Kamu Kurumlarinda İç Kontrolün Önemi̇ Ve Etki̇nli̇k Faktörleri̇

T.C.
SOMA BELEDYE BAKANLII

MAL HZMETLER MDRL
KAMU KURUMLARINDA KONTROLN NEM VE ETKNLK

FAKTRLER
SONGL CAN
Mali Hizmetler Uzman Yardmcs
MAL HZMETLER UZMANLII

UZMANLIK TEZ
SOMA, MANSA
KASIM 2015
T.C.
SOMA BELEDYE BAKANLII
MAL HZMETLER MDRL
KAMU KURUMLARINDA KONTROLN NEM VE ETKNLK

FAKTRLER
SONGL CAN
Mali Hizmetler Uzman Yardmcs
Danman: Bayram GLER
MAL HZMETLER UZMANLII

UZMANLIK TEZ
SOMA, MANSA
KASIM 2015
NDEKLER
EKLLER DZN ................................................................................................. VI
TABLOLAR DZN ............................................................................................. VII
GR ..................................................................................................................... VIII
BRNC BLM
KONTROL SSTEMNE GENEL BAKI
1.1. KONTROL SSTEMNN TARHSEL GELM ........................................ 1

1.2. KONTROL SSTEMNN YASAL DAYANAI .......................................... 2
1.3. KONTROL SSTEMNN TANIMI................................................................ 3
1.3.1. Kontrol Nedir? ............................................................................................... 3
1.3.2. Kontrol Sisteminin nemi ............................................................................. 4
1.4. KONTROL SSTEMNDE SORUMLULUK ................................................. 6
1.5. KONTROL SSTEMNN AMALARI ......................................................... 8
1.5.1. Genel Amalar ................................................................................................... 8
1.5.2. zel Amalar ..................................................................................................... 8
1.6. KONTROL SSTEMNN ZELLKLER .................................................. 10
1.7. KONTROL SSTEMNN TEMEL LKELER ............................................ 11
KNC BLM
KAMU KONTROL STANDARTLARINDA YARARLANILAN
ULUSLARARASI STANDARTLAR
2.1. COSO MODEL ................................................................................................. 13

2.1.1. COSO Raporunda Kontroln Tanm .......................................................... 14
2.1.2. COSO Raporunda Kontroln zellikleri ..................................................... 14
2.1.3. COSO Kp ..................................................................................................... 15
2.1.4. COSO Piramidi ................................................................................................ 16
2.1.5. COSO 2013 Deiiklikleri ............................................................................... 18
2.1.6. COSO 2013e Gre COSO Bileenleri ve 17 lke ........................................... 19
2.2. INTOSAI KONTROL STANDARTLARI .................................................... 21
2.2.1. Genel Standartlar .............................................................................................. 22
III
2.2.2. Ayrntl Standartlar ......................................................................................... 23
2.3. AVRUPA BRL KONTROL STANDARTLARI .................................... 24
NC BLM
KAMU KONTROL STANDARTLARI VE BLEENLER
3.1. KAMU KONTROL STANDARTLARI ........................................................ 29

3.1.1. KONTROL ORTAMI ...................................................................................... 32
3.1.1.1. Etik Deerler ve Drstlk ........................................................................... 33
3.1.1.2. Misyon, Organizasyon Yaps ve Grevler ................................................... 36
3.1.1.3. Personelin Yeterlilii ve Performans ........................................................... 37
3.1.1.4. Yetki Devri .................................................................................................... 38
3.1.2. RSK DEERLENDRME.............................................................................. 39
3.1.2.1. Planlama ve Programlama............................................................................. 40
3.1.2.2. Risklerin Belirlenmesi ve Deerlendirilmesi ................................................ 41
3.1.3. KONTROL FAALYETLER ......................................................................... 42
3.1.3.1. Kontrol Stratejileri ve Yntemleri ................................................................ 43
3.1.3.2. Prosedrlerin Belirlenmesi ve Belgelendirilmesi.......................................... 44
3.1.3.3. Grevler Ayrl ........................................................................................... 44
3.1.3.4. Hiyerarik Kontroller .................................................................................... 45
3.1.3.5. Faaliyetlerin Sreklilii ................................................................................. 46
3.1.3.6. Bilgi Sistemleri Kontrolleri ........................................................................... 46
3.1.4. BLG VE LETM ....................................................................................... 47
3.1.4.1. Bilgi ve letiim ............................................................................................. 47
3.1.4.2. Raporlama ..................................................................................................... 48
3.1.4.3. Kayt ve Dosyalama Sistemi ......................................................................... 49
3.1.4.4. Hata, Usulszlk ve Yolsuzluklarn Bildirilmesi.......................................... 50
3.1.5. ZLEME ........................................................................................................... 51
3.1.5.1. Kontroln Deerlendirilmesi .................................................................... 53
3.1.5.2. Denetim ..................................................................................................... 54
IV
DRDNC BLM
KONTROL SSTEMNN NEM VE TRKYE AISINDAN
DEERLENDRLMES
4.1. TRKYEDE KONTROL SSTEM ........................................................... 56
4.2. KONTROL GEREKL KILAN NEDENLER ............................................ 58
4.3. KONTROLN ETKNLN BELRLEYEN FAKTRLER ................... 60
4.3.1. Roller ve Sorumluluklarn Etkin Datm ....................................................... 62
4.3.2. st Ynetimin Duyarll ............................................................................... 62
4.3.3. Mesleki Yeterlilik ve Etik ................................................................................ 63
4.3.4. Bulgularn nemsenmesi ................................................................................. 63
4.3.5. Yksek Denetim Kurumunun Ynlendirmelerine Uyum ................................ 64
4.4. KAMU KURUMLARINDA KONTROL...................................................... 64
4.4.1. Kamu Kontrol Standartlarna Uyum Eylem Plan ....................................... 65
4.5. KAMU KURUMLARINDA KONTROL SSTEMNN
ETKNLETRLMES ....................................................................................... 67
4.5.1. Kontroln Etkinletirilmesi Srecinde Karlalan Sorunlar ...................... 69
4.6. KONTROL SSTEMNN ETKNLETRLMES N GEREKL
FAKTRLER ...................................................................................................... 71
4.6.1. Kontrol Sisteminin Baar Faktrleri ........................................................... 73
4.6.1.1. Mevzuata Uygunluk ...................................................................................... 73
4.6.1.2. Saydamlk ...................................................................................................... 74
4.6.1.3. Hesap Verebilirlik ......................................................................................... 74
4.6.1.4. Ekonomiklik .................................................................................................. 75
4.6.1.5. Verimlilik ...................................................................................................... 76
4.6.1.6. Etkinlik .......................................................................................................... 76
4.6.1.7. Etkin Bir Kontrol Sisteminin Yararlar ..................................................... 76
SONU ...................................................................................................................... 80
KAYNAKA ............................................................................................................ 82
V
EKLLER DZN
EKL 2.1. COSO Kp 1992 .................................................................................. 16

EKL 2.2. COSO Piramidi ..................................................................................... 17
EKL 2.3. COSO Kp 2013 .................................................................................. 20
EKL 3.1. Kontrol Standartlar ve Bileenleri .................................................... 31
EKL 4.1. Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Yaps................................................ 58
VI
TABLOLAR DZN
TABLO 1.1. Kontroln Tamamlayc zellikleri .................................................. 6

TABLO 3.2. Kamu Grevlilerinden Beklenen Balca Etik Davranlar ................ 35
VII
GR
Gnmzde kamu mali ynetiminde kontrol kavram hem zel sektr hem de
kamu sektrnde byk neme sahip hale gelmitir. Dnyada kamu ynetimi ve mali
ynetim sistemleri alannda ortaya kan yeni kamu ynetimi anlay erevesinde
lkemizde de mali sisteme ilikin reform almalar balatlmtr. Trkiyede
zellikle 2003 ylnda yrrle giren, uygulanmasna 2006 ylnda balanan 5018
sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile byk deiimler yaplm ve i
kontrol sistemine nemli lde yer verilmi ve uluslar aras uygulamalardan
yararlanlarak etkili bir sistem oluturulmaya allmtr. Anlan Kanunla
dzenleyici ve denetleyici kurumlar hari olmak zere, genel ynetim kapsamndaki
kamu idareleri ynetim sorumluluu esasna dayal olarak i kontrol sistemlerini
kurma ve uygulama sorumluluu altna girmi ve yrtecei fonksiyonlar ve
sorumluluklar artrlmtr.
Her ne kadar mevzuat hkmleri uyarnca idareler byle bir sorumluluk altna
girmi olsalar da, i kontrol sistemi kamu kurulularnda zel sektrde olduu gibi
verimli bir ekilde oluturulamamakta ve uygulanamamaktadr.
Kamu kurumlarnn artan kapasiteleri i kontrol sistemini her geen gn daha
nemli hale getirmitir. Sistemin kamu kurumlarnda uygulanabilirliinin artrlmas
kurumlarda; amalanan hedeflere daha verimli bir ekilde ulalmas, kaynaklarn
daha etkili, ekonomik ve verimli kullanlmas, hesap verme mekanizmasnn
kantlara dayal olarak iletilmesi, usulszlk ve yolsuzluklarn nne geilebilmesi
gibi olgularn gereklemesi asndan nemli bir yere sahiptir.
Bu alma giri, drt ana blm ve sonutan olumaktadr. Birinci blmde
i kontrol sistemine genel hatlaryla deinilmitir. nemi, amalar, temel ilkeleri

gibi i kontrol sistemini daha iyi anlamamz salayacak olgular anlatlmaya
allmtr. kinci blmde lkemizde uygulanan i kontrol sistemine dayanak
tekil eden ve i kontrol sisteminin kurulmasnda ve uygulanmasnda yararlanlan
uluslar aras standartlar anlatlmtr. nc blmde Trkiyede uygulanan i
kontrol standartlar kapsaml bir ekilde ele alnmtr. Drdnc blmde kamu
kurumlarnda i kontrol sisteminin kurumlar asndan yararlar, nasl daha etkin hale
getirilebilecei, kurulma ve uygulama aamasnda karlalan sorunlar anlatlmaya
allmtr.
BRNC BLM
KONTROL SSTEMNE GENEL BAKI
1.1. KONTROL SSTEMNN TARHSEL GELM
kontrole ynelik temel dnceler 1940l yllarn banda ABDde kamu
muhasebesi ve i denetim meslek kurulular tarafndan yaymlanan i kontroln
denetime ilikin uygulamalarn aklayan rapor, klavuz ve standartlarda
grlmektedir.1
1970lerin ortalarnda Amerikada Watergate savcs i kontrole dikkat ekmi ve
aratrmalar sonucunda 1977de ana temas i kontrol olan Yabanc Yolsuzluk
Kanunu (Foreign Corrupt Practices Act) yrrle girmitir. Daha sonra, 1985
ylnda Hileli Mali Raporlama ile ilgili Treadway Komisyonu olarak da bilinen
Ulusal Komisyon kurulmu ve Komisyon tarafndan Hileli Mali Raporlama
konusunda bir rapor yaymlanmtr. Bu raporda kontrol ortam ile davran ve yetki
standartlarna vurgu yaplm, i kontrol kavram iin ortak bir anlay ve kapsayc
bir ereve oluturulmas ihtiyac ile destekleyici kurumlara arda bulunulmutur.
Komisyonun bu ars sonucunda Destekleyici Kurumlar Komitesi COSO
oluturulmutur. COSO mevcut kaynaklardaki i kontrol ile ilgili eilimleri
birletirerek etkinliin deerlendirilmesi iin geni kapsaml ve pratik kriterler
gelitirmitir. 1992de yaymlad Kontrol Btnleik ereve sonraki
yllarda zel sektr ve kamu sektrnde yaygn olarak kullanlmaya balanmtr.2
1
Fadl Tunel ,Uluda niversitesi, Kontrol Tantm Slayt, http://slideplayer.biz.tr/slide/2587230/ (eriim
06.10.2015)
2
https://www.maliye.gov.tr/Kontrol%20Dokmanlar/%C4%B0%C3%A7%20Kontrol%C3%BCn%20Tarih%C3%A7esi.pdf
(Eriim 06.10.2015)
Avrupa Birlii ile yaplan mzakereler erevesinde, mali sistemimizin AB
uygulamalar ile uyumunun salanmas amalanmaktadr. Mevzuatmz da bu
kapsamda COSO nun i kontrol standartlarna uygun biimde oluturulmutur. 2003
ylnda AB Mktesebatnn stlenilmesine ilikin Trkiye Ulusal Program" ile
"AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn
Uygulanmas, Koordinasyonu ve zlenmesine likin Karar" kabul edilmitir.
ngrlen bu dzenlemelere paralel olarak Aralk 2003 tarihinde 5018 sayl Kamu
Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu karlmtr.3 Anlan kanunla lkemizde kamu
kurumlarnda i kontrol sisteminin kurulmas ve uygulanmas yasal bir zorunluluk
olarak getirilmitir. Bu Kanun ile i kontrol standartlarnn belirlenmesi,
gelitirilmesi, kurumlara rehberlik yaplmas ve koordinasyonun salanmas
konusunda Maliye Bakanl merkezi uyumlatrma birimi olarak yetkili klnmtr.4
1.2. KONTROL SSTEMNN YASAL DAYANAI
Kamu idarelerinde uygulanacak olan i kontrol sistemi 5018 sayl Kamu Mali
Ynetimi ve Kontrol Kanununun 55 ila 67 nci maddelerinde; i kontroln tanm,
amac, yaps ve ileyii, n mali kontrol ve mali hizmetler birimi, muhasebe hizmeti
ve yetkilisi balklar altnda ve yine anlan Kanunun 55, 56, 57 ve 58 inci
maddelerine dayanlarak Maliye Bakanlnca hazrlanan ve yaymlanan5"
Kontrol ve n Mali Kontrole likin Usul ve Esaslar da da; i kontrol, n mali
kontrol, mali hizmetler biriminin n mali kontrolne ilikin mali karar ve ilemler ve
eitli hkmler blmleri altnda ayrntlaryla birlikte ele alnmtr.6
3
Fadl Tunel, Kontrol Tantm Slayt
4
Onur Derici, Saytay Denetisi, Kontrol ve Risk Ynetimi, Bekad Yaynlar 2015, s.60.
5
Kontrol ve n Mali Kontrole likin Usul ve Esaslar, 31.12.2005, Resmi Gazete Say: 26040
6
Mehmet Aksoy, Kamuda Kontrol & Denetim, Muhasebat Kontrolrleri Dernei Yaynlar, Ankara 2013,
s.3.
2
1.3. KONTROL SSTEMNN TANIMI
1.3.1. Kontrol Nedir?
kontrol; kurumun temel hedeflerini gerekletirip gerekletirmedii
konusunda makul bir gvence elde etmek amacyla tasarlanan sistemler btndr.
Bu yzden etken bir i kontrol sistemi srecinin n koulu hedeflerin ak biimde
belirlenmesidir. Kurumun yneticilerinin sorumluluunda ve alanlar tarafndan
hayata geirilen ve organizasyonun kar karya kald deiimlere srekli bir
biimde uyum gsteren dinamik ve tamamlayc bir sretir.7
kontrol faaliyetleri; dzenli, ahlak kurallarna uygun, ekonomik, verimli ve
etkin bir biimde gerekletirme, hesap verme sorumluluunun gerektirdii
ykmllkleri yerine getirme, yrrlkteki yasalara ve ynetmeliklere uyma,
kayplara kt kullanma ve hasarlara kar kaynaklar koruma hedeflerini
gerekletirmek suretiyle; kurumun misyonunu baarmas iin riskleri gslemek
ve makul bir gvence salamak zere tasarlanmtr.8
kontrol kiilere hlihazrda yaptklar i ve ilemleri daha dzgn, daha kaliteli
ve daha sistematik yapmalar iin uygun ortam oluturan ve bu bilincin olumasn
salayan uzun vadeli bir alg ve kltr deiimidir. kontrol; kurum kltrn, etik
deerleri, personel performansn, kurumsal organizasyon yapsn, planlama ve
programlama faaliyetlerini, misyon ve vizyon erevesinde stratejik amalar ve
hedefler tesis edilmesini, kurumsal risklere ynelik kontrol mekanizmas
gelitirilmesini, kayt ve dosyalama sistemini, kurum ii yatay ve dikey iletiim
7
Sumru Tmer, Kamuda Kontrol Sistemi ve Uygulama Aamalar, Gncel Mevzuat Aratrma Ve Eitim
Dernei Yaynlar, Ankara 2010, s.21.
8
Vural ahbenderolu, Gerekeli ve Aklamal 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu, BEKAD
Yaynlar, Ankara 2014, s.168.
3
kanallarn, bilgi gvenlii politikalarn, raporlama sistemlerini ve i denetimi iinde
barndran bir ynetim modelidir.9
kontrol bir kurum bnyesinde kurumun ama ve hedeflerine ulamasn
salamaya ynelik olarak tasarlanp uygulanan tm faaliyet ve ilemler olarak
tanmlanabilir. kontrol muayyen ilemlere ynelik olarak alnan tedbirlerden ibaret
bir sre olmayp ama ve hedeflerin gerekletirilmesini salamaya ynelik tm
faaliyet ve uygulamalar ifade eder.10
1.3.2. Kontrol Sisteminin nemi
kontrol sisteminin nemi amacndan kaynaklanmaktadr. kontrol sistemi
ncelikle mali tablolarn gvenilirliini ve anlalabilirliini salamay hedefler.
Varlklarn korunmasn, ilgili mevzuata uygunluunun ve verimliliinin
artrlmasna destek olur.11
kontrol sistemi ynetimin amalarnn etkili ve etken bir ekilde baarlmasn,
yasalara ve dzenlemelere uygunluu, varlklarn korunmasn, hata ve
dzensizliklerin nlenmesini, tam ve gvenilir kayt tutulmasn ve zamannda ve
gvenilir mali raporlamay salar.12
Bu sistem gerekletirilebilecek en iyi performans kullanarak hedefi
gerekletirmeyi planlamaktadr. Bu nedenle, i kontrol sisteminin yeterlilii ve
9
lker Eralp, Blent Bozba, Kamu Ynetiminde kontrol & n Mali Kontrol, BEKAD Yaynlar 2014, s.34.
10
Ekrem Candan, Kamu darelerinde Kontrol Sistem ve Srelerinin Tasarlanmas, Uygulanmas ve
Gelitirilmesinde Uyulacak Usul ve Esaslar, Mali Ynetim ve Denetim Dergisi Say:38 Haziran, 2006, s.2.
11
Celal Kepeki, Kontrol Sistemi, Tesmer Yayn No: 6, Ankara, 1994, s.23.
12
Onur Derici, a.g.e. s.2.
4
drstl, kontrol srecindeki etkisinin iyi anlalmas ve ynetici ve alanlarn
ykmllklerinin tam ve doru olarak yerine getirilmesini gerektirmektedir.13
kontrol tek bana bir sistem olarak ele almaktan ziyade; planlama, bte,
muhasebe, denetim ve bilgi sistemi trnden sistemleri birbirleri ile kaynatran bir
kavram olarak deerlendirmek gerekir. kontroln olmad veya yeterince
salanamad durumlarda; varlklarn kaybna, yanl kararlar verilmesine, eitli
suistimallere sebebiyet verebilmektedir.14
kontrol sistemi hedefleri gerekletirebilmek iin ynetici/ alan ibirlii ve
katlmcln ngrr; bu nedenle i kontrol sisteminin kurum/kurulular iin
tamamlayc zellikleri ayn zamanda nemini de ortaya karmaktadr.15
13
Sumru Tmer a.g.e. s.21.
14
Kayahan Tm, Mehmet nsal Memi, Kontrol, Karahan Kitabevi, Aralk 2012, s.103.
15
Sumru Tmer a.g.e. s.23.
5
TABLO 1.1. Kontroln Tamamlayc zellikleri
Faaliyetlerin standartlara uygun
gerekletirilmesi salandndan
FAALYETLER
etkenlik kolaylar.
AISINDAN
Kontrol faaliyetleri nedeniyle
varlklarn korunmas kolaylar.
Mali kararlarda gvenilir veri kullanlr.
FNANSAL AIDAN Hatalar ve yolsuzluu nler.
Denetim iin salkl veri ve dokman
oluturur.
YASALARA Periyodik kontrollerle yasalara ve
UYGUNLUK kurallara uygunluk salanm olur.
AISINDAN
1.4. KONTROL SSTEMNDE SORUMLULUK
5018 sayl kanunun hkmleri dikkate alndnda i kontrol sistemi konusunda;
Mstearlk (st ynetici) makamnn i kontrol sisteminin kurulmas ve gzetim
altnda bulundurulmasndan,
Harcama yetkililerinin grev ve yetki alanlar erevesinde, idare ve mali karar
ve ilemlere ilikin olarak i kontroln ileyiinden,
6
Strateji gelitirme birimlerinin i kontrol sisteminin kurulmas ve standartlarn
uygulanmas almalarnn koordinasyonu ile rehberliinden ve n mali kontrol
hizmetlerinden,
sorumlu olduklar anlalmaktadr.16
Esasen i kontrolde sorumluluk ilem srecinde yer alan tm personeli
kapsar. Bu etkin ve baarl bir i kontroln olmazsa olmazlarndandr. Bir srete
yer alan tm grevlilerin yaplan kontrolden sorumlu olmalar srecin etkinliini ve
verimliliini artrr.17
kontroln yapsndan, yeterlilik ve etkinliinden ynetim sorumludur.
Kurum yneticileri yeterli bir i kontroln tasarlanmas, iletilmesi, gzden
geirilmesi ve gelitirilmesinden sorumludur. Bu amala i kontroln ynetim
tarafndan srekli izlenmesi ve gerekli tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Ancak
yeterli i kontrol sistemlerinin tasarlanp oluturulmasnda yksek denetim
kurumlarnn, merkezi uyumlatrma grev ve fonksiyonlar olan kurulularn ve i
denetim birimlerinin de nemli grev ve sorumluluklar bulunmaktadr. kontroln
tasarlanmas ve iletilmesinde esas sorumluluk ynetimin olmakla birlikte i kontrol
kiiler tarafndan hayata geirilir. Ynetim ama ve hedefleri belirler, bu erevede
bir i kontrol tasarlar, kontrol mekanizmalar oluturur bunlarn uygulanmasn
salar. Kurum alanlar ise grev, yetki ve sorumluluklar kapsamnda i kontroln
uygulanmasnda rol alr.18
16
Sumru Tmer, a.g.e., s.13.
17
Mehmet Aksoy, a.g.e., s.9.
18
Ekrem Candan, a.g.e., s.4.
7
1.5. KONTROL SSTEMNN AMALARI
1.5.1. Genel Amalar
kontrol sisteminin amac 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol
Kanununda Kamu gelir, gider, varlk ve ykmllklerinin etkili, ekonomik ve
verimli bir ekilde ynetilmesini, kamu idarelerinin kanunlara ve dier
dzenlemelere uygun olarak faaliyet gstermesini, her trl mal karar ve ilemlerde
usulszlk ve yolsuzluun nlenmesini, karar oluturmak ve izlemek iin dzenli,
zamannda ve gvenilir rapor ve bilgi edinilmesini, varlklarn ktye kullanlmas ve
israfn nlemek ve kayplara kar korunmasn salamaktr. eklinde ifade
edilmitir.19 Amalar bir btn olarak dnldnde kamu yararnn salanmas i
kontrol sisteminin genel amacn oluturmaktadr.
kontrol sisteminin baarya ulamas iin ama ve hedeflerin belirlenmi
olmas ok nemlidir. Kurumsal amalar ve hedefler tespit edilmeden faaliyet
alanlarnda kontrol uygulamak anlamsz olacaktr. kontrol kurumsal hedeflere
ulalmasna yardm eden bir ynetim arac olduuna gre uygulanacak kontrol
prosedrleri ile amalar ve hedefler arasnda yakn bir iliki olmas gerekmektedir.20
1.5.2. zel Amalar
Operasyonlar asndan i kontrol, standartlam sreler yardmyla
operasyonlarn etkinliini ve verimliliini artrr. Bir organizasyonda kontrollerin
varl, srelerin standart tanmlar, grev tanmlar, kurallarn dzenlenmesi ve
sonu olarak etkinliin ve verimliliin arttrlmasnda katk salar. Kontrol
faaliyetleri araclyla var olan varlklarnn korunmas salanr. Mali raporlamann

19
Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu, Kanun No: 5018, 10 Aralk 2003, Madde:56.
20
Tamer Aksoy, Basel II ve Kontrol, Ankara SMMM Odas, Yayn 53, Ankara 2007, s. 233.
8
gvenilirliini salamak dier bir amatr. Mali tablolarn gvenilir olmas,
ynetimin doru kararlar almas, herhangi bir yolsuzluun nlenmesi veya tespitinde
yardmc olur.21
Uygulamada grlen ve hem denetiye hem de st ynetime yardmc olacak
genel amalarla ilikilendirilmi zel i kontrol amalar unlardr:22
Geerlilik: Faaliyet srelerinde kaydedilen ve muhasebeletirilen ilemler somut
olarak gereklemi olaylar gstermelidir. Bu ynyle iyi ileyen bir i kontrol
yaps hayali ve gerek olmayan ilemlerin muhasebe kaytlarnda yer almasna izin
vermeyecektir.
Eksiksiz olma: Faaliyet srelerinde gerekletirilen tm i ve ilemler
kaydedilmi olmaldr. kontrol uygulamalar sayesinde ilemlerin kayt d
kalmas nlenmeli ve kaytlarn eksiksiz olmas salanmaldr.
Kaytlarn doruluu: Faaliyet alanlarnda gerekleen tm ilemler doru olarak
muhasebeletirilmelidir. lemlere ilikin belgeler ile kaytlar arasnda tutarllk
salanmaldr.
Yetkililik: Gerekletirilecek tm ilemler iin personel yetkilendirmeleri
oluturulmal ve ilemler zel ve genel nitelikli yetki tanmlamalar yaplmaldr.
Yetkisiz kiiler tarafndan yaplan ilemlerin varlk ve kaynaklarn kaybna yol
aabilecei gz nnde bulundurularak tm i ve ilemlerin yetkilendirmelere paralel
olarak yaplmas salanmaldr.
21
http://www.icdenetimmerkezi.com/bilgibankasi_det.php?mn=1&p=1061 (eriim 10.07.2015)
22
aban Uzay, letmelerde Kontrol Sistemini ncelemenin Bamsz D Denetim Karar Srecindeki Yeri ve
Trkiyedeki Denetim Firmalarna Ynelik Bir Aratrma, SPK Yaynlar, Yayn no:132, Ankara, 1999, s.2.
9
Varlklarn korunmas: Varlklarn fiziki olarak korunmas iin zel yetkili
personel grevlendirilmelidir. zel varlklara dorudan eriim belirli personel iin
mmkn olmal ve nemli kayt ve belgelere dayandrlmaldr.
Mutabakat: Fiili durum ile balangta planlanan ama ve politikalar belirli
periyotlarla karlatrlmal ve bu sayede faaliyetlerin belirlenen standartlara ve
prosedrlere uygun yrtlmesi salanmaldr.
1.6. KONTROL SSTEMNN ZELLKLER
kontrol yalnzca kavramsal erevede dnlmemeli ve planlama, bte,
muhasebe, denetim ve bilgi sistemi gibi unsurlar birbirleriyle kaynatran bir sistem
olarak alglanmaldr. kontrol sistemi birok farkl bileenlerden oluur ve
ierisinde farkl zellikleri haiz ynetim sistemleri barndrr. Gl bir i kontrol
sistemi herhangi bir organizasyonun etkin olarak ileyebilmesi iin gerekli olan
temel unsurlardan biridir.
kontrol idarelerin ynetim sorumluluundadr. Her bir idare, ynetim
sorumluluu erevesinde, i kontrol sistemi oluturmak, gelitirmek ve gerektiinde
yeniden dzenlemek durumundadr. Ayrca i kontroln ynetim tarafndan srekli
izlenmesi ve aksayan ynlere kar gerekli tedbirlerin alnmas gerekmektedir.
kontrol sisteminin nemli bir dier zellii de kontrol uygulamalarnn risk
esasl olarak gerekletirilmesidir. Buna gre sistemin zayf ve gl ynlerine
ilikin olarak lme ve deerlendirmeler yaplmas, riskli alanlarn belirlenmesi ve
kontrol faaliyetlerinin bu alanlarda younlatrlmas gerekmektedir.
10
Ayrca i kontroln bir sre olduu, kiilerden etkilendii, kurumun en alt
kademedeki alanndan en st dzey yneticisine kadar tm kurum alanlarnn
grev ve sorumluluunda bulunduu ve i kontrol srecinin bir kii veya grubun
sorumluluuna terk edilemeyecei unutulmamaldr. kontrol kiilerce uygulanr ve
kurulutaki herkes i kontrol sisteminden sorumludur.23
1.7. KONTROL SSTEMNN TEMEL LKELER
kontrole ilikin usul ve esaslarda i kontroln temel ilkeleri aadaki gibi
belirtilmitir.24
kontrol faaliyetleri idarenin ynetim sorumluluu erevesinde yrtlr.
kontrol faaliyet ve dzenlemelerinde ncelikle riskli alanlar dikkate alnr.
kontrole ilikin sorumluluk, ilem srecinde yer alan btn grevlileri kapsar.
kontrol mal ve mal olmayan tm ilemleri kapsar.
kontrol sistemi ylda en az bir kez deerlendirilir ve alnmas gereken nlemler
belirlenir.
kontrol dzenleme ve uygulamalarnda mevzuata uygunluk, saydamlk, hesap
verebilirlik ve ekonomiklik, etkinlik, etkililik gibi iyi mal ynetim ilkeleri esas
alnr.
kontrolden ynetim sorumludur. kontroln sahibi ynetimdir. Kontrol
faaliyetleri idarenin ynetim sorumluluu erevesinde icra edilir. kontroln
23
lker Eralp, Blent Bozba, a.g.e., s.49.
24
Kontrol ve n Mali Kontrole likin Usul ve Esaslar, 31.12.2005, Resmi Gazete Say: 26040, Madde:6
11
idarelerin ynetim sorumluluu erevesinde yrtlecei ilkesi, i kontroln
tasarlanmas, uygulanmas, izlenmesi ve gelitirilmesi konusunda ynetimin grevli
ve sorumlu olduunu ortaya koymaktadr.
kontrol konusundaki dier bir ilke risk esasl kontroldr. Yani i kontrol
faaliyetlerin yrtlmesinde ve buna ilikin dzenlemelerin yaplmasnda riskli
alanlar ncelikle dikkate alnr. Bu ilke kontrol faaliyet ve srelerinin tasarlanmas
ve uygulanmasnda risk deerlendirmesi yaplmasn ngrmektedir.
kontrol faaliyet ve dzenlemelerinde riskli alanlarn dikkate alnmas ilkesi,
idarelerce uygun i kontrollerin seilmesini ifade etmektedir. Bir baka anlatmla
uygulanan kontroller gerektii kadar, gerektii zaman ve riskle orantl olmaldr. Bu
ilke kontrol maliyeti ile bu kontroller sonucunda elde edilmesi beklenen fayda
arasnda da bir denge olmasn gerektirmektedir.
kontrole ilikin sorumluluk, ilem srecinde yer alan btn grevlileri kapsar.
Bu ilke etkin ve baarl bir i kontrole ilikin nemli bir hususa vurgu yapmaktadr.
Yeterli ve etkin bir i kontroln gerekletirilmesinde tm ynetici ve alanlarn
ortak rol ve sorumluluklar bulunmaktadr.25
25
Ekrem Candan, a.g.e., s.9.
12
KNC BLM
KAMU KONTROL STANDARTLARINDA YARARLANILAN
ULUSLARARASI STANDARTLAR
2.1. COSO MODEL
Yaanan kresel ekonomik krizler, hatal ve usulsz mali raporlamalar ve risk
ynetimi uygulamalarnn olmay sonucu ortaya kan byk apl iflas ve maddi
zararlar; muhasebe, denetim ve kontrol alannda yeni ihtiyalar ortaya karmtr.
Sz konusu ihtiyalarn giderilmesi ve mevcut sistemlere ynelik gncelleme
almalarnn yaplabilmesi iin, Amerika Birleik Devletlerinde kamu ve zel
sektr kurulularnn itirakiyle Hileli Finansal Raporlama Ulusal Komisyonuna
destek olmak ve maddi yardm salamak zere oluturulan COSO bir zel sektr
kuruluu olarak ortaya kmtr.26
1970li yllarda ABDde artan hileli finansal raporlamann nne gemek
amacyla oluturulan, Treadway Komisyonu olarak bilinen Hileli Mali Raporlama
Ulusal Komisyonunun 1987 ylnda yaymlad rapordaki i kontrol sistemine
ilikin kavramsal ve yorumsal farkllklar ortadan kaldracak ve sistemin
deerlendirilmesini salayacak bir rehber hazrlanmas tavsiyesi zerine komisyon
yelerinin birer temsilci atamasyla COSO olarak bilinen Sponsor Kurulular
Komitesi oluturulmutur. Komite, i kontrol sistemine ilikin almalarn 1992
ylnda Kontrol: Btnletirilmi Yap (Internal Control Integrated
Framework) adl raporda COSO modelini ortaya koymutur.27
26
27
The History Of COSO, http://www.coso.org/aboutus.htm, (Eriim 20.07.2015)
COSO modeline gre i kontrol; risklerin tespit edilmesi ve ilemlerin dzenli,
etik, ekonomik, etkin ve etkili bir ekilde gerekletirilmesi, hesap verebilirlik
sorumluluunun yerine getirilmesi, yrrlkteki kanun ve ynetmeliklere uyumun
salanmas, kaynaklarn kayp, kt kullanm ve zararlara kar korunmas gibi
hedeflere ulaldna dair makul gvence salamak zere tasarlanm olan ve bir
iletmenin ynetim kurulu, yneticileri ve dier personeli tarafndan uygulanan bir
sretir. kontrol, kurumun hedeflerinin gerekletirilmesi, mali raporlarn
gvenilirliinin salanmas ve mevzuat ve dzenlemelere uyumun salanmas
konusunda makul gvence salamay amalar.28
2.1.1. COSO Raporunda Kontroln Tanm
COSO Raporunda kontrol; "Organizasyonlarn ynetim kurulu, yneticileri ve
alanlar tarafndan ynlendirilen, operasyonlarn etkinliin ve verimliliin, mali
raporlama sisteminin gvenilirlii ile yasa ve dzenlemelere uygunluun elde
edilmesinde gereken makul gvenceyi salamak iin tasarlanan bir sretir."
eklinde tanmlanmaktadr.29
2.1.2. COSO Raporunda Kontroln zellikleri
COSO Raporu nda Kontrol erevesi paralelinde i kontroln zellikleri
aadaki ekilde sralanmaktadr.
kontrol bir sretir. kontrol, ynetim faaliyetleri ierisine yerletirilmi,
temel bir balang ve sonu noktas olmayan bir sretir.
28
Vildan Uzunay, Avrupa Birliinde ve Trkiyede Kamu Mali Kontrol Sistemi ve Bu Alanda Yaplan
Dzenlemeler, Ankara 2007, s.8.
29
http://www.icdenetimmerkezi.com/bilgibankasi_det.php?mn=1&p=136(eriim 11.07.2015)
14
kontrol alanlar tarafndan yrtlr. kontrol sadece belgeler ve formlara
dayanan bir sre deildir. kontrol, ynetim kurulu ve st dzey yneticiler
dahil olmak zere btn kurum alanlar tarafndan yrtlen bir sistemdir.
kontrol makul gvence salar. kontrol sistemi hibir zaman mutlak gvence
salamaz, kabul edilebilir dzeyde yani makul gvence salar.
kontrol amalarn baarlmas iin bir aratr. kontrol kurum hedeflerine
ulalabilmesi iin gerekli alt yapy salayan, iletme sistemi ierisinde bir alt
sistemdir.30
2.1.3. COSO Kp
COSO kp i kontrol unsurlarnn, i kontroln amalar ve faaliyetlerle
ilikisini gsterir. Faaliyet ve birimler, hedefler ve i kontroln unsurlar bir kpn
farkl yzeylerini oluturur ve ayrlmaz bir btndr. Tm faaliyet ve birimler;
faaliyetlerin etkinlii ve etkililii, bilgilerin gvenilirlii ve mevzuata uygunluk
hedeflerine ulamak amacyla i kontroln be unsurundan yararlanr.31
Bir kurumun neyi baarmaya altn gsteren genel hedefler ile bu hedefleri
baarmas iin neye ihtiya duyulduunu gsteren kontrol sistemi unsurlar
arasnda dorudan bir balant bulunur. COSO bu ilikiyi bir kp konsepti ile
ilikilendirerek anlatmaktadr. COSO kp zerinde boyutlu matriste; drt genel
hedef dikey stunlarda, i kontrol sisteminin be bileeni yatay stunlarda ve
organizasyona ait blmler birimler ve faaliyetler yan stunlarda gsterilmitir.32
30
http://www.icdenetimmerkezi.com/bilgibankasi_det.php?mn=1&p=1136 (eriim 11.07.2015)
31
Cemal bi, zgr atkka, letmelerde Kontrol Sistemine Genel Bak, Saytay Dergs , Say:85, Nisan-
Haziran 2012, s.104.
32
Sumru Tmer, a.g.e. s.36.
15
EKL 2.1. COSO Kp- 1992
2.1.4. COSO Piramidi
COSO piramidi be i kontrol bileeninin kendi aralarndaki balanty gsterir.
Kontrol Ortam dier bileenler iin temel oluturur. Ynetim bu ortam ierisinde
hedeflerine ulamak amacyla Risk Deerlendirmesi ni yapar. Kontrol Faaliyetleri,
ynetime belirlemi olduu riskleri bertaraf etmek amacyla belirledii faaliyetlerdir.
COSO Piramidinde Bilgi ve letiim bu bileeni evreler. nk kurum alanlar
faaliyetleri yrtebilmek ve kontrol edebilmek iin bilgiye ve iletiime ihtiya
duyarlar. Ve son olarak tm srecin izlenmesi ve gerekli deiikliklerin yaplmas
gerekmektedir.33
Salam bir i kontrol sistemi iin kontrol ortam uygun bir zemin salar. Risk
deerlendirme sonularna gre belirlenen kontrol faaliyetleri gerekletirilerek
kurumun hedefleri nndeki engeller bertaraf edilir veya en aza indirilir. Bilgi ve
33
http://ickontrol.sbsgm.saglik.gov.tr/docs/ic_kontrol_sistem.pdf (eriim 01.07.2015)
16
iletiim kanallar kullanlarak tm bileenler desteklenir, ynetici ve personele
gerekli bilgi salanr, sistem ynetim tarafndan izleme yaplarak gelitirilir.34
EKL 2.2. COSO Piramidi
Coso piramidinin tabannda i kontrol sisteminin esasn ve temelini tekil
eden kontrol ortam yer almaktadr ve dier btn bileenler kontrol ortam zerine
ina edilmitir. ekil incelendiinde bilgi ve iletiim unsurunun dier bileenleri
kapsayc mahiyette olduu grlmektedir. Bu noktada, risk deerlendirme ve
kontrol prosedrlerine ilikin faaliyetler yaplrken bilgi ve iletiim bileeni
vastasyla izleme yapacak kii ve gruplara veri salanmas amalanmaktadr.35
34
Mehmet Blbl, Kamu Kontrol Sistemi Ve Kamu Kontrol Standartlarna Uyum, 20 Aralk 2011
35
17
2.1.5. COSO 2013 Deiiklikleri
COSO Mays 2013te Kontrol Entegre ereve adnda yeni bir rapor
yaynlamtr. Yeni erevede, 1992de yaynlanan entegre ereve modeline gre
eitli deiiklikler yaplmtr. Deiikliklerin en nemlisi etkin ve etkili bir i
kontrol ortam iin, her bir i kontrol unsuru ve ilgili 17 ilkenin organizasyon iinde
mevcut olmas ve entegre bir ekilde uygulanmasyla ilgili dzenlemelerdir. 2013
ylnda gncellenen raporda balca deiiklikler;
letme srelerinde ve raporlama sistemlerinde teknolojinin rol zerine ilave
rehberlik,
Kurumsal ynetim kavramlarnn neminin artrlmas,
Kreselleme ve deien i modellerine odaklanma,
Raporlama hedeflerinin i ve d finansal ile finansal olmayan raporlama
faaliyetlerini kapsayacak ekilde genileme,
Suiistimal riskinin deerlendirilmesi, bu riske cevap verilmesi ve i kontrolle
ilikisine vurgu yaplmasdr.
Bunlara ek olarak COSO 2013te yaplan en nemli deiiklik, i kontroln be
unsurunu destekleyen 17 ilkenin sunulmasdr. Aslnda bu ilkeler, 1992 ylnda
yaynlanan erevenin iinde kark biimde anlatlmakta idi. Yeni erevede bu
ilkeler toplu halde saylm ve iletmeler iin iyi bir rehber haline getirilmitir. Etkin
ve etkili bir i kontrol ortam iin, her bir bileenin ve ilgili 17 ilkenin organizasyon
iinde mevcut olmas ve entegre bir ekilde uygulanmas gereklilii vurgulanmtr.36
36
Mnevver Ylanc, Denetim ve Kontrol Deerleme Rehberi, Detay Yaynclk, Ankara, 2015 s.65.
18
2.1.6. COSO Bileenleri ve Destekleyici 17 lke37
Kontrol Ortam
1. Etik deerlere ve drstlk ilkesine olan balln gsterilmesi
2. Kontrol ortamna ilikin gzetim sorumluluuna ait almalarnn yrtlmesi
3. Kontrol ortam yapsnn, yetki ve sorumluluklarn belirlenmesi
4. Yetkinliin gelitirilmesine ilikin balln gsterilmesi
5. Hesap verme sorumluluunun yerine getirilmesi
Risk Deerlendirmesi
6. Doru ve uygun hedeflerin belirlenmesi
7. Risklerin belirlenerek analiz edilmesi
8. Suiistimal riskine ilikin deerlendirmelerin yaplmas
9. Kayda deer ve nemli deiikliklerin tespit edilmesi ve deerlendirilmesi
Kontrol Faaliyetleri
10. Uygun kontrol faaliyetlerinin belirlenmesi ve gelitirilmesi
11. Genel kontrollerin teknoloji odakl belirlenmesi ve gelitirilmesi
12. Politika ve prosedrler araclyla uygulanmas
Bilgi ve letiim
13. lgili bilgilerin kullanlmas
14. iletiimin kurulmas
15. D iletiimin kurulmas
37
Seda Tdemir, COSO 2013n Yol Haritas, KPMG Gndem, Temmuz-Eyll 2014, s.25.
19
zleme Faaliyetleri
16. Mevcut yapda devam eden veya ayr izleme faaliyetlerinin ve
deerlendirmelerin yrtlmesi
17. Srece ilikin eksikliklerin ve iyiletirmeye ak alanlarn belirlenmesi ve bunun
iletiimin salanmas
EKL 2.3. COSO Kp-2013
ekildeki st yzeyler eski kpte olduu gibi ama snfna ayrlmtr. Eski
kpteki finansal raporlama amac geniletilmitir. Kpn n yzeyi ise be unsuru
temsil etmektedir. Eski kpte olduu gibi kpn yan yzeyindeki kurumun blmleri
veya eylemleri biimindeki tanm kaldrlm, kurum, blm, i birimi ve fonksiyon
eklinde daha genel bir yaklam getirilmitir.38
38
Mnevver Ylanc, a.g.e., s.67.
20
2.2. INTOSAI KONTROL STANDARTLARI
Birlemi Milletlere ye lkelerin yksek denetim kurulularnn oluturduu bir
tekilat olan INTOSAI, 1953 ylnda Kba da toplanan Kongrede 34 lkenin
katlmyla kurulmutur. INTOSAI ye ancak yksek denetim kurulular veya
yksek denetim kuruluu saylanlar ye olabilmektedir. Yksek denetleme kuruluu
saylmann temel koulu, yasayla kurulmu olmak ve parlamento adna denetim
yapmaktr. Stats gereince INTOSAI ye her lkeden sadece bir yksek denetim
kuruluu ye olabilmektedir. Trkiye Cumhuriyeti Saytay da 1965 ylndan bu
yana INTOSAI nin yesidir.39
Kamu Sektr Kontrol Standartlar Rehberi Uluslar aras Saytaylar Birlii
(INTOSAI) Kontrol Standartlar Komitesi tarafndan 1992 ylnda ilk defa ve 2004
ylnda Brkselde yaplan komite toplantsnda gzden geirilmi olarak
yaynlamtr. Uluslar aras Saytaylar Birlii tarafndan 2004 ylnda yaplan
dzenlemede COSO tarafndan yaymlanan Kontrol Standartlar- Btnleik
ereve referans alnmtr.
Komitenin gncellenmi rehberi hazrlamaktaki amac, kamu sektr iin etkin
bir i kontrol sistemi kurmak ve uygulamaktr. Bu rehber ile kamu alanndaki
yneticilere kurumlarnda etkin bir i kontrol sistemi kurulmas ve uygulanmas
srelerinde yol gstermek amalanmtr.40
INTOSAI i kontrol;
Faaliyetleri dzenli, ekonomik, etkin ve verimli bir ekilde yerine getirmek
39
Arzu Alikadoullar, Trkiyede Mali Reform Kapsamnda Kontrol Sistemi Uygulamas- Maliye Bakanl
rnei, Yksek Lisans Tezi, Isparta 201,1 s.65.
40
Kayahan Tm, Mehmet nsal Memi, a.g.e., s.152.
21
Hesap verme ykmlln yerine getirmek
Yasal dzenlemelere uygunluu salamak
Kamu kaynaklarnn zarar grmesini engellemek
amalarn yerine getirmek suretiyle, kurumun karlamas muhtemel risklerin
nceden belirlenmesi ve gerekli tedbirlerin alnarak kurum amalarna ulalmas iin
makul dzeyde gvence salamak zere tasarlanm btnleik bir ereve eklinde
tanmlanmtr41
Kamu Kesimi Kontrol Standartlar INTOSAI tarafndan genel standartlar ve
ayrntl standartlar olarak tasnif edilmitir:42
2.2.1. Genel Standartlar
Yeterli Gvence: kontrol yaplar yukarda sz edilen amalarn
gereklemesi iin yeterli bir gvence salamaldr.
Destekleyici Tutum: Yneticiler ve alanlar i kontroller konusunda daima
olumlu ve destekleyici bir tutum iinde bulunmal ve bu tutumlarn aka
gstermelidirler.
Drstlk ve Yeterlilik: Yneticiler ve alanlar kiisel ve mesleki alardan
drst olmal ve yeterli i kontrollerin hazrlanmas, uygulanmas ve srdrlmesinin
neminin kavranmasna ve i kontrollerin genel hedeflerinin gereklemesine imkan
verecek bir yeterlilik dzeyinde bulunmaldrlar.
41
42
Yksek Denetim Kurumlar Uluslar aras Tekilat (INTOSAI) Kontrol Standartlar, eviri: Saytay D
likiler Grubu 1997
22
Kontrol Hedefleri: rgtn her faaliyeti iin, yeterli, eksiksiz, makul ve btn
rgtsel amalarla btnlk iinde olan zel kontrol hedefleri belirlenmeli veya
hazrlanmaldr.
Kontrollerin Gzetimi: Yneticiler almalarn srekli olarak gzden
geirmeli ve dzenli, ekonomik, etkin ve verimli olmayan bulgularla
karlatklarnda ivedi ve uygun nlemleri almaldrlar.
2.2.2. Ayrntl Standartlar
Belgeleme: kontrol yaps ile btn i ve ilemler aka belgelenmeli ve bu
belgeleme inceleme amacyla kolaylkla ulalabilir durumda olmaldr.
ve lemlerin Annda ve Uygun Biimde Kayd: ve ilemler annda
kaydedilmeli ve uygun biimde tasnif edilmelidir.
ve lemlerin Onaydan Geirilmesi ve Uygulanmas: ve ilemler yetkili
kiilerin onayndan geirilmeli ve yetkili kiilerce uygulanmaldr.
Gzetim: kontrol amalarnn gereklemesini gvence altna almak amacyla
yeterli bir gzetim salanmaldr.
Kaynaklara ve Kaytlara Ulama ve Sorumluluk: Kaynaklara ve kaytlara
ulama bunlarn saklanmasndan veya kullanlmasndan sorumlu olan yetkili kiilerle
snrlandrlmaldr. Hesap verme sorumluluunu salamak zere, kaytlarla
kaynaklar arasnda uygunluk bulunup bulunmad saptanmal ve bu amala, kaytl
miktarlarla kaynaklar periyodik olarak karlatrlmaldr. Varlklarn
23
korunmasndaki zorluk derecesi karlatrmann hangi sklkta tekrarlanacan
belirlemelidir.
2.3. AVRUPA BRL KONTROL STANDARTLARI
Avrupa Birlii, Kamu Mali Kontrol yaklamn benimsemitir. Kamu i mali
kontrol, mali ynetim ve kontrol sistemi, i denetim sistemi ve bu iki alandaki
merkezi uyumlatrma birimlerinden olumaktadr. Sz konusu sistem, kamu
kaynaklarnn etkili kullanlmas, mevzuata uygunluun salanmas ve iyi mali
ynetim ilkelerinin uygulanmas bakmndan gelimeye ak bir alandr. Avrupa
Birliinin genileme srecine girmesiyle, kamu ynetimi reformu n plana km,
aday lkelerde mali kontrol alanna ilikin mevcut yaplarn gzden geirilmesi ve
aksayan ynlerin ortaya karlmas nem kazanmtr. Mevcut sistemin
eksikliklerini gidermek ve kaynaklarn etkili kullanm salamak zere almalara
balanm ve 2000 ylnda Avrupa Komisyonu tarafndan Reform White Paper
(Beyaz Kitap) yaymlanmtr. Beyaz Kitap politika nceliklerini belirleyen Reform
Raporu ve buna ilikin Eylem Planndan oluan bir belgedir.43
Beyaz Kitap 2000 i kontroln, Bir kurum ynetiminin, hedeflerine ekonomik,
verimli ve etkili bir ekilde ulamak; d kurallara, ynetim politikalar ve
dzenlemelerine ball salamak; varlklar ve nemli bilgileri korumak; yolsuzluk
ve hatalar ortaya karmak ve nlemek; muhasebe kaytlarnn kaliteli olmasn ve
gvenilir mali bilgiler ve ynetim bilgilerinin zamannda retilmesini salamak
43
Nihal Saltk, Kontrol Standartlar, Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, Ankara 2007, s.33.
24
amacyla planlad ve hayata geirdii genel politika ve usulleri kapsadn ortaya
koyar.44
Avrupa Komisyonu, 2000 ylnda i kontrol erevesini destekleyen ve ynetim
srecinin her aamasnda uygulanabilecek standartlar belirlemitir. kontrol
standartlar, tm birimlerin kaynaklarn kullanrken izlemesi gereken ynetim
kurallar olarak tanmlanmtr. Avrupa Birliinde uygulanan kamu i mali kontrol
sistemi COSO modelini esas almaktadr. COSO modelindeki be unsuru olan kontrol
ortam, risk deerlendirme, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletiim ve gzetim ana
balklar altnda yirmi drt adet standardn ye lkelerde uygulandn
varsaymaktadr.45
Avrupa birlii i kontrol standartlarna aada yer verilmitir:46
1. Ahlak Kurallar ve Drstlk: Her st ynetici personelin tamamnn yolsuzluk
ve usulszl nlemeye ve raporlamaya ilikin personel davranlarn dzenleyen
kurallardan haberdar olmasn salamaldr.
2. Grev, Rol ve : Her birim tm personelle gncel ve yazl olarak iletiim
kurmaldr.
3. Personel Yeterlilii: Her birim devaml olarak personelin nitelii ile grevleri
arasnda yeterlilii salamaldr.
4. Personel Performans: Her birim en azndan yllk olarak personelinin
performansn gzden geirmelidir. Performansa ilikin durumlar tespit edildiinde
yneticiler durumdan mmkn olan en erken srede haberdar edilmelidir.
44
Avrupa Topluluklar Komisyonu, Kontrol Standartlar ve Kontrol erevesine likin Gzden Geirme,
Kontrol Etkililiinin Artrlmas, Brksel 2007
45
Nihal Saltk, a.g.e., s.34.
46
M. Sait Arcagk, Ertan Erz, Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Sistemi, Maliye Hesap Uzmanlar Dernei,
2006, s.93.
25
5. Hassas Grevler: Her birim hizmetlerindeki hassas grevlerinin envanterini
oluturmal ve uygun rotasyon politikas belirlemelidir. Hassas tanmlamas yaplan
grevi gerekletiren kii en fazla be yl bu grevde kalmaldr.
6. Yetki Devri: Sorumluluklar ve yetki snrlar aka tanmlanmal, tayin edilmeli
ve yazl olarak bildirilmelidir. Yetki verilmesi, alnmas gereken kararlarn nemine
ve risklerine uygun olarak gerekletirilmeli.
7. Hedef Tespiti: Her birim, personeline politika alan ve faaliyet baznda Komisyon
tarafndan tespit edilen genel hedefleri ve ulalmas beklenilen sonular
bildirmelidir. Her birim, genel hedefleri zel hedeflere ve her faaliyet iin beklenilen
sonulara dntrmeli ve bunlar personeline bildirmelidir.
8. ok Yll Programlama: Bir karar veya bir faaliyeti ve onun ok yll
programlamasn meydana getiren yasal temelin uygulanmas srasnda, birimler bir
yol haritas oluturmaldr.
9. Yllk Ynetim Plan: Her birim uygun hedefleri ve gstergeleri, bunlar
baarmak iin gereken kaynaklar ieren yllk ynetim plan hazrlamaldr.
10. Hedeflere likin Performansn zlenmesi: Ekonomiklik, verimlilik ve etkililik
gstergelerini de ieren temel performans gstergeleri belirlenmeli ve her politika
aln ve faaliyet iin izlenmelidir. Ynetim dzenli olarak her faaliyet iin
belirlenmi olan hedeflerle birlikte ktlar ve etkilerini karlatran raporlar
almaldr. Hedeflere ulamada tespit edilen eksiklere kar tedbirler alnmaldr.
11. Risk Analizi ve Ynetimi: Her birim sistematik olarak ana faaliyetleriyle ilgili
riskleri en azndan senede bir kez analiz etmeli, bunlar tespit etmek iin faaliyet
planlar gelitirmeli ve bu planlar uygulamak iin sorumlu personeli
grevlendirmelidir.
26
12. Yeterli Ynetim Bilgisi: Yneticilere ve dier personele bte uygulamas,
kaynaklarn kullanm ve ynetim planlarnn gereklemesine ilikin dzenli,
gvenilir ve kolayca eriilebilen ynetim bilgisi sunulmaldr.
13. Evrak Kayt ve Dosyalama Sistemi: Her birim gelen ve giden evrak son teslim
tarihlerini etkili olarak izlemeye imkan verecek ekilde sistematik olarak kaydetmeli
ve ilgili her personelin ulaabilecei anlalr ve gncel bir dosyalama sistemi
salamal.
14. Hatalar Raporlama: Dorudan hiyerarik ste raporlamaya ek olarak
muhtemel hatalar raporlamay ierecek ekilde uygun yntemler oluturulmal ve
personele bildirilmelidir. Buna uygun davranan kiiler bu tr bilgileri iletmelerinden
dolay haksz ve ayrmc muameleye tabi tutulmamaldr.
15. Yntemlerin Belgelendirilmesi: Birimlerdeki temel sreler iin kullanlan
yntemler tamamen belgelendirilmeli, gncellenmeli ve ilgili personel iin hazr
edilmelidir.
16. Grevler Ayrl: Her ilemin operasyonel ve mali yn birbirinden bamsz
iki kii tarafndan kontrol edilmelidir. Her ilemin balama ve dorulama
fonksiyonlar ayr tutulmaldr.
17. Gzetim: Her birim ynetimin belirledii srelerin etkili biimde yrtlmesini
salamak iin gerekli hallerde rnek ilemlerin, ilem sonras kontroln de
kapsayacak ekilde uygun gzetim dzenlemeleri yapmaldr.
18. stisnalar Kaydetme: Her birim kontrollerden veya belirlenen politikalardan ve
yntemlerden sapma nitelii tayan tm durumlarn, gerekletirilmeden nce uygun
srede belgelenmesini, aklanmasn ve onaylanmasn salamak iin gerekli
dzenlemeleri yapmaldr.
27
19. Faaliyetlerin Sreklilii: Her birim faaliyetlerin srekliliini salamaya ynelik
dzenlemeler yapmaldr.
20. Kontrole likin Zayf Ynlerin Kaydedilmesi ve Dzeltilmesi: kontrol
zayflklarnn uygun bir ekilde raporlanmas, takiben dzeltilmesi ve ilgili
srelerin gncellenmesi iin aka tanmlanm bir yntem belirlenmelidir.
21. Denetim Raporlar: Her mdrlk i denetim birimi, kendi i denetim yeterlilii
ve Avrupa Birlii Saytay raporlarnda yer alan nerileri ve bunlara kar alnan
tedbirleri her yl gzden geirmeli, zayflklar gidermek iin uygun eylem planlarn
belirlemeli ve bu planlarn yrtlmesini izlemelidir.
22. Denetim Yeterlilii: Her mdrlk risk deerlendirmesine dayal yllk
alma program ile yeterli ve nitelikli personele sahip i denetim kapasitesi
kurmaldr.
23. Deerlendirme: Her mdrlk, tm faaliyetlerinin ilem ncesi ve sonras
deerlendirmesini yapmak veya yaptrmak zere yeterli personele sahip bir
deerlendirme fonksiyonu kurmaldr. Deerlendirme iin ilerlemelerin dzenli
gzden geirilmesini ierecek bir plan hazrlanmaldr. Deerlendirme raporlar
sonularnn sistematik olarak izlenmesi salanmaldr.
24. Kontroln Yllk Gzden Geirilmesi: Her mdrlk yllk faaliyet
raporunda yer alan i kontrol beyanna esas olmak zere, i kontrol dzenlemelerini
yllk olarak gzden geirmelidir.
28
NC BLM
KAMU KONTROL STANDARTLARI VE BLEENLER
3.1. KAMU KONTROL STANDARTLARI
Kamu i kontrol standartlar idarelerin, i kontrol sistemlerinin oluturulmasnda,
izlenmesinde ve deerlendirilmesinde dikkate almalar gereken temel ynetim
kurallarn gstermekte ve tm kamu idarelerinde tutarl, kapsaml ve standart bir
kontrol sisteminin kurulmasn ve uygulanmasn amalamaktadr.47
Birok lkede uluslar aras kabul grm standartlar, ulusal hukuk kurallar,
tekilat yaps, ynetim kltr ve kendilerine has yaplar dikkate alnmak suretiyle
ulusal kamu i kontrol standartlar oluturulmutur.48
Dnyada birok lke kendi i kontrol standartlarn olutururken COSO i
kontrol modelini temel alm ve sz konusu modelde yer alan kontrol ortam, risk
deerlendirme, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletiim ve izleme gibi i kontroln
birbirleriyle balantl be unsuru i kontrol standard olarak benimsenmitir.49
lkemizde de Kamu Kontrol Standartlar COSO modeli, INTOSAI Kamu Sektr
Kontrol Standartlar Rehberi ve Avrupa Birlii Kontrol Standartlar
erevesinde Maliye Bakanl tarafndan belirlenmitir.50
5018 sayl kanuna dayanlarak Maliye Bakanl tarafndan 2005 ylnda
kartlan Usul ve Esaslar ynetmelii ile Maliye Bakanlna i kontrol
konusunda standart belirleme, gelitirme ve uyumlatrma grevi verilmitir. Bu
47
Kamu Kontrol Standartlar, Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, NO:6, s.7.
48
49
50
Kamu Kontrol Standartlar Teblii, 26.12.2007, Resmi Gazete Say: 26738
hukuki dzenlemeler gerei, Bakanlk standart belirleyip gelitirecek, kamu idareleri
de misyon ve varlk nedenleri erevesinde kontrol sistemlerini kendileri
oluturacaktr. Ayrca kamu idareleri, kanuna ve i kontrol standartlarna aykr
olmamak artyla, kendi grev alanlar ierisinde her trl kontrol standard
gelitirme zgrlne sahiptir.51 Kamu idareleri mali ve mali olmayan tm
ilemlerinde bu standartlara uymakla ve gereini yerine getirmekle ykmldr.52
Maliye Bakanl tarafndan hazrlanan ve 26.12.2007 tarihli ve 26738 sayl
Resmi Gazetede yaymlanan Kamu Kontrol Standartlar Teblii ile kamu
idarelerinde i kontrol sisteminin oluturulmas, uygulanmas, izlenmesi ve
gelitirilmesi amacyla be bileen on sekiz standart belirlenmitir.53
51
52
53
Arzu Alikadoullar, a.g.e. s.71.
30
EKL 3.1. Kontrol Standartlar ve Bileenleri
Ayrntl i kontrol standartlar, idarelerin yasal ve idari yaplar ile personel ve
mali durumlar gibi her bir idarenin kendine zg koullar dikkate alnarak katlmc
yntemlerle belirlenecek ve st ynetici onayn izleyen 10 ign iinde Maliye
Bakanlna gnderilecektir. Teblide, kamu idarelerinin, i kontrol sistemlerinin
Kamu Kontrol Standartlarna uyumunu salamak zere, yaplmas gereken
almalar tespit etmeleri, bu almalar iin eylem plan oluturmalar, gerekli
prosedrler ve ilgili dzenlemelerin hazrlanmas almalarn yrtmeleri gerektii
belirtilmitir.54
54
Arzu Alikadoullar, a.g.e., s.72.
31
3.1.1. KONTROL ORTAMI
Kontrol ortam, i kontroln dier unsurlarna temel tekil eden genel bir ereve
olup kiisel ve mesleki drstlk, ynetim ve personelin etik deerleri, i kontrole
ynelik destekleyici tutum, mesleki yeterlilik, organizasyonel yap, insan kaynaklar
politikalar ve uygulamalar ile ynetim felsefesi ve i yapma tarzna ilikin hususlar
kapsar.55
Kontrol ortam bir ilem grubuna zg politika ve yntemlerin etkinliini
belirlemede, artrmada veya azaltmada etkili olan eitli faktrlerin tmdr. yi bir
i kontrol ortam kurum ynetiminin kurumun i kontroln nemine balln ve
genel duyarlln yanstr. Kuvvetli bir kontrol ortam tm i kontrol sisteminin
etkinliini tek bana salayamaz ancak tm dier unsurlar iin gerekli disiplin ve
yapy salayan bir temel grevi grr.56
Kamu idarelerinde i kontrol sisteminin dzgn biimde ileyebilmesi iin
salam bir kontrol ortamna ihtiya duyulmaktadr. Kontrol ortam bileeninde sknt
yaanmas halinde dier bileenlerin ileyii olumsuz etkilenir. Dzgn ileyen bir
kontrol ortam; kurumun hedeflerinin bilindii, organizasyonel yapnn raporlama ve
hiyerarik ilikileri gsterdii, insan kaynaklar uygulamalarnn objektif kurallara
baland, ynetimin ve personelin etik deerleri benimsedii, personelin
yeterliliinin artrlmas iin ihtiya duyduu eitim ve donanmn saland ve
55
Kamu Kontrol Standartlar Teblii 2007
56
Selda atak Tredi, letmelerde Kontrol Sistemini Oluturan Unsurlardan Kontrol evresinin (Ortam)
ncelenmesi, Mevzuat Dergisi, Temmuz, 2005 Say: 91.
32
ynleticilerin kontrollere uyarak alanlara rnek olduu bir alma ortamn ifade
eder.57
3.1.1.1. Etik Deerler Ve Drstlk
Personel davranlarn belirleyen kurallarn personel tarafndan bilinmesi
salanmaldr.
Bu standart iin gerekli genel artlar:
kontrol sistemi ve ileyii ynetici ve personel tarafndan sahiplenilmeli ve
desteklenmelidir.
darenin yneticileri i kontrol sisteminin uygulanmasnda personele rnek
olmaldrlar.
Etik kurallar bilinmeli ve tm faaliyetlerde bu kurallara uyulmaldr.
Faaliyetlerde drstlk, saydamlk ve hesap verebilirlik salanmaldr.
darenin personeline ve hizmet verilenlere adil ve eit davranlmaldr.
darenin faaliyetlerine ilikin tm bilgi ve belgeler doru, tam ve
gvenilir olmaldr.58
Kamu kurumlar drstl ve etik deerleri koruduklarn aka sergilemeli,
misyonlar ve temel deerleri erevesinde bunlar kamuoyu nezdinde grnr
klmaldr. Kamu kurum ve kurulularnn misyonlar ile uyumlu hareket etmek
zorunda olmalar, faaliyetlerinin de etik kuralara uygun, dzenli, ekonomik, verimli
ve etken olmasn gerektirmektedir.59
Etik deerler ve drstlk, kontrollerin etkinlii zerindeki nemi nedeniyle
kurum kapsamnda neyin doru neyin yanl olduunu aka belirtir ve alanlara
57
Kamu Kontrol Standartlar Rehberi, Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, ubat, 2014, s.7.
58
Kamu Kontrol Standartlar Genel Teblii 2007
59Sumru Tmer, a.g.e., s.49.
33
rehberlik sunacak yazl davran kurallarnn belirlenmi olmas ve bu kurallarn
belirli aralklarla alanlara hatrlatlmas kurumlarn etkinliini ve hesap
verilebilirlii artrr. Dolaysyla st ynetici ve alanlar, etik standartlar
gelitirmek ve kurum iinde i kontroln nemini vurgulayan bir kurum kltr
oluturmaktan sorumludurlar.60
Kamu Grevlileri Etik Kurulu tarafndan yaymlanan Kamu Grevlileri Etik
Rehberinde kamu idarelerinde alanlarn ve yneticilerin uymas beklenen etik
davran kurallar ayrntl olarak belirlenmitir.
60
34
TABLO 3.2. Kamu Grevlilerinden Beklenen Balca Etik Davranlar61
Her zaman yksek etik standartlar izleyiniz, kamu yarar dorultusunda halkn
devlete ve kamu grevlilerine olan gvenini artrmak iin alnz.
Grevinizi yerine getirirken, kamu kaynaklarn elde ederken ve kullanrken,

dardan mal ve hizmet satn alrken yazl kurallara, etik ilke ve deerlere uygun
davrannz.
Meslektalarnza ve hizmetten yararlananlara iten sayg gsteriniz, tarafsz ve adil
davrannz.
Meslektalarnzn ve hizmetten yararlananlarn grlerini dikkate alnz ve karar
alma srecine onlar da katnz.
Meslektalarnzn yaptklar iyi ileri takdir ediniz ve duyurunuz.
Kamu grevini ve kaynaklarn kiisel kar iin kullanmaynz, akraba, e-dost ve

yaknlarnz kamu hizmetlerinden ayrcalkl olarak yararlandrmaynz.
Muhtemel ve gerek kar atmalar konusunda dikkatli olunuz, kendinizin ve

yaknlarnzn kar salayabilecei durumlardan kannz.
Davran ve kararlarnzdan doacak sonularn sorumluluunu stleniniz.
Mal bildirimi formlarn zamannda, eksiksiz ve doru bir ekilde doldurunuz. Mal
varlnzda art olmas durumunda, bunu zamannda bildiriniz.
Kamu grevinin dnda mevzuata yasaklanan ikinci bir ite almaynz.
Grev yaptnz kurumla balants olan kii veya firmalarla zel i ilikisi iine
girmeyiniz.
Grev yaplan kurumla i, hizmet veya kar ilikisi iinde bulunanlardan hediye
almaynz, size sunulan, burs, seyahat, cretsiz konaklama ve yemek gibi imknlardan
uzak durunuz.
zel ilerinizi mesai saatleri ierisinde yapmaktan kannz.
Etik deerlere uygun rnek davranlar gsteriniz.
Davranlar etik ilkelere uymayan dier kamu alanlarn uyarnz, sonu alamaz
iseniz durumu yetkili mercilere bildiriniz.
61
Kamu Grevlileri Etik Rehberi, Ankara 2012 s.90.
35
3.1.1.2. Misyon, Organizasyon Yaps ve Grevler
darelerin misyonu ile birimlerin ve personelin grev tanmlar yazl olarak
belirlenmeli, personele duyurulmal ve idarede uygun bir organizasyon yaps
oluturulmaldr.
darenin misyonu yazl olarak belirlenmeli, duyurulmal ve personel tarafndan
benimsenmesi salanmaldr.
Misyonun gerekletirilmesini salamak zere idare birimleri ve alt birimlerince
yrtlecek grevler yazl olarak tanmlanmal ve duyurulmaldr.
dare birimlerinde personelin grevlerini ve bu grevlere ilikin yetki ve
sorumluluklarn kapsayan grev dalm izelgesi oluturulmal ve personele
bildirilmelidir.
darenin ve birimlerinin tekilat emas olmal ve buna bal olarak fonksiyonel
grev dalm belirlenmelidir.
darenin ve birimlerinin organizasyon yaps, temel yetki ve sorumluluk dalm,
hesap verebilirlik ve uygun raporlama ilikisini gsterecek ekilde olmaldr.
darenin yneticileri, faaliyetlerin yrtlmesinde hassas grevlere
ilikin prosedrleri belirlemeli ve personele duyurmaldr.62
Kurumun organizasyon yapsnn, yetki ve sorumluluk dalm, yaptrmlar,
hesap verme sorumluluu ve raporlamaya elverili kanallar konularnda salkl veri
retebilecek ekilde belirlenmeli ve tanmlanmaldr.63 Bu standart gerei
gerekletirilecek en nemli alma organizasyon yapsnn, temel yetki ve
62
63
36
sorumluluk dalm, hesap verebilirlik ve uygun raporlama ilikisini gsterecek
ekilde yeniden tanmlanmasdr.64
3.1.1.3. Personelin Yeterlilii ve Performans
dareler, personelin yeterlilii ve grevleri arasndaki uyumu salamal,
performansn deerlendirilmesi ve gelitirilmesine ynelik nlemler almaldr.
nsan kaynaklar ynetimi, idarenin ama ve hedeflerinin gereklemesini
salamaya ynelik olmaldr.
darenin ynetici ve personeli grevlerini etkin ve etkili bir ekilde yrtebilecek
bilgi, deneyim ve yetenee sahip olmaldr.
Mesleki yeterlilie nem verilmeli ve her grev iin en uygun personel
seilmelidir.
Personelin ie alnmas ile grevinde ilerleme ve ykselmesinde liyakat ilkesine
uyulmal ve bireysel performans gz nnde bulundurulmaldr.
Her grev iin gerekli eitim ihtiyac belirlenmeli, bu ihtiyac giderecek eitim
faaliyetleri her yl planlanarak yrtlmeli ve gerektiinde gncellenmelidir.
Personelin yeterlilii ve performans bal olduu yneticisi tarafndan en az
ylda bir kez deerlendirilmeli ve deerlendirme sonular personel ile
grlmelidir.
Performans deerlendirmesine gre performans yetersiz bulunan personelin
performansn gelitirmeye ynelik nlemler alnmal, yksek performans
gsteren personel iin dllendirme mekanizmalar gelitirilmelidir.
64
37
Personel istihdam, yer deitirme, st grevlere atanma, eitim, performans
deerlendirmesi, zlk haklar gibi insan kaynaklar ynetimine ilikin nemli
hususlar yazl olarak belirlenmi olmal ve personele duyurulmaldr.65
Seme, ie alma, yerletirme ve elde tutma mekanizmalar kontrol ortamnn
nemli birer parasdr ve kurum kltrne gre yeniden dzenlenmelidir.
Performans, liyakat ve terfi dengesi oluturulmaldr ve performansa dayal cret
ynetim sistemi kurulmaya allmaldr. Personele hizmet ii eitimler verilerek
bilgiler gncel tutulmal ve daimi olarak gelitirilmelidir.66
3.1.1.4. Yetki Devri
darelerde yetkiler ve yetki devrinin snrlar aka belirlenmeli ve yazl olarak
bildirilmelidir. Devredilen yetkinin nemi ve riski dikkate alnarak yetki devri
yaplmaldr.
ak srelerindeki imza ve onay mercileri belirlenmeli ve personele
duyurulmaldr.
Yetki devirleri, st ynetici tarafndan belirlenen esaslar erevesinde devredilen
yetkinin snrlarn gsterecek ekilde yazl olarak belirlenmeli ve ilgililere
bildirilmelidir.
Yetki devri, devredilen yetkinin nemi ile uyumlu olmaldr.
Yetki devredilen personel grevin gerektirdii bilgi, deneyim ve yetenee sahip
olmaldr.
65
66
38
Yetki devredilen personel, yetkinin kullanmna ilikin olarak belli dnemlerde
yetki devredene bilgi vermeli, yetki devreden ise bu bilgiyi aramaldr.67
Yetki, idari kararlarn veya ilemlerin hangi idari makam veya organlar
tarafndan alnabilecei ya da yaplabileceini ifade etmektedir. Yetki devri, bir
konuda karar alma, eylemde bulunma veya emir verme hakkn bakalarna
devretmek ve elde edecei sonulardan onu sorumlu tutmak eklinde ifade
edilebilir.68
3.1.2. RSK DEERLENDRME
Risk deerlendirmesi, mevcut koullarda meydana gelen deiiklikler dikkate
alnarak gerekletirilen ve sreklilik arz eden bir faaliyettir. darelerin, stratejik
planda ve performans programnda belirlenen ama ve hedeflere ulamak iin i ve
d nedenlerden kaynaklanan riskleri deerlendirmeleri gerekmektedir.
Risk deerlendirmesi, kuruluun maruz kalabilecei i ve d risklerin i kontrol
tarafndan deerlendirilmesidir. Bu deerlendirmenin yaplabilmesi iin kurumda
risk ynetim srecinin oluturulmu ve uygulanyor olmas gerekmektedir. Risk
deerlendirmesinin yaplabilmesi iin ayrca kurumsal ama ve hedeflerin ak ve net
olarak ortaya konulmas gerekmektedir. Kurumsal ama ve hedefler idarelerin
stratejik plan ve performans programlarnda yer alan ama ve hedefleridir.69
Risk deerlendirmesinin idareye salayabilecei temel yararlar aadaki ekilde
ifade edilebilir:
darenin ama ve hedeflerine ulamasna ve performansn gelitirmesine katk
salamak,
67
68
Kontrol Standartlar Rehberi, s.20.
69
39
darelerin sunduu hizmetler ve gerekletirdii faaliyetlerin srekliliinin
salanmasna ve kalitesinin gelitirilmesine yardmc olmak,
Risk ynetiminde fayda-maliyet, maliyet-etkinlik veya gerek grlen dier analiz
yntemlerinin kullanlmas suretiyle kaynak tahsisinde etkinlii artrmak,
Olas kayplarn etkilerinin kontrol altnda tutulmas ve bunlarn neden olaca
maliyetlerin azaltlmasna katk salamak,
Mevzuata ve dzenlemelere uygunluu salamak,
Karar alma mekanizmalarnn kantlara ve risklere dayal bir yaklamla
glendirilmesini salamak,
darenin risklerine ilikin grev, yetki ve sorumluluklarn aka belirlenmesini
destekleyerek hesap verebilirlii artrmak,
darelerin kamuoyunda daha olumlu bir imaja sahip olmasna katk salamak
alanlarn sahiplenme ve aidiyet duygusunu artrmak.70
3.1.2.1. Planlama ve Programlama
dareler, faaliyetlerini, ama, hedef ve gstergelerini ve bunlar gerekletirmek
iin ihtiya duyduklar kaynaklar ieren plan ve programlarn oluturmal ve
duyurmal, faaliyetlerinin plan ve programlara uygunluunu salamaldr.
dareler, misyon ve vizyonlarn oluturmak, stratejik amalar ve llebilir
hedefler saptamak, performanslarn lmek, izlemek ve deerlendirmek
amacyla katlmc yntemlerle stratejik plan hazrlamaldr.
70
Kontrol Standartlar Rehberi, s.24
40
dareler, yrtecekleri program, faaliyet ve projeleri ile bunlarn kaynak
ihtiyacn, performans hedef ve gstergelerini ieren performans program
hazrlamaldr.
dareler, btelerini stratejik planlarna ve performans programlarna uygun
olarak hazrlamaldr.
Yneticiler, faaliyetlerin ilgili mevzuat, stratejik plan ve performans programyla
belirlenen ama ve hedeflere uygunluunu salamaldr.
Yneticiler, grev alanlar erevesinde idarenin hedeflerine uygun zel hedefler
belirlemeli ve personeline duyurmaldr.
darenin ve birimlerinin hedefleri, spesifik, llebilir, ulalabilir, ilgili ve sreli
olmaldr.71
Kurumlarn faaliyetlerini, ama, hedef ve performans gstergelerini ve bunlar
gerekletirebilmek iin gereksinim duyduklar kaynaklar gsteren planlama,
kurumun temel fonksiyonlarndan birisidir. Planlama, plana dinamik zellik veren
srekli bir sretir ve yllk planlarn, ok yll planlarn, ok yll programlarn,
eylem planlarnn vb. hazrlanabilmesini salar.72
3.1.2.2. Risklerin Belirlenmesi ve Deerlendirilmesi
dareler, sistemli bir ekilde analizler yaparak ama ve hedeflerinin
gereklemesini engelleyebilecek i ve d riskleri tanmlayarak deerlendirmeli ve
alnacak nlemleri belirlemelidir.
dareler, her yl sistemli bir ekilde ama ve hedeflerine ynelik riskleri
belirlemelidir.
71
72
41
Risklerin gerekleme olasl ve muhtemel etkileri ylda en az bir kez analiz
edilmelidir.
Risklere kar alnacak nlemler belirlenerek eylem planlar oluturulmaldr.73
Kurumun hedeflerini gerekletirmesini engelleyen nemli riskleri belirleme,
analiz etme ve deien riskleri gslemek zere i kontrol sisteminde deiiklik
yapmay ifade eden ve gerekli yantlarn verilmesini belirleyen sretir. Kurum
iinden ya da kurum dndan oluan riskler, meydana geldikleri takdirde kurumun
hedeflerine ulalmasn olumlu veya olumsuz ynde etkileyebilecek durum ya da
olaylardr.
Risk deerlendirme, hedeflerin gerekletirilmesinde en uygun kontrolleri
salayaca iin makul gvencenin verilebilmesinde kilit rol oynar. Hedeflerin
belirlenmesi risk deerlendirmesinde n kouldur.74
3.1.3. KONTROL FAALYETLER
Kontrol faaliyetlerinin fayda-maliyet analizi erevesinde, dorudan hedefe
ulamay salayacak ekilde tasarlanmas gerekir. deal olarak, risk ynetim
srelerinin ve kontrol faaliyetlerinin sistemlere ve srelere, bu sistem ve sreleri
oluturulurken yerletirilmesi gerekir. nk kontrol faaliyetlerinin daha sonraki bir
aamada hayata geirilmesi daha maliyetli ve daha az etkili olabilecektir. Kontrol
faaliyetlerinin anlalr, uygulanabilir ve tutarl olmas, kontrollerin etkinlii
asndan nemlidir. yi bir kontrol stratejisinde, kontrollerin belirlenmesi kadar
bunlarn nasl uygulanaca da dikkate alnmal ve kurumsal kapasite gz nnde
bulundurulmaldr.
73
74
42
Kontrol faaliyetlerinin planlanmasnda dikkat edilecek bir dier temel husus ise
uygulanan kontrollerin etkililiinin deerlendirilmesi srecidir. Kontroln
uygulanma amac ile hedeflenen sonularn rtp rtmedii, balang
maliyetleri ile gerekleen maliyetler arasnda paralellik olup olmad gibi
hususlarn deerlendirilmesi gerekir.75
3.1.3.1. Kontrol Stratejileri ve Yntemleri
dareler, hedeflerine ulamay amalayan ve riskleri karlamaya uygun kontrol
strateji ve yntemlerini belirlemeli ve uygulamaldr.
Her bir faaliyet ve riskleri iin uygun kontrol strateji ve yntemleri (dzenli
gzden geirme, rnekleme yoluyla kontrol, karlatrma, onaylama, raporlama,
koordinasyon, dorulama, analiz etme, yetkilendirme, gzetim, inceleme, izleme
v.b.) belirlenmeli ve uygulanmaldr.
Kontroller, gerekli hallerde, ilem ncesi kontrol, sre kontrol ve ilem sonras
kontrolleri de kapsamaldr.
Kontrol faaliyetleri, varlklarn dnemsel kontroln ve gvenliinin
salanmasn kapsamaldr.
Belirlenen kontrol ynteminin maliyeti beklenen fayday amamaldr.76
Hedeflere ulamay amalayan ve riskleri karlamaya uygun kontrol strateji ve
yntemleri belirlenmeli ve uygulanmaldr. Kurumlar amalarna ulamak iin
tasarlanan stratejilere, politika ve programlara uygun kontrol stratejileri, uygulama
75
Kontrol Standartlar Rehberi, s.59.
76
43
yntemleri ve teknikleri gelitirirler ve ilgili amalarn gereklemesi srecinde
kontrol stratejileri ile dengeyi muhafaza ederler.77
3.1.3.2. Prosedrlerin Belirlenmesi ve Belgelendirilmesi
dareler, faaliyetleri ile mali karar ve ilemleri iin gerekli yazl prosedrleri ve
bu alanlara ilikin dzenlemeleri hazrlamal, gncellemeli ve ilgili personelin
eriimine sunmaldr.
dareler, faaliyetleri ile mali karar ve ilemleri hakknda
yazl prosedrler belirlemelidir.
Prosedrler ve ilgili dokmanlar, faaliyet veya mali karar ve ilemin balamas,
uygulanmas ve sonulandrlmas aamalarn kapsamaldr.
Prosedrler ve ilgili dokmanlar, gncel, kapsaml, mevzuata uygun ve ilgili
personel tarafndan anlalabilir ve ulalabilir olmaldr.78
3.1.3.3. Grevler Ayrl
Hata, eksiklik, yanllk, usulszlk ve yolsuzluk risklerini azaltmak iin
faaliyetler ile mali karar ve ilemlerin onaylanmas, uygulanmas, kaydedilmesi ve
kontrol edilmesi grevleri personel arasnda paylatrlmaldr.
Her faaliyet veya mali karar ve ilemin onaylanmas, uygulanmas, kaydedilmesi
ve kontrol grevleri farkl kiilere verilmelidir.
Personel saysnn yetersizlii nedeniyle grevler ayrl ilkesinin tam olarak
uygulanamad idarelerin yneticileri risklerin farknda olmal ve gerekli
nlemleri almaldr.79
77
78
44
Grevlerin ve sorumluluklarn ayrl, hata riski, yolsuzluk, kanun ihlallerinin
yan sra sorunlar tespit edememe riskinin azaltld bir modeli temsil eden ok
nemli zelliklerdir. Grevlerin ayrl ile bir ilemin veya olayn tm nemli
aamalarn sadece tek bir kiinin veya blmn kontrol etmemesi iin koullar
yaratlmtr. Grev ve sorumluluklarn birok kii arasnda dalmas, gler dengesi
ilkesinin uygulanmasn salayaca iin nemlidir.
alan saysnn az olmas nedeniyle, grev ve sorumluluklarn ayrl ilkesinin
uygulanma alannn snrl olduu kurumlarn yneticileri risklerin farknda olmaldr
ve bu snrlamay dier nlemler vastasyla telafi etmelidir.80
3.1.3.4. Hiyerarik Kontroller
Yneticiler, i ve ilemlerin prosedrlere uygunluunu sistemli bir ekilde
kontrol etmelidir.
Yneticiler, prosedrlerin etkili ve srekli bir ekilde uygulanmas iin gerekli
kontrolleri yapmaldr.
Yneticiler, personelin i ve ilemlerini izlemeli ve onaylamal, hata ve
usulszlklerin giderilmesi iin gerekli talimatlar vermelidir.81
Bu kontroller ileri yrten personel tarafndan yaplan dzenli gzden
geirmeleri kontrol listesi araclyla raporlamay, istisna raporlarn, rnek testleri,
gstergeleri, anketleri, eitli analizleri ya da grevlendirme, gzden geirme ve
onay verme, ynlendirme ve eitme gibi uygun dier aralar iermelidir.82
79
80
81
82
45
3.1.3.5. Faaliyetlerin Sreklilii
dareler, faaliyetlerin srekliliini salamaya ynelik gerekli nlemleri almaldr.
Personel yetersizlii, geici veya srekli olarak grevden ayrlma, yeni bilgi
sistemlerine gei, yntem veya mevzuat deiiklikleri ile olaanst durumlar
gibi faaliyetlerin srekliliini etkileyen nedenlere kar gerekli nlemler
alnmaldr.
Gerekli hallerde usulne uygun olarak vekil personel grevlendirilmelidir.
Grevinden ayrlan personelin, i veya ilemlerinin durumunu ve gerekli
belgeleri de ieren bir rapor hazrlamas ve bu raporu grevlendirilen personele
vermesi ynetici tarafndan salanmaldr.83
3.1.3.6. Bilgi Sistemleri Kontrolleri
dareler, bilgi sistemlerinin srekliliini ve gvenilirliini salamak iin gerekli
kontrol mekanizmalar gelitirmelidir.
Bilgi sistemlerinin srekliliini ve gvenilirliini salayacak kontroller yazl
olarak belirlenmeli ve uygulanmaldr.
Bilgi sistemine veri ve bilgi girii ile bunlara eriim konusunda yetkilendirmeler
yaplmal, hata ve usulszlklerin nlenmesi, tespit edilmesi ve dzeltilmesini
salayacak mekanizmalar oluturulmaldr.
dareler biliim ynetiimini salayacak mekanizmalar gelitirmelidir.84
83
84
46
3.1.4. BLG VE LETM
Bilgi ve iletiim, gerekli bilginin ihtiya duyan kii, personel ve yneticiye belirli
bir formatta ve ilgililerin i kontrol ve dier sorumluluklarn yerine
getirmelerine imkan verecek bir zaman dilimi iinde iletilmesini salayacak bilgi,
iletiim ve kayt sistemini kapsar.85
COSO i Kontrol modelinin be bileeninden drdncs olan bilgi ve iletiim
bileeni, kontrol ortam, risk deerlendirme, kontrol faaliyetleri ve izleme arasndaki
ilikiyi bilgi paylam ve iletiim yoluyla salar. dare genelinde bilgi akn
dzenleyerek kurumsal ama ve hedeflere ulama yolunda bir ara olarak grlen i
kontrol sisteminin ilerlii ve uygulanma kabiliyetinin artmasnda nemli bir role
sahiptir.86
Kurum iinde her koulda etkin bir iletiim ann kurulmas gerekir. Bunun iin
kurum ii szl veya yazl iletiim kanallar ak olmal, yatay ve dikey bilgi aklar
salanmaldr. Ayn ekilde kurum d paydalarla ve yetkili mercilerle de etkin bir
iletiim kurulmaldr. Bu i ve d iletiimleri salayacak biliim alar, kayt
sistemleri, bilgi ileme yntemleri ve gerekli insan kaynaklarndan
yararlanlmaldr.87
3.1.4.1. Bilgi ve letiim
dareler, birimlerinin ve alanlarnn performansnn izlenebilmesi, karar alma
srelerinin salkl bir ekilde ileyebilmesi ve hizmet sunumunda etkinlik ve
memnuniyetin salanmas amacyla uygun bir bilgi ve iletiim sistemine sahip
olmaldr.
85
86
Onur Derici, a.g.e., s.65.
87
47
darelerde, yatay ve dikey i iletiim ile d iletiimi kapsayan etkili ve srekli bir
bilgi ve iletiim sistemi olmaldr.
Yneticiler ve personel, grevlerini yerine getirebilmeleri iin gerekli ve yeterli
bilgiye zamannda ulaabilmelidir.
Bilgiler doru, gvenilir, tam, kullanl ve anlalabilir olmaldr.
Yneticiler ve ilgili personel, performans program ve btenin uygulanmas ile
kaynak kullanmna ilikin dier bilgilere zamannda eriebilmelidir.
Ynetim bilgi sistemi, ynetimin ihtiya duyduu gerekli bilgileri ve raporlar
retebilecek ve analiz yapma imkan sunacak ekilde tasarlanmaldr.
Yneticiler, idarenin misyon, vizyon ve amalar erevesinde beklentilerini
grev ve sorumluluklar kapsamnda personele bildirmelidir.
darenin yatay ve dikey iletiim sistemi personelin deerlendirme, neri ve
sorunlarn iletebilmelerini salamaldr.88
3.1.4.2. Raporlama
darenin ama, hedef, gsterge ve faaliyetleri ile sonular, saydamlk ve hesap
verebilirlik ilkeleri dorultusunda raporlanmaldr.
dareler, her yl, amalar, hedefleri, stratejileri, varlklar, ykmllkleri ve
performans programlarn kamuoyuna aklamaldr.
dareler, btelerinin ilk alt aylk uygulama sonular, ikinci alt aya ilikin
beklentiler ve hedefler ile faaliyetlerini kamuoyuna aklamaldr.
Faaliyet sonular ve deerlendirmeler idare faaliyet raporunda gsterilmeli ve
duyurulmaldr.
88
48
Faaliyetlerin gzetimi amacyla idare iinde yatay ve dikey raporlama a yazl
olarak belirlenmeli, birim ve personel, grevleri ve faaliyetleriyle ilgili
hazrlanmas gereken raporlar hakknda bilgilendirilmelidir.89
Kamu kurum ve kurulularnda bte, faaliyet sonular deerlendirmelere ilikin
periyodik raporlamalar genellikle tanml bir ekilde yrtlmektedir. Ancak i
kontrol sisteminde nemle zerinde durulmas gereken konu, faaliyetlerin
yrtlmesi srasnda srekliliin salanabilmesi iin tam, doru ve salkl bir
haberlemenin ve iletiimin varln ngrmek ve kurumsal hafzay korumak iin
gerekletirilmesi gereken dier raporlama faaliyetlerinin de analiz edilmesi ve
gerekiyorsa yeniden oluturulmasnn gerekliliidir.90
3.1.4.3. Kayt ve Dosyalama Sistemi
dareler, gelen ve giden her trl evrak dahil i ve ilemlerin kaydedildii,
snflandrld ve dosyaland kapsaml ve gncel bir sisteme sahip olmaldr.
Kayt ve dosyalama sistemi, elektronik ortamdakiler dahil, gelen ve giden evrak
ile idare ii haberlemeyi kapsamaldr.
Kayt ve dosyalama sistemi kapsaml ve gncel olmal, ynetici ve personel
tarafndan ulalabilir ve izlenebilir olmaldr.
Kayt ve dosyalama sistemi, kiisel verilerin gvenliini ve korunmasn
salamaldr.
Kayt ve dosyalama sistemi belirlenmi standartlara uygun olmaldr.
Gelen ve giden evrak zamannda kaydedilmeli, standartlara uygun bir ekilde
snflandrlmal ve ariv sistemine uygun olarak muhafaza edilmelidir.
89
90
49
darenin i ve ilemlerinin kayd, snflandrlmas, korunmas ve eriimini de
kapsayan, belirlenmi standartlara uygun ariv ve dokmantasyon sistemi
oluturulmaldr.91
3.1.4.4. Hata, Usulszlk ve Yolsuzluklarn Bildirilmesi
dareler, hata, usulszlk ve yolsuzluklarn belirlenen bir dzen iinde
bildirilmesini salayacak yntemler oluturmaldr.
Hata, usulszlk ve yolsuzluklarn bildirim yntemleri belirlenmeli ve
duyurulmaldr.
Yneticiler, bildirilen hata, usulszlk ve yolsuzluklar hakknda yeterli
incelemeyi yapmaldr.
Hata, usulszlk ve yolsuzluklar bildiren personele haksz ve ayrmc bir
muamele yaplmamaldr.92
Dier kamu idarelerine rnek tekil edebilmesi asndan, Maliye Bakanl
tarafndan yrtlen idari eylem ve ilemlerde hata, usulszlk veya yolsuzluk
yapldna dair bildirimler, aadaki yntemlerle yaplr:93
Yetkili makamlara bavuru; lgililer, idari eylem ve ilemi yapan merkez ve
tara birimlerine istek ve ikyetlerini, bir dileke vermek suretiyle bildirebilir.
st makamlara bavuru: lgililer, idari eylem ve ilemi yapan merkez ve tara
birimlerinin st olan makamdan, st makam yoksa ilemi yapm olan makamdan,
idari ilemin kaldrlmasn, geri alnmasn, deitirilmesini veya yeni bir ilem
yaplmasn yazl olarak isteyebilir.
91
92
93
Maliye Bakanl, Bahukuk Mavirlii ve Muhakemat Genel Mdrl, Hata, Usulszlk ve
Yolsuzluklarn Bildirilmesi Yntemleri
50
Zararn sulh yoluyla giderilmesini iin bavuru; Bakanlmzca
gerekletirilen idari eylem ve ilemlerden zarar grdn veya haklarnn ihlal
edildiini iddia edenler, 60 gnlk dava ama sresi iinde merkez ve tara
birimlerine yazl olarak bavurmak suretiyle haklarnn yerine getirilmesini
isteyebilir.
Bilgi edinme bavurusu; Bakanlmzca gerekletirilen idari eylem ve
ilemlerle ilgili herkes, bilgi edinme hakkna sahip olup bu hak, idari ilemi yapan
merkez ve tara birimine yazl veya elektronik ortamda bavurmak suretiyle
kullanlr.
Maliye Bakanlna ihbar ve ikyette bulunulmas; Bakanlmz tarafndan
yrtlen idari eylem ve ilemlerde kamu grevlilerinin su ilediklerine, hukuka
aykr veya yolsuz ilem yaptklarna dair bildirimler, Bakanlmz merkez ve tara
birimlerine yazl olarak ihbar ve ikyette bulunmak suretiyle yaplabilir.
Su duyurusunda bulunulmas; Bakanlmz tarafndan yrtlen idari eylem
ve ilemlerde kamu grevlilerinin; 5411 sayl Bankaclk Kanununda yazl sularla,
irtikp, rvet, basit ve nitelikli zimmet, grev srasnda veya grevinden dolay
kaaklk, resm ihale ve alm ve satmlara fesat kartrma, Devlet srlarnn
aklanmas veya aklanmasna sebebiyet verme sularn iledikleri veya bu sulara
itirak ettiklerine ilikin ihbar ve ikyetler dorudan Cumhuriyet Basavclklarna
yaplabilir.
3.1.5. ZLEME
kontroln ilk drt unsuru olan, kontrol ortam, risk deerlendirmesi, kontrol
faaliyetleri ile bilgi ve iletiim; i kontrol sisteminin tasarm ve ileyii ile ilgilidir.
Beinci unsur olan izleme i kontrollerin etkili bir biimde uygulanmasn
51
srdrmeyi salamak iin sisteme yerletirilmitir. kontroller idarenin ama ve
hedeflerine ulamas ve ynetimin etkinliini salamak asndan nemli olmakla
birlikte, sz konusu etkinlik, zleme unsurunun zenle uygulanmas ile yakndan
alakaldr.94
zlemenin amac, i kontroln uygun biimde tasarlanp tasarlanmadn, doru
biimde uygulanp uygulanmadn ve etkili olup olmadna karar vermektir.95
zleme ieriden ve dardan yaplabilir. izleme bizzat yneticiler tarafndan
yaplan gzden geirme ve deerlendirmedir. Dardan yaplan izleme ise merkezi
uyumlatrma fonksiyonu balamnda Maliye Bakanlnca yaplacak izleme ve
deerlendirmeler ile Saytay tarafndan yaplan deerlendirmelerden meydana
gelmektedir.96
zleme iin iki yntem bulunmaktadr: Srekli izleme ve zel deerlendirmeler.
Srekli zleme; sistemlerin, srelerin ve i kontroln etkin ilemesini salamak
zere idarenin gnlk ilerinin iine yerletirilmelidir. Srekli izlemede;
kontrol sisteminin amaland ekilde uygulandnn dorulanmas,
Yazl prosedrlerin uygulama ile uyumlu olduunun dorulanmas,
darenin grevlerinde, hedeflerinde ve/veya alma ortamnda meydana gelen
deiikliklerin yanstlmas,
kontrolde meydana gelecek deiikliklerin tespit edilmesini salayacak
prosedrlerin belirlenmesi,
Gereksiz olan veya akan srelerin tespit edilmesi,
Yeni teknolojilerle ilgili tespitlerin yaplmas,
94
Maliye Bakanl, Kontrol zleme ve Deerlendirme Rehberi, Strateji Gelitirme Bakanl, Ocak 2014,
Ankara
95
Arzu Alikadoullar, a.g.e., s.57.
96
52
Mevzuattaki deiikliklerin takibi, nem arz eder.
zel Deerlendirmeler; kontrol sisteminin zayf olduu alanlar, yksek
maliyete maruz kalnabilecek alanlar ile yksek riskli alanlarda ve idarenin hedefleri
zerinde etkili olabilecek deiiklikler ile personel deiikliinin olduu durumlarda
gerekletirilir. zel deerlendirmeler belirli bir zaman diliminde uygulanr. Hangi
sklkta ve ne kadar sreli zel deerlendirme yaplaca, deerlendirmenin
yaplaca alanla ilgili yneticinin bilgi ihtiyacna, o alann risklerine, kontrol
eksikliklerinin durumuna ve srekli izlemenin ne kadar iyi ilediine bal olarak
deiir.97
3.1.5.1. Kontroln Deerlendirilmesi
dareler i kontrol sistemini ylda en az bir kez deerlendirmelidir.
kontrol sistemi, srekli izleme veya zel bir deerlendirme yapma veya bu iki
yntem birlikte kullanlarak deerlendirilmelidir.
kontroln eksik ynleri ile uygun olmayan kontrol yntemlerinin belirlenmesi,
bildirilmesi ve gerekli nlemlerin alnmas konusunda sre ve yntem
belirlenmelidir.
kontroln deerlendirilmesine idarenin birimlerinin katlm salanmaldr.
kontroln deerlendirilmesinde, yneticilerin grleri, kii ve/veya idarelerin
talep ve ikyetleri ile i ve d denetim sonucunda dzenlenen raporlar dikkate
alnmaldr.
97
Ankara
53
kontroln deerlendirilmesi sonucunda alnmas gereken nlemler belirlenmeli
ve bir eylem plan erevesinde uygulanmaldr.98
3.1.5.2. Denetim
dareler fonksiyonel olarak bamsz bir i denetim faaliyetini salamaldr.
denetim faaliyeti Denetim Koordinasyon Kurulu tarafndan belirlenen
standartlara uygun bir ekilde yrtlmelidir.
denetim sonucunda idare tarafndan alnmas gerekli grlen nlemleri ieren
eylem plan hazrlanmal, uygulanmal ve izlenmelidir.99
5018 sayl kanunda i denetimin tanm Kamu idaresinin almalarna deer
katmak ve gelitirmek iin kaynaklarn ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarna
gre ynetilip ynetilmediini deerlendirmek ve rehberlik yapmak amacyla yaplan
bamsz, nesnel gvence salama ve danmanlk faaliyetidir. eklinde
yaplmtr.100
Nesnel gvence salama; idare ierisinde etkin bir i kontrol sisteminin var olup
olmadna; idarenin risk ynetimi, i kontrol sistemi ve ilem srelerinin etkin bir
ekilde ileyip ilemediine; retilen bilgilerin doru ve tam olup olmadna;
varlklarnn korunup korunmadna; faaliyetlerin etkili, ekonomik, verimli ve
mevzuata uygun bir ekilde gerekletirilip gerekletirilmediine dair idare iine ve
dna makul gvencenin verilmesidir.
98
99
100
Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu, Madde:63
54
Danmanlk faaliyeti: darenin hedeflerini gerekletirmeye ynelik
faaliyetlerinin ve ilem srelerinin sistematik ve dzenli bir biimde
deerlendirilmesi ve gelitirilmesine ynelik nerilerde bulunulmasdr.101
101
Ankara
55
DRDNC BLM
KONTROL SSTEMNN NEM VE TRKYE AISINDAN
DEERLENDRLMES
4.1. TRKYEDE KONTROL SSTEM
lkemizde i kontrol yntem ve prosedrlerini standart hale getirmeye ynelik
ilk adm 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile atlmtr. Anlan
kanunun beinci ksm i kontrol sistemine ayrlmtr.102
5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile oluturulan yeni mali
yapda kamu idarelerinin yrtecei fonksiyonlar ve sorumluluklar artrlmtr. Mali
ynetim ve kontroln idarelerin ynetim sorumluluu altnda yrtlecei yeni bir
anlaya geilmitir. Her bir kamu idaresi btesinin siyasi sorumlusu ile idare
sorumlusu olmas ngrlmtr. Her bir kamu idaresinde oluturulacak mali
hizmetler birimleri araclyla mali ynetim ve kontroln idare sorumluluu altnda
yrtlmesi amalanmtr. Bu kanun ile Maliye Bakanl ve Saytay tarafndan
yaplan n mali kontrol grevleri idarelere devredilmitir.103
Trk kamu ynetiminin esasta, i kontrol ile ilgili kresel dzeyde kabul edilen
standartlar benimsedii ve i kontrol doru anlad gzlenmektedir. Trkiyede,
Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu kamu mali ynetiminde i kontrol
sistemini kurmaktadr. Kamu mali ynetimindeki i kontrol sistemi ile ilgili merkezi
uyumlatrma grevi verilen Maliye Bakanl konu ile ilgili ihtiya duyulacak tm
nlemleri lke genelinde almaya yetkili klnmtr. Ayrca, i kontrol sisteminin yan
102
M. Sait Arcagk, Ertan Erz, a.g..e., s.86.
103
sra, tamamlayc bir unsur olarak n Mali Kontrol ve Denetim Sistemi de
dzenlenmitir. Kontrol ve n Mali Kontrole likin Usul ve Esaslar dzenleyen
ynetmelik ile Kamu Kontrol Standartlar Teblii gibi dzenlemelerin INTOSAI
Kamu Sektr Kontrol Standartlar Rehberi, COSO modeli ve dier uluslar aras
genel kabul grm metinlerden alnm olduu anlalmaktadr. Kamu mali
ynetimindeki i kontrollerin iin nitelii gerei nemli olmas nedeniyle, uluslar
aras standartlara uygun bir oluum gerekletirilmesi pozitif bir durumdur. Mali
ynetimde i kontroln amac olan, kamu kaynaklarnn elde edilmesinin,
korunmasnn ve bunlarn tahsis edilmesinin, uygun maliyetlerle gerekletirilip
gerekletirilmediinin ve kaynaklarn izin verilen amalar dorultusunda verimli ve
tutumlu ekilde kullanlp kullanlmadnn belirlenmesi nem arz ettiinden i
kontroln Trk kamu ynetimi tarafndan doru alglanmas iyi bir aama olarak
grlmektedir. Ancak yaplan bir ksm dzenleme ve almalara ramen,
kurumlardaki i kontrol sisteminin kurulmasna ynelik faaliyetlerin gereken lde
olmad sylenebilir.104
kontroln ama ve bileenleri, i kontrol sisteminde grev, yekti ve
sorumluluklar, i kontrol standartlar, merkezi uyumlatrma konular Kontrol ve
n Mali Kontrole likin Usul ve Esaslar da uluslar aras standartlara uygun olarak
dzenlenmitir.105
104
Recai Akyel, Trkiyede Kontrol Kavram, Unsurlar ve Etkinliinin Deerlendirilmesi, , Ynetim ve
Ekonomi Dergisi, Say:1, Manisa, 2010, s.89.
105
57
EKL 4.1. Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Yaps
BAKAN
ST YNETC
MAL HZMETLER DENETM

BRM
HARCAMA HARCAMA
BRM
HARCAMA
MUHASEBE BRM BRM BRM
BRM
N MAL KONTROL ALANI DENETM
KONTROL
ALANI
4.2. KONTROL GEREKL KILAN NEDENLER
Dnyadaki yeni gelimeler nda ynetim anlay da deimekte ve kamu
ynetimi kendini srekli yenilemektedir. Bu dorultuda lkemizin refah dzeyinin
artrlmas, daha etkili ve verimli alan bir kamu ynetiminin oluturulmas temel
bir politika olarak belirlenmi ve bu kapsamda kamunun yeniden yaplanmas
almalar balatlmtr. Bu amala, kamu mali ynetimi ve kontrol sistemini
uluslararas uygulamalara ve Avrupa Birliine uyumlu olarak yeniden yaplandrmak
zere 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu hazrlanarak 2003 yl
sonunda karlm ve bu kanun 2006 ylndan itibaren yrrle girmitir. 5018
58
sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile i kontrol sisteminin kurulmas
kamu idareleri iin zorunlu hale getirilmitir.106
Geleneksel mali ynetim sistemimizin gncel ihtiyalarn gerisinde kalmasnn
etkisiyle mevcut kamu ynetim sistemimizde deiim ihtiyac hissedilmeye
balanmtr. Ayrca AB srecinin getirdii ykmllk ve taahhtler sonucu da
kamu mali ynetimi alannda reformlarn yaplmasna ihtiya duyulmutur. Bu
reformlarn nemli bir ayan da i kontrol oluturmaktadr. 2005 ylnda resmi
olarak balayan AB katlm mzakereleriyle birlikte mevcut kamu mali ynetim
sisteminin revize edilecei ve bu hususta ilgili AB uygulamalarnn referans
alnacana ilikin ykmllklerin, Katlm Ortakl Belgesi ve Ulusal Program
gibi st politika metinlerinde taahht edildii grlmektedir. Bu nedenle, Kontrol
uygulamalarnn Avrupa Birlii mktesebatna uyum srecinde mevzuatmza dahil
olduu ve kamu mali ynetim sistemimiz asndan bir ykmllk olarak grld
sylenebilir. Kamu ynetim sistemimizin btnnde ortaya kan deiim ihtiyacnn
temelinde ise kamu kaynaklarnn kurumlarca belirlenen stratejik ama ve hedeflere
uygun olarak etkin, etkili ve ekonomik bir ekilde kullanlmas ile faaliyetlerde
esnekliin, hesap verebilirliin ve saydamln salanmas yatmaktadr.107
Kurumlar bydke, faaliyetleri karmaklatka ve ilem saylar arttka,
ynetimin; varlklarn korunmas, hatalarn ortadan kaldrlmas ve politikalarn
deerlendirilmesi gibi amalar iin zamannda gvenilir veriler elde etmesi zorunlu
hale gelmitir. Ayrca gnmz kurumlar iin ilgili kiilere srekli bilgi verme nem
kazanmtr. Kuruma ilikin veriler ve muhasebe bilgileri ekonomik ve etkin biimde
106
T.C. Diyanet leri Bakanl, Strateji Gelitirme Bakanl, Soru ve Cevaplarla Kontrol, Ankara 2012
107
T.C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Kontrol El Kitab, Austos 2013, Yayn No: 3 s.9.
59
hazrlanmaldr. Muhasebe sisteminin, muhasebe verilerinin gvenilirliini
oluturmak iin i kontrol yordamlarna ihtiyac vardr. Etkin bir i kontrol sistemi
yoksa kurumun maddi varlklar ynetimin kontrolnden kabilir. Benzer durum
defter ve belgeler iinde geerlidir. zellikle verilerin deitirilmeye msait olmas
sebebiyle, muhasebe uygulamalarnda bilgisayarlarn kullanlmas, i kontroln
nemini daha da artrmtr.
Etkin bir i kontrol sistemi kurumda meydana gelebilecek nemli hata, hile ve
yolsuzluklar engelleyerek, ynetimin yanl kararlar almasn ve kaynaklarn israf
edilmesini nler. Bununla birlikte mali tablolara makul bir gvence salayarak
kurum d yatrmclarn ve kar gruplarnn daha isabetli kararlar almasn
salar.108
kontrol ynetim fonksiyonlarnn gerekletirilmesini salamak amacyla
ynetim tarafndan kullanlan ok nemli bir aratr. Kurumlar mevcut ve
doabilecek riskleri belirlemek ve bunlar mmkn olduu lde azaltmak iin
kurum faaliyetlerine ilikin usul ve yntemleri uygulamaldr. kontrol sistemi
kurum baars ve kurumsal ynetiim asndan olduka gerekli bir hale gelmitir.
Hata ve hilelerin asgari seviyeye indirilmesi, yasad davranlarn azaltlmas,
kurum iinde retilen bilginin artrlmas gibi faktrlerin salanabilmesi i kontrol
iin byk nem arz etmektedir. 109
4.3. KONTROLN ETKNLN BELRLEYEN FAKTRLER
Yaplan denetimler sonucunda risklerin mevcut kontroller tarafndan karlanma
dzeyiyle ilgili olarak yaplan deerlendirmelerin byk ounluunda, mevcut

108
Rveyda Kzlboa, Filiz zahin, Etkin Bir Kontrol Sisteminin Denetim Faaliyetlerine ve Denetilere
Katks, Nide niversitesi BF Dergisi, 2013, Cilt: 6, Say: 2, s. 222.
109
60
kontrollerin daha ok ilgili mevzuatlar ve yrtlen faaliyetler erevesinde sisteme
dhil edildii ancak bunlarn yeterliliklerinin olduka snrl olduu grlm, yeterli
olmayan hususlarda ise neriler getirilmitir. denetilerin daha ziyade tespit
ettikleri riskleri bertaraf etmede uygun i kontrol nerileri gelitirmelerinin yan sra
mevcut kontrollerin etkinliini artrmak ynnde de tavsiyelerde bulunduklar
grlmektedir. Mevcut kontrollerin yeterliliine ynelik baz tespitler aada yer
almaktadr:
ve ilemlere ilikin idari hiyerari ierisinde gerekletirilen kontroller ile
strateji biriminde yaplan n mali kontrol dnda, idari yapnn tmn kapsayan
ve esaslar nceden belirlenmi kontrol sistemlerinin bulunmamas.
Mevcut kontrollerin birimler ya da sreler itibariyle sistematik ve dzenli bir
ekilde oluturulmamas.
Kontrol nlemlerinden bazlarnn yazl olmamas, teamle dayal olmas.
ve ilemlere ilikin sre analizlerinin yaplmamas ve sre ak emalarnn
oluturulmamas.
Personelin grev tanmlar ile yetki ve sorumluluk dalmlarnda eksiklikler ve
zayflklar olmas.
Trk kamu ynetiminde mevcut i kontrol faaliyetlerinin etkinliinin az ve
yetersiz olduu anlalmaktadr. Bunun birden fazla sebebi vardr. Bata st
yneticiler olmak zere ilgili personelin i kontrol sisteminin nemini kavram
olmamalar, nemli sebeplerden biridir. Dier bir neden olarak da, i kontrol
61
sistemlerinin kurumlarn tm faaliyetlerini kapsayc nitelikte olmamas
sylenebilir.110
kontroln doru anlalmas ve salkl kurulmas sreleri etkin uygulanmas
sreci ile tamamlanmaldr. kontroln doru anlalmas ve salkl kurulmas
etkin uygulamann gereklemesi iindir. Etkin uygulama olmadktan sonra, doru
anlamann ve salkl kurmann bir faydas olmamaktadr. kontroln etkin
uygulanabilmesi iin, i kontroln doru anlalmasnn ve i kontroln salkl
kurulmasnn yan sra, st ynetimin iyi nderlii ile dier personelin mesleki
yetkinlii ve etik anlay nemli rol oynamaktadr.
4.3.1. Roller ve Sorumluluklarn Etkin Datm
Organizasyon iindeki herkesin i kontrol ile ilgili sorumluluklar bulunmaktadr.
Organizasyon iindeki herkes kendi spesifik sorumluluklar balamnda i kontrole
mdahildir. kontrolde sorumluluk ilem srecinde yer alan tm grevlileri kapsar.
Kurumun bir faaliyetinde srete yer alan tm ynetici ve alanlarn ortak rol ve
sorumluluu bulunmaktadr. Etkili bir i kontrol iin doru i kontrol anlayna
sahip ve sorumluluk almaya istekli ynetici ve alanlarn yan sra; i denetilerin
ve yksek denetimin nemli rolleri bulunmaktadr.111
4.3.2. st Ynetimin Duyarll
st ynetim, risk ynetiminin bir paras olarak i kontrollerin erevesini
belirlemekten ve riskler deitike bu ereveyi gncellemekten sorumludur.
Ynetim, kontrolleri de uygulamal ve en nemlisi dzenli gzden geirme
110
Recai Akyel, Gnmzde Kontrol Anlay ve Trkiyeye Yansmas, Amme daresi Dergisi, Cilt:43,
Say:4, Aralk, 2010, s.185.
111
Recai Akyel, a.g.e., s. 89.
62
almalar yaparak ve kendi ilgili blmlerinden dnemsel raporlar alarak,
kontrollerin etkin ve amaca uygun altndan emin olmak iin gerekenleri
yapmaldr. Bu gvence faaliyeti, iyi kontrol erevesinin olmazsa olmaz bir
parasdr, fakat bazen ynetim bu gvence faaliyetini ihmal edebilmektedir.
kontrol ynetimin fonksiyonudur. st ynetimin tutumu, organizasyon yaps,
sistemin gzden geirilmesi, gncellenmesi, kontrollere uymada rnek olunmas, i
kontrol sistemini etkiler.
Yneticiler, i kontrol sisteminin tasarlanmas, uygulanmas ve dzgn
iletilmesinin gzetilmesi dahil, srdrlmesi ve dokman haline getirilmesi ile ilgili
faaliyetlerden dorudan sorumludur. Sorumluluklar organizasyon iindeki
fonksiyonlarna ve organizasyonun zelliklerine bal olarak farkllk
gstermektedir.
4.3.3. Mesleki Yeterlilik ve Etik
kontrol kurumda grevli herkesin ak ya da zmni biimde grevinin
bir parasdr. Personelin tm kontroln hayata geirilmesinde rol oynarlar.
Personel, faaliyet sorunlar, sosyal davran kurallarna aykrlklar ve politika
ihlalleriyle ilgili raporlamadan sorumludur.112
4.3.4. Bulgularn nemsenmesi
denetiler, deerlendirmeleri ve tavsiyeleri aracl ile i kontrol sisteminin
etkinliini sreklilik temelinde inceleyip ona katkda bulunurlar ve bylece, i
112
63
kontroln etkinlemesinde nemli rol oynarlar. Bununla birlikte, i denetiler i
kontroln tasarlanmas, uygulanmas, srdrlmesi ve dokmante edilmesi
bakmlarndan ynetimin ncelikli sorumluluuna sahip deillerdir. Ynetim,
ounlukla i kontrol sisteminin ayrlmaz bir paras olarak bir i denetim birimi
oluturur ve ondan i kontrol sisteminin etkinliini izleyebilmek zere yararlanr.
denetiler, i kontroln tasarmnn ve ileyiinin deerlendirilmesinde dikkat ekici
hususlara younlaarak i kontroln almas hakknda dzenli bilgiler salarlar.
kontroln gl ve zayf yanlar hakknda bilgi salayp gelitirilmesi iin
tavsiyelerde bulunurlar. Ancak, i denetim biriminin bamszlnn ve
tarafszlnn gvence altna alnmas gerekir. denetim bulgularnn ve
tavsiyelerinin i kontrol izleme fonksiyonu erevesinde hemen yerine getirilmesi
gerekir.113
4.3.5. Yksek Denetim Kurumunun Ynlendirmelerine Uyum
Yksek denetim kurumu i kontroln kamuda etkili bir biimde tesisini zendirir
ve destekler. Yksek denetim kurumunun uygunluk, finansal ve performans
denetimleri bakmndan i kontrol deerlendirmesi yaamsal nemdedir. Yksek
denetim kurumu bulgularn ve tavsiyelerini paydalara iletirler. kontrol, izleme
fonksiyonu erevesinde, yksek denetim kurumunun denetim bulgularnn ve
tavsiyelerinin yerine getirilmesini salamaldr.114
4.4. KAMU KURUMLARINDA KONTROL
Trkiyede ynetim faaliyetlerinin planlanmas, yaplan planlama dhilinde bu
faaliyetlerin yrtlmesi, faaliyetlerin yrtlme aamasnda ortaya kabilecek baz

113
114
64
olumsuzluklarn (yolsuzluk, israf, hata, hile, varlklarn ktye kullanm vb.) nne
geilmesi iin iletme ve kamu kurumlarnda i kontrol sistemi ve i denetim
biriminin oluturulmas olduka byk nem arz etmektedir.115
Trkiye, kamu ynetiminde 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu
ile yeni bir r am ve gelimi lkelerdeki uygulamalar kendisine uyarlamt.
Bu kapsamda kresel anlamda genel kabul grm iyi ynetim uygulamalar olan
effaflk, sorumluluk, hesap verebilirlik ve adillik kamu ynetiminin de temel ilkeleri
olarak kabul edilmiti. Bu ilkelerin bir btn olarak isimlendirilen kurumsal
ynetimi, hile ve yolsuzluklarn nlenmesi asndan son derece nemli, payda
yaklamn benimseyen bir ynetim eklidir. Kurumsal ynetim veya ynetiim;
kurumun amalarna ulamaya ynelik olarak, kurumun faaliyetlerinin raporlanmas,
ynlendirilmesi, ynetilmesi ve izlenmesi gayesiyle uygulanan yap ve srelerin
bir birleimi olarak tanmlanabilmektedir. Kapsaml bir ynetim tarzn yanstan
ynetiim; kamu-zel ve sivil toplum, devlet-devlet d, ulusal-uluslararas kurum
ve aktrler arasndaki etkileimi ierisine alan geni bir kavram olarak karmza
kmaktadr. Bylelikle devletle zdeleen klasik ynetim anlay yerini ynetime
katlmaya vurgu yapan ve toplumsal, ynetsel ve siyasal aktrler arasndaki
etkileimli ilikileri dzenleyen ynetiime terk etmitir.116
4.4.1. Kamu Kontrol Standartlarna Uyum Eylem Plan
5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile lkemizdeki mali
ynetim sistemi uluslar aras standartlar ve Avrupa Birlii uygulamalarna uygun bir
ekilde yeniden dzenlenmi ve bu kapsamda etkin bir i kontrol sistemi

115
Rveyda Kzlboa, Filiz zahin, a.g.e. s.221.
116
Mustafa Kemal Topu, Kamuda Kontrol Sisteminin COSO Modeli Balamnda Tarada Uygulanabilirlii:
halelerde Uygulanmasna Ynelik ki Vaka Analizi, Saytay Dergisi, Say: 91, Ekim-Aralk 2013
65
oluturulmas amalanmtr. Kamu idareleri, i kontrol sistemlerini 5018 sayl
kanun hkmleri, Kontrol ve n Mali Kontrole likin Usul ve Esaslar ve Kamu
Kontrol Standartlar Tebliine uyumlu bir ekilde oluturma, uygulama, izleme ve
gelitirme ykmll altna girmitir. kontrol sisteminin oluturulmas,
uygulanmas, izlenmesi ve gelitirilmesi almalar ilgili kamu idaresinin ynetim
sorumluluu kapsamnda olmakla birlikte i kontrole ilikin almalarda kamu
idarelerine rehberlik yapmak amacyla Kamu Kontrol Standartlar Uyum Eylem
Plan Rehberi Maliye Bakanl tarafndan hazrlanmtr.117
Rehber kapsamnda yaplan aklamalar aada zetlenmitir:
Etken bir i kontrol ortam oluturmann sorumluluu, ynetim sorumluluu
gerei kamu idarelerinin st yneticileri ile dier yneticilerine aittir.
kontrol sadece dzenlemelerden, tanmlamalardan, srelerden, i ak
emalarndan ve n mali kontrolden olumaz, tm faaliyetlerin yrtlmesinde
benimsenen bir ynetim yaklam ve eylemler btn olarak da ele alnmaldr.
Mevcut sistemlerin zerine giydirilmitir, ayrlmaz bir para niteliindedir.
Btn birimlerdeki mali ve mali olmayan her trl faaliyet ile idarenin karar ve
ilemleri i kontrol sisteminin kapsamna dahildir.
Sisteme ait tm dzenlemeler alan her kademe tarafndan aka
anlalabilecek ayrntda hazrlanmaldr.
Yntem ve srelerin belirlenmesinde risk esasl bir yaklamla yasal ve idari
yap, personel ve mali durumun kuruma zg koullar dikkate alnmaldr.118
117
http://kontrol.bumko.gov.tr/TR,2260/kamu-ic-kontrol-standartlarina-uyum-eylem-plani-rehberi.html(eriim
28.09.2015)
118
66
4.5. KAMU KURUMLARINDA KONTROL SSTEMNN
ETKNLETRLMES
Grev ve sorumluluk dalm asndan i kontrol sisteminin kendine zg
ayrc bir zellii olduu ve kurumda grev yapan en alt kademe alandan en st
yneticiye kadar herkesin i kontrol sistemi ierisinde mutlaka belirli bir alanda
sorumluluk stlenmesi gerekmektedir. Yani i kontrol alanndaki sorumluluk
olduka geni bir kitleyi kapsar. Ancak i kontroln kurulmas ve gzetilmesin de
sorumluluk mevzuat hkmlerinde aka st ynetime verilmitir. kontroln
kurulmas noktasnda st ynetimin en byk yardmcs, i kontrole ilikin
standartlarn uygulanmas ve gelitirilmesi konularnda almalar yapmak, ayrntl
standartlar belirlemek gibi grevlerle Strateji Gelitirme Birimleridir.119
kontrol sisteminin kurulmas hususunda st ynetime ilikin sorumluluun en
nemli noktas, uygun ve yeterli bir kontrol ortamnn oluturulmasdr. Etik
deerleri ve drst ynetim anlayn ihtiva eden kontrol ortam, i kontrol
sisteminin kurulmas asndan gerekli olan alt yapnn ina edildii, kurum
kltrnn olutuu ve i kontrole ynelik alg ve sahiplenmenin hangi dzeyde
olduunun tespit edildii aamadr. st ynetim elverili bir kontrol ortamnn varl
iin, i kontrole ynelik pozitif bir bak asna sahip olmal ve dier tm kurum
personeline rnek olacak tutum ve davranlar gstermelidir.120
Kurumlar i kontrol sistemini kendi dinamikleri ile kendi iinde kurgulamaldr.
kontrol sisteminin etkinletirilmesi almalar st ynetimin ald bir kararla
balamal ve kurum iinde uygun ilan yntemleriyle tm personele duyurulmaldr.
st ynetim kurulacak i kontrol sisteminin nemine ve yararlarna vurgu yapmal

119
120
67
personeli bu almalara katlm ve destekleme konusunda tevik etmelidir. Bu
kararn kurum dnda d paydalara ve kamuoyuna bilgi mahiyetinde iletilmesi de
kurumun dier kurumlar nezdinde ki itibarn ve kamuoyundaki gvenini artracaktr.
kontrol sisteminin yaplandrlmas bir ekip almasn gerektirir. Ekibin
konuya ilgi duyan ve kurum terminolojisini bilen personelden olumas nemlidir.
Maliye Bakanlnca hazrlanan Kamu Kontrol Standartlar Uyum Eylem Plan
Rehberinde, Kamu Kontrol Standartlarna Uyum Eylem Plan Hazrlama
Grubunun bir st ynetici yardmcs veya harcama yetkilisinin bakanlnda
oluturulmas, Kontrol zleme ve Ynlendirme Kurulunun ise harcama yetkilileri
veya grevlendirecekleri yardmclarndan oluturulmas istenmitir.121
kontrol sistemi kurulu aamasnda tasarlanrken risk ve maliyet faktrlerine
ilikin analiz ve deerlendirme mutlak suretle yaplmaldr. Bu erevede sistemin
karlaabilecei olas riskler tespit edilerek i kontrol faaliyetlerinin fayda-maliyet
analizleri yaplmaldr.
kontrol sistemi kurulmadan nce personel, mali kaynak, ynetim gibi i riskler
yannda; teknoloji, mevzuat ve politika sreci gibi d risklerde analiz edilmeli ve sz
konusu risklerin olaslk ve etki dereceleri belirlenmelidir.
Kurumlarn i kontrol sisteminin varlndan dolay katlanm olduu
ykmllkler i kontrol sisteminin maliyetini oluturmaktadr. Bu sebeple i
kontrol sisteminin kurulmasndan sonra faaliyetlere uygulanan kontrol prosedrleri
arttka, sistemin kuruma olan maliyeti de artacaktr. Ynetim tarafndan faaliyet
alanlarndaki riskleri kabul edilebilir dzeylere indirebilen ve faydas maliyetinden
121
Onur Derici, a.g.e., s.66.
68
yksek olan kontrol prosedrleri tasarlanmaldr. Faaliyetlerin belirli bir alanda ar
kontrollere gidilmesi dier faaliyetleri olumsuz ynde etkileyebilecek ve ar
kontrollerden elde edilen faydalar baka faaliyetlerdeki maliyet artlaryla ortadan
kalkabilecektir. Bu dorultuda i kontrol prosedrlerinin gittike daha fazla
uygulanmas yolsuzluk ve savurganlktan doacak zararlar giderek
azaltabilecektir.122
4.5.1. Kontroln Etkinletirilmesi Srecinde Karlalan Sorunlar
Etkin bir i kontrol sistemi, ne kadar iyi tasarlanrsa tasarlansn ve ne kadar iyi
ilerse ilesin, kurum hedeflerini gerekletirmesi veya kurumun varln srdrmesi
konusunda, ynetime sadece makul gvence salayabilir. Hedeflerin baarlmas
dorultusunda, ynetime kurum geliimi veya yetersizlii hakknda bilgi verebilir.
Ancak i kontrol kt ynetimi kendiliinden iyi bir ynetime dntremez.
Dahas, hkmet politikas ve programlarndaki, demografik veya ekonomik
koullardaki yn deitirmeler belirgin biimde ynetim kontrolnn snrlar dnda
olup yneticilerin kontrolleri yeniden tasarlamasn veya kabul edilebilir risk
dzeyini bu duruma gre ayarlamasn gerektirebilir.
Etkin bir i kontrol sistemi hedefleri baaramama olasln azaltr. Bununla
birlikte, i kontroln yanl tasarlanmas ve istenilen ekilde ilememesi riski her
zaman mevcuttur. kontrol, insan faktrne bal olmas dolaysyla, tasarm
kusurlar, muhakeme veya yorum hatalar, yanl anlama, zensizlik, ar yorgunluk,
dikkat dankl, gizli anlama, suiistimal veya umursamazla maruz kalabilir.
122
69
Snrlayc bir baka faktr i kontrol sisteminin tasarmnn kaynak
kstlamalaryla kar karya kalmasdr. Kontrollerin yararlar, bu nedenle,
maliyetlerine gre dnlmelidir. Kayp riskini tamamen ortadan kaldran bir i
kontrol sisteminin srdrlmesi gereki olamaz, muhtemeldir ki, bu elde edilen
yarar hakl gsterecek olandan ok daha maliyetli olacaktr. zel bir kontrol
tesisinin gerekip gerekmeyeceini, risk oluma ihtimalini ve kurumda yarataca
potansiyel etkiyi yeni bir kontrol kurmann maliyetleri ile bir arada dikkate almak
gerekir. Organizasyonel deiiklikler ve ynetimin tutumu i kontroln etkinlii ve
sistemi altran personeli derinden etkiler. Ynetimin, bu nedenle, kontrolleri
sreklilik temelinde gzden geirmesi ve gncelletirmesi, deiiklikleri personele
duyurmas ve kontrollere uyarak rnek oluturmas gerekir.123
kontrol sistemi kurumsal temel hedeflerin gerekletirilmesini kendi kendine
salayamaz ve sistemin almasn salayan bilimsel yntem ve tekniklere ihtiya
duyar. Bununla birlikte i kontrol sisteminin yanl tasarlanmas, kurum
gereklerinden ve bilimsel yntemlerden yola klmamas nedeniyle istenilen
ekilde ilememesi riski her zaman mevcuttur.
Organizasyonel deiiklikler ve ynetimin tutumu i kontrol sisteminin
etkenliini ve sistemi altran personeli derinden etkiler. Bu nedenle ynetimin
kontrolleri sreklilik temelinde gzden geirmesi ve gncelletirmesi, deiiklikleri
personele duyurmas, benimsenmesinin salanmas ve kontrollere nce kendisi
uyarak rnek oluturmas gerekir.124
123
INTOSAI, Kamu Kesimi Kontrol Standartlar Rehberi, eviri: Baran ZEREN, 10 Temmuz 2006, s.11
124
Sumru Tmer, a.g.e. s. 28.
70
Baz kamu idareleri, rnek olarak kk belde belediyeleri, stratejik plan
olmayan idareler ya da i denetisi olmayan idareler i kontrol eylem plan
hazrlamayacaklarn dnmektedirler. Kontrole ilikin yasal mevzuat salayan
dokmanlarn hibirisinde Kanunda ngrlenin dnda bir istisna getirilmemitir,
getirilmesi de hukuken mmkn deildir. Dzenleyici ve denetleyici kurumlar hari
genel ynetim kapsamndaki tm kamu idareleri i kontrol eylem plan
hazrlayacaktr. Dolaysyla i kontrol eylem plan hazrlamak zorunda olan kamu
idarelerini;
Genel Bte Kapsamndaki Kamu dareleri
zel Bte Kapsamndaki Kamu dareleri
Sosyal Gvenlik Kurumlar
Mahalli dareler
eklinde sralayabiliriz. Mahalli idarelerden nfusu ne olursa olsun tm
belediyelerin, il zel idarelerinin, belediyelere bal idarelerin ve bunlarn kurduu
mahalli idare birliklerinin anlalmas gerekir. Dolaysyla i denetisi olsun ya da
olmasn, stratejik plan hazrlasn ya da hazrlamasn belde ve ile belediyeleri dahil
herhangi bir nfus kriteri olmakszn tm belediyeler i kontrol eylem plan
hazrlayacaklardr.125
4.6. KONTROL SSTEMNN ETKNLETRLMES N GEREKL
FAKTRLER
125
Erkan Karaarslan, Kontrol Sisteminin Kurulmasnda Sorunlar, http://www.erkankaraarslan.org/wp-
content/uploads/2012/10/70.2-%C4%B0%C3%87-KONTROL-S%C4%B0STEM%C4%B0N%C4%B0N-
KURULMASINDA-SORUNLAR.pdf, (Eriim 08.08.2015)
71
Etken bir i kontrol sistemi, riskleri iyiletirmenin temel mekanizmasdr. Bu
mekanizma hedeflere daha kolay ulamay salad ve performans ykseltecei iin
kontrol sisteminin etkenliinin de lsdr.
kontrol sisteminin etkenliini len temel kstas vardr:
Sistemin tasarm asndan i kontrol sistemi kapsamnda belirlenen kontrol
stratejileri kontroln gerektii yerlere uygun olmal ve ilgili riskle orantl olarak
oluturulmaldr.
Sistemin srdrlebilirlii asndan sistemin gereklerine tm ynetici ve
alanlar tarafndan zenle uyulmal ve i yk ar olduunda dahi bu
kontroller ihmal edilmemelidir.
Fayda maliyet dengesi asndan ise kontrollerin maliyeti elde edilen fayday
amamaldr.
Bu kstaslar ele alndnda i kontrol sistemi oluturulurken dikkat edilmesi
gereken ilkeler unlardr:
kontrol sistemi hedeflere ulalabilmesi iin bir donanmdr. Bu donanmn
salanmasnda bilimsel yntemlerin, tekniklerin ve metotlarn kullanlmas
gerekmektedir.
kontrol sisteminin srekli ileyen bir sre olduu unutulmamaldr.
kontrol sistemi amaca ulamak iin bir aratr, tek bana bir ara deildir.
Sahibi yneticilerdir ve alanlar tarafndan uygulanr. Oluturulmasnda
katlmc bir yntem izlenmelidir.
72
Sadece politikalar, kaytlar, kontroller ve formlardan olumaz; her dzeydeki
alanlar, organizasyonu, i yapma biimini ve ynetim yaklamn da ierir.
Tek ve uyumlu bir kontrol ynetim modelinin yaratlmas iin belirlenmi
standartlara ait ilkelerle hareket eden pozitif bir ynetim yaklamn da ifade
eder.126
4.6.1. Kontrol Sisteminin Baar Faktrleri
Gerek i kontrol sisteminin etkinletirilmesi srecinde, gerekse daha sonraki
aamalarda i kontrol sisteminin baarya ulaabilmesi iin gerekli baz faktrler
vardr. st ynetim i kontrol sistemine kurulum, uygulama ve deerlendirme
aamalarnda daimi destek vermeli ve i kontrol sistemini sahiplenmelidir. alanlar
i kontrol sistemine olumlu bak asna sahip olmal ve i kontrol almalarna
aktif olarak katlmaldrlar.
kontrol dzenleme ve uygulamalarnda mevzuata uygunluk, saydamlk, hesap
verebilirlik, ekonomiklik, etkinlik ve etkililik gibi iyi mali ynetim ilkelerinin
dikkate alnmas gerekmektedir.
4.6.1.1. Mevzuata Uygunluk
Kamu idarelerinin faaliyet ve ilemlerinin kanun, tzk, ynetmelik ve dier
mevzuata uygun olmas gerekir. Uygunluk denetimi de kurumun mali ilemlerinin ve
faaliyetlerinin belirlenmi yntemlere, kurallara ve mevzuata uygun olup olmadn
belirlemek amacyla incelenmesidir.127
126
127
Mehmet Aksoy, a.g.e. s. 11.
73
4.6.1.2. Saydamlk
Her trl kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda kontroln
salanmas amacyla kamuoyunun zamannda bilgilendirilmesidir. Bu amala;
Grev, yetki ve sorumluluklarn ak olarak tanmlanmas,
Hkmet politikalar, kalknma planlar, yllk programlar, stratejik planlar ile
btelerin hazrlanmas, yetkili organlarda grlmesi, uygulanmas ve
uygulanma sonular ile raporlarn kamuoyuna ak ve ulalabilir olmas,
Genel ynetim kapsamndaki kamu idareleri tarafndan salanan tevik ve
desteklemelerin bir yl gememek zere belirli dnemler itibariyle kamuoyuna
aklanmas,
Kamu hesaplarnn standart bir muhasebe sistemi ve genel kabul grm
muhasebe prensiplerine uygun bir muhasebe dzenine gre oluturulmas
zorunludur.
Mali saydamln salanmas iin gerekli dzenlemelerin yaplmas ve
nlemlerin alnmasndan kamu idareleri sorumlu olup, bu husus Maliye Bakanlnca
izlenir.128
4.6.1.3. Hesap Verebilirlik
Mali ynden hesap verebilirlii ifade eden hesap verme sorumluluu, her trl
kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda grevli ve yetkili olanlarn,
kaynaklarn etkili ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden,
kullanlmasndan, muhasebeletirilmesinden ve raporlanmasndan sorumlu olmas ve
yetkili mercilere hesap vermek zorunda olmasdr. Hesap verme sorumluluu; siyasal
128
Mehmet Aksoy, a.g.e. s. 12.
74
hesap verme, idari ve mali hesap verme, vatandaa ynelik hesap verme olarak
ekilde gerekleir.129
Hesap verme sorumluluunun salanabilmesi iin ncelikle yetki, grev ve
sorumluluklarn ak bir ekilde tanmlanm olmas gerekmektedir. yi ynetim yani
etkin bir i kontrol sistemi iin ncelikle yetkinin ve yetki devrinin snrlarnn aka
belirlenmesi gerekmektedir. Yetkilerle birlikte grevler ve sorumluluklar aka
belirlenmeli ve ayrtrlmaldr. Grev tanmlar bu belirlemeyi gsterecek nitelikte
yaplmaldr.130
4.6.1.4. Ekonomiklik
Ekonomiklik, kurumun hedefleri dorultusunda kaynaklarn en dk maliyetle
elde edilmesi anlamna gelir. Doru kaynaklarn, doru maliyet ve doru miktar
art ile doru yerlerden salanmas olarak da ifade edilebilir. Ekonomiklik, uygun
dzeydeki kaliteyi de gzeterek kullanlan kaynaklarn maliyetinin en aza
indirilmesidir. Bu kavram fiziksel ve mali kaynaklar kadar, insan kaynaklar ve
bilgiyi de kapsayan bir kavramdr. Ekonomiklik, kaynaklarn elde edilmesiyle
ilgilidir. Kaynaklarn doru zamanda, doru yerde, doru miktarda, doru kalitede ve
doru maliyetle elde edilip edilmedii belirlenmeye allr. Ekonomiklik ayn
kalitedeki kaynaklarn en dk maliyetle elde edilmesiyle ortaya kar. Ancak, en
ucuz anlamna gelmez.131
129
Mehmet Aksoy, a.g.e. s.14.
130
Ebru Smer, Trkiyede Kamu Kontrol Sistemi Kapsamnda Hesap Verme Mekanizmalar, Mesleki
Yeterlilik Tezi, Ankara 2010, s.43.
131
Ekrem Candan, Trk Bte Sisteminde Performans Denetimi, Maliye Bakanl Strateji Gelitirme Bakanl,
Ankara 2007, s.75.
75
4.6.1.5. Verimlilik
Verimlilik kavram en yaln anlamda ktnn bu kty oluturmak iin gerekli
faktr girdiler toplamna oran olarak tanmlanmaktadr. Verimliliin, en az abayla
en ok iin yaplmas; retim ile bu retime katlan etkenler arasnda kurulan oran;
kaynaklarn iyi bir ekilde kullanlmas gibi tanmlar da yaplmaktadr. Verimlilik
mal ve hizmet retiminde kullanlan yahut faaliyetlerin yrtlmesinde yararlanlan
tm kaynaklarn verimlilii cinsinden de ayr ayr ifade edilebilir. Verimlilik, eldeki
kaynaklarla (girdiler) mmkn olan en ok rnn (ktnn) elde edilmesi, yani
belirli bir miktar kaynakla amaca en iyi ekilde ulalmas, ya da verim retim
dzeyinin gereklemesi iin daha az girdi kullanlmasdr.132
4.6.1.6. Etkinlik
Etkinlik, genel anlamyla bir genel veya bir zel amacn gerekletirilme derecesi
olarak kabul edilir ve ktnn deerini yanstr. ktnn deerinden hareketle; dk
bir kty yanstan bir mal veya hizmet, yksek bir kty yanstan bir mal ve
hizmete kyasen daha etkin saylabilir. Bu nedenle, ktlarn veya faydalarn parasal
deerlerle llemedii durumlarda etkinlik kstas kullanlr. Etkinlik, hedeflere
ulama derecesini ve istenilen etki ile gerekleen etki arasndaki ilikiyi ifade
eder.133
4.6.1.7. Etkin Bir Kontrol Sisteminin Yararlar
Bir kamu kurumunda i kontrol sistemi, kurumdaki en st kademeden en alt
kademeye kadar tm kurum alanlarnn rol ve sorumluluu ihtiva eder.
132
Ekrem Candan, a.g.e. s.77.
133
Ekrem Candan, a.g.e. s.78.
76
kontroln oluturulmas, iletilmesi, izlenmesi ve gelitirilmesinden kurumun
ynetim kademesi sorumludur. kontrol bir kurumda sadece mali olaylar
deerlendiren bir sreci deil; kurumun amalarna paralel olarak yaplan tm
srelerle ilgilenir. stisnalar olmakla beraber, i kontrolle ilgili sreler mali
dnemlere uygun planlanmaktadr. denetim birimlerinin oluturulduu bir kamu
kurumunda i kontrol sisteminin kuruma katklar yle sralanabilir.
Kurumsal amalara uygun olarak yrtlen faaliyetlerin, yrrlkte bulunan
kanun ve dzenlemelere uygunluun salanmas,
Kurumda performans ltlerinin belirlenmesi,
Kurumsal almalarn stratejik plan hedeflerine uyumunun deerlendirilmesi,
Kamu yarar odakl bir kamu ynetimi anlaynn benimsenmesi ve tevik
edilmesi,
Kamusal amalarla uyumlu ve kurumsal nceliklerin sistematize edilmesi,
Kurumun amalarna uygun olmayan ya da ilevini yitirmi, art deer
yaratmayan faaliyetlerin belirlenmesi ve faaliyetlerin sonlandrlmas,
Kaynaklarn etkin ve verimli kullanmnn salanmas, Kamuda gvenilir veriler
ve bilgiler retilmesini salanmas,
Kurum alanlarnn sorumluluk dzeyleri aka belirlenmesi neticesinde
yaplacak operasyonlara ilikin doru ve hzl karar alma imkn salamas,
Eer tesis edilmemi ise, risk odakl ynetim ve i denetim uygulamalar iin
gerekli alt yapnn oluturulmas,
Kamu ynetiminde gven ortamnn tesisine katk salamas ve ynetimin makul
gvence verebilmesi iin kurumsal ileyiin iyiletirilmesi,
77
Kamu ynetiminde bilimsel ve ada argmanlara dayal bir ynetim
kltrnn oluturulmas,
Kurum iinden veya dndan gelerek denetim ve danmanlk faaliyetinde
bulunacak denetim birim ve kurullarnn almalarn olumlu etki yapmas ve
denetim sresini ksaltmas,
Hususlar saylabilecek baz olumlu katklar olacaktr.134
kontrol, ynetim amalarn salamak, ilerin dzenli pratik ve verimli
sonulanmas iin; varlklarn muhafazas, kaytlarn gvenlii, gvenilir mali
enformasyonun zamannda hazrlanmas da dahil olmak zere tesis edilen
organizasyon plan ve dzenletirme sistemlerini kapsar. Bir kurumda i kontrol;
ynetimin belli amalara ulamasna yardmc olmak zere tasarlanan birok
sistemden oluur. Her sistem bazlar karlkl baml, bazlar bamsz olarak
ileyen eitli i kontrolleri kapsar. Muhasebe bilgilerinin doruluk ve gvenilirliini
salayan i kontrol sistemi birok sistemden olumakta ise de muhasebe
kontrol ve ynetim kontrol olarak ikiye ayrlr. kontrollerin incelenmesi
srasnda bunlarn var olup olmad, uygulanp uygulanmad ve ne derece etkili
olduklar zerinde durulur. Bunlar;
Hata ve olumsuzluklarn nlenmesi,
Hata ve olumsuzluklarn ortaya karlmas,
Hata ve olumsuzluklarn giderilmesi,
Yksek riskli alanlardaki kontrol yetersizliklerinin giderilmesi,
134
Adem Yaman, Mali Hukuk Dergisi, Say:138, Kasm, Aralk 2008
78
Kaynaklarn savurganlktan, suiistimalden, yetersiz ynetimden, hatalardan,
yolsuzluklardan ve dier dzensizliklerden kaynaklanan kayplara kar
korunmas,
Yasalara, ynetmeliklere ve ynetimin direktiflerine uyulmas,
Gvenilir mali ve idari verilerin hazrlanmas ve saklanmas ve bu verilerin
uygun zamanl raporlarda tam ve doru olarak aklanmasdr.135
135
Mehmet Ali Akta, Kontrol Sistemi ve Verimlilik likisi, Mevzuat Dergisi, Say: 90, Haziran 2005
79
SONU
lkemizde kurumlarn byyen kapasitelerine uyum salayamamas,
kaynaklarn etkin, ekonomik ve verimli kullanmnda aksaklklarn ortaya kmas,
gvenilir bilgiye ulamn gittike daha zor hale gelmesi, artan teknoloji ile beraber
salanan faydann yan sra zararlarn ortaya kmas ve ynetimin ve personelin
bak asnn eski yntemlere dayal olmas i kontrol sistemini her geen gn daha
gerekli hale getirmektedir.
kontrol sistemi ynetimin; ulamay planlad hedeflerin
gereklemesi, yneticinin kararlar daha salam bilgiye dayanarak daha gvenle
almas, ynetimindeki kaynaklar daha etkin kullanmas, iini yapmasn
engelleyebilecek olaylar ngrebilmesi ve yapt iler ile ulat sonular iin
kantlara dayal olarak hesap verebilmesine yardmc olan bir ynetim aracdr.
Yneticiye bal alanlarn da grevlerini, sorumluluklarnn daha fazla bilincinde
olarak yerine getirmelerini salar.
kontrol sisteminin daha etkin hale getirilmesi iin bata st ynetim
olmakla beraber tm personelin sahiplenmesi ve neminin farknda olarak i kontrol
almalarna katlmas gerekmektedir. Yani i kontrol sisteminde en alt kademe
alanndan en st yneticiye kadar herkes mutlaka belirli bir alanda sorumluluk
stlenmelidir.
kontrol sistemi oluturulurken ve uygulanrken konular baznda en
uygun yntemlerin seilmesine dikkat edilmeli ve zellikle fayda maliyet analizleri
yaplarak kurumlar zarara uratmamak adna maliyetlerin i kontrol sisteminin
faydasn amamasna zen gsterilmelidir. Mevzuata uygun olunmas bir dier

nemli faktrdr. Bunun yan sra hesap verme mekanizmas iyi bir ekilde
iletilerek i kontrol sisteminde ortaya kmas muhtemel aksamalarn nne
geilmesi gerekmektedir.
Sonu olarak, verilen bilgiler nda mevzuatta yaplan dzenlemeler,
kurumlarn artan kapasiteleri ve AB uyum sreci kapsamnda i kontrol sisteminin
giderek daha nemli hale geldii kabul edilmeli ve etkin bir i kontrol sisteminin
oluturulmas iin almalar yaplmaldr. Bu hususta personel bilinlendirilmeli, i
kontrol sistemi algsnn birok kurumda olduu gibi sadece n mali kontrolden
ibarettir algs yklmaldr.

KAYNAKA
AKSOY, Mehmet, Kamuda Kontrol & Denetim, Muhasebat Kontrolrleri

Dernei Yaynlar, Ankara 2013
AKSOY, Tamer, Basel II ve Kontrol, Ankara SMMM Odas, Yayn:53, Austos

2007
AKTA, Mehmet Ali, Kontrol Sistemi ve Verimlilik likisi, Mevzuat Dergisi,

Say: 90, Haziran 2005
AKYEL, Recai, Gnmzde Kontrol Anlay ve Trkiyeye Yansmas, Amme

daresi Dergisi, Cilt:43, Say:4, Aralk 2010
AKYEL, Recai, Trkiyede Kontrol Kavram, Unsurlar ve Etkinliinin

Deerlendirilmesi, , Ynetim ve Ekonomi Dergisi, Say:1, Manisa 2010
ALKADIOULLARI, Arzu, Trkiyede Mali Reform Kapsamnda Kontrol

Sistemi Uygulamas- Maliye Bakanl rnei, Yksek Lisans Tezi, Isparta 2011
ARCAGK, M. Sait, ERZ Ertan, Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Sistemi, Maliye
Hesap Uzmanlar Dernei, 2006
Avrupa Topluluklar Komisyonu, Kontrol Standartlar ve Kontrol erevesine

likin Gzden Geirme, Kontrol Etkililiinin Artrlmas, Brksel 2007
BLBL, Mehmet, Kamu Kontrol Sistemi Ve Kamu Kontrol Standartlarna

Uyum, 20 Aralk 2011
CANDAN, Ekrem, Kamu darelerinde Kontrol Sistem ve Srelerinin

Tasarlanmas, Uygulanmas ve Gelitirilmesinde Uyulacak Usul ve Esaslar, Mali
Ynetim ve Denetim Dergisi Say:38 Haziran 2006
CANDAN, Ekrem, Trk Bte Sisteminde Performans Denetimi, Maliye Bakanl

Strateji Gelitirme Bakanl, Ankara 2007
82
DERC, Onur, Saytay Denetisi, Kontrol ve Risk Ynetimi, Bekad Yaynlar
2015
ERALP, lker, BOZBA Blent, Kamu Ynetiminde kontrol & n Mali Kontrol,
BEKAD Yaynlar 2014
B, Cemal, ATIKKA zgr, letmelerde Kontrol Sistemine Genel Bak,

Saytay Dergs , Say:85, Nisan-Haziran 2012
INTOSAI, Kamu Kesimi Kontrol Standartlar Rehberi, eviri: Baran ZEREN,

10 Temmuz 2006
Kontrol ve n Mali Kontrole likin Usul ve Esaslar, 31.12.2005, Resmi Gazete

Say: 26040
Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu, Kanun No: 5018, 10 Aralk 2003, Resmi
Gazete Say: 25326
Kamu Kontrol Standartlar, Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, NO:6
Kamu Kontrol Standartlar Teblii, 26.12.2007, Resmi Gazete Say: 26738
Kamu Kontrol Standartlar Rehberi, Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl,

ubat, 2014
Kamu Grevlileri Etik Rehberi, Ankara 2012
KEPEK, Celal, Kontrol Sistemi, Tesmer Yayn No: 6, Ankara, 1994
KIZILBOA, Rveyda, ZAHN Filiz, Etkin Bir Kontrol Sisteminin

Denetim Faaliyetlerine ve Denetilere Katks, Nide niversitesi BF Dergisi,
2013, Cilt: 6, Say: 2
Maliye Bakanl, Bahukuk Mavirlii ve Muhakemat Genel Mdrl, Hata,

Usulszlk ve Yolsuzluklarn Bildirilmesi Yntemleri
Maliye Bakanl, Kontrol zleme ve Deerlendirme Rehberi, Strateji Gelitirme

Bakanl, Ocak 2014, Ankara
83
SALTIK, Nihal, Kontrol Standartlar, Ankara 2007
SMER, Ebru, Trkiyede Kamu Kontrol Sistemi Kapsamnda Hesap Verme

Mekanizmalar, Mesleki Yeterlilik Tezi, Ankara 2010
AHBENDEROLU, Vural, Gerekeli ve Aklamal 5018 Sayl Kamu Mali

Ynetimi ve Kontrol Kanunu, BEKAD Yaynlar, Ankara 2014
T.C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Kontrol El Kitab, Austos 2013,

Yayn No: 3
T.C. Diyanet leri Bakanl, Strateji Gelitirme Bakanl, Soru ve Cevaplarla

Kontrol, Ankara 2012
TIDEMR, Seda, COSO 2013n Yol Haritas, KPMG Gndem, Temmuz-Eyll

2014
TOPU, Mustafa Kemal, Kamuda Kontrol Sisteminin COSO Modeli Balamnda

Tarada Uygulanabilirlii: halelerde Uygulanmasna Ynelik ki Vaka Analizi,
Saytay Dergisi, Say: 91, Ekim-Aralk 2013
TUNEL, Fadl, Uluda niversitesi Kontrol Tantm Slayt
TM Kayahan, MEM Mehmet nsal, Kontrol, Karahan Kitabevi, Aralk, 2012
TMER, Sumru, Kamuda Kontrol Sistemi ve Uygulama Aamalar, Gncel

Mevzuat Aratrma Ve Eitim Dernei Yaynlar, Ankara,2010
TRED ATAK, Selda, letmelerde Kontrol Sistemini Oluturan Unsurlardan

Kontrol evresinin (Ortam) ncelenmesi, Mevzuat Dergisi, Temmuz, 2005
UZAY, aban, letmelerde Kontrol Sistemini ncelemenin Bamsz D Denetim

Karar Srecindeki Yeri ve Trkiyedeki Denetim Firmalarna Ynelik Bir Aratrma,
SPK yaynlar, Yayn no:132, Ankara, 1999
UZUNAY, Vildan, Avrupa Birliinde ve Trkiyede Kamu Mali Kontrol Sistemi

ve Bu Alanda Yaplan Dzenlemeler, Ankara 2007
84
YAMAN, Adem, Mali Hukuk Dergisi,Say:138, Kasm,Aralk 2008
YILANCI, Mnevver, Denetim ve Kontrol Deerleme Rehberi, Detay

Yaynclk, Ankara, 2015
Yksek Denetim Kurumlar Uluslar Aras Tekilat (INTOSAI) Kontrol

jkStandartlar, eviri: Saytay D likiler Grubu, 1997
YARARLANILAN WEB SAYFALARI

http://kontrol.bumko.gov.tr
http://slideplayer.biz.tr
https://www.maliye.gov.tr
www.icdenetimmerkezi.com
www.coso.org
www.ickontrol.sbsgm.saglik.gov.tr
www.erkankaraarslan.org
85

Kamu Kurumlarinda İç Kontrolün Önemi̇ Ve Etki̇nli̇k Faktörleri̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Kamu Kurumlarinda İç Kontrolün Önemi̇ Ve Etki̇nli̇k Faktörleri̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kamu Kurumlarinda İç Kontrolün Önemi̇ Ve Etki̇nli̇k Faktörleri̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

SOMA BELEDYE BAKANLII

KAMU KURUMLARINDA KONTROLN NEM VE ETKNLK

MAL HZMETLER UZMANLII

KAMU KURUMLARINDA KONTROLN NEM VE ETKNLK

Danman: Bayram GLER

MAL HZMETLER UZMANLII

1.1. KONTROL SSTEMNN TARHSEL GELM ........................................ 1

2.1. COSO MODEL ................................................................................................. 13

3.1. KAMU KONTROL STANDARTLARI ........................................................ 29

EKL 2.1. COSO Kp 1992 .................................................................................. 16

TABLO 1.1. Kontroln Tamamlayc zellikleri .................................................. 6

lkemizde de mali sisteme ilikin reform almalar balatlmtr. Trkiyede

kontrol sistemine nemli lde yer verilmi ve uluslar aras uygulamalardan

yararlanlarak etkili bir sistem oluturulmaya allmtr. Anlan Kanunla

dzenleyici ve denetleyici kurumlar hari olmak zere, genel ynetim kapsamndaki

kamu idareleri ynetim sorumluluu esasna dayal olarak i kontrol sistemlerini

kurma ve uygulama sorumluluu altna girmi ve yrtecei fonksiyonlar ve

verimli bir ekilde oluturulamamakta ve uygulanamamaktadr.

Kamu kurumlarnn artan kapasiteleri i kontrol sistemini her geen gn daha

nemli hale getirmitir. Sistemin kamu kurumlarnda uygulanabilirliinin artrlmas

kurumlarda; amalanan hedeflere daha verimli bir ekilde ulalmas, kaynaklarn

daha etkili, ekonomik ve verimli kullanlmas, hesap verme mekanizmasnn

kantlara dayal olarak iletilmesi, usulszlk ve yolsuzluklarn nne geilebilmesi

gibi olgularn gereklemesi asndan nemli bir yere sahiptir.

Bu alma giri, drt ana blm ve sonutan olumaktadr. Birinci blmde

i kontrol sistemine genel hatlaryla deinilmitir. nemi, amalar, temel ilkeleri

allmtr. kinci blmde lkemizde uygulanan i kontrol sistemine dayanak

tekil eden ve i kontrol sisteminin kurulmasnda ve uygulanmasnda yararlanlan

uluslar aras standartlar anlatlmtr. nc blmde Trkiyede uygulanan i

getirilebilecei, kurulma ve uygulama aamasnda karlalan sorunlar anlatlmaya

KONTROL SSTEMNE GENEL BAKI

1.1. KONTROL SSTEMNN TARHSEL GELM

kontrole ynelik temel dnceler 1940l yllarn banda ABDde kamu

muhasebesi ve i denetim meslek kurulular tarafndan yaymlanan i kontroln

denetime ilikin uygulamalarn aklayan rapor, klavuz ve standartlarda

1970lerin ortalarnda Amerikada Watergate savcs i kontrole dikkat ekmi ve

aratrmalar sonucunda 1977de ana temas i kontrol olan Yabanc Yolsuzluk

Ulusal Komisyon kurulmu ve Komisyon tarafndan Hileli Mali Raporlama

bir ereve oluturulmas ihtiyac ile destekleyici kurumlara arda bulunulmutur.

Komisyonun bu ars sonucunda Destekleyici Kurumlar Komitesi COSO

oluturulmutur. COSO mevcut kaynaklardaki i kontrol ile ilgili eilimleri

birletirerek etkinliin deerlendirilmesi iin geni kapsaml ve pratik kriterler

gelitirmitir. 1992de yaymlad Kontrol Btnleik ereve sonraki

yllarda zel sektr ve kamu sektrnde yaygn olarak kullanlmaya balanmtr.2

uygulamalar ile uyumunun salanmas amalanmaktadr. Mevzuatmz da bu

kapsamda COSO nun i kontrol standartlarna uygun biimde oluturulmutur. 2003

ylnda AB Mktesebatnn stlenilmesine ilikin Trkiye Ulusal Program" ile

"AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn

Uygulanmas, Koordinasyonu ve zlenmesine likin Karar" kabul edilmitir.

Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu karlmtr.3 Anlan kanunla lkemizde kamu

kurumlarnda i kontrol sisteminin kurulmas ve uygulanmas yasal bir zorunluluk

olarak getirilmitir. Bu Kanun ile i kontrol standartlarnn belirlenmesi,

gelitirilmesi, kurumlara rehberlik yaplmas ve koordinasyonun salanmas

konusunda Maliye Bakanl merkezi uyumlatrma birimi olarak yetkili klnmtr.4

1.2. KONTROL SSTEMNN YASAL DAYANAI

Ynetimi ve Kontrol Kanununun 55 ila 67 nci maddelerinde; i kontroln tanm,

ve yetkilisi balklar altnda ve yine anlan Kanunun 55, 56, 57 ve 58 inci