Okuma Uzerine - Marcel Proust

Okuma zerine Marcel Proust
Okuma zerine
Marcel Proust
Notos Kitap Yaynevi (2010)
Derecelendirme:
Etiketler: Deneme
Okuma zerine, Marcel Proust`un birey ile kitap arasndaki ilikiyi ve

zgn psikolojik edim olarak okumay irdeledii, bu edimin
kaynaklarna yapt yolculuu ieren bir anlat.
Byk bir yazarn kitapla kurulan iliki stne derin dnme

denemesi.
Ayn zamanda Proust`un ktphanesinde bir yol haritas olan Okuma

zerine, bizim imdi durduumuz yeri de aydnlatyor.
" Hi kukusuz, dostluk, bireyler arasndaki dostluk hava cvadr ve

okuma bir dostluk biimidir. Ama en azndan dostluun samim bir
biimidir ve bir lye, olmayan birine ynelik olmas ona karsz,
neredeyse dokunakl bir hava verir. Dahas o, teki btn dostluk
biimlerini irkinletiren her eyden bamsz bir dostluktur."
2
Marcel Proust
Okuma zerine
Sur la lecture
Franszcadan eviren
Ik Ergden
Editr
Sine Ergn
3
Notos Kitap Yaynevi

nn Caddesi, Emektar Sokak, No: 18/1
Beyolu 34427 stanbul
0212 243 49 07
4
Floransa Notlaryla Ruskine ok byk keyif vermi Prenses

Madam Alexandre de Caraman-Chimaya duyduum derin
hayranln ansna, Madamn houna gittii iin bir araya
getirdiim bu sayfalar sayglarmla adyorum.
Bize yaanmam gibi gelen ocukluk yllarmzda, ok

sevdiimiz bir kitapla geirdiimiz gnler kadar dolu dolu
yaanm baka zaman belki yoktur. Bakalarna gre bu
ocukluk gnlerini dolduran, bizimse, kutsal bir zevki kabaca
engelliyor diye uzaklatrdmz her ey: kitabn en ilgin
blmndeyken oyun oynayalm diye bizi aramaya gelen bir
arkada; gzlerimizi sayfadan ayrmak ya da yerimizi deitirmek
zorunda brakan rahatsz edici gne ya da ar; tadna bakalm
diye getirilen yiyecekler ki, dokunmadan, yanmzda, srann
zerinde brakmken, tepemizde, mavi gkyznde gnein
klar zayflar, akam yemei iin ieri girmemiz gerekir, oysa
bizim aklmz fikrimiz yemein hemen ardndan kp kitabn
yarm kalan blmn bitirmektedir; kitap okurken sadece
uygunsuz bir ey olarak algladmz btn bu eyler, tersine
ylesine tatl (o dnemde bu denli bir akla okuduumuz
kitaptan ok daha deerli olduunu imdi anladmz) bir
hatray iimize iliyordur ki, bugn bile gemi zamann bu
kitaplarn kartrmak aklmza gelirse, bu kitaplar, gemi
gnlerden kalan tek takvim olarak ve artk var olmayan evlerin ve
glcklerin, sayfalarna yansdn grme umuduyla kartrrz.
Rahata okuyabilecek kadar dingin ve dokunulmaz, gnn her

saatine srasyla snlan tatil gnlerindeki bu okumalar kim
anmsamaz. Sabahlar, park dn, herkes bir gezinti yapmaya
gitmiken, henz uzak olan yemek saatine kadar sesi soluu pek
kmayan ihtiyar Flicie dnda kimsenin girmedii ve duvara
asl boyal tabaklar; bir nceki gnn yapra henz koparlm
5
takvim; karlk beklemeden konuan ve anlamca bo tatl szleri,

okuduunuz szckleri deitiren insanlarn laflarndan farkl,
duvar saati ve ocak trnden okumaya ok saygl arkadalarn
bana elik ettii yemek odasna szlverirdim. Sabahlar erken
kalkan bahvan amcamn yemek srasnda, Rahatsz etmiyor ya!
Biraz ate insana iyi gelir; sizi temin ederim ki, saat altda bostan
pek souk oluyor. Sekiz gn sonra Paskalya olduuna kim
inanr! diye szn ettii kk odun ateinin yanna, bir
iskemleye iliirdim. Okumaya, ne yazk ki son verecek olan
yemee hl iki byk saat vard. Zaman zaman pompann
grlts iitilir; su szdrdndan baklarnz pompaya ynelir
ve orada, ok yakndaki, yarm ay biiminde tula ve fayanslarla
kapl meneke tarhlar olan bu menekeler, sanki u ok gzel
gkyznden, u yanardner renkli ve kimi zaman ky atlar
arasndan grlen kilisenin vitraylarnda yansr gibi olan
gkyznden, frtnadan nce ya da sonra, ok sonra, gn
batarken beliren hznl gkyznden derlenmi gibidir
kk bahenin tek aalkl yolundaki kapal pencereden
pompaya bakardnz. Ne yazk ki, a kadn sofray kurmaya pek
erken gelirdi; bari konumadan kursa! Ama, Byle rahat
deilsiniz, size bir masa yanatraym m? demek zorunda sanrd
kendini. Hayr, teekkr ederim, diyebilmek iin birdenbire
susmak ve gzlerin okumakta olduu btn szckleri
dudaklarn arasnda sessizce, koarak tekrarlayan sesi uzaklardan
geri getirmek gerekirdi; sesi durdurmak, dar karmak ve
uygunca, hayr, teekkr ederim, diyebilmek iin bu szcklere
kaybetmi olduklar olaan yaam grnmn ve yant
vurgusunu vermek gerekirdi. Zaman geerdi, yorulup gezintiyi
ksa kesenler, Msgliseden dnenler ya da yazacak eyleri
olduundan o sabah kmayanlar, ou zaman, yemekten ok
nce yemek salonuna gelmeye balard. Seni rahatsz etmek
istemem, derlerdi ama nnda atee yaklamaya, saate bakmaya,
6
yemee oturmann pek de fena olmayacan sylemeye

balarlard. Yazmak iin kalm erkein ya da kadnn etrafn
zenle evirirler ve sayg, sr, apknlk ve ihtiyat ieren bir
glmsemeyle ona, Minik yazmanz tamamladnz m? diye
sorarlard, sanki bu minik yazma hem bir devlet srr, bir
ayrcalk, hem de keyif karc bir eymi gibi. Bazlar daha fazla
beklemeden, masaya, kendi yerlerine nceden otururdu. Bu bir
felaketti, nk bu davran sonradan gelenlere oktan le
olduunu dndrtecek ve ailemi, Hadi, kapa kitabn, yemek
yiyeceiz, gibi ldrc szleri sylemeye yneltecek kt bir
rnekti. Her ey hazrd, sofra rtsnn zerine btn sofra
takm yerletirilmiti, sadece yemein sonunda getirilen ey
eksikti: bahvan ve a amcann bizzat masada kahve yapt
camdan aygt; bir fizik aleti gibi karmak, boru biimindeki bu
aygt gzel kokard ve buulanm eperlerde kokulu ve
kahverengi bir kl brakan ani kaynamay cam kapakta grmek
ok hotu; yine bu amca, her zaman ayn oranlarda kartrd
krema ve ilekleri, renklerle uraan bir ressamn deneyimi ve bir
oburun uzgrsyle, gereken pembelie eritiklerinde
kartrmay durdururdu. Yemek bana ne kadar da uzun gelirdi!
Byk halam itiraz hogr ile karlayan ama kabul etmeyen bir
tatllkla dncesini belirtmek iin tadard yemekleri sadece. Bir
roman, dizeler, haddini iyi bildii eyler hakknda, bir kadn
alakgnlllyle daha bilgili olanlarn dncesine her
zaman gvenirdi. Bu konularn, tek bir kiinin beenisinin
doruyu saptamaya yetmedii geici heveslerin belirsiz alan
olduunu dnrd. Ama kurallarn ve ilkelerini annesinden
renmi olduu birtakm konular; kimi yemeklerin yapl,
Beethovenin sonatlarn alma ve nezaketle konuk arlama
hakknda kusursuzluun ne olduunu bildiine ve br
insanlarn bu kusursuzluu ne kadar yakn olduunu ayrt
ettiine emindi. Zaten bu konuda da kusursuzluk hemen
7
hemen ayn eydi: yeteneklerde bir tr basitlik, sadelik ve

sevimlilik. Kesinlikle baharat konulmamas gereken yemeklere
baharat konmasna, piyano alarken gereinden fazla pedal
kullanlmasna ya da yapmack almaya, misafir kabul ederken
kusursuz bir doallktan klmasna ve insann kendinden
abartyla sz etmesine iddetle kar kard. Daha ilk lokmadan,
ilk notalardan, basit bir belirtiden yola karak karsndakinin iyi
bir a, gerek bir mzisyen, iyi yetitirilmi bir kadn olup
olmadn bildii iddiasndayd. Benden daha hnerli olabilir
ama bu kadar basit bir andanteyi byle abartyla alarak zevkten
yoksun olduunu gsteriyor. ok parlak ve nitelikli bir kadn
olabilir ama kendinden bu denli ayrntl sz etmesi incelik
eksiklii. ok bilgili bir a olabilir ama patatesli biftek yapmay
bilmiyor. Patatesli biftek! Gzde yarma paras, basitliiyle bile
zor, mutfan bir tr Patetik Sonat, toplumsal yaamda bir
hizmeti zerine sizden bilgi almaya gelen, incelikli ve eitimli
olup olmadn ok basit bir davranla kantlayabilen soylu
kadnn ziyaretinin gastronomik edeeri! Bykbabam
gururuna yle dknd ki, btn yemeklerde baarl olunsun
isterdi ve yemek yapma konusunda ne zaman baarsz
olunduunu asla anlayamayacak kadar az ey bilirdi. ok ender de
olsa kimi zaman baarsz olunduunu kabul edebiliyordu ama
tamamen rastlant sonucu. Tersine, a kadnn falanca yemei
yapmay bilmediine ilikin byk halamn her zaman
gerekelendirilmi eletirileri, bykbabama hogrden
zellikle yoksun gelirdi. Genellikle, byk halam yemei
dudann ucuyla tattktan sonra, onunla tartmaktan kanmak
iin dncesini belirtmezdi, zaten biz de houna gitmediini
nnda anlardk. Susard ama bykbabam fkeye bomaya
yetecek, kesin ve kararl bir onaylamazl uysal gzlerinden
okurduk. Byk halamn sessizlii karsnda sabr taan
bykbabam, inceden inceye alay ederek dncesini
8
belirtmesini rica eder, sorularla onu sktrr, kzdrrd, ama

halamn, bykbabamn dncesini, ara yemein fazla ekerli
olmadn dorulamak yerine, azap ekmeye raz olduu
hissedilirdi.
Yemekten sonra hemen okumaya koyulurdum; zellikle o gn

hava biraz fazla scaksa, herkes odasna ekilmeye kard, bu da
benim, insann kendini sokakta bulmak iin bir ocuun
srayarak bile pencerelerinden atlayabilecei kadar alak olan
birinci kattaki odama dar basamakl kk merdiveni karak
hemen ekilmemi salard. Penceremi kapamaya gittiimde,
rzgrlklar indirme bahanesiyle her gn yemekten sonra
kapsnn nne sigarasn imeye kan ve sokaktan geerken
kimi zaman sohbet etmek iin duran insanlara merhaba diyen
kardaki silahnn selamna karlk verirdim. ngiliz
dekoratrler ve Maple tarafndan uygulanagelmi William Morris
teorileri, bir odann sadece bize yararl eylerle dolu olma ve yararl
her eyin, basit bir ivi bile olsa, gizli deil ortada olma kouluyla
gzel olduunu kesin olarak belirtir. Bakr ubuklu ve st
tamamen ak yatan zerinde, bu temiz odalarn plak
duvarlarnda kimi bayaptlarn taklitleri. Bu estetiin kurallarna
gre deerlendirildiinde benim odam asla gzel deildi, nk
hibir ie yaramayacak eylerle doluydu ve bunlar, bir ie
yarayacak eyleri, kullanmlarn son derece gletirecek kadar
duyarlkla gizliyordu. Ama bence odam gzelliini tam da, benim
rahatm iin deil, sanki kendi zevkleri iin oraya gelmie
benzeyen bu eylerden alyordu. Sanki bir tapnan dibine
yerletirilmi yata gzlerden gizleyen o uzun beyaz perdeler;
gndzleri yere salan sslemeli yumuak ipek yatak
rtsnn, iekli karyola rtsnn, nakl yatak rtsnn,
patiska yastk klflarnn altndaki yatam, Meryem yortusunda
fistolar ve iekler altnda kaybolan sunak gibi kayboluyordu, ve
9
geceleri, yatabilmek iin btn bunlar geceyi geirmeyi kabul

ettikleri bir koltuun zerine zenle yerletiriyordum; yatan
yannda, mavi desenli bardak, ayn desenden ekerlik ve
(dkmemden ekinen halamn emri zerine geldiimin ertesi
gnnden beri bo duran) srahi ls ile teki ara gereler;
grmezden gelmenin de, kiisel gereksinimlerim iin
kullanmann da mmkn olmadn bildiim, ama soyunurken,
yanl bir hareketle deviririm korkusuyla uzun uzun dikkatle
baktm bir tr ibadet ara gereleri bunlar, neredeyse cam bir
ampl iinde yanlarna yerletirilmi portakal iei likr kadar
kutsaldr; okumay bitirdiim ve her kalkmak istediimde
yapp kaldm fark ettiime gre dikensiz olmasna imkn
olmayan beyaz gllerden rts koltuklarn srtna frlatlm t
ii ajurlu o kk atklar; fanus altnda kaba temaslardan
korunan sarkac, uzaktan gelen deniz kabuklaryla ve eski,
duygusal bir iekle itenlikle gevezelik eden ama yerinden
kmldatlamayacak kadar ar olduundan, sarka durduunda
saati dnda kimsenin onu yeniden kurmaya giriecek kadar
ihtiyatsz olmad o camdan an; birinde sann resmi, tekinde
kutsanm imir iki vazoyla ssl konsolun zerine bir sunak
kaplamas gibi atlm olduundan, konsolu Kutsal Masaya
benzeten (her gn, oda yapldnda oraya yerletirilen bir dua
iskemlesi bu dncenin armn tamamlyordu) ama her
zaman ekmece aralarna skan tiftikleri oyunu tamamen
imknsz kldndan, sann resmini, kutsal vazolar, kutsanm
imiri bir hamlede drmeden ve sendeleyip dua iskemlesine
tutunmadan tek bir mendil bile alamadm u beyaz gpr sofra
rts; kk etamin perdelerin, byk muslin perdelerin ve
daha byk pazen perdelerin oluturduu st ste aslm l;
bu perdeler genellikle gnelenmi akdiken beyazl iinde her
zaman gleryzlyd ama kout tahta ubuklar etrafnda
hareket etmedeki ve pencereyi amak ya da kapamak istediimde
10
birbirlerinin arasna ve hep birlikte de pencereye skmadaki

beceriksizlikleri ve inatlar yznden de aslnda olduka sinir
bozucuydular, bir perdeyi kurtarmay baardmda, sanki
perdeler, gerek akdiken als ya da oray seecek kadar hayal
gcne sahip krlang yuvalar tarafndan kusursuz biimde
tkanmasna, eklemlerdeki yerini almaya br her zaman
annda hazr oluyordu, yle ki, grnte ok basit bu ilemi,
penceremi ama ya da kapama ilemini, evden birinin yardm
olmadan asla baaryla sonulandramyordum; benim hibir
gereksinimimi karlamamalar bir yana, bunlarn tatminine hafif
de olsa kstek bile olan ve elbette asla biri yararlansn diye odama
konmam btn bu eyler, odam bir anlamda kiisel
dncelerle, genellikle aasz bir alandaki aalarda ve yol
kysnda ya da eski duvarlarn zerinde biten ieklerde grlen
bu tercih havasyla, orada yaamay ve oradan holanmay semi
olma havasyla dolduruyordu. Bu eyalar oday sessiz ve deiken
bir havayla, kiiliimi hem yok eden hem de byleyen bir esrarla
dolduruyordu; bu oday bir tr kk kilise haline sokuyordu;
gne amcamn pencerelerin tepesine eklemi olduu kk
krmz karolar geip perdelerin akdikenini pembeletirdikten
sonra duvarlarn zerine, sanki bu kk kilise vitrayl daha
byk bir nefin iine hapsedilmi gibi garip nlar yolluyordu; ve
zaten nemli bayramlarda, kutsal emanetlerin iekli yoluyla
evimize balanan kilisenin yaknl nedeniyle anlarn
grlts yle gl geliyordu ki anlarn sanki bizim atda,
dua kitabn elinde tutan papaz, akam duasndan dnen halam
ya da bize kutsanm ekmek getiren kilise korosundaki ocuu
sk sk selamladm pencerenin tam zerinde aldn hayal
edebiliyordum. William Morrisin ilevsiz gzellie tand
ayrcalkla, Maple odalarnn duvarlarnda, minenin zerinde
duran Botticellinin lkbaharnn Brown tarafndan ekilmi
fotorafna ya da Lille Mzesindeki Mehul Kadn mulajna
11
gelince, itiraf etmeliyim ki, benim odamda onlarn yerine, n

ilemeli asker ceketi iinde olaanst ve yakkl Prens Eugnei
temsil eden bir tr gravr vard ve bir gece, iddetli lokomotif ve
dolu grlts altnda, bir biskvi markasnn reklamn yapt
gardaki bir bfenin kapsnda, her zamanki gibi olaanst ve
yakkl haliyle onu grnce ok ardm. Bugn, bu gravrn
sonsuza dek duraca odama yerlemeden nce, eskiden bir
fabrikatr tarafndan bykbabama cmertlik olsun diye prim
olarak verildiinden kukulanyorum. Ama o zaman, bana tarihi
ve esrarl gelen kkeninden kuku duymuyordum ve benim
tarihi bir kiilik, kendisiyle odam paylatm kalc bir oda sakini
olarak kabul ettiim ve her yl, hi deimeden karmda
bulduum kiinin birok kopyasnn olabileceini hayal bile
edemiyordum. imdi onu grmn zerinden epey zaman
geti, bir daha da greceimi sanmyorum. Ama talih bir gn onu
karma karrsa, hakknda Botticellinin lkbaharndan daha
fazla ey syleyebileceimi sanyorum. Deerli bir resmi oyma
tahtadan bir ereveye emanet edip koruma zahmetini
zihinlerden uzaklatrarak evlerini hayran olduklar bayaptlarn
rprodksiyonlaryla sslemeyi zevk sahibi insanlara
brakyorum. Odalarn zevklerine gre demeyi ve sadece
onaylayabilecekleri eylerle doldurmay da zevk sahibi insanlara
brakyorum. Bense, kendimi, her eyi benimkinden ok farkl
hayatlarn, benimkine kart bir zevkin yarats ve dili olduu bir
odada, bilinli dnceme ait hibir ey bulamayacam, hayal
gcmn kendini ben olmayann barna gmlm hissederek
cotuu bir odada ancak yayor ve dnyor hissederim; uzun,
souk koridorlu, dardaki rzgrn kaloriferin stma abalarna
baaryla kar koyduu, duvarlarn hl ilenin corafi
haritasnn ssledii, her sesin sessizlii yerinden oynatarak
grnr kld, odalarda hava akmnn temizledii ama
silinmeyen bir kapatlmlk kokusunun korunduu ve bu
12
duruma hayran kalan, bu kokuyu dnce ve hatra olarak

ierdii her eyle birlikte kendi iinde yeniden yaratmay
denemek iin ona bir model gibi poz verdiren hayal gcne
ulatrmak iin yzlerce kez teneffs ettiren; geceleyin, odann
kapsn atnda, insann, orada dank duran tm bir hayata
tecavz etme hissine kapld ve kapy kapayp, daha ileriye,
masaya ya da pencereye kadar ilerlediinde, bu hayat
ekinmeden elinden tuttuunu sand; ile merkezindeki
halcnn Paris zevki sanarak dedii kanepenin zerine bu
hayatla birlikte bir tr hafifmereplikle oturma hissine kapld;
bakalarnn ruhuyla azna kadar dolu olan ve zgaralarn
biimine ve perdelerin desenlerine kadar onlarn dlerinin
izlerini koruyan bu odada, eyalar uraya buraya koyarak efendi
rol taslayp, odadaki mehul hal zerinde plak ayak yryerek
ve insann samimiyetle kendi kafasn kartrma niyetiyle her
yerde bu hayatn plaklna dokunma hissiyle dolup tat gar
yolu, rhtm ya da kilise meydanndaki bu tara otellerinden
birine ayak bastmda kendimi ancak mutlu hissederim; o
zaman, insan titreyerek srgy ektiinde, bu gizli hayat
kendisiyle birlikte kapadn, nnde, yataa doru ittiini ve
nihayet zerine ektii byk beyaz araflarda onunla birlikte
yattn sanr, oysa, ok yakndaki kilise, can ekienlerin ve
klarn uykusuzluk saatini btn ehir iin almaktadr.
Kye [1] bir kilometre uzaklktaki parka gitmek gerektiinden

uzun sredir odamda okuyamyordum. Ama bu zorunlu oyun
bitince, sepetlerde getirilen ve nehir kysnda, kitabn el
srmemek kaydyla brakld imenlerin zerinde ocuklara
datlan ikindi kahvaltsn ksa kesiyordum. Biraz ilerde, parkn
olduka bakmsz ve esrarl kimi kuytularnda, nehir, kuularla
dolu ve heykellerin glmsedii aal yollarla evrili, kimi
zaman sazan balklarnn srad dz izgi halinde akan yapay
13
bir su olmaktan kyor, hzlanyor, hzla akarak parkn kapsn

geiyor ve szcn corafi anlamnda bir nehir haline
geliyordu, bu nehrin bir ad olmalyd, sularnn sar
dnieklerine boduu ve kzlerin uyuduu, tam bir bataa
dnm ayrlk benzeri otlaklar arasnda dalmakta
gecikmiyordu (tpk heykeller arasnda ve zerinde kuular
yzerken olduu gibi mi?) ve bir yanyla, ortaadan kald
sylenen biimsiz, yknt kulelerle kye balanrken, te yandan
kuburnu aalaryla ve akdikenlerle kapl patikalarla baka adlar
olan bilinmedik kylerin sonsuza uzanan doasna
kavuuyordu. Ben, parkn aasnda, kuular seyrederek ikindi
kahvaltsn bitirmeyi tekilere brakyordum ve karmakark
yollarda koarak, kukonmaz fidesine, ilek fidanlarnn bittii
yere, baz gnler atlarn evresinde dnerek suyunu
ykselttikleri havuza, arada bir yukarda parkn sonu olan
kapya ve tedeki peygamberiei ve gelincik tarlalarna bakarak,
srtm budanm fndk aalarna dayayarak oturduum,
kimsenin beni kolay kolay bulamayaca yeilliklerden herhangi
birine kadar gidiyordum. Bu yeillikte derin bir sessizlik vard,
kefedilme tehlikesi neredeyse yoktu, aadan bana bo yere
seslenenlerin, hatta kimi zaman yaklap ilk bayrlar kanlarn,
her yeri aradktan sonra eli bo dnenlerin uzaklaan lklar
gvenlii daha ho klyordu; bu lklar da uzaklanca hi
grlt kalmyordu; sadece zaman zaman, uzakta, ovalarn
tesindeki anlarn mavi gkyznn ardnda nlyor gibi gelen
altn sesi geen zaman konusunda beni uyarabiliyordu; ama bu
sesin tatllndan akna dnerek son an vurularnn iini
boaltt daha derin sessizlik kafam kartrdndan vuru
saysndan asla emin olamyordum. Bu ses, kye girerken
yakndan bakldnda yksek ve sarp grnmn yeniden
kazanan, akamn mavisi zerinde kargalarn belirginletirdii
arduvazdan baca apkas dimdik ykselen kiliseye yaklaldnda
14
iitilen, gkgrltsn andran ve yeryznn iyilii iin

meydanda pare pare nlayan anlarn sesi gibi deildi. Bu an
sesleri, parkn ucuna hafif ve clz ulayordu ve bana deil, btn
kra, btn kylere, tarlalarnda yalnz bana olan kyllere
sesleniyordu, beni asla bam kaldrmaya zorlamyordu, zaman
uzak lkelere tayarak, beni grmeden, beni tanmadan ve
rahatsz etmeden yanmdan geiyordu.
Ve kimi zaman evde, yatamda, yemekten ok sonra, kitap

okumak iin akamn son saatlerine sndm da oluyordu ama
bu sadece bir kitabn son blmlerine geldiim, bitirmek iin
fazla okumann gerekmedii gnlerdi. O zaman, eer
yakalanrsam cezalandrlmay ve kitap bittiinde, belki btn
gece srecek uykusuzluu gze alarak, evdekiler uyur uyumaz
mumumu yeniden yakyordum; hemen yaknmzdaki
silahnn eviyle postane arasndaki sokak sessizlie
brnmken, karanlk ama yine de mavi gkyz yldz
doluyordu, ve solda, kvrlarak birdenbire trmanmaya balayan
kk dik sokakta, geceleri uyumayan canavar gibi ve karanlk
heykelli kilise apsisinin ortal gzledii hissediliyordu; bu bir
ky kilisesi olmasna karn tarihi bir yerdi, Ulu Tanrnn,
kutsanm ekmein, rengrenk giysili azizlerin ve komu
atolardaki soylu hanmlarn byl konutu! Bu hanmlar
bayram gnlerinde pazarda dolarken tavuklar bartyor ve
dedikoducu kadnlar kendilerine baktryor, ayine koum
takmlaryla gelip, dnte mminlerin dolapl kapy iterek
sahna yakutlar serptii sundurmann glgesini terk eder etmez
meydandaki pastacdan, aylak ve ekerli kokusu benim iin
byk ayin anlarna ve pazarlarn neesine karp kalm, bir
storla gneten korunan kule biimindeki pastalardan pralinli
biskvi, krem antili rek ve bademli pasta birka tane satn
alyordu.
15
Son sayfa okunduktan sonra kitap bitiyordu. Gzlerin lgnca

yarn ve gzleri grltszce izleyen ve sadece nefes almak iin
derin bir i ekile duran sesinkini durdurmak gerekiyordu. O
zaman, uzun zamandan beri iimde uyanan kargaalar
yattrmak ve br hareketleri ynetmek iin ayaa kalkyor,
yatam boyunca aa yukar yrmeye koyuluyordum; teki
uzaklklar gibi metreyle ya da mille llmeyen ve ancak baka
eyler dnenlerin uzak gzlerine bakldndakiyle
kartrlmas zaten imknsz bir ruh uzaklnda olmasna karn
odada ya da darda bo yere aranan bir noktaya dikili duruyordu.
O halde ne? Bu kitap bundan ibaret miydi? Bizi okurken gren
ebeveynlerimiz heyecanmz karsnda glmser bir hava
takndnda, yapmack bir ilgisizlik ya da sahte bir skntyla
kitab kaparken, yaayan insanlardan daha fazla zen ve efkat
gsterdiimiz, onlar iin soluk solua kaldmz bu varlklar bir
daha
16
grememenin, haklarnda hibir ey bilememenin iimizi

paraladn itiraf edemeyiz. Yazar daha imdiden birka
sayfadan beri kat yrekli Sondeyiinde, bu varlklar buraya
kadar adm adm izleyiindeki ilgiyi bilen biri iin inanlmaz bir
ilgisizlikle onlar uzaklatrmaya zen gstermiti. Hayatlarnn
her saatinde yaptklar bize anlatlmt. Sonra anszn: Bu
olaylardan yirmi yl sonra Fougres sokaklarnda hl dimdik
yal bir adama rastlayabilirdiniz, vb. [2] Ve ortaya kan her
engelle korkup, ardndan engel aldnda sevinerek iki cilt
boyunca hayal meyal sezmek iin hazrlandmz o tadna
doyum olmaz olasln, evliliin kutlandn, bizim anlk
tutkularmza ilgisiz, yazarn yerine gemi bir kii tarafndan
yksek semalarda yazlm bu artc sondeyiteki ikinci
dereceden birinin araya karm bir tmcesinden reniriz, ne
zaman olduunu tam olarak bilemeyiz. Kitabn devam etmesini
ok isteriz ve eer mmknse, btn bu kiiler zerine baka
bilgilere sahip olmak, imdiki hayatlarndan bir eyler renmek,
17
bize esinledikleri [3] ve eksikliini birden hissettiimiz aka

tmyle yabanc olmayan eylere kendi yaammz uygulamak,
yarn, hayatmzla ilikisi olmayan ve deeri hakknda kukusuz
yanldmz, nk bu dnyada payna den, imdi
anladmz kadaryla ve gerektiinde ebeveynlerimizin bize
kmseyici bir tmceyle rettikleri zere, asla sandmz gibi
evreni ve yazgy kapsamak deil, noterin ktphanesinde,
Journal de modes illustrnin ve Gographie dEure-et-Loir gibi
nemsiz yllklarn arasnda ok az yer igal etmek olan kitabn
unutulmu sayfasndaki adlardan baka bir ey olmayacak
varlklar, bir saat iin bo yere sevmemi olmay isteriz
................................................ .... Krallarn Hazinesine
balarken, bence okumann niin bu kk eserde Ruskinin ona
atfettii baskn rol oynamamas gerektiini gstermeden nce,
hatras her birimiz iin bir Tanr ltfu olarak kalmas gereken
ocukluun sevimli okumalarn tartma d brakyorum. Hi
kukusuz, bu okumalardan kardm ilk sonucu bu
okumalardan bizde kalan ey, zellikle bizim bu kitaplar
okuduumuz yerlerin ve gnlerin imgesidir, yaptm
aklamann uzunluu ve niteliiyle fazlasyla kantladm. Bu
imgenin bysnden kaamadm: Okumadan sz etmek
isterken, kitaplardan baka her eyden sz ettim, nk
okumalarm srasnda benimle konuanlar kitaplar deildi. Ama
belki okumalarn bende birbiri ardna brakt hatralar benim
okurumda da uyanacaktr, bu iekli ve sapa yollarda zaman
kaybetse de okuma ad verilen zgn psikolojik edim, zihinde
yava yava yeniden yaratlacak ve bylece benim belirtmem
gereken kimi dnceleri imdi kendine aitmi gibi izleyebilecek
gce sahip olacaktr.
Krallarn Hazinesinin Ruskinin, Manchester yaknnda,
18
Rusholme Belediyesinde, Rusholme Enstitsnde bir

ktphanenin kurulmasna yardm amacyla 6 Aralk 1864te
yapt okuma zerine bir konuma olduu bilinmiyor. 14
Aralkta, Ancoatsta okullarn kurulmasna yardm etmek iin
kadnn rol zerine, Kralielerin Baheleri adl ikinci bir
konuma yapt. Collingwood, Life and Work of Ruskin adl
olaanst yaptnda yle der: Btn bu 1864 yl boyunca,
Carlyle sk sk ziyaret etmesi dnda evden kmad. Aralk
aynda Manchesterda ders verdiinde, bu dersler Susam ve
Zambaklar ad altnda en bilinen eserini oluturur, [4]
dncesinin en parlak renkleri iinde fiziksel ve entelektel
olarak en salkl durumda olduunu ayrt edebiliriz. leri
srd kahramanca, aristokratik ve stoac ideallerde ve
kitaplarn ve halka ak ktphanelerin deerini yeniden ele
alndaki srarda Londra Ktphanesinin kurucusu Carlyle ile
syleilerinin yanksn bulabiliriz...
Burada Ruskinin tezini tarihsel kkenleriyle ilgilenmeden

kendi iinde incelemek isteyen bizler, tezi Descartesn u
szckleriyle olduka doru zetleyebiliriz: Btn iyi kitaplar
okumak, bu kitaplarn yazar olmu gemi yzyllarn en deerli
insanlaryla konumak gibidir. Fransz filozofun zaten biraz
kuru bu dncesini belki Ruskin bilmiyordu ama grkemleriyle
en sevdii ressamn peyzajlarn aydnlatan sisleri andran ngiliz
sislerinin eriyip, Apollonvari bir altna kart konumasnn her
yerinde karlalan ey gerekte bu dncedir. Dostlarmz
doru seme istencimizin ve zekmzn olduunu varsayalm,
der, ok azmzn buna gc yeter, tercih alanmz ok snrldr.
stediimiz kimseyi tanyamayz... Byk bir ans eseri, byk
bir airi sezebilir ve sesinin tnsn iitebiliriz ya da bizi kibarca
yantlayan bir bilim adamna bir soru sorabiliriz. Bir bakann zel
odasnda on dakikalk grme elde edebiliriz, bir kralienin nazik
19
bakn hayatmzda bir kez yakalama ayrcalmz olabilir. Ve

yine de bu kaamak rastlantlara gz diker, yllarmz,
tutkularmz ve yetilerimizi bunun ok daha az iin harcarz,
oysaki bu zaman sresince, konumumuz ne olursa olsun biz
dilediimiz srece bizimle konuacak insanlardan oluan, bize
srekli ak bir toplum vardr. Ve bu o kadar kalabalk, o kadar
uysal ve tm gn yanmzda bekletebileceimiz bir toplumdur ki
krallar ve devlet adamlar gibi ilgi gstermek iin deil, ilgi
grmek iin sabrla beklerler bizler, ktphanelerimizin yla
denmi bekleme odamzda asla aramaya kmayacaz onlar,
bize sylediklerinin bir tekini bile dinlemeyeceiz. [5] Belki bana
diyeceksiniz ki, diye ekler Ruskin, canllarla ene almay daha
ok sevmenizin nedeni yzlerini gryor olmanz, vb. ve Ruskin
bu birinci itiraz, ardndan bir ikincisini rterek okumann
zellikle evremizde tanma frsatna sahip olabileceimiz
insanlardan ok daha bilge ve ok daha ilgin insanlarla yaplan
bir konuma olduunu gsterir. Bu kitaba eklediim notlarla
gstermeye altm ki, okuma, insanlarn en bilgesiyle bile olsa,
bir konumaya indirgenemez; bir kitapla bir dost arasndaki asl
farkllk, bilgeliklerinin byklndeki farkllk deil, onlarla
iletiim kurma biimidir; okuma, konumann tersine,
yalnzlmz srdrrken, yani yalnzken sahip olunan ve
konuunca abucak dalan entelektel gten yararlanmaya
devam ederek, esinlere ak olmaya ve zeknn kendi kendisi
zerindeki almasn btnyle verimli klmaya devam ederek,
her birimizin nceden iletilmi bir baka dnceyi edinmesidir.
Eer Ruskin birka sayfa ilerde dile getirdii baka gereklerin
sonularn karm olsayd, benimkine benzer bir yargya
varmas olasyd. Ama elbette o okuma dncesinin kaynana
kadar gitmeye almad. Okumann bedelini bize retmek iin
hemen hemen btn doru dnceleri bize gstermi ve
bunlar derinletirme iini modern hurafelere brakm
20
Yunanlarn bu yalnlyla bize bir tr Platoncu gzel mit

anlatmak istedi. Ama okumann, balangtaki znde,
yalnzln barndaki bir iletiimin, bu verimli mucizesi iinde,
daha fazlas olduuna, Ruskinin sylemi olduundan baka bir
ey olduuna inansam da tinsel yaammzda Ruskinin
okumaya atfetmi grnd baskn ilevin verilebileceini
sanmyorum.
Okumann ilevinin snrlar zel niteliklerinin doasndan

gelir. Ve bu zel niteliklerin nelerden olutuunu yine ocukluk
okumalarna bavurarak anlarz. Biraz nce, yemek odasnda,
atein yan banda ve odamda, stne yastk atlm t ii
koltua gml durumda ve leden sonrann gzel saatlerinde,
sonsuz krlarn btn soluunun, yorgun gzlerimin kimi
zaman yneldii evliyaotu ve yonca kokusunu dalgn burun
deliklerime tek sz etmeden ynelterek benim yanmda sessizce
oynamak iin ok uzaklardan geldii parktaki fndk aalarnn
ve akdikenlerin altnda beni okurken grdnz bu kitap; bu
kitabn hangisi olduunu, yirmi yl uzaktan adn skebilmek
iin siz zerine eilirken, benim bak bu tr alglara daha alk
olan hafzam size syleyecektir: Thophile Gautiernin Yzba
Fracasse. Bana eserin en zgn ve en gzel tmceleri gibi gelen
iki ya da tmceyi her eyden ok severdim. Bir baka yazarn
asla benzer bir ey yazm olduunu hayal edemiyordum. Ama
bu tmcelerdeki gzelliin Thophile Gautiernin her ciltte bir ya
da iki kez ancak bir ucundan sezmemize izin verdii bir gereklie
denk dt kansndaym. Ve Gautiernin bu gerei kukusuz
btnyle bildiini dndmden, btn tmcelerin bunlar
kadar gzel olaca ve onun dncesini renmeyi
arzulayacam eyleri konu alan br kitaplarn okumak istedim.
Glmek, doas gerei acmasz deildir; insan hayvandan ayrt
eder, ve o, Grek air Homerosun Odysseiasnda grld gibi,
21
ebediyetin bo zamanlar boyunca Olimposluluklarna yakr

biimde az dolusu glen ok kutlu ve lmsz tanrlara
vergidir. [6] Bu tmce beni geekten sarho ediyordu.
Gautierden baka kimsenin bana gsteremeyecei bu ortaa
araclyla olaanst bir antika fark ettiimi
dnyordum. Ama bilmediim ok sayda terim yznden en
ufak eyi bile gzmde canlandramadm skc bir ato
tanmnn ardndan, bunu gizlice sylemek yerine, btn cilt
boyunca bu tr tmceler yazmasn ve bana kitap bittiinde de
bilmeye ve sevmeye devam edeceim eylerden sz etmesini
isterdim. Shakespeare, Saintine, Sofokles, Euripides, Silvio Pellico
hakknda, ok souk bir mart ay boyunca okuduum ve her
kitab kapadmda, biten okumann verdii coku ve
hareketsizliin iimde biriktirdii gle, kyn sokaklarnda esen
temiz rzgr altnda yollarda yrdm, ayaklarm yere vurup
kotuum bu yazarlar hakknda ne dnmem gerektiini, bana
onun, gerei elinde tutan tek bilgenin sylemesini isterdim
dorusu. zellikle altnc snfta ift diki giderek mi, yoksa
geerek mi, daha sonra yargtayda avukat olarak m, yoksa
diplomat olarak m geree varmakta daha fazla ansm olduunu
bana sylesin isterdim. Ama gzelim tmce daha biter bitmez,
benim gzmde dikkate demeyecek kadar nemsiz bir ey olan,
zerine parmakla ekiller izilebilecek kadar tozlu bir masay
tanmlamaya koyuluyordu, ve beni, Gautiernin zlemimi
honut klacak ve nihayet bana btn dncesini tantacak
baka hangi kitaplar yazm olduu sorusunu kendime sormaya
itiyordu.
Gerekten de, yazar iin Sonular ve okur iin Tevikler diye

adlandrlabilecek (ve okumann tinsel hayatmzda
oynayabilecei hem temel hem de snrl rol bize retecek)
gzel kitaplarn byk ve olaanst zelliklerinden biri budur.
22
Yazarn bilgeliinin bittii yerde bizimkinin baladn ok iyi

hissederiz ve onun yapabilecei tek ey bizim arzu duymamz
salamakken biz yant vermesini isteriz. O ise bu arzular bizde,
sanatnn son abasyla eriebildii nihai gzellii bize
seyrettirerek uyandrabilir. Ama zihinsel gr asnn benzersiz,
hem de kredilecek yasas (gerei bakasnda
bulamayacamz ve bunu yaratmas gerekenin biz olduunu
belirten yasa) araclyla, bu yazarlarn bilgeliklerinin snr olan
ey bize ancak kendi bilgeliimizin balangc olarak belirebilir,
yle ki, bize syleyebilecekleri her eyi syledikleri an, hl bir ey
sylememi olduklar duygusunu verirler. Zaten, eer onlara
yantlayamayacaklar sorular sorarsak bize veremeyecekleri
yantlar da istemi oluruz. nk airlerin bizde uyandrd ak
etkisinin davurumlarndan biri, kendileri iin sadece kiisel
heyecan belirtisi olan eylere edebi bir nemle balanma duygusu
uyandrmasdr. Bize gsterdikleri her tabloda, dnyann geri
kalanndan farkl ve bizi ta iine sokmalarn istediimiz
olaanst manzaraya yle bir bak sunuyor gibidirler sadece.
Msy Maeterlincke ya da Madam De Noaillese, yonca ve yaban
karanfili kokulu yol boyunca, modas gemi ieklerin yetitii
Zelanda bahesine ve kitaplarnzda sz etmediiniz ama sz
ettikleriniz kadar gzel bulduunuz yeryznn her yerine
gtrn bizi diyebilmek isterdik. Milletnin lkbahar tablosunda
betimledii bu kr grmek isterdik (nk ressamlar da airler
gibi eitir bizi), Msy Claude Monetnin bizi Seine kysndaki
Givernyye, sabahn sisi arasnda hayal meyal seebildiimiz bu
rmak kvrmna gtrmesini isterdik. Oysa gerekte, Matmazel
De Noaillese, Maeterlincke, Milletye, Claude Monetye, bu
yerlerin yaknndan geerek ya da buralarda konaklama frsat
vererek resmetmeleri iin baka yerleri deil de bu soka, bu
baheyi, bu nehir kvrmn setiren, ilikilerdeki ya da ailevi
yaknlklardaki basit rastlantlardr. Bize onlar dnyann geri
23
kalanndan daha gzel ve baka gsteren ey, deha sahibi kiiye

verdikleri izlenimi uucu bir yans olarak zerlerinde tayor
olmalardr ve bu izlenimin onlarn resmettikleri btn lkelerin
kaytsz ve itaatkr yznde bir o kadar esiz ve bir o kadar zorba,
aylak aylak gezindiini grrz. Bizi hem byledikleri hem de
hayal krklna urattklar ve tesine gemek istediimiz bu
grnt, bir grden baka bir ey olmayan, bu bir anlamda
kalnlksz eyin bir tuval zerinde dondurulmu serap bizzat
zdr. Ve a gzlerimizle delip gemek istediimiz bu sis, resim
sanatnn son szdr. Sanatnn olduu gibi yazarn da nihai
abas, bizi evren karsnda meraksz brakan irkinlik ve
anlamszlk perdesini bizim iin ancak ksmen aralamaya varr. O
zaman, bize yle der:
Bak, bak
Yonca ve miskotu kokulu,
Dar, canl derelerini sktran
Aisne ve Oise elleri.
Zelandadaki eve bak, bir deniz kabuu gibi pembe ve parlak.

Bak! Grmeyi ren! Ve yazar o anda yok olur. Okumann dl
ve yetmezlii budur. Bir okuma disiplini yaratmak, sadece tevik
edici bir eye fazlasyla rol yklemektir. Okuma tinsel hayatn
eiidir, oradaki yolu bize gsterebilir, yolu oluturmaz.
Yine de baz durumlar vardr, tinsel kntlerin patolojik

denebilecek baz durumlar, bu durumlarda okuma bir tr
iyiletirici disiplin olabilir ve tekrara dayal teviklerle, tembel bir
tini zihinsel yaama ebediyen dahil edebilmekle ykml olabilir.
Bu durumda kitaplar, tembel tin iin, baz sinir hastalarnn
24
ruhsal tedavilerine benzer rol oynar.
Baz sinir sistemi hastalklarnda, hastann organlarnda bir

sorun olmasa da bir tr isteksizlie sapland bilinir, hasta sanki
gl ve kurtarc bir el uzanmazsa tek bana kurtulamayaca ve
sonunda yok olup gidecei derin bir saplant iinde gibidir.
Beyninde, bacaklarnda, cierlerinde, midesinde bir sorun yoktur.
almak, yrmek, soua maruz kalmak, yemek yemek
konusunda hibir gerek yetersizlii yoktur. Ama bu farkl
edimleri yerine getirmeye fazlasyla yeterli olsa da onlar
istemekte yetersizdir. Eer kendi iinde bulamad itki, dardan,
onun yerine isteyecek bir doktordan gelmiyorsa, sonunda, eitli
organik istenleri yava yava yeniden alr duruma gelecei
gne kadar, olmayan hastalklarnn yerini tutan organik bir
gszlk, isten yokluunun kanlmaz sonucu olur. Oysa, bu
hastalarla kyaslanabilecek kimi zihinler vardr ki bunlarda zihnin
gerek yaamnn balad derin benlik blgelerine kendiliinden
inmeyi engelleyen ey bir tr tembellik [7] ya da havailiktir. Bir
kez bu yola sevk edilseler orada gerek zenginliklerini
kefedebilecek ve bunlardan yararlanabilecek durumdadrlar ama
bu d mdahalenin yokluunda, ebediyen kendini unutarak
yzeyde yaarlar, onlar btn zevklerin elinde oyuncak yapan ve
etraflarndaki kkrtclarn dzeyine indirgeyen bir tr edilgenlik
iindedirler ve da bandaki haramilerin hayatn
ocukluundan beri paylam olduu iin, ok uzun sre nce
terk ettii adn artk anmsamayan o roman kahraman
centilmene benzerler, eer d bir itki kendileri hakknda
dnme ve yaratma gcn aniden kefedecekleri zihni yaama
onlar bir anlamda zorla yeniden dahil etmezse sonunda
ilerindeki tinsel soylulua ilikin btn anlam ve hatralar yok
ederler. Oysa aktr ki, tembel tinin kendinde bulamayaca ve
bakasndan gelmesi gereken bu itki yalnzlk iinde kabul
25
edilmelidir, bu yle bir yalnzlktr ki, diriltilmesi gereken yaratc

etkinlik bu yalnzln dnda oluamaz. Tembel tinin katksz
yalnzlktan karaca hibir ey yoktur, nk bu tr yalnzlk
yaratc etkinlii kendisi harekete geirebilecek gte deildir.
Ama en st dzey sohbet de, en ivedi tler de onun iine
yaramaz, nk onlarn bu zgn eylemi dorudan retmeleri
mmkn deildir. Dolaysyla gerekli bir mdahaledir, bir
bakasndan gelirken bizim iimizde retilir, bir baka tinin
itkisidir bu ama bize yalnzlmzn barnda ular. Okumann
tanmnn tam da bu olduunu grdk ve bu tanm tek bana
okumaya uygun der. Demek ki byle zihinler zerinde uygun
bir etkide bulunabilecek tek disiplin okumadr: Geometricilerin
syledii gibi, kantlanmas gereken budur. Ama burada bile
okuma, yeri kiisel etkinliimiz tarafndan asla dolduramayacak
bir kkrtma grevini yerine getirir; tpk, biraz nce deindiimiz
sinir hastalklarnda olduu gibi, terapistin hastann salam
midesinden, bacaklarndan, beyninden yararlanma istencini iade
etmekten baka bir ey yapmamas gibi bize kiisel etkinliimizin
kullanmn sunmakla yetinir. Btn zihinler bu tembellikten, alt
dzeylerdeki bu rehavetten az ya da ok payn aldndan ya da
gerekli olmamakla birlikte, baz okumalarn ardndan gelen coku
kiisel almamz zerinde hayrl etkide bulunduundan,
almaya koyulmadan nce gzel bir sayfa okumay seven
birden ok yazar ad anlr. Emerson yazmaya, Platondan birka
sayfay tekrar tekrar okumadan ender olarak balard. Vergiliusun
cennetin eiine kadar gtrd tek air de Dante deildir.
Bizim iin byl anahtarlar olan, iimizdeki derin, nfuz

edemeyeceimiz yerlerin kaplarn aan yol gsterici olduu
srece, okumann yaammzdaki rol saaltcdr. Tersine,
okuma, bizi zihnin kiisel hayatna uyandrmak yerine, onun
yerine gemeye yneldiinde; gerek bize artk bizim
26
dncemizin isel geliimi ve yreimizin abasyla

gerekletirebileceimiz bir ideal olarak deil de maddi bir ey
olarak, bakalar tarafndan yaplp kitap sayfalar arasna
braklm bal gibi geldiinde tehlikeli hal alr; artk uzanp onu
ktphane raflarndan indirme ve zihinle bedenin kusursuz
dinginlii iinde edilgince tatmaya katlanmaktan baka yapacak
bir ey kalmamtr. Hatta kimi zaman, ksmen baz ayrks ve
ilerde greceimiz gibi daha az tehlikeli durumlarda, hl dsal
olarak kavranan gerek ok uzakta, ulalmas g bir yerde
gizlidir. Kimi kez, belli karakterlere k tutacak gizli bir belge,
yaymlanmam bir yazma ve baz hatratlar olabilir ki bunlara
da ulamamz son derece gtr. Gerei kendinde aramaktan
bezmi bir zihin iin gerein darda, bir Hollanda manastrnda
kskanlkla korunan bir formann yapraklar arasnda
bulunduunu ve ona ulamak bir miktar abaya da mal olsa, bu
abann sadece maddi olacan, zihin iin ok ho bir
dinlenmeden ibaret olacan kavramak nasl bir mutluluk ve
huzurdur! Hi kukusuz bu, rzgrla inleyen sazlklarda
mavnayla uzun bir yolculuk yapmak anlamna gelir, kyda
kamlar sonsuz bir dalgalanma iinde eilip dorulur; uyuyan
kanallarn oluturduu girift a desenine sarmak kapl kilisesi
yansyan Dordrechtte, ve geceleyin, gemilerin kayp giderken
krmz atlarn ve mavi gkyznn sra sra yansmalarnn
krtrdklar altn rengi, titreyen Meusede mola vermek
anlamna gelir; ve nihayet, yolculuun sonuna geldiimizde
geree ulap ulamadmzdan hl emin olamayz. Bu
nedenle, nfuzlu kiileri araya sokmak gerekecek, eski
Jansenistler gibi gzel, keli yzl saygdeer Utrecht
bapiskoposuyla ve Amersfoort arivlerinin sofu ariv
memuruyla dost olmak gerekir. Bu durumlarda, gerein elde
edilmesi, ne yolculuun glklerden ne de pazarln
tehlikelerden yoksun olduu bir tr diplomatik grevin baars
27
gibi grlebilir. Ama ne nemi var? Utrechtteki, eski kk

kilisedeki herkes, ki geree sahip olmamz onlarn iyi niyetine
baldr, sevimli insanlardr ve onlarn XVIII. yzyl ehreleri
altklarmzdan farkldr ve bunlarla hi deilse yazarak ilikiyi
srdrmek ok elenceli olacaktr. Zaman zaman bize bildiklerini
ulatrmakta gsterdikleri sayg, bizim kendi gzmzde
deerimizi artrr ve onlarn mektuplarn birer belge ve birer
nadide para olarak saklarz. Ve bir gn onlara kitaplarmzdan
birini ithaf etmeyi ihmal etmeyeceiz, ki bu, bize bir armaan
vermi doru ve gerein bilgisini armaan etmi kiilere
verebileceimiz ok ufak bir karlktr. Ve gerei karsnda
daha temkinli olmak ve elimizden kamas riskini gze almamak
amacyla hakknda notlar alacamz gerei kavramaya
yaklamann kanlmaz bir balangc olacak bir iki
aratrmamza, manastr ktphanesinde harcamak zorunda
kalacamz bir para emee gelince, bunlarn bize vermi
olabilecei skntdan yaknmak nezaketsizlik olur: Rahibelerin
ziyareti odasndaki Roger van der Weyden tablosundaki beyaz
kanatl uzun balklarn hl giymeyi srdrdkleri eski
manastrn dinginlii ve serinlii son derece drt ba mamurdur;
ve biz alrken, XVII. yzyln anlar kanaln yapmacksz
suyunu efkatle ltrr, bir para solgun gne, iki sra aa
arasnda gzmz kamatrmaya yetebilir, aalar yazn
sonundan beri plaktr ve her iki yakadaki sivri atl evlerin
zerine asl aynalara srnr. [8]
Dncenin davetine sar ama etkilenmeye boyun een bir

gerek, belki doru ve gerein bilgisine sahip olduunu bile
bilmeden maddi olarak sahip biri tarafndan elimize verilmi,
tavsiye mektuplaryla elde edilmi bir gerek, bir not defterine
yazlmaya boyun een gereklik dncesi, byle bir gereklik
dncesi, yine de gerein en tehlikelisi olmaktan ok uzaktr.
28
nk ou zaman tarihi iin, hatta bilgin iin, uzakta bir

kitapta aradklar gerek, tam anlamyla, gerein kendisinden
ok, iareti ya da kantdr, sonu olarak, vaat ettii ya da
dorulad bir baka geree yer brakr ki, bu da en azndan
kendi zihinlerinin kiisel bir yaratsdr. Edebiyat iin durum hi
de byle deildir. O, okumak iin okur, okuduunu aklna
hapsetmek iin okur. Onun iin kitap, kendisi cennetin kaplarn
atnda kanatlanp giden melek deil, kprtsz bir puttur; o bu
puta, kendi kendisi iin tapar ve uyandrd dncelerden
gerek bir saygnlk edinmek yerine, evresindeki her eyi yapay
bir saygnlkla doldurur. Edebiyat, hatrna getirirken glmser,
bunu Villehardouinde ya da Boccacioda getiini bildii belli bir
ada ya da Vergiliusta betimlendiini bildii belli bir dete sayg
gsterisinde bulunmak iin yapar. [9] Edebiyat zihninin zgn
bir ileyii yoktur ve kendini glendirebilecek z kitaplardan
nasl damtacan bilmez; derdi bir btn olarak onlarn
biimidir, ki bu biim, onun iin, zmlenebilir bir e, bir yaam
ilkesi olmak yerine, sadece yabanc bir gvde, bir lm ilkesidir.
Belirtmem gerekir mi bilmem, bu zevki, kitaplara duyulan bu tr
fetiist saygy salksz olarak nitelerken, organlarn canl
varlklarda pek rastlanmayan biimde saat gibi ileyiini
betimleyen fizyolojistlerin yapt gibi, var olmayan hatasz bir
zihnin ideal alkanlklar olan eye oranla konuuyorum.
Tersine, ne tamamen salkl bedenlerin ne de kusursuz
zihinlerin olduu gerek yaamda, yce zihinler dediimiz
kimseler de tekiler gibi bu edebiyat hastalna tutulmutur.
brlerinden fazla tutulduklar bile sylenebilir. Kitap sevmenin
zekya kout gelitii anlalyor, onun biraz altnda ama ayn sap
zerindedir, tpk her tutkunun nesnesini evreleyen bir tercihle
birlikte gelmesi, onunla bir balants olmas ve o olmadnda
hl ondan sz etmesi gibi. Bu yzden, en byk yazarlar, kendi
dnceleriyle dorudan iliki iinde olmadklar zamanlarda,
29
kitaplarla birlikte olmaktan zevk alr. Zaten bu kitaplar zellikle

onlar iin yazlmam mdr; avamdan gizli kalan binlerce gzellik
onlarn nne serilmemi midir? Dorusu istenirse, yksek
zihinlerin kitab diye adlandrlmalar bunun bir eksiklik
olmadn kantlamaktan ok uzaktr. Vasat insanlarn genellikle
alkan ve zekilerinse genellikle tembel olmalar gereinden,
almann zihin iin tembellikten daha iyi bir disiplin olmad
sonucu kmaz. Buna karn, bizim eksiklerimizden birine byk
bir insanda rastlamak, her zaman, bunun temelde ad konmam
bir erdem olup olmadn sordurtur bize; Hugonun Quintus-
Curtiusu, Tacitusu ve Justianusu ezbere bildiini, eer onun
nnde bir terimin meruluu tartlyorsa, [10] gerek bir
bilgelii kantlayan alntlarla soy zincirini en baa kadar
oluturacak yetenekte olduunu renmek bize az buz zevk
vermez. (Bu bilgeliin, hafif atei sndren ama byk atei
canlandracak al rp destesi gibi, onun dehasn bomak yerine
nasl beslediini baka bir yazda gsterdim.) Bana gre,
edebiyatnn kart olan ve akl fikri srekli ar kovanlarndan,
iek tarhlarndan ya da ayrlardan gelen binlerce adsz duyguya
ak Maeterlinck, Jacob Katsn ya da Peder Sanderusun eski bir
basksn ssleyen gravrleri amatr bir ruhla betimlediinde,
bilgeliin ve ksmen kitap kurdu olmann tehlikeleri
konusundaki kukularmz byk lde pekitirir. Zaten bu
tehlikeler, var olduklarnda, zekdan ok duyarllmz tehdit
eder; yararl okuma kapasitesi ise, dnrlerde, eer yle
denebilirse, hayal gcne yaslanan yazarlardan ok daha fazladr.
rnein Schopenhauer bize, dirimsellii en muazzam okumay
bile arlkszmcasna tayan bir zihin imgesi sunar, her yeni
bilgi, nnda kendi gereklik esine, ierdii hayat miktarna
indirgenir.
Schopenhauer her grn ayn anda birok alntyla destekler.
30
Gene de kiiye yle gelir ki, onun szn ettii metinler sadece
birer rnek, ilerinde kendi dncesinin baz niteliklerini
kefetmekten holand ama onu esinlendirmemi olduklar
kesin olan bilind ya da girizgh niteliinde deinmelerdir.
steme ve Tasarm Olarak Dnyada art arda belki yirmi alntnn
bulunduu bir sayfa aklma geliyor. Konu karamsarlktr
(alntlar doal olarak ksaltyorum): Voltaire, Candidede,
iyimserlie elenceli bir biimde sava aar, Byron, Cande bunu
kendi trajik slubuylu yapmtr. Herodotos, Trakyallarn yeni
doan bebei yakarlarla selamladklarn ve her lme
sevindiklerini anlatr. Plutarkosun gzel dizelerinde dile getirilen
budur: Lugere genitum, tanta qui intravit mala,[a] vb.
Meksikallarn dilek dileme geleneini buna atfetmek gerekir, vb.
ve Swift de (Walter Scott biyografisine inanacak olursak)
genliinden beri doum gnn derin bir kederle kutladnda
ayn duyguyla hareket ediyordu. Platonun lmn hayran
olunacak bir iyilik olduunu syledii Sokratesin
Savunmasndaki blm herkese bilinir. Herakleitosun bir
zdeyiinde de ayn dnce vardr: Vitae nomen quidem est vita,
opus autem mors.[b] Theognisin gzel dizelerine gelince, onlar
da nldr: Optima sors homini non esse,[c] vb. Sofokles,
Oidipus Kolonos (1224) metninde ayn eyi yle zetler: Natum
non esse sortes vincit alias omnes,[] vb. Euripides yle der:
Omnis hominum vita est plena dolore [d] (Hippolytus, 189) ve
Homeros ise ok nceden sylemitir: Non enim quidquam
alicubi est calamitosius homine omnium, quotquot super terram
spirant, [e] vb. Ayrca Plinius da byle sylemitir: Nullum melius
esse tempestiva morte. [f] Shakespeare bu szleri yal kral IV.
Henryye syletir: O, if this were seen The happiest youth,
Would shut the book and sit him down and die. [g] Nihayet
Byron: This something better not to be. [h] Baltasar Gracin
Criticnda varoluu en karanlk renklerde betimler... [11] Eer
31
Schopenhauerin beni ok uzaklara srklemesine izin vermi

olmasaydm, bu kk tantm, Yaam Bilgelii zerine
Aforizmalarn yardmyla bitirmek isterdim. Bildiim btn
kitaplar arasnda, bu, yazarndaki azami okumayla, azami
zgnl nkoul olarak sunan tek kitaptr; hatta her sayfas
birok alnt ieren bu kitabn banda, Schopenhauer byk bir
ciddiyetle yle yazabilmitir: Derlemek benim iim deildir.
Hi kukusuz, dostluk, bireyler arasndaki dostluk hava cvadr

ve okuma bir dostluk biimidir. Ama en azndan dostluun
samimi bir biimidir ve bir lye, olmayan birine ynelik olmas
ona karsz, neredeyse dokunakl bir hava verir. Dahas o, teki
btn dostluk biimlerini irkinletiren her eyden bamsz bir
dostluktur. Biz yaayanlar, henz greve balamam llerden
baka bir ey olmadmz iin btn bu nezaket, bir evin
holnde giritiimiz btn o selamlamalar, ki adna sayg,
minnet ya da ballk deriz ve iine onca sahtekrlk kartrrz,
bunlarn tm bezdirici ve ksrdr. Dahas ilk yaknlk duygusu,
hayranlk, tanma ilikilerinden sonra azmzdan kan ilk
szckler, yazdmz ilk mektuplar, sonraki dostluklarmzda
kurtulamayacamz bir alkanlk ann, tam bir varolu
biiminin ilk ipliklerini etrafmzda rer; sylemeye gerek bile
yok, bu sre iinde dile getirdiimiz ar laflar dememiz gereken
vaat mektuplar olarak kalr ve kar klmalarna izin verdiimiz
iin btn yaammz boyunca ac vererek bize daha pahalya mal
olur. Okumada, dostluk aniden balangtaki saflna kavuur.
Kitaplarda sahte sevimlilik yoktur. Geceyi bu dostlarla
geiriyorsak, bu, gerekten istediimiz iindir. En azndan
kitaplar sz konusu olduunda dostlarmz genellikle zlerek
terk ederiz. Ve onlar bir kere terk ettiimizde, Bizim hakkmzda
ne dndler?, Densizlik etmedik ya?, Bizden holandlar
m? trnden dostluu bozan bu dncelerden hibiri
32
olmad gibi, baka biri yznden unutulmu olma korkusu da

yoktur. Btn bu dostluk endieleri, okuma denen bu katksz
ve dingin dostluun eiinde son nefeslerini verir. Sayg da
gereksizdir; Molirein sylediine tam tuhaf bulduumuz lde
gleriz; bizi sktnda, sklm grlmekten korkmayz ve
onunla birlikte olmaktan gna geldiinde ne dehas ne de n
onu aniden yerine koymaktan bizi alkoyamaz. Bu katksz
dostluun atmosferi, szden daha katksz olan sessizliktir.
nk bakalar iin konuuruz ama kendimiz iin susarz. Bu
yzden, sessizlik, konumadan farkl olarak, eksiklerimizin,
yapmack davranlarmzn izini tamaz. O katkszdr, o gerek
bir atmosferdir. Yazarn dncesi ile bizimki arasna farkl
bencilliklerimizin ortadan kaldrlamaz, dnceye uymayan
elerini sokmaz. Kitab kendi sadk imgesi klncaya kadar
kendisi olmayan her eyi ekip karm yazarn dncesi
tarafndan effaflatrlm kitabn gerek dili katkszdr (eer
kitap bu ad hak ediyorsa); her tmce aslnda brlerine benzer,
nk hepsi ayn kiiliin benzersiz tonlamasyla sylenmitir;
gndelik yaammzdan ve dncemize katlan yabanc
elerden dlanm bir tr sreklilik doar, bu sreklilik yazarn
dnce izgisini, bu durgun aynada yansyan fizyonomisinin
izgilerini kolaylkla izlememizi salar. Bu izgilerin her birinden,
hayranlk verici olmalarna gerek duymadan zevk almay biliriz,
nk bu derinlikli portreleri ayrt etmek ve onlar bencillikten
uzak, mtevaz bir dostlukla sevmek zihin iin byk zevktir.
rnein sade, iyi bir dost olan Gautierden (onu sanatta
mkemmelliin temsilcisi olarak grmeleri bizi elendirir)
holanrz. Onun tinsel gcn abartmayz ve her tmcede,
farknda olmadan, kiiliinin ok zarif ve ok neeli izgisini
vurgulad ve izledii Voyage en Espagne kitabnda (szckler
kiiliini betimlemek iin kendiliinden dzene girer, nk
onlar semi ve dzene sokmu olan kiiliidir), tek bir biimi
33
bile btnyle betimlemeden brakmamasn, onun herhangi bir

gl ya da ho izlenimden domayan hibir karlatrmay bize
sunmama zorunluluunu hissetmesi bize gerek sanattan
olduka uzak gelir ve bu bizi hibir biimde kendine balamaz.
Parisle Angoulme arasnda hayran olunacak hibir ey
olmadn sylediinde ya da farkl ilenme biimleriyle topra
zerlerine pantolon ve yelek rnekleri yaptrlm u terzi
kartonlarna benzettiinde onu hayal gcnn acnas
yavanlyla sulamadan edemeyiz. Chartresa gidip katedrali
ziyaret etme zahmetine bile katlanmam bu ateli Gotik
dknne glmser geeriz. [12]
Ama ne keyif, ne zevk! Nee dolu bu arkada, maceralarnda

nasl da seve seve izleriz; yle cana yakndr ki, etrafndaki her ey
de yle olur. Ve, kaptan Lebarbier de Tinann yannda geirdii
birka gnden sonra, altn gibi parlayan gzel gemisinin
gvertesinde frtnaya yakalanan bu sevimli denizci hakknda
bize tek sz sylemeden ve onun bana neler geldiini bize
anlatmadan onu terk etmek zorunda brakt iin znt
duyarz. [13] Ondaki bu palavrac neenin ve melankolinin, bir
gazetecinin biraz apaul alkanlklar olduunu hissederiz. Ama
btn bunlar yapmasna ses karmayz, onun istediini yaparz,
iliklerine kadar slanm, alktan ve uykusuzluktan bitkin ieri
girdiinde eleniriz ve kuann vaktinden nce lm
insanlarnn adlarn bir tefrika yazar hznyle saydnda
zlrz. Onun hakknda, tmcelerinin fizyonomisini
andrdn ama kendisinin bunun farknda olmadn syleriz,
nk szckler dncemiz tarafndan zlerine olan
yaknlklarna gre deil de, kendimizi betimleme arzumuz
uyarnca seilmise, bizi deil o arzuyu temsil eder. Fromentin ve
Musset, btn yeteneklerine karn kendi portrelerini gelecek
kuaklara brakmak istedikleri iin ok vasat betimlemitir, yine
34
de bizi tam da bu nedenle mthi ilgilendirirler, nk yenilgileri

reticidir. yle ki, bir kitap gl bir bireyselliin aynas
olmadnda bile, zihnin tuhaf hatalarnn aynasdr.
Fromentinin ya da Mussetnin bir kitabna gmlm okurken
birincideki belli bir sekinliin aslnda nasl kstl ve aptalca
olduunu ve ikincinin ise nasl bo laflarla dolu olduunu fark
ederiz.
Kitap zevki zek ile birlikte artyorsa, grld gibi, bu zevkin

tehlikeleri de zekyla birlikte azalr. zgn zek, okumay kendi
kiisel ileyiine bal klmay bilir. Okuma, onun iin
elencelerin en soylusundan, zellikle en soylulatrcsndan
baka ey deildir, nk sadece okuma ve bilme yoluyla zihin
en grgl haline kavuur. Duyarlmzn ve zekmzn
gcn ancak kendi iimizde, ruhsal yaammzn
derinliklerinde gelitirebiliriz. Ama bizim zihinlerimizin
grgsnn eitilii teki okumu zihinlerle iliki iinde olur.
Okumular, her eye karn, nitelikli zeklar olmay srdrr ve
baz kitaplar, edebiyat biliminin baz zelliklerini bilmemek, bir
dehada bile entelektel eksiklik iareti olarak kalacaktr. Dnce
dzeyinde bile sekinlik ve soyluluk, bir tr grenek
masonluundan ve geleneklerin mirasndan oluur. [14]
Bu okuma zevki ve elencesi iinde, byk yazarlarn tercihi,

ok gemeden antika yazarlarna doru ynelir. Kendi
adalarna pek romantik gelenler bile klasiklerden baka pek
bir ey okumuyordu. Victor Hugo syleilerinde okuduu
kitaplardan sz ettiinde, sk sk geen adlar Molire, Horatius,
Ovidius ve Regnardn adlardr. Yazarlarn en az kitab olan ve
eseri tamamyla modernliin ve yaamn iinde olduundan
btn klasik miras reddetmi grnen Alphonse Daudet,
durmadan Pascal, Montaignei, Diderotyu ve Tacitusu okur,
alntlar ve konu ederdi. [15] Hatta belki klasik ve romantik
35
arasndaki neredeyse yar yarya yorumdan oluan ayrm

yenileyerek unu da diyebiliriz ki, romantik olan okurlardr (akll
okurlar, elbette), oysaki ustalar (hatta romantik denen ustalar,
romantik okurlarn gzde ustalar) klasiktir. (Bu saptama btn
sanatlara yaylabilir. Halk Bay Vincent dIndynin mziini
dinleyecektir, Bay Vincent dIndy, Monsignyninkini yeniden
okur. [16] Halk, Bay Vuillardn ve Bay Maurice Denisnin
sergilerine giderken onlar Louvrea gider.) zgn yazar ve
sanatlar, okur iin eriilebilir ve arzulanr kldklar ada
dnceleri ylesine kendilerine mal eder ki, farkl dnceler
kolaylkla akllarn elebilir. Bu farkl dncelere ynelmek
yazarlarn daha byk aba harcamas demektir, ki bu da onlara
daha fazla zevk verir; kitap okurken kendinden biraz uzaklamak,
seyahat etmek her zaman hoa gider.
Ama son olarak, byk zihinlerin eski eserleri tercih etmelerini

balamak istediim bir baka neden var. [17] Bunlar, ada
eserlerden farkl olarak, bizim iin, sadece bu eserleri yaratm
zihnin esere yerletirebildii gzellikten ibaret deildir.
Tzlerinin, yani yazldklar dilin, tpk yaamn aynas olmas
olgusundan daha etkileyici bir baka gzellik edinirler. emesi,
amarhanesi, kaplamal ve resimli atma tonozu, dvme
kurundan hafif baaklarn ssledii tavan pencereleriyle
delinmi yksek kalkanl atsyla birlikte XV. yzyldan kalma
hastanesini el demeden koruyan Beaune gibi bir ehirde
dolamaktan alnan mutlulua benzeyen bir ey; btn bunlar,
sanki bir dnemin yok olurken orada unuttuu, ardndan gelen
hibir dnemde benzerleri domadndan ancak o dneme aittir.
Racinein bir trajedisinin ya da Saint-Simoneun bir cildinin
ortasnda gezinirken insan ayn mutluluu andran bir ey
hisseder. nk bunlar, artk yaamayan geleneklerin ya da
hissedi biimlerinin hatrasn koruyan yrrlkten kalkm
36
dillerin btn gzel biimlerini, bugnk hibir eyi andrmayan

ve zamann, zerlerinden geerken, hl renklerini gzelletiren
tek ey olabildii, sregelmekte srar eden gemi izlerini ierir.
Racinein bir trajedisi, Saint-Simoneun hatralarnn bir cildi

artk yaplmayan gzel eyalar gibidir. Byk sanatlarn,
olgunluunu parlaklatran ve kendinden gelen canlln ortaya
karan bir zgrlkle bu eserleri iledii dil, bizi, gemi zaman
iilerinin kullandklar, bugn hi kullanlmayan baz
mermerlerin grnm gibi heyecanlandrr. Bu eski binalarn
kiminde ta, heykeltran dncesini hi kukusuz sadk
biimde korumutur ama ayn zamanda, heykeltra sayesinde,
bugn bilinmeyen bir trdeki ta, heykeltran tatan karmay
baard btn renklere brnm, ortaya km, bir uyum
oluturmu biimde bize aktarlmtr. Racinein dizelerinde
grmeyi sevdiimiz ey, XVII. yzyl Fransasnda yaayan bir
sentakstr ve bu sentakstaki kaybolmu grenekler ve dnce
kvrakldr. Bizi heyecanlandran bu sentaksn, onun bu ok
serbest ama hassas heykeltra tarafndan aa karlm, sayg
gsterilmi, donatlm biimlerinin ta kendisidir. Bunlarn
hoyrat desenlerinin tuhaf, gzpek [18] denecek kadar tandk
syleyilerde, en yumuak ve en tatl pasajlarda bir ok gibi hzla
geip gittiini ya da gzel, krk izgiler halinde geri dndn
grrz. Hi bozulmadan kalm bir bakentte grmeye
gittiimiz eyler gibi Racinein eserinde grmeye gittiimiz eyler
dorudan gemiin yaamndan karlm, artk kullanlmayan
biimlerdir. Bunlarn nnde, ancak bunlar biimlemi olan
gemiin bize miras brakt ender ve grkemli rnekleri nnde
u anda hayran olduumuz, ayn biimde ortadan kalkm
mimari biimler nnde duyduumuz heyecan duyarz; eski
ehir surlar, bur ve kuleler, kilise vaftizlikleri; rnein manastra
bitiik ya da Aitredeki kemikliin altndaki, mezarlk emesinin
37
ve mezar kandilinin gne nda unutulmu bir halde

kelebekler ve iekler altnda durduu kk mezarlk gibi.
Dahas, bizim gzmzde, ruhun eski biimlerini ifade eden ey

sadece tmceler deildir. Tmceler arasnda balangta azdan
aza aktarlan ok eski kitaplar kastediyorum, tmceleri
birbirinden ayran aralklarda, dokunulmam bir yeralt
mezarlnda olduu gibi, aralklarla, yzlerce yllk bir sessizlik
gnmzde hl varln srdrr. ou kez, Aziz Luka
ncilinde, araya serpitirilmi ksmen ilahi biimindeki paralarn
her birinden nce metni kesintiye uratan iki noktaya
rastladmda, [19] ncilin en eski mezmurlarn ona anmsatan
bir mezmur gibi aadaki ayetleri [20] sylemeye balamak iin
yksek sesle okumaya ara veren mminin sessizliini iitirim. Bu
sessizlik, tmcenin duraklamasn doldurur, tmce onu
kuatmak iin blnerek biimini korur; ve bana birok kez, ben
okurken, ak pencereden giren meltemin cemaatin topland
yksek tavanl salonda yayd ve on yedi yzyldan bu yana
uup gitmeyen bir gln kokusunu getirdii olur.
lahi Komedyada, Shakespearede, sanki imdiki zamana

katlm gemie ait bir eyin nnde olduum duygusuna
defalarca kapldm; insann Venedikte, kk meydanda, biri Aziz
Marcusun aslann, br timsah ayaklarnn altna alm Aziz
Thodoreu tayan gri ve pembe granitten Yunan balkl iki
stun karsnda hissedebilecei o d andran izlenim. Bir
uzakln tesinden gzlerini dikip baktklar ve ayaklarnn
dibine gelip len denizin zerinden Doudan gelmi gzel
yabanclar; ve ilerinden ikisi, lkelerine ait olmayan bir dilde
etraflarnda edilen szleri anlamadan, dalgn glmsemelerinin
hl parldad bu meydanda, bizim zamanmza dahil ettikleri
kendi XII. yzyllarn gecikmi olarak aramzda yaatmay
srdrr. Evet, bu meydann ortasnda, egemenlii burackta
38
paralanm bir bugnn orta yerinde, XII. yzyla, oktan kap

gitmi bir XII. yzyla ait bir eyler, ince uzun pembe granitin
ifte atlyla havaya ykseliyor. evresinde, u ann,
yaadmz gnlerin mrlts stunlarn etrafnda dolar ve
evreyi doldurur ama orada aniden kesilir, geri pskrtlm
arlar gibi gerisin geriye kaar, nk uzun ve nazl stunlarnn
39
kaplad gemie ait alan imdiki zamanda deil, imdiki

zamann nfuz etmesinin yasak olduu bir baka zamandadr.
Geni balklarna doru atlan pembe stunlarn etrafna imdiki
zaman doluur ve orada uuldar. Ama onlar imdiki zamann tam
ortasna girerek onu bir yana iter, tm ince enlilikleri iinde, bu el
dememi yeri Gemiin klar: imdiki zamann ortasndan
tandk biimde belirmi Gemiin onlar kimi nesnelerin sahip
olduklar olduka gerekd renkleri iinde bir tr yanlsama
uyarnca birka adm temizdeymi gibi grrz ama gerekte
yzyllarca tede dururlar; tm grnleriyle zihnimize olduka
dorudan seslenir, zihinlerimizi yceltirler ki, bu da oktan
gmlp gitmi bir yzyldan gelme birer hayalet olduklar
dnlrse, artc deildir; gene de burada, tam ortamzda,
gne altnda, hi kprtsz dururlar, onlara yaklar,
srtnr, dokunuruz.
40
[1] Niin bilmiyorum, bizim ky diye adlandrdmz yer, Guide

Joannea gre yaklak 3.000 kiinin oturduu kantondaki bir ile
merkezidir.
[2] tiraf etmeliyim ki, haber kipi hikye bileik zamannn

kullanm eylemlerimizi dile getirirken bile onlar yanlsamaya
uratan, belirli gemi gibi bizi eylemin tesellisiyle ba baa
brakmadan gemi zamanda onlarn iini boaltan, yaam geici
ve ayn zamanda edilgen bir ey olarak bize sunan bu
merhametsiz kipin kullanm benim iin gizemli hznlerin
tkenmez kayna olmay srdrd. Bugn bile saatlerce,
sknetle lm hakknda dnebilirim; en derin melankoliye
kendimi annda kaptrm hissetmem iin Sainte-Beuven
Lundisnin (Pazartesiler) bir cildini amam ve rnein
Lamartinein u tmcesine rastlamam yeter (sz edilen Madam
DAlbanydir): O dnemde hibir tandk taraf kalmamt. ....
Arl altnda biraz km, boyu kaybolmu kk bir kadnd,
vb. Romanlarda, yazarn bize ac ektirme niyeti ylesine
belirgindir ki, kendi kendimizi dizginlemek zorunda kalrz.
[3] Bu, hayal gcnn katksz rn olmayan ve tarihsel

dayanaa sahip kitaplar iin dolayl olarak denenebilir. rnein,
eserleri bir anlamda katksz olmayan ve pek az dnme
uram gereklikle dncenin karm olan Balzac, kimi zaman
zellikle bu tr okumaya uygundur. Ya da en azndan, tarihi
okurlarnn en hayranlk vericisini, Une tnbreuse affaire
(Karanlk Bir Olay) ve LEnvers de lhistoire contemporaine
(ada Tarihin Tersi) zerine benzersiz denemeler yazm Albert
Sorelde bulmutur. Okuma, o hem ateli hem de arbal zevk,
Msy Sorele, onun aratrc zihnine, onun sakin ve gl
gvdesine ok yakr, okuma srasnda saysz iir duyumu ve
hafife akn bir kendini iyi hissetme hali salkl bedenlerimizin
41
ta derinliklerinden kanatlanp okurun hayalleri evresinde bal

kadar tatl ve altn rengi bir zevk yaratr, Bir yn zgn ve gl
dnceyi okumaya dahil etme sanat, sadece Msy Sorelin bu
kusursuzlua ulatrd yar-tarihsel eserlerle ilgili deildir. La
Bible dAmiensin (Amiens ncili) evirisinin, Sorelin bugne
kadar yazm olduu sayfalarn belki en gllerini esinlediini
her zaman hem de byk bir minnetle hatrlayacam.
[4] Bu eser, daha sonra, ilk iki konferansa bir ncsnn,

The Mystery of Life and its Artsn (Hayatn Gizemi ve Sanatlar)
eklenmesiyle geniletildi. Yaygn basklarda sadece Krallarn
Hazineleri ve Kralielerin Baheleri yer almaya devam etti. Bu
ciltte biz sadece bu iki konferans evirdik (Proustun bu metni,
sz geen yaptlarn Franszca evirilerinin nsz olarak
yaymland) ve Ruskinin Susam ve Zambaklar (Ssome et les lys)
iin yazm olduu nszlerden hibirini eklemedik. Bu cildin
boyutlar ve bizim yorumumuzdaki ifade kolayl daha iyisini
yapmamza izin vermedi. Sadece ilerinden drd iin (Smith,
Elder ve C) Susam ve Zambaklarn ok saydaki basklarnn
hepsi, Ruskinin eserlerinin nl editr Georges Allenin sahibi
olduu Ruskin House Yaynevinden kt. (.n.)
[5] Susam ve Zambaklar, Krallarn Hazineleri. (.n.)
[6] Gerekte, bu tmce, en azndan bu biimiyle, Le Captaine

Fracasseda (Yzba Fracasse) karmza kmaz. Grek airi
Homerosun Odysseiasnda grld gibi, tmcesinin yerinde
sadece Homerosa gre ibaresi vardr. Ama, ayn eserde baka
yerde bulunan Homerosta grld gibi, Odysseiasnda
grld gibi ifadeleri bana ayn lde haz verdiinden, okur
iin rnek daha arpc olsun diye, dorusu bu gzelliklere kar
artk dinsel bir sayg duymadm gnmzde, btn bunlar tek
bir gzellikte kaynatrma hakkn kendimde buldum. Yine Le
42
Captaine Fracasseta Homeros Yunan airi olarak

nitelendirilmitir, bu da kukusuz ok houma gitmitir. Gene
de, bunca mucizeyi tek bir tmcede toplayarak arya
kamadmdan ve ly amadmdan emin olmak iin bu
unutulmu sevinleri yeterince kesin olarak tekrar bulabilecek
durumda deilim. yle olduunu sanmyorum. Ne yazk ki
bahemin akllar zerinde yrrken nehire doru eilmi
ssenler ve cezayir menekelerine Le Captaine Fracassetan
alnma o tmceyi sylemitim, keke btn o zerafeti Gautiernin
tek bir tmcesine sdrabilseydim, ama gene de heyhat! bu
bana hi zevk vermezdi.
[7] Bunu Fontanesde reym halinde hissediyorum, onun

hakknda Sainte-Beuve yle der: Epikrosu bu yan onda ok
glyd. .... Bu olduka maddiyat alkanlklar olmasayd,
Fontanes, kendi yetenekleriyle ok daha fazlasn. .... ve daha da
kalc eserleri ortaya koyabilirdi. Gsz adamn her zaman tersini
iddia ettiini unutmayn. Fontanes yle der:
Onlarn szne baklrsa zaman kaybediyorum ben,
Bir tek onlardr yzyln yzak
ve ok altna dair gvence verir.
Coleridgein durumu daha marazidir. Msy Ribotnun Maladies

de la Volont (sten Hastalklar) zerine gzel kitabnda
Carpentern szlerini yle aktarr: Filozofun akl yrtme
gcn ve airin hayal gcn, vb. o dnemde Coleridgeden
daha fazla bir araya getirebilmi hi kimse yoktu. Bununla
birlikte, bu kadar kayda deer yeteneklerle donanm olmasna
karn bu kadar az ey yaratm baka kimse de yoktur;
karakterinin en byk eksiklii doal yeteneklerinden
43
yararlanacak irade eksikliiydi, yle ki zihninde her zaman dev

tasarlar dolanrken bunlardan birini bile ciddi olarak
gerekletirmeyi asla denemedi. Bylece, mesleinin
balangcndan itibaren, ylesine ortaya okuyuverdii baz iirleri
yaymlamak iin kendisine otuz gine veren cmert bir yaync
bulmutu. Yazd takdirde kendini zgr klacak bu iirlerin tek
satrn bile yazmadan her hafta parasn dilenmeye gelmeyi tercih
etti.
[8] Bu manastr Utrecht yaknlarnda aramann yararsz

olacan ve btn bu blmn katksz hayal gc rn
olduunu sylemem gereksiz. Yine de bunu bana esinlendiren
Msy Lon Schnin Sainte-Beuve zerine eserindeki u
satrlardr: O (Sainte-Beuve), Ligedeyken, bir gn, Utrechtdeki
kk kiliseyle temasa gemeye karar verdi. Biraz ge olmutu,
ama Utrecht Paristen ok uzaktayd ve Voluptnin (ehvet) ona
Amersfoort arivlerinin kaplarn amaya yetip yetmediini
bilmiyorum. Biraz kukuluyum nk Port-Royalinin ilk iki
cildinden sonra bile, o zaman bu arivlerin, vb. bekiliini yapan
sofu bir bilgin olan Sainte-Beuve iyi yrekli Msy Karstenden
baz dosyalar aralama iznini glkle elde etmiti. .... Port-
Royalin ikinci basksn anz, orada Sainte-Beuven Msy
Karstene duyduu minneti greceksiniz. (Lon Sch, Sainte-
Beuve, cilt I, s. 229 ve devam.) Gezinin ayrntlarna gelince,
hepsi gerek izlenimlere dayanr. Utrechte gitmek iin
Dordrechtten gemek gerekiyor mu bilmiyorum ama byle
grdmden Dortrechti grdm gibi betimledim. Kamlar
arasnda bir rmak kaynda yolculuum Utrechte deil,
Vollendama gidiimdir. Utrechte yerletirdiim kanal Delfttedir.
Beaune Hastanesinde bir Van der Weyden ve sanyorum
Flandreslardan gelen tarikat yesi rahibeler grdm. Kafalarna
Roger van der Weydenin tablolarndakiler gibi olmasa da,
44
Hollandada grdm br tablolarda taklan balklarn

benzerlerinden takyorlard.
[9] Katksz zppelik daha masum bir eydir. Slalesinde hal

seferlerine katlm biri var diye biriyle dostluk etmekten
holanmak kendini beenmiliktir, zeknn bununla hi ilgisi
yoktur. Ama, bykbabasnn ad Alfred de Vignyde ya da
Chateaubriandda sk sk geiyor diye ya da Notre-Damen byk
glbezeinde Amiensdeki ailesinin armas var diye (itiraf
etmeliyim ki bana gerekten dayanlmaz ekici geldi ama burada
szn ettiim kadn bu olmadan da byk hayranla layktr)
biriyle grmek; ite entelektel gnahn balad nokta. Bunu
zaten baka yerde zmledim ama hl syleyecek ok eyim
olduundan burada daha fazla ondan bahsetmek niyetinde
deilim.
[10] Paul Stapfer, Souvenirs Sur Victor Hugo (Victor Hugo

zerine Anlar), La Revue de Pariste yaymland.
[11] Schopenhauer, steme ve Tasarm Olarak Dnya (Die Welt

als Wille und Varstellung; Kendini Gsterme Merak ve Hayatn
Istraplar zerine blm).
[12] Katedrali gremeden Chartresdan getiim iin

zgnm. Voyage en Espagne (spanyaya Yolculuk), s. 2.
[13] Bana sylendiine gre o nl Amiral Tinan olmutur. Hl

sanatlarn sevgilisi olmay srdren Madam Pechet de Tinann
babas ve parlak svari yzbasnn byk babasdr Gate
nlerindeyken II. Franois ile Napoli kraliesinin silah vb.
gereksinimlerini ve iletiimlerini salayann o olduu sylenir.
Bkz. Pierre de la Gorce, Histoire du second Empire (kinci
mparatorluun Tarihi).
45
[14] Gerek sekinlik zaten detleri bilen sekin kiilere hitap

edermi gibidir daima; bir ey aklamaz. Anatole Francen bir
kitab bir yn derin bilgiyi st kapal dile getirir, cahil insann
fark etmedii ve br gzelliklerinin yan sra kyaslanamaz
soyluluunu da meydana getiren srekli imalarda bulunur.
[15] Hi kukusuz bu yzdendir ki, genellikle, byk yazarlar

eletiri yazdnda daha ok eski eserlerin yeni basklarndan sz
ederler, ada kitaplardan pek sz etmezler. Sainte-Beuven
Lundissi ve Anatole Francen Vie littrairei rnektir. Ama,
Anatole France adalarn alacak derecede yarglarken Sainte-
Beuven zamannn btn byk yazarlarn yanl yorumlad
sylenebilir. Ve kiisel kinin gzn kr ettiini de itiraf edelim.
Romanc olarak Stendhal inanlmaz biimde yerdikten sonra;
sanki syleyecek daha uygun bir ey yokmu gibi, karlnda,
insan olarak tevazusunu, nazik davranlarn yceltir. Sainte-
Beuven dnemine ilikin bu krl basiret ve nsezi
iddialaryla zellikle eliir. Chateaubriand et son groupe littraire
(Chateaubriand ve Edebiyat evresi) adl kitabnda, Racine ve
Bossuet konusunda herkes kolayca karar verir. .... Ama, yargcn
keskin gr, eletirmenin kavray zellikle henz kanunun
snamad yeni yazlarda kantlanr. lk bakta yarglamak,
kefetmek, nc olmak; ite eletirmen yetenei. Ne kadar az
insan buna sahiptir, der.
[16] Buna karlk, klasiklerin en iyi yorumcular

romantiklerdir. Gerekten de, sadece romantikler klasik eserleri
okumay bilir, nk onlar yazldklar gibi, romantik olarak
okurlar, nk bir airi ya da bir nesirciyi iyi okuyabilmek iin
insann kendisinin bir allame deil, air ya da nesir yazar olmas
gerekir. Bu, en az romantik eserler iin geerlidir. Boileaunun
gzel dizelerini bize iaret eden retorik retmenleri deil, Victor
Hugodur:
46
Et dans quatre mouchoirs de sa beaut salis
Envoie au blanchisseur ses roses et ses lys.
Ve gzelliiyle kirlenmi drt mendil iinde
amarcya gnder gllerini ve zambaklarn.
u da, Anatole Francedr:
Lignorance et lerreur ses naissantes pices
En habits de marquis, en robes de comtesses.
Yeni doan piyeslerindeki cehalet ve hata
Bir markinin giysileri, bir kontesin roblar iinde.
La Renaissance Latinein son says (15 Mays 1905), ben bu

provalar dzeltirken, yeni bir rnekle gzel sanatlara ilikin bu
saptamay geniletmemi salad. Gerekten de Msy Rodinin
Yunan heykelciliinin gerek yorumcusu olduunu gsteriyor
bize (Msy Mauclairin makalesi).
[17] Kendileri bile genellikle rastlantsal olduunu sanr bu

tercihin; rastlant sonucu en gzel kitaplarn eski yazarlar
tarafndan yazldklarn varsayarlar; ve bu hi kukusuz olabilir,
nk okuduumuz eski kitaplar, amza oranla ok geni olan
gemiin btnnden seilmitir. Ama bir anlamda rastlantsal
bir neden bu kadar yaygn bir zihinsel aklamaya yetmez.
[18] Sanyorum ki, rnein, Andromaquen,
Pourquoi lassassiner? Qua-t-il fait? A quel titre?
47
Qui te la dit?
Niin ldrecekmiim onu? Ne yapt o? Ne sfatla?
Sana bunu kim syledi?
dizelerinde genellikle bulduumuz cazibe, tam da, sentaksn

allm bann bile bile krlmasndan ileri gelir. Ne sfatla?,
hemen nndeki Ne yapt o?ya deil, Niin ldrecekmiim
onu?ya baldr. Sana kim syledi? de ldrmeliye baldr.
(Andromaquen, Kim size syledi, senyr, beni
kmsediini? eklindeki teki bir dizesi hatrlanarak, Sana
kim syledi?, Onu ldrmeyi kim syledi sana? olarak
alnabilir.) Byk bir aktrisin prozodisinin dzgnlnden ok
konumann anlalrl zerinde titizlenerek bunlar dmdz,
Niin ldrmeli? Hangi sfatla? Ne yapt? diye sylediini
duymutum. Bunlar kanlmaz olarak anlam biraz
belirsizletirmeye yol aan ifade zikzaklardr (yukarda szn
ettiim tekrar eden ve krk izgi). Racinein en nl dizeleri bunu
o kadar dorular ki gzpek bir gndelik deyii nehrin iki olgun
kys arasna birer kpr gibi atarak houmuza giderler. Vefasz,
seni sevdim, ne yapmazdm ki hele bir de sadk olsaydn.
Neredeyse kaba saba basitlikleri, Mantegnann baz yzlerinde
olduu gibi, anlamlarna bal kadar tatl bir doluluk, bu kadar gzel
renkler katan bu ifadelerle karlamak ne haz veren bir eydir:
Et dans un fol amour ma jeunesse embarque...
Deli bir aka srklendi genliim...
Runissons trois coeurs qui nont pu s accorder.
Badaamayacak kalp bir araya gelelim.
48
Bu nedenle, klasik yazarlarn tm metnini okumak ve seilmi

paralarla yetinmemek dorudur. Yazarlarn nl pasajlarnda,
genellikle, dillerinin bu gizli sakl i yaps, parann neredeyse
evrensel karakterdeki gzellii tarafndan gizlenir. Sadece
Gluckun mziine has zn u ya da bu yce aryadan ok
resitatifin belli kadansnda da ortaya ktn dnyorum;
oralardaki uyum, dehasnn sesinin gsterisiz bir ciddiyet ve
sekinlikle istemeden bir sz vurgulad andaki k gibidir,
yle ki insan onun bir an soluunu tuttuunu dnr.
Venedikteki Saint Marcus Katedralinin fotoraflarn grm
herhangi bir kimse (stelik de antn sadece dndan
bahsediyorum), bu kubbeli kilise hakknda bir dnceye sahip
olduunu sanabilir. Oysa ki, ancak glmseyen stunlarnn
oluturduu alacal perdeye elle dokunacak kadar yakna
geldiinizde, balklardaki ancak yakndan fark edilebilen
yapraklarn ve tnemi kularn yayd garip ve arbal gc
fark ettiinizde, bu bask ant konusunda bir de meydandan
bakarak bir izlenim edindiinizde, iekli direkler ve enlik
dekoruyla ssl, sergi saray grnl, boylu boyunca
uzanan fasad konusunda bir izlenim edindiinizde, ancak o
zaman bu, hibir fotorafn tesbit edemeyecei nemli ama
ikincil derecedeki zelliklerden binann gerek ve karmak
bireysellikle tap ktn hissedersiniz.
[19] Ve Meryem dedi; Canm Rabbi ykseltir ve kurtarcm Allah

ile ruhum sevinir, vb. Babas Zekeriya Ruhlkudsle doldu ve
peygamberlik edip dedi: srailin Allah Rab mbarek olsun;
nk kavmini ziyaret edip fidye ile kurtard vb. .... onu kucana
alp Allaha hamdederek dedi; Ya Rab szne gre imdi kulunu
selmetle salverirsin...
[20] Dorusunu sylemek gerekirse, Aziz Lukann nciline

dahil ettii trden mezmurlarn ilahi olarak sylendiini
49
dorulamam salayan hibir olumlu tanklk bu okumalarda

yoktur. Ama bana yle geliyor ki, bu, Renann ve zellikle Aziz
Paul, sayfa 257 ve devamndaki Havariler, s. 99 ve 100, Marcus-
Aurelius, s. 502, 503, vb. eitli blmlerinin
karlatrlmasndan yeterince gl bir izlenim olarak ortaya
kyor.
50
[a] Yeni doana merhamet edin, nk saysz ktlkle

karlaacaktr.
[b] Yaam, yaam adn alm ama gerekte lmdr onun ad.
[c] Domam olmak insan iin en iyi ey olmal.
[] Hi domam olmak insan iin en iyisidir.
[d] nsann tm yaam ac doludur.
[e] u dnyada soluk alan, yryen yaratklar arasnda insandan

daha acnacak bir yaratk yok.
[f] ... hibir ey zamannda bir lmden daha deerli deildir.
[g] Ah, bir grebilseydi, en mutlu gen bile... Kitab kapatr ve

oturup lm beklerdi.
[h] Daha iyisi var olmamaktr.
51

Okuma Uzerine - Marcel Proust

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Okuma Uzerine - Marcel Proust

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Okuma zerine Marcel Proust

Okuma zerine, Marcel Proust`un birey ile kitap arasndaki ilikiyi ve

Byk bir yazarn kitapla kurulan iliki stne derin dnme

Ayn zamanda Proust`un ktphanesinde bir yol haritas olan Okuma

" Hi kukusuz, dostluk, bireyler arasndaki dostluk hava cvadr ve

Notos Kitap Yaynevi

Floransa Notlaryla Ruskine ok byk keyif vermi Prenses

Bize yaanmam gibi gelen ocukluk yllarmzda, ok

Rahata okuyabilecek kadar dingin ve dokunulmaz, gnn her

takvim; karlk beklemeden konuan ve anlamca bo tatl szleri,

yemee oturmann pek de fena olmayacan sylemeye

hemen ayn eydi: yeteneklerde bir tr basitlik, sadelik ve

belirtmesini rica eder, sorularla onu sktrr, kzdrrd, ama

Yemekten sonra hemen okumaya koyulurdum; zellikle o gn

geceleri, yatabilmek iin btn bunlar geceyi geirmeyi kabul

birbirlerinin arasna ve hep birlikte de pencereye skmadaki

gelince, itiraf etmeliyim ki, benim odamda onlarn yerine, n

duruma hayran kalan, bu kokuyu dnce ve hatra olarak

Kye [1] bir kilometre uzaklktaki parka gitmek gerektiinden

bir su olmaktan kyor, hzlanyor, hzla akarak parkn kapsn

iitilen, gkgrltsn andran ve yeryznn iyilii iin

Ve kimi zaman evde, yatamda, yemekten ok sonra, kitap

Son sayfa okunduktan sonra kitap bitiyordu. Gzlerin lgnca

grememenin, haklarnda hibir ey bilememenin iimizi

bize esinledikleri [3] ve eksikliini birden hissettiimiz aka

Krallarn Hazinesinin Ruskinin, Manchester yaknnda,

Rusholme Belediyesinde, Rusholme Enstitsnde bir

Burada Ruskinin tezini tarihsel kkenleriyle ilgilenmeden

bakn hayatmzda bir kez yakalama ayrcalmz olabilir. Ve

Yunanlarn bu yalnlyla bize bir tr Platoncu gzel mit

Okumann ilevinin snrlar zel niteliklerinin doasndan

ebediyetin bo zamanlar boyunca Olimposluluklarna yakr

Gerekten de, yazar iin Sonular ve okur iin Tevikler diye

Yazarn bilgeliinin bittii yerde bizimkinin baladn ok iyi

kalanndan daha gzel ve baka gsteren ey, deha sahibi kiiye

Yonca ve miskotu kokulu,

Dar, canl derelerini sktran

Aisne ve Oise elleri.

Zelandadaki eve bak, bir deniz kabuu gibi pembe ve parlak.

Yine de baz durumlar vardr, tinsel kntlerin patolojik

ruhsal tedavilerine benzer rol oynar.

Baz sinir sistemi hastalklarnda, hastann organlarnda bir

edilmelidir, bu yle bir yalnzlktr ki, diriltilmesi gereken yaratc

Bizim iin byl anahtarlar olan, iimizdeki derin, nfuz

dncemizin isel geliimi ve yreimizin abasyla

gibi grlebilir. Ama ne nemi var? Utrechtteki, eski kk

Dncenin davetine sar ama etkilenmeye boyun een bir

nk ou zaman tarihi iin, hatta bilgin iin, uzakta bir

kitaplarla birlikte olmaktan zevk alr. Zaten bu kitaplar zellikle

Schopenhauer her grn ayn anda birok alntyla destekler.

Schopenhauerin beni ok uzaklara srklemesine izin vermi

Hi kukusuz, dostluk, bireyler arasndaki dostluk hava cvadr

olmad gibi, baka biri yznden unutulmu olma korkusu da

bile btnyle betimlemeden brakmamasn, onun herhangi bir

Ama ne keyif, ne zevk! Nee dolu bu arkada, maceralarnda

de bizi tam da bu nedenle mthi ilgilendirirler, nk yenilgileri

Kitap zevki zek ile birlikte artyorsa, grld gibi, bu zevkin

Bu okuma zevki ve elencesi iinde, byk yazarlarn tercihi,

arasndaki neredeyse yar yarya yorumdan oluan ayrm

Ama son olarak, byk zihinlerin eski eserleri tercih etmelerini

dillerin btn gzel biimlerini, bugnk hibir eyi andrmayan

Racinein bir trajedisi, Saint-Simoneun hatralarnn bir cildi

ve mezar kandilinin gne nda unutulmu bir halde

Dahas, bizim gzmzde, ruhun eski biimlerini ifade eden ey