Politechnika Warszawska

Wydzia Samochodw i Maszyn Roboczych

WICZENIE nr 2

ANALIZA NAPRE W MODELU WYSIGNIKA TELESKOPOWEGO

INSTRUKCJA

Do uytku wewntrznego

Opracowa:

Dr in. Hieronim Jakubczak

1983
1. Cel wiczenia

Celem wiczenia jest zapoznanie si ze sposobem teoretycznego wyznaczania

napre w niebezpiecznych obszarach wysignika teleskopowego oraz dowiadczalne
zbadanie ich rozkadu.

2. Wprowadzenie.

Wysignik teleskopowy skada si z kilku sekcji o budowie skrzynkowej, ktrych

wymiary poprzeczne s tak dobrane, e istnieje moliwo umieszczania sekcji o wymiarach
mniejszych w sekcjach o wymiarach wikszych. Drugim warunkiem umoliwiajcym to jest
brak poprzecznych eber usztywniajcych. Jest to podstawowa rnica formy konstrukcyjnej
sekcji wysignika teleskopowego w stosunku do typowych elementw skrzynkowych, np.
mostw suwnic.
W gwnej, pionowej paszczynie, sekcja wysuwna podparta jest w dwch punktach,
co zapewnia zarwno jej przesuwanie w sekcji zewntrznej jak te przeniesienie momentu
wywoanego podnoszon przez uraw mas, rys. 1. Podpora dolna zwizana jest na stae z
sekcj sta, co umoliwia lokalne wzmocnienie tej sekcji. Natomiast podpora grna,
przymocowana do sekcji wysuwnej, styka si z sekcj sta za porednictwem lizgw
wywoujc w ten sposb bardzo niekorzystny, zoony ukad obcie tej sekcji. Bowiem
poza gwnym obcieniem w postaci momentu gncego, w sekcji staej, w rejonie podpory
grnej istnieje lokalny stan obcie, ktry powoduje odrywanie grnego pasa sekcji od
rodnikw. Obszar wsppracy sekcji zewntrznej z podpor grn jest bardzo naraony na
powstawanie uszkodze i wymaga dokadnej analizy wytrzymaociowej.
Analiza teoretyczna i dowiadczalna napre w tym obszarze wysignika jest przedmiotem
wiczenia.

Rys. 1. Wysignik teleskopowy

2
3. Obliczenia teoretyczne.
3.1. Obcienia gwne.

Konstrukcja rzeczywista jest obciona w sposb bardzo zoony. Wprawdzie

obcienia osiowe przenoszone s przez elementy mechanizmu teleskopowania, jednake ich
mimorodowe przyoenie oraz upicie wysignika musz by uwzgldnione w obliczeniach.
Ponadto istnienie si bocznych oraz skrcanie wysignika powoduje, e obliczenia prowadzi
si zwykle przy wykorzystaniu EMC. Przedstawiony poniej zakres oblicze jest
wystarczajcy do realizacji postawionego zadania.
Na rys. 2 przedstawiono uproszczony schemat obcie wysignika teleskopowego.
Naprenia normalne, tzw. "oglne" wywoywane tym obcieniem s rwnolege do osi x i
obliczane ze wzoru /1/:

My
o = x = z /1/
Jy

gdzie:
My - moment gncy, a
Jy - moment bezwadnoci zginanego przekroju wzgldem osi y.
z - odlego punktu obliczeniowego od osi 'bezwadnoci przekroju,

Obliczenie wartoci momentu gncego w przekrojach sekcji wysignika moliwe jest

po uprzednim wyznaczeniu reakcji w punktach podparcia caego wysignika /RA, RB/ oraz w
punktach podparcia sekcji wysuwnej w sekcji staej /RC, RD/.
Wykresy momentu gncego My z pominiciem mas wasnych dla obu sekcji
wysignika przedstawiono na rys. 2.

3.2. Obcienia lokalne.

Jak wspomniano we wprowadzeniu, najbardziej niebezpiecznym miejscem wysignika
teleskopowego jest rejon sekcji staej, wsppracujcy z podpor grn sekcji wysuwnej.

Rys. 2. Schemat obcie modelu wysignika teleskopowego.

3
Dokadniejsze rozwizanie tego problemu moliwe jest przy zastosowaniu metody elementw
skoczonych, natomiast przy zastosowaniu metod wytrzymaoci materiaw otrzymuje si
rozwizania przyblione, wymaga to przy tym wprowadzenia pewnych zaoe
upraszczajcych.
Wycity mylowo odcinek sekcji staej o dugoci s /rys. 3/ znajduje si w
rwnowadze, gdy dziaanie si zewntrznych q/x/ rwnowane jest dziaaniom si
wewntrznych: momentw gncych My i si tncych TZ

Rys. 3. Obcienia lokalne w sekcji zewntrznej wysignika teleskopowego.

Dla wyznaczenia napre "lokalnych" naley przyj nastpujce zaoenia upraszczajce:

1 Reakcja RC rozkada si rwno na oba lizgi, przy czym:

RC
q (x ) = const = q = /2/
2s

2 Siy tnce TZ przenoszone s gwnie przez rodniki i mona je rozoy na obcienie

cige:
Tz1 Tz 2 Rc
= = const = q /3/
2s 2s

3 Momenty gnce M nie maj wpywu na wartoci napre lokalnych.

Przy tych zaoeniach wycinek sekcji staej wyglda tak jak na rys. 4a i znajduje si
nadal w rwnowadze. W dalszych rozwaaniach mona go rozwizywa jako ram pask
przedstawion na rys. 4b.

Rys. 4. Sposb obliczania napre lokalnych.

4
 Rozwizanie ramy rwnoznaczne jest z moliwoci wyznaczenia w dowolnym jej
przekroju si wewntrznych, a wic i napre w dowolnym punkcie. Naprenia te maj
kierunek zgodny z osi y lub z zalenie od obszaru, w ktrym znajduje si punkt
obliczeniowy. Dla pki grnej mona je wyrazi wzorem:
N M
L = y = x z /4/
F Jx
gdzie :
N i MX - sia normalna i moment gncy w przekroju
F i JX- pole powierzchni i moment bezwadnoci przekroju

Po rozciciu ramy /rys. 5/, rwnowag kadej z obu jej czci zapewniaj
symetrycznie rwne si, wewntrzne M, Y i Z. Rwnania statyki umoliwiaj wyznaczenie
tylko jednej niewiadomej - Z. Wielkoci M i Y s statycznie niewyznaczalne i wymagaj
dwch dodatkowych rwna, ktre mog mie rn posta w zalenoci od przyjtego
sposobu rozwizania ramy.
W tym przypadku rwnania te bd wywodzi si z twierdzenia Castigliano. Po
oznaczeniu przez UG i UD energii odksztacenia sprystego czci grnej i dolnej przecitej
ramy mona napisa nastpujce rwnania:

Rys. 5. Schemat rozwizywania ramy

U G U D
= 1 = 2 /5/
M M
oraz
U G U D
= y1 = y1 /6/
Y Y

Z warunku cigoci przemieszcze wynika jednak, e:

5
 1 = 2 y1 = y2 /7/

Uwzgldniajc powysze zalenoci oraz oznaczajc ponadto sum energii czci dolnej i
grnej przez U, tzn.

U = UG + U D /8/

rwnania /5/ i /6/ przyjmuj posta:

U
=0 /9/
M

U
=0 /10/
Y

Powysze rwnania nosz nazw twierdzenia Menabrei dla si wewntrznych

statycznie niewyznaczalnych. Energi odksztacenia sprystego U mona obliczy jako
prac si wewntrznych z rwnania /11/:

M xi2 N i2 Ti 2
U = dl + dl + dl /11/
li 2 E J li 2 E F li 2G F
xi i i

Ze wzgldu na przewaajcy wpyw momentw gncych na warto energii U, w

obliczeniach pomija si zwykle siy normalne Ni i tnce Ti a wwczas zaleno /11/
sprowadza si do postaci:

M xi2
U = dl /12/
li 2 E J
xi

za rwnania /9/ i /10/ po podstawieniu zalenoci /12/ i zrniczkowaniu maj posta:

U M xi M xi
= dl = 0 /13/
M li M E J xi

U M xi M xi
= dl = 0 /14/
Y li Y E J xi

Po wyraeniu wielkoci M jedynie poprzez znane siy zewntrzne oraz poszukiwane

niewiadome M i Y, otrzymuje si ukad rwna pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi
/M,Y/.
Z ich rozwizania otrzymuje si wzory wyraajce poszukiwane wielkoci niewiadome:

Rc m(b m )(2h + 3b )
M = /15/
2(b + h )(h + 3b )

3Rc mh(b m )
Y= /16/
2h 2 (h + 3b )

6
3.3. Naprenia zastpcze.

Z powyszej analizy teoretycznej wynika, e w rozpatrywanym rejonie staej sekcji

wysignika teleskopowego, tzn. w pobliu grnej podpory sekcji wysuwne mona - pomijajc
naprenia tnce - spotka jednoosiowy bd paski stan napre /rys.6/

Rys. 6. Naprenia w sekcji wysignika.

Paski stan napre wynika z naoenia napre lokalnych na naprenia oglne 0. Z

oblicze wynika, e naprenia lokalne istniej tylko na dugoci s sekcji, przy czym na caej
tej dugoci ich warto jest jednakowa. Jest to jednak tylko wynik zaoe teoretycznych i
przyjtej metody oblicze, bowiem zgodnie z zasad cigoci przemieszcze naprenia
lokalne nie mog pojawia si w sposb skokowy. Inaczej mwic, obcienie! lokalne
wywouje naprenia lokalne w znacznie wikszej czci sekcji wysignika ni dugo
lizgw. Std we wzorze /4/ mona wprowadzi pewien wspczynnik k, uwzgldniajcy
takie zachowanie si konstrukcji. Powoduje on zmniejszenie wartoci napre wyliczonych
ze wzoru /4/:

1
1 = /17/
k

Warto tego wspczynnika zaley od dugoci lizgw przy czym naley sdzi, e jest
to zaleno odwrotna.
Przy wymiarowaniu konstrukcji niezbdna jest ocena jej wytenia statycznego przez
porwnanie napre istniejcych w konstrukcji z napreniami dopuszczalnymi,
okrelonymi na podstawie prb jednoosiowego rozcigania. Z tego wzgldu wieloosiowy stan
napre musi by zastpiony umownym napreniem jednoosiowym, ktrego skutek
dziaania jest taki sami jak napre wieloosiowych. Spord wielu hipotez 'wyteniowych
dla stali, najlepiej nadaje si hipoteza Hubera-Misesa, ktra za kryterium zniszczenia
materiau przyjmuje warto energii odksztacenia postaciowego.
Dla paskiego stanu napre, naprenia zastpcze wedug hipotezy H-M mona obliczy ze
wzoru:
z = 02 + 12 0 1 /18/

4. Badania eksperymentalne

4.1. Wstp.

Na podstawie przedstawionych w rozdziale 3 wzorw teoretycznych mona obliczy

wartoci napre oglnych i lokalnych w wybranych punktach konstrukcji. Mona rwnie
okreli teoretyczne rozkady napre, tzn. ich zmian na wybranych kierunkach. W tej
7
czci wiczenia, zarwno wartoci napre, jak te ich rozkady zostan okrelone
eksperymentalnie. Porwnanie wynikw uzyskanych na drodze teoretycznej i dowiadczalnej
umoliwi wnioskowanie o przyjtych zaoeniach teoretycznych.

4.2. Stanowisko.

Na rys. 7 przedstawiono stanowisko do pomiarw napre w modelu wysignika

teleskopowego. Jest to model uproszczony, bez mechanizmu teleskopowania sekcji. W celu
przyblienia si do zaoe teoretycznych, zamiast lizgw w podporze grnej zastosowano
druty metalowe, dziki czemu uzyskuje si styki liniowe.

Rys. 7. Stanowisko do pomiarw napre w modelu wysignika teleskopowego.

Sekcja wysuwna wysignika moe by ustawiona w dowolnym pooeniu zalenie od

zadanego rozstawu d podpr sekcji.

8
 Rys.8. Plan tensometrw

Na sekcji staej wysignika s naklejone tensometry speniajce rol czujnikw

odksztace. Do pomiarw zastosowano tensometry wykowe typu Pbkn 6-200 /baza
pomiarowa 6 mm, oporno R = 200 , o staej kt = 2,7. Plan tensometrw przedstawia rys. 8,
natomiast na rys. 9 pokazano sposb ich poczenia /rys.9a/ oraz wyprowadzenia przewodw
na tabliczk montaow /rys.9b/. Ukad oznacze w tabliczce odpowiada oznaczeniom
przyjtym na rys. 8 i 9a.

Rys. 9. Schemat pocze tensometrw /a/ oraz wyprowadzenia przewodw /b/

9
4.3. Aparatura pomiarowa.

W skad aparatury pomiarowej wchodzi:

1 Dynamometr, sucy do pomiaru siy przykadanej na kocu sekcji wysuwnej,
2 Urzdzenie umoliwiajce pomiar odksztace tensometrw pod wpywem obcienia
konstrukcji.

Przy duej liczbie tensometrw wygodnie jest stosowa takie urzdzenia pomiarowe,
ktre umoliwiaj szybki odczyt wynikw, bd te dokonuj nawet ich zapisu. Do
wykonania wiczenia wystarczy ze wzgldu na niewielk liczb pomiarw oraz statyczny
charakter obcie - zastosowa mostek tensometryczny T2. Jest on przystosowany gwnie
do pomiarw statycznych metod zerow. Odczytu wskaza mostka dokonuje si po
doprowadzeniu go do stanu rwnowagi a wynik, pomiaru odksztace [0/00] jest rnic
dwch odczytw: przed obcieniem /b/ i zerowym /a/, Uwzgldniajc stae tensometru /kt/ i
mostka /km/ warto odksztacenia oblicza si ze wzoru:

km
= (b a ) 103 /19/
kt

Mostek posiada trzy zaciski oznaczone literami A,B,C, przy czym midzy zaciski A-B
podcza si tensometr pomiarowy a midzy B-C - kompensacyjny. Przy wikszej liczbie
tensometrw pomiarowych czy si je zwykle tak jak to przedstawiono na rys. 9a, a punkt
wsplny /tzw. zerowy/ przycza si do zacisku B mostka. Dla uatwienia pomiarw
mostkiem T2 stosuje si dodatkowo sprzgnit z nim skrzynk rozdzielcz, ktra posiada
kilkadziesit zaciskw zestawionych w kolumnach, oznaczonych tak samo jak zaciski mostka
/A,B,C/. Mona do niej podczy wicej tensometrw a przy pomocy przecznika nastpuje
przyczenie wybranego tensometru do mostka. Przewody zerowy i kompensacyjny mog by
podczone bezporednio do mostka lub te do skrzynki rozdzielczej. Wwczas jednak
wszystkie zaciski kolumny C skrzynki, naley zewrze specjaln listw /zaciski kolumny B s
zwarte wewntrz/.

5. Wykonanie wiczenia.

Wykonanie wiczenia polega na:

1 Obliczeniu napre we wskazanych punktach wysignika oraz wyznaczenie
teoretycznych rozkadw napre.
2 Dowiadczalnym okreleniu rozkadw napre we wskazanych przekrojach sekcji
wysignika.

10