Trenje

8. dio

1
 Sile na tijelo

Sile presjeka ili

Vanjske sile
unutranje sile

Aktivne sile Reaktivne sile Normalna sila N

Sile veza Sile trenja Popre na sila Tz

Moment uvijanja Mt

Moment savijanjaMy

2
 Sila trenje
je sila koja se javlja na dodirnoj povrini
(kontaktu) dvaju tijela pri gibanju jednog
tijela po povrini drugog tijela i koja
oteava to gibanje (kinemati ka sila trenja)
ili to gibanje spre ava (stati ka sila trenja).

3
 Vrste trenja
1. Trenje klizanja
a) horizontalna podloga
b) kosina

2. Trenje ueta
3. Trenje kotrljanja
4. Viskozno trenje

4
 Trenje klizanja
Otpor koji se javlja pri klizanju jednog tijela
po povrini drugog tijela.

Suho trenje bez podmazivanja

Polusuho trenje s podmazivanjem

5
 Suho trenje
1. Sila trenja djeluje tangencijalno na
dodirnoj povrini i u suprotnom je smjeru
od tendencije gibanja.
2. Sila trenja jednoliko je raspore ena po
dodirnoj povrini
3. Iznos sile trenja ne ovisi o veli ini
dodirne povrine
4. Stati ka sila trenja: Coulomb-ov zakon
6
Coulomb-ov zakon:
T = N
(ili Ft = FN ili Rt = RN
Stati ka sila trenja T = Tmaks.

- stati ki koeficijent trenja

N - normalna reakcija podloge 7

 Kinemati ka sila trenja

Tk = k N

k <
Koeficijenti trenja i k ovise o vrsti
materijala i obradi (hrapavosti) dodirnih
povrina.
8
 Stati ki koeficijent trenja
Materijali u dodiru Suho Podmazano

elik - elik 0,15 0,10

Metal - drvo 0,6 - 0,5 0,10

Drvo- drvo 0,65 0,2

Gumeni pneumatik- 0,90 -

asfalt

9
Grani ni slu ajevi ravnotee

1. Pred klizanje

2. Pred prevrtanje

10
 1. Grani ni slu aj ravnotee
pred klizanje

Na dodirnoj plohi aktivira se maksimalna

sila trenja
T = Tmaks .

Intenzitet sile F se mijenja dok pravac sile

ostaje isti!
0 Fi F

11
12
Sila Fi = 0

13
Sila Fi

14
Sila F

15
 0 Fi F
Intenzitet sile F se mijenja dok pravac sile
ostaje isti!

16
 c) Grani ni slu aj
ravnotee: F > Fi
Kut trenja
maksimalni otklon
reakcije podloge od
normale ravnine
podloge
T
tg = T = tg N
N
17
 Zakon trenja: T = N

Iz poligona sila: T = tg N

proizlazi za stati ki koeficijent trenja:

= tg
18
Pitanje:

Da li je isto teret gurati ili vu i po podlozi ?

19
Stoac trenja

Reakcija podloge Rp= R

opisuje plat stoca
20
 2. Grani ni slu aj ravnotee
pred prevrtanje

Intenzitet sile Fi je konstantan

Na dodirnoj povrini javlja se reakcija podloge

R pi = Ti + N
Zna i da se na dodirnoj povrini se ne aktivira

maksimalna sila trenja T

21
 Mijenjamo pravac djelovanja sile - visine na

kojima djeluje sila Fi

0 hi h

22
23
2. Grani ni slu aj ravnotee
pred prevrtanje

24
1. Fx = 0 Fi - Ti = 0 Ti = Fi
2. Fy = 0 N-G =0 N =G
3. MD = 0 G b - Fi h = 0
Gb
h=
Fi

25
Prevrtanje:

MD 0

Fi h pr . > G b

M D = Fa e 0 26
 Trenje na kosini
Eksperimentalno odre ivanje
stati kog koeficijenta trenja

27
Komponente sile tee

28
 Jednadbe ravnotee

1. Fx = 0 T - G sin = 0 T = G sin
2. Fy = 0 N - G cos = 0 N = G cos
3. Zakon trenja T = N
29
Supstitucija u zakon trenja ad 3.:
T = N
G sin = G cos
tg =
od prije smo imali:
= tg

slijedi: tg = tg
=

30
31
za >

32
 Ravnotea: Fpr< F < Fd

Sila pridravanja Fpr Sila dizanja Fd

33
 Klinovi
Klin je jednostavna sprava koja se koristi
za podizanje ili razupiranje.
To je kosina u inverznoj upotrebi.

34
35
Coulomb-ov zakon - ponavljanje:

T = N
(ili Ft = FN
ili Rt = RN

36
 Trenje ueta
Trenje ueta je tangencijalni otpor koji se
javlja pri relativnom me usobnom klizanju
zategnutog ueta preba enog preko
valjkastog tijela koloture.

Pomo u koloture moemo mijenjati smjer

sile (ili smjer gibanja).

37
Slu aj bez trenja

S =G 38
t.g. tendencija gibanja Dizanje tereta

- slu aj s trenjem

F >G 39
1. Fx = 0
2. Fy = 0
3. Zakon trenja dT = dN

40
41
d - mali kut

d
jo manji kut
2
d d
sin
2 2
d
cos 1
2
42
1. Fx = 0

d d
(S + dS ) cos S cos dT = 0
2 2

d
dT = dS cos
2
dT = dS

43
2. Fy = 0

d d
dN S sin (S + dS ) sin =0
2 2

d d
dN = 2 S + dS sin
2 2

dN = S d
44
3. dT = dN

dS = S d

dS
= d
S
F
dS
= d
G
S 0
45
ln S / GF = / 0

ln F ln G =

F
ln =
G

F
= e
G

F = G e
46
Dizanje tereta

F >G

F = G e

47
Pridravanje tereta P<G G>P
G = P e

G
P =
e
P = G e

48
Ravnotea - sila u uetu S

P S F

G e S G e
G

S G e
e 49
Trenje ueta

S 2 = S1 e
50
51
52
 a) Nepomi ni kolotur b) Pomi ni kolotur
S=Q
Sile jednake na krajevima ueta
- slu aj kad nema trenja

53
 Sustavi koloturja
a) Arhimedovo koloturje

b) Potencijalno koloturje

54
a) Arhimedovo koloturje
n broj pomi nih kolotura

Q
S=
2n

55
Broj pomi nih kolotura: n = 2

1. bez trenja:
4 F Q = 0

2. s trenjem:
( F + 2
)
F + 3 F + 4 F Q = 0
faktor iskoristivosti

56
b) Potencijalno
koloturje
n broj pomi nih
kolotura

Q
S= n
2
57
 Trenje kotrljanja
isto kotrljanje bez klizanja

Trenje kotrljanja je otpor koji se mora

savladati pri kotrljanju valjkastog tijela po
podlozi koja se deformira.

58
 Trenje kotrljanja

MK moment otpora

59
60
 Grani no stanje ravnotee

1. Fx = 0 F-T = 0 T=F
2. Fy = 0 N-G = 0 N=G
3. MA = 0 N e - FR = 0
61
 ad 3. MA = 0 N e - FR = 0

Pri kotrljanju pogonski moment Mk = N e

mora biti jednak momentu otpora Mp = F R

e krak momenta kotrljanja (cm)

Ne e
ad. 3. F= = N = f N
R R
62
 Ne e
ad. 3. F= = N = f N
R R

ad. 1. T=F T = f N
(kod trenja klizanja) T = N
Ne e
ad. 3. F= = N = f N
R R

ad. 2. N=G Pogonska sila F = f G

f bezdimenzionalna veli ina63

Trenje u leajevima osovina

64