Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 19
TRUONG DAI HQC SU PHAM HA NOI KHOA SINH HOC CHUYEN DE TAP TINH HQC DONG VAT Dé bai: TAP TINH KIEM MOI VA SAN MOI O DONG VAT Hoc vién : Ngé Nhw Hai Lop : Cao hoc K19 Newoi huéng din: TS Nguyén Lan Hing Son HA NOI, 9- 2010 igm vé tap tinh & déng vat Tép tinh 6 déng vat 1a m@t chudi cdc phan img tra 16i cdc kich thich bén trong cing nhu bén ngoai co thé nhe dé ma dong vat o6 thé t6n tai vi phat trién dugc. Min song déu cia cing Tap tinh 14 mét loat cdc hoat déng phéi hop va thing din t6i hoat dong ciia mot 1b6 phan co thé: ve vay tai, dudi, dén mia sinh sin cdc loai chim thung hét hode khoc long, hoac ¢6 sy tranh gidnh con céi bang giao dau...D6i khi tp tinh lai 1a nhimg phan img bat déng VD nhw phan tmg ty vé cla con bo que (gid chét). Cac phan img tip tinh déu mang tinh chat thich nghi, nghia 1a Lim cho co thé sinh vat tiép tue tén tai, cdc phan img nay gitip con vat tranh xa cae méi nguy hiém hoae giém 106i da nhing sy de doa truéc mat nho sit dyng mét loat cdc phan img diéu hoa Neuidi ta chia Lim hai loai tap tinh co ban: 1. Tap tinh ban nang (tip tinh bam sinh nguyén thiy hay khong do hoc tip) Tip tinh ban nang do nhan t6 gen quyét dinh va thsng khong bj thay déi béi hoan canh ‘VD: Thiiy tite khi c6 mdi cham vao xc tu, thay tite s& tye dua thire an vao migng, Dia sng trong nude, khi nghe c6 tiéng d6ng trong made sB ty dng boi lai phia a dé kiém an. 2. Tap tinh hoc tap Tap tinh hoc tap 1a kigu hoat dong hinh thanh do két qua cha kinh nghigm va e6 thé thay déi béi hoan canh. VD: Béo mg day con sin méi: Sau khi bat duge con méi, béo mg Lim cho con moi 16i cho con tap sin méi. Néu bao duge con ngwéi nuéi duéng tir nhé thi khi lon lén durge tha ra ty nhién sé khéng c6 cdc k¥ nang sin mdi. Vi thé Lip tinh kiém an cia hau hét cdc dgng vat bic cao 1a tap tinh hoc tap. Bao me lim con mdi yéu di Bio me day con sin mai Ngoai ra cin c6 tap tinh hén hgp: Vita e6 tAp tinh hoe tap vita c6 tip tinh ban nang. Co sé than kinh cia tip tinh 1A ede phan xa, Cée phn xa thye hign qua cung phan xa ich thich Hanh dén — [cs SS Ses Kich thich 1a nhimg téc nhin téc dng vao con vat, kich thich c6 thé tir bén ngoai nhu anh sang, nhigt d6, d6 am, ndng d6 oxi, d6 pH (kich thich ngoai) ti lim con vat cam nhgn duge théng qua cae gide quan. Kich thich 6 thé tir bén trong con vat do sw thay déi sinh ly bén trong con vat (kich thich trong). Mot sé dang tp tinh pho bién & dong vat: ~ Tip tinh kiém méi va san mé - Tip tinh bao vé ving lanh thé. - T4p tinh phat tin higu béo dong ~ Tép tinh thach dau. ~ Tp tinh sinh san. ~ Tép tinh xa hdi hay tp tinh sng bay dan. ‘4p tinh ich ky va long vj tha. IL. TAp tinh kiém mdi va san mdi 6 dong vat . ‘Cac te nhan kich thich nur: hinh anh, ém thanh con méi phat ra, nhigt 49 co thé con mi, mii mau tanh...hinh thanh nén tap tinh rinh méi, rut duéi mdi dé tan céng vi vo mdi. ‘Tap tinh kiém mdi va san méi 6 cae d6ng vit khac nhau 1a khdc nhau: 1. Déi véi déng vat cé té chitc than kinh chwa phat trién thi la tdp tinh kiém méi va san méi la tap tinh bam sinh. Dan kién an séu Bo an sau VD: Ong bap cay ky sinh Aphidius colemani la m6t loai ky sinh an tap, tan cong nhiéu loai rép ving. Sau khi giao phéi, con cai tan céng mét con rép vimg, dua co quan dé tring cita 1n6_ vig Khoang bung cia con rép vimg, Bat cir loai rép vimg ndo cing phi hgp lam con méi déi vai ong bap cay. ‘Con ong bip chy cli A. colemant (i) dang tin cng Icon rp wimg Khi 6 trong co thé rép vig, cdc trimg ting kich thuée nhigu lan so véi kich thuée ban dau ciia nd, Au tring sau dé né va bat dau an 6 dang thim loc. Au trimg ky sinh sau 6 edt mOt dudng rach nhé bén trong rép ving, gan lép biéu bi véi ld bai to va cudi cing ‘ao thanh kén trong con rép vimg dang chét, tgo thank nhGng. Khi truéng than, ong bap cay ky sinh sé cat mét 16 tron & phan ngoai bién phia trén cia “xéc wép” (gitta cde tuyén rép sap) dé chui ra ngoai, 2. Déi voi déng vat cé hé than kinh phat trién tap tinh bat mdi va sin méi rat phong phii va phite tap. Phan én cdc tap tinh nay duge hinh thanh do hoc tp tir bé me ciia ching hay 1g loai hoac do kinh nghigm ciia ban than va ching duge hoan thign ‘su song sot ca cdc loai trong ty nhién, — Mt con su tir edi dang tin céng din Hai anh em béo dang tin neve vin ‘e6ng mot con link duong 3. Trai Iai & con mdi khi phat hién ra ké thit thi cé tap tinh Idn tron, bé chay hode tw vé Trong da s6 truémg hop con mdi bi tray dudi qué gan thi lip tire né chuyén tir trang thai tron chay sang ur thé tan cong. Khi gap ké tha thuong biéu hign tr thé doa nat, tha an thit thi nhe rang, gio vuét, tha méng gudc thi dim chan, M6t s6 loai thi xi ldng lén va dung dimg ngudi. Céc loai khi thurémg cé tp tinh bé cinh ném xuéng thim chi phong ué vao mat ké thi, ‘Th6 bd chay khi bi ché tin cng Nhim xt long dé ty vé trade Ke thi Cé nhimg loai chon nhimg cach ty vé ki di, nhw gid chét, cugn tron thin minh hay bién minh thanh vii khi khé nuét... VD: Loai thi c6 tdi Opssum chau Mf, sinh séng chi yéu tir Canada t6i nuée Costa Rica. Binh thuéng ching van cé nhing phan tng khi gap nguy hiém gidng nhu cac loai c6 thi khac: kéu rit Ién, cdo cdu va nhe rang. Néu tinh thé nguy hiém hon ching ¢6 thé can ae ¥. Tuy nhién, néu tinh thé tré nén eye ky nguy hiém ching sé thyc hign “ké hoach B” clia minh: gia chét. Con vat sé tha roi minh xuéng dat, migng nhé dai nhu thé bi 6m, nim bat dong véi cdi migng mé ra, Bén canh dé, né tiét ra m6t chat c6 mui nhw xde chét tir tuyén hau mén cia minh. Hau het cée loai an thit thich git ngay con mdi cia minh, cbn khéng 6 himg thé véi nhimg con vat da chét, Chinh didu nay gitip con thi gam nham nay thodt chét, Loai vugn edo Tay Phi thugc ho linh tneing. Viton céo 1a loai thi song vé dém, thire an chi: yéu 1a nhya cy, hoa qua va céc lodi déng vat nhé. Vi di chuyén cham chap, cac loai an thit d8 dang de doa mang séng cia ching. Vi vay, ching c6 mét cach tu vé rat dic bigt. ‘Vugn cdo tranh durge nhimg ct can chét ngudi nhé sue phong vé de dao. Ching mé rng phan edt séng tir cd ti vai, tao thinh nhiing diém 18i, giéng nhw mgt thit_ va khi dic bigt. Digu nay, ngoai vi de doa ké thi, cén Khién cho ching kh6 bi nu ‘Nhiing phan cét song nay ciing cé téc dung nhu mét chiée khién, bdo vé phn cd ca con vugn cdo khdi nhimg of edn chét ngudi cia ké thi vao nhing diém yéu nhu ¢6 hay sau dau. ‘Te t@, Véi lop vay img, loai 18 16 gn nhu kh6ng phai lo ngai ké thi nio. Loai vat nay séng chi: yéu & chau Phi va chau A. Té té c6 vé bé ngoai khd ki di véi lép vo gidp khin ching tréng nhw nhimg nén théng khéng 16 di dong. ‘Thite an chu yéu cita ching la cdc loai sau bo, Ching cé nhing méng vudt lon va day site manh, nhung lai hiém khi sir dung. Thay vao 46, n6 cugn ngudi lai nh mét qua bong, khién ching rat khé bi loai thi an thit trai ra, Phan ria sac nhgn cia l6p vay khién ching rat khé bi tac déng béi hau hét cdc loai an thit. Negoai ra, ching cé thé tang cho ké thi nhimg ca quat duéi manh mé, gay ra nhing tén throng nghiém trong Té té c6 thé cugn minh thinh qua béng va lan trén rat nhanh. Gidi phap cud cing cila loai 16 16 dé phong thi la tiét ra mét ‘hat hoi théi, dinh dinh tir hau mén dé day Tai ké ‘thi, Chinh vay, loai thi nay hiém khi phai lo ing vé nhig ké thi ciia minh. Tatu, Cugn minh nhu qua bong da, khong m6t khe hé cho ké thi 1a cach ty vé cha tatu, Loai tatu 6 Nam Mg cén dac bigt hon & kha nang cugn thinh mt qua béng hon hao. Ngoai lop v6 gidp ngoai edt chat thit, phan dau va dudi dan vao nhau khi loai vat nay cugn thanh qua béng, Diéu nay gitip ching hoan toan an toan truée moi ké thi. Tréng tatu gidng nhw mt con vat mac do gidp ving. Moi nguéi van nghi, loai tatu ‘véi lép do gidp nang né, bao vé né giéng nhu mai ria sé khéng bi cdc loai thi an thit tiéu digt. Tuy nhign, ching khéng dua vio l6p v6 day dan d6 d8 bio vé truée céc Loai thi an thit lon, Thay vao d6, ching ty dao hé dé chén minh duéi dat dé trén thodt, Ngoai ra, ching c6 mt trd tye vé dac bigt nia 1’, tg0 nén dm thanh ki la truée khi cuén trdn thanh qua béng, khién cho ké thi gift nay minh. Chinh vi vay, nhimg con tatu khéng cin phai dao lay hang cho minh ma sir dung nhimg cai hang da dao clia cdc loai vat khde _Nhim 6 mao. Loai nhim c6 mao sinh séng 4 chau Phi va cd 6 phia Nam chau Au, chit yéu Ta 6 Italia, Chiing duge coi la loai gam nhém 1én nhat wén thé gidi va ciing la m6t trong nhiing loai thi c6 va ty bdo vé minh (6t nhdt. Loai nhim e6 mao 06 thé gay chét ké thd bing cach dim léng vao ké tha. Vai khi loi hai cita chiing 1a nhing chiéc long cimg va sic nhon bang keratin. Nén di mau sac cua léng thudmg [a trang va den, khién ching dé bi ké tha phat hign tir xa nhung ching van c6 thé an toan, Khi bj de doa, ching thuéng lic céi long duéi, tao ra nhimg tiéng On dé de doa ké thi, Néu khong higu qua, ching c6 ging quay hung, tin eOng hay dam ké thi bang phan long cimg & than. Ching cé chat khang sinh trong mau giip khéng bj nhigm déc khi gap tai nan. Nhimg chiéc long nhim rat dé gay. Khi ching di vao co thé ké thi géy nhiém tring tir nhimg vét throng nhu vay. Nguy hiém hon, khi nhimg cai léng cig choc sau ‘vao thit, chiing pha hoai cde mach mau va ca ngi tang. jgoai ra, & sinh vat cén cé truéng hop thay déi ngoai hinh dé né tr nén Lin vao mi truémg xung quanh goi la nguy trang. Day 1a hanh vi (2p tinh) cia sinh vat nham trén tranh khéi kha nang quan sat cia déi trong khac. Tap tinh nay co thé gitp sinh vat trén tranh ké thi: hoac dé ding hon trong viée sin méi. Luén cé sy tién héa lign tuc trong kha nang phat hign sy tra hinh va tuong ty nang luc an trén ciing bién déi luén luén. G mai cap déng vat sin duéi-trén tranh, cap 46 tién ‘hoa tra hinh va phat hign khdc nhau. Vi du cia nguy trang nh nhimg duéng vin trén limg con hé Lan vio trong méi trudng dé dé dang san SR ag SAS _ Nhimg vach den trén da ngya vin khién rat kho phan biét timg ca thé lam ké thi, khé tan céng, ~ Cich khée la dng vat bién hinh thanh thir gi khéc hap din hoge e6 vé ngoai nguy him. M6t s6 dong vat an trén Lim gia chuyén dong trong tw nhién, vi du chiée Li trong gis. Cc déng vat khdc gn lién hode lay nhing vat ligu trong ty nhign dap 1én than minh dé an nau, NhGn Cyclosa mulmeinensis c6 kha nang ty tao nhimg vat trang tri ¢6 hinh dang ‘va mau sie giéng co thé ching, nhim dinh lac hung ké thi chinh 1a ong bap cay. Loai nhén nay trang tri mang ciia ching bang xc c6n tring chét va bao trimg cha ching. Do dé ong bap cay khéng thé phan biét duge nhén voi nhimg vat trang ti trén mang. 4, Tap tinh kiém méi va san mdi 6 déng vat phu thudc vao nguén thir an ma ching sir dung, Dya vio nguén thie an ma chia dng vat ra: Nhém an thy vat, nhém an thit, nhém an tap, Cac nhém d6ng vat khac nhau cé tip tinh kiém an li khdc nhau. 4.1, Nhom an thye vat 4.1.1, Nh6m an e6: Ney, bo, d8, city, thé, gim nhém... Capybara: céc ring cita rat to higu qua dé gim c6 ngfin con lai sau mua kh6, ching hoat ding suét dém, céc bita an duge xen ké gitta cic gide ngi ngin, Hyrax: rang lai kh6ng thich hop véi ché d6 an c6 th. Céc rang eita trong nhw rang nanh hau nhu khéng duge sir dung vi vay con vat phai nghiéng dau mét bén va ding cdc rang ma. Hai ly: Vio mia dong hi hai ly g6p nhat va tich tri cde loai cdy than moc trong a0 Hii ly da vao ngudn thie an nay trong suét mia déng. Vio mia hé, khi 06 nhiéu Iya chon hon vé thite an Hai ly chuyén sang an la mém. Voi méng vuét va ham rang sac nhon, loai hai ly la mét trong loai thi cé kha nang xdy dap néi tiéng Day la loai ndi tiéng véi viée ding g6, bin dat va da dé "xay dung” cdc dap nwéc. Mue dich a tao nén m6t con hao nhim bao vé cho gia dinh cia minh, Nhiing chiée dap nhu vay s& ngan chan duoc nhimng loai thi sin méi nhuw chén, cdo, si, géu. Ding thoi ching eting sé gitip hai ly d8 dang kiém thie an hon trong mila déng. 4.1 4.1.4, Nh6m an hat: Chu6t lén, chut nhat, chugt gerbil, gundi, s6c... Séc wa an hat dé nhat, thudng tim va an hat 1,5. Nhom an ré: chudt tii va chugt an +8, wom bat. 1.6. Nhém an nuée mat va phan hoa: 10 Possum mét e6 mdm dai va nhgn dé dua séu vao bén trong dau hoa, chét ludi 06 gai nhon nhu ban chai dé liém nuée mit ngot. 4,2. Nhom 4n thit: B6 an thit, b6 chan mang, bé ca voi. Thite an: thin mém, giun, sau bo, luéng cur, bo sat nho va cdc loai tha an thu vat. 4.2.1, Thi an séu bo: Té té 1a dai dién dién hinh cia tha an séu bo. Dé séng va tén tai hang ngay ching can bat 1 hrong c6n tring ré lon ké ca su bo c6 noc déc nhu ong, kién. TS (6 c6 tp tinh bat moi rit la: Migng t@ kh6ng cé ring va ciing khéng ha ra duge, thye chat gidng nhu mét 16 nho, Té té ding edi hréi rit dai tho qua migng, phéng ti tap vao cdc khe nhé cita t6 méi, kién, Luéi n6 c6 chat dinh va bing déng tac tho ra thut vao ién, méi bi [di tudt vio migng, roi (8 t@ nudt chimg. Thuéng cae loai thi an thit, qué trinh bat mdi gom 5 giai doan a. Giai doan 1 Con sin méi cling 1 loai thuéng phai ganh dua nhau kich liét méi 06 thé song due. Cé thé 1a con vat o6 d6c (hd, méo) hode mot déi vo chéng cing véi con cai (cdo), hay cd nhém sng theo bay dan (su tt, linh eu, ché s6i, ché rimg..) ul Ching gidi han [anh thé cia minh bing sy danh dau khitu gic, cing bing ci nhimg giong luyén @ cdch xa: tiéng gam ciia sw ti, tiéng hi cua ché s6i, tiéng gam gir cua linh cau, b. Giai doan 2 Dé tim con mai bing céch theo ddi va rinh con mai nhé vo nhing nhém gidc quan da hoan hao. Loai dong vat c6 vi cing 1 lite sit dung ca khitu gidc, thi gidc va thinh gidc. Nhimg d6ng vat an thit c6 kich thuée Ién tién t6i sét “con vat san” ma khong gay ra 1 tiéng dong nao bing cach lan trén nhing c&p mat sau nhing hdc da hay lim cay va tranh durge chiéu gié thoi. ¢. Giai doan 3 Cé nhiing ky thudt chinh dé san bit con mdi theo dudi, mai phye, thm dd va tm gon con mdi, Sy rugt dudi ddi hdi nhimg diéu kign thich nghi véi t6c d6 va sw nhanh Nhimg con san méi tén céng nhing con lén hon co thé né hoac tip hgp lai thanh nhém dé ty vé hay cing nhau san bat va cing nhau chia nhimg con méi sn dugc. Ba tinh chat quan trong lite rinh mdi la: kin ddo, cham chi theo d6i va nhanh nhen khi tan cong 12 d. Giai doan 4 . Nhimg con san mdi phai giét chét nan nhan da rdi moi &n thit, Nhimg migng mdi cé kich thude to lin phai duge tiéu héa & noi kin déo, trénh nhing con mat soi méi hodc it ra la kh6ng bj lay cp. e. Giai dogn 5: Tiéu thy con mdi ‘hig thi an thit bé hon: Cay giéng, cay hong, méo rimg...méi ngay an 3 ~ 4 con chugt méi no nhug khi khéng bat duge méi ching eiing an cd sau bo va giun dat. Céc loai thé yon [a an thjt nhu gau ngya nhung do khéng dit thite an ching da dan ‘ro thanh thi an tap, ngoai thit, thite an cia ching cn Ia trai cay (dé, chudi, sung, tai chua, et mai, eit rdy...). Cac kiéu bat moi: = Méo, bdo,hé, su tir cha yéu rinh méi rdi bat chot vd méi > pha hop véi viée kiém an trong rimg 6 nhiing bui cay rim rap. 6 moc cao, ~ Cao cing Tigh méi va vé moi bat chot, nhiéu khi ching con rugt dudi con méi> thich nghi voi I6i s6ng 6 bia rimg hodc trong rimg thura cia céo. - Cay déng: Loai linh cau dém Phi chau sir dung nhimg thi doan doa dim va quay nhiéu cho dén khi con kia chiu khéng néi phai bé di cho yén than. 4,3. Nhém an tap: chugt Gerbil, gdu xam, s6e, lon, ché s6i bom, cdo hung... Lon: an tap cdc cay, citi, ré.. ‘Tap tinh kiém mdi dién hinh cia mét sé dong vat Sw tir.Dugc ménh danh 1a chia té cia rimg nhiét d6i, su tir san ca nhimg con méi én nhat nhw trau va linh duong dau bd. Thanh céng gan nhu tuyét déi cua nhing ké sin méi nay la nhé sy két hop gitta nhitng ki nang. Su tir séng thanh bay va tat ca thanh vién cing nhau di sin. Nhiing su ttt con sém hoc duge cdc ki nang sin mi nhé tra choi chién dau cing nhau. Tig thanh cng trong cuéc di sin cia su tir chi c6 1/5 nhung nhimg kha nang san méi duge nhén manh khi ching ta xem xét nhig con méi cua chung ~ déu 1a nhimg d6ng vat lén va cé kha nang chéng tra quyét lit, 4 Kim mbi don Ie Kiém méi biy din C4 sdu. Khéng gi de doa bing mét ké sin méi luén an minh duéi nude, nguy trang lan trong méi truéng, im lim quan sat con mdi dé lén ké hoach giét gon. Ca sau, mét ké sin méi lén lit va ce ki tin bao. Ve ‘him cyc khée va nhimg chiée rang dai sac nhon, cd siu, sin nhiéu loai khéc nhau, Mot vai loai, nhu ca siu s6ng Nile, c6 thé dén nga nhiing con moi rit én nhw ngya yan hoje trau, Dac trmg tn céng cla né la nim cho & mé nude noi dong vat tim én udng made va sau dé 161 tupt con vat khong may xuéng nude dé bat dau cin xé cho én khi c6 duge nhimg khoanh thit cho bita an, 15 ‘Tap tinh kiém an cata bao Busi méi Cain 06 48 con méi mat ‘mau va chat 6 nhing dgng vat bic cao ching cdn cé kha nang hoc khén, ty séng tao ra cde cOng cu trong qué trinh kiém an. Ngoai ra 1 sé loai cng sinh véi cdc loai khac dé kiém an VD: Loai co rudi chuyén dau trén lung trau bd dé bat rudi mudi Ca sdu ha migng cho chim bay vao vé sinh ring migng sau mai lan an. M6t sé chim an ong mat thudng dan tha dén pha t6 sau dé thi an xdc ong da chét. 16 Mét sé loai chim kiém &n & nude thudng cing cé nhitng tap tinh kiém mdi chuyén héa, cé thé Kin xuéng nude dé dudi bat ca 5. Con ngwai va viée “kiém an” Cling nh it, & ngudi cling cé nhimg tip tinh bam sinh. Con ngudi qua gido duc, hoc tap va rén luyén da xay dyng duge nhiing tap tinh méi, thei quen va cé kha ning kiém ché, khong dé thé hign nhing tip tinh bam sinh Khong ph hgp véi xa hdi van minh. Nhu vay viée “kiém an” ciia con nguisi cing khée xa hoan toan so véi dong vat khéc, bai con nguii cd tu duy, ¥ thite va c6 van héa 6. ¥ nghia cua vige kiém méi va sin méi 6 dng Dé ton tai va phat trién, cdc dng vat cé nhu cau tim kiém thire an néi chung va sin méi néi riéng. Day 1a nhimg tip tinh bao dam sw séng cén cita cdc loai déng vat 7 LIEU THAM KHAO. én. Tap tinh hgc Ia gi?, Nxb KH & KT 1, Dao Van Trang web 2. http://thuviensinhhoc.com/tin-tue/the-gioi-dong-vat/2241-kham-pha-nhung-cach- tu-ve-ki-la-cua-dong-vat 3. http://www.hembiotech.com.vn/technolo; 7. http://www.tin247.com/nhen tao hinh nom de lua ke thu-12-21449657.html 18

You might also like