Statistik e aplikuar

Variablat e rastsishme
diskrete

Faton Berisha
4-1
 Kapitulli 4

Variablat e rastsishme
HHHHHHHHdiskrete

McGraw-Hill/Irwin 4-2Copyright 2008 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.
Variablat e rastsishme diskrete
4.1 Dy llojet e variablave t rastsishme
4.2 Shprndarjet diskrete t gjass
4.3 Shprndarja binomiale
4.4 Shprndarja e Poisson-it

4-3
 Variablat e rastsishme
Variabl e rastsishme sht nj ndryshore e cila merr
vlera numerike q prcaktohen nga rezultatet
e nj eksperimenti.
Variabl e rastsishme diskrete: vlerat e mundshme
mund t numrohen ose t listohen
P.sh., numri, x, i njsive defektive n nj grumbull 20 sish;
vlersimi i nj dgjuesi (1 deri 5) n nj sondazh t AccuRating;
numri i shprthimeve t zjarrit n Tetov
gjat dy muajve t fundit
Shembulli 4.2. Numri i prgjegjeve t sakta n tri pyetje kuizi

4-4
Variablat e rastsishme. (Vazhdim)
Variabl e rastsishme e vazhdueshme:
mund t marr fardo vlere numerike nga nj
ose m tepr intervale
P.sh., koha, x, e pritjes pr autorizim kartele kreditore;
prqindja e interesit t prllogaritur n nj kredi biznesi
Shembulli 4.1. Rasti i kilometrazhit t veturave

4-5
Shprndajret diskrete t gjass
Shprndarje e gjass e nj variable t rastsishme diskrete
sht nj tabel, grafik ose formul q jep probabilitetin
e shoqruar me seciln vler t mundshme
q mund ta marr variabla.
Shnim: Shnojm me x vlerat e variabls s rastsishme
dhe me p(x) probabilitetin e shoqruar vlers x.
Vetit e nj shprndarje diskrete t gjass p(x):
1. Pr do vler x t variabls s pavarur, p(x) 0
2. Shuma e probabiliteve t t gjitha ngjarjeve
nga hapsira mostr duhet t jet 1:
p(x ) = 1
do x
4-6
 Shembull: Numri i prgjegjeve
korrekte
Shembulli 4.2. Numri i prgjegjjeve korrekte t
nj studenti n nj kuiz tri pyetjesh
Supozojm se studenti ka studiuar
dhe ka 0.9 gjas pr tiu prgjegjur sakt
nj pyetjeje.
x, Prgjegjjet korrekte p(x), Probabiliteti
0 p(0) = 0.001
1 p(1) = 0.027
2 p(2) = 0.243
3 p(3) = 0.729
4-7
Shembull: Numri i radiove t shitura

Shembulli 4.3. Numri i radiove t shitura

nga Sound City n jav
x, Radio p(x), Probabiliteti
0 p(0) = 0.03
1 p(1) = 0.20
2 p(2) = 0.50
3 p(3) = 0.20
4 p(4) = 0.05
5 p(5) = 0.02

4-8
Vlera e pritur e nj variable t rastsishme diskrete

Mesatarja ose vlera e pritur e nj variable t rastsishme

diskrete sht:
x = xp( x)
do x

x sht vlera e pritur t ndodh n afat t gjat dhe n mesatare.

Shembull 4.4: Numri i pritur i radiove t shitura n jav

x, Radio p(x), Porbabiliteti x p(x)
0 p(0) = 0.03 0(0.03) = 0.00
1 p(1) = 0.20 1(0.20) = 0.20
2 p(2) = 0.50 2(0.50) = 1.00
3 p(3) = 0.20 3(0.20) = 0.60
4 p(4) = 0.05 4(0.05) = 0.20
5 p(5) = 0.02 5(0.02) = 0.10
1.00 2.10
4-9
Varianca dhe devijimi standard
Varianc nj variable t rastsishme deskrete sht:
x2 = ( x
do x
X ) 2
p( x)

Varianca sht mesatarja e katrorve t devijimeve

t vlerave t ndryshme t variabls s rastsishme
nga vlera e pritur

Devijim standard sht rrnja katrore e variancs.

x = 2
x

Varianca dhe devijimi standard masin prhapjen e vlerave

t variabls s rastsishme nga vlera e tyre e pritur

4-10
 Shembull: Varianca dhe devijimi
standard
Shembull 4.7: Varianca dhe devijimi standard
i numrit t radiove t shitura n jav
x, Radio p(x), Probabiliteti
0 p(0) = 0.03
1 p(1) = 0.20
2 p(2) = 0.50
3 p(3) = 0.20
4 p(4) = 0.05
5 p(5) = 0.02
1.00
(x x)2 p(x)
(0 2.1)2 (0.03) = 0.1323
(1 2.1)2 (0.20) = 0.2420
(2 2.1)2 (0.50) = 0.0050
(3 2.1)2 (0.20) = 0.1620
(4 2.1)2 (0.05) = 0.1805
(5 2.1)2 (0.02) = 0.1682
0.8900

Varianca Devijimi standard

X2 = 0.89 X = 0.89 = 0.9434
4-11
 Shprndarja binomiale
Eksperimenti binomial (prova t prsritura):
1. Eksperimenti konsiston nga n prova identike.
2. Secila prov rezulton ose me sukses ose me mossukses.
3. Probabiliteti i suksesit p, sht konstant nga prova n prov.
4. Provat jan t pavarura
Shnim: Probabiliteti i mossuksesit, q, sht 1 p dhe sht konstant
nga prova n prov

N qoft se x sht numri i sukseseve n n prova t prsritura,

ather x sht nj variabl e rastsishme binomiale.

4-12
Shprndarja binomiale. (Vazhdim)
Pr nj variabl t rastsishme binomiale x,
probabiliteti i x suksesesh n n prova
jepet me shprndarjen binomiale:
n!
p (x ) = p x q n-x
x! (n - x )!

Shnim: n! lexohet n faktorial dhe n! = n (n 1) (n 2) 1

P.sh., 5! = 54321 = 120
Poashtu, 0! =1
Faktorialt nuk prkufizohen pr numra negativ dhe thyesor.

4-13
 Shembull: Efekti ansor i ilait
Shembulli 4.10. Nausea si efekt ansor i pacientve t
trajtuar me Phe-Mycin
x = Numri i pacientve q do t prjetojn marramendje
pas trajtimit me Phe-Mycin.
Probabiliteti q 2 nga 4 pacient t trajtuar
t prjetojn marramendje

n = 4 , p = 0.1, q = 1 p = 1 0.1 = 0.9

4!
p (2) = P( x = 2) = (0.1) 2 (0.9) 4 2 = 6(0.1) 2 (0.9) 4 2 = 0.0486
2!(4 2)!

4-14
 Shembull: Shprndarja binomiale,
n = 4, p = 0.1
(a) Rezultati i MegaStat mbi shprndarjen binomiale

Binomial distribution

4 n
0.1 p

cumulative
X P(X) probability
0 0.65610 0.65610
1 0.29160 0.94770
2 0.04860 0.99630
3 0.00360 0.99990
4 0.00010 1.00000
1.00000

0.400 expected value

0.360 variance
0.600 standard deviation

4-15
 Shembull: Efekti ansor i ilait.
(Vazhdim)
Shembull 4.11. Hulumtimi i deklarats
se p = 0.10.
Supozojm se n mostrn prej n = 4,
3 pacient kan prjetuar nause.
P(x 3) = P(x = 3) + P(x = 4)
= 0.0036 + 0.0001 = 0.0037
N qoft se p = 0.1, ather n vetm 0.37% t
t gjitha mostrave t mundshme prej 4 pacientsh
s paku 3 nga pacientt do t prjetonin nause.

4-16
Shembull: Rasti i kontrollit t kualitetit
Shembulli 4.12. Hulumtimi i deklarimit se p = 0.95
Nj prodhues TV-sh deklaron se p = 0.95
sht probabiliteti se prodhimi i tij ka kohzgjatje
s paku 5-vjeare
Supozojm se nga nj mostr e madhsis n = 8,
5 TV kan zgjatur pa riparim s paku 5 vjet.
P(x 5) = . . . = 0.0058

4-17
Tabela e probabilitetit binomial
Tabela 4.7(a) pr n = 4, me x = 2 dhe p = 0.1
p = 0.1
Vlerat e p (.05 deri .50)
x 0.05 0.1 0.15 0.50
0 0.8145 0.6561 0.5220 0.0625 4
1 0.1715 0.2916 0.3685 0.2500 3
2 0.0135 0.0486 0.0975 0.3750 2
3 0.0005 0.0036 0.0115 0.2500 1
4 0.0000 0.0001 0.0005 0.0625 0
0.95 0.9 0.85 0.50 x
Vlerat e p (.50 deri .95)
P(x = 2) = 0.0486
4-18
Disa shprndarje binomiale

4-19
 Mesatarja dhe varianca
e nj shprndarjeje binomiale
N qoft se x sht nj variabl e rastsishme binomiale
me parametra n dhe p (pra, q = 1 p),
ather

Mesatarja X =np

Varianca x = npq , q = 1 p
2

Devijimi standard x = npq

4-20
 Shprndarja e Poisson-it
Shqyrtojm numrin e ndodhjeve s nj ngjarjeje
gjat nj intervali kohor ose hapsinor, dhe supozojm se

1. Probabiliteti i ndodhjes sht i njjt

pr do intervale t s njjts gjatsi.
2. Ndodhja n do interval sht e pavarur
nga ndodhja n fardo intervali disjunkt me t.

N qoft se x sht numri i ndodhjeve n intervalin e dhn,

ather x sht nj variabl e rastsishme e Poisson-it.

4-21
Shprndarja e Poisson-it. (Vazhdim)
Supozojm s sht mesatarja ose numri i pritur i
ndodhjeve brenda nj intervali t caktuar.
Probabiliteti i x ndodhjeve n intervalin kur priten
prshkruhet me shprndarjen e Poisson-it:

e x
p(x ) =
x!
ku x mund t marr fardo vlere x = 0, 1, 2, 3,
dhe e = 2.71828 (e sht baza e logaritmit natyror)

4-22
Tabela e probabilitetit t Poisson-it
Shembull 4.13
x = numri i gabimeve n kontrollin e trafikut ajror n
nj aeroport gjat nj jave
= 0.4 (numri i pritur i gabimeve n jav)
Gjeni probabilitetin q 3 gabime ndodhin n nj jav.

e 0.4 (0.4) 3
p (3) = P( x = 3) = = 0.0072
3!

4-23
Tabela e probabilitetit t Poisson-it
= 0.4
Tabela 4.9
, numri mesatar i
ndodhjeve
x 0.1 0.2 0.4 1.00
0 0.9048 0.8187 0.6703 0.3679
1 0.0905 0.1637 0.2681 0.3679
2 0.0045 0.0164 0.0536 0.1839
3 0.0002 0.0011 0.0072 0.0613
4 0.0000 0.0001 0.0007 0.0153
5 0.0000 0.0000 0.0001 0.0031

e 0 .4 (0.4 )
3
p( x = 3) = = 0.0072
3!
4-24
Llogaritje t probabilitetit t Poisson-it
x,numri i gabimeve n jav

4-25
Mesatarje dhe varianca e nj variable
t rastsishme t Poisson-it
N qoft se x sht nj variabl e rastsishme e Poisson-it
me parametr , ather

Mesatarja X =

Varianca x2 =

Devijimi standard x = x2 =

4-26
 Shembull: Shprndarja e Poisson-it,
= 0.4
(a) Rezultati i MegaStat mbi shprndarjen
binomiale Poisson distribution ( = 0.4)
Poisson distribution
0.80
0.4 mean rate o
0.70
cumulative
X P(X) probability 0.60
0 0.67032 0.67032 0.50
1 0.26813 0.93845 P(X)
2 0.05363 0.99207 0.40
3 0.00715 0.99922
4 0.00072 0.99994 0.30
5 0.00006 1.00000
6 0.00000 1.00000
0.20
7 0.00000 1.00000 0.10
8 0.00000 1.00000
1.00000 0.00
0 1 2 3 4 5 6 7
0.400 expected va
0.400 variance X
0.632 standard dev

4-27
Disa shprndarje t Poisson-it

4-28