Laboratorium

fizyczne

Pkal Adam
grupa 22 (B)
data:96-01-xx

Sprawozdanie z wiczenia numer 3.

Temat: Wyznaczanie moduu sztywnoci na skrcanie

metod dynamiczn.

Politechnika Zielonogrska 1997

sprawozdanie z wiczenia nr 3

1. Wstp teoretyczny.
a). Drgania oscylatora harmonicznego.
Jeeli punkt materialny porusza si ruchem okresowym tam i z powrotem po tej samej
drodze, to ruch taki nazywamy drgajcym. Przemieszczenie czstki w takim ruchu mona
zawsze opisa przy pomocy funkcji sinus i cosinus. Poniewa te dwie funkcje nazywamy
harmonicznymi, to ruch opisany przez te funkcje czsto nazywany jest ruchem harmonicznym.
Ruch harmoniczny opisany zostanie na przykadzie ukadu masa - spryna, ktrego schemat
znajduje si na rysunku poniej (rys. 1). Pierwsze omwione zostan drgania niegasnce.

Rysunek 1. Ukad masa spryna jako przykad oscylatora harmonicznego.

- drgania niegasnce to drgania, w ktrych pomijane s wszelkie siy oporu,
przeciwstawiajce si ruchowi. W przypadku poniszego ukadu zakada si e na mas nie
dziaa adna sia tarcia pomidzy ni a podoem. Std ciao takie, o masie m, przyczepione do
idealnej spryny o wspczynniku sprystoci k i mogce si porusza po doskonale gadkiej
poziomej powierzchni, jest przykadem oscylatora harmonicznego prostego. W ukadzie tym
jeeli ciao jest wychylone w lewo to dziaa na niego sia zgodna z rwnaniem F = -kx, gdzie x
jest wartoci wychylenia ciaa z pooenia rwnowagi. (i) Jeeli ciao to znajduje si po
przeciwnej stronie pooenia rwnowagi to sia, jaka dziaa na nie ma tak sam warto, lecz
przeciwny zwrot. Stosujc drug zasad dynamiki Newtona, e F = ma otrzymujemy:
-kx = ma
wiedzc, e przyspieszenie a jest drug pochodn przesunicia x wzgldem czasu t mamy:
md2x/dt2 +kx = 0; a dzielc to przez mas otrzymujemy:
d2x/dt2 + k/mx = 0; zakadamy e k/m = wo2 i otrzymujemy ostatecznie :
d2x/dt2 + wo2x = 0; gdzie w jest czstoci koow wyraan w [rad/sek].
Powysze rwnanie jest rwnaniem ruchu oscylatora harmonicznego prostego. Jego
rozwizaniem jest wanie funkcja harmoniczna, ktra jest zarwno okresowa jak i
ograniczona.
x = A cos(wt +j)
gdzie A jest amplitud drga, czyli maksymalnym wychyleniem ciaa z pooenia
rwnowagi, natomiast j to tzw. przesunicie fazowe stanowice o tym, czy ruch ciaa
rozpocz si od pooenia zerowego, czy te jakiego dowolnie innego.
- ruch tumiony - to taki ruch, w ktrym oprcz siy sprystoci (w ukadzie takim jak
poprzednio) istnieje take sia tumienia (np. tarcia) opisana zalenoci Ft = h dx/dt.
Ukad z si tumic musi spenia rwnanie:
m d2x/dt2 + h dx/dt + k/m x = 0 ; dzielc to prze mas otrzymujemy:
d2x/dt2 +2b dx/dt + wo2x = 0 ; gdzie 2b jest sta tumienia rwn : 2b = h/m.

i
Pooenie rwnowagi to takie, w ktrym spryna nie dziaa adn si na ciao (na rysunku ciao o masie m
znajduje si wanie w takim pooeniu, oznaczonym lini pionow 0-0)

2
sprawozdanie z wiczenia nr 3

Rozwizaniem tego rwnania jest nastpujca funkcja:

x = A0e-b tcos (wt + j)
Amplitud tego typu drga stanowi wyraenie A = Aoe-bt ; gdzie Ao jest amplitud
pocztkow. Wida, e amplituda wypadkowa A maleje z upywem czasu.
-drgania wymuszone to drgania w ukadzie, w ktrym oprcz drga wasnych ciaa
wywoywane s take drgania przez si wymuszajc e = e m cos w``t. Ruch drgajcy
wymuszony opisuje rwnanie:
m d2x/dt2 + h dx/dt + kx = e = e m cos w``t
Rozwizaniem tego rwnania jest funkcja:
x = e m/G sin (w``t - j); gdzie G2 = m2(w``2 - w2) + h2w2
natomiast j= arc cos (hw``/G)
Wida, e ukad taki drga z czstotliwoci siy wymuszajcej oraz, e ruch ten nie jest ju
ruchem tumionym. Ponadto z rozwizania rwnania rniczkowego wynika, e gdy czsto
koowa siy wymuszajcej przyblia si do wartoci czstoci drga wasnych w, to amplituda
gwatownie ronie ( wspczynnik G dy do zera).
b). Wahado fizyczne jako oscylatory harmoniczne.
Dowolne ciao sztywne powieszone tak, e moe waha si dookoa pewnej osi
przechodzcej przez to ciao, nazywamy wahadem fizycznym. Na rysunku poniej (rys.2)
przedstawione jest ciao o nieregularnym ksztacie, ktre moe obraca si dookoa poziomej
osi przechodzcej przez punkt P. Zostao ono odchylone z pooenia rwnowagi o kt q.
Pooenie rwnowagi to takie, w ktrym rodek masy ciaa C ley na linii pionowej
przechodzcej przez P.

Rysunek 2. Wahado fizyczne.

Oznaczenia dalszych wielkoci s nastpujce:
d - odlego midzy osi obrotu przechodzc przez punkt P a rodkiem masy C;
I - moment bezwadnoci ciaa wzgldem osi obrotu
M - masa ciaa
t - przywracajcy rwnowag moment siy przy ktowym przemieszczeniu q
t = -Mgdsinq
poniewa D = Mgd (moment kierujcy lub wspczynnik proporcjonalnoci) to:
t = -Dq
jest take: t = Id2q/dt2 = Ia;
tak, e d2q/dt2 = t/I = -D/Iq
std wzr na okres drga wahada fizycznego przy maych amplitudach jest nastpujcy:
I I
T 2 2 (1)
D Mgd
c). Zastosowanie wahada torsyjnego do wyznaczania moduu sztywnoci.

3
sprawozdanie z wiczenia nr 3

Wahado torsyjne, przedstawione na rysunku obok (rys. 3), to wahado, w ktrym krek
obraca si wok swojej osi ruchem okresowym. O stanowi dla niego prt, na ktrym krek
jest zawieszony. Grna cz prta jest sztywno zamocowana a dolna obraca si razem z
krkiem, wic prt ulega skrcaniu. Na krek dziaa wwczas moment siy skrconego drutu
i stara si go przywrci do pooenia P. Moment ten jest proporcjonalny do wielkoci
skrcenia, czyli ktowego przemieszczenia, zatem:
t= -Dq

Rysunek 3. Wahado torsyjne.

Wahado torsyjne pozwala wyznaczy modu sztywnoci danego prta (drutu). Polega to
na tym, e bada si okresy drga tego samego wahada lecz przy rnych masach krka. Dalej
naley wyznaczy zwizek midzy moduem sztywnoci a momentem siy wystpujcym
podczas skrcenia prta. Wiadomo, e podczas skrcenia naprenia styczne (d) wynosz:
d = Fs /S = Gg gdzie G - modu sztywnoci ;
g - odksztacenie wzgldne
Wspomagajc si rysunkiem poniej widzimy, e istniej nastpujce zalenoci:
d = Gs/l ; ( bo: s/l = g)
a = s/r
std: M = Gr4a/2l

Rysunek 4. Odksztacenia podczas skrcania.

( grna podstawa walca obrcona jest w stosunku do dolnej o kt a)
I I
wynika z tego, e Gr4/2l = D(i) wic jeeli: T 2 D 2 to:
Mgd

i
Szczegowe obliczenia i zalenoci zostay pominite poniewa s to proste lecz mudne przeksztacenia
matematyczne. ( osobicie sprawdzone przez autora sprawozdania !).

4
sprawozdanie z wiczenia nr 3

G = 8lI/T2r2
Jeeli zaoona jest dodatkowa tarcza wwczas:
G = 8lI/r4(T22-T12)
W wiczeniu dodatkowa tarcza o promieniu R ma moment bezwadnoci rwny I = 1/2 RM
wwczas rwnanie na modu sztywnoci przyjmie posta:
G = 4 lmR2/ r4(T22-T12) (2)

d). Waciwoci spryste cia staych. Rodzaje odksztace. Prawo Hookea i granice jego
stosowalnoci.
- odksztacenie ciaa - polega na zmianie jego wymiarw i objtoci wywoana dziaaniem
si zewntrznych. Podczas odksztacenia sprystego elementy struktury (atomy, czsteczki)
przemieszczaj si z jednych pooe rwnowagi w drugie. Przeciwdziaaj temu siy
oddziaywania midzyczsteczkowego skutkiem czego jest pojawienie si w ciele si
sprystych.
- odksztacenie spryste - to takie, ktre znika po usuniciu si zewntrznych
- naprenia normalne - to naprenia, ktre pojawiaj si w damym ciele na skutek
dziaajcych na nie si, skierowanych prostopadle do rozpatrywanego przekroju tego ciaa.
Naprenia takie, najczciej oznaczane symbolem s s stosunkiem wartoci siy dziaajcej
prostopadle do przekroju do pola powierzchni tego przekroju.:
s = F/A [ Pa = N/m2]
Lub inaczej:
s = Ee
gdzie: E - to tzw. modu Younga charakteryzujcy materia przedmiotu
e - jest to odksztacenie wzgldne ( Dl/l ; gdzie l - dugo przedmiotu)
- naprenia styczne - to naprenia, ktre s skutkiem dziaania si poprzecznie
skierowanych do rozpatrywanego przekroju. Oznaczane s najczciej symbolem t, lecz w tym
sprawozdaniu by on ju wykorzystany wczeniej , wic we wzorach uyto symbolu: d.
Naprenia styczne pojawiaj si przede wszystkim podczas cinania (dlatego te czsto
nazywane s tncymi) oraz skrcania przedmiotw. Warto napre tncych obliczamy ze
wzoru:
d = Gg
gdzie: G - modu sztywnoci;
g - odksztacenie wzgldne (ktowe)
Prawo Hookea - mwi o tym, e: Naprenie jest wprost proporcjonalne do
odksztacenia lecz tylko w granicach proporcjonalnoci. Po przeksztaceniu powyszych
wzorw otrzymujemy tego potwierdzenie :
Dl = sl/E
Dla skrcania wzr powyszy przyjmuje posta:
j = Msl/GI
gdzie: j - kt skrcenia
Ms - moment skrcajcy
l - dugo prta
G - modu sprystoci
I - moment bezwadnoci
Na nastpnej stronie znajduje si wykres bdcy charakterystyk napre normalnych w
stosunku do wyduenia przedmiotu. Wida, e do wartoci sp, bdcej granic
proporcjonalnoci Hookea wykres przyjmuje posta prostej pierwszego stopnia co potwierdza
charakter proporcjonalnoci.

5
sprawozdanie z wiczenia nr 3

Rysunek 5. Wykres zalenoci odksztacenia o napre

w prbce

2. Sposb przeprowadzenia wiczenia.

Prowadzcy zajcia przekaza nam niezbdne instrukcje(i), na ktrych znajduje si
szczegowy opis postpowania niezbdnego do prawidowego dokonania pomiarw. W
instrukcji tej znajduje si te schemat stanowiska do bada oraz tabelki, w ktre naleao
wpisa otrzymane wyniki. Warto jednak zaznaczy, e oznaczenia (symbole) uyte w instrukcji
rni si nieco od tych, uytych w sprawozdaniu, co moe prowadzi do nieporozumie.
3. Wyniki pomiarw.
Wyniki, jakie otrzymalimy podczas dowiadczenia zostay umieszcone w tabelach
zawartych w instrukcji do wicze. Tutaj zostan opisane jedynie wartoci obliczone przez nas,
niezbdne pniej do analizy wynikw (ocena bdw).
Wielko fizyczna rednio
symbol opis symbol warto jednostka
r rednica drutu rr 0,00123 [m]
T1 okres b. masy T1r 2,52 [s]
T2 okres z mas T2r 2,82 [s]
dod.
G modu sztywn. G 4,79109 [N/m2]
m masa tarczy m 0,4257 [kg]
4. Ocena bdw.
Instrukcja podaje, e bdy pomiaru okresw drga DT1 i DT2 naley obliczy ze wzoru
Gaussa na bd redni kwadratowy wartoci redniej. Bd pomiaru promienia drutu Dr
okreli jako maksymalne odstpstwo od wartoci redniej , natomiast bd pomiaru moduu
sztywnoci DG(ii) wyznaczy metod pochodnej logarytmicznej. I tak mamy:
1
DT1 e i2 0,004714 [s]
n( n 1)
gdzie: n - liczba pomiarw ( w wiczeniu n = 10)
e - odchylenie od wartoci redniej (e = Ti - Tr)
analogicznie DT2 = 0,00537 [s]
Dr = 0,00125 - 0,00123 = 0,00002 [m]
Dm = 210-3 [kg](iii)
Dl = 10-3 [m]
i
Instrukcja ta powinna by doczona do tego sprawozdania.
ii
W instrukcji modu sztywnoci oznaczono symbolem (t)

6
sprawozdanie z wiczenia nr 3

DR = 10-4 [m]
Pochodna logarytmiczna wzoru (2) prowadzi do zalenoci:
ln G = ln 4 + ln l + ln m + 2ln R - 4ln r - ln (T 2 - T1) - ln (T2 + T1)
Rniczkujc powysze wyraenie mamy:
DG/G = 0 + Dl/l + Dm/m + 2DR/R + 4Dr/r + DT1/(T2 - T1) + DT2/(T2 + T1)
Po wstawieniu wszystkich wartoci(i) i dokonaniu oblicze mamy:
DG/G = 0,101799
5. Wnioski.
W wiczeniu tym najczstszym pomiarem by pomiar czasu, jaki zajmowao trzydzieci
okresw drga wahada torsyjnego. Z tego te wzgldu dla tej wielkoci naleao liczy
odchylenie standardowe od wartoci redniej (dla pozostaych byo to tylko najwiksze
odchylenie od wartoci redniej). Sam pomiar czasu by jednak utrudniony ze wzgldu na
niewyrane wskazania miernika. Czsto wartoci byy przymusowo zaokrglane, poniewa
ostatnia cyfra wskanika bya nieczytelna. Reasumujc, uszkodzony wywietlacz miernika
oraz bdy wystpujce w seriach pomiarowych innych wielkoci (grubo drutu, rednica
tarczy itd.), wpyny na warto bdu wzgldnego pomiaru moduu sztywnoci, ktry wynis
procentowo a: DG/G = 10%.

Za bd wskazania masy tarczy naleao przyj najmniejszy odwanik, jaki uyto do waenia tarczy. U nas
iii

by to odwanik o masie 2 gram. Podobnie jest z dalszymi wielkociami; dla dugoci l bya to dokadno
pomiarowa katetometru; dla promienia R tarczy - dokadno pomiarowa suwmiarki..
i
Za R; T1; T2 oraz r; - wstawi naley odpowiednie wartoci rednie danych wielkoci (patrz: tabela wynikw w
instrukcji do wicze).