy przez opustoszae miasto do
kliniki KGB. Stanwszy przed wejciem, nad ktrym widnia niegdy zoty, a dzi ju mocno
wytarty wizerunek sierpa i mota, pchn obrotowe drzwi i zdecydowanym krokiem wszed do
pustego o tej wczesnej porze holu. Drzemicy w recepcji portier ockn si i zasalutowa.
- Nazwisko, jeli mona! - zawoa. - Musz was wpisa do rejestru.
- Ozolin - odpowiedzia Jewgienij.
- e jak?
- O-Z-O-L-I-N.
Poruszajc si jak we nie, brn przez dziwnie odrealniony wiat szpitalnych
korytarzy do drzwi izolatki, na ktrych wisiaa kartka z nazwiskiem yow, Pawe
Siemionowicz. Blask ulicznych lamp kad si taw powiat na suficie. W pulsujcych
ciemnociach sycha byo jednostajny pomruk pompki elektrycznej i ciki oddech
widmowej postaci, spoczywajcej na elaznym ku. Jewgienij zerkn na bielejc w
pmroku tabliczk z histori choroby. Ble w klatce piersiowej, spowodowane przerostem
minia sercowego, przeczyta. Podszed bliej i spojrza w d na wychude, podobne do
szkieletu ciao, okryte poplamion moczem kodr. Kroplwka z lekarstwem przepywaa do
cewnika z cichym bulgotaniem, jakby w gardle chorego pkay setki malekich pcherzykw
powietrza.
A wic tak wyglda Tostoj, konajc na drewnianej awce na stacji w Astapowie.
Biaa, strzpiasta broda, zlepiona flegm i wyplut krwi, trzsa si, gdy bezgonie porusza
otwartymi ustami, a struchlay naczelnik stacji, Ozolin, pochyla si nad nim i modli, eby ta
synna skamielina czowieka poya jeszcze troch i umara gdzie indziej. Dziadek poruszy
si z jkiem. Wyczu chyba czyj obecno, bo wycign kociste palce i zacisn je na
nadgarstku Jewgienija.
- Prosz - wystka na wp sparaliowanymi wargami. - Powiedz mi... czy gra
skoczona?
- Woye wiele wysiku, eby toczya si dalej, Pawle Siemionowiczu... ale nic z
tego. To ju koniec. Przegrywasz.
 Dziadek podnis si na okciu i wbi obkany wzrok w obac z farby cian.
- Widziae to?! - krzykn.
- Co?
- Czerwon Krlow! Biegnie przez las, gdzie rzeczy nie maj imion. Prdzej!
Prdzej! Zanim ci zapie! - Wyczerpany opad na materac.
Jewgienij sign na pk nocnego stolika, wymaca sznur, czcy pompk z bateri,
i jednym szarpniciem wycign wtyczk z gniazdka. Jednostajny pomruk usta nagle.
Za chwil puca Dziadka zaczn z wolna wypenia si pynem. Zanim przyjdzie
pielgniarz z rannej zmiany, Pasza Siemionowicz yow bdzie od dawna martwy. Teraz
bredzi co jeszcze o Czerwonej Krlowej, a za kadym sowem, gdy na prno usiuje
schwyta powietrze, z jego piersi wydobywa si metaliczne rzenie.
Jewgienij, krok za krokiem, cofa si, odchodzc od toncego czowieka, a przesta
sysze jego gos. Potem odwrci si i wybieg z kliniki. Mia jeszcze par rzeczy do
zrobienia, nim podda si bez reszty fali sodkiego szalestwa.
*
Od pocztku puczu Jelcyn nie zmruy oka. Teraz, wykoczony fizycznie i
psychicznie, podpar brod rkami, usiujc skupi si na sowach, wychodzcych z ust
mwicej co do niego Azy.
- Powtrz jeszcze raz, wolniej - poprosi.
Zacza od nowa. Dzwoni jej informator z ubianki, donoszc, e Kriuczkow
naciska, by decydujcy atak nastpi jeszcze tej nocy. Operacja nosi kryptonim Grom.
Przed witem demonstranci przed Biaym Domem zostan rozpdzeni przy uyciu armatek
wodnych i gazw zawicych. Nastpnie do akcji wkroczy elitarna jednostka KGB, wspierana
przez spadochroniarzy. Komandosi opanuj teren i wysadziwszy drzwi za pomoc
granatnikw, dostan si do wntrza gmachu. Jednoczenie kolejne oddziay dokonaj z
powietrza desantu na dach. Gwnym zadaniem onierzy bdzie dokadne przeszukanie
budynku i pojmanie Jelcyna, ktry zostanie zastrzelony podczas stawiania oporu. Jeli
operacja przebiegnie zgodnie z planem, wszystko zakoczy si w cigu paru minut.
Borys Nikoajewicz przez dusz chwil w milczeniu przetrawia zasyszane
informacje. Wymamrota co pod nosem o tym, jakie to szczcie mie szpiega w samym
sercu puczu. Nastpnie wezwa do siebie weteranw i poprosi Az, eby powtrzya im
wszystko od pocztku. Odbyli krtk, acz burzliw narad, po czym Jelcyn wyda
odpowiednie rozkazy. Na placu wok Biaego Domu trzeba rozstawi wiadra z wod, eby
demonstranci mogli moczy chustki, ktre w razie czego posu im jako maski
przeciwgazowe. Trzeba te wzmocni barykady, rozda ludziom wicej koktajli Mootowa i
zarzuci dach meblami biurowymi, co utrudni ldowanie helikopterom. Jelcyn, wraz z
najbliszymi wsppracownikami, wycofa si do podziemnego bunkra i schroni za stalowymi
drzwiami pmetrowej gruboci.
- Pomie oporu bdzie si tli, dopki ja yj - powiedzia znuonym gosem.
*
Na ubiance, nad owalnym stoem, szalaa burza mzgw. Cz dowdcw
polowych redniego szczebla, wyznaczonych do poprowadzenia operacji Grom,
zastanawiaa si, czy taka akcja w ogle ma sens. Z pocztku formuowali zastrzeenia do
ostronie, zasaniajc si konsekwencjami politycznymi i reguami sztuki wojennej.
- migowce nie wylduj na dachu zastawionym gr mebli...
- A jeli Jelcynowi uda si wymkn?
- Susznie! Trzeba wzi pod uwag najczarniejszy scenariusz... Co bdzie, jeli zginie
kilka tysicy ludzi, a samego Jelcyna nie schwytamy?
- Co bdzie, jeli wprowadzi w czyn swoje pogrki, ucieknie w gry Uralu i stworzy
tam gabinet cieni?
- A jeli onierze nie zechc strzela do rodakw? Co wtedy?
- Albo jeszcze gorzej... zaatakujemy, a tamci zmusz nas do odwrotu...
W miar jak dyskusja si przecigaa, krytyka stawaa si coraz ostrzejsza. Czujc, e
debata przybiera niekorzystny obrt, przywdcy puczu usiowali za wszelk cen broni
swoich racji. Dowodzili, e zaniechanie szturmu to woda na myn kontrrewolucji; e kiedy
Biay Dom upadnie, nard odwrci si od Jelcyna. Nie wolno dopuci, eby Jelcyn
zwyciy, bo wwczas ycie spiskowcw oraz tych wszystkich, ktrzy poparli pucz,
zawinie na wosku.
Jeden z generaw, ktry wczeniej popiera atak, teraz zaczyna si powanie waha.
- No, nie wiem... Jak nam si nie uda, ucierpi na tym reputacja armii.
- Jak sprawy przybior zy obrt, ci z partyjnej wierchuszki jak zwykle wykrc kota
ogonem. Przypomnijcie sobie Afganistan... - narzeka obwieszony medalami weteran.
Magnat prasowy Uricki nie dawa za wygran, prbujc mimo wszystko przekona
dowdztwo. Jeeli Gorbaczow i Jelcyn utrzymaj si przy wadzy, obetn budet si
zbrojnych i upokorz tak niegdy dumn Armi Radzieck. Byy doradca wojskowy
Gorbaczowa, marszaek Achromiejew, ktry przyby do Moskwy prosto z urlopu, aby
przyczy si do puczu, twierdzi, e jest ju za pno na odwrt; teraz nie ma innego
wyjcia, jak tylko prze naprzd, chociaby po to, by ocali wiarygodno armii.
 - Od wiarygodnoci waniejszy jest spoeczny szacunek - zauway starszy oficer,
ktry do tej pory nie odezwa si ani sowem. - Jeli zaczniemy strzela do ludzi na ulicach,
yczliwo narodu dla onierzy wyparuje w cigu jednej nocy.
Jeden z generaw z haasem odsun krzeso, wsta od stou i ruszy do drzwi.
- Chcecie splami armi krwi. Nigdy nie przyo do tego rki.
- Kategorycznie odmawiam wysania moich migowcw do akcji - popar go
dowdca si powietrznych, pobrzkujc orderami. - Poszukajcie sobie kogo innego.
Na oczach gwnych przywdcw spisek pru si w szwach, a jego organizatorzy
tonli w powodzi wzajemnych oskare. Jewgienij, ktry siedzc na okiennym parapecie,
obserwowa t scen, spostrzeg, e generaowie stopniowo tracili rezon. Nastroje pogarszay
si z minuty na minut, a kiedy na stole konferencyjnym pojawiy si butelki, wszyscy rzucili
si na alkohol, jakby chcieli si urn w trupa. Jewgienij skorzysta z zamieszania, by
wymkn si z sali i zakra do niewielkiego gabinetu po przeciwnej stronie korytarza.
Zapali stojc na biurku lamp z zielonym abaurem, podnis suchawk i ostronie
wykrci numer. Usyszawszy po drugiej stronie gos Azy, nie potrafi ukry triumfu we
wasnym gosie.
- Jelcyn moe spa spokojnie - powiedzia. - Szturm odwoany. Nie, skde... Byli
gotowi zaryzykowa, ale wojskowi nie chcieli rozlewu krwi... Myl, e to ju koniec. Bez
poparcia armii nigdy nie przekonaj narodu. Jelcyn wygra... Mwic szczerze, ja te nie
mog w to uwierzy. Za kilka godzin soce wzejdzie nad now Rosj. Od tej pory wszystko
bdzie inaczej... Spotkajmy si w... - Zesztywnia. Jego ucho wychwycio jaki dodatkowy
dwik. - Kto jeszcze jest na linii? - zapyta cicho. - Nie, nie ma powodu do obaw. Musiao
mi si wydawa. Spotkajmy si wieczorem u ciebie... Tak. Dla mnie te. Sprawimy, e czas
zacznie pyn wolniej, tak by kada nasza wsplna chwila trwaa wieczno.
Kiedy Aza si rozczya, Jewgienij na chwil przytrzyma suchawk przy uchu.
Mino dwadziecia sekund. Potem usysza ciche kliknicie. Poczu, e brakuje mu tchu.
Spokojnie, tylko bez paniki... to pewnie jakie zakcenia na linii... moe kto co przeczy
w centralce. Wyczy lampk i sta przez moment, czekajc, a oczy przywykn do mroku.
Usysza szelest materiau, utkwi wzrok w ciemno i nagle zda sobie spraw, e kto stoi w
otwartych drzwiach.
Kobiecy gos, nabrzmiay tumion wciekoci, wysycza:
- A wic to wy, Jewgieniju Aleksandrowiczu... wy jestecie zdrajc, ktry wyda nas
kontrrewolucjonistom.
Zna ten gos - nalea do Matyldy, ony magnata prasowego Urickiego. Bysno
grne wiato i kobieta wynurzya si z mrokw, aby stan z nim twarz w twarz. W doni
ciskaa metalowy przedmiot, tak may, e Jewgienijowi zdawao si, e moe to by tylko
szminka.
- Zorientowalimy si, e kontrrewolucjonici uprzedzaj kade nasze posunicie,
jakby z gry wiedzieli, co zrobimy. Mj m ostrzega, e wrd nas musi by zdrajca, ale
Kriuczkow nie przyjmowa tego do wiadomoci, pewien, e Jelcyn ugnie si, gdy zrozumie,
e stoi na straconej pozycji.
- Przeliczy si - stwierdzi Jewgienij.
- Wy te!
Matylda postpia krok do przodu, uniosa w gr trzymany w rku przedmiot i
wycelowaa go prosto w czoo Jewgienija. Poj wtedy, co przez cay czas ciskaa w doni i
e on sam nigdy ju nie speni danej Azie obietnicy.
- Za zwycistwo - wymamrota - naszej beznadziejnej...
*
Caa Moskwa oszalaa z radoci. Po rozgrzanych asfaltowych uliczkach wok Kremla
dugie kolumny wozw pancernych toczyy si w kierunku rogatek miasta, egnane
radosnymi okrzykami kobiet, ktre rzucay rozemianym onierzom godziki i re. Stojcy
na chodnikach gapie machali do wycofujcych si czerwonoarmistw, ktrzy z ulg wracali
do koszar.
- Dziki Bogu, jedziemy do domu! - woa oficer, wychylajc si z otwartego wazu
czogu.
Przed siedzib Komitetu Centralnego tysice demonstrantw skandowao
buntowniczo: Precz z parti!, mier KGB! Aparatczycy wymykali si bocznymi
drzwiami, wynoszc przy okazji wszystko, co nie byo przykrcone rubami na stae:
kserokopiarki, komputery, telewizory, magnetowidy, klimatyzatory, lampy, krzesa. Rozeszy
si pogoski, e w budynku niszczone s dokumenty - komunici, chcc jak najszybciej
pozby si dowodw winy, w panice wrzucali do niszczarek papiery razem ze spinaczami,
przez co maszyny raz po raz si psuy. Kiedy z wczonego w pobliskim kiosku tranzystora
popyn gos spikera, obwieszczajcy wszem wobec, e Jelcyn przygotowuje dekret o
zawieszeniu dziaalnoci Komunistycznej Partii Zwizku Radzieckiego, kadc tym samym
kres siedemdziesicioczteroletniej dyktaturze bolszewikw, ludzie padali sobie w ramiona i
taczyli z radoci na ulicach. W parkach i na skwerach robotnicy, uzbrojeni w omy, zwalali z
piedestaw posgi sowieckich przywdcw. Na wielkim placu przed ubiank dwig unis
wysoko w gr olbrzymi pomnik Feliksa Dzieryskiego. Przez kilka cudownych minut, na
oczach wiwatujcego tumu, okrutny Polak, ktry w 1917 roku stworzy Czeka - podwaliny
znienawidzonego przez nard KGB - zwisa na okrconej wok szyi linie.
Spacerujc jak we nie ulicami przepenionymi ludmi, ktrzy witowali zwycistwo
czego, co niezbyt jeszcze rozumieli, i porak tego, co rozumieli a za dobrze, Aza
przypadkiem staa si wiadkiem tego incydentu, opisanego pniej w gazetach jako
egzekucja egzekutora. Lecz nawet i to nie przytumio blu i pustki, ktre odtd miay
wypenia jej ycie.
Jedynie myl, e moe w jaki sposb uda jej si przyspieszy czas, dodawaa jej
otuchy.
*
Ujgurski ochroniarz sprawdzi klatk schodow na czwartym pitrze hotelu Ukraina
i pomacha do Endela Rappaporta na znak, e droga jest wolna. Rappaport wszed pierwszy,
za nim Czarnoksinik.
- Tutaj moemy rozmawia - powiedzia, gdy zatrzasny si za nimi cikie drzwi.
- Kto to? - zapyta Torriti, przypatrujc si bacznie niskiemu, szczupemu
Rosjaninowi, opierajcemu si o cian; mg mie okoo czterdziestu lat, ubrany by w
elegancki garnitur i z pewnoci nie wyglda na jednego z goryli Rappaporta. Jego pospne
oczy spoglday z kamienn powag; Torritiemu wydawao si, e nieznajomy byby rwnie
znudzony, nawet stojc twarz w twarz z wasnym zabjc.
Rappaport zachichota.
- Wadimir to mj drezdeski partner w interesach.
- Cze, Wadimir - zaryzykowa Torriti.
Wadimir ani nie odpowiedzia, ani si nie umiechn.
- Kiedy pan wylatuje? - zapyta Rappaport Torritiego.
- Dzisiaj po poudniu.
Rappaport, ubrany w dwurzdow marynark ze zotymi guzikami, wsparty na lasce
zwieczonej pozacan gak w ksztacie psiej gowy, wymierzy palec prosto w nos
Czarnoksinika.
- Kraj, ktry pan opuszcza, nie jest tym samym krajem, do ktrego pan przyjecha.
- Jasne - przytakn Torriti. - Jelcyn odele Gorbaczowa na emerytur i zlikwiduje
parti komunistyczn. Ale co potem?
- Wszystko bdzie lepsze od tego, co byo - westchn z rezygnacj Rappaport.
Czarnoksinik wzruszy ramionami.
- To pan tu bdzie mieszka, nie ja.
 Rappaport odchrzkn.
- Jeli chodzi o nasz kontrakt...
Torriti zerkn na srogiego Rosjanina, wci podpierajcego w milczeniu cian.
- Moe pan mwi przy nim. Przed Wadimirem nie mam adnych sekretw.
- No wic ten kontrakt... - podchwyci Czarnoksinik.
- Wziwszy pod uwag to, kim pan jest i kogo reprezentuje, moi wsplnicy skonni s
pj panu na rk. Poniewa zlecenie miao zosta zrealizowane p r z e d ostatnimi
wydarzeniami, proponujemy anulowanie umowy i zwrcimy ca kwot, zdeponowan na
naszym szwajcarskim koncie.
Sytuacja bya tak komiczna i absurdalna, e Torriti omal nie parskn miechem.
- U nas, w Stanach - powiedzia - mawiamy: Lepiej pno ni wcale.
- Czy dobrze pana rozumiem, panie Czarnoksiniku? Mimo tak pnej godziny nadal
oczekuje pan, i moi wsppracownicy wypeni warunki kontraktu?
- Prosz spojrze na t sytuacj z mojego punktu widzenia, przyjacielu. Moi klienci
chc zyska pewno, e za rok o tej samej porze Jelcyn nie bdzie mia na karku tych
samych goci.
Podobny do gnoma rosyjski yd wbi w Amerykanina kamienne spojrzenie.
- Taki jak pan trafia si jeden na tysic, panie Czarnoksiniku. - Wycign rk,
ktr Torriti ucisn z zapaem.
- To przyjemno robi z panem interesy, Endel. Nie masz nic przeciwko temu,
ebymy mwili sobie po imieniu? Odnosz wraenie, e znamy si ju od dawna... Suchaj,
martwi mnie twoje wynagrodzenie. Nie chciabym, eby zosta z niczym.
- Paska troska, panie Czarnoksiniku, wzrusza mnie do ez. Ale prosz si nie
kopota... Skontaktowaem si z Rabbim, ktry ze swej strony porozumia si z osob znan
jako Devisenbeschaffer...
Torriti zdbia.
- Wiesz o istnieniu nabywcy waluty?
Grube wargi Endela Rappaporta wykrzywiy si w niewinnym umiechu.
- Legendarny Rabbi Hillel, ktry sta si sawny w drugim stuleciu, postawi sobie
podobno pewne fundamentalne pytanie: Jeeli ja nie jestem dla siebie, to kto dla mnie jest?
Wadimir na bieco ledzi dla m n i e finansowe poczynania nabywcy waluty w
Drenie. Jedna trzecia kwoty, ktr Rabbi od niego dostanie, wylduje na moim koncie w
szwajcarskim banku.
- Ludzie tacy jak ja nie spotykaj codziennie ludzi takich jak ty - owiadczy Torriti
uroczycie. - Jedna trzecia doli Rabbiego to cakiem spora sumka. Co zamierzasz zrobi z t
fors?
Umiech zamar na twarzy Rappaporta.
- Zanim obcili mi palce, byem studentem akademii muzycznej w klasie skrzypiec.
Od tamtej pory nie jestem w stanie sucha muzyki. Zamierzam uy tych pienidzy, eby
wyrwna rachunki.
- Z kim?
- Z Rosj.
- No c, ciesz si, e nasze drogi nie zetkny si w czasach zimnej wojny. Twoja
przedwczesna mier ciyaby mi na sumieniu.
Brwi Rappaporta zmarszczyy si w wyrazie blu.
- I wzajemnie. ycz szczliwej podry, gdziekolwiek si pan teraz wybiera, panie
Czarnoksiniku.
- Wracam do domu - odpar Torriti. - Przystanek kocowy jest na wschd od Edenu.
To raj na ziemi dla golfistw i alkoholikw.
W oczach Rappaporta zataczyy iskierki rozbawienia.
- Nie musz nawet pyta, do ktrej kategorii naleysz.
- Chyba nie musisz - przyzna Torriti.
*
Wszystkie zgony zostay zaklasyfikowane w milicyjnych kartotekach jako wypadki
lub samobjstwa.
Mikoaj Izwolski, spec od finansw w Komitecie Centralnym, ten sam, ktry
przekazywa partyjne fundusze nabywcy waluty, spad z dachu moskiewskiego wieowca,
gdy pewnej nocy zaywa tam wieego powietrza. Zrzdliwa, stara kobieta z bloku
powiedziaa na przesuchaniu, e na chwil przedtem, zanim usyszaa krzyk i syreny
radiowozw, zauwaya na dachu ssiedniego budynku czterech mczyzn. Poniewa znana
bya na caym osiedlu ze skonnoci do zmylania historyjek o grasujcych po okolicy
podgldaczach, prokurator uniewani zeznanie i umorzy ledztwo.
Magnata prasowego Urickiego i jego on Matyld znaleziono w bmw,
zaparkowanym w prywatnym garau na tyach ich kottedi na przedmieciach Moskwy. W
rur wydechow wetknity by koniec wa ogrodowego, podczonego do systemu
wentylacyjnego pod mask. Pielgniarz, ktry przyjecha na wezwanie przeraonego stra,
rozbi motkiem szyb w oknie samochodu, wyczy silnik, wycign nieprzytomnych na
zewntrz i poda im tlen, ale byo ju za pno. W pniejszym owiadczeniu dla wadz
wspomnia, e poczu wwczas wyrany zapach chloroformu. Pierwszy milicjant, ktry
zjawi si na miejscu zajcia, nie przypomina sobie nic podobnego, zbagatelizowano wic
ca spraw, ograniczajc si do krtkiej adnotacji na kocu oficjalnego raportu. Prokurator
stwierdzi, e drzwi zostay zamknite od wewntrz, a pilot znajdowa si przy tkwicych w
stacyjce kluczykach. Drugiego, ktrym zwykle posugiwaa si Matylda, nigdy nie
odnaleziono, jednak i ten trop pominito w pniejszym ledztwie. Dokadna sekcja zwok
nie stwierdzia sicw ani ladw pod paznokciami, mogcych wiadczy o odbytej walce.
Maonkowie nie zostawili adnego listu, lecz nie byo tajemnic, i Pawe Uricki, jeden z
gwnych przywdcw nieudanego puczu, gboko przey porak, a Matylda, podejrzana o
zamordowanie znanego rosyjskiego bankiera Cypina, obawiaa si czekajcego j procesu.
Ich mier uznano za podwjne samobjstwo i zamknito dochodzenie.
Kiedy ssiedzi Borysa Pugo usyszeli dwik przypominajcy odgos wystrzau,
natychmiast wezwali milicj. Funkcjonariusze wyamali drzwi i ujrzeli ciao ministra spraw
wewntrznych, wsparte bezwadnie na kuchennym stole. Na pododze lea pistolet duego
kalibru (ktry najwyraniej wysun si denatowi z rk), a z wielkiej dziury w gowie
wycieka mzg. W licie, zaadresowanym do dzieci i wnukw, zmary napisa: Wybaczcie
mi. To by bd. Z szafy na ubrania wycignito przeraonego tecia Borysa Pugo. Staruszek
trzs si ze strachu i mamrota co o plutonie egzekucyjnym, ale milicyjni psychiatrzy
stwierdzili, e cierpi na demencj, wic i w tym wypadku prokurator doszed do wniosku, e
minister zastrzeli si sam.
Doradc wojskowego Gorbaczowa, marszaka Achromiejewa, znaleziono
powieszonego na yrandolu w jego wasnym gabinecie. Ludzie pracujcy w ssiednich
pomieszczeniach zeznali potem, e syszeli co, co brzmiao jak przesuwanie mebli i rzucanie
cikimi przedmiotami o podog, ale nie podejrzewali niczego zego, bo wiedzieli, e po
ostatecznej klsce puczu marszaek zosta odwoany ze suby czynnej i przeniesiony na
emerytur, pomyleli wic, e porzdkuje i pakuje osobiste rzeczy. Napisany na maszynie list
Achromiejewa wyjania przyczyn owych dziwnych haasw: Nie mam wprawy w
popenianiu samobjstw. Ptla si zerwaa. Sprbuj jeszcze raz. Jestem ju starym
czowiekiem i popeniem zbyt wiele bdw, dlatego uwaam, e mam pene prawo odebra
sobie ycie.
Fiodor omow z Ministerstwa Spraw Zagranicznych, jedna z kluczowych postaci
spisku, uciek z Moskwy, aby unikn aresztowania, po czym przepad bez wieci. Pozostawi
po sobie zagadkow notatk, w ktrej wyraa ubolewanie, i zamach na Gorbaczowa si nie
uda. Wkrtce potem na brzegu rzeki, ju za miastem, natrafiono na starannie zoone w
kostk ubranie, zidentyfikowane pniej jako wasno zaginionego. Przeczesano dno, ale
ciaa nigdy nie odnaleziono. Na przechowywanych w kartotece milicyjnej aktach sprawy
omowa widnieje odrczny dopisek: Wypadek pywacki.
Gazety donosiy rwnie o innych tajemniczych zgonach: w Sankt Petersburgu, do
niedawna zwanym Leningradem, zginli w wypadku samochodowym dwaj generaowie
KGB, ktrzy swego czasu mieli usun legalnie wybranego burmistrza, by z ramienia
Komitetu Stanu Wyjtkowego przej wadz nad miastem; na Krymie starszy oficer KGB z
Dziewitego Zarzdu Gwnego, dowodzcy jednostk, ktra dokonaa aresztowania
Gorbaczowa w Foros, ponis mier wskutek eksplozji kuchenki gazowej; w uralskim
obwodzie wojskowym zasztyletowano w ulicznej bjce generaa Armii Radzieckiej, ktry w
chwili wybuchu puczu nakaza podwadnym rozprawi si z kosmopolitami, co w
stalinowskiej frazeologii oznaczao pogrom miejscowych ydw.
Wadze, zaalarmowane seri owych przypadkowych zgonw i samobjstw,
postanowiy zastosowa nadzwyczajne rodki ostronoci w stosunku do przebywajcych w
areszcie przywdcw puczu - Kriuczkowa i Jazowa. Obu winiw objto caodobowym
nadzorem, odebrano im sznurowada i paski oraz usunito z celi wszelkie ostre przedmioty, a
z odwiedzajcymi wolno im byo rozmawia tylko przez szyb.
Podczas gdy oczy wszystkich zwrcone byy na Rosj, tylko niewielu zauwayo
krtk notatk, zamieszczon na ostatniej stronie jednej z drezdeskich gazet, informujc, e
we wczesnych godzinach rannych grupka mionikw joggingu odkrya wiszce pod mostem
na abie ciao nabywcy waluty. Na krtko przed witem mczyzna przywiza do barierki
gruby sznur i zaoywszy sobie ptl na szyj, skoczy w objcia mierci. Ubrany by w
elegancki, starannie wyprasowany garnitur, na ktrym nie znaleziono adnych ladw walki
czy szamotaniny. W wewntrznej kieszonce marynarki spoczywa wydrukowany list,
podpisany imieniem i nazwiskiem. Typ czcionki zgadza si z ustawieniami w komputerze
denata. W swoim ostatnim sowie zmary prosi on i dzieci o wybaczenie za to, e wybra
najatwiejsz dla siebie drog, by unikn kary za popenione czyny; tumaczy, e odebra
sobie ycie, gdy obawia si ujawnienia faktu, i przekazywa do Rosji fundusze, ktre miay
sfinansowa zamach stanu. W policyjnym raporcie zaznaczono, e Devisenbeschaffer nie
poda numerw wspomnianych przez niego kont bankowych w Rosji, w zwizku z czym
trudno bdzie cokolwiek ustali; na dobr spraw pienidze rozpyny si w powietrzu.
*
Odwrciwszy si plecami do zabudowanej bankami ulicy, po ktrej pezay dugie,
wskie tramwaje, Czarnoksinik i jego Ucze przeszli przez kadk dla pieszych na skraju
Jeziora Genewskiego i zaszyli si w ogrdkowej kawiarence. Goci obsugiway tu adniutkie
kelnerki w szerokich, kwiecistych spdnicach i biaych fartuszkach na tak cienkich, e niemal
przezroczystych bluzkach. Jack przywoa jedn z nich i zapyta:
- Co klienci najczciej zamawiaj, kiedy co wituj?
- Kieliszek szampana - odpara bez namysu dziewczyna.
- O Jezu, tylko nie szampan! - jkn Torriti. - Od tych pieprzonych bbelkw zawsze
mam gazy.
- Niech bdzie szampan - powiedzia Jack do kelnerki, a widzc, e Czarnoksinik
krzywi si z obrzydzeniem, doda: - Od tak dawna zapijasz si gorza, e ju nie wiesz, co
dobre. Poza tym rozruch naszego Przedsiwzicia powinnimy uczci w wielkim stylu.
Torriti niechtnie przyzna mu racj.
- Nie kady wchodzi sobie do szwajcarskiego banku jak gdyby nigdy nic i dowiaduje
si, e ma sto czterdzieci siedem milionw dolarw na tajnym koncie. Kiedy zbierae si do
wyjcia, mylaem, e ten palant w garniturku zacznie wylizywa ci buty do poysku.
- To jest taka forsa, e a nie wiem, czy w ogle wypada to nazywa fors - zwierzy
si Jack przyjacielowi.
- Prawd mwic, mylaem, e ten Devisenbeschaffer zachomikuje w Drenie
znacznie wicej. Jeste pewien, e Ezra Ben Ezra niczego przed tob nie ukry?
- Rabbi mia sporo wydatkw. Najpierw ten twj kole z ruskiej mafii...
- Niezrwnany Endel Rappaport, ktry zamierza wyrwna rachunki z Matuszk
Rosj za swoje obcite palce.
- ...dosta swoj dziak. Poza tym nieza sumka wyldowaa w kieszeni pewnego
podpukownika KGB. To dosy mtna historia... Go siedzia przez ostatnie pi lat na
placwce w Drenie i tak si nauczy szwargota, e powszechnie uchodzi za Niemca. Swoj
drog trzeba przyzna, e facet ma gow na karku. Sprztn Rabbiemu sprzed nosa znaczn
cz upu nabywcy waluty, zanim nasz drogi Ben Ezra zdy pooy ap na forsie.
- Kto to jest?
- Nazywa si Putin. Wadimir Wadimirowicz Putin.
- Zabawne... Kiedy widziaem si z Rappaportem po raz ostatni, by u niego Rosjanin
imieniem Wadimir.
- Rabbi mwi mi, e na drugi dzie po wybuchu puczu ten cay Putin rzuci robot w
KGB, a potem wstpi do Federalnej Suby Bezpieczestwa, ktra powstaa na gruzach
dawnej bezpieki.
- Sprytnie - stwierdzi Czarnoksinik. - Putin... - Potrzsn gow. - Nie syszaem.
 - Ale wkrtce usyszysz - odpar Jack. - Majc w zanadrzu sto pidziesit milionw
do rozdania, prdzej czy pniej wypynie na powierzchni.
Kelnerka postawia przed nimi szampana i wsuna rachunek pod popielniczk.
- Za banki szwajcarskie - powiedzia Torriti i krzywic si na zapas, ostronie
skosztowa napoju.
- Za nasze Przedsiwzicie - doda Jack i wychyli duszkiem p kieliszka, jakby to
bya woda sodowa. - Musz ci si do czego przyzna, Harveyu. Czuj si tak samo, jak
musia si czu Rockefeller, kiedy zakada swoj fundacj. Mam teraz problem, na co wyda
te siedem milionw dolarw rocznych odsetek...
- Przegldaj gazety i wysyaj czeki na cele dobroczynne.
- A co by nazwa celem dobroczynnym?
- To proste - odpar Czarnoksinik z powag. - Celem dobroczynnym jest likwidacja
zoczycw.
Torriti pocign znaczco nosem i umiechn si do wasnych myli.
- O co chodzi? - zapyta Jack.
- Dziwna sprawa, e Kritzky wanie w ten sposb przejecha si na tamten wiat.
Myl teraz, e to musiao si tak skoczy.
Jack niewidzcym wzrokiem zapatrzy si na jezioro. Wci jeszcze brzmiay mu w
uszach sowa Leo: Przykro mi, Jack. Z powodu naszej przyjani... Ale nie auj tego, co
zrobiem.
- Chcia naprawi wiat - powiedzia Jack. - Tylko nie zdawa sobie sprawy, e ten
wiat nie by zepsuty.
Czarnoksinik uzna, e powinien jako pocieszy swojego Ucznia.
- Niech ci za bardzo nie uderzy do gowy to, co ci za chwil powiem, ale jestem z
ciebie dumny. Nie zalewam, chopie... Dobralimy si jak w korcu maku.
- Miaem genialnego nauczyciela.
Torriti unis kieliszek.
- Nasze zdrowie, chopie! Zdrowie ostatnich Mohikanw zimnej wojny...
- Zdrowie ostatnich Mohikanw zimnej wojny - powtrzy Jack.
*
Firma nie szczdzia kosztw na uroczyste poegnanie Jacka, ktre odbyo si w
stowce na szstym pitrze w Langley. Nad podwjnymi drzwiami zawieszono transparent z
rodowym zawoaniem McAuliffew (Raz kozie mier!). Na wprost wejcia przyklejono
powikszone do olbrzymich rozmiarw zdjcie z magazynu Time, przedstawiajce Jacka w
chwili, gdy wyawiano go z toncego pontonu w Zatoce wi. Ku wielkiemu zaenowaniu
bohatera wieczoru i rwnie wielkiej radoci Millie pozostae ciany ozdobiono plakatami, na
ktrych widniay sentencje, wygrawerowane na jego licznych ineksprymablach (za
odwag i mstwo, wykraczajce daleko poza subow powinno, w duchu najlepszych
tradycji tajnych sub, przynosi zaszczyt krajowi i Firmie...). Poegnalnym
przemwieniom nie byo koca.
- Kady oficer Centralnej Agencji Wywiadowczej ma prawo do emerytury, gdy
stuknie mu szedziesit pi lat - mwi DCI do kilkuset kobiet i mczyzn, stoczonych w
zakadowej stowce - zwaszcza po czterdziestu latach ofiarnej suby w obronie wolnoci.
Ale wraz z odejciem Jacka tracimy nie tylko przyjaciela, towarzysza broni i zastpc
dyrektora wywiadu. Tracimy serce, dusz, mzg, dowiadczenie i instynkt wojownika, ktry
walczy na wszystkich frontach - od Berlina Wschodniego, przez Kub, a po Rosj,
zagroon niedawno zamachem stanu - przey pieko na ziemi i zyska saw bohatera, a nam
wszystkim wpoi swoj yciow dewiz: Raz kozie mier! Czterdzieci lat temu
siedzielimy razem w berliskim kabarecie Die Pfeffermhle. Wypilimy wwczas troch
za duo i na stojco odpiewalimy w caoci nasz studencki hymn z Yale, Whiffenpoof
Song55. Jak to idzie, Jack? Popraw mnie, jeli co przekrc:
Nasza rozpacz miar naszej jest modoci.
Boe, pom, od zbyt modych lat zo znamy!
- Ci, ktrzy tam wtedy byli i tak jak ty, Jack, poznali najgorsze zbyt modo, wiedz, o
co chodzi, i chyba nic ju nie trzeba dodawa... moe tylko: powodzenia i szczliwej drogi!
Oficerowie Firmy, z ktrych wikszoci jeszcze nie byo na wiecie, gdy Jack i Ebby
przesiadywali w Die Pfeffermhle, nagrodzili przemwienie oklaskami; McAuliffe cieszy
si ogln sympati i wszyscy szczerze aowali, e ich opuszcza. Byli oto, jak si kto
wyrazi, wiadkami koca pewnej epoki. Zapakana Millie podbiega do ma i wtulia mokre
od ez policzki w jego kozackie wsy. Elizabet, Nellie, Manny, Anthony i jego ona Maria
obstpili Jacka, ciskajc go i caujc jedno przez drugie.
Strzeliy korki od szampana.
- Jak ci poszo w pokoju SH219? - zapyta Jack, kiedy udao mu si wreszcie
porozmawia z Ebbym na osobnoci.
- Chocia raz nas docenili. Przyznali, aczkolwiek niechtnie, e wietnie si

55
Adaptacja wiersza Rudyarda Kiplinga Dentelmeni wojacy, rozsawiona przez Binga Crosbyego,
ktry nagra j w 1947 roku.
spisalimy, bo dziki nam prezydent mg uprzedzi o wszystkim Gorbaczowa, ktry zreszt
by guchy na wszelkie ostrzeenia. O tobie, Jack, te bya mowa. Powiedziaem, e zakadasz
prywatn firm konsultingow do spraw bezpieczestwa, pod nazw Przedsiwzicie.
Dopytywali si, skd masz na to fors. - Ebby i Jack stuknli si kieliszkami. - No wanie,
s k d masz fors?
- Od klientw.
- Ostatnio jako nabrae wody w usta...
- Konsultant do spraw bezpieczestwa powinien trzyma jzyk za zbami, jeeli chce
zachowa wiarygodno - odparowa Jack.
- Chyba masz racj - przyzna Ebby. - Dziwna rzecz zdarzya si podczas dzisiejszego
spotkania... Nasi anioowie stre z Kongresu przypomnieli mi z naciskiem, e zabjstwo
polityczne zostao u nas zakazane dekretem prezydenckim z tysic dziewiset
siedemdziesitego szstego roku. W kko wracali do tej serii wypadkw i samobjstw, jakie
miay w Rosji miejsce po puczu... Kilka razy pytali mnie, czy o tym wiedziaem.
- Co im powiedziae?
- Prawd. Powiedziaem, e przeczytaem o wszystkim w gazetach i e Firma nie
miaa z tym nic wsplnego. - Przekrzywi na bok gow i obrzuci przyjaciela uwanym
spojrzeniem. - A ty, Jack? Moe przypadkiem wiesz co, o czym zapomniae mi powiedzie?
- Jestem czysty jak za - odpar McAuliffe.
Lekcje kamstwa pobiera u wirtuoza w swoim fachu. Wierny Ucze Czarnoksinika
przywoa na twarz niewinny umiech i patrzc Ebbyemu prosto w oczy, powtrzy sowo w
sowo to, co sam usysza niegdy w Berlinie od Harveya Torritiego, kiedy zapyta go, czy
przyoy rk do samobjstwa TCZY.
- Hej, przysigam, stary. Na grb mojej matki.
 POSTLUDIUM

ANATOMIA INFILTRACJI

- Ho, ho, moje dziecko! - powiedziaa Ksina. - Ze wszystkiego wynika jaki mora,
jeli tylko potrafisz go odnale.
 VIENNA, WIRGINIA, NIEDZIELA, 6 SIERPNIA 1995

Wysoko nad miastem pierzasta chmura przesuwaa si leniwie na tle Wielkiej

Niedwiedzicy jak na zwolnionym filmie. Na opustoszaej ulicy, biegncej wzdu Nottoway
Park w powiecie Fairfax, stan Wirginia, o rzut kamieniem od miasta Vienna, barczysty
mczyzna koo pidziesitki, znany swoim rosyjskim zwierzchnikom jako Ramn, pilnie
obserwowa okolic przez lornetk noktowizora. Tkwi tu ju od pnocy, na tylnym
siedzeniu swojego isuzu troopera. W tym czasie widzia kilku przechodniw z psami na
smyczy, dwch homoseksualistw, ktrzy przystawali co par metrw, by si sprzecza, oraz
pijan kobiet w nieokrelonym wieku, zataczajc si na szpilkach, ktrych urywane
stukanie rozbrzmiewao echem pord bezwietrznej letniej nocy. Potem zapada kompletna
cisza. Tu po drugiej nad ranem dostrzeg ciemnego czterodrzwiowego forda. Wewntrz
siedziao dwch mczyzn. Przejechali powoli, jakby patrolujc okolic, i zniknli w bocznej
uliczce, by dziesi minut pniej zmaterializowa si z zupenie innej strony. Podczas swojej
czwartej rundy samochd zatrzyma si przy krawniku, niedaleko gwnego wejcia do
parku na Old Courthouse Road, i zgasi wiata. Przez dusz chwil nic si nie dziao. Obaj
pasaerowie forda siedzieli w ciemnym aucie, jeden z nich bez przerwy pali papierosy. Za
kwadrans trzecia wysiedli i ruszyli przez park w kierunku drewnianej kadki. Ten z
papierosem stan na stray, a jego towarzysz schyli si i wycign ze schowka pod
mostkiem zielony plastikowy worek na mieci, na jego miejsce za wcisn papierow torb
po zakupach. Wracajc do samochodu, zdarli bia tam, przyklejon pionowo na znaku
przejcia dla pieszych (sygna, e Ramn jest gotw odebra paczk), a potem przykleili j na
nowo, tym razem w poprzek (sygna, e skrzynka kontaktowa jest pena). Raz jeszcze
rozejrzeli si dookoa, wsiedli do forda i odjechali bez popiechu.
Ramn odczeka dwadziecia minut. Od dziesiciu lat szpiegowa dla Rosjan i ju
dawno doszed do wniosku, e oprnianie skrytki to jedyny naprawd niebezpieczny
moment w tej grze. Jego rosyjscy zwierzchnicy nie mieli pojcia, kim by. Z dokumentw,
ktre im dostarczy, mogli wywnioskowa, e ma cise powizania z rosyjskim
kontrwywiadem. Myleli zapewne, e jest agentem CIA; nigdy nie przyszoby im do gowy,
e jest agentem FBI. I nawet gdyby Amerykanie dotarli do kogo, kto wie o jego istnieniu, nie
mogliby odkry tosamoci Ramona, poniewa Rosjanie te jej nie znali. Poza tym, jako
wysoko postawiony urzdnik, mia dostp do kodw komputerowych i tajnych plikw, wic
gdyby zaistnia cho cie podejrzenia, e w biurze dziaa amerykaski kret, ktry pracuje dla
Rosjan, natychmiast by si o tym dowiedzia.
Ramn, czowiek ostrony i biegy w swoim fachu, niezwykle starannie
przeanalizowa sytuacj, rozwaajc wszystkie moliwe warianty i doszed do wniosku, e
zapa go mog tylko w trakcie oprniania skrzynki kontaktowej. Dlatego te zada sobie
teraz tyle trudu, by dokadnie sprawdzi park, zanim odbierze przesyk ze skrytki.
W poowie lat osiemdziesitych, kiedy dostarcza swj pierwszy zielony plastikowy
worek peen tajemnic, motywem jego dziaania byy pienidze. Ludzie, wrd ktrych si
obraca - koledzy z klasy, ssiedzi, prawnicy i maklerzy giedowi, bywajcy na tych samych
przyjciach i koktajlach - mieli olbrzymie zarobki, premie na koniec roku i opcje na zakup
akcji warte fortun. Rzdowa pensja Ramona wystarczaa wprawdzie na biece wydatki, ale
nie wiedzia, z czego opaci wyksztacenie trjki dorastajcych dzieci i czwartego, ktre ju
byo w drodze. Obawia si te, e nic nie zostanie z marze o beztroskim yciu na
emeryturze. Chyba e... Chyba e obmyli, jak powikszy swoje dochody.
I wtedy przyszo mu do gowy, e najszybciej obowi si na sprzeday Rosjanom
tajemnic pastwowych wasnego kraju. Z uwag przestudiowa akta poprzednich kretw, aby
upewni si, e ominie puapki, ktre tamtych doprowadziy do upadku. Pilnowa si. Nie
zmieni dotychczasowego stylu ycia, eby nie zwrci na siebie uwagi specw od
bezpieczestwa. Jedzi starym, zdezelowanym samochodem i nadal mieszka w tym samym
skromnym domu w Wirginii, a wakacje spdza w niedrogich amerykaskich kurortach. Co
ciekawe, dopiero gdy dostarczy pierwsze paczki Rosjanom, zda sobie spraw, e pienidze
nie s dla niego jedyn nagrod. Ogromn frajd sprawiaa mu wiadomo, e potrafi
wykiwa kolegw po fachu; za kadym razem, gdy udao mu si przechytrzy kontrwywiad -
powoany przecie wanie po to, by udaremni dziaanie takim jak on - dostawa wiey
zastrzyk adrenaliny. Fakt, e sam pracowa w kontrwywiadzie, dodawa tylko smaczku tej
grze. Bezbarwne ycie, wypenione codzienn, szar rutyn i mudn papierkow robot,
nagle nabrao kolorw.
Ttno walio Ramonowi w skroniach, kiedy wysiada ze swojego isuzu. Poruszajc si
bezszelestnie na gumowych podeszwach, podszed do kadki, przykucn i wyj papierow
torb ze skrytki. Pod palcami czu pliki banknotw, zuyte dwudziesto- i
pidziesiciodolarwki, zwinite w ciasne ruloniki, cignite gumkami - okrge
pidziesit tysicy dolarw w zamian za dostarczone w zeszym miesicu informacje na
temat dwch rosyjskich dyplomatw, ktrzy szpiegowali dla CIA. Wrciwszy do samochodu,
wcisn torb pod desk rozdzielcz i wczy silnik. Kiedy kluczy pustymi ulicami,
zmierzajc w stron domu, ttno zwalniao stopniowo. Ogarnia go spokj i wraenie niczym
nieograniczonej swobody, podobne do tego, jakie odczuwa alpinista, schodzc ze szczytu w
doliny.
Trudno, musi spojrze prawdzie w oczy - uzaleni si od adrenaliny, a ta pasjonujca
podwjna gra staa si dla niego jedyn gr wart wieczki.
*
Na kilka minut przed pit rano pod Szpital Weteranw przy San Pedro Drive w
Albuquerque, Nowy Meksyk, podjechaa karetka pogotowia. Za kierownic wypoyczonego
samochodu, na parkingu dla lekarzy, siedzia zgarbiony Jack McAuliffe i liczc sekundy,
wpatrywa si w automatyczn bram. Na trzy otworzy drzwiczki i ruszy biegiem za
ambulansem, ktrego tylne wiata zniky w przepastnych ciemnociach podziemnego garau.
Na dziewi zanurkowa pod zamykajc si nad nim bram. Kluczc midzy
zaparkowanymi samochodami, zmierza ku zamknitym drzwiom. Przez chwil majstrowa
przy nich dugim, cienkim wytrychem. Zamek odskoczy. Jack umiechn si pod nosem.
Nie bawi si w takie rzeczy od czasu kursw S.M. Craw Management. Przeskakujc po dwa
stopnie naraz, wdrapa si na trzecie pitro. Zasapany opar si o porcz, eby zapa oddech;
postarza si bardziej, niby chcia si do tego przyzna. Rozejrza si wok, eby sprawdzi,
czy droga jest wolna, potem w kilku susach znalaz si przy szatni, gdzie pielgniarka,
zgodnie z umow, miaa mu zostawi wszystkie niezbdne rekwizyty. Z kosza na czyst
bielizn wycign par biaych spodni, lekarski kitel oraz dwa pcienne pokrowce na buty i
byskawicznie woy to wszystko na siebie. Dla lepszego efektu zerwa ze ciennego
wieszaka stetoskop i zawiesi go sobie na szyi. Chwil pniej schodzi ju na drugie pitro,
gdzie mieci si oddzia zamknity, przeznaczony dla byych agentw i oficerw Firmy. Nad
wejciem wisiaa tabliczka z wykaligrafowanym czerwonymi literami ostrzeeniem:
Osobom postronnym wstp wzbroniony.
Jack bez zastanowienia pchn drzwi. Kiedy zblia si do trzeciego z rzdu boksu,
siedzca w kcie sali pielgniarka rzucia mu szybkie, porozumiewawcze spojrzenie. Odegra
ma scenk, studiujc uwanie wywieszon na przepierzeniu kart. Stan nad kiem i
wycign rk, eby zmierzy pacjentowi puls. Harvey Torriti, ubrany w szpitaln koszul
bez rkaww, wyglda jak wieloryb wyrzucony na brzeg. Otworzy najpierw jedno zmtniae
oko, a potem drugie... Na widok nieoczekiwanego gocia parskn radonie.
- Cholera, Harveyu, jak tu trafie? - wyszepta Jack.
- Nafaszerowali mnie rodkami przeciwblowymi, a teraz martwi si, e wypaplam
wszystkie tajemnice Firmy - powiedzia Torriti. - No i skazali na mier w tej sterylnej pace
dla kombatantw. Moe mnie odwiedza tylko najblisza rodzina. A ja nie mam adnej
rodziny, nie tylko najbliszej, wic nikt tu nie zaglda. - Na widok Ucznia Czarnoksinikowi
wyranie wzroso morale. - Jak udao ci si przedosta przez strae? - zapyta gosem
zachrypnitym od zbyt dugiego milczenia.
- Eksfiltracje, infiltracje... Pobieraem nauki u mistrza - odpar Jack.
Zauway ran po szrapnelu, ktry pozbawi gowy nag dam, wytatuowan na
ramieniu Torritiego; pamita, jak panna Sipp mdlaa, ilekro Czarnoksinik podwija rkaw,
by zademonstrowa jej to arcydzieo. Pochyli si niej i popatrzy w twarz przyjaciela.
- Jak leci, Harveyu?
- C mam ci powiedzie, synu? Nie za dobrze. Jestem skonany, kiedy id spa,
wypompowany, kiedy si budz. Trzeba spojrze prawdzie w oczy, goni resztkami si.
Chyba tutaj wycign kopyta.
- W dzisiejszych czasach lekarze dokonuj cudw...
Torriti ze zniecierpliwieniem machn rk.
- Nie pieprz... Zbyt wiele razem przeszlimy, eby teraz wciska kit umierajcemu. -
Odwrci gow na poduszce, chcc si upewni, e pielgniarka wci siedzi przy swoim
stoliku. - Nie masz przypadkiem czego na wzmocnienie, eby pokrzepi starego kumpla,
stojcego na progu wiecznoci?
- Zabawne, e o tym wspomniae...
Jack wyj piersiwk taniej whisky. Czarnoksinik pojania, kiedy jego Ucze
podpar mu gow i przytkn flaszk do ust. Od alkoholu zapieko go w gardle. Chrapliwie
wcign powietrze, eby ugasi ogie.
- Wedug zalece lekarza - wymamrota, opadajc z powrotem na poduszki. -
Przypuszczam, e czytae o tych dwch rosyjskich dyplomatach, ktrych przyapano na
szpiegowaniu dla CIA i rozstrzelano?
- Czytaem. No i co?
- Chyba jeste lepy i guchy, synu, skoro nie wiesz, co w trawie piszczy. Mona si
natkn przypadkiem na jednego kreta, ale dwch naraz...? Mwi ci, nos mnie swdzi...
Chcesz wiedzie, co o tym myl? Myl, e Ruscy maj u nas jak grubsz wtyk,
prawdopodobnie w kontrwywiadzie, bo skd by wiedzieli o tamtych dwch?
- Zimna wojna si skoczya, ale wielka gra toczy si dalej - powiedzia Jack.
- Natury nie da si oszuka - mrukn Torriti. - Dopki Homo politicus nie bdzie
mg y bez adrenaliny, dopty szpiedzy bd szpiegowa. - Skrzywi si z blu i odetchn
gboko, a kiedy atak min, doda jeszcze: - Poczytaj sobie czasem w gazetach o Endelu
Rappaporcie.
 - Nigdy nie widziaem w gazetach nazwiska Rappaport...
- Nie wymieniaj go z nazwiska. Pisz o rodzimej rosyjskiej mafii, ktra przejmuje ten
czy tamten bank lub kartel naftowy.
- Endel Rappaport nie jest jedynym gangsterem w Rosji... - zacz Jack.
- ledziem te poczynania tego Putina. Na wypadek gdyby to przeoczy, w co
wtpi, jest wicegubernatorem Sankt Petersburga. Ludzie dobrze poinformowani mwi, e
utrzymuje bliskie kontakty z Jelcynem, jest niezaleny finansowo i nadzwyczaj zrcznie
wspina si po szczeblach kariery. - W oczach Czarnoksinika zamigotay iskierki
rozbawienia. - O tobie te czytaem, Jack.
- O mnie?!
- Nie urodziem si wczoraj, synu. Co chwila te dobre chopaki odnosz jaki sukces i
tak sobie myl, e stoi za tym to twoje Przedsiwzicie. W Kolumbii kropnli krla
narkotykw, w Egipcie przepad bez wieci komunistyczny dziennikarz, w Austrii wybucha
bomba w samochodzie jakiego neonazisty... Zostao ci jeszcze co z tej forsy zamelinowanej
w szwajcarskim banku?
- Milczenie jest zotem, Harveyu.
Torriti powrci do wspomnie.
- Pamitam ten dzie, kiedy przyjechae do berliskiej bazy, pamitam t noc, kiedy
spotkalimy si z tym nieszczsnym Wiszniewskim w kryjwce nad kinem... Robie z siebie
aosne przedstawienie, Jack... Mleko pod wsem, pistolet pod pach. Teraz ju mog ci to
powiedzie: nie byem pewien, czy przetrwasz.
- Przetrwaem, Harv. Dziki tobie. Dziki tobie zmieni si wiat.
- Tak sdzisz, Jack? Ja te powtarzam sobie bez przerwy, e to my zmienilimy ten
wiat. W dzisiejszych czasach ludzie maj krtk pami... Zapominaj, e pieprzeni Goci
stali u pieprzonych bram. Ty i ja, synu, samotnie wyszlimy z okopw i odparlimy najazd
barbarzycw. Do diaba, co takiego jak zimna wojna musi mie jaki mora. Bo jak nie, to
po co to wszystko?
- Chodzio o to, eby te dobre chopaki pokonay tych zych - powiedzia cicho Jack.
Czarnoksinik parskn.
- Sporo spieprzylimy.
- Spieprzylimy mniej ni oni. Dlatego wygralimy.
- Nigdy nie mogem zrozumie, jak tym cholernym Sowietom udao si przetrwa tak
dugo.
- Zwizek Sowiecki nie by pastwem - odpar Jack. - By metafor pewnej idei, ktra
moe niele wygldaa na papierze, lecz w praktyce okazaa si straszliwym knotem. A
kiepsk metafor duo trudniej usun ni kiepski system. Ale w kocu ich zaatwilimy.
Torriti zamkn oczy, gowa opada mu bezwadnie na poduszk.
- Chryste Panie, Harveyu! - wykrzykn Jack. - Chyba mi tu nie wykitujesz! Poczekaj
przynajmniej, a sobie pjd.
Na wargi Czarnoksinika wypyn wty umiech. Powieki chorego uniosy si z
wysikiem.
- Rip... - wyszepta.
- Co?!
- R. I. P. Kapujesz, chopie? Requiescat in pace. - Torriti zakrztusi si podejrzanie, a
w oczach mign mu przewrotny bysk. - CIA te ma w rodku I. Mylisz, e to co znaczy,
Jack? Mwi, e ten si mieje, kto...
Jack McAuliffe zachichota, czujc, e by moe naprawd mieje si po raz ostatni.
- Moe i co w tym jest... Zawsze miae nosa do takich rzeczy, Harv.