MC LC

NHP

MARCO POLO DU K C VIT NH TH NO?

CUC I CA MARCO POLO

MARCO POLO DU K

NH HNG CA MARCO POLO DU K

VI HNG V BN DCH HIN NAY

BT U CU CHUYN CA QUYN SCH C TN L CUC CHUYN TR THN MT V TH GII

NGI NICOLAO V NGI MATTEO KHI HNH T CONSTANTINOPLE THAM QUAN TH GII NH TH NO?

NGI NICOLAO V NGI MATTEO KHI HNH T SOLDADIE NH TH NO?

HAI ANH EM VT QUA HOANG MC V I N THNH PH BOUCARA NH TH NO?

HAI ANH EM TIN VO CC S GI V N VI I HN NH TH NO?

HAI ANH EM N VI I HN NH TH NO?

I HN CN HI THM V NHNG CNG VIC CA NHNG NGI KI T GIO V C BIT V V TNG

LA M NH TH NO?

I HN PHI HAI ANH EM N VI C GIO HONG VI T CCH L S GI NH TH NO?

I HN BAN CHO H LNH BI BNG VNG NH TH NO?

HAI ANH EM TR V THNH PH ACRE NH TH NO?

HAI ANH EM KHI HNH T VENISE V DN MARCO N VI I HN NH TH NO?

HAI ANH EM MARCO KHI HNH RA I T ACRE NH TH NO?

HAI ANH EM N VI C GIO HONG NH TH NO?

HAI ANH EM MARCO TR V VI I HN NH TH NO?

HAI ANH EM V MARCO TRNH DIN TRC MT I HN NH TH NO?

I HN PHI MARCO LN NG LM S GI CA NG NH TH NO?

MARCO I LM NHIM V S GI TR V NH TH NO?

NGI NICOLAO, NGI MATTEO V NGI MARCO XIN I HN I NGH NH TH NO?

HAI ANH EM V NGI MARCO T GI I HN NH TH NO?

CUC CHUYN TR THN MT V TH GII

Y L CHUYN K V NC TIU ARMNIE

Y L CHUYN K V TNH TURCOMANIE

Y L CHUYN K V NC I ARMNIE

Y L CHUYN K V X GORGIE V V VUA CA X Y

Y L CHUYN K V VNG QUC MOSUL

Y L CHUYN K V THNH PH LN BAUDAC V CHUYN N B CHIM NG NH TH NO?

Y L CHUYN K V PHP L XY RA TI BAUDAC V MIN NI

NHNG NGI KI T GIO HT SC KINH HI V IU GIO CH HI GIO NI VI H NH TH NO?

V GIM MC CHO VI NGI TH NG GIY MT MT N NH TH NO?

LI CU NGUYN CA NGI TH NG GIY THNH THIN LM NGN NI DI CHUYN NH TH NO?

Y L CHUYN K V THNH PH TORIS SANG TRNG

Y L CHUYN K V TNH LN BA T

CHUYN K V VIC BA VUA TR V NH

CHUYN K V TM VNG QUC CA BA T V TN CA TNG VNG QUC

Y L CHUYN K V THNH PH LN JASDI

Y L CHUYN K V VNG QUC CREMAN

Y L CHUYN K V THNH PH LN COMADI V TNH ROBARLES

Y L CHUYN K V CON DC CAO CA THNH PH CORMOS

Y L CHUYN K V VIC I B TRONG MIN T HOANG D

Y L CHUYN K V THNH PH COBINAN TO LN V SANG TRNG

Y L CHUYN K V TNH TONOCAIN

Y L CHUYN K V SN THN GI V CC HASISIN CA THN

SN THN GI LM CHO NHNG NGI HASISIN TR NN HON HO V BIT VNG LI NH TH NO?

SN THN GI B TIU DIT NH TH NO?

Y L CHUYN K V THNH PH SAPURGAN

Y L CHUYN K V THNH PH BALAC

Y L CHUYN K V NHNG NGN NI C CU TO BNG MUI

Y L CHUYN K V TNH BALASIAN

Y L CHUYN K V TNH LN PASCIAI

Y L CHUYN K V TNH CHESIMUR

Y L CHUYN K V CON SNG LN NHT CA BALDASCIAM

Y L CHUYN K V VNG QUC CASCAR

Y L CHUYN K V THNH PH LN SAN MARCAN

Y L CHUYN K V TNH CHARCAN

Y L CHUYN K V TNH COTAN

Y L CHUYN K V TNH PEIN

Y L CHUYN K V TNH CIARCIAM

Y L CHUYN K V THNH PH V HOANG MC LOP

Y L CHUYN K V TNH LN TANGUT

Y L CHUYN K V TNH CAMUL

Y L CHUYN K V TNH GINCHINTALAS V V AMIANT

Y L CHUYN K V TNH SUCTUIR

Y L CHUYN K V THNH PH CAMPICION

Y L CHUYN K V NHNG THNH PH EZINA V CARACORON

CINCHIN L KH HN U TIN CA NHNG NGI TCTA NH TH NO?

CINGHIS KHAN RA LNH CHUN B BINH LNH I TN CNG VUA KH HN JEAN NH TH NO?

CINGHIS KHAN THAM KHO KIN CC NH CHIM TINH KI T GIO NH TH NO?

Y L CHUYN K V TRN CHIN CA CINGHIS KHAN V CA VUA JEAN

Y L CHUYN K V NHNG NGI CAI TR SAU CINGHIS KHAN V NHNG PHONG TC CA NGI TCTA

Y L CHUYN K V THN LINH CA NHNG NGI TCTA V LUT PHP CA H

Y L CHUYN K V NG BNG BANGU V NHNG PHONG TC CA DN C

Y L CHUYN K V VNG QUC ERGINUL

Y L CHUYN K V TNH EGREGAIA

Y L CHUYN K V TNH LN SENDUC

Y L CHUYN K V CIANDU V CUNG IN TUYT P CA I HN

Y L NHNG CHUYN K V NHNG VIC LM V I CA I HN ANG TR V HIN NAY V C GI

LA CUBLAY KHAN

Y L CHUYN K V CUC CHIN TRANH V I M I HN TIN HNH CHNG LI VUA NAIAN, CH

CA NG

I HN TN CNG CHNG LI NAIAN NH TH NO?

Y L CHUYN K V TRN NH GIA I HN V NG CH NAIAN

I HN RA LNH GIT NAIAN NH TH NO?

I HN TR V THNH PH CANBALUE NH TH NO?

Y L CHUYN K V Ll SNG CA I HN

Y L CHUYN K V CON TRAI CA I HN

Y L CHUYN K V CUNG IN CA I HN

Y L CHUYN K V CUNG IN CA CON TRAI I HN, NGI K V NG

I HN C CANH GC BI 12 NGN LNH NGA NH TH NO?

Y L CHUYN K V CUC L M I HN T CHC NHN NGY SINH CA NG

Y L CHUYN K V I L M I HN T CHC VO NGAY U NM

Y L CHUYN K V 12 NGN CN THN THAM D CC CUC L NY

I HN H LNH CC THN DN MANG N CHO NG THT SN NH TH NO?

Y L CHUYN K V NHNG CON S T, BO V CH SI C HUN LUYN I SN

Y L CHUYN K V HAI ANH EM NUI DY CH

I HN I SN NH TH NO?

I HN CAI QUN TRIU NH KHI BY CHIM TR V NH TH NO?

I HN CHO LU HNH TRONG NC TIN GIY BNG V CY NH TH NO?

Y L CHUYN K V 12 V QUAN I THN CAI QUN TT C CNG VIC CA I HN

CC S GI V NGI A TH T CANBALUC QUA CC VNG V TNH NH TH NO?

I HN GIP DN LC LA M MT MA V DCH GIA SC NH TH NO?

I HN CHO TRNG CY CC CON NG NH TH NO?

Y L CHUYN K V RU M NGI DN CATAY UNG

I HN LM VIC BC I CHO NGI NGHO NH TH NO?

Y L CHUYN K V TNH CATAY V V CON SNG PULISANCHI

Y L CHUYN K V THNH PH LN GIGUI

Y L CHUYN K V VNG QUC TAIANFU

Y L CHUYN K V LU I CACIANFU V CUC TRANH CI CA VUA JEAN

Y L CHUYN K V CON SNG LN CARAMORAN

Y L CHUYN K V THNH PH QUENGNFU

Y L CHUYN K V TNH CUNCUN

Y L CHUYN K V TNH ACHALAC MANGI

Y L CHUYN K V TNH LN SINDAFU

Y L CHUYN K V TNH TEBET

Y L CHUYN K THM V TNH TEBET

Y L CHUYN K V TNH GAIANDU

Y L CHUYN K V TNH CARAIAN

Y L CHUYN K V TNH ZARDANDAN

I HN XM CHIM CC VNG QUC MININ V BANGALA NH TH NO?

NGI TA I XUNG MT NG DC DI NH TH NO?

Y L CHUYN K V THNH PH MIEN

Y L CHUYN K V TNH BANGALA

Y L CHUYN K V TNH CANCIGU

Y L CHUYN K V TNH AMU

Y L CHUYN K V TNH TOLOMAN

Y L CHUYN K V TNH CIUGIU

Y L CHUYN K V THNH PH CINAGLU

Y L CHUYN K V THNH PH CIANGLI

Y L CHUYN K V THNH PH CONDINFU

Y L CHUYN K V THNH PH SINGUIMATU

Y L CHUYN K V THNH PH LINGUI

Y L CHUYN K V THNH PH PINGUI

Y L CHUYN K V THNH PH CINGUI

I HN XM CHIM TNH MANGI NH TH NO?

Y L CHUYN K V THNH PH COIGANGUI

Y L CHUYN K V THNH PH PAUCHIN

Y L CHUYN K V THNH PH CAIU

Y L CHUYN K V THNH PH TIGUI

Y L CHUYN K V THNH PH YANGUI

Y L CHUYN K V THNH PH NANGHIN

Y L CHUYN K V THNH PH SAIANFU

Y L CHUYN K V THNH PH SINGUI

Y L CHUYN K V THNH PH CAIGUI

Y L CHUYN K V THNH PH CINGHIANFU

Y L CHUYN K V THNH PH CINGIGUI

Y L CHUYN K V THNH PH SINGUI

Y L CHUYN K V THNH PH QUINSAY

Y L CHUYN K V LI TC HNG NM CA I HN THU C T THNH PH QUINSAY

Y L CHUYN K V THNH PH TANPIGUI V BN THNH PH KHC

Y L CHUYN K V VNG QUC FUGUI

Y L CHUYN K V THNH PH FUGUI SANG TRNG

Y L CHUYN K V THNH PH CAITON

Y L CHUYN K V NHNG lU K L NC N V V NHNG CHIC TU

Y L CHUYN K V O CINPINGU

QUN CA I HN TRN O CHIM THNH PH CA CH NH TH NO?

Y L CHUYN K V NHNG NGU TNG KHC NHAU

Y L CHUYN K V VNG T CIAMPA RNG LN

Y L CHUYN K V HN O LN JAVA

Y L CHUYN K V CC O SANDUR V CONDUR

Y L CHUYN K V O PENTAM

Y L CHUYN K V O JAVA NH

Y L CHUYN K V O GAVENISPOLA V O NOCARAN

Y L CHUYN K V O ANGAMAN

Y L CHUYN K V O SEILAN

Y L CHUYN K V TNH LN MAABAR

Y L CHUYN K V NI CHN CT THI HI CA THNH TMA TNG V NHNG PHP L CA NGI

Y L CHUYN K V VNG QUC MUTFILI

Y L CHUYN K V TNH LAR, NI XUT THN CA NHNG NGI ABRAMAINS

Y L CHUYN K V THNH PH CAIL

Y L CHUYN K V VNG QUC COILLON

Y L CHUYN K V THNH PH COMARI

Y L CHUYN K V VNG QUC ELI

Y L CHUYN K V VNG QUC MELIBAR

Y L CHUYN K V VNG QUC GOZURAT

Y L CHUYN K V VNG QUC TANA

Y L CHUYN K V VNG QUC CANBAOT

Y L CHUYN K V VNG QUC SEMENAT

Y L CHUYN K V KESMACORAN

Y L CHUYN K V O MLE V O FEMELLE

Y L CHUYN K V O SCOTRA

Y L CHUYN K V O MADEIGASCAR

Y L CHUYN V O ZANGHIBAR

Y L CHUYN K V TNH LN ABASIE

Y L CHUYN K V TNH ADEN

Y L CHUYN K V THNH PH ESCIER

Y L CHUYN K V THNH PH DUFAR

Y L CHUYN K V THNH PH CALATU

Y L CHUYN K V THNH PH CORMOS C NHC N TRN

Y L CHUYN K V X I TURQUIE

Y L CHUYN K V NHIU TRN NH M VUA CAIDU TIN HNH CHNG LI QUN I CA I HN,
BC CA NG

IU I HN NI V TN THT DO CHU CA NG L CAIDU GY RA

Y L CHUYN K V CON GI CA VUA CAIDU V S DNG CM CA C

ABAGA PHI CON TRAI I NH VUA CAIDU NH TH NO?

ARGON NM QUYN CAI TR NH TH NO?

ACOMAT CNG VI QUN I CA NG NH BI ARGON NH TH NO?

ARGON HIU TRIU QUN LNH CA MNH TIN NH ACOMAT NH TH NO?

CC THUC H TR LI ARGON NH TH NO?

ARGON SAI CC S GI N VI ACOMAT NH TH NO?

ACOMAT TR LI CHO CC S GI CA ARGON NH TH NO?

Y L TRN NH XY RA GIA ARGON V ACOMAT

ARGON B BT V C GII THOT NH TH NO?

ARGON NM QUYN LNH CHA NH TH NO?

ARGON RA LNH GIT ACOMAT, CH CA NG, NH TH NO?

CC QUAN CN THN T LNG KNH TRNG ARGON NH TH NO?

ARGON NM LY QUYN LNH CHA V MT NH TH NO?

QUIACATU NM QUYN LNH CHA SAU CI CHT CA ARGON NH TH NO?

BAIDU NM LY QUYN HNH SAU CI CHT CA QUIACATU NH TH NO?

Y L CHUYN K V VUA CANCI PHA BC

Y L CHUYN K V TNH BNG M

Y L CHUYN K V TNH ROSIE V DN C THUC TNH NY

Y L CHUYN K V CA BIN LN

Y L CHUYN K V CC LNH CHA CA NHNG NGI TCTA PONENT

Y L CHUYN K V CUC CHIN DIN RA GIA ALAU V BARCA V NHNG TRN NH CA H

BARCA V QUN LNH CA NG I GP ALAU NH TH NO?

ALAU HIU TRIU QUN LNH CA NG NH TH NO?

Y L CHUYN K V CUC CHIN C LIT GIA ALAU V BARCA

Y L CHUYN K THM V TRN NH GIA ALAU V BARCA

BARCA CHIN U CAN M NH TH NO?

TOTAMAGU TR THNH VUA CA NHNG NGI TCTA X PONENT NH TH NO?

TOCTAI TRUY CU NOGAI V CI CHT CA TOLOBOGA NH TH NO?

TOCTAI PHI CC S GI N VI NOGAI NH TH NO?

TOCTAI TIN NH NOGAI NH TH NO?

TOCTAI NG VIN CC THUC H CA NG NH TH NO?

VUA NOGAI NH GIC MT CCH CAN M NH TH NO?

 NHP
MARCO POLO DU K C VIT NH TH NO?
Gn su th k ri qua, nhng ngi dn thnh ph Gnes bn tn v mt ngi dn ng
knh thnh Venise, ng b bt lm t binh ti trn thy chin Curzola v kin tr nhn nhc
chu ng giam cm n ha do s knh trng v ngng m ca nhng ngi thng trn. ng b
bt cng vi chin thuyn, do ng ch huy. Ngi ta chuyn ng n Gnes vi mt vi thuyn
trng ngi Venise khc cng c Andrea Dandolo. Nh lng can m v uy tn ca ng,
ng c qun thc di mt ch t h khc, nn ng c th tip xc khng nhng vi cc
chin hu ca ng m cn vi cc cng dn ca nc Cng ha Ligurie v cc du khch t m
mun nghe ng. Bi v ngi n ng nh con rm ru vi nt mt rn ri en sm v hn su
nhng nt nhn do kh hu bt thng Vin ng, hu nh mi ngy u sn lng k li nhng
chuyn du hnh ca mnh qua nhng x s xa l v m t nhng phong cnh, nhng thnh ph,
nhng ti nguyn phong ph . ng tng chu du trong hai mi bn nm qua nhng vng
m hu nh cha ai bit n trc . u c hiu k, tn mn ghi li hng ngn nhn xt t
m v vic cai tr, phong tc tp qun, a l v lch s ca cc ni . Hnh nh nhng chuyn
k ca ng c v thi v do c tng tng, tuy nhin ng a ra nhng chi tit rt chnh xc
v li t chc ca mt x s m ng gi l nc Tartarie, v dn c v gia sc, v thc vt,
thng mi v th cng; chng ta khng th no ph nhn vic ng nghin cu chng rt lu
v thm ch iu k l li c tht.

Ngoi ra, bn cht ca nhng con ngi thi by gi khin cho h chp nhn ngay c iu
kh tin, c l v nhng thi quen tn gio lm cho h khng i su vo vic phn tch v kim
chng.

Nh thm him v cc vng t xa l ny tn Marco Polo, hoc ng hn l Ngi Marco Polo,

v ng ta thng nhn mnh chc danh ny, chc danh cao qu m ng ta nhn c trong
nhng nc m ng tng sinh sng. Nh , ng mang v v s ca ci, iu ny cho php
ng trang b chin thuyn m trn ng b bt lm t binh. Dng h ca ng rt ni ting
Venise t gn ba th k nay v cng c huy hiu trong tp quc huy ca nc Cng ha: dng
h ca nhng ngi bun bn cng nh hu ht gii qu tc ti vng Vnh. Cha truyn con ni,
dng h Polo vn lun bun bn vi phng ng bng nhng tu bun n cc chi nhnh
thng mi Alexandrie v Constantinople. Tm li, Marco ch lm cng vic bnh trng v
pha ng nhng cng ty thng mi ca dng h mnh. Nhng s phn a y ng quan h
vi mt v vua Mng C c on cha t ton nng ca gn nh ton b chu , tr n v
cc o ngoi khi bin Trung Hoa. ng tng thuc s nhng yu nhn ca nh vua tc l
thuc s nhng c vn thn cn ca triu nh, nhng vin chc hoc triu thn.

Hn na, ngi k chuyn cn t ra mn nguyn v thm ch hi hunh hoang theo li ngi

trong khi nu tht chi tit nhng bng chng v s qu mn v knh trng m ng c ban
cho ni . ng ph trng nhng quyn hn do hong gia ban pht qua nhng l th y
nhim c ng gi l nhng lnh bi bng vng ca i Hn. ng k chuyn ng tng cai
tr mt vng quc, k kt cc hip c, thm ch tham gia vo vic chim ly mt trong nhng
thnh ph ln nht ca quc Tacta. Theo li ng, ng mang v trong hnh l ca ng hng
triu triu vin qu, nhng th t ca v vua phng ng gi cho c Gio hong, cho cc
vua nc Php, Anh, Ty Ban Nha v nhng v chc sc ca Gio hi Cng gio. Ngi ta
khng bao gi tm li c bt c l th no trong kho lu tr ti cc quc gia trn: nn tin l
chng b tht lc.

D sao i na, nhng cu chuyn ca ngi Marco Polo mang li cho ng mt uy tn ln lao
n ni ng c hng ton b s t do, m ngi ta c th dnh cho mt t binh chin tranh.
Nhng du khch t khp ni tun n nghe ng k li nhng chuyn du hnh ca ng v m
t nhng k quan ca nc i Armenia, Ba T, Tacta v n . Tr nh l lng ca ng
gip ng nh li tht chnh xc khng nhng c im ca tng vng m cn c nhng tn ring
ca cc thnh ph, sng ngi, mc d chng hi b bin dng bi u c ca ngi Latinh. ng
cng k khai tng chi tit nhng s liu, ngn sch thu m, bng gi trao i, qun s binh s
n ni chng ta khng th ng vc cht no v tnh cch xc thc ca chng v cc thnh gi
vn cn kinh ngc v iu ny.

Mt trong s nhng ngi quan tm nht, l mt ngi dn thnh ph Pise c tn l Rusta,

sau ny cn c gi l Rusticien. Phi chng ng ta cng b bt lm t binh cng lc vi Marco
Polo? Khng th nh th c. Theo Marco cho bit, trong chng u ca quyn sch, Rusta
cng trong cng nh t vi ng vo nm 1298, nhng iu khng c ngha ng ta l t binh
 , cng khng phi ng b bt Curzola. Ti ngh nn xp ng ta vo s nhng du khch
thng n nghe chuyn k ca ngi n ng thnh Venise.

ng vy, nhn vt Rusta ny khng phi l k mi n. ng tng vit nhiu b sch bng
ngn ng ph bin nht ni nhng ngi c hc thc vo thi , tc l bng ting Php. Chng
ta cn n ng mt b su tp s nhng tiu thuyt thuc loi Bn Trn, phng theo nhng
cng trnh ni ting cng th loi: Tristan, Merlin, Saint Graal, Lancelot. Disraeli cn quy cho
ng mt quyn Meladius de Leonnoys v xem ng l sng thn ca vua Henri III nc Anh. C
th lm... Vic quy cho ng l tc gi ca nhng Hip s Bn Trn khng phi l thiu c s.
Rusta, ngi thnh Pise, ng l mt nh vn, mt nh vn ni ting t gn ba mi nm trc,
v tc phm Bn Trn ca ng c trc nm 1272. S thch v tiu thuyt m ng din t
trong cc tc phm c th quy cho ng nhng chuyn k hu nh hoang ng ca mt nh du
lch. Cui cng, ng c ngh vit thnh mt quyn sch, trong ng c th dnh cho ci nhan
m chng ta bt gp trong mt vi bn tho: Le livre des Merveilles (Quyn sch v nhng
k quan).

Mc d ti khng thch dng li m thoi trong phn tch vn hc v lch s, ti buc phi
dng n do cc s kin v tm l cc nhn vt. V vy ti tng tng Rusta thnh Pise ang ni
chuyn vi Marco Polo theo ngn ng lc by gi.

- Ti sao ngi khng vit tt c nhng g ngi ang k cho chng ti?

- Trc ht, nh du lch tr li, bi v ti khng phi l mt nh vn. Lc no ti cng ch l

mt nh bun, mt cng chc v mt nh ngoi giao. Ti cm thy mnh khng c kh nng
dn dt mt cu chuyn qu di. chp bt, cn c s hiu bit v uy tn, ti li thiu nhng
th .

- Nhng n o ny ang lm rng danh cho Ngi, tha Ngi Polo, ti ch c th khen ngi
Ngi. V vy ti ngh Ngi hy giao li phn vic cho ti, nu Ngi thy ti xng ng.
Ngi ch cn ni ra, cn ti c trch nhim vit. Tt c nhng g Ngi s ni vi chng ti u
c chuyn ln trang giy, ng theo li Ngi ni v di s kim duyt ca Ngi. Nh tt
c nhng ngi trung thc quan tm n nhng x s xa xi cng s bit n nhng vng m
Ngi i qua, cho d h khng phi n gp Ngi Gnes.

- ng , tha ngi Rusta, v ngi ao c vic , ti s cm n ngi rt nhiu.

 Vy l h bt tay vo vic, d nhin l sau khi thng nht k hoch v tc phm Cuc
chuyn tr thn mt v Th gii cho thy mt cu b cc ch c th c thai nghn trc. Hai
mi chng u m t cc nhn vt v tm tt cc s kin. Phn cn li din t nhng x s i
t vng ny qua vng khc, t Bin en cho n vnh Pc Xch; tip theo l t vnh Pc Xch
n tn cng nc Trung Hoa; sau na l xuyn qua cc o Thi Bnh Dng v n
Dng ri kt thc pha nam im khi hnh trong nc i Turquie. Cu chuyn k ca
Polo v vy i theo mt l trnh vch r. Phi thy r vai tr ca mt ngi c tay ngh,
cng nh trung tm cc chng ni n i Hn, quyn sch ch l mt bi bin h cho tnh
cch b quyn ca nh chinh phc Mng C.

V vy, c l nm trong tay mt vi iu ghi chp m h, ngi n ng thnh Venise k li

mt cch chm ri tt c nhng g ng ta tng thy hoc nghe ni, cn ngi n ng thnh
Pise ang ngi trc mt bn vit v ghi li chnh nhng li ca nh du lch. Bi bin tp ca
ng gi li ton b v ti tn v tt c nhng ngp ngng trong li ni. Cng nh trong ngn
ng ni, vic lp t, nht l cc tnh t, c dng nhiu do li din t. Chng ta nghe chnh
ging ni ca Marco Polo, chng ta thy c nhng s mt mi, nhng lc tm dng; chng ta
gp li nhng li din t quen thuc c thi phng bi s nhit tnh ca ngi . Thm ch
chng ta thng nhn thy ng b quy ry do nhng k nim qu d tha, ip khc ti s ni
vi anh iu g na y? tr i tr li vo nhng lc xut thn nht. i khi ngay gia chng,
ngi k nh li qun mt iu g trong chng trc. Khng cn quay li chng ny,
ng xen vo on b st, vn bn ch cn thm vo Ti qun... , ng thi bt u b
sung mt cu tht di.

Chuyn k li tip tc sau , mt cch chnh xc nh trong nh t Gnes, bng mt li din

t t nhin n ni chng ta tin nh ang tham d vo mt bi c chnh t.

Khng th no chp nhn nhng kt lun ca gio s Benedetto, theo Rusta khng vit
theo vic c ln ting ca Marco Polo, nhng dng cc t liu do nh du lch cung cp sn.
Ging vn ca cu chuyn khng th b qua vic ng khu ngi n ng thnh Pise ghi li.

D nhin Marco din t theo ngn t ca ng, khng phi ting cha tn ti, nhng theo
phng ng Venise. Ring Rusta, ng vit ngn ng ca ng, ting Toscan pha ln ting
Livourne vng bin. Ging nh ng tng vit trong tc phm Bn Trn, ging nh phn ng
cc nh vn thuc ngn ng bnh dn th k XVIII s dng, ng vit sch bng ting Php,
ti mun ni n ngn ng Oil, v ting Php nh chng ta ni hin nay ch c hnh thnh rt
lu sau ny do x hi thng lu Paris. Ging nh Brunetto Latino v Martino da Canale, nhng
nh vn , Rusta c th ngh rng ngn ng Php ang lu hnh trong qun chng v d c, d
nghe hn bt c ngn ng no khc.

Chng ta c th ngh rng th ting Php ca Rusta ngi thnh Pise vn cn km chnh xc
v mt ngn ng hc v c php hn so vi ting Php ca cc nh vn cng thi c sinh ra
v gio dc Php. Phi mt gn ba th k sau h, cc quy tc ca ting Php mi c n nh.
Chnh Montaigne vn cn l mt ngi ni ting a phng. V vy, khng c g ngc nhin khi
ting Php ca Rusta cng xa l v khng chnh xc nh ting Php m chng ta bt gp trong
cc bn vn u tin, cng nh vn bn vit tay 1116 m ti s ni ti sau ny. Vi ch v hn
v s chuyn tm vng vng nht, ng ta cng khng th vit hay hn nhng Villehardouin,
Joinville v cc nh vn tin phong khc ca chng ta. Hn na, ng ta c th cho mnh b tc
ng bi cch c ca ngi n ng Venise v tun theo nhng ch th ca b c ring ca
mnh, v bi vit ca ng y dy nhng t ng c , iu ny khin cho nhng ngi ging
nh ti chuyn ch vo vic chuyn bn vn sang ting Php hin i i khi mc sai st. V th
m ng lun s dng assez thay cho moult hoc beaucoup, trong ngn ng hin i khng
nn dch bng assez v n c ngha l moins que beaucoup, nhng bng beaucoup, t
assez ny biu hin t assai ca ting n ng ngha vi molto. Chng ta cng gp
trong vn bn t nisun, thay cho personne, l nessuno trong ting , dimentiquer
thay cho oublier, l t dimenticare'trong ting v nhiu t khc nh vouloir bien
thay cho aimer, t ny xut pht t ting voler bene. Ngn ng ny phong ph hn ngn
ng chng ta khi ni v tnh yu, s thch hoc s tru mn, tt c nhng g m chng ta ch gi
gn trong mt t aimer (yu).

Ngoi ra, vic pht m v chuyn sang ting Php i vi cc danh t ring nht l cc t
Trung Hoa. Polo, con ngi tng nghe chng qua ting Trung Hoa li pht m theo kiu
ngi . V Rusta ngi li vit chng ra ting Php nhng khng ch n nhng khc hit
trong cch pht m, iu ny dn n m c cho tt c cc m tch ca Trung Hoa v m u
cho tt c m ou ca ting v Trung Hoa, ta ch cn thng xuyn ti lp vic pht m ting
tm li ting gc Trung Hoa.
 Cch x l cc danh t ring theo kiu ting Php - i khi a n nhng kt qu rt bt
ng. Chnh v vy Samarkand (trong ngn ng Turkestan hin nay) i vi Rusta li tr thnh
San Marcan, tc l Saint Marcan. Chng ta khng phi khng bit n cch x l ca cc nh
vn xa kia i vi danh t ring nc ngoi. Nu Tallemant vo th k XVII, vit
Bouquinquant thay cho t Buckingham, chng ta cng c th b qua cho mt nh vn ca th k
XIII vit t Canbaluc thay cho Khn Baligh, tc l Pkin (Bc Kinh).

Sau na, nn lu n tt c nhng g m cc nh sao chp bn tho vit tay c th lm trong

khi vit cc danh t ring. Nhng ch g tc d gy qu nhiu ln ln nh ti s trnh by sau
ny v Matteo, v nhng nh th li thi Trung c t quan tm n iu ny. H l nhng ngi
th th cng trung thc ch khng phi l nhng nh ng vn hc. Vic s dng ty tin cc
danh t ring d sao cng ko di trong hng th k. Him c nhng ngi quyn cao chc
trng v thm ch cc nh vn trong ch c khng bit vit tn ring ca h mt cch chnh
xc. Malherbe vit mi lc mi khc danh t Maleherbe, Malherble, Malerbe, v thm ch Mal
herbe; Peiresc li ghi Peresq, Peyresq, Perez, Peiretz, Peyres cho tng l th ca ng. Ti c th
nu ln nm hoc su trang v d v vic cu th trong cch vit ny. Do khng c g l trong
vic bin i ca cc danh t ring do cc nh ghi chp ca th k th XIV khi h gp cc t
Rp, Ba T hoc Tacta trong cun sch ca Marco Polo. iu tri ngc mi c th khin ta
kinh ngc. Nu ti nhn mnh n nhng bin dng ny, l v chng gy rc ri cho cc
nh ch gii mun xc nh nhng vng t, thnh ph v sng ngi do ngi n ng Venise
nhc n; cng l v chng dn dt h n nhng li gii thch i khi mo him, t
nguyn hc t thi Mnage, thng ging nh mt tr tung hng hoc nhng tr o thut.

Chng ta khng bao gi bit vic c ca Marco Polo ko di trong bao lu. Trong chng
u, ng ni vi chng ta v nm 1298 v ch c nm ny m thi. Rt c th lm v c hai ngi
khng c vic g khc lm nn bn vn khng t ra cu k v gt gia.

l vic ghi li mt cu chuyn hu nh quen thuc, cng c th Marco Polo khng xem
li bn vn mt khi n xut hin trn giy trng mc en. Trong nhng lc u c phong ph
nh th, chng ai hi sc u m t ra t i vn vt. Nu chng ta tin vo ngi Cpoy, ng ta ch
xem li cu chuyn chn nm sau, nm 1307, nhm dng tng cho Charles de Valois, con ca vua
nc Php, mt bn dch chnh xc hn. N l mt bn ting Php c trau chut k, nhng
vn khng lm sng t bao nhiu m bng bong ca cc danh t ring. Thm ch ti thit ngh
bn dch cn lm phc tp vn thm, v vy v phng din ny, ti sn sng da vo cc vn
bn c trc kia.

Sau khi vit xong quyn sch, Rusta a vo hng cui cng li cm t quen thuc v t
Amen p li. Sau hai ngi t bit nhau. Khng ai, ngay c Ramusio i na, cng khng bao
gi ni cho chng ta bit v mi quan h gia hai con ngi tng cng tc cht ch tr nn
nh th no. Mi ngi tip tc con ng nh mnh ca mnh. i vi nh vn chng, vic
lang thang tm kim ti vn hc a ng n Gnes; vi nh du lch, l cuc sng tnh
ti ca mt i t sn Venise.

CUC I CA MARCO POLO

Chng ta ch bit v cuc i ca Marco Polo qua nhng g ng ta ni trong quyn sch
ca ng v nhng g Ramusio a thm vo tc phm Navigationi e Viaggi (Venise 1574) v
Jacopo dAqui vit trong Chronica libri imaginis mundi. Cn lu l cc chi tit do Ramusio
nu ln c th c nhng iu hoang ng hoc vin vng nht l trong cu chuyn cuc tr v
ca ba anh em Polo Venise. Cuc i ca nhng nh du lch v i thng c thm tht vo
bng nhng iu tng tng c tnh cch hoang ng. Ring ti, ti c khuynh hng ngh
rng vic tr v ca Marco Polo v gia nh ca ng c din ra trong khng kh gin d ph
hp vi cc tm l ca cc nhn vt hn.

Dng h Polo gc gc t Chibenik (Sebenico) Dalmatie. V th dng h ng thuc chng

tc Slave, ging nh phn ng cc dng h lu i Dalmatie v tn Polo mang tnh cch
Venise xut pht t mt tn khc trong ngn ng Dalmatie, n c ngha l con qu, ngha m
ngi ta c th gn cho t pola trong ting , mc du t ny cng nh t ng ngha mulacchia
c lin quan n t freux (qu m hp) hn l t corneille (con qu) (Dictionnaire dAlberti,
1772). i khi t nguyn ny c khng nh bi cu ni ca dng h Polo: ba con qu ct trn
cnh ng xanh nh bc.

Cho d dng h Polo c ngun gc Slave hay khng, iu chc chn l h n lp nghip
Venise vo nm 1033 v thit lp mt dng h ca cc i thng gia vi nhiu cng vic
thng mi ging nh tng c rt nhiu trong nc Cng ha ang lm b ch vng bin
Adriatique. Cho n cuc chinh phc n ca Vasco de Gama, Venise l mt chi nhnh
thng mi bn cc sn phm t phng ng; i vi giai cp qu tc trong vng, lao vo vic
bun bn khng c g l mt t cch.

Vo u th k XIII, mt ngi c tn l Marco Polo, sau ny c bit danh l Il Vecchio

(Ngi ng), khi ln ln vi nh du lch v i, sinh c ba ngi con trai; con c l
Andra; tip theo l Nicolo hoc Nicolao, theo nhng vn bn u tin; v Maffeo hoc ng
hn l Matteo; Maffeo ch l do s nhm ln ca cc nh ghi chp i vi ch t trong cc bn
vit tay theo li ch g tc, ch t c th c thnh f cng nh t. Hn na, trong ting
khng bao gi c t Maffeo, ch c t Matteo phi c l Matthieu. Ngi con c Polo i lp
nghip Constantinople giao thng vi phng ng ti . tip cn vi cc th trng
ln ca ngi Tacta v Ba T, ng dng nn mt chi nhnh thng mi Soldaya hoc
Soudak trn b bin pha nam Crime hin nay. S on kt trong thng mi cng nh tinh
thn gia tc l nt c trng ca dn tc , n khin ng lun lin kt vi nh m Venise iu
rt quan trng trong lch s ca dng h Polo, v chnh ngi con c Polo s t chc chuyn du
lch ln u tin vi hai em trai v v th ng s l ngi ch xng nhng chuyn vin du cng
nh vic bin tp quyn sch v i ca chu ng l Marco.

Chnh Polo Constantinople, bng s nhn xa thy rng ca mt nh doanh nhn Venise,
hiu c ton b quyt nh thng mi cn tn dng t cuc chinh phc ca ngi Mng c
min Ty . Nhng ngi mi n Ba T v nc i Turquie (Turkestan ngy nay) n nhn
mt th trng thng mi c li, v vy h cn phi v vt ti a v cng sm cng tt. V th
ng cu cu n hai ngi em trai l Nicolao v Matteo, nhng ngi ny lao vo cuc phiu
lu vi lng gan d tnh to v kht vng v song ca nhng ngi n ng vo thi k .

H khi hnh t Venise vo nm 1250, nh cc bn vit tay v Marco Polo ghi. Nm

1255, theo nin i lch s, h n Constantinople mang theo nhiu hng ha Venise cho
lu hnh ti ch, v nh chng ta thy, h lm ngh bun kim hon v qu gia cng, l mt
hng xut khu chnh ca cc li bun chu u n phng ng, cho n thi k ca Tavernier
v Chardin: chng rt d mang v tr nn l lng i vi cc v vua c on ca Tcta hoc n
, nhng v vua t m v nhng th mi l xa hoa v nhng k tch tr khng h bit chn.

c cung ng mt hng chn lc khng my gi tr, h n chi nhnh thng mi ca anh

trai Solaya, nhng ch lu li thi gian cn thit giong bum ra khi. Nhng thng tin
c cung cp cho h khin h quyt nh n Saray trn sng Volga (khng xa Stalingrad hin
nay bao nhiu), ni tr ng ca Abarca Khan hoc Barbai Khan, th lnh ca nhng ngi Tacta
min Ponent, h thanh ton ton b vn ling kim hon vi hn mt trm phn trm
li nhun (hai ln hn gi tr tht, theo vn bn).

C th h khng dng li cng vic lm n ny v h theo ui mt khuynh hng hot

ng thng nghip ring ca mnh, v chng ta bt gp h Saray t mt nm trn khi n ra
cuc chin tranh gia Barkai v em trai l Alaou hoc Houlagou, th lnh ca ngi Tcta
Levant. Cuc xch mch ang honh hnh pha ty nam, tc l gia sng Don v min ni
Caucase, v hai anh em Polo b cn tr lc quay v Soudad v Venise. D nhin h c th li
Saray mt cch yn n, nhng s thch phiu lu v bn nng thng mi dn h n cuc hnh
trnh mi; khng th quay lui, bn vn ghi li mt cch gin d l lng, hnh nh tin ln pha
trc l iu tt cho h.

Vy l h i v pha ng nam n tn Boukhara trong nc Turkestan hin nay, ni h b

kt trong ba nm do cuc chin tranh. Chc h khng nh nhiu n t quc v gia nh ca h
(Nicolao c v v con), v khi nhng s gi t Houlagou n vi i Hn vt qua Boukhara v
ngh nhng ngi Venise thp tng h n nh vua Mng c, nhng ngi ny tin tng vo
sao chiu mnh ca mnh, vi chun b hnh l v i nga n tn khu ngh mt ca Khoubilai,
v i Hn, ti bin gii Mng C v Trung Hoa, h phi dnh trn mt nm hon thnh
chuyn i. H gp v vua chuyn ch Mng C m ti s m t tm tnh k l sau ny. ng
khng ch dng li vic tip n h vi s knh trng to ln hi han h v nhng phong tc
tp qun ca ngi chu u, v cc v vua v c Gio hong; ng cn giao cho h trng trch
chuyn th cho c Gio hong, yu cu Ngi gi cho ng n 100 nh hin trit Ki t gio
tranh lun v thn hc vi cc tu s Pht Gio trong nc, thm ch cn cam kt ci o ca
Ngi chng minh cho ng bit rng Ki t gio l tt p hn. V i Hn c th kh bnh thn
v kt qu ca cuc tranh lun ny: phi c ton b tnh c tin ca thi Trung c c th tin
tng l v i Hn mt mc no li ngh n vic t b nhng tn ngng ang bo m cho
ch chuyn ch ca ng. V vua am m nhng iu l lng quc t ny cng yu cu hai anh
em mang n cho ng du thp n ti M Thnh.

Chng ta c th phng on l c hai nh bun Venise khng ra i vi hai bn tay trng. H

i tng chng ng ngn, bun lu dc theo cuc hnh trnh v v vy phi mt ba nm mi n
c Layas, gn Alexandrie, t h hng n Saint Jean dAcre v bit tin l c Gio
hong va qua i.

Trong thi k , mt v Gio hong khng phi c bu ln ch trong mt thng tri. Cc

Hng y n t rt xa, nhng mnh khe ca cc triu nh khin cho nhng cuc hp kn bu
Gio hong ko di. Anh em nh Polo quyt nh ch i vic bu v Gio hong mi gia nh
h ti Venise. H n ni vo nm 1269 sau 14 thng vng mt. Nicolao bit tin v mnh qua
i, c th l v bun chn lo lng qu lu v khng hay tin tc g v chng. Nhng a con m
ng c trc lc khi hnh vn cn sng. N tn l Marco. N trc 15 tui ch khng phi 12
nh mt vi vn bn vit tay ghi (iu ny s bin a tr thnh a con ngoi hn), v khng
phi 19 tui nh Ramusio ni khi cn c vo ngy khi hnh b tnh sai (1250). Cu b chnh
l Marco Polo ca chng ta.

Hai anh em ch i Veniso. Vic bu c Gio hong ko di trong vng hai nm. Vo lc
ny, ting gi phiu lu v li lc mt ln na li vang vng bn tai h. Khng cn quan tm n
th gi cho Gio hong, h quyt nh quay li i Hn v em Marco i theo, lc ny cu
17 tui. Chng ta gp h Saint Jean dAcre, t y c ba ngi n Jerusalem xin du M
Thnh. Sau h ln ng hng v Trung Hoa. Nhng Layas, h hay tin Gio hong
Grgoire X va mi c bu chn (ngy 1 thng 9 nm 1271). l v s thn ti Syrie m h
quen bit Saint Jean DAcre. H vi vng quay li thnh ph ny, h n bi kin thn phc
trc v Gio hong mi. Thay v 100 nh hin trit nh i Hn yu cu, c Gio hong gi
cho h hai tu s dng a Minh khng thch phiu lu, chng c lng nhit huyt tng v ngay
c lng kht khao t v o; v vy t lc nguy him u tin, c hai v quy o cho ngi khc
lin b ri anh em Polo bng cch nhng cho h nhng th y nhim v nhng c n m c
Gio hong ban cho h.

C ba ngi dn thnh Venise tip tc i nga n Trung Hoa. H i ng mt ba nm.

Cui cng h gp li v i Hn Kai Ping Fou, gn Bc Kinh. Khoubilai tip n h ht sc
trng hu v hoan h nhn ly cc php in ca Gio hong v du thp t M Thnh. ng
t tt c vo trong b su tp ring bn cnh vin o Ceylan ca c Pht: ng ta hi
lng n ni khng cho ba ngi La tinh ra i na. ng phong cho h lm nhng quan cao cp
. H c mi ngi phc v v tn knh.
 Chng ta khng cp bao nhiu n Nicolao v Matteo. Ngi Marco. Nh chng ta s gi t
y v sau, by gi ang nm gi mt v tr quan trng. Chng trai tho vt, rt c khiu v cc
ngn ng v th ng, rt hiu k. Hn na cn l qun thn tinh t, cu sm c b nhim lm
c vn ring v y vin hong gia, nu chng ta tin Pauthier, t ra cu ta cng c giao cho
nhng s mng ht sc t nh. y, s phng khong hoc nhit tnh ca cc nh ch gii tha
h c bc l.

Chc chn Marco Polo thy mnh c giao ph cho nhng quyn hnh quan trng nht, ng
c th i xuyn qua nc Trung Hoa bng mnh lnh phc v cho i Hn. Nhng ng
khng ni nhiu v cc l trnh cng nh l do cc cuc di chuyn ca ng, cc s gia Trung
Hoa t ni hn ng v nhng chuyn , ngha l khng ni g ht. Tht ng tic l ng khng
k cho chng ta v cc chuyn i ca ng, ng ch m t cc x s v cc thnh ph ng nhn
thy v nghe ni n. Thm ch chng ta cng khng xc nh c v tr nhng iu ng m t.
Vic nh hng ca ng c chng hay ch, hoc thm ch sai lm, vic tnh ton khong cch
bng nhng on ng kh tham kho trn bn .

Vic thiu chnh xc ny cho php cc nh ch gii a ra nhng gi thuyt ht sc to

bo. Nu tin vo h, nhng chng ng m ngi n ng thnh Venise i xuyn sut qua
nc Trung Hoa tm ti v phc tp ca thi Trung c. S vic phi din ra nh vy. Marco
Polo cho chng ta bit r hng phi theo, khong ng t thnh ph ny n thnh ph
khc, nhng ng khng bao gi ni cho chng ta l ng c theo ng con ng hay khng.
Nhng l trnh m h vch vn cn ang c tranh ci si ni n mc cc nh bnh gii c
vn hu nh khng bao gi ng vi nhau. T tt c cc mi quan h ca chuyn i, ti khng
ngh rng c mt bn vn duy nht c mi ngi yu cu. Mt vi ngi nghin cu v Polo,
chng hn nh Percy Sykes, khng do d khi thm vo vn bn gc nhng cu hon ton do h
ngh ra.

iu chc chn, l trong 17 nm tri, Ngi Marco, b v ch ca ng vn li phc v

cho i Hn. Vic hot ng ca hai anh em vn trong bng ti. Nu hiu bit h, ngi ta
tng tng h khng hon ton t b nhng c m bun bn ca h. H c qu nhiu c hi
lm giu, v thc t h qu giu lc tr v nh v khng t b c m .

Chuyn k ca Marco Polo khng ni cho chng ta bit nhng l do no m ba ngi n ng

tm cch quay v Venise sau 17 nm tri. Nh qu hng ? t c kh nng; tnh cm ny khng
bc l bao nhiu trong tp tc ng thi. Ni ng hn, ti thy y c kht vng t do v
qun l theo mnh nhng ca ci m h tch cp c: iu ny l iu rt kh trc mt mt
nh ti chnh chuyn ch nh Khoubilai.

Vn bn s cho chng ta bit l do h c ngh vic v s mng m h c giao trn

ng tr v. Sau mi tm thng lnh nh trn n Dng, h n Ba T ni h lm
xong vic y thc. Sau h dng ng b i n tn Trbizonde nm trn b bin en, t
h c th i bng ng bin n Constantinople ri Ngrepont, o Eube, v cui cng n
Venise. H n vo nm 1295, sau hai mi bn nm vng mt (ch khng phi hai mi su
nh li ca Marco Polo v hu nh tt c cc nh bnh ch ni, do tnh ton sai). Theo nin
i nu, trong nm Marco phi trc bn mi mt tui, v phn tip theo trong tiu s ca
ng, chng ta c sn ba vn bn: mt ca Ramusio, c bin son hai th k ri sau khi anh
em Polo v li Venise, mt on vn ca Zacopo dAqui lin quan ti vic t y ca Marco v
di chc ca ng, bn gc ca di chc ny c lu tr th vin Venise.

Bit th ca dng h Polo, ni cc nh du lch tm li lc quay v, nm khng xa Rialto v

San Giovanni Crisostomo, cui mt qung trng nh, qung trng La Corte Salbionera, ni
ngi ta n bng mt trong nhng ng ph hp m u ging nh cc ng ph c rt nhiu
Venise, ng La Solto Portico del Forno.

V vic tr v ny, Ramusio k cho chng ta mt cu chuyn rt th v xut pht t truyn c

phng ng, nhng nh chng ti ni, hnh nh n t ph hp vi thc t v tm l. Hnh
nh ba nh du lch khi n nh vi nhng b qun o ti t (khng hiu v sao) rt kh nhn din
bi nhng ngi b con ang chim gi cn nh ca h. V vy c l h dng n mt chin
thut ca cc nh ng kch. H mi tt c cc b con n d mt ba tic ln, h xut hin
trong b o bng xa tanh sm v sm ci b chng tng cho cc y t ca h.

Sau h mc nhng chic o di khc ln ny bng vi hoa ni v hnh ng ht nh ln

trc, ri cui cng mc li nhng b bng da th m h mc lc tr v. Khi tho lp
vi lt ra, ngi ta thy mt lng ln trang sc t gi nh: rubi, xa phia, hng ngc, kim
cng v ngc lc bo. Chng ta c th ngh rng trc mt s giu c nh th, gia nh khng
cn phi do d nhn ra cc nh du lch l nhng ngi thuc dng h v t ra ht sc qu
mn v knh trng h. Tt c cc gia nh trn th gii ny khng phi lun lun hnh ng nh
th i vi nhng thnh vin ca mnh lc h tr v vi nhng chic ti y trn hay sao?
 Phn tip theo ca cu chuyn do Ramusio k c v thc hn v rt ph hp vi nhng iu
m t hi phng i ca Marco Polo trong sch ca ng. ng t ra tha mn bit bao khi k li
nhng chuyn du lch. Khi m t nhng x ng i qua, ng khng ngng ni v s giu c
ca chng v lun tnh ra bng triu tin vng. Ngi ta sm gn cho ng l Ngi Milioni (mt
vi nh bnh ch c l khng bit ting La tinh, li vit thnh Millioni), v qung trng nh m
ra trc ngi nh ca h c gi l Corte del Milioni. l tnh cch chm bim ca nhng
ngi Venise, iu cho chng ta bit l nhng ngi cng thi vi ng t tin tng vo cu
chuyn k ca ng.

Tuy nhin, khng c g phi nghi ng v vic ba anh em nh Polo tr v qu nh sau chuyn
du lch ca h qua nc Trung Hoa. Chng ta thy Marco dng tin ca mnh trang b
mt chic thuyn ga le v nm quyn ch huy n. Ngy 8 thng 9 nm 1296, cc i tu ca hai
thnh ph chm trn vi nhau trong vnh Laya, v i tu ca Venise b tht trn. Marco b bt
lm t binh, b a n Gnes v b nht trong thnh ph cho n nm 1299.

Chnh trong thi gian cm t ny m chng ta c c quyn Cuc tr chuyn thn mt v

Th gii. Nu khng c s kin , Marco Polo, con ngi do bn nng hot ng li cun, bn
tm hon thnh nhng cng vic c giao chc khng bao gi vit thm ch c cho ngi khc
vit sch ca mnh, ngay c nhiu nh du lch m chng ta khng bao gi bit n, nh Colomb,
Magellan, Gama Pizarre, cng khng t vit ra cu chuyn k v chuyn thm him ca h.
l iu rt tt, khm ph ra th gii v s dng ngi bt l hai vic khc nhau. Ngi i chinh
phc cc kinh tuyn khng bn tm n vic nghing mnh trn bn vit. Thm him tht tuyt
vi bit bao.

Khi tr v Venise vo nm 1299, Marco rt hnh phc v tm li c b ng l Nicolao;

nhng ng qua i mt thi gian sau . ng lo lang thang, ngi tng li ko con trai
trn cc no ng Chu , ngi m chng ta cn mc n quyn Cuc chuyn tr thn mt
v Th gii c an tng di ca vo nh th San Lorenzo, trong mt quan ti bng c
khc ba con qu ca dng h Polo.

Cuc i ca Marco tip tc trong vinh quang v s bnh lng ca gia nh. ng c chn
lm thnh vin ca Hi ng thnh ph. V ng, Donata, sinh cho ng ba c con gi rt ng
yu nh ng vit trong di chc: Fantina, Bellela v Moretta. Ngi ta cho rng ng mt vo
nm 1323, vo tui su mi chn. t ra i chc ca ng ngy 9 thng 1 nm 1323 c ni
n tnh trng suy nhc c th khin ng lo s ci cht n gn. Nhng mun cui cng cng
nh hu ht cc c mun ng thi thm nhun phm gi v s cam chu Ki t gio. ng
dnh mt phn ti sn cho cc bnh vin v cc dng tu, chn ni an tng l nh th San Lorenzo
ni cha ng c yn ngh, ng cn tuyn b gii phng cho mt n l ngi Tacta, tn l
Pierre, ngi m ng mang v sau chuyn i, sau cng ng li phn ln ca ci cho v v
cc con gi ng.

M ca ng v b Nicolao ca ng bin mt vo nm 1590, khi Simeon Sorella m rng nh

th. Ngi ta khng bit hi ct ca hai nh du lch tr nn nh th no. Chng c tr v cho
mnh t dng nui chng.

MARCO POLO DU K
Khi Marco Polo ni v chuyn du lch ca mnh cho Rusta thnh Pise trong nh t Gnes,
ng khng t nhan cho n. l phong tc ng thi. Cc tc gi thi k ny khng quan
tm bao nhiu n vic ghi ta cho cc tc phm ca h. l cng vic ca nh ghi chp,
sau ny l ca nh in. Thng thng cng mt quyn sch vo thi k ny khng thuc vn hc
gi mo thng c nhng ta hon ton khc nhau, ty theo ngi vit vn bn hoc ngi
pht hnh bn in. Nhng ta m chng ta ngy nay gn cho phn ln cc sch La M v Hy
Lp khng c ghi bi cc tc gi ca chng nhng bi nhng ngi ghi chp u tin, thm
ch c lc bi cc vin th li thi Trung c, v d nh Plutarque, ng khng bao gi t ta
cho hai tuyt tc Nhng con ngi ni ting v Moralia: y l cch gi tn tp th c nh
hnh ngay sau . Nhng nhn vt v i trong qu kh khng t ra t i nh nhng con ngi
v danh tiu tt hin nay trong nhng iu nh mn nh th. Thm ch h thng khng mun
k tn vo cc tc phm ca h: con chu sau ny s m trch cng vic .

T lc u Marco Polo du k khng mang bt c ta no, cc nh ghi chp dnh cho

n nhng ta ph hp vi s thch ca thi i hoc vi xu hng ca h m khng cn quan
tm n cht liu ca tc phm, ngoi tr trong mt trng hp duy nht. H t tn sch hoc l
Cuc ni chuyn thn mt v Th gii hoc Cun sch v nhng k quan ca Th gii
(trong ting Delle Maravegliose del Mondo, trong ting La tinh, De Mirabilibus Mundi), hoc:
Marci Pauli de diversis hominum generibus et diversitatibus regionum mundanarum, v.v. Mt
bn vit tay duy nht ghi ta tm tt gn ng bn cht ca tc phm: Quyn sch ca Marco
Polo v nhng k quan ca Chu . V pha ngi ghi chp, n ch r tinh thn ph phn hoc
khoa hc m nhng quyn sch khng c hoc chng khng mun c, trong khi tm cch kch
thch s t m ca c gi.

Marco Polo du k l mt tc phm m t v a l lch s, dn tc hc, chnh tr v khoa hc

(ng vt hc, thc vt hc v khong vt hc) ca Chu thi Trung c, v nu nh chng ta
loi tr ton b cc chng cui vit v Madagascar v Abyssinie ngy nay, phn cn li u
dnh ring cho Chu v cc o trc thuc v mt a l.

V vy, vn khng phi l nhng k quan ca th gii, ngay c ca th gii c bit n

vo th k XIII - v trong khng ni n Chu u hoc Chu Phi - nhng hon ton v nhng
k quan ca Chu , t Bin en n tn Thi Bnh Dng, t bin gii Xibri n n v
Java. Marco Polo m t phn t ai ny ch khng phi th gii. Ngc li, i vi nhng
ngi ng thi, phn t ny c m t ln u tin do mt ngi tng i qua v nghin
cu n tn chn t k tc.

Thc ra ng khng phi l ngi u tin i tham quan v m t n. Cosmas Indicopleustes

lm vic vo th k th VI; Arculphe vo th k VII, v Willibald, th k VIII (hai ngi
sau khng i xa hn Palestine); Soleyman v Abou zeyd Hassan. C hai u theo o Hi, vo
th k IX; Benjamin de Tulde, th k XII: Jean du Plan de Carpin, khong nm 1245;
Rubruquis, khong 1253 i qua mt vi phn lnh th Chu v cng li cho chng ta
nhng bi m t. Jean du Plan v Rubruquis thm ch sinh sng gia nhng ngi Tacta thuc
Mng C v tham quan Trung Hoa. Nhng tt c nhng nh du lch chu khng hoc t
c nh nhng ngi cng thi vi Marco bit n. Mt vi bn vit tay ca Jean du Plan v
ca Rubruquis vn cn nm ng trong cc th vin. S khc ch c pht hin rt lu sau ny,
v cun sch l lng ca hai ngi tn hu o Hi ch c dch t ting Rp vo nm 1718.

Nhng ngi cng thi vi Marco Polo ch bit n Chu u qua Pline lAncien v ngi sao
chp ca ng l Solinus. Tt c nhng iu h bit c tm tt trong Les Livres du Trsor, vit
bng ting Php gia th k XVIII, do Brunetto Latini, thy ca Dante, con ngi m Nh th
Thn thnh trong bi ht th mi lm ca tc phm L'Inferno xp vo s nhng ngi b
nguyn ra v thi giao hp hu mn. Ci Chu khng vt ra xa hn sng n v o
Obropaine t Marco s cho chng ta tn ch thc: Ceylan. Bn kia, v hng ng, khng
ch c hoang mc ca nhng dn n tht ngi nh Brunetto ni. Tri li, chnh Marco by
t cho chng ta bit mt nn vn minh tin b n ni Chu u ch c xem nh l mt mnh
t ang trong tnh trng d man, sau khi tc phm Chuyn tr thn mt v Th gii ra i;
ng cn cho thy nhng vng t giu c n ni chng kch thch s thm mun ca cc vua
cha phng Ty trong hng th k.

Ni ng ra, ng c mt s hiu bit m h v nhng vng t xa xi . Cc nh bun Chu

u ang nh c Alexandrie, Constantinople v thm ch nh ch ca Marco, cng cc nh
bun thnh ph Gnes m Marco ni n, trn b pha ng ca Bin en, v trn cc b bin
Caspienne, cng c th c mi lin h thng xuyn vi nhng ngi n t n v Trung
Hoa, ni sn xut cc th gia v v vi la. Hn na, trc cc nh khm ph v i, trc nhng
ngi vit nn nhng quyn sch, vn lun lun c mt s ng nhng ngi lang thang v
danh v tht hc, h khng li th g cho chng ta t nhng chuyn i lang thang ca h.

Khng phi l ngi ta khng bit Chu M c khm ph ba hoc bn ln trc

Colomb. Chu cng c khm ph hng trm ln trc Marco Polo. Vo thi i ca nhn
loi trn y nha sng v sc mnh, khng thiu nhng k phiu lu b thi thc bi li lc, s
khao kht vng, h t nguyn vt qua nhng cuc giao tranh ca cc dn tc, nhng trn dch
hch, dch t, ha mnh vo cc cuc di c ca cc chng tc, liu mnh trc hon cnh n l v
cht chc bn nhng hng ha v mua nhng mt hng khc. Ging nh nhng ngi tin
phong cc thuc a ca chng ta, phn ng khng vit iu g trc tin, c th h khng
bit vit, sau bi v h phi lm nhng vic khc, cui cng v h ch quan tm n cc sn
phm trao i m thi v thm ch khng nhn thy cc quc gia, cc thnh ph v nhng con
ngi h gp g trn ng i. Ring ti, ti bit mt m thy th v bun lu chu du
khp th gii v ch tng thut li nhng k nim v cc chi nhnh thng mi, nhng qun c
ph v nhng nh th.

Nhng ngi ca th k XIII l nhng ngi tham vng, t m, dt nt khng hn khng

km nhng ngi ca th k XX. Chng ta s khng bao gi bit g v iu m Guillaume
Boucher, ngi th kim hon Paris thy, khng bit n vng Lorraine, cn c tn l
Pquette. Chng ta cng s khng bao gi bit n hai nhn vt m Rubruquis gp nm 1253
Kara Koroum, cc bc ca nc Mng c, ni i Hn ang cai tr thi by gi. Mt ngi
c, ngi tng xy dng cc cng s chin tranh, trc Saanfou, nm 1292, khng vit
g v chuyn i ca mnh. Nu Jean du Plan v Rubruquis li cho chng ta mt chuyn k
v nhng chuyn du lch ca h, cn bit bao nhiu tu s dng a Minh ging nh h c sai i
ci o cho nhng ngi Tacta, khng ni g v nhng nc h i qua, c th h khng
nhn thy chng. Nh ti trnh by. C th chnh Marco Polo cng khng li cho chng ta
iu g v chuyn du lch tuyt vi ca ng. Nhng iu bt ng khin ng b cm t v gp g
mt ngi c hc thc a n vic ra i ca mt quyn sch ni ting cha ng ton b
Chu thi Trung c. Hu nh chc chn l Marco khng bao gi ngh n vic vit ra quyn
sch . Bit bao nhiu nh du lch khc cng thi vi ng cng li nhc hoc rt r nh ng.
Tuy nhin, tt c cc nh bun m ti ni, nhng tu s, nhng k lang thang v danh, mt khi
h n chi nhnh thng mi ca nhng ngi Chu u, mt khi h quay v tu vin hoc thnh
ph qu hng ca h, h c th nh r mt iu gi v ni ra cho nhng ngi gn gi vi
h, thut li nhng hiu bit m h v cc nc Chu , ging nh cc thy th Xcnginav,
B o Nha v Noc mn, qua nhng chuyn tm pho, cung cp cho mt Christophe
Colomb bit lng nghe, nhng kin thc v nhng vng t bn kia i Dng, ni h t
chn n. T ti kt lun l Chu khng th hon ton xa l, ngay c Trung Phi trc
Livingstone cng th, v ng ny tim thy nhng ph tch ca cc cng s ca ngi B o
Nha, ngay c nhng h nc, nhng ngun sng Nin trc Speke v Baker cng vy, v nhng
h ny cng nh cc ngun ca sng Nin u xut hin trn mt tm bn in nm 1686 m ti
ang c trc mt ti.

iu to nn cng lao him c ca Marco Polo, trong s nhiu nh du lch khc, ni ting v
v danh i trc ng, i cng ng hoc sau ng, xut pht t nhng phm cht c nhn ca ng,
t t chc b no ca ng. Kch thch bi tnh hiu k v hn, ng c nng khiu nhn thy mi
th, lu li mi th v bit sp xp li th t mi th tt c nhng g ng nhn thy v lu gi
trong u.

Trong hai mi bn nm, ng chu du khp ni Chu v khng ngng gp nht thng
tin. ng nghin cu nhng con ngi t v vua chuyn ch n ngi th th cng bnh thng
nht, t nhng th ch chnh tr n cc tn ngng tn gio, khng nhng cc thnh ph, nhng
n i v cc ngnh th cng m cn nhng phong cnh cy ci, nhng ti nguyn thin nhin
cho n t ai v khong sn. Khng c g vt ra khi tm nhn ca ng t lc a mnh
mng, ni m cc chng tc, cc nim tin v cc ngn ng chng cho vo nhau; t mi trng
thun li phong ph, ni sn sinh nhng hoa qu cha ai bit v nhng th gia v nh inh
hng, ht tiu, c gng, nhng th lm cho nhng ngi i chinh phc phi m c thm
thung; t nhng lp t su ang cha ng nhng ti nguyn khng sao k xit: vng, bc,
qu, than , du la v amiant.

l mt bc tranh tuyt vi v cng sng ng ca chu vo th k XIII, lc a m Jean

du Plan v Rubruquis ch cng hin cho chng ta bn phc tho t nht. Khi i do t bin
Caspienne n cc bin Trung Hoa, t cc dy ni Ty Tng n mi Comorin, Marco Polo
mang li cho chng ta mt b su tp s v mt bc tranh y mu sc, trong s t m v
s phong ph ca nhng bc tiu ho xa tr nn sng ng bi mt s nhn nhp rt hin i.
l nhng thnh ph ng dn sng bn trong nhng tng thnh khot l chu mai, b chia
ngang ct dc bng nhng ng ph di thng tp, nhn nhp bi ting n o ca cc ngnh
ngh. Nhng thnh ph c xy dng trn nhng m ly do sng ngi bi p vi hng trm
chic cu v hng ngn chic ghe tam bn ngc xui khng ngt trn cc knh o ging nh
ngy nay. l nhng lu i v vn tc, nhng nh ngh, nhng h v sui, nhng vn cy
n tri v nhng ng c, ni sinh sng ca nhng con th sn v nhng con vt lm cnh,
nhng i cy, nhng bn hoa. l nhng hi cng ln nhung nhc tu bum ch go, m nh
du lch m t vi ci nhn chinh xc ca mt thy th thc s hoc ca mt ngi i bin
bun bn ven b lu nm n cc o thuc qun o M Lai. l nhng tu vin rng mnh
mng nh cc th, giu c nh cc cng ty a quc gia, y quyn lc nh cc vua cha
phong kin, nhng ni hun c hng ngn tu s Pht gio c cung phng bng c tin ca dn
chng theo truyn thng tu vin thun tu nht trong tt c cc nc. l nhng i qun trn
cc con nga ngn bm di phi qua nhng tho nguyn bao la v thnh thong gip mt nhau
trong cc cuc chin kiu Salammb, cc tht voi di chuyn nhng ta thp bng g y p
nhng x th bn cung. l nhng y phc, nhng trang sc, nhng hnh xm, nhng tp tc
ca nc Trung Hoa c da vo truyn thng m ngy nay chng ta vn cn gp li trong nhng
l tang v nhng tc t giy vng m tng c Marco miu t.

Thnh thong, cu chuyn ca ng tr nn thn mt v thm ch phng tng, nht l khi

cp n ph n. ng trnh by vi s khoan dung v thanh thn nhng kha cnh l lng ca
cuc sng tnh dc, nhng thch ngng cung trong hn nhn ca mt dn tc b chi phi bi
nhng nguyn tc ca chng ta. Cambaluc cng nhung nhc cc gi im hu nh khng thua g
Paris vo th k XVIII v Shangai xa kia, h kim tin bng thn xc ca h v tt c u nh
m mu sinh. Theo Polo kt lun, iu ny chng t cho thy s giu c ca dn chng. ng
ni nhiu v vng t m cc thiu n ch c tm kim kt hn trong phm vi h tng
ng vi cc khch vng lai; ngi n ng Venise cn ni thm v x s c chc phc, ni
m cc chun k s au kh v nhng c gi p phi ln ng sau khi h tha thch chn
ch v khng tin ng trc. Trong mt tnh khc, nhng ng chng t nguyn cho v h sn
sng i vi nhng du khch v i do nng thn cho n khi ngi khch ca h ly i chic
m, m y li ca s nhm ra du v s c mt ca mnh trn ging v chng, thm ch
ngi ta cn thy nhng ng chng hi lng nhng cho v hong nhng thn tng giu c
nht v tt c cc ti sn t ai ca h gi c quyn b cm sng. Tri li, quyn sch
c nng cao b tnh cao thng v trn trng nh trong cc trang vit v Facfut, vua ca
Mangi, ngi cha ca dn tc vi nhiu chc v hn l nhiu ngi no khc, ng l Pausle nhu
nhc ch ngh n hnh phc v ph n. ng giu c v khng c qun i, mn mi ngon
dnh cho s thm kht v ca Khoubilai. V Facfut ny l ngi sng lp c quan cu tr v
tin thn ca thnh Vincent de Paul, khi ng cho thu nhn mi nm hai mi ngn tr s sinh m
b m chng nm vo ng rc, ng cho nui dng, ci v, g chng cho chng hoc cho
cc v chng khng con nhn chng lm con nui, v Facfut ny khng th no cm lng trc
mt cn nh ngho nn v dng tin ca mnh lm cho n p hoc nng cao ln thm mt
tng.

C th l quyn sch t n tnh cch thanh thn tt cng ca n khi bn n c Pht

Sagamoni (Cakya Mouni), nh Marco gi. Theo ti, l ln u tin m gio l n c
gii thiu cng vi gio l Ki t gio. Trong tc phm Cuc tr chuyn thn mt v Th gii,
gio l c gii thiu vi s am tng, ging iu ging nh gio l Ki t gio khin c lc ti
ngh rng Marco Polo c th cm thy b thi thc hng n tn gio c tnh cht kh hnh ny.
Ti ch mun ghi li mt cu hi hi lc gio: Nu Ngi l Ki t hu, v cuc i tt p v
trung thc ca Ngi, c th Ngi s l mt ng thnh ging nh c Gisu Ki t Cha chng
ta.

Sau cng ti nhn thy trong Cuc tr chuyn thn mt v Th gii, c hai chuyn hoang
ng gy o tng cho thi Trung c v duy tr huyn hoc cho n thi k hin i: chuyn
hoang ng v Vua kha hn Jean, v vua hoc Khan Ki t gio ca chu vi vng quc ch
c trong tng tng n ni ngi ta khng ngng tm kim ng ta trong hng th k; v
chuyn hoang ng v v Sn Thn Gi c cc c gi ca Thophile Gautier, Quincey v
Baudelaire bit r hn l s qu t c gi ca Marco Polo, v ph thy l lng ny lm m say
bng tnh yu, m nhc v cy gai du cc khu vn c nhng con sui, ru v mt, nhng
chng trai xinh p v sau sai h i git cc v vua v hong t. H c gi l Haschischin
(ngun gc ca t Assassin ca chng ta hin nay, bi v ng ta lm cho h nghin cht
Haschisch (ma ty). Chuyn hoang ng giu cht th ng phng n ni n xut hin c
trm ln trong nn vn hc ca tt c cc dn tc v tm c mt v tr gn y trong mt cu
lc b ca nhng ngi Haschischins. , khng xa ni ti , trong mt phng ca khch sn
Lauzun, ph Anjou, chng ta nhn thy Baudelaire, Gautier, nh iu khc Feuchres v nhng
c gi xinh p khao kht nhng thin ng nhn to tp hp quanh Fernand Boissard, ngi ch
ca ngi nh.

Trung tm ca bc tranh nhn nhp m Marco Polo m t chnh l gng mt v i ca v

Khoubilai, hong ca tt c nhng ngi Tcta trn th gii, ng n ng thnh Venise gi
ng l i hn hoc lnh cha. S miu t v vua chuyn ch, chuyn k v vic ln ngi ca
ng, vic m t cc cung in do ng xy dng, nhng th do ng thit lp, nhng bui l do
ng t chc, nhng chuyn i sn, nhng bi tng trnh v vic iu hnh chnh tr, ti chnh,
kinh t chim hng nm mi chng sch. Tm li ton b quyn sch ch l mt bi bin h
cho uy quyn ti thng ca i Hn, v tt c cc nc m Marco miu t u nm di s
thng tr ca i Hn hoc np thu cho ng hoc b tham vng ca ng e da.

l mt nhn vt rt c o, hu du ca Genghis Khan ni ting, k sng lp ra triu i

Mng C; v vua chuyn ch tuyt i xem ton b Chu nh l ti sn hin ti hoc tng lai
ca mnh. ng v vt mi ti nguyn thuc lnh th rng mnh mng ca ng, ng l ch ca
mng sng v ca ci ca mi thn dn ca ng. Tuy nhin, ng li c u c ci m i vi tt
c nhng iu mi l, khao kht kin thc, chung tnh cch ngoi lai, nim n vi tt c nhng
ai em n cho ng nhng hiu bit v ngi nc ngoi v v nhng phong tc tp qun ca
nhng tnh xa xi trong quc ca ng. ng l ngi sng ch ra tin giy, thng c bt
chc bi cc v vua v cc nc Cng ha no khng bit dng tin bc ca cc nc khc, ng
pht minh ra cc trm a th, ng l ngi thit k v i cc ng x, ngi thit lp iu m
sau ny ngi ta gi l nn kinh t ng kn. ng cng l nh su tp cung nhit v tp hp
trong bo tng ca mnh tt c cc vt m ng c th vi ti c min l chng him c v
n t phng xa. Khoan dung, ging nh tt c nhng ngi Mng c, k c nhng ngi Turc,
ng cho mi ngi c t do hnh o v ch cn phi np thu; qun thn ca ng gm
nhng ngi Hi gio, Do Thi gio, tn Nestorius. Cng gio nh ba anh em nh Polo v
nhng ngi khc m chng ta ch phng on; ti trnh by vic ng sn sng t chc mt
cuc tranh bin gia nhng tu s Pht gio v cc c s ca c Gio hong, v chc chn l
ng ta ht sc khoi tr v vic ny. V hong ny cn hiu chin v xa hoa phng tng, iu
nhng hng lc, tham vng v thch tiu tin. ng cn l hnh nh sng ng nht m
Marco Polo gii thiu cho chng ta.

Chng ta khng th ni rng quyn sch ca ng c n nhn vi tnh c tin ph bin. Nu

nhng c gi trung bnh tm c li lc cho mnh trong chuyn k v nhng iu k th ny,
nhng ngi c hc thc ng thi li t ra hoi nghi v ging ni ca ngi k chuyn cng
nh cc s liu c nu ra. V li bun ny, ngi tng nm trong tay bit bao nhiu l vng,
hng triu tin giy v qu, c th l k ng ng i vi nhng ngi khng bao gi thy
nhiu nh th v thuc v nhng t nc d xn. Khng c triu nh no ngay c triu nh
ca nc Php, triu nh giu c nht lc by gi li c sn mt phn ngn, nu khng mun
ni l mt phn trm ngn li nhun ca i Hn. Khng c g ng ngc nhin khi nhng ngi
ng hng Venise gn cho ng ta bit hiu Ser Milioni vi cht chm bim v khng c g
ngc nhin khi cc nh a l thi by gi, chng hn nh dAilly li tr nn thn trng trc li
khoa trng hi qu ng ca Marco, v h khng tin l c th chp nhn nhng thng tin m h
khng th no kim chng c.

Nu chng ta tin Jacop dAqui, c th ngi n ng Venise khng nh, mc ni v s

cht, rng khng nhng tt c cc chi tit ca quyn sch l hon ton ng n m thm ch ng
khng ni c mt na iu ng chng kin. (Et quia ibi magna et quasi incredi bilia,
reperiuntur, rogatus fuita ab amicis, in morte, quod librum suum corrigeret et quoe superfluoe
revocaret. Qui respondit: Non scripsi mediantem de iis quoe vidi).

Tuy nhin i lc Marco Polo c th hi phng i phn no. Nhng k nim lu l lu lc

ca ng dn dn t im cho thc ti mt cch v thc. l mt hin tng hi kh ph
bin cc nh du lch. Ti khng mun a ra nhng v d khc m Colomb tng nu ra
trong cc l th t Hispaniola, v gn vi chng ta hn, Pierre Loti, khi gii thiu mt Polynsie
khng khc g mt o nh.

S hng say ca ngi v nht l ca ngi Venise, ni Marco Polo i khi a ng n li

ngoa d. Nhng k nim ca ng, c khuch i bi mt cuc sng tnh ti, a ng n
vic t v thm v gy tha thi. Chnh v phng din ny m ti c th gi ng l Casanova
ca chuyn du lch. Ngi Venise ny v ngi Venise kia ty tin lm bin i nhng iu m
t do luyn tic khi k chuyn, ngi u tin luyn tic nhng thnh ph m y bit, ngi
th hai nhng ph n m y chim ot. Nhng thnh ph ca Marco qu phong ph, qu ln
lao v qu ng dn; nhng ph n ca Casanova qu tr trung v qu tuyt vi. V vy, khng
cn c mt nghn l ba nhn tnh mi ch n iu m tt c cc ph n u c b ngc quyn
r, ging nh nhng qu cu, nh hip s ni nh th v tnh cch thng nht trong cc cuc
chinh phc ca mnh.

Ging nh phn ng cc nh bnh ch, ti cng khng mun bo cha cho nhng iu khng
nh nh nht nht ca Marco Polo. Chng ta khng th trnh vic bt qu tang ng phng i
nhiu ch trong sch, chng hn khi ng ni vi chng ta v 12700 o ca n Dng, v
Yangts v vic giao thng trn sng, v su nghn chic cu bng ca thnh ph Singui v rt
nhiu iu khc na m ti mun cho c gi nh gi. Cc tnh t grand, grandissime
v thm ch moult grandissime tr i tr li thng xuyn gy ra tnh cch n iu trong
phng i. Nhng s liu thng khin cho Mallarm gi l s chng mt ng phng v cc
s liu trong bi ta ca tc phm Vathek. Thnh thong, tc gi t ph nhn ngay tc khc, nh
trong vic m t lu sn ca i Hn, ng cho bit mi b da lng chn Zibeline gi hn hai
nghn ng livr vng hoc t ra l mt ngn. Trong khi ni v vng, ng li t ra cung nhit.
ng nhn thy n khp ni trong cc mt lt, trn cc ta thp, trn cc mi nh. Thng ngi
ta c cm gic ch l m vng, nhng th vng ph bin v di do khng phi khng
lm cho mt vi c gi b thi min v khng ch c nhng ngi km nht, chng hn nh anh
chng Chistophe Colomb, hai trm nm sau ng bin quyn Cuc tr chuyn thn mt v
Th gii thnh sch gi u ging ca ng. Thc ra ngi n ng Venise v ngi n ng
Gnes cng b m nh tng t. Ch qun xuyn v vng, trc l th Ttralogie des
Nibelungen cha y nht k ca Colomb v phn quan trng nht trong cc ch thch bn l
quyn sch ca Marco Polo. nh o do mt tri ch khng phi bt c iu g khc nh ti c
dp chng minh, li ko nh hng hi trn cc l trnh xa l ca i Ty Dng, v hng
Cipangu c cung in, theo li Marco, ton b c lt bng vng rng ging nh cc nh th
ca chng ta c lt ch v c nhiu phng tt c u lt vng, bng nhng tm lt di hn
hai ngn tay. Cng c nhiu on miu t khc ca ngi n ng Venise m chng ta khng
th kim tra, khng phi l li ni di, nhng l iu o tng. Ging nh phn ng cc nh
vn cng thi, chng hn nh Aristotle, Pline lAncien, ng ta c s thch i vi iu huyn
diu. ng chu trch nhim v nhng truyn thng Chu , chng hn nh chim thn m chng
ta bt gp trong chuyn Ngn l mt m v ngay c trong bi tng thut v chuyn du lch
ca Magellan, c vit li hai trm nm sau bi Pigafetta. Tr tng tng ca Marco Polo
trong lnh vc ng vt hc v thc vt hc, c gp li ni Claude Duret v Claude Champier
vo th k XV, XVI; thm ch sau ny, cha Lobo v Vincent Le Blanc, trong cc chuyn k ca
h v chuyn du lch, cng xc nhn s tn ti ca con k ln thn thit vi Marco. Andr
Thvet cng ni mnh sn k ln cng vi cha x Monomotapa. Vo th k XIX, cha Hue,
trong tc phm Ty Tng du k ca mnh (1842-1844), cng dnh nhiu trang cho con k ln
m ngi gi l Tchiron hoc linh dng Hodgsonii. Ngi m t n tht t m, khng phi
nhn thy n, nhng da theo cc t liu ht sc chnh xc v mt khoa hc. Chng ta cng ng
ngc nhin v s say m bun ci ca Marco dnh cho voi, v nhng con s t m ng cho
nh c Chu v nhm ln n vi con h. Ngoi ra ng cn a ra nhiu on m t chnh
xc v t m cc ng vt v tho mc ca Trung Hoa v n , chng ta c th b qua cho ng
i lc sa vo chuyn ng ngn hoc tng tng.

Sau cng trong Cuc chuyn tr thn mt v Th gii, c mt l hng l lng m khng nh
bnh ch no lp y. Ngi n ng thnh Venise m t chi tit cc cng trnh ngh thut c
tm quan trng tng i, nh chic cu Pulisanghin, li khng nhc mt t no v mt di tch v
i ca nc Trung Hoa c: Vn l trng thnh. Tuy nhin i theo cc l trnh ca ng, chng
ta bit ng vt qua n nhiu ln. S im lng ca ng i vi mt k quan gy n tng
nh Wan ly tchng tching (Bc thnh mi ngn dm) vn lm chng ta hi bi ri v khin
chng ta ngh rng Marco khng bao gi vt qua bin gii Mng c gia Bc Kinh v Kan
Tchou.

Ngoi tr nhng li ni phng i, sp xp b cc v s sut ca Marco Polo. iu k l l

ng khng mt ln nhc n tr, nc gii kht ph bin ca ngi Trung Quc v Tartarie t
th k XI, trong khi Soleyman, nh du lch th k th IX li nhc n rt nhiu. Chng ta c th
thn phc tnh cch xc thc ca nhng phn cn li. Cng i su vo vic tm hiu nhng vng
t m ng m t, v a l, lch s, phong tc, tn gio, h ng thc vt, t ai, chng ta c
th cm nhn rng nh du lch v i t khi nhm ln, ng thu nhp tin tc rt t m v
chuyn cho chng ta nhng chi tit nh nht nht. Trn cc tnh, thnh ph, sng ngi, hi bin
i nh nu do cch pht m hoc do cc nh ghi chp, tt c nhng a danh vn cn xa l
cho n lc by gi, c thm nh l chnh xc. Nhng hoang mc m ng tng vt
qua trong tnh trng kht nc vn lun b kh hn nh th. S ca ng v cc thnh ph c
th trng khp vi cc s trc kia v thm ch vi cc s hin nay. Nhng bin c m
ng nu ra c xc nhn bi cc s gia ca nc Trung Hoa c ngoi tr mt vi chi tit.

Cc phong tc c m t mt cch ht sc ng n, ngy nay chng ta cn bt gp li rt

nhiu phong tc truyn thng .

Nhng sn phm thin nhin hoc cng nghip ca tng nc c nh du lch thnh Venise
lit k l nhng sn phm c trc kia v ngy nay chng vn cn tn ti.

Cuc tr chuyn thn mt v Th gii l mt ti liu v gi v Chu th k XIII, mt bc

tranh trung thc v ng ch ca nhng vng vn cn khp kn cho n lc trong vng b
mt n ni cc nh a l ch ni n chng nh l nhng hoang mc v tn ch c nhng dn
n tht ngi sinh sng. Nh Marco Polo vi kinh nghim, tnh hiu k, lng tri, lng trung
thc ca ng, nhng vng t vt qua khng gian v thi gian tr nn sng ng bi mt
cuc sng diu k, ngy nay chng dng hin cho chng ta hnh nh ca mt nhn loi tr
ph trong nhng cnh tr rng ln nh nhng bc bch ha v chnh xc nh nhng bc tiu ha.

NH HNG CA MARCO POLO DU K

T khi xut hin trong nhng nm u ca th k XIV, quyn sch c cng chng n
nhn nng nhit, ti mun ni n cng chng thi , rt hn hp do tnh trng ph bin c hn
v tnh cch t ca cc bn vit tay.

Mt thng k ht sc ng bun nu khng mun ni l ng cay, cho bit ch c mt phn

trm cc bn vit tay thi Trung c mi n c tn tay chng ta. Nhng cuc chin tranh,
nhng cuc cch mng, nhng cuc ha hon, vic s dng v nht l s chnh mng lm chng
ta mt tt c phn cn li. V vy, hu nh tt c cc th vin ln Chu u u c mt hoc hai
bn vit tay ca Cuc tr chuyn thn mt v Th gii v ch c Th vin Quc gia ca chng
ta vn cn gi n su bn. Ngi ta tnh ra c hn nm mi bn c t th k XIV v XV,
nhng gio s Benedetto khng nh rng ng pht hin hn tm mi bn xa l ngay c vi
ng.

T khi in n ra i, quyn sch c pht hnh li thnh sch kh hai trang trng
Nuremberg, vo nm 1477; Augsbourg nm 1481; Zwolle, thuc Ha Lan nm 1483;
Anvers nm 1485. Sau , nhiu n bn bng tt c cc th ting c pht hnh trong tt c cc
quc gia.

C khi khng nn tin nh hng ca n c cm nhn trn nhng ngi c c khoa hc vo

thi by gi, nht l cc nh v tr hc. Ti cng nu l do ny. Ngay c tc phm Liber
secretarum ca Sanuto, ng hng ca Marco, ngay c tc phm Margarita Philosophia ca
Reisch, ngay c tc phm Chroniques ca Bergoma cng khng cp n nh du lch ngi
thnh Venise, v khng tn dng c cc khm ph ca ng Aepeas Silvius, ngi cp nhiu
n chu trong tc phm V tr hc ca ng, hu nh hon ton khng bit g v Polo; v
mt cun sch ca mt trong s nhng nh v tr hc v i cui thi k Trung c, tc phm
Ymago mundi ca Pierre dAilly(1410) khng nhc g n nh du lch cng nh nhng quc gia
m ng pht hin. Chng XXIV, cp n Chu , nu ln vng quc Cathay, nhng a
danh ny cng xut hin trong sch ca Jean du Plan v Rubruquis; ranh gii Ailly a ra li
khng trng khp vi ranh gii do Marco Polo nu. D nhin, phi tnh n tinh thn kinh vin
ca ngi vin trng i hc, v ni cho ng ng ta ch l mt ngi sao chp thm nhun t
tng Aistote, Pline, Isidore de Seville, Pompnius Mela, Bacon v l ngi thng da vo cc
tc gi Hi Lp c i, v ngay c cc Gio ph hn l cc nh a l ng thi, nhng ngi m
ng gi mt cch ma mai nhng k cp tin.

Cc nh lp bn ca th k XIV v XV cng chng c gi hng bi Cuc tr chuyn

thn mt v th gii bao nhiu. Tm bn ca Catalogne nm 1375, vin ngc qu ca Th
vin quc gia Php hnh nh chiu theo nhng ch dn ca ngi n ng Venise trong tt c
nhng g c lin quan n Cathay, cc thnh ph v sng ngi ca n, nhng chng ta khng gp
thy Cipangu cng nh 12.700 o ca n Dng iu dnh cho ngi thn trng nht. Ch
c mt tm bn khc, bn ca Fra Mauro, khong nm 1450, dnh mt v tr quan trng
cho quc i Hn. Nhng tm bn khc chng quan tm g n cc ch dn ca Marco.
Chng ta khng gp bt c th g trong bn ca Angellino de Dalorto (1325) khng vt xa
hn sng Euphrate, hoc trong bn ca Angellino Dulcert (1329), dng li vnh Pc Xch,
hoc trong cc bn ca Pizigani (1367 v 1373) hoc trong bn ca Guillermo Soler
(1380), thm ch trong bn mt phng ca Andrea Bianco (1436).

Nu nh tc phm Marco Polo du k l iu m ngy nay chng ta gi l mt s thnh cng

trong th vin, ch yu l nh tnh cch huyn diu ca n, nh hnh nh p c mu sc m
sch gi ln trong tm tr. Chc chn nhng ngi ng thi khng coi trng nhng cuc phiu
lu ca mt ngi Venise Trung Quc. Tht khi hi khi vic can thip ca Rusta, lc ch
l ngi vit tiu thuyt t c mt iu g cng tht khi hi. Khi chng ta tng Cuc tr
chuyn thn mt v Th gii c cng mt ngun cm hng vi tc phm Bn trn. D sao,
chnh cc nh th v nh k chuyn mi quan tm n sch ca Marco: H v ly nhn vt i
Hn v bi cnh ca nc Cathay t im cho cc chuyn k ca h, thm ch Aristotle cn
sng to ra mt n hong ca nc Cathay.

nh hng ca Marco Polo i vi cc nh bc hc ch c cm nhn rt mun mng,

khong gia th k XV, v l v ng mang li nhng chng c cho nhng ngi ng h
Marin de Tyr, ngi a b rng ca th gii t 180 ca Ptolme ln 250 v do ko
di Chu v hng ng. Cathay, Cipangu v vng o pha ng xut hin trn qu cu ca
Behaim (1492- vin bo tng c Nuremberg), trong th ca Muntzer hoc Monetarius gi
cho Joao II nc B o Nha (1493 - th vin Munich) v trn mt vi bn cui th k XV.
Cc tc gi khng ch da vo Marin de Tyr m cn vo nhng khng nh ca Aristotle v
Snque, khng cn bt c bng chng khoa hc no h cho rng khng c khong cch ln trn
bin i t nhng im cc ty ca th gii c n nhng im cc ng; do i Ty
Dng t ngn cch Chu u v Ty Phi vi cc b bin pha ng ca Chu , v chng ta c
th n Cipangu v Cathay do Marco m t.

Mt trong s nhng ngi chp nhn hng hi nht ca tng mi ny c th l Christophe

Colomb. Chng khng nh nhng hiu bit m chng ta tp hp v s tn ti ca nhng
vng t trong nhng chuyn khi hnh u tin ca ng v trong thi gian ng lu tr ti B
o Nha.

Trong u ng nhng vng t c th l b bin pha ng ca Chu , tc l nhng vng

do Marco Polo miu t, nhng o tng m ng bao gi cng theo di m gi cho n lc cht.
Chng ta bit trong chuyn du hnh u tin ca ng, ng c mang theo mt bc th ca vua
Ty Ban Nha gi cho i Hn - t ra Colomb khng nh iu ny v bc th ny ti c c
kho lu tr Barcelone, n l bn chp duy nht cn tn ti (Registres, 3569 f.136) khng nhc
ring n i Hn.

S ham mun ca ngi n ng thnh Gnes (nhng ngi ng hng ca ng, thm ch
v nht l i vi nhng ngi , tng trng cho lng tham tin v tnh h tin) c th thc y
ng i theo con ng ngn nht t n nhng ti nguyn phong ph huyn thoi do ngi
n ng thnh Venise pht hin bi m nh v vng lun bm ly Colomb, n khng cho php
ng ng vc mt cht no ton b s tht v nhng iu pht hin . Nhng cung in ca
Cambuluc v ca Cipangu, nhng ta thp ca Mien, nhng ming ng nh v nhng cc kim
loi ca nhng con sng ca Tebet, c ng xem nh l mt thc th d dng vi ti c bng
ng xuyn qua i Ty Dng. Ngoi ra cn c nhng ni m ngc trai ca Maabar, nhng
vin rubi ca Ceylan v cui cng l ngun li phong ph ca ngnh thng mi. Gia v, inh
hng, ht tiu, qu, tt c nhng sn phm m hin nay chng ta coi thng nhng vo th k
XV, nhng sn phm ch n Chu u nh nhng on li bun lc ca ngi Turkestan
xuyn qua hoang mc v cc tu bun Aen v chng c bn theo trng lng vng. Ti
nghin cu trong kho lu tr tng qut v n Seville, mt phin bn Marco du k do
Christophe Colomb ch thch. ng ra l bn tm tt do Fr. Pipino thc hin, De
consuetudinibus et conditionibus Orientalium regionum, c in ti Anvers vo nm 1485.

Trong 366 li ch thch bn l t tay nh Hng hi, chng ta pht hin nhng quan tm ht
nh trong Hip c u hng thng t 1492 v trong nht k hng hi do Navarette xut bn:
vng, bc, ngc trai, gia v (xem cc ghi ch bn l 47, 125, 274, 301, 328). Chng ta thy rng
nhng vin tng t Vin ng gy hng th tt bc cho nh phiu lu hm li. Cng ni m
nh c tm thy trong cc ghi ch ng ghi bn l mt quyn sch ca Pline lAncien trong
cng kho lu tr trn.

Tt c hoc hu nh tt c u c nh du nhng on c cp n vng, bc, ngc

trai: Ora, plata Adonde cavan oro y plata Crise y Argire (hai o) la tierra dellas llena deo ro y
plata Oro, perlas Adonde ay muchas perlas. Tt c nhng iu u xut pht t bn tay v
b c ca Colomb. Cng chnh tm trng ny lm cho ng r r i vi nhng s mc c dai
dng vi vua Ferdinand, con ngi cng hm li nh ng, khi n nh t l phn trm cho
Colomb v li nhun ca vic kinh doanh: 25% khng hn khng km t tt c nhng g do n
sn xut ra.

iu chc chn l ci nh o m vng c Marco Polo du k nh thc trong tr c ca

Colomb. Chnh v iu ny m chng ta c th cho rng nh du lch thnh Venise to nn vic
pht hin ra M chu. Nhng d kin a l ca tc phm Cuc tr chuyn thn mt v Th
gii vt qu s mong i ca cc nh v tr hc nh Sacrobosco, Pierre dAilly, Ptolme
v Marin de Tyr. Nhng on m t ca ng v ti nguyn phong ph khng m xu ca Chu
c th kch thch nhng ngi giu c y ngh lc ca th k XV thm thung li lc, ci th
dn dt cc nh pht kin v i n tn nhng vng t xa xi nht. Th k XV v XVI
khng giu dim iu ny, mc du mang trong hnh trang ca mnh s ci ha nhng ngi v
tn ngng; th k XVIII v XIX ngy trang cuc phiu lu thnh nhng cuc thm him
khoa hc hoc mang tnh cch t thin, nhng rt cc, nhng iu lun lun kt thc bng
nhng cuc chinh phc v thit lp cc chi nhnh thng mi, cho d l vn ca cc nh
truyn gio ngi Anh.

Marco Polo du k khng ch to nn chuyn i thm him ca Colomb v vic khm ph ra

lc a mi. Bc tranh m ng a ra v Chu lm m hoc nhng nh mt thm thung
ca tt c nhng v vua c ti ca Chu u, triu nh d xn ca h chng c ngha l g so vi
cc chung nga hoc chung ch ca Khoubilai. Chng y l chuyn k v t tc kch s
hng nm ca i Hn vi mi lm triu by trm ngn tm cn vng cho mt phn chn ca
mt tnh duy nht l Mangi, c th lm cho cc v vua Ty Ban Nha v B o Nha khng phi
lc no cng c mt trm ngn cu trong kt ca h phi m mnh vo nhng cn m bt tn.
Chng ta hiu ni lo lng ca triu vua Joao v Fernand ng thi cng bit nguyn nhn v sao
t 1420 hong t ni ting ca B o Nha, Henri nh hng hi, sng lp trng Sagres, nh
ng c v cho nhng cuc khm ph ra Chu M vi Colomb, n vi Vasco de Gama.
N cho php con ngi v i c Camoens biu dng l ngi u tin n c nhng vng
m Marco Polo miu t. Gic m ca Colomb l n Chu bng con ng pha Ty ch
c thc hin bi Magellan hai mi bn nm sau Gama.

Ti ngh rng nhng iu m t y vng ca Marco Polo mi mi m nh u c ca nhng

nh phiu lu t hc i chinh phc Mhic v Pru ri tm c La tierra llena de oro y
plata, las minas adonde cavan oro y plata nhng iu lm cho Colomb m c trong quyn
Pipino v quyn sch ca Pline LAncien ca ng. Chc chn rng s thi thc ban u ca li
lc i vi min t Ha cho vic u c c to nn bi nh tiu thng thnh Venise v
tuyt tc s ca ng.
 VI HNG V BN DCH HIN NAY
Ti khng tin mnh c th khng a ra mt vi ch dn v cng vic m ti dnh ht cng
sc trong nhng thng ngy di v mc ch u tin khng phi l gii khuy cho nhng ngi
cng thi vi ti, nhng lm khuy kha ni bun ln lao l khng c i du lch ca ti.

xy dng bn vn bng ting Php hin di, ti i mt vi bn bn vn khc nhau: bn

vit tay xa nht ca Marco Polo (Th vin Quc gia, vn sch ca Php, s 1116); bn vn ca
Quyn sch ca nhng k quan (Th vin Quc gia, vn sch ca Php s 2810); bn vn
c Hi a L Paris thit lp nm 1824, phng theo bn vit tay 1116 m ti va nu trn v
bn vn do Pauthier thit lp v Didot xut bn nm 1865, l bn vn c gc t bn vit tay
m Marco Polo tng cho Thibaud de Cpoy.

Trong khi lm bn chuyn sang ting Php hin i, ti khng mun tun theo bi hc no
khc ngoi bi hc m Joseph Bdier li cho chng ta trong tc phm Tristan v Yseult, ti
mun ni l chuyn vo bn vn hin i ci khng kh ca c ng nhng khng gi li nhng t
c cng nh c php ca bn vn nguyn thy. Cng trong chiu hng ny ti d trnh dng
cc t moult, castels v cc t khc ni v khch sn hoc nhng hp ca cc ca s ng tc.
c th hi phc li bu khng kh thi Trung c, ta ch cn theo di tng bc cu vn
nguyn bn bng cch b sung vo cc t ng li thi, mi khi cn thit, nhng t ca ting
Php hin nay. Nu ti thnh cng khng phi ti nh vo nhng kin thc v ngn ng hc v
chng chng gip g bao nhiu trong cng vic ny, nhng nh vo bn cht nh vn ca ti, v
ti t nhn mnh thng xuyn chng i li nhng gii thch lnh lng m nhng cu hc
sinh trng Php in a ra t bn vn ca Rusta. Rt cuc, h lm cho nhng iu c
bit sng ng tr thnh t nht, v ton b s hiu bit ca h khng b li c s dt nt ca
h v ngh cm bt. Mc ch duy nht ca ti l gi li ton b s ti tn, khng phi ngy
ng nhng t nhin ca bn gc. Nu ti thnh cng ti s c c nim hnh phc thm cho tt
c nhng ngi ti quen bit trong hng thng tri, cng tnh bn vi Marco, Rusta v quyn
sch ca ng, trong mi quan h nh nhng vi nhiu tc phm hay n ni tc phm ca ngi
n ng thnh Venise a ti n ch phi nghin cu n.

Trong khi lm vic cho ln pht hnh ny, tt c nhng g chng ta c t bn vn ca Marco
Polo, ti s cho trnh by y cc chng c tnh cch lch s kt thc tc phm v th hin
gn nh mt phn nm ca ton b tc phm. Tuy nhin, theo nh ti bit, nhng chng ny
ch c trong bn vit tay 1116, bn xa nht. Chnh bn ny c v ph hp vi bi c nguyn
bn do ngn ng, do cch vit chnh t v cc c ng trong .

C l c nhiu iu cn bn v cc chng ny, khng c g ng ngc nhin khi cc nh ghi

chp loi b chng t u th k XIV, nh trong bn dch ca Thebaud de Cpoy do chnh
Marco Polo gim st. Theo gi thuyt, phn ln l cng trnh ca mt mnh Rusta. Ngi n
ng thnh Pise, vi t cch l nh vn ch thc, c th ngh rng chuyn k ca Marco Polo
thiu sinh ng khng c nhng bin c qun s ang lm say m cc c gi thi by gi. Da
vo nhng d kin m h c cung cp bi nh du lch thnh Venise, ng trin khai theo li
ca cc tiu thuyt hip s mt lot nhng on ni v u gm u kim. ng cn nhi nht
vo nhng li ni hoa m thi phong kin vi lp lun s ng v danh d v quyn li chnh
ng. Sau cng ng lm cho chng c hp dn hn bng nhng on vn miu t cc trn
nh m tt c u din ra theo cng mt nhp iu v nhng chi tit nh nhau. Nhng on vn
ny gii thiu nhng li cm nhn v hnh x khng c g ra v ng phng nhng phn nh
nhng tnh cm v nhng s thch ca thi Trung c Chu u. Chng ta phi hiu l Marco
khng can d g vo vic : khng phi l tnh cch k chuyn ngn gn ca ng cng nh
u c ca mt nh du lch i bun. Tt c nhng chuyn m ny c th lm cho ng khng
quan tm, ngoi ra, v khng tham gia vo bt c trn nh no, nn ng khng th miu t
chng mt cch t m c. Chnh Rusta mi l ngi chiu theo tr tng tng ca nh vit
tiu thuyt v ni lo lm va lng cc nh k s v cc mnh ph s c n.

Ti khng mun gn cho bn vn nhng li ch thch ging nh nhng bc tin bi ca ti.

Cng vic ca ti khng phi l cng vic ca mt nh kho c hc nhng l ca mt nh vn.
Ti ch tm cch lm cho sch ca Marco Polo c n tay nhng c gi thch nhng sch vit
v du lch v a h vo bu kh gii tr ging nh nhng tc gi u tin ca tc phm Cuc
chuyn tr thn mt v Th gii c hng. Mt vi iu xc minh trong cc ghi ch ca
ti thng c gng xc nh nhng a danh m Marco Polo ni n. V vy, ti ph thc chng
vo nhng s phng on cn phi bn ci ca Marsden, Pauthier, Yule, Cordier, Aniante v cc
nh bnh gii c vn khc.

n y ti nh phi bun ru chia tay vi i tuyt tc ny, qua ti tm c nhiu

iu th v rt thanh cao. i vi ti, tc phm s m rng ra th gii ca thi nhng cnh
ca st dy m bn tay th bo ca chin tranh ng kn. Ti mun t vo quyn sch ny
mt t nim hnh phc m vic i tm th tiu khin dnh cho ti.

A.TSERSTEVENS
 BT U CU CHUYN CA QUYN
SCH C TN L CUC CHUYN TR
THN MT V TH GII
Hi cc v hong v cc lnh cha, cc qun cng v hu tc, cc b tc v cc nh t
sn v tt c nhng ai mun bit nhng chng tc khc nhau ca loi ngi, nhng tnh cch a
dng ca nhng vng t khc nhau trn th gii, hy cm ly quyn sch ny v hy c n,
qu v s tm thy nhng iu ht sc k diu v nhng tnh cch a dng ca i Armnie, Ba
T, nhng ngi Tcta, n cng nh ca nhiu tnh khc nh quyn sch ca chng ti tun
t k ra y phng theo chuyn k ca Ngi Marco Polo, ngi cng dn chnh trc v cao qu
ca thnh ph Venise, ng tn mt chng kin nhng iu . iu ng khng thy, ng nghe
nhng ngi ng tin cy ni. cho quyn sch ca chng ta ngay thng v xc thc, khng c
bt c li ni di no, chng ti s a ra nhng iu c chng kin tn mt v c nghe tn
tai. V vy tt c nhng ai c hoc nghe cu chuyn ny u phi tin n, bi v tt c u l s
tht. V ti cho cc qu v bit rng t khi Thin Cha ca chng ta dng nn Adam, ngi cha
u tin ca chng ta, khng bao gi c ngi ca bt c chng tc no, khng ngi Ki t gio
no, khng ngi ngoi gio no, khng ngi Tcta no, khng ngi n no hoc ai thuc
bt c chng tc no khc li i tm nhng phn t khc nhau ca th gii vi nhng iu ht
sc k diu nh Ngi Marco Polo tng lm. Do ng ngh rng s l iu qu bt hnh nu
ng khng cho vit ra iu ng tng chng kin hoc nghe thy trong s tht, nhng ngi
khc l nhng ngi khng thy hoc khng nghe bit c qua quyn sch ny. bit tt c
nhng s kin trong nhng phn khc nhau ca th gii ny, ng hn hai mi su nm
(tht ra l hai mi bn, xem dn nhp). Sau lc t ti Gnes ng cho vit ra tt c nhng
iu ny theo trnh t bi Ngi Rusticien, ngi dn thnh Pise, ngi ang c mt trong cng
nh t, v ton b s vic ny din ra vo nm 1298 sau khi Cha Ki t Nhp Th.
 NGI NICOLAO V NGI MATTEO KHI HNH
T CONSTANTINOPLE THAM QUAN TH GII
NH TH NO?
Nn bit rng vo thi k vua Baudouin lm hong ti Constantinople - l vo nm
1250 theo Cng nguyn - Ngi Nicolao Polo, b ca Ngi Marco v Ngi Matteo Polo, em trai
ca Ngi Nicolao, c hai cng ang ti thnh ph Constantinople, h n t thnh ph Venise
cng vi hng ha. H ng l nhng nh qu tc, va thng minh va khn ngoan. H bn
nhau v quyt nh i n bin Majeure (Bin en) lm n bun bn. H mua nhiu trang
sc v khi hnh t Constantinople theo ng bin n Soldadie (lnh th Soudak, nam
Crime).

NGI NICOLAO V NGI MATTEO KHI HNH

T SOLDADIE NH TH NO?
Khi h i n min Soldadie, h thy tt hn ht l tin ti na. T Soldadie h theo ng
b ri i nga n nh mt v lnh cha Tcta c tn l Abarca Kaan (Khan Brk, chu ca
Gengis Khan) Sara (Saray, trn sng Volga). V Abarca ny tip n c hai ngi v rt sung
sng v vic n thm ca h. H knh tng cho ng tt c nhng trang sc mang theo v
ng ht sc vui v tip nhn nhng mn lm cho ng rt hi lng. ng bn li cho h gp
hai ln gi tr cc mn ca h.

Khi h li vi v lnh cha mt nm, mt cuc chin tranh ln n ra gia Abarca v Alau,
lnh cha ca nhng ngi Tcta ti Soleil Levant. C nhng trn chin u ln t c hai pha,
nhng cui cng, Abarca lnh cha ca nhng ngi Tcta ti Ponent b nh bi. V cuc chin
tranh ny, khng ai c th i qua nhng con ng ny m khng b bt. Tuy nhin nguy him
ny ch tn ti trn cc l trnh t h n; ngc li tin ln pha trc, mi ngi c th i
nga mt cch an ton. V vy c hai anh em tin chc tt hn nn tip tc i ti, v h khng th
quay lui. Th l h ln ng t Bolgara v i n mt thnh ph mang tn Ouaca (Oukak, trn
sng Volga, gia Saray v Bolgary) bin gii vng quc ca lnh cha vng Ponent. T
Ouaca h vt qua con sng Tigre v i qua mt hoang mc di 16 ngy ng ni h khng
tm thy bt c thnh ph hoc th trn no, nhng ch thy nhng ngi Tcta sng bng ngh
nui gia sc ang gm c cc cnh ng.

HAI ANH EM VT QUA HOANG MC V I N

THNH PH BOUCARA NH TH NO?
Khi h vt qua hoang mc ny, h n mt thnh ph c tn l Boucara (Boukhara) rt sang
trng v rng ln. Tnh cng mang tn Boucara. V vua l mt ngi c tn l Barac. y
l thnh ph p nht ca ton b nc Ba T. Khi n h khng th tin ln pha trc hoc
quay lui li pha sau nn h phi li ba nm trong thnh ph Bocara. Trong khi h lu li trong
thnh ph ny, c cc s gi ca Alau, lnh cha ca x Levant n, h ang i n vi i Hn
(Khoubilai Khan), cha t ca tt c nhng ngi Tcta trn th gii. Khi cc s gi trng thy
Ngi Nicolao v Ngi Matteo, h ht sc kinh ngc, v h khng bao gi nhn thy bt c ngi
La tinh no trong t nc ca h. H lin ni vi hai anh em:

- Tha qu ngi, nu qu ngi tin chng ti, qu ngi s c nhiu iu tt v nim vinh d
ln lao.

- Hai anh em tr li rng s sung sng lng nghe h.

- i Hn cha bao gi thy bt c ngi La tinh no v ng rt mun nhn thy h, cc s

gi ni. V vy, nu cc ngi mun i cng chng ti n tn ni ng , cc ngi nn bit chc
rng ng ta s vui lng gp g cc ngi v s lm cho cc ngi y trn vinh d v hnh phc.
Qu ngi s c th n vi chng ti mt cch an ton v khng c bt c tr ngi no.

HAI ANH EM TIN VO CC S GI V N VI

I HN NH TH NO?
Khi hai anh em sn sng i cng vi cc s gi, h cng nhau ln ng v ci nga sut
mt nm trn i theo hng Bc v hng ng Bc trc khi n c ni ca i Hn.
Trong lc i nga, h bt gp nhiu iu ht sc l lng, nhng lc ny chng ti s khng ni v
Ngi Marco, ngi cng nhn thy tt c nhng iu ny, s k cho cc bn mt cch r rng
sau ny trong quyn sch ny.
 HAI ANH EM N VI I HN NH TH NO?
Khi hai anh em n vi i Hn, ng tip n h tht nng hu v tip i h tng bng. ng
t ra v cng vui sng v vic h n, hi h v nhiu vn : trc tin v cc v hong , v
vic h qun l Nh nc v t ai nh th no cho cng bnh, h nh trn ra sao, v ng cn
hi v tt c nhng cng vic ca h. Sau ng hi h v cc vua, cc hong t v cc v cn
thn khc.

I HN CN HI THM V NHNG CNG VIC

CA NHNG NGI KI T GIO V C BIT V
V TNG LA M NH TH NO?
Sau ng hi h v c Gio hong v Gio Hi Cng gio, v tt c nhng cng vic
thnh La M, v tt c nhng phong tc tp qun ca nhng ngi La tinh. C hai anh em ni
cho ng nghe v tng vn mt cch r rng, th t v khn kho vi t cch l nhng ngi
chnh trc, v h bit rnh ting Tcta.

I HN PHI HAI ANH EM N VI C GIO

HONG VI T CCH L S GI NH TH NO?
Khi i Hn, c tn l Cublay Caan, (Khoublai Khan), Cha cng ca tt c nhng ngi
Tcta trn th gii cng nh tt c cc tnh, cc vng quc, cc vng min ca phn th gii ln
nht ny nghe tt c nhng cng vic ca nhng ngi La tinh qua li hai anh em k li
vi ng, ng t ra rt hi lng. ng t mnh quyt nh phi h n vi c Gio hong vi t
cch l s gi ca ng. V vy, ng giao cho h s mng lm cng vic ngoi giao cng vi mt
v cn thn ca ng. H tr li ng l rt vui lng lm theo bt c lnh truyn no ca ng c
nh ng l ng ch ca h vy. Cha cng cho triu vi mt cn thn c tn l Cogatal n v ra
lnh cho ngi ny chun b sn sng, bi v Cha cng mun ng i cng hai anh em n vi
c Gio hong. V cn thn tr li s lm theo lnh truyn ca Cha cng, theo uy quyn ca
ng.
 Sau Cha cng ra lnh tho cc th y nhim bng ting Tcta gi cho c Gio hong
v trao li chng cho hai anh em cng vi cn thn ca ng. ng y thc cho h iu ng mun
h t ln vi c Gio hong. Cc th y nhim cha ng nhng iu cc bn s nghe sau
y: ng yu cu c Gio hong gi cho ng mt trm nh hin trit, thng tho l lut Ki t
gio, bit n by ngh thut (Ng php, Lun l, Tu t hc, S hc, Hnh hc, m nhc v
Thin vn), gii tranh lun v chng minh mt cch thu o cho nhng ngi tn th ngu
tng cng nh cc gio phi khc, bng sc mnh ca l tr, v sao l lut ca Cha Ki t li tt
p hn v ti sao tt c cc lut khc u km gi tr hn v sai lm v nu h c th chng
minh c iu , ng v ton th dn tc ca ng s tr thnh Ki t ht. Ngoi ra ng y thc
cho hai anh em mang v cho ng du n ang thp trn M Thnh ca Cha Jesus Jerusalem.

I HN BAN CHO H LNH BI BNG VNG

NH TH NO?
Khi i Hn y thc cho h ton b cng vic s gi, ng ra lnh ban cho h mt lnh bi
bng vng c ni dung l ba s gi c th yu cu bt c th g h cn trong tt c cc nc h
n, chng hn nh nga, ngi bo m an ton cho h v tt c nhng th h mun. Khi ba
v s gi c tt c nhng g h cn, h cho tm bit i Hn v ln ng.

Khi h ci nga i khng bit bao nhiu ngy, v cn thn ng bnh nn ng khng th i
nga c na. Th l h li trong mt thnh ph, v b bnh nng nn v cn thn khng tip
tc cuc hnh trnh. Hai anh em ngh nn ng ta li v chnh h s lm trn s mng. V
cn thn ng , h tip tc ln ng. Ti cho cc bn bit l bt c ni no, h cng u c
phc v v c mi ngi tun theo mnh lnh ca h, l nh vo lnh bi ca i Hn.

Ti s ni vi cc bn iu g na y? H cn phi i b trong ba nm tri cho n tn

Layas v h khng th ci nga lun c, v thi tit xu, tuyt ri v tri ma ang lm cho
cc con sng dng ln cao n ni h khng th vt qua.
 HAI ANH EM TR V THNH PH ACRE NH
TH NO?
T Layas, h n Acre (Saint Jean dAcre) vo thng T nm 1260 sau Cng nguyn (sai lm
ca ngi chp hoc Marco Polo nh lm v c Gio hong Clement IV qua i vo thng
Mi Mt nm 1268) v bit tin c Gio hong qua i. Khi hay tin ny, h i tm mt nh
thng thi, c s ca Ta Thnh cai qun ton b vng quc Ai Cp, ng c uy tn rt ln v
c tn l Tebaldo de Plaisance. H trnh ln ng bc th y nhim khin h n vi ng. Khi
v c s Ta Thnh bit r cu chuyn, ng ht sc kinh ngc v cho l mt iu rt tt lnh
v rt vinh d cho ton th Gio hi Cng gio. V vy ng tr li cho hai anh em s gi nh
sau:

- Tha qu ngi, qu ngi bit l c Gio hong qua i. V vy iu thch hp nht l

cc ngi hy i cho n khi c Gio hong mi c bu ln. Khi c Gio hong mi, qu
ngi s c th trnh quc th.

H thy v c s Ta Thnh ni rt ng. H bn ln ting:

- Trong khi ch i c Gio hong mi, chng ti c th i Venise thm b m chng

ti.

Vy l t Acre h ln ng i Negreport (o Eube, trong qun o Hy Lp) v t

Negreport h p tu i n Venise, Ngi Nicolao bit tin v mnh mt v li cho ng mt
a con trai trc mi lm tui tn l Marco m quyn sch ny ang cp n. C hai anh em
li Venise hai nm trong khi ch i c Gio hong mi.

HAI ANH EM KHI HNH T VENISE V DN

MARCO N VI I HN NH TH NO?
Khi hai anh em ch i nh cc bn bit v cng bit l c Gio hong mi cha
c bu, h t nh khng th ch i lu hn c na quay v vi i Hn. V vy t
Venise, h dn theo Marco ln ng i thng n Acre v gp li v c s Ta Thnh .
H ni vi ng v nhng g xy ra v cho tm bit ngi ln ng i Jerusalem nhn du
thp n ti M Thnh mang v cho i Hn, theo li yu cu ca ng. V c s tin h ln
ng. T Acre h i n Jerusalem, h ly du n M Thnh ri h li quay v Acre. H
gp li v c s Ta Thnh v ni vi ng:

- V chng ti cha yt kin c c Gio hong mi, chng ti mun quay v vi i Hn,
v chng ti ch i qu lu.

V c s lin ni vi h:

- V qu ngi mun quay v, ti nh phi cho qu ngi i thi.

Sau ng ra lnh tho cc bc th gi cho i Hn nhm xc nhn hai anh em c n

hon thnh mnh lnh ca Cha cng, nhng h khng th hon thnh c v khng c Gio
hong mi.

HAI ANH EM MARCO KHI HNH RA I T

ACRE NH TH NO?
Khi hai anh em nhn c th ca v c s, h i t Acre n vi i Hn, v h tr v
Layas. n ni khng bao lu, v c s c bu ln ngi Gio hong, do hai anh em ht
sc vui mng. Ngi ly tn l Grgoire de Plaisance (Grgoire X) c bu vo thng 9 nm
1271, lc ang gi chc v c s Ta Thnh ti Syrie. Ngay lc v c s tr thnh Gio
hong gi cho h cn ti Layas mt bc th bo h ng i ti na nhng quay li vi ngi
Acre.

V ti s ni vi cc bn iu g na y? Vua x Armnie ra lnh trang b mt tu ga l cho

hai anh em s gi v ch h n Acre yt kin c Gio hong.

HAI ANH EM N VI C GIO HONG NH TH NO?

Khi n Acre, h lin i thng n Gio hong v ph phc rt lu trc mt Ngi. c Gio
hong n tip h ht sc long trng v rt vui mng tip i h ban cho h php lnh ca ngi.
Sau Ngi ban cho h hai tu s thuyt ging n vi i Hn thi hnh nhim v Ngi
giao ph. H ng l nhng gio s thng minh nht vo thi . Mt v c gi l S huynh
Nicolas de Vincence, cn v kia, S huynh Guillaume de Triple. c Gio hong ban cho h
nhng c n v th y nhim i s phn hi cho v i Hn. Khi h n nhn nhng iu
cn thit, h cho tm bit c Gio hong v nhn lnh php lnh ca Ngi. C bn ngi
cng ln ng t Acre, theo h cn c Marco, con trai ca Ngi Nicolao. T h i n
Layas.

Trong lc h c mt Bendocquedar, Soudan o Babylonie tin vo Armnie vi mt o

qun ln ngi Sarrasin v gy ra rt nhiu thit hi ln trong vng. Cc s gi c nguy c b bt
hoc b git. Hay tin , hai s huynh dng thuyt ging rt kinh hi v phi i ti. H trao cho
Ngi Nicolao v Ngi Matteo tt c cc th y nhim v cc c n m h lnh nhn, v h b i
cng vi v ch huy i qun nhng k s dng n th.

HAI ANH EM MARCO TR V VI I HN NH

TH NO?
Hai anh em cng vi Marco li ln ng. H ci nga i ma ng cng nh ma h
n vi i Hn, l mt thnh ph c tn l Clemeinfu (Kai ping fou, Mng C, cch Bc
Kinh 70 dm) mt thnh ph rt giu v rt rng ln. T nhng g h bt gp trn ng i lc
i cng nh lc quay v, chng ti s khng nhc n lc ny, bi v chng ti s k cho cc bn
sau trong quyn sch ny. tr v, h phi mt ba nm ri, v thi tit xu v nhng t rt
cng. Bn cng nn bit rng khi i Hn bit Ngi Nicolao v Ngi Matteo Polo, nhng s gi
ca ng tr li, ng vi phi nhng s gi i n h cch ni ng hn bn mi ngy
ng. Trn ng i cng nh trn ng v, h c phc v v knh trng mt cch c bit.

HAI ANH EM V MARCO TRNH DIN TRC

MT I HN NH TH NO?
Ti s ni vi cc bn iu g na y? Khi hai anh em v Marco n trong thnh ph ln
ny, h i n ni ca i Hn, , h gp ng cng vi mt on ty tng rt ng. H qu
gi v ci mnh trc mt ng tht lu. ng ra lnh cho h ng ln v tip n h mt cch rt
knh trng, tip i h ht sc phn khi v nng hu. ng hi han h rt nhiu v sc khe ca
h, v v nhng g h lm. H tr li l rt hi lng v h gp li ng khe mnh v sng
khoi. Sau , h trnh cho ng nhng c n m h nhn t c Gio hong. ng ht sc
vui mng hn hoan. Sau h dng ln cho ng du thnh ly t M Thnh. ng rt sung sng
v v cng trn trng du thnh. Khi nhn thy Marco, mt chun k s tr, ng hi cu ta l ai.

- Tha Cha cng, b cu l Ngi Nicolao ni, y l con trai ca thn v l thn dn ca
Cha cng.

- Chc mng cu n, i Hn ni.

V sao ti k cho cc bn di dng nh vy? Bn nn bit triu nh i Hn ang chiu i

trng th mng cuc tr v ca h. H c mi ngi phc v v tn trng. H li trong
triu v c cc cn thn khc n chc mng.

I HN PHI MARCO LN NG LM S GI
CA NG NH TH NO?
Chuyn xy ra l Marco, con trai ca Ngi Nicolao hiu bit r cc phong tc tp qun ca
nhng ngi Tcta cng nh ngn ng, ch vit v ngh thut qun s ca h, iu tht l k
diu. V nh cc bn bit y: ch trong mt thi gian ngn, cu bit c nhiu th ngn ng
v bn dng ch vit. Cu khn ngoan v bit lo xa trong mi vic, n ni i Hn nhn thy
cu rt thng minh, p trai v li x s khn kho; ng phi cu i thi hnh mt s mng trong
mt vng t xa t nht l su thng i ng. Chng trai chun k s hon thnh cng vic rt
tt v ht sc khn ngoan. Cu nhn thy nhiu ln i Hn phi cc s gi ca ng n nhng
vng khc nhau trn th gii, v khi h tr v, nu h khng bit ni vn g khc ngoi l do
h ra i, ng coi h nh l in khng v dt nt, ng ni vi h: Ta thch nghe nhng iu mi
l v nhng phong tc ca nhng vng khc nhau hn l mi quan h ca ngoi giao on. V
ng rt thch nghe ni v nhng iu k l. V th khi ra i cng nh lc tr v, Marco Polo quan
tm nhiu n vic thm hi v mi chuyn khc nhau, ty theo tng vng c th ni vi i
Hn nhng chuyn lc tr v.
 MARCO I LM NHIM V S GI TR V NH
TH NO?
Sau khi Marco hon thnh s mng tr v, cu trnh din trc mt i Hn v bo co vi
ng v tt c nhng vic lm m v chng cu ra i v lm tt cng vic nh th no. Ri
cu k cho ng nghe tt c nhng iu mi l v tt c nhng chuyn l lng m h trng thy
v bit r. i Hn v tt c nhng ngi nghe cu u kinh ngc v ni:

- Nu cu thanh nin ny thy r, cu ta ch c th l mt ngi n ng thng minh v c

nhn cch.

V ti s ni vi cc bn iu g na y? V vy, t v sau, cu c gi l Ngi Marco

Polo. T y quyn sch ca chng ta s gi cu nh vy, v l iu phi l.

Sau s vic , Ngi Marco Polo li bn cnh i Hn trong mi by nm tri, i lc i

y i cng vi on s gi qua nhng vng khc nhau m i Hn phi cu i. Ring cu, v
cu khn ngoan v bit r li c x ca i Hn, cu t lm cho mnh vt v hiu bit v
nghe nhng iu m cu ngh chng c th lm va lng i Hn. V th, vo nhng ln tr v,
cu k cho i Hn tt c mi th theo th t. V th, Ngi rt yu mn cu. V l do ny,
Ngi thng sai phi cu thc hin nhng s mng quan trng nht, tuyt vi nht v xa xi
nht. Nh Tri, cu lun lun thc hin tt v khn kho mi cng vic c giao. i Hn rt
yu cu v em li cho cu nhiu vinh d. Ngi gi cu gn gi bn mnh n ni nhiu cn
thn ganh t v chuyn ny. Cng nh th m Ngi Marco Polo bit c nhiu iu hn, thy
c nhiu vng khc nhau trn th gii hn bt c ngi no khc. Hn bt c ai khc, cu ch
rt nhiu bit, quan st v hc hi c chuyn k cho i Hn nghe.

NGI NICOLAO, NGI MATTEO V NGI MARCO

XIN I HN I NGH NH TH NO?
Khi hai anh em v Marco vi i Hn trong thi gian di nh cc bn bit, h cng nhau
quyt nh tr v qu hng, v t y tr i thi tit rt thch hp. H nhiu ln xin php i
Hn cho ngh v khn ni ng ht sc du dng; nhng ng rt yu h v gi h bn cnh ng
nhiu n ni ng khng mun cho h i ngh v bt c l do g.
 Bt ng vo thi gian , Hong hu Bolgara, v ca vua Argon, lnh cha Levant qua i.
B di chc li l bt c ngi n b no khng thuc dng h ca b u khng c ngi trn
ngai vng ca b hoc lm v ca vua Argon. Vua Argon vi vo triu ba cn thn c tn nh
sau: ngi th nht l Oualay, ngi th hai l Apusca v ngi th ba l Coia. ng phi h i
s n vi i Hn cng mt on ty tng rt xinh p, i Hn gi n cho ng mt ph
n thuc dng h ca Hong hu Bolgara, v ng, qua di.

Khi ba v cn thn n triu nh i Hn, h dng ln cho ng th y nhim ca vua v nu

l do h n vi i Hn. i Hn n tip h rt nng hu v vui mng hn hoan tip i h.
Sau ng h lnh cho i tm mt cng nng c tn l Cogatra, thuc dng h ca n hong
Bolgara: cng nng trc mi by tui, rt p v rt duyn dng. Khi cng nng n, ng ni
vi ba cn thn rng chnh l ngi m h yu cu. H tr li Ngi l cng nng lm cho
h rt hi lng.

Vo lc , Ngi Marco tr v t n , ni ng n vi t cch l i s ca i Hn.

Marco k li cho ng th chuyn m ng nhn thy trong lc i ng. Khi trng thy
Ngi Nicolao, Ngi Matteo v Ngi Marco l nhng ngi La tinh chn chnh tuyt vi. Ba v
cn thn quyt nh a h cng i theo. V h quyt nh quay v nc bng ng bin
trnh cho cng nng khi b mt nhc nu nh phi i bng ng b. Mt khc, cc cn thn
mun h c i cng v h bit nhng ngi La tinh nhn thy v bit r bin n
cng nh nhng vng m h phi i qua, nht l Ngi Marco. V vy h n vi i Hn v cu
xin Ngi thi n gi n cho h ba ngi La tinh, v h mun quay v bng ng bin. V i
Hn, con ngi rt yu thng ba ngi La tinh, nh ti k vi cc bn trc, phi min
cng ng v nh cho php h i cng vi ba v cn thn cng nh thp tng cng
nng.

HAI ANH EM V NGI MARCO T GI I HN

NH TH NO?
Khi i Hn thy hai anh em v Ngi Marco phi ra i, ng cho vi c ba ngi n trc
mt ng v ban cho h ba lnh bi bng vng h c min thu trn ton b lnh th ca ng
v bt c ni no h n, h v ton b on ty tng u c i th trong bt c vn g m
h yu cu. ng cn trao cho h mt thng ip gi cho c Gio hong, vua nc Php, vua
nc Anh, vua nc Ty Ban Nha v cc vua khc ca nhng nc theo Ki t gio. Sau ng
h lnh cho mi hai con tu nh neo, mi chic tu ny u c bn ct bum v i khi c
mi hai bum. Ti c th ni r vi cc bn v sao, nhng v iu ny c l hi qu di, ti s
khng ni vo lc ny, nhng l sau ny, ty thi gian v a im.

Ti s ni vi cc bn iu g na y? Khi nhng con tu nh neo, ba v cn thn, cng

nng, hai anh em, Ngi Marco cho tm bit i Hn v bc xung tu cng vi nhiu ngi
v tt c lng thc do i Hn cp pht cho thi gian l hai nm. H i tu trong ba thng mi
n mt hn o v pha nam c tn l Java (theo l trnh, y c th l Sumatra). Trn o
ny, c nhiu iu k diu m chng ti s k cho cc bn sau ny. Ri t o ny, h bt u i
trn bin n ht mi tm thng trc khi n ni cn phi n. H bt gp nhiu iu k
diu m chng ti s k li sau ny.

Khi n ni, h hay tin vua Argon mt v cng nng c ban cho Casan, con trai ca
Argon. Bn nn bit rng khi i trn tu, h gm c su trm ngi, khng tnh n cc thy th,
v tt c u cht, ch c su ngi thot khi tay t thn. Chiato nm gi quyn lnh cha ca
Argon. H giao li cng nng cho ng hon tt s mng. Khi hai anh em v Ngi Marco
hon thnh cng vic m i Hn yu cu h i vi cng nng. H cho tm bit v li ln
ng. Trc khi i, cng nng Cogatra ban cho h bn lnh bi bng vng gm hai lnh
bi gn hnh chim ng, mt gn hnh s t, v mt l vng rng: cc lnh bi c ni dung l ba v
s gi c knh trng v c phc v bi ton b lnh th nh chnh thn th ca i Hn,
nga v tt c lng thc, mi on h tng u c dnh cho h. Mi th u c thc hin
ng nh vy, v h c y mi th cn thit trong ton b lnh th ca lnh cha. V ti ni
vi cc bn l nhiu ln h c ban cho hai trm ngi ci nga, khng hn khng km, ty
theo nhu cu h cn i c an ton hn. iu ht sc cn thit, v Chiato khng phi l
lnh cha trung thnh, ngi dn khng trnh khi c lc c x khng p khi c th lm iu
, iu ny h s khng lm, nu ng l lnh cha trung thnh.

Ti mun ni thm vi cc bn mt vn khc lm vinh danh cho ba v s gi. V ti ni

tht vi cc bn l Ngi Matteo, Ngi Nicolao v Ngi Marco c c s tin cy ca i Hn v
ng rt hi lng h n ni ng ph thc cho h Hong Hu Cocacin cng lc vi con gi ca
vua x Mangi (tc l Cogatra) a h n vi Argon, lnh cha ca ton x Levant. H
lm ng nh th, v h a cc qu phu nhn i bng ng bin, nh ti k vi cc
bn trc, cng vi nhiu ngi v chi ph rt tn km. C hai qu phu nhn ny rt hi lng
vi h, n ni h xem cc s gi nh l ngi cha ca h. Bn nn bit khi ba s gi cho tm
bit Hong hu tr v x s ca h, b bun ru ri l v s ra i ca h.

Lc ny chng ti k li l h hon thnh s mng mt cch kho lo nh th no,

chng ti s cho qua chuyn ny v s ni tip. Khi h t Cocatu (Kai- Katou) ra i, h ci
nga i qua nhng dm ng di n Trebizonde, ri Constantinople, v t Constantinople
n Ngreport v t Ngreport n Venise. l vo nm 1295 sau Cha Ki t Nhp Th.

Ti k vi cc bn ton b s kin ca on m u cng nh cc bn nghe, by gi ti

s bt u quyn sch v Cuc chuyn tr thn mt v nhng iu khc nhau m Marco Polo
khm ph.
 CUC CHUYN TR THN MT V
TH GII
Y L CHUYN K V NC TIU ARMNIE
Tht ra c hai nc Armnie, mt nc ln v mt nc nh. Cha cng ca nc nh l mt
v vua cai tr lnh th ca ng trong s cng chnh. ng l ch hu ca vua Tcta. c
nhiu thnh ph v th trn, v mi th vi s lng di do. cn l lnh th c nhiu th tiu
khin chng hn nh cc cuc sn th v bn chim. Nhng ti ni cho cc bn bit rng
khng phi l mt x s lnh mnh, nhng tri li rt ti t. Xa kia, cc nh qu tc u dng
cm khi chin u, nhng ngy nay h yu t, xu xa v khng c bt c phm cht no tr khi
h l nhng ngi tt bng v ung ru nh h chm. Trn b bin cn c mt thnh ph tn l
Layas, l mt thnh ph thng mi sm ut. V cc bn nn bit l ton b gia v v
nhng tm vi drap bng la c khm vng ca min sng Euphrate v tt c cc sn phm
khc u c mang n thnh ph ny. Cc nh bun Venise v Gnes cng nh tt c nhng
x khc u n bn hng ha ca h v mua nhng g h cn. Nhng ai mun n min
Euphrate, nhng nh bun hoc nhng ngi no khc, u xut pht t thnh ph ny.

Th l chng ti ni n Tiu Armnie, by gi chng ti s ni v x Turcomanie.

Y L CHUYN K V TNH TURCOMANIE

Turcomanie c ba chng tc dn c. Trc ht l nhng ngi Turcoman tn th
Mahomet. H l nhng ngi n s cht pht v c ngn ng ring. H c ng min ni v
trn cc trung ct, h tm c nhng ng c tt cho gia sc, v h sng bng ngh chn
nui gia sc. Trong min ny sn sinh ra nhng con nga rt tt gi l Turquans (bt ngun t
Turquie). Nhng c dn khc l ngi Armnie v Hy lp, h sng ln ln vi nhau trong cc
thnh ph v th trn. H sng bng ngh thng mi v th cng: h ch to nn nhng tm
thm tinh xo nht v p nht th gii, cng nh nhng tm drap bng la mu sc, rt p
v rt phong ph vi s lng ln v nhiu mt hng khc na. Cc thnh ph ln ca h l
Conie, Savast, Caserie (Kounieh, Siwas, Kaisareh hoc Csar) v nhiu thnh ph th trn khc
m chng ti s khng ni n trong lc ny, v y l cu chuyn qu di. H sng di ch
thng tr ca lnh cha Tcta x Levant.

By gi chng ti s b qua tnh ny v s ni v i Armnie.

Y L CHUYN K V NC I ARMNIE
i Armnie (hin nay vng ny c phn chia gia Turquie, Ba T v Nga) l mt tnh ln.
Ban u n ch l mt thnh ph c tn l Atsenga (Arsendjan), y c sn xut nhng vi len
tt nht th gii. Chng ta cn tm thy y nhng ni tm tt nht v ngun nc tuyt vi
ni ting trn th gii. Dn c gm c nhng ngi Armnie v l thn dn ca lnh cha Tcta.
Ti cng cho cc bn bit l vo ma h, ton b qun i ca nhng ngi Tcta x Levant u
cm tri trong tnh ny, v h tm thy ng c rt tt cho nhng con nga chin ca h;
nhng vo ma ng, h khng li , v ci lnh khng khip ang ng tr; v vy vo ma
ng h ra i n x nng, ni no m h tm thy nhng ng c tt nht. Cc bn nn nh
rng trong nc i Armnie ny, cn c con tu ca ng No trn mt ngn ni ln (ni
Ararat). Tnh ny gip gii ti min Midi v Levant vi vng quc c tn l Mosul, dn c
y l nhng ngi Ki t gio thuc phi Jacobite v Nestorien, ti s gii thch iu ny sau.
Pha Bc, n gip vi vng ca dn c Gorgiens, m ti cng s ni n. ti bin gii ca x
Gorgie ny, bn nn bit c mt con sui c du tun ra vi mt s lng ln, n ni hng
trm tu mi c th ch ht mt ln. N khng th n c, nhng ch dng t v thoa cho
nhng con lc chng li bnh Roigne. Nhiu ngi n t rt xa mua loi du ny, v
trong ton b khu vc v trong cc vng ln cn, ngi ta khng t la bng loi du no khc.

By gi chng ta hy b qua nc i Armnie ni n x Gorgie.

Y L CHUYN K V X GORGIE V V VUA

CA X Y
Trong x Gorgie c v vua c tn l David Mlik, trong ting Php c ngha l David Roi.
ng ta l ch hu ca vua Tcta. V xa kia tt c cc v vua u sinh ra vi mt con chim
phng hong xm trn vai phi.
 Cc c dn trng xinh p v can m trong chin u, nhng ngi lnh bn cung v chin
u gii. H l nhng ngi Ki t gio theo phng v Hy Lp. H ct tc ngn, theo li ca cc
gio s.

l tnh m Alexandre khng th vt qua khi ng mun tin v pha Ty, v ng s cht
hp v nguy him: mt bn l bin, v bn kia l nhng dy ni cao sng sng ngi ta khng
th ci nga i qua c. Con ng ny di hn bn dm, hp n ni t ngi cng c th
chng li nhiu ngi. Alexandre cho xy mt ngn thp rt b th k th khng th vt qua
tn cng ng. N c gi l Ca st (Demir Kapou, mt hm vc gn chn ni Caucase v bin
Caspierme). Trong tnh ny cn c nhiu thnh ph v th trn. Nhng ni ny sn xut ra nhiu
la v dt ra cc kiu vi drap khm vng bng la trng rt p. chng ta cn bt gp
nhng loi chim b ct ln nht th gii. a hnh ca tnh hu ht l ni non v nhng hm vc
hp c bo v bng cc cng s vng chc n ni nhng ngi Tcta khng bao gi c th
lm ch c ton b t ai di quyn ca h.

Ti y cn c mt tu vin dnh cho cc n tu mang tn l Saint Leonard ni c nhng

iu k l m ti s k cho cc bn sau ny. C mt h ln gn nh th di chn mt ngn ni,
trong h sut nm khng c bt c con c to hoc nh no. Nhng vo ngy u tin ca Ma
Chay, ngi ta li bt gp nhng con c p nht th gii, vi s lng ln; loi c ny sng sut
Ma Chay cho n th by Tun Thnh. Sau ch n tn Ma Chay nm sau, chng mi xut
hin tr li. S kin ny din ra mi nm, y l mt iu k l rt ln.

Bin m ti ni vi cc bn nm rt gn cc dy ni v c gi l bin Gelachelan. Chu vi

ca n hn by trm dm v cch xa tt c cc bin khc mi hai ngy ng. N nhn nc
con sng ci Euphrate (d nhin l sai lm, c th l sng Volga hoc Oural) v mi hai con
sng khc, xung quanh n cn c ni bao bc. By gi, t t lu nay, cc nh bun t Gnes xui
ngc trn mt bin ny bng tu m h mang vo trong bin, cn c sn xut la gelle
(la hng).

Ti ni vi cc bn v ranh gii ca i Armnie v hng Bc, by gi ti s ni v

nhng ranh gii khc gia Midi v Levant.
 Y L CHUYN K V VNG QUC MOSUL
Mosul l mt vng quc rt ln, dn c thuc nhiu chng tc m chng ti s ni n.
C nhng ngi c gi l Rp v th Mahomet. Nhng ngi khc l Ki t gio phi
Nestorien v Jacobite. H c mt c Thng ph gi l Atolic, v v Thng ph ny phong
chc cho cc tng gim mc, cc tu vin trng v tt c cc gio s cp cao khc v sai phi h
i khp ni: n , Baudac (Baghdad) v Cata (Cathay hoc Trung Quc), nh cc Gio hong
La M lm vi cc vng ca nhng ngi La tinh. V cc bn nn bit rng tt c nhng
ngi Ki t hu vng ny rt ng v u l Ki t hu thuc phi Jacobite hoc Nestorien,
nhng khng phi ging nh c Gio hong v Gio Hi La M mun v h thiu nhiu vn
v c tin. Tt c cc vi drap bng vng v la c sn xut trong x ny u c gi l
Msolin (bt ngun t Mosul); t vng t ny, cng c nhiu nh bun ln cng c gi l
Mosolin, h mang n mt lng rt ln gia v, vi nh v cc vi drap bng vng v la. Cui
cng c mt ging ngi khc trong min ni gi l Card (Kurdes), h l nhng Ki t hu
hoc Hi gio, mt ging ngi rt ti t v h cp bc cc thng nhn.

By gi chng ta s b qua Mosul v ni n Baudac, mt thnh ph ln.

Y L CHUYN K V THNH PH LN
BAUDAC V CHUYN N B CHIM NG NH
TH NO?
Baudac l mt thnh ph ln, c gio ch Hi gio ca tt c nhng ngi Hi gio trn
th gii, ging nh Ta Thnh ca c Gio hong ca nhng ngi Cng gio La M. Ngay
gia thnh ph c mt con sng rt ln chy qua; nh sng ny ngi ta c th i ra bin n
cch Baudac hn mi tm ngy ng. Do mt s ln nhng nh bun n v i t vi
hng ha ca h, v h n mt thnh ph c tn l Chisy (o Kis hoc Crsm) v t ni y
h i vo bin n . Trn b sng gia Baudac v Chisy cng c mt thnh ph ln c tn l
Bascra (Bassora). T tt c cc vng ngoi ca thnh ph, trong cc cnh rng, c mc ln
nhng cy ch l tt nht th gii. Baudac, nhng vi lt ging bng la v vng c gia
cng bng nhiu cch. l thnh ph sang trng nht v ln nht trong tt c cc vng thuc
lnh th ny.

Mt ngy n, nm 1255 sau Cng nguyn, Cha ca nhng ngi Tcta x Levant, c tn l
Alaou, l em trai ca i Hn ang tr v hin nay, tp hp mt binh i rt ln tin vo Baudac
v dng v lc chim ng n. y l mt s kin ln. V Baudac c hn mt trm ngn k
binh, cha k n b binh. Khi chim ly thnh ph, lnh cha tm thy ni cung in Gio ch
Calife mt ngn thp cha y vng, bc v nhng chu bu khc, vi mt s lng ln n
ni cha bao gi ngi ta thy chng c tp trung bt c ni no. Khi ng ta nhn thy kho
bu ln ny, ng t ra ht sc kinh ngc. ng cho vi Gio ch Calife n trc mt ng v ni
vi Gio ch:

- Ny Gio ch, hy cho ta bit ti sao ngi tch ly mt kho bu qu ln nh th. Ngi
mun lm g vi n? Ngi khng bit ta l k th ca nh ngi v ta i chng li ngi vi
mt qun i hng hu tc ot ca ci ca ngi hay sao? Ti sao ngi khng tm cch
ban n cho cc k s v binh lnh h bo v ngi, ngi v thnh ph ca ngi?

Gio ch Calife khng bit tr li ra sao nn ng khng ni ting no, v vy lnh cha ni
vi ng:

- Ny Gio ch Calife, v ta thy ngi rt yu thch kho bu ca ngi, vy ta mun cho

ngi n n.

- Lnh cha truyn lnh bt nht ng trong thp kho bu v khng cho ng n ung bt c th
g, ri ni vi ng:

- Ny Gio ch Calife, hy n kho bu ca ngi bao nhiu ty thch, v n lm ngi rt hi

lng, v mi mi ngi s khng n th g khc ngoi kho bu ny.

ng trong bn ngy v cui cng cht v kit sc. C l Gio ch nn phn pht kho bu
cho nhng ngi bo v t ai v ngi dn ca ng hn l b bt, b tc ot ht v b cht
nh xy ra. T tr i, khng bao gi cn Gio ch Calife no Baudac hoc bt c ni
no khc.

By gi ti mun k cho cc bn nghe mt php l c th xy ra ti Bauac m Thin Cha

lm cho nhng ngi Ki t gio.
 Y L CHUYN K V PHP L XY RA TI
BAUDAC V MIN NI
Vo khong nm 1225 sau Cng nguyn, Baudac, c mt v Gio ch Calife rt ght nhng
ngi Ki t gio. Ngy cng nh m ng ta m c n nhng bin php ci o cho nhng
ngi Ki t gio ang sng trn vng t ca ng, hoc lm cho h cht nu c. V vy ng
lun lun hi kin nhng v t t thuc gio lut ca ng, v mi ngi u mun tai ha rt
ln cho nhng ngi Ki t gio. iu thc t l tt c nhng ngi Sarrasin trn th gii lun
mun tai ha rt ln i vi tt c nhng ngi Ki t gio trn th gii.

V vy, Gio ch Calife v cc thy t t khn ngoan ca ng tm c mt on trong sch

Phc m ca chng ta nh ti s ni cho cc bn bit, on sch ni rng nu mt ngi Ki t
hu ch c c tin ln bng mt ht ci v khin mt ngn ni di i, n s di i ngay. l s
tht; khi h tm c on vn y, h rt vui mng, v l mt iu c th lm cho tt c
nhng ngi Ki t gio tr li vi c tin ca h hoc lm cho h phi cht.

Gio ch Calife ra lnh cho tt c nhng ngi Ki t gio sng trn lnh th ca ng n, h
rt ng. ng ch cho h quyn sch Phc m v bt h c on vn trong nh ti ni
vi cc bn. Khi h c xong, ng hi h c tht nh vy khng; nhng ngi Ki t gio tr li
ng l nh vy.

- Vy th, Gio ch ni, bi v cc ngi ni l s tht, cng nh phi c ht ging nh

c tin ni bit bao nhiu l ngi trong cc ngi; ta s ngh vi cc ngi nh sau: hoc
cc ngi s lm cho hn ni m cc ngi thy chuyn ng (v ng a ngn tr ch mt ngn
ni gn ) hoc ta s ra lnh cho tt c u cht. Nu cc ngi mun khi cht, tt c cc
ngi hy tr thnh ngi Sarrasin ngoan o ca chng ti. lm iu ny ta cho cc ngi
suy ngh trong mi ngy. Ti k hn ny m khng c g c thc hin, hoc cc ngi s
cht hoc cc ngi s tr thnh nhng ngi Sarrasin.

Khi ni xong, ng cho h gii tn h c th ngh cch hon thnh cng vic.
 NHNG NGI KI T GIO HT SC KINH HI
V IU GIO CH HI GIO NI VI H NH
TH NO?
Khi nhng ngi Ki t gio nghe nhng li Gio ch Calife ni vi h, h t ra ht sc kinh
hi, nhng h vn hon ton trng cy vo Thin Cha, ng Sng To ca h, Ngi s cu
gip h trong cn nguy khn. Tt c cc nh hin trit Ki t gio u c mt trong s c nhiu
linh mc v gim mc, cc ngi vi nhm hp v khng tm bt c iu g khc hn l hng v
ng ban pht mi iu tt lnh, Ngi bo v h do lng thng xt ca Ngi nhm chng
li bn tay ca Gio ch c c. Tt c mi ngi, n ng cng nh n b, u c kinh cu
nguyn trong tm ngy m. Trong khi h cu nguyn, mt Thin Thn s gi ca Thin Cha
n vi mt v Gim mc trong cn xut thn, Ngi l mt Ki t hu thnh thin. Thin s ni
vi ng:

- Con hy n nh mt ngi th ng giy ch cn c mt mt, v con ni vi ngi ra

lnh cho ni chuyn di, v n s chuyn di ngay.

Ti s ni vi cc bn v ngi ng giy l con ngi nh th no. Cc bn nn bit l ng

ta sng mt cuc sng rt trung thc v trong sch. ng n chay, khng mc bt c ti g, i d
l hng ngy ti nh th v mi ngy u dng cho Cha mt phn tin kim c. Nguyn nhn
ng ch cn c mt con mt l nh sau. Mt ngy n, mt ngi n b n nh ng yu cu
ng ng cho mt i giy, b a chn cho ng ng ly s o.

B ta c mt b gi rt p, v bn chn cng rt p. Khi ngi n ng rt chnh trc ny

nhn thy chn cng ca ngi ph n, ng ta lin b cm d, bi v i mt ng thm thung
trc cnh tng . Nhiu ln ng ta tng nghe trong sch Phc m rng nu nh mt ngi
gy ra dp ti cho lng tm, ngi nn mc n ra khi u trc khi phm ti. V th, khi ngi
ph n ra i, ng dng chic di kt giy v m vo trong mt ng v do ng b mt mt con
mt.

Bn thy l mt ngi n ng thnh thin cng chnh v c i sng tt lnh bit chng
no!
 V GIM MC CHO VI NGI TH NG GIY
MT MT N NH TH NO?
Khi vic mc kch trong cn xut thn din ra nhiu ln cho v Gim mc, nh ti k vi
cc bn trn y. Ngy n Ngi ni vi cc Ki t hu v s kin trn. Tt c nhng ngi Ki t
hu u ng mi ngi th ng giy n trc mt h. Khi ng ny n, h ni vi ng l
h mun ng cu nguyn v Thin Cha ha vi h l s nhn li ng. Khi ng nghe iu
ngi ta ni vi ng, ng ru rt xin li thoi thc, v ni rng ng khng phi l con ngi tt
lnh nh h ni. Nhng h cu xin ng mt cch du dng n ni cui cng ng nh phi ni
rng ng khng th khng vng li h.

LI CU NGUYN CA NGI TH NG GIY

THNH THIN LM NGN NI DI CHUYN NH
TH NO?
Khi ngy n nh n, tt c nhng ngi Ki t hu, n ng v n b, tr con v ngi
gi, gm hn mt trm nghn ngi, thc dy t sng sm, n nh th v tham d Thnh L.
Sau Thnh L, h cng nhau ln ng i n ngn ni ging nh mt cuc i kiu trng th vi
Thnh Gi dn u, ha vi nhng ting ht vang rn v nhng dng nc mt chan ha. Khi
n ni h thy Gio ch c mt vi ton b binh i Sarrasin ca ng, tt c u sn sng
git cht h hoc ci o cho h; v chng khng ngh rng Thin Cha s ban n cho nhng
ngi Ki t hu. Nhng ngi ny rt s, nhng vn trng cy vo Cha Gi su Ki t.

By gi ngi th ng giy lnh nhn php lnh ca v Gim Mc v qu xung lm du

Thnh gi, a hai tay hng ln tri v c li cu nguyn ny:

- Ly Thin Cha l ng ton nng, con cu xin Cha do lng thnh thin ca Cha, xin
Cha hy ban n cho dn ca Cha ko h cht mt, hoc c tin ca h b ln bi, b n ng
hoc b khinh mit. Con tht khng xng ng cu xin Cha cht no, nhng quyn nng ca
Cha tht cao vi, v lng thng xt ca Cha tht v bin, xin Cha hy nghe li cu nguyn
ca chng con l ti t trn y ti li ca Cha.
 Khi ng cu nguyn cng Thin Cha ng Ti Cao, bi Ngi m mi n hu u c
thc hin, trc s hin din ca Gio ch Calife cng tt c nhng ngi Sarrasin v nhng
ngi khc na, ngi ta nhn thy ni tri ln v di chuyn n ni m Gio ch yu cu.
Khi v Gio ch v nhng ngi Sarrasin chng kin vic ny, h u ht sc kinh ngc v php
l m Thin Cha thc hin cho ngi Ki t gio, n ni s ng nhng ngi Sarrasin u
tr thnh nhng Ki t hu, c bit v Gio ch cng xin c ra ti nhn danh c Cha Cha,
c Cha Con v c Cha Thnh Thn, Amen. ng tr thnh Ki t hu, nhng s vic din ra
mt cch b mt, v khi ng qua i, ngi ta khm ph thy mt cy Thnh Gi nh eo trn c
ng. Do nhng ngi Sarrasin khng mun chn ct ng cng vi nhng Gio ch Calife
khc, nhng chn ng ni khc. Nhng ngi Ki t gio ht sc vui mng v php l cc thnh
ny v quay v nh trong bu khng kh l hi, h cm t ng Sng To v iu Ngi lm
cho h.

Chng ti ni v Baudac, by gi chng ti s ni vi cc bn v Toris, thnh ph sang

trng.

Y L CHUYN K V THNH PH TORIS SANG

TRNG
Toris (Tauris) l mt thnh ph ln v sang trng thuc mt tnh rng ln gi l Yrac. Tnh
ny c nhiu th v th trn; nhng bi v Toris l thnh ph sang trng nht nn ti s ni v
n vi cc bn.

Cc bn nn bit rng ngi dn Toris sng v ngh bun bn v th cng, v h gia cng
loi vi lt ging bng la v nm vng rt p v rt c gi tr. Thnh ph pht t n ni cc
hng ha t n , Baudac, Mosul, Cremesor v nhiu ni khc dn n; nhiu nh bun La
tinh, c bit dn thnh Gnes n mua bn v sm sa, v cng c nhiu loi qu.
l thnh ph m cc nh bun thu c nhiu li nhun, v ngi dn ch bun bn l v ht
sc pha trn vi nhiu phong cch khc nhau: c ngi Armnie, ngi Jacobite, ngi Georgie,
ngi Ba T v cn nhiu ngi th Mahomet, chnh l dn ca thnh ph Toris. Thnh ph
cn hon ton c bao bc bng nhng khu vn p tuyt vi, vi rt nhiu loi tri cy rt
p, rt ngon v rt to.
 By gi chng ta hy b qua Toris v ni v tnh Ba T rng ln.

Y L CHUYN K V TNH LN BA T
Ba T l mt tnh ln, xa kia n rt phn thnh v sang trng, nhng hin nay b tn ph v
b thu hp bi nhng ngi Tcta.

Ba T c thnh ph tn l Sava (ngy nay l Avah), ni Ba Vua ra i khi cc Ngi n

th ly Cha Gisu Ki t ging trn. H c an tng trong thnh ph ny trong ba ngi m
rt to v rt p. Trn mi ngi m c mt ngi nh hnh vung xy rt p, ci n sau ci kia.
Cc thi th vn cn y , u cn ru tc. Mt ngi c tn l Gaspard, ngi th hai l
Melchior v ngi th ba l Balthazar. Messire Marco Polo d hi nhiu ngi dn ca thnh
ph ny v Ba Vua, nhng ng khng tm c mt ngi no c th ni g vi ng v iu ny,
ngoi tr l ba v vua c an tng xa kia.

Cch ba ngy ng c mt th trn tn l Cala Ataperistan, trong ting Php n c ngha

l Lu i ca nhng ngi tn th la. l mt danh t rt thch ng v nhng ngi dn
ca th trn ny tn th la. Ti s ni vi cc bn l do v sao. H ni rng xa kia Ba Vua
vng ny i th ly mt ng Tin Tri sinh ra v mang n cho Ngi ba l vt, l vng,
nh hng v mc dc, bit v tin tri c phi l thn linh, vua di th hoc l thy
thuc. V h ni rng nu Ngi nhn vng, s l vua trn th, nu Ngi nhn nh hng,
l mt v thn linh, nu Ngi ly mc dc, l mt thy thuc. V vy chuyn xy ra l khi
h n ni Con Tr sinh ra, v vua tr nht trong Ba Vua i vo u tin v tm thy a Tr
cng tui vi ng. Sau vua th hai i vo, ng ny tui trung bnh, cng vy, hnh nh ng
cng cng tui vi a Tr. ng bc ra v ht sc kinh ngc. Ri ngi th ba bc vo,
ngi ny ln tui nht v cng xy ra cng mt chuyn nh hai ngi vo trc ; ng bc
ra t v m chiu. Khi c ba v hp nhau li, mi ngi ni li iu h nhn thy v h ht
sc kinh ngc v iu ny. By gi c ba v cng ng lng i vo mt lt, h i vo v tm
thy a Tr tui ng nh Tr phi c, tc l mi ba ngy. a Tr nhn ly ba l vt
ri cho h mt hp ng kn. Sau cc vua ln ng tr v qu qun ca h.
 CHUYN K V VIC BA VUA TR V NH
Khi h ci nga i trong nhiu ngy, h t nh h mun xem th m a Tr ban cho
h. Vy l h m hp v tm thy mt hn bn trong, h t hi iu c ngha g. N c
ngha l c tin m h bt u nhen nhm phi lun cng rn bn trong h nh hn rn. V l
do ny v trong ngha ny m h phi nhn ly hn ; nhng h khng hiu hn mang
ngha , nn h nm n vo trong mt ci ging. Ngay lc mt ngn la hng hc t tri
ri xung ging ni ch hn b nm, lc h mi hiu ngha quan trng v tt p ca n.
H n ly ngn la ny v mang v x s ca h, h t n vo trong mt nh th rt p v
sang trng. Thnh thong h lm cho la chy bng ln v tn th n nh mt v thn v tt c
nhng g h hin dng u c nu chn bng ngn la ny. Nu nh la tt, h i n nhng
thnh ph xung quanh, cc thnh ph ny cng c nim tin nh th s cho h la h mang v
nh th ca h. l l do m dn chng trong vng ny th la. Nhiu ln h phi i b mt
mi ngy tm ngn la ny.

l chuyn k ca nhng ngi th trn cho Messire Polo nghe, h khng nh vi ng s

tht xy ra ng nh vy; mt trong Ba Vua c gc gc t mt thnh ph tn l Sava, ngi th
hai t Ava v ngi th ba t th trn m h th la ging nh tt c nhng ngi trong vng
ny.

By gi ti s ni vi cc bn v nhng vng thuc nc Ba T vi nhng vic lm cng nh

cc phong tc ca h.

CHUYN K V TM VNG QUC CA BA T

V TN CA TNG VNG QUC
Cc bn nn bit rng trong x Ba T c tm vng quc, v n l mt tnh rt ln, cc bn s
gi tt c bng tn.

Vng quc th nht c tn l Casvin. Vng quc th hai v hng nam c gi l

Cardistan; vng quc th ba l Lor; vng quc th t l Cielstan; vng quc th nm l
Istanit; vng quc th su l Cerazi; vng quc th by l Soucara; vng quc th tm l
Tunocan cui x Ba T. Tt c cc vng quc ny u phng Nam, ngoi tr mt
Levant, l Tunocan. Trong vng quc ny c nhiu nga chin p v c nhiu ngi i n
bn chng, v l nhng con nga rt c gi tr, mi con gi chng hai trm livr, tin
c ti thnh Tua; c con cao gi hn, c con thp hn ty theo tng con. Cng c nhng con
la p nht th gii, mi con gi ba mi ng mc bng bc, v chng to ln v chy gii cng
nh i nc chp tt. Ngi ta a nhng con nga n tn Chisi (Kis) v Curmosa (Ormuz),
l hai thnh ph nm trn b bin n , h tm c cc nh bun mua chng v a vo
n bn.

Trong vng quc ny c nhng ngi d tn v st nhn, v h git nhau mi ngy nh cm

ba. Nu quyn cai tr khng phi thuc v lnh cha Tcta x Levant, h s gy thit hi ln
cho cc nh bun v mc du nm di quyn lnh cha, nhiu ln h khng ngng gy tn hi
cho uy quyn ca lnh cha, v nu h bt gp cc nh bun khng trang b v kh tt, h git v
cp ca tt c nhng ngi . i khi cc nh bun khng phng, h tiu dit tt. Tt c
u l ngi Sarrasin v h tin vo ng Mahomet. Trong cc thnh ph ny tt c cc nh bun
v th th cng u sng bng ngh ring ca h, v h lm ra loi vi lt ging bng vng
v la. Vng ca h sn xut ra nhiu bng vi. H trng nhiu la m, la mch, k v panis, h
cn c loi ru nho v tri cy.

By gi chng ta hy b qua vng quc ny v ni v thnh ph ln Jasdi.

Y L CHUYN K V THNH PH LN JASDI

Jasdi (Yezd) l mt thnh ph rt p, rt sang trng v c nn thng mi sm ut. y,
ngi ta sn xut ra nhiu vi la c tn l Jasdi, cc nh bun mang qua nhiu nc kinh
doanh v kim li. H tn sng Mahomet. Khi ri thnh ph tin ln pha trc, ngi ta phi
ci nga i mt su hoc by ngy trn, ch c ba khu dn c l c ch tr. Ngi ta c th phi
nga qua nhiu cnh rng p, trong rng c nhiu ch i sn l tng, nhiu chim a a, tr v
nhiu loi chim khc na, n ni cc nh bun i qua ni u rt ly lm thch th. Cng c
nhng con la hoang rt p. Sau by ngy ng, ngi ta n mt vng quc rt p gi l
Creman.
 Y L CHUYN K V VNG QUC CREMAN
Creman (Kirmn) l mt vng quc thuc x Ba T, xa kia h theo ch lnh cha cha
truyn con ni; nhng t khi nhng ngi Tcta chim ng n, ngi Tcta gi n v vua
do h ch nh.

Trong vng quc ny sn sinh nhiu loi gi l ngc lam Th Nh K: h tm thy chng
trong ni v rt ra t nhng tng ln. Cng c nhng va thic v ondanique (loi thic c
bit, c th l ng ti moan). Trong x ny, ngi ta cn lm cc loi b yn cng p v rt
tt dnh cho cc k s nh hm thic, yn nga, inh thc nga cng nh cung, bao ng tn v
tt c nhng v kh tuyt vi khc dng. Cc b v cc c dng kim thu rt p v rt sang
trng. Nhng con th, chim, bng hoa v th hnh nh trn cc vi lt bng la mu sc;
h cng trang tr nhng lu tri ca cc cn thn mt cch tinh xo n ni ai thy cng trm tr
kinh ngc; h cn lm nhng chic gi da, gi u, chn p v tt c nhng th khc na.
Trong cc dy ni ca x ny c nhng con chim ng tt nht th gii sinh sng, nhng chng
nh hn chim ng di c: chng c mu ngc, di ui v gia hai bp i. Chng bay
nhanh n ni trn th gii khng c bt c con chim no c th thot khi chng.

Ri thnh ph Creman, ngi ta i nga mt by ngy ng qua nhiu thnh ph th trn v

khu dn c rt p. Ci nga qua tht l th v, v chng ta s gp c nhiu ni sn bn l
tng hoc ging li bt chim, y l mt nim lc th to ln. Khi phi nga by ngy qua
khi ng bng ny, chng ta s gp mt ngn ni rt ln, v khi tro ln ngn ni ny, chng ta
li thy mt con dc rt di phi i nga mt hai ngy ng, qua nhiu khu vn trng cy n
qu rng ln. Xa kia c nhiu nh , nhng nay khng cn na.

Ngi ta ch cn thy nhng ngi chn th gia sc n c. T thnh ph Creman n con dc

ny, ma ng lnh n ni ngi ta kh c th chu ng c, cho d phi mc tht m v
trm kn c th.
 Y L CHUYN K V THNH PH LN
COMADI V TNH ROBARLES
Khi ngi ta i nga mt hai ngy trn con dc ny, ngi ta s n mt ng bng rt ln.
u ng bng c mt thnh ph mang tn l Comadi ( bin mt khi bn cng nh lch
s), xa kia n l mt thnh ph rt ln v sang trng, nhng ngy nay khng c nh th, v
nhng ngi Tcta t nhng x khc tn ph n nhiu ln. Bn nn bit ng bng m ti
ang ni vi cc bn l mt ni rt nng. Tnh m chng ti bt u ni vi cc bn gi l
Robarles. Tnh ny sn xut ch l, to a ng (cam) v nhng loi tri cy khc khng c
nhng x lnh. Trong min ng bng ny, c mt loi chim gi l g g, chng khng ging
vi cc loi g g khc trn th gii, v chng c mu en trng hn hp, chn v m chng c
mu cht.

i vi cc loi th khc, trc tin ti s ni vi cc bn v b. Chng rt to v trng nh

tuyt; chng c chn nh v bng, sng ngn v to nhng khng nhn. Gia hai vai, chng mang
mt ci bu trn v bng hai lng bn tay. Chng l con vt ng nghnh nht th gii. Khi
ngi ta mun chng th c, chng nm bp xung nh nhng con lc v sau mi
ng ln cng vi trng ti rt ln, v l nhng con vt rt khe mnh. Ngi ta cn bt gp
nhng con cu to nh nhng con la vi mt ci ui ln v to n ni n nng n ba mi
livr. Chng rt p v bo, tht n rt ngon.

Trong ng bng ny, c nhiu thnh ph v th trn vi nhng vch bng t cao v dy
phng chng nhng ngi Caraonas (ngi Indo Scythes da en). H mang tn ny v h c
sinh ra t nhng ngi m n v b ngi Tcta. Bn nn bit rng khi nhng ngi
Caraonas mun ro khp x cp bc, h lm cho ban ngy tr nn ti en bng nhng
phng thc ma thut, n ni ngi ta ch thy l m bn mnh st bn v mn m ny c
th ko di trong by ngy trn. Nhng h bit r x s nh lng bn tay, h i nga tp ny gn
tp khc v thnh thong c n mi ngn, c khi nhiu c khi t hn, n ni h chim c tt
c cc con ng. Tt c nhng ai ngoi thnh ph v th trn u b bt: khng ngi n
ng, n b, hoc con vt no c th thot khi tay h. V khi bn chng bt c h, chng git
tt c nhng ngi gi v bn qua cc x khc nhng thanh nin v ph n nh l nhng ngi
n l. Chnh v vy m h tn ph khp vng v lm cho n hu nh hoang vng.
 Vua ca nhng ngi xu xa ny c gi l Nogodar. Tn ny i n triu nh ca Ciagati,
em rut ca i Hn, cng vi mi ngn k binh. Y li vi ng ch, v ng l v i thn rt
c th lc. Trong khi vi ch, tn Nogodar ny ngh ra mt cuc phn bi to tt. Ti s ni vi
cc bn nguyn nhn v sao. Y i khi triu nh ca ch i Armenie v trn vi mt s ln
k binh rt hung tn v mu phn bng cch vt qua Badasian ri qua mt tnh khc gi l
Pasciai, ri li mt tnh khc na tn l Chesciemur. , y mt rt nhiu lnh v nga, bi v
ng hp v xu. Khi y chim tt c cc tnh ny, y tin vo n ti mt tnh gip ranh tn l
Dilivar. Y li trong thnh ph ny sau khi cp ngai vng ca mt v vua c tn l Asidiu
Soudan, ng ny l mt ngi rt to ln v giu c. Nagodar li cng vi qun i ca ng,
ng chng s ai v gy chin vi tt c nhng ngi Tcta sinh sng chung quanh lnh th ca
ng.

Ti ni vi cc bn l chnh Messire Marco cng b bt do nhng ngi trong bng ti

ny, nhng nh n Cha, ng c th i trn v n nu trong mt th trn tn l Canosalmi gn
, nhng ng mt ton b on ty tng, ch c by ngi trn thot c.

Y L CHUYN K V CON DC CAO CA

THNH PH CORMOS
ng bng m ti nhc n tri di mt nm ngy ng v hng Nam, tip theo l mt
con dc khc di hai mi dm, l mt con ng rt xu v nguy him, v c nhiu k xu
v bn trm cp. Khi xung thung lng ny, ngi ta n mt ng bng rt p, gi l ng
bng Formose (tn khc ca Cormos). ng bng ny di hai ngy ng v c nhng con sng
th mng, ni y c ch l v nhiu th tri cy khc, v s chim nh chim ng, kt v nhng
loi chim khc khng ging vi cc loi chim ch chng ta . Sau khi ci nga hai ngy ng,
ngi ta n bin Oceane ( ca vo vnh Pc xch), trn b sng c mt thnh ph mang tn
Cormos (Ormuz) v mt hi cng. Ti cho cc bn bit rng cc thng nhn t n n
vi nhng con tu cht y gia v, qu, vi him, vi lt ging bng la v vng, ng voi
v nhiu hng ha khc na. H bn chng cho cc thng nhn khc v nhng ngi ny li
mang chng i khp th gii. l mt thnh ph thng mi rt ln. Trc thuc n cn c
nhiu thnh ph v th trn, nhng n l th ca mt vng quc do vua Ruemedan Acomat
cai tr. y, nhit ban ngy rt cao do mt tri v a im nm trn ch t cng rn. Nu
mt nh bun ngoi quc no cht y, nh vua s cho tch thu ton b ti sn ca y.

Trong vng ny, ngi ta ch bin ru rt ngon bng ch l v gia v, nhng nu khng quen
ung, n s lm cho bn b cht rut v khin cho bn i ngoi rt nhiu, nhng sau n lm
cho bn khe mnh v bo ra. Khi ngi dn trong nc mc bnh, h n tht heo v bnh m
lm bng bt; nhng nu khi h n lc khe mnh, h li ng bnh. Khi h mnh khe h ch n
ch l, c mui, chanh v hnh ta.

Tu thuyn ca h ng rt ti. Nhiu ngi cht v l do ny, v chng khng c ng

inh st, nhng c may vi ch ly t si cy da: khi dp v, n ging nh ci bm nga, v
h dng n bn ch may tu, ch chc chn v khng b hng khi ngm nc bin, nhng n
khng th chng chi ni vi bo to. Nhng tu ny u c mt ct bum, mt cnh bum v
mt bnh li, nhng chng khng c che ch tr khi c cht y hng. Hng ha c che
ch bng da th vt. Ngi ta cho nga ng trn da ch sang n bn. H khng c st
lm inh, v th h lm nhng cht g ng thuyn, ri v bng ch nh ti ni vi cc
bn. Do , i bin trn nhng con tu ny rt nguy him, v trong cc bin n c rt nhiu
bo.

Dn c l nhng ngi da en v tn th Mahomet. H khng trong cc thnh ph v nhit

rt cao lm h c th cht c, nhng h i ra bn ngoi vo nhng khu vn, ni c nhiu
sng v sui. D sao i na, h khng thot khi c nu nh h khng lm iu m ti s ni
vi cc bn. Trong ma h, nhiu lc gi t hoang mc xung quanh ng bng thi n ht sc
nng n ni n git cht tt c mi ngi, nu nh lc cm thy gi nng ny n gn h khng
nhy xung nc ngp ti u v cho n khi no gi qua i. H gieo la m, la mch v
cc loi ng cc khc vo thng Mi Mt v thu hoch vo thng Ba. Sau khng cn mt
cy c no tr nhng tri ch l tn ti n tn thng Nm, l do nhit qu nng lm kh
ho mi th, nhng cc con tu khng b h hng v chng c thoa bng du c.

Khi c ngi cht, n ng hoc n b, h hng, b bn v nhng ngi lng ging t hp

chu tang vi nhng ting khc la m .

By gi chng ta s quay li mt con ng khc, thnh ph Creman v ti s ni vi cc

bn v nhng min nam pha Bc ca thnh ph ny.
Y L CHUYN K V VIC I B TRONG MIN
T HOANG D
Ri khi thnh ph Creman, ngi ta phi ci nga mt by ngy trn mt con ng rt
nguy him, ti s cho cc bn bit v sao. Trong ba ngy, ngi ta khng tm thy nc, hoc
hu nh khng c th g c; nc m ngi ta gp thng ng v c mu xanh lc, n mn cht
n ni chng ai c th ung c, v ai ung n s c th lm cho mnh nh nhm t nht l
mi ln trn ng i. i vi nc trong cc sng ngi, khng ai dm dng, v ngi no
dng n s b tho d khng khip. V vy iu thch hp nht l nn mang theo nc bn mnh,
v phn gia sc, chng nh phi ung loi nc ti t ny, v chng khng cn th g khc;
chng ung khi qu kht, n ni nc i khi lm cho chng b tho d n cht. Trong
ba ngy i ng, ngi ta khng gp bt c cn nh no: tt c u vng lng v kh khc,
khng c th hoang, v chng khng tm c th g cho vo bng. Sau ba ngy i xuyn qua
hoang mc. Ngi ta li bt gp mt hoang mc khc ko di bn ngy ng; n cng nh
hoang mc trc, ngoi tr s hin din ca nhng con ngng tri. Sau bn ngy trong hoang
mc na, vng quc Creman mi kt thc v ngi ta n mt thnh ph ln gi l Cobinan
(Knabis, pha Bc ng Bc Creman).

Y L CHUYN K V THNH PH COBINAN

TO LN V SANG TRNG
Cobinan l mt thnh ph ln. Dn c th Mahomet. Thnh ph c nhiu st, thic v
ondanique. y ngi ta lm ra nhng gng soi bng thic rt p v rt ln. Ngi dn cn
ch thuc calamine nhn to rt tt cha bnh mt. H cn iu ch xt km, v ti s cho
cc bn bit nh th no. H c mt va t tt c cha th kim loi . H t t trn mt
l la rt nng, trn l cn c mt li st; khi v hi bc ra t t ny bm vo li st: l
calamine nhn to; phn cn li t t nung gi l xt km.

By gi chng ta hy b qua thnh ph ny v i ti na.

 Y L CHUYN K V TNH TONOCAIN
Ri khi thnh ph Cobinan, ngi ta bt gp mt hoang mc di tm ngy ng, rt kh
hn, khng c cy ci v hoa tri, nc ng v khng tt, v vy khng nn cho gia sc n
ung ngoi tr i vi sc vt thch ung loi nc ti t ny v qu kht. Sau tm ngy ng,
ngi ta n mt tnh gi l Tonocain (v c hai thnh ph Tou v Cain trong x Koubistan).
Tnh ny c nhiu thnh ph v th trn v gip gii vi Ba T v hng Bc. y c mt
ng bng rt ln c cy solque pht trin, nhng ngi Ki t gio gi chng l nhng cy tiu
huyn. Ti s m t cy nh th no. Cy ny cao v to, n cho nhng qu cng nh ht d
nhng bn trong khng c g. G ca n mu vng v rt cng. Ngoi ra khng c bt c cy
no khc cch hn mt trm dm, tr mt ni cch mi dm. Ngi dn trong vng cho
rng ni din ra cuc chin ca Alexandre chng li vua Darius. Cc thnh ph v th trn c
nhiu th tt p, v x s rt n ha: Tri khng qu nng hoc qu lnh. Tt c cc dn c u
th Mahomet. Cng c nhng ngi rt xinh p, nht l nhng ph n cc k p.

By gi chng ta s khi hnh t y, chng ti s ni v mt vng gi l Mulect, ni y

Lo Gi Ni thng vi nhng Hasisin ca mnh nh cc bn s nghe sau y.

Y L CHUYN K V SN THN GI V CC
HASISIN CA THN
Mulect l mt vng m Sn Thn Gi thng li xa kia. Mulect trong ting Php c ngha
l Thn Th a. V vy ti s k li ton b cng vic ca Thn ty theo iu m chnh ti,
Messire Marco Polo, tng c nhiu ngi trong vng k li. Sn Thn Gi c gi theo
ngn ng ca h l Aloadin (Alaeldin Mohamed). Thn khai sinh trong mt thung lng, gia
hai ngn ni, khu vn ln nht v p nht m ngi ta cha bao gi nhn thy, n c y
nhng hoa qu trn th gii. Trong cn c nhng ta nh v nhng cung in p nht m
ngi ta cha bao gi thy, tt c u c m vng v trang hong bng nhng bc ho p. C
nhng con knh chuyn ch ru, sa, mt v c y nhng qu b v qu c p nht
th gii, h bit chi tt c mi nhc c, ht tht tuyt vi v khiu v hay n ni nhn thy
cnh tht l iu lc th. Sn Thn Gi lm cho h tin rng khu vn ny l mt Thin ng.
Do , Thn lm ra n ging nh Mahomet ni Thin ng s l nhng khu vn p y
nhng con knh chuyn ch ru, sa, mt, nc cng nh y ph n xinh p cho nim vui
th ca mi ngi.

Khng ai vo c khu vn ny, ngoi tr nhng ngi m Thn mun bin h thnh nhng
Hasisin (Haschischin) ca Thn. C mt lu i ca ra vo vn, n vng chc n ni khng
ai chim ly c v ngi ta ch c th i vo trong vn bng con ng m thi. Sn
Thn Gi gi li trong cung in ca Thn nhng ngi tr tui trong vng t mi hai n hai
mi tui mun tr thnh nhng ngi lnh ca Thn. Thn ni vi h rng Mahomet m t
Thin ng nh th no, l cch m ti ni vi cc bn. H tin Thn cng nh tt c
nhng ngi Sarrasin tin Thn. Ti s ni vi cc bn iu g na y? Thn bt h trong vn
ny theo tng nhm mi, su hoc bn ngi theo cch sau. Thn buc h ung mt th nc
khin cho h ng ngay (haschisch). Sau , Thn ra lnh a h vo trong vn. Khi thc dy,
h thy ang bn trong khu vn.

SN THN GI LM CHO NHNG NGI

HASISIN TR NN HON HO V BIT VNG LI
NH TH NO?
Khi c mt trong vn, h thy h ang mt ni p n ni h ngh l ang Thin ng
tht s. Cc b v cc c sut ngy lm h tha mn n ni mt khi h c c nhng g h
mun, h s khng bao gi t ra khi ni . Sn Thn Gi m ti ni vi cc bn ang cai
qun mt triu nh cao sang v rng ln, Thn lm cho nhng ngi tht th cht phc xung
quanh Thn tin rng Thn l mt v i tin tri. Khi mun sai mt Hasisin n mt ni no ,
Thn ra lnh cho bt k ngi no trong vn ung nc ca Thn ri a hn vo trong lu i.
Khi thc dy, hn s ngoi Thin ng, nhng trong lu i, y s rt kinh ngc v khng thy
thoi mi v chuyn ny. By gi Sn Thn Gi cho vi y n vi Thn. Tn Hasisin ph phc
trc mt Thn nh mt ngi tin Thn l mt v tin tri. Thn s hi y t u n. Y ni y t
Thin ng n v y c to nn ging nh Mahomet m t trong l lut. Nhng ngi
nghe ni v Thn nhng khng thy Thn u ao c i n khu vn v mun c cht
i n .

Khi Sn Thn Gi mun ra lnh git mt lnh cha, Thn ni vi thuc h:

 - Hy i v git mt ai , khi no cc ngi quay v, ta s cho cc thin thn ca ta a cc
ngi vo Thin ng. Nu cc ngi cht trong khi thi hnh s mng, ta s yu cu cc thin
thn ca ta a cc ngi vo li Thin ng.

l iu Thn lm cho h tin. V vy, h thi hnh mnh lnh ca Thn m khng s bt c
nguy him no trong nim ao c c tr v Thin ng. Bng cch ny, Sn Thn Gi ra lnh
git tt c nhng ngi m Thn yu cu h git. V cc lnh cha rt knh s Thn, nn h phi
ng thu cho Thn c c bnh an v tnh bn.

SN THN GI B TIU DIT NH TH NO?

Ti k vi cc bn Sn Thn Gi v nhng Hasisin ca Thn, by gi ti s cho cc bn
bit Thn b tiu dit nh th no v do ai. Nm 1242 sau khi Cha Ki t Nhp Th (cc bn tho
cho l nm 1242 hoc 1252 hoc 1262; v mt lch s, l nm 1252), Alau, Lnh cha ca
nhng ngi Tcta x Levant bit r tnh kh c c ca Thn v quyt nh tiu dit Thn. ng
ta bn phi mt cn thn ca ng n lu i cng vi mt i qun hng hu. H bao vy lu
i trong ba nm, nhng khng th no chim c, v n rt vng chc, v h s khng bao gi
chim c nu nhng ngi b bao vy cn th g n. Nhng sau ba nm, lng thc cn, h
b bt v lo Thn b git cng vi tt c qun lnh ca Thn. T v sau, khng cn Sn Thn
Gi v nhng tn Hasisin na v kt thc cng vi h l nhng tai ha do Thn gy nn.

Y L CHUYN K V THNH PH SAPURGAN

T lu i ny, ngi ta ci nga i qua nhng ng bng v thung lng th mng, y c
nhng bi c xanh mn mn v nhng ng c cho gia sc, nhiu th tri cy v tt c mi th
u nhiu v k. Cc i qun sng rt thoi mi y v h ang trong mt x s tt lnh.
Vng ny tri di su ngy ng v khi ci nga i vo thi k , ngi ta s gp mt thnh
ph tn l Sapurgan. Thnh ph giu c v mi mt. Ti cho cc bn bit ngi ta tm thy
nhng loi da hu ngon nht th gii v s lng rt nhiu. H sy kh da hu bng cch
nh sau: H gt chng ra thnh nhng cun dy v phi ngoi nng. Khi da kh, chng ngt
du hn mt ong. H bin chng thnh hng ha bng cch bn chng trn ton x s.
 Y L CHUYN K V THNH PH BALAC
Balac (c th l Tunocain) l mt thnh ph sang trng, rng ln v xa kia cn ln hn
nhiu. Nhng nhng ngi Tcta v nhng ngi khc lm cho n suy sp rt nhiu, v n c
nhiu lu i v nhng ta nh bng cm thch rt p. Ti cho cc bn bit rng trong thnh
ph ny, Alexandre ly con gi ca vua Darius lm v, theo nh dn thnh ph k li. H tn
sng Mahomet.

Bn cng nn bit lnh a ca lnh cha Tcta x Levant tri rng n tn thnh ph ny.
y l thnh ph gip gii vi nc Ba T, gia pha Ty v pha ng.

By gi chng ta hy b qua lnh th ny v ni v mt x khc gi l Dogana. Khi ri khi

thnh ph m ti ni vi cc bn, ngi ta ci nga i trong mi hai ngy gia hng
ng bc v hng ng m chng gp mt ngi nh no, v dn chng i trn tt c vo min
ni v trong cc pho i v s nhng ngi c v cc i qun gy thit hi cho h. y c
nhiu chim phng hong v nhiu s t. Chng c th g n c; v vy tt nht l ngi ta
phi mang theo nhng th cn thit trong mi hai ngy i ng.

Y L CHUYN K V NHNG NGN NI

C CU TO BNG MUI
Sau mi hai ngy i ng, ngi ta bt gp mt th trn c tn l Taican, ni c ch la m
rt ln. l mt vng t rt p, cc dy ni rt s nm v hng nam, v tt c u bng
mui. T tt c cc min xung quanh, cch xa hn ba mi ngy ng, ngi ta n y tm
mui. y l loi mui tt nht th gii. N cng rn n ni ngi ta ch c th xn bng nhng
cy cuc chim bng st. S lng mui nhiu n ni mi ngi s c dng cho n tn th.

Khi ri khi thnh ph ny, sau ba ngy i nga, vn gia hng ng Bc v hng ng,
ngi ta bt gp nhng vng t xinh p y nhng cy n tri v nh ca, nhiu vn nho v
ngi ch ln bn mi th. Dn chng th Mahomet; h l nhng ngi c c v st nhn; h
m mnh vo nhng cuc ch chn say sa v h c nhng th nc gii kht ngon nht l
ru ct. H ch i trn u mt si dy di mi paume m h qun quanh u. H l nhng
ngi th sn rt c, h sn c nhiu th rng v h ch mc o qun v mang giy dp lm
bng da th. Mi ngi u bit trang im cho o qun v giy dp bng da ca h.

Sau ba ngy ci nga, ngi ta n mt thnh ph c tn l Scasem. Trong thnh ph ny c

mt con sng kh ln chy qua. Trong min ny cn c nhiu nhm. Chng rt ln, khi th sn
mun dng ch bt ly chng, chng tp hp tt c li thnh mt nhm v t v bng cch
phng v pha nhng con ch nhng chic lng nhn chng mang trn lng v lm cho l ch b
thng nhiu ni trn mnh.

Thnh ph Scasem ny l tnh l ca mt tnh rt ln cng c gi l Scasem. Dn c c

ngn ng ring. Nhng ngi nng dn c gia sc u c tr trong cc dy ni; h xy nh ca
di mt t trong nhng hang ng ln. H xy nh rt p v ni non ch c cu to bng
t.

Ri khi thnh ph Scasem, ngi ta ci nga i trong ba ngy m khng gp bt c nh

ca no, thm ch khng c g n cng nh ung, v vy phi mang nhng th cn thit
theo ng. Sau ba ngy, ngi ta n mt tnh c tn l Balasian m chng ti s ni vi cc
bn sau y.

Y L CHUYN K V TNH BALASIAN

Balasian l mt tnh m dn c th Mahomet v c ngn ng ring. l mt vng quc rt
ln cha truyn con ni v cc v vua u l hu du ca vua Alexandre v con gi ca Darius,
vua ca vng quc Ba T rng ln. Theo ngn ng Sarrasin, tt c cc vua ny u c gi l
Zulcarniain, trong ting Php c ngha l Alexandre, iu l nhn danh tnh yu ca vua
Alexandre v i. Trong tnh ny sn sinh nhng loi ru bi balai, l nhng loi qu, p
v c gi tr rt ln. Ngi ta tm thy chng trong nhng tng trn ni, ngi ta o su
xung mt t, ging nh nhng ngi o m bc, v n ch c tm thy trong mt ngn ni
tn l Sighinan. Nh vua ra lnh h phi khai thc cho vua, v khng ngi no khc ngoi c
vua dm khai thc trong vng ni ny m khng b mt mng, v hnh pht cht u. c vua
tch ly cc loi qu v gi cho cc vua khc di hnh thc np cng hoc v tnh hu
ngh. Khi mun, ng cng ra lnh bn i ly vng v bc. ng ta lm tt c nhng iu ny
cho qu lun lun t v c gi tr ln, v nu ng cho mi ngi o ly, ngi ta s
khai thc nhiu n mc mi ngi u c tha thi v ri chng s c coi nh tm
thng.

Cng trong vng ny cn c mt ngn ni khc c lapis lazuli p nht th gii: ngi ta
bt gp n trong cc va ging nh bc. Cng c nhng ngn ni khc c cc m bc c tr
lng ln, nn tnh ny rt giu, nhng n cng rt lnh.

Dn c l nhng tay bn cung v sn bn rt c khi. Phn ng dn chng mc qun o da

th v vi vc rt t. V th nhng ph n c hnh mc nhng braies bng vi bng di mt
trm si (162 mt) hoc tm mi hoc su mi, iu m h lm mi ngi tin rng h c
b mng to, iu m n ng rt thch.

Chng ti k cho cc bn tt c nhng g lin quan n vng quc ny. By gi chng ti

s ni v mt vi ngi khc i v hng Nam, cch tnh ny mi ngy ng.

Y L CHUYN K V TNH LN PASCIAI

Nn bit rng cch xa Balasian mi ngy ng v hng Nam, l tnh Pasciai (c th l
Paishore). Dn c c ngn ng ring. H th ngu tng v c nc da nu. H bit nhiu
phng thc ma thut v thut ph thy. n ng mang trn tai nhng vng trn v vng xon
bng vng bc, qu v ngc trai. l nhng ngi tinh ranh v khn ngoan trong cc phong
tc ca h. Tnh ny c kh hu nng. Thc n ca h l tht v go.

By gi chng ti s b qua tnh ny v s cho cc bn bit v mt tnh khc cch by

ngy ng v hng mt tri v c tn l Chesimur.

Y L CHUYN K V TNH CHESIMUR

Chesimur (Cachemire) l mt tnh c dn c th ngu tng v c ngn ng ring. H bit
nhiu php thut ma qu, v h lm cho cc ngu tng ni c. H lm thay i thi tit bng
ma thut v ra lnh cho tri tr nn ti; h cn lm nhiu iu n ni khng ai c th tin, nu
nh khng thy. Ti cho cc bn bit h l nhng ngi ng u nhng ngi th ngu tng
v l ngun gc xut pht ra cc ngu tng. T ni ny ngi ta c th i ra bin n . H
l nhng ngi c nc da nu v gy m. Ph n rt p mc du cng c nc da mu nu.
Thc n ca h l tht, sa v go. l mt x s n ha khng qu nng hoc qu lnh. Tnh
c nhiu thnh ph v th trn. C nhng cnh rng, nhng hoang mc v nhng hm vc, h
cng khng s bt c ai. H t qun l nhau, v h c mt v vua gn gi h trong s cng bng.
H c nhng v n tu theo phong tc ca h, nhng ngi ny nhng ni c tch v king c
vic n ung mt cch nghim ngt; h rt oan trang phng s dm v trnh bt c ti
li no theo nim tin ca h. Dn chng xem h nh l nhng ngi rt thnh. Ti cho cc bn
bit rng h sng rt th v c nhiu ngu tng trong tu vin ca h. San h m ngi ta mang
vo vng ca chng ta c bn trong vng ny nhiu hn bt c ni no khc.

By gi chng ta s b qua vng ny tin vo nc n . Nhng ti khng mun i vo

lc ny. V khi tr v ti s ni vi cc bn v n theo trnh t. V vy chng ta hy lui li
pha vng Baldasciam, v ngi ta khng th i bng mt con ng khc.

Y L CHUYN K V CON SNG LN NHT

CA BALDASCIAM
T Baldasciam, ngi ta ci nga i trong mi hai ngy gia hng ng v ng Bc,
dc theo mt con sng thuc v anh ca nh vua nc Baldasciam, c nhiu thnh ph, th
trn v nh . Dn c th Mahomet v rt can m trong chin du. Sau mi hai ngy ng,
ngi ta bt gp mt tnh khng ln lm, v bn knh ca n ch c ba ngy ng, tnh ny c
tn l Vocan (Vokhan). Dn c tn th Mahomet v c ngn ng ring. H l nhng ngi lnh
can m, h c lnh cha ring, trong ting Php, n tng ng vi comte (B tc) nhng h
l nhng ngi tuyt i trung thnh vi lnh cha ca Baldasciam. H c nhiu loi th rng.

T x s nh b ny, ngi ta ci nga mt ba ngy i v pha ng Bc, i khi phi bng

qua cc dy ni v tro ln mt ni c coi l cao nht th gii. Tro ln ni, ngi ta bt gp
mt ng bng nm gia hai dy ni, ni y c mt con sng rt xinh p chy qua. ng bng
ny l bi chn th tt nht th gii, v mt con nga ci gy m s tr thnh bo mp trong
mi ngy. y cng c tt c cc loi th rng nhiu v k. C nhiu cu hoang rt to; v
chng c nhng chic sng di su paume, nn nhng ngi chn cu dng chng lm nhng
chic bt ng thc n v lm hng ro bao quanh ch tr ca h vi cc gia sc vo ban m.

i nga xuyn qua ng bng ny phi mt mi hai ngy, ng bng ny c tn l Pamier.

Trong sut mi hai ngy ng ny, khng c bt c cn nh no hoc ng c no, v vy
iu thch hp nht l cc khch b hnh phi mang theo nhng g cn thit. Khng mt con
chim no bay ln y, v ni ny rt cao v tri lnh. Ti cho cc bn bit rng do tri qu
lnh nn la khng sng hoc nng bng bt c ni no khc, ngi ta khng th nng tht
cho ngon c. Ngi ta cn phi i mt bn mi ngy mi qua c ni, i v thung
lng, ni c nhiu con sng chy qua, v cng c nhiu hoang mc. Trong sut chng ng
ny, khng c bt c nh hoc ng c no. Ngi i ng nn mang theo nhng th cn
thit. Vng ny c gi l Belor (Bolor). Dn c sng trn cao trong cc dy ni. H th ngu
tng v rt hoang d, h ch sinh sng nh vo sn bn th rng; o qun ca h cng c lm
bng da th; h l nhng ngi xu xa v tn bo.

By gi chng ta hy b qua min ny v ni v tnh Cascar.

Y L CHUYN K V VNG QUC CASCAR

Cascar xa kia l mt vng quc nhng hin nay b i Hn khut phc. Ngi dn tn
th Mahomet. N c nhiu thnh ph v th trn nhng thnh ph ln nht v p nht l Cascar.
N nm gia min ng Bc v min ng. Dn c sng v ngh bun bn v th cng, h
cng trng nhiu bng vi. T min ny, nhiu nh bun i ra ngoi x giao thng bun
bn. H rt tin tn v khn kh; h n ung kham kh. Trong vng ny, c nhiu ngi Ki t
gio thuc phi Nestorien v c nh th ring. Dn ca tnh ny cn c ngn ng ring v tnh
tri di nm ngy ng.

By gi chng ti s tm bit n v ni vi cc bn v San Marcan.

Y L CHUYN K V THNH PH LN SAN

MARCAN
San Marcan (Samarkank, pha Nam Turkestan hin nay) l mt thnh ph rt ln v rt sang
trng. Dn c gm nhng ngi Ki t gio v Sarrasin. H l thn dn ca chu i Hn, nhng
ch v chu rt xung khc nhau. Ngi chu c tn l Caidou. Thnh ph nm v hng Ty
Bc.

Ti s ni vi cc bn mt iu ht sc k l xy ra trong thnh ph ny.

 Cc bn nn bit rng, cch y khng lu, Cigatan, anh ca i Hn, tr thnh Ki t hu
trong khi ng ang lm lnh cha ca vng ny v nhiu vng khc na. Khi thy lnh cha l
ngi theo Ki t gio, nhng ngi Ki t hu ht sc hoan h, h xy dng trong thnh ph mt
ngi thnh ng nguy nga s dng knh thnh Jean Baptiste: nh th cng trng tn vi v
thnh bn mng. H ly mt hn rt p ca ngi Sarrasin v t n lm chn ct gia nh
th chng mi ngi.

Chuyn xy ra l khi Cigatan mt v khi nhng ngi Sarrasin thy ng ta cht, v h thm
mun vin tng l ca h, h t kho nhau l phi ly li n bng tha thun hoc bng v
lc. H c th lm c vic , v h ng hn ngi Ki t gio gp mi ln.

H tp hp li v i n nh th ca ngi Ki t gio v ni rng h mun c vin ca h

bng mi gi. Nhng ngi Ki t gio tr li rng vin thuc v h, nhng h phi tr li mt
s tin n b chuc li vin . Nhng ngi Sarasin p li l h s khng chuc li vin
bng bt c th g h c trn i. Ti s ni g vi cc bn na y? Lnh cha bit tin ny v ra
lnh cho nhng ngi Ki t gio dn xp n tha vi nhng ngi Sarasin bng tin hoc tr li
vin cho h. ng gia hn cho h hai ngy. Cc bn nn bit rng khng c bt c ngi
Sarasin no ng chuc li vin v tin: H lm nh vy lm cho nhng ngi Ki t gio
bc mnh, ch khng v l do no khc, v h bit r rng nu ly hn ra, c ngi nh th s
sp ngay. V vy nhng ngi Ki t gio rt gin d v khng bit phi lm g. Cui cng, h
quyt nh mt iu thng sch: l cu nguyn cng Cha Gisu Ki t Ngi ch bo cho
h bit nn lm g nh th cng nh danh thnh ca ng bo tr, thnh Jean Baptiste, khng
b sp . V vy, khi n k hn m lnh cha giao hn cho h, vo bui sng, h nhn thy vin
c ly ra khi chn ct; nhng chic ct vn chng c sc nng vi chn ct l lng
trn khng v t ra vng chc nh khi vin cn di chn n; khong cch t chn ct n
mt t l ba paume. Nhng ngi Sarasin mang vin ca h i cng vi iu khng may ca
h. y l mt php l v i. Chic ct ni trn vn lun tn ti nh th v s nh th trong bao
lu m Thin Cha mun.

Nhng chng ta hy b qua chuyn ny v tin ln pha trc n vi mt tnh khc gi l

Charcan.
 Y L CHUYN K V TNH CHARCAN
Charcan (Yarkund) l mt tnh di nm ngy ng. Dn chng gi lut ca Mahomet, nhng
cng c nhng ngi Ki t gio thuc phi Nestorien v Jacobite. H thuc quyn cai tr ca v
Lnh Cha chu ca i Hn, m ti tng nhc n. H c tt c mi th nhiu v k. Nhng
v khng c g ng k, chng ta s b qua v ni n mt tnh c tn l Cotan.

Y L CHUYN K V TNH COTAN

Cotan (Khoten, Turkestan thuc Trung Quc) l mt tnh nm gia min ng v min
ng Bc, di su ngy ng. Dn c thuc quyn i Hn cai tr v th Mahomet. C nhiu
thnh ph v th trn, nhng sang trng nht l Cotan, th ph ca vng quc. Cc th hng
ha rt nhiu nht l bng vi. H c nhng vn nho v vn cy; h sng bng ngh bun bn
v th cng; h khng phi l nhng ngi lnh.

By gi, chng ti s khi hnh t y v s ni v mt tnh khc c tn l Pein.

Y L CHUYN K V TNH PEIN

Pein (Pain, pha Bc Turkestan thuc Trung Quc, di chn dy Thin Sn) l mt tnh di
nm ngy ng, gia ng v ng Bc. Dn c th Mahomet v di quyn i Hn. C
nhiu thnh ph v th trn, nhng sang trng nht l Pein, th ca vng quc. Nhiu sng
ngi c nhiu m ngc thch anh v cn x n. H c nhiu hng ha nht l bng vi; h sng
bng ngh bun bn v th cng. H c mt phong tc m ti s ni vi cc bn sau y. Nu
mt ph n c mt ngi chng v ngi ny i du lch v li hn hai mi ngy, khi thi hn
ny qua i, ngi ph n ny c th ly chng khc; cn ngi n ng s ci v khc ni no
m y mun.

Chng ta hy b qua tnh ny v ni v mt tnh khc gi l Ciarciam.

Y L CHUYN K V TNH CIARCIAM

Ciarciam l mt tnh ca nc i Turquie ( y, Turkestan thuc Trung Quc, Ciarciam
chnh l Kharashar, pha Bc h Bosteng) nm gia min ng Bc v min ng. Dn c th
Mahomet c nhiu thnh ph v th trn, nhng thnh ph chnh l Ciarciam. C nhng con sng
cha ngc thch anh v cn x n c ngi ta em bn Catay (Trung Hoa) rt c gi.
Ton b tnh ny ch c ct v ct. iu ny khin cho nc khng c tt v ng, nhng
nhiu ni vn c nc ngt v trong lnh. Khi mt i qun i qua vng, nu l qun ch, ngi
dn chy trn cng v con cng nh gia sc ca h, cch xa hai hoc ba ngy ng, xuyn
qua nhng bi ct n bt k ni no m h bit l c nc, chng ai bit h i u v gi s xa
vt chn ca h trn ct. Nhng nu c mt qun i b bn i ngang qua, h ch a gia sc i
trn, bi h khng mun chng b nh cp n tht, v khng c th g m i qun khng chim
ot.

T Ciarciam, ngi ta ci nga hn nm ngy ng i qua ct. V khng c g cn ghi

nhn, chng ti s tin v pha trc, v chng ti s ni vi cc bn v tnh c tn l Lop,
c mt thnh ph cng c tn l Lop, ni chng ti s n sau nm ngy hnh trnh. N l ca
ng i vo mt hoang mc rt rng ln, n ni cc du khch phi ngh ngi trong thnh ph ny
trc khi tin vo hoang mc.

Y L CHUYN K V THNH PH V HOANG

MC LOP
Lop ( pha ng Nam Kharashar) l mt thnh ph ln ca ng i vo hoang mc c
gi l hoang mc Lop (hoang mc Gobi) n nm gia pha ng v ng Bc. Thnh ph ny
thuc v i Hn. Ngi dn th Mahomet. Ti cho cc bn bit l nhng ai mun i qua hoang
mc ny u ngh ngi trong thnh ph ny mt tun dng sc cho h v gia sc ca h. Sau
h chun b mua lng thc dnh cho ngi v gia sc trong mt thng. T thnh ph ny h
tin vo hoang mc. N di n ni ngi ta cho rng trong mt nm ngi ta khng th i nga
sut t u n cui. Ni no hp nht ngi ta phi vt qua mt mt thng. N ch gn nhng
dy ni v thung lng ct, nn ngi ta khng tm c th g n. Khi ngi ta ci nga i
trong mt ngy v mt m, ngi ta mi tm c nc ngt cn thit cho nm mi ngi
hoc mt trm ngi vi gia sc ca h nhng khng nhiu hn na. Trong bn ni, nc khng
c tt v ng, ni khc, nc li ngt; c hn hai mi tm ngun nc nh th. Khng c
d th , v chng khng tm c th g n. Nhng ngi ta bt gp mt iu tht k l
m ti s k cho cc bn nghe sau y. Khi ci nga ban m qua hoang mc ny, nu c ngi
no i chm li pha sau v tch ri khi cc bn ng hnh ng hoc lm vic g khc. Khi y
ngh nn tip tc i li ui kp theo on, y s nghe cc hn ma ni chuyn ging nh ting
ca cc bn ng hnh, v chng gi ng tn y, n ni chng thng lm cho y i lc v cui
cng y khng th tm li c cc bn ng hnh c na. Bng cch ny, c nhiu ngi
cht hoc mt tch. Ti cng cho cc bn bit, thm ch vo ban ngy, ngi ta cng vn nghe
cc hn ma chuyn tr. i lc ngi ta cn nghe vng vng nhiu ting nhc c, nht l trng
hn l nhng th khc. Ngi ta phi i qua hoang mc trong hon cnh nh vy, ging nh cc
bn tng nghe ni n.

Y L CHUYN K V TNH LN TANGUT

Khi ci nga i ba mi ngy trong hoang mc m ti ni vi cc bn, chng ta n mt
thnh ph gi l Saciou (c th l Chtchou, hin nay l Funhouang, gip ranh vi Mng c v
Ty Tng), v thuc quyn cai tr ca i Hn. Tnh c tn gi l Tangut. Tt c dn chng u
th ngu tng, nhng cng c mt vi ngi Ki t gio thuc phi Nestorien cng nh nhng
ngi Sarrasin. Nhng ngi th ngu tng u c ngn ng ring. H sng t ngun li la
m do h trng. H c nhiu tu vin y nhng ngu tng vi nhiu hnh dng khc nhau. H
ht sc tn knh, sng bi v dng l cho cc ngu tng . V bn nn bit rng tt c nhng ai
c mt a con u cho nui mt con cu dng knh cho ngu tng vo cui nm hoc vo
dp l knh ngu tng; h cho nu chn tht cu v mang n dng trc ngu tng mt cch
ht sc cung knh. H ca l bao lu h cn dng l v c kinh: h cu nguyn xin ngu
tng che ch bo v cho a con ca h. H cho rng ngu tng dng cht tinh tu ca tht.
Khi dng cng xong, h ly tht mang v nh v h mi tt c cc b con c bc n n tht mt
cch sng knh v hoan h. Khi n xong, h thu nht cc mu xng cn li v cn thn ct
chng trong hm.

Cc bn nn bit rng, khi c ngi cht, tt c nhng ngi th ngu tng trn th gii u
cho thiu xc h trn gin ha thiu. B con ca nhng ngi cht dng ln ngay gia ng i
mt cn nh g v dng nhng tm da mu vng v la bao trm li. Khi a thi hi qua
trc cn nh, nhng ngi trong gia nh dng li v nm trc thi hi ru, tht v nhng thc
n khc. H lm nh vy v h cho rng ngi cht s c n nhn vo th gii khc mt cch
ht sc vinh d. Khi thi hi c a n gin ha thiu, b con dng h cho ct trn da hoc
trn giy hnh nhng con nga, lc v nhng ci vng ging nh nhng ng vng ri cho t
tt c nhng th cng vi ngi cht. H cho rng trong th gii khc, ngi cht cng s c
cc n l, gia sc, ca ci bng s lng ca nhng hnh giy c t. Tt c cc nhc kh ca
thnh ph cng s tri ln trc t thi. Cc bn cng nn bit rng khi mt tn th ngu tng
cht, b con s khng cho t xc ngi cht, nu trc , h cha mi n nh mt nh chim
tinh ni v x s gc gc, thng, ngy v gi sinh ca ngi cht. Nh chim tinh lm cc l
nghi ma thut v cho bit ngy no phi ha thiu xc. i khi ng bt ch c mt tun, mt
thng hoc su thng, v h hng phi gi xc ti nh trong sut thi gian ny, v h s khng
dm ha thiu xc trc ngy do nh chim tinh n nh. H gi xc bng cch ny: h ng
mt ci hm g dy hn mt paume, cc phn rt n khp vi nhau v sn mt cch tinh xo; h
dng nhng tm da tht p bao bc li v b vo trong hm nhiu long no, gia v xc khi
thi ra. Mi ngy, h cn gi xc bao lu, th h cn cho t trc quan ti mt bn y thc n
v h cho rng linh hn ca ngi cht n n ung; h n lu ngi cht dng
cho xong; h lm vic mi ngy. i khi cc thy bi cn lm h tin vo chuyn ca h l
a xc ra ngoi bng ca chnh l iu khng tt, n ni c khi h ra lnh cho nhng ngi
trong gia nh phi p ph vch tng, ri a xc ra ngoi bng li mang xc n gin
ha thiu. Bn nn bit rng tt c nhng ngi th ngu tng khc ca nhng vng ny cng
lm theo cch .

Y L CHUYN K V TNH CAMUL

Camul l mt tnh xa kia l mt vng quc. N c nhiu thnh ph v th trn nhng thnh
ph chnh l Camul (Khamil di chn dy Thin Sn, gip gii vi Mng C). Tnh ny nm
gia hai hoang mc v mt bn l hoang mc Lop v bn kia l mt hoang mc nh di ba ngy
ng. Tt c dn c u th ngu tng v c ngn ng ring. H sng nh hoa li t t v h
c nhiu t ai. H l nhng ngi lun say sa v h khng hiu iu g khc hn l chi cc
loi nhc kh, ht xng, khiu v v tn hng th vui. Ti cho cc bn bit rng nu mt ngi
ngoi quc no n ng ti mt ngi nh v gia ch s rt sung sng v yu cu v lm cho
ngi ngoi quc c hon ton hi lng. Ri gia ch i khi nh v ch tr v khi no ngi
ngoi quc ln ng. n ni ng ta c th tha mn vi v ch nh bao lu cng c v h l
nhng ngi ph n rt p. H n tip khch vi nim vinh d ln lao v khng cht h thn
v tt c nhng ngi n ng thuc tnh ny u b cc b v ca h cm sng nh cc bn
nghe ni. V vy vo thi k Kha Hn Mangou cai tr v l Lnh cha ca tnh ny, v vua ny
bit c tp tc nn ng ra lnh cho h khng c lm iu na bng nhiu hnh pht
nng. Khi h bit c lnh truyn ny, h t ra rt bun su. H hp nhau li gp chung mt
mn qu rt ln v gi cho v lnh cha cu xin ng thi n li cho h tp tc c lu i t
thi t tin ca h v gn gi n h s cho ng nhng ngu tng ca h v tt c nhng ca
ci t t ai ca h. Hn na, h khng th sng m khng lm nh vy. Khi lnh cha thy
iu h mun, ng ni: v cc ngi mun iu s nhc ca cc ngi, hy gi ly i v ng
h ty thc hin tp qun xu xa ca h, n ni h vn lun duy tr n v vn cn gn gi n.

Y L CHUYN K V TNH GINCHINTALAS V

V AMIANT
Ginchintalas (Sai yin ta la, qu v pha Bc bn kia dy Thin Sn) l mt tnh cng cui
hoang mc gia min Bc v ng Bc. N rng n mi su ngy ng v thuc quyn cai
tr ca i Hn. N c nhiu thnh ph v th trn v c ba loi ngi. Nhng ngi th ngu
tng, nhng ngi Sarrasin, v mt vi Ki t hu thuc phi Nestorien. Cui tnh ny v pha
Bc c mt ngn ni, ni c nhng va thic v ondanique rt tt. Bn nn bit rng chnh
trong ngn ni ny c mt va ly amiant, khng phi l mt con vt nh ta ni trong x s
ca chng ta, nhng l mt va t. Nguyn nhn nh sau:

Tht ra mi ngi u bit do bn cht, khng c con th no, khng c bt c con vt no c

th sng trong la v mi con vt c cu to t bn yu t. V vy, ti, Marco Polo, c mt
ngi bn ng hnh ngi Turc c tn l Surilcar, mt ngi xu khn ngoan. Ngi Turc
k vi ti l anh ta trong t ny nh th no phc v i Hn trong ba nm nhm khai
thc amiant cho i Hn. Anh ni vi ti l ngi ta cho o trong va ny n khi no gp va,
ngi ta chn va v ct n thnh si nh si len, v phi kh. Khi amiant kh ngi ta
nghin chng trong nhng ci gi ln bng st, ri ngi ta ra loi b lp t ra, v phn cn
li l nhng si dy ging nh nhng si len. Ngi ta cho dt ra thnh nhng tm. Khi hon
thnh, nhng tm ny khng c trng lm. Nhng nu t chng vo la ri ly ra, chng s
tr nn trng ging nh tuyt. Mi khi chng d bn ngi ta t chng pha trc l la v
chng s trng tr li.

l s tht v amiant v khng c g khc, ngay nhng ngi dn trong vng k cho ti
v cch sau ny: ngi no ni khc i s l iu sai lm v l chuyn ng ngn. Cc bn nn
bit rng La M c mt tm amiant v i Hn gi tng cho c Gio hong nh l mt
mn qu rt p t vo trong vi lim xc Cha Gisu Ki t.

Y L CHUYN K V TNH SUCTUIR

T tnh m ti k cho cc bn, ngi ta i nga mi ngy gia hng ng v ng Bc,
trong sut on ng ny khng c bt c cn nh no, hoc t n ni coi nh khng c v
khng c g phi ghi nh trong quyn sch ny. Sau mi ngy ng, ngi ta bt gp mt tnh
khc gi l Suctuir (Suh Tchou), trong tnh c nhiu thnh ph v th trn. C nhng ngi Ki
t gio v nhng ngi th ngu tng. H l thn dn ca i Hn. Qua tt c cc dy ni ca
tnh ny c nhiu cy i hong; cc nh bun tng mua n bn khp th gii. Dn c khng
bun bn bao nhiu, h sng nh hoa li t t ai.

Vy l chng ta s b qua chuyn ny, v ni v mt thnh ph khc c tn l Campicion.

Y L CHUYN K V THNH PH CAMPICION

Campicion (Kan Tchou, pha ng ca Tchou c cng v ) l mt thnh ph rt ln v
sang trng nm trong x Tangut, n ng u v th ph ca ton tnh Tangut. Dn c l nhng
ngi th ngu tng, nhng ngi Sarrasin hoc Ki t hu. Nhng ngi sau ny c ba nh th
ln v p trong thnh ph. Nhng ngi th ngu tng c nhiu tu vin v nhiu dng tu ty
theo tn ngng ca h. H c rt nhiu ngu tng v mt vi ngu tng ln n ni chng
cao n hn mi bc chn, nhng ngu tng khc nh hn, mt s bng g, mt s khc
bng t, v tt c u dt vng v trang tr cng phu. Nhiu tng thn xung quanh nhng
tng ln ht nh chng nhn nhng v tn knh. V ti cha ni v nhng phong tc ca
nhng ngi th ngu tng, ti mun ni iu vi tt c cc bn y.

Bn nn bit rng nhng thy tu n dt gi vic th cng cc ngu tng sng mt cch trung
thc hn cc tu s khc. H bit trnh s dm nhng khng xem n trng ti.

Nu c ai hnh ng phn t nhin vi mt ngi khc, h s kt n ngi ti cht. H c

mt quyn lch nh chng ta, h c nhng tun trng ging nh chng ta c nhng thng. Mi
tun trng ca h c nm ngy v h theo di rt k; khng bit bi l do no m trong nm
ngy ny h khng git mt con vt no v khng n tht, h gi chay nhiu hn nhng ngy
khc.
 Nhng ngi th ngu tng ly n ba mi b v hoc t ty theo kh nng ca h, v h
c v ty theo ti sn ca h c nui sng cc b v hay khng. Nhng cc bn nn bit rng
h coi b v u tin l ngi v tuyt vi nht. Nu mt trong s cc b v khng tt, h ui
b v v ly mt b v khc ty h. H ly nhng c em h v nhng ngi ph n tng
thuc v b h, ngoi tr m h v h sng nh nhng con vt. Nhiu th l ti ty nh vi
chng ta nhng khng c h xem l ti.

Vy ti cho cc bn bit rng Ngi Nicolao, Ngi Matteo v Ngi Marco li vi t cch
phi b ngoi giao trong thnh ph ny mt mt nm.

By gi chng ta hy i ti na trong vng su mi ngy v hng Bc.

Y L CHUYN K V NHNG THNH PH

EZINA V CARACORON
T thnh ph Campicion, i nga trong 12 ngy, ngi ta bt gp mt thnh ph c tn l
Ezina (Tsi Nai), ca ng ca hoang mc v hng Bc v thuc tnh Tangut. Trong thnh ph
ny nn mua lng thc d tr cho bn mi ngy, v khi ln ng ngi ta i vo mt hoang
mc di bn mi ngy ng v hng Bc. y khng c bt c nh no, ng c no.

Ngi ta ch bt gp ngi dn vo ma h, v tri rt lnh vo ma ng. Ngi ta cng tm

thy nhng th rng v trong mt vi ni c nhng cnh rng thng nh. Khi ci nga i
trong bn mi ngy qua hoang mc ngi ta n mt tnh nm v hng Bc v cc bn s bit
l tnh no. Caracoron (Karakoroum, ch cn li ph tch ni ting, trung tm Mng c, thuc
kinh tuyn 105 Ty) l mt thnh ph c chu vi ba dm. l thnh ph u tin m nhng
ngi Tcta chim c khi h ra khi nhng vng t ca h. V ti s ni cho cc bn bit
bng cch no h tr thnh nhng lnh cha ca th gii.

Nn bit rng nhng ngi Tcta pha Bc gn Ciorcia (c theo ting : Tchiortchia; ting
Trung Quc Iou tchi. l min ng Bc ca Trung Quc hoc Mn Chu). Trong min c
nhng ng bng ln ny, khng c bt c nh ca no, cng nh thnh ph hoc th trn, nhng
ch c nhng ng c tt ti v nhng con sng ln y p nc. Dn c khng c ai lm lnh
cha, nhng h phi ng t tc cho mt v vua m h gi l Ounecan, trong ting Php t ny
c ngha l: Vua Kh Hn Jean (cu chuyn hoang ng ni ting v gio s Jean ch bt ngun
t mt ngha sai do nhng ngi Nestorien truyn tng. Ounecan, hoc ng ra l Ouan Khan,
khng c ngha l Jean Khan hoc Jean Prtre nhng l Roi Khan hoc Khan Roi (vua Kh Hn).
Mi ngi u ca ngi quyn lc to ln ca vua Kh Hn Jean ny. Thu m ng ta nhn l mt
trn mi gia sc, v ng cng c mt phn mi mi th.

V vy nhng ngi Tcta ng ln gp bi. Khi vua Kh Hn Jean nhn thy h rt ng,
ng ta s h gy rc ri cho mnh, ng ngh cch phn tn h trong nhiu vng v phi mt trong
s nhng cn thn ca ng lm vic ny. Khi nhng ngi Tcta trng thy nhng vic , h t
ra rt bun ru v mi ngi cng i khi vng ny ln hng Bc trong mt vng hoang mc
tht xa Vua Kh Hn Jean khng th lm hi c na. Ri h ni ln chng li ng v khng
ng thu cho ng na. V h vn lm nh th mt thi gian.

CINCHIN L KH HN U TIN CA NHNG

NGI TCTA NH TH NO?
Khong nm 1178 sau khi Cha Ki t Nhp th, nhng ngi Tcta chn mt ngi trong s
h ln lm vua c tn l Kh Hn Cinchin ( l Genghis Khan hoc Cinghis Khan). ng ta l
mt ngi c bn lnh, c lng tri v rt dng cm, khi ng c tn ln lm vua tt c nhng
ngi Tcta lan rng khp vng ny v khi h bit tin ny, h n vi ng v coi ng nh
lnh cha ca h. ng cai qun lnh a ca mnh rt tt. V ti s ni vi cc bn iu g na
y?... Tht k diu l nhng ngi Tcta n vi ng. Khi lnh cha nhn thy mnh c bit
bao l ngi, ng cho chun b mt s ln v kh nh lao, gio ngn v nhng th v kh khc
h s dng v i chinh phc nhng vng xung quanh gn tm tnh. Khi ng thc hin cc cuc
chinh phc ny, ng khng gy nn bt c s d no, bt c thit hi no v ti sn ca ngi
dn, nhng ng li mt phn qun lnh ca ng v mang s cn li i theo ng chinh
phc cc tnh khc. Bng cch ny ng xm chim c nhiu tnh. Khi nhng ngi m ng
chinh phc nhn thy h khng b bt c thit hi no do tnh tt lnh ca Cha, h sn sng i
theo ng v rt trung thnh vi ng. Khi ng tp trung c m ng ln n ni c th trn
y khp mt t, ng ngh n vic chinh phc phn ln th gii v gi cc s gi n vua Kh
Hn Jean. l vo nm 1200 sau Cha Ki t. ng khn khon mun ly con gi vua Kh Hn
lm v. Khi vua Kh Hn Jean nghe tin Cinghis Khan hi con gi ng lm v, ng ht sc phn
n v ni vi cc s gi: Ti sao hn ta v lim s n ni hi con gi ta lm v th nh? Hn bit
r hn l thuc h v ch hu ca ta. Cc ngi hy quay v v ni vi hn rng chng th ta
thiu t con gi ta cn hn l g cho hn, iu thch hp l ta t hnh hn nh l mt tn phn
bi v bt trung vi cha ca hn.

Ri ng bo cc s gi i tc khc v ng bao gi bn mng trc mt ng. Cc s gi lin

ln ng tr v vi lnh cha ca h v k cho lnh cha nghe tt c nhng g vua Kh Hn
Jean yu cu ng m khng giu dim iu g.

CINGHIS KHAN RA LNH CHUN B BINH LNH

I TN CNG VUA KH HN JEAN NH TH
NO?
Khi Cinghis Khan nghe nhng li vua Kh Hn Jean tha m ng, tim ng phng to n ni
sut v bung ra v ng ta l ngi rt c nhn cch. Sau cng ng ta ni to n ni tt c nhng
ngi xung quanh ng u nghe ng, rng ng s khng nm quyn nu ng khng tr th s
lng m m vua Kh Hn Jean lm i vi ng, ng s tr th mt cch khng khip n ni
khng bao gi ni nhc c tr gi mt cch t hn, rng ng s sm cho ng ta thy mnh c
phi l ch hu ca ng ta hay khng?

V vy ng h lnh gi cc binh i v tt c cc tng lnh ca ng n v chun b sn sng

nh cha bao gi lm nh th. ng cho vua Jean bit phi chun b phng. Khi vua Jean tin
chc Cingis Khan ang hnh qun chng li mnh vi mt binh i rt ln, ng bn ct chuyn
v coi nh khng c g, v ng cho rng h khng phi l nhng chin binh. Nhng ng vn
ra lnh cho ton b qun i ca ng sn sng ng ph vi k th nu nh h n v s tiu dit
h. Cc bn nn bit rng ng ta tp hp mt qun i rt ln gm tt c nhng binh lnh
nc ngoi, l iu l lng nht th gii.

Bng cch ny c hai phe u chun b sn sng. Ti sao ti k chuyn di dng cho cc bn?
Cinghis v ton b qun i ca ng n mt ng bng rt ln v p gi l Tanduc v thuc
quyn cai tr ca vua Jean, ng ng tri , h ng n ni chng ta khng bit s s l bao
nhiu. Khi ng hay tin vua Jean n, ng t ra ht sc vui mng, v ni ny rt p v rt rng
giao chin. ng ht sc thoi mi ch i ng ta v rt mun ng ta n.
 CINGHIS KHAN THAM KHO KIN CC NH
CHIM TINH KI T GIO NH TH NO?
Theo lch s cho bit, khi vua Jean bit rng Cinghis Khan cng vi qun i ca mnh n
tn cng, ng a ton b lc lng ca mnh i gp k th v cui cng ng n ng bng
Tandue. , ng dng tri gn tri ca Cinghis, cch 20 dm, v mi bn ngh ngi hai ngy
c tnh to v hm h hn khi ra trn.

C hai i qun ln ang by binh b trn trong ng bng Tanduc nh th, khi Cinghis Khan
cho mi cc nh chim tinh Ki t gio v Sarrasin n trc mt ng v ra lnh cho h on i
qun no, i qun ca ng hoc i qun ca vua Jean s chin thng trong trn sp ti. Nhng
ngi Sarrasins bi ri khng th ni ra s tht, nhng nhng ngi Ki t gio ni ln s tht
cho ng mt cch r rng.

H yu cu mang n mt cy sy v ct n thnh hai khc, v t mi khc mi bn nhng

khng cm ly chng. H ghi trn khc ny: Cinghis Khan v khc kia: Vua Kh Hn Jean.
H ni vi ng:

- By gi, ngi hy nhn xem ngi c thy s tht ca cuc chin hay khng v ai c th thng
li. Khc cy no n nm trn khc kia c th thng trn.

ng tr li cho h rng ng rt hi lng thy c iu v h lin thc hin ngay. Cc nh

chim tinh Ki t gio c mt bi Thnh vnh thuc sch Thnh vnh v lm nhng php thut
khc na. Trc mt mi ngi, cy gy c ghi tn Cinghis Khan lin tin ti v leo ln cy gy
ca vua Kh Hn Jean m khng c ai ng n. Khi lnh cha nhn thy iu ny, ng t ra ht
sc vui mng. V bi v ng thy nhng ngi Ki t gio ni tht, ng lun tn vinh h, v t
ng lun tin h nh l nhng ngi ca s tht.

Y L CHUYN K V TRN CHIN CA

CINGHIS KHAN V CA VUA JEAN
Sau hai ngy, khi binh lnh c ngh ngi thoi mi, hai phe cm ly v kh v nh nhau
kch lit. Nhng cui cng Cinghis Khan chin thng. Vua Jean b git trong trn ny. T ngy
ny, ng ta mt ton b t ai do Cinghis Khan chim dn. Ti cho cc bn bit rng t cuc
chin ny, Cinghis Khan tr v su nm, cng ngy cng chim c nhiu tnh, nhiu thnh ph
v nhiu th trn. Nhng sau su nm, ng i tn cng mt th trn khc c tn l Calatuy.
ng b thng do mt mi tn bn vo u gi v t thng, y l mt s mt mt ln lao, v
ng l ngi can m v khn ngoan.

Vy l ti k cho cc bn v ngi Tcta ln u tin c c mt lnh cha c tn l

Cinghis Khan cai tr v ng ta thng vua Jean ln u tin nh th no. By gi ti s ni cho
cc bn bit ai tr v sau v v cc phong tc tp qun ca ngi Tcta.

Y L CHUYN K V NHNG NGI CAI TR

SAU CINGHIS KHAN V NHNG PHONG TC
CA NGI TCTA
Bn nn bit rng sau Cinghis Khan v lnh cha u tin ca h c Cui Khan tr v; v th ba
l Bacui Khan; v th t l Alton Khan; v th nm l Mongy Khan (danh sch do Marco Polo
a ra khng chnh xc: do khng nh hoc km thng tin, ng lm ln trong vic ni tip nhau
v cc tn). V th su l Cublay Khan, lnh cha hin nay v mnh hn nm lnh cha trc
ng ta, cho d nm v gp chung li. Ti s ni thm cho cc bn iu ny: nu tt c nhng
ngi Ki t gio v tt c nhng ngi Sarrasin trn th gii, cc vua cha v cc hong ca
h hp nhau li, h cng khng c nhiu quyn lc v cng khng th lm nhiu vic nh
Cublay (Khoubilai Khan. ng qun Marco Polo l B trng kim i s ca ng; s nhn
nh ca ng ni ln iu ny) c th lm. ng ta l cha ca nhng ngi Tcta trn th gii,
ca vng Levant cng nh Porent. Ti s cho cc bn thy quyn hnh to ln ca ng ta trong
quyn sch ny. Cc bn nn bit rng tt c cc kh hn hu du ca lnh cha u tin l
Cinghis Khan c an tng trong mt ngn ni c tn l Altai. D lnh cha c cht bt c ni
u ngi ta cng s chn ng trong ngn ni ny, bn cnh nhng v khc, cho d ng ta c
cht cch c trm ngy ng. Ti s k cho cc bn mt iu ht sc k diu: khi h a xc
i chn, tt c nhng ngi h bt gp trn ng i u b git bi nhng k mang xc v h
ni: Cc ngi hy i phc v lnh cha ca bn trong th gii khc.
 V h tin tng nh vy. H cng lm nh th i vi nhng con nga, v khi lnh cha cht
h git nhng con nga chin nht lnh cha dng bn kia th gii theo nim tin ca h. V
ti ni s tht vi cc bn rng khi Mongu Khan cht, hn hai mi ngn ngi c mt trn
ng i u b git nh ti ni vi cc bn.

V chng ti bt u ni v nhng ngi Tcta, ti s ni cc bn v nhng vic khc. Ma

ng, dn c trong nhng ng bng v nhng ni m c nc, rng v ng c cho gia sc
ca h. Ma h h tm nhng ni mt m trn cc di ni v trn nhng thung lng. H ct
nhng cn nh bng cy so (u lm bng nhng cy so, n v dy). Nhng cn nh c hnh
trn. H mang chng theo n bt c ni no h n, v h buc chung cc cy so chc chn v
gn gng n ni h mang i khng my kh khn. Mi ln h dng v cng cc cn lu, ca lu
u quay v hng Nam. H c nhng xe ko lp bng n en khng cn ma no c th thm
qua c, h dng nhng con b v lc ko xe. Trong xe, h ch v v con gi ca h.
Ph n mua bn v lm tt c nhng cng vic cn thit cho chng v gia nh h, v n ng
khng lm vic g ngoi sn bn, by chim, nh trn v ch to v kh vi t cch l nhng
ngi ho hip. H sng bng tht, sa v ph mt v n tt c cc loi tht nga, ch, chut Ai
Cp, v chng c nhiu trong cc ng bng, trong cc hang di mt t. H ung sa nga.
Hn bt c th g khc, h khng bao gi ng n v ngi khc v h coi vic l mt iu
xu xa v tin. Ph n u tt v chung thy vi chng, v lm rt tt cng vic ring dnh
cho h.

H ci xin bng cch ny: Mi ngi c th ly n mt trm ngi v nu h c kh nng

nui c. H cho b m v mt ca hi mn. H thch v sn sc k hn nhng ngi v u
tin ca h. H sinh nhiu con hn cc dn tc khc v h c nhiu v nh ti ni. H c th
ly em v nu b h mt, h c th ly v ca b, tr khi ngi khng phi l m ca h. Ch
l con trng mi lm vic , nhng a con khc th khng. H cng c th ly v ca anh
trai h khi ngi ny mt. Khi h ly nhau, h lm m ci rt linh nh.
Y L CHUYN K V THN LINH CA NHNG
NGI TCTA V LUT PHP CA H
Bn nn bit rng lut php (c tin) ca h l iu m ti s ni cc bn sau y. H th
mt v thn m h gi l Nacigay v cho rng v l thn Th a, thn gi gn con ci, gia sc
v la m. H rt knh trng v tn vinh thn, v mi ngi u gi mt tng ca thn trong
nh h, tng c lm bng n v vi drap. H cng lm ra tng ca v v cc con ca thn.
H t tng ngi v bn tri v cc con cng c nn ging nh thn. Khi h n h ly tht
m thoa ln ming ca thn, ca v v ca con ci. Sau h ly mt t nc st tht v ri
trc ca nh v h ni rng v thn ca h v gia nh ca h u c phn n ring.

H ung sa nga c ch bin theo cch nh ru trng v ung rt ngon. H gi l

chemin (Quemis theo mt vi vn bn; Cormos theo Rubruquis) hn bt c th g khc, v h l
nhng tay bn cung c v l nhng ngi gii nht th gii. Trn lng h mang nhng b o
gip bng da th rt bn. H l nhng chin binh gii v dng cm khi ra trn. H chu ng
cng vic gii hn cc dn tc khc nhiu ln, khi cn h c th i hng thng m khng cn
dng thc n no hn l sa nga v tht nhng con th m h git bng cy cung ca h. Nhng
con nga ca h n c trn nhng cnh ng, h khng cn mang theo la mch, rm hoc la
i mch. Nhng con nga ny rt vng li ch ca chng. Khi cn, h c th ngi sut m trn
lng nga vi ton b v kh ca h, cn nga vn tip tc gm c. H l nhng dn tc trn th
gii chu ng c nhng ni vt v cc kh nng n nht v c nhu cu tiu xi t nht v vy
h l nhng ngi rt gii chinh phc t ai v cc vng quc. Qu ng nh vy, nh cc
bn nghe v s nghe trong quyn sch ny v iu chc chn l hin nay h ang lm ch c
mt phn t ln nht trn th gii.

H sng gn gng ngn np theo cch m ti s ni vi cc bn sau. Cc bn nn bit rng khi

lnh cha Tcta ra trn, ng mang theo mt trm ngn k binh. ng b nhim mt s quan cho
mi mi hai ngi, mi mt trm ngi, mi mt ngn ngi v mi mt mi hai ngn ngi,
n ni ng ch cn ch huy mi ngi l , v mi ngi ny ch cn iu khin mi ngi
khc v nh nh vy mi ngi u thc hin cng vic ca mnh rt tt v trt t c nh l iu
k diu. Bn nn bit rng h gi binh on mt trm ngi l mt tc, mt ngn ngi l mt
toman v nhng tn gi khc cho hng trm, ngn, hng chc. Khi cc i qun di chuyn h
lun c hai trm ngi ci nga, nai nt gn gng, lun i trc hai ngy thm thnh. H
cng lm ging ht ng sau v bai bn cnh nh cch theo di khp pha, qun i ca h
khng bao gi b bt ng. Khi cc i qun phi i xa hn, h khng mang theo yn cng
nhng ch c hai ti da ng sa ung, mt ni t nung nu tht n, v mt cn lu che
ma nng. Khi cp bch h ci nga i mi ngy khng cn mang theo lng thc v t la.
By gi, h sng bng mu ca nhng con nga ca h bng cch chc vo ng mch chng v
mu nga chy vo ming h; h ung h h sau h ng vt thng li.

H c sa kh ta nh bt nho, h mang theo ng loi sa ny. Khi mun n h cho n

vo nc v lc mnh n khi n long ra v h ht nc . Khi h ra trn chng li k th, h
chin thng k th bng cch sau: h khng xu h khi chy trn v khi chy trn, h quay li v
bn tn vo k th v gy thit hi cho chng. H tp cho nga quen quay li nhanh n ni
l iu k diu, cn nhanh hn nhng con ch na. H va chin u va chy trn cng c nh
khi h nh gip l c, v khi chy trn, h bn tn mt cch ht sc iu luyn vo nhng k
ui theo h v inh ninh rng thng trn. Khi h nh thng v git hoc lm b thng nga
hoc ngi, h quay li v tt c u ln x vo cuc chin mt cch ti tnh v trt t vi ting
ht tht to n ni h loi tr k th ra khi vng chin tht hhanh, v h rt can m, rt mnh
v rt chai l.

Tt c nhng iu ti k cho cc bn l cuc sng v thi quen ca nhng ngi Tcta

xa. Nhng ti cho cc bn bit rng hin nay, h rt suy thoi, nhng ngi sng Catay
sng theo tp tc ca nhng ngi th ngu tng trong vng v h ri b lut php ca h,
cn nhng ngi sng ti x Levant (ng mun ni x Levant thuc Chu u tc l pha
Ty Chu ) nhim theo li sng ca nhng ngi Sarrasin.

H thi hnh quyn xt x bng cch ny. Khi c ai n cp mt vt nh, ngi ta nhn danh
quyn lnh cha nh h by, hoc mi by, hoc hai mi by, hoc ba mi by, hoc bn
mi by v n mt trm by gy ty theo ti m h lm, nn nhiu ngi cht v nhng
trn n . Nu ai nh cp mt con nga hoc mt vt g quan trng, ngi c th b
mt mng v b ct thnh tng mnh bng kim. Tht ra, h c th chuc ti li bng cch cho
li gp chn ln th m h nh cp. Mi lnh cha hoc c nhn no c gia sc u cho ng
du ring ca mnh, cho d l nga c, nga ci, lc , b c, b ci hoc tt c cc loi
gia sc ln; ri h th chng i n c ngoi ng bng m khng cn ngi chn gi. Chng ln
ln vi nhau, sau , mi con quay v ch ca mnh nh con du ng. Gia sc ca h to v bo
hn bnh thng; h cho nhng mc ng chn dt chng.

H cn c mt tp tc khc m ti qun mt. Khi ngi no c mt a con gi v con gi

cht trc khi kt hn, v khi ngi khc cng c mt a con trai v a con trai ny cng
cht trc khi kt hn. Cc bc b m u lm l ci cho mt a cht ny vi a kia. H kt
hn cho chng v lm giy kt hn. Khi giy kt hn c thc hin xong, h t chng i v h
cho rng khi bay ln s n vi con ci h trong th gii bn kia v nhng a con tr thnh
chng v.

T h xem nh l b con xui gia, c nh th l con ci h cn sng. Tt c nhng th g

h bng lng cho mi a lm ca hi mn, nhng ngi phi cho th u cho v n ln giy
v t i. H cho rng nhng ngi cht s c tt c mi th bn kia th gii.

Vy l ti trnh by v ni v nhng phong tc tp qun ca nhng ngi Tcta cho cc

bn, nhng ti khng k ra iu g v cng trnh to ln ca i Hn, lnh cha cho tt c
nhng ngi Tcta cng nh v hong cung. Ti s k li cho cc bn trong cun sch ny vo
thi gian v a im thch hp v l nhng vic k diu cn vit ra. By gi ti s quay li
cu chuyn ca ti ni v ng bng ln khi chng ta bt u quan tm n nhng ngi
Tcta.

Y L CHUYN K V NG BNG BANGU V

NHNG PHONG TC CA DN C
Xut pht t Caracoron v Altai ni chn ct cc thi th ca vua cha Tcta nh ti k vi
cc bn, ngi ta i trong 40 ngy v hng Bc th s gp c mt ng bng gi l ng
bng Bangu ( l ng bng bao quanh h Baikal Sibrie). Dn c c gi l nhng ngi
Mcris; l nhng dn tc rt bn khai v sinh sng bng ngh nui gia sc, nht l nai (tun
lc) c s dng nh nga. H c cng phong tc nh nhng ngi Tcta v thn phc i
Hn. H khng trng la m v lm ru. Ma h, h sn cc con th v chim chc nhng ma
ng h khng lm ngh , v thi tit rt lnh.

Khi ci nga i trong 40 ngy qua ng bng ln ny, ngi ta bt gp bin Ocane v
nhng dy ni, ni c ging chim ng lm t, v trong nhng dy ni ny khng c n ng, n
b, sc vt, chim chc sinh sng ngoi tr mt loi chim c gi l barghenlac, ngun thc n
dnh cho chim ng. Chim barghenlac to ln nh g g, chn ging nh chn chim kt, ui
ging chim n, chng bay rt nhanh. Khi i Hn mun c nhng con chim ng non, ng phi
ngi n tn ni bt. Trn cc o trong bin ny, c nhng loi chim ng kn kn sinh sn.
Ni ny nm tn cng pha Bc n ni sao Bc u vn cn nhn thy r n tn gia tra.
Trong cc o ny ngi ta bt gp nhiu chim ng kn kn n ni cha mun bao nhiu cng
c; v nhng chim m ngi Ki t gio mang vo Tartarie khng n tn tay i Hn, nhng n
vi Argon v nhng lnh cha khc ca Levant. Vy l ti k cho cc bn ton b s vic ca
cc tnh ny ln tn pha Bc cho n Bin ln ni khng cn t ai na. By gi ti s ni cho
cc bn v nhng tnh khc cho n tn cc tnh ca i Hn; v chng ti s tr v mt tnh m
chng ti m t trong quyn sch ny, tnh c tn gi l Campicion.

Y L CHUYN K V VNG QUC ERGINUL

T Campicion, ngi ta ci nga i trong nm ngy n ni m ngi ta nghe nhiu hn ma
ni chuyn ban m. Sau nm ngy ng v pha x Levant, ngi ta bt gp mt vng quc
gi l Erginul thuc quyn cai tr ca i Hn. N trc thuc tnh ln Tangui, ni c nhiu
vng quc. Dn c theo Ki t gio phi Nestoriens, tn th ngu tng v Mahomet. Trong
vng quc ny c nhiu thnh ph, nhng thnh ph ln nht l Erginul. T thnh ph ny
hng v pha ng Nam, ngi ta c th i n nhng min ca nc Catay. T pha ny
ngi ta bt gp mt thnh ph c tn l Fingui v nhiu thnh ph, th trn khc thuc v
Tangut v do i Hn cai tr. Trong vng ny c nhiu b rng (b Yak) to ln nh nhng con
voi v rt p mt v ton thn chng u c lng tr trn lng. Lng chng c mu trng v en,
si lng di hn bn paume, chng trng p l lng. C nhiu b yak nui trong nh c bt
khi chng cn nh, n ni ngi dn c rt nhiu. Ngi ta bt chng th hng, chng lm rt
nhiu vic. Chng cy t, v do sc lc khe mnh, chng cy mnh gp hai ln nhng con vt
khc.

Trong vng ny ngi ta tm thy x hng tt nht th gii v ti s cho cc bn bit v sao.
y c mt loi th rng ging nh linh dng, c lng nh lng nai, rt dy, chn v ui
ging nh ca linh dng, nhng n khng c sng nhng n c bn chn, hai rng trn v hai
rng di di hn ngn tay v rt mnh. l mt con th rt p. V ngi ta thu x hng ca
loi ny. Khi bt c con vt ny ngi ta tm thy gn rn, gia da v tht, ngi ta tm thy
mt bc mu m ngi ct v ly ra cng vi lp da. Mu trong bc ny chnh l x hng ta
mi rt nng. Trong vng ny c mt s lng rt ln loi th ny.

Cng c nhng con g li rt ln, chn to gp hai ln con g li ca chng ta, ui ca chng
di n 10 paume. C nhiu loi chim khc c lng nhiu mu sc rt p.

Tnh rng ln n hai mi su ngy ng. Dn c sng v bun bn v th cng, v c

nhiu la m. H l tn th ngu tng, h l nhng ngi bo c mi nh v c tc en
khng c ru cm, tr mt vi chic lng thay cho ru mp. Ph n khng c lng bt c ni
no, tr mi tc trn u, h rt p v d sao cng trng tro. Ngi dn rt khoi tr dm ng,
h ly nhiu v v nim tin v phong tc ca h khng cm iu . Khng c bt c ph n no
thuc dng h hn h, min l h xinh p, min l nhng k c th lc nht trong x ci hi
h. Hn na, nhng ngi cn cho b m ca c gi rt nhiu vng bc, khi h ng ci.

By gi chng ti s xut pht t y v ni vi cc bn v mt tnh khc v pha ng.

Y L CHUYN K V TNH EGREGAIA

T Erginul, i nga v hng ng trong tm ngy, ngi ta s n mt tnh gi l Egregaia
(c l l Ning Tria. Lu khng nn chp nhn mt cch d dng nhng khng nh ca cc nh
ch gii), c nhng thnh ph v th trn, n trc thuc x Tangut. Thnh ph chnh c tn
l Calacian. Dn c l tn ngu tng, nhng cng c ba nh th p ca nhng ngi Ki t
gio phi Nestorien. H thuc quyn cai tr ca i Hn. Trong thnh ph ny, ngi ta sn xut
nhiu hng len lc p nht th gii. H cng lm ra len trng, v h c nhiu lc trng. H
sn xut rt nhiu, cc nh bun mang len n nc Catay v sang cc min khc trn th gii.

By gi t tnh ny, chng ta s i v hng ng v ni v mt tnh c tn l Senduc. Chng

ta hy i v vng t thuc vua Jean.

Y L CHUYN K V TNH LN SENDUC

By gi chng ti s i vo mt vng t ca vua Jean, gi l Senduc (c th l Ta Thoung
trong nc Mng C, bn kia Vn l trng thnh). l mt tnh hng n x Levant, trong
tnh c nhiu thnh ph v th trn. N thuc v i Hn, v tt c cc hu du ca vua Jean u
thn phc i Hn. Ngi ta gi thnh ph ng u l Tenduc. V vua ca tnh ny l mt v
vua thuc dng h ca vua Jean. ng tn l Torge v cai tr lnh th ca i Hn, nhng ch c
mt phn thuc lnh th ca vua Jean cai qun. V ti cho cc bn bit rng tt c cc v vua
thuc dng h vua Jean lun ly v l nhng c gi thuc dng di ca i Hn.

Trong tnh ny ngi ta tm thy cc th lm thy tinh xanh, n cng nh mt m

trong t, v n rt nguyn cht. C nhiu loi nh th. Ngi ta cng tm thy nhiu mt
hng c lm bng lng lc rt mnh v c nhiu mu khc nhau. Dn c sinh sng nh gia
sc v hu li t t ai. H bun bn v lm th cng cht t. Quyn cai tr thuc v nhng
ngi Ki t gio nh ti s ni vi cc bn, nhng cng c nhiu tn th ngu tng v nhng
ngi Sarrasin. Nhng ngi Ki t gio nm quyn lnh o v to thnh mt chng tc v gi
l Argon, tng ng nh Gasmul v h c sinh ra do s kt hp ca hai chng tc. Nhng
ngi Argon Tenduc l nhng ngi th Mahomet. H l nhng ngi xinh p hn v thng
minh hn nhng ngi ngoi o. Chnh v vy h nm quyn lnh o v l nhng nh bun
gii. Bn nn bit rng thnh ph Tenduc ny l thnh ph chnh ni vua Jean t tr s ca ng
khi ng cai tr nhng ngi Tcta. Hn na nhng ngi tha k ca ng vn cn v Jorge
m ti ni vi cc bn thuc dng di ca vua Jean, nh ti ni vi cc bn. ng ta l lnh
cha th su k t vua Jean. l ni m chng ti gi l x s ca Gog v ca Magog, nhng
h gi n l Ung v Mungul, v trong tnh ny, trc khi nhng ngi Tcta i khi ni , c
hai chng tc sinh sng: Ung, l nhng ngi bn x v Mungul, l nhng ngi Tcta.
Do nhng ngi Tcta i khi cng c gi l Mungul (Mongol).

Khi ci nga i v hng ng trong by ngy xuyn qua tnh ny, ngi ta n nhng
min thuc v nc Catay ng thi gp trn ng i nhiu thnh ph v th trn. Dn c tn
th Mahomet; cng c nhng tn th ngu tng v nhng ngi Ki t gio phi Nestorien.
H sng bng ngh bun bn v th cng, h ch to ra nhng tm drap dt vng m h gi l
nasich, molisin v naques (Nassidj v Nack, ting Rp, ch nhng tm thm thu v nhng tm
la ci hoa bng si vng; molisin l mt loi bin cht ca mossolin), v nhng tm ra bng
nha vi nhiu kiu dng khc. Tt c dn c u l thn dn ca i Hn.

T tnh ny, chng ta s i ba ngy tin v pha trc. Sau ba ngy chng ta s bt gp mt
thnh ph c tn l Ciagannor (Tcha Gan Noor gn h cng tn pha Ty dy ni Khing Gan),
trong thnh ph ny c mt cung in nguy nga ca i Hn. ng y tha thch v c nhng
h v sng y nhng chim thin nga v nhiu loi khc, cng nh c nhng ng bng nhiu
chim hc, g g, tr v nhiu loi chim khc na. V vy ng sn bn thoi mi gii tr,
dng chim ct, chim ng kn kn bt nhng con chim nh.

Sau thnh ph ny c mt thung lng ni cha cng cho xy nhiu cn nh nh nui

nhiu g g. iu k diu l s g g rt nhiu. Nhiu ngi canh gi nhng g g ny. Khi i
Hn i n , ng cn bao nhiu cng c.

By gi chng ta s i n trc trong ba ngy gia min Bc v min ng Bc.

Y L CHUYN K V CIANDU V CUNG IN

TUYT P CA I HN
Khi ci nga i nh ti ni vi cc bn, sau ba ngy chng ta gp mt thnh ph c tn l
Ciandu (Chang Tou, pha ng dy Khing Gan v pha Ty Bc, Bc Kinh) do i Hn hin
nay cho xy dng. Chng ta nhn thy mt cung din bng cm thch v thng rt p.
Cc hnh u c sn son vng vi nhng hnh th chim, cy, hoa thuc nhiu loi khc nhau
trng rt p mt v tinh t n ni ng l mt iu vui th cng nh k quan ngm. Quanh
cung in ny c mt bc tng bao bc t nht 16 nghn dm t ai, trong c nhng con
sui, sng ln, sng nh v nhiu ng c tht p. , cng c loi th rng m cha cng
cho nui lm mi cho chim ct v chim ng kn kn c nht trong lng; khng tnh chim
ct c hn hai trm con chim ng kn kn. Mi tun ch thn cha n ngm chng trong
lng. Thnh thong, cha ci nga i sn trong cc ng c, cng vi mt con bo ngi sau
lng cha. Khi cha trng thy mt con th ng , cha th cho con bo nhy xung tm ly con
th ri cho chim trong lng n. Cha lm iu nhm mc ch tiu khin.

Trong ng c ny cn c mt cung in khc, n hon ton c lm bng tre, nh ti

ni cho cc bn bit ton b bn trong u c m vng v c gia cng mt cch tinh t. Pha
trn l nhng cy tre c nh vc ni k n ni khng c th nc no c th lm cho chng
thi mc. Nhng cy tre ny to hn ba paume, di mi hai hoc mi lm bc v c ct
ngang, t mt ny n mt kia. Cung in c lm bng nhng thn tre ny, n c phi hp
mt cch kho lo n ni n c th tho ra, rp vo rt nhanh. V vy ngi ta c th tho n ra
tng mnh nh n ni ngi ta c th mang n i bt c ni no cha cng ra lnh. Khi n
dng ng ln, hn hai trm dy nh bng la ly n. Cha tr ng trong ng c ny, i
khi trong cung in bng cm thch v c khi trong cung in bng tre, mi nm chng ba thng:
thng su, thng by v thng tm; cha li ba thng ny v khng kh mt m. n
ngy hai mi tm thng Tm, cha ra i.

Ti s ni vi cc bn l do cha ri b cung in mi nm vo ngy hai mi tm thng

Tm. Cc bn nn bit rng cha duy tr mt tri ln nui nga ci trng lm ging khng c
bt c vt m no khc, chng gm hai mi ngn nga ci ton mu trng. Khng ai c th
ung sa ca nhng con nga ny, ngoi cha v tt c nhng ngi thuc dng tc ca cha v
b tc tn l Horiat, b tc ny thuc dng di ln v cng c ung sa , Cinghis Khan
ban cho h c n ny v trn chin thng m h t c bn cnh cha xa kia. Khi nhng
con nga trng ny chy ngang qua x s, nu c i lnh cha no , d c quan trng n u
i na, gp phi chng, ngi cng khng dm bng qua ng, cho n khi no cc con
nga ci qua ht; y thch i ng vng mt na ngy hn; v tt nht l phi trn trng chng,
v khng mt ai dm n gn chng. Ngy hai mi tm thng Tm khi cha cng ri cung in
nh ti k cho cc bn, ngi ta vt ton b sa ca cc con nga v ti sa xung t v
trong khng kh, bi v cc nh chim tinh th ngu tng ni rng ti sa nh th l iu rt
tt vo ngy hai mi tm thng tm hng nm t, khng kh, nhng ngu tng ca h v
cc linh hn lang thang trong khng kh v trong t, c th c phn ca chng chng che ch
cho cha cng, con ci, cc b v, ti sn ca ng cng nh cc thn dn trong nc ca ng c
nhng th vt, nga, la m v tt c mi th khc. Sau cha khi hnh v ln ng tr v.

By gi ti s k cho cc bn nghe mt iu k diu m ti qun k. Trong ba thng hng

nm m cha li trong ng c , nu c ln no thi tit xu, cha c nhng nh hin trit,
thut s v chim tinh bn mnh, nhng ngi ny bit nhiu v thut ph thy v thut chiu
hn, h c th lm sao cho khng c bt c m my no hoc bt c thi tit xu no din ra
bn trn lnh a, cho d ln n u i na cng khng xy ra. Nhng nh hin trit ny c
gi l Tebet v Quesmur (h mang tn ca x s, gc gc ca h: Ty Tng v Cachemire), v
h thuc hai chng tc khc nhau, v u l tn th ngu tng. Tt c nhng iu h lm u
l cng vic ca ma qu; nhng h lm cho nhng ngi khc tin rng h lm vic do s
thnh thin v do quyn nng ca Thin cha. H cn c mt phong tc m ti s ni vi cc
bn sau y: khi mt ngi no b kt n t hnh v y cht bi cng l, h ly xc y nu chn v
n tht, nhng nu y cht do ci cht t nhin, h khng n tht y.
 Hai loi ngi m ti ni vi cc bn cn lm mt iu l k khc nh th ny: Khi i
Hn ngi, trong cung in ca thnh ph ln, trc mt ci bn to hn tm khuu tay (50 cm x
8), trc mt ng trong nn phng, cch ng mi bc chn c nhng cc y ru nho, hoc
nhng nc gii kht ngon khc lm bng gia v hp s thch ca h. Cc thut s, m ti ni,
dng php thut cho nhng chic cc bay ln khi v tr ca chng, khng c ai ng n
chng, v bay n trc mt cha cng, khi cha cng mun ung. Mi ngi hin din
u chng kin vic ny, s ngi hin din hn hai mi ngn ngi. l iu c tht v
khng c g di tr, v cc nh hin trit trong nc chng ta bit thut chiu hn s ni vi cc
bn l iu c th thc hin c.

Khi n ngy l knh cc ngu tng ca h, cc thut s ny n vi cha cng v ni rng:

Tha Cha cng, l knh ngu tng ca chng ti sp n (v h nu tn ngu tng). Tha
cha cng, cha cng bit rng ngu tng ny s gy nn thi tit xu v thit hi cho tt c
mi vt, khi ngu tng ny khng nhn c ca cng t. V vy chng thn cu xin cha cng
hy ban cho nhiu ca ci c u en (v h ni ln s lng thch hp). V vy, tha cha cng,
chng thn mun c c nhiu hng thm, nhiu cy l hi v nhiu th ny cng nh nhiu
th khc (ty theo mun ca h) chng thn c th tn vinh v dng nhng ca l cao trng
cho cc ngu tng ca chng thn, cc thn linh c th cu thot chng thn v tt c mi
vic ca chng thn.

Cha cng truyn lnh cho cc cn thn ng xung quanh thun theo h. Khi h c iu
h yu cu, h lm l trng th knh cc ngu tng ca h vi nhng n nn ln v nhiu th
hng thm m h lm bng nhiu th gia v. Sau h cho nu tht cu v t trc ngu
tng ng thi h i ri nc tri cy khp ni va ni vi cc ngu tng nhn ly ca cng
bao nhiu ty thch. H mng l knh cc ngu tng bng cch v cc bn nn bit rng mi
mt ngu tng ca h u c tn v ngy l ring nh tn v ngy l knh cc v thnh ca
chng ta hng nm. H c nhng tu vin v dng tu rng ln nh mt thnh ph nh vi hn
mt ngn tu s ty theo nim tin ca h. H n mc giu sang hn nhng ngi khc. H co
nhn u v ru cm. Cng c nhng ngi trong s h c th ly v v c nhiu con ci.

H cng c mt th tu s khc na gi l sensy, h l nhng ngi king c nghim ngt, ty

theo tn ngng, h sng cuc sng hm mnh p xc v h sut i khng n g hn l ngoi bt
cm trn vi nc nng. l thc n duy nht ca h, v h khng n bt c th g khc ngoi
cm. H ch ung nc v n chay trng, y l mt li sng cc k kh hnh. H c nhiu
ngu tng ln nhng i khi h tn th la. Nhng tn ngu tng khc khng theo l lut
ny, cho rng nhng ngi l nhng ngi d gio bi v h khng tn th cc ngu tng
theo cch ca h. Cc tu s khng ly v v bt c l do no. H mc mu en v vng, ng
trn nhng chic chiu. Ngu tng ca h tt c u l ph n, tc l tt c nhng tn ca h
u l ph n.

By gi chng ti s b qua chuyn ny y v ni vi cc bn v nhng vic lm v i v

nhng iu k diu ca v i lnh cha ca cc lnh cha gi l Cublay.

Y L NHNG CHUYN K V NHNG VIC

LM V I CA I HN ANG TR V HIN
NAY V C GI LA CUBLAY KHAN
Ti mun bt u k cho cc bn trong cun sch ny tt c nhng s kin quan trng v tt
c nhng iu ht sc k l ca i Hn ang tr v hin nay v c gi l Cublay Khan, iu
ny c ngha l i lnh cha ca cc lnh cha hong . ng l ng xng ng vi danh hiu
ny, bi v mi ngi u phi bit r rng l con ngi c th lc nht v cc dn tc, t
ai, kho tng, con ngi cha bao gi c trn th gian, cho d l hin nay, t thi Adam, v t
ph u tin cho n nay. Ti s by t trong cun sch ny m ti ni vi cc bn, mi ngi
s cng nhn ng l lnh cha v i nht cha bao gi c trn th gii ny v ang hin din lc
ny.

Y L CHUYN K V CUC CHIN TRANH V

I M I HN TIN HNH CHNG LI
VUA NAIAN, CH CA NG
Cublay Khan tht s thuc v dng di vng triu ca Cinghis Khan, v lnh cha u tin
ca tt c nhng ngi Tcta trn th gii. l v lnh cha th su nh ti ni vi cc bn
trn kia. ng nm quyn cai tr vo nm Cha Ki t th 1256, v trong nm , ng bt u tr v
v nm quyn lnh o bng lng tri, lng can m v gi tr v i ca ng theo lut php v l
l, v cc anh em v h hng ca ng tranh ci iu vi ng. Bi v ng ta, bng lut php
v l l phi nm quyn cai tr, nh l s k tha trc tip thuc dng di vng triu, ng tr
v bn mi hai nm, t khi bt u cho n nm 1298 ny, ng c th th ti tm mi lm;
vy l c th ng ln ngi lc bn mi ba tui. Trc khi lm lnh cha ng i nh trn
nhiu ln v l mt chin binh dng cm v v ch huy rt gii. Nhng t khi tr thnh lnh cha,
ng ch ra trn c mt ln. l vo nm Cha Ki t th 1286, v ti s ni vi cc bn l do v
sao.

C mt v lnh cha ni ting ngi Tcta tn l Naian v l ch ca Cublay Khan. l mt

ngi n ng tr tui, lnh cha ca nhiu t ai v nhiu tnh n ni ng c th a ra trn
300 nghn lnh nga; v ng t kiu do tui tr ca mnh. i lc ng l ch hu ca chu ng l
i Hn, v phi nh th, nu ni v l. Nhng khi t thy mnh c quyn hnh to ln, ng ngh
rng mnh khng mun l ch hu ca i Hn na, nhng tri li ng mun nm ly quyn lc,
nu c. Vy l ng phi nhng s gi n vi mt v lnh cha Tcta khc c tn l Caidu,
mt v vua y th lc, chu ca i Hn, b con vi Naian v ch hu ca i Hn. Nhng ng
phn li ch v mun lm hi ch. Naian nhn vi ng rng mnh s tp trung ton b sc lc to
ln ca mnh em qun chng li i Hn, ch ca ng, cn Caidu cng tp trung ton b
qun i chng li i Hn, khi nh ng ny, bng s ng, mi ngi t mt pha, h c
th cp ly quyn lnh o bng v lc. Khi nghe tin tc do Caian truyn n mnh, Caidu rt
i vui mng. ng tr li rng ng s thc hin iu , v ng tp hp ton b qun i li,
qun s ln n mt trm ngn lnh nga... Ti s ni vi cc bn v iu g na y?... C hai
cn thn, Naian v Caidu chun b k cng v cho tuyn lnh b v lnh nga tht nhiu i
nh i Hn.

I HN TN CNG CHNG LI NAIAN NH

TH NO?
Khi i Hn bit tin trn, ng chun b mt cch anh dng, bi v h lm mt vic tri vi l
l v ng khng s h. V ng khng s bt c th g do lng tri cao c v lng can m ca
ng. ng tuyn b s khng mang vng min na nu nh ng khng git c hai v lnh
cha Tcta phn bi v bt trung vi ng. ng chun b lc lng trong mi hoc mi hai
ngy, nhanh v b mt n ni khng ai khc ngoi v c vn ring ca ng bit c iu g.
ng tp hp hn 360 ngn lnh nga v hn 100 ngn lnh b; v nu ng tp trung qu t ngi,
l v ng ch iu ng cc i qun xung quanh, v ng khng th iu ng nhanh cc i
qun khc ang rt xa, nhng i qun ng o i n nhng vng v tnh khc nhau
chim t ai theo lnh ca ng. V nu tp trung ton b lc lng ca mnh, l mt lc
lng ln n ni l iu khng th tin, nghe, ni c. V 360 ngn lnh nga do ng tp hp,
ch l nhng ngi lnh ph trch chim sn v nhng ngi sn bn, nh c xung quanh ng.
Khi tp hp s t ngi ny, ng c cc nh chim tinh cho bit c thng trn v tiu dit c
qun ch hay khng. Nhng ngi ny nhn xuyn qua php thut ca h v ni vi ng rng
ng s chin u mt cch gan d v ng s chin thng v t c vinh d v vinh quang. V
vy ng rt vui mng v bt u ra trn cng vi qun i. H ci nga trong hai mi ngy
n mt ng bng rng ln, c Naian v ton b qun i ca y gn hn 400 ngn lnh
nga. Qun ca i Hn n rt sm v bt ng n ni qun ch khng hay bit g. V i
Hn cho gi cht cc con ng nn khng c ai qua li m khng b bt. l l do m
Naian khng bit t g v vic i Hn n v qun lnh ca y ht sc sng st v kinh ngc. Khi
qun i ca i Hn n, Naian ang trong lu vi v v ang ng trn ging. V i Hn
tp trung qun i mt cch rt b mt v nhanh nh ti ni, nn Naian vn ang hng lc
trn ging vi ngi v m ng rt yu thng.

Y L CHUYN K V TRN NH GIA I

HN V NG CH NAIAN
Ti s ni vi cc bn iu g na y? Khi tri sng, i Hn v ton b qun i ca ng
leo ln mt ngn i pha trn ng bng, ni Naian vn cn yn gic trong lu, ging nh
nhng ngi khng tin iu g khc ngoi chuyn khng ngi no c th n tn ni lm
thit hi cho h. l l do h cm thy ht sc an ton v khng phng cht no, v h
khng bao gi bit g v vic i Hn n, nh ti ni vi cc bn, bi v cc li i u c
canh gc v bi v chng rt xa trong nhng ni hoang vng, cch xa i Hn hn ba mi
ngy ng. Nhng i Hn ch phi nga trong vng hai mi ngy vi ton b qun i ca
ng, v ng rt mun gp k th ca ng.

Vy l ti s ni vi cc bn iu g na y? i Hn cho qun tin ln mt ngn i v cho

dng mt ci thp ln bng g trn bn con voi ghp li vi c hiu cm cao n ni bn pha
xung quanh u nhn thy. Qun lnh ca ng c b tr tng i 30 nghn ngi, phn ln
nhng lnh nga u c mt lnh b cm gio ngi sau lng. Tt c nhng lnh b u trang b
gio theo cch ; h ng n ni ton b chin trng u y kn ngi. Qun i ca i
Hn c chun b nh th giao chin.

Khi Naian nhn thy cnh tng , tt c qun ca ng u a n cm ly v kh trong tm

trng bng hong sng st. H chun b chu o v sp xp thnh hng ng th t. Khi tt c
binh lnh ca hai phe sn sng lm trn, v ch cn ch nh nhau, ngi ta c th nghe tri ln
nhng m thanh ca nhc c bng nhiu cch; mi ngi u ht cao ging, l tc l ca
nhng ngi Tcta trc khi lm chin; mi ngi ht v chi mt nhc c hai dy nghe rt m
tai. H vn ng theo i ng, va ht va chi n rt hay, cho n khi vang ln ting trng
nh m ca cc th lnh ca h. V t khi ting trng ny vang ln, cuc chin bt u t hai
pha; nhng trc khi c ting trng ny, khng ngi no dm bt u cuc chin. Khi tt c
cc qun lnh hng ng chnh t v sn sng, va ht va chi n, th ting trng nh m ln
ca i Hn vang ln. Ting trng ca Naian cng bt u tri ln. T cuc chin bt u n
ra rt mnh lit t hai pha. Qun lnh chy a vo cng vi nhng chic cung, chu, gio, kim
v n. H s dng cc loi v kh ny mt cch thnh tho n mc diu k. V ti s ni vi
cc bn iu g na y? Ngi ta c th thy nhng mi tn bay ra t hai pha, v vy khng
trung dy c nhng mi tn khng khc g mt cn ma. Ngi ta c th thy hng tp lnh
nga, i trng lnh nga ca hai pha ng xung cht ti. S ngi cht ny nm la lit khp
mt t. C hai pha u ni ln nhng ting la ht tht ln v s lng nhng ngi cht v b
thng nhiu nn ngi ta khng th no nghe c thn Sm st. V trn u rt c lit v gy
cht chc qu ln, h ra tay chm git khng tr bt c th g.

Nhng ti c k vi cc bn di dng lm khng? Bn nn bit y l trn nh nguy him

nht, ng s nht v c lit nht cha bao gi xy ra trong thi i ca chng ta, ngi ta cha
bao gi thy ng qun lnh nht l lnh nga trn mt trn a cng mt lc, v c hai phe tnh ra
c hn 700 ngn lnh nga cha k c s lnh b cng c mt s lng ng k. Trn nh ko
di t sng n tra. Nhng cui cng, nh thun theo tri v l phi, i Hn chin thng
v Naian thua trn, v khi qun i ca Naian nhn thy sc mnh vt tri v v kh ca qun
lnh i Hn, h khng th chu ng ni v chy trn. Ring Naian, ng b bt cng vi cc
tng lnh ca ng, h u hng i Hn vi ton b v kh. Cc bn nn bit rng Naian l
tn Ki t gio c ra ti v mang thnh gi trn c hiu, nhng iu cng khng gip g
cho ng, bi v ng chng li cha cng ca mnh mt cch rt sai tri; v ng l ngi ca i
Hn, ging nh tt c cc t tin ca ng tng nh th v ng c th gn gi t ai cho i
Hn.

I HN RA LNH GIT NAIAN NH TH NO?

Khi i Hn bit Naian b bt, ng ht sc vui mng v ra lnh t hnh ng ta ngay,
khng ai c th ni rng i Hn thng xt v tha th cho ng ta, v ng cng mu m vi i
Hn. ng b qun trong mt tm thm v sit cht n ni phi cht ngt. i Hn bt ng ta
phi cht bng cch ny v i Hn khng mun mu ca dng di vng quc ng b ra
khng kh, trn mt t v ngoi tri.

Khi i Hn nh thng trn chin ny nh cc bn nghe, tt c cc quan v cc ngi

thuc tnh ca Naian mt ln na cam kt trung thnh vi i Hn; h thuc v bn tnh do
Naian cai qun trc kia: Ciorcia, Cauly, Brascol v Sichuigui. Sau khi i Hn nh bi Naian,
cc dn tc ca bn tnh pha Nam, nhng tn ngu tng, nhng ngi Sarrasin, Do Thi v
nhiu ngi khng tin vo Thin Cha, nho bng nhng ngi Ki t gio v Thnh gi m
Naian mang trn c hiu ca ng, iu m h khng th chu ng ni v h ni vi nhng
ngi Ki t gio:

- Cc ngi hy xem Thp gi ca v thn ca cc ngi gip Naian, ngi Ki t hu

ang tn th v y nh th no?

Li ni ny truyn n thu tai i Hn. Khi ng nghe c, ng ht sc qu trch nhng

ngi nho bng cc Ki t hu v ni vi nhng ngi sau ny rng h c th t an i, nu
Thp gi khng gip Naian, v Thp gi c l do chnh ng; Thp gi l iu tt lnh,
n khng th lm khc i iu n lm, v Naian l k bt trung v phn bi. Con ngi
phn li Cha ca mnh. V vy, vic xy n cho ng l iu xng ng.

- Thp gi ca Thin Cha cc ngi hnh ng rt chnh ng, v n khng gip ng ta

chng li lut php.

ng ta ni iu ny ln ting n ni mi ngi u nghe thy. Nhng ngi Ki t gio tr

li vi i Hn:
 - Tha Cha thng rt v i, Cha thng ni rt hay, v thp gi ca chng ti khng
mun gip ngi sai tri, nn khng gip Naian, con ngi lm nhng iu d v
bt ngha.

T nhng k ngoi o khng dm trch mc ngi Ki t gio mt li no na, bi v h

nghe theo li ca cha thng ni vi nhng ngi Ki t gio v thp gi m Naian mang
theo nh l c hiu nhng n khng gip ng ta c g.

I HN TR V THNH PH CANBALUE NH
TH NO?
Sau khi i Hn nh thng Naian theo cch m cc bn nghe, ng tr v thnh ph chnh
ca Canbalue, v gia nhng l hi v tr gii tr. Mt lnh cha khc c tn l Caidu, hay
tin Naian b tht trn v b git, ng rt au kh v nm yn lo chun b chin tranh, v ng s b
i x nh Naian.

By gi ti s ni vi cc bn iu i Hn thc hin i vi cc cn thn ca ng c cng

trong cuc chin. Ai l ngi ch huy 100 ngi lnh ng cho ch huy 1000. Ai ch huy mt
nghn, ng cho ch huy 10 nghn. C th ng ban cho mi ngi ty theo cng trng xng ng
ca mnh. ng cn ban cho h lnh bi ch huy: Ngi ch huy 100 ngi nhn mt lnh bi
bng bc, ngi ch huy mt ngn, mt lnh bi vng hoc bc m vng; ngi ch huy 10 nghn,
mt lnh bi vng khc hnh u s t. By gi ti s ni vi cc bn trng lng ca cc lnh
bi v ngha ca chng. Nhng ngi c quyn lnh o mt trm v mt ngn, lnh bi ca
h cn nng 120 saies (cc nh ch gii cha thng nht, nhng Rubruquis cho rng cc lnh bi
phi nng). Lnh bi c khc hnh s t c ban cho quyn lnh o 10 nghn, cng nng 120
saies. Trn tt c cc lnh bi u c ghi lnh nh sau: Bi sc mnh ca thn linh v i v n
hu ln lao m ngi ban cho vng quc ca chng ta, cu cho uy danh ca i Hn c
chc phc; c g tt c nhng ai khng vng phc ngi s phi cht v bin mt.

Ti cng cho cc bn bit rng tt c nhng ai c lnh bi ny cng nhn c nhng chng
ch ghi li tt c nhng g h phi lm trong quyn lnh cha ca h. Ngi no c quyn lnh
cha trn 100 ngn ngi hoc lnh do mt i qun ni chung c mt lnh bi bng vng nng
gn 300 saies, trn cng c ghi iu lut ging nh trn cc lnh bi khc, v pha di dng
ch ghi c hnh con s t v di con s t c mt tri v mt trng, Tt c nhng ai c lnh bi
cao qu ny u c c n l bt c khi no h ci nga, trn u phi c mt tn che gi l
lng m ngi ta mang u mt ngn gio biu hin cho quyn lnh cha cao trng ca h, bt
c khi no h ngi, h phi ngi trn mt chic gh bng bc. i Hn cn cho cc i lnh
cha ny mt lnh bi c khc mt con chim ng; iu ny cng dnh cho cc i cn thn,
h c y quyn lnh cha v quyn xt x nh chnh i Hn, v khi h mun phi cc s
gi n ni no h c th trng dng bt c ngi lnh o no con nga hoc bt c th g
khc theo mun ca h.

Y L CHUYN K V Ll SNG CA I HN
i Hn, lnh cha ca cc lnh cha, c gi l Cublay, c hnh dng nh sau: ng c dng
v tt p, khng nh, khng ln, nhng tm vc trung bnh; da tht trng rt ra dng v tt c
cc chi u cn i, khun mt trng hng nh mt bng hoa hng, i mt en v p, mi
thng v rt lch s. ng c bn b v v ng xem tt c bn ngi u l nhng b v chnh
thc. Con c ca bn b v ny, v php l, phi l lnh cha ca vng quc khi ngi b qua
i. Bn b v c gi l n hong, nhng mi ngi u c mt tn khc. Mi n hong u
cai qun mt hu cung rt p v rt ln, v khng c ph n no c n ba trm tiu th xinh
p v duyn dng, nhiu quan gim m can m v nhiu n ng, n b khc n ni mi b
u qun l n 10 ngn ngi trong hu cung ca mnh. Mi ln Cha thng mun ng vi b
no, ng cho mi ngi v vo phng ng hoc c khi ng i tm trong phng ca cc b.
ng cn c nhiu cung phi, ti s ni vi cc bn v sao nh th. C mt dng h ngi Tcta
rt p ngi c gi l Ungeat (Oungouts), mi nm u gi n cho i Hn mt trm c gi
cn trinh, trong s nhng c xinh p nht trong nc. ng ra lnh cho nhng cung phi k cu
trong cung canh gi h: nhng ngi ny bt cc c ng vi h cng ging xem cc c c
hi th thm tho khng v tt c cc chi ca h c lnh ln khng. Nhng c nng xinh p, tt
v lnh ln v mi mt s c a vo phc v cho i Hn bng cch ny: trong ba ngy v
ba m, su trong s cc cung phi ny phc v i Hn trong phng v trn ging ng, h phi
lm theo tt c nhng g ng mun. Sau ba ngy ba m, cc c ra i v su c khc li vo thay
th. V c th, sut nm, c mi ba ngy v ba m, cc cung phi thay phin ht su ngi ny
n su ngi khc.
 Y L CHUYN K V CON TRAI CA I HN
i Hn c hai mi hai a con trai do bn b v, ngi con c c tn l Cinghis, nhm tn
vinh tnh yu ca Cinghis Khan tt bng, lnh cha u tin ca nhng ngi Tcta. V Cinghis
ny, ngi con ln nht ca Kh Hn, phi tr v sau khi b ng qua i. Chuyn xy ra l khi
ng ta mt, ng cn c mt con trai tn l Temur, v ngi ny phi tr thnh i Hn sau ci
cht ca ng ni, v l iu phi l, v ng l con trai ca con trai trng ca i Hn. V
Temur ny khn ngoan v can m, v nhiu ln ng chng t nh th. Cc bn nn bit rng
i Hn cn c hai mi lm ngi con trai khc do cc cung phi ca ng sinh ra, chng ti gii
v can m trong chin trn. Mi a con l mt v quan ln. Trong s nhng a con do bn b
v chnh thc, c by ngi l nhng v vua ca cc tnh v vng quc ln nht; tt c u gi
vng vng triu ca mnh, v h l nhng ngi khn ngoan v dng cm, l iu phi l, v
b ca h, v i Hn, l ngi n ng khn ngoan nht v dng cm nht trong mi vic, v
ch huy qun i tuyt vi nht, ngi lnh o nhn dn v vng quc c khi nht v c lng
can m nht trong dng tc ca nhng ngi Tcta.

Ti ni vi cc bn v i Hn, cc b v v cc con trai ca ng, by gi ti mun k cho

cc bn bit ng ta cai qun triu nh ca ng nh th no.

Y L CHUYN K V CUNG IN CA I
HN
Cc bn nn bit rng i Hn trong thnh ph th ca Catay, c tn l Canbaluc (Khn
Baligh, tc l thnh ph ca Khan, Bc Kinh ngy nay) trong ba thng mi nm: thng Mi
Hai, thng Ging v thng Hai. Trong thnh ph ny, ng c mt cung in ln, ti s k cho cc
bn bit n nh th no.

Pha trc cung in c mt bc thnh ln hnh vung mi cnh di mt dm, tc l chu vi

ca n di bn dm. N rt s, cao hn mi bc chn, ton b u sn mu trng v c
khot l chu mai. mi gc tng l mt dinh th ln rt p, rt sang trng, trong ct gi
b gip ca i Hn: nhng chic cung kiu Tcta, yn cng v hm thic, dy cung v tt c
nhng qun trang qun dng khc. Ngoi ra gia hai dinh, c mt dinh khc ging vi cc dinh
bn gc, v vy, dc theo tng thnh c tm dinh cha y nhng b gip ca i Hn. Nhng
cc bn nn bit rng, trong mi dinh ch c mt dng c m thi, v nu nh dinh ny y
nhng chic cung, dinh kia li y yn cng, v dinh khc na th li y hm thic, mt pha
Nam, bc tng ny c tr nm ca ra vo, vi mt ca chnh gia ch m ra khi b gip ln
ra chin trng. Vy l mi bn ca chnh, c hai ca ph, tc l c nm ca vi ca ln gia.
Ngi dn i vo nhng chic ca nh ny. Bn trong bc tng ny, c mt bc tng khc di
hn l rng. B thnh cng c tm dinh hon ton ging nh tm dinh khc ca tng bn ngoi,
trong cng ct gi b gip ca Cha thng. V cng c nm ca pha nam v mt ca
khc mi cnh, trung tm ca hai bc tng ny l cung in s ca Cha thng, n
c xy ct theo cch m ti ni vi cc bn sau y.

Bn nn bit n l cung in ln nht nh cha bao gi c. N khng c tng lu nhng ch

c tng trt, nn in cao hn nn t xung quanh n mi paumes. Mi in rt cao. Vch
cung in v cc phng u dt vng v bc, c v rng, th vt, k s v nhng hnh nh ca
nhiu loi vt khc nhau. Mi che ch c lm bng vng, bc v tranh hi ha. Cn phng ln
v rng n ni su ngn ngi c th cng ngi n bn trong. C bao nhiu phng l c by
nhiu iu k diu. Mi phng u rng ln, p v sang trng n ni khng c ngi no
trn th gian ny c th b tr cho p hn. Tt c nhng rm mi che u c mu cht, vng,
lc, xanh l v nhng mu khc na. Chng c nh vc-ni p v tinh xo n ni ta sng
nh thy tinh v c cung in ta sng ra xung quanh rt xa. Cc bn nn bit rng mi che ny
c lm chc khe v vng vng n ni n c th tn ti vnh vin.

Gia hai b thnh m ti ni vi cc bn, c nhng ng c rt p v nhng cy n tri

loi cng nh loi ng vt nh nai, hong, d c, hu ci v nhng con th cung cp
x hng vi liu lng ln, v tt c nhng loi th rt p, rt a dng. Mi ch u trn y,
ngoi tr nhng con ng cho mi ngi i i li li.

Trong mt gc tng, mt ci h rt p c nui nhiu loi c do Cha thng sai a vo.

Khi no mun, ng cho bt ln bao nhiu ty thch. Mt con sng chy vo h ri t chy
ra, nhng h c b tr kho lo n ni khng c con c no c th thot ra ngoi c, v c
nhng li st hoc thp chn li. V pha bc, cch cung in mt tm tn bn, c mt ngn i
nhn to, di hn mt dm v ton b u c cy bao ph, nhng cy ny khng bao gi rng
ht l v lun lun xanh tt. Ti cho cc bn bit rng, ni no c nhng loi cy xinh p m
Cha thng bit n, Cha phi ngi i tm ri bng ton b b r cng vi lp t bao quanh
cy, sau a cy v trng trn i; d cc cy c ln bao nhiu, cc con voi cng chuyn ch
i c. Bng cch ny, Cha thng c nhng loi cy p nht th gii. Cha cho bao ph
ton b ngn i mu g st bng mu xanh rt xanh, n ni cy ci hon ton c mu xanh lc,
ngn i ton mt mu xanh, nn ngi ta khng nhn thy mu no khc ngoi mu xanh. V
vy, n c gi l Ni Xanh (hin nay gi l King shan). N tht xng ng vi tn gi ny.
Trn nh ni, c mt dinh th rt p v rt ln, bn ngoi cng nh bn trong u ton mt
mu xanh, n ni ni, cy ci, dinh th trng rt mt mt v tuyt vi do hng thm diu k.
Tt c nhng ai ngm nhn n u tr nn vui v v sung sng. i Hn cho xy dng n
thnh ni gii tr th mng, tin nghi, n em li s thanh thn v nim vui trong tm hn ng.

Y L CHUYN K V CUNG IN CA CON

TRAI I HN, NGI K V NG
Cc bn nn bit rng gn cung in ny, Cha thng cho xy dng mt cung in khc
ging nh cung in ca ng v khng thiu th g. ng truyn xy dng n cho con trai ng,
khi n ln ngi i Hn. V th, ng cho xy hon ton ging ht cung in ca ng, sau khi
ng qua i con trai ng c th c tt c nhng li sng v thi quen ca ng. Con trai ny c n
tn ca vng quc, nhng khng y , khi no i Hn vn cn tr v.

Ti k vi cc bn v cc cung in ca Cha thng v con trai ng, by gi ti mun ni

vi cc bn v thnh ph ln Catay ni xy dng cc cung in ny, v ti sao chng c xy
dng v xy dng nh th no. Thnh ph c gi l Canbaluc. Ni ng hn, xa kia, c
mt thnh ph to ln v sang trng c tn l Canbaluc, trong ngn ng ca chng ta t ny c
ngha l thnh ph ca Cha thng. Nhng theo cc nh chim tinh, thnh ph ny c th ni
lon v gy nguy hi ln cho vng quc, nn i Hn cho xy mt thnh ph Canbaluc mi
gn thnh ph c vi mt con sng chy qua gia. ng ra lnh buc dn c ca thnh ph c
di qua thnh ph m ng cho xy. Thnh ph c gi l Taidu (Tatou, tn nguyn thy
ca Bc Kinh). N to ln nh ti s ni vi cc bn sau. Chu vi ca n l hai mi bn dm. Mi
mt c su dm, v n rt vung vn t bn ny cng nh bn kia. N c bao bc hon ton
bng nhng bc tng bng t phnh ra di chn n mi bc, nhng trn cao hp li, v
chng co hp li nn trn cao ch cn c ba bc. Ton b bc thnh c b tr nhng l chu
mai mu trng v cao hn mi bc. Thnh ph c mi hai ca ra vo, v trn mi ca c
mt dinh th ln rt p, mi pha c ba ca ra vo v nm dinh th, bi v c mt dinh th rt
ln v rt p mi gc. Cc dinh ny c nhng phng rt ln trong ct gi v kh ca nhng
ngi canh gc thnh. Cc ng ph thng tp n ni ngi ta nhn thy chng t u n
cui v ca ny nhn thy ca kia hai u ng ph. Trong thnh ph cn c nhng dinh th
rt ln v p, nhiu nh tr xinh xn cng nh nhiu nh . Gia thnh ph l mt dinh th rt
ln c mt chic chung to ging ln ban m, khng ai c i qua thnh ph sau khi
chung im ba ln, khng ai dm i ra ngoi vo gi ngoi ph n ang au hoc ngi
bnh; hn na, nhng ngi i ngoi ph phi mang n theo. Nh ti ni vi cc bn, mi
ca thnh c lnh canh gc bi mt nghn ngi mang v kh, bn ng tng rng h canh
gc bi v h s mt ai , h ch lm vic nhm lm vinh danh v canh gc cho Cha
thng ang trong thnh ph ny, v th n h khng mun cc quan ch huy gy ra bt c
tn hi no cho thnh ph.

Ti ni vi cc bn v thnh ph, by gi ti s ni cho cc bn bit Cha thng cai qun

triu nh ra sao v v nhng vic lm khc ca ng.

I HN C CANH GC BI 12 NGN LNH

NGA NH TH NO?
Bn nn bit rng i Hn c canh gc, v s cao trng ca ng, bi 12 ngn lnh nga,
nhng ngi ny c gi l Quesitans (ting Mng C l Kesietou, nhng con ngi hnh
phc), t ny trong ting Php c ngha l: k s trung thnh vi Cha thng. ng c canh
gc khng phi v s bt c ngi no, nhng v s cao sang v i ca ng. Mi hai ngn
ngi ny nm di quyn ch huy ca bn v quan, mi v quan ch huy ba ngn ngi, v ba
ngn ngi ny cung in ca Cha thng ba ngy v ba m, n ung lun trong cung. Sau
h ra i v ba ngn qun khc n thay th cng lc, ri ra i cho nhng ngi khc tr li,
sao cho i canh gc lun lun c ba ngn lnh nga.

Khi i Hn ngi vo bn ch tr mt cuc hi hp no , ng ngi theo cch nh sau.

Bn ca ng c t cao hn cc bn khc rt nhiu. ng ngi pha Bc, sao cho khun mt
quay v hng Nam, ngi v u ca ng ngi bn cnh ng bn tay tri. Bn tay phi, thp
hn mt cht, c cc con chu, h hng v nhng ngi thuc hong tc ngi. H ngi thp n
mc u ca h ch n ngang chn ca Cha thng.
 Cc quan i thn khc ngi thp hn na nhng bn khc. Tip theo l cc b v, v tt c
cc b v ca con i Hn, ca cc chu v cc b con khc ca ng u ngi bn tay tri, thp
hn na. V mi ngi ngi ni do Cha thng b tr, cc bn phi c sp xp sao cho
Cha thng c th nhn thy tt c t u n cui, cho d s lng bn nhiu n u i na.
Bn ngoi cn phng ny, c hn bn mi ngn ngi ang tc trc, v c nhiu ngi mang
qu tng, nhng ngi t cc nc ngoi mang nhng vt xa l n dng cho Cha thng.
Trong mt ni ca cn phng m i Hn ang ngi, c t mt chic v bng vng rng ng
ru nhiu bng mt thng ru thng thng, mi gc ca v ru ln ny, u c mt v nh
hn, sao cho ru ca v ln chy vo trong cc v ru nh bao quanh; tt c u y thc
ung ngon c nm gia v ho hng cht lng cao. Ngi ta rt ru vo nhng chic cc ln
bng vng rng, ln n ni mi ngi ung cng . Ngi ta t chic cc ny gia hai
ngi, vi hai cc hanap nh bng vng, c vai h c th rt ru chic cc t gia. Cc
b v cng c nhng chic cc ring. Nhng chic cc ln v nhng chic cc hanap ny gi tr
bng c mt kho tng ln, v i Hn c mt s lng cc chn ny v nhng th khc bng
vng bc ln n ni bt k ai khng nghe ni v khng nhn thy cng khng th no tin c.

Cc bn cng nn bit rng nhng ngi dng thc n, tht v ung cho i Hn u l cc
cn thn. Ming v mi ca h c che li bng nhng tm vi nm vng v la hi th hoc
mi v ca h khng thm vo trong tht v trong ung ca Cha thng. Khi Cha sp ung,
tt c cc nhc kh vi s lng nhiu v loi bt u tri ln. Khi ng cm cc trn tay, tt c
cc cn thn v tt c nhng ngi hin din u qu gi v t du thn phc; by gi Cha
thng mi ung; mi ln ng ung, mi ngi u lm nh cc bn nghe ni.

Ti s khng ni vi cc bn nhiu v cc mn n, bi v mi ngi u c th tin l s lng

thc n rt nhiu v th. Nhng b v ca cc cn thn v ca cc k s cng n chung vi
cc phu nhn khc. Sau khi n, cc bn n c dn dp, mt s ln cc ngh s tung hng v
nhy ma iu luyn bc vo phng, trc mt Cha thng v tt c nhng ngi khc, tt c
mi th u to nn khng kh l hi trc mt mi ngi, n ni ai ny cng u hn hoan vui
sng. Khi mi vic hon tt, mi ngi lui ra v tr v nh.
 Y L CHUYN K V CUC L M I HN
T CHC NHN NGY SINH CA NG
Tt c nhng ngi Tcta u mng ngy sinh ca mnh mi nm. i Hn sinh vo ngy 28
m lch ca thng Chn. Vo ngy ny, ngi ta t chc ngy l ln nht ca c nm, ngoi tr l
m h t chc vo ngy u nm nh ti s k cho cc bn sau.

Vo ngy sinh ca mnh, i Hn mc nhng b y phc nm vng. Ngy hm , mi hai

ngn cn thn v k s cng n mc rt p, cng mu sc, cng kiu ging nh ca Cha
thng, khng phi l y phc ca h cng t, nhng l nhng y phc bng la dt vng v
mt chic tht lng bng vng; nhng th y phc ny u do Cha thng ban cho h. Nhng b
y phc ny c nh nhiu ngc trai v qu nn gi tr ca chng l hn mi ngn ng vng
Byzance (mt ng vng Byzance bng 12 franc vng, tng cng l 120.000 franc vng trc
nm 1914 v 24 triu vo thi i nhm). Nn bit rng, mi nm 13 ln, i Hn ban cho mi
mt trong s 12 ngn cn thn v k s nhng b y phc nh ti ni. Mi ln ng u mc b
y phc cng mu vi h, v mi ln mu y phc u khc nhau. Qua , cc bn c th thy
l mt iu cc k v i m khng mt v vua no trn th gian ny c th lm hoc duy tr n,
ngoi tr i Hn ra.

Cng trong ngy sinh ny, tt c nhng ngi Tcta trn th gii v tt c cc min, tnh di
quyn cai tr ca ng u dng ln cho ng nhng mn qu t gi, mi ngi ty theo s giu
c ca mnh. Ngoi ra cn c nhiu ngi khc n vi nhng qu tng to ln xin ng ban
cho nhng n hu. Cha thng b nhim mi hai cn thn ph trch vic ban cho tng
ngi n g thch hp vi h. Hn na, vo ngy hm , tt c nhng tn ngu tng, nhng
ngi Sarrasin, nhng ngi Ki t gio, nhng dn tc khc na u c kinh cu nguyn, mi
ngi cu nguyn thn linh ca mnh, bng nhng ting ht rn rng di nh nn ta sng v
hng thm ngo ngt thn linh che ch bo v cho Cha thng v ban cho ng sng lu,
vui v v trn y sc khe.

By gi chng ti s ni vi cc bn v mt i l khc m h mng vo ngy u nm v

c gi l L Trng.
 Y L CHUYN K V I L M I HN T
CHC VO NGAY U NM
Ngi ta mng ngy u nm vo thng Hai. i Hn v tt c thn dn ca ng mng l nh
ti s k cho cc bn sau y. Theo tc l, i Hn v tt c cc thn dn u mc nhng chic
o di trng; ngy hm , mi ngi, n ng cng nh n b, tr em cng nh ngi ln, u
mc b trng. H lm iu , bi v b trng hnh nh l th mang li s may mn cho
h, h mc n vo ngy u nm sut nm h c khe mnh v sung sng. Ngy hm ,
tt c ngi dn ca tt c cc tnh, vng, vng quc v min thuc quyn cai tr ca i Hn
u mang n cho ng nhng mn qu ln bng vng, bc, ngc trai, qu v nhiu b y phc
sang trng. H lm nh vy sut nm Cha thng c th c nhiu chu bu, nim vui v
hoan lc. Ngoi ra h cn tng cho nhau nhng vt c mu trng, h m nhau, hn nhau v ht
sc hn hoan cho sut nm h c c nim vui v c c s may mn bt ng. Bn nn
bit rng, trong ngy ny, ngi ta dng cho Cha thng hn mt trm ngn con nga trng rt
p v rt oai v. Trong ngy ny, tt c cc con voi ca Cha thng, gm nm ngn con, u
c cho mc nhng tm drap thu rt p v rt lng ly; mi con voi u mang trn lng hai
rng cha y nhng chn a ca Cha thng, chng cng mang nhng yn cng cng mu
ca ngy L Trng. n vi i Hn cn c mt s ln lc cng c bao ph bng nhng
tm vi sang trng v ch nhng vt dng cn thit cho cuc l ny. Tt c mi th u din
hnh qua trc mt i Hn, v l cnh tng ngon mc nht trn th gian ny.

Ti cng cho cc bn bit rng vo bui sng ca ngy l, trc khi dn bn ra, tt c cc vua,
tt c cc cn thn, tt c cc b tc, qun cng, hu tc, nam tc, hip s, chim tinh gia,
hin trit, ngi ph trch chim sn, v nhiu s quan khc ca tt c cc vng t xung quanh
u n t tu trong phng i snh trc mt Cha thng. Nhng ngi no khng th vo th
ngoi ti ni Cha thng nhn thy c. H c b tr nh sau: trc tin l cc con trai,
cc chu v nhng ngi trong hong tc ca i Hn, th n l cc vua, cc qun cng, ri
sau l mi ngi ty theo tng lp thch hp. Khi mi ngi ngi vo ch ca mnh, mt
trong cc nh hin trit ng ln v h to ting:

- Hy ci mnh v bi phc.
 Ton th c ta lin ci mnh t trn xung t v c li cu nguyn hng v pha i
Hn v th ly ng c nh ng l mt v thn linh. Bng cch ny, h ci u bi ly ng bn
ln. Sau h i n mt bn th c trang hong rt p, v trn bn th ny c mt ci bn
mu cht trn c ghi tn ca i Hn. H cm mt bnh hng bng vng tht p
xng hng bn th v chic bn cht trn mt cch ht sc cung knh. Sau , mi ngi
quay v ch ca mnh. Khi h lm, tt c cc vic , h dng cc tng phm nh ti ni vi
cc bn trn, l nhng tng phm rt sang trng v rt c gi tr. Khi dng cc tng phm
xong v i Hn nhn thy tt c nhng tng phm ny, ngi ta cho dn tt c cc bn n ra.
Khi dn bn xong, mi ngi lin ngi vo ch ca mnh theo th t nh ti ni vi cc bn
trc. Khi mi ngi n xong, nhng ngi lm tr n trnh din cho mi ngi xem nh bn
nghe ni. Khi mi vic kt thc, mi ngi mi quay v nh.

Y L CHUYN K V 12 NGN CN THN

THAM D CC CUC L NY
Cc bn nn bit rng, i Hn b nhim mi hai ngn quan cn thn gi l Quesitans
nh ti ni; ng ban cho mi ngi mi ba b l phc hon ton khc nhau, tc l tt c
mi hai ngn b u cng mu, v mi hai ngn b khc c mu khc, n ni chng c mi
ba mu khc nhau; chng cn c nh qu, kim cng v nhng th sang trng khc rt c
gi tr. Ngoi ra ng cn ban cho h, mi ngi cng vi b l phc, mi nm mi ba ln, mt
dy nt bng vng rt p, rt sang v rt c gi tr, mt i giy bng da lc thu ch bc mt
cch cc k tinh xo. Khi h mc l phc, mi ngi trng ging nh mt v vua. Mi mt trong
s mi ba cuc l, h c lnh phi phi mc b l phc no. Cha thng cng c mi ba
b ging nh nhng b ca cc cn thn v cng cng mu; nhng nhng b ca ng sang trng
hn, qu phi hn v c gi tr hn, n ni chng tng ng vi bit bao kho bu.

Ti s ni cho cc bn bit mt iu khc na m ti qun ni n, n c th l iu k

diu i vi cc bn. Vo ngy l, mt con s t to ln c a n trc mt Cha thng.
Nhn thy ng, con s t lin ph phc trc mt ng v t du thn phc v hnh nh cng nhn
bit ng l Cha thng ca n. N trc mt ng nh th m khng cn bt c si dy xch
no. Qu l mt iu k l i vi tt c nhng ai mi nghe nhng cha bao gi thy.
 I HN H LNH CC THN DN MANG N
CHO NG THT SN NH TH NO?
Trong ba thng Cha thng ti thnh ph ng u, l thng Mi, thng Ging v
thng Hai, triu nh quy nh rng trong mt thi hn chng bn mi ngy, nhng th sn phi
sn bn, by chim v gi n phn tht sn ln nht m h sn c, tc l heo rng, nai ci,
hong, nai, s t, gu, nhng loi th rng ln khc v nhng loi c lng v v tt c nhng
con th m ngi ta mun gi n cho i Hn; ngi ta phi cho ly ton b lng rut ra, t
chng ln nhng chic xe v gi n cho i Hn. Ch nhng ngi c s lng tht sn nhiu
cch xa t hai mi n ba mi ngy ng mi lm chuyn ny. Nhng ngi qu xa khng
th gi tht th gi b da c hon ton x l Cha thng s dng chng vo nhng nhu
cu v kh ca qun i.

Y L CHUYN K V NHNG CON S T, BO

V CH SI C HUN LUYN I SN
Cc bn cng nn bit rng i Hn c nhng con bo c thun ha k v tt c u sn
bt nhng con th rt c. ng cn c mt s lng ln nhng ch si c thun ha, tt c u
bt c th v rt gii trong vic i sn. ng cng c nhiu s t (d nhin l cp) ln hn
nhng con Babylonie, chng c mu lng rt p, v chng c nhng sc di en, vng, trng;
chng c hun luyn sn heo rng, b rng, gu, la rng, nai v cc loi th ln v khe
khc. Ti cho cc bn bit rng tht ht sc ngon mc khi nhn thy nhng con th tht khe do
nhng con s t sn bt. Khi mun i sn vi nhng con s t (cp) ny, ngi ta ch n trn
mt chic xe ko trm kn v mi con u c mt con ch nh i km. Ngoi ra cn c mt s
ln chim phng hong, tt c u c hun luyn bt ch si, chn, hong, v d con;
chng bt c rt nhiu. Nhng nhng con c hun luyn bt ch si rt ln v rt khe,
v khng c con si no c th thot khi mng vut ca chng.

By gi ti s cho cc bn bit i Hn cho gi mt s rt ln nhng con ch to nh th

no.
 Y L CHUYN K V HAI ANH EM NUI DY
CH
i Hn c hai ngi cn thn l hai anh em rut; mt ngi tn l Baia v ngi kia l
Mingan. Ngi ta gi h l Cunia (ting Trung Hoa gi l Rinen tching, nhng ngi thng tho
v ch), t ny c ngha: bit rnh nhng con ch ngao. Mi ngi trong hai anh em ch huy
mi ngn ngi, tt c u mc ng phc cng mu, v mi ngn ngi khc mc mu khc:
nhng ngi ny mc mu cht, nhng ngi khc, mu xanh l. Mi ln h i sn vi i
Hn, h phi mc nhng b o m ti ni d nhn nhau. Trong mi nhm mi ngn
ngi, c hai ngn ngi mi ngi c mt con ch ngao hoc hai hoc nhiu hn, nn c s
lng ch rt ng. Khi Cha thng i sn, mt trong s hai cn thn ny cng vi mi ngn
ngi v nm ngn con ch i mt pha bn phi, v cn thn kia vi cng qun s ngi v
ch i bn tri. Bn ny v bn n to thnh mt vng trn duy nht khp li phn t di
chng mt ngy ng; v vy khng c bt c con vt no m khng b tm gn. Tht l ngon
mc khi chng kin cuc i sn, s chuyn ng ca nhng con ch v nhng ngi i sn; v
trong khi Cha thng ci nga cng vi cc cn thn, by chim trong cc trung; cc bn s
thy nhng con ch to ny chy n, con th ui theo nhng con gu, con th li ui theo
nhng con nai, c con ui theo nhng con th khc, sn ui chng ni ny ni n, khi th chy
t pha ny khi th chy t pha khc, tht l mt cnh tng rt p mt v th v.

I HN I SN NH TH NO?
Khi Cha thng ti thnh ph ng u trong ba thng, thng Mi Hai, thng Ging v
thng Hai. ng ln ng vo ngy u thng Ba v i v hng Nam, cho n bin Ocane,
cch hai ngy ng. ng dn theo mi ngn ngi ph trch chim sn v nm trm chim
ng, nhng chim ct v nhng loi khc na cng vi s lng nhiu nh chim b ct bt
chim trn cc dng sng. Nhng cc bn ng tng ng gi tt c ti mt ch duy nht; ng
phn phi b tr chng khp ni, tng nhm mt trm n hai trm v c khi hn; sau ng ra
lnh cho chng bt chim; phn ln chim sn c mang n cho i Hn. Ti cho cc bn bit
rng khi i Hn cho a chim ng v cc loi chim khc i sn, ng lun c mi ngn ngi
xung quanh ng; ng t tng nhm hai ngi sao cho h c mt trn mt khong t rng. Mi
ngi c mt ci ci v mt ming vi che mt chim sn h c th gi v gn gi con chim
ca mnh. Khi Cha thng ra lnh th nhng con chim sn ra, nhng ngi th chng khng
cn theo di pha sau, bi v nhng ngi m ti ni u c mt khp ni, h theo di chng
k n ni chng khng th bay bt c ni no m khng c nhng ngi bt li chng. Nu
nhng con chim cn s gip , h lin gip chng ngay.

Tt c cc con chim sn ca i Hn u mang mt th kim loi gn chn d nhn bit,

tt c cc con chim ca cc cn thn khc cng th, chng u mang th ghi tn ca ch v ca
ngi sn sc chng. Bng cch ny, nu chim c b bt, n s c tr v cho ch ngay. Nu
ngi ta khng bit n thuc v ai, ngi ta mang n n mt v quan ph trch gi l
bularguesi, ngha l ngi gi nhng vt v ch. V nu c ai bt gp mt con nga hoc mt
cy kim, hoc mt con chim, hoc mt vt no khc, m ngi ta khng bit n thuc v ai,
ngi ta lin mang n n cho v quan ny gi gn. Nu ngi no tm thy mt vt nh th
m khng mang n ngay, ngi s b v quan ny pht. Nhng ngi no nh mt th g
s i tm v quan ny, nu ng c gi vt , ng s tr li ngay tc khc. V quan ny lun ch
cao nht ca ton th cng ng, vi c hiu ring nhng ngi mt hoc nht c th g
d dng tm gp ng. Bng cch ny, khng c th g mt m khng tm c v hon li cho
ngi mt.

Trn ng i theo Cha thng v pha bin Ocane, ngi ta c th thy nhng th rt p,
nhng cuc sn chim rt ngon mc, khng c iu g trn i ny th v cho bng. i Hn di
chuyn trn bn con voi ch mt cn phng bng g rt p, ton b bn trong c ph bng
nhng tm ra dt vng v bn ngoi bng b lng s t. Trong phng ny, ng gi li mi hai
con chim ng c khi nht. Bn cnh ng cn c nhiu quan cn thn thp tng. i khi Cha
thng i bch b trong phng, cc quan cn thn ci nga i xung quanh v ht to.

- Tha Cha thng, nhng con hc ang bay qua,

ng lin cho m ca phng ngay v nhn ngm chng. ng bt ly chim ng thch v cho n
bay i. Thng thng, ng cho chim ng h con mi trc mt ng. Tht h hi v sung sng
khi nhn thy tt c nhng cnh trong lc ng ang nm trn ging, trong phng v xung
quanh ng c tt c cc cn thn ci nga. Khi ng i tht xa n mt ni gi l
Cacciarmodum, ng cho dng nhng lu ngh , nhng lu ca ng, ca cc con trai, ca cc
cn thn v cc cung phi gm mi ngn lu tht p v lng ly. Ti s k cho cc bn bit nh
ngh c xy dng nh th no. Cn lu ni ng cho b tr triu nh ln n ni hn mt ngn
ngi c th thoi mi trong . Ca lu quay v hng Nam, v chnh trong phng ny cc
cn thn v k s tm tr. Trong mt phng khc ni lin v hng v pha Ty, Cha thng
ng gi. Khi ng mun ni chuyn vi ngi no, ng cho ngi i tm ngi bn cnh. Sau
cn phng ln, c mt bung cho Cha thng ng. Ngoi ra cn c nhng lu v bung khc
na, nhng chng khng gn k vi lu ln.

Mi mt phng ca cn lu ln c ba ct g v c tri thm bng da s t rt p, sao cho

gi ma khng th len li vo; bn ngoi chng c ph bng da s t c vn chng li
nhng bt trc ca thi tit. Ton b bn trong c lt lng chn hcmin v chn zibeline, l
nhng loi lng t nht v p nht. V lt mt chic o di bng lng zibeline, phi tn ht
hai ngn livr vng hoc t nht l mt ngn. Nhng ngi Tcta gi chng l n hong ca
nhng b lng th. Nhng cn lu m ti ni cho cc bn bit c lt v trang tr bng hai
th lng th ny mt cch ht sc tinh xo. Nhng dy thng gi vng cc cn lu u c lm
bng la. Ti ni tht vi cc bn l nhng cn lu ny, tc l hai phng v bung c gi tr ln
n ni bt c vua no cng khng th thanh ton ni.

Xung quanh nhng cn lu ny cn c nhng cn lu khc rt p, c trang tr rt k, trong

c v kh ca Cha thng v l ni ca nhng ngi khc. Ngoi ra cn c nhng lu
khc dnh cho cc loi chim sn v nhng ngi trng nom chng. Trong cnh ng ny cn c
nhng cn lu thuc th kiu trng rt diu k. Ton b ging nh mt thnh ph ln do s
lng ngi ti v n hng ngy t khp ni. V c mt m ng cc thy thuc, nh
chim tinh, ngi ph trch chim sn v nhng ngi thuc mi ngnh ngh, v mi ngi
u c mang theo gia nh ca mnh, v l phong tc.

Vy l i Hn li ni ny cho n u ma xun; trong sut thi gian ny, ng khng lm

g khc hn l ch by chim trong cc vng xung quanh, trn cc h, sng c nhiu chim v
xuyn qua nhng min t xinh p, ni sinh sng nhiu chim hc v thin nga cng nh tt c
cc loi chim khc.

Tt c cc thuc h ca ng xung quanh cng khng ngng sn v by chim v mang n

cho ng mi ngy mt s lng ln tht sn v chim chc loi. Ti cho cc bn bit mt iu
khc na: khng ngi no d l ai i na, cch hai mi ngy ng dm gi bt c con
chim no cho th by chim ca mnh hoc ch sn, nhng trong bt k ni no khc, mi
ngi c th c bao nhiu ty mnh. Hn na, trong ton lnh th ca Cha thng, khng ai,
d bo gan n u i na, cng khng dm bt mt trong nhng loi th sau y: th rng, nai,
hong v nai ci t thng Ba cho n thng Mi. Ai vi phm s b x ti. Nhng c nhng
ngi tun phc lnh ca Cha thng n ni khi i ng, h bt gp nhng con vt ang
ng, h khng dm ng n chng mt cht no. V vy chng sinh si ny n trn y khp
lnh th v i Hn mun bt bao nhiu cng c. Nhng qua thi hn m ti ni vi cc bn,
t thng ba n thng mi, mi ngi u c th sn bt ty thch.

Khi ai Hn ng ti ni ny t thng ba cho n gia thng nm mt cch tha thch, ng ra

i cng vi ton b triu nh ca ng v t i thng v cng theo con ng m ng n
cho n tn thnh ph ln Canbaluc. Sut c ng i, ng vn tip tc sn bn v by chim
tiu khin.

I HN CAI QUN TRIU NH KHI BY

CHIM TR V NH TH NO?
Khi quay v thnh ph Canbaluc, ng trong cung ca mnh ba ngy v khng lu hn, ng
cho t chc tic mng cng vi nhng b v ca ng. Sau , t cung in Canbaluc, ng i
vo thnh ph m ng cho xy dng v c tn l Ciandu, nh ti k cho cc bn phn trc.

ng ma h v tri nng nc cho n ngy hai mi tm thng Tm, ri mi quay li

thnh ph Canbaluc.

Bn nn bit rng thnh ph Canbaluc c rt nhiu nh v dn c; trong thnh cng nh ngoi

thnh, nh l mt iu kh tin, v c by nhiu th trn l c by nhiu ca, tc l mi hai th
trn rt ln; c nhiu ngi hn trong thnh ph. Trong cc th trn ny c nhng nh
bun v nhng ngi nc ngoi c ng, h n t khp ni mang qu cho Cha thng hoc
bn hng cho triu nh; , c nhiu ngi nh p nh trong thnh ph, khng k nhng
ngi nh ca cc quan ln v cc cn thn ng o.

Cc bn nn bit rng, trong thnh ph, ngi ta khng c php chn bt c ngi cht
no; nhng tn ngu tng mang xc i ha thiu ngoi thnh ph v th trn, mt ni xa
c quy nh cho cng vic ny; i vi cc tn khc, h chn ngi cht xung t, nh
nhng ngi Ki t hu, ngi Sarrasin v nhng hng ngi khc; ngi ta cng mang xc ra xa
cc th trn, n mt ni c quy nh, nn t ai c gi tr hn v trong sch hn.

Ngoi ra, bt c ph n no bn dm u khng c trong thnh ph, nhng tt c phi

trong cc th trn. C rt nhiu ph n dnh cho s ngi nc ngoi ng o n mc l lng.
V ti cho cc bn bit rng c hn hai mi ngn ph n lm tin bng thn xc ca mnh. Tt
c u v cuc sng, do , bn thy dn c rt ng.

Trong thnh ph ny, c nhng hng ha mc m c gi tr ln v nhng th t phng xa

tun n, nhiu hn bt c thnh ph no trn th gii, v vi s lng ln hn bt c ni no,
v mi ngi t khp ni u mang hng n; c th dnh cho i Hn, th khc dnh cho triu
nh, c th dnh cho thnh ph qu rng ln, th khc na dnh cho cc quan cn thn v k s
ng o, c nhng th dnh cho cc i qun ln ca Cha ang tr ng trong nhng vng ln
cn. Tt c mi th u tun n nhiu v k, nn khng ngy no trong nm l khng c hng
ngn chuyn xe ch la i vo thnh ph, nh , ngi ta lm nhiu loi vi bng vng, bng
la v nhng th khc na. Khng c g l, v trong tt c cc vng ln cn, khng h c vi
lanh: v vy u thch hp nht l lm mi th u bng la. Tht ra mt vi ni, h vn c bng
vi v ay gai, nhng h khng dng bao nhiu v s lng la qu nhiu, r v c gi tr ln
hn lanh v bng vi.

Quanh thnh ph ln Canbaluc, c hn hai trm thnh ph nh, nhng thnh ph ny li gn

nhng thnh ph khc. T mi thnh ph u c nhng nh bun n bn hng ha v mua
nhng hng ha khc cho cc lnh cha. Tt c u tm cch bn cho c hng v mua vo
nhng mt hng khc: iu ny chng t cc thnh ph ny u c ngnh thng mi rt pht
trin.

By gi ti s ni cc bn v ngn hng La Seque ca i Hn ta lc ngay trong thnh ph,

ni y Cha cho c v khc ng tin ca mnh, ng thi cho cc bn thy r v sao Cha
thng cn giu c nhiu hn na.
 I HN CHO LU HNH TRONG NC TIN
GIY BNG V CY NH TH NO?
Trong thnh ph Canbaluc, c ngn hng Seque (ting Venise gi l Zecca, ngn hng) ca
i Hn. Ngn hng c thit lp khin cho mi ngi c th khng nh rng Cha thng
nm gi b quyt v thut gi kim mt cch hon ho v ph hp vi l phi, v ng cho c mt
loi tin m ti s ni vi cc bn sau y. ng cho ly v nhng cy du, th cy m cc con
tm lm ra la n l. Cy ny c trng nhiu trong tt c cc min. Ngi ta ly mt lp v
mng v trng nm gia lp g ca cy v lp v dy bn ngoi; t lp v mng ny, ngi ta
lm ra mt th trng ging nh l giy nhng rt en ( ni sm hn giy thng). Khi lm ra
nhng ming ba cc tng, ngi ta ct chng ra theo cch ny: loi nh nht tr gi mt na
tournesol; mt loi khc hi ln hn gi tr bng mt tournesol; mt loi khc hi ln hn mt
cht c gi tr bng mt na ng bc ln Venise; mt loi khc na, mt ng bc ln Venise;
mt loi khc, nm ng bc ln; mt loi khc, su ng bc ln; mt loi mi ng bc ln;
mt loi bng mt ng Byzance vng; mt loi bng hai ng Byzance vng; mt loi bng ba
ng Byzance vng; mt loi bng bn ng Byzance; mt loi bng nm ng Byzance v c
th cho n mi ng Byzance vng. Tt c cc tm phiu ny u ng du n ca Cha
thng. ng cho lm ra mt s lng ln hng nm, n ni khng c ng tin no c gi tr
nh n; ton b kho tng trn th gian ny cng khng snh c vi n. Khi nhng tm phiu
ny c lm theo cch nh ti ni vi cc bn, ng cho thanh ton cc khon chi tiu, v
phn pht chng cho tng ngi trong tt c cc tnh, tt c cc vng quc, tt c cc lnh th,
bt c ni no di quyn cai tr ca ng. Khng ai dm t chi chng, v ai t chi lin b hnh
hnh ngay, cho d ngi c ng yu mn nh th no i na. Ngoi ra mi ngi s dng
chng ty thch v bt c ni no h n, nu thuc quyn cai tr ca i Hn, h u c th chi
tiu nhng tm phiu ny v thanh ton cho cc mn hng ha m h mua hoc bn, cng tt
nh tin bng vng rng. Hn na cc phiu ny nh n ni mt phiu tr gi mi ng
Byzance vng cng khng nng bng mt ng Byzance.

Bn nn bit rng, tt c cc nh bun t n hoc cc nc khc n cng vi vng bc,

qu hoc ngc trai khng dm bn chng trong thnh ph ny cho bt c ngi no khc
ngoi Cha thng. ng ch nh mi hai quan chc lm cng vic ny, h l nhng ngi
khn ngoan, tho vic kinh doanh mua bn, v Cha ra lnh cho h thanh ton tht rng ri vi
nhng tm phiu ; cc nh bun chp nhn chng mt cch thoi mi, v khng ngi no
khc cho h nhiu nh th, v h c thanh ton ngay ti ch. Hn na, vi ng tin ny, h
c th mua tt c nhng th h mun bt c u; n cng nh nhng hn khi i du lch. n
ni Cha thng cng mua nhiu hng ha mi nm bao nhiu th kho tng ca ng cng v tn
by nhiu; ng thanh ton hng ha bng mt th tin chng c gi tr g i vi ng, nu nh
cc bn bit r. Sau cng, mi nm, ng nhiu ln cng b trong thnh ph rng tt c nhng ai
c vng, bc, ngc trai v qu phi mang chng vo ngn hng Seque, ni h s c thanh
ton y v ho phng. V h t mang chng n i chc, v h khng thy ai tr cho h
nhiu nh th. Tht l mt iu k diu.

Bng cch ny, Cha thng c c ton b kho tng t t ai ca ng.

Khi nhng tm phiu b hng, mc d chng kh bn, ngi ta vn mang chng n ngn
hng Seque i ly nhng tm phiu mi bng cch chu li ba phn trm. Nhng nu mt
quan chc hoc mt ngi no khc, bt lun l ai i na, cn vng hoc bc hoc qu hoc
ngc trai lm bt a hoc nhng th sang trng khc, h c th n ngn hng Seque v mua
tt c nhng g mnh mun bng cc tm phiu.

Ti k vi cc bn cch thc v nhng l do m i Hn c th chim hu v chim hu

nhiu kho bu hn tt c nhng ngi trn th gian ny, by gi ti s ni cho cc bn bit v
cc quan di quyn i Hn trong thnh ph ny.

Y L CHUYN K V 12 V QUAN I THN

CAI QUN TT C CNG VIC CA I HN
Cc bn nn bit rng i Hn b nhim mi hai v i thn y thc tt c nhng vic
cn thit qun l ba mi bn tnh. Mi hai v i thn ny u chung trong mt dinh th
rt p v lng ly trong thnh ph Canbaluc. Dinh th ny gm c nhiu nh v nhiu phng.
Mi tnh c mt thm phn v nhiu th k; tt c u trong dinh th ny, mi ngi trong
cn nh ca mnh. V thm phn v nhng th k ny lm tt c nhng vic cn thit cho tnh m
h c b nhim; iu ny nm di quyn iu ng ca mi hai v i thn. Ngoi ra khi c
vic nghim trng, mi hai v i thn trnh ln Cha thng. ng s thc thi iu m ng
cho l tt nht. Nhng mi hai v i thn c quyn hnh ln n ni h c th tuyn chn cc
lnh cha cho ba mi bn tnh m ti ni vi cc bn. Khi h chn c nhng ngi ti
gii v hon ho, h trnh ln cho i Hn bit. ng ta ph chun v ban cho h lnh bi vng
biu hin quyn lnh cha. C mi hai v i thn ny cn c y quyn hnh quyt nh
cc i qun phi i n ni no. H phi cc i qun i u, vi s lng bao nhiu, vic ny
i khi phi trnh cho Cha thng bit. H c gi l Seieng, ngha l: Hi ng ti cao.
Dinh th h cng c gi l Hi ng ti cao. l quyn lc cao nht trong triu nh ca
i Hn, v h c quyn thi n cho ai ty h.

By gi ti s k cho cc bn Cha thng phi cc s gi v nhng ngi a th ca ng

nh th no v h c nhng con nga lun sn sng i tht nhanh nh th no.

CC S GI V NGI A TH T CANBALUC
QUA CC VNG V TNH NH TH NO?
T thnh ph Canbaluc ta ra nhiu ng ln v nh dn n nhiu tnh khc nhau; tc l
mt ng i v tnh ny, v ng khc sang tnh khc. V vy mi ng u mang tn ca
tnh m n hng n. Khi cc s gi ca Cha thng khi hnh t Canbaluc bng con ng
no bt k, sau khi i c hai mi lm dm, h gp c mt trm gi l iamb, chng ta gi
l trm nga. trm ny c mt dinh th rt p, to ln v sang trng, ni ca cc s gi.
Nhng cn phng y nhng chic ging p lng ly, vi nhng ra lt ging bng la v
c trang b bng tt c nhng g thch hp cho cc s gi. Nu mt v vua no n , ng s
c tip i rt nng hu. Trong mi trm ny c hn bn trm nga. Mt vi trm ch c hai
trm con nga, ty theo nhu cu cn c gia hai trm. Chnh Cha thng l ngi quyt nh s
nga phi chun b cho cc s gi, khi ng phi h n ni no . Cc bn nn bit rng c mi
hai mi lm hoc ba mi dm, mi con ng u c mt trm c trang b nh ti ni.
Khi cc s gi i qua mt ni vng v no khng c nh ca hoc qun tr, Cha thng s
cho lm t nhiu nhng trm nga nh ti k, tr khi phi ci nga trong nhng ngy di
hn; v nu cc trm khc cch nhau hai mi lm hoc ba mi dm, nhng trm ny s cch
nhau t ba mi lm n bn mi lm dm. Nhng chng cng c trang b tt nh nhng
trm khc vi tt c nhng phng tin cn thit nh nga v tt c nhng vt dng khc, sao
cho cc s gi ca Cha thng i i li li, c trang b theo nh h mun, bt c ni
no h n. l iu v i nht, sang trng nht m chng ta cha bao gi nghe thy, v
khng bao gi c v hong no, v vua no hoc lnh cha no giu c n nh vy. V ng
l c hn ba trm ngn con nga trong cc trm ny dnh ring cho cc s gi; ngoi ra cc
dinh th gm hn mi ngn dinh, tt c u c trang b nhng yn cng lng ly nh ti
k.

Ti s k vi cc bn mt chuyn khc na m ti qun, mt vic lm rt tt thm vo

chuyn ny. i Hn ra lnh gia trm ny v trm khc, trn bt c con ng no, c mi ba
dm u c mt lu i vi bn mi nh xung quanh, tr ng l nhng ngi i b mang
tin tc ca Cha thng bng cch ny: mi ngi mang mt dy nt ln v rng, mang y lc
lc (nhng ngi a th eo lc lc vn cn tn ti, nhng i nga, vo thi P. Hue nm 1846)
khi thi hnh nhim v, mi ngi nghe c t xa; h va i va chy t lu i ny n lu
i khc cch xa ba dm, c mt ngi khc cng mang lc lc, sn sng chun b khi
ngi ny nghe ngi kia n, v khi ngi kia va tip xc vi y, y lin ly tin ca ngi
mang n, vi hnh trang ca mt ngi vit ch, v y chy n ba dm khc. Nh th nhng
ngi chy thay nhau mi ba dm, bng cch ny Cha thng c mt s ng ngi chy b
mang th v tin tc cch xa mi ngy ng n cho ng trong mt ngy v mt m; v h i
ban m cng nh ban ngy; v khi cn thit, h n t cch xa mt trm ngy ng trong
vng c mi ngy v mi m, y l mt k quan v i. Nhiu ln nhng ngi ny mang
n cho Cha thng nhng tri cy hoc nhng th khc cch xa mi ngy ng trong mt
ngy. Cha thng khng ly bt c th thu no i vi nhng ngi ny, nhng cn ban cho
h tin thu thu ca ng na.

Hn na, trong cc lu i m ti ni vi cc bn, cng c nhng ngi mang nhng dy

tht lng treo y lc lc, khi c nhu cu cp bch phi mang tin tc n cho Cha thng,
hoc mt v i thn no ni lon hoc mt vic g cp bch khc, h c th vt hai trm nm
mi n ba trm dm trong mt ngy. H ly trm, ni h , nhng con nga hon ton sn
sng, mnh khe v chy tt, v h chy mt mch tht nhanh theo kh nng ca con nga. Khi
nghe h chy n nh ting lc lc, nhng ngi trm sau s chun b nga v ngi c
trang b sn, mt khi nhng ngi trc n ni, nhng ngi sau ly nhng th ca tp
trc mang, th hoc th g khc, v bt u chy cho n trm nga tip theo. Nhng ngi
ny rt c knh trng; bng, chn, u h c qun bng gip h chng li s mt mi.
H lun mang theo bn mnh mt lnh bi c hnh chim ng, nu nga b mt l hoc c s ngn
tr no khc, h c th ly nga ca bt c ngi no h gp trn ng i v khng ai dm t
chi li yu cu ca h.

D nga trong cc trm c nhiu, nhng Cha thng khng tiu tn cho chng t no. Ti s
cho cc bn bit v sao. i Hn cho thit lp danh sch nhng ngi sng gn cc dinh th v
s nga m h c th cung cp: chng c dnh ring cho trm. Bng cch ny, tt c cc trm
ca cc thnh ph, th x, th trn u c cung cp, ngoi tr i vi nhng vng hoang mc
m Cha thng cho cung cp bng nhng con nga ring ca ng.

By gi chng ta s b qua nhng ngi a th v nhng trm nga ny v chng ti s ni

vi cc bn v lng tt v i m Cha thng dnh cho dn tc ng hai ln mi nm.

I HN GIP DN LC LA M MT MA V
DCH GIA SC NH TH NO?
Cha thng phi cc s gi ca mnh i khp lnh th, vng quc v tnh bit nhng
ngi dn c b thit hi no v la m do thi tit xu hoc bo t hoc thm ha no khc hay
khng. i vi nhng ngi b thit hi mt ma, ng khng buc h ng bt c loi thu no
trong nm , thm ch ng cn ban cho h la m ca ng, h c lng thc n v gieo
cy. tht s l lng tt v bin ca Cha thng. Khi ma ng n, ti nh ca nhng ngi
c nui gia sc, ng cng cho kim tra xem h c b thit hi do t l gia sc cht hoc dch bnh
no khc hay khng. ng khng i hi bt c th thu no vo nm i vi nhng ngi b
thit hi, nhng ng cn ra lnh ban cho h gia sc ca ng. Bng cch ny, nh cc bn
nghe, Cha thng gip cho thn dn ca ng mi nm.

I HN CHO TRNG CY CC CON

NG NH TH NO?
Cc bn nn bit rng Cha thng cn ra lnh l dc theo tt c nhng ng ci, ni cc s
gi v nhng ngi khc qua li, phi trng nhng cy to, cy ny cch cy kia hai hoc ba bc
chn, sao cho cc con ng c nhn thy t rt xa v nhng ngi i ng khng i lc vo
ban ngy cng nh ban m; v ngi ta cng bt gp nhng cy ln ngay trn nhng con ng
vng v, y l mt s gip ln lao i vi khch b hnh. Cn phi c cy xanh trn tt c
cc con ng.

Y L CHUYN K V RU M NGI DN
CATAY UNG
Bn nn bit rng phn ng dn Catay ung ru nh ti s ni vi cc bn sau y. H lm
mt th nc ung t go vi nhiu gia v ngon, cho n ngon hn bt c th ru nho no
khc, v n rt ngon, trong v b. N lm cho say nhanh hn bt c ru nho no khc, v n rt
nng.

I HN LM VIC BC I CHO NGI NGHO

NH TH NO?
Ti k cho cc bn bit i Hn chia s cho nhn dn tt c nhng g vo lc gi c t
nh th no, v ng cho tch tr vo thi k gi lng thc r, by gi ti mun k cho cc
bn bit ng lm vic bc i v b th cho nhng ngi ngho ca thnh ph Canbaluc nh
th no. ng ra lnh chn ra nhng gia nh trong thnh ph hay au yu, nhng gia nh c su,
tm hay mi ngi hoc hn na, tng cng c mt s rt ln nhng ngi dn. Mi nm ng
ban cho mi gia nh la m v cc loi la khc dng trong sut nm. Hn na, nhng
ngi no mun xin ca b th mi ngy ti cung nh, mi ngi c th nhn c mt chic
bnh m nng v ln, v khng c ai b t chi, v l lnh ca i Hn. n ni mi ngy c
hn ba mi ngn ngi i xin b th. l lng tt v i ca i Hn oi thng dn
chng ngho kh. V vy h tn sng ng nh mt v thn linh.

Ti ni vi cc bn tt c nhng g lin quan n thnh ph Canbaluc, by gi chng ta s

ri khi thnh ph ny v i vo nc Catay ni vi cc bn v nhng s vic v i, phong
ph .
 Y L CHUYN K V TNH CATAY V V CON
SNG PULISANCHI
Cc bn nn bit rng i Hn sai Ngi Marco Polo, ngi k tt c nhng cu chuyn ny,
vi t cch l s gi n phn t pha Ty; t Canbaluc, ng i bn thng v hng Ty. ng
s k cho cc bn tt c nhng g ng thy trn ng i, lc i cng nh lc tr v.

Khi khi hnh t thnh ph Canbaluc v i nga mi dm, ngi ta n mt con sng rt
ln c tn l Pulisanchi (Lou Kou hoc Sang Kan) v chy ra bin Ocane, n chuyn ch
nhiu nh bun v hng ha. Trn sng ny c mt cy cu rt p, t c cy cu no li p
nh th. N di hn ba trm bc, v mi ngi ci nga c th dn hng ngang i qua vn
c. Cu c hai mi bn nhp v hai mi tm trc cu trong nc, n c xy bng hai lp
cm thch rt p v kh vng chc. Mi bn cu c mt bc tng lm bng nhng tm
cm thch v nhng cy ct u cu c mt ct cm thch c nng bi mt con s t
bng cm thch v nh ct ny cng c mt con s t khc bng cm thch; cc con s t
trng rt p, v i v c iu khc mt cch tinh xo; cch ct ny mt bc chn, c mt
cy ct khc vi hai con s t hon ton ging vi cy ct u tin. Khong cch gia hai ct
c khp kn bng nhng tm cm thch ngi dn khng b ri xung nc. C nh th
trn ton b chiu di, y l iu trng rt ngon mc.

Y L CHUYN K V THNH PH LN GIGUI

T chic cu ny ci nga i ba mi dm v hng Ty, qua nhng ng c ti tt lm
thc n cho gia sc, nhng vn nho xinh xn, nhng cnh ng v nhng con sui y th
mng, chng ta bt gp mt thnh ph c tn l Gigui (Tcho Tchou, pha Ty Nam Bc Kinh)
rng ln v xinh p. y c nhiu tu vin ca cc tn th ngu tng. Dn c sng v bun
bn v th cng; y, ngi ta gia cng vi la v vng cng nh g n hng. Khi t thnh
ph ny ci nga i mt mt dm, ngi ta bt gp hai con ng, mt i v hng Ty, mt i
v hng Nam. Con ng hng Ty n Catay, v ng hng Nam i n tnh Mangi.
Ngi ta ci nga trong 10 ngy v hng Ty xuyn qua tnh Catay ng thi gp cc thnh
ph th trn v nhiu a im bun bn v th cng sm ut, nhng cnh ng v vn nho xinh
p, nhng ngi dn lch s. Nhng v khng c iu g quan trng ng k, ti s khng ni
vi cc bn iu g v s ni v mt vng quc gi l Taianfu.

Y L CHUYN K V VNG QUC TAIANFU

Khi ci nga i 10 ngy t thnh ph Gigui, ngi ta n mt vng quc gi l Taianfu
(Thai Yuan Fou). Thnh ph cng c tn l Taianfu, ln v xinh p, l th ca vng
quc, y ngi ta lm nhiu yn nga, m qun i ca i Hn rt cn. C nhiu vn nho
rt xinh p, v vy dn c sn xut nhiu ru vang, v trong ton tnh Catay, khng c ni no
sn xut ru, ngoi tr ni y. Ngi dn cn sn xut nhiu la, v h l nhng ngi trng
du nui tm rt nhiu. i nga t thnh ph Taianfu v hng Ty trong by ngy qua nhng
vng t th mng, ngi ta gp nhiu thnh ph v th trn sng v ngh bun bn v nhiu
ngh khc nhau. C nhiu nh bun ln t vng ny i sang n v nhng nc khc lm
n bun bn. Khi ci nga i trong by ngy ng, ngi ta n mt thnh ph c tn l
Pianfu rt ln v rt giu c, trong thnh ph, cc nh bun sng v cc ngnh th cng v bun
bn. H sn xut nhiu la.

Y L CHUYN K V LU I CACIANFU V
CUC TRANH CI CA VUA JEAN
Khi i nga t Pianfu v hng Ty trong hai ngy, chng ta gp mt lu i sang trng gi
l Cacianfu (Ho Tchoung Fou), xa c mt ng vua ca vng ny c bit hiu l Vua Vng.
Trong lu i c mt cung in rt ln v rt p, trong c hnh v ca cc vua tng sng
vng ny xa kia; cung in c dt vng ton b v treo y nhng bc tranh tuyt p; l
cng trnh ca tt c cc vua ln lt cai tr tnh ny.

Ti s k cho cc bn nghe mt cu chuyn th v xy ra gia Vua Vng v vua Jean, theo

nh cc c dn ca lu i k li. Vua Vng ang nh nhau vi vua Jean. ng mt ni rt
kin c, n ni vua Jean khng th no n hoc lm hi ng ta c, v vy vua Jean t ra rt
bc tc. Do , by ngi hu trong triu nh ca vua Jean hp nhau li v ni vi ng rng,
nu ng mun, h s mang Vua Vng cn sng n np cho ng. ng tr li rt mun v ng
vi h. Khi cho tm bit vua Jean, lnh cha ca h, tt c bn cng nhau ln ng vi mt
ton tng s v i n vi Vua Vng. H n trnh din v ni vi ng h t mt nc xa l n
 phc v hu h ng. ng ni h l nhng ngi s c n tip nng hu, v vic phc v
ca h s lm cho ng rt hi lng, ging nh nhng ngi khng ngh n bt c s d no.
Nh cch ny, nhng tn hu xu xa bt u phc v Vua Vng v hon thnh nhng cng vic
tt n ni nh vua thng yu h v xem h nh l nhng a con cng.

Khi h vi nh vua trong gn hai nm, nh nhng ngi khng ngh g n vic mu phn,
mt ngy n, h cng nh vua i du ngon vi mt s t thuc h thn tn ca vua. Khi i qua
mt con sng cch lu i mt dm, h thy cn li ch c h vi nh vua, h t nh vi nhau
n lc thc hin mc ch ca mnh. Tt c u a tay rt kim ra cng mt lc v bo vua
phi i theo h hoc nu khng, h s git cht ng. Khi nh vua hiu ra s vic, ng rt ngc
nhin, lo s v ni vi h:

- Th no, cc con trai, cc con ni g vy? Cc con mun ta phi i u?

H tr li ng:

- D mun hay khng, b h cng s n tn c vua ca chng ti, vua Jean.

Khi Vua Vng nhn thy s vic, ng ht sc bun, v chng bao lu na, ng s b git. ng
ni vi h:

- V Thin Cha, cc con hy thng xt v gia n cho ta! Cc con nn bit l ta tn trng
cc con v i vi cc con thn thit bit chng no trong nh ca ta, v cc con li trao ta vo
tay k th ca ta. Nu cc con lm nh vy, l cc con lm iu xu xa, iu bt trung v
tin rt ln.

H p li l ng buc phi ra i, v h dn ng n cho Cha ca h l vua Jean. Khi vua

Jean nhn thy Vua Vng, ng t ra ht sc vui mng v ni Vua Vng l k khng mi m n.
Nh vua khng p li li no, ging nh ng khng bit phi ni iu g. Vua Jean ra lnh a
ng ra ngoi chn gi gia sc v cho ngi gim st ng tht k. Vy l ng b bt v b buc
phi chn gi gia sc. iu vua Jean lm l v tc gin ng ta, khinh r ng ta v chng minh
cho ng ta thy ng ch l h khng i vi mnh. Khi Vua Vng canh gi gia sc nh th trong
hai nm, vua Jean ra lnh a ng n trc mt mnh v ca tng ng, cho ng mc b sang
trng v ni vi ng:

- Hi nh vua, by gi ngi c th thy r rng ngi khng phi l ngi c th ng u li

ta.
 - ng vy, tha in h, ti thy v ti lun thy r rng, ti khng phi l ngi c th
chng li in h.

- Ti khng i hi ngi iu g khc, vua Jean tr li, v t gi tr i, ta s ra lnh cho ngi

phc v v knh trng ngi.

Vua Jean ra lnh ban cho Vua Vng nga v yn cng cng vi on ty tng ng o.
ng gi tr vua v x s ca vua. T , Vua Vng tr thnh bn ca vua Jean v coi vua Jean
nh Cha thng ca mnh.

Y L CHUYN K V CON SNG LN

CARAMORAN
T lu i i nga 20 dm v pha Ty, chng ta s gp mt con sng c tn l Caramoran
(sng en theo ting Mng C, hin nay l sng Hong H), sng ny ln n mc ngi ta
khng th lm cu bc qua, v n rt rng v su; n chy ra tn bin Ocane bao quanh th gii.
Trn con sng ny c nhiu thnh ph v th trn ng c cc nh bun, vic bun bn trn
sng ny kh pht t v trn min sng ny c nhiu c gng v la. iu k diu l y c
rt nhiu loi chim; gi ba con chim tr l mt ng bc ln Venise. Khi vt qua con sng ny
v i nga hai ngy v hng ty, chng ta n thnh ph sang trng trc kia c gi l
Cacianfu. Dn c u l tn ngu tng, ging nh tt c nhng ngi Catay. l mt thnh
ph thng mi v th cng lm vng quan trng cng nh cc ngnh th cng khc.

Y L CHUYN K V THNH PH QUENGNFU

T thnh ph Cacianfu i nga v hng ty tm ngy ng, chng ta bt gp cc thnh ph
v th trn sm ut vi cc ngnh bun bn v k ngh quan trng; c nhiu cy ci v nhng
khu vn xinh p, nhng cnh ng trng du bt ngn; l nhng loi cy m nhng con su
lm ra la n l. Dn c u l tn ngu tng. y c nhiu ch sn bn v by chim. Sau
khi i nga mt tm ngy nh ti ni, chng ta n mt thnh ph c tn l Quengnfu (Si
Ngan Fu, thi Marco Polo, thnh ph ny c gi l King tchan foil), trc kia n l mt
vng quc sang trng, giu c, to ln v c nhiu v vua giu sang v dng cm, nhng hin
nay ch cn mt v vua l con trai ca i Hn, tn l Manglay. y l thnh ph bun bn v
th cng quan trng. Ngi ta sn xut nhiu la, nh lm ra nhiu loi vi la v vi dt
vng. Ni y, ngi ta cn sn xut yn nga cho qun i. Tt c nhng nhu yu phm cn
cho i sng u rt r. Dn c l nhng tn ngu tng. Cung in ca Cha ngoi thnh
ph. N rt ln v rt p nh ti s ni sau y. N nm trong mt ng bng rng c sng ln,
h v nhng con sui. Xung quanh n l mt bc tng rt to v cao, di chng nm dm, ton
b c xy kin c bng cm thch. Bn trong bc tng l cung in ca nh vua, ln v
p n ni khng ai c th thit k tt hn. Cung in c nhiu cn phng p v ln, nhiu
bung hu ht c trang tr v sn son thp vng.

Vua Manglay cai tr vng quc trong s cng bng v lut php nghim ngt, ng rt c
thn dn yu mn. Cc i qun u ng quanh cung in.

Y L CHUYN K V TNH CUNCUN

i nga t cung in ca vua Manglay v hng ty trong ba ngy, chng ta vt qua nhng
cnh ng xinh ti ni c nhiu thnh ph v th trn. Dn c sng v bun bn v th cng;
h sn xut nhiu la. Sau ba ngy ng, ngi ta bt gp nhng dy ni ln v nhng thung
lng rng thuc tnh Cuncun (Su Tchouan). Dn c l tn ngu tng v sng v nng nghip,
sn bn trong nhng cnh rng rm, v rng c rt nhiu th rng sinh sng nh s t, gu, ch
si v cc loi th khc; dn c trong vng bt rt nhiu th v thu c nhiu ngun li ng
k. Ci nga vt qua ni i v thung lng, chng ta gp c nhng thnh ph th trn v
nhng cnh rng ln vi nhiu nh qun dnh cho khch qua ng.

Y L CHUYN K V TNH ACHALAC MANGI

Sau khi ci nga i hai mi ngy ng trong cc dy ni ca tnh Cuncun, chng ta n
mt tnh c tn l Achalac Mangi hon ton bng phng. C nhiu thnh ph v th trn thuc
quyn ca i Hn. Dn c th ngu tng v sng v ngh bun bn v th cng. Trong tnh
ny, ngi ta trng nhiu gng bn qua khp tnh Catay. Ngi dn thu rt nhiu hoa li nh
gng, H cn trng nhiu la m, la go v nhng ng cc khc, s lng nhng th ny rt
nhiu v r, v t ai y mu m, thun li cho mi th ng cc. Thnh ph chnh c gi
l Acmelec Mangi, c ngha l bin gii ca Mangi. ng bng ny tri di hai ngy ng, tip
theo l nhng dy ni ln, nhng thung lng rng v nhng cnh rng mnh mng, v chng
ta cn phi i nga mt hai mi ngy ng v hng ty qua nhiu thnh ph v th trn.
Ngi dn th ngu tng v sng nh vo trng trt v chn nui, sn bn th rng c rt
nhiu. Chng ta cng tm thy mt s ln th c x hng.

Y L CHUYN K V TNH LN SINDAFU

Sau khi ci nga i hai mi ngy ng trong nhng dy ni m ti k, chng ta s n
mt ng bng ca mt tnh gi l Sindafu, thuc bin gii Mangi. Thnh ph chnh l Sindafu
(Tching Tou Fou; Marco Polo s khng i xung vng Ty Nam, nhng i v pha Ty, n Ty
Tng); thnh ph trc kia rng ln v sang trng, vi nhiu v vua ni ting giu c. Chu vi ca
thnh ph l hai mi dm, nhng n b phn chia nh cch ti s ni sau y.

Nn bit l khi vua ca tnh ny sp cht, ng li ba a con trai v ra lnh phn chia thnh
ph ny lm ba phn, mi a con u c mi phn ring; mi phn u c ngn bng mt
bc tng thnh, nhng c ba phn u nm trong cc bc tng ca mt thnh ph ln. Mi
mt a cai tr mi phn, v mi a u c mt phn thnh ph v mt phn vng quc, nn
mi a con tr thnh vua ni ting v giu c. Nhng i Hn chim ly vng quc ca ba v
vua ny v trut quyn tha k ca h. Gia thnh ph ln ny c mt con sng chy qua; sng
ny c rt nhiu c. N rng hn na dm, rt su v di n ni n chy ra tn bin Ocane,
tnh ra trn tm mi n mt trm ngy ng. N c gi l Quiansui (Kiang Choui). Trn
sng ny c rt nhiu tu b n ni khng ai c th tin c nu khng thy m ch nghe ni
ti; cng c nhiu hng ha do cc nh bun ch ln thng lu v ch xung h lu, n ni
khng ngi no trn th gian ny c th tin c. Hnh nh khng phi l sng m l bin v n
rt rng. Trn sng ny, gia thnh ph c mt chic cu bng rt ln, rng tm bc chn v
di na dm. Dc theo cu, c nhng cy ct cm thch phn mi cu bng g c v bng
nhng bc ho cc k phong ph. Trn cu ny, c nhiu cn nh ni din ra cc hot ng
thng mi v ngnh ngh quan trng; nhng tt c u c lm bng g; ngi ta dng chng
ln vo bui sng v h xung vo bui ti. Trn cu ny, cn c trm thu cu ng ca i
Hn, y, ngi ta thu tin thu v t tc cho i Hn. Nn bit rng tin thu cu ln ti c
ngn cn cng thm vng rng mi ngy cho Cha thng.

i nga t thnh ph ny trong nm ngy, chng ta gp nhng cnh ng v nhiu th trn,

thnh ph. Dn c sn xut nhiu loi vi la, nht l la ceudal (la trn hoc camelot mn). H
cng sng nh vo hoa li t t ai. y c nhiu th hoang nh s t, gu v nhng th
khc. Sau nm ngy i nga, chng ta n mt tnh b nt gi l Tebet m chng ti s ni sau
y.

Y L CHUYN K V TNH TEBET

Sau nm ngy ng, chng ta i vo mt cnh rng rt rng thuc tnh Tebet (Ty Tng).
Tt c nhng thnh ph, th trn, lng mc u b suy sp, hoang vng v cuc chin tranh do
Mongu Khan gy nn.

y c nhiu cy tre to n ba lng bn tay v di hn mi lm bc chn, mi lng tre

di hn ba lng bn tay. Nhng nh bun v nhng ngi khc i b ban m qua vng ny u
ly nhng thn ca chng nhm la, v khi chy, chng to nn nhng ting n ln khin cho
s t, gu, v cc loi th hoang khc rt i hong s chy trn thc mng v khng bao gi
dm bn mng ti gn la. Nu c nhiu th hoang trong tnh bit lp ny, v khng c ai y,
nn chng sinh si ny n rt nhiu. Cho d nhng cy tre khng chy vi nhng ting n ln
n mc th d s b chy trn, cng khng c ngi no m i qua vo ban m. Chng
ti s cho cc bn bit v sao nhng cy tre ny chy gy ra nhng ting n ln. Ngi ta ly
nhng cy tre cn ti rt nhiu v b chung nhiu cy vo la; khi chy mt lc, chng bc v
v tch ra gia, ng thi gy nhng ting n ln n ni ban m ngi ta c th nghe cch
xa n mi dm. Bn nn bit rng, nu ngi no khng quen nghe ting n, ngi c th
b ngt hoc cht. Nhng nhng ngi no quen nghe tt nht l nn ly bng vi nht vo l
tai, bng cht u v mt v mc vo mnh tt c nhng b mang theo. Lm nh th, h s
trnh c cn nguy him lc u cho n khi quen dn. i vi nhng con nga no cha quen
nghe, khi nghe ting n, chng bt t dy cng v nhng th dy buc khc: nhiu ngi
b mt con vt bng cch ny. Nhng nu mun phng cho cc con vt, h phi ct tht chc
bn chn chng li, sau bng u, mt v tai chng. Khi nhng con nga nghe ting n
nhiu ln, chng s khng cn kinh s na. V ti ni cho cc bn bit, ln nghe u tin l ln
nghe ng s nht trn i. Mc d tt c nhng iu ny, i khi c nhng con s t, gu v th
hoang khc gy thit hi ng k, v chng c v s trong ton min.

Ngi ta ci nga hai mi ngy m khng tm c cn nh no, khch b hnh nn mang

theo ton b lng thc i ng. Ngi ta cng gp nhiu th hoang nguy him v ng s.
Sau ngi ta n nhng th trn v thnh ph m dn c c thi quen ly nhau nh ti s k
cho cc bn nghe sau y. Khng mt ngi n ng ca vng ny ly lm v mt c gi cn
trinh: h ni rng cc c khng ng gi g nu cha ai ng n h, v nu h cha quen ng
vi n ng. V vy h lm theo cch l khi nhng khch b hnh i ngang qua, nu h t ra
thoi mi, cc ph n lung tui n cng vi cc c gi cn trinh, con gi h hoc c gi b con
ca h; cc b a chng n cho nhng ngi xa l i ngang qua v dng c gi cho ngi
no mun chim ot h, khch b hnh mun lm g cng c. Ngi n ng l ng vi h
v lm nhng iu mnh mun ri sau phi tr h li cho cc b gi. V ngi ta khng
chng ra i vi ngi l. Bng cch ny, khi nhng khch b hnh i qua cc con ng, h
lun gp n hai mi hoc ba mi c gi; h mun bao nhiu cng c, khi h i ngang qua
trc mt ngi lng hoc mt th trn, hoc bt c khu dn c no khc. Khi h tr ng trong
mt cn nh, h mun c bao nhiu c cng c, trong s nhng c n cu xin h. Ngi ta
phi cho c gi ng vi mnh mt chic vng nh, mt vt nh hoc mt du hiu no ,
c gi c th ph trng khi c ta mun ly chng v mi ngi bit c c thnh tch chung ch
vi nhiu n ng. Cc c gi lm vic khng v l do no khc. iu thch hp l mi c gi
cn trinh phi kim cho c hn hai mi qu gi hoc bng chng bng cch nh ti k
trc khi c th lp gia nh. Nhng c no c nhiu bng chng nht, s chng minh h c
chung ch nhiu nht, h s c xem nh nhng c gi tuyt vi nht, v ngi n ng hi
lng ci h lm v hn v theo h cc c u c kh nng sinh con ci hn. Nhng khi c
chng, cc c rt chung thy vi chng, v mi ngi s coi nh mt iu tin vic ngi ta
ng n v ca mt ngi no khc; tt c u phng s nhc ny, t khi h kt hn vi
nhng ngi n b nh th.

Nu ti k vi cc bn v nhng cuc hn nhn ng ch ny, l v nhng ngi

chun k s tr ca chng ta c th i n c c nhng c gi cn trinh ty thch; h s
c yu cu m khng cn c tin ng trc no.

Dn c l tn ngu tng v rt hung d. H l nhng ngi n cp ni ting nht th gii,

v h khng t bt c ti n cp v lm iu c no. H sng v ngh sn bn ly tht, nui gia
sc v trng cy n qu. Trong vng ny cn c nhiu th c x hng, theo ngn ng ca h,
h gi chng l gudderi. Nhng con ngi xu xa ny c nhng con ch rt to v sn gii sn
cc ging th ny. V vy m h c rt nhiu x hng. H khng c tin giy ca i Hn pht
hnh, nhng ly mui lm ng tin trao i. H n mc ngho nn, v h ch mc qun o bng
da th, ay v vi rt mn. H c ngn ng ring v c gi l Tebet. Tebet ny l mt tnh rt
ln, nh ti s cn k vi cc bn sau.

Y L CHUYN K THM V TNH TEBET

Tnh Tebet gm Mangi v nhiu tnh khc, n rng ln v bao gm tm vng quc v nhiu
thnh ph th trn. Nhiu ni c h v sng ngi c nhiu vy vng, , cy qu mc rt nhiu.
Ngi ta cng thu nht san h, nhng n rt t, v h cho eo n vo c ca ngu tng v c
v h to nim vui. Trong tnh ny cn c nhiu th khc nh vng v la. y c nhiu
cy gia v m trong nc chng ta khng bao gi thy. Nn bit rng h cn c nhng nh thut
s v chim tinh gii nht trong tt c cc tnh, v h lm nhng phng thc ma thut v nhng
iu k l. Nhng ti s khng k cho cc bn trong quyn sch ny, v c gi s qu kinh ngc
v nhng iu , v chng s khng thch hp.

H c nhng thi quen xu. H c nhng con ch ngao to nh nhng con la. Chng rt gii
trong vic sn bt th hoang c rt nhiu trong vng ny. H cn nui nhiu loi ch sn khc,
nhng chim ng bay rt nhanh v bit bt chim nh, chng sinh si trong cc dy ni.

By gi chng ta s b qua tnh Tebet ny, v chng ti k li ton b s vic mt cch

tng qut, v chng ti s ni v mt tnh gi l Gaiandu. Nhng cc bn nn bit tnh Tebet ny
thuc v i Hn; tt c cc vng quc, tnh, vng khc c m t trong sch ny cng thuc
quyn i Hn; tt c cc vng quc, tnh, vng khc thuc v con trai ca Argon, lnh cha
ca x Levant nh ti ni t u quyn sch ny, do , chng cng thuc v Cha thng, v
con trai ca Argon cai qun t ai t dng h ca mnh, nn cc tnh c m t cho n lc
ny, v tt c cc tnh khc c trong sch ny u thuc v i Hn.

Y L CHUYN K V TNH GAIANDU

Gaiandu (x s ca nhng ngi Ghendon v pha ng Nam Ty Tng) l mt tnh v
pha Ty v c vua cai tr. Dn c th ngu tng v l thn dn ca i Hn. N c nhiu thnh
ph v th trn. H c mt ci h c ngc trai, nhng i Hn khng mun ai ly ngc ,
bi v nu mi ngi t do thu nht ngc trai, h s thu nhiu n mc ngc trai s tr nn tm
thng v khng cn gi tr nh trc na. Nhng khi Cha thng mun, ng s cho thu nht
theo mun ca ng. Tuy nhin, khng ngi no khc c quyn thu nht, h c th b x t
ngay.

C mt ngn ni ni ngi ta tm thy mt loi gi l ngc lam, l nhng vin

p v c rt nhiu, nhng i Hn ch cho khai thc khi no ng ra lnh.

Trong tnh ny cn c mt phong tc m ti s k cho cc bn nghe sau y. l h khng

coi l hnh vi tin, khi mt ngi ngoi quc hoc mt ngi no khc lm nhc v hoc con
gi hoc ch ca h hoc bt c ph n no ang trong nh h; nhng h rt hn hnh khi
nhng ngi ng vi cc ph n, v h cho rng, nh vy, cc thn linh v ngu tng ca h
mun iu tt cho h v ban cho h nhiu ca ci vt cht. Chnh v th, h t ra rt ho phng
khi nhng v cho nhng ngi xa l v nhng ngi khc, nh ti s ni vi cc bn sau y;
v khi h thy mt ngi xa l mun tr, mi ngi u mun n tip h vo nh ca mnh.
T khi h n , ngi ch lin ri khi nh ng thi ra lnh mi ngi phi tun theo mun
ca ngi l. Khi ch nh ni v ra lnh nh th, ng lin i n cc vn nho hoc ng
rung ca mnh v ng s khng tr v nh trc khi ngi l ra i, i khi ngi l trong nh
ca kh ch ba hoc bn ngy, ng thi nhn c s tha mn vi v, con gi hoc ch ca
kh ch hoc vi bt c ph n no lm cho y sung sng nht. Bao lu cn c mt trong nh,
ngi l treo ca chnh chic m ca y hoc mt du hiu no khc ch nh bit h cn
li. H khi no vn cn nhn thy du hiu , ng ch s khng dm v nh. Ton tnh vn duy
tr tp tc ny.

H s dng tin t theo cch ny: vng dng nn v h cho cn n; cn c bao nhiu, n
s c gi by nhiu. Nhng h khng c bt c tin c no. ng tin nh nht ca h c
lm nh th ny: h ly mui v nu cho chy ra, ri vo trong mt ci khun; mi th ln
n mc c th nng chng na livr. Tm mi dng mui nh th ny c gi tr bng mt
saggio vng rng (Saggio ca Venise, ng tin c gi bng hai mi centimes ca tui vng).
l mt cn, v cng l ng tin lu hnh nh. H c nhiu th cho x hng, nn x
hng c rt nhiu. H cng c nhiu c v nh c trong h ni m ti ni vi cc bn l c
nhiu ngc trai; tnh ny cn c nhiu th rng nh s t, gu, hong, ch si cng nh lc v
cc loi chim chc nhiu v k. H khng c ru nho, nhng c ru c lm bng la m,
go v gia v rt ngon. Trong tnh ny, cn c nhiu cy inh hng. Cng c mt loi cy nh
c l nh cy long no, nhng di v hp hn, hoa n mu trng nh nh hoa inh hng. H
cn c gng v qu rt nhiu, cng nh nhng loi gia v khc khng bao gi thy c nc
chng ta, v vy khng cn ni n chng y.

V vng Gaiandu ny, khi i nga, ngi ta bt gp mt con sng gi l Bruis, y l ranh
gii ca tnh Gaiandu. Trong con sng chy n tn bin Ocane ny, ngi ta tm thy c nhiu
vy vng.

Y L CHUYN K V TNH CARAIAN

Qua khi con sng ny, chng ta i vo trong tnh Caraian rng ln, v n gm by vng
quc. N nm v hng Ty. Dn c th ngu tng v thuc quyn ca i Hn. Nhng mt
a con ca ng l Essantemur lm vua tnh ny. l mt v vua rt ni ting, giu c v y
th lc; ng cai tr vng quc trong s cng chnh v ng l ngi khn ngoan v can m.

T con sng i v pha Ty trong nm ngy, chng ta gp nhiu thnh ph v th trn. Dn c

sng v ngh chn nui gia sc v trng trt; h c nhng con nga rt tt. H c ting ni ring
nhng rt kh nghe. Sau nm ngy ng, chng ta n thnh ph chnh, ng thi l th ca
vng quc c tn l Jaci (Li Kiang Fou, trong vng Yunnan hin nay), thnh ph rt ln v
sang trng. y, c nhiu nh bun v th th cng. Dn c gm nhiu hng ngi: tn
ngu tng, ngi Sarrasin, mt s t ngi Ki t gio thuc phi Nestorien. H trng rt nhiu
la m, la go, nhng h khng n bnh m bao nhiu, v n khng ngon, h n cm v dng n
vi gia v lm ra mt th thc ung rt trong v rt b dng. H dng nhng c ln trng
lm tin t, l nhng loi c sng bin; h cn eo c ny c nhng con ch. Tm mi
con c ln gi tr bng mt saie bc v bng hai ng tin ln Venise, tc l hai mi bn livr;
Tm saie bc gi tr bng mt saie vng. H cn c nhng m mui, h khai thc mui t nhng
m ny, tt c dn c trong vng ny sinh sng nh mui. Ti cho cc bn bit rng nh vua thu
nhiu mi li ln nh vo m mui ny. H khng cm thy cng phn khi c mt ngi n
ng no ng vi v ca mt ngi khc, min l ngi v ng . H c mt ci h c chu vi l
mt trm dm, trong h c tr lng c rt ln thuc loi c ngon nht th gii, c rt to v c
nhiu loi khc nhau. Ti cn cho bn bit rng dn c x ny cn n tht sng nh tht cu, b,
g mi v tt c cc loi tht khc; v h n ni git tht v n gan sng khi n va c rt ra
khi con vt; h ct ra tng ming nh ri trn vo nc xt lm t nc nng v gia v; h cng
n tt c cc loi tht sng khc nh th ging nh chng ta n tht chn vy.
 i nga t thnh ph Jaci ny v hng ty trong mi ngy, chng ta vn cn trong tnh
Caraian v gp mt thnh ph ln khc cng gi l Caraian. Thnh ph c cai tr bi mt v
vua l con trai khc ca i Hn, c tn l Cogacin. Trong vng ny, ngi ta tm thy v s vy
vng to hn cc ni khc; vng c trong cc sng h v trong cc dy ni. H c nhiu vng
n ni h tnh mt cn bng su cn bc.

H cng dng lm tin t nhng loi c ln nh ti ni, chng khng c trong x, nhng
n t n .

Trong tnh ny sinh sn nhiu loi rn nc, nhng con rn ny to ln n ni ai nhn thy
chng cng ht sc lo s, v nhng ngi no ch cn nghe ni thi cng kinh s v chng qu
gm ghic. Ti s ni cho cc bn bit v sao chng to bo nh th. C nhng con di n mi
bc chn, c khi di hn hoc ngn hn v to nh mt chic thng tn n c chu vi l mi
lng bn tay. Chng c hai chn trc, gn u, khng c mt bn chn no khc ngoi mt
mng vut nh mng vut ca mt con chim ng hoc mt con s t. u n rt to v i mt to
hn mt bnh m ln. Ming n rng n ni n c th nut trng c mt ngi n ng.

Chng gm ghic, xu xa v d man n ni khng ngi no, khng vt no m khng s

chng. Ngi ta bt chng bng cch ny: ban ngy, chng di mt t do tri rt nng;
chng ch ra ngoi vo ban m nch cho no n nhng con th m chng c th bt c,
hoc ung nc sng h v cc con sui. Chng nng n n ni khi chng i ban m
kim n, chng dng ui o trong ct mt ci h rt ln bng mt thng ru. Nhng th
sn no mun bt chng, h t by trn ng i ca chng, v h bit chng s tr v bng con
ng ; h ng xung t mt chic cc g rt su v ct mt thanh st bn c lm
ging nh mt chic dao co, ri h ph ct ln trn rn khng nhn thy. Nhng ngi th
sn cm nhiu cc c buc thanh st trn ng rn i, v con th b thng dng sc vng vy
nn ming st len su vo bng n v ch n n tn rn, do , n cht tht nhanh, v th l
nhng ngi th sn n tm ly n.

Khi bt c rn, h ly mt t bng rn v bn vi gi rt t; ngi ta dng mt lm

thuc, v nu mt ngi b ch di cn, ngi ta lin cho y ung mt cht mt , ngi b ch
cn lin c cha khi ngay vi mt liu lng nng bng mt ng ni. Khi mt ph n
khng th con, nu ngi ta cho b ung cng mt liu lng nh th, b ta s sinh con ngay;
mt ngi no mc mt cn bnh g chng hn nh bnh ung nht hoc mt bnh no khc
ti t hn, nu ta p mt rn ln ung nht, khng bao lu, ngi s khi bnh. Chnh v vy
m mt rn c bn rt t. Khi nhng con rn ny i l, c khi chng n tn ca nhng
con s t, gu hoc nhng con th ln khc v n nhng con th con m b m chng khng th
bo v c chng; khi chng tm c nhng con th ln, chng cng n ro, v nhng con th
ny cng khng t bo v chng c.

Trong tnh ny cn sn sinh ra nhng con nga to v tt ging bn sang n . H ct hai

hoc ba dy thn kinh ui nga n khng th dng ui qut nhng ngi leo ln lng n
ci, v nu nhn c qut ca ui nga l mt iu s nhc. Bn nn bit rng nhng ngi
dn y ci nga ging nh nhng ngi Php vi nhng chic roi di; h cn c nhng o
gip lm bng da thuc, nhng chic gio, khin v cung n; h cn tm thuc c cc mi tn
ca h. Ti s ni vi cc bn mt iu nhc m h lm trc khi i Hn chinh phc h:
Nu ngi n ng no c v mnh khe, mt ngi ho hoa hoc bt c ngi no khc n
ng trong nh h, h lin u c v ra tay git cht ngi , khng phi h lm cp bc
ti sn, nhng bi v h tin rng v mt mnh khe ca h, thin v lng tri s li vi linh
hn y trong ngi nh m y b git. Nhng t khi i Hn chinh phc x s c ba mi nm
nay, h t b phong tc xu xa ny, bi v h s i Hn, ng khng cho php h lm nh
th.

Y L CHUYN K V TNH ZARDANDAN

i nga t Caraian v hng Ty trong nm ngy (ng ra l v hng Nam; tnh Zardandan
nm pha Nam Caraian, bin gii Min in v Bc Vit Nam hin nay), chng ta gp tnh
c tn l Zardandan. Dn c th ngu tng v l thn dn ca i Hn. Thnh ph chnh tn l
Vocian (Young Tchang). Nhng ngi dn vng ny u c b rng vng che, tc l mi ngi
u c nhng chic rng bt vng; h lm nhng ming vng theo hnh ca nhng chic rng v
dng chng bc rng li, rng hm trn cng nh rng hm di. Theo phong tc ca h, tt
c nhng ngi n ng u l nhng k s v khng lm vic g khc ngoi vic i ra trn, sn
bn v by chim. Ph n v nhng ngi n l do h chim c nhng ni khc lm ton b
nhng cng vic cn li. Khi nhng ngi ph n sinh con, h tm ra cho tr, t n trong t
qun, h xung ging v lo cng vic ni tr, trong khi chng phi trn ging, nm bn
cnh a con v ng chung vi n trong vng bn mi ngy; tt c h hng v bn b ca
ngi chng n thm, chc mng v an i y. H lm iu ny, bi v h cho rng, nu ngi v
 chu au n v sinh n, iu hp l l ngi chng cng phi chu cc kh vi phn vic ca
mnh.

H n tt c cc loi tht sng hoc nu chn, v n cm vi tht luc ty theo phong tc ca

h. H ung mt th ru rt ngon do h lm bng go v gia v. Tin t ca h l vng, nhng
h cng dng c ln. H nh gi mt cn vng bng nm cn bc bi v h khng c mt m
bc no gn h di nm thng i ng; cc nh bun cng mang n cho h nhiu bc v
nh , h kim c nhiu ngun li nh i bc ly vng.

H khng c ngu tng hoc nh th, nhng h th ngi gi nht trong nh, v h cho rng
h xut thn t con ngi . H khng c ch vit v iu ny cng khng phi l chuyn l, v
h trn nhng con ng rt bit lp, trong nhng ni rt hoang vng, trong rng rm v
nhng dy ni ln ni khng ai qua li v khng kh c v nhim n ni khng ngi l no
thot khi tay t thn. Khi h trao i hng ha, h ly mt ming g trn hoc vung, ch n ra,
v h khc hai ba vt trn mi mt na. Khi h tr li tin, h ly li chic que ca ngi ang
gi n.

Ti cho cc bn bit rng, ba tnh ny, tc l Caraian, Vocian v Jaci khng c mt v thy
thuc no. Khi c ngi bnh, h cho mi cc thut s l nhng ngi bo v cc ngu tng
n. Khi h n, nhng ngi bnh k cho h bit v cn bnh. Khi ngi bnh k xong, cc
thut s lin khua vang cc nhc c v bt u ht v nhy ma cho n khi mt ngi trong bn
h ng xung t nh ngt i hoc cht: l qu nhp vo c th y. Khi cc ng nghip
nhn thy y ang trong tnh trng nh vy, h bt u hi d y v cn bnh; y lin tr li:

- Mt hn ma no nhp vo hn, bi v hn ang lm cho hn ma tc gin v kh chu.

Cc thut s khc ln ting:

- Chng ti van xin hn hy tha th cho anh ta v nhn ly ca anh ta iu m hn mun,

ty u cho mu ca anh ta hoc nhng th khc na.

Sau khi h van ni khn thit, hn ma tinh ranh ang nhp trong thn xc ca v thut s
ng xung t p:

- Bnh nhn ny hnh ng khng tt i vi mt hn ma khc, v hn ma y d tn n

mc khng mun tha th vi bt c l do no.
 Cu tr li ny din ra khi bnh nhn phi cht. Khi bnh nhn c th khi bnh, hn ma bo
h bt hai hoc ba con cu; h cn phi sm mi hoc mi hai loi thc ung rt t tin, rt
ngon v c nm nhiu th gia v; nhng con cu phi c u en hoc mt mu no m ngi
ln ng ch nh; ngi ta phi hin t nhng th cho hn; hn na, phi c mt s thut s
no v mt s ph n cng vi h; tt c nhng vic lm ny c tin hnh cng vi
nhng kinh ca ngi v nhng bi ht, di nh n nn sng v hng trm thm bay ngo ngt.
Hn ma tr li h nh th khi bnh nhn c th ht bnh. Mt khi nhng ngi b con ca bnh
nhn nghe nhng li ni trn, h lin lm tt c nhng g c yu cu. V thut s ni xong
lin ng dy. Nhng ngi b con vi i bt git nhng con cu c mu nh v thut s ln
ng truyn, v ri mu nhng ni hn ch hin t v tn vinh hn. Sau , h cho
nu nng nhng con cu ngay trong nh bnh nhn. n vi h cn c mt s thut s v ph
n c thng bo. Khi tt c u t hp ng v mi th c chun b xong, h bt
u nh n, khiu v v ca ht ngi khen mt hn ma no . H ly nc p tht, thc
ung v g cy l hi cng vi hng thm v n nn ln, h i ti ch ny ch n nc p,
thc ung cng nh tht cu. Khi h lm mi vic trong mt thi gian nht nh, mt trong
s cc thut s ng xung t mt ln na v nm im, ming si bt mp. Nhng thut s khc li
hi y bnh nhn c c tha th hay khng; c khi y tr li rng c, i khi tr li khng. Khi
ngi bnh khng c tha th, hn ma ni vi h nn lm li vic ny vic n theo hn ra lnh
v sau ngi bnh s c tha. Khi tt c nhng iu hn ra lnh thc hin xong, hn ni
l bnh nhn c tha th v s khi bnh nay mai. Khi no nhn c cu tr li ny, h ni l
hn ma hi lng v c tha mn. H bt u n ung trong nim hn hoan vui mng. Ngi
thut s ng xung t nh b hn m lin ngi dy v n ung cng vi h. Khi n ung
no n, mi ngi li i v nh. Ngi bnh lin ngi dy hon ton mnh khe v c khi
bnh.

Ti k cho cc bn v nhng li sng v nhng phong tc khng hay ca dn c tnh

Zardandan, by gi ti s ni vi cc bn v nhng tnh khc mt cch r rng theo th t sau
y.
 I HN XM CHIM CC VNG QUC MININ
V BANGALA NH TH NO?
Chng ti qun k mt trn chin rt c lit Vocian, trong tnh Zardandan. Nm Cha Ki
t 1272, i Hn gi mt i qun ln n vng quc Vocian v Caraian chng li nhng
ngi dn xu xa ang gy thit hi cho ng. Cho n lc , ng cha gi bt c a con no
ca ng n vi t cch l lnh cha, nh ng lm t trc n gi: v ng phong
Senetemur lm vua, ng ny l con trai ca ngi con trai cht ca i Hn. V vy, vua x
Minin v Bangala (tng ng vi nc Min in v Bng Gan hin nay), v vua y quyn lc
v t ai, kho tng v c dn, vn cha phc tng i Hn; nhng khng bao lu na, i Hn
s chinh phc v chim ot hai vng quc ni trn. Khi vua x Mien (Minin) v x Bangala
bit tin qun i ca i Hn n Vocian, ng tuyn b mnh l ch v s tiu dit ton b
qun i ca i Hn, ng ny khng bao gi cn a qun i n nc ng. ng lin
t chc mt i qun gm binh lnh trang b y v kh v hai ngn con voi rt to ln, mi
con mang trn lng mt pho i bng g rt kin c chin u cng vi mi hai hoc mi
su lnh trang b v kh y trong pho i. ng ta cn c su mi ngn lnh nga v lnh b.
ng cn cho thit lp mt b my chin tranh hng hu chng t ng l v lnh cha hng
mnh.

Sau khi chun b k lng chin u chng li nhng ngi Tacta, v vua ny khng
cn ch i g c, nhng vi vng m chin dch tn cng ngay. ng cho tin qun, nhng
khng gp bt c cuc phiu lu no ng k; ng n cch qun ca i Hn ba ngy ng,
lc qun ca i Hn cn bn ngoi thnh Vocian. ng dng tri ti y cho qun lnh ngh
ngi dng sc.

Khi th lnh ca qun i Tcta bit rng nh vua n tn cng ng vi mt qun s rt ng,
ng t ra bi ri, bi v ng ch c mi hai ngn lnh nga; nhng ng l ngi khng mc sai
st, mt chin binh rt dng cm, khn ngoan v dy dn chin trng ng thi cn l mt v
ch huy rt c: ng tn l Nescradin. ng tp trung v cnh bo k cho qun lnh di quyn;
ng d tr mi bin php bo v qun i cng nh chnh ng, v ng ang nm trong tay
nhng ngi lnh chin u rt gii. Bn nn bit rng qun i Tcta gm mi hai ngn ngi
trang b tt, h n tn cng k th trong ng bng Vocian theo tng nhm v ang ch giao
chin; y l iu mang ngha to ln v c s lnh o ti tnh, v gn h c mt cnh rng ln
cy ci um tm. l cch m qun i Tcta ch i ch trong ng bng.

Chng ti s khng ni n qun lnh Tcta mt lc, v chng ti s tr li sau, by gi chng

ta hy ni n qun ch.

Khi vua x Mien cho qun h tri v ngh ngi xong, t ni ng qun, ng h lnh tin n
ng bng Vocian, ni qun Tcta b tr u ra y. Khi h n ng bng cch qun ch
mt dm, nh vua cho dng cc pho i trn tt c cc con voi trn, v cho qun vo bn trong
chin u; sau , ng cho b tr lnh b v lnh nga rt khn kho, v ng l v vua rt khn
ngoan t trc n gi. Khi mi vic c hon tt, ng bt u h lnh tn cng. Khi nhn
thy h, nhng ngi Tcta gi v nh khng s g v vn tin ln trong vng trt t. Khi h n
gn v ch cn cch l giao chin, nhng con nga ca qun lnh Tcta trng thy nhng con voi
lin kinh hi n ni ngi ta khng th thc chng tin v pha qun th, v ln no chng cng
u tho chy. Vua x Mien cng ton b qun lnh v voi ca ng lun tin thng v pha trc.

ng trc cnh tng , nhng ngi Tcta rt tc gin, nhng khng bit phi ni hoc
lm iu g, v h bit r, nu h khng th a nhng con nga ra trn, h s b tht bi hon
ton. Nhng ch huy ca h hnh ng mt cch rt khn ngoan, nh mt ngi bit lo liu mi
th. ng lin ra lnh cho tng ngi xung nga, ct cc con nga vo cc gc cy trong rng
bn cnh v cm ly cung tn, nhng th m h bit cch s dng thnh tho hn bt c qun
lnh no trn th gian ny. H ging cung v bn hng lot mi tn vo nhng con voi ang
hng h tin ti, khin cho mt s ln voi v qun ch b thng v b git trong mt thi gian
ngn. Qun ch cng bn vo nhng ngi Tcta, nhng qun Tcta c trang b tt hn v
bn cung gii hn.

V ti s ni vi cc bn iu g na y? Khi nhng con voi cm thy au n v nhng mi

tn bn nh ma vo chng, chng vi tho lui chy trn v khng dm tin cng nhng ngi
Tcta na. Chng va chy trn va rng ln inh i gy ra tn tht ln n ni tt c nh b tan
tnh trong vc thm; chng chy tn lon vo khp ni trong cnh rng, ng thi git t yn
cng v lm gy cc pho i, lm hng v tn ph tt c mi th trn ng chy. Khi nhn
thy nhng tht voi chy trn v khng cn quay li trn a v bt c l do no, qun lnh Tcta
lin nhy ln nga v phi thng v pha qun th. H bt u giao chin mt cch c lit vi
gm gio v chy, h tin nh ht lp ny n lp khc mt cch hng hi, phng ra nhng c
nh nh tri ging; cho d qun lnh ca nh vua ng o hn qun lnh Tcta, chng cng
khng phi l nhng chin binh thin chin hoc quen vi trn mc, nu khng nhng ngi
Tcta vi qun s rt t s khng th no chng c li h c. Ngi ta c th thy qun ca c
hai pha vng ln v n nhn nhng nht gm, nhng c chy, git cc k s, nga v i
trng, ct ri cnh tay, bn tay, i v u; nhiu ngi ng xung t cht hoc b thng, h
khng bao gi ng ln ni na, v p lc ln lao ang p xung trn ngi h. Ting la ht
n o inh tai nhic c ni ln c hai pha khin khng ai c th nghe thy thn Sm st na.
Cuc hn chin din ra rt c lit, tn bo, nguy him t c hai pha; nhng nhng ngi Tcta
li khe hn. i vi nh vua v qun lnh ca ng, cuc chin ny bt u trong cnh bt
hnh, v c rt nhiu ngi b git. Khi trn chin ko di n tn tra, qun lnh ca nh vua
khng th chng c li sc mnh ca nhng ngi Tcta c na, nhng h bt u i bi v
quay u chy trn. Khi nhn thy h tht trn, qun Tcta lin ui theo h, chm git v tn st
h mt cch d man n ni thy thng xt cho h. Khi rt ui qun ch trong mt lc, h
lin ngng li v quay li cnh rng truy tm nhng con voi ang ln trn trong . H buc
phi trit h nhng cy to chn ng tm bt chng; d vy, h khng th bt c chng
nu nh khng c cc t binh ca h rnh v voi hn h gip , v voi c s hiu bit c hn
cc loi vt khc. Nh vy, qun Tcta bt li c hn hai trm con. Chnh nh cuc chin ny
m i Hn bt u c c nhiu voi.

Nh vua b nh bi bi s kho lo, bnh tnh ca nhng ngi Tcta nh cc bn bit.

NGI TA I XUNG MT NG DC DI NH
TH NO?
i t thnh ph m ti k cho cc bn, chng ta gp c mt con dc di hai ngy
ri i nga. Qua sut con dc ny, khng c g ng k li, ngoi tr mt a im rng
thnh thong c din ra ch phin quan trng . Tt c dn c trong cc vng ln cn n
vo mt vi ngy nht nh v hp ch ba ngy mi tun. H trao i vng ly bc, v h c
rt nhiu vng: h n nh mt cn vng rng bng nm cn bc rng. Cc nh bun ca nhiu
vng cng mang n bc i ly vng ca dn c, nh cc nh bun thu v nhiu li
nhun rt ng k. Dn c ca vng ny mang vng n ch, v khng ai bit nh h u, bi
v h trong nhng ni hoang d, v s nhng k xu; khng ai c th lm hi h, v nh ca ca
h nhng ni him tr v hoang d. H khng mun bt c ai i cng vi h bit ni ca
h.

Khi ci nga i trong hai ngy ri xung con dc, ngi ta bt gp mt tnh v pha
Nam v kh gn vi nc n . Ngi ta gi l tnh Amien. Ngi ta ci nga mi lm
ngy qua nhng vng hoang mc v nhng cnh rng ln, c nhiu voi v nhng loi th
mt sng (c th l t gic) v nhng loi th hoang d khc. Khng c ngi cng nh nh ca;
vy chng ta hy b qua ni hoang d ny, v khng c g cn ghi nh, v chng ti s k cho
cc bn cu chuyn sau y.

Y L CHUYN K V THNH PH MIEN

Khi ci nga mi lm ngy qua nhng ni hoang vng n ni khch b hnh nn mang
theo lng thc, v khng c bt c ngi nh no, chng ta bt gp thnh ph chnh ca tnh
Mien, thnh ph ny cng c tn l Mien, n rng ln v sang trng. Dn c th ngu tng, c
ngn ng ring v l thn dn ca i Hn. Trong thnh ph ny c mt vt rt qu gi m ti
sp k cho cc bn sau y. Tht ra xa kia y c mt v vua giu c v y th lc cai tr.
Khi gn cht, ng ra lnh xy hai ngn thp trn m ca ng, mt thp bng vng v mt thp
bng bc. Chng c xy bng , mt ci c dt vng, dy bng b ngang mt ngn tay,
ton b ngi thp trng nh bng vng tht, mt ci bng bc v lm nh ci bng vng n y
nh ton bng bc. Mi ci thp cao bng mi bc chn. nh tht trn v xung quanh c
nhng chic chung nh m vng thp vng v m bc thp bc; mi khi c gi thi qua,
nhng chic chung bt u reo ln. Nh vua cho lm nhng chic thp vng lm rng danh
cho ng, v l mt trong nhng th p nht th gii, c xy dng cng phu, p sang
trng, v c gi tr rt ln. Khi mt tri chiu vo thp, chng sng rc ln khin cho t rt xa,
ngi ta cng nhn thy chng. i Hn chim ot chng bng cch ny. Nn bit rng trong
triu nh ca i Hn, c mt s ng nhng ngi lm tr v o thut. Mt ngy n, Cha
thng ni vi h l ng ta mun h i chim tnh Mien ny, v ng s sn sng gip h v
cho h nm quyn lnh o. H p s bng lng lm chuyn ny. i Hn cho chun b nhng
th cn thit cho mt i qun, ban cho h mt v ch huy v mt i v trang h tng; th l h
ln ng; h n tnh Mien v chim ton b tnh ny. Khi h tm thy trong thnh ph ny hai
ci thp bc v vng nh ti k, h ht sc kinh ngc v trnh vic ny ln i Hn hi
kin ng v hai chic thp, v s giu c nm trn thp. i Hn bit r nh vua cho xy
chng lm lng m ca vua, v cho mi ngi tng nh n vua sau khi ng qua i, ng
ni ng khng mun ph hy chng, nhng nn chng li nguyn trng. y khng phi l
iu g l, bi v khng c ngi Tcta no trn th gii t ng vo bt c th g c lin quan
n ci cht.

Trong tnh ny cn c nhiu voi, b rng, nai c dng p, hong, d con cng nh nhng
loi th hoang khc.

By gi ti s k cho cc bn v mt tnh khc gi l Bangala.

Y L CHUYN K V TNH BANGALA

Bangala l mt tnh v hng Nam. Trong nm Cha Ki t 1290, khi Ngi Marco Polo ang
triu nh ca i Hn, tnh ny cha b chim ng, nhng thnh thong cc i qun ca i
Hn i n nm quyn. Nn bit rng tnh ny c ngn ng ring, dn c th ngu tng
v rt hung d. H rt gn vi nc n . H c nhiu hon quan. Hon quan ca tt c cc
cn thn u tuyn t tnh ny. H c nhng con b cao nh nhng con voi, nhng khng qu
mp. H sng bng tht, sa v go. H trng bng vi v bun bn ln v mt hng ny. H
cng c nhiu gng, ng v cc th gia v khc. Nhng ngi n n y tm nhng
ngi b hon, cng nh nhng ngi n l nam n m nhng ngi Bangala chim ot
trong nhng tnh gy chin tranh vi h: h bn chng cho nhng li bun n v nhng
nc khc, v nhng ngi ny li bn chng i khp th gii. Trong vng ny khng cn th g
khc ng ghi nh; vy chng ta s b qua n v ni n mt tnh khc c tn l Cancigu.

Y L CHUYN K V TNH CANCIGU

Cancigu (c l bin gii Min in v Thi Lan hin nay) l mt tnh v hng ng. H
c mt v vua cai tr, h th ngu tng v c ngn ng ring. H b i Hn thng tr v phi
np cng cho ng hng nm. V vua ca h dm ng n ni ng ta c hn ba trm b v, v
khi c mt ph n p no trong vng, ng lin cho bt ly v ci lun lm v. Trong tnh
ny c nhiu vng; dn c cng c nhiu loi thc phm kh, nhng v h qu xa bin, hng
ha khng ng gi bao nhiu, mc d h bun bn ln. H c nhiu voi v nhu loi th khc.
H sn tht th rt nhiu. H sng bng tht, sa v go; ru ca h c lm bng go v
nhng th gia v ho hng. Tt c dn c u trang tr c th bng cch dng kim xm hnh s
t, rng, chim v nhiu hnh khc n ni chng khng bao gi b xa mt c; h xm hnh
trn mt, c, ngc, cnh tay, bn tay, bng v ton thn th. H lm vic lm tng thm
phn duyn dng, nhng ngi no c nhiu hnh xm nht c coi nh l nhng ngi p
nht.

By gi chng ta s b qua tnh ny v ni v mt tnh khc c tn l Amu, nm v hng

ng.
 Y L CHUYN K V TNH AMU
Amu (ng ra l Aniu, tc l Annam hoc Vit Nam hin nay) l mt tnh v pha ng.
Dn c th ngu tng v thn phc i Hn. H sng bng ngh chn nui gia sc v trng
trt. H c ngn ng ring. Ph n mang chn v cnh tay nhng vng vng bc rt c gi tr,
n ng cng mang nhng th ny, nhng c gi tr ln hn. H c nhiu nga v bn cho ngi
n vi s lng rt ln, nh vic bun bn rt pht t. H cn c rt nhiu tru v b,
bi v h c nhng ng c v nhng ni chn th rt tt. Nhu yu phm ca h rt di do cho
i sng.

Bn nn bit rng t Amu n Cancigu, chng ti phi i mt mi lm ngy; v t Cancigu

n Bangala phi mt ba mi ngy. V vy t Amu chng ti s i v pha mt tnh khc xa
hn tm ngy v vn nm v hng ng.

Y L CHUYN K V TNH TOLOMAN

Toloman (gip gii vi Vit Nam v Trung Quc, pha ng Bc H Ni) l mt tnh v
pha ng. Dn chng th ngu tng, c ngn ng ring v thn phc i Hn. H l nhng
ngi xinh p, da khng trng lm nhng c mu nu. H l nhng ngi chin u gii. H c
nhiu thnh ph v th trn. Khi c ngi cht, h cho ha tng, ly xng v b vo trong
nhng chic hm nh; sau h cc hm trong cc hang trn cc dy ni cao v ti
sao cho th d v ngi khng th vi ti c. X s ny cn c nhiu vng. Tin t h dng l
c ln nh ti ni. Tt c cc tnh khc, tc l Bangala, Cancigu v Amu u s dng c ln
v vng trao i. C nhng nh bun rt giu c, h chuyn ch rt nhiu hng ha. H sng
bng tht, sa v go. H lm ru bng mt th nc lm t go v nhng th gia v ngon.

Chng ti s b qua tnh ny v khng c g cn ghi nh thm, v ti s ni v mt tnh khc

v hng ng v c tn l Ciugiu.

Y L CHUYN K V TNH CIUGIU

Ciugiu (c th l Ty Bc, Kouei Tchou) l mt tnh v hng ng. Ci nga i t
Toleman trong 12 ngy, dc theo mt con sng, chng ta gp nhiu thnh ph v th trn; nhng
khng c th g quan trng ghi nh. i nga trong 12 ngy dc theo con sng ny, chng ta
n mt thnh ph c tn l Cinugul rt ln v rt sang trng. C dn th ngu tng v thn
phc i Hn. H sng v ngh bun bn v th cng. H lm ra vi bng v cy rt p mc
vo ma h. H l nhng chin binh c khi; h dng giy cc tng lm tin t, v chng ta ang
trong lnh th m mi ngi u dng giy cc tng ca i Hn. y c rt nhiu s t,
nn khng ai dm ng bn ngoi vo ban m; thm ch khi ngi ta i ban m trn con sng
ny, nu khng i xa b lm, nhng con s t cng n tn thuyn v p ly tt c nhng ngi
chng tm c. Nu ngi dn khng c ai gip nh ti sp ni ra y; khng ai c th i
b ngang qua tnh ny v c rt nhiu s t, chng rt to ln v rt hung d. Nhng ngi dn
cng c nhng con ch to trng rt d tn v can m n ni khi c hai con chung, chng tn
cng s t ngay. V vy, mi khi ngi dn i b, h thng dn theo hai con ch mt lt. Khi
nhn thy s t, chng nho ti tn cng rt liu mng. S t cng t v chng li nhng con
ch, nhng ch cng bit ln trnh khng cho s t chm vo chng; chng chy quanh s t,
va sa va cn vo ui, i v bt c ch no m chng c th chp c. S t t v dng
dng, nhng thnh thong n cng i mt vi nhng ch ch rt d tn v nu n chp c
chng, n s git cht ngay, nhng ch cng bit ln trnh tht ti tnh. trnh b ch tn cng,
s t thng chy vo mt cnh rng tm mt gc cy lm ch da sao cho nhng ch ch
khng th tn cng n t pha sau. Khi thy s t ang t th t v, ngi i ng thng
ging cung ln bn, v h bn cung rt c, h lm n ngn v nhng mi tn khin n ng ln ra
t m cht. Nhng ngi i ng t gii thot khi s t bng cch .

H c nhiu la v nhng hng ha khc m h mang t thng lu xung h lu. Chng ta

ci nga i dc theo sng ny trong 12 ngy v ng thi gp nhiu thnh ph c dn c th
ngu tng v thn phc i Hn. H sng bng ngh bun bn v th cng v dng giy cc
tng lm tin t. Sau khi i nga mt 12 ngy, chng ta n thnh ph Sindafu m chng ti
nhc n. T Sindafu, vt qua cc tnh v thnh ph trong 70 ngy, chng ta s n Ciugiu
c m t r rng trong quyn sch ny. T Ciugiu, i mt bn ngy ng, chng ta n thnh
ph Cianfu pha Nam v thuc v tnh Catay.

By gi chng ta s khi hnh t y v i nga ba ngy theo hng Nam n mt thnh

ph c tn l Cinaglu.
 Y L CHUYN K V THNH PH CINAGLU
Cinaglu (Tchang Tchou) vn cn l mt thnh ph rt ln v pha Nam. N nm di
quyn ca i Hn v thuc tnh Catay. Ngi dn th ngu tng v cho ha tng ngi cht.
H dng giy cc tng lm tin t. Trong thnh ph ny, ngi ta sn xut nhiu mui, ti s ni
vi cc bn v sao. H khai thc mt loi t rt mn v vun thnh ng ln; trn ng t ny,
h kh nhiu nc nc ngm xung pha di; sau h thu li nc thot ra t ng t
ny v vo trong nhng chic cho ln bng st v un si tht k; sau h n ngui li
v thu c mt loi mui tht trng v mn. Ngi ta mang mui ny n bn cho nhiu tnh
quanh vng, nh h thu c nhiu li nhun.

Khng c g khc ghi nh, v vy chng ta s i xa hn nm ngy na, ni c mt thnh

ph mang tn Ciangli.

Y L CHUYN K V THNH PH CIANGLI

Ciangli (trong tnh Chantoung, cch Bc Kinh 350 km v pha Nam) l mt thnh ph ca
Catay, v pha Nam v thn phc i Hn.

Dn c th ngu tng v dng giy cc tng lm tin t. Thnh ph c mt con sng rng
ln chy ngang qua; trn sng ny ngi ta ch t thng lu xung h lu rt nhiu hng la,
gia v v nhng th t tin khc.

Chng ta s i trong su ngy v hng Nam n mt thnh ph khc c tn l Condinfu.

Y L CHUYN K V THNH PH CONDINFU

Condinfu (c th l Tsinanfu, th ph ca Chantoung) l mt thnh ph rt ln v xa kia l
mt i vng quc; nhng i Hn xm chim n bng v lc. l mt thnh ph sang trng
nht ca tt c cc vng ny. Thnh ph c rt nhiu nh bun lm n ln. H c rt nhiu la.
H cn c nhng khu vn rt p, rt th v v y nhng tri cy ngon. Thnh ph Condinfu
cn ng u mi mt thnh ph trc thuc hong gia rt giu c nh c nn thng mi quan
trng v ngun li cao, v chng sn xut rt nhiu la. bo v cc thnh ph ny, nm Cha
Ki t 1273, i Hn phi n y mt quan cn thn ca ng tn l Litam Sangou cng vi
80 ngn lnh nga. Khi v ch huy v i qun mt t thi gian, ng hnh x nh mt k bt
trung v phn bi bng cch xi gic nhng thn ho nhn s trong tnh ni lon chng li i
Hn. H hnh ng nh th v khng mun thn phc i Hn na. H bu Litam ln lm
ngi ch huy ca h, ngi m Cha thng phi n bo v h. Khi nhn bit tin ny, i
Hn vi phi n hai quan cn thn ca ng l Aguil v Mongatai. ng giao cho h 100 ngn
lnh nga v mt s ln lnh b. Ti s ni iu g na y? Cc bn nn bit rng hai quan cn
thn a qun tn cng Litam, tn phn bi, v tt c nhng ngi trong tnh ng la vi
ng, tc l hn 100 ngn lnh nga v nhiu lnh b. Litam v qun lnh ca ng b nh bi di
tay qun ca hai v cn thn do i Hn phi n. Khi i Hn nhn c tin ny, ng t ra rt
hi lng v ra lnh t hnh tt c nhng ngi ni lon v xi gic ni lon, nhng tha th cho
nhng ngi dn bnh thng. V vy hai v cn thn ra lnh git tt c nhng ngi cm u
cuc ni lon, cn nhng ngi dn bnh thng u c tha th. T lc , h lun t ra t t
v trung thnh vi i Hn.

Y L CHUYN K V THNH PH
SINGUIMATU
T Condinfu i nga v pha Nam trong ba ngy, chng ta gp nhiu thnh ph v th trn
sang trng rng ln, c nn thng mi v th cng quan trng, c loi th sn, v nhiu
loi hng ha. Sau ba ngy ng, chng ta gp thnh ph sang trng Singuimatu (This Ning
Tchou, trong tnh Chan Toung), l mt thnh ph rt p v giu c, c nn thng mi v
th cng quan trng. Dn c c c mt con sng, nh h thu v mt ngun li ln. Con
sng ny chy t pha Nam n thnh ph Singuimatu. Dn c thnh ph o hai nhnh sng
a nc t sng ln ny vo mt nhnh chy v pha ng, v vo mt nhnh chy v pha Ty,
tc l mt nhnh hng v Mangi, nhnh kia i qua Catay. Ti ni tht cho cc bn bit rng
thnh ph ny c rt nhiu tu thy n ni ngi no khng thy hoc khng nghe th khng th
tin c. Nhng con tu ny mang n cho Mangi mt s lng hng ha ln khng khip ri t
quay v ch theo nhng hng ha khc. Nn iu k diu l c bit bao hng ha i v n
nh cc con sng ny.
 Y L CHUYN K V THNH PH LINGUI
Khi i nga t thnh ph Singuimatu trong tm ngy v hng Nam, chng ta gp thnh ph
Lingui (Ling Eing hoc I Tchou) trng tn vi tnh v l th ph ca tnh. l mt thnh ph
sang trng v giu c. Dn c u l nhng ngi lnh thin chin, nhng nh bun ln v rt
kho tay. H c nhiu th sn, th hoang v chim chc. Thnh ph nm trn mt con sng m ti
ni vi cc bn. Nhng tu thy ca thnh ph ny ln hn nhng tu thy ni khc; chng
chuyn ch nhiu hng ha qu gi.

Y L CHUYN K V THNH PH PINGUI

Khi i nga t thnh ph Lingui v hng Nam trong ba ngy, chng ta gp nhiu thnh ph
v th trn rt p v giu c; chng thuc v tnh Catay. Dn c th ngu tng v cho ha
thiu xc ngi cht, dng giy cc tng lm tin t, l tin ca i Hn. H c tht sn, th
hoang v chim chc tuyt vi nht th gii v c nhng th cn thit cho i sng. Sau ba
ngy ng, chng ta n thnh ph Pingui rt ln, sang trng v giu c vi nn thng mi,
th cng quan trng, y cn sn xut ra nhiu la. Thnh ph ny nm ca ng ca tnh ln
Mangi, nn c rt nhiu nh bun ln; h mang hng ha n Mangi qua nhiu thnh ph v th
trn. Thnh ph ny em li ngun li to ln cho i Hn.

Y L CHUYN K V THNH PH CINGUI

i nga t thnh ph Pingui trong hai ngy v hng Nam, chng ta s i xuyn qua nhng
vng t mu m c nhiu ti nguyn phong ph, c nhiu th tht th rng v chim chc. Sau
hai ngy ng, chng ta gp c thnh ph Cingui rt rng ln v giu c. X s c nhng
cnh ng ln v nhng ng bng p sn xut nhiu loi la m. Nhng khng c g ng k
ra y. Do chng ta s ln ng v ni n nhng vng t v pha trc na.

T thnh ph Cingui, chng ta i nga ba ngy ng v pha nam qua nhng vng t xinh
p, nhng ngi lng xinh xn, nhng thn xm, nng tri v nhng ng la xanh mn mn.
C nhiu th sn v nhiu loi la m. Sau ba ngy ng, chng ta bt gp con sng Caramoran
(Hong H) bt ngun t vng t ca vua Jean. N rt ln v rng hn mt dm v su n ni
nhng tu ln c th chy trn sng. Bn nn bit l trn sng c hn 85 ngn tu, tt c u
thuc v i Hn; nhng tu ny chuyn ch cc i qun ca ng n cc o ca bin n
khi cn, v bin ch cch ni y c mt ngy ng. Mi tu u xen k nhau cn hai mi thy
th, v mi chic ch 15 con nga, vi qun lnh, lng thc, v kh v yn cng ca h. Con
sng ny cng c mt thnh ph nh nm hai bn b: mt c tn l Coigangui v mt c tn l
Caigui; mt ln v mt nh. Ti s k cho cc bn bit v sao tnh Mangui ny b i Hn chinh
phc, nh cc bn c th hiu sau y.

I HN XM CHIM TNH MANGI NH TH

NO?
Vua ca tnh ln Mangi c tn l Facfut, ng l mt v vua ni ting, c th lc v kho tng,
dn c v t ai, n ni khng ai trn th gian ny ni ting hn ng, ngoi tr i Hn.
Nhng y khng phi l mt dn tc gm nhng chin binh, v h khng chim ly th g khc
ngoi ph n, v nh vua chim nhiu hn mi ngi khc. Trong ton tnh, khng c mt con
nga no, v dn tc ny khng quen t no vi chin tranh, k c s dng v kh hoc i nh
gic, v tnh Mangi ny l mt ni rt kin c, v v tt c cc thnh ph u c bao bc bi
nhng ho nc rng hn mt tm bn cung v rt su. Nu dn c l nhng ngi bit s dng
v kh, h s khng bao gi tht bi, v mun i vo tt c cc thnh ph ca h, ngi ta phi
vt qua nhng cy cu.

Vo nm Cha Ki t Nhp th th 1268, i Hn ang tr v hin nay phi n ni mt v

quan sai c tn l Baian Cinqsan, tc l Baian Trm Mt. Nn bit rng nh vua x Mangi tm
thy trong l s t vi l ng khng th mt vng quc c, tr khi do mt ngi c mt trm
mt; nn ng ta bnh chn nh vi, v ng khng th ngh rng mt ngi no li c mt trm
mt. V vua Baian ny c mt s qun lnh do i Hn ban cho, lnh nga cng nh lnh b. ng
ta cng c mt s ln tu chin ch nhng lnh nga v lnh b khi cn. Khi ng a ton b
qun i n lnh th Mangi, tc l n trc thnh ph Coigangui; ng bo qun th phi h v
kh u hng i Hn. Nhng ngi ny tr li l h s khng thi hnh. Khi bit tin ny, Baian
tin ln pha trc v tm thy mt thnh ph khc, thnh ph ny cng khng mun quy hng.
ng tip tc tin ln na, bi v ng bit rng i Hn s gi mt i qun ln n pha sau ng.
Ti ni vi cc bn iu g na y? Nn bit l ng i qua trc nm thnh ph, nhng ng
khng ly c bt c thnh ph no, bi v h khng mun nh trn hoc u hng. Do ,
thnh ph th su b chim ly bng v lc; sau ng ly mt thnh khc, ri mt thnh th ba,
ri mt thnh th t, cui cng, ng ln lt chim ly tt c l 12 thnh. Khi ng chim c
nhiu thnh nh ti ni, ng n thnh ph chnh ca vng quc c tn l Quinsay, ni ca
vua v hong hu. Khi nh vua nhn thy Baian vi mt i qun ln nh th, ng rt lo s v
cha bao gi nhn thy mt i qun no ng n nh vy. ng leo ln mt trong mt ngn con
tu cng vi nhiu ngi chy trn. ng n trn trong cc o bin Ocane thuc n .
Hong hu vn li trong thnh ph, c gng t v ty theo kh nng quyn lc ca mnh nh l
mt ph n can m. Hong hu hi cc nh chim tinh rng ai s l ngi chin thng, v ngi
mang tn g. H tr li: ngi c tn l Baian Trm Mt. Hong hu va nghe n ci tn
ny, sc nh n tn ngi dn ng c th chim ly vng quc ca mnh. B lin u hng
Baian, ton b vng quc, tt c cc thnh ph, th trn khc cng bung v kh khng chng
c. y l mt cuc chinh phc quan trng, v khng c vng quc no trn th gii giu c
bng, v y kho tng khng bit c man no m k.

Trong cc tnh ny, ngi dn thng khng th nui dng con ci ca h, h nm chng i
t khi chng va cho di. Nh vua ch cho thu nht tt c v cho ghi tng a sinh vi mt du
hiu v di hnh tinh no ; sau ng cho nui chng ti nhiu a im khc nhau. Khi c
ngi n ng giu c no m khng c con n xin con, y mun xin bao nhiu nh vua cng
cho. Khi chng ln, nh vua cho chng ci nhau v ban cho chng ti sn ring chng c th
sng thoi mi. Bng cch ny, ng nui dy hn 20 ngn a mi nm, con trai cng nh con
gi.

ng cn lm mt chuyn khc na: khi ng ci nga i qua thnh ph v nhn thy bt c

cn nh nh no, ng lin hi ti sao cn nh li qu nh, nu ngi ta tr li l nh ca mt
ngi ngho v khng c cch no nng cao n ln, nh vua lin ban cho ngi y
phng tin lm vic . V l o ny, trong thnh ph chnh ca vng quc Mangi, khng
c ngi nh no l khng p.

Nh vua cn c hu h bi hn mt ngn ngi hu nam n, tt c u n mc rt sang

trng. ng cai tr vng quc trong s cng bnh n ni khng ai lm iu c. Thnh ph an
ton n ni ban m ngi ta vn ca m, mc d cc cn nh v cc k cht y hng ha
t tin. Khng ai c th din t c s giu sang v lng tt ca nhng ngi dn x s ny.
 Ti ni vi cc bn v vng quc, by gi, ti s ni v hong hu. Nn bit rng b
c a n i Hn; khi i Hn nhn thy b, ng lm tng thm nim vinh d cho b v
phc v b ht sc chu o nh i vi mt v phu nhn quan trng. Nhng nh vua, chng b,
khng bao gi i ra khi cc o bin v cht ti ni . V vy, chng ta s khng ni n v
vua ny v b v ca ng; chng ta hy tr li cu chuyn ca chng ta v tnh ln Mangi, v
nhng phong tc tp qun ni ; chng ta s bt du t thnh ph Coigangui m chng ta t
b ni v sao tnh Mangi b xm lc.

Y L CHUYN K V THNH PH COIGANGUI

Coigangui (Hoai gan fou. Trn sng Hong H) l mt thnh ph rt ln, ngay ca ng i
vo tnh Mangi. N nm trn b sng Caramoran, ni c nhiu tu thuyn nh ti k. Rt
nhiu hng ha c a vo thnh ph ny, v n l th ca vng quc. Trong thnh ph
ny, ngi ta sn xut nhiu mui v cung cp n cho hn 40 thnh ph khc, vic ny em li
ngun li rt ln cho i Hn.

Y L CHUYN K V THNH PH PAUCHIN

T Coigangui, chng ta i nga v hng ng nam trong mt ngy, trn mt ng lt rt
p; hai bn ng lt ny, c nc v ngi ta ch c th i vo trong tnh bng con ng
lt ny m thi. Sau mt ngy ng, chng ta s gp thnh ph Pauchin (Pao Ying) rt p.
Dn c sng v bun bn v th cng, h c nhiu la lm ra nhiu loi vi la v vi dt
vng rt p.

Y L CHUYN K V THNH PH CAIU

T thnh ph Pauchin i nga v pha ng Nam trong mt ngy, chng ta n thnh ph
Caiu (Kan Yu) rt rng ln v sang trng. Ngi dn th ngu tng, ly giy cc tng lm tin
t, h l thn dn ca i Hn. H sng v ngh bun bn v th cng, h c nhiu v loi
lng thc, v s c v th sn, chim chc. Nn bit rng mt ng bc ln Venise, ngi ta c
th mua c ba con g g ngon.

T y, chng ta s i ln pha trc, v chng ta s ni n thnh ph c tn l Tigui.

 Y L CHUYN K V THNH PH TIGUI
T thnh ph Caiu i nga trong mt ngy v hng ng Nam, qua nhng th trn, nhng
cnh ng v nhng nng tri xinh p, chng ta s n thnh ph Tigui (Tai Tchou) khng ln
lm nhng rt di do v mi th. Ngi dn u th ngu tng. H c nhiu tu neo u trn
sng. Bn nn bit iu ny, pha bn tri v hng ng, cch ba ngy ng l bin
Ocane. T y n thnh ph, ni no cng c nhiu bi mui. Vy l ti s ni vi cc bn v
mt thnh ph khc c tn l Yangui.

Y L CHUYN K V THNH PH YANGUI

i nga t Tigui mt ngy ng v pha ng Nam, chng ta n thnh ph Yangui (Yang
chou foil) ln, sang trng, v c th lc n ni n lnh o 27 thnh ph bun bn ln khc.
Trong thnh ph ny c dinh ca mt trong s 12 quan sai ca i Hn. Dn c u th ngu
tng v dng giy cc tng lm tin t.

Ngi Marco Polo nm quyn cai tr trong thnh ph ny trong ba nm trn do lnh ca i
Hn. Ngi dn sng v thng mi v th cng, ngi ta cn sn xut nhng yn cng dnh
cho cc k s v lnh vi s lng ln, v trong thnh ph ny v cc thnh ph ph thuc c
nhiu qun lnh ca i Hn tr ng. Khng c chuyn g khc cn ni thm, v vy, ti s ni
n hai tnh ln v hng Ty, v nhng phong tc tp qun ca h v trc tin v thnh ph
Nanghin.

Y L CHUYN K V THNH PH NANGHIN

Nanghin (Nankin) l mt tnh v pha Ty, n rt sang trng. Ngi dn sn xut nhiu la
v h lm ra nhiu loi vi dt vng v bng la rt p. H c mt th trng ln bn tt c cc
loi la m v tt c nhng nhu yu phm, v y l mt tnh rt sung tc. N cn c nhng nh
bun ln v giu c, i Hn hng c mi li ln v thu nh trn nhng hng ha mua
vo bn ra.
 Y L CHUYN K V THNH PH SAIANFU
Saianfu (Siang Yang, trn sng Hn) l mt thnh ph rt ln v sang trng, c quyn lnh
o trn 12 thnh ph ln v giu c khc. Dn c lm n bun bn ln v lm nhng ngh quan
trng. H th ngu tng, dng tin bng giy cc tng v cho ha tng ngi cht. H thn
phc i Hn. H sn xut nhiu la v lm ra nhng loi vi la rt p. H c nhiu loi th
sn. Thnh ph c tt c nhng iu kin cn thit cho mt thnh ph sang trng. Nn bit rng
thnh ph chng li i Hn trong ba nm sau cuc chinh phc Mangi. Qun i ca i Hn
khng ngng m nhng t tn cng c lit chng li h, nhng khng th bao vy thnh ph, v
xung quanh thnh c ho nc ln v su. Ti cho cc bn bit rng h khng bao gi ly c
thnh, nu nh khng c mt chuyn m ti sp k sau y.

Khi qun i ca i Hn ba nm trc ca thnh ny, v khng th no chim c n;

nhng ngi Tcta rt tc gin. Ngi Nicolo Polo, Ngi Marco Matteo, Ngi Marco Polo bo h
tm cho c nhng c my c hiu nng th thnh ph s b chim v s u hng bng v lc;
nhng c my c gi l nhng c my bn , nhng c my s nm vo thnh ph
nhng tng to n ni chng s ph hy tt c nhng g chng chm ti.

Khi i Hn v cc quan cn thn nghe tin do cc s gi t i qun chuyn n, h rt i

kinh ngc, v ti ni cho cc bn bit rng, trong tt c cc vng ny, h khng bit th no l
my bn cng nh cn tiu ly, v h cha bao gi nhn thy chng. H rt sung sng vui
mng v thng tin ny. i Hn bo vi hai anh em v Ngi Marco cho lm nhng c my ny
cng sm cng tt, v i Hn cng nh tt c nhng ngi ang bao vy thnh u mong nhn
thy n. C ba ngi lin cho a n mt sn g rt tt lm c my bn . Nn bit rng
c hai ngi cng lm chung vi h, nhng ngi ny cng hiu bit cht t v vic thit k ny.
Mt ngi l tn Ki t gio phi Nestorien, cn ngi kia l Ki t hu ngi c t nc
c n. Hai ngi ny v ba ngi nu trn cng thit k ba c my bn ln v p, mi
c my bn ra mt hn nng hn 300 livr. Khi cc c my c hon thnh v trang b
cho qun i, Cha thng v nhng ngi khc nhn chng rt tha mn v Cha ra lnh bn
nhiu hn ngay trc mt h, h coi l mt iu k diu v ht li ca tng cng trnh.
Cha ra lnh a ngay cc c my ra mt trn cho qun ca ng ang bao vy thnh. Khi a
cc c my n ni, ngi ta cho lp rp li, chng tht l nhng c my k diu nht i vi
nhng ngi Tcta.
 Khi cc c my c dng ln v cng ra, chng bn nhng hn vo trong thnh ph;
nhng hn ny ri trn cc mi nh lm gy v ph hy mi th, gy nn nhng ting n
o to thnh mt cn bo ln. Khi nhng ngi dn trong thnh nhn thy nhng tai ha m h
khng bao gi nhn thy, h rt i kinh hong v cho l chuyn l lng. H rt lo s v vi
hp nhau li bn bc phi lm g chng li nhng hn bn v pha h, v h ngh rng
y l do php thut. H hp li v ng u hng v phi cc s gi n vi v ch huy qun
bao vy thnh. iu h mun, l u hng theo cch m cc thnh ph khc trong tnh u
hng. i Hn rt sung sng v tr li l ng cng mun nh vy. H u hng v c chp
thun nh cc thnh ph khc. l nh vo ti kho lo ca Ngi Nicolao, Ngi Matteo, em
trai, v Ngi Polo, con trai ca Ngi Nicolao nh cc bn bit. y khng phi l mt vic
nh, v bn nn bit rng thnh ph ny v c vng ny v vn cn l nhng thnh ph tuyt
vi nht m i Hn chim hu c; v ng rt c t nhng ngun li rt ln lao.

Y L CHUYN K V THNH PH SINGUI

T thnh ph Nanghin i nga 15 dm v hng Ty Nam, chng ta n mt thnh ph c
tn l Singui (c th l Kieu Kiang), khng ln lm nh c nn thng mi sm ut v c nhiu
tu b ln. Bn nn bit rng thnh ph nm trn b sng ln nht th gii v c tn l Quian
(Yang Ts Kiang). Sng rng 10 dm, c khi t hn v t u n cui sng i mt 100 ngy
ng. Nh con sng ny, hng ha i v n t nhng min t khc nhau trn th gii. Thnh
ph ny bun bn tp np v rt giu c, nn Cha thng thu c nhiu ngun li t n. Con
sng ny chy i rt xa qua nhiu vng, nhiu lnh th v thnh ph, ni ng ra, con sng ny
chuyn ch nhiu tu b v hng ha hn l tt c nhng con sng v ton b bin ca nhng
ngi Ki t gio; v vy, hnh nh n khng phi l sng m l bin. Theo li Ngi Marco Polo,
ngi thu thu ca i Hn trn sng ny ni li, rng mi nm c hn 200 ngn tu i ln vng
thng lu cha tnh nhng con tu quay xung li. Cc bn c th thy y l mt s kin rt
quan trng. Trn con sng ny c 400 thnh ph ln cha k n cc thnh ph nh v th trn,
tt c u c tu thuyn. Tu ca h c thit k nh ti s ni vi cc bn sau y. Chng rt
ln, mi tu ch c 11 n 12 ngn t, chng ch c mt ct bum v mt tng duy nht.

Khng c g ng phi k na; vy chng ta hy tip tc ln ng v ni n mt thnh ph

c tn l Caigu. Nhng trc tin, ti s ni vi cc bn mt iu m ti qun. Cc bn nn
bit rng cc con tu ny i v pha thng ngun u c ko i, v nc chy rt nhanh n
ni tu khng th i ngc ln bng cch no khc. Dy thng dng ko tu di ba trm bc
v khng bn bng th g khc ngoi bng cy lau sy. Ngi ta kim nhng cy lau sy v ch
chng theo chiu di, qun nhng si ny vo nhng si khc v bn thnh nhng dy thng di
ty , chng rt chc chn.

Y L CHUYN K V THNH PH CAIGUI

Caigui l mt thnh ph nh, v hng Nam, trn con sng m chng ti nhc n trn y.
Trong thnh ph ny c tp trung mt s lng ln la m v go chuyn n thnh ph ln
Canbaluc cho triu nh ca i Hn, v triu nh thng dng go ca vng ny. Ngi ta ch
go bng tu thy khng i trn bin, nhng i trn cc con sng v h; Cha cng cho o
nhng con knh ln i t ni ny n ni khc, nn nhng tu ln ch y hng c th i t
thnh ph Caigui ny n tn thnh ph ln Canbaluc. Nhng ngi ta cng c th i bng
ng b, v t ai m ngi ta o ln t nhng knh o c p hai bn b, v to thnh
hai ng c th i b.

Trc thnh ph Caigu ny, gia sng, c mt hn o , trn c mt tu vin th ngu

tng, trong tu vin, c hn hai trm s huynh tn th ngu tng. Tu vin ny ng u nhiu
tu vin khc ca cc tn ngu tng, ging nh ta Tng gim mc ca Ki t gio.

By gi chng ta s ri khi thnh ph v con sng ny, v chng ti s ni vi cc bn v

mt thnh ph c tn l Cinghianfu.

Y L CHUYN K V THNH PH
CINGHIANFU
Cinghianfu (Tching kiang fou) l mt thnh ph thuc tnh Mangi. Dn c sng v cc
nghnh ngh v thng mi. C hai nh th Ki t gio thuc phi Nestorien t nm Thin Cha
th 1278; chng ti s cho cc bn bit v sao. Nn bit rng i Hn phi n vo nm va
nu mt quan sai c tn l Massarchis v l tn Ki t gio Nestorien cai tr thnh ph trong
vng ba nm. Chnh trong ba nm ny, ng cho xy hai ngi thnh ng ca nhng ngi Ki
t gio. Trc y cha c ngi thnh ng no.
 Y L CHUYN K V THNH PH CINGIGUI
T thnh ph Cinghianfu i nga ba ngy ng theo hng ng Nam. Chng ta n thnh
ph Cingigui (Tchang tchou Fou) rt ln v sang trng. Ti s ni vi cc bn mt iu xu xa
m nhng ngi dn ca thnh ph ny tng lm mt ln, v h phi tr gi t nh th no.
Nn bit rng khi tnh ln Mangi b chim, v Baian lm th lnh nhn danh i Hn, Baian gi
mt s ngi ca ng gi l Alains v l nhng Ki t hu n tip nhn thnh ph. H n tip
nhn thnh ph. Khi vo trong thnh, h tm thy nhng loi ru rt ngon. H ung nhiu n
mc say mm v nm ng nh nhng con heo con. Khi m xung, nhng ngi dn git sch
tt c bn h, v khng ai thot khi ci cht. Khi Baian bit nhng ngi ca ng b git mt
cch bt trung, ng phi n mt v ch huy cng nhiu lnh, v ny lin chim ly thnh ph
bng v lc v ra lnh chm tt c nhng ngi trong thnh bng gm n ni khng mt ai
sng st. Nhng chng ta hy b qua chuyn ny v ni n mt tnh khc c tn l Singui.

Y L CHUYN K V THNH PH SINGUI

Singui (Sou Tchou) l mt thnh ph rt sang trng v rt ln. Chu vi ca n l 60 dm. Dn
c ng n ni ngi ta khng bit s s l bao nhiu. Nu nhng ngi dn ca thnh ph ny
v ca vng Mangi l nhng chin binh, h s chinh phc c ton th th gii; nhng h
khng phi l nhng chin binh, h ch l nhng thng nhn v rt kho tay trong mi ngnh
ngh; trong thnh ph ny, cn c nhiu trit gia v thy thuc. Cng nn bit rng, trong thnh
ph ny c 6000 chic cu, tt c u c xy bng ; mt hoc hai con tu gale c th i qua
pha di cu mt cch d dng. Trong cc dy ni xung quanh c nhiu cy i hong v gng
mc: mt ng bc ln Venise, ngi ta c th mua c 60 livr. Theo ting Php, tn ca
thnh ph ny c ngha l t; v mt thnh ph bn cnh c tn l Quinsay c ngha l tri.
Ngi ta t nhng tn ny cho chng, v s to ln ca chng.

Y L CHUYN K V THNH PH QUINSAY

Khi i nga ba ngy qua x s rt xinh p v gp nhiu thnh ph th trn, chng ta n
thnh ph Quinsay (Hang Tchou Fou, trong ting Php, t ny c ngha l thnh ph ca Tri)
rt sang trng. Chng ti s cho cc bn bit v s sang trng ca n, v l thnh ph sang
trng nht, tuyt vi nht th gii, nh n hong ca vng quc ny vit cho Baian, ngi
chim c vng ny, ng chuyn th ca b n cho i Hn, nh , ng bit n s
tuyt vi ca thnh ph ny v khng cho php lm thit hi v ph hy n. Theo ni dung ca
l th ny, chng ti s ni cho cc bn bit ton b s tht, v Ngi Marco Polo bit v nhn
thy tt c nh chng ti s k li sau y.

Trc tin, trong th vit rng, thnh ph Quinsay ln n ni chu vi ca n l 100 dm. N
c 12 ngn chic cu bng cao n ni mt con tu thy ln c th i qua pha di. Khng ai
m khng kinh ngc v c nhiu cu nh th, v thnh ph nm ton b trong vng c nc v
c bao bc bi nc; v vy, iu thch hp l phi c nhiu chic cu giao thng trong
thnh ph.

Bc th cn cho bit rng trong thnh ph ny c mi hai th ngnh ngh khc nhau, v mi
ngh u tp trung vo 12 ngn cn nh, ni ca nhng ngi th; trong mi nh t nht phi
c n 10 ngi, c khi l 20 v c khi n 40 ngi. Tt c nhng ngi ny khng phi l ch,
nhng l nhng ngi th th cng lm vic di quyn ca mt ng ch. Tt c mi ngi u
lm nhiu cng vic, v nhiu thnh ph khc n mua hng trong thnh ph ny.

Bc th cn cho bit rng c nhiu nh bun rt giu, h bun bn ln n ni khng ai dm

ni s tht. Cc bn nn bit rng, nhng ngi ch ngnh ngh l nhng ngi ch gia nh
cng nh v h khng bao gi ng tay ng chn n cng vic g, nhng h sng trong s
sch s v giu sang, ging nh h l nhng v vua cha. Nh vua cn ra lnh v quy nh rng
khng ai c lm mt ngh no khc ngoi ngh ca b li, cho d h c hn 100 ngn ng
Byzance.

Trong thnh ph c mt ci h ln (h Si-hou, khng phi trong thnh ph, nhng gia thnh
ph v ni) c chu vi 30 dm. Quanh h ny c nhng cung in rt p v nhng ta nh sang
trng thuc v nhng ngi c mu mt trong thnh ph, ng thi cng c nhiu tu vin v nh
th ca cc tn th ngu tng. Gia h c hai o, trn mi o c mt dinh th rt sang
trng v rt b th ging nh cung in ca hong . Khi ngi no trong thnh ph mun t
chc l lc, h thng t chc trong dinh th ny, v c sn chn bt bng bc, tt c cc
dng c v tt c nhng g h cn n. Chnh nh vua cung cp nhng th ny cho cung in
lm vinh danh cho dn tc ca ng, v cung in c dnh cho tt c nhng ai mun n
hnh l.
 Nhng cn nh ca thnh ph c thp cao bng , ni ngi ta ct gi nhng vt qu bu
nht trong nh, v h s la v v nhng cn nh u c lm bng g.

Dn c th ngu tng. T khi i Hn chinh phc h, h cng dng giy cc tng lm tin
t. H n tt c cc th tht, tht ch v tt c c cc loi th r tin m nhng ngi Ki t gio
khng bao gi n vi bt c gi no. Nn bit rng, t khi i Hn nm quyn hnh trong thnh
ph, ng ra lnh l mi mt cy cu phi c canh gc ngy cng nh m bi 12 ngi,
khng ai lm iu g xu xa , chng hn nh dm ni dy chng li ng. Trong thnh ph
cn c mt ngn ni, trn c mt ci thp v trn thp ny c mt tm g, mt ngi gc
dng ba nh vo tm g ny khi c ha hon hoc thin tai no xy ra trong thnh ph. Ting
ba g ku vang truyn i rt xa, n ni khi nghe ting, mi ngi u bit chc chn c ha
hon hoc mt s nguy him no ang xy ra trong thnh ph.

i Hn cho gi gn rt k thnh ph ny, bi v n l th ph ca vng Mangi v bi v ng

thu v nhiu ngun li v kho tng nh ng thu trn nhng hng ha lu hnh . Hng ha
em li nhng li nhun ln n ni bt c ai nghe ni cng khng th no tin c nu nh
khng tn mt nhn thy.

Tt c cc ng ph cng c lt nh tt c cc ng vng Mangi, n ni ngi ta

c th i nga v i b khp ni mt cch sch s. Nu nh khng lt , ngi ta khng th i
nga mt cch d dng, v x ny rt thp, bng phng v c nhiu bn khi c ma.

Cc bn nn bit rng trong thnh ph Quinsay ny c ba nghn a im tm nc khong,

nhng ni , dn chng tm c nim vui th v s sch s. Nhng ch tm ny l nhng ni
p nht, tuyt vi nht v ln nht trn th gii, ln n mc 100 n ng v 100 n b c th
tm cng mt lc.

Bin Ocane cch thnh ph ny hn 25 dm. Hi cng c tn l Ganfu, c nhiu tu

thy i hoc n n v cc nc ngoi khc, mang i v mang v nhng hng ha loi
em li li nhun rt ln cho thnh ph. T thnh ph Quinsay ny ra cng bin mt con sng
ln v a cc tu thuyn vo tn thnh ph.

i Hn chia vng Mangi ra thnh 9 khu vc v thnh lp 9 vng quc; ng phi n mi

vng quc mt v vua cai tr i din cho ng; mi v vua mi nm np thu cho i Hn mt
s tin t ngun li ca vng quc mnh. Trong thnh Quinsay ny, c mt quc vng nm
quyn cai tr trn 140 thnh ph ln v giu c khc. Trong vng Mangi rng ln ny, c hn
1200 thnh ph rng ln v giu c, khng k n nhiu th trn v th x. Trong mi thnh ph
u c mt i canh phng theo lnh ca i Hn; i canh phng nh nht l mt ngn ngi,
c i ln ti 10 ngn, c i 20 ngn v thm ch 30 ngn; s qun tng cng ln n ni ngi
ta ch c th phng on. Tt c nhng ngi canh gc ny u thuc tnh Catay; l nhng
ngi lnh c, nhng khng phi hu ht l lnh nga; c mt s ln lnh b ty theo nhu cu ca
i canh phng mi thnh ph. Tt c u c i Hn chu cp. Ti ni tht cho cc bn bit
rng s giu c ca cc thnh ph ny to ln n ni i Hn nhn c mi nm s li tc m
chng ta ch bit i khi; ti cho rng ngi no nghe ni n iu ny cng khng th tin, nu
nh h khng nhn thy.

Dn c trong lnh th ny c thi quen ghi li ngy gi, di hnh tinh no v du hiu g ca
mt a tr va cho i, nn mi ngi u bit r ngy sinh ca mnh. Khi ngi no mun
ln ng i xa, y c tm cho c cc nh chim tinh ri ni cho h bit v chi tit ca cuc i
mnh xem c th i hoc khng c i xa hay khng. i khi nh chim tinh khuyn co y
khng nn i, v h lin t chi i cho n khi no nh chim tinh bo n lc i c.

V cc nh chim tinh l nhng bc thy hnh ngh gii, nhiu ln h ni iu ng, nn

ngi ta rt tin vo h.

Khi c ngi cht, h cho ha tng xc, b con bn b u n d tang l trng th: h mc
qun o bng ay gai v tt c u i theo thi hi cng vi nhiu nhc c v ht nhng bi kinh
cu nguyn dng ln cho ngu tng ca h; khi n ni ha tng, h nm vo la cng vi xc
cht nhng hnh con nga c yn cng, v kh, n l nam n, lc v nhng d khm vng
do h ct t giy da; tt c u chy ra tro cng vi xc cht. H cho rng ngi cht s c tt c
nhng th bn kia th gii v thuc quyn ca ngi cht; nhng nhc c m h tri ln
cng nh nhng li kinh dng ln cho ngu tng s dnh cho ngi cht trong th gii bn kia;
chnh ngu tng s n n nhn y.

Trong thnh ph ny cn c cung in ca v vua b trn, ng tng l lnh cha x

Mangi. l cung in rng ln nht th gii nh ti s k sau y. N rng n mc chu vi ca
n l 10 dm. Ton thnh u c bao bc bng nhng tng thnh c khot l chu mai; bn
trong cc bc thnh ny, c nhng khu vn p nht v tuyt diu nht th gii; chng c
nhng th tri cy ngon nht ca th gii vi nhiu con sui v nhiu h nhung nhc c. Cung
in rt ln v rt p ng tr ngay chnh gia. N c 20 phng xinh xn v rng ln; c mt
phng rng ln hn cc phng khc, ni y mt s ng ngi c th vo n ung cng mt
lc; n c dt vng, trn bng v cc vch tng khng sn th g khc ngoi vng. Ti khng
th k cho cc bn tt c nhng thng tin v cung in ny; c khi c n 20 bn khc nhau cng
kch c, ln n ni 10 ngn ngi c th cng ngi n ; ngoi ra cn c hn mt ngn
phng rt p v rt ln, tt c u sn son thp vng.

Trong thnh ph ny cn c mt trm su mi ng ph ln, v mi ng ph c 10 ngn

cn nh, tc l tng cng c hn mt triu 600 ngn cn nh, trong c mt s ln nhng dinh
th giu sang. Trong thnh ph ch c mt ngi nh th duy nht ca nhng ngi Ki t gio
thuc phi Nestorien.

Ti s ni cho cc bn bit mt chuyn khc na. Tt c nhng ngi giu c ca thnh ph

v tt c nhng ngi khc u c thi quen vit trn ca ra vo nh h tn ca h, tn v,
tn cc con v tn cc n l ca h cng nh tn tt c nhng ai ang trong nh, thm ch h
cn ghi c bao nhiu gia sc na. Nu c ai trong nh cht i, ngi ta lin xa tn ngi ;
nu c a tr no mi sinh ra, ngi ta lin vit tn n ln ngay. Bng cch ny Cha thng
lun lun bit ng c bao nhiu thn dn trong thnh ph. Ngi ta lm iu ny trong ton x
Mangi v Catay. Ngi ta cng vit ln tn v tn h ca tt c nhng thng nhn ngoi
quc n c ng trong vng cng vi ngy thng h vo v ra i, n ni Cha cng c th bit
ai i ai n trn ton b lnh th ca ng mi khi ng mun. Chc chn y l hnh ng ca
mt ngi khn ngoan, cn thn v bit lo liu.

Y L CHUYN K V LI TC HNG NM CA
I HN THU C T THNH PH QUINSAY
By gi ti s ni cho cc bn bit v li tc rt ln m i Hn thu c hng nm t thnh
ph Quinsay v t nhng vng t nm di quyn ca ng, ngun li ny chim mt phn chn
ngun li ca vng Mangi. Trc ht, ti s ni v mui, th mang li ngun li rt ln.

Mui em li mi nm s tin l 80 tomman vng, mi tomman bng 70 ngn saies vng, v

vy 80 tomman to nn mt s tin l 5600 cn vng; v mi cn vng tr gi hn mt ng
florin vng (tc l 65 triu 520 ngn frng vng). y tht l mt s tin rt ln.
 Sau khi ni vi cc bn v mui, ti s ni v nhng th hng ha khc cng nh thu m
chng mang v cho i Hn. Ngi ta sn xut rt nhiu ng trong thnh ph ny v cc
thnh ph trc thuc; ngi ta cng sn xut ng trong tm min khc ca x Mangi, n ni
theo ti trn ton phn cn li ca th gii, ngi ta khng sn xut n c mt na con s ,
theo li ca nhng ngi trong min ni li.

ng ny mang li cho i Hn ba phn trm. Tt c cc th hng ha, tt c cc sn phm,

than c tr lng nhiu v la rt di do cng mang li cho i Hn 10 phn trm. V vy,
tt c cc sn phm mang li mt s tin qu ln khng th no tng tng c. y l gi tr
ca mt phn chn m x Mangi em li hng nm.

ng ra, Ngi Marco Polo, ngi k li tt c nhng iu ny, nhiu ln c i Hn phi

i kim tra thu m v li tc ca phn t th chn ca Mangi ny; khng ni n sn phm
mui m chng ti nhc n, tt c cc khon thu ny l 210 tomman vng, tc 15 triu 700
ngn 08 cn vng, mt trong nhng s tin qu ln chng ta cha bao gi nghe ni n. Nu nh
Cha thng thu c li tc rt ln t phn t th chn ny, chng ta c th on ra c li
tc ca tm phn khc ng gi nh th no. Nhng ni ng ra, phn th chn ny l phn ln
nht. V vy, do li tc m ng thu c t vng ny, nn ng rt thch n, ra lnh canh gi n
cn thn v gi yn bnh cho nhng ngi dn sng ni .

Y L CHUYN K V THNH PH TANPIGUI

V BN THNH PH KHC
T Quinsay i nga v pha Nam trong mt ngy, chng ta n thnh ph Tanpigui (Ta Pin
Zou) rt ln, p, giu c v trc thuc Quinsay. Dn c thn phc i Hn v dng tin giy
cc tng. H th ngu tng v cho ha tng ngi cht, bng cch thc nh ti ni trn kia.

Khng cn g ng ni thm. Chng ta s tin ti na v ni v mt thnh ph khc c tn l

Vigui, cch Tanpigui ba ngy ng. Dn c cng th ngu tng.

Cch hai ngy ng l thnh ph Guigui, rt ln v rt p. Dn c thuc quyn i Hn.

H sn xut nhiu la. Trong vng ny c nhng loi sy to nht v di nht trong x Mangi;
chng dy hn 04 b ngang bn tay v di 15 bc chn.
 T Guigui i nga mt bn ngy xuyn qua t nc rt p c nhiu thnh ph v th trn
ny, chng ta n thnh ph Ciancian rt ln v rt p. N nm trn mt ngn i ct con sng
chy ra bin Ocane thnh hai nhnh. Thnh ph trc thuc thnh ph Quinsay. Trong ton b
lnh th Mangi, khng c ly mt con cu no, nhng c nhiu d, b v b ci. Dn C tn th
ngu tng.

T Ciancian i nga trong ba ngy, chng ta n thnh ph Ciugui. Dn c th ngu tng.

Thnh ph ny p, sang trng v giu c, y l thnh ph cui cng trc thuc Quinsay. Xa
hn na, bt u mt vng quc khc c tn l Fugui.

Y L CHUYN K V VNG QUC FUGUI

T Ciugui, thnh ph cui cng ca vng quc Quinsay, chng ta bc vo vng quc
Fugui (Foil tchou, th ph ca Fo Kien hin nay) v i nga trong 06 ngy qua cc thnh ph
v nhng th trn th mng, ni c nhiu lng thc, th sn. C nhiu s t rt ln v rt khe.
Ngoi ra con c gng v galanda; vi mt ng bc ln Venise, ngi ta c th mua c bn
livr gng tt v cay. Cng c mt loi tri cy ging nh ngh v tng ng nh ngh dng
lm thc phm. Ngi dn n loi tht v h cng n tht ngi thoi mi, min l h khng
cht t nhin, v vy h tm kim nhng ngi b git n tht v h cho l rt ngon.

Nhng ngi i ra trn thng c thi quen nh ti s ni vi cc bn sau y. H t co

nhn tc v cho sn mu xanh nh mt thanh gm bng st. Tt c bn h u i b tr v ch
huy. H dng nhng ci gio; h l nhng ngi hung d nht th gii, v h lun lun git cht
k th, ung mu v n tht h.

Nhng chng ti s b qua chuyn ny ni v mt chuyn khc. Sau khi i nga c 06

ngy, chng ta s gp thnh ph Quenlifu (Kien ning Fou), l mt thnh ph rt ln v rt
sang trng. Trong thnh ph ny c ba chic cu bng , nhng chic cu p nht trn th gii;
mi cu di mt dm v rng 20 pied, ton b chic cu u lm bng cm thch vi nhng
chic ct p v t tin. Dn c sng v ngh bun bn v th cng. H sn xut nhiu la,
gng v galanda. Ph n y rt p. Cng c mt iu k diu ng c k li: h c nhng
con g mi khng c lng v, nhng ch c lng mao, chng ton mt mu en v trng
ging nh g ca ta v tht n rt ngon.
 Y L CHUYN K V THNH PH FUGUI
SANG TRNG
Thnh ph Fugui l th ca vng quc c tn l Chonka, v l mt trong 9 min ca lnh
th Mangi. Trong thnh ph ny, vic bun bn sm ut v c nhng ngh quan trng, y c
mt s ln qun lnh ca i Hn tr ng, vng quc c canh phng cn mt, v thnh
ph ny quen ni lon; nhng mi ln mt thnh ph hoc th trn no ni lon, qun lnh lin i
n v tiu dit tt c dn c. Gia thnh ph ny c mt con sng ln, rng mt dm chy
qua. Thnh ph cn sn xut nhiu ng; ngi ta cn bun bn ngc trai v qu, v c
nhiu tu t n n mang theo nhiu mt hng him. Gn thnh ph ny c hi cng Caiton
nm trn bin Ocane, con sng va nu trn cng chy n hi cng ny. H cng c nhng
khu vn p tuyt vi. y l mt thnh ph rt p v ht sc ngn np. y, ngi ta tm
thy c nhng th nhu yu phm.

Y L CHUYN K V THNH PH CAITON

T Fugui, vt qua sng v i nga mt nm ngy qua mt x s rt p, chng ta gp thnh
ph Caiton (Thsiouan Tchou, i din o Formose v khng c g ging vi Canton) rt ln v
sang trng, n trc thuc Fugui v thn phc i Hn. Trong thnh ph ny c hi cng Caiton,
tt c cc tu t n n y u mang theo nhng th gia v v cc hng ha qu gi khc;
l hi cng m cc nh bun Mangi u gh n, v vy y, c rt nhiu hng ha, qu,
ngc trai; t hi cng ny, hng ha trn vo trong ton x Mangi. Ti cho cc bn bit rng, n
Alexandrie hoc ni no khc, ch cn mt con tu ch tiu cng mang n t ca nhng
ngi Ki t gio, nhng c n mt trm hoc hn na loi tu ny n hi cng Caiton. iu
ny c ngha l i Hn thu c nhng s tin thu ng k t hi cng ny. V tt, c cc hng
ha n u phi np cho i Hn 10% s tin thu quan, tin ny ng trn qu, ngc trai
v cc loi hng ha d v; nhng i vi tiu, l 44%, i vi g aloes, n hng v cc
loi hng ha khc l 50%.

Gn thnh ph Caiton ny, c mt thnh ph khc tn l Tinugui, ni ngi ta sn xut nhng

chic bt s rt p. Ngi ta khng lm s ny trong bt c hi cng no khc ngoi hi
cng ny; s c rt nhiu, nn r n ni vi mt ng ln Venise, ngi ta c th mua c
ba ci bt p n mc ngi ta khng th mun th g tt hn na.

By gi cc bn nghe ni n ton b sinh hot ca Catay, Mangi v nhiu vng khc cng
nh nhng thi quen ca ngi dn v vic bun bn vng bc v tt c nhng th khc c .
Nhng quyn sch ca chng ti cha cha tt c iu m chng ti mun vit ra, v cn c ton
b hot ng ca nhng ngi n v nhng vic quan trng ca n ng c k li, v
chng rt k diu, c tht v khng cht di tr no. Chng ti vit ra y theo nh li Ngi
Marco Polo k li: ng bit nhng iu mt cch y v ng n rt lu, ng iu
tra v hi han v nhng phong tc, nhng iu kin sng ca dn c n ni ti c th ni vi
cc bn l cha bao gi ngi no bit nhiu v nhn thy nhiu nh ng ta.

Y L CHUYN K V NHNG lU K L
NC N V V NHNG CHIC TU
Sau khi ni vi cc bn v nhng vng t trn y, chng ti s ni v nc n v
nhng iu k diu nc . Trc ht, chng ti ni n nhng chic tu, nh chng m cc
nh bun i n cc o ca n . Cc con tu u c lm bng g thng v ch c mt
thng tng. Mi tu c t 50 n 60 phng cc thng nhn n thoi mi. Chng c mt
bnh li v bn ct bum; i khi chng cn c hai ct bum khc c gn thm vo v ct i
ty . Chng c ng bng inh st tt, np tn bn trong v bn ngoi nhng khng trt nha
dnh, v h khng c th , nhng ngi ta trt cho chng mt th m ti s cho cc bn bit;
n cng tng ng hoc hn c nha dnh na; ngi ta ly vi sng v ay gi nh, ri trn
vi nha thng, vt liu ny gi cho chng rt bn. Cc bn nn bit rng mi mt con tu ln c
th cha n 200 thy th, v chng rt ln v c th ch t 05 n 06 ngn n v trng ti tiu.
Chng chy bng mi cho khi khng c gi, cc mi cho ln n mc bn thy th mi thao
tc c mt mi. Mi mt con tu ln c pha sau n hai x lan cha t 40 n 50 thy th
trn mi chic, chng vn hnh bng mi cho v gip lai tu ln theo dy cp; hn na c 10
tu nh lm cng vic phc v cho tu ln nh b neo, bt c v cung cp nhng th cn thit.
Khi tu vn hnh bng bum, nhng con tu nh c buc vo tu ln, chic ny sau chic n.
N ko chng theo pha sau; nhng hai chic x lan cng c bum lt i v iu khin ging
nh con tu ln. Nhng con tu ny c sa cha mi nm mt ln: ngi ta gia c cho n
bng mt lp vn c bo nhn v rt n khp c b tr trn nhng tm vn khc theo cch
nh nhng tm ny c lp ghp lc ban u. Ngi ta cng lm nh th i vi nhng
chic x lan. V bn nn bit rng, s gia c hng nm ny c th t n su lp vn. Sau ,
ngi ta s ngng gia c; khi chng c c su lp cht chng ln nhau, ngi ta khng cho
chng ra khi na, nhng ch s dng trong nhng vng nc ven b cng lu cng tt; sau
ngi ta mi r chng ra.

Ti ni vi cc bn v nhng con tu ln i bin Ocane v cc o n , by gi chng

ta s ni n nhng iu k diu v t nc n .

Y L CHUYN K V O CINPINGU
Cinpingu (Cypangou hoc Cipango, l Nht Bn) l mt o nm ngoi khi v pha
ng cch xa t lin 1500 dm. y l mt hn o rt ln. Dn c u l ngi da trng c
phong cch lch s. H th ngu tng v sng c lp. H c vng nhiu v k, v h tm thy
n trn cc o ca h. t c nh bun no n v n qu xa t lin, chnh v vy m vng
nhiu v k. Ti s k cho cc bn nghe mt chuyn ht sc k diu v cung in ca v cha
o ny. Nn bit rng khng c cung in ln no c hon ton dt bng vng rng, ging
nh cc nh th ca chng ta c bc bng ch.

Tt c nhng mt lt v cc phng ca cung din u lt bng nhng tm lt vng dy bng

hai ngn tay; cc ca s cng bng vng rng, nn cung in t gi n mc khng ai c th tin
c. ngi ta cng thy nhiu loi qu v nhiu g mi tht n rt ngon.

Ngi ta bo cho Cublay khan v s giu c qu mc trn o ny, ng lin ngh cch
chim ot n. ng phi n hai i thn vi nhiu tu v mt s ln lnh nga v lnh b.
Mt v i thn c tn l Abacan v v kia l Vonsanicin. C hai u l nhng ngi khn ngoan
v dng cm. V ti s ni g na y? H ln tu ra khi cng vi ton b qun lnh t cc cng
Caiton v Quinsay. Khng bao lu h n o v b ln o, chim ly t ai lng mc
nhng khng c mt thnh ph hoc th trn no. Mt s ri ro cht xy n cho h nh ti s
ni sau y. y, gi bc thi rt mnh v gy thit hi ln trn o ny. V c t hi cng, cc
chin thuyn ca i Hn khng th chng c li nhng cn gi qu mnh. V vy h ngh rng,
nu h li , i tu ca h s b m. H ln tu cng bum v b i khi o. Khi i c
mt lc, h gp mt hn o nh v b gi y vo o tri vi mun ca h. i tu ca h b
v v phn ln qun lnh b cht ui, n ni ch cn li c 30 ngn ngi thot cht nh phi
trn ln o. H c xem nh cht, v khng c lng thc. H ht sc cay ng v h thy
nhiu tu ln cn lnh ln thot khi cn m tu vi i v nc tht nhanh m khng mun
quay li gip h; iu ny l do hai v i thn, nhng ngi ch huy i qun rt ganh ght
nhau; do v ch huy thot khi trn bo gi v khng th quay li vi ngi bn ng hnh
ang mc kt trn o, v ng ta c th lm iu ny, khi gi khng ko di bao lu lng
xung. Nhng ng ta li khng lm v i thng v nc mnh. Nn bit rng hn o m nhng
ngi m tu sng st b ln khng th c, v khng c bt c sinh vt no ngoi
h.

QUN CA I HN TRN O CHIM THNH

PH CA CH NH TH NO?
Nhng ngi li trn o, gm hn 30 ngn ngi nh ti ni, h c coi nh cht,
v h khng c cch no i thot c. Khi vua ca hn o ln (o Cinpingu) hay tin h trn
trn o v mt b phn khc ca i qun b tan r v chy trn, ng rt sung sng v cho tp
trung tt c cc tu ang u trong hn o ln; h i v pha o nh v bc xung o t
khp pha. Khi nhng ngi Tcta nhn thy h b tt c ln o v khng li bt c i
canh phng no trn cc tu chin, h gi v chy trn v chy n cc con tu ca qun ch, h
leo ngay ln tu mt cch d dng, bi v hu nh h khng gp bt c s chng c no. Khi h
c mt trn cc con tu, h vi vng tin v hn o ln, b ln o, i vo thnh ph
chnh, ng thi mang theo nhng c lnh v c hiu ca vua hn o ln. Dn trong thnh ph
khng cnh gic phng, nhn thy nhng l c tin vo, h ngh l nhng ngi thuc v
phe ca h, nn cho nhng ngi Tcta i vo trong thnh. Nhng ngi sau ny, mt khi vo
c bn trong, lin chim ly cc pho i, ui nhng ngi trong thnh ph ra ngoi, tr
nhng ngi ph n p m h gi li cho h. Nhng ngi lnh ca i Hn chim c
thnh ph bng cch .

Khi vua ca hn o ln thy thnh ph ca ng b chim, ng v cng au kh. Nhng

ngi cn li o nh mt i tu, ch c th quay v o ln trn mt vi tu chin cn st
li. Nh vua lin ra lnh tp trung ton th qun i v bao vy thnh ph, khng ai c th ra
hoc vo. Ti s ni g vi cc bn na y? Nhng ngi b bao vy cm c c by thng,
ngy v m h tm cch thng bo s phn ca h cho i Hn bit; nhng iu h lm ch l
cng cc, v h khng th no bo tin cho ng ta c. Khi h thy khng th cm c c na,
h u hng vi iu kin l c bo ton sinh mng, nhng h khng bao gi c ri khi
o. Chuyn ny xy ra vo nm Cha Ki t 1279. i Hn ra lnh hnh quyt v quan chy
trn mt cch hn nht. i vi v quan cn li, v vn cn trn o, ng ra lnh t hnh, v y
khng hnh ng nh mt ngi lnh dng cm cn phi hnh ng.

Ti cng s k cho cc bn mt chuyn xy ra trong s kin ny m ti qun. Cc bn nn

bit rng, ln u tin qun i ca i Hn b ln hn o ln v chim ly o nh ti
k trn kia, h dng v lc chim ly mt ngn thp m i gc khng mun u hng, v h
lin cht u nhng ngi lnh gc, tr tm ngi v h khng th no ct c h c bng bt
c cch no, do cc tnh nng ca cc vin m h c gia lp da v tht; nhng vin ny
c b tr kho lo n ni c v nh chng khng bn ngoi. Chng c lm php thut v
c tnh nng l ngi no mang chng th khng v kh no c th git c. Khi ngi ta bo
co vic ny ln ban ch huy ngi Tcta, h ra lnh git nhng ngi bng gy. Khi h cht,
nhng v ch huy cho ly ra khi tng ngi v gn gi cc vin rt k.

Chng ta s b qua chuyn ny v quay v cu chuyn ca chng ta.

Y L CHUYN K V NHNG NGU TNG

KHC NHAU
Lc ny cc bn nn bit rng, cc ngu tng ca nc Catay v Mangi v ca hn o
Cinpingu, tt c u ging nhau. C ngu tng hnh u b, c ngu tng hnh u heo, ch,
cu v nhng hnh khc na. C nhng ngu tng vi bn u, ngu tng khc c ba m hai
u kia nm trn hai vai; nhng tng khc c bn tay, mi tay hoc mt ngn tay; tn tin
tng vo ngu tng nghn tay hn nhng ngu tng khc. Khi mt ngi Ki t gio hi h
ti sao h lm nhng ngu tng loi v khc nhau nh vy, h tr li l t tin ca h lm
ra nh th v t tin truyn li cho con ci, v con ci li truyn li cho chu cht h, v c
th truyn mi t i ny sang i khc. Nn bit rng tt c nhng g lin quan n cc ngu
tng ny u cht cha bit bao mu ma chc qu n ni k li l iu khng my thch hp.
Do , chng ti s b qua nhng ngu tng ny v k cho cc bn v chuyn khc. Khi nhng
ngi ca o ny v tt c nhng ngi khc thuc n bt c mt k th no ca h, th
ngi ny khng th c chuc li bng tin; nhng ngi no bt c t binh lin mi tt
c bn b v b con ca y n v h git ngi t , sau h nng v n tht lun.

By gi chng ta hy b qua chuyn ny v hy ni n chuyn khc. Phn bin c cc o

ny gi l bin Cim (Tschin, Tchina theo ting Nht), c ngha l bin gn nc Mangi. V
theo ngn ng ca cc o ny, khi h ni Cim, t ny c ngha l Mangi. Trong bin Cim ny
v pha ng, theo nhng li ca nhng ngi nh c v thy th rnh v vng bin ny k li,
c 7459 o m nhng ngi thy th ni trn n. H bit r iu ny, v h khng lm g
khc hn l ngc xui trn vng bin ny. Khng o no m khng c nhng loi cy xinh tt
v hng thm ngo ngt, nh g cy alos v nhng loi cy tuyt vi khc na; ngoi ra cn
c nhiu loi gia v. Trn o ny c mc nhiu cy tiu trng nh tuyt. Tht l iu k diu v
cn c nhng ti nguyn phong ph khc nh vng, qu v tt c cc loi gia v. Nhng
chng rt xa t lin khin con ngi kh c th n c. Khi nhng chic tu ca Caiton
v Quinsay n , h tm thy ni nhiu ca ci v ngun li. H ra mt nm i n
, v h i vo ma ng v tr v vo ma h. V trong vng bin ny ch c hai loi gi hot
ng: mt a h i, v mt a h tr v. Hai loi gi ny, mt thi sut ma ng, v mt thi
sut ma h. Cc bn nn bit rng vng ny rt xa n n ni phi i mt mt thi gian rt
di. Ti cho cc bn bit, ngi ta gi bin ny l bin Cim, nhng tht ra n l bin ln
Ocane, n mang ci tn bin Cim ging nh y chng ta ni bin Anh quc hoc bin La
Rochelle. Ngi ta cn gi mt tn khc na: bin n ; nhng vn ch l bin Ocane.

By gi chng ta s b qua vng ny, bi v l nhng x qu xa xi v v Ngi Marco Polo

khng th i n . i Hn khng bit phi lm g i vi h v h cng khng ng cho ng
bt k loi tin thu no. Chng ta s quay li Caiton l im xut pht hng v Tiu An.

Y L CHUYN K V VNG T CIAMPA

RNG LN
Ri hi cng Caiton i tu qua 1500 dm v hng Ty Nam, chng ta n mt vng c tn l
Ciampa (pha ng nc Campuchia, bn kia sng M Cng), y l mt vng t rt giu c,
c vua cai tr v c ngn ng ring. H th ngu tng v mi nm np cng cho i Hn bng
voi, nhng khng np th g khc. Ti s cho cc bn bit v sao h li np loi cng ny.
 Vo nm Cha Ki t 1278, i Hn phi mt v quan gi l Sagatu ch huy mt i lnh nga
v lnh b hng hu sang tn cng vua x Ciampa. Sagatu bt u nh nhau rt c lit vi nh
vua v x s ca ng. V vua ny ln tui v hn na ng khng c qun nhiu nh tng
ca i Hn. ng khng th chin u trong ng bng, nhng c th cm c trong cc thnh
ph v th trn rt kin c ca ng. Sagatu cho trit h mi th trong vng ng bng. Khi nh
vua thy v tng ny trit h ton b vng quc ca ng, ng rt au bun. V vy ng thnh
lp mt on s gi v phi h i n vi i Hn. Cc s gi n ni vi ng:

B h ca chng thn, vua t nc Ciampa, gi li cho Cha thng vi t cch l lnh

cha ch hu, xin bo cho Cha thng bit rng, vua chng thn ln tui v lu nay cai tr
vng quc trong s thanh bnh. Ngi khn ni c tr thnh thn dn ca Cha thng, v
mi nm s np cng cho Cha thng bao nhiu voi ty thch ca Cha thng. Ngi khn
cu Cha thng ra lnh cho tng soi v qun lnh ng tn ph vng quc Ciampa v ri
khi lnh th ny, t y n s thuc v Cha thng v vua chng thn s cai tr nhn danh
Cha thng.

Khi i Hn nghe nhng li van xin ca vua Ciampa, ng rt thng xt nh vua v ra lnh
cho v ch huy rt qun i ca ng ri khi vng quc v i xm chim mt x s khc. Lnh
ca i Hn va c ban xung, tng ch huy qun i ca ng lin thi hnh ngay. Nh vua
tr thnh thn dn ca i Hn bng cch ny. ng phi np cho i Hn mi nm 20 con voi
p nht v ln nht m ng c trong nc.

Nn bit rng trong vng quc ny khng ph n no c th ly chng, nu nh vua khng

xem mt c ta trc; nu ngi ph n no lm cho ng ta thch, ng lin ly ngi lm v,
v nu c ta khng lm cho ng va lng, ng lin ban cho c ta tin c ta tr v ly chng.
Nm Cha Ki t th 1280, Ngi Marco Polo vng t ny, trong thi gian , nh vua c
326 a con va trai va gi, trong s c 150 a c th cm v kh ra mt trn.

Trong vng quc ny, c rt nhiu voi v nhiu cnh rng g en gi l g ybnus (g mun),
nhng qun c vua mu en v cc loi rng hm c lm bng g ny.

Khng cn g k thm, chng ta tip tc tin ln pha trc.

 Y L CHUYN K V HN O LN JAVA
Ri khi Ciampa v i tu 1500 dm v hng Nam, chng ta n mt hn o ln c tn l
Java (d nhin Marco Polo ln ln gia Java v Borneo), cc thy th i bin ny cho rng l
hn o ln nht th gii, v chu vi ca n hn 3000 dm. N thuc v mt v vua ni ting v
khng np cng cho bt c ai. Dn c th ngu tng. Hn o ny rt giu c. H c tiu en,
nhc u khu, galanga, cy tiu thuc, inh hng v tt c cc th gia v khc na. o ny
c rt nhiu tu thuyn v cc nh bun mua v mang n nhiu hng ha v thu nhiu li
nhun ng k. Ti cho cc bn bit rng i Hn khng bao gi chim c o ny, bi v n
qu xa v phi chi ph nhiu cho vic i li trn bin.

Y L CHUYN K V CC O SANDUR V
CONDUR
i tu t Java 700 dm v pha Nam, chng ta bt gp hai o, mt o ln v o kia nh
hn. Mt o c tn l Sandur v o kia c tn l Condur ( y, Marco Polo sai lm hon ton:
ngi ta xem Condur l o Condor, pha nam Campuchia, v phn o Sanchir v Sochac, cc
nh ch gii cha xc nh c). V khng c g ng ni, chng ta s tin ln na n mt
vng khc gi l Sochac, nm cch Sandur 500 dm v pha ng Nam. l mt vng t tt
v giu c vi mt v vua ng u. Dn chng th ngu tng, h c ngn ng ring v khng
phi np cng cho bt c ai, v h trong mt x rt xa xi v cch bit n ni khng ai c th
n c. Nu c th i n , th i Hn khut phc h di s h ca ng ta t lu
ri.

Trong vng ny c sn sinh g cy huyt mc. H cng c nhiu vng, nhiu voi v th n
tht. l vng quc c tt c cc loi c ln dng lm tin t trong tt c cc vng m ti
k vi cc bn.

Khng c g khc ng ni, nu khng mun ni l nhng ni rt hoang d v t ngi

n. Hn na nh vua khng mun cho ai n, ngi ta ng bit n ca ci v iu kin
sinh hot ca ng ta.
 Y L CHUYN K V O PENTAM
Sau khi ri Sochac v i 500 dm v hng Nam, chng ta n mt hn o c tn l Pentam
(c th l Brintang, trc Singapour, nhng cha c thuyt phc cho lm), l mt ni rt
hoang d. Tt c nhng loi cy u cho g rt thm. Khng c g ng ni thm. Chng ta s i
tu thm 60 dm na, nc bin trn l trnh ny su cha ti bn bc chn, v vy cc tu ln
i qua phi nng bnh li ln. Sau khi i qua 60 dm ny, v thm 30 dm na, chng ta n
mt o l mt vng quc v c tn l Malani (khng phi l o nhng l bn o Malacca).
Vng quc c vua cai tr v c ngn ng ring. Thnh ph rt p v sang trng, c nn thng
mi phn thnh. Dn c c cc th gia v v tt c cc th nhu yu phm khc.

Y L CHUYN K V O JAVA NH
Sau khi ri khi o Malani v i 90 dm, chng ta n o Java nh (o Sumatra), nhng
n khng nh v chu vi ca n l 2000 dm. Ti s k cho cc bn nghe tt c nhng g lin quan
n o ny. o c 08 vng quc v 08 v vua tr v. Mi vng quc u c ngn ng ring
v tt c cc dn c u th ngu tng.

Trn o ny c nhiu loi gia v qu khng bao gi c x chng ta. Ti s k vi cc bn

li sng ca phn ln nht thuc 08 vng quc ny. Nhng trc ht, ti s cho cc bn bit
iu ny: l hn o ny qu v pha nam n ni ngi ta khng bao gi nhn thy sao Bc
u.

Trc tin chng ta hy ni n vng quc Ferlec. Nhng ngi Sarrasin n vng quc
ny thng xuyn n ni h ci o cho nhng ngi bn x h tin vo c Mahomet,
nhng ch c nhng ngi thnh ph m thi, v nhng ngi trn ni sng nh sc vt; h
n tht ngi v tt c cc loi tht khc. H tn th nhiu th khc nhau. H th sut ngy vt
u tin m h thy khi thc dy vo bui sng.

Khi ri khi vng quc Ferlec, chng ta n vng quc Basma. Dn c c ngn ng ring;
h sng nh sc vt, v h khng theo bt c tn gio no, v da vo i Hn; nhng h khng
np bt c th thu no, v h qu xa. H c nhiu voi v nhng con vt mt sng (t gic)
khng nh hn voi bao nhiu; chng c lng ging nh lng tru, chn nh chn voi, mt ci
sng gia trn mu trng rt to. Chng khng dng sng gy thit hi g, nhng dng li
v li chng c gai ln v di. u chng ging nh u heo rng, v chng lun lun nghing
u xung t. Chng sng nhn nh xung quanh cc h, m ly. l mt con th rt xu x,
chng c cht g hp dn, nhng ngc li l ng khc.

Trong vng quc ny cng c nhng con chim ng ton mu en nh qu: l nhng con
chim ln rt gii trong vic sn bt chim nh.

Ti cho cc bn bit rng, nhng ngi mang v cho chng ta nhng con ngi nh th kh
t v cho rng chng l ngi n , l h ni lo, v l nhng con kh sng trn hn o
ny. V ti s ni cho cc bn bit h thc chng nh th no.

Trn o ny c mt loi kh rt nh v c khun mt ging nh khun mt ngi. Ngi ta

bt n ri co ht lng i, tr b lng mp v dng vt. Sau ngi ta em sy kh, ngi
ta thc chng vi ngh v nhng th thuc khc na, n ni cui cng chng ging ht nh con
ngi. Nhng khng phi l s tht, v trong ton nc n hoc trong nhng nc cn
man r khc, khng bao gi ngi ta thy c nhng con ngi nh th.

By gi sau khi ri b vng quc Basma, chng ta n mt vng quc khc c tn l

Samara, cng trn cng hn o, Ngi Marco Polo li nm thng, v thi tit xu khng
cho ng tip tc i ti. Sao Bc u hoc sao Ty Bc khng bao gi xut hin . Dn c
cng thn phc i Hn. Trong nm thng m Ngi Marco Polo li trn o, ng v nhng
ngi ty tng ln o v lm nhng ngi nh bng g v cc pho i v s nhng ngi
th n tht. o c nhiu c, nhng loi c ngon nht th gii. Dn c khng c la m nhng h
sng bng go, h khng c ru nho, nhng h lm ru nh ti s ni cho cc bn bit di
y, H c mt loi cy v khi no h mun c ru, h ct mt nhnh cy, ri ct vo gc cy
mt chic bnh ln, ng ni nhnh cy b ct; trong mt ngy m, bnh s y nc. C loi
ru trng v loi ru , c hai u ung rt ngon. Cy ging nh mt cy ch l nh.
Ngi ta ct ba nhnh, v nhnh b ct ri khng cn cho ru na, ngi ta ti nc r cy
v khng bao lu, nhnh cy mc ra li. Dn c cng c nhiu qu h o n rt to, n sng
rt ngon.

Sau khi ri vng quc Samara, chng ta gp mt vng quc khc c tn l Dagrain. l
mt vng quc c lp. Ngi dn l nhng ngi can m v th ngu tng. H thn phc
i Hn. Chng ti s k cho cc bn nghe mt phong tc khng tt ca h. Khi mt ngi no
b bnh, h cho ngi i tm cc thy mo, v hi h ngi bnh c th c cha khi hay
khng. Nu nh h ni ngi bnh c th khi, h lin b th cho n khi ngi bnh khi. Nu
cc thy tin on y c th cht, h cho ngi i tm nhng ngi c ch nh git cht
nhng ngi bnh m cc thy mo xt l phi cht; nhng ngi ny n v t trn ming
ngi bnh nhiu qun o lm cho bnh nhn phi cht ngt. Khi bnh nhn cht, h cho
nu nng ngi cht v tt c b con ngi cht t hp li n tht. Ti cho cc bn bit rng,
h gm mt xng rt k, khng cn mt ht ty hoc m no bn trong, v h cho rng nu
cn trong xng mt cht tinh cht no, nhng con di s n v cht v i. H ni rng linh
hn ngi cht s b buc ti v ci cht ca nhng con di ny, chnh v vy, h n cho ht ro.
Khi n xong, h tp trung xng li v b trong mt chic hm tht p v em n treo ln
nhng ci hang trn ni, ni m cc con th cng nh bt c th g cng khng th chm n
c. Nu h bt c mt ngi no khng thuc vng ca h, v ngi ny khng c ai chuc
li bng tin, h s git v n tht ngi ngay. l mt phong tc rt xu xa v nguy him.

Sau khi ri vng quc ny, chng ta n mt vng quc khc c tn l Labrin. Dn c thn
phc i Hn v th ngu tng. H c nhiu long no v cc loi gia v khc. H c nhiu
cy huyt mc; h gieo ht v khi cy nh mm, h nh ln v trng mt ni khc v h
cho n pht trin nh th trong ba nm, sau h nh ln vi ton b b r. Nn bit rng Ngi
Marco Polo mang ging cy huyt mc v tn Venise v gieo nhng n khng mc ln c, ti
tin rng, v thi tit y qu lnh.

Trong vng quc Labrin cn c ging ngi c mt ci ui di mt b ngang bn tay v

khng c lng. Nhng ngi ny trong cc dy ni v ging nh nhng ngi rng. ui h
to nh ui ch. H cn c nhiu loi th mt sng v c nhiu ni sn th ly tht.

Sau vng quc Labrin, ngi ta n mt vng quc khc c tn l Fandur. Dn c th ngu
tng v thn phc i Hn. Trong vng quc ny, c mc mt th cy long no tt nht th
gii mang tn long no Fandury. Chng tt n ni ngi ta bn bng cn vng. H khng c la
m nhng sng bng go, sa v tht. H sn xut ru t loi cy nh ti ni vi cc bn
trn kia. Ti s k mt cu chuyn rt k iu: H c mt loi cy cho bt (cy sagou) n rt
ngon; nhng cy ny rt to ln, v ca n rt mng, di v c rt nhiu bt. Ngi Marco Polo,
ngi nhn thy cy ny, k li, ng thu bt ny nhiu ln nh th no, ng nho th bt
ny v lm ra mt loi bnh m n rt ngon.
 Khng cn g k thm v su trong s tm vng quc, thuc v phn ny ca o. V hai
vng quc thuc v phn kia ca o, ti s khng k vi cc bn iu g, v ngi Marco Polo
khng n ni . V vy chng ti s khng ni n o Java nh na, v chng ti s ni
vi cc bn v hai hn o nh, mt c tn l Gavenispola v o kia l Nocaran.

Y L CHUYN K V O GAVENISPOLA V
O NOCARAN
Sau khi ri khi o Java nh v vng quc Labrin v i tu ln pha Bc chng 150 dm,
ngi ta gp hai o m mt c tn l Nocaran v mt gi l Gavenispola ( l cc o
Nicobar, mi ty bc Sumatra). Ngi dn khng c vua cng nh lnh cha, nhng h sng
nh nhng th vt. Ti cho cc bn bit rng h lun sng kha thn, n ng cng nh n b
v h khng mc bt c th g. H th ngu tng. Cc cnh rng ca h u c nhiu loi cy
cao cp v c gi tr ln. H c g n hng v qu h o n , inh hng, huyt mc v
nhiu th gia v ngon khc.

Khng c g ng ni thm; v vy chng ta s ln ng v ti s ni vi cc bn v mt o

c tn l Angaman.

Y L CHUYN K V O ANGAMAN
Angaman (pha bc Nicobar) l mt hn o rt ln. Ngi dn khng c vua cai tr v h th
ngu tng v sng nh th vt. Tt c nhng ngi n ng ca o Angaman ny c ci u
ging nh u ch (trong ln du hnh th ba, Cook c nhc n nhng b tc mang mt n hnh
u th. y c th l iu khin cho Marco Polo nhn lm chng?), rng, mt h cng vy, v t
khun mt, h ging nh nhng con ch ngao ln. H c nhiu gia v. l nhng con ngi d
tn, v h n tt c nhng ngi h bt c, min l ngi khng thuc v ngi ca h. H
sng bng go, tht, sa; h c nhng th tri cy khc hn vi tri cy ca chng ta.

By gi ti s ni vi cc bn v mt hn o c tn l Seilan, nh cc bn s nghe sau y.

 Y L CHUYN K V O SEILAN
Sau khi ri khi o Angaman v i tu mt ngn dm v hng Ty, chng ta s khng gp
th g, nhng nu i v pha Ty Nam, chng ta s gp o Seilan (Ceylan, ngy nay l nc Sri
Lanca), l mt hn o tuyt vi nht th gii, v mc rng ln ca n. Chu vi ca n l
2400 dm, nhng xa kia, n cn ln hn na, c th l 3000 dm, theo nh nhng ngi thy
th rnh ngh i bin vng ny thut li; nhng gi bc thi mnh n ni n lm cho mt
phn ln t ai chm xung mt nc: l l do m n khng cn ln nh xa kia. T pha
gi bc thi n, o rt thp v hon ton bng phng, khi ngi ta n t khi xa trn mt con
tu, ngi ta s khng nhn thy t trc khi c mt trn o. By gi chng ti s ni v c
im ca hn o ny. Dn c c mt v vua m h gi l Sendemain v ng khng np cng
cho bt c ai c; h th ngu tng v sng kha thn v bao li ch kn; h khng c la m
nhng c go v ht vng, nh , h lm ra du vng; h sng bng tht sa v lm ru bng
th cy m ti ni trn kia; h c cy huyt mc tt nht th gii.

By gi ti s khng ni v nhng iu ny nhng ni n mt vt qu gi nht trn th gian

ny. V trn o ny, ngi ta nhn thy nhng vin ru pi rt p m khng ni no khc trn
th gii c c, tr trn o ny.

Ngi ta cng tm c ngc lam, hong ngc, thch anh tm v nhiu loi khc na. V
vua o ny c vin ru pi p nht v to nht th gii; ti s ni vi cc bn n c cu to nh
th no: n di t nht l mt b ngang bn tay, v to bng cnh tay ca mt ngi n ng; n l
bu vt lng ly nht th gii v khng c bt c t vt no; n cht nh la; n c gi tr ln
n ni khng ai c th c tin d mua. i Hn phi cc s gi n v lch s yu cu ng
bn cho vin ru pi ny; ng khn khon van ni v i li ng tnh gi c bng mt thnh ph
hoc bao nhiu cng c. Nh vua tr li ng khng bn n vi bt c th g trn th gian ny,
bi v ng nhn c n t t tin ng b li.

H khng phi l nhng chin binh, nhng l nhng ngi bnh hon v hn nht, nhng khi
h cn n nhng ngi lnh, h s tuyn n t mt ni khc, l nhng ngi Sarrasin.
Trong o Seilan ny cn c mt ngn ni rt cao; n thng ng v dc n ni khng ai c th
leo ln, nu nh ngi ta khng cho b tr nhiu dy xch to ln, nh ngi ta c th leo ln
n tn nh nh bm vo cc si xch . H ni rng trn ngn ni ny c n tng nim
Adam, ngi cha u tin ca con ngi; nhng ngi Sarrasin cng ni y nh th; nhng tn
th ngu tng cng ni rng l i tng nim ca v tn ngu tng u tin trn th
gian ny, v tn v l Sagamoni Borcam (Cakya Mouni hoc Bouddha) m h cho l ngi
tuyt vi nht th gian v l ng Thnh theo tn ngng ca h; ngi l con trai ca mt v vua
ni ting v giu c ca h; ngi c mt cuc sng tt lnh n ni ngi khng bao gi tham gia
vo nhng vic trn tc hoc mun lm vua. Khi cha ngi thy ngi khng mun lm vua v xen
vo bt c cng vic trn tc no, ng rt tc gin v th thch ngi bng nhng li ha quan
trng, nhng ngi khng mun nghe iu g, nn vua cha rt au kh, v ng khng c a con
trai no khc truyn ngi li, sau khi ng bng h. Sau khi suy ngh, nh vua lin cho xy mt
cung in to ln v bt buc con trai ng phi trong , v ng cho mt s ln cc trinh n,
nhng c gi p nht, phc v hu h cho con trai ng. ng ra lnh cho cc c gi vui a
vi con trai ng sut ngy m. H ht xng v khiu v trc mt chng tm hn chng c
th b nhng vic trn tc li cun. Chng l mt hong t nghim ngh n ni khng bao gi ra
khi cung in v khng bao gi nhn thy mt ngi cht hoc bt c ngi no khc khng c
t chi lnh ln, v vua cha khng cho chng nhn thy bt c ngi khch l no hoc mt
ngi no khc. V vy, v hong t ny mt ngy kia ci nga i trn ng v nhn thy mt
ngi cht, lin ht sc kinh ngc, v khng bao gi chng nhn thy bt c ngi cht no.
Chng lin hi nhng ngi ty tng ngi l ai, h ni vi chng l mt ngi cht.

- Th no? Con trai nh vua hi, tt c nhng ngi n ng phi cht hay sao?

- Vng, d nhin, h phi cht.

Hong t khng ni g, nhng tip tc ci nga ra i, u c trm ngm suy ngh. Sau khi i
mt lc, chng gp mt ngi rt gi khng th i b c v khng c rng trong ming, v tt
c cc rng ca ng u rng v tui gi. Khi hong t nhn thy ng c, chng hi chuyn g th
v ti sao ng c khng th i c. Nhng ngi ty tng ni rng tui gi cn tr ng i b v
tui gi lm cho ng mt ht rng. Khi hong t nghe nhng iu v ngi cht v lo gi,
chng tr v cung in v t nh rng khng cn g trong ci i u bun ny v chng s i tm
con ngi khng bao gi cht. Mt m n, chng i ra ngoi cung in mt mnh v i vo
trong dy ni bit lp; chng sng mt cuc sng cam go v king c nghim ngt nh mt tn
Ki t gio, v nu chng c cuc sng tt p v trung thc nh th, chng l mt v
thnh nh Cha Gisu Ki t Cha chng ta ri. Khi chng cht, ngi ta tm thy xc chng v
mang v cho vua cha. Khi ngi cha thy k m mnh yu hn chnh mnh mt, sut cht na
ng tr nn in lon v qu au kh. ng cho lm mt hnh tng bng vng v qu ging
ht con trai ng v truyn cho tt c nhng ngi dn trong nc tn th hnh nh . Tt c mi
ngi u cho rng chng l thn linh, v h vn cn ni nh vy. H ni rng chng cht 84
ln: ln u tin chng cht trong thn phn con ngi, ri tr thnh b, chng cht vi thn
phn l b, sau tr thnh nga. V chng cht 84 ln, mi ln trong thn phn ca mt con vt.
Ln cui cng, chng cht v tr thnh thn linh nh li n. Ngi ta cho chng nh l thn
linh v i nht. Theo tn , th l hnh thnh ngu tng u tin, v tt c cc ngu tng khc
u xut pht t ngu tng . Chuyn ny xy ra trn o Seilan thuc nc n .

Ti cn cho cc bn bit rng nhng ngi Sarrasin t rt xa n hnh hng ti ni m ca

ngi, h ni rng l ngi m ca Adam. Nhng tn ngu tng cng t rt xa n
hnh hng vi lng st sng v bin, ging nh nhng ngi Ki t gio n Saint Jacques min
Galice: h cho rng l con ca v vua, nh ti k cho cc bn. Trn ni vn cn tc, rng
v ci bt ca con ngi tng sng , ngi m mi ngi gi l Sagamoni. Nhng s tht
ch c Thin Cha mi bit r s th nh th no, v theo Kinh Thnh ca Gio hi chng ta, i
tng nim Adam khng ti phn t ny ca th gii. V vy khi i Hn bit c trn ngn
ni c i tng nim ca Adam, v cha chung u tin ca con ngi, v ngi ta cn gi
tc, rng v ci bt m ngi dng n. ng ngh chc chn ng s chim hu c nhng
th . ng phi n mt phi b ngoi giao ng o vo nm Cha Ki t 1284. Vt qua
bit bao ng b v ng thy, cc s gi n tn o Seilan. H n cung in ca nh
vua v cu xin ng tha thit n ni cui cng h cng c hai chic rng ca rt to cng nh hai
si tc v ci bt m Adam tng s dng. Ci bt lm bng porphyre mu xanh rt p.
Khi cc s gi ca i Hn c c nhng th m h cn, h rt i sung sng v vi quay v
vi i Hn. Khi h n gn thnh ph Canbaluc, ni i Hn ang , h cho ng bit h
mang v nhng th m ng sai h i tm. Khi i Hn hay tin, ng rt vui mng v ra lnh cho
mi ngi n nghinh n cc thnh tch, v ngi ta ni l cc thnh tch ca Adam.
Nhiu ngi i n thnh tch vi lng st sng v bin. i Hn tip nhn thnh tch mt cch
trang trng v hoan h vui mng. Ngi ta ni vi ng chic bt ny c c tnh l ai b tht vo
trong cho mt ngi n, th tht s c cho nm ngi.

i Hn lm nh th v thy rng iu l s tht.

 Khng c g khc ng k, chng ta s tin ti na v ni v Maabar.

Y L CHUYN K V TNH LN MAABAR

Ri o Seilan ri i tu theo hng ty chng 60 dm, chng ta s gp mt tnh ln tn l
Maabar ( l Maabar pha Ty Bc mi Comorin, ngy nay gi l b bin Coromandel) c
gi l i n v nm trong t lin. Trong tnh ny c nm v vua l anh em ch bc vi nhau.
Ti s ni vi cc bn v tng ngi trong nhm h. Tnh ny l tnh p nht v sang trng nht
th gii.

Mt trong nm anh em cai tr trong th ca tnh ny, l v vua c tn phong v c tn

l Senderbandi Davar. Trong vng quc ny, ngi ta tm thy nhng vin ngc trai rt to v
rt p, v ti s cho cc bn bit ngi ta tm c chng nh th no. Trong bin ny, c mt
vnh bin nm gia o Seilan v t lin. Ni y, nc khng su qu 10 n 12 bc chn, v
thm ch, trong mt vi ni, nc khng su qu hai bc. Nhng ngi i khai thc ngc trai
ln thuyn n vnh ny, t thng T n gia thng Nm, trong mt ni c tn l Bettalar,
cch 60 dm. Khi n ni, t tu ln h bc xung x lan nh. H l nhng nh bun bn
hp thnh nhng hip hi. Trc tin h phi tm c nhng ngi lm thu n lng t thng
T n gia thng Nm; sau h phi ha dnh cho nh vua mt phn mi nhng th h khai
thc c. H cn phi dnh mt phn hai mi ca tt c nhng g h nh bt cho nhng
ngi lm m hoc nhng con c ln chng khng lm hi nhng ngi ln xung nc tm
ngc trai; nhng ngi lm cho c b m hoc c gi l Abrimavans, v php thut ca h ch
c tc dng trong mt ngy m thi, h cng bit m hoc cc th vt v chim chc v tt c
nhng g c linh hn. Khi nhng ngi nh bt trong nhng chic x lan nh, h nhy m
xung nc v ln xung tn y su t bn n mi hai bc chn v h cng lu cng
tt. H tm c nhng v c c ngc trai, chng c cu to ging nh nhng con hu bin.
Trong nhng v c ny, c nhng ngc trai to hoc nh cc c, v nhng ngc trai dnh trong
tht ca nhng con s . Bng cch ngi ta thu c nhiu ngc trai, v chnh t ni ny,
ngc trai s lan trn ra khp th gii. Nh ngc trai, nh vua ca vng quc ny thu c rt
nhiu tin thu v nhiu kho bu khng l. Mt khi na thng Nm qua i, ngi ta khng cn
tm nhng con s c ngc trai ny na. Tht ra cch ch hn 300 dm, ngi ta cng tm thy
ngc trai, nhng phi t thng Chn n gia thng Mi.
 Trong ton b tnh Maabar, khng c th ct hoc may qun o ct hoc may nhng chic
o di, bi v ngi dn lun lun sng kha thn. Nhng h bao ch kn ca h bng mt ming
vi, n ng cng nh n b, ngi ngho cng nh ngi giu. Nh vua cng n mc nh th,
ngoi tr ng ta mang mt vt m ti s ni cho cc bn bit sau y. ng ta eo quanh c mt
vng chui fresiau xu y qu nh ru pi, xa phia, ngc lc bo v nhng loi qu khc, v
vy chic vng chui ng gi bng c mt kho tng ln; trn ngc ng ta t c xung cn c
mt dy la mang 104 vin ngc trai v ru-pi to, chnh l v mi ngy ng phi c 104 li kinh
nguyn cho cc ngu tng ca mnh; v l mun ca tn gio v l phong tc ca x s,
ca tt c cc v vua; t tin ca ng u lm nh th v truyn dy cho ng phi lm. Nh vua
cn mang ba vng eo tay bng vng gn y ngc trai nm vng rt c gi tr; ng cng mang
chng chn v ngay c ngn chn na. Ti ni cho cc bn bit rng nhng th m v vua
ny mang trn mnh cn gi tr hn c mt thnh ph, v khng phi l iu l lng, v ng ta
c rt nhiu, v hn na, ngi ta cn tm thy nhng th trong chnh vng quc ca ng.
Nn bit rng ngi ta khng th a ra khi vng quc bt c vin ngc trai no nng hn na
cn, tr khi ngi ta tm thy chng v a chng ra bn ngoi mt cch ln lt. Nh vua ra lnh
lm vic ny, v ng mun dnh tt c cho mnh; tht l chuyn kh tin. Mi nm, ng u ra
lnh cho cc ch hu trong ton vng quc, ai c ngc trai hoc qu c gi tr ln, nn mang
chng n cho ng, v chng s c tr gi gp hai ln gi th trng; v th, mi ngi u vui
v mang ngc, qu n, ng tip nhn tt c v thanh ton cho tng ngi mt cch sng
phng.

Cc bn nn bit rng v vua ny cn c 500 b v, v mi ln ng quen mt c gi p, ng

lin ci ngay. Thm ch ng lm mt vic ti t m ti s ni sau y: ng ta thy em trai
mnh c mt ngi v xinh p, ng dng v lc chim ly c ta v gi cho ring mnh. Em
trai ng gi v nh khng nhn thy, v b qua nh mt nh hin trit. Nh vua ny cn c rt
nhiu con.

Quanh ng c nhiu quan cn thn phc v cho ng cng nh ci nga i chi cng ng v
h c nhiu quyn lc trong vng quc; h c gi l nhng ngi trung thnh vi Cha
thng. Khi vua cht, ngi ta t vua ln gin ha thiu, cc v trung thnh cng lao vo la
cng vi ng c thiu chy lun, v h cho rng, bi v h l nhng bn ng hnh vi
vua trn th gian ny, h cng phi hnh ng nh th thp tng vua trong th gii bn kia.
Khi nh vua bng h, khng a con no dm ng n kho tng ca ng, v h ni: V b
chng ti chim hu v tch ly c kho bu ny, chng ti cng phi tch lu c nh
th. Bng cch ny, mt kho tng rt ln c hnh thnh trong vng quc.

Vng quc ny khng sn sinh bt k mt con nga no, v vy phn ln kho bu ca vng
quc dnh mua vo nhng con nga; ti s cho cc bn bit v sao. Nn bit rng cc li bun
Curmos, Kisci, Dufar, Suer v Adam (tn cc hi cng nm trn vnh Pc xch v b bin Rp)
v nhng tnh hoc vng khc c nhiu nga v h mang n bn trong vng quc ca vua
Maabar v vng quc ca bn v vua em ca ng. V mt con nga c bn vi gi 500 saies
vng, tc l hn 100 marcs bc. Mi nm h bn c mt s lng rt ln. Mi nm nh vua
yu cu hn hai nghn con v cc em trai ca ng cng mun mua chng . L do hng nm h
mun mua nhiu nga nh th, v tt c nhng con nga m h mua u cht trc cui nm, do
vic trng nom khng c tt, h khng bit cch sn sc cng nh bo qun. H khng c
nhng ngi sn sc nga gii, v cc li bun em nga n cho h ch khng dn n cho h
bt c mt tay sn sc nga no, khi b mt mi bn, iu ny mang li mi li rt ln cho
cc li bun hng nm. Nhng con nga c chuyn ch bng ng bin nh nhng con tu
bun.

Trong vng quc ny c mt phong tc m ti s cho cc bn bit sau y. Khi mt ngi

no b kt n t hnh v mt trng ti no , ngi s t git mnh nhn danh mt ngu tng
no v c nh vua chun y. Th l b con v bn b ca y bt y t ln mt chic xe ko,
cho y 12 con dao v a y diu qua thnh ph ng thi la to:

- Ngi n ng can m ny mun t kt liu i mnh v tnh yu i vi ngu tng X.

Khi h i n ni thc hin cng l, ti nhn nm ly con dao v va m vo gia cnh

tay va ht to ln:

- Ti cht v tnh yu i vi ngu tng X.

Sau , y ly mt con dao khc v t m vo gia cnh tay kia; ri vi mt con dao khc, y
t m vo bng; v c nh th, y m cho n khi no y cht mi thi. Khi y cht, cc b con
a xc i ha tng trong nim vui to ln v hn hoan. C nhng ngi ph n khi chng cht
v c ha tng cng nhy ln gin thiu c ha tng lun cng chng; cc ph n no
lm vic u c mi ngi khen ngi ht li.
 H l nhng tn ngu tng v nhiu ngi trong s h th b, v h cho rng b l mt
con vt rt tt, nhng h khng n tht b v khng git n vi bt c gi no. Tuy nhin, c mt
dn tc c gi l Goui, h n tht b nhng khng dm git n; nhng khi mt con b cht
bnh hoc cht v mt l do no , h c th n c.

Nn bit rng tt c cc nh trong x thoa m b ln nh h. Nh vua, tt c cc quan, tt c

nhng ngi ln cng nh nh khng ngi trn th g khc hn l ngi xung t: h cho rng
lm nh vy, v ngi trn t l iu rt ng knh, bi v tt c chng ta u thuc v t v phi
tr v vi t. V vy khng ai c khinh r t ai v khng ai m khng tn knh t. Nn
bit rng dn tc Goui xa kia git Thnh T Ma tng ; c mt iu c bit l khng ai
trong s h c vo ni ca thnh T Ma v bt c l do g, tc l thn xc ca Ngi c
chn ct trong mt thnh ph thuc tnh Maabar ny; v nu 20 hoc 30 ngi gi mt trong s
nhng ngi Goui ny, h cng s khng th gi c ngi ni chn thi hi ca v tng
Cha Gisu Ki t; l do php l ca V thnh, bi v t tin ca h git Ngi, nh bn
c th nghe sau y.

Trong tnh ny khng c th la no khc ngoi la go. Bn nn bit mt iu k diu ny

na; khng c bt c con nga no c th sinh ra trong tnh ny, nh c minh chng nhiu
ln: khi ngi ta cho rp mt con nga ci vi mt con nga chin tt ging, n khng th thai
c con nga no khc hn l mt con nga chin con c chn cng khoo, v ngi ta khng
th ci n.

Nhng ngi dn ca x ny ra trn c trang b rt k, tr vic h khng mang gio v

thun; nhng h l nhng chin binh ti. H khng git bt c th vt no hoc chim chc no,
hoc bt c con vt no c linh hn; nhng nhng con th m h n tht, h sai nhng ngi
Sarrasin hoc nhng ngi khng cng tn ngng vi h git chng. H c tp qun ny l mi
mt ngi n ng hoc n b u tm ra thn th hai ln mi ngy; nhng ai khng tm c
h xem nh l nhng ngi d gio. H x nghim mnh nhng ngi phm bt c ti c no.
H trnh khng ung ru, v ai ung ru s khng c ngi khc tin tng na; nhng
ngi i bin cng th, v h cho rng nhng ngi i bin hnh ng nh nhng k tht vng.

H khng coi s dm ng nh mt iu ti li. Thnh thong thi tit ch h nng khng

khip. Ma ch xy ra ba thng mi nm; l vo thng Su, thng By v thng Tm. Nu nh
khng c ma trong ba thng ny lm mt t v lm cho nhit du xung, s kh hn s
khng khip n ni khng ai c th chu ng c. H c nhiu ngi thng thi v mt thut
gi l xem tng mo: l nhn bit tnh tnh theo cch ng x v din mo ca con ngi. H
cng bit ngha ca vic gp g mt con chim hoc mt con th no khc, iu m h
phng hn tt c nhng ngi khc trn i. V nu trn ng i, ngi no nghe mt con
chim so ku, ngi tin ti trc vi vng mt cht, hoc quay lui li ty theo vic tt
hoc khng tt i vi y. Mt a tr mi lt lng, h ghi ngy, gi, thng ca vic sinh ra; h
lm iu ny cng ch v nhm vo vic bi ton, v h bit nhiu v ma thut, thut chiu hn v
nhng phng thc ma thut khc.

Trong vng quc ny v trong ton nc n , th vt v chim chc rt khc vi th vt

v chim chc ch chng ta, nhng cng c nhng loi ging nh nhng loi ni chng ta. Trong
x ny c nhng con chim bay vo ban m m ngi ta gi l con di, nhng chng cng ln
nh chim ng; chim ng th ton mt mu en nh qu v ln hn chim ng ca chng ta,
nhng bay nhanh v bt chim rt gii.

H cn cho nga n cm v tht nu chn v nhiu thc n chn khc na; v th tt c cc con
nga trong x ny u khng sng c bao lu.

H th cc ngu tng nam v n. H dng hin cho cc ngu tng nhiu c gi tr: nhng
ng b b m dng cc c cho cc ngu tng m h rt tn sng. Khi cc ni c ca nh cha
mun mng l knh ngu tng, h cho i tm tt c cc tiu th tn hin; khi nhng ngi ny
n, h ht xng v khiu v trc ngu tng; h nm thoi mi, hoan h, mang nhng thc
n n cho ngu tng dng: h t thc n trc mt cc ngu tng, yn mt lc lu,
sau ly i v cho rng ngu tng dng tinh cht ca thc n, sau h n phn cn li.
Cc c gi lm nhiu ln nh th mi nm cho n khi h kt hn.

Ti k cho cc bn v vng quc Maabar, by gi ti s ni v ni chn ct thi hi ca

thnh Tma tng .
 Y L CHUYN K V NI CHN CT THI HI
CA THNH TMA TNG V NHNG PHP
L CA NGI
Thi hi ca thnh Gim mc T Ma nm trong tnh Maabar, trong mt thnh ph nh khng
c bao nhiu dn v t thng nhn n, v y l mt ni rt bit lp; nhng nhng ngi Ki t
gio v Sarrasin n hnh hng rt ng. Nhng ngi Sarrasin n vi lng sng knh
v hn, v h cho rng Ngi l ngi Sarrasin v l i tin tri; h gi Ngi l Anairan, trong
ting Php, t ny c ngha l con ngi thnh. Nhng ngi Ki t gio i hnh hng n
ly t ni v thnh c chn ct v cho nhng ngi st cch nht hai ngy hoc ba ngy;
ngay tc khc, nh php l ca Thin Cha v v thnh, ngi bnh lin c cha khi. C mt
php l trng i xy ra trong nm Cha Ki t 1288 nh ti s cho cc bn bit sau y.

Mt v quan trong vng ny c mt s lng go rt ln v y tt c cc nh xung

quanh thnh ng. Nhng ngi Ki t gio coi sc nh th rt au kh v vic ng ta cht go
y cc nh khin cho nhng ngi n hnh hng khng c ch tr ng. Nhiu ln h yu cu
v quan l tn ngu tng a go i ni khc, nhng ng khng mun nghe theo. Mt m
n, v thnh hin ra vi ng, tay cm mt chic gy, t gy ln ming y v ni vi y:

- Hoc ngi cho dn trng nhng cn nh ca ta c ch cho cc khch hnh hng tm

ngh, hoc ngi s cht mt ci cht ti t.

Vo bui sng, v quan lin ngh ngay n ci cht, ng ra lnh cho thuc h dn trng cc
cn nh, v y k li cho mi ngi nghe cu chuyn ca y vi v thnh. Nhng ngi Ki t gio
ht sc vui mng, v l mt php l trng i; h cm n Cha v hin thnh T Ma tng .
Nhng php l quan trng khc vn thng xy ra nh cha khi bnh v trnh nhiu tai ng
khc, nht l trng hp ca cc Ki t hu.

By gi ti s k cho cc bn cu chuyn do anh em Ki t gio coi sc nh th k li v vic

thnh Tma b git nh th no. H k rng Ngi ang trong lu n dt trong mt cnh rng
v ang cu nguyn; quanh Ngi c nhiu con cng, v y c nhiu cng hn bt c ni no
khc. Mt tn ngu tng trong vng thuc dn tc Goui i sn vi cung tn, y bn vo
nhng con cng ang quanh V thnh. Khi bn ra mt mi tn, y tng l tn bay n nhng
con cng, nhng n lm cho v thnh b thng sn bn phi khin ngi cht ngay ti ch.
Mt thi gian trc khi cht, Ngi i n Nubie v ci o cho nhiu ngi tin vo Cha
Gisu Ki t.

By gi chng ta s b qua chuyn ny v ti s cho cc bn bit v nhng phong tc ca

vng ny. Khi nhng a tr sinh ra, chng hon ton c da mu en, nhng v h yu mn
chng v chng en. V vy, t khi cho i, chng c thoa du vng mi tun, n ni chng
tr nn en nh qu. H cn sn en cc thn linh v sn mu trng cho qu, cn hnh nh cc
thnh th c sn ton mu en.

Khi ra trn, v h rt tin tng vo b v h xem n nh mt con vt linh thing; h ly lng

b rng ri ct vo c nga. Nu l lnh b, y cho ct chic lng vo thun hoc thm ch y t
n vo trong mi tc ca y; chnh v vy m lng b rt t, cn phi c nhiu lng, v khng ai
bnh yn ra trn, nu khng c chic lng b ny.

By gi chng ti s ni v vng quc Mutfili.

Y L CHUYN K V VNG QUC MUTFILI

T vng quc Maabar i v hng Bc chng mt dm, chng ta s gp vng quc Mutfili
(vng Masulipatan hoc min La Krishna, trong vnh Bengale). Xa kia n thuc v mt v vua,
nhng ng ta mt hn bn mi nm qua. Hong hu, v ng, yu ng n ni, v tnh yu
i vi chng, b khng mun ti gi vi bt c ai. Trong thi gian di bn mi nm ny, b
cai tr vng quc cng khn ngoan v thm ch cn hn c v i thn na; v b yu lut php,
cng l v ha bnh, nn b c mi ngi yu mn.

Dn c th ngu tng v khng np thu cho bt c ai. H sng bng tht, go v m. Trong
vng quc ny c nhiu kim cng, ti s cho cc bn bit v sao. H c nhng dy ni rt ln;
v ma ng, nhng trn ma to xung, v ngi ta thy nc t trn nhng ngn ni ny
chy xung qua nhng dng sui rt ln, to nn nhng ting m. Khi nhng cn ma tan i,
nc t cc ngn ni tri qua, ngi ta tm kim trong cc con sui, ch nc chy v bt gp
nhiu vin kim cng. Khi ma h n, nhit trong cc y ni ny ln rt cao v mt tri
chi chang, nn ngi ta ch c th i vo mt cch ht sc kh khn v khng tm thy mt
git nc no. Nhng ngi i vo trong nhng dy ni ny tm c rt nhiu kim cng. C
nhiu con rn ln di cng nh nhng loi chy rn khc, cho d nhit cao, chng vn sng
bnh thng, tht l mt iu k l. l nhng con rn c nht th gii, v vy nhng ngi i
n s gp nguy him trm trng v h rt lo s; nhiu ln h b loi chy rn xu xa n
tht. Trong cc dy ni ny, cn c nhng thung lng rng v su, khng ai c th xung
c. Nhng ngi n tm kim cng, h ly loi tht xu nht nm xung y su. C
nhiu chim phng hong trng trong cc dy ni n tht rn m chng tm c. Khi chng
thy tht c nm xung thung lng, chng bay xung v ly v dng chn mang tht ri bay
ln u trn mt hn no ra. Nhng ngi tm kim cng ang rnh vi vng chy
nhanh n xua ui chim bay i. Khi ui xong, h ly tht v tm thy kim cng y
thung lng dnh trong ming tht. V trong cc thung lng su ny, kim cng nhiu mt cch l
lng, nhng ngi ta khng th i xung di y su. Ngoi ra di y, cn c nhiu rn, ai
xung s b rn v ly ngay. H cn tm kim cng bng mt cch khc na. H tm n cc
t chim phng hong trng v tm thy trong ng phn chim nhiu kim cng do chng nut
vo, khi chng v ly tht do ngi ta nm xung y thung lng. Khi h bt nhng con chim
phng hong ny, h cng tm thy nhng vin kim cng nm trong bng chng.

Tt c nhng bin php ny gip h kim c nhiu vin kim cng v nhng loi kim
cng rt to; nhng vin kim cng n trong nc chng ta ch l nhng th khng gi tr bao
nhiu so vi nhng th khc ln v tt hn. Phn tinh ty nht ca nhng vin kim cng,
nhng vin qu to, nhng vin ngc trai ln u n tay i Hn, nhng v vua v nhng
hong thn ca nhng vng khc nhau trn th gii, h chim hu ton b kho bu ln lao ca
tri t. Bn nn bit rng ngi ta khng tm c vin kim cng no bt c ni no trn th
gii, ngoi tr trong vng quc Mutfili. Ngi dn y cn lm ra nhng loi vi tt nht,
tinh xo nht, v t nht trn th gii. H nui nhng con cu ln nht th gii v h cn c
nhiu nhu yu phm cho i sng.

V khng cn chuyn g k thm y, by gi ti s k cho cc bn v mt tnh gi l Lar

v l ni xut thn ca nhng ngi Abramains.

Y L CHUYN K V TNH LAR, NI XUT

THN CA NHNG NGI ABRAMAINS
Lar (c th l tnh Haiderabad hin nay. V phn Abramains, c th l nhng ngi B la
mn) l mt tnh v pha Nam. Sau khi ri khi ni chn ct thi hi ca thnh Tma, chng ta
n tnh gc gc ca nhng ngi Abramains trn th gii. H l nhng nh bun gii nht th
gii, v cng l nhng ngi trung thc nht, v h khng bao gi ni lo. H khng n tht,
khng ung ru, v sng mt cuc sng rt trung thc; h khng lm vic dm ngoi tr vi
v h v khng ly cp th g ca ai; ty theo c tin, h khng git bt c con vt no v khng
lm iu g m h cho l xu. nhn ra nhau, tt c bn h u mang mt si bng vi trc
ngc v sau b vai. H c mt v vua giu c y quyn lc mua nhng vin v nhng vin
ngc trai to t gi v phi nhng ngi Abramains i khp th gii mang v cho ng tt c
nhng th g m h c th tm c, ng tr cho h gp hai gi tin nhng th . Bng vo
cch ny ng to dng mt kho tng rt ln.

Nhng ngi Abramains th ngu tng v tin vo nhng im bo hoc nh mnh hn bt

c nhng ngi no khc. H cng nhau n nh mt ngy no trong tun, bui sng ca
ngy hm , h nhn bng ca h ngoi tri trong khi mc qun o, v nu h thy bng ca h
cng di bng chnh thn mnh h, h lin i ch mua hng; nhng nu bng ca h nh hn, th
hm h khng phi i mua hng. Khi h qun mua hng, nu h nhn thy c mt con
nhn trn tng, con vt c rt nhiu x s ny, nu n n t pha c v thch hp i vi h,
h lin quyt nh vic mua bn; nhng nu n n t pha xem ra khng tt, h s khng ng
vic mua hng vi bt c gi no. Khi h i ra khi nh v nghe ngi no ht hi, nu iu
c v tt, h i v pha trc, nhng nu nh iu c v khng tt, h ngi xung bt k
ni no h c mt, cng lu cng tt. Khi h i trn mt con ng no , v mt con chim n
bay qua, h s i v pha trc hoc li li pha sau ty theo chim n ch khng ty theo
mun ca h. n ni h cn ti t hn nhng ngi d gio ca nc trong mi vic. H
sng lu nh vic king c nghim ngt trong vic n ung. Rng h rt tt, nh mt loi c h
n rt tt. H khng bao gi t lm cho mnh b chy mu. Trong s nhng ngi Abramains
ny, c mt dn tc gi l Cuigui; h ging nh cc tu s v phc v cho cc ngu tng. H
sng rt th n 150 hoc 200 tui. H n rt t, nhng thc n ngon, chng hn nh tht, go v
sa. H cng ung mt loi thc ung rt k l c lm bng bc sng v lu hunh hn hp;
h cho rng n lm ko di tui th; h ung n mi thng hai ln v ung t khi cn nh.
Nhng ngi thuc gio phi ny sng mt cuc i cam go nht th gii. H sng hon ton
kha thn v th b. Nhiu ngi mang trn trn mt tng b nh bng ng thanh, ng thau
hoc vng. H ly xng b, t v tn thnh bt, t bt ny, h lm ra mt loi thuc bi do
v t bi vo mnh mt cch ht sc cung knh. H khng n trong bt hoc trong a, nhng t
thc n trn l ca cy to a ng v trn nhng chic l to khc, khng phi l ti nhng l
kh v h cho rng nhng l cn ti c mt linh hn v ai s dng n s mc ti. H th cht
ch khng lm iu g m h ngh l ti li theo nh nim tin ca h. Khi ngi ta hi h ti sao
h sng hon ton kha thn v khng cht thn thng, h p:

- Chng ti sng trn trung, bi v chng ti khng mun bt c th g ca ci i ny, v v

chng ti n ci i ny hon ton trn trung. Hn na, chng ti l ngi cng chnh v
khng c ti. Chng ti khng lm bt c ti li no vi dng vt xu xa; v th chng ti c
th phi by n ra nh bt c b phn no khc. Nhng cc bn lm chuyn dm , nn cc bn
ngi ngng v che giu n li.

H khng git bt c con th no, k c rn, rui, heo, su hoc bt c th g c cuc sng, v
h cho rng, chng c mt linh hn, v lm nh th l iu ti li. H ng di t, hon ton
kha thn m khng c bt c vt g trn hoc di ngi h. iu l l h khng phi tt c b
cht v iu ny. H n chay mi ngy trong sut nm, v ch ung nc l. Khi h quyt
nh tip n ai vo trong cng on, h a ngi vo tu vin v bt ngi sng nh h.
Sau , nu mun th thch ngi , h phi ngi i tm nhng c gi cn trinh c tn
hin cho cc ngu tng. H bt h s m, hn ht v t nm cnh nhau, nu dng vt ngi
khng cng ln, h gi ngi li; nhng nu dng vt ca y cng, h ui ngi ra
khi cng on, v h cho rng h khng mun gi ngi dm ng bn cnh h. H c nhng
tn rt d tn v rt hon ho. H ni rng, nu h cho ha thiu xc cht, l v nu nh h
khng c ha thiu, h s tr thnh nhng di b n nhng xc cht ny v khi h khng cn
g n, h s cht v linh hn ca xc cht s mc ti trng v s phi n ti.

Chng ti ni v i b phn dn c sng trong tnh ln Maabar v v nhng phong tc

ca h, by gi chng ti s ni v nhng vic khc cng ca tnh Maabar ny v v mt thnh
ph c tn l Cail.

Y L CHUYN K V THNH PH CAIL

Cail (Kael Parnam, bin mt khi bn hin i) l mt thnh ph ln v sang trng
thuc v Asciar, anh ca bn v vua. Cp bn thnh ph ny l tt c cc con tu n t
phng Ty, tc l t Ormus, Kis, Aden v ton nc Rp, chng ch y nga v cc hng
ha khc. Mi ngi t nhng nc xung quanh n y v vic bun bn trong thnh ph Cail
rt pht t. Nh vua rt giu v chu bu v mang trn mnh nhiu qu. ng sng mt cch
rt ng knh v ng duy tr vng quc trong s cng chnh v bin. ng rt thch nhng nh
bun v nhng ngi nc ngoi n ni mi ngi u sng rt thoi mi . ng c hn
300 b v v ng tn vinh ngi no c nhiu v nht. Nh ti ni vi cc bn trong tnh
Maabar c nm v vua c tn phong u l anh em h vi nhau. Asciar l mt ngi trong s
. M h vn cn sng, khi h bt ha v th ch ln nhau, m ca h ng gia h v ngn
cn h nh nhau. Nu h mun nh nhau, m h s ly mt con dao v ni vi h rng, b s
t ct b b v m h b ri rch bng, ni h cun mnh, ri b s t vn; bng cch ny
b nhiu ln gi h sng trong ha thun. Nhng khi b cht, h s khng th khng tn st
ln nhau.

Y L CHUYN K V VNG QUC COILLON

T Maabar i 500 dm v hng Ty Nam, chng ta n vi vng quc Coillon (Quilon
hin nay, Ty Bc mi Comorin, trn b bin Malabar), dn c u l tn ngu tng. Cng
c mt vi ngi Ki t gio. H c ngn ng ring, c vua cai tr v khng np thu cho bt c
ai. y c nhiu cy huyt mc gi l huyt mc Coillon, v n bt ngun t Coillon: n rt
tt. Cng c loi gng tt mc y, v ngi ta cng gi n l gng coillon; trong ton x cn
c rt nhiu ht tiu, ti s cho cc bn bit n mc nh th no, h c nhng cy trng trong
vn nh, h thu hoch ht tiu vo cc thng Nm, Su, By. H cng c nhiu chm rt tt, n
c lm t mt loi tho mc c ngi ta thu hi v t trong mt chic bnh ln, sau
ngi ta nc ln trn v ngi ta cho n khi c b thi ra, sau ngi ta a n ra
phi nng. V trong vng ny, nhit rt cao kh ai chu ni; nu bn b mt ci trng trong
mt con sng, n s chn mau chng do sc nng ca mt tri.

Nhng nh bun x Mangi, Levant v Rp n trong x ny vi nhng con tu y hng

ha ca h, v h thu c nhiu li nhun. Trong vng quc ny c nhiu con th rt khc vi
th phn cn li ca th gii, v s t y ton mt mu en v kt th c nhiu loi; c loi
trng nh tuyt, vi m v chn cht, cng c nhng loi cht v xanh l, l nhng con
vt p nht th gii; cng c nhng con rt nh v p, cng c nhng con mu xanh lc. H
cn c nhng con cng rt p, ln hn loi cng ca chng ta, chng p v tht ngon hn. Tri
cy y cng rt k l v nhit y rt cao. H khng c loi la no khc ngoi la nc.
H lm mt loi ru rt ngon vi ng, nhng n lm cho ngi ung chng say xn. H c
nhiu loi nhu yu phm rt r. Nhng nh chim tinh v thy thuc ca h rt gii. n b v
tr con rt en, v h sng hon ton kha thn, ngoi tr h bao bc ch kn bng nhng loi vi
rt p. H khng coi dm l ti li. H kt hn vi ch em h v ly v ca anh trai, sau khi
ngi ny qua i; tt c nhng ngi dn n cng c tp tc ny. V khng c g khc
k v vng quc ny, chng ta s tip tc ln ng v chng ti s ni n mt vng khc c
tn l Comari.

Y L CHUYN K V THNH PH COMARI

Comari (vng mi Comorin) l mt vng thuc v nc n , t y ngi ta c th nhn
thy cht t sao Bc u, sao ny khng thy c t o Java; nhn thy n t ni , ngi
ta phi i ra bin ba mi dm v nhn thy n cao mt khuu tay. l mt ni rt hoang
d c cc loi th, nht l kh rt ging ngi. Cng c nhiu gu, s t v bo. C nhiu h
v m ly ln.

Khng c g khc k thm. V vy chng ta s ln ng v ti s ni v mt vng quc

khc c tn l Eli.

Y L CHUYN K V VNG QUC ELI

By gi chng ta i vo nhng ni quen thuc hn. Eli (pha bc Coillon trn v tuyn 12, b
bin Malabar) l mt vng quc v hng Ty Bc. H c mt v vua v c ngn ng ring.
H khng ng thu cho bt c ai. Trong tnh ny khng c mt hi cng no, nhng li c
nhiu sng ln, c nhng ni th neo rt tt, rng v su. Tiu, gng v cc gia v khc mc
y rt nhiu. Nh vua rt giu v ti nguyn, nhng khng c nhiu dn c, nhng vng quc
c bo v tt n ni khng ai c th chng li ng, ng cng khng s bt c ai.

Nu c con tu no mun i vo ni khc trong s cc ni th neo ca h, h chn bt n v

tch thu hng ha trn tu, h ni:

- Cc anh mun i ni khc v cc thn linh ca chng ti dn cc anh n vi chng ti;

v vy, chng ti phi c tt c nhng th g ca cc anh.

H thy khng c g l ti li trong vic lm ny. Nhng nu con tu t nguyn n x s h,

h tip n n mt cch long trng, canh gi v bo v n. H c mt tp qun xu trong ton
nc n , l cp bc tu no tch ra khi cuc hnh trnh, Cc tu x Mangi v nhng
vng khc n vo ma h, bc hng ln tu trong su hoc tm ngy, ri tip tc ln ng
cng sm cng tt, bi v ngoi nhng ch b neo thun tin, ch c nhng b bin v nhng bi
ct mn. Nhng con tu ca Mangi gp nhng ri ro rt ln trn nhng bi bin ny, v chng ch
c nhng chic neo bng g.

Y L CHUYN K V VNG QUC MELIBAR

Melibar (Malabar pha Ty Bc Eli, v khng phi pha ty nh Marco Polo ni) l mt
vng quc nm v pha Ty. Nhng ngi dn c ngn ng ring, h th ngu tng, c vua
cai tr v khng ng thu cho bt c ai. Trong vng quc ny, ngi ta nhn thy sao Bc u
xut hin cch mt nc hai khuu tay. T vng quc Melibar v t mt vng quc khc c
tn l Gozurat, mi nm c hn 100 con tu ln ng lm n v sut ma h. H mang v
v con ci i theo. Hai mi n ba mi tu ca cc thuyn trng hi tc ny cng ln ng
v i cch nhau nm hoc su dm n ni chng bao qut mt khu vc rng ln trn bin, v
khng tu bun no i qua m khng b bt. T khi h thy mt cnh bum no, h ra lnh bng
la hoc khi ri tp trung li chn bt tu bum v cp bc ca ci ca tt c cc nh bun.
Sau chng cho h ra i ng thi bo vi h:

- Hy i lm nhng thng v khc i, v bit u vic cn dnh cho chng ti ln na

y!

Nhng t v sau, cc nh bun u bit iu v ch i n mt khi c trang b ngi

v v kh vi nhng con tu ln n ni h khng cn lo s bn cp bin na; ch do km may
mn, chuyn cp bc mi xy n cho h mt ln na.

Trong vng quc ny, c nhiu ht tiu, gng, qu, h o n . Ngi ta sn xut nhiu
loi vi mn rt p v rt tt. Nhng con tu n t pha ng mang n cho h ng lm ti
trng dn, cng nh drap dt vng, vi kp, t la, vi la, vng, bc, inh hng v cc loi gia
v rt ngon, tt c nhng th m h khng c, v mua li nhng th h c. Phn ln nhng mt
hng gia v xut i t vng quc ny sang tnh Mangi v pha Ty; nhng nh bun chuyn ch
bng tu n Aden, sau n Alexandrie, nhng vi 10 con tu i v pha ng, ch c mt
chic i vo nhng vng ny, y l mt s vic quan trng m ti ni vi cc bn.
 Ti ni v vng quc Melibar, nhng nn bit rng ti khng ni g v nhng vng
quc ny, ngoi tr thnh ph chnh; v nhng thnh ph, th trn khc c rt nhiu, chng ti s
khng ni g, bi v nu ni ra th qu di.

Y L CHUYN K V VNG QUC GOZURAT

Gozurat (bn o Gujarat, trn bin Rp, gia v tuyn 20 v 23) l mt vng quc ln
v pha Ty. Dn c th ngu tng, c ngn ng ring, c vua cai tr v khng np thu cho bt
c ai. T vng quc ny, chng ta vn cn thy sao Bc u, v n xut hin cch mt nc
bin su khuu tay. H c nhng thuyn cp bin ln nht th gii; h lm mt iu xu xa
khng khip m ti s ni cho cc bn bit sau y. Khi h chn bt mt tu bun, h cho cc
nh bun ung mt loi nc gi l tamarandi, khin cho h tit l ra ngoi tt c nhng g h
giu kn trong bng, bi v khi cc nh bun thy mnh sp b bt, v v h c nhiu ngc trai v
qu c gi tr, h lin nut chng vo bng. Nhng nh phng php trn y, nhng tn
cp bin s thu li c tt.

Trong tnh Gonzurat ny, c sn xut nhiu ht tiu, gng v chm. H cng trng nhiu bng
vi, cy cho bng vi cao su bc v sng n hai mi nm; nhng ni ng ra, khi cy bng
vi qu gi, bng ca n dt khng c tt v ch c th dng vo nhng vic khc. Trong x
ny, ngi ta cn gia cng nhiu loi da khc nhau nh da d c, da b, da tru, da b rng, da
cc th mt sng v ca nhiu loi th khc na. Ngi ta lm rt nhiu da mi nm cht ln
nhiu tu ch sang Rp v cc ni khc. y, ngi ta cn lm nhiu dng bng da
cht c hnh chim v th c nh vo mt cch tinh xo vi nhng si ch vng v bc: nhng
sn phm ny p l lng v c nhng th tr gi n 10 marcs bc.

By gi ti s ni vi cc bn v mt vng quc khc c tn l Tana.

 Y L CHUYN K V VNG QUC TANA
Tana (c l l Tanah trong vnh Bombay, nhng l trnh ca Marco Polo hnh nh i t Nam
ln Bc v Tana pha Nam Gujarat) l mt vng quc ln v pha Ty. y khng c tiu
hoc gia v no khc, nhng c nhiu trm hng mu nu v c th trng bun bn quan trng.
Ngi ta cn gia cng nhiu da, v nhng loi vi mn rt tt v rt p.

Nhng tn cp bin xut pht t vng quc ny i cp bc cc nh bun vi s tha

thun ca nh vua. Gia nhng tn cp bin v nh vua c quy c l tt c nhng con nga
cp c u thuc v nh vua, cn nhng th khc u thuc v h. Nh vua lm iu ny v
ng khng c nga, trong khi cc nh bun chuyn nga n n rt nhiu, v khng c tu
no i ngang qua ni y m khng chuyn ch nga cng vi hng ha. l mt vic lm ti
t v khng phi l khng ng gi i vi nh vua.

By gi chng ti s ni vi cc bn v mt vng quc khc c tn l Canbaot.

Y L CHUYN K V VNG QUC CANBAOT

Canbaot (Canbay?) l mt vng quc ln v pha Ty. H c vua v ngn ng ring; h
th ngu tng v khng np thu cho bt c ai. T vng quc ny, ngi ta cn nhn thy sao
Bc u, v t y tr i, cng i v pha Ty. Chng ta cng nhn thy chng trn cao. Cng
vic bun bn trong vng quc ny rt sm ut. y c nhiu g n ; ngi ta lm nhiu
loi vi mn v bng vi c chuyn ch t y i nhiu ni khc. Ngi ta cn bn nhiu da
c gia cng rt k. Trong vng quc ny, khng c cp bin; l nhng ngi dn tt
bng sng v bun bn v th cng.

Khng c chuyn g khc ng k thm na, chng ta s ni v mt vng quc khc c tn

l Semenat.

Y L CHUYN K V VNG QUC SEMENAT

Semenat (Sommat?) l mt vng quc ln v pha ty. H th ngu tng, c vua v ngn
ng ring, h khng np thu cho bt c ai c; h sng v bun bn v th cng. y khng c
mt mng cp bin no. H lm n bun bn ln v l nhng tn ngu tng rt hung d.
Khng c g khc ng k thm, chng ti s ni n mt vng quc khc c tn l
Kesmacoran.

Y L CHUYN K V KESMACORAN
Kesmacoran (c l Kedj Mkran?) l mt vng quc c vua v ngn ng ring. Dn c th
ngu tng v sng v ngh bun bn cng nh cc ngnh ngh, v h sng vi t cch l nh
bun v h c nhiu hng ha ch i khp ni bng ng bin v ng b. H sng bng go,
tht v sa.

Khng c g ni thm na. Cc bn nn bit rng vng quc Kesmacoran l tnh cui
cng ca n khi i v hng Ty v Ty Bc. T Maabar cho n tnh ny, l i n
tuyt vi nht th gii. V nc i n ny chng ti ch ni n nhng vng quc, tnh v
thnh ph nm trn b bin, v nhng tnh trong t lin, chng ti khng ni g, v l
vn qu di dng. Do chng ti s ln ng v ni vi cc bn v mt vi o n .
Ti s bt u ni v hai hn o c tn l Mle v Femelle.

Y L CHUYN K V O MLE V O
FEMELLE
T vng quc Kesmacoran nm trong t lin i ra bin v hng Nam 500 dm, chng
ta gp hai o Mle v Femelle (ngi ta xc nh chng pha Nam Rp, gn o Socotra
ca Anh), o ny cch o kia chng 30 dm. Dn hai o u l Ki t gio c ra ti v gi
l lut ca Cu c, v khi ph n mang bu, h khng bao gi ng chm n bng bt c gi
no, v khi h sinh con gi, h khng gn v trong bn mi ngy.

Tt c nhng ngi n ng u sng trn o gi l o Mle. Khi thng Ba n, tt c bn

h u sang o khc ba thng mi nm, l thng Ba, thng T v thng Nm. Trong ba thng
ny, h tn hng lc th cng vi v h. Sau ba thng ny, h quay v o tr li lo gieo
ging, cy cy v bun bn trong 9 thng cn li,

Trn o ny cn c nhiu h phch tt. Ngi dn trn o sng bng tht, go v sa. H l
nhng ngi nh c rt gii, h bt nhng con c rt ln v rt ngon; h bt c tht nhiu v
phi kh n trong sut nm; h cn bn li cho cc nh bun i ngang qua. H khng c
bt c lnh cha no, nhng c mt gim mc c t di quyn ca mt tng gim mc ca
mt o khc m chng ti s ni n sau. o c tn l Scotra. i vi con ci do v h sinh
ra, nu l con gi, chng li vi m; nu l con trai, ngi m s nui nng chng cho n khi
chng c 14 tui, ri sau gi tr v cho b ca chng. l phong tc ca hai o ny.
n b khng lm g khc hn l nui con v thu lm mt vi th tri c trn o, v nhng
ngi n ng cung cp cho h y nhng g h cn.

Y L CHUYN K V O SCOTRA
T hai hn o i v hng Nam chng 500 dm, chng ta tm thy o Scotra (o ln ca
ra vnh Aden). Dn c u l tn Ki t gio c chu php ra ti v c mt tng gim mc
cai qun, H c nhiu h phch, vi bng v nhng hng ha khc, c bit cn c nhiu loi c
mui to v ngon. H sng bng go, tht v sa v h khng c la m; h sng kha thn theo
kiu nh ca nhng ngi n khc.

H bun bn nhiu mt hng, v c nhiu tu ln ca tt c cc nc tp trung n vi

nhiu loi hng ha m cc nh bun bn cho c dn trn o, ng thi mua li ca h vng,
nh h thu c nhiu li nhun. Tt c cc tu mun i Aen u phi i qua o ny.

Tng gim mc ca h khng thn phc c Gio hong La M, nhng c t di

quyn ca mt c thng ph Bagdad. ng ny cai qun tng gim mc o ny v nhiu
tng gim mc phn t ny ca th gii, hon ton ging nh c Gio hong ca chng ta.

Trong o ny, c nhiu cp bin n bn chin li phm do h cp c; h bn rt chy,

v nhng ngi Ki t gio trn o ny mua chng, v h bit rng l ca ci ca nhng ngi
Sarrasin hoc tn ngu tng. Nn bit trn o c nhng thut s gii nht th gii.

Thc ra, c Tng Gim mc ngn cm h lm cng vic ny, nhng h tr li rng t tin
h l nhng ngi lm thut s, v h cng mun lm nh vy. Ti s ni qua v nhng phng
thc ma thut ca h: trc mt con tu thun bum xui gi, h c th nh thc mt cn gi
ngc chiu v lm cho tu quay lui. H lm cho gi thi theo mun ca h, h lm cho bin
m hoc bo t ni ln d di. H cn lm nhng php thut ni ting hn na, nhng khng
thch hp a vo trong quyn sch ny.
 Khng cn g khc k v o ny, chng ta s tin ln pha trc v ti s ni vi cc bn
v mt o khc c tn l Madeigascar.

Y L CHUYN K V O MADEIGASCAR
Madeigascar (trc khi quyn sch ca Marco Polo ra i, Chu u hu nh khng bit n
o ny) l mt hn o nm v pha nam, cch o Scotra hn 1000 dm. Dn c u l nhng
ngi Sarrasin v tn th Mahomet. H c bn th lnh (Cheik), tc l bn b lo cai tr o ny.
o rt p v giu c: y l mt trong nhng o ln nht trn th gii, v chu vi ca n
4000 dm. Dn c sng v bun bn v cc ngnh ngh.

Trn o ny c nhiu voi hn bt c tnh no trn th gii, cng nh trong mt o khc m

chng ti s ni sau, l o Zanghibar. Trong hai hn o ny, vic bun bn voi ht sc pht
t. Trn o ny, ngi dn khng n th tht g khc ngoi tht lc . Do , mi ngy h git
nhiu lc n ni khng ai c th tin nu khng nhn thy. H cho rng l tht ngon nht v
trong sch nht th gii.

Trn o ny c nhiu cy g n hng cht. Tt c cc cnh rng khng c loi cy no

khc ngoi cy n hng. H c nhiu h phch v trong bin ny c nhiu c voi m h nh
bt. Rt nhiu; nhng loi c capdols cng rt nhiu, l nhng con c rt ln c cha h
phch ging nh c voi. H cng c nhiu bo, gu, s t v cc th khc nh nai, hong v
nhiu tht sn. H cng nui nhiu loi th nh v nhng loi chim khc nhau rt khc vi cc
loi vng chng ta. V vy, nhiu tu ln ca cc nh bun n lm n kh pht t.

Nn bit rng cc con tu khng th i xa hn v pha Nam o ny v mt o khc m

chng ti s ni sau, l o Zanghibar; s d nh vy, v dng bin chy nhanh v hng Nam
n ni cc con tu i qu xa v khng th quay li c. V th nhng con tu ca x Maabar i
v o Madeigascar v o Zanghibar u n nhanh mt cch l lng; v mc d l trnh di,
nhng con tu ch i mt c hai mi ngy, nhng khi mun quay v, chng phi vt v mt
ba thng, bi v dng hi lu chy rt nhanh v hng Nam ngc li l trnh ca h. Trong tt
c cc ma, nc bin chy v hng Nam rt nhanh. Ngi ta cho rng trong cc o khc v
pha Nam, ni no cc tu b khng th i v s khng th quay v, thng c nhng con chim
knh knh xut hin trong mt vi ma trong nm.
 Mt vi ngi i n tn ni v tr v thut li vi Ngi Marco Polo l nhng con chim
knh knh c hnh dng nh chim phng hong, nhng chng ht sc to ln, v theo h, nhng
chic cnh ca n di hn 30 bc chn v lng th di hn 12 bc; chng mnh n ni chng
c th dng mng vut bu cht mt con voi v mang n ln rt cao, ri sau th n rt
xung t git cht con vt, sau n bay s xung trn con vt v n tht tha thu. C dn
o ny gi chng l tng v chng khng mang tn g khc. Ti khng bit c phi l nhng
con chim knh knh hoc mt loi no khc ln hn th, nhng ti ni vi cc bn rng chng
khng c hnh dng na s t na chim m chng ta gn cho knh knh. Nht l chng ch ging
nh mt con chim i bng nhng dng ln nht.

i Hn gi nhng s gi n o ny hi han v nhng iu k l v cng gii

thot cho mt v s gi do ng phi i lu v b gi li ni . H gii thot cho y v k
cho i Hn nghe nhiu chuyn l lng, cng nh v nhng loi chim ni trn. H mang v cho
ng hai chic rng ln li m mi chic ln n ni n cn nng hn 14 livr. Ngi ta c th
thy rng, con ln li c nhng chic rng nh th phi rt khe v rt ln; theo h k, cng c
con ln bng mt con tru ln.

Khng c chuyn g khc ng phi k na, v vy chng ta s tin ln pha trc v chng ti
s ni n o Zanghibar.

Y L CHUYN V O ZANGHIBAR
Zanghibar (Zanzibar) l mt hn o xinh p v to ln, chu vi ca n chng 2000 dm. Tt
c dn c u th ngu tng. H c ngn ng ring v khng ng thu cho bt c ai. H ln
v bo, ni ng hn l rt bo. H ln n ni ging nh nhng ngi khng l v khe n
ni mt ngi c th khing bn ngi khc v n bng sc n ca nm ngi khc. H hon
ton en v sng kha thn, ngoi tr h che b phn sinh dc. Mi tc ca h en v xon
khng thua g ht tiu. Ming h rt rng, mi rt hch, mi rt dy, mt rt to v , ton th
con ngi ging nh qu s. H trng rt gm ghic v xu x n ni h c v tm lm nht
th gii.

Trn o ny c rt nhiu voi, nhiu n mc diu k. Ngi ta cng thy nhng con s t
ton mt mu en v khng ging nh s t ca chng ta; h cn c gu v bo. Ti cng cho
cc bn bit rng nhng con cu v chin u cng mt mu, l mu trng vi ci u en, v
chc chn l ngi ta khng tm thy mt loi no khc. H cng c nhiu hu p nht th
gii v ti s cho cc bn bit chng nh th no. Chng c phn thn sau kh thp, v i sau
ngn v cng trc rt di, cao hn ba bc. u ca chng nh, nhng c li di v chng
khng lm hi ai. Chng c mu trng vi nhng vng nh mu trng rt ng nghnh.

Ti s cho cc bn bit mt iu v nhng con voi. Khi con c mun theo ci, chng o
mt ci h ln di t v lt nga con voi ci xung di chic h ny v voi c nhy ln trn
mnh con voi ci giao phi ging nh con ngi, bi v voi ci c b phn sinh dc gn bng.

Ph n ca hn o ny xu nht th gii; h c nhng i v ln v to gp bn ln bt c

ngi ph n no ni khc. Ngi dn sng bng go, tht, ch l v ung sa. H lm ru
bng tri ch l, go, nhng loi gia v ngon v ng. Vic bun bn y rt pht t, c
nhiu nh bun v tu b ln n ; nhng vic bun bn quan trng nht ca o ny l ng
voi m h c rt nhiu. H cng c h phch, v c nhiu c voi. H l nhng chin binh c v
can m trong chin u v h t s cht. H khng c nga, nhng chin u trn lng lc v
voi. H thit lp trn lng nhng con vt ny nhng pho i bng g cha c 10 n 16
ngi vi gm, gio v ; v nhng ngi trong cc pho i g trn lng voi chin u rt
c lit. H khng c bt c b o gip no, nhng c thun bng da, gio v gm, nh h
chm git k th mt cch hng say. Khi h mun a voi ra trn, h cho chng ung nhiu
ru, n ni chng na say na tnh; h lm nh th, v mt khi voi ung ru, n tr nn
hung d v ngo mn hn v lm c vic hn khi ra trn.

Khng c g khc phi k thm. Chng ti s ni v tnh ln Abasie, tc l n trung, nh

cc bn nghe ni n. Trc ht chng ti ni n nhng o ang l nhng tnh v vng
quc giu c nht, v khng c ai trn i ny ni s tht v tt c cc o ca n ; ti ch k
cho cc bn nghe nhng iu th v nht v l phn ct li nht.

Mt phn ln cc o khc nm di quyn ca nhng o m ti ni. Theo s hiu bit

ca cc thy th c khi vng bin ln ny, c 12700 o c bit, tr nhng o m ngi
ta khng bit v khng th i n, trong c 12700 o c dn c ng, l iu rt l lng.
Tt c cc thy th i trn bin ny cho iu l chc chn; h bit r iu ny, v hng ngy,
h ch bit c i bin m thi.

i n, gm Maabar n Kesmacoran, gm c 13 vng quc ln nht; chng ti ni n

10 v chng ti s ni ngn gn v ba vng quc khc. Tiu n tri di t Zinabar n Montifi
c tm vng quc. Tt c cc vng quc ny u nm trong lc a, v nhng vng quc
thuc o chim phn ln, nh ti ni v ti khng nu chng thuc s ny.

Y L CHUYN K V TNH LN ABASIE

Abasie (Abyssinie. n Trung gm Abyssinie v Rp n vnh Pc Xch) l mt tnh ln
thuc Trung n v nm trong t lin. N gm c su vng quc do su v vua cai tr; trong
su vua ny c ba l Ki t gio v ba l Sarrasin. Vua hng mnh nht trong su v vua l vua
ngi Ki t gio v tt c nhng v vua khc u thn phc ng. Nhng ngi Ki t gio c ba
du trn mt; mt t trn n gia mi v hai du khc trn hai m; h lm cc du khi ra
ti, v t khi h c ra ti, ngi ta cho ghi ba du ny, nh du n ca s cao trng v
hon tt b tch ra ti. Cng c nhng ngi Do Thi mang du hiu trn mi g m; nhng
ngi Sarrasin ch c mt du t trn n gia mi.

Nh vua v i ngay gia tnh. Nhng ngi Sarrasin v hng Aden. Thnh T Ma tng
tng ging o trong tnh ny, t khi ci gio cho dn c, Ngi ln ng n tnh Maabar,
ni Ngi cht v c an tng, nh ti k trn kia. Dn c l nhng ngi lnh gii v
nhng k s c, v h c nhiu nga; h rt cn chng v h lun nh trn vi vua Aden,
nhng vua ca Nubie v ca nhiu dn tc khc. Ti s k cho cc bn nghe mt cu chuyn th
v xy ra vo nm Cha Ki t 1288.

Tht ra vua Ki t gio v l vua tnh Abasie ni rng ng mun i hnh hng n Jerusalem
tn knh M Thnh ca Cha Gisu Ki t Cha chng ta, ng Cu Th. Nhng cn thn cho
rng tht ht sc nguy him nu nh ng i n ; h khuyn ng phi mt gim mc hoc mt
c ng no i thay cho ng. Nh vua nghe theo li khuyn v phi mt gim mc thnh
thin n . V ti s ni iu g na y? V gim mc ny i qua bit bao ng thy v
ng b mi n c M Thnh. ng tn knh M Thnh nh bt k ngi Ki t gio no
cng phi lm; ng dng cho Cha nhng l vt rt cao trng nhn danh nh vua, ngi phi ng
i thay. Khi thc hin xong tt c nhng g cn phi lm, ng ln ng v i qua bao dm
ng mi ngy n Aden. Nn bit rng, trong vng quc ny, nhng ngi Ki t gio
lun b ght b, v tt c nhng ngi Sarrasin l k th truyn kip ca h. Khi vua Aden bit v
gim mc l Ki t gio v l s gi ca nh vua v i Abasie, ng ra lnh a v gim mc n
v hi ng c phi l Ki t hu khng; v gim mc tr li rng ngi chnh l Ki t hu. Vua bo
Ngi nn theo tn ngng ca Mahomet hoc nu khng, ng ta s lm cho ngi phi h thn v
ngng ngng. V gim mc tr li rng ng th cho b git cn hn l chi b ng Sng
To. Khi nghe nhng li ny, nh vua t ra rt tc gin v truyn lnh git Ngi. Vy l Ngi b
bt v b ct gt theo kiu ca ngi Sarrasin. Khi lm vic ny, nh vua ni vi v gim mc
rng ng lm iu nhc ny, v ng khinh b vua ca v gim mc, ri th cho v gim mc tr
v nc. V gim mc rt bun v ni nhc m nh vua gy ra cho ng, nhng ng cm thy an
tm, bi v ng chp nhn bo v c tin ni Cha Gisu Ki t, Cha chng ta, v linh hn
Ngi s c tng thng. Khi c cha khi, ng ln ng v vt qua bao dm ng b
v ng bin v n Abasie, v vi nh vua ca ng. Khi nh vua thy ngi, nh vua rt
sung sng v n tip ngi rt hoan h; nh vua hi han ngi v M Thnh; v gim mc k li
cho nh vua ton b s tht, l iu m nh vua coi nh thing ling v lm gia tng thm
nim tin. Khi v gim mc k li cho ng tt c nhng bin c Girusalem, ngi cng k li
ton b ni nhc m vua Aden lm i vi ngi v mun khinh b nh vua. Nh vua ni trn
li nh v rt au kh, ng t ra tc gin n mc sut cht v bun. Nhng cui cng, ng ni
to cho tt c nhng ngi xung quanh c th nghe tht r. ng ni rng ng s khng bao gi
i vng min nu ng khng tr th tn vua Aden, cho ni nhc ca ng c bo th mt
cch minh bch. ng lin ra lnh cho ton qun i gm lnh nga v lnh b sn sng ng
chin; ng cng mang theo s lng voi rt ln c trang b pho i trn lng. Khi chun b xong
xui, ng ln ng ra trn cng vi ton b qun i; sau cuc hnh qun di, ng ra lnh cho
lc lng ng o tin qun vo Aden. Khi vua Aden hay tin v vua v i n tn cng, ng
lin a mt lc lng hng hu n mt ni c xy dng cng s chc chn nht ca vng
quc ngn chn khng cho k th tin vo lnh th ca ng. Nh vua v i cng qun lnh
n ni m nhng ngi Sarrasin ang bo v. Mt trn nh gay go c lit bt u din ra c
hai pha. Nhng do mun ca Cha Gisu Ki t Cha chng ta, ngi Sarrasin khng th
chng c li nhng ngi Ki t gio, bi v h khng phi l nhng chin binh gii nh nhng
ngi Ki t gio. V vy, ngi Sarrasin b nh bi; c rt nhiu ngi cht trong trn ny. Vua
Abasie tin vo vng quc Aden cng vi ton th qun lnh ca ng. Nhiu ln nhng ngi
Sarrasin phn cng li h trong cc hm ni, nhng nhng vic ny chng gip g cho h, v ln
no h cng b nh bi v b git. Khi nh vua tn ph v hy dit vng quc ca k th,
ng li ni cng vi ton th qun i trong hn mt thng v vn tn st nhng ngi
Sarrasin (v th ng tiu dit mt s rt ln); ng cho ph hy t ai; ni nhc ca ng
c bo th, ng lin ngh n vic quay v vng quc ca mnh; ng tr v trong nim vinh
quang, hn na, ng khng th lm hi thm k th, v c qu nhiu ni phng v phi vt qua,
v t c ai gy tn tht cho ng trong cc hm ni. ng ln ng ri khi vng quc Aden.
Sau vi ngy, ng v n t nc ca mnh trong nim vinh quang v sung sng. ng bo
th c cho ni nhc ca ng v ca v gim mc, ngi trc tip nhn n thay ng, v ng
git rt nhiu ngi Sarrasin, lm h hng t ai ca h, v hy hoi bao nhiu th khc na.
Tht l tt p, v nhng ngi Sarrasin khng phi l i th ca nhng ngi Ki t gio,
nhng ngi tt lnh.

Ti ni vi cc bn v tt c nhng iu ny, by gi ti s ni v chnh tnh . Tnh ny

rt giu c v tt c cc nhu yu phm. Ngi dn sng bng tht, go, sa v ht vng. H cn
c nhiu voi, khng phi chng sinh ra t vng ny, nhng n t cc o ca nc n khc. H
cng c nhng con gu, bo, nhiu s t v cc loi th l lng khc. H c nhiu la hoang, g
p nht cha tng thy trn th gii, v nhiu ging chim khc na. H c nhiu chim iu
nh hn con la mt cht. Ngoi ra, cn c nhiu ging kt p, kh v mo rt k l. Tnh
Abasie cn c nhiu thnh ph v th trn, nhiu nh bun v vic bun bn rt pht t. y,
ngi ta cn sn xut nhiu loi vi mn v cc loi vi bng khc.

Khng cn g cn ni thm; vy chng ta s tin v pha trc v chng ti s ni v tnh

Aden.

Y L CHUYN K V TNH ADEN

Tnh ny c mt v lnh cha cai tr v c gi l soudan; h tn th Mahomet v rt ght
nhng ngi Ki t gio. y c nhiu thnh ph v th trn. X Aden ny l mt hi cng, ni
c nhiu tu b t n n cp bn vi nhiu loi hng ha. Cc nh bun chuyn ch cc th
hng ha ny trn nhng con tu nh hn i n cch by ngy ng ( Kosei, trn b
bin pha ty Hng Hi); sau by ngy ng, h bc hng v cht ln lng nhng con lc v
i ng b trong vng ba mi ngy n tn sng Alexandrie (sng Nil). Nh con ng i t
Aden ny n, nhng ngi Sarrasin Alexandrie mi c cc th gia v v ht tiu. H s
khng th c nhng th bng bt c con ng no tt hn v an ton hn. T cng Aden
cng xut pht nhng con tu mang hng ha n cc o ca n . Nn bit rng vua Aden
nhn c nhiu tin thu hng v thu thng thng ca nhng con tu i v n t n vo
lnh th ca ng vi loi mt hng. Ngi ta cng chuyn ch t cng Aden vo n mt
s lng rt ln nhng con nga chin Rp, nga c v nga roussin cho hai ngi ci;
nhng ngi ch nga vo n thu li nhun rt ln, v nga ni rt t v dn n
khng c nga. Vua Aden thu nhiu tin thu ca tt c nhng hng ha c chuyn ch trong
hi cng; ngi ta cho rng ng l mt v vua giu c nht th gii. Ti cho cc bn bit rng,
khi vua x Babylone em qun tn cng thnh ph Acre v chim ly thnh ny, vua Aden
gi n gip cho ng 30 ngn lnh nga v hn 40 ngn lc . l mt thun li rt ln i
vi nhng ngi Sarrasin v l mt s thit thi ln cho nhng ngi Ki t gio. ng ta lm
iu ny v cm ght ngi Ki t gio hn l tnh cm dnh cho vua x Babylone, v h rt ght
nhau.

By gi chng ti s b qua chuyn v vua Aden v ni v mt thnh ph thn phc Aden v

c tn l Escier; thnh ph ny c mt v vua v v pha Ty Bc, nh cc bn s nghe sau y.

Y L CHUYN K V THNH PH ESCIER

Escier (c l nm trn b bin Hng Hi) l mt thnh ph rt ln v pha Ty Bc v xa hi
cng Aden 400 dm. Thnh ph c mt v vua thn phc vua Aden; ng cai tr lnh th trong s
cng bng; thnh ph cn c nhiu thnh ph th trn khc thuc quyn. Dn c u l nhng
ngi Sarrasin. Thnh ph c mt hi cng tt, nn c nhiu tu t n n cp bn cng vi
nhiu hng ha. Min ny sn xut nhiu trm hng trng, nh nh vua thu c nhiu li
nhun; ngi ta khng dm bn n cho bt c ai khc ngoi nh vua; ng mua n 10 livr vng
mt t v bn li cho cc nh bun vi 60 livr vng mt t; nh , ng ta tch ly c mt
kho tng s. Ni ny cng sn xut nhiu ch l. H khng c bt c loi la m no khc,
nhng ch c mt t la go, nhng h i thu mua n t khp ni, v nhng ngi mang n bn
u thu c li nhiu. H c nhiu c, c bit l c rt ln. H thu nhiu n mc mt ng
bc Venise c th mua c hai tn c. H sng bng sa, go, tht v c. H khng c ru
nho, nhng h lm ru bng ng, go, ch l, nn ru rt ngon. Ti cn cho cc bn bit
mt iu rt l lng khc. Nhng con cu ca h khng c tai, thay vo ch l mt chic sng
nh; l nhng con vt nh xinh xn. Tt c nhng gia sc nh b, lc u n nhng con c
nh v khng n th g khc; l ton b thc n ca chng, v trong ton b x ny khng c
c hoc rau xanh, v y l ni kh hng nht th gii. C cho gia sc n rt nh: ngi ta bt
chng vo thng Ba v thng Nm, c nhiu n mc l lng. Sau khi nh bt, ngi ta em
phi kh, tch tr trong nh v cho gia sc n trong sut nm. Thm ch gia sc cn n c ti
trong tay nhng ngi bt c, khi h va a c ln khi mt nc. H cng bt nhng loi c
ln v ngon, gi c rt r; h ct chng ra tng ming ri phi trn mi nh dnh n sut nm
nh ta n bnh bch quy.

Khng cn chuyn g k thm. Vy by gi chng ti s ni vi cc bn v mt thnh ph

khc c tn l Dufar.

Y L CHUYN K V THNH PH DUFAR

Dufar (Djafar?) l mt thnh ph p, sang trng v rng ln; n cch Escier 500 dm v
pha ty bc. Dn c l nhng ngi Sarrasin v h c mt v vua cai tr nh ti s ni vi cc
bn sau; thnh ph thn phc c thnh ph ca Aden, n nm trn b bin nn c mt hi cng
tt: v vy y c nhiu tu b i v n cc nc n . Cc nh bun mang t hi cng ny
n n nhiu nga chin Rp v thu c nhiu li nhun.

Thnh ph ny c nhiu thnh ph v th trn khc thn phc. y c nhiu nha hng
trng, v ti s cho cc bn bit n c sn xut nh th no. C nhng loi cy ging nh
nhng cy thng nh, ngi ta dng dao ct thn cy ti nhiu ni, ti nhng vt ct ny nha
hng chy ra, nhng cng c khi nha a ra m khng cn vt ct, l do nhit cao ca
mt tri.

Khng c g khc k thm, vy chng ti s tin ln pha trc ni v vnh Calatu cng
nh thnh ph Calatu.

Y L CHUYN K V THNH PH CALATU

Calatu (Kalht) l mt thnh ph ln nm trong vnh cng c tn l Calatu. N cch Dufar
600 dm v hng ty bc. Dn c l nhng ngi Sarrasin v l thuc Cormos (Ormuz). Mi
ln vua Cormos ra trn chng li mt v vua khc hng mnh hn ng, ng lin trn trong thnh
ph Calatu ny, v thnh ph nm trong mt v tr vng chc v an ton. H khng c la m
nhng mua n t ni khc, v cc nh bun chuyn ch la n cho h bng tu thy. H c mt
hi cng rt ln v rt tt. Cc tu cng mang n nhiu hng ha ca n , v t thnh ph
ny, hng c a sang nhiu thnh ph v th trn khc. Ngi ta cng mang t cng ny sang
n nhiu nga chin Rp ging tt. Cng nn bit rng, mi nm c mt s ln nga c
chuyn ch t thnh ph ny v nhng thnh ph khc ra cc hi o. Bi v khng c con nga
no sinh ra trn cc hi o, hn na, nhng con nga n ni y u cht, bi v chng khng
c sn sc tt: ngi dn cho chng n tht nu chn v nhiu th khc nh ti ni v h
cng thiu nhng tay sn sc nga gii.

Thnh ph Calatu l ca ng i vo mt vnh, nn khng c con tu no c th vo v ra m

khng c php ca h. Khi vua Cormos, cng l vua Calatu, v thuc quyn ca sultan Kerman,
lo s cha ca mnh l Kerman, ng ln cc con tu ca Cormos, n Calatu v khng cho bt c
con tu no vo vnh; iu ny gy tn tht ln cho sultan Kerman, v ng ny mt quyn thu
thu trn cc nh bun t n v nhng ni khc i vo lnh th ca ng; ng vy, mt s
lng ln tu bun ch y hng ca h n hi cng ny v ng nhng khon thu rt ln. V
vy, sultan Kerman buc phi thc hin iu m vua Cormos yu cu. V vua ny cn s hu
mt lu i khc cng rt vng chc, v thm ch cn hn c thnh ph Calatu na v cng li
vo vnh Calatu. Nhng ngi dn ca vng ny sinh sng bng ch l v c mui c rt nhiu;
nhng cc vua cha n nhng th ngon hn.

Y L CHUYN K V THNH PH CORMOS

C NHC N TRN
Ri thnh ph Calatu 300 dm gia pha Ty Bc v hi cng, chng ta n thnh ph
Cormos, y l mt thnh ph ln, sang trng v nm trn b bin. H c mt v vua cng thn
phc sultan Kerman. Nhit cao n ni h thit lp trn mi nh nhng ng thng n gi:
bng cch quay cc ng thng gi v pha gi thi n, chng khin cho gi lun xung nh
lm cho nh c mt m hn, v h khng th chu ng ni nhit qu ln y bng cch
no khc.

Ti s khng ni vi cc bn iu g khc na, bi v ti ni trn v thnh ph Cormos

v x Kerman. V chng ti i qua nhng l trnh mi, chng ta nn quay lui v chng ti s
ni v nc i Turquie. Nhng trc ht, ti s ni vi cc bn mt chuyn m chng ti
qun k. Khi ri khi thnh ph Calatu c 500 dm gia pha Ty v pha Ty Bc, chng ta
bt gp thnh ph Quis, chng ti s khng ni n n lc ny, bi v chng ta phi b qua v tr
v vn ca chng ta, l nc i Turquie.
 Y L CHUYN K V X I TURQUIE
Trong nc i Turquie (Turkestan), c mt v vua tn l Caidu. ng ta l chu ca i Hn,
v ng l con trai ca Ciagatai, em rut ca i Hn. ng cai tr nhiu thnh ph v th trn,
ng thi cn l mt v i lnh cha. ng v thn dn ca ng u l ngi Tcta, nhng chin
binh c khi v lun lun ra trn. V vua Caidu ny khng lc no sng ha thun vi bc ng l
i Hn, v ng tng nh nhng trn ln chng li qun i ca i Hn. Mi bt ha ca
h xut pht t vic Caidu yu cu i Hn chia phn sau nhng cuc chinh phc do cha ng
thc hin, phn m ng ra ng phi c hng. Nht l ng i chia phn tnh Catay v tnh
Mangi. i Hn ni ng mun chia cho chu phn thuc v chu, nhng vi iu kin l nhng
ngi c vn ca Caidu phi dn ng n triu nh vi t cch mt con ngi chu thn phc.
Caidu, con ngi khng tin tng vo ng bc bao nhiu, tuyn b ng s khng i, nhng s
tun phc tt c nhng mnh lnh ca bc ng d bt c u, v ng s i Hn tiu dit ng,
iu ny nhiu ln xy ra.

Do hai bc chu bt ha, dn n mt cuc chin c lit vi nhiu trn nh ln. Nn bit
rng, trong sut nm, i Hn cho cc i qun tr ng quanh vng quc ca Caidu ng
ny khng gy thit hi no cho lnh th ca i Hn. Tuy nhin, Caidu khng t b nh xm
nhp vo lnh th ca i Hn chng li ng ny.

Vua Caidu v i c quyn lc ln n ni ng c th lm vic , v ng c th t chc mt

i qun gm 100 ngn lnh nga, tt c u gan d v c hun luyn k v nh trn. ng ta
cng c nhiu cn thn thuc hong tc, xut thn t Cinghis Khan, v lnh cha u tin
chinh phc c mt phn ln th gii, nh ti k cho cc bn bit trong quyn sch ny.

Nn bit rng nc i Turquie nm v pha Ty Bc Corinos. N bt u t con sng Jon v

chy di theo hng Bc cho n tn vng t ca i Hn.

Chng ta s ri b x ny v ti s ni cho cc bn mt vi trn nh ca vua Caidu chng li

qun i ca i Hn.
 Y L CHUYN K V NHIU TRN NH M
VUA CAIDU TIN HNH CHNG LI QUN I
CA I HN, BC CA NG
Vo nm Cha Ki t nhp th 1266, v vua Caidu ny v mt v vua khc c tn l Jesudar,
anh em h vi ng, tp hp mt s ln qun lnh, to thnh mt i qun v i tn cng hai v
quan cn thn ca i Hn, ng thi l chu ca ng, v h l con trai ca Gagatai, tn Ki t
gio v l em rut ca Cublay Khan v i. Mt ngi tn l Tibai, ngi kia tn l Ciban. Caidu
cng vi i qun hn 100 ngn lnh nga chin u chng li hai v cn thn ny; hai v ny
cng c mt i qun ln gm 60 ngn lnh nga. Mt cuc chin tranh ln n ra. Nhng cui
cng hai v cn thn b nh bi, Caidu v thuc h ca ng ton thng. Rt nhiu lnh trng
ca c hai phe u b git. Nhng hai anh em quan cn thn thot cht nh nhng con nga gii.
Vua Caidu quay v lnh th ca mnh trong nim vui to ln v sng yn n trong hai nm v
khng gy ra bt c cuc chin no chng li i Hn.

Sau hai nm, vua Caidu tp trung mt i qun ln, l mt khi lnh nga rt ln. ng bit
rng con trai ca i Hn c tn l Nomagan ang Caracoron vi Jeorge, con trai ca vua
Jean. V hai v quan ny cng c nhiu lnh nga. Khi vua Caidu chun b sn sng, ng lin ln
ng ko qun ra khi vng quc. Sau nhiu ngy i ng khng gp bt trc no, ng n
gn Caracoron, ni m con trai ca i Hn v con trai vua Jean ang ch i vi mt i qun
ln, v h hay tin Caidu em qun n tn cng h, v vy h chun b trong t th can m
v khng ngc nhin t no v v h c hn 60 ngn lnh nga c trang b tt. Khi h bit Vua
Caidu v thuc h ca ng n gn, h tin ln n nh ng; h tin gn n qun ca Caidu
chng 10 dm, cm lu v ng tri. i th ca h gm hn 60 ngn lnh nga ang dn qun
pha bn kia. Khi hai bn trong t th sn sng, mi bn thit lp su cnh qun. Mi bn
u c trang b v kh tt nh gm, chy, thun, cung tn v nhng v kh ring ca h. Dn
trn xong, c hai phe bt u tri ln nhng hi trng trn vang di; v theo phong tc, khng
bn no tin nh khi trng trn cha ni ln. Trn nh bt u rt c lit, rt tn khc; h xp
l c vo nhau. C hai phe u c nhiu ngi cht, v cuc chin bt u trong s bt hnh; mt
t y trn nhng ngi cht v b thng, ngay c nga chin cng th. C nhng ting la ht
inh tai nhc c v s no ng t c ting sm st ca Thn linh. Vua Caidu ch thn lp nhiu
chin cng v c v tinh thn qun s rt nhiu. Con trai ca i Hn v ca vua Jean cng
khng km g ng.

Nn bit rng trn nh ny ko di lu n ni n l mt trong nhng cuc chin c lit nht

cha tng xy ra gia nhng ngi Tcta. Mi phe u c gng loi phe kia ra khi vng chin.
Nhng mi s u ung cng v cuc chin ko di cho n chiu ti nhng c hai phe u bt
phn thng bi.

Khi cuc chin ko di n lc mt tri tt hn, mi bn mi cho lui qun v quay v lu tri
ca mnh. Nhng ngi cn lnh ln mt n ni khng c ngi no c th gip cho
ngi khc. C nhiu ngi b thng c hai pha, h rn la au n. V vy, mi ngi ch
cn bn tm n vic ngh ngi hn l nh m. V h c rn nh th sut c m. Lc rng
sng, qua cc gin ip, vua Caidu hay tin i Hn ang phi mt cnh qun ln n tip vin
cho con trai, ng t nh li s l iu bt li cho mnh, ng lin ra lnh rt qun vo lc rng
ng quay v nc. Khi con trai ca i Hn v con trai ca vua Jean thy vua Caidu a
ton b qun i tho lui, h lin cho qun ch ra i v khng ui theo, bi v h qu mt
mi; h thoi mi ngh ngi. Vua Caidu cng vi qun i gic nga chy trong nhiu ngy
khng dng li bt c ni no tr v vng quc ca mnh l nc i Turquie. ng sng
yn n Samarcan tht lu m khng gy ra bt c cuc chin no na (ton b trn nh ny v
nhng trn nh tip theo d nhin l do ngun cm hng ca Rusta, nh vn vit tiu thuyt v
cc hip s).

IU I HN NI V TN THT DO CHU CA
NG L CAIDU GY RA
Nn bit rng i Hn rt tc gin v iu m Caidu, chu ng, gy thit hi cho ng v
ngi v t ai; ng cho rng, nu Caidu khng thuc dng mu ca ng, dng mu ca hong
tc, iu cn tr ng, ng s cho tiu dit y bng bt c gi no, y v lnh th ca y.

By gi chng ti s khng ni v chuyn ny na v ti s ni cho cc bn bit v sc mnh

ca con gi vua Caidu.
 Y L CHUYN K V CON GI CA VUA
CAIDU V S DNG CM CA C
Vua Caidu c mt c con gi tn l Aigiaran, ting Tcta c ngha l trng sng. Tiu th ny
rt p, rt khe v rt dng cm n ni trong khp vng quc ca b c, ngi ta khng tm
c bt c ngi n ng no c th nh thng c bng v lc; c mnh hn hn bt c ngi
n ng no trong bt k cuc sc no. Cha c nhiu ln mun c ly chng, nhng c khng
mun; c ni rng c s khng bao gi ly chng cho n khi no tm c ngi n ng no
thng c trong cuc sc. Bit c nh ny, cha c ban cho c c n c quyn, theo tc l,
ci ngi no m c mun v khi ngi lm c hi lng. C cao ln v lc lng, mnh
khe, chc nch n ni trng c ging nh mt c nng khng l. C gi i nhiu th cho tng
nc thng bo chng trai no mun n sc vi c th c n, nhng vi iu kin, nu c
chin thng c s c c 100 con nga, v nu chng trai no thng, ngi s ly c lm v.
C nhiu chng trai ca cc nh qu tc n sc vi c nhng c chin thng tt c n ni
c thu c hn 10 ngn con nga.

Vo nm Cha Ki t 1280, mt lnh cha ho hoa, con trai ca mt v vua giu c v y th

lc n th sc; anh ta l mt ngi dng cm, rt khe; anh nghe ni v cuc sc ca v
tiu th ny, anh lin n tranh ti cao thp vi c nu thng, anh c th ci c lm v theo
nh tha thun. Anh ta rt mun ci c v c l mt v tiu th rt p, c phong cch cao qu,
cn anh ta cng rt p, dng cm v trn y sc lc; khng c ngi no trong vng quc
ca b anh c th ch li anh ta. V vy anh ta n v em theo mt ngn con nga, c c th
nhn c n mt ngn con nga nu anh ta thua: y l mt cuc c rt ln vi hn mt
ngn con nga cng mt lc, nhng chng trai rt tin tng vo sc lc ca mnh, n ni anh ta
ngh mnh s chin thng.

Vua Caidu v hong hu, m ca c tiu th mnh khe, yu cu con gi nn cho mnh b
thua bng bt c gi no, v h cho rng h rt sung sng, nu nh con gi h tr thnh v ca
chng trai, bi v anh ta l ngi ho hoa, ng thi l con trai ca mt v vua ni ting. Nhng
c tiu th tr li c s khng cho mnh b nh bi bng bt c gi no, nhng nu anh ta
thng c bng v lc, c s tr thnh v anh ta ng theo tha hip, nu khng, th khng th
c.
 n ngy n nh, mi ngi tp trung ti cung in ca vua Caidu. Vua v hong hu u
c mt. Khi mi ngi t tu ng xem cuc tranh ti, v tiu th bc ra u tin vi mt
chic o chong ngoi bng nhung, tip theo sau l chng trai vi chic o chin bng vi dt
vng v la trng rt p. Theo tha thun, nu v cng t c th nh ng c c gi xung
t, anh ta s ci c lm v; ngc li, nu cng cha nh ng v cng t, th anh ta s mt
mt ngn con nga.

Khi c hai cng xp vo nhau, h nm ly cnh tay nhau, v thi gian c ko di, nhng
ngi ny khng th h c ngi kia. Nhng cui cng c nng tiu th cng vt c chng
trai xung t mt cch oanh lit. Khi thy mnh b vt ng di tay c gi, anh ta rt h thn v
ngng ngng; va ng ln, anh ta khng lm iu g khc hn l b i ngay sm chng no
hay chng cng vi ton b on ty tng; anh ta quay v nc, xu h v au kh v s vic
xy ra; cu b tht bi di tay mt c tiu th, con ngi m khng mt ngi n ng
no c th ch li c. Cu nh b li mt ngn con nga m cu a n.

V phn nh vua Caidu, ng ta v v rt tc gin, v h mong mun chng cng t s thng

c c con gi ca h; mi ngi u mun c c chng trai lm con r, bi v chng c
xem l ngi giu c cng nh p trai, khe mnh, can m v c duyn na.

Sau s kin ny, b c khng i nh trn no m khng mang c i theo. ng sn lng dn

c i theo, bi v khng c bt c k s no i theo ng li lp c nhiu chin cng nh c con
gi ca ng. i lc c ri khi qun i ca b c, t nhp vo qun th, ri dng v lc tm
ly mt tn lnh tht nh nhng nh chim v mang v cho b c.

Chng ti s b qua s kin ny v k vi cc bn mt trn nh c lit gia vua Caidu v

Argon, con trai ca Abaga, vua x Levant ca nhng ngi Tcta.

ABAGA PHI CON TRAI I NH VUA CAIDU

NH TH NO?
Abaga, vua x Levant, cai qun nhiu tnh v t ai, ang cu kt vi vua Caidu. iu
xy ra gn cy n c, trong sch ca Alexandre gi l Cy kh. Ti s ni v n phn sau.
khi b thit hi v ti sn, Abaga sai con trai Argon cng vi mt lc lng ln lnh nga
n ng ti Cy kh.
 Vua Caidu tp hp mt lc lng ln v t lm tng ch huy mt ngi em trai c tn l
Barac, mt ngi dng cm v khn ngoan chng li vua Argon. Barac dn qun ln ng.
Tri qua bao dm ng, ng n tn sng Jon v ng qun cch Argon 10 dm. Khi Argon
hay tin Barac em qun n tn cng ng, ng sn sng a qun n dng lu h tri i din
vi y. Khi hai bn dn trn xong, cc trng trn bt u vang ln v cuc chin m u ngay tc
khc. Ma tn bn qua bn li trn ngp trn khng. Bn ny cng nh bn kia u c nhiu
ngi cht, ngi v nga nm la lit trn mt t. Trn nh cng ko di bao nhiu th qun
ca Barac cng b qun lnh ca Argon nh bi by nhiu. H rt lui qua sng, nhng Argon v
qun ca ng tha h chm git v tn st nhng ngi chy trn. Trn nh kt thc vi s ton
thng ca Argon v s tht bi nng n ca Barac; ng ny trn thot c nh sc mnh ca
con nga gii phi nhanh mang ng i.

V ti ni n Argon; chng ta s khng ni n Caidu v em trai ng l Barac v s ni v

Argon, v vic ng ta lm t y v sau v ng tr thnh lnh cha sau ci cht ca b ng
nh th no.

ARGON NM QUYN CAI TR NH TH NO?

Khi Argon nh thng Barac, em ca Caidu trong cuc chin va qua, khng bao lu, ng hay
tin b ng l Abaga qua i, nn ng rt au bun. ng tp hp qun i v ln ng tr v
nm ly quyn lnh o ng nhin thuc v ng, nhng ng phi i mt ti 40 ngy mi
t c nguyn.

ng c mt ngi ch tn l Acomat Soudan, v ng tr thnh ngi Sarrasin. Khi y bit

tin anh trai mnh l Abaga cht, v chu y l Argon ang cn rt xa, y ngh mnh c th tr
thnh lnh cha. Y dn mt s ng thuc h n triu nh ca Abaga, anh trai y, nm ly
quyn lnh o. Y tm thy mt kho bu rt ln; y phn chia n cho cc thuc h v qun lnh
ly lng h. Khi cc thuc h v qun lnh thy h nhn c rt nhiu n hu t ni y, mi
ngi u cho rng y l v lnh cha tt lnh, h yu mn y v t nh h khng mun c mt
lnh cha no khc ngoi Acomat Soudan. Nhng ng ny cn lm mt iu xu xa khin mi
ngi ch trch, v ng ly tt c cc b v ca ngi anh trai mnh l Abaga lm v ca ng.

Sau khi nm quyn lnh o khng bao lu, ng hay tin chu ng, Argon ang dn mt i
qun ln quay v. Khng chn ch, ng lin tp trung cc thuc h v ton b binh lnh. Trong
mt tun, ng thnh lp mt lc lng lnh nga rt ln i tn cng Argon. ng ra trn mt
cch thong dong nh mt ngi ang nm chc phn thng trong tay v khng cht nao nng.

ACOMAT CNG VI QUN I CA NG NH

BI ARGON NH TH NO?
Khi Acomat iu ng n 60 ngn lnh nga xong, ng lin ra lnh xut qun; h ci nga
i trong 10 ngy v bit tin qun ch ang n gn h v ng thi cng c qun s bng h. V
vy, Acomat cho ng tri trong mt cnh ng rt rng v rt p; h ch qun Argon n
tn cng. Khi qun i ca ng sn sng, ng cho tp hp cc tng ch huy, cc k s tho
lun vi h vi t cch l mt ngi y mu m. ng mun thm bng d v mun ca
tng ngi. ng bt u ph d nh sau:

- Hi cc khanh, ng ni, cc khanh bit r v sao ta phi tr thnh v lnh cha ca tt c

nhng g m Abaga, anh trai ca ta cai qun, bi v ta l con trai ca ngi b sinh ra ng y,
bi v ta lun lun gip ng y chinh phc nhng lnh th v nhng tnh m chng ta ang
cai tr. Argon ng l con trai ca Abaga, anh trai ta, v c ngi mun ni rng quyn lnh o
phi thuc v n. Hy cnh gic v bo v n hu ca tt c nhng ngi no mun ni nh th,
ta cho rng iu ny s khng hp l v chnh ng, bi v nu b ng cai tr vng quc sut
i nh cc khanh nghe ni, iu hp l l ta cng phi cai tr sut i, t khi ng ta mt. ng
l phi nh th, ta yu cu cc khanh phi bo v quyn li ca chng ta vng quc v
quyn lnh o vn lun dnh cho tt c chng ta. Ta ni vi cc khanh iu ny, ta ch mun c
danh d v ting tm, cn cc khanh, cc khanh s c c vinh d, quyn li, ti sn v quyn
lnh o trn ton b cc tnh v t ai ca chng ta. Ta s khng ni vi cc khanh iu g
khc, v ta bit r cc khanh l nhng ngi khn ngoan v dng cm, cc khanh yu chung
lut php, v iu cc khanh s lm l iu vinh d v tt lnh i vi tt c chng ta.

ng lin im ting v khng ni g thm na. Sau khi lng nghe xong, h cng nhau tr li h
s lun trung thnh vi ng cho n khi no h vn cn sng, v h s st cnh vi ng chng
li tt c mi ngi. c bit l Argon v ng ng bao gi nghi ng vic h s bt c Argon
cht hoc cn sng giao li tn tay ng.
 Vy l chng ta hy b qua chuyn ca Acomat v qun i ca ng v chng ti s ni vi
cc bn v Argon v qun i ca ng.

ARGON HIU TRIU QUN LNH CA MNH

TIN NH ACOMAT NH TH NO?
Khi Argon bit chc chn Acomat ang ch ng trong tri vi nhiu qun lnh, ng rt tc
gin. Nhng ng khng s, bi v ng khng mun t ra cho nhng ngi ca ng thy ng ang
lo s, iu ny c th gy ra bt li cho ng. ng khng gi v t no, nhng ng vin qun
lnh ca mnh trong vai tr ca mt ngi khn kho, ng t ra khng my may lo s. ng cho
tp hp tt c cc cn thn v cc nh hin trit. Khi h tp hp ng o trc cn lu ca ng,
v h dng tri ti mt ni rt p. Argon ph d h nh sau y:

- Hi cc anh em v bn hu, ng ln ting, cc anh em bit cha ti yu mn anh em

nh th no; bao lu khi ngi cn sng, ngi xem cc bn nh nhng ngi anh em v con
trai; cc bn bit xa kia cc bn tng st cnh bn ng nh th no trong nhiu trn nh ln,
cc bn gip ng chinh phc ton b lnh th v ng cai tr n nh th no; cc anh em
tng bit ti l con trai ca ngi tng yu mn anh em bit bao v ti cng yu anh em cng
nh chnh ti. V iu ti ni vi cc anh em u l s tht, iu ng n v hp l l cc anh
em nn gip ti chng li con ngi khng bit l phi v mun gy thit hi cho chng ta v
trut quyn tha k t ai ca chng ti. Cc anh em cn phi bit rng hn khng theo tn
ngng ca chng ta m cn chi b n; hn tr thnh ngi Sarrasin v tn th Mahomet.
Vy cc anh em hy xem mt ngi Sarrasin c xng ng nm quyn cai tr trn nhng ngi
Tcta hay khng. Vy hi cc anh em v cc bn hu, tt c nhng nguyn nhn ny cng
chng ta thm can m v ao c phi lm iu nn lm, ti cu mong cho mi ngi tr thnh
nhng ngi can m v chin u mt cch gan d chng ta thng trn, v c l chng ta
phi cn k th chng ta mc sai lm. Vy ti s khng ni vi cc bn v vn ny na, nhng
ti cu mong mi ngi hon thnh tht tt nhim v.

ng im lng v khng ni thm iu g na.

CC THUC H TR LI ARGON NH TH NO?
Khi cc thuc h hin din nghe nhng li Argon ni mt cch khn kho, mi ngi u t
nh rng h mun cht hn l khng lm tt c nhng g chin thng trong trn nh. Trong
khi mi ngi vn cn im lng v cm nh hn, mt v quan ng ln ni:

- Tha in h, chng thn bit r rng tt c nhng g in h ni u l chn tht. Nhn

danh tt c mi ngi ang sn sng ra trn, chng thn s khng t b in h khi no chng
thn cn sng, chng thn th cht cn hn l khng thng trn. Chng thn tin chc vo cuc
thng li, v chng ta c l phi, cn h lm chuyn sai tri hon ton. V vy chng thn
khuyn in h nn i tm k th ca chng ta sm c chng no hay chng ny. Chng thn
yu cu tt c cc bn lp nn nhng chin cng cho mi ngi lun nhc n.

Con ngi dng cm ny im lng v khng ni thm g na. Sau ng ta, khng ai mun ni
thm iu g khc, nhng tt c u ng lng vi ng v khng mun th g khc hn l i tn
cng k th. Ngy hm sau, Argon v qun lnh ca ng thc dy t sng sm v hm h ra trn
quyt tm tiu dit qun th. H tin n cnh ng ni k th ang ch i h. H ng tri
cch tri Acomat 10 dm. Sau , Argon gi hai trong s cc thuc h m ng ht sc tin tng
v phi h n vi ng ch ni li nhng li m cc bn s nghe sau y:

ARGON SAI CC S GI N VI ACOMAT NH

TH NO?
Khi hai ngi thuc h khn ngoan kh lung tui nhn lnh v cho tm bit Argon, h
khng ch i lu v ci nga ln ng. H i thng n tri ca Acomat v dng trc lu
ca ng ny, h bt gp ng ta cng vi mt on thuc h rt ng. H rt quen bit Acomat v
Acomat cng nhn ra h. H cho ng ta mt cch lch s v hn h ra mt. Acomat ni rng h
l nhng khch qu, ng mi h ngi xung trc mt ng trong lu. Sau mt lc, mt trong hai
v s gi ng ln v ni nhng li nh sau:

- Tha in h Acomat, chu Argon ca in h ht sc kinh ngc v iu m in h ang

lm, in h ginh ly quyn cai tr ca chu in h v i tn cng ngi trong mt trn nh
mt mt mt cn. l chuyn khng my tt p, in h khng lm nh mt ngi ch tt
phi lm cho chu ca mnh. V vy, qua chng thn, ngi yu cu in h nn t b nh
trn, v cuc chin cng nh nhng s d s khng xy ra gia hai ngi. Ngi cho bit rng
ngi xem in h nh mt lnh cha v nh mt ngi cha, in h l lnh cha ca ton th
t ai ca ngi. l iu m chu ca in h cu xin.

Th l ng ta im lng v khng ni thm g na.

ACOMAT TR LI CHO CC S GI CA ARGON

NH TH NO?
Khi Acomat Soudan nghe nhng li m chu ng yu cu ng qua cc s gi, ng tr li nh
sau:

- Hi cc s gi, chu ta ni nhng iu tht ngu ngc, v t ai thuc v ta ch khng thuc

v n: ta chim ly t ai cng vi cha n, v vy cc ngi hy ni vi chu ta rng, nu n
mun, ta s phong cho n lm mt v i hong thn v s ban cho n nhiu t ai. N s c
coi nh con trai ca ta v l v i thn cao nht sau ta. Nhng nu n khng mun, chc chn l
ta s lm ht kh nng a n n ch cht. l iu ta mun lm cho chu ta, v khng c
chuyn g khc v cc khanh s khng nhn c bt c th g khc t ni ta.

Sau nhng li ny, Acomat khng ni thm iu g na. Khi cc s gi nghe nhng li nh
vua ni, h ni vi ng:

- in h khng ni g khc vi iu in h ni hay sao?

- Khng, ta s khng ni iu g khc trong lc ta cn sng.

Nghe xong, cc s gi lin cho tm bit ng v ln ng quay v tri ca vua Argon, h

xung nga, bc vo lu v thut li cho nh vua nghe nhng li ch ca vua ni vi h.
Khi vua Argon nghe c nhng iu ch ng ni, ng ni cn thnh n ri ni to n ni mi
ngi xung quanh u nghe:

- Ta s khng bao gi mun sng v cai qun t ai, nu ta khng ra tay bo th cho mi
ngi thy v iu qu sai tri v qu xu xa ca ch ta i vi ta.

Sau nhng li ny, ng ni vi cc quan cn thn v cc k s nh sau:

 - Vy l khng cn chn ch g na, nhng chng ta s ln ng cng sm cng tt x
pht nhng k phn bi v bt trung . Ta mun sng mai, chng ta s tn cng v ly quyn
tiu dit h.

Sut m, mi ngi chun b iu cn phi lm dnh cho mt cuc chin. Acomat Soudan
bit qua cc gin ip l Argon c th ra trn vo bui sng, nn ng cng chun b mt cch chu
o v khch l qun lnh ca ng hon thnh tt nhim v v tr nn nhng ngi dng cm.

Y L TRN NH XY RA GIA ARGON V

ACOMAT
Ngy hm sau, Argon cng ton b qun lnh ca ng cm ly v kh. ng by binh b trn
cho h mt cch ti tnh v khn kho. ng khch l h thi hnh tt nhim v. Khi ng sp
xp mi vic u ra , qun lnh ln ng tin v pha qun th. Vua Acomat thc hin mt k
hoch khc hn; sau khi trang b v b tr xong qun lnh, ng khng ngi ch cho Argon n tn
doanh tri ca mnh, ng cho qun lnh ra trn mt cch khn ngoan. Khng bao lu, h gp
c qun ca Argon. Khi c hai i qun th mt i mt, h khng cht chn ch nhng
xng thng vo nhau v h rt mun chin u. Ngi ta c th thy bay ta ln nhng mi tn
dy dc, trng nh mt trn ma tn t tri ang trt xung. Trn nh bt u din ra c lit v
tn khc. Ngi ta c th nhn thy cc k s ng qu xung t; ngi ta c th nghe thy ting
la ht, ting rn r, ting khc lc ca nhng tn lnh ng xung t ri cht. Sau khi bn i tt
c cc mi tn, h nm ly gm v gio trn tay ri tn cng vo nhau mt cch c lit. H
chm nhau bng nhng nht gm sc bn. Ngi ta c th thy chng ct ri nhng bn tay,
cnh tay, thn mnh v u. Nhng ting la ht v ting n inh tai nhc c n ni t c ting
sm rn. Cc bn nn bit rng trn nh ny khi u trong ni bt hnh t c hai pha; nhiu
ngi dng cm cht trn chin trng ny, nhiu ngi v s lun lun bun phin v khc
lc cho chng ca h. V sao ti phi di dng vi cc bn nh th? Argon chin u rt c
vo ngy hm , ng t ra can m v lm gng sng cho qun lnh ca ng. Nhng nhng
iu chng gip cho ng c g, v khng gp may v s phn khng mm ci vi ng, nn
ng phi tht bi ch; qun lnh ca ng khng cn kh nng chin u na, h quay u
chy trn thot thn c chng no hay chng . Acomat v qun lnh ca ng truy ui
theo qun ch, h mc sc chm git v gy tn tht rt ln cho qun ch. Argon b bt trong
cuc truy ui ny. Va bt c Argon, qun ch lin dng cuc truy kch v quay v doanh
tri trong nim vui khn t. Acomat l mt con ngi rt dm ng, ng mun i tha mn vi
nhiu b v xinh p ca ng. ng li mt v quan i thn thng lnh qun i v canh gi
Argon. ng ra lnh cho v tng ny canh gi Argon tht k y nh l thn xc ca chnh ng
v cho bit ng s quay v triu trong mt thi gian ngn sp xp hu cung ca ng. V i
thn ni mnh lnh ca ng s c thc hin ngay tc khc. Acomat ln ng tr v triu nh
cng vi mt on ty tng ng o. Th l vua Acomat ri khi qun i v li mt v i
thn ch huy qun i nh ti k cho cc bn. Argon b bt v b xing, ng t ra au kh
mun cht i c.

ARGON B BT V C GII THOT NH TH

NO?
Mt v quan i thn Tcta lung tui t ra rt thng hi Argon, ng trm ngh rng ngi ta
lm iu ti t v bt trung, khi bt giam lnh cha ca h. ng t nh s lm ht sc mnh
gii thot Argon. Khng chn ch, ng i n nhng v cn thn khc v cho h bit, h lm
chuyn xu xa khi giam gi v lnh cha ca h, nn iu tt nht l h phi gii thot cho ng
v a ng ln lm lnh cha hp theo l phi. Khi cc v cn thn khc nghe nhng li v quan
ln tui trnh by, h cng bit r ng l mt trong nhng ngi khn ngoan v cng nhn iu
ng ni l ng, tt c u ng vi ng v cho bit h cng mun nh th. Khi mi ngi
thng nht vi nhau, Baga, v quan nu vn trc tin, Elcidai, Togan, Tegana, Taga, Tiar
Oulatai v Samagar, tt c u i n lu giam gi Argon. n ni, Baga, v nin trng, ngi
ch o m mu ny, ct ting ni nh sau:

- Tha in h Argon, Chng thn cng nhn rng chng thn lm iu sai tri khi bt
giam in h; v vy chng thn thng bo cho in h bit rng, chng thn mun quay v vi
l phi; do , chng thn mun gii thot cho in h v in h s l lnh cha ca chng thn
theo ng lut php.

Baga li im lng v khng ni thm iu g na.

 ARGON NM QUYN LNH CHA NH TH
NO?
Khi Argon nghe nhng iu Baga ni, ng ngh rng ch l nhng li ch nho mnh,
ng tr li, trong lng tc gin v au kh.

- Tha ngi, ngi lm mt ti ty nh l ch nho ta, c l ngi hi lng v gy tn

tht ln cho ta n ni bt giam ta, trong khi ng ra ngi phi xem ta l lnh cha. Chc chn l
ngi phi bit r ngi ang lm mt chuyn xu xa v ty nh, v th ta yu cu ngi phi i theo
con ng chnh trc v ng ch nho ta.

- Tha in h Argon, Baga p, in h nn bit rng chng thn khng ch nho in h

mt cht no, nhng y l mt vic chc chn, v chng thn u tuyn th trn c tin ca
chng thn.

Tt c cc quan cn thn u tuyn th s nhn nhn Argon l lnh cha. Argon cng th s
khng tm th on h v h bt giam ng v ng s xem h l bn hu nh cha ng l
Abaga tng lm. Sau nhng li th tht ny, Argon lin c gii thot v mi ngi u
nhn nhn ng l lnh cha ca h. Argon lin ra lnh bn tn vo trong lu ca v quan giam
gi ng v l ngi ch huy qun i cho n khi v quan ny b git cht. Theo lnh truyn,
hng vn mi tn c bn vo trong lu, v quan sai b git. Khi mi vic hon tt, Argon ln
nm ly quyn lnh cha, vi t cch ny, ng ra lnh mi ngi phi theo mun ca ng v
mi ngi u rm rp tun phc. Nn bit rng con ngi m chng ta gi l v quan sai b
git, ng c tn l Soldam v l v ch huy cao nht sau Acomat. Bng cch ny, Argon ot
li quyn lnh cha nh cc bn nghe.

ARGON RA LNH GIT ACOMAT, CH CA NG,

NH TH NO?
Khi Argon thy mnh tr thnh lnh cha ca tt c mi ngi, ng h lnh a qun v triu.
Mt ngy kia, Acomat ang trong bit in ca triu nh v ang khon di yn tic, mt v
s gi n ni vi ng nh sau:
 - Tha in h, thn mang n cho in h nhng tin tc y, y khng phi nhng tin m
thn mun, nhng nhng tin tc cc k xu. in h nn bit rng cc quan cn thn gii
thot cho Argon v xem ng l lnh cha ca h. H git cht Soldam, ngi bn thn ca
chng ta. H s n y rt nhanh bt v git in h, do , in h hy lm iu m in h
cho l tt nht.

V s gi im lng v khng ni thm g na. Khi Acomat nghe nhng li ca thuc h ni,
ca ngi m ng bit l ht sc trung thnh, ng t ra rt lo s, rt kinh hi n mc khng bit
phi lm g hoc ni g; nhng nhanh chng bnh tm li vi t cch l mt con ngi gan d v
dng cm, ng lin ni vi ngi mang tin n cho ng l ng khng dm coi mnh nh l mt
ngi cn sng. Ngi thuc h ni l s tun theo mnh lnh ca ng. Acomat lin tht ln
nga v cng vi nhng ngi ng tin cy nht, ng bt u chy n vi quc vng Hi gio
Babylonie; ng tin mnh s bo ton c mng sng, v khng ai bit ng i u, ngoi tr
nhng ngi bn cnh ng. Sau khi ci nga i mt su ngy ng, ng n mt hm vc
rt him tr, ngi lnh gc hm vc nhn ra Acomat ang trn ng chy trn. Y t nh s bt
gi ng ta, iu ny y c th lm c mt cch d dng, v Acomat khng cn li bao nhiu
thuc h. Mi vic u din ra y nh ngi lnh gc tr tnh, v y chn bt Acomat ngay. Acomat
xin y gia n cho ng ra i v ng s biu cho y mt mn tin ln. Ngi lnh gc, con ngi
rt yu mn Argon, ni rng tt c nhng th khng c ngha g, y khng cn tt c cc kho
bu trn i, chi cn y np Acomat vo tay Argon, v lnh cha ca y. Ngi lnh gc hm vc
khng chn ch, ng iu Acomat n triu nh, ng thi canh gi ng ta rt nghim ngt
khin ng khng th trn thot c. H ci nga i sut khng ngh cho n tn triu nh,
h gp c Argon. Nh vua ch mi n y c ba ngy v ang rt tc gin v chuyn
Acomat b trn.

CC QUAN CN THN T LNG KNH TRNG

ARGON NH TH NO?
Khi ngi lnh canh hm vc iu Acomat n trc mt vua Argon, ng ta ht sc vui mng
v ni vi ch rng y l k khng mi m n v ng s lm iu thun theo tri. ng lin ra
lnh a y i cho khut mt, v khng cn hi kin ai khc, ng h lnh git v tiu hy xc
Acomat. Ngi nhn lnh ca Argon lin tm ly Acomat v a y n ni m mi ngi s
khng cn nhn thy y na, v y b git v tiu hy xc.

Cu chuyn ca Argon v ca ch ng l Acomat kt thc nh th .

ARGON NM LY QUYN LNH CHA V MT

NH TH NO?
Khi Argon thc hin tt c nhng vic m cc bn nghe, ng ti cung in ln v nm
ly quyn lnh cha. T khp ni, cc quan cn thn tng tng phc b ng u n t
lng tn knh ng, nh h phi lm iu ny i vi v lnh cha ca h, v tt c mi ngi u
tun phc ng nh h phi lm. Khi nm quyn lnh cha, Argon phi con trai ng l Casan ch
huy 30 ngn lnh nga n Cy Kh canh phng bo v lnh th v dn c. Argon ginh
li quyn lnh cha theo cch m cc bn nghe.

Nn bit rng trong nm Cha Ki t Nhp th 1286, Argon ot li quyn lnh cha; Acomat
ch nm gi quyn lc trong hai nm; Argon cai tr c su nm, v su nm sau , ng cht
v bnh hoc theo li n, ng cht v b nh thuc c.

QUIACATU NM QUYN LNH CHA SAU CI

CHT CA ARGON NH TH NO?
Khi Argon mt, mt trong s nhng ngi ch, em rut Abaga, b Argon, c tn l Quiacatu
nm ly quyn lnh cha; ngay sau khi Argon mt, y c th lm vic ny tht d dng bi v
Casan ang tn ni Cy kh. Tht ra Casan bit cha ng ta mt v Quiacatu chim
ot quyn lnh cha nh th no. ng rt tc gin v ci cht ca cha ng, v tc gin hn na
v vic em trai ca cha chim ot ly quyn hnh. ng khng th ri khi ni ang ng
qun, v k th ang ngay pha trc mt, nhng ng ni s ln ng vo thi gian thch hp
tr th ging nh cha ng tr th Acomat. Quiacatu nm ly tt c mi quyn hnh v tt
c u phc tng ng, tr nhng ngi ang vi Casan. Y cn chim ot v ca Argon, chu
ng, v ly b lm v. ng ta tn hng lc th cng vi cc ph n, v ng l mt ngi dm
ng. Quiacatu nm gi quyn lc trong hai nm, ng mt v b u c do thc ung hai nm
sau .
 BAIDU NM LY QUYN HNH SAU CI CHT
CA QUIACATU NH TH NO?
Khi Quiacatu mt, ch ng l Baidu, mt ngi Ki t gio nm ly quyn lc, vic ny xy ra
vo nm Cha Ki t Nhp th 1294. Baidu nm ly quyn lnh cha v mi ngi u tun phc
ng, ngoi tr Casan v qun i ca ng ta. Khi Casan hay tin Quiacatu cht v Baidu ln
nm ly quyn hnh, ng t ra rt tc gin. Nu ng khng th tr th Quiacatu, ng tuyn b
rng ng s tr th Baidu n mc mi ngi s nhc n iu . ng t nh rng t y v
sau, ng khng mun li v tr c, nhng s em qun tn cng tiu dit Baidu. ng tp trung
ton b qun lnh v ln ng quay v ginh ly quyn cai tr; khi Baidu bit chc chn Casan
s tn cng ng, ng lin tp hp mt lc lng ln v i mt 10 ngy ng gp Casan. ng
h tri v ch cho Casan cng thuc h n tin nh, ng thi ng cng yu cu v ng
vin qun lnh chin u.

Baidu n cha y hai ngy, th Casan v qun i ca ng cng n. Ngay khi ng ta va

n, cuc chin n ra rt khc lit v tn bo, nhng trn nh chng li Casan khng th ko
di, v va khi trn nh m mn, nhiu qun lnh thuc phe Baidu li theo phe Casan v chin
u chng li Baidu, khin ng ta b nh bi, thm ch ng ta cn b git cht. Casan ton thng
v tr thnh lnh cha ca mi ngi. V khi thng trn, ng lin quay v triu nh v nm ly
mi quyn hnh; tt c cc quan cn thn u t lng tn knh v vng phc ng nh mt lnh
cha. Casan bt u cai tr v nm quyn lnh cha vo nm Cha Ki t Nhp th 1294.

Ton b cu chuyn t Abaga n Casan din ra nh cc bn nghe. Nn bit rng Alau,

ngi chin thng Baudac, anh ca i Hn Cublay, l th lnh ca tt c nhng ngi m ti
nu trn y: v ng l cha ca Abaga, Abaga l cha ca Argon, Argon l cha ca Casan, v
vua ang cai tr hin nay. V chng ti ni vi cc bn v nhng ngi Tcta x Levant,
chng ti s b qua nhng chuyn v s ni v nc i Turquie; tht ra chng ti ni v
x ny cng nh hon cnh m Baidu tr thnh vua; v vy chng ti khng c g ni thm.
Chng ta s ln ng v s ni n nhng tnh v nhng dn c sng v pha Bc.
 Y L CHUYN K V VUA CANCI PHA BC
Cc bn nn bit rng pha Bc ( l pha Bc nc Nga v Bc Sibri), c mt v vua c
tn l Canci. ng l ngi Tcta v tt c thn dn ca ng cng th. H tun gi lut Tcta
chnh thng, l lut ny rt man r, nhng h tun gi n nh Genghis Khan v nhng ngi k
v lm. Ti s cho cc bn bit mt vi iu.

H c mt v thn d pht gi l Natigai v gn cho thn mt b v. C hai v thn ny,

Natigai v v thn, theo h, l nhng thn t chuyn lo cc gia sc, la m v tt c ca ci
vt cht ca h. H tn th cc thn, v khi h dng mt mn ngon no, h thoa thc n ln
ming cc v thn. H sng nh nhng sc vt. Nh vua khng thn phc bt c ai; mc d ng
thuc dng di ca Genghis Khan, dng di hong tc v b con gn vi i Hn. V vua ny
khng c cc thnh ph hoc lu i; dn chng lun sng trong cc ng bng, cc thung lng
v cc dy ni ln. H sng bng ngh nui gia sc ly tht sa. H khng c la m. Vua c
nhiu thn dn, nhng ng khng gy chin vi bt c ai v cai tr t nc trong ha bnh.
Ngi dn nui nhiu gia sc nh lc , nga, b, cu v cc loi sc vt khc, y cn c
nhiu gu trng rt ln, di hn 20 lng bn tay (20x8cm). Nhng con co y to ln, mu en
tuyn, ngoi ra cn c nhng con la hoang, chn zibeline, nhng loi chn cung cp cho h
nhng b o lng t tin, gi c ngn ng Byzance mt b. H cn c nhiu loi sc xm bc
v nhiu chn n, h sn bn chng sut c ma h, v chng rt to. H c nhiu th hoang v
h trong nhng ni hoang vng t c ngi lai vng.

Cng nn bit rng, vng t ca v vua ny l ni m khng c bt c con nga no c th

n c, v c nhiu h, sui khong v nc , bn ly khin cho nga khng th i li c.
Vng t ti t ny di 13 ngy ng, c sau mi ngy ng c mt trm lm ni dng chn
cho cc s gi i ngang qua. mi trm c 40 con ch, mi con ch nhnh hn con la mt cht.
Nhng con ch ny mang th t trm ny n trm khc, tc l t ngy ny sang ngy khc, v
ti s cho cc bn bit v sao.

Nn bit rng trong sut nhng ngy i ng, nga khng th chy do c bng ng v bn
v v l trnh di 13 ngy ng ny nm gia hai dy ni, trong mt thung lng rng, ni cn
ng li bng tuyt v bn nh ti k. V l do ny nn nga khng th no i n c.
V xe nga c bnh cng khng th di chuyn, h lm nhng chic xe ko khng c bnh v
lm sao cho chng trt trn mt nc , bn ly m khng b ln su. Nhng chic xe ko ny
c nhiu trong nc chng ta, nh chng m ngi ta c th ch c kh v rm r vo ma
ng, khi c ma ln v bn ly. Trn chic xe ko ny, ngi ta t mt b lng gu ri v s
gi ngi ln trn . Su con ch to m ti ni cng ko chic xe trt; khng cn ai dn dt,
nhng con ch ny i thng mt mch n trm tip theo; chng ko xe trt rt c, t trm ny
sang trm khc, trn nc v bn ly. Ngi bo v trm leo ln mt chic xe khc, v cho
cc con ch ko i ng thi hng dn chng i theo con ng thng nht v tt nht. Khi c
hai chic xe ko n mt trm khc, h li tm thy c sn nhng con ch v nhng xe
ko khc a h tin v pha trc, trong khi nhng con ch mang h n quay lui tr li.
Mi ba ngy ng tri qua, lc no h cng vn c nhng con ch ko xe khe mnh.

Tht ra nhng ngi trong cc thung lng v min ni di 13 ngy ng ny l nhng

ngi th sn gii, v h sn c nhng con th p c gi tr ln, nh h thu c nhiu
tin: l nhng con chn zibeline, chn hermine, sc xm, co en v nhiu th him khc
h lm ra nhiu b lng th p v c gi tr ng k. H c nhng dng c sn bt khin cho
khng con th no c th thot c. Ti cng cho cc bn bit rng do thi tit qu lnh, nn tt
c cc nh u c xy di mt t, nhng i khi h cng sng trn mt t. Khng c th
g khc ng ghi nh na, v vy chng ta s ri khi ni y ni n mt ni lun lun
trong bng m.

Y L CHUYN K V TNH BNG M

Rt xa v pha Bc ca vng quc ny, l mt tnh c tn l Bng m (vng cc ca
Xibri), bi v y lc no cng l m ti, khng c nh sng mt tri, mt trng v cc ngi
sao. y, bu tri lc no cng ti nh lc chiu xung ni chng ta. Ngi dn khng c
vua; h sng nh nhng th vt v khng thn phc vua no. Tht ra, nhng ngi Tcta i khi
i n theo cch nh ti s ni vi cc bn sau y. Nhng ngi Tcta i vo ni trn
nhng con nga ci ang c con, v con trc khi vo x s, bi v nga ci lun bit quay
v vi cc con ca chng, bit r ng i hn l con ngi. Bng cch ny, nhng ngi Tcta
i vo vng trn nhng con nga ci nh ti ni ng thi nga con bn ngoi, v h
v vt cp bc tt c nhng g h bt gp. Mt khi h v vt cp bc xong, nhng con
nga ci quay v vi con ca chng, v chng tm li c ng v rt ti.
 Dn ca x ny c nhiu b lng th rt qu, v h c lng zibeline rt gi tr, ngoi ra cn c
lng hermine, lng sc xm, lng co en v nhiu b lng qu khc na. Tt c ngi dn u
l nhng th sn, h tch tr khng bit bao nhiu b lng th m k. Nhng ngi gip ranh
vi h mua tt c cc b lng th ca h bn ra bn ngoi, v vy cc nh bun mua cc loi
lng th ny kim c nhiu li nhun. Nhng ngi sng vng ny rt to con v lc lng,
nhng h ti mt v khng c sc da tt. Nc i Rosie (Nga) gip gii mt pha ca tnh ny.

Khng c g khc cn ghi nhn, v vy chng ta phi tin ln pha trc na, v chng ti s
ni trc tin v tnh Rosie.

Y L CHUYN K V TNH ROSIE V DN C

THUC TNH NY
Rosie l mt tnh ln v hng Bc. Dn c l nhng ngi Ki t gio theo phng v Hy
Lp. H c nhiu v vua v c ngn ng ring. l nhng ngi rt tht th cht phc, nhng
rt p, n ng cng nh ph n u c nc da trng v tc vng. Tnh c nhiu hm vc v
cc giao l c b tr cc lc lng canh gc. H khng ng thu cho bt c ai, ngoi tr vic h
cung cp mt th g cho v vua pha Ty v l ngi Tcta gi l Tctactai, nhng y ch
l mt phn ng gp khng ng k. y khng phi l mt x s bun bn, tuy nhin h c
nhiu lng th qu v rt c gi tr, v h c nhiu chn zibeline, hermine, sc xm, co, nhng
con tt nht v p nht th gii.

H c nhiu m bc v h khai thc rt nhiu bc. Khng c g khc ghi nh thm, chng
ti s t gi Rosie v s ni n Bin ln bao quanh tt c cc tnh ny, v v nhng dn c ca
cc tnh nh cc bn c th nghe ni. Trc ht, chng ti bt u t Constantinople. Nhng
trc ht, chng ti s ni v mt tnh nm gia pha bc v pha ty bc. Tnh ny c gi l
Lac v n gip vi tnh Rosie. Dn c c vua cai tr; h l nhng ngi Ki t gio hoc Sarrasin.
H c nhiu lng th m cc nh bun mang n cc ni khc bn. H sng v bun bn v
th cng.

Khng cn g khc ng ghi nh, chng ta s ra i v ni v nhng tnh khc. Nhng trc
tin, ti mun ni vi cc bn t iu v Rosie m ti qun, tnh Rosie, thi tit lnh nht th
gii, ngi dn chu lnh mt cch rt kh khn. l mt tnh rt ln, v th n tri di n tn
bin Ocane; trong bin ny c nhiu o c sn sinh nhiu chim kn kn, chim ng b ct, v
nu thi tit khng lnh lm, ngi ta c th i n . Nhng v tri qu lnh, nn ngi ta kh
c th i n .

Vy chng ta hy tm bit v chng ti s ni v Bin ln. C nhiu nh bun v nhng

ngi khc i n , nhng cng c nhiu ngi cha bit n n, v vy tt nht l nn vit ra
y. Trc ht, chng ta s bt u t ca v eo bin Contantinople.

Y L CHUYN K V CA BIN LN
ca vo Bin ln v pha Ty, c mt ngn ni gi l Far. Nhng trc khi bt u ni v
Bin ln, chng ti hi tic v phi vit ra y, bi v c nhiu ngi bit n rt r. Do hy
n qua mt bn, v bt u chuyn khc. Chng ti s ni v nhng ngi Tcta pha Ty v
cc lnh cha cai tr .

Y L CHUYN K V CC LNH CHA CA

NHNG NGI TCTA PONENT
Lnh cha u tin ca nhng ngi Tcta Ponent l Sain, l mt v vua v i v c th
lc. V vua Sain ny chim Rosie, Comanie, Alanie, Lac, Mengiar, Zic, Gucia v Gazarie. Trc
khi ng chim ly nhng nc ny, tt c u thuc nc Comanie, nhng chng khng to
thnh mt khi thng nht, do nhng ngi Comans mt t ai b ui i n nhng vng
khc nhau trn th gii, nhng ngi no khng b ui u lm n l cho vua Sain. Sau vua
Sain, c vua Patu cai tr, sau vua Patu l vua Berca, v sau Berca l vua Mungetemur, v sau
l vua Toctai cai tr hin nay.

Chng ti ni v nhng ngi Tcta phng ty, by gi chng ti s ni v mt cuc

chin tranh ln n ra gia Alau, lnh cha ca x Levant v Barca, lnh cha ca x Ponent. Ti
s ni vi cc bn v nguyn nhn ca cuc chin v n din ra nh th no v bng cch no.
 Y L CHUYN K V CUC CHIN DIN RA
GIA ALAU V BARCA V NHNG TRN NH
CA H
Nm 1261 sau Cha Ki t Nhp th, pht sinh mi bt ha trm trng gia vua Alau, lnh
cha ca nhng ngi Tcta x Levant v Barca, vua ca nhng ngi Tcta x Ponent. Nguyn
nhn l do mt tnh gip ranh vi c hai x, v x no cng mun chim tnh ny lm ca ring
v khng mun nhng cho x kia, v v x no cng t cho mnh l ln mnh. V vy h thch
thc nh nhau, mi bn u tuyn b rng s i chim ly tnh ny v xem ai dm i ch li
khng. Khi thch nh nhau, mi bn u cnh co tt c nhng ngi thuc phe bn kia, ng
thi h trang b v kh nhiu hn bao gi ht, v bn no cng mun nm phn u th tuyt i.
Sau nhng li thch thc, cha y su thng, mi phe tp hp c hn 300 ngn lnh nga
c trang b dy cc phng tin chin tranh ty theo mi bn. Khi trang b y , Alau,
vua x Levant ln ng ra trn cng vi ton b qun i ca mnh. H i b trong nhiu ngy
ng m khng c chuyn g ng tic xy ra. H n mt cnh ng ln nm gia Ca st v
Bin Sarain. Alau cho dng tri mt cch rt bi bn trong cnh ng ny. Ti ni tht cho cc
bn bit, c nhiu lu tri sang trng v lng ly rt xng vi doanh tri ca nhng ngi giu
c. ng ni ng ang ch xem Barca v qun i ca y c n hay khng. Vy l h ng qun
ti v ch i qun th. Nn bit rng ni h ang ng tri nm ranh gii ca hai bn.

Nhng chng ta s tm bit Alau v qun lnh ca ng quay li pha Barca v qun lnh
ca ng ny.

BARCA V QUN LNH CA NG I GP ALAU

NH TH NO?
Khi vua Barca chun b dy v tp hp qun lnh di quyn, ng hay tin vua Alau ln
ng cng vi ton b qun i ca ng. ng t nh t nay ng s khng th li li c na:
khng chn ch, ng h lnh ln ng. H ci nga qua bao ngy ng mi n c cnh
ng ln, ni qun th hin din. Barca cho h tri ngay ngn cch tri ca Alau 10 dm.
Doanh tri ny cng p v sang trng khng thua g doanh tri ca Alau, v ti ni cho cc
bn bit rng, ngi no thy nhng lu tri bng vi ra dt vng v c gia cng lng ly s
c th ni h cha bao gi nhn thy mt doanh tri no p v sang trng nh th. Barca c
nhiu qun hn Alau, tht ra Barca c hn 350 ngn lnh nga. Khi trong lu tri, h ngh
ngi c hai ngy trn. Barca nhm hp cc thuc h v ni vi h nh sau:

- Hi cc khanh, chc cc khanh bit rng t khi ta nm quyn hnh, ta yu cc khanh nh

anh em v con ci ca ta, cc khanh cng bit rng nhiu ngi trong cc khanh sng cht
cng ta qua nhiu cuc chin ln, cc khanh gip ta chinh phc mt phn ln t ai m ta
ang cai qun; cc khanh nn bit rng tt c nhng g ta c u thuc v cc khanh. V l s
tht, nn mi ngi u c gng em ht kh nng bo ton danh d ca chng ta, iu m
chng ta lm t trc n nay. V vy, cc khanh bit Alau l con ngi ni ting v c th
lc bit chng no v ng ta mun tn cng chng ta do s sai tri ca ng. V ng ta sai lm
cn chng ta c l phi, mi ngi phi t khng nh mnh s chin thng v t c v mnh v
vic chng ta c s qun nhiu hn, V chng ta bit r ng ta ch c 300 ngn lnh nga, cn
chng ta li c 350 ngn ngi ti gii v thm ch ti gii hn. Do , hi cc khanh, vi tt c
nhng l do m ta ni vi cc khanh, cc khanh thy r chng ta l nhng k chin thng trong
cuc chin ny v v chng ta t xa n ch nh trn; ta mun thc hin vic ny cch y ba
ngy, chng ta s ra trn mt cch khn ngoan v bi bn, nn hnh ng ca chng ta s din
bin thun li hn. Ta yu cu cc khanh mi ngi u tr thnh ngi dng cm, v chng ta
s thng cho mi ngi knh s chng ta. Vy ta s khng ni vi cc khanh iu g thm
na, tr vic ta yu cu mi ngi vo ngy quyt nh phi ht sc sn sng, hy ngh n vic
hon thnh tt nhim v v tr thnh mt ngi dng cm,

Barca im lng v ln ny khng ni thm g na. By gi chng ta hy tm bit Barca v qun

lnh ca ng sau khi bit v mt phn cng vic ca ng.

Chng ti s ni v Alau v qun i ca ng, v vic h lm khi h bit Barca v qun ca

ng ny n.
 ALAU HIU TRIU QUN LNH CA NG NH
TH NO?
Chuyn k rng khi Alau hay tin Barca n vi mt lc lng hng hu, ng lin triu
tp mt s ng nhng ngi dng cm. Khi h tp trung ng , ng ln ting ni vi h
nh sau:

- Hi cc anh em, cc con v cc bn hu, cc khanh u bit rng trong c cuc i ta, cc
khanh gip ta. Tnh n lc ny, cc khanh gip ta chin thng nhiu cuc chin, v bao
gi cc khanh cng c mt trong bt c cuc chin no m chng ta chin thng. V vy chng ta
n tn ni y nh con ngi ni ting Barca. Ta bit r ng ta cng c nhiu ngi nh
chng ta v c l nhiu hn, nhng h khng c ti gii cho lm. V ta ni tht vi cc khanh,
nu h c nhiu ngi hn, nhng vi nhng ngi can m, chng ta s lm cho h chy trn
v b nh bi. Theo cc trinh st cho bit, h n mt trn cch y ba ngy, ta rt vui mng
v chuyn ny. Ta yu cu mi ngi nn ht sc sn sng vo ngy quyt nh v lm tt nh
cc bn c thi quen lm. Nhng ta ch mun nhc cho cc khanh mt iu ny: th cht trn
chin trng bo ton danh d, nu ri chng ta b tht bi. Cu mong mi ngi hnh ng
sao cho danh d ca chng ta khng b xc phm, v k th ca chng ta s b tht bi v b tiu
dit.

Sau Alau im lng. Nh chng ta nghe, c hai v lnh cha triu tp cuc hp bng cch
v ch cho n ngy bt u n ra cuc chin; mi mt v cn thn u chun b ti a tt c
mi vic m h bit l cn thit.

Y L CHUYN K V CUC CHIN C LIT

GIA ALAU V BARCA
Khi n ngy m trn nh phi n ra, Alau thc dy tht sm v ra lnh cho tt c qun
lnh cm ly kh gii. ng ra lnh cho cc i qun chun b tht tt, tht khn ngoan, v ng
tng l mt ngi khn ngoan. ng t chc 30 i qun, mi i c 10 ngn lnh nga; v nh
ti ni, ng c chng 350 ngn lnh nga. ng b nhim mt v ch huy gii cm u mi i.
Khi chun b cng vic mt cch khn ngoan, ng h lnh cho cc i qun ci nga tin v
pha qun ch. Qun lnh chp hnh mnh lnh tin ln tng bc mt. i n na ng, gia
doanh tri h v doanh tri ch, h lin dng li v ch cho qun th tin n.

H ch i nh cc bn bit. Mt khc, ngay sng hm , vua Barca cng vi ton b

binh lnh ca ng cng thc dy tht sm. H c trang b v kh v chun b sn sng; ng tp
trung v ra lnh cho cc i qun mt cch kho lo, ng phn ra thnh 35 i, mi i gm 10
ngn lnh nga vi mt v ch huy gii ng u. Khi mi vic xong xui, ng ra lnh cho cc k
s tin ln; h thi hnh mnh lnh tht tt v tht khn ngoan, h tin n cch qun th na
dm. Khi n ni, h dng li mt lc, ri li tin ti mt cht na. Khi hai bn cch nhau
hai tm tn bn, mi bn u dng li. Cnh ng l ni p nht v rng nht m ngi ta c
th nhn thy t xa, mt lc lng k binh rt ln c th nh nhau . D nhin, cnh ng
cn phi p v rng ln, bi v cha bao gi c nhiu ngi nh nhau trn mt chin trng
nh y.

Khng cn phi thm bt, cc bn nn bit rng h gm 650 ngn lnh nga, do Alau v
Barca l nhng ngi mnh nht th gii. H l nhng ngi b con gn, v c hai u thuc
dng di hong tc t Cinghis Khan.

Y L CHUYN K THM V TRN NH GIA

ALAU V BARCA
Khi hai v vua v i cng vi qun lnh dng li mt lc rt gn nhau, v ch ch trn nh
m mn; h ao c ting trng trn vang ln. Khng bao lu, ting trng trn bt u tri ln.
Khi nghe ting trng trn, h lin chy xng thng vo nhau, mi ngi cm ly cung v bn tn
v nm lao v pha qun th. Ngi ta c th nhn thy tn bay ln t c hai pha, n ni trong
chc lt, khng trung b trn ngp nhng mi tn nn ngi ta khng cn nhn thy bu tri u
na. Ngi ta c th nhn thy nhiu ngi ng t xung t, nhiu con nga cng th. Cc bn
c th tin rng khng th xy ra iu g khc v hng bao mi tn u c bn ra cng mt lc.
Ti sao ti di dng vi cc bn? Bn nn bit rng, h khng ngng bn tn, h khi no h cn
tn trong bao tn. V vy ton b mt t u la lit nhng ngi cht hoc hp hi. Sau khi bn
ht tn, h cm ly gm v lao ri xng vo tn cng v tng cho nhau nhng nht kim nh
tri ging. H bt u cuc chin mt cch tn bo v c lit n ni thy m thng hi cho h.
Ngi ta c th nhn thy nhng bn tay, cnh tay v u b ct la ra khi thn mnh; ngi ta c
th thy ng xung t ngi v nga b git. C rt nhiu ngi cht v cuc chin ng thng
ny bt u trong s bt hnh. Nhng ting la ht v nhng ting rn r ln n ni ngi ta
khng th no nghe thy Thng ni gin. Ti ni cho cc bn bit m khng sai lm rng,
ngi ta ch c th bc i trn nhng xc ngi cht, v mt t y trn ngi cht v lai lng
mu mu cht.

T lu nay trn th gii, ngi ta khng bao gi nhn thy mt trn nh no c s lng
ngi ng o nh th. Ting khc v ting la ca nhng ngi b ng xung t cht hoc
khng th ng dy c vang to n nghe m thy xt thng cho h. y l mt ni bt
hnh khng khip cho c hai bn, v ri y s c nhiu ga ph v nhiu tr m ci. Trong cuc
chin ny, mi ngi u cho thy h khng mun bt c iu tt lnh no, nhng h cho thy
h nhng k th khng i tri chung. Vua Alau l ngi rt can m, rt mnh v v kh; ng
x s tht kho lo trong cuc chin ny, n ni ng c xem nh mt ngi xng ng cai
qun t ai v i vng min, ng t mnh lp c k tch to ln trong chin u, ng cn
lm nc lng qun lnh ca mnh khi h nhn thy ng nh rt c v t ra rt can m. ng hun
c cho mi ngi tinh thn dng cm, gan d, nh gic gii v khng phm sai lm. y l
mt hnh vi dng cm diu k khin cho tt c nhng ngi nhn thy ng u phi cm phc,
d l bn hay k th, bi v hnh nh ng khng phi l ngi bnh thng nhng l sm st v
bo t.

Alau x s nh th trong trn nh nh cc bn va nghe.

BARCA CHIN U CAN M NH TH NO?

V phn vua Barca, ti s cho cc bn bit ng ta chin u nh th no. ng chin u rt
c v rt can m, ng cho mi ngi khen ngi. Nhng chin tch ca ng khng gip g
cho ng vo ngy hm , bi v tt c nhng qun lnh ca ng u b git hoc b nh ng
xung t v khng th chin u c na. Khi trn nh ko di n ti, vua Barca v qun
lnh ca ng khng th cm c c na, buc phi ri khi trn a; h quay u chy trn
nhanh ty vo con nga ca h phi, nhanh hoc chm. Khi Alau v qun lnh ca ng nhn thy
h chy trn, h lin ui theo, nh gc v git cht. H gy thit hi ln cho qun ch n ni
nhn thy m thng. Sau khi ui theo mt lc h quay v tri ca h. H ct b v kh, ra ry,
bng b cho nhng ngi b thng. H mt l n ni ai cng mun ngh ngi hn l ngh n
chuyn nh m, Mt mi v suy kit, h ngh ngi sut m; sng hm sau, Alau ra lnh ha
tng tt c cc t thi, bn cng nh th; mnh lnh ca ng lin c thc hin ngay tc khc.
Sau khi mi vic hon tt, vua Alau tr v nc cng vi tt c nhng ngi thot cht qua trn
nh. Mc du thng trn, nhng h vn c nhiu ngi b git, nhng k th ca h cn cht
nhiu hn, v mt s rt ln qun lnh cht trong trn ny, n ni ai nghe ni cng khng
dm tin,

Trn nh din ra nh cc bn nghe, vua Alau chin thng. By gi chng ta hy b

qua chuyn ca vua Alau, v chng ti s k cho cc bn bit v cuc chin tranh gia nhng
ngi Tcta x Ponent.

TOTAMAGU TR THNH VUA CA NHNG

NGI TCTA X PONENT NH TH NO?
V vua ca nhng ngi Tcta x Ponent c tn l Mongutemur cht, quyn lnh cha li
v tay Toloboga, mt ngi c thn tr tui. Nhng Totamagu l mt ngi rt c th lc, ng
git cht Toloboga nh s tip tay ca mt v vua khc ca ngi Tcta c tn l Nogai. Bng
cch ny, Totamagu nm ly quyn lnh cha nh s gip ca Nogai. Nhng Totamagu
khng cai tr c lu v cht. Toctai l mt ngi khn ngoan, can m nm quyn lnh
cha v c chn lm vua. Trong thi gian ny, hai ngi con trai ca vua Toloboga b git
trng thnh v l nhng ngi c kh nng mang v kh. H t ra khn ngoan v cn thn. Hai
anh em cng vi mt on ty tng ng o ln ng n triu nh ca vua Toctai. n ni,
h qu gi trc mt Toctai. Toctai ni h l nhng ngi c n tip nng hu v yu cu h
ng dy. Khi hai chng cng t ng dy, ngi anh c ni nh sau:

- Knh tha b h Toctai, thn s ni vi b h theo hiu bit ca thn l do v sao chng thn
n trc mt b h. Nh b h bit, chng thn l con ca Toloboga, ngi b Totamagu
v Nogai git cht. i vi Totamagu, chng thn khng dm ni xu, bi v ng y cht,
nhng chng thn khiu ni v Nogai v cu xin b h buc ng ta phi chuc li nh cha ca
chng thn lm, v vic ng ta git cha ca chng thn, Chng thn cu xin b h ra lnh
cho ng ta n trc mt b h ng ta tr li v ci cht ca cha chng thn, l l do m
chng thn n triu nh ca b h.
 V cng t im ting v khng ni g na.

TOCTAI TRUY CU NOGAI V CI CHT CA

TOLOBOGA NH TH NO?
Khi Toctai nghe nhng li ngi con ni vi ng, v bit r l s tht, nh vua lin tr
li nh sau:

- Ny khanh, iu khanh yu cu ta buc ti Nogai, ta s sn lng lm thi, ta s yu cu ng

ta n triu nh ca chng ta, n trc mt ta v chng ta s lm tt c nhng g m l phi i
buc.

Th l Toctai phi hai s gi n vi Nogai yu cu ng ta n triu nh tr li cho cc

con trai ca Toloboga v ci cht ca cha chng. Khi cc s gi a th cho Nogai, ng ny lin
ch nho v ni vi cc s gi l ng s khng i u ht. Khi cc s gi nhn c cu tr li
ca Nogai, h lin ln ng quay v triu nh vua Toctai v cho nh vua bit rng Nogai ni
ng ta s khng n vi bt c gi no. Khi Toctai nghe nhng li m Nogai ni vi ng, ng t
ra ht sc tc gin v ni kh to cho tt c nhng ngi ang ng xung quanh ng u nghe.

- Nu Tri gip ta, hoc Nogai s phi n trc mt ta ni r i cht vi cc con ca

Toloboga, hoc ta cng vi tt c qun lnh ca ta s i tiu dit chng.

Khng chn ch, ng lin phi hai s gi khc truyn t n tn tai Nogai nhng li m cc
bn s nghe nh sau y.

TOCTAI PHI CC S GI N VI NOGAI NH

TH NO?
Hai v s gi c Toctai y thc nhim v ln ng i n cung nh ca Nogai. n trc
mt ng, h bi cho ng mt cch cung knh v Nogai ni h l nhng ngi c n tip
nng hu. Sau , mt trong hai s gi ln ting ni nh sau:

- Tha b h, theo nh li yu cu ca vua Toctai vi b h, nu b h khng n triu nh

tr li cho cc con trai ca Toloboga, Hong thng chng ti s cng vi ton th qun i
s chng li b h v s gy cho b h nhiu thit hi to ln v ngi v ca. Vy b h hy xem
vic b h mun lm v b h hy cho chng thn bit trnh li.

Khi Nogai nghe nhng iu Toctai yu cu, ng t ra tc gin v tr li cc s gi nh sau:

- Hi cc s gi, hy quay v Cha thng ca cc khanh v nhn li vi Cha thng l ta

khng s chin tranh; hn na hy ni vi ngi rng, nu ngi tn cng ta, ta s khng ch
cho ngi tin vo lnh th ca ta u, nhng ta s n gp ngi gia ng. y l nhng
li ni ca ta v cc khanh hy truyn t li nh th.

ng im lng v khng ni g thm na. Khi cc s gi nghe nhng li Nogai ni vi h, h

khng nn li lu thm na, nhng vi vng ln ng tr v vi Cha thng ca h v k li
cho ng nhng iu Nogai nhn li l ng khng s cuc chin ca Cha thng v ng s i
gp Cha thng ngay gia ng. Khi vua Toctai nghe tt c nhng iu ny v v cuc
chin tranh l khng th trnh khi, ng lin sai cc s gi i khp ni n vi nhng ai cn thn
phc ng v yu cu h hy sn sng tn cng vua Nogai. Khi Nogai tin chc l Toctai mun
i tn cng ng bng mt lc lng hng hu, ng vi ra lnh chun b mi mt, nhng khng
rm r nh Toctai, v ng khng c nhiu qun v nhiu th lc.

TOCTAI TIN NH NOGAI NH TH NO?

Khi Toctai chun b sn sng, ng a ton b qun lnh ln ng. Cc bn nn bit rng
ng ta ch huy hn 200 ngn lnh nga. H ci nga i thng n ng bng Nergh rng ln v
xinh p m khng gp bt c tr ngi no ng ghi nhn. ng cho qun dng tri trong ng
bng ny n ch Nogai, v ng bit Nogai ra trn vi qun s ti a m ng c. Cc bn
cng nn bit rng hai con trai ca Toloboga ch huy mt on lnh nga ng o cng ang
n tr th cho ci cht ca cha h. Nhng chng ta s khng ni n Toctai v qun lnh ca
ng ni v Nogai v qun lnh ca ng ny. Khi Nogai bit tin Toctai ang tin qun tn cng
ng, ng lin a ton b qun ca ng ra mt trn. Qun i ca ng gm c 150 ngn lnh
nga, nhng ngi rt gii v can m, nhiu chin binh gii hn chin binh ca Toctai. Khng
qu hai ngy sau khi Toctai dn qun n ng bng, Nogai cng a ton b qun i n
v dng tri ngay ngn cch xa tri ca Toctai 10 dm. Khi lu tri c cng ln, ngi ta c
th nhn thy nhiu lu tri bng da dt vng rt p v trng khng khc g lu tri ca mt v
vua giu c. Lu tri ca vua Toctai khng phi t p hoc t sang trng hn, nhng cn hn th
nhiu, v ng ta c nhng lu tri p n mc k diu. Sau khi nhng v vua ny n ng bng
Nergh, h ng qun ngh ngi th gin ch ngy xut trn.

TOCTAI NG VIN CC THUC H CA NG

NH TH NO?
Vua Toctai triu tp cc thuc h ca mnh trong mt cuc hi ngh v ni vi h nh sau
y:

- Hi cc khanh, chng ta n tn ni y chin u chng li vua Nogai v qun ca ng

ta; lm cng vic ny chng ta thun theo l phi, v cc khanh bit rng ton b s th ch v
bo th ny l do vic Nogai khng mun n chuc li vi cc con trai ca Toloboga. Bi v
ng ta xa ri l phi, chng ta phi chin thng trong cuc chin ny, v ng ta phi cht v b
tiu dit. Do mi ngi trong cc khanh phi vng tin v hy vng chin thng k th, nhng
ta yu cu mi ngi phi can m v c gng em ht kh nng tiu dit qun th.

ng im lng v khng ni thm iu g na, Pha bn kia, vua Nogai cng triu tp mt cuc
hp v ni nhng li nh cc bn s nghe sau y:

- Hi cc anh em v bn hu qu mn, cc bn nn bit rng chng ta chin thng trong

nhiu trn nh ln v nhiu cuc i u ln, chng ta c vn cn gii quyt vi nhng
ngi c khi v chng ta cng thnh cng. V vy, nu y l s tht nh cc bn bit, cc
bn phi tin chc phn thng trong cuc chin ny. Chng ta cn c l phi trong khi h mc
sai lm, v cc bn u bit ng ta khng phi l Cha thng ca chng ta, khi ng yu cu ta
n trc mt ng chuc li i vi nhng ngi khc. Ta s khng ni g thm vi cc bn,
ngoi tr ta yu cu cc bn ngh n vic hon thnh tt nhim v, chng ta phi x s trong
trn nh ny lm sao cho mi ngi lun nhc n chng ta, chng ta v con chu chng ta mi
mi c knh s v iu ny.

Vua Nogai im lng v khng ni thm iu g na. Sau khi hai v vua triu tp hi ngh, h
khng chm tr cht no, nhng ngy hm sau h chun b ton b v kh u ra . Vua Toctai
t chc 20 i qun v cho mi i mt v ch huy ti gii. Khi c hai nh vua cm ly v kh v
chun b cho qun lnh xong, c hai lin ci nga tin thng vo nhau cho n khi h n ng
mt tm tn bn. C hai bn u dng li v khng bao lu ting trng nh m bt u vang ln.
Sau ting trng, h chy xng n v bn nhng mi tn vo nhau. Ngi ta c th nhn thy tn
bay ln t c hai pha, v chng bay nhiu n ni chng ta thy nga v lnh k ng xung t
cht hoc b thng rt nhiu. Khi bn xong ton b cc mi tn, h khng cn g bn na, h
cm ly gm gio v xng n tn cng vo nhau bng cch tung ra nhng nht kim cc k
him hc. H ang lao vo mt cuc u rt tn khc v c lit; h ct ri bn tay, cnh tay,
thn mnh v u ca nhau. V vy, ngi ta c th nhn thy lnh nga cht v b thng t ln
nho xung t, ting n o v ting long xong ca st thp ca gm gio chm vo nhau
chan cht n ni ngi ta khng cn nghe thn linh ni gin na. C nhiu ngi cht n ni
cha bao gi c nh th trong bt c trn nh no, nhng qun lnh ca Toctai cht nhiu hn
qun lnh ca Nogai, v qun lnh ca Nogai l nhng chin binh gii trn mc hn nhng chin
binh ca Toctai. C hai con trai ca Toloboga x s rt ng knh n trong trn nh ny v lm
nn nhng chin cng ln, v h c gng em ht kh nng bo th cho ci cht ca cha h,
nhng tht ung cng, v chuyn git cht vua Nogai l mt cng vic rt kh khn. Trn nh
tn bo v c lit n ni n bt u trong ni bt hnh, v c rt nhiu k binh ban sng cn
mnh khe, vui v li b git trong trn ny; nhiu ph n c chng tr thnh ga ba sau trn
nh ny; khng phi l iu l lng, bi v y l mt trn nh qu khng khip. Vua Toctai ra
sc bo v qun lnh v danh d ca ng, ng lp c nhiu thnh tch to ln; d nhin, ng
c mi ngi ca tng. ng lao mnh vo gia qun th c nh l khng s g ci cht, ng t
xung hu t, ng i tn st nhng con ngi. ng lm iu ny c n ni ng mang n s tn
tht ln lao cho k th cng nh cho bn b ca ng vo ngy hm : cho k th, bi v t tay
ng ta git cht rt nhiu; cho bn b ng, bi v khi thy ng chm git hng say, h cng hng
hi tn cng k th mt cch gan d, lp nn nhng chin cng, h tm thy ci cht.

VUA NOGAI NH GIC MT CCH CAN M

NH TH NO?
Ti s ni vi cc bn v vua Nogai mt cch hon ton khc hn, v ng t ra can m n
ni ngi ta khng thy bt c ngi no c hai phe chin u tt nh ng; ng t ra xut sc
trong ton b trn nh ny. ng lao vo gia qun th mt cch liu lnh nh con s t lao vo
gia by th rng. ng tn st v chm git gy nn tn tht ln lao cho k th. ng lao vo
trong nhng trn hn chin d di nht. ng p tan chng ch ny ri ch khc, c nh l
nhng chuyn vt, Qun lnh nhn thy vua ca h hnh ng nh th, h cng c gng em ht
kh nng tn cng k th mt cch c lit, ng thi gy ra nhng cuc chm git khng khip.
Cc bn nn bit rng qun lnh ca Toctai c gng ti a bo v danh d ca h, nhng tht
l v ch, v h ang phi i u vi nhng chin binh qu gii, qu mnh. H rt au kh khi
thy r l nu h tr li, tt c bn h s cht; v vy khi h thy khng th chu ng ni na, h
bt u chy trn cng nhanh cng tt; vua Nogai v qun lnh ca ng ui theo h, va git
va gy ra mt cuc thm st rt ln. Nh cc bn bit, Nogai chin thng trong trn nh
ny, ti cng cho cc bn bit rng c 60 ngn ngi cht, nhng vua Toctai trn thot c v
hai ngi con trai ca vua Toloboga cu chy thot c.

DEO GRATIAS ( CM N CHA) AMEN

 ... Trong 24 nm chu du chu v khng ngng gp nht thng tin, ng nghin cu nhng
con ngi t v vua chuyn ch n ngi th th cng bnh thng nht, t nhng th ch chnh
tr n cc tn ngng tn gio, khng nhng cc thnh ph, cc n i v cc ngnh th cng
m cn nhng phong cnh cy ci, nhng ti nguyn thin nhin cho n t ai v khong sn.
Khng c g vt ra khi tm nhn ca ng, t lc a mnh mng, ni m cc chng tc, cc
nim tin v cc ngn ng chng cho vo nhau; t mi trng thun li phong ph, ni sn sinh
nhng hoa qu cha ai bit v nhng th gia v nh inh hng, ht tiu, c gng, nhng th
lm cho nhng ngi i chinh phc phi m c thm thung; t nhng lp t su ang cha
ng nhng ti nguyn khng sao k xit: vng, bc, qu, than , du la v amiant. l
mt bc tranh tuyt vi v chu th k XIII.

Chia s ebook : http://downloadsach.com/

Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi