Apuntes Verbos Galego

Lingua e literatura galegas
1 de Bacharelato de adultos a distancia
Morfoloxa \(3\)
Palabras variables 3: o verbo
Palabras invariables: o adverbio, a preposicin e a conxuncin
ndice de contidos
1. O verbo
1.1. As formas non persoais
1.2. As formas persoais
1.2.1. O infinitivo persoal, conxugado ou flexionado
1.3.2. Os verbos regulares
1.3.2.1. Alteracins na primeira conxugacin
1.3.2.2. Alteracins na segunda conxugacin
1.3.2.3. Alteracins na terceira conxugacin
1.3.3. Os verbos irregulares
1.3.4. As perfrases verbais
2. Palabras invariables
2.1. O adverbio
2.2. A preposicin
2.3. A conxuncin
1
1. O verbo
Semanticamente, o verbo unha clase de palabras que indica accin,
procesos ou estados:
- Helena bailou toda a noite. (accin)
- As malas herbas medran axia. (proceso)
- O enfermo permanece en estado crtico. (estado)
Desde este punto de vista, podemos recoecer distintos tipos de verbos:

- Incoativos: indican accin no seu comezo (amaecer)
- Imperfectivos: indican accin no seu proceso (saber, falar, querer)
- Terminativos: indican accin no seu remate (anoitecer)
- Perfectivos: indican accin acabada (nacer, morrer)
- Frecuentativos: indican accin repetida (repenicar, choromicar)
Desde o punto de vista sintctico, o verbo o ncleo da frase verbal e
funciona na clusula como predicado. Exemplo: Lola come na sa casa.
Recoecemos dous tipos de verbos:
- Transitivos: se precisan dun complemento para a sa significacin
plena. A nena abriu a porta.
- Intransitivos: se non precisan de complementos para significar. O gato
miaa.
Desde un punto de vista sintctico e semntico, poden ser:
- Auxiliares: aparecen nas perfrases verbais, son aqueles verbos
conxugados que ofrecen a informacin de nmero, persoa, tempo, e
modo.
- Auxiliados: aparecen nas perfrases verbais baixo a forma de infinitivo,
xerundio ou participio.
- Animados: se posen un suxeito animado. Os rapaces xogan.
- Inanimados: se posen suxeito inanimado. O vento zoa.
Formalmente, unha palabra variable que est formada polo tema ou

lexema, que pose morfema raz ou lexical e vogal temtica, e morfemas de
modo e tempo, e nmero e persoa. Concorda en nmero e persoa co suxeito.
O seu esquema xeral o seguinte:
T (R + VT) + MF (MT + NP)
Tema ou lexema
2
O significado do verbo contense no lexema ou tema. Exemplo: dobrar

(aumentar, ser ou ter o dobre), estar (existir ou acharse nun lugar).
levar - levo - levamos - levaches levarades, etc.
correr - corro - corremos - correstes correrades, etc.
vivir - vivo - vivimos - vivistes - vivirades...
Ademais, as formas verbais estn constitudas por varios morfemas

flexivos (desinencias).
Se os verbos non admiten suxeito (chover, nevar, etc.), ou son
unipersoais (ouvear, ornear, etc.), estamos ante verbos defectivos
formalmente.
O tema est formado por dous elementos: raz verbal e vogal temtica.
- Raz verbal. a parte que expresa o significado do verbo. Recocese
suprimindo a terminacin do infinitivo.
and-ar varr-er part-ir
raz raz raz
Segundo o verbo presente ou non ao longo do seu paradigma

diferenzas na sa raz, podemos falar de verbos irregulares e de verbos
regulares, respectivamente.
Como norma xeral, a raz do verbo tona e o acento recae sobre a VT
ou nas desinencias; como excepcin, a primeira persoa (P1), segunda (P2),
terceira (P3) e terceira do plural (P6) do presente de indicativo (IP), do
subxuntivo (SP) e a P2 do imperativo (Imp.) teen a raz acentuada. Por este
motivo, vanse orixinar algunhas pequenas irregularidades nas formas dos
verbos regulares, que teremos ocasin de ver nesta unidade.
Lembra que:
A raz permanece inalterada nos verbos regulares e ten variacins, como xa
veremos, nos verbos irregulares.
- Vogal temtica. a vogal que segue a raz. Indica a conxugacin que

pertence o verbo a partir da sa forma en infinitivo: -a para a primeira
conxugacin (CI), -e para a segunda (CII), -i para a terceira (CIII).
and-a-r varr-e-r part-i-r
VT VT VT
3
O infinitivo consta de tema, formado pola raz e vogal temtica (a, e, i),
que a que adscribe a forma verbal a unha das tres conxugacins, e a
terminacin de infinitivo -r, que se denomina morfema substancial (MS, indica
substancia ou esencia de accin, non tempo, modo nin aspecto).
Cantar (CI): cant-R -a-VT (CI) -rMS
Varrer (CII): varr-R -e-VT (CII) -rMS
Partir (CIII): part-R -i-VT (CIII) -rMS
O xerundio e o participio posen os mesmos compoentes pero a
terminacin deixa de ser un morfema substancial (MS) e pasa a ser un
morfema aspectual (MA): -ndo (cant-a-ndo) e -ado (cant-a-do).
- A VT presenta diversas alteracins na CI:

a) alomorfo -e- na P1 do pretrito (cant-e-i)
b) alomorfo -o- na P3 do pretrito (and-o-u)
c) alomorfo -- na P1 do presente de indicativo (and--o) e en todo o
presente de subxuntivo (cant--e)
- A VT presenta diversas alteracins na CII e CIII:

a) mesmo alomorfo para as das conxugacins baixo a forma -i- no
copretrito (varr--a, part--a) e na PI do pretrito (varr--n, part--n). A
este fenmeno denomnaselle neutralizacin.
b) alomorfo -- na P1 do presente de indicativo (varr--o, part--o) e
en todo o presente de subxuntivo (varr--a, part--a).
c) neutralizacin en -e- no resto do presente de indicativo (varr-e-s,
part-e-s) e na P2 do Imp. (varr-e, part-e), excepto a P4 e P5 do
presente de indicativo para as formas de CIII, cuxa VT -i- (part-i-
mos, part-i-des).
d) neutralizacin en -i- no participio (varr-i-do, part-i-do).
Desinencias verbais
Ofrecen informacin diversa sobre a forma verbal: marcas de tempo,
modo, aspecto, nmero e persoa nos morfemas gramaticais ligados flexivos.
Indica o momento en Presente. A accin simultnea ao momento en que se

TEMPO que se realiza a fala.
accin en relacin co canto, vivo
4
momento da fala. Pasado ou pretrito. A accin anterior ao momento

en que se fala.
cantei, vivn
Futuro. A accin posterior ao momento en que se fala.
cantarei, vivirei
Indicativo. O falante obxectivo. Expresa accins e
feitos reais.
Hoxe cantamos nun concerto.
Subxuntivo. O falante subxectivo. Expresa as accins
como posibles, desexables, dubidosas...
Marca a actitude do Quizais ma chova. (probabilidade. (dbida)
MODO falante ao presentar Gustarame que viaxsemos no vern. (desexo)
a accin verbal. Se chegasen cedo iramos todos xuntos ao cine.
(probabilidade)
Imperativo. O falante expresa mandato, orde ou
prohibicin.
cala (un nico receptor/a)
calade (varios receptores/as)
1 Intervn o falante:
eu canto ns cantamos
Expresa quen realiza 2 Intervn o onte:
PERSOA
a accin verbal. ti cantas vs cantades
3 Non intervn nin o falante nin o onte:
el canta eles cantan
Indica se a accin Singular. Intervn un s individuo: ti cantas
NMERO verbal a realiza un
ou varios seres. Plural. Interveen dous ou mis individuos: elas cantan
Non se expresa
mediante Perfectivo. O proceso contmplase como acabado.
desinencias verbais. Xa cantaron no concerto.
ASPECTO
Fai referencia a se a Imperfectivo. O proceso contmplase como inacabado.
accin est acabada Estaban cantando no concerto.
ou inacabada.
Repara en que:
En galego non existen os tempos compostos con haber. No seu lugar, os
matices temporais exprsanse a travs de procedementos analticos: as
perfrases verbais, que veremos nos apartados seguintes.
Morfemas de modo e tempo

Estes morfemas gramaticais de modo e tempo (MMT) sitanse
despois da VT. Os MMT son os seguintes:
a) presente de indicativo: nas tres conxugacins:
5
Morfema lxico Morfemas gramaticais

Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
and- -- -- -o
varr- -- -- -o
part- -- -- -o
Prodcese unha coincidencia formal entre a P3 do presente de

indicativo e a P2 do imperativo (el marcha / marcha ti), as como entre a P4
do presente e a P4 do pretrito (marchamos). Este fenmeno cocese
como sincretismo.
b) copretrito: para a CI, o MMT -ba-, e para as CII e CIII -a-:
Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
and- -a- -ba- -s

varr- -- -a- -s
part- -- -a- -s
c) pretrito de indicativo: nas tres conxugacins. Os MNP son

suficientes para expresar os valores dos MMT:
Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
and- -o- -- -u
varr- -e- -- -ron
part- -i- -- -stes
d) futuro de indicativo: -re- na P1, P4 e P5 e -ra- na P2, P3 e P6:

Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
march- -a- -re- -i

varr- -e- -r- -s
part- -i- -r- -
e) antepretrito: -ra- para todas as persoas das tres conxugacins:

Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
march- -a- -ra- -mos

varr- -e- -ras -s
part- -i- -ra- -des
f) pospretrito: -ra- para todas as persoas das tres conxugacins:

or
fo
M
R VT MMT MNP
6
march- -a- -ra- -

varr- -e- -ra- -s
part- -i- -ra- -mos
g) presente de subxuntivo: na CI -e-; na CII e CIII -a-:

Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
march- -- -e- -
varr- -- -a- -s
part- -- -a- -mos
h) pretrito de subxuntivo: -se- para todas as persoas das tres

conxugacins:
Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
march- -a- -se- -mos

varr- -e- -se- -des
part- -i- -se- -n
i) futuro de subxuntivo: para a P1, P3, P4 e P5 -r-, e para a P2 e P6 -

re:
Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
march- -a- -r- -

varr- -e- -re- -s
part- -i- -r- -mos
l) imperativo: -- nas das persoas (p2, P5) das tres conxugacins.

Morfoloxa
R VT MMT MNP
verbal
march- -a- -- -
varr- -e- -- -
part- -i- -- -de
Morfemas de nmero de persoa

Sitanse ao final das formas verbais e serven para indicaren o nmero
e a persoa do suxeito da accin verbal. A eles van soldados os prnomes
persoais tonos (deixcheslles). Os morfemas de nmero de persoa (MNP)
son os seguintes:
7
Primeira persoa
-: en xeral am- -a- -ba- -

-
-o: presente de indicativo das tres conxugacin bat- -- -o
-
-i: pretrito de indicativo da CI cant- -e- -- -i
futuro de indicativo das tres conxugacins part- -i- -re- -i
-n: pretrito de indicativo da CII e da CIII part- -- -- -n
Segunda persoa
-s: en xeral am- -a- -ba- -s
-ches: pretrito de indicativo para as tres bat- -i- -- -ches

conxugacins
-: imperativo part- -e- -- -
Terceira persoa
-: en xeral march- -a- -ra- -
-u: pretrito de indicativo das tres conxugacins part- -i- -- -u

Cuarta persoa
-mos: en xeral am- -a- -re- -mos
-mo: cando vai seguido do pronome cltico -nos ammonos
Quinta persoa
-des: en xeral varr- -e- -- -des
-stes: pretrito de indicativo am- -a- -- -stes
-de: imperativo part- -i- -- -de
Sexta persoa
-n: en xeral cant- -a- -ba- -n
-ron: pretrito de indicativo part- -i- -- -ron
1.1. As formas non persoais

As formas nominais ou non persoais son o infinitivo, o xerundio e o
participio, que carecen de desinencias de tempo e modo, e de nmero e
persoa.
Infinitivo: and-ar, varr-er, part-ir
O infinitivo pode funcionar como un substantivo:
- Andar sentoulle ben (SUX)
8
Lembra que:
O infinitivo en galego presenta derivacin de nmero e persoa, o que d lugar
forma do infinitivo conxugado ou persoal, que veremos no apartado seguinte.
Xerundio: and-ando, varr-endo, part-indo
O xerundio pode funcionar como un adverbio:
- Camiaba alancando (CCM)
Participio: and-ado, varr-ido, part-ido
O participio pode funcionar como un adxectivo:
- O neno durmido pareca un anxio (MOD).
O participio dos verbos galegos presenta das posibilidades: poden ser

regulares e irregulares. En galego existen verbos que constren o participio s
coa forma regular, outros unicamente coa irregular, e outro grupo de verbos
poden formar o participio a travs de participios tanto regulares como
irregulares.
1) Verbos que teen un participio regular formado co morfema -do, que son a
maiora:
andar andado/a
beber bebido/a
vivir vivido/a
2) Verbos que posen un participio irregular:
abrir aberto/a
dicir dito/a
escribir escrito/a
facer feito/a
morrer morto/a
poer/pr posto/a
ver visto/a
3) Verbos que teen dous participios, un regular e outro irregular:
PARTICIPIO
VERBO PARTICIPIO IRREGULAR
REGULAR
cansar cansado/a canso/a
calmar calmado/a calmo/a
coller collido/a colleito/a
comer comido/a comesto/a
9
envolver envolvido/a envolto/a; envolveito/a

enxugar enxugado/a enxoito/a
nacer nacido/a nado/a
pagar pagado/a pago/a
quentar quentado/a quente
recoller recollido/a recolleito/a
resolver resolvido/a resolto/a
torcer torcido/a torto/a
Nos verbos con dous participios, empregaremos a forma regular con

valor verbal, isto , nas perfrases (includa a pasiva), e o participio irregular
con valor adxectivo, nos demais casos.
Fxate nos exemplos:

- Hoxe estou moi cansa (valor adxectivo).
- O queixo apareceu comesto(valor adxectivo) polos ratos.
- Non dou quentado (valor verbal) os ps con tanta viruxe que vai.
- O pblico foi calmado (valor verbal) pola presentadora.
1.2. As formas persoais

En galego, como vimos, temos os tempos de presente, pretrito e futuro
tanto en modo indicativo como en subxuntivo. Ademais, partindo dun tempo
pasado, no modo indicativo posumos o antepretrito (pasado do pasado), o
copretrito (presente do pasado) e o pospretrito (futuro do pasado). Atende os
exemplos:
- Canto presente de indicativo (IP)
- Cantei pretrito de indicativo (IPr)
- Cantarei futuro de indicativo (IF)
- Dixo que cantara (pasado do pasado) antepretrito (IAP)
- Dixo que cantaba (coincidencia no pasado) copretrito (ICP)
- Dixo que cantara (futuro no pasado) pospretrito (IPP)
andaINDICATIVO
/ varre / parte
copretrito
presente pretrito
andaba / varra /
ando / varro / parto andei / varrn / partn
parta
futuro condicional
antepretrito
andarei / varrerei / andara / varrera /
andara / varrera / partira
partirei partira
SUBXUNTIVO
pretrito
presente futuro
andase / varrese /
ande / varra / parta andar / varrer / partir
partise
IMPERATIVO
10
Cada tempo verbal transmite un valor modal e temporal concreto, que

se ve enriquecido con outros matices, que converten a utilizacin dos tempos
verbais nun recurso estilstico de grande relevancia. Observa na seguinte
tboa:
INDICATIVO
Presente (IP)
Significado Valor
Accin non De presente - actual: accin que se realiza non momento da
rematada, enunciacin. Pecho a fiestra.
simultnea ao
- atemporal ou permanente (gnmico): refrese a
momento de fala.
expresins cuxa verdade se concibe fra do
tempo, con validez universal e ilimitada. Aparece
en refrns, proverbios, dogmas, ciencia, etc. A
auga ferve aos cen graos.
- habitual: expresa accins habituais, que se
repiten con regularidade. Sempre chegamos s
tres.
De pasado - histrico: un valor que, no presente, narra ou
presenta situacins pasadas, co que se concede
maior expresividade aos feitos ocorridos. Castelao
morre en Bos Aires en 1950.
De futuro - valor de futuro: o presente pose un valor
prospectivo, para marcar un feito que
probablemente se ha realizar. Ma imos ao cine.
- valor imperativo: expresa accins non iniciadas
que se van realizar no futuro. Ti pdesllo e dsmo.
Copretrito (ICP):
Accin simultnea - coincidencia no pasado: cando chamou non estabas.
ao tempo pasado.
- valor habitual: indica accins usuais ou repetidas no pasado. Antes
saamos todos os xoves.
- valor de cortesa: atena a dureza das expresins. Quera
preguntarlle
- valor de futuridade no pasado: dixo que marchaba ma.
- narrativo ou literario: o tempo empregado na accin narrativa.
Haba unha vez das rapazas
Pretrito (IPr)
Presenta feitos xa - accin rematada: mercou unha casa.
rematados,
- valor de futuro: indica unha accin situada nun momento anterior a
pasados.
outros que vai vir no futuro. Cando vean os bombeiros, xa ardeu
todo.
Antepretrito (IAP)
11
Accin anterior a - anterioridade ao pasado: cando chamou xa marcharas.

un momento
- valor de cortesa: quixera preguntarlle
pasado.
- valor desiderativo: quen puidera marchar convosco de viaxe.
Futuro (IF)
Accin posterior - posterioridade: ma sairemos s tres.
ao momento en
- valor de obrigacin: levars as cousas que che dixen.
que se fala.
- valor de probabilidade: valern dez euros.
- valor de cortesa: querer facerme un favor?
- valor de pasado enftico: coa chegada de Franco, sern castigados
os opostos ao rxime.
Pospretrito (PP)
Posterioridade - posterioridade no pasado: onte dixo que sairan s tres da tarde.
con respecto ao
- valor de cortesa: querera dicirme a hora?
pasado
- valor de probabilidade: referida a un momento pasado. Andara
polos vinte anos cando soubo que a msica era o seu destino.
- valor de pasado enftico: coa chegada de Franco, seran
castigados os opostos ao rxime.
SUBXUNTIVO
Presente (SP)
Accin non real, - simultaneidade: deixa que entre.
virtual, non
- futuridade: dxoche que o recollas na casa
acabada, que
pode ser posterior - desexo ou rogo: queira Deus non estean os cristais rotos!
ou simultnea ao
- dbida: poida que non me crea.
momento de fala
- mandato: que saian todos de aqu agora mesmo.
Pretrito (SPr)
tempo referente, - anterioridade: sinto que non che desen as axudas.
pode indicar
anterioridade - coincidencia: pareca como se soubese o que tia que facer.
coincidencia ou - futuridade: dxenlle que me trouxese iso ma.
posterioridade con
respecto a un feito - condicin ou suposto nos enunciados condicionais e concesivos: se
pasado chamases, irimoste buscar antes.
Futuro (SF)
accin futura
probable, pero - eventualidade no futuro: non entrarn os que chegaren tarde.
pode ter valor - valor modal: onde fores, fai como vires.
atemporal
IMPERATIVO
Mandato
temporalmente Chama a ta irm e dille que vea.
coincidente co
12
momento da
enunciacin
Ademais destas formas verbais, o infinitivo en galego pode presentar

derivacin ligada flexiva de persoa e nmero, que presentamos a continuacin.
1.2.1. O infinitivo persoal, conxugado ou flexionado

En galego o infinitivo pode levar desinencias de nmero e persoa como
calquera outro tempo verbal, para indicar a sa concordancia co suxeito: o
infinitivo conxugado. As principais regras que gobernan o seu uso son as
seguintes:
Andar Beber Vivir
1 andar beber vivir
2 andares beberes vivires
3 andar beber vivir
4 andarmos bebermos vivirmos
5 andardes beberdes vivirdes
6 andaren beberen viviren
Exemplos:
- Ao sarmos do cine atopamos a Xos. (Ns)
- Saron con tempo para chegaren cedo. (Eles/Elas)
- Anda que eles volvan tarde, procura chegares cedo. (Ti)
- Quen estaba al entrardes? (Vs)
obrigatorio empregar o infinitivo conxugado:

- Cando o suxeito do infinitivo, sendo distinto do verbo principal, non est
expreso e desexas marcalo.
Convn irmos entrando no avin.
- Cando o infinitivo leva un suxeito expreso distinto do verbo principal.
O avogado demostrou teren razn os acusados.
Non podemos conxugar o infinitivo:
- Cando o infinitivo e o verbo principal teen o mesmo suxeito.
Queremos ir con eles viaxe de fin de curso.
- Cando o infinitivo parte dunha perfrase.
Ten que traer a pantalla nova do ordenador.
- Nas frases feitas, refrns, sentenzas etc. que expresan verdades
intemporais
13
Querer poder.
1.3.2. Os verbos regulares

Son verbos regulares aqueles que conservan a raz e engaden as
mesmas desinencias correspondentes sa conxugacin.
I Conxugacin II Conxugacin III Conxugacin

andar varrer partir
INDICATIVO
PRESENTE
ando varro parto
andas varres partes
anda varre parte
andamos varremos partimos
andades varredes partides
andan varren parten
COPRETRITO
andaba varra parta
andabas varras partas
andaba varra parta
andabamos varriamos partiamos
andabades varriades partiades
andaban varran partan
PRETRITO
andei varrn partn
andaches varriches partiches
andou varreu partiu
andamos varremos partimos
andastes varrestes partistes
andaron varreron partiron
ANTEPRETRITO
andara varrera partira
andaras varreras partiras
andaramos varreramos partiramos
andarades varrerades partirades
andaran varreran partiran
FUTURO
andarei varrerei partirei
andars varrers partirs
andar varrer partir
andaremos varreremos partiremos
andaredes varreredes partiredes
14
andarn varrern partirn

POSPRETRITO
andaras varreras partiras
andariamos varreriamos partiriamos
andariades varreriades partiriades
andaran varreran partiran
SUBXUNTIVO
PRESENTE
ande varra parta
andes varras partas
ande varra parta
andemos varramos partamos
andedes varrades partades
anden varran partan
PRETRITO
andase varrese partise
andases varreses partises
andase varrese partise
andsemos varrsemos partsemos
andsedes varrsedes partsedes
andasen varresen partisen
FUTURO
andar varrer partir
andares varreres partires
andar varrer partir
andarmos varrermos partirmos
andardes varrerdes partirdes
andaren varreren partiren
IMPERATIVO
anda varre parte
andade varrede partide
Nalgns verbos regulares prodcese unha alternancia na vogal da raz

verbal nuns tempos e persoas concretos. O resto do paradigma
completamente regular.
1.3.2.1. Alteracins na primeira conxugacin
Algns verbos, que levan na raz verbal e ou o, teen a vogal aberta []
e [] cando a raz tnica e pechada, [e] e [o], cando tona.
A alternancia distribese desta maneira:
15
Presentes de indicativo e de subxuntivo: levan vogal aberta as tres

persoas do singular e a 3 do plural. As outras levan vogal pechada.
Imperativo: a 2 persoa do singular leva vogal aberta e a do plural, pechada.
PRESENTE DE PRESENTE DE
IMPERATIVO
INDICATIVO SUBXUNTIVO
espero [] espere []
esperas [] esperes [] espera []
espera [] espere []
esperamos [e] esperemos [e]
esperade [e]
esperades [e] esperedes [e]
esperan [] esperen []
Conxganse deste xeito esperar, alegrar, espertar, entregar, levar,

acordar, atopar, probar, tomar, xogar, etc.
1.3.2.2. Alteracins na 2 conxugacin

Case todos os verbos desta conxugacin que levan na raz verbal e ou o
teen alternancia entre a vogal aberta [] e [], e a pechada [e] e [o].
A alternancia distribese da seguinte maneira:
Presente de indicativo: levan vogal aberta a 2 e a 3 persoas do singular e
a 3 persoa do plural. As outras levan a vogal pechada.
PRESENTE DE INDICATIVO
bebo [e] como [o]
bebes [] comes []
bebe [] come []
bebemos [e] comemos [o]
bebedes [e] comedes [o]
beben [] comen []
Conxganse deste xeito a maiora dos verbos da segunda conxugacin.

Exclense desta alternancia os verbos querer, quecer e esquecer, que posen
todos vogal [], poder, que pose vogal [], as como os verbos con [e] do tipo
deber, crer, ler, sobreser e derivados.
1.3.2.3. Alteracins na 3 conxugacin
16
Nos verbos desta conxugacin pdense dar alternancias na vogal final

da raz verbal.
Fxate nestes exemplos:
- A esta rapaza non lle serve a roupa do ano pasado.
- Meu pai segue traballando nuns grandes almacns.
- O neno dorme sempre destapado.
- Elas sempre soben correndo as escaleiras.
As alternancias poden ser dalgn destes tipos:

Cambio de e tnico por i: este cambio prodcese nas tres persoas do
singular e na 3 do plural do presente de indicativo, en todo o presente de
subxuntivo e na 2 persoa do singular do imperativo.
IMPERATIVO
advirto advirta
advirtes advirtas advirte
advirte advirta
advertimos advirtamos
advertides advirtades advertide
advirten advirta
Conxganse deste xeito vestir, advertir, divertir, pedir, preferir, medir,

competir, pedir e derivados, etc.
Cambio de e, aberto [ ] ou pechado [e], por i: este cambio dse na 1
persoa do singular do presente de indicativo, en todo o presente de
subxuntivo e na 2 persoa do singular do imperativo.
IMPERATIVO
sirvo sirva
serves [] sirvas sirve
serve [] sirva
servimos [e] sirvamos
sirvades servide
servides [e]
serven [] sirvan
Conxganse deste xeito sentir, seguir, mentir, ferir e os seus derivados

e compostos.
Cambio de o aberto, [ ], por u: este cambio dse na 2 e na 3 persoa do
singular e na 3 do plural do presente de indicativo.
17
IMPERATIVO
fuxo fuxa
foxes [] fuxas fuxe
foxe [] fuxa
fuximos fuxamos
fuxades fuxide
fuxides
foxen [] fuxan
Conxganse deste xeito durmir, acudir, cubrir, fundir, lucir, subir, etc.
1.3.3. Os verbos irregulares

Son aqueles que presentan variacins non s voclicas da raz verbal
nalgunhas persoas ou tempos.
As irregularidades do verbo pdense presentar na raz e poden afectar
os presentes de indicativo e subxuntivo ou os tempos de perfecto,
principalmente dalgunha destas das maneiras:
Na 1 persoa do presente do indicativo e do subxuntivo.

DICIR VALER VER
1 P. SING. PRESENTE INDICATIVO digo vallo vexo

diga valla vexa
digas vallas vexas
PRESENTE diga valla vexa
SUBXUNTIVO digamos vallamos vexamos
digades vallades vexades
digan vallan vexan
No tema do verbo.
Algns verbos presentan dous temas diferentes segundo o tempo en que se
conxuguen. Os dous temas son os seguintes:
tema de presente. o que se utiliza no presente, no copretrito, no futuro e
no condicional do indicativo, as como no presente de subxuntivo, no
imperativo e no infinitivo conxugado.
ESTAR
INDICATIVO PRESENTE estou
COPRETRITO estaba
18
FUTURO estarei
CONDICIONAL estara
SUBXUNTIVO PRESENTE estea
INFINITIVO CONXUGADO estar
tema de pretrito. o que se usa no pretrito, no antepretrito de

indicativo, no copretrito e no futuro do subxuntivo.
ESTAR
INDICATIVO PRETRITO estiven
ANTEPRETRITO estivera
SUBXUNTIVO COPRETRITO estivese
FUTURO estiver
Ten en conta que o futuro de subxuntivo se forma co tema de pretrito,

ao cal se lle engaden as desinencias persoais. Non debes confundilo coa
formacin do infinitivo persoal ou conxugado, que se forma a partir do infinitivo,
ao cal se lle engaden as desinencias persoais. Nos verbos regulares
coincidirn formalmente, pero nos verbos irregulares non:
Infinitivo conxugado Futuro de subxuntivo

estar estiver
estares estiveres
estar estiver
estarmos estivermos
estardes estiverdes
estaren estiveren
andar andar
andares andares
andar andar
andarmos andarmos
andardes andardes
andaren andaren
Repara agora na diferenza entre o verbo ver e o verbo vir:

- Andrs vn de cear na sa casa. (verbo vir)
- Eles ven a televisin at moi tarde. (verbo ver)
- Ti vs ou quedas? (verbo vir)
- Ti ves o que eu vexo? (verbo ver)
- Eu vin pasar uns das. (verbo vir)
- Onte vin un espectculo de maxia. (verbo ver)
1.3.4. As perfrases verbais
19
As perfrases son una agrupacin de varias formas verbais constitudas

por un verbo conxugado e unha forma finita (infinitivo, xerundio ou participio),
unidos s veces por un elemento de enlace (unha preposicin ou a conxuncin
que).
O significado que presenta este complexo verbal unitario e non se
pode sinalar independentemente por ningunha das formas verbais que a
compoen nin por outra forma verbal de uso habitual.
Anda que non unha unidade lxica (son mis de unha palabra),
constiten unha unidade formal, en tanto que se comporta no discurso como
ncleo da frase verbal.
Lembra que:
A diferenza doutros complexos verbais (encontro de verbos), as perfrases
comprtanse como se fosen un nico verbo.
- Creo que non darei feito o traballo (perfrase)
- Quero mercarche algo bonito (non perfrase)
- Teo que revisar os meus apuntamentos (perfrase)
- Creo que irei contigo ao cine (non perfrase)
- Deu en chover toda a ma (perfrase)
Para recoecer as perfrases, (1) o verbo auxiliar debe perder o seu

significado, polo menos parcialmente: teo que estar al s tres e media (o
verbo ter perdeu o seu significado de posesin). (2) O suxeito e os
complementos seleccinaos o verbo auxiliado, non o auxiliar (no exemplo
anterior, estar s tres e media, non *ter s tres e media). (3) A forma non
persoal non pode ser substituda por outros elementos equivalentes (Teo que
estar *too). (4) Se se pregunta polo contido da forma persoal, dbese
manter a forma da perfrase (Teo que estar s tres e media Onde tes que
estar s tres e media?, e non *Onde tes?, *que tes?).
No conglomerado que constiten as perfrases, o verbo conxugado
ofrece a informacin gramatical e a forma finita o significado lxico.
teo que chamalo estamos estudando
v. conxugado enlace f. finita (infinitivo) v. conxugado f. finita (xerundio)
As perfrases verbais poden facer referencia ao principio ou ao final da

accin, ou ben a outros valores semnticos como a obriga de realizar algo ou o
feito de que a accin ou non chegase a suceder ou se vaia desenvolver no
futuro.
Desenvolvemento interno da accin
As seguintes perfrases indican se a accin comezou, rematou ou anda
se est a desenvolver.
20
Incoativas: indican o comezo da accin.

Comezar/Romper/Botar(se) a + infinitivo. Rompeu a ler cando anda era moi
nova.
Poerse/prse a + infinitivo. Pxose a cantar ben forte na voda.
Dar en + infinitivo. Deu en chover mis noitia.
Empezar a + infinitivo. Empezou a chegar xente de todas as partes.
Perfectivas: informan de que a accin est terminada.
Acabar de + infinitivo. Acabaron de xantar s seis.
Deixar de + infinitivo. O vento deixou de soprar a media tarde.
Dar + participio. Non demos chegado a tempo para coller o tren.
Ir + participio. Xa vai acabado o tempo de xogarmos coma nenos.
Levar + participio. No que vai de clase leva feitos seis exercicios.
Ter + participio. Teo ido moitas veces de viaxe con el.
Imperfectivas: indican que unha accin anda non terminou, que est a
desenvolverse.
Andar a + infinitivo. Andan a apaar castaas.
Estar a + infinitivo. Estou a sacar o carn de conducir.
Andar + xerundio. Andaban dicindo que probaran cogomelos.
Estar + xerundio. Estn estudando moito.
Levar + xerundio. Levan falando polo telfono unha hora.
Seguir a + infinitivo. A estas horas anda seguen a xogar baralla.
Seguir + xerundio. Segue estudando en Lugo.
Ser a + infinitivo. Naquela festa todos eran a bailar e beber.
Ir + xerundio. Vaian recollendo que xa a hora.
Vir + xerundio. Veen buscando o mesmo ca ns: descanso.
Terminativas: accin no remate do seu proceso.
Chegar a + infinitivo. Se segues as non creo que chegues a rematar o
curso.
Vir (a) + infinitivo. A ta anterior actitude desconfiada veume dar a razn.
Acabar por + infinitivo. Acabarei por deixala ir excursin.
21
Reiterativas: accin que se repite

Ter + participio (pasada e reiterada). Moito teo bailado nesta sala.
Valor temporal das perfrases verbais

As perfrases tamn poden expresar valores semnticos como a obriga,
a futuridade e a inminencia.
Futuridade xeral ou inminencia (futura). Indican que a accin se
desenvolver no futuro.
Ir + infinitivo. Vou falar con eles agora mesmo.
Haber (de) + infinitivo. Ha (de) vir o luns.
Estar a/para + infinitivo. As mias amigas estn para chegar.
Querer + infinitivo. Mirando o ceo parece que quere chover.
Inminencia (no pasado). No pretrito perfecto do indicativo indica que algo
estivo a piques de suceder pero finalmente non sucedeu:
Haber (de) + infinitivo. Onte tropecei no xardn e houben de caer.
Valor modal
Obrigacin. Expresan obriga.
Haber (de) + infinitivo. Primeiro has (de) escribir o teu contrasinal.
Hai que + infinitivo. Hai que resumir este captulo.
Ter que/de + infinitivo. Tivemos que baixar polas escaleiras.
Deber + infinitivo. Ma debemos madrugar.
Hiptese. Accin sobre a cal non se ten seguridade.
Deber de + infinitivo. Debe de ser a hora do xantar.
Poder + infinitivo. Pode ser verdade o que di.
Outros valores
Pasiva
Ser + participio. O discurso de apertura foi pronunciado polo presidente.
22
2. As palabras invariables
2.1. O adverbio
Desde o punto de vista semntico, os adverbios son aquel conxunto de
palabras que se sitan no contorno verbal e complementan semanticamente o
seu valor expresando diferentes circunstancias: de lugar, de tempo, de modo,
de cantidade, de dbida, de afirmacin e de negacin.
De lugar: beira, ao/ lado, embaixo, a carn, ao/ p, en fronte, a contramn,

ao/ redor, a rente(s), aqun, enriba, abaixo, aqu, fra, arredor, lonxe,
ningures, acol, atrs, onde, adiante, avante, preto, a, u?, al, debaixo, vela,
aln, dentro, velaqu, algures, derredor, xalundes, al, detrs, derriba, al,
diante.
De tempo: a cada canto, a cada pouco, a deshora, a destempo, a diario, a

mido, a tempo, acoto, agora, anda, antano, antes, antes de antonte, antonte,
ao outro da / outro da, ao pouco / pouco, ao raro / raro, aos poucos / s
poucos, arestora, arreo, s veces, asemade, atrs, axia, cando, cedo, cerca,
daquela, de al a pouco, de aqu a pouco, de camio, de cando en cando, de
cando en vez, de momento, de raro en raro, de tempo en tempo, de vez en
cando, decontado, decontino, decote, decoto, deica pouco, deica un pouco,
despois, detrs, diante, en diante, en tempo, endexamais, endoutro da,
enseguida, entn, entrementres, hogano, hoxe, hoxe en da, inda, logo, ma,
mentres, namentres, noutrora, nunca, o outro antonte, onte, outrora, para o
outro da, pasadoma, por veces, pouco a pouco, pouco e pouco, preto,
pronto, seguido, sempre, tarde, trasantonte, xa, xacando, xamais.
De cantidade e precisin: a medias, abondo, algo, apenas, bastante, ben,

canto, case, casemente, dabondo, de mais, de menos, de sobra, de todo,
demasiado, de vez, logo, mais, malamente, medio, menos, mesmamente,
mesmo, moi, moito, nada, por a, pouco, s, soamente, talmente, tan, tanto,
xustamente, xusto.
De modo: a correr, a dereitas, a eito, a escape, a feito, fin, mantenta,

presa, a propsito, a treo, adrede, amodo, ao cabo / cabo, ao chou / chou,
ao dereito / dereito, ao fin / fin, ao xeito / xeito, s prsas, s toas,
asemade, as, ben, como, de balde, de face, de golpe, de pronto, de propsito,
de repente, de socate, de socato, de speto, devagar, en balde, engorde,
gratis, mal, mellor, pasenio, peor, secas.
De afirmacin: abof, as mesmo, de certo, si, tamn, xaora.
De negacin: nin, non, non xa, sequera, tampouco.
De dbida: acaso, ao mellor / mellor, disque, poida que, quizabes, quizais,

se cadra, se callar, seica, talvez,
23
Formalmente, o adverbio unha palabra invariable porque carece de flexin

de xnero, nmero e persoa, anda que nalgns casos admite certos sufixos e
terminacins (admiten gradacin e sufixos apreciativos):
devagar devagario cedo cedio tarde tardsimo
Segundo a sa forma, podemos distinguir os seguintes tipos de

adverbios:
Simples: son os adverbios que estn formados por unha soa palabra:
ac gratis sempre seica tampouco xaora
Compostos: son os adverbios que levan algn prefixo ou o sufixo -
mente:
entre-mentres lenta-mente silandeira-mente
Repara en que:
Esta unha forma moi recorrente na lingua de formar adverbios. Frmanse mediante a adicin
do sufixo -mente aos adxectivos na sa forma feminina. Estes adverbios son palabras graves
rematadas en vocal e, polo tanto, non levan til.
Exemplos:
xenerosa -> xenerosamente
calorosa -> calorosamente
digna -> dignamente...
No caso de apareceren varios adverbios en -mente coordinados, esta terminacin s aparece

no derradeiro, e os anteriores manteen o seu acento: cmoda e facilmente.
Locucins adverbiais: son combinacins de das ou mis palabras

cuxa significacin conxunta equivale dun adverbio:
a eito de vez en a carn de mis
cando
Atendendo ao punto de vista sintctico ou funcional, o adverbio

ncleo da frase adverbial. Pode realizar as funcins de modificador e de
complemento circunstancial:
Modificador: acompaa a un adxectivo ou a outro adverbio:
un rapaz ben amable. Chegaron moi tarde.
mod. adx mod. adv
Complemento circunstancial: acompaa a un verbo, adxectivo,

adverbio ou oracin:
Vmonos ma. Antonio comeu de vagar.
V CC V CC
24
2.2. A preposicin
A preposicin unha palabra invariable que serve para relacionar
elementos dentro dunha oracin. Desde o punto de vista semntico, ten
significado gramatical, cuxos matices dependen do contexto en que
aparecen.
Formalmente, estn formadas por unha soa palabra, pero tamn
existen as locucins preposicionais, que son combinacins fixas de das ou
mis palabras que teen o valor dunha preposicin. A preposicin constite
unha clase pechada de palabras formada por morfemas libres e invariables;
As principais preposicins e locucins preposicionais son estas:
PREPOSICINS LOCUCINS PREPOSICIONAIS

a, aga, ags, ante, ata, at, a diferenza de, a forza de, parte de, a pesar
canda, cas, con, baixo, de, a prol de, a rente(s) de, a respecto de, a
consonte, contra, de, deica, travs de, abaixo de, acerca de, ademais de,
dende, des, desde, durante, en, aln de, amais de, antes de, ao/ p de, ao/
entre, excepto, fra, malia, redor de, arredor de, arriba de, atrs, debaixo
mediante, menos, onda, para, de, canto a, cara a, cas de, co gallo de, con
perante, por, quitando, sacando, respecto a, conforme (a), de par de, debaixo
salvante, salvo, segundo, sen, de, dentro de, derredor de, derriba de, despois
senn, so, sobre, tras. de, detrs de, diante de, en canto a, en favor
de, en fronte de, en lugar de, en vez de, encol
de, enriba de, fronte a, lonxe de, no canto de,
por causa de, por cousa de, por culpa de
por medio de, por mor de, preto de, respecto
a, sobre de, tras de, xunto a, xunto de.
Funcionalmente, son elementos subordinadores, enlaces ou nexos

entre palabras ou sintagmas, nos cales o elemento precedido por ela
constite o termo da preposicin. Desde o punto de vista sintctico, as
preposicins e locucins preposicionais forman grupos preposicionais
constitudos por unha preposicin ou locucin e, maioritariamente, por un
grupo nominal. Nestes casos, a preposicin non funciona como ncleo, senn
como enlace.
As funcins sintcticas que pode desempear un grupo preposicional
son, entre outras, as seguintes:
Complemento circunstancial.
Bicronse na noite estrelecida.
CC
Suplemento.
Sempre fala da sa infancia nas entrevistas.
C. de rxime
Complemento directo.
25
Estiveron toda a tarde comendo no xamn.

CD
2.3. A conxuncin
A conxuncin un tipo de palabras que serven para unir outras
palabras ou oracins entre si sinalando ao mesmo tempo a relacin existente
entre elas.
Desde o punto de vista semntico, cada conxuncin (ags que e e,
que son baleiras de contido) indica a relacin semntica de coordinacin ou
de subordinacin e proporciona indicacins significativas sobre a relacin
entre os elementos que une.
Formalmente, son morfemas libres, invariables e tonos. Ao igual ca
as preposicins, as conxuncins constiten unha clase pechada de
elementos, e poden estar formadas por unha palabra ou por varias. Neste
ltimo caso denomnanse locucins conxuntivas.
Sintacticamente, son nexos de coordinacin e de subordinacin.
Neste exemplo e, que e ou unen distintos elementos da oracin.
Xaime e Sara suxiren que vaiamos en tren ou que collamos o avin.
Coordinantes: relacionan palabras ou oracins do mesmo nivel sintctico.
TIPO SIGNIFICADO CONXUNCINS
copulativas suma, unin e, mais, nin, e mais
adversativas contraposicin pero, mais, anda que,...
distributivas alternancia ou ben...ben, cal...cal, nin...nin,
opcin ora...ora, ou...ou, (que)...que,
quer...quer, volta...volta,
xa...xa
disxuntivas eleccin ou
Subordinantes: manifestan unha relacin de dependencia dunha oracin

respecto doutra considerada principal.
TIPO SIGNIFICADO CONXUNCINS
temporais tempo cando, mentres, antes de que...
modais modo como, coma se, de forma que...
locativas lugar onde, onde queira que...
causais causa porque, posto que, xa que...
finais finalidade para que, a fin de que...
concesivas oposicin anda que, malia que...
condicionais condicin se, con tal de que, ags se...
consecutivas consecuencia as pois, polo tanto, daquela...
comparacin comparacin ca, coma, como, que...
26
completivas completar que, si
27

Apuntes Verbos Galego

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Apuntes Verbos Galego

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Lingua e literatura galegas

1 de Bacharelato de adultos a distancia

Desde este punto de vista, podemos recoecer distintos tipos de verbos:

Formalmente, unha palabra variable que est formada polo tema ou

O significado do verbo contense no lexema ou tema. Exemplo: dobrar

Ademais, as formas verbais estn constitudas por varios morfemas

Segundo o verbo presente ou non ao longo do seu paradigma

- Vogal temtica. a vogal que segue a raz. Indica a conxugacin que

- A VT presenta diversas alteracins na CI:

- A VT presenta diversas alteracins na CII e CIII:

Indica o momento en Presente. A accin simultnea ao momento en que se

momento da fala. Pasado ou pretrito. A accin anterior ao momento

Morfemas de modo e tempo

Morfema lxico Morfemas gramaticais

Prodcese unha coincidencia formal entre a P3 do presente de

and- -a- -ba- -s

c) pretrito de indicativo: nas tres conxugacins. Os MNP son

d) futuro de indicativo: -re- na P1, P4 e P5 e -ra- na P2, P3 e P6:

march- -a- -re- -i

e) antepretrito: -ra- para todas as persoas das tres conxugacins:

march- -a- -ra- -mos

f) pospretrito: -ra- para todas as persoas das tres conxugacins:

march- -a- -ra- -

g) presente de subxuntivo: na CI -e-; na CII e CIII -a-:

h) pretrito de subxuntivo: -se- para todas as persoas das tres

march- -a- -se- -mos

i) futuro de subxuntivo: para a P1, P3, P4 e P5 -r-, e para a P2 e P6 -

march- -a- -r- -

l) imperativo: -- nas das persoas (p2, P5) das tres conxugacins.

Morfemas de nmero de persoa

-: en xeral am- -a- -ba- -

-i: pretrito de indicativo da CI cant- -e- -- -i

futuro de indicativo das tres conxugacins part- -i- -re- -i

-n: pretrito de indicativo da CII e da CIII part- -- -- -n

-s: en xeral am- -a- -ba- -s

-ches: pretrito de indicativo para as tres bat- -i- -- -ches

-: en xeral march- -a- -ra- -

-u: pretrito de indicativo das tres conxugacins part- -i- -- -u

-mos: en xeral am- -a- -re- -mos

-mo: cando vai seguido do pronome cltico -nos ammonos

-des: en xeral varr- -e- -- -des

-stes: pretrito de indicativo am- -a- -- -stes

-de: imperativo part- -i- -- -de

-n: en xeral cant- -a- -ba- -n

-ron: pretrito de indicativo part- -i- -- -ron

1.1. As formas non persoais

O participio dos verbos galegos presenta das posibilidades: poden ser

2) Verbos que posen un participio irregular:

3) Verbos que teen dous participios, un regular e outro irregular:

envolver envolvido/a envolto/a; envolveito/a

Nos verbos con dous participios, empregaremos a forma regular con

Fxate nos exemplos:

1.2. As formas persoais

Cada tempo verbal transmite un valor modal e temporal concreto, que

Accin anterior a - anterioridade ao pasado: cando chamou xa marcharas.

Ademais destas formas verbais, o infinitivo en galego pode presentar

1.2.1. O infinitivo persoal, conxugado ou flexionado

obrigatorio empregar o infinitivo conxugado:

1.3.2. Os verbos regulares

I Conxugacin II Conxugacin III Conxugacin

andarn varrern partirn

Nalgns verbos regulares prodcese unha alternancia na vogal da raz

Presentes de indicativo e de subxuntivo: levan vogal aberta as tres

esperas [] esperes [] espera []