Professional Documents
Culture Documents
GCE AL Bio
GCE AL Bio
GCE AL Bio
j oHdj
.=re udf.damfoaY ix.%yh
12 iy 13 jk fYa%Ks
^2012 jif isg ls%hd;aul hs&
oHd fomd;fka;=j
oHd yd ;dlaIK mSGh
cd;sl wOHdmk wdh;kh
i
w'fmd'i ^Wiia fm<&
j oHdj
m%:u uqKh -
oHd fomd;fka;=j
cd;sl wOHdmk wdh;kh
uqo%Kh -
ii
wOHCI ckrd,a;=udf.a mKsvh
2009 oS w'fmd'i' Wiia fm< j oHdj Ih ksfoaYh mdi,a moaO;shg ykajd fok ,o
w;r" wk;=re j tu jif u 12 jk fYaK
% h
s i|yd;a" 2010 jif 13 jk fYaK
% h
s i|yd;a"
thg wkql+, .=re udf.damfoaY ix.%y fol bm;a lr we;'
fuu .%ka:h Nd;hg .ekSf .=rejrhd iska i<ld ne,sh hq;= me;s ;=kla we;' ta
k .=re udf.damfoaY ix.%yh" Ih ksfoaYh yd ukd j .e<mS ;su" th Ihud,df
wfmalaIs; ksmqK;d mdol j Ihud,df oYkh yd oelau uq,afldg f.k f.dvk.d
;su yd 12 - 13 fYa%Ksj, orejdf.ka wfmalaIs; idOk ugu ie,ls,a,g .kska th
ilid ;su hs' t fyhska fuh fydka mYS,kh lsu .=re Nj;d l< hq;= w;HjYH
ldhhla o" j.lSula o fjhs'
cd;sl wOHdmk wdh;kh by; lS lreKq ;=k u Tnf.a wjOdkhg f.k tau i|yd
w'fmd'i' Wiia fm< fYa%Ksj, b.eka lrk ish u .=rejrekag wjYH mqyqKq ,nd
ug o ls%hd;aul is' ksrka;r j meje;fjk fuu mqyqKq ieisj,g wod< .=reNj;=ka
iyNd.s u w;sYhska u wjYH lreKla jkafka fuys oelafjk bf.kq - b.eka uQ,Ou
yd ls%hdodu jgyd .ekSug mqyqKqj uy;a msjy,la jk neks' fYaIfhka u mdi,a mdol
we.hS ls%hd" isiq ksmqK;d jOkh i|yd bjy,a lr .ekSug wfmalaId flf' b.ekau"
Ih lreKqj,g muKla iSud u j<ld ,ka" isiqka f.a l=i,;d Tma kexf wNs,dIh
bgq lr ug f ish uey;a wjYH nj wOHdmk yd we.hS ldhfha kshef<k wm
ish u fokd jgyd .; hq;= f'
.=re udf.damfoaY ms<sfh< lsf w;sYh fjfyild ldhh bgq lr ,Sug uey;a jQ
cd;sl wOHdmk wdh;kfha Ydia;s%h wxYj, ks,Odka we;= iuia; ldh uKav,hg;a"
ndysr j ta i|yd odhl jQ oaj;a yeu fokdg;a" udf.a fYaI ia;=;sh ys f'
fuu .=re Wmfoia ix.%yh ms<sfh, lsf ld,h jeh l< yd ;u fYaI{;d odhl;ajh
iemhQ cd;sl wOHdmk wdh;kfha Ih fYaI{hkag;a ndysr im;a odhlhkag;a uf.a
ia;=;sh ys f'
isks chjOk
iyldr wOHlaI ckrd,a
cd;sl wOHdmk wdh;kh'
iv
im;a odhl;ajh
^12 fYa%Ksh .=re udf.damfoaY ix.%yh - 2009&
^13 fYa%Ksh .=re udf.damfoaY ix.%yh - 2010&
Ih WmfoaYl;ajh (
fcHIaG uydpdh t' ' kkaoodi - Y%S chjOkmqr Yaj oHd,h
fcHIaG uydpdh v' ' r;akiQh - fld<U Yaj oHd,h
fcHIaG uydpdh ' tia' odkm;srK - le<Ksh Yaj oHd,h
fcHIaG uydpdh t' f' tia'fr;ak - le<Ksh Yaj oHd,h
im;a mqoa., (
iS' ' Ysrdks fvfjdagd h - Oiair oHd,h" kd;a;kah'
tia' ' tka' wffldaka fukh - Yd' wkaf;daks nd,sld oHd,h" uykqjr'
tia' ' mS' nKavdr h - Ourdc oHd,h" uykqjr'
t' wd' mS' wd' niakdhl h - Yd' wEkaia oHd,h" l=reKE.,'
f' ta' f' ydkS h - iysrd oHd,h" .fmd,'
mS' t' ksYdos l=,;s,l h - u,shfoaj nd,sld oHd,h" l=reKE.,
jKis m;srK uhd - ; uOH uyd oHd,h" oslaje,a,'
t' ta' tia' cS' fmfrd h - isudfjda nKavdrkdhl uyd oHd,h"
fld<U'
' .fkaIodia h - yska oHd,h" r;au,dk'
iS' wd' vhia h - Yd' f;dauia oHd,h" .,alsiai'
mS' ta' fla' fmfrd h - foa nd,sld oHd,h" fld<U'
v
kej; ixialrKh lrk ,o ixfYda; .=re udf.damfoaY ix.%yh - 2012
Ih inkalrKh(
wd' tia' f'mS Wvqfmdarej uhd - m%Odk jHdmD;s ks,Od " cd;sl wOHdmk
wdh;kh'
t' t' udmd.=Kr;ak h - jHdmD;s ks,Od " cd;sl wOHdmk wdh;kh'
t' ;srekvrdcd h - jHdmD;s ks,Od " cd;sl wOHdmk wdh;kh'
Ihud,d WmfoaYl;ajh (
fcHIaG uydpdh v' ' r;akiQh - fld<U Yaj oHd,h
fcHIaG uydpdh ' tia' odkm;srK - le<Ksh Yaj oHd,h
fcHIaG uydpdh t' f' tia'fr;ak - le<Ksh Yaj oHd,h
im;a mqoa.,
iS' ' Ysrdks fvfjdagd h - Oiair oHd,h" kd;a;kah'
tia' ' tka' wffldaka fukh- Yd' wkaf;daks nd,sld oHd,h" uykqjr'
tia' ' mS' nKavdr h - Ourdc oHd,h" uykqjr'
t' wd' mS' wd' niakdhl h - Yd' wEkaia oHd,h" l=reKE.,'
f' ta' f' ydkS h - iysrd oHd,h" .fmd,'
mS' t' ksYdos l=,;s,l h - foa nd,sld oHd,h" fld<U 08'
' .fkaIodia h - yska oHd,h" r;au,dk'
jKis' m;srK uhd - ; uOH uyd oHd,h" oslaje,a,'
t' ta' tia' cS' fmfrd h - isudfjda nKavdrkdhl uyd oHd,h"
fld<U'
tia' f.damd,ls%IaKka h - fjia,s oHd,h" fld<U 09
mS' ta' fla' fmfrd h - foa nd,sld oHd,h" fld<U'
'ta'tka' iS nd,iQh h - lE.,a, nd,sld oHd,h" lE.,a,
ljrh yd
m.Kl ieliSu - wd' wd' fla' m;srK - cd;sl wOHdmk wdh;kh
fj wvh - www.nie.lk
vi
mgqk
msgqj
vii
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd ;
j oHdf iajNdjh" Ih m:h iy jeo.;alu ia;r lrhs'
j oHdjg wod< j ksid uqyQK fok .eg iy wNsfhda. idlPd lrhs'
1
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
f,dalh mqrd me;sfrka mj;sk AIDS frda.h b;d oreKq fi!LH .egjls'
W!K ixj; rgj, jirlg ,shk 3 lg wl ck.yKhla uef,ahdfjka
urKhg m;a f' iuyr rgj, urK ixLHdjg m%Odk fya;=j jk ms<sld ms<sn|
;ju;a imQK j wjfndaO lr f.k ke;' tfuka u l<ska l<g we;s jk kj
frda. inkaOfhka o tajd j<lajd .ekSu" m%;sldrl l%u iy iqj lsu ms<sn|j
o oHd{hska iska lghq;= lrhs'
2
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
ka f.a yevh" ;ru" wdldrh yd jHdma;sfha mq,a O;ajh idlPd lrhs'
ka i;= ,dlaIKsl .=K ia;drKh lrhs'
iqiq WodyrK iys;j ixOdk ugj, wkql%udm;H f.dv k.hs'
jfha uQ,sl jHqyuh yd lD;Huh tallh f,i ffi, wjOdrKh lrhs'
^2& mjD;a;sh
ka ;=< isjk ish u ridhksl ls%hdj,sj, iuia;h mjD;a;shhs' Bg
ixjD;a;sh yd wmjD;a;sh m%;sls%hd we;=<;a f'
3
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
^5& wkqj;kh
hl= j;a jk iqfYaIS mirhg wkql+, j tu hdf.a meje;au yd
m%ckkhg wkqn, fok jHqyuh" ldhlh" yd phduh fjkia h'
^6& m%ckkh
fYaIhl wLKav meje;au ;yjqre lsu i|yd kj cks;hska ys lsf
yelshdj'
^7& wdfKsh yd mKduh
kaf.a ldhsl oHd;aul" rEm oHd;aul yd phd;aul ,CIK md,kh
lrk cdk ka i;=j we;' tu cdk tla mrmrdjl isg wfkla mrmrdjg
.uka lrhs' m%fKsl jHj, isjk fjkiaj,g wkql+, j ld,h;a
iu kag fjkiaug we;s yelshdj mKduh hs'
4
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd ;
oHd;aul l%ufha mshjr ykd .ekSu i|yd ir, mCIKhla Yaf,aIKh
lrhs'
.eg`M i|Sf l%shdud.hla f,i oHd;aul l%uh Nd; lrhs'
5
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
6
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 2'1'1 ( foayfha uQ, jHuh ixhq;sh ms<sn| uid n,hs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
foay ;=< wvx.= uQ,jH ,ehsia;= .; lrhs'
wud;% iy wxY+ud;% uQ,jH fjkafldg ykd .kshs'
wud;% iy wxY+ud;% uQ,jHj, lD;H i|yka lrhs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ( (
kag c,fha we;s jeo.;alu meye,s lrhs'
jh i|yd jeo.;a jk c,fha fN!;sl yd ridhksl .=K ms<sn| j ia;r lrhs'
c,fha tu fN!;sl iy ridhksl .=K foay ;=< c,fhka bgqjk lD;Hhkag
wod< j uid n,hs'
8
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wfkl=;a lD;Hhka
.;s.K
= h ldhNdrh WodyrK
9
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
10
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
ka ;=< yuqjk m%Odk ldnksl ixfhda. ldKav y;fryss uQ,sl ridhksl
iajNdjh ia;r lrhs'
tu ldnksl ixfhda. ldKav y;frys lD;H ia;r lrhs'
Tlaisydrl iSks" ksTlaisydrl iSks" msIagh" fm%dak iy ,smsv ykd .ekSu
i|yd oHd.dr mlaIK mj;ajhs'
11
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ldfndyhsfg
mDh u;=msg we;s jvd;a u iq,n ldnksl ixfhda. ldKavhhs'
tfkod ;fha Nd;hg .efkk ms" iSks wdh ldfndyhsfgj,g
WodyrK f'
m%Odk uQ,jH ixhq;sh jkafka C, H, O
fmd wKql iQ;%h Cx(H2O)y ' c,fha fuka u ldnkaj, yhsf%gj, H : O
wkqmd;h 2 ( 1 f'
fudfkdielrhsv" vhsielrhsv iy fmd,sielrhsv f,i m%Odk
ldfndyhsfg j. ;=kla f'
fudfkdielrhsv
uQ,sl ridhksl iajNdjh iy ffch lD;H i|yka lrkak'
C mrudKq ixLHdj wkqj fudfkdielrhsv k lrkak'
fmd,sielrhsv
nyqwjhl jHqy iEfok wdldrh meyeos,s lrkak'
fmd,sielrhsv jHqy we;s jk wdldrh meye,s lrkak' f ksid we;s jk
nyqwjhl YdLkh fkdjQ fyda YdLkh jQ odu iys; jHqy ;khs'
msIagh" .a,hsfldacka iy fi,shqf,daiaj, uQ,sl jHqyh iy lD;H
msIagh u; weuhsf,aia j, l%shdld;ajh
;j;a fmd,sielrhsvhla i|yd WodyrKhla f,i bkshq,ska
fyfi,shf q ,dai"a fmlaka iy lhska hkq jeo.;a fmd,sielrhsv jHq;m
a kak
nj meye,s lrkak'
12
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ldfndyhsfgj, lD;H
ffi,Sh l%shdld;ajfha oS fudfkdielrhsv" vhsielrhsv iy
fmd,sielrhsvj, jeo.;alu iy lD;H meye,s lrkak'
msIagh" Tlaisydrl iSks" ksTlaisydrl iSks" ykd .ekSug ir, oHd.dr
mlaIK is lsu iy weuhsf,aia u.ska msIagh c,fok m%;sl%shd
kslaIKh lsu'
,smsv
my; i|yka foa ms<sn| j flfhka meye,s lrkak'
Iucd;Sh" c,fha wdjH ldnksl ixfhda. ldKavhls'
m%Odk uQ,jH ixhq;sh C, H, O iy iuyr g P iy$fyda N we;'
ldfndyhsfgj,g idfmalaI j Tlaiscka m%udKh fjdfha wvqh'
fo w,j, jHqyh - ika;Dma; iy wika;Dma; fo w, ksoiqka
iys;j
f;,a iy fo fjka lr ykd .kak' f;,a iy foj, g%hs.a,sirhsv
jHqyh
fjk;a ,smsv wdldr i|yd ksoiqka f,i b" fmdiafmd,smsv" iafgfrdhsv
iy gmsk
,smsvj, m%Odk lD;Hka meyeos,s lrkak'
f;,a iy fo ykd .ekSug oHd.dr mlaIK
fm%dak
fm%dak hkq weuhsfkda w,j, nyqwjhl nj;a" tajd Yd, wKql
ialkaOhlska hqla; jk nj;a i|yka lrkak'
m%Odk uQ,jH ixhq;sh C, H, O, N iy iuyr g S we;'
weuhsfkda w, taldjhjj,ska fm%dak iE we;' ffi, ;=< weuhsfkda
w, j. /ila mej;sh;a bka 20la muK fm%dak iEug odhl f'
fmmaghsv nkaOk yd tajd iEfok wdldrh meye,s lrkak'
fmd,sfmmaghsvhl jHqyh
fm%dakj, ixlSK jHqyh wdldr y;rlska ia;r jk nj
m%d:l - fh weuhsfkda w, wkqms<sfj<
oa;Shsl - fy,slaiSh fyda ke wdldr
;D;shsl - fmd,sfmmaghsv odufha ke ksid we;s jQ f.da,Sh
yevh' fuu yevh ia:dhS j mj;ajd .ekSug O
nkaOk odhl f'
pd;+: - fmd,sfmmaghsv odu folla fyda je ixLHdjla
inkaO we;s jk ixlSK f.da,Sh jHqy
fm%dak iaiajdNdlrKh iy th fm%dakj, l%shdld;ajhg olajk
n,mEu
ffi, yd ka ;=< fm%dakj, ldhNdrh
fm%dakj, O lD;H ^jHqyuh" mjykh" ix;" ixfldapl"
wdrlaIl" fydfudak" I" W;afma%rl& meyeos,s lrkak'
fm%dak ykd .ekSug oHd.dr mlaId - nhshqr mlaIdj
13
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
kshqlaf,hsla w,
my; i|yka lreKq ms<sn| fl meye,s lsula
wl idfmalaI wKql ialkaOhla iys; nyq wjhjhl f' C, H, O,
N iy P wvx.= f'
wdldr folls' DNA iy RNA.
;ekq tall f,i kshqla,sfhdaghsv" kshqla,sfhdghsvhl ix>gl
khsg%ckSh Niau wdldr" mshqk iy msk Niau' DNA iy RNA j, we;s
iSks ldKav iy Niaauj, fjki
fmd,skhs l
q ,
a f
s hdghsvhl jHqyh' DNA wKqf oa;aj fya,l
s i
a h
S jHqyh ia;r
lrkak'
DNA wKqf iajhxm%;sj,s; u
DNA iaiajdNdlrKh iy DNA iiajdNdlrKh
DNA iy RNA w;r fjkial
RNA j, j. ;=k ( m - RNA, t - RNA, r - RNA )
DNA iy RNA j, lD;H
kshqlaf,hsla w,j, olakg ,efnk kshqla,sfhdghsvj,g wu;r j ffi,
;=< yuqjk fjk;a kshqla,sfhdghsv iy tajdfha lD;H'
Wod- (ATP, NAD, NADP)
m%dfhda.sl mlaIK (
Tlaiy
s drl yd ksTlaiy
s drl iSk"s msIg
a h" fm%d
a ka" fo yd f;,a ykd.ekSu
i|yd ir, oHd.dr mlaId'
14
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmK
q ;dj 2'2'0 ( kaf.a l%shdld;ajh i|yd ffi, iy mglj,
odhl;ajh uid n,hs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
wdf,dal wKalaIh ksjer f,i Nd; lrhs'
wdf,dal wKaalaIh iy bf,lafg%dak wKalaIh w;r we;s jeo.;a ,laIK
ixikaokh lrhs'
ffi, jdoh ia;r lrhs'
m%d.a kHIal iy iQ kHIal ffi,Sh ixOdk ykd .ekSug bf,lafgdak
wKalaISh PdhdrEm Nd; lrhs'
bf,lafg%dak wKaalaIh
Yd,kh iy fNaok n,h
ifm%aIK iy mf,dalk bf,lafg%dak wKalaI
wdf,dal wKalaIh ksje/ j Nd; lrk wdldrh wdoYkh lrkak'
ksoYl kslaIKh i|yd wdf,dal wKalaIh Nd; lrk wdldrh wdoYkh
lrkak'
ffi, jdoh
ish ka ffi,j,ska iE we;' iuyre ;ks ffi,hlska iE we;s w;r
iuyre ffi, .Kkdjlska hqla;h'
jfha ixOdk ug kej; u;la lr.kak'
zZ f,i ie,lsh yels uQ,sl tallh ffi,h f' fuh tal ffi,sl
fhla ^Wod ( Chlamydomonas, Yeast& fyda nyqffi,sl i;a;ajfhla fyda
Ydlhla fyda h yelsh'
ffi,h jfha uQ,sl jHqyuh iy lD;Huh tallhhs'
jHj," ffi,hla u.ska ksrEmkh jk ixOdk ugu" kaf.a ish
,dlaIKsl .=K fmkajhs' ffi,hg my, lsis ixOdk ugula
f,i fyda zfhlaZ f,i ie,lsh fkdyels h' talffi,sl fhla jQj;a"
nyqffi,sl Ydlhl fyda i;a;ajhl=f.a jQj;a uQ,sl jHqyuh iy lD;Huh
tallh ffi,h f'
frdn yqla ^1663& - >k jHhla jk j,alhg md ug yelshdjla we;af;a
flfiao@ hkak f;are .ekSug W;aidyhl fhf " j,al mglfha ;=kS
fohla wKalaIfhka kslaIKh lr th isrej,ska iE we;s nj oel tajd
ffi, f,i ykajk ,'
frdn yqla f.a iuld,skhl= jQ wekagka jeka ,Sfjkayqla (1650) uq,ska u
tal ffi,sl ka jk Euglena iy nelahd kslaIKh lr ia;r
iys;j jd;d lrk ,'
WoaNso oHd{ ue;shia Ya,hsvka (1831) Ydl mgl wOHhkh lr ish u
Ydl" ffi,j,ska iE we;s nj ks.ukh lf<ah'
i;a;aj oHd{ ;shfvda Yajdka iy Ya,hsvka (1839) ish i;a;ajhka
ffi,j,ska iE we;s nj ks.ukh lrk ,'
jfpd ^1855& iEu ffi,hlau bka fmr mej;=Kq ffi,hlska" ffi,
Ndckh u`.ska yg.kakd nj fmkajd fok ,'
Ya,hsvka" Yajdka iy jfpd iska my; lreKq we;=<;a lr ffi, jdoh
bm;a lrk ,'
1' ish ka tl ffi,hlska fyda ffi, lsysmhlska fyda iE we;'
2' ka f.a uQ,sl jHqyuh iy lD;Huh tallh ffi,h f'
3' ish ffi, we;sjkafka l,ska mej;s ffi,j,sks'
ffi, ixOdkh'
ffi, ixOdk wdldr folls'
m%d.a kHIal ^fm%dlefhdagd & iy iQkHIal ^hqlefhdagd&
m%d.a kHIal iy iQkHIal ffi, w;r fjkial
16
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mlaIK (
wdf,dal wKalaIfha fldgia" lD;H yd ksoYl kslaIKh i|yd
wKalaI Nd;h'
ffi,Sh ix>glj, jHQyh wjfndaO lr .ekSu i|yd bf,lafg%dak
wKalaISh PdhdrEm Nd;h
17
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmK
q ;dj 2'2'0 ( ka f.a l%shdld;ajh i|yd ffi, iy mglj,
odhl;ajh uid n,hs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
Ydl iy i;a;aj ffi,j, jHqyuh fjkial ii|hs'
ffi,Sh bkashsld iy ix>gl ykd .ekSug bf,lafg%dak wKaalaISh PdhdrEm
Nd; lrhs'
bkashsld iy Wm ffi,Sh ix>glj, jHqyh iy lD;H ia;r lrhs'
19
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
20
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
uhsfgdfldka%hd
mg, follska jg jQ bkashsldjls' we;=,a mg,fha hr we;'
rEm igyka Nd;fhka uhsfgdfldka%hf iQCIau jHqyh ia;r lrkak'
oa;aj mg,h" hr" rhsfndfidau iy DNA wvx.= mQrlh
uhsfgdfldka%hf lD;H ia;r lrkak
fl%ia pl%fha m%;sl%shd i|yd wjYH tkaihsu mQrlh ;=< wka;.; u' hr
u.ska bf,lafg%dka mjyk oduh is lsu iy Tlail s drl fmdiaf*dr,SlrKh
is lsu'
TlaisyrKh jQ iy tkaihsu Tlaiscka u`.ska TlaislrKh lr ATP ksmou
y;,j
Ydl ffi,j, muKla yuqjk oa;aj mg,uh bkashsldjls'
bf,lafg%dak wKalaISh PdhdrEm Nd;fhka y;,jfha o< jHqyh ia;r
lrkak' msg; mg,h" we;=,a mg,h" ;hs,fldhsv" mxcr lKssld iy mxcrh"
mxcrh ;=< rhsfndfidau" DNA iy msIag lKsld wvx.= nj
;hs,fldhsvj, m%NdixYaf,aIl jKl wvx.= f'
y;,jfha lD;Hh - m%NdixYaaf,aIKh
ffi, iels,a,
fm%dak iQ;%sld iy laIq kd,sldj,ska iEkq ffi, ma,diaufha we;s ikaOdrl
jHqyhls' wjYH;dj wkqj le f.dia kej; ilia jk l%shdld jHqyhls'
my; ixrpl ;=fkys jHqyh ia;r lrkak'
laIqkd,sld" welaka iQ;%sld" w;rueos iQ;%sld
ffi, iels,af,a lD;H
ffi, ma,diauhg ikaOdrKh ,ndu
bkashsld r|jd ;nd .ekSu
ffi, ma,diah p,k" ffi, ma,diah ixirKh" wjYH g bkashsld iy
jKfoay p,kh lsu
lYsld iy mlaIau
laIqkd,sld j,ska ie we; ^ 9 + 2 & jHqyh orhs' ma,diau mg,fhka wdjrKh
we;' mdoia: lKssldjg inkaOj we;'
bf,lafg%dak wKalaISh PdhdrEm u`.ska jHqyh ia;r lrkak' mlaIau iy
lYsldj, lD;H( p,kh yd ffi, u;=msg jH mjykh
flakasldj
laIqkd,sldj,ska iEkq is,skavrdldr jHqy folls' i;a;aj ffi,j, yuqf'
ffi, Nckfha ;=rej iy ;l=j ms<sfh< lrhs'
21
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
la;l
Ydl ffi,j, yuqjk ;r,hlska msreKq ;dkma,diagfhka jg jQ Yd, jHqyhls'
c,h" iSks" whk iy jKl jeks jH .nvd lrhs'
ffi,j, c, ;=,H;dj mj;ajd .kshs'
ffi,j,g ikaOdrKh iy Y+k;dj ,ndfohs'
hqI jKl u.ska iuyr Ydlj,g jKh ,ndfoa
ffi,Sh l%shdld;ajhka i|yd wjYH jk djH ix>gl .nvd lrhs'
ffi, ika
hdno ffi, tlsfkl inkaO lrk ffi, ma,diaufha we;s jHqy f'
Ydl ffi,j, ma,diau nkaO
i;a;aj ffi,j, wdldr 3ls'
;o ika - hdno ffi,j, ma,diau mg,h ;ka ne| ;nd .kS' Wod ( wdydr
ud.fha wmsPo ffi, w;r we;s fuu ika ksid ffi, w;ka jH
ldka j,lajhs'
wdila;l ika
hdno ffi, j, we;s ffi, iels,a, hdka;%slj ;ka inkaO lsu
Wod ( if wmsPoh
22
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 2'2'3 ( Ydl mglj, jHqyh" tajdfha lD;H iu`. olajk
inkaO;d f.dv k`.hs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
mglh hk ixl,amh meye,s lrhs'
m%Odk Ydl mgl j. ,ehsia;= .; lrhs'
m%Odk Ydl mgl j.j, ,laIK ,ehsia;=jla /ia lrhs'
Ydl mglj, jHqyh" tajdfha lD;H iu`. olajk inkaO;d f.dvk`.hs'
wKalaIfhka Ydl mgl ykd .ekSu i|yd Ydl mglj, ,laIK Nd;
lrhs'
O Ydl mgl j. ixikaokh lrhs'
23
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
m%Odk i;a;aj mgl ,ehsia;= .; lrhs'
i;a;aj mglj, jHqyh" lD;H iu. olajk inkaO;d f.dvk.hs'
m%Odk i;a;aj mgl j.j, ,laIK ,ehsia;=jla /ia lrhs'
m%Odk i;a;aj mgl wKalaIfhka ykd .ekSu i|yd tajdfha ,laIK Nd;
lrhs'
O i;a;aj mgl j. ixikaokh lrhs'
24
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wmsPo mgl
wmsPo mglj, ,laIK ia;r lrkak '
wmsPo mgl j. folls'
1 ir, wmsPo
2 ia;N+; wmsPo
fuu wmsPo j. tajdfha olakg ,efnk ffi,j, yevh wkqj kej;;a
j. ;=klg fnfoa'
1 Y,aluh
2 >kdldr
3 ia:Nsl
Y,aluh" >kdldr" ia:Nsl hk wmsPoj, jHqyh" lD;H iy msysu ms<sn|
j ia;r lrkak'
O ia;N+; wmsPo mglj, jHqyh lD;H iy msysu ia;r lrkak'
inkaOl mgl
inkaOl mglj, ,laIK ia;r lrkak'
m%Odk j. follg fnfoa
1 kshu inkaOl mgl
2 fYaI inkaOl mgl
kshu inkaOl mgl j. folls'
1 ,sys,a inkaOl mgl
2 >k inkaOl mgl
,sys,a inkaOl mgl iy >k inkaOl mglj, jHqyh lD;H iy
msysu ia;r lrkak'
fYaI inkaOl mgl j. ;=klg fnfoa'
ldf,ac
wia
rerh
ldf,ac" wia iy rerfha jHqyh" lD;H iy msysu ia;r lrkak'
fmaYS mgl
fmaYs mglj, ,dlaIKsl .=K ia;r lrkak'
fmaYs mgl j. ;=kls'
isks fmaYS
lxld, fmaYS
yD;a fmaYS
isks fmaYS" lxld, fmaYS iy yD;a fmaYSj, jHqyh" lD;H iy msysgk ia:dk
ia;r lrkak'
iakdhq mgl
iakdhq mglfha ,dlaIKsl .=K ia;r lrkak'
kshqfrdak wdldr ;=kls'
1' ixfol kshqfrdak
2' pd,l kshqfrdak
3' wka;udOH kshqfrdak
pd,l kshqfrdakh weiqfrka kshqfrdakhl jHqyh yd lD;H meyeos,s lsrSu
m%dfhda.sl mlaIK (
O i;a;aj mgl wKalaIfhka kslaIKh lsu iy ykd .ekSu
25
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,
ld,fo ixLHdj ( 06 hs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
ffi, pl%fha wj y;r ms<sn| ia;drKhl fhfohs'
tla tla wjfha is jk m%Odk is idlPd lrhs'
jK foayj, yeisug wod< j wkQkkfha wj y;r ia;r lrhs'
wkQkkfha iy W!kkfha jeo.;alu i|yka lrhs'
wkQkkfha iy W!kkfha O wj wKalaIfhka ykd .ekSug ms<sfh<
l< lod Nd; lrhs'
e,laa (
Ih lreKq meye,s lr oSSug w;aje,l
my; lreKq ms<sn| wjOdkh fhduq lrkak
ffi, pl%h
tla ffi, Ndckhl wdrNfha isg B <`. ffi, Ndckfha wdrNh
f;la ffi,hl isjk is
m%;sM,h ;ks ffi,hlska ffi, folla ,nd oSuhs'
iQ kHIal ffi, pl%h
wj ia;r lsu - G1 S, G2, M ^wkqkkh & iy C ^ ffi, ma,diau
Ndckh& tla tla wjfha isjk m%Odk is ia;r lsu
G1 +S +G2 tla j wka;l,dj iEfoa'
wkQkkh
ffi, pl%fha S wjfha DNA ixYaf,aIKh f' jKfoay" jKfoaydxY
follg fn fikafg%dhrh k ia:dkfhka ne|S mj;S'
wkQkkh wj y;rlska hqla;h' m%dla l,dj" fhda. l,dj" fhda. l,dj"
wka; l,dj
wkQkfha by; tla tla wjj, jKfoayj, yeisu ia;r lrkak'
26
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
W!kkh
W!kkh tl <`. is jk kHIa Ndck follska is jk nj meye,s
lrkak' m<uq Ndckfha jKfoay ixLHdj y wvla jk w;r fo jk
Ndckh" wkQkkhg iEu w;ska u iudk f'
W!kkh wj wglg fnfoa' W!kkh I iy W!kkh II Ndck wj
foflysu m%dla l,dj" fhda. l,dj" fhda. l,dj iy wka; l,dj f,i
wj y;rla ;sf' m%dla l,dj I .u wjh jk w;r is .Kkdjlska
hqla; f'
ish,q u wj wfgys isjk is ia;r lrkak'
ium%Nj jKfoay hkq fudkjd oe hs meye,s lr m%dla l,dj I ys tajd
hq.,a jk wdldrh meye,s lrkak'
Wmd.u ixlSKh iEfok wdldrh iy tys jKfoaydxY fldgia yqjudre
u ia;r lrkak'
W!kkfha jeo.;a lu ia;r lrkak'
m%dfhda.sl mlaIKh (-
wKalaIsh lod u.ska wkQkkfha iy W!kkfha O wjia:d ykd .ekSu'
27
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
28
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
tkaihsuj, idudkH ,laIK iy tajdfha ldhNdrh meye,s lrhs'
tkaihsuj, m%Odk ,laIK ia;r lrhs'
tkaihsu m%;sl%shdj, iy-idOlj, jeo.;alu ia;r lrhs'
iqiq rEm igyka u.ska tkaihsu m%;sl%shd hka;%Kh ia;r lrhs'
tkaihsu m%;l
s h
s% dj, iS>;
% djh flfrys pH w.h" WIaK;ajh" Wmia;r idkaKh"
tkaihsu idkaKh iy ksfYaOlj, n,mEu meye,s lrhs'
msIag-weuhsf,aia moaO;sh u.ska tkaihsu m%;sl%shdjl f.h flfrys WIAK;ajh
n,mdkafka flfia oehs fmkaug oHd.dr mlaIK is lrhs'
29
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
iy-idOl j. ;=kls'
1' iy-tkaihsu
2' ix,.ak ldKav
3' wldnksl whk
by; tajdfha lD;H
iqiq ksoYl iys;j iy-idOl j. ;=k ms<sn|j ia;r lrkak'
il%shl iy ksfYaOl tkaihsu m%;sl%shd flfrys n,mdkafka flfiaoehs ia;r
lrkak' Wod (- ner f,day Ag+, Hg+, Cd+.
tkaihsu m%;sl%shdj, YS>%;dj flfrys n,mdk idOl ia;r lrkak'
pH, WIaK;ajh" Wmia;r idkaKh" tkaihsu idkaKh" ksfYaOl
m%dfhda.sl mlaIK (
tkaihsu ls%hdld;ajh wdoYkh lsu iy tkaihsh m%;sls%hdj, YS>%;dj
ksKh lsu i|yd oHd.dr mlaIK ^msIagh - weuhsf,aia&
30
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
m%NdixYaf,aIK l%shdj,sfha jeo.;alu idlPd lrhs'
m%NdixYaf,aIKfha wdf,dal m%;sl%shdj ia;r lrhs'
m%NdixYaf,aIKfha wre m%;sl%shdj ia;r lrhs'
m%NdixYaf,aIKfha C4 ud.h ia;r lrhs'
m%NdixYaf,aIKhg n,mdk idOl ksKh lsug mlaIK fufyhjhs'
iSudld idOl ms<sn| uQ, Ouh ia;r lrhs'
msg jk Tlaiscka mrsudj wkqj m%NdixYaf,aIK f.h ksKh lsug mlaIK
fufyhjhs'
31
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wre m%;sl%shdj
fuh y;,jfha mxcrh ;=< is jk nj my; ia;r iys; j meye,s
lrkak'
le,aka pl%fha m%;sl%shd mshjr ;=kls'
ldfndlais,alrKh - CO2 ;sr lsu" CO2 m%;s.%dylh f,i RuBP" RuBP
lfndlaisf,aia tkaihsu" PGA iEu'
PGA TlaisyrKh - wdf,dal m%;sl%shdf ixYaf,aIs; ATP iy NADPH
Nd;fhka PGA Tlaiy s rKh" PGAL ksmou" PGALj,ska fldgila ldnksl
wdydr ixYaf,aIKh i|yd fhfof'
RuBP m%;sckkh - PGAL j,ska fldgila iy ATP u`.ska RuBP ksmou
i|yd Nd; f' fuh RuMP yryd isf'
m%NdYajikh - RuBP" Tlaiscka iu`. inkaO PGA ^C3& tla wKqjla iy
fmdiafmd.a,hsflda,sla w, ^C2 & wKqqjla iEu' f ksid m%NdixYaf,aIK
ldhlaIu;dj wvqu'
CO2 ;srlsf C4 hka;%Kh ia;r lrkak' th ffi, j. folla ;=<
mshjr follska is f' tk m;% uOH ffi, iy l,dm fldmq ffi, h'
jvd;a ldhlaIu CO2 m%;s.%dylhla f,i PEP" Tlaief,d weisf ksmou"
th uef,a njg m;a u' uef,a ma,diau nkaO yryd l,dm fldmq
ffi,j,g mjykh u'
l,dm fldmq ffi, ;=< CO2 ksoyia lr mhsref ksmou' mhsref
kej; m;% uOH ffi, ;=<g mjykh u' l,dm fldmqq ffi, ;=<
wl CO2 idkaKhla hgf;a le,aka pl%h is u'
C4 m%NdixYaaf,aIKfha jeo.;a lu ia;r lrkak'
C3 m%NdixYaf,aIKh iy C4 m%NdixYaf,aIKh w;r fjkial
m%NdixYaf,aIK f.h flfrys n,mdk idOl iy iSudld idOl ms<sn|
uQ,Ouh
m%NdixYaf,aIK f.h flfrys CO2 idkaKh" wdf,dalh" c,h iy
WIAK;ajfha n,mEu'
m%dfhda.sl mlaIK (
ksoyia lrk O2 m%udKh wkqj m%NdixYaf,aIK YS>%;dj ksKh
lsru
S '
Ydl m;%hl yrialvl wkalaISh ksrSlaIKh ^m%NdixYaf,aIKh
i|yd we;s fYaI wkqj;k iys;j&
32
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 2'4'4 ( Yla;sh ,nd .ekSf l%shdj,shla jYfhka ffi,Sh Yajikh
ms<sn| uYkh lrhs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd;
ish ffi,Sh l%shd i|yd Yla;sh imhk l%shdj,sh f,i ffi,Sh Yajikh
biau;= lr olajhs'
ijdhq Yajikh isjk ia:dkh" m%Odk is yd wka;M, ia;r lrhs'
ksjdhq Yajikh isjk ia:dkh m%Odk is yd wka;M, ia;r lrhs'
ffi,Sh Yajikfha jeo.;alu ,ehsia;= .; lrhs'
33
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksjdhq Yajikh
uOHidr meiSu iy ,elala w, meiSu" tajdfha jeo.;a lu ia;r
lrkak
ksjdhq Yajikfha Yla;s mj;k ldhlaIu;dj
.afldaiaj,g wu;rj Nd; jk fjk;a Yajik Wmia:r - ,smsv iy fm%dak
weuhsfkda w, ksmou i|yd mjD;a;Sh w;r ue M, ksmojk uOHia:dkh
f,i fl% pl%fha jeo.;alu
Yajik ,h - Yajik ,h hkq l=ula oehs meye,s lr th .Kkh
lrkafka flfia oehs meye,s lrkak'
m%dfhda.sl mlaIK (
m%frdayKh jk c Nd;fhka Yajik f.h ksKh lsu'
34
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd;
ka j.SlrKh lsf jeo.;a lu meyeos,s lrhs'
j.SlrKh yd kdulrKh ;=<ska ka ykd .kshs'
oamo kdulrKhg wkqj ka k lrhs'
iajdNdl yd lD;s%u j.SlrK l%u meyeos,s lrhs'
j.SlrK moaO;s meyeos,s lrhs'
ka j.SlrKh i|yd fhdod .kakd j.SlrK ug ykd .kshs'
ffjri i|yd fYaI jQ .;s-,laIK meyeos,s lrhs'
ka wrdcOdks ;=kg yd rdcOdks lSmhlg fnod fjka lsug fYaIs; .;s
,laIK Nd; lrhs'
35
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
flfia jqjo Tjqka i|yd Nd; l< kdu" NdIdj iy ia:dk wkqj fjkia
h'
kaf.a j oHd;aul wOHhkh i|yd talSh j.SlrK yd kdulrK
moaO;shla wjYH h'
ka l%uj;a j j.SlrKh l< m<uq ;eke;a;d weiafgdag,a h'
oamo kdulrKh
oHdf yd j oHdf oshqKqj yd oekqu mq`M,a u;a iu`. O oHd{hska"
WoaNso oHd{hska yd i;a;aj oHd{hska kdulrK yd j.SlrK i|yd fjkia
jQ l%u Nd; l<y' 18 jk Y; jIh olajd fndfydarg nyqmo kdulrKhla
Nd; h'
f,dj mqrd ms<s.;a oamo kdulrK moaO;sh lefrd,iaa ,Skshia ^1707 - 1778&
iska fhdackd lrk ,oaols'
hl=f.a kduh fldgia follska hqla; f'
m%:u fldgi .K kduh jk w;r fojk fldgi iq`M kduh f'
.K kduh fndfydag kdumohla jk w;r iq`M kduh h ,laIKhla ia;r
lrk fYaIK mohla f'
ksoiqka (- Homo sapiens - Homo hkqfjka ykajkafka ksid jk w;r sapiens
hkq nqoa u;a njhs'
tlsfklg nkaOq;d olajk kag tlu .K kduh iu`. fjkia jQ iq`M kdu
fhfoa'
ksoiqka (- Dipterocarpus zeylanicus yd Dipterocarpus grandiflorus -
Dipterocarpus zeylanicus- hkq mshdm;a folla iys;
M, yd Y%S ,xldf yuq jQ hkakhs'
Dipterocarpus grandiflorus- hkq mshdm;a folla iys;
M, yd Yd, mqIam iys; jQ hkakhs'
oamo kdulrKh inkaOj cd;Hka;r ixfla;
j oHd{hska kdulrKh i|yd ms<s.;a kS;s fyda kdulrK jHjia:d we;'
fuu jHjia:d Ydl" i;=ka" nelahd iy ffjria wkqj iq`M jYfhka fjkia
f' nelahd" Ydl" os,Sr yd i;=ka kdulrKfha oS Nd; jk jeo.;a kS;s
lSmhla my; oelaf'
- fYaI follg tl u kduh ;sh fkd yelsh'
- iEu fYaIhlg u .K kduhla yd iq`M kduhla we;s w;r fuu kdu
folu tl;=j fYaIfha kduh fyda oHd;aul kduh idohs'
- kduh ,;ska yqrejla we;s jpk jk w;r th frdauka wl=re Nd;fhka
,sh hq;= h'
- w;a wl=ka ,shk g hka b we|sh hq;= w;r uqKh lrk g we, wl=re
^Italics& ,sh hq;= h'
- .K kdufha uq,a wl=r bx.%Sis lemsg,a wl=rla h hq;= w;r iq`M kduh
bx.%Sis ism,a wl=frka ,sh hq;= h'
36
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
37
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
iq Nd;h
ka ykd .ekSu yd ldKav lsu i|yd Nd; f'
fo fn iqh nyq,j Nd; jk iqh f'
fuys mKdl nkaOq;d oyd fkd olajhs'
Nd;h i|yd isiqka fj; iq ,nd fokak'
j.SlrK moaO;s
uq,a ld,Sk j.SlrK moaO;s ish,a, lD;%sSu j.SlrK moaO;s f' nyq, j
fjd ksia Nd; wkqj ieliqks' ka oHd;aul j j.SlrKh l< m<uq
;eke;a;d jkafka weiafgdag,a h' Tyq ka Ydl yd i;=ka f,i j.SlrKh
lf<ah' i;=ka ;jrg;a O ksKdhl tk" ixprK " m%ckk " r;=
rer ffi, we;s ke;s nj wdoshg wkqj j. lrk ,oS' t f,i u weiafgdag,af.a
YsIHhl= jk ;sfhdm%eiagia iska ,dih wkqj Ydl j.lrk ,oS' ksoiqka (
.ia" mre yd me,E f,i iy jk ld,h wkqj ksoiqka ( jdIsl yd oajdIsl
yd nyqjdIsl' ,sfkahia f.a ld,h f;la oHd{hska O l%u Nd; l<y'
iavka cd;sl WoaNoS oHd{hl= jk lefrd,ia ,sfkahia ^1753& oamo kdulrKh
ykajd ka w;r Tyq Ydl 6000la muK ;lafidak OQrdj,shlg wkqj j.
lrk ,oS' tk fYaIh" .Kh" f.da;%h yd j.h f,ih' imqIam Ydl
j.SlrKfha oS Tyq mqIamhl wvx.= fKq yd lS, .Kk mok lr .;af;a h'
Tyq Ydl yd i;aj hk rdcOdks folla ykd .;af;a h'
CIqka fidhd .ekSu;a iu`.u Tjqka Ydl fyda i;=ka f,i j.SlrKh l<
fkd yels nj oHd{fhda f;are .;ay' fuu .eg`Mj i|d .ekSu i|yd
wkia fyal,a ^Ernest Haeckel-1866& ;=ka jk rdcOdkshla ykajd kafka h'
t k fm%daiagd rdcOdksh hs' ;j o Tyq jxYh hk ;lafidakh ykajd oS
fndfyda ka j.SlrKh lf<ah'
38
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fuys oS jQia iska bosm;a lrk ,o wrdcOdks ;=fka j.SlrKh myiqj i|yd
wm iska fhdod .kq ,ef' fm%daiagd rdcOdksh iajdNdl ldKavhla fkdjk
nj meyeos<sh'
th O mkdl iNhla iys; ka f.ka iuka; lD;%su ldKavhla f'
ffi,Sh ixOdkhla fkd ue;s ksid ffjri lsisu rdcOdkshlg wh;a fkdf'
th o lD;%su ldKavhla f' th fjku u i<ld nef,a'
wrdcOdksh ^Domain)
1' nelahd wrdcOdksh
2' wdlshd wrdcOdksh
3' bhqlehd wrdcOdksh
- fm%diagd rdcOdksh
- os,Sr rdcOdksh
- ma,dkaf rdcOdksh
- weksud,shd rdcOdksh
wrdcOdks
wrdcOdksh - nelahd
ffi,Sh ixOdkh m%d.akHIal f'
ffi, ;a;sfha ix>glh - fmmaafvd.a,hsleka f'
ffi, mg,fha ,smsv YdLkh ke;'
m%;sjlj,g ixfoS h'
fm%daka ixYaf,aIKh f*dauhs,a fu;sfhdkskaj,ska wdrN f'
RNA fmd,sufia tkaihsu tla j.hla muKla we;'
jdiia:dk fndfyduhl j;a f'
ksoiqka ( ihfkdnelahd" y;-i,a* nelahd" o-i,a* nelahd
wrdcOdksh - wdlshd
ffi,Sh ixOdkh m%d.akHIal f'
ffi, ;a;sfha ix>glhla f,i fmmasfvd.a,hsleka ke;' tys fm%dak yd
fmd,sielrhsv we;'
ffi, mg,fha ,smsvj, YdLkh jQ odu jHqyhla we;'
iafg%mafgduhsiska iy laf,da/f*ksflda,a jeks m%;sjlj,g ixfoS ke;'
^iqkHIalhka fuks&
fm%daka ixYaf,aIKh fu;sfhdkskaj,ska wdrN f'^iqkHIalhka fuks'&
RNA fmd,sufia tkaihsu j. lsysmhls' ^iqkHIalhka fuks&
.skslj," WKqosh W,am;a ,jk ye,a" .eUqre uqyq m;a, jeks b;d wdka;sl
mir ;;a;aj hgf;a j;af'
ksoiqka ( Methanococcus, Thermococcus
Methanobacterium, Halobacterium
40
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wrdcOdksh - bhqlershd
ffi,Sh ixOdkh iqkHIal f'
ffi, ;a;sfha ix>glhla f,i fmmafvd.a,hsleka ke;' tys
fmd,sielrhsv we;'
ffi, mg,fha ,smsv YdLkh ke;'
m%;sjlj,g ixfoS ke;'
fm%daka ixYaf,aIKh fu;sfhdkskaj,ska wdrN f'
RNA fmd,sufia tkaihsu j. lsysmhls'
O mir ;;a;ajj, j;a f'
ksoiqka ( fm%daiagd" os,Sr" Ydl yd i;=ka
fuu tallfha oS we;s j.= ish,a, .=re Nj;=kaf.a m%fhdackh i|yd muKs'
tal ffi,sl fyda tal ffi,sl f' nyq ffi,sl nyq ffi,sl
nyq ffi,sl fyda iuyr os,Sr i;H
.Kdjdi wdldr nyqffi,sl ke;
tajd os,Sr iQ;%sld
idohs'
ffi, ;a;s we;s ffi, ;a;sh ffi, ;a;sfha m%Odk ffi, ;a;shla ke;'
g tajd lhskaj,ska iEoS jYfhka we;af;a
fi,shqf,daiaj,ska we;' fi,shqf,daia h'
iEoS we;'
ix; wdydr O ix; wdydrh m%Odk ix; wdydrh m%Odk ix; wdydrh
f' .a,hsfldcka msIagh f' .a,hsfldcka f'
lIsld" mlaIau fyda iuyrg lIsld ixprK wjhj ke; lIsld" mlaIau"
jHdcmdo ;sh ;sh yelsh' kuq;a ixfldapl fl|s;s jeks
yelsh' ckaudKqj, lIsld fyda fYaI ixprK jHqy
mlaIau fyda we;' we;'
41
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
tal ffi,slhs tal ffi,slhs tal ffi,slhs nyq ffi,slhs nyq ffi,slhs tal ffi,sl fyda
nyq ffi,slhs
IufmdaIh
S IufmdaIh
S m%NdiajhxfmdaIhs m%NdiajhxfmdaIs' m%NdiajhxfmdaIs' m%NdiajhxfmdaIs'
laf,dafrdms,a -a, c, laf,dafrdms,a -a, c laf,dafrdms,a - laf,dafrdms,a -
lefrdka lefrdka a, d a, b
*shf
q ldaieka;k
s a *shf
q ldaieka;k
s a *hsfldihkska lefrdka"
m%Ndixiaf,aIl we;' *hsfldat;%k
s a iekaf;dam,
s a
jKl f,i we;' lefrdka we;' we;'
ixprK jHqy jHdc mdo we;' m%ckl ffi,j, m%ckl ffi,j, lIsld ke;' jOl ffi, yd
f,i mlaIau ;ks lIsldjla we;' lIsld we;' m%ckl ffi,j,
we;' lIsld we;'
Wod(
Paramecium Amoeba Diatoms Sargassum Gelidium Chlamydomonas
m%dfhda.sl mlaIK (
by; jxYj, oYSh kaf.a wdfKsl ,laIK kslaIKh lsu'
43
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd ;
O jdiia:dkj, yg.kakd os,Sr ykd .kshs'
os,Srj, jOl jHQy yd ,sx.sl m%ckl jHqy kslaIKh lr ykd .kshs'
jOl yd ,sx.sl m%ckl jHqy mok lr f.k os,Sr rdcOdkshg wh;a ka
j. lrhs'
m%dfhda.sl mlaIK (
by; jxYj, oYSh kaf.a wdfKsl ,laIK kslaIKh lsu'
44
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ( 06 hs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd;
wdfKsl ,laIK Wmfhda.S lr f.k ma,dkaf rdcOdkshg wh;a ka j.
lrhs'
ma,dkaf rdcOdkshg wh;a tla tla jxY id:l fN!l ;hlg olajk
wkqj;k ia;r lr ixikaokh lrhs'
wdfKsl ,laIK Nd; lr imqIam Ydl tal cm;%S yd oa cm;%S f,i j.
lrhs'
ikd, mgl
ikd, mgl we;'
ke;'
45
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
mqIam fldgia ;%s wxlhs' mqIam fldgia p;= wxl fyda mxpdxlhs'
m%dfhda.sl mlaIK (
by; jxY yd j.j, oYSh kaf.a wdfKsl ,laIK kslaIKh
lsu'
46
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd;
weksud,shd rdcOdksfha wdfKsl ,laIK ia;drKh lrhs'
weksud,shd rdcOdksfha ka j.SlrKh lsu i|yd jxYj, wdfKsl ,laIK
Nd; lrhs'
weksud,shd rdcOdksfha jxYj,g wh;a oYSh ka ykd .kshs'
47
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
48
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
nysii
a d% is`M ffi, wkajdhdu jDlalsld we;' jDlalsld ue,am.
s h
S nysii
a d%
moaO;shla iy nysiai%d kd, iys; we;' kd,sld" y; moaO;shla ke;'
ke;' kd, iys; ir, .%k
a
nysiia d% nysiia d%
moaO;shls' moaO
a ;shls'
mQj
iakdhq .ex.a,hs d iakdhq j,hla uia;Is la .ex.a,hs d mDIah" iakdhq moaO;sh
cd,hla we;' hq.,la fyda yd wkajdhdu .ex.a,hs d hq.,a iys; hq.,uh iakdhq j,hla yd
iakdhq j,hla iakdhqq rcq hq.,hls' iakdhq uia;Is l
a wh iakdhq iys;
yd we;' oa;aj >k j,hls' .ex.a,h s d iy h'
wkajdhdu ufOHdaoh iakdhq rcq oa;aj Woh
iakdhq rcq iakdhq hq., folls' >k iakdhq
we;'^1-3& rcqjla we;' rcqjls'
fndfyda i;=kga
ixfoS wjhj ksoe,sjdiSkg
a m%Odk ir, weia iuyrekag ir, fyda ixfoS wjhj
f,i wlaIs,m wlaI, s m jYfhka we;' .%dysld weia" .%dysld" ixhqla; weia" ke;' iuyrekag
yd$ fyda ridhk msld we;' yd uDY wlaIs,m" iamYl" ;=,d iamY ixf
;=,dfldaIaG" m%;.
s d% yl iuyrekag ;=,d fldaIaG" fldaIaG" kd,mdo" wlaIs,m
wdosh iuyr we;' we;' we;' ixf frdau yd ixf
i;=kg a we;' we;' .%dysld we;'
49
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mlaIK (-
50
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj ugu 3'1'7 ( ka wh;a j. ykd .ekSug ndysr ,laIK Nd; lrhs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd;
ndysr ,laIK Wmfhda.S lr f.k iS,kagfgd" ma,fy,akaf;aia" wek,svd"
fudiald" wdf;%dfmdavd yd tlhsfkdvfugd jxYj, ka m%Odk j.j,g
j. lrhs'
iS , ka g fgd" ma , fy,a ka f ;a i a " wek,s v d " fudia l d" wdf;% d fmda v d yd
tlhsfkdvfugd hk jxYj, m%Odk j.j,g wh;a ka ykd .kshs'
wmDIaGjxYS jxYj, j. w;r O;ajh .fIKh lrhs'
51
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ma,fy,akaf;aia jxYfha j.
wek,Svd jxYfha j.
52
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fudiald jxYfha j.
mdoh fmdrjla Yd,j jevqkq mdoh .%dysld" kskd,h me;,s Yd, mdohls'
yeve;sh' fmaYsuh mdohls' yd ndyqj,g lrKh
we;'
ysi" weia" .%dysld ysi" weia yd .%dysld ysfiys meye,s ysila we;' weia
ke;' iys ; h' tla .% d ys l d weia we;'' ndyq 8-10 ls' fyda .%dysld ke;'
hq . ,hl weia ms y s g d iuyreka g wla I s , m
we;' Wod ( oe,a,d we;'
nQj,a,d Wod ( wgmsh,a,d
Wod ( uhka Wod ( f.d`Mfn,A,d Chiton
ldjdhka yfn,a,d
wdf;%dfmdavd jxYfha j.
53
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
tlhsfkdvfugd jxYfha j.
uqLh - hg ^fu!L& uqLh uOHj uqLh - hg ^fu!L& uqLh - mQj;a uqLh yd .=oh Wv
mDIaGfha;a .=oh - we;' .=ohla mDIaGfha;a .=oh - .=oh - wmrj;a we;' ^fu!L& mDIaGfha
Wv ^wmfu!L& ke;' Wv ^wmfu!L& we;'
mDIaGfh;a we;' mDIaGfh;a we;'
kd, mdo we;' tajd .%dysld wdldr
hg fu!L mDIaGfha kd, mdo fma,s pQIlr iys; pQIlr iys;hs' kd, mdo we;'
kd, mdo we;' folla we;' isyska kd, mdo
tajdfha tajdfha we;'
pQIlr we;' pQIlr ke;'
Wod ( Nx.=r Wod ( uqyq bls Wod ( uqyq lels Wod ( uqyq ,s,S
Wod ( mie.s,a,d ;drldjd Sand dollar
m%dfhda.sl mlaIK (
by; jxYj, j.j,g wh;a oYSh kaf.a wdfKsl ,laIK ^ndysr& kslaIKh
lsu'
54
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ( 05 hs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd"
wdfKsl ,laIK Nd; lr fldafgd jxYfha ka j.j,g fjka lrhs'
fldafgd jxYfha j.j,g wod< ka ykd .kshs'
fldkal
% ; s haia Tiafghsl;
a f a f
s haia wemshd frma,shd wdfia uef,shd
;l=rEmS foayh ;l=rEmS foayh foayh ysi yd l| foayh ysi" wkdl+, yeve;s foayh ysi" f.,"
ysi" l| yd ysi" l| yd f,i fnoS we;' f.," l| yd foayh ysi" f.," l| yd j,s.h
j,s.h f,i j,s.h f,i iuyrekag j,s.h f,i l| yd j,s.h f,i fnoS we;'
fnoS we;' fnoS we;' j,s.hla we;' fnoS we;' f,i fnoS we;' O wdldr we;'
fldkal
% ; s haia Tiafghsl;
a f s haia
a f wemshd frma,shd wdfia uef,shd
Woh uqLh" uqLh Woh uqLh" o;a m<,a uqLhls' uqLh fydgla Woh uqLh" l=yr
tkeu,h iys; idudkHfhka we;ak wiaj, uqLh odrfha o;a f,i ieliS ;=< msys o;a we;'
o;a we;' w.%ia: h' u;=msgg i we;' we;" o;a ke;'
wiauh o;a we;' we;' iuyrekaf.a o;a
l=yr ;=< msysgd
we;'
we;=`M lk we;=`M lk muKs' we;=`M lk iy we;=`M lk" we;=`M lk" ueo we;=`M lk" ueo
muKs' ndysr ndysr lk fyda ueo lk muKs' ueo lk iy lk iy ndysr lk yd ndysr lk
lk fyda ueo ueo lk rys; h' ndysr lk ndysr lk we;' lk we;' we;' ndysr lka
lk rys; h' rys; h' fm;a; we;'
oe" ieye,a fndfydarg
iels,a, wiauh fndfydarg fydka imQKfhka u wiauh
ldf,ah f' iels,a,ls' wiauh jQ wiaNjkh jQ wiaNjkh jq iels,a,ls'
iels,a,ls' iels,a,ls' iels,a, jd; ikaj, ikaOdk
l=yr iys; h' mDIaGj,
ldf,ac we;'
weismh
s rys; weismh
s rys; p,kh l< yels Yd, mdYal Yd, mdYal p,kh l< yels
fyd|ska jOkh fyd|ska jOkh weismhs iys; weia weismh
s weia weismh
s weismsh iys; weia"
jQ weia" wxY jQ weia wxY weia" ks,k iys;h' ks,k iys;h'ks,k iuyrekag ks,k
fLdj we;' fLdj we;' mg,hla we;' mg,hla we;' mg,hla we;' mg,hla we;'
lSghkag wxY iuyrekaf.a th
fLdjla we;' wjYsIag we;'
oal=ruh oal=ruh l=r ;=kla l=r ;=kla l=r y;rla l=r y;rla
yDoh yDoh iys; yDoh iys; yDoh iys; yDoh iys; yDoh
Yajikh Yajikh Yajikh Yajikh Yajikh Yajikh
c,laf,dau c,laf,dau u`.sks' c,laf,dau" fmkye,s fmkye,s u`.sk's fmkye,s u`.k
s 's
u`.k
s 's c,laf,dau me`M fmkye,s" iu u`.k
s 's
c,laf,dau hq.,ls' fyda uqL l=yr
me`M lSmhls' msOdkhla we;' wdia;rh u`.ks 's
msOdkh ke;'
nysii
a d% jh nysiai%djh jDlal nysiai%djh jDlal nysiia d% jh nysiia d% jh nysiai%djh jDlal
jDlal u`.sks' u`.k
s 's uqyq u`.ks 's jDlal u`.sks' jDlal u`.sks' u`.k
s 's m%Odk
m%Odk nysiai%d kaf.a m%Odk iqyU
q ,q kaf.a m%Odk m%Odk khsgc % kSh khsgc% kSh
M,h hQhd h' nysiai%d M,h m%Odk khsgc % kSh khsgc % kSh nysiai%d M,h nysiai%d M,h
hQhd" h nysiai%dh M,h nysiai%d M,h hqla w,h hQhd
jdiSkaf.a NH3 hQhd h' lSg hqla w,h
wjia:dj, NH3
lSg wjhla lSg wj ;sh idudkHfhka lSg idudkHfhka lSg wj ke;' lSg wj ke;'
ke;' wKavc yels h' wj we;' lSg wj ke;' cdkak iys; l,, uj ;=<
fyda idudkHfhka wKavc f' wKavc fyda ;a;r pQKuh jOkh f'
wKavc,dnqc wKavc f' wKavc,dnqc ljp ;=< we;' c,dnqc" iuyre
f' f' cdkak wKavch wKavch' megjqka
iys; ljpj;a ujf.a CISr
;a;r ouhs' .%k
a j,ska Y%djh
jk ls j,ska
fmdaIKh f'
56
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fldkal
% ; s haia Tiafghsl;
a f s haia
a f wemshd frma,shd wdfia uef,shd
wNHka;r ndysr ixfiapkh wNHka;r fyda wNHka;r wNHka;r wNHka;r
ixfiapkh ndysr ixfiapkh ixfiapkh ixfiapkh
ixfiapkh
kso( .,aud kso( uehd kso( lgqiaid" kso( .srjd kso( hd" ksid"
kso( fudard n,hd f.nd kd.hd" lsUq,d lmqgd" ;,auid" uqyq
uvqjd mr ie,ukaord leianEjd" bnd meianrd isxyhd"
;s,dmshd Ichthyophis ^ kEu ma,emia" jjq,d"
mlaIsfhla& ^ls jefvk
kEu if;la'&
m%dfhda.sl mlaIK (
by; j.j, oYSh kaf.a ,dlaIKsl ,laIK ^ndysr& kslaIKh lsu'
57
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
tallh 4 - fmdaIKh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd ;
fmdaIKh w;HjYH ffcj l%shdj,shla f,i ia;r lrhs'
m%NdiajhxfmdaIS yd ridhk iajhxfmdaIS fmdaIKh fjka fldg ykd .kshs'
IufmdaIS fmdaIK l%shdj,sh meye,s lrhs'
IufmdaIS fmdaIK wdldr meye,s lrhs'
fYaI fmdaIK wdldrhla f,i lDNlaIl Ydlj, fmdaIKh ia;r lrhs'
58
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
iyjkh
fjkia fYaI folla w;r inkaO;djhls'
ldKav ;=klg fnod we;'
1' wfkHdkHdOdrh
2' mrfmdaIS;dj
3' iyfNda;ajh
wfkHdkHdOdrh
fjkia fYaI foll ka fofokl= w;r lsgq inkaO;djhls'
idudlhska fofokdgu jdis ,ef'
kso ( rks, uQ, .e;s iy rhsfidah
mrfmdaIS;dj
tla hl=g ^mrfmdaIs;hd & jdis ie,fik yd wfkldg ^Odrlhd& ydks jk
fjkia fYaIj,g wh;a ka fofokl= w;r lsgq inkaO;djhls'
kso ( Plasmodium, Loranthus
Necator americanus , Cuscuta
iyfNdacS;ajh
tla cShl=g jdis ie,fik iy wfkldg n,mEula fkdlrk fjkia
fYaI folla w;r lsgq inkaO;djhls'
kso ( wms Ydl - ls
uqyq weksuks iy ;dmi ll=jd
lDNlaIl Ydl
fuh fYaI fmdaIK wdldrhlss' fuu Ydl wl%shj fyda il%shj lDka
.%yKh lr" rKh lr fYaIfhkau Tjqkaf.a khsg%cka wjYH;dj imqrd
.ksh's
kso ( Nepenthes, Drosera, Utricularia
60
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd ;
Ydlj,g wjYH w ud;% yd wxY=ud;% uQ, jH m%ldY lrhs'
wjfYdaIK wdldr ia;r lrhs'
lD;H yd W!k;d ,laIK ia;r lrhs'
61
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd ;
ksia rK moaO;sfha jHqyh yd lD;H ia;r lrhs'
wdydrj, ix>gl yd tajdfha lD;H ia;r lrhs'
m%Nj yd W!k;d ,laIK m%ldY lrhs'
wdydr inkaO wdydr ud.fha wdndO ia;r lrhs'
62
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
63
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
u, noaOh
u,my lsf m%;Sl l%shdj hgm;a lsu u, noaOh we;sug
fya;=f'
.=o ud.fha fokdj
u,my lsf wmyiq;djh
md,kh
m%udKj;a ;ka;= iys; wdydr .ekSu yd ksis m u, my
lsug fhda.H f,i phd;aul yeis we;s lr .ekSu
m%dfhda.sl mlaIK (
ksia wdydr ud.fha uQ,sl mgl oHd;aul jHQyh wOHhkh iy tys tla
tla m%foaYj, we;s m%Odk fjkial tajdfha lD;Hhg inkaO lsu'
64
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
tallh 5 - Yaajikh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
Yajik mDIaGj, ,dlaIKsl .=K i|yka lrhs'
irKh yd th mDIaG mud wkqmd;hg olajk inkaO;dj meye,s
lrhs'
i;=kaf.a oelsh yels Yajik jHqy ia;r lrhs'
65
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
66
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 5'1'2 ( ksidf.a Yajik moaO;sfha jHqyh tys lD;Hj,g olajk
inkaO;d wkdjrKh lrhs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd ;
udkj Yajik moaO;sfha o< jHqyh meye,s lrhs'
fmkye,s jd;k hdka;%Kh ia;r lrhs'
fmkye,s mudj iy Yajik pl%h meye,s lrhs'
rerh yd jd;h w;r;a" rerh yd mgl w;r;a jdhq yqjudrej meye,s lrhs'
ksidf.a Yajik hdukh ia;r lrhs'
udkj Yajik moaO;sh wdY%s; wdndO i|yka lrhs'
67
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
i' is.r u fya;=fjka l,ia ffi, u.ska Yaf,aIau, Y%djh W;af;ackh f'
Yajik ud.fha mlaIau l%shdj,sh weKysfuka Yaf,aIau, tl;= u
t u`.ska Yajdikd, bosu jeks ixl+,;d fyda fn%dkalhsia wdh we;s h
yel' tu ksid Yajikfha oS wmyiq;d we;s h yel'
iii' is.r fuys CO jdhqj wvx.= jk w;r th rerhg Wrd .kS' th wm%;j s ;H
f,i ysfud.af,dka iu`. nef|k^ia:dhS& w;r tu`.ska Tlaisysfud.af,dka
m%udKh wvq hhs' tu ksid rerh u.ska Tlaiscka mjykh wvqf'
68
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
is,f
s ldiSia
is,sld ixfhda. wvx.= ,sj,g .= l,la ;siafia ksrdjrKh fuka fuu
;;a;ajh we;s h yel' by< wjodkula iys; ludka; f,i"
1' .%ekhs" l`M.,a je,s.,a m;,a
2' .,a w`.=re" rka" ka" ;U wdlr iy m;,a
3' je,s iy fmofre ludka; ^stone masonry and sand blasting&
4' re iy ue ludka; oelah yel'
is,sld wxY= wdYajdi l< g .; ;=< tl;= f' fuu wxY= uyd NlaIdKq u`.ska
NlaIKh lrhs' ka iuyrla .; ;=<k s a msg wkqYj
a dikd,sld wdY%;
s inkaOl
mgl yd mardjg wdikak rer flaYkd,sldj,g mefKa' l%u l%ufhka
;ka;=uh jOkhla we;s" wjidkfha oS rer flaYkd,sld yd Yajik
wkqYajdikd,sld kdY lrhs' fmky`M mgl l%ufhka kdYu ksid mqmaMqiSh
wOHd;;sh yd yDo l%shdld;ajh wvd,u is h yel'
m%dfhda.sl mlaIK (
wdlD;s iy rEmigyka Nd;fhka ksia Yajik moaO;sh wOHhkh lsu
yd jHdhdu u.ska Yajik f.h yd kd f.hg we;s n,mEu kslaIKh
lsu'
69
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
tallh 6 - mjykh
ksmqK;d ugu 6'1'1 ( Ydl ;=< c,h yd LKsc mjykh i|yd wod< ixl,am yd
l%shdj,s ms<sn| uYkh lrhs'
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrl wjidkfha YsIHhd;
Ydlj, jH mjykfha wjYH;dj meye,s lrhs'
Ydl foayfha ffi, ;=<ska yd w;ka c,h yd Lksc mjykh jk ud. ia;r
lrhs'
Ydlj, c,h yd Lksc mjykh mok we;s ixl,am yd uQ,Ou ia;drKh
lrhs'
Ydlj, c,h yd Lksc Wvql=re ikakhkh meye,s lrhs'
ffi,j, djHh Njh yd c, Njh ksKh lsug mlaIK fufyhjhs'
70
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
71
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ffi,hl c, Njh
ffi,hla c,h iys; moaO;shla jk neka Bg c, Njhla we;'
m%dlama,diagh ^ffi, mg,h" m%dlama,diauh yd la;lh hk ish,a,&
djHh yd c,ld jH wvx.= c,Sh moaO;shls' tu ksid Bg djHh Njhla
we;' th iDK w.hla .kakd w;r hkqfjka wxlkh flf'
ffi,h Y+k ;;a;ajfha mj;S k" m%dlama,diagfhka ffi, ;a;sh fj;
Y+k;d mSvkh (Turgor Pressure) (TP) k jQ mSvkhla we;s flf' tg
ffi, ;a;sfhka m%dlama,diagh fj; Bg iudk yd m%;sreoaO j ;= mSvkh
(Wall Pressure) (WP) ls%hd lrhs' tneka ffi,h ;=< we;s moaO;sh je
mSvkhla hgf;a mj;S' fu u.ska c, Njh je lsug fya;= f' fuu c,
Nj ixrplh mSvk Njh k jk w;r f,i wxlkh flf'
f ksid ffi,fha c, Njh my; we;s ilrKfhka ksrEmKh
flf'
73
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mlaIK (
ynr, m;% jDka;j,$ w;dm,a wdlkaO ;Srej, c, Njh ksKh lsu'
74
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 6'1'2 ( Ydlj, jdhq yqjudrej isjk wdldrh uid n,hs'
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrl wjidkfha YsIHhd (
m;%j, jHqyh ia;r lrhs'
mQldj, jHqyh tys lD;Hhg olajk inkaO;d olajhs'
mQld yd jd isre yryd jdhq yqjudrej is jk wdldrh ia;r lrhs'
mQld iy jd isrej, jHqyh wKalaIfhka kslaIKh lrhs'
75
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 6'1'3 ( Ydl ;=<ska c,h bj;af l%shdj,sh uid n,hs'
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrl wjidkfha YsIHhd;
W;aiafokh isjk ud.h ia;r lrhs'
W;aiafokh flfrys n,mdk idOl ,ehsia;=.; lrhs'
W;aiafokh wju lsug Ydl olajk wkqj;k ia;r lrhs'
uQ, mSvkh yg.kakd wdldrh;a" th xohg olajk n,mEu;a" ms<n
s | ia;drKh
lrhs'
W;aiafokfha yd xofha idfmalaI jdis wjdis ii|hs'
O mdil ;;a;aj hgf;a m;% yd m%frday uska W;aiafok YS>%;d ksKh
lsug mlaIK ie,eiq lr fufyhjhs'
m%dfhda.sl mlaIK (
Ydl m;% yd m%frdayj, W;aiafok YS>%;dj ksKh lsu'
77
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 6'1'4 ( Ydl ;=< wdydr mixl%uKh flfrys odhl jk lsh
% dj,s
uid n,hs'
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrl wjidkfha YsIHhd;
maf,dah mglfha jHqyh ia;r lrhs'
maf,dah mglfha jHqyh t uska bgq flfrk lD;Hhg olajk inkaOh
olajhs'
Ydl foayh ;=< wdydr mixl%uKhg odhl jk ls%hdj,s ms<sn| ia;drKh
lrhs'
maf,dah mglh
maf,dah mglfha jHqyh
fmfkar k, tallhl iy iypr ffi,hl iQlI
a u
a jHqyh oelaug bf,lafg%dk
a
wKalaISh PdhdrEmhl wk ,o rEmhla'
79
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 6'1'5 ( i;=ka f.a ixirK moaO;sj, ixOdkh uid n,hs'
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
jD; yd ixjD; ixirK moaO;s ms<sn| ia;drKh lrhs'
tal iy oa;aj ixirKh ms<s| ia;r lrhs'
oa;aj ixirKfha jeo.;a ,laIK ia;drKh lrhs'
80
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj ugu 6'1'6 ( ksidf.a ixirK moaO;sfha jHqyh tys lD;Hj,g olajk
inkaO;d wkdjrKh lrhs'
ld,fo ( 10 hs'
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
rer ixirK moaO;sh iy jid moaO;sh ia;r lrhs'
yDofha jHqyh iy lD;Hh meye,s lrhs'
yD;a pl%fha ,laIK ia;r lrhs'
oahq;a lka;= fLd igyka .%y lrhs'
ia;dr mSvkh (diastolic pressure) iy wdl=xp mSvkh (systolic pressure)
meye,s lrhs'
wOHd;;sh (hypertension) iy ukaod;;sh (hypotension) yD;a ikd, (cardiovascular)
frda.j,g ;=vq fok ;;a;aj jYfhka ia;r lrhs'
lsgl ixirKh iy lsgl Ouks wjysr fuka we;sjk wdnd; ;;a;aj
myohs'
m: Y,H lu" jD; yD;a Y,H lu iy yoj;a noaO ls ia;r lrhs'
81
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ECG igykl we;s f;dr;=re" tk ;rx. rgd iy pl% w;r ld,dka;r o"
pl%j, fldgia o mlaId lsfuka yD;a fmaYsj, ;;a;ajh ms<sn| f;dr;=re ,nd
.; yels h'
wdl=xp yd ia;dr mSvkh (systolic and diastalic pressure) meye,s lrkak'
rer jdyskSj, ;a;s u; rerfhka we;s flfrk mSvkh f,i rer mSvkh
fldaIsld ixfldapkh fuka rerh uska uyd Ouksfha ;a;s u; we;s
flfrk mSvkh - wdl=xp mSvkh
fldaIsld bys,afuka rerh uska uyd Ouksfha ;a;s u; we;s flfrk
mSvkh - ia;dr mSvkh
idudkH jeyshl=f.a rer mSvkh 120/80 mm Hg f'
fuh ia;S% mqreI Ndjh" jhi" ojfia ld,h" ls%hdld;ajh" udkisl wd;;sh iy
bhj wkqj fjkia jk nj'
rer mSvkh idudkH iSud ;=< mj;ajd .ekSug odhljk idOl - yD;a
m%;sodkh" rer kd, ;=< we;s rer mudj" Ouks ia;drKh yd
ixl+pkh" Ouks ;a;sj, m%;Hdia:;dj" Ysrd Tiafia yDohg kej; .,d tk
rer mudj'
w;Hd;;sh yd ukaod;;sh
w;Hd;;sh yd ukaod;;sh we;sug ;=vq h yels fya;= iy tajdfha M,mdl
ms<sn|j yq~ska meye,s l< hq;= h'
lsgl ixirKh yd lsgl Ouks wjysr f M,mdl'
uy Ouksfhka mek ksk ol=Kq iy j lsgl Ouks uska Ouks rerh
yDohg imhhs' Ysrd rerh lsgl fldagrh fj; kej; f.k tkq ,nk
w;r" th ol=Kq lKsldjg jD; f' Ysrd rerh fldgila fl,ska u l=vd
ud. Tiafia yDofha l=r ;=<g we;= f'
lsgl Ouks wjysr jQ g tajdg rer iemhqu wvqjk w;r" ta uska yDofha
iuyr yD;a fmaYS fldgiaj,g rer iemhqu u| fuka tajd ls%hd rys;
fuka Wria indOh (angina) kka yekafjk mmqf fokdjla we;s f'
ksis l,g fuu ;;a;ajhg m%;sldr fkd l<fyd;a wjysr jQ jdysksfhka
rerh iemfhk yD;a fmaYS Tlaiscka m%udKj;a f,i fkd ,eu ksid
urKhg m;a h yels h' fujeks ;;a;ajhla yDohdndOhla f,i yekaf'
fuys m%;sM, jYfhka yDofha iaMkaok oauh widudkH fjka M,odhS
fmdmhla f,i ls%hd lsfuka j<lS'
83
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
84
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrl wjidkfha YsIHhd (
rerfha ixhq;sh meye,s lrhs'
ksid f.a Yajik jKl i|yka lrhs'
wfkl=;a i;=ka f.a Yajik jKl i|yka lrhs'
Yajik jdhQka yd wfkl=;a jH mjykh ia;r lrhs'
rerfha wfkl=;a lD;H i|yka lrhs'
rer .sKSu meye,s lrhs'
rer .K meye,s lrhs'
85
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
rer .sKSu
ESR (Erythrocyte Sedimentation Rate)
rerfha ridhksl ixhq;sh
g%hs.a,sirhsv
ms;a; jKl
.afldaia
ysfuda.af,dka m%udKh
m%;sfoay - fvx.=" HIV" nrjd
rer ffi,j, iajNdjh - ;e,iShd" oEle;s yeve;s r;= rerdKq
rer .K
A, B, AB iy O rer .K' Rh idOlh iy rer mdr,hkj, tys jeo.;alu'
m%dfhda.sl mlaIK (
ksoYl $ wdlD;s$ rEmigyka Nd;fhka ksia ixirK moaO;sh wOHhkh
lsu'
86
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
87
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mlaIK (
wdlD;s$ rEm igyka Nd;fhka i;=kaf.a iakdhq moaO;sj, rgd wOHhkh
lsru
S '
89
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fud<h iqIqkdj
90
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
91
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
92
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wlaikh ;=<g Na+ we;= fuka we;sjk n,mEu u.ska ls%hd Njh
wlaikh Tiafia m%pdrKh f'
fuh Ok wdfrdamKhla we;s lrk w;r" Odrdj .e,Su i|yd ia:dkSh
mm:hla we;sjkafka fuu ls%hd m%foaYh yd jydu bfhka we;s RK
f,i wdfrdams; jQ wlS%h m%foaYhla w;rh'
ia:dkSh mm:j, Odrdj .e,Su u.ska wlS%h m%foaYj, mg, Njh wvq
lrhs' fuu O%ejKh u.ska Na+ j,g olajk mdr.uH;dj jelr ls%hd
Njhla ksmojkq ,nhs'
ls%hd Njhla we;s jQ jydu kej; ls%hd Njhla ckkh fkdf' fuu
ld, iSudj wkiaij ld,h f,i yekaf'
fuu.ska wdf. ikakhkh m%;Hdj; u j<lajkq ,nhs'
Wmd.u
iakdhqjla yd fmaYshla jeks WoamH ffi, folla w;r we;sjk lD;Huh
ikahla f,i Wmd.uh ia;r lrkak'
Wmd.u j.(
kshqfrdak - kshqfrdak
kshqfrdak - lxld, fmaYS
kshqfrdak - ixfo m%;s.%dyl
fndfyda Wmd.uj, mQj yd mYap Wmd.u ffi, w;r Wmd.u ysoei k
mgq ysoeila we;' Wmd.u ysoei yryd irKh jk ridhksl ifma%Il
u.ska mQj Wmd.u mg,fha isg mYap Wmd.u mg,hg ix{d ksl=;a lrhs'
iakdhq ifma%Il wdldr ;=k i|yka lrkak'
we%k,ska$ tmsfk*aka" fkdwerask,ska$ fkdtmsfk*aka iy weisghs,a
flda,Ska
weisghs,a flda,Skaj, ldhNdrh muKla i|yka lrkak'
pd,l kshqfrdakj,ska ksoyia jk ridhksl ifma%Ilh jkafka weisghs,a
flda,Skah' (Ach)
tajd Y%djh fuka miq bj;a h hq;= h' fuh is lrkq ,nkafka Wmd.u
ysoeig Y%djh jk weisghs,a flda,Ska tiagfia k tkaihsufhkah'
Wmd.uhla yryd wf. ifma%IKh
1' mQj Wmd.u mg,hg ls%hd Njh ifma%IKh u
2' Ca2+ ilS%h j we;=<g .e,Su ^Wmd.u n,anhg&
3' weisghs,a flda,Ska uqod yeu
94
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
95
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrl wjidkfha YsIHhd (
ksia fud<fha m%Odk fldgia ia;r lrhs'
ksia fud<fha m%Odk fldgia tajdfha lD;H yd inkaO lrhs'
97
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
lD;H (-
udkisl ls%hd jk u;lh" nqoah" j.lSu" fya;= oelau" is;Su" iodpdr
ye`.u
S " bf.kSu wdh md,kh lrhs'
ixfol m%;s.%yKh - fokdj" iamYh" WIaK;ajh" oDIah" Y%jKh"
ri" .kaOh
bPdkq. fmaYS p,k wdrNh iy md,kh
ix.d m%foaY u.ska ixfol f;dr;=re ykdf.k .%y lrhs'
;e,ui
iakdhq ffi, yd ;ka;= ialkaO follska iuka;hs' uia;sIal wO f.da,
;=< lef,dai foayhg(Corpus Callosum) jydu my<ska ;=kajk fldaIsldf
fomi msysghs'
ixfol f;dr;=re ifudaOdkh lr fud<fha Wiia uOHia:dk fj;
hjhs'
yhsfmd;e,ui
iakdhq ffi, ldKav lSmhlska hq;= h' ;e,uig my<ska yd bosfhka
mshqghg jydu by<ska we;'
fydafudak Y%djh" iajhx idOl iakdhq moaO;sfha md,kh ^l=i.skak"
msmdih" WIaK;aj hdukh" yDoh yd rerjdyskS" wdrlaIK hka;%K&
98
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrl wjidkfha YsIHhd (
udkj ixf jHqy meye,s lrhs'
udkj ixfoS jHqyj, uQ,sl ,dlaIKsl m%ldY lrhs'
ixfoS wjhj j. ia;r lrhs'
i;=ka f.a f;dard.;a ixfoS jHqy ms<sn| ia;drKh lrhs'
99
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
100
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ialkaO m%;s.%dyl
foayfha isjk ia:dmkhka" Yo" wd;;s yd iamYhka ys mSvkj,g
ixfh'
ksidf.a iq mSvkj,g" ixf iamY m%;s.%dyl ffi," yf mDIaGhg
b;d wdikakj msysgk w;r" tys l=vd" ksoyia iakdhq w.% o we;'
fjd wmspufha fyda frdauj,g inkaO j mj;shs'
Wod( uhsiak foaydKq ( iamYhg ixfh' ul,a u~,
mSvk yd m%idr m%;s.%dyl
meisks foaydKq pufha msysghs' ika" Lkavrd" fmaYs yd w;=kqnykaj,
o we;'
lmk m%;s.%dyl
iamY m%;s.%dyl fndfydauhla lmk m%;s.%dyl f,i o ls%hd lrhs'
fokd m%;s.%dyl
iu u;=msgg wdikakj we;s fYaI iakdhq w.% j.hls'
laISrmdhskaf.a lKYxLh ms<sn| j flfhka idlPd lrkak'
fjk;a i;=kaf.a yuqjk m%;s.%dyl j.
tal ffi,Sh i;=ka o wdf,dalhg ixf kuq;a m%ldY m%;s.%dyl uq,skau
likh jQ i;a;ajhka is,kagfgdjka nj oelah hq;= h'
^ksoiqka( f,dhkaf.a wlaIs,m&
my; i|yka lreKq idlPdf wjOdrKh h hq;= h' "wlaIs ,m" hkqfjka
ykajk wdf,dal ixf ffi, ksoe,sjdiS me;,s mKqjkaf.a we;'
fjd m%;sn fkdidohs'
wfk,svdjkag yd fudialdjkag ir, weia we;'
wdf;%dfmdvdjkag ixhqla; weia we;' tajd Tuehd ^wCIsld& hk kka
ykajk tall lSmhlska iE we;' ^ksoiqka( lareiagdfihd" bkafilagd&
maf,dfmdvdjka" lsf,dfmdvdjka yd wrlaksvdjka ir, weia iys; h'
m%dfhda.sl mlaIK (
rEmigyka $ wdlD;s $ pd igyka Nd;fhka i;=kaf.a f;dard.;a ixf
jHQy wOHhkh lsu'
101
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mlaIK (
pd igyka" rEmigyka yd wdlD;s Nd;fhka ksia wefiys yd lfkys
jHQy wOHhkh lsu'
102
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
;hsfrdhs .%kah
merd ;hsfrdhs .%kah
;hsuia .%kah
wjDlal .%kah
,eka.yeka msld
m%ckfkakashka
lrkak'
103
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
;j rg;a jeu
Ok m%;sfmdaIS hka;%Kh
RK m%;sfmdaIS hka;%Kh
RK m%;sfmdaIS hka;%Kh
Ok m%;sfmdaIS hka;%Kh
;j rg;a wvqu
104
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
iqiq im;a Nd; lr my; lreKq ms<sn| f;dr;=re fidhd bm;a lsug
bv i,ikak'
iuia;sh
ksidf.a iuia;sh
wdi%e;s Odkh
lrkak'
105
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
oelah yel'
iuia;sh ;h mj;ajd .ekSu i|yd w;HdjYH fjhs' iuia;sh mj;ajd
ksidf.a iuia;sh
wNHka;r mirh ksh;j mj;ajd .ekSu i|yd mDIaGjxYSka f.a foay ;=<
wdrN fjhs'
iuia;sl mrdih
^foayfha ksh; ugu&
idOlfha ksh;
ugu my< hdu
RK m%;sfmdaIS hka;%Kh
106
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
107
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
108
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrl wjidkfha YsIHhd (
ksia yf uQ,sl jHqyh yd lD;H meye,s lrhs'
ksia yf uQ,sl ia;r ia;r lrhs'
109
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
yf lD;H
1' ixfol wjhjhla f,i
2' foay WIaK;ajh mj;ajd .ekSu
3' iafkayY%d .%k
a Y%dj u.ska yu u;=mg
s yd frdau c, frdaOlj yd iqkuHhj
mj;ajd .kshs' nelahdj,ska wdrlaId lrhs'
4' iafo .%ka WIaK;aj hdukhg yd nysiai%djhg Wmld f'
5' c,kfhka yd UV lsrKj,ska wdrlaId lsu
6' nysiai%djh
oyh f,i iafo .%kaj,ska yu u;g Y%djh jk ;r,h w;sfl c,h yd
,jK orhs'
oyh oeu u.ska foayhg wkjYH jH bj;a jk ksid yu nysiai%dh
jHqyhla f,i ls%hd lrhs'
110
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
tallh 8 - nysiai%djh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd (
nysiai%djh iy tys jeo.;alu ia;r lrhs'
nysiai%d jH yd mjD;a;Sh w;r inkaO;djh ia;r lrhs'
khsg%ckSh nysiai%djfha wka;M, meye,s lrhs'
by; wka;M, nysiai%djh lsf jdis iy wjdis ixikaokh lrhs'
wka;M, iy j;ajk mirh w;r inkaO;djh ia;r lrhs'
nysiai%djfha fjk;a wka;M, i|yka lrhs'
CO 2
ms;a jKl
hQhd
wefudakshdj,g idfmalaIj c,fha djH;djh wvqh'
Inka wvqhs
jdis
wefudakshdj,g idfmalaIj I iys; Ndjh wvq ksid ;ekam;a
lr ;nd .; yelsh'
nysiai%djh i|yd wvq c, m%udKhla iEfyk neka c,
ixrlaIKh is f'
wjdis
ldnka je m%udKhla ydks f' ^jHqyh Nd;fhka meye,s lrkak'&
hqhd wlaudfjys ixYaf,aIKh l< hq;= neka Yla;sh wjYH f'
Wod ( iqyqUq,a we*shdjka yd laIsrmdhska
hQla w,h
djH;dfjka wvqh
jdis
wefudakshd yd hqhdj,g idfmalaIj I nka wvqhs'
foayh ;=, .nvd lr ;nd .; yel'
nysiai%djh i|yd c,h wjYH ke;' tneka c, ixrlaIKh by<h'
wjdis
ldnka ydksh by<h
Wod ( lDka" mlaISka" Wr.hska
l%shkhska
l%shka | fy,Sfuka iEfok M,hls' l%shka fmaYsj, jeo.;a fldgils'
ls%hkhska Yrfhka neyer lsu imQKfhkau jl=.vqj,ska isf'
113
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd;
i;=kaf.a O nysiai%d jHqy ,ehsia;= .; lrhs'
rEm igyka wdOdrfhka i;=kaf.a O nysiai%d jHqy ia;r lrhs'
114
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
foay mDIaGh
idfmalaIj ir, jHqyhla ork kaf.a foayj, we;s ffi," mirh iu`.
iDcq inkaO;djhla mj;S' f ksid Tjqkaf.a nysiai%d jH irKh u.ska
jydu foayfhka bj;a f'
ixfldapl la;l
Amoeba, Paramecium iy fjk;a tal ffi,sl fm%daiagdjkag ixfldapl
la;l k jQ l=vd mg,uh u ffi, ma,diaufha we; fuh bkashsldjls'
is`M ffi,
tal ffi,Sh nysiai%d jHqyhls' me;,s mkqjkaf.a we;'^ Platyhelminthes &
jDlalsld
.evkag foayfhka msg;g iy foayh ;=,g jD; jk jDlalsld k jQ
kd,sld moaO;shla we;' fuh nyq ffi,Sh kd,dldr jHqyhls' rer ixirK
moaO;sh yd inkaO we;' kso( wefk,svdjka - .ev,a mkqjka
ue,amS.Sh kd,sld
lDkaf.a ^ Wod ( lerfmd;a;d & nysiai%d wjhj jkafka ue,amS.Sh kd,sldh'
iafo .%ka
ksidf.a iu mqrdu yuqf' pufha msysgk weUreKq kd,dldr .%ka iuQyhla
jk fjd iafo kd,hlg inkaO isrlska foay mDIaGhg jD; f'
,jK .%ka
lrosh mlaISka uqyq c,h mdkh lr" ,jK .%ka u`.ska ,jK nysiai%djh lrhs'
,jK .%ka hq.,la lrh mlaISka yd lrh Wr.hkaf.a weia wdikakfhaa
msysghs'
m%dfhda.sl mlaIK (
pd igyka yd rEm igyka Nd;fhka i;=kaf.a m%Odk nysiai%d jHQy
wOHhkh lsu'
115
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd;
ksidf.a uQ;%jdyskS moaO;sfha jHqyh iy lD;Hh ia;r lrhs'
ksidf.a uQ;%jdyskS moaO;sfha fldgia ,ehsia;= .; lrhs'
ksia jDlalj, msysu" jHqyh iy rer iemhqu i|yka lrhs'
jDlalfha fldgia rEm igykl fmkajhs'
jDlaldKqj jDlalfha jHqyuh yd lD;Huh tallh f,i meyeos,s lrhs'
uQ;% iEf l%shdj,sh ia;r lrhs'
wdi%e;s Odkh" rer pH hdukh" tf;%dfmdhska yd kska Y%djh" rer
mudj yd rer mSvkh mj;ajd .ekSu idlPd lrhs'
jDlalj, l%shdld;ajh flfrys fydfudakj, n,mEu ia;r lrhs'
ksia nysiai%d moaO;sh wdY%s; iq,n wdndO i|yka lrhs'
wdndO je<elau i|yd .; hq;= l%shdud. ia;r lrhs'
frda. ykd .ekSf ^ksYapfha & uQ;%dj, ldhNdrh meye,s lrhs'
116
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
jDlal
jDlalj, msysu
Wor l=yrh ;=<" uyd m%drhg my<ska" lfYarej fomi" Wria yd l
lfYareld w;r ugf" m%;sWorPhj ^WorPohg msg;ska&" foayfha
wmr ;a;shg wdikakj msysghs"
j jDlalh" ol=Kq jDlalhg uola by<ska msysghs'
rer iemhqu
jDlalj,g rerh iemfhkqfha uyd Ouksfha isg jDlalSh Ouks yryd jk
w;r jDlalfha isg wOr uyd Ysrdjg jDlalSh Ysrd u.ska rerh f.k hhs'
117
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
jDlaldKqjl fldgia ;
fndauka m%djrh
wr ixj,s; kd,sldj
fykaf,a mqvqf wjfrdayK ndyqj
fykaf,a mqvqf wdfrdayK ndyqj
r ixj,s; kd,sldj
jDlaldKq j. folls'
ndysl jDlaldKq
claIaG ucd jDlaldKq
jDlalh ;=< fjd msysgk ia:dk fjkia f' ndysl jDlaldKq msysgkafka
jDlal ndyslfha mhka; m%foaYfha muKs' tajdfha fykaf,a mqvq flh'
118
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
uQ;% iEu
uQ;% iEf jDlaldKq ;=< l%shdj,s ;=kla isf'
1' w;smY%djkh
2' jrKSh m%;sfYdaIKh
3' i%djh
w;smY%jkh
fndauka m%djrfha l=yrh ;=,g wl mSvkhla hgf;a rerh fmu isf'
fmu isjkafka .=l flaYkd,sld ;a;s iy fndauka m%djrfha we;=,; ;a;s
yryd h'
fufia fm hk ;r,fha c,h" .afldaia" weuhsfkda w," hQhd" gk"
T!IO O whk yd fydafudk wdh wvx.= f'
ma,diau fm%dak yd rer ffi, fufia fmug ,la fkd f'
jrKSSh m%;sfYdaIKh
.=l fmrKfha we;s iuyr jH jDlaldKqf kd,sld jgd we;s rer
flaYkd,sld cd,hg m%;sfYdaIkh f'
wr ixj,s; kd,sldj
c,h 80] muK wdi%e;sh u.ska wksjdhfhkau m%;sfYdaIKh f' f i|yd
Yrfha we;s c, m%udKfha lsis n,mEula ke;'
Na+ " .afldaia" weuhsfkda w, il%shj m%;sfYdaIKh f'
Cl-" HCO-3" hQhd iy K+ wl%shj m%;sfYdaIKh f'
fykaf,a mqvqf wjfrdayK ndyqj
c,h wl%shj wdi%e;sh u`.ska
Na+ il%shj
fykaf,a mqvqf wdfrdayK ndyqj
Na+ il%shj
Cl- wl%shj o m%;sfYdaIKh f'
r ixj,s; kd,sldj
ADH we;s g c,h m%;sfYdaIKh f'
Na+ il%shj o
HCO3- iy Cl - - wls%hj
ix.%dyl m%kd,h
ADH we;s g c,h wl%shj (4.5%) m%;sfYdaIKh f'
H+ whk i%djh
ADH we;sg WmrswNsidrsl uQ;% idohs'
i%djh
jDlaldkqf rer flaYkd,sldj, we;s iuyr jH jDlaldkqf kd,sld ;=<g
i%djh f' H+, K+, NH4+, l%shkSka" T!IO" gka B
jDlal l%shdld;ajh flfrys fydafudakj, n,mEu
ADH - jDlaldkqf r ixj,s; kd,sld iy ix.%dyl m%Kd, u;
n,mdhs' rerfha c, m%;sY;h wvq jQ g ADH i%djh je
rerhg c,h m%;sfYdaIKh by< hhs'
119
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
120
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 9'1'1 ( i;=kaf.a iels,s moaO;sj, jHqyh yd lD;H uid n,hs'
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd;
i;=kaf.a yuqjk m%Odk iels,s j. m%ldY lrhs'
jia;sl iels,af,a ixOdkh WodyrK iys;j ia;r lrhs'
nys# iels,af,a ixOdkh WodyrK iys;j ia;r lrhs'
wNHka;r iels,af,a ixOdkh WodyrK iys;j ia;r lrhs'
ksidf.a wia yd ldf,acj, wkalaISh jHqyh meye,s lrhs'
iels,s moaO;sfha lD;H ia;r lrhs'
121
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
122
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd;
udkj iels,af,a ixOdkh ia;r lrhs'
wdlaIl iels,af,a fldgia ,hsia;= .; lrhs'
ysialnf,a yd lfYaref O fldgiaj, o< jHqyh tys lD;Hhkag inkaOj
wOHhkh lrhs'
123
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
124
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%Odk m%ir
h ykqj ^wfOda ykqj &
a. ikaOdk w.% m%irh
YxLl - wfOdaykql ikah idoka YxLl wiah iu`. ikaOdkh
fjhs'
b. ;=Kavdldr m%irh
fmaYs yd nkaOks inkaO ug mDIaGh imhhs'
lmd,h
a. wmr lmd, ikaOdk w.% ^ tla hq.,hla &
we,ia lfYarej iu`. wi ikahla idoka wmrlmd, wiafha "
lmd,hg wOhj msysghs'
jlaa;% m%foaYh
wia 14 ka hqla;" w;r lmd,hg my,ska msysghs'
Wv ykqj lmd,hg inkaOj we;'
oe ;,a, wiauh yd uD ;,a, ldf,ah f' tu.ska kdid l=rh uqL
l=yrfhka fjka fjhs'
h ykqj p,kh l< yel'
wfOda ykqj lmd,h iu`. ikaOdkh fjhs' h ykqj p,kh i|yd fmaYS
iu i|yd we;s mDIaGh imhkqfha hq. jl%hhs'
lfYarej
fhj ieliqKq lfYareld 33ka iuka;" Yla;su;a" iqkuH oKavls' foayh
yd ysig ikaOdrKh imhhs' fuh fjka fjka jYfhka msys wl%uj;a wia
24ka hq;=h' bka myla noaOj ;%sldiah idohs" y;rla noaOj wkq;%sldiah
idohs' lfYaref m%Odk lemS fmfkk m%foaY y;rla we;' ff.% ^7& Wria
^12& l ^5& ;%sldial ^5& g wu;rj wkq;%sldiah wu;rj msysgd we;'
125
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
oa;shsl jl%
Wm;ska miqj we;sfjhs' Wm;ska udi ;=klg muK miqj m%:u ff.% jl%h
we;sfjhs' tg orejdg ysi iDcqj tih yelsfjhs'
fojk jl%h Wm;ska udi 7 - 8 w;r we;s f' <orejdg l| fl<ska ;nd
.ekSf yelshdj we;sfjhs'
oa;Shsl jl% mQj foig W;a;, fjhs'
rEm igyka Nd;fhka by; lreKq meye,s lrkak'
lfYareld j.
rEm igyka Nd;d lrka oYSh lfYareldjl jHqyh meye,s lsu yd
wfkl=;a lfYareldj, O;ajhka tajdg fya;= iys;j meye,s lsu'
126
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mlaIK (
wdlD;s" rEmigyka yd ksoYl Nd;fhka ksia ysia ln, yd lfYaref
o< jHQyh tys O fldgiaj, lD;Hj,g wod< j wOHhkh lsu'
127
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd;
udkj iels,af,a ixOdkh ia;r lrhs'
.d;%d iels,af,a fldgia ,hsia;= .; lrhs'
wdlD;s yd mska;+r Nd;fhka iels,af,a o< jHqyh tys O fldgiaj,
lD;Hkag inkaO lr" meye,s lrhs'
128
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mlaIK (
ksoYl" wdlD;s yd rEmigyka Nd;fhka ksidf.a Wr fL,dj" fY%daKs
fL,dj yd .d;%d wegiels,a, wOHhkh lsu'
129
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
130
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ixprK wdldr
jHdcmdo ^iQlaIau jHQy wjYH ke;'&
wendldr ffi, jk wend yd NlaIl iq rerdKq
ffi,j,g tajdfha yevh fjkia l< yels w;r ta u; Tjqkaf.a
p,kh mdol we;' ffi,h p,kfha ;r,uh wka;#ma,diauh
.,dhdu u`.ska oe nysIama,diaufha ;djld,sl fkre we;s lrhs'
fuh jHdc mdohls'
lYsld wdOdrfhka is lrk p,k ^iQlaIau jHQy wjYH ke;'&
lYsld yd Y=l%dKq ffi,j, j,s. jeks lYsld wdldr jHqy tajdfha
m%pd,kh ,nd .kafka lYsldf mdofha isg w.%h olajd we;s lrkq
,nk oal ;rx.dldr p,kj,sks' fuys hd reoaO Ydjg
p,kh f'
mlaIau wdOdrfhka is lrk p,k ^iQlaIau jHQy wjYH ke;'&
merishf.a isf' iEu mlaIauhlau foayfhka iDcqj ysfoa'
yn,aj,ska p,kh jk fndagqjla wdldr p,khla
olajka hd bhg p,kh lsf iEu mlaIauhlau 1800lg
wdikak pdmhl p,khla olajhs' fuu p,khka imQK lsf
mlaIauh uq,a msysugu m;afjhs' fuys mlaIauh iDcqNdjfhka f;dr
ksid keug ,laf'
fmaYS wdOdrfhka is lrk p,k
ixfldapkh yd bys,a ug yelshdj we;s fmaYs ;ka;= f,i yekafjk"
fmaYs ffi,j,ska fmaYshla iE we;' foayhg ikaOdrKh iemhSf
yd p,kj,g bv ie,iSf iels,a, fmaYS iu`. tlaj l%shdlrhs'
131
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldlru wjidkfha YsIHhd ;
fmaYs mglfha uQ,sl jHqyh yd ldh luh ia;r lrhs'
fmaYs mglfha uQ,sl ,dlaIKsl .;s.=K meye,s lrhs'
fmaYs j. m%ldY lrhs'
fmaYs mglfha uQ,sl jHqyh yd lD;H meye,s lrhs'
idfldhrhl jHqyh meye,s lsu yd lxld, fmaYs ixfldapkfha uQ,sl
hka;%Kh meye,s lrhs'
imK iQ;%sld jdofha uQ,sl ixl,am meye,s lrhs'
132
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
133
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
134
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
H l,dmh I mh
A mh welaka ;ka;=
ufhdiska ;ka;=
Z fLdj Z fLdj
M fLdj
welaka iQ;l
s% d ufhdaiSka iQ;%sld
135
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fmaYs ixfldapkh
B<`. nkaOk ia:dkh iu`. inkaO u i|yd YSI ksoyia lr .ekSug ATP
wjYH fjhs'
wkqhd; n, myr .Kkdjla u.ska ie,lsh hq;= m%udKfhka fmaYsh ixfldapkh
u is lrhs'
ATP rys;j ufhdaiSk YsI nkaOk ia:dkj,ska ksoyia fkdfjhs'
ufhdaiSka i%;%sld
isyska i%;%sld
ufhdaiSka
welaka
ysi
Z fLdf kj msysu
136
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha YsIHhd ;
Ydlj,g ikaOdrKh iemfhk wdldrh ia;r lrhs'
Ydl p,k meye,s lrhs'
137
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
idjir p,k
fuu p,k Chlamydomonas jeks fm%diagd jkaf.a fydka kslaIkh
l< yel' Wiia Ydlj, ckaudKqj, o oelsh yelsh'
ikakuk $p,k idudkH ugulg wdf,dalu;a u" wd;djh" WIaK;ajh
jeks ksYa; Ydk;shla rys; W;af;ac j.j,g Ydl m%;spdr olajhs' fjd
ikakuk p,khs' ksoiqka ( u,la msmSu yd yels,Su
iamY ikakuk
iamYh i|yd jQ ikakuk p,k
ksd ikakuk
iuyr fis j. wdf,dalh we;s g jD; u yd wdf,dalh ke;sg ^wf
& yels,Su" l;=reuqrex.d m;% w\qf oS yels,Su'
138
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 04
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
w,sx.sl m%ckkfha sO wdldr WodyrK iys; j ,ehsia;= .; lrhs'
oa,sx.slNdjh" tal,sx.slNdjh" fl!udfrdaoaNjh" ckaudkq iEoSu yd ixfiapkh
flfhka ia;r lrhs'
139
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
oaLKavkh
ujq ffi,hg ijiu iudk ys;D ffi, folla we;s lsu i|yd tal ffi,slhka
wkQkkfhka is lrk m%ckkh hs'
kso ( Paramaecium, Amoeba, Bacteria
nyqLKav
a kh
;ks ud;D ffi,hla wkQkk j fnoS ujq ffi,hg ijiu ys;D ffi, Yd,
.Kkla we;s lsu
kso ( Plasmodium
wxl=rKh
ckl foayfhka^ud;D foayfhka&$ffi,hlska yg.kakd fkreula f,i we;s jOkh
ckl foayfhka$ffi,fhka fjka kj fhl= we;s lsuhs'
kso (hSia" ksvdhdjka ^.Kdjdi iEoSf oS ckl hd f.a foayhg inkaOj mj;S'&
lvlvu
fhl= len,s lsysmhlg le we;s jk fldgiaj,ska kj ka we;s u
Wod ( Planaria, Ribbon worm, Spirogyra
w,sx.sl cdKq$jHqy ieoSu
tal fyda nyq fyda kHIal tall$jHqy u`.ska os,Sr iQ;%sld" iQ;%sldldr nelahd fyda
iuyr ka f.a iqyqUq,ka we;s lsu
Wod ( fldks cdKq" Marchantia ys f.ud"
,sx.sl m%ckkh
reoaO ,sx.sl ka we;s lrk ckaudKq ydu u`.ska kj cks;hska ys lsu
oa,sx.sl Ndjh
mqx yd cdhd ckaudKq ksmoug fya;= jk mqx yd cdhd ,sx.sl jHqy fyda mqx yd
cdhd ckaudKq tlu hl= ;=< iEu'
Wod( .ev,d" jo Ydl
tal,sx.sl Ndjh
;ks hl= jDIK fyda n fldaI fyda oeu$mqx fyda cdhd fyda ckaudKq fjkia
ka ;=< ksmou'
Wod ( ksid" uvq
fl!udfrdoaNjh
fYaIs; wdldrhl m%ckkhls' ixfiapkh fkdjQ nhlska ia;%S ,sx.sl i;a;ajhd
kj cks;hl= ksmouhs'
Wod ( ueiaid" iuyr lgqiq j.
ckaudKq iEoSu
ckaudKqjla hkq fYaIs; jQ tal.=K" tal ffi,sl m%ckl ffi,hls' weksud,shd
rdcOdksfha W!kkfhka ckaudKq ksmojk w;r" fndfyda fm%diagdjka yd Ydl
rdcOdksfha ka ckaudKq ksmojkqfha ckaudKq Ydlh u`.ska$wkQkkfhks'
140
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
141
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 10'1'2 ( mqreI m%ckk moaO;sfha jHqyh yd lD;Hhka uid n,hs'
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
mqreI m%ckk moaO;sfha jHqyh iy lD;H ,ehsia;= .; lrhs'
Y=l%dKq ckkfha m%Odk mshjr flfhka ia;r lrhs'
Y=l%dKq ffi,hl jHqyh yd lD;Hh ia;drKh lrhs'
Y=l%fha ixhq;sh m%ldY lrhs'
mqreI m%ckl moaO;sfha fydafudakuh hdukh oyd oelau i|yd
.e,SuS igykla w|shs'
142
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
Y=l%Or kd,sld
Y=l%dKq iNjhg fya;= jk" ffi, ia;rhlska iuka; ckl wmsPohla
Y=l%Or kd,sld ;a;sfha we;' tys wkqms<sfj,ska hq;a ffi, ieliqula oelsh
yelsh' Y=l%Or kd,sld ;=< Y=l%dKq ckkfha O lik wjia:dj,g wkqj
ieleiqkq ffi, wkqms<sfj, my; i|yka mos fjhs'
1 ndysr u ckl wmsPoh (2n) iy i'fgd,s ffi, ^sertoli cells&
2 Y=ldKq ud;D ffi, (2n)
3 m%d:l Y=ldKq ffi, (2n)
4 oa;shsl Y=ldKq ffi, (n)
5 m%dla Y=l% (n)
6 Y=ldKq (n)
i'fgd,s ffi,
Y=l%dKq ckkfha O wjia:dj, miq jk ffi, j. i'fgd,s ffi,j,g
ne|S mj;sk w;r tajd Y=l%Or kd,sld ;a;sfha isg kd,sld l=yrh olajd
ys mj;shs'
lD;Hh -
bkayska Y%djh lsu
fmdaIKh iemhSu ^Y=l%dKq ckkfha O wjia:dj, mj;sk ffi,
i|yd&
Y=l%dKq ord isu
f,a.a ffi, ^wka;rd, ffi,&
Y=l%Or kd,sld w;r we;s wka;rd, wjldYj, mj;shs'
lD;Hh - mqreI ,sx.sl fydafudakh jk fgiafgdiafgfrdaka Y%djh
lsu'
Y=l%dKq ffi,hl uQ,sl jHqyh yd lD;Hh
s
th wKalaISh" os.e ffi,hla jk w;r" ysi" f.," uOH fldgi" yd j,s.fhka
iuka;hs'
ysi
me;,s" jD;a;dldr f" Yd," tal .=K kHIahla wka;.;h'
kHIah u`.ska hqla;dKqj lrd mS;D ,laIK ifm%aIKh i|yd ms;D
m%fKsl jH ord isu'
ffi,Sh l%shdjka hdukh lsu'
w.%foayh lrKh jQ ,hsfidfidauhls'
tys wKavfha ma,diau mg,h rKh$wKavfha ma,diau mg,h kso
hdug wjYH c,fol tkaihsu jk yhfrdksfia" %maiska iy
fmmaiska we;'
143
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
uOH fldgi
uhsfgdfldka%hd Yd, ixLHdjla ord ishs'
wKavh foig msyskd hdug wjYH Yla;sh ksmojhs'
f.,
ysi yd uOH fldgi w;r we;s ixl=pkh hs' f.f,ys fika%fhda,
hq.,la we;' tajd tlsfklg ,nlh' tl fika%fhda,hlska wdrN
jk wdlaIl iQ;%sldj j,s.fha fl,jr olajd je we;'
th lYsldj idohs'
j,s.h
th .= lYsldjls"
wKavh foig msyskSug wdOdr fjhs'
Y=ldKq wKavh ;=<g we;= ug Wmld fjhs'
^9 + 2& wdldrhg laIqkd,sld tys wka;.; fjhs' tys 3$4 la ma,diau
mg,fhka wdjrKh we;s w;r wdjrKh fkdjQ m%foaYh wjidk
fldgihs'
wKav ffi,h lrd msyskd hdug wjYH m%pd,k hdka;%Kh imhhs'
Y=l%dKq ickfhka miqj Y=ldKqj, j ld,h meh 48 - 72 ls'
Y=l%dKq ckkh i|yd osk 72l muK ld,hla .; f'
^Y=l%dKq ud;D ffi,j,ska Y=l%Or kd,sld ;=< oS mK; Y=l%dKqjla iEoSug&
Y=l%dKq ckk l%shdj,shg my; i|yka wjia:d wvx.= fjhs'
l,, jDIKj, we;s uQ,sl ckaudKq ffi, Y=l%dKq ud;D ffi, ^2n& njg
fNaokh fjhs'
fh!jfkdaoh wdrNfha oS kej; kej;;a wkqkkfhka fnfoka m%d:l
Y=ld% Kq ffi, ^2n& idohs'
m%d:l Y=l%dKq ffi, ^2n& W!kkfha m<uq Ndckfhka fnoS tal .=K
oa;shsl Y=l%dKq ffi, ^n& ksmofjhs'
ieu oa;shsl Y=l%dKq ffi,hla u W!kkfha fo jeks Ndckfhka fnoS
m%dla Y=l% ^n& idohs'
m%dla Y=l% mK; Y=l%dKq njg fNaokh fjhs'
fuu l%shdj,sh fh!jfkdaofhka we/ jhia.; jk ;=re mejef;hs' FSH
u`.ska Y=l%dKq ckkh wdrN fjhs' LH, FSH iy fgiafgdiafgfrdaka
Y=l%dKq ckkh mj;ajd .k hdu i|yd wjYH fjhs'
wmsjDIKh
jDIKj,ska wdrN Y=l%kd,fhka wjika jk o`.r .eiqKq kd,hla jk
w;r jDIKj,g iamYj mj;S'
lD;Hh - Y=ld% Kq .nvd lr ;nd .ekSu" Y=ld% Kqj, ldhsl oHd;aul mK;sh
is lsu" ^Y=ldKqj, p,Ndjh we;s u yd ixfiapk yelshdj ,nd .kshs'&
Y=l% ;r,fhka fldgila Y%djh lsu
144
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
Y=l% kd,h
kd, folls' Y=l% wdYhsldj, isg mefKk kd, iu`. tla tla wmsjDIKfhka
mek k`.sk Y=l% m%Kd, inkaO fl ick m%Kd,h idohs'
lD;H
wmsjDIKfha isg uQ;% ud.h lrd Y=l%dKq mjykh
.nvd lsu
ick m%Kd,h - tla tla Y=l% wdYhsldj ;=< we;s ;r,h" ick m%Kd,
;=<g ksoyia lrhs' uQ;%dYfhka mek k`.sk kd,h iu`. inkaO uQ;% ud.h
idohs'
lD;Hh - Y=l% wdYhsld ;r,h mjykh lrhs'
uQ;%ud.h yd YsYakh
uQ;%ud.h - uQ;%dYfhka mgka f.k mqr#ia .%kah yryd YsYakhg msfihs'
lD;Hh - Y=l%h yd uQ;% hk foj.hu mjykh lrhs'
YsYakh
is,skavrdldrhs' iamkauh Woa.dul mgl ^erectile tissue& yd uQ;% ud.h
iys; fmaYsuh jHqyhls'
lD;H - Y=l%h fhdaks ud.h ;=<g ickh lsu
- uQ;% mjykh$uQ;% neyer lsu
mqreI m%ckl moaO;shg wod< jQ w;sfl .%ka
Y=l% wdYhsld
hq.,uhhs" Y=l% kd, iu`. inkaO fjhs'
Y=l%fhka Yd, u mudjla ksIamdokh fjhs' Yaf,aIau, iys;
laIdh ;r,hls' *arlafgdaia" fm%diagd.a,ekaka yd gka C wvx.= h'
lD;H (-
fhdaks ud.fha wd,sl nj WodiSk lrhs'
iafkaykh
Y=l% wdYhsld ;r,h Y=l%dKq i|yd Yla;s m%Njhls'
Y=l%dKqj,g msyskSu i|yd udOHhla imhhs'
mqr#ia .%ka
;ks .%kahls' uq;%dYhg jyd u hka uQ;% ud.h jgd msysghs' Yaf,aIau,
yd iq`M f,i laIdh Y%djhla ksmojhs'
lD;H -
fhdaks ud.fha wd,sl;dj WodiSk lrk w;r iafkaykh lrhs'
uq;% ud.fha b;s we;s uQ;%j, wd,sl;dj WodiSk lrhs'
Y=l%h
Y=ldKq" wms jDIKh yd w;sfl ,sx.sl .%kaj, Y%djh tla j .;a g
th Y=l% hhs'
,s ,Sgrhl Y=ldKq ,shk 20 muK we;'
idudkHfhka jrlg 2 - 5 ml ickh flf'
145
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mrSlaIKh (
wdlD;s yd rEm igyka Nd;fhka mqreI m%ckl moaO;sh wOHhkh lsu'
146
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 10'1'3 ( ia;%S m%ckl moaO;sfha jHqyh yd lD;Hh uid n,hs'
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
ia;%S m%ckl moaO;sfha jHqyh yd lD;H ,ehsia;= .; lrhs'
wKafvdaoaNjfha m%Odk mshjr yd tys fydafudakuh hdukh flfhka ia;r lrhs'
ksia nfha jHqyh yd lD;Hh ia;drKh lrhs'
fh!jfkdaofha oS isjk fjkial ,ehsia;= .; lrhs'
wd:j pl%fha isjk jHqyd;aul fjkial yd tys fydafudakuh hdukh oyd
olajhs'
wd:jyrKh flfhka ia;r lrhs'
147
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
.NdIh
fmhd yeve;s" fmaYsuh wjhjhla jk w;r f., iEoSu i|yd wOr j mgq fjhs' .e
f., yryd fhdaks ud.hg fhduq fjhs' ia;r 3lska iEoS we;'
tkafvdfu%hu ^ia;N+; wmsPohlska wdia;rKh fjhs'&
ufhdafu%hu ^isks fmaYsuh&
fmfu%hu ^;ka;=uh inkaOl mglhls'&
l,,h wfrdamKh yd N%EKh ord isu' m%iQ;sh i|yd ixfldapk we;s lsu'
fhdaks ud.h
m%ckk moaO;sfha ndysr yd wNHka;r wjhj tlsfklg inkaO lrka mj;sk
ia;N+; wmsPohlska wdia;rKh jQ fmaYsuh kd,hls' jrhg wdikakj Yaf,aIau,
Y%d ffi, we;' ore Wmf;a oS Wm;a u`. idohs' ixi.fha oS YsIakhg Y+l% ;r,h
ksoyia lsug ud.h idohs'
wKafvdaoaNj l%shdj,sh rEmigyka wdOdr lr f.k meyeos,s l< hq;= h'
N%EK n fldaI" wKav ud;D ffi, ^W!f.dakshd& orhs' m%iQ;shg wdikakj
bka iuyrla m%d:l wKav ffi, njg m;a f'
N%EK likfha oS m%d:l wKav ffi, iEfok w;r tajd uq <ud ld,h mqrd u
W!kkfha I m%dla l,df mj;shs'
fh!jfkdaofhka wdrN iEu udihla mdid u tla m%d:l wKav ffi,hla
ne.ska W!kkfha I Ndckh imQK lrhs' tys oS is jk wiudldr ma,diau
Ndckh ksid l=vd O%eh foayhla ^n& yd Yd, oa;shsl wKav ffi,hla ^n&
ksmojhs'
oa;shsl wKav ffi,h Y+l%dKqjla u`.ska kso hdf oS muKla W!kkh II
Ndckh is mK; nhla yd fo jk O%eh foayh ksmojkq ,nhs'
wd:j pl%h
wKav ksmou Wm;g fmr N%EKfha n fldaIj, is jqj o tla tla wKavfha
wjidk likh imQK jkafka jeys ld,fha oS ixfiapkhlg miqj h'
Wmf;a oS nfldaI foflys u 2 000 000 muK m%d:l iHqksld mj;s .%dmS
iHqksldj mqmqrd oa;shsl wKav ffi,h nfldaIfhka ksoyia u nfudapkh
f,i ye|skafjhs' fh!jfkdaofha isg ^wjq'12 muK ld,fha& jrlg tla nfldaIhla
ne.ska l%shd;aul f' wd:jyrKh f;la ^wjq' 45 - 55& osk 28g jrla fuh isfjhs'
mef,damSh kd,fha mqkS,dldr jrfha we;s mlaIah l%shdj ksid uqod yereKq nh
mef,damSh kd,h fj; weo .kq ,nhs' nfha je r likh is jkafkaa wKav
ffi,h Y=l%dKqjla iu`. yd u
148
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
is jqk fyd;a muKS' ixfiapkh is fkdjqk fyd;a osk 3g muK miqj fhdaks ud.h
Tiafia th foayfhka msgfjhs' nh uqod yefuka miqj mqmqrk ,o .%dmS iHqksldj"
mSs; foayh njg likh fjhs' fuh wka;rdi. .%ka:shla f,i l%shd lrhs' wd:j
pl%fha oS n fldaIfha yd .NdIfha tkafvdfu%hf is jk fjkia l meyeos,s
l< hq;= h' tys oS rer .; LH, FSH fm%dfciagfrdaka yd Biag%cka ug fjkia jk
wdldrh o wd;j pl%h md,kfha oS fuu fydafudakj, ldhNdrh o meyeos,s l<
hq;= h'
my; i|yka lreKq we;=<;a jk mos nhl jHqyh yd lD;Hh meyeos,s l< hq;= h'
wKalaISh kuq;a foayfha we;s Yd,;u ffi,j,ska tlls'
f.da,dldrh
ksrkakh ^cdkakh ke;& - ujf.ka fmdaIKh jk neks'
tal .=Kh
meh isy;rl ; ld,hla we;'
ud;D m%fKsl jH iys; h'
- ud;D m%fKsl ,laIK hqla;dkqjg ,nd fok w;r ffi,sh l%shd hdukh lrhs'
,hsfidfidauj, ^ndysl lKsld& yd ,smsv |s;s iys; >k ffi, ma,diauhla we;'
- ixfiapkfha oS ndysl m%;sl%shdj wdrN lrhs'
ma,diau mg,h$cdkak mg,h u`.ska wdjrKh we;'
- wdrlaIdj
cdkak mg,hg msg;ska mcdkak wjldYh we;'
- O%eh foay i|yd wjldYhla imhhs'
mcdkak wjldYhg msg;ska wffi,Sh wdjrKhla jk mEos l,dmh we;'
- nyqY=l%dKq m%dma;sh j,lhs'
W!kkfha oS bj;a jk w;sfl jKfoay r|jd .ekSu i|yd O%eh foay jeo.;a
fjhs'
mEos l,dmfha Y=l%dKq i|yd fYaI m%;s.%dyl m%foaY we;'
- w.% foay tkaihs fuu m%;s.%dyl ia:dk kdY lr ouhs' Y=l%dKqj,g ;jrg;a
mEos l,dmhg ne|Sug fkd yels fjhs'
mEos l,dmhg mska ffi,Sh wh uql=gh we;'
nfldaIj, jHqyh yd lD;Hh
os.h" me;,sh" wduka yeve;sh'
ckl wmsPohla we;' ^tal ia;h ir, >kdldr wmsPohls&
mxcrh" ucdj yd ndyslfhka iEoS we;'
ndyslfha m%Odk jYfhka O lik wjia:djkays mj;sk iHqksld" >kj
weysreKq inkaOl mgl" mS; foay yd Yaf; foay we;'
ucdf m%Odk jYfhka ,sys,a inkaOl mgl" rer jdyskS yd iakdhq we;'
iHqksld - m%d:l iHqksld" .%dmS l+m$mK; iHqksld
149
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%d:l iHqksld
m%d:l wKav ffi,hla ^2n& yd th jg flfrk ;ks iHqkl
s d ffi, ia;rhlska
hqla; h'
.%dmS iHqksld
m%d:l wKav ffi,h W!kkfha m<uq Ndckh we;' ;r,hla ms iHqksld
l=yrh" iHqksld ffi,j,ska jg we;' ixfiapkhg Ndckh h yels
oa;shsl wKav ffi,h ^n& r|jd .k is' Biag%cka ksmou m%Odk lD;H h'
mS; foayh
.%kauh ffi,j,ska iuka; h' ly meye;sh' uOHfha l=yrhla we;'
Biag%cka yd fm%dfciagfrdaka ksmojhs'
Yaf; foayh
wl%Sh ;ka;=uh mglhlska iuka; h'
ckl wmsPoh - >kdldr wmsPofhka iEKq ;ks ffi, ia;rhls'
l,, ckl wmsPofha uQ,sl ckaudKq ffi, wkQkkhg Ndck fuka n
ksmou wdrNu'
Wmf;a oS m%d:l iHqksld ,shk 2la muK nfldaIj, we;'
wd:jyrKh
ldka;djl f.a jhi wjq'45 - 55 w;r ld,fha oS FSH yd LH j,g we;s ixfoS;dj
wvq u ksid nfudapkh yd wd:j pl%h k;r uhs'
m%dfhda.sl mrSlaIKh (
wdlD;s yd rEm igyka Nd;fhka ia;%S m%ckl moaO;sh wOHhkh lsu'
150
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 10'1'4 ( ixfiapkfha isg Wm; f;la wod< l%shdj,s ms<sn| uid n,hs'
ld,fo ixLHdj ( 05
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
ixfiapkh is jk ia:dkh m%ldY lrhs'
ixfiapk l%shdj,sh wKalaISh ugfuka ia;r lrhs'
wfrdamKh meyeos,s lrhs'
l,, nkaOh" l,, mg, yd fmlks jef,ys jHqyh yd lD;Hhka ia;r lrhs'
.NksNdjh yd tys ld,iSudj ia;r lrhs'
.NksNdjfha ff;%udisl ;=< N%EKfha isjk m%Odk fjkia l m%ldY lrhs'
ysu yd Bg wod< Ok m%;sfmdaIK l%shdj,Ska ia;r lrhs'
likh jk l,,hg wdrlaIdj iy fmdaIKh iemhSu;a l,,h ord isu;a
isjk wdldrh ia;r lrhs'
m%iQ;s l%shdj,sh idrdxY lrhs'
151
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
mqx m%dla kHIah ia;%S m%dla kHIash iu`. yd fjhs' ixfiapkfha ieneka u isjk
l%shdj fuh hs' iEkq kj kHIah jKfoay lg, folla ork w;r tla lg,hla
nfhka o wfkl Y=l%dKqfjka o ,efnhs' fuu oa.=K ffi,h (2n) hqla;dkqj k
f' kj kHIah" jydu wkqkkfhka fnfohs'
wfrdamKh
mef,damh
S kd,fha my<g .uka lrk hql;
a dkqj wkqkkfhka lsym
s gla fnoS fudre,dj
f,i ykajk l=vd ffi, f.dkqj idohs' fudre,dj" ,diag fldaIaGh f,i
ye|skafjk ;r,hla ms l=yruh ffi, f.da,hla iEoSug m%;sixOdkh fjhs' th
wdjrKh lrk ;ks ffi, ia;rh fmdaI,diagh k jk w;r thska yg .kakd
fmdaI ,diah wx.=,sld" .NdI tkafv%dfu%hug i ug wdOdr fjka is jk
fuu l%shdj,sh wfrdamKhhs' wfrdamKh ixfiapkfhka 7 jeks oskfha oS wer 14
jeks oskfha oS imQK fjhs' ud;D rerdYj, isg fuu wx.=,sld yryd fmdaIl jH
wjfYdaIKh u isfjhs' laIq wx.=,sld iys; wmsPohlska tu wx.=,sld wdia;rKh
jk w;r th wjfYdaIK mDIaGfha flaI;%M,h je lsug fya;= fjhs'
l,, nkaOh
laISrmdhskaf.a muKla yuqfjhs' ka fofofkl=f.a ffi,j,ska iNjh jk
tlu wjhjh fuhhs ^uj iy N%EKh&' fuh m;kYs,s w,ska:fldah l,,
nkaOhlak fjhs' l,, nkaOh u~,dldrh' .NdI ;a;sfhka" fldahfuka
yd w,ska:fhka iEoS we;' .NdI ;a;sfha we;s ud;D rer wjldYj,g" flaI
kd,sld mq~q ork we`.s,s jeks m%ir ^fldah wx.=,sld& fkrd we;' ud;D yd N%EK
rerh Y% fkdfjhs' fuys we;s ;=kS ndOlh yryd ir, irKfhka yd il%sh
mjykfhka jH yqjudre fjhs'
Tlaiscka" c,h" .afldaia" wefkd w," ,smsv" iuyr fm%daka" Lksc" gka yd
fydafudak ud;D rerfhka N%EKh ,nd .kshs' m%;sfoay j. lsysmhla fT!IO
152
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
^uoHidr we;=`Mj& jhsri ^fymghsia B" refn,a,d&" I jH" is.r u" jeks jH
ujf.a isg N%EKhg .uka l< yel' N%EKfhka ujg c,h" hqhd" CO2 yd
fydfudak .uka lrhs' l,, nkaOh uq,a ld,j, oS hCG o miqj fm%dfciafgfrdak"a
Biag%cka yd l,, nkaO ,elafgdacka ksmojk wka;rdi.S jHqyhla o fjhs'
l,, nkaOfha lD;Hhka
uj yd N%EKh w;r jH yqjudrej
wka ; rdi. ^Bia g % c ka " fm% d fcia g frdka " udkj l,, nka O ,ela f gda c ka "
fldafhdaksla f.dkefvdfg%da*ska& lD;Hhla bgq lrhs'
N%EKh ujg inkaO lsu
iuyr jHj,g ndOlhla f,i l%shd lsu
fjkia jQ rer .K yd Rh idOlj,g wod< j is h yels rerh le
.eiSj,ska j<lajd .ekSu yd ud;D ixirKfha we;s idfmalaIj wl rer mSvkh
u`.ska N%EKhg h yels ydks j<lajd .ekSu
l,, mg,
fmdaI ,diagfha ndysr ffi,j,ska yg.kakd m%ir ^fmdaI ,diag wx.=,sld&
tkafvdfu%h ;=<g hef' wx.=,sld yryd fmdaIl wjfYdaIKh fjhs' we;=
ffi, mskavfha ffi, fnfohs' l,,h fkdkj;ajd jefvk w;r ndysr;u mgl
l,,djdrh yd cdkak uh idohs' l,,djdrh u`.ska ;r,h wvx.= l=yrhla
^l,,djdl l=yrh& wdjrKh flfrk w;r l,,h tys wj,nkh mejf;ka
hdka;%sl ydksj,ska wdrlaId lrhs' cdkak uhg meyeos,s lD;Hhka ke;s w;r
miqj l,, nkaOh ;=< .s,S hhs'
y;rjeks l,, mg,h jk w,ska:h l,,fha miq nvjef,ka yg f.k fldahu
iu`. b;d im f,i inkaO l,, nkaOh iEoSug odhlfjhs'
fmlks je,
N%EKh yd l,, nkaOh w;r inkaOh we;s lrk /yekhs'
.Nks Ndjh yd tys ld,iSudj
nh ixfiapkh jq wjia:df isg tu ia;%sh .NkS nj ie,flhs' ixfiapkfha
isg Wm; olajd ld,h .e ld,hhs' ksidf.a th i;s 40 la muK fjhs'
tla tla ff;%udislh ;=< N%EKfha isjk m%Odk fjkial
ieu udi ;=kl ld,iSudjla ;=<u isjk likfha m%Odk wjia:d m%ldY l< hq;=
h' my; i|yka lreKq biau;= jk mos l,, lik wjia:dj, mska;+r fmkah hq;=
h'
;=ka jk udih wjidkfha N%EKh 7'5 cm os.h" 25 - 30 g nr h' weia mQK jYfhka
jOkh we;' weis msh yd we;' kdih likh we;' ndysr lkafm;a;
msysghs' .d;%d imQKfhka je we;' ksh likh we;' m%Odk rer jdysKS
likh we;s w;r yDo iamkaokh ykd .; yel' foayfha wksl=;a fldgiaj,g
wkqmd;slj ysfiys Yd,;ajh je h'
153
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
yh jeks udih wjidkfha N%EKh 25-35 cm os. h' idudkHfhka 550 - 700 g nr h'
weismsh fjkaj we;' weismsh likh we;' yu /,s .eiS mj;shs' ysi Yd, h'
uqyqfka udkj ,laIK we;s w;r ysiflia je mj;S' foayh ishq frdau j.hlska
wdjrKh we;' fndfyda wia wiaNjh we;' foayfha wksl=;a fldgiaj,g
idfmalaIj ysfia ;snq iudkqmd;sl nj wvq h'
kj jeks udih wjidkfha ^40 i;s& N%EKh 50 cm os.ska hq;= jk w;r idudkHfhka
3000 g muK nr h' ysfia Yd, iajNdjh wvq u ksid ysi yd foayh jvd;a
iudkqmd;sl we;' ;snQ ish
q frdau ye,S we;' we`.s,s w. olajd ksh je we;' jDIK
fldaIhg jDIK wjfrdayKh we;' ishu wjhj moaO;s fyd|ska likh we;'
rkaO% yer ysialnf,a wia wiaNjkh we;' i;s 40lg miq Wm; isf'
Wm;
N%EKh tla;rd m%udKhlg ^.NdIfha m%udKhg idfmalaIj& jOkh jQ miq Wm;
isfjhs' l,, likfha 16 jeks i;sfha isg l,, nkaOfhka Biag%cka yd
fm%dfciagfrdaka ksmofjhs' ufhdafu%hf Tlaisfgdaiska m%;s.%dyl we;s u Biag%cka
u`.ska W;af;ackh fjhs' ysug jydu l,ska fm%dfciagfrdaka ugu YS>%fhka
my< nishs' N%EKfha yd ujf.a yhsfmd;e,uiska uqod yk Tlaisfgdaiska yd
.NdIfha Tlaisfgdaiska m%;s.%dyl fya;=fjka ufhdafu%hf m%n, ixfldapk we;s
u W;af;ackh fjhs'
154
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 02
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
kd, yd Lkald moaO;s wjOdrKh lrka ia;k .%kaj, o, jHqyh yd lD;Hh
ia;r lrhs'
ls ksIamdokh yd ickh ^uqod yeu& yd wod< iakdhq yd fydafudak md,kh
meyeos,s lrhs'
u lsj, m%Odk ixrpl m%ldY lrhs'
u lsj, m%Odk lD;H m%ldY lrhs'
fnda;,fhka ls fmu g jvd ujq ls oSf jdisodhl ;;a;aj fpkh lrhs'
O <ore yd <ud wjj, m%Yia; ldhsl yd udkisl jOkh i|yd wdydr" WKqiu
q "yd
/ljrKfha jeo.;alu ia;r lrhs'
155
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
156
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
157
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 04
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
fh!jfkdaoh yd inkaO foayfha isjk m%Odk fjkia ,ehsia;= .; lrhs'
.NkS Ndjfha uQ,sl ,laIK m%ldY lrhs'
.NkS Ndjh ykd .ekSf mlaId ia;drKh lrhs'
mjq,a ixOdkh yd tys jeo.;a l m%ldY lrhs'
.e .ekSu je<elaf l%u wod< ldhsl oHd;aul l%h
s dj,s iu`. ixlaIm
s ;
a j inkaO
lrhs'
,sx.slj ifm%aIKh jk wdidok frda. ,ehsia;= .; lrhs'
158
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
159
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
160
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
161
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 10'1'7 ( Ydl m%pdrK l%u m,odhS f,i fhdod .ekSf yqrej ,nhs'
ld,fo ixLHdj ( 04
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
Ydlj, jOl m%ckk l%u flfhka meyeos,s lrhs'
jOl m%ckkh" ,sx.sl m%ckkfhka fjkia jk wdldrh olajhs'
Ydlj, jOl m%pdrK l%u m%ldY lrhs'
m%pdrKh i|yd w;= len,s" wxl=r noaOh yd ls,s noaOh Nd; lsu flfhka ia;r
lrhs'
Ydl mgl kd,ia:j mj;ajd f.k hdf ;dlaIKhla f,i Ydl mgl frdamKh
ykd .kshs'
Ydl mgl frdamKfha Nd; lrk fmdaIl udOHj, we;=<;a ix>gl ,ehsia;= .;
lrhs'
mgl frdamKfha oS Ydl jOl jHj, lD;H i|yka lrhs'
mgl frdamKfha Nd; lrk O wdrNl Ydl fldgia i|yka lrhs'
laIq m%pdrKfha mshjr flfhka ia;r lrhs'
laIq m%pdrKh we;=`Mj mgl frdamK ;dlaIKfha fhoS i|yka lrhs'
162
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ffrfidau" fldau" n,an yd ialkaO wdlkaO jeks N+.; l|ka f i|yd l%shd lrhs'
fmdf<dj ugfuka ;sria f,i Odjl jOkh f' jdhj fldgiaj,ska n,a, mek
k`.shs' l|g wu;rj wksl=;a Ydl fldgiaj,ska wd.ka;=l wxl=r mek k`.shs' iuyr
tajd wdydr ix; lrka wys;lr ld,j, oS fkdkeiS j;a ug ld,;rK tall
f,i l%shd lrhs'
ffrfidau
;sria f,i jefvk N+.; l|ka h' fndfydag u;= msgg wdikakj jef' jdhj
m%frdayh" Y,al m;%" iqma; wxl=r" uq,a yd wd.ka;=l uq,a iys; hs' Wod (- Musa,
Zingiber, Curcuma, Canna.
fldau
isria f,i jefvk fl m%idrKh jQ N+ .; l|ls' jdhj m%frdayh" Y,al m;%"
iqma; wxl=r" uq,a yd wd.ka;=l uq,a orhs' Wod( Colocasia, Alocasia, Gladiolus
n,an
m%idrKh jQ m;% mdo ork fl N+ .; l|ls' Wod ( Allium, Crinum.
Odjl
isria Ydl lf|ys llaISh wxl=rj,ska mek kef`.k mdYal YdLd fmd<jg u;=
mska" ;sriaj jefvk w;r ta u`.ska wd.ka;=l uq,a yd kj m%frday yg .kshs'
Wod( Centella, Cyperus, Pistia
ialkaO wdlkaO
ix; wjhjhla f,i l%shd lsug bosuqk YdLkh jQ N+.; l|ls' tajdfha Y,alm;%
yd iqma; llaISh wxl=r msysghs' ld,;rK jHqy f,i l%shd lrhs' Wod ( Solanum
n,a,
jdhj l|lska yg .efkk llaISh wxl=r jOkfhka we;s jk m;% iys; l=vd
YdLdjlaa miqj m%Odk Ydlfhka fjkaj kj Ydlhla ksmojhs'
Wod(- Annanas, Dioscoria
wd.ka;=l wxl=r
Ydl l|kaj,ska yer Ydl jOl jHqyfha m;% jeks fjk;a fldgiaj,ska we;s jk
kj Ydl njg likh h yels wxl=rhs'
Wod (- Bryophyllum, Begonia
Ydl m%pdrK l%u
w;= len,s
llaISh wxl=r iys; l| len,s lD;%su f,i mfia isgqu' iuyr wjia:dj,
Tlaisk Nd; lrhs'
Wod (- Manihot, Ipomea, Camelia, Rosa
163
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wxl=r noaOh
uQ, moaO;sh iys; Ydlhlg fjk;a Ydlhlska ,nd .;a llaISh wxl+rhla noaO
lsu
noaO lrkakd jQ wxl=rh wkqch hs' th .%dylhg noaO flf' .%dylh O m%fNao
follg wh;a fyda lsgq inkaO;d iys; fYaIj,g wh;a h yel'
fuu l%shdj,sfha oS llaISh wxl=rhla iu`. Ydlhl fmd;a;la m%fifuka bj;a
lr" uqjy;a msyshl wdOdrfhka .%dyl Ydlfha fmd;a; m,d jD; lr leh
iamY jk f,i noaOh is lrhs' tu ia:dkh fyd|ska noaO mj,ska fj,d wkqch
.%dylhg inkaO ug bv yhs'
O m%fNaoj, uQ,moaO;s iu`. l|ka inkaO lsu" ujq Ydlfha u ,laIK iys;
j f.fhka m%pdrKh lsug yels u jdisodhl ;;a;ajhls'
Wod ( m<;=re Ydl jk Mongifera, Rosajeks is;=re Ydl
ls,s noaOh
wxl=r noaOhg fndfydarg iudk h' wxl=rhla fjkqjg wkqch f,i ls,a,la
fhdod .kshs'
Ydl mgl frdamKh
jdKqy; lD;%su ;;a;aj hgf;a frdamK udOHhkays kd,ia:j Ydl mgl fldgia
jOkhg ie,iSuhs'
W; ;;a;aj imhd ka g fndfyda Ydl ffi,j, mQK Ydlhla we;s lsu i|yd
iuq,ckk Njhla we;'
frdamK udOHhl jOl jHj, ldh Ndrh
ihsfgdlhskska yd Tlaiska ffi, Ndckhg yd fNaokhg odhl fjhs' uq,a
jOkhg Tlaisk o l| jOkhg ihsfgdlhskska o jeo.;a h'
frdamK udOHhl ix>gl w;r c,h" wldnksl fmdaIl" ldnka m%Njh ^fndfyda
g iqfl%daia&" Ydl jOl jH yd wksla wjYH ldnksl ixfhda. we;'
jOkfha ,dlaIKsl .;s ,laIK ksKh jkafka Tlaisk yd ihsfgdlhskska
wkqmd;fhks'
mgl frdamK l%shdj,sh wdrN lsu i|yd wdrNl Ydl ^mQjlh& f,i Ydlhl
O fldgia jk w.%ia: yd mdYal wxl=r" l|ka" m;%" fKq yd l,, fldgia
fhdod .; yel'
udOHfha jdkqy; Ndjh mj;ajd .ekSu yd wmQ;s ;;a;aj w;HjYH fjhs'
lsklh hkq Ndckh jk fNaokh fkdjQ" mgl frdamKfha oS mQjlfhka
ksmojd .kq ,nk ffi, ialkaOhhs'
frdamK udOH yd ;;a;aj W; mos yiqrejd .ekSu u`.ska lsklfhka uq,a yd l|ka
we;s u fm%arKh l< yel'
164
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
165
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 10'1'8 ( fN!l ;hg olajk wkqj;k ia;r lsug Ydlj, jk
pl%j, m%jK;d fhdod .kshs'
ld,fo ixLHdj ( 10
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
w,sx.sl m%ckkh yd iei|Sfuka ,sx.sl m%ckkfha jeo.;al ia;r lrhs'
ckaudKq ksmojk tal .=K ckaudKq Ydl mrmrdj cdKq ksmojk oa.=K cdKq
Ydl mrmrdj" mrmrd m%;Hdj;khg odhl jk nj meyeos,s lrhs'
fN!l Ydlj, mKdufha oS tal.=K ckaudKq Ydl mrmrd laISK f.dia fN!l
mirhg wkqj;khla f,i oa.=K cdKq Ydl mrmrdj m%uqL jk nj meyeos,s
lrhs'
fN!l ;hg olajk wkqj;k meyeos,s lsu i|yd Pogonatum, Nephrolepis,
Selaginella, Cycas yd oYSh wdjD; clhl m%ckkh yd jkpl%j, we;s jeo.;a
,laIK fhdod .kshs'
166
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
Nephrolepis ys jk pl%h
cdKq Ydlh" fidri" cdKqOdksh" cdKq" m%dla;,i" wdlsf.dakshd" weka;hd"
Y=ld% Kq" wKavh" l,,h" hql;
a dkqj hk wjia:d weiqfrka jk pl%h ia;r lrkak'
by; wjia:d fN!l mirhl j;aug fldf;la rg wkqj;kh we;aoe hs
idlPd lrkak'
cSjk pl%fha O wjia:d ksfhdackh lrk jOl iy m%ckl jHqyj, rEmigyka
we;=`Mj iia;rd;aul ia;rhla isik
q a iska u;l ;nd .ekSu wfmalI
a d fkdflf'
Selaginella ys jk pl%h
cdKq Ydlh" ixfla;=j" uyd cdKqOdks" laIq cdKqOdks" uyd cdKq" laIq
cdKq" cdhd ckaudKq Ydlh" mqx ckaudKq Ydlh" Y=ld% Kq" wKavh" l,,h" hql;
a dkqj
hk wjia:d weiqfrka jk pl%h ia;r lrkak'
Iu cdKql;dj c ,dY mKduh u flfrys n,md we;s wdldrh ia;r
lrkak'
by; wjia:d fN!l mirhl j;aug fldf;la rg wkqj;kh we;aoe hs
idlPd lrkak'
cSjk pl%fha O wjia:d ksfhdackh lrk jOl iy m%ckl jHqyj, rEmigyka
we;=`Mj iia;rd;aul ia;rhla isik
q a iska u;l ;nd .ekSu wfmalI
a d fkdflf'
167
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
Cycas ys jk pl%h
cdKq Ydlh" mqx cdKq Ydlh" cdhd cdKq Ydlh" ixfla;=j"
laIq cdKq m;%h - laIq cdKqOdks" laIq cdKq" mqx ckaudKq Ydlh" Y=l%dKq"
uyd cdKq m;%h - uyd cdKq Odks" nh" cdhd ckaudKq Ydlh" wKavdKqOdks"
wKavh" hqla;dKqj" l,,h" ch hk wjia:d weiqfrka jk pl%h ia;r lrkak'
by; wjia:d fN!l mirhl j;aug fldf;la rg wkqj;kh we;aoe hs
idlPd lrkak'
cSjk pl%fha O wjia:d ksfhdackh lrk jOl iy m%ckl jHqyj, rEmigyka
we;=`Mj iia;rd;aul ia;rhla isik
q a iska u;l ;nd .ekSu wfmalI
a d fkdflf'
168
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 10'1'9 ( imqIam Ydlj, ,sx.sl m%ckk l%shdj,sh yd inkaO jHqy yd
lD;H ms<sn| wkafIKfha fhfohs'
ld,fo ixLHdj ( 04
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
mqIamhl jHqyh yd lD;H ia;drKh lrhs'
imqIam Ydlj, mrd.kh yd ixfiapkh ia;r lrhs'
c yd M,j, likfha jeo.;alu m%ldY lrhs'
md;fkdaM,kh WodyrK iys;j ia;r lrhs'
c m%frdayKfha oS isjk m%Odk fjkia ia;r lrhs'
c iqma;;djfha jeo.;al m%ldY lrhs'
mrd.kh yd ixfiapkh
mrd. lksldjl oYSh jHqyh yd mrd.kh i|yd tajd f.k hk wdldrh ia;r
lrkak'
h mqIamhl mrd. tu mqIamfha u l,xlh u; ;ekam;a u iajmrd.kh f,i
w: olajkak' h mqIamhl mrd. tu Ydlfha fjk;a mqIamhl l,xlh u;
;ekam;a u fyda tlu fYaIfha fjk;a Ydlhl mqIamhl l,xlh u; ;ekam;a
u mrmrd.kh nj w: olajkak'
fndfyda Ydl mrmrd.khg wkqj;kh we;s kuq;a fndfyda taljdIsl Ydl
^Wod ( & idudkHfhka c ksmojkafka iajmrd.kfhks' mqIamhl idudkH
,laIK jk meyeh" iqj| hkdosh mrmrd.k hdka;%K i|yd jdis odhl fjhs' ta
yereKq g iuyr mqIam mrmrd.kh i|yd fYaI wkqj;k orhs'
mrmrd.kfha jeo.;al meyeos,s lrkak' mrixfiapkh" mrmrd.kfha m%;sM,h
fjhs' fYaIh ;=< cdk Y% u mrixfiapkh u`.ska is fjk w;r kj m%fKsl
ixl,k we;s lrka fYaIh ;=< m%fKsl m%fNaok we;s u je lrhs' mqIamj,
we;s fndfyda wkqj;k meje;au i|yd jeo.;a fjhs'
l,xlh u; mrd. m%frdayKh yd ixfiapk l%shdj,sh isjk wdldrh meyeos,s
lrkak'
oa;aj ixfiapkh hkq l=ula oehs meyeos,s lrkak' tys jeo.;alu myod fokak'
mdf;fkdaM,kh
ixfiapkhlska f;drj n fldaIhla M,hla njg likh u h' tajd ;=< c
likh fkdf'
iuyr mqIamj, fuh iajdNdlj isjk w;r ^flfi,a& iuyr tajdfha Ydl
jOl jH fhoS u`.ska isf' ^os yd fodv&
md;fkdM,kh" mdf;fkdaN a jfhka fjkia jk w;r fuys oS ixfiapkhlska f;drj
ksire c ksmofjhs'
c m%frdayKh yd c iqma;;dj
ch" M,h ;=< m%frdaykh je<lSu i|yd mk; f h wjhl" ch ;=<
l,,h likh ksfYaOkh fjhs'
c,h" Tlaiscka yd W; WIaK;aj iemhqko fndfyda cj,g m%frdayKh fkd
mej;Sf hdka;%k we;' c iqma;;djg fya;= ia;r lrkak' Wod ( ksfYaOl ;su"
oe$>k cdjrK" c,hg wmdr.uH cdjrK ;su wdoS jYfhka'
c m%frdayKh ia;r lrkak'
c,h wjfYdaIKh u" tkaihsu il%sh u" ix; wdydr ip,u u`.ska l,,fha
YS>% jOkhla isfjhs' th cdjrK w;ka c uQ,h my<g jOkh u`.ska
m%ldY jk w;r cdxl=rh RK .=re;ajdj;s nj o c uQ,h Ok .=re;ajd;s nj
o fmkajhs'
170
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 03
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
Ydl jOl jHj, idudkH ,laIK ia;r lrhs'
m%Odk Ydl jOl jH k lrhs'
Ydl ;=< Tlaiska" .snfr,ska" ihsfgdlhskska weisisla w,h yd t;s,Sskaj, lD;H
m%ldY lrhs'
lDIsludka;fha oS Ydl jOl jHj, fhoS meyeos,s lrhs'
171
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
t;s,Sska
M, yd iuyr mglj, uDia;r ffi,j, ksmo uDia;r yd maf,dahu Tiafia
mjykh fjhs' l| os.k
s a je lsu" M, boSu fm%r
a Kh" iuyr Ydlj, mqIm
a l
s rKh"
M, yd m;% m;kh i|yd jeo.;a fjhs'
iajdNdl jOl jH fukau Bg iudkj l%shd lrk ixYaf,aIs; lD;%Su jOl
jH o lDIsludka;fha oS fhdod .kshs' lemQ l|kaj,ska uq,a yg .ekaug IBA
Nd; lrhs'
mdf;fkdM,kh iy M, likh W;af;ackh i|yd lD;%su TlaiSk Nd;h'
2"4 - D yd MCPA j,ame,E kdYl f,i Nd;h' lemQ m;% yd u,a mr fkd je
ld,hla ;nd .ekSug ihsfgdlhskSka Nd;h' l|kaj, os.ska jeu yd c
m%frdaykh W;af;ackhg .snfr,ska Nd;h' M, boSu W;af;ackhg t;s,Sska
Nd;h'
172
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
Ydl foayfha m%d:l jHqyh meyeos,s lrhs'
tal cm;%s yd oac m;%S jOkfha fjkial ykd .kshs'
m%d:l yd oa;shsl jOkfha fjkial ykd .kshs'
m%d:l Ydl foayfha jOl m%foaYj, jHqyh meyeos,s lrhs'
jOl m%foaYj, mgl fNaokh jk wdldrh meyeos,s lrhs'
oac m;%S yd tal c m;%S l|ka yd uq,aj, m%d:l jHqyhkays o< mgl jHqyh oyd
olajhs'
l| yd uqf,ys oa;shsl jOkh meyeos,s lrhs'
oa;shsl jOkfhka miqj l|l yria lvl jHqyh wKalaIhlska kslaIKh lsf
oS olakd wdldrh meyeos,s lrhs'
173
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
jdIsl Ydl ksh; jOkhla o" nyq jdIsl ldIah Ydl wksh; jOkhla o
fmkajhs' Ydlj, fldgia ksh; jOkhla orhs'
jOl m%foaY Ydlj, m%d:l jHqyfha ia:dk.; we;s wdldrh" w.%ia:" mdYal
yd wka;ria: Ndcl
Ydlj, l| yd uq, w.%fha jHqyh" w.%ia: Ndcl" ffi, Ndckh jk m%foaY"
ffi, oslajk yd ffi, fNaokh jk m%foaY" Ndcl mglj, ixOdkh'
l| yd uq, w.%ia:j, m%d:l mgl Ndcl mgl we;s lsf oS fNaokh jk
wdldrh ia;r lrkak'
nfrys" osf.ys fyda mudf je u u`.ska Ydlhl fyda Ydl fldgil jOkh
kSu" jOk jl%
iqiq Ydl fldgia fhdod f.k h<s nr" os." mudj hk mrd;s mlaId lrka
mlaIKd.drfha oS jOk f.h uek m%;sM," m%ia;dr u`.ska ksrEmkh lrkak'
oacm;%S yd talcm;%S l| yd uqf,ys m%d:l jHqy
wKalaIfhka fmfkk wdldrhg m%d:l l| yd m%d:l uq, yrialvj, O
mgl wdldr ykdf.k tajdfha lD;H yd jHdma;sh wOHhkh lr" rEmigyka
we`ug fhduq lrkak'
m%fhda.sl mlaIK
oacm;%S yd talcm;%S m%d:l uqf,a yd m%d:l lf|a yrialv fo wOHhkh
lsu'
oacm;S% Ydl lf|a ldIaGfhys wKalaIsh iy ufyalaIH jHqyh wOHhkh lsu'
174
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
tallh 11 - wdfKsh
ksmqK;dj 11'1'0 ( Nd;h i|yd m%fKS oHdf uQ,sl isoaOdka; .fIKh lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 06
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha oS YsIHhd;
taldx. uqyqu" taldx. mlaId uqyqu" oajhdx. uqyqu" oajhdx. mlaId uqyqu" nyqO
mlaIK uqyqu meyeos,s lrhs'
taldx. uqyqu w: olajd" fukav,af.a m<uqjk kshuh meye,s lrhs'
oajhx. uqyqu w: olajd" fukav,af.a fojk kshuh meyeos,s lrhs'
nyqO uqyqj, m%fKsoY iy rEmdKq oYj, wkqmd; l,ska ks.ukh lrk
wdldrh fmkajhs'
175
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
;ukaf.a fidhd .ekS ia;r lsu i|yd fukav,a iska lrkq ,enQ l,ams;
meyeos,s lrkak' Tyqf.a l,ams;j, mok jQfha m%uqL;dj iy hqla; uhs' m%fKs
idOl" we,S," iuhq.aul" Iu hq.aul" m%fKs oY" rEmdkq oY" ks,Sk" m%uqL hk
jpk meyeos,s lrkak'
taldx. mlaId uqyqu
Tyqf.a l,ams;h ksjer oehs fidhd ne,Sug taldx. mlaId uqyqu fukav,a Nd;
lf<a h' Tyqf.a ;lh iy mlaIK m%;sM, ia;r lrkak'
mlaId uqyqu" hkq ljfo @ fuh ms<s uqyq ^Back crosses) j,ska fjkiajk
wdldrh olajkak'
cdk iy we,S,
cdk iy we,S, ykajd fokak' fuu jpk fukav,af.a mlaIKj,g miqj
ykajdfokq ,enqj;a fukav,af.a uQ,Ou ykajdug tajd fhdokq ,ef'
fukav,af.a m<uqfjks kshuh"(-
m%fKsl - cdkuh ,laIK ;SrKh lrk idOl mj;skafka hq.,a jYfhks ^we,S,&
ckaudKq iEoSf oS tajd hqla; f' tneka tla cka u dKq j l we;a f ;a tla
we,S,hls'
fukav,af.a mlaIKj, m%cks; wkqmd;j, jeo.;alu olajkak' 3(1 iy 1(1 wkqmd;
iNd;d f ir, kS;S j,g wkqj we;sjk nj meyeos,s lrkak'
oajhx. uqyqu
fukav,a iska lrk ,o oajhx. uqyqula ia;r lr tys m%;sM, meyeoss,s lrkak'
ish oajhx. uqyqj, F2 m%cks;h 9 ( 3 ( 3 ( 1 wkqmd;hg rEmdKq oY we;s lrhs'
fukav,af.a iajdkj hqla; f l,ams;h ykajkak'
F2 m%cks;h hgf;a 9(3( 3(1 wkqmd;hka ,efnk wdldrh ia;r lsug mk fldgqj
(Punnet Square) m%fhdackhg .; yels h'
oajhx. uqyqu ms<sn| mlaId uqyqu
fukav,a iska iajdk hqla;u ms<sn| l,ams;h oajhx. uqyqu ms<sn| mrSlaId
uqyqu u.ska mlaIdlr ;yjqre lsu ia;r lrkak'
176
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj 11'1'0( Nd;h i|yd m%fKs oHdf uQ,sl isoaOdka; .fIKh lrhs'
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd ;
wkqkk Ndckfha jeo.;alu i|yka lrhs'
W!kk Ndckfha jeo.;alu i|yka lrhs'
W!kk Ndckfha jKfoayj, iajdk hqla; u isjkafka flfia oehs
ia;r lrhs'
wkqkk Ndckh
wkQkk Ndckfha m%fKs oHd;aul jeo.;alu ia;r lrkak'
W!kk Ndckh
W!kk Ndckfha jKfoayj, iajdk hqla; u iy iajdk ixrpkh
isjk wdldrh ia;r lrkak' W!kk Ndckfha m%fKs oHd;aul jeo.;alu
ia;r lrkak'
177
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj 11'1'
11'1'0 ( Nd;h i|yd m%fKs oHdf uQ,sl isoaOdka; .fIKh lrhs'
ksmqK;d ugu 11'1'3 ( udkj fukav,Sh ,CIK m%fKs.; jk rgd mlaId lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 01
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu yeoEfuka miq YsIHhd (
udkj fukav,Sh ,CIK lsysmhla i|yka lrhs'
fm<je,a igyka u.ska ksia mjq,aj, fukav,Sh m%fKs ,CIK Yaf,aIKh lr
tys m%;sM, ms<sn| mqfrdal:kh lrhs'
178
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj 11'1'0 ( Nd;h i|yd m%fKs oHdf uQ,sl isoaOdka; .fIKh lrhs
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu ksu lsfuka miq YSIHhd (
fukav,Sh fkdjk m%fKs ,laIK ia;r lrhs'
fukav,Sh fkdjk m%fKs ,laIKj,g WodyrK i|yka lrhs'
wimqK m%uqL;dj" iy m%uqL;dj" nyq we,S,;dj" cdkj, wka; ls%hd" nyqcdk
m%fKsh iy cdk m%;snoaOh hk fukav,Sh fkdjk m%fKs ,laIK ia;r lrhs'
ksidf.a ,sx. ksKh ia;r lrhs'
ksidf.a ,sx. m%;snoaO ,laIK i|yka lrhs'
179
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wimQK m%uqL;dj
Mirabilis Ydlfha u,aj, jKh we;su ia;r lrkak' F1 kue;s Iu
hq.aulhd foudmshkag jvd fjkia h' F2 wkqmd;h 1(2(1' wimqK m%uqL;dj
we;sjkafka wehsoehs ia;r lrkak'
nyq we,S,;dj
ksidf.a A, B, O rer .K weiqfrka fuh meye,s lrkak' we;e cdkj, we,S,
follg jvd ;sfnk nj;a .ykhla ;=, fuu we,S, idfmalaIj by< ixLHd;hlska
;sfnk nj;a ia;r lrkak' fuu we,S, m%uqL fyda iy- m%uqL;dj fmkakql<
yels h'
cdkj, wka;ls%hd
cdk wka; lsh
% d O wdldrhg isf' wNsNjkh" m%uL
q wNsNjkh" ks,k
S wNsNjkh
hk fjd ia;r lrkak' ks,Sk wNsNjkh i|yd" Lathyrus odoratus mqIam jKh
WodyrK jYfhkq;a" .DydYs%; l=l=<kaf.a msydgqj, jKh" m%uqL wNsNjkhg
WodyrK jYfhkq;a olajkak' wNsNjkh ms<sn| fjk;a WodyrK lSmhla ia;r
lrkak' WodyrK f,i " hkaf.a foay jKh" m%fKs.;jk wdldrh" Lathyrus
odoratus mqIm
a jKh m%fKs .;jk wdldrh White Leghorn f.a msydgqj, jKh
iy White Wyandotte j.fha l=l=,kaf.a msydgqj, jKh m%fKs .;jk
wdldrh yd 9(3( 3(1 wkqmd;h " fuu WodyrKj, fjkiajkafka flfiaoehs
olajkak'
nyqcdk m%fKsh
WodyrK foka .=Kd;aul .;s ,CIK ykd.kak' tla rEmdkq oYhla ,nd.ekSu
i|yd cdk lsysmhla fndfyda iudkj iy wdl,kj ls%hd lrk g tys m%;sM,hla
jYfhka we;sjk rEmdkq oYh m%udKd;aul iajNdjfhka hqla;h' nyqcdk m%fKs
,CIK we;s lrk cdk fndfyda g iajdkj hqla; jk w;r" tajdfha we,S,
m%uqL;djh fmkakq lrhs' tlsfklg imqKfhka m%;sreoaO foudmshka w;r
uqyqula jQ g F2 mrmrdf ldKavj, ,laIK jHdma; u isjk wdldrh ia;r
lrkak' cdk ixLHdj wkqj ldKav ixLHdj ks.ukh jk wdldrh olajkak'
Ydl" i;=ka iy udkjhdf.a nyqcdk m%fKs ,CIKj, jeo.;alu ia;r lrkak'
180
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
cdk m%;snoaOh
cdk m%;snoaOh ia;r lrkak' uqyqj, bka we;sjk n,mEu WodyrKhlska
ia;r lrkak' m%;snoaOh fiug mlaId uqyq fhdod .kakd wdldrh ia;r
lrkak' cklhka iy m%;sixfhda; m%cks; ia;r lrkak' W!kk Ndckfha
wj;rK ixLHd;h iy m%;sixfhda; ixLHd;h w;r inkaO;dj meye,s
lrkak' m%;snoaOh iy wj;rKh we;sjk wdldrh rEm igyka u.ska meye,s
lrkak'
181
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj 11'1'0 ( Nd;h i|yd m%fKs oHdf uQ,sl isoaOdka; .fIKh lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 06
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
DNA j, fN!;sl iy ridhksl ,CIK ia;r lrhs'
cdkj, jHqyh ia;r lr jKfoay w;r we;s inkaO;dj meye,s lrhs'
cdkj, lD;H iy fm%dak ixYaf,aIK hka;%Kh idlPd lrhs'
jKfoay iy cdk
jHqyh wkqj cdk hkqq l=ula o hs ia;r lrkak' tajd jKfoay j, /f.k
hkafka flfiaoehs meye,s lrkak' jKfoay hkq .= odu DNA wKq jk w;r"
histone fm%dak iu. ;ka weisreKq wKqf' fYaIhl f.fkdau (genome) a
hkqfjka woyia jkafka l=ula oehs meye,s lrkak'
182
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%fKs fla;h
m%fks fla;hla hkq l=ulaoehs meye,s lr tys uQ,sl ,laIK" idj;% iajNdjh iy
tys we;s jeo.;alu" wdrNl fla; iy wjika fla; meye,s lrkak'
RNA
jHqyuh iy lD;Huh w;ska DNA iy RNA fjkiajkafka flfia o@ rRNA ,
mRNA iy tRNA hk RNA j. ;=fkys lD;H fm%dak ixYaf,aIKhg wod<j"
ia;r lrkak'
183
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj 11'1'0 ( Nd;h i|yd m%fKs oHdf uQ,sl isoaOdka; .fIKh lrhs'
ksmqK;d ugu 11'1'6 ( lD;s u.ska isjk m%fKs ixhq;sfha fjkiau kaf.a
meje;au flfrys n,mdk wdldrh ;=,kd;aulj .%y lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 04
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
lD;sj,g fya;=jk idOl ia;r lrhs'
lD;s j. iy tajdg WodyrK m%ldY lrhs'
mKdufha lD;sj, jeo.;alu ia;r lrhs'
lD;s u.ska ksid ;=< we;sjk m%fKsl wdndO idlPd lrhs'
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
lD;s ldrl
iajhx isoaO lD;s iy fm%a; lD;s w;r fjki olajkak' fm%a; lD;s we;su
flfrys UV lsrK" X lsrK iy lD;sldrl ridhksl jH fya;= f'
m%fKs WmfoaYkh
m%fKsl wdndOj, cdkuh iajNdjh iy tajd wdfKs.; jk wdldrh ms<sn|j
tu wdndO we;s mqoa.,hkag iy mjqf,a idudlhskag Wmfoia iy iydh ,ndug
m%fKs WmfoaYlhkag yelshdj we;'
185
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 03
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIihd;
.ykh ;=< we;s cdk O;ajh fidhd n,hs'
cdk nyqrEm;djhg fya;= olajhs'
yd jhskan.a iu;=,s;;djh meye,s lrhs'
yd -jhskan.a iu;=,s;;dj
wyUq wNsckkh isjk m%fKsl ia;sl .ykhl cdk ixLHd;h fkdfjkiaj
mj;skafka flfia oehs yd jhskan.a ilrKh weiqfrka meye,s lrkak'
186
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj 11'1'0 ( Nd;h i|yd m%fKs oHdf uQ,sl isoaOdka; .fIKh lrhs'
ksmqK;d ugu 11'1'8 ( ffcj mKduh Yaf,aIKh lsug iajdNdl jrK jdoh
Nd; lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 02
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
mKdu ls%hdj,sh ia;r lrhs'
mKdufha jdo fol i|yka lrhs'
,eudlaf.a jdoh iia;rj olajhs'
iajdNdl jrK jdoh iia;rj olajhs'
YsIHhskag mKduh ms<sn| m%Odk jdo fol .ek oHq;a iy uqs; ,sms imhkak'
mKdu jdofha u; ms<sn| f;dr;=re tla /ia lsug YsIHhska fhduq lrjkak'
YsIHhka bm;a lsulg fhduq lrjkak'
ksh; ms<sfj,lg wkqj Ih lreKq ia;r lrkak'
187
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
iajdNdl jrKh ms<sn|j Tjqka f.a u;h" iajdNdl .ykj, ksYa; ksrSlaIK
iy Wml,amk u; mok h' jeo.;a kslaIKhla jkafka (-
1' wl m%ckl yelshdj
2' .ykfha Yd,;ajfha ia;sl nj'
3' .ykh ;=, we;s O;ajh hk fjdh'
Wml,amk k
1' ; igk
2' Wf;dakak;sh
188
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;dj 11'1'0 ( Nd;h i|yd m%fKs oHdf uQ,sl isoaOdka; .fIKh lrhs'
ksmqK;d ugu 11'1'9 ((je hqKql< Ydl yd i;a;aj m%fNao ,nd .ekSug jrKSh
wNsckk uQ,Ou Nd;d lsf yqrej ,nhs'
ld,fo ixLHdj ( 03
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu ksu lsfuka miq YsIHhd;
Ydl iy i;a;aj wNsckkfha jeo.;alu ia;r lrhs'
Ydl iy i;a;aj wNsckkfha Wmfhda.S lr.kakd l%u lsysmhla i|yka lrhs'
wNsckk ;dlaIKfha m%fKs oHd;aul uQ,Ou ia;r lrhs'
lD;%su jrKh
fuh lDIslufha b;d merKs iy jeo.;a Ys,amSh l%uhls' f ksid j.d fnda. iy
.DydYs%; i;=ka" Tjqkaf.a j,a oY j,g jvd fjkia we;'
iydNsckkh iy ysckkh
iajdNdl wNssckkh i|yd we;e Ydl wkqj;kh we;' lDIslufha Ys,amSh
l%uhla jYfhka iydNsckkfhys jeo.;alu iy m%fhdack ia;r lrkak'
189
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fouqyq lsu
_ lDIslufha iy WoHdk oHdf tlu fYaIfha m%fNao w;r uqyq lsu iy
fouqyq lsu nyq,j isf'
_ fouqyq lsf m%fhdack ia;r lrkak'
_ m%fKsl h hkafkka woyia jkafka l=ulaoehs meye,s lrkak'
fYaIdka;r uqyq
wka;rdNsckkfha O fYaIj, cdkuh ndOl mj;S' tfy;a fuh we;e g
fjkiaf' O fYaI uqyq lsfuka kj fYaI we;slrf.k we;'
nyq.K
= l
iuyr Ydl iajNdjfhka we;sjQ nyq.=Kl f' nyq.=Kl Ydl lDIslufha ksmojd
we;' nyq.=Kl Ydl Tjqkaf.a ckl Ydlj,ska fjkiajk wdldrh meye,s lrkak'
lD;s wNsckkh
lD;s fma%rKh lsfuka Ydlj, kj iy m%fhdackj;a ,CIK we;s l< yels h'
m%fKs lrKh
jvd fyd| fnda. iy i;=ka we;s lsu i|yd ;dlaIK l%uhla jYfhka Genetically
Modified ka ^m%fKslj lrKh lrk ,o& we;s lsug cdk ;dlaIKh Nd;
lsu YSs>%fhka je hqKq fjka mj;S' WodyrK lsysmhla f.k fuh idlPd
lrkak'
190
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 11'2'1( cdk ;dlaIKsl l%ufo yd Ys,aml%u ms<sn| oekqu hdj;ald,Sk
lr .kshs'
ld,fo ixLHdj ( 06
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
DNA iu`. kd,ia: mlaIK idlPd lrhs'
DNA taIKj, Nd;hka iy tu ;dlaIKfha uQ,sl mshjr ia;r lrhs'
DNA m%;sixfhdack ;dlaIKfha l%ufo ia;r lrhs'
191
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
DNA Blotting
fuh fc,s udOHfha isg fmryka lvodis fyda mg, olajd oHq;d.ukfha DNA
wKq udre lrjk ;dlaIKhls'
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
,o DNA wKqjls' my; i|yka lreKq ms<sn| oekqu fuu ;dlaIKh ykd.ekSug
wjYH f'
nelahd mKdukh
ndysr DNA wKq fyda cdk" nelahd ffi,j,g ykajdu nelahd mKdukh
k f' E Coli j,g fjk;a wd.ka;=l DNA iu`. neug yelshdj ,ndf
l%u ykajd we;' mKdukfhka miqj tajd fm%isj, f;dard .;a udOHhl
j.d lr fuu m%;sixfhda; DNA iys; iqiq E .Coli .kdjdi ykd .kS' f
i|yd m%;sjlj,g m%;sfrda i<l=Kq lrk ,o jdyl cdk Nd;d lrhs'
cdk laf,dakSlrKh
cdk laf,dakSlrKh hkq ndysr cdk Odrl ffi,;=<g mKdukh u.ska we;=,a
lsu iy tfia mKdukh lrk ,o ffi, j.d lsu' fuys wruqK (
1' laf,dakSlrKh l< cdk" .=Kkh lsu
2' laf,dakl
S rKh l< Odrlhdf.ka ,nd.;a cdkfhka idokq ,nk fm%d
a khla
ksiaidrKh iy ksIamdokh lr .ekSu'
193
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 11'2'2( cdk ;dlaIKfha Nd; ms<sn| oekqu hdj;ald,Sk lr .kshs'
ld,fo ixLHdj ( 03
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu ksufuka miq YsIHhd;
m%fKslj lrKh l, ka ia;r lrhs'
m%fKslj lrKh l, ka ffjoH oHdf " lDIslufha iy
ludka;j, fhdod .ekSu ia;r lrhs'
m%fKslj lsrKh l< ka Nd;h ms<sn| iudcfha .eg idlPd lrhs'
194
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
lDIslufha
fjk;a fYaIj, m%fhdackj;a ,laIK ykajd ka Ydl m%fNao lDIslufha
Nd; lrkq ,ef' Wod - b`.=" fidahd" lmq iy Canola j. f' lDka f.ka jk
ydksj,g m%;sfrda Ydl ksmojd .ekSug Bacillus thuringiensis hk nelahd
cdk fhdodf.k we;' Agrobacterium tumefaciens cdk fhdodf.k j,a
kdYlj,g m%;f
s rda jk m fNda. m%fNao ksmojd f.k we;' Erwinia nelahdj,
cdk fhdodf.k Carotene j,ska fmdfydi;a rka iy,a ksmojd we;' Ringspot
jhsrihg m%;sfrda mefmd,a ksmojd we;'
ffjoH oHdf
m%fKslj lrKh l< ka fhdodf.k O wdndO iy f,v frda.j,g
Nd;d jk fm%dak j. ksmojd we;' WodyrK lsysmhla k udkj bkaishq,ska"
udkj jOl fydafudakh" jOl frda fydafudakh" rerh le .eiSf idOl
bkagfmfrdka iy fymghsia m%;sfoaycklh hkdh'
ludka;j,
m%fKslj lrKh l< ka fhdodf.k tkaihsu iy ludka;j, Nd;d jk
fjk;a M, ksmojd we;' WodyrK k invertase, chymosin, amylase, pectinase iy
wdydr ludka;fha jeo.;a jk .agf jeks wdydr wdl,k jH^food additives
&'
195
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 03
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
mir oHdj wOHhkh lsf jeo.;alu ia;r lrhs'
mirfha cS ixOdk ugj, uQ,sl ,laIK f.dvk.hs'
m%Odk wffcj ixrpl ,ehsia;= .; lr" tajdfha m%Odk ,laIK i|yka lrhs'
196
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
.ykh
.ykhla hkq tlu fYaIhlg wh;a tlsfkld iu. wka; ls%hd lrka
ksYa; m%foaYhl ksYa; ld,hl jik ka iuQyhls'
Wod - 2009 jif hd, cd;sl jk WoHdkfha is w,ska .ykh'
.ykhl ,laIK meyeos,s lrkak' ^.yk >k;ajh" .ykfha jOk f.h
wka;# fYaI ;r`.h'
m%cdj
ksYa; m%foaYhl" tlsfkld iu`. wka;ls%hd lrk O fYaIj,g wh;a
.yk iuQyhls'
Wod (- hd, cd;sl jfkdaoHdkfha i;a;aj m%cdj' fuu wka; ls%hdj,g
f,damSsh;dj" Ydl NlaIl;dj" iy inkaO;d we;=,;a f'
mir moaO;sh
m%cdjl" ish ka yd wffcj mirh;a" tlsfkld w;r we;s wka;ls%hd;a
we;=<;a ls%hdld$.;sl tallhhs'
Wod - jkdka;rh
ffcj f.da,h
mDfha we;s ish mir moaO;s we;=<;a Yd, ls%hdld moaO;shhs'
mDh
mDfha yrialvl my; ia;r ;=k kslaIKh l< yels h; yrh" m%djrh"
lfnd, ^weuqKqu n,kak&
lfnd, (- msg;u ia;rhjk fuh fjkia j.j, mdIdKj,ska hq;= h'
Ys,d f.da,h (- lfnd, yd m%djrfha by< fldgiska hq;= h' ^ 100 km
muK jk&
c,f.da,h (- id.rh yd h c,dYj,ska hq;= h' mDfha u;=msg 70]
la muK c,fhka jeiS we;' mDh u; we;s c,fhka
3] la muK h f'
jdhq f.da,h (- WIaK;ajh wkqj jdhqf.da,h fldgia y;rlg fjka l,
yels h' my;u ia;rfha isg wkqms<sfj,ska (
1' mj;s f.da,h
2' wmj;s f.da,h ^ia;r f.da,h&
3' uOH f.da,h
4' ;dm f.da,h
ld,.=Kh i|yd b;d jeo.;a jk c, jdIam yd laIq wxY= mj;s f.da,fha
muKla wvx.= h' fidaka ia;rh wmj;s f.da,fha msysgd we;' fidaka ia;rh
iqhhdf.ka ksl=;ajk UV lsrK Wrd.kS'
mD u;=msg isg tla tla ia;rj, idfmalaI Wi iy fuu ia;rj, WIaK;aj
iy mSvk fjkia u oelah hq;= hs'
197
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 05
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
mir moaO;sj, ixrpl ia;r lrhs'
ffcj yd wffcj ixrpl w;r inkaO;dj idlPd lrhs'
we;s mir moaO;shl wdydr odu yd wdydr cd, f.dv k.hs'
fjkia wdldrfha mir moaO;s oyd oelaug .e,S igyka yd iqiq rEm
igyka Nd; lrkak'
wffcj ixrplh
m%Odk ixrplj,; jd;h " c,h iy Wmia:rfhys fN!;sl yd ridhksl
jYfhka jeo.;a .=Kdx. rdYshla ffcj moaO;s flfrys n,mdhs'
Wod (- wdf,dalh" WIaK;ajh" jIdm;kh" ,jK;dj " pH
198
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ffcj ixrplh (-
mir moaO;sj, m%Odk ffcj ixrpl (
m%d:l ksIamdol
mdfNdacl ^m%d:l iy oa;shsl&
kslafIam NlaIl ^fhdaclhkao we;=j&
Yla;s ixl%duK in|;d yd fmdaIK in|;d u; mir moaO;shl ffcj
ixrpl tlsfkl yd wka; inkaO;d mj;ajhs'
mdil ksfla;kh (-
mirfha $mir moaO;shl fhl= i;= ldh Ndrh'
wdydr odu - mir moaO;shl $m%cdjla ;=< Yla;sh .,dhk fmdaIK inkaO;d
wkqms<sfj,
199
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
200
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 04
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
f,dalfha m%Odk fhdau j. ,ehsia;= .; lrhs'
fhdauj, jHdma;sh ia;r lrhs'
m%Odk ,dlaIKsl ,laIK Nd; lr fjkia j.j, fhdau j. fjkalr ykd
.ksh's
m%Odk fN!l fhdauj, jHdma;sh iy m%Odk ,laIK ia;r l< hq;= h'
201
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 12'1'4 ( YS% ,xldf mir moaO;s ms<sn| wjfndaOh ;=<ska tajdfha
;sridr Nd;hg odhl fjhs
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
YS% ,xldf fjkia j.j, mir moaO;s ,ehsia;= .; lrhs'
YS% ,xldf mir moaO;sj, ,dlaIKsl ,laIK ia;r lrhs'
tla tla mir moaO;sfha msysu ykd .kshs'
202
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 12'1'5 ( ffcj O;ajh ms<sn| oekqu tys ixrlaIKh i|yd fhdod
.ksh's
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
ffcj O;ajh" mir moaO;s O;ajh" fYaI O;ajh yd m%fKs O;ajh
w: olajhs'
jI ,shk 3'5 l muK ld,hla ;=, kaf.a mKduh yd jHdma;sfha m%;sM,hla
f,i ffcj O;ajh ms<sn| oekqu yd wjfndaOh ia;drKh lrhs'
udkj ls%hdldrl ksid YS>%;dj fnfyka by< .sh iajdNdl ls%hdj,shla f,i
kIagu ms<sn|j idlPd lrhs'
WodyrK iys;j IUCN j. ls w: olajhs'
f.da,Sh yd cd;sl ugj, ffcj O;ajh ixrlaIKh lsf wjYH;dj
u;=lr olajhs'
203
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fYaIhla hkq fmd ,laIK fndfyda ixLHdjla we;s tla ,laIKhla fyda
lsysmhlska fjk;a cSkaf.ka fjkiajk" iajdNdl ;;a;aj hgf;a wka;
wNsckkfhka $wka; wNsckkh lsf Njh we;s ire cks;hka ysl< yels
ka ldKavhls'
jfha iNjh
jfha iNjh ms<sn| u;
1' ueu ms<sn| jdoh (-
ish`t ka iqfYaI n,Od fohka jykafia flkl= iska ujk ,o njg we;s
Yajdihhs' fuu u;h we;e wd. ^fYaIfhka ls%ia;shdks wd.u& u`.ska me;s
we;'
2' iajhxisoaO ckk jdoh (- kEu f,djloS w jHj,ska iajhxisoaOj jh
we;sjk njg we;s u;h'
iqiq ;;a;aj hgf;a oS wm;% jH u`.ska mkqjka" lDka yd hka jeks i;=ka
we;sjk njg fuu jdofha i|yka f'
3' Cosmozoic Theory wNHjHldYfhka mDhg jh meKs njg we;s u;hhs'
wog;a we;e oHd{fhda fjk;a .%yf,dalj, fyda iQh .%y uKav,hg msg;ska
ka isk njg u; m< lr;s'
mDhg ka meKsfha th u; m;s; jQ ka iys; W,aldjla fyda wkH
.%yf,dalhlska meKs wNHjldY hdkd u.ska nj Tjqka woy;s'
204
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wdos ld,Sk id.rh wd iQmhlaZ f,i (Primordial Soup) f,i ldnksl wKq u.ska
we;s we;ehs ie<fla' fuu ldnksl iQmh ;=< wefkda w, " khsg%cka NIau" ir,
iSks yd kshqla,sfhdaghsv wvx.=h' fuu wKq tla/ia ,smsv ;gqjlska jg we;'
fuu ixlSK wd ffi, njg mKduh we;' fuu ffi, jOkh" iajhx
m%;sj,s;u jeks ,laIK lSmhlska hqla; f' fuh jfha wdrNh f,i
ie,lsh yels h' uq,skau we;sjQ ka IufmdaIS" ksjdhq m%d.akHIalhka f,i
ie<fla' fuh is we;af;a wjqre ,shk 3'5 g muK fmrh'
ffcj O;ajfha mKduh
mD:sfha b;sydih myiqj i|yd hq. y;rlska yd wj 11 lska hq;a fY%aKshlg fnod
we;'
m<uq hq.fha isg hq. y;r my; oelaf (-
Archeozoic
Palaeozoic
Mezozoic
Cenozoic
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
mhka ^jI ,shk 280 g fmr & wjfha oS fla;=Or .ia we;sh' Wr.hkaf.a
wkqj;S lsrK ksid g%heisl wjfha oS vhsfkdirhka w;sh' vhsfkdairhka
fidfidhsl hq.fha oS mDfha m%uqLhka h' tys Wp;u wjia:dj l%hsfiSh
wjfha oS we;sh' uq,au laIsrmdhska g%heisl wjfha oS we;sjQ kuq;a jI ,shk
.Kkla Tjqka wm%Odk ldKavhla f,i mej;=Ks' l%hsfiSh wjfha mqIam
msfmk Ydl yd kQ;k u;aiHhkaf.a wdrNh yd l,, nkaOh iys; laIsrmdhska
we;su ish'
206
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
207
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wdl%uKsl fYaI (-
uq,a ia:dkfhka neyerj me;sh yels" foaYSh fkdjk fYaIhls' kj ia:dkj,
ia:djru ksid tu m%foaYfha foaYSh ffcj O;ajhg ydkslr n,mE we;'
foaYSh fkdjk wdl%uKsl fYaI u.ska mir moaO;sj, ie<lsh hq;= fjkial
we;s lrhs' mdil ;=,s;;djg ndOd lrhs' ;jo wd:sl ydks we;slrhs' wdl%uKsl
fYaI ykajd oSu iajdNdlj fyda wyUq f,i ish yels h'
208
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
YS% ,xldj yd bkaoshdf ngysr llr m%foaYh tlaj .;al< ol=Kq wdishdf m%Odk
ffcj O;aj WKqiq l,dmhls'
f,dalfha ffcj O;aj WKqiq l,dm 25 la we;'
talfoaYsl fYaI
h rglg fyda m%foaYhlg fyda muKla iSud jQ fYaIhls' fuu fYaI f,dalfha
fjk;a m%foaYhl iajdNdlj yuq fkdf'
YS% ,dxlSh Ydl fYaI i|yd ksoiqka (-
Dipterocarpus zeylanicus ^fydr& yd Garcinia quaesita ^f.drld&
YS% ,dxlSh i;a;aj fYaI i|yd ksoiqka (-
Puntius nigrofasciatus (Black Ruby Barb - nq,;a ymhd yd Loris tardigradus
(Slender Loris - WK ymqjd&
foaYSh fYaI (-
ft;sydislj ykd.;a iajdNdl iSudjka ;=< we;s Ydl fyda i;a;aj fYaIhls' th
tu m%foaYfha iajNdl ffcj O;ajfha fldgils' fuu fYaI iajdNdlj h
m%foaYhl j;a f' ksidf.a ys;du;d isjk n,mEulska f;drj h N+f.da,Sh
m%foaYhlg meKSu yd jdih lsu is we;'
Wod - YS% ,dxlsl ksoiqka - Ophicephalus striatus (Snakehead&^,d& " Caryota urens
^ls;=,a&
foaYsl fYaI -
;u iajdNdl m%foaYfhka msg; N+f.da,Sh m%foaYhlg ykajdka fYaIhls'
Oreochromis mossambicus - ^;s,dmshd&" Hevea brasiliensis ^rn& tf,i YS%
,xldjg y\qkajd ka foaYSh fYaI f'
mhgk fYaI -
iD;= u.ska ;SrKh l< yd mqfrdal:kh l< yels f,i tla ;eklska ;j;a ;eklg
ixprKhu mhgkhhs' mhgkh ksid m%ckkh i|yd n,mdk wys;lr mdil
;;a;aj u`.yrjd .; yels h'
209
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wjYsIag fYaI -
j;udkfha yqfol,dj fyda iS;j mj;sk" tla;rd ld,hl oS mq,aj me;sr ;snQ
fYaIhl fYaIhkah'
Wod (-
Tuatara - kjiS,ka; l=vd m;a lSmhl muKla we;'
Ichthyophis glutinosus- ^mdo rys;" mKqjl= jeks foayhla iys; wdos l,ams;
WNh fhls&"
Lingula sp - ^,dmq fn,a,d& ;s%l=Kdu,fha ;U,.uqj fndlal
wdYS%;j jdih lrk fhls'
OchOd fYaI
fuu fYaI mdil idOlhla ^ixrlaIKh w;HjYH mir moaO;shla jeks&
ksfhdackh lsu i|yd fhdod.kq ,ef'
OchOd fYaI lSmhlg ,efnk m%isoah ksid iuia; mir moaO;sh yd thg
wh;a ka ixrlaIKhg yelshdj ,eu fuu ixl,amfha jeo.;a ,laIKhls'
Wod (- bkaoshdf fnx.d,s fldhd" kfha fhdaO mekavd" YS% ,xldf leys fn,a,d
uQ,ia:dk fYaI (-
fuu fYaI mir moaO;shl ia:djr nj yd ls%hdld;ajh flfrys jeo.;a ldh
Ndrhla bgq lrhs' fuu fYaIh bj;a l<fyd;a mir moaO;sh lvd jef'
Wod - wms%ldkq ijdkd j, Yd, Ydl NlaIlhka ^fYaIfhka w,s we;=ka& .ia
kdY lsu ksid ;DK fYaIj,g bv ,ef' fuu i;=ka fkdue;sj ijdkd
jk fm;la njg m;aug bv we;'
isiqkag YS% ,dxlSh mir moaO;sj, isk uQ,ia:dk fYaI lSmhla k lsug
mjikak'
210
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
Endangered (EN)
jkdka;rj,ska j|hdf b;d by< wjodkula we;s njg ms<s.; yels fya;= idOl
we;s ;lafidakhka fuu lKavdhug wh;a f'
Wod - Caretta caretta ^Tf. leianEjd&
Melursus ursinus ^j,yd&
Vulnerable (VU)
jkdka;rj,ska j|hdf by< wjodkula we;s njg ms<s.; yels fya;= idOl we;s
;lafidakhka fuu ldKavhg wh;a f'
Wod - Elephas maximus ^wdishdkq w,shd&
DD (Data deficient)
;lafidakhla fuu ldKavhg wh;a jkafka tys jHdma;sh yd$fyda .ykfha ;;a;ajh
ms<sn|j m%udKj;a o;a; rys; u ksid h' tneka ta ms<sn|j iDcqj fyda jl%j
;lafiare l< fkdyel'
211
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
212
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fuu iuq;shg wkqj we;e fYaI wmkhkh i|yd mQj wkque;sh yd wmkhk
n,m;% wjYHhs' wmkhk n,m;%hla ,ndfokqfha tu fYaIh wmkhkh ;=<ska
Tjqkaf.a meje;aug ;ckhla fkdjkafka k muKs'
.=rejrhd iska YS% ,xldf we;s fjkia j.j, iajdNdl rlaIs; ,ehsia;=jla yd
WodyrK ,ndosh hq;= h'
213
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 12'1'6 ( mir ydhkhg ;=vq fok idOl md,kh lsu ;=<ska
mirfha .=Kd;aul nj /l .ekSug odhl fjhs'
ld,fo ixLHdj ( 03
214
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
215
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
khsf%g yd fmdaiafmag
jHdckl ka
f;,a
ner f,day ( Bh ^Pb& rih" leh" wdiksla " m,sfndaO kdYl"
ffcj ydhkh fkdjk jH ^fmd,s;Ska&
.=rejrhd iska by; jHj, m%Nj yd tajdfha n,mEu ia;r l< hq;= h'
216
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 12'1'7 ( f.da,Sh mdil .eg ms<sn| oekqu hdj;ald,Sk lr .kshs'
ld,fo ixLHdj ( 05
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
w, jeis
^odhljk idOl ia;r lrkak&
- f,day u<lv lEu
- ys.,a $f.dvke.s,s Ldokh u
- Ydl u.ska ner f,day wjfYdaIKh jeu"
khs%ldrl mdxY= ka wvqu'
218
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 03
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd (
f.da,Sh .siq " cd;sl kS;s moaO;s ms<sn| oekqu yd wjfndaOh oyd olajhs'
im;a ;sridr Nd;fhys we;s jeo.;alu idlPd lrhs'
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
iajNdl im;a (-
fyda w
mqkckkh l<yels yd mqkckkh l< fkdyels
m%;splS%lrKh l<yels yd fkdyels
oykhjk fyda oykhfkdjk
f,i j. l< yels h' by; j. i|yd WodyrK ,ndfokak'
iajdNdl im;a iSudiys;j Nd; l< hq;h
= ' WodyrK iys;j iajNdl im;aj,
w mdfNdackfhys n,mE olajkak'
220
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
CIq f,dalfha iajNdjh ia;r lrhs'
CIq kaf.a j.SlrK O;ajh ia;r lrhs'
CIq kaf.a fmdaIK yd ldhll hdka;%Kh ia;r lrhs'
CIq kaf.a rEmSh yd m%ckk ,CIK ia;r lrhs'
m%Odk rEmSh wdldr y\qkd .ekSu i|yd oHd.dr mlaIK mj;ajhs'
ir, fmdaIH udOH (NA/PDA) idod" fhda.$rd idm,hlska wduq;=,kh lr" tys
wvx.= nelahd jK .kajhs'
CIq kag
- nelahd ^ihfkdanelahd we;=j&
- jhsri
- ,Sr
- fm%dfgdfidajd
- iQ;s%ldldr w,af.a yd tal ffi,sl w,af.a wh;a f'
221
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksoiqka (
nelahd = 0.25 - 5
ihfkdnelahd = 1.0
hSia = 5.0 -10.0
iQ;s%lduh ,Sr = 5
jhsri = 20 - 300 nm
CIq ka Odldr mirj, olakg ,efnk w;r i;=ka fyda Ydl fuka fkdj
ffcjf.da,fha yeu ia:dkhlu olakg ,ef' Tjqka mfiys" jd;fhys yd c,fhys
o" 6 km la muK f;la by< jdhqf.da,fhys o olakg ,ef' ;jo Ydlj,;a
i;=kaf.a;a ksidf.a;a foay u;=msgo" ksidf.a yd i;=kaf.a fu!;% ,sx.sl" Yajik
yd wdydr ud.j, o olakg ,ef' WKq h W,am;a " Kq f,ajd" wl w, iys;
mirj,o" fmr,a" N+f;,a" i,a jeks yhsfv%dldnk iys; mir wka;j, o
Tjqka olakg ,ef'
CIq ka Odldr fmdaIK l%u fmkajhs' ksoiqka - Tjqka w;r fmdaIK l%u
i;rla olakg ,ef' fuu fmdaIK l%u tajdfha ldnka yd Yla;s m%Njh u; mok
f'
222
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
E - Coli 0.35
Clostridium botulinum 0'58
Anabaena cylindrica 10.6
Acantha amoeba 11
Saccharomyces cerevisiae 2
223
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ihfkdnelahd
f;;ukh rod mj;sk mDIaGj, " fYaIfhkau jeisls,sj, lmrdre l< ;a;sj,"
isfuka;s f.j, iy mfiys olakg ,efnk ks,ajka fld< meye;s m%foaY
fndfydauhl ihfkdnelahd fYaI we;s ne myod fokak'
fjdfha lIsldOr ffi, ke;s w;r iq;S%lduh fYaI imK p,k fmkakq
lrhs'
224
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
jhsri jHqyh
- jhsri m%dla kHIal fyda iqkHIal fyda fkdjk w;r tajd lsis ffi,Sh
ixOdkhla fmkakq fkdlrhs'
- m%udKfhka 20nm - 300nm olajd O jk w;r jhsri oel .; yels jkafka
bf,lafg%dak wKalaIhka Nd;fhka muKs'
- jhsri kshl
q f
a ,hsla w,h iys; uOH l=yrhlska o ta jgd jQ fm%d
a kuh wdjrKhla
jk lemaisvh ^Capsid & lska o iuka; f' lemaisvh" lemafidhr k jQ fm%dak
wKq ksYa; m%udKhlska ie we;'
- jhsri j.h wkqj DNA fyda RNA wvx.= f'
- Ydl wdidokh lrkakdjQ fndfydauhla jhsri RNA iys; f' b;du iS;
ixLHdjl DNA o wvx.=h i;a;aj jhsrij, DNA ^ymsia ismaf,laia& fyda RNA
^bka*afjkaid" c,NS;sld jhsrih" frfrd ffjri - HIV) o wvx.= h' nelaahd
wdidokh lrkakd jq jhsri ;=< DNA fyda RNA wvx.= h'
- jhsrij, fm%dak fldmqj Tjqkg ,dlaIKsl iu;shla ,nd foa' fuh mok
lrf.k jhsri j,g rEmSh mok folla ykdf.k we;' tajd k"
Icosahedral
Helical
- Odrl ffi,h ;=<g jhsri we;= fuka miq wdjrKh .e, f.dia ffi,h ;=,g
ksoyia flfrk tkaihsu tlla fyda lsysmhla jhsri lemaisv ;=, wvx.=h' jvd;a
iq,N jkafka fmd,sufia tkaihsuhhs' fuh jhsriaj, kshqlaf,hsla w, nyq
.=Kkh i|yd Wo f'
jhsrij, iajNdjh
- jhsri wksjdh mrfmdaIs;hka f' Tjqkag j;au yd m%ckkh is l, yelafla
mjD;s; Odrl ffi,fha fm%dak ixYaf,aIKh yd Yla;s ckl moaO;s Nd;hg
.ekSfuka muKls'
- Tjqka iajNdjfha b;d mq,a f,i jHdma;j we;s w;r" wfkl=;a CIq ka wdidokh
lsug o Tjqkg yelshdjla we;'
225
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
- jhsrij, m%ckkh
nelahd NlaIl jhsrihl jk pl%h
ms%fhdak
ms%fhdakj, iajNdjh
ms%fhdak fm%dakuh wdidol wxY=f'
jhsrij,g jvd l=vdh
kshqlaf,hsla w, fkdue;sj fudjqkag mej;Sug yd nyq.=Kkh ug yelsh' Tjqka
ms%fhdak fm%dak ieug Wojk CIsrmdhs cdkj, Wofjka nyq .=Kkh f'
CIsrmdhska yd mCISkag iEfok udrdka;sl fud<fha l%ufhka mrsydkshg fhduqjQ
(degenerative) frda. ;;a;ajhlg fuh n,mdk nj ykdf.k we;'
wdid; fud<h iafmdkauh iajrEmhla .kakd w;r isre iys; f' (Transmissible
Spongiform Encephalopathies)
ksoiqka - ksidf.a Creutzfeldt Jakob ^CJO &" .jhkaf.a Wu;= .j frda.h"
fuu frda. iuyrla - .jhkaf.ka ksidg ifm%aIKh h yel' ksidf.ka
ksidg ifm%I a Kh u mgl yd wjhj noaO lsf o wdid; rerh mdr,hkh
lsf o ish yels h'
,Sr
,Sr i;= ,laIK ^3 jk tallh n,kak&
,Sr j.SlrKh }
f;;a ldnksl jH" mdka " i" rdm;ajk t<j wdh u; jefvk mqia j. ,Sr
nj meye,s lrkak'
,Sr mDh u; isk m%Odk fhdaclhka f' fndfydauhla ,Sr uDf;damka
(Saprotrophes& jk w;r" ldnksl jH fhdackfhka Tjqka fmdaIKh ,nd.kS'
iuyrla ,Sr i Ydl yd i;=ka wdidokh lrka frda. we;s lrhs'
,Srj, idudkH ,laIK meye,s lrkak'
m%NdixYaaf,aIl fkdjk" p,kh fkdjk hqlefhdagdjka f'
w;= fnkq ishq kd,ldr ,Sr iQ;S%ld k kQ,a f.dkaklska ffi, foayh iuka;
f' fuu ,Sr iQ;s%ld tlaj .;a l, uhsiS,shu fyj;a ,Sr cd,h f,i ykajk
jHqyh idohs' ,Sr iQ;S%ld idjdr (Septate& fyda ksrdjdr (aseptate& fyda f'
226
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
227
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
meiaglrKh
w WIaK;aj fl ld, l%uh - 161 0F (71.7 oC) ;;a;amr 15 la
wvq WIaK;aj r|jd .ekSf l%uh - 145 0F (62.8 oC) ks;a;= 30 la
Wod - ls" jhska" h
kegu ^100 oC& iq Y,Hlu i|yd Nd; jk WmlrK" ie; (Scalpels)
re wOYaph iskac (hypodermic syringes)
h<s ;dmh
WIaK jdhq Wk" meh 1- 2 la 1600C hgf;a " re NdKav " fm is"
msfmgq
jD; oe,a,la ;=<" wdl%uK mqvqj oe,au'
fmu
;dmwia:dhs j yd c,h f l%ufhka jdKqyrKh flf'
mg, fmryka ^0.45 m) ;rf fmryka
m%dfhda.sl mlaIK
O laIq wdldr ykd .ekSu" nelahd yd ,Sr kslaIKh
ir, frdamK udOHhla ms<sfh, lsu ^fmdaIH ta.d& yd rd$fhda.
idm,hlska wdl%uKh lsu
ir, jKl Nd;fhka fhda. fyda rdj, isk nelahd jK .ekau
228
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 13'1'2 ( wdidol frda.j,g wod< ixl,am yd uQ,Ou ms<sn| .fIKh
lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
frda. j,g wod< ixl,am meye,s lrhs'
frda.hla we;slsf ,d jHdcklhd i;= ,laIK ia;r lrhs'
m%pKav;d idOl meye,s lrhs'
jHdcklhka ksia isrerg we;=jk m%fY ud. i|yka lrhs'
CIq frda. iEu w;skau Iucd;Sh f' tajd foayfha we;s kEu wjhjhlg
n,mE we;slrk w;r f ksid O frda. ,laIK .Kkdjla we;s lrhs' f
ksid tajd iudk jkafka tajdfha fmd fya;=j jk jHdckl CIqka u.ska
muKs'
229
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksfrda.S ksia isrer ;=<" CIqka Yd, ixLHdjla jdih lrk nj ^ 1 x 1014la
nelahd ffi, isk w;r" ksia isref wvx.= jkafka foay ffi, 1 x 1013 la
muKs'&
fuu CIqka idudkHfhka ksidg ydkslr fkdjk w;r iyfNdaka jYfhka
fyda jdis f.k fok f,i j;a f'
Wod - CISrmdhskag Ydl jH rKh lr ug iuyr CIqka bvi,ihs'
jHdckl;dj
CIqka u.ska Odrlhd" wdidokh jQ l, tu Odrlhd ;=, frda. yg.ekau
i|yd CIqkag we;s yelshdj f' Odrl mgl ;=< CIqkaf.a jOkh
u wdidokh kka yekaf'
jHdcklhd
frda.hla yg.ekaf yelshdj we;s CIqyq
Odrlhd
foayh u; fyda foayh ;=< fyda mrfmdaIS kag jdih lsug bv i,ikakdjQ
hd'
mrfmdaIs;hd -
Odrlhd hkqfjka yekafjk fjk;a fhl= u; fyda tu hdf.a mgl
;=< fyda jdih lrka tu Odrlhdf.ka fmdaIH jH ,nd.kakd jQ fhls'
230
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wdl%uK;dj -
ksia ffi, iy mgl wdl%uKh fldg" mgl ;=, .=Kkh f yelshdj
f' ksid iu. Odrl - mrfmdaIS inkaO;djh f.dv kexu i|yd Odrl
mgl u;= m s g jdiN+ lr.ekS u g fyda Odrl mgl wdl% u Kh ls ug
jHdcklhdg yelshdj ;sh hq;=hs'
231
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%dfhda.sl mlaIKh
c,h" frdamK udOH" re WmlrK" ;dm wia:dhS jH" wdl%uK lgq
jdKqyrKh lsf Ys,am l%u mqyqKq u'
232
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 13'1'3 ( ksia foayfha wdrlaIl hka;%k ms<sn|j .fIKh lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 05
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfhaa YsIHhd;
ksia foayfha CIq wdidokj,g tfrys wdrlaIl moaO;s ia;r lrhs'
ksia foayfha YsIaG fkdjk wdrlaIl hka;%K ia;drKh lrhs'
ksia foayfha YsIaG wdrlaIl hka;%K ia;drKh lrhs'
ilS%h yd wlS%h m%;sYla;sh ia;r lrhs'
233
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
234
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
235
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
236
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 13'1'4 ( CIq frda.$wdidok md,kh lsf l%u .fIKh lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 04
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
CIqka u.ska je<f|k frda. md,kh lsfuys ,d jHdidol iy m%;smQ;slj,
lhNdrh ia;r lrhs'
jHdidol iy m%;smQ;sl fjkalr ykajhs'
CIqfrda. md,kh lsfuys ,d m%;sjlj, ldhNdrh i|yka lrhs'
nyq, m%;sjl lsysmhl ls%hdld;ajh flfhka ia;r lrhs'
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%;smQ;sl Nd;h
m%;m
s ;Q ls hkq m%Odk jYfhka iu u;=mg s isk CIq .ykfha m%udKh wvql s ug
Nd;d lrk ridhk jH f'
Wod - we,afldfyd,a
m%;Ys la;l s rKh
lD;s%u ils%h m%;sYla;slrK yd lD;s%u wls%h m%;sYla;slrK l%u f,dalfha iEu
rglu CIqka u.ska we;slrk frda. j<lajd .ekSug mq,a mudkfhka Nd;d
flf'
CIqka u.ska je<f|k frda. iqj lsf l%u
m%;sjl
frda. ksjdrkh fyda iqj lsu i|yd ridhksl ixfhda. fhdod.ekSu ridhksl
ls;aidj hkqfjka yekaf'
m%;sjl iy fjk;a T!IO j. CIq wdidok frda. ksjdrkh i|yd
nyq,j Nd;d f'
m%;sjlhla hkq CIqka u.ska iajNdlj ksmojk fyda lD;s%uj
ixYaf,aYkh lrkq ,nk ridhksl ixfhda. f' fjd fjk;a laIqkag
wys;lr f'
Wod
- fmksis,ska - nelahd ffi, ;a;s ixYaaf,aYkh ksfYaOkh lrhs'
- lD;s%u isf*%dmaf,dlaiiska - nelahd DNA ixiaf,aYkh ksfYaOkh
lrhs'
- fmd,slaiska - nelahd ffi, mg,j, mdr.uH;djhg ydks
muqKqjhs'
- tf;%duhsiska - nelahd j, fm%dak ixYaf,aYkh ksfYaOkh
lrhs'
- lSfgdfldkefida,a $laf,d%uefida,a - ,Sr ffi, mg, ixYaf,aYkh
ksfYaOkh lrhs'
^wmf.a foayh ;=< m%;sYla;shla we;sjk ;=re fuu m%;sjl ksh; f,djg .;
hq;= h'&
238
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 13'1'5 ( ludka; iy lDIsluh i|yd CIqka Nd;h ms<sn| uid
n,hs'
ld,fo ixLHdj ( 05
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
CIqka ludka;j, fhdod .ekSf jdis meye,s lrhs'
jdksc ksIamdok j, Nd;djk CIq ls%hdj,s ia;r lrhs'
jdkscj ksIamdok f,i Nd; jk CIq ksIamdos; ia;r lrhs'
jdkscuh ksIamdokj, m%fKslj lrkh l, CIqkaf.a Nd;h ia;drKh
lrhs'
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksIamdokh
ludka;j, fhdod.efkk CIq ldKav jkafka
nelahd
,Sr
w,af.a
jhsri
ridhksl l%shdj,sj,g jvd CIqka fhdod.ekSf jdis
wl jOk f.h;a" O jH fyj;a Wmia;r rdYshla Nd;d lsug we;s
mjD;a;sh yelshdjka ksid" CIqyq ,dN wuq jH" m%fhdackj;a ksIamdok M,
njg f.fhka mj;kh lrhs'
240
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
t;s,a uOHidrh" rd" jhska " h" wrlal= iy ials ksIamdok ls%hdj,sfha
Nd;d jk O wdrNl jH o i|yka lrka tu jdKsc ksIamdok ls%hdj,s
ieflka ia;r lrkak'
- mdka ksIamdokfha meiSf ls%hdj,sfha ldh ia;r lrkak'
241
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%;sjl
fmksis,ska - Penicillium notatum
Penicillium chrysogenum
iafg%mafgduhsiska - Streptomyces griseus
fgg%dihsla,ska - Streptomyces aureofaciens
tkaihsu
weuhsf,aia - Aspergillus niger
- Aspergillus oryzae
- Bacillus subtilis
fi,shqf,aia - Aspergillus niger
.afldaia Tlaisfiaa-Aspergillus niger
bkajfia - Saccharomyces cerevisiae
,hsfmaia - Rhizopus sp.
fm%%dafhaia - Aspergillus oryzae
tkak;a ksIamdokh
fkdfhla frda.j,g tfrysj ils%h m%;sYla;slrKfha Nd;d flfrk
m%;sfoayckl .Kkdjlau jdksc jYfhka ksIamdokh flf' fjd w;=ka iuyrla
cdk ms<sieliqug ,lal, tkak;a f'
- wl%hs m%;Y
s la;l
s rKfha Nd;d flfrk O m%;f s oay j." jdkscj ksIm
a dokh
Wod - msg.eiau frda.hg tfrysj msg.eiau m%;sOQ,lh
c,NS;sld frda.hg tfrysj bhqfkd.af,dhq,ska
fndhq,skshd OQ,lh
242
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
jjdhq ksIamdokh
- kshu jYfhka j jdhqj hkq ldnksl jH" Tlaiscka rys;j ffcj oHd;aulj
| oef ksmofjk jdhqjls' j jdhqj W;amdokh jkqfha j ckH jH
j,ska neka th ffcj bkaOk wdldrhls' ksjdhq rK ls%hdj,sfha m%Njh
wkqj j jdhq ixhq;sfha fjkial we;sf'
j jdhqf kshu ixhq;sh jkafka
f;ka" CO2, N2, H2 iy H2S h'
243
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fl ksmou
fmd,af,,s m,alsfuka fldyq ,nd .ekSf idm%odhsl ls%hdj,sh" Iucd;Sh
CIq cS .ykhla u.ska is flf'
Ydl m;% fl" l|kaj, fl wd O Ydl fl j. ,nd.ekSu" m,a lsu
^Retting& hk CIq ls%hdj,sh ^tkaihsu" m%Odk jYfhka fmlafkaia& u;
mok jk nj meye,s lrkak'
m,a lsu hkq ldIah lf`oys fyda fjk;a Ydl jHhl fyda wvx.= fl
,sys,a lsf ls%hdj,shhs' fuu ls%hdj,sfha O ld,iSud uq,af,a Ydl jH
c,fha .s,ajd ;ef'
iajdhq fukau ksjdhq nelahd wh;a Iucd;Sh CIq ldKavhla fuu
ls%hdj,sfha iyNd.s f'
244
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
245
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 13'1'6 ( lDIsldl lghq;= m%Yia; ugka mj;ajd .ekSu i|yd mdxY=
laIqkaf.a ls%hdld;ajh Wmfhda.S lr.kshs'
ld,fo ixLHdj ( 05
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
mdxY= CIq kaf.a iajNdjh" jHdma;sh iy ls%hdj,s ia;r lrhs'
jH plS%lrKfha oS fhdaclhka jYfhka mdxY= CIq kaf.a iajNdl
ldhNdrh meyeos,s lrhs'
khsg%cka pl%fhaoS iy ldnka pl%fha oS mdxY= CIq kaf.a fYaIs; lhNdrh
ia;drKh lrhs'
Ydl jOkhg wod<j mdxY= CIq kaf.a wka; ls%hd ia;r lrhs'
mfiys Yd, CIq .yKhla j;ajk w;r mi u.ska CIq kaf.a meje;aug
m%udKj;a fN!;sl iy ridhksl mirhla tu.ska i,ihs'
246
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
mfiys wjldY wkqj;a tys wvx.= Lksc" fhdackh fjka mj;sk jH" c,h"
CO2, O2 iy N2 hkdoS ldnksl jH wkqj;a n,k l, CIq kaf.a jOkhg
m%udKj;a fN!;sl iy ridhksl mirhla mi u.ska i,ihs'
mfiys .eUqr wkqj" CIq kaf.a jHdma;sh O f' u;=msg ia:rj, " .eUqre
ia:rj, olakg ,efnkjdg je CIq ka ixLHdjla olakg ,ef' fufia
jHdma;ug fya;= meyeos,s lrkak'
247
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fhdackh"
a) Ydl iy i;a;aj iqkanqka mD mDIaGfhka bj;a lsug Wo lrka fjk;a
Ydlj,g;a i;=kag;a j;a ug bv i,ihs'
b) mDh u; b;d iS; m%udKj,ska ;sfnkakd jQ Lksc m%;splS%lrKh lrhs'
248
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 05
249
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fuu ls%hd ms<sfj; u.ska ksidf.a mfNdackhg iqiq .=Kfhka hq;= c,h ksmojkq
,ef' fuys m%Odk mshjr ;=kla we;' g wu;rj we;e c, msh;j, .x.d c,h
m fm<lska my<g .e,Sug i,iajkq ,ef' ta u`.ska c,h jd;khu isf'
a) wjidokh
b) fmu
c) Ic kdYkh
b) fmu - je,s ;=,ska fmu is lrk w;r nelahd 99] la bj;a flf'
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
f ksid ksia u,j, ksr;=rej jdih lrk flda,sf*da nelahd keue;s tla;rd
iQpl fhl= Nd;fhka c,fha wdrlaIK $ fi!LHdrlaIK .=Kh ks;m s ;d mlaId
lrkq ,ef' fuu nelahdj iajdhq fyda ffj,amls ksjdhq" .a? iDK" wka;iafmdr
fkdidok" hIa yeve;s" meh 48 la ;=, ,elafgdaia meiSug ,lalr jdhqjla ksmojk
nelahdjls'
flda,sf*da nelahd ;sfuka ye`.fjkafka tu c,h ksia u,j,ska wm;%
we;s nj;a f ksid tajdfha fjk;a jHdckl CIq ka o isf yelshdj we;s
nj;a h'
flda,sf*da i|yd iu; mlaId Nd;d flf'
wmc,h
ksfjiaj, fyda ludka; Yd,dj, Nd;fhka miq c,h Is; c,h njg m;af'
wdydrj, yd fjk;a jHj, wvx.= ftkash wm jH Yd, m%udKhla" tk
ldfndayhsf%g" foh" fm%dak iy CIq ka fuu Is; c,fha wvx.= f'
fuu Is; c,h" iajNdl c,dYj,g uqodyeu ksid we;sh yels wys;lr
n,mE'
a) frda. ldrl CIq ka jHdma;u
b) ffcj ydhkh h yels jH iy tajd fhdackh fuka we;sjk
M, tla/ia fuka c,h IKh u'
c) tfia fhdackh f oS c,fha wvx.= Tlaiscka Yd, m%udKhla
m%fhdackhg .ekSu" c,rey ka flfrys n,mEula we;s lrhs'
^wl ffcj Tlaiscka b,au" by, BOD w.h &
d) .| we;s lrk ksjdhq fhdackhla isu'
f ksid Is; c,h" iajNdl c,dY fj; uqodykq ,eug fmr th ksh;
iu; ugulg ksis mos msh lsu fndfyda rgj, kS;suh wjYH;djhls'
IS; c,h msh lsf uQ,sl mshjr yd uQ,Ou
251
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
252
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 02
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
>k wmjHj, iajNdjh ia;r lrhs'
>k wmjH m%;splS%lrKfha mdil yd fi!LHuh jeo.;alu meyeos,s lrhs'
>k wmjH l<ukdlrKfha oS Nd; jk Ys,amSh l%u ia;r lrhs'
uOHu mir wldh u.ska m%ldYhg m;a lr we;s w;a m;s%ld iy m%ldYk isiqkag
imhkak'
>k wm jH" tajd m%;splS%lrKfha mdil iy fi!LHuh jeo.;alu iy >k
wmjH l<ukdlrKfha os Nd; jk Ys,amSh l%u ms<sn|j jd;djla ilia lrkak'
bosm;a lsula i|yd isiqka fhduq lrkak'
fhda.H wkqms<sfj,lg wkqj Ih lreKq ia;drKh lrkak'
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
f ksid >k wmjH fyd|ska l<ukdlrKh l< hq;= h' >k wmjH u.ska w;sjk
.eg`t wju lr.ekSu i|yd l%u lsysmhla we;'
ikSmdrlaIl N+ msru hkq bxfkare ;dlaIK l%u mok lr.;a >k wmjH
neyera lsf l%uhls' fuys oS idudkHfhka wdka;sl fyda Wm wdka;sl ;Sre u;g
>k wm jH ia;r f,i m;=rejkq ,ef' fuys wruqK jkafka ia;r f,i me;sru
iy iqixys;j weisu u.ska wmjHj, mudj Yd, jYfhka wvq lsuhs' bka miq
mia u.ska fuu wmjH ia;r wdjrKh lrkq ,ef'
by, N+.; c,h we;s m%foaYj, N+ msr msysgqu fkdl< hq;=hs' ikSmdrlaIl N+
msrj, we;s fndfyda wmjH ffcj oHd;aul iy ridhksl ls%hdj,s u.ska
fhdackh >k" j iy jdhquh M, we;s lrhs'
254
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 13'3'1 ( Is; wdydr u.ska je<f|k frda. ksjdrKh i|yd odhl fjhas'
ld,fo ixLHdj ( 07
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
wdydr krlaf oS isjk fN!;sl iy ridhksl fjkia meyeos,s lrhs'
wdydr krlau ksidf.a fi!LHh flfrys we;slrk n,mEu ia;r lrhs'
255
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
mQ;N
s jkh (Putrefaction)
fm%dafhd,sl
fm%dak wdydr > wefkda w, + wefudakshd + H2S + wek
CIq ka
meiSu (Fermentation)
ielfrd,sl
ldfndyhsf%g wdydr > w, + uOHidr + jdhq
CIq ka
uqv
q u (Rancidity)
,sfmda,sl
fo wdydr > fo w, + .a,sifrda,a
CIq ka
256
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
wNHka;r idOl
wNHka;r idOl hkq wdydrfhau wvx.= idOl f' my; oelafjk wNHka;r idOl
wdydr krlau flfrys olajk n,mEu meyeos,s lrkak'
1' pH
2' f;;ukh
3' fmdaIl m%udkh
4' j oHd;aul jHqyh
1' pH
fndfyda CIq ka fyd|skau jOkh jkafka pH 7.0 g wdikak ^6'6 -7'5& w.hka
;=<h' pH 4.0 g wvq udOHj, jOkh jk CIq ka ixLHdj b;d wvq h'
idudkHfhka mqia iy hSiaj,g mq`t,a pH mrdihla ;=< tk b;d my, isg b;d
by, (pH 2 -10& mrdihla ;=, jOkh h yel'
foy's (pH 1'8 - 2'0&"fodv (pH 3'6-4'3&" flfi,a (pH 4'5 -4'7& " jeks m<;=re j."
mqia iy hSia u.ska krla ug bv we;'
fndfyda uqyq wdydr" uia" yrla uia (pH} 5'1-6'2& l=l=,a uia (pH } 6'2 -6'4&" ud
(pH } 6'6-6'8&" ls (pH 6'3-6'5& nelahd "hSia iy mqia u.ska krla u is f'
257
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ndysr idOl
ndysr idOl hkq wdydr yd CIq ka hk fofldgigu n,mdk mir
idOlhs'
1' .nvd lsrSf WIaK;ajh
2' mirfha idfmalaI wd;djh
3' mirfha ;sfnk jdhq iy tajdfha idkakh" (O2 iy CO2 )
CIq kaf.a jOkh flfrys mq`t,a WIaK;aj mrdihla n,mdk nj meyeos,s
lrkak' my, WIaK;ajj,oS jOkh fika isjk w;r" wdydr krla u o
fika isf' idudkH jgmsgdf WIaK;ajfha oS jOkh wl f.fhka
isjk w;r krlau o wl f'
flfia jqjo b;d my< WIaK;aj j,oS mjd ^kso' 40C& YS;ld nelahd u.ska
wdydr krla f'
wvq f;;uk m%udKhla wvx.= wdydr" by< idfmalaI wd;djhla we;s mirj,
.nvd fkdl< hq;= h' ukao h;a tu wdydr u.ska f;;ukh Wrd .ekSu fya;=fjka
CIq jOkh isjk neks'
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
259
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 13'3'2 ( wdydr mrlaIK l%u ffoksl lghq;= id:l lr.ekSu i|yd
fhdod .kshs'
ld,fo ixLHdj ( 01
bf.kq M, (
fuu ls%hdldrlu wjidkfha YsIHhd;
wdydr mrlaIKh iy wdydr mrlaIKfha jeo.;alu meyeos,s lrhs'
wdydr mrlaIK l%u j,g wod< uQ,Ou ia;drKh lrhs'
260
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
- ka lsu
- wmQ;s weysu - (Aseptic packaging)
- h<Su
- kq oeu
- kq oud h<su
- iSks tl;= lsu
- meiaglrKh
- .eiSu
- ridhk jH tl;= lsu
- lsrK mrlaIKh
- wvq WIaK;aj mrlaIKh
261
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
c, j.d l%u ia;r lrhs'
j.d l< yels u;aiHhskaf.a ,dlaIKsl ,laIK meyeos,s lrhs'
u;aiHhskaf.a yd biaikaf.a O fYaI ykd .kshs'
c,d,hla iEoSug wNs,dYhla we;s lr .kshs'
262
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
m%fhda.sl mrSlaIKh
c,cS j.df Nd; lrk u;aiHhska biaika yd Ydl fYaI ykd .ekSu'
263
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 14'1'2 ( m<sfndaO ydksh wju lr .ekSf l%u fhdackd lrhs'
ld,fo ixLHdj ( 08
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
fmd,a yd j, m%Odk lD m<sfndaOhka ykd .kshs'
Wjfrys ,laIK ia;r lrhs'
wdidos; fnda. Ydl ykd .kshs'
iqiq uok l%u Nd; lrhs'
264
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
;a;r" YSY= wjia:d folla yd iqyqUq,a wjia:dj jk pl%hg wh;a f' .eyekq
i;d ;a;r 30 - 50 muK m%udKhla ouhs' ;a;r os,sfik" iq meye;s" f.da,Sh
yevh iys; tajdh' osk ;=klska muK ;a;r |S m%d.aYsY=jka msgf' B<`.
wjia:dj jk YsY=jka yejye,Sfuka iqyqUq,ka njg m;af'
;a;r isg iqyqUq,d njg m;aug osk 7-10 la muK .; f'
m%d.aYsY=jka " YsY=jka yd iqyqUq,ka hk wjia:d ish,a,u ydks lr;s'
uhsgdjkaf.a jHdma;sh uQ,sl jYfhka iq<`.ska isf'
ydksfhys iajNdjh yd Wjfrys ,laIK
frda. ,laIK M, u; ^kEu wjhl& kslaIKh l< yels h'
udi 3 - 7 muK jk M,j, nyq,j me;sr we;'
mmqIam fldgia hg fmdl=re f,i j;a jk w;r hqI Wrd fndhs' tu ksid
M,j,g ydks f'
m<uqj lymdgg yqre iqmdg" ;%sfldaKdldr me,a, oelsh yels w;r ^mmqIam
fldgia hg& miqj tajd Yd, Uqre meyef'
f,,af,a u;=msg ia;r h<s .e, hhs
M,fha likhg ndOd we;s u ksid M, m%udKfhka l=vd f' M, jeu yd
M,j, yevh widudkH ula isf' M,j,g wl ydkshla fuka M, u;
fkd.eUqre msmsula ^erruptions& we;s f'
uok l%u
id:l yd os.= ld,Sk uok l%u ;ju fidhd f.k ke;' tneka ydksh wju
lsug;a" uhsgdjdf.a me;su md,kh lsug;a mshjr f.k we;'
wdidos; M, lvd mq`Miaid oeu
iqiq ridhksl l%u Nd;h - jhi udi 2 - 6 muK jk <m fmd,a j u;
fl,ska u oef;,a ^burnt engine oil & fhoSu' fuu`.ska M, u; isk uhsgdjka h
hhs'
fmd,a uhsgdjd nyq,ju jHdma; jkafka iq<`.k
s a fyda wdidos; <m M, yd fmd,af,,s
m%jdykh u`.sks' wiajekak fk,Sf oS iuyr uhsgdjka fmd,a M, u; isug
mq`Mjk' tneka M, fk miq tajd udihla muK ;nd m%jdykh l< hq;= h' ka
fjk;a m%foaYj,g frda.h me;s hdu wju f'
j, my; m<sfndaOhkaf.a iqyqUq,df.a ndysr rEmSh ,laIK" jk pl%fha wjia:d"
ydksfha iajNdjh" Wjfrys ,laIK yd uok l%u meyeos,s l< hq;= h'
Uqre me< lSvEjd f.dh ueiaid ly mqrela mKqjd
uok l%u
idm%odhsl l%u ridhksl l%u ffcj oHd;aul l%u
ifudaOdks; m<sfndaO md,kh
m%fhda.sl mrSlaIKh
YS% ,xldf iq,n f.dh yd fmd,a lD m<sfndaOhka wOHhkh lsu'
265
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 06
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
uef,ahd mrfmdaIs;hd" nrjd mrfmdaIs;hd iy fldl= mkqjdf.a wdidol wjia:d
ykd .kshs' Tjqkaf.a jk pl%h ia;r lrhs'
fuu mrfmdaIs;hkaf.a ifm%aIK l%u" wdidokfha ,laIK iy uok l%u ia;r
lrhs'
m%dfhda.sl mlaIK (
YS% ,xldf isk uef,ahd mrfmdaIs;hd" nrjd mrfmdaIs;hd yd fldl= mKqjd hk
mrfmdaIs;hkaf.a frda. we;su yd jHdma;sh ms<sn| o;a; wOHhkh yd tu
mrfmdaIs;hkaf.a jk l%j, wj kslaIKh lsu'
266
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 02
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
Tyq$wehf.a mirfha ;sfnk nyq, j,ame<E ykd .kshs'
j,ame<E hkq fudkjdoehs meyeos,s lrhs'
j,ame<Ej, ,dlaIKsl ,laIK ia;drKh lrhs'
j,ame<E md,k l%u i|yd miq jk uQ,Ou ia;r lrhs'
O j,ame<E uok l%uj, jdis iy wjdis idlPd lrhs'
267
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
268
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
j,ame<Ej, jOkh ksfIaOkh lrk fyda j,ame<E kdY lsf yelshdj we;s
ridhksl jH jk j,ame<E kdYl fhoSu
jdis
ldhlaIu l%uhls'
idOdrK hou
wjdis
j,ame<E me;su je<elaug lSmjrla fhoSug is u
YsIag fkdjk j,ame<E kdYl fnda.hg o ydks l< yels h'
mi yd c,h IKh f'
ffcj oHd;aul md,k l%u
j,ame<E .ykh wvq lsug iajNdl i;=rka Nd;h
jdis
os.= l,lg md,kh f'
mir ys;ld h'
wjdis
Odrl YsIag jk fhl= f;dard .ekSug isf'
hou wlh'
iqiq hl= f;dard .ekSug os.= l,la .;f'
im%odhsl l%u
j.d l%ufohka iy mir oHd;aul l<ukdlrK l%u
Wod ( fnda. jeug iqiq ld,
fnda. j.d lrk l%u
fnda. >k;ajh
;r.ld fnda. j.d l%ufohka
fnda. udrej
c ;jdk l,a .;ug ie,eiau
fnda.h$j,ame<Efha mirh fjkia lsu
jdis
mir ys;ld h'
jdis
ld,h .;f'
m%dfhda.sl mlaIK (
f;dard.;a m%foaYhl O j,a me,E lSmhla ykd .ekSu yd rEmSh fYaI wkqj fjka
lsu'
269
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ld,fo ixLHdj ( 02
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
laIqka u`.ska Ydlj,g we;s lrk frda. ,ehsia;=.; lrhs'
tu frda. je<elaf l%u ia;r lrhs'
laIqkaf.ka isjk ydksh wju lsug j oHd;aul oekqu yd wjfndaOh Nd;
lrhs'
270
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
271
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
ksmqK;d ugu 14'1'6 ( j oHdj inkaOj kjH ;dlaIKj, Nd; ms<sn| oekqu
hdj;ald,Sk lr .kshs'
ld,fo ixLHdj ( 04
bf.kq M, (
fuu l%shdldrlu wjidkfha oS YsIHhd (
j oHdf oS kefkda;dlaIKfha fhoS i|yka lrhs'
uQ,sl ffi, hkq fudkjdoe hs i|yka lr tajdfha m%Nj ,ehsia;= .; lrhs'
udkj f.fkdau jHdmD;sfha fhoS yd m%;sM, i|yka lrhs'
uQ,sl ffi, ls;aidf yd jdis yd NjH m%fhdack i|yka lrhs'
272
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
fhoS
.j wNsckkfha oS fndfyda laf,dak ksmou ^multiple clones&
ydks jQ yD;afmaYs" ydks jQ iqIqkd kshqfrdak w`M;ajehd lsu" mdlskaikaia
frda.hg m%;sldr lsf " hkaf.a oshjehdjg m%;sldr lsf oS
rer uQ,sl ffi, ms<sld frda.Skaf.a weg`M kej; imQK lr .ekSug
fhdod .ekSu
jdis
ydks jQ fyda ke;s jQ udkj mgl kej; ,ndoSf oS yd cdk ls;aidf oS uQ,sl
ffi, fhdod .ekSug yelshdjla we;'
jeo.;alu
imQK f.fkdaufha ^fygfrdfl%dueka we;=<;aj& mfhaIK boshg f.k
hd yels h'
cdk inkaO m%fKsl wdndO ykd.; yels h'
m%fKsl wdndO ykd .ekSf fuj, f,i DNA wkqms<sfj< fhdod .;
yels h'
tl cdkhlg jvd je ixLHdjl fodaI ksid we;s jk oshjehdj jeks iuyr
frda. i|yd fhduq h yels h'
fjk;a f.fkdau iu`. iei|S u`.ska f.fkdau mKduh ms<n
s | wfma wjfndaOh
oekgu;a fjkiafjka we;'
fhoS
frda. ykd .ekSu oshqKq u
frda.j,g m%fKsl fmrkeUqrej l,awe;sj wkdjrKh
273
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
kefkda;dlaIKh
kefkdagr ^ 1nm } 10-9 m& j,ska ukskq ,nk b;d l=vd wxY= Nd; jk l%h
s dj,shls'
l=vd wxY=j,g b;d by< mDIaG mud wkqmd;hla we;s w;r tuksid Yd, wxY=j,g
jvd fjkia fN!;sl yd ridhksl .=K we;' ^p f*auka& ^1959& k fN!;sl
oHd{hd f,djg kefkda;dlaIKh myod fok ,oS'
ffjoH oHd flaI;%fha oS frda. ykd .ekSug" je<elau yd m%;sldrh i|yd
kefkda;dlaIKh fhdod .; yels h'
je<elau i|yd
m%;slaIq wdf,am
m%;sjl wdf,amk oshr - nelahd" os,Sr jeks ydkslr laIqkag reoaOj
l%shd lrhs'
Y,Hd.dr" wdfrda.HYd,d yd Y,H WmlrK jdKqyrKh ^ghsfksh Tlaihs
yd oS fhdod f.k laIqka kdY l< yels w;r Y,H.drj, joHd;aul
oshr mej;Su j<lajd,hs'&
oS kefkda - wdf,amk oshr o laIqka we;=`M u je<elaug Y,Hd.drj,
fhdokq ,ef'
kefkda fmryka - oS" TiO2 fmryka jeks kefkda wxY= fmryka jhsri jeks
laIqka we;=`Mu j<lajhs' ^kso( SARS frda.Ska mlaId lsug fhdod .kshs'&
- SevereAcute Respiratory Syndrome
ykd .ekSu
WmlrKhla fhdod .kska ksjfia oS rer mSvkh" foay WIaK;ajh" kd
uekSu'
m%;l
s drh
fokd kdYl
weu i|yd fT!IO
HIVi|yd jdfc,a ^Viva gel& ^jhsri we;=`Mu je<elah yels h'&
ms<sldj,g m%;sldrh
kefkda frdfndajre fhdod .ksuska ridhksl ls;ail we;=`M lsu'
oshjehdj md,kh - foayhg inka; Wml%uhla ^device& u`.ska wjYH
ld,dka;rj, oS Yrhg wjYH bkaishq,ska m%udKh foayhg ksoyia flf'
^Nanoshells/needles& kefkda ljp$lgq
274
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
kefkda ljphla fmda,sfhda jhsrihlg jvd uola Yd, h' fuu ljpj,g
fnfy;a we;=`M lr foayhg tkak;a l< yels h' tg fuu ljp ms<sldldrl
ffi, jgd ldKav.; f' IR Nd;fhka T!IO oshlr ms<sldldrl ffi,
foig ksoyia l< yels h'
j oHd;aul frdfnda
frda.Skag m%;sldr lsf oS gka" fydafudak yd tkaihsu ksmoh yels h'
thg wu;rj tajdg IjH wjfYdaIKh lr f.k tajd Irys; jH njg
yerh yels h'
lD;%su wia
kefkda ixhq; ^nanocomposites& kq wia fjkqjg yd o;a msrug Nd; f'
275
2nd
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
;lafiarej yd we.hSu
276
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
mdi, mok lr.;a we.hS jevms<sfj, yq Nd. l%uhla fyda mlaIK meje;aula fyda
fkdf' th ykajkq ,nkafka isiqkaf.a bf.kSu;a" .=rejrekaf.a b.ekau;a je oshqKq
lsu i|yd fhdod.kq ,nk ueosy;a ula jYfhks' fuh isiqkag mm j iska Tjqkaf.a
m%n,;d iy n,;d ykdf.k tajdg ms<sh fhdoka isiqkaf.a Wmu jOkh <d lr
.ekSug fhdod.; yels jevms<sfj,ls'
bf.kSu iy b.ekau u.ska ish hq;af;a isiqkag ksis w;aoelS ,nd foka tajd isiqka
iska ksis mos w;am;a lr f.k ;sf oehs ;yjqre lr .ekSu h' ta i|yd ksis udf.damfoaYh
iemhSu h' we.hSf ^;lafiare lsf& fhoS isk .=rejrekag ;u isiqka i|yd fohdldrhl
udf.damfoaYl;ajh ,nd osh yels h' tu udf.damfoaY fmdf ykajkafka m%;sfmdaIKh
^Feedback& yd bos fmdaIKh ^Feed Forward& hkqfjks' isiqkaf.a n,;d yd fkdyelshd
wkdjrKh lr.;a g Tjqkaf.a bf.kq .eg u.yrjd .ekSug m%;sfmdaIKh;a isiq
yelshd iy m%n,;d ykd .;a g tu olaI;d je oshqKq lsug bos fmdaIKh;a ,nd oSu
.=re ldhh fjhs'
bf.kq-b.ekak q l%hs dj,sfhaa id:l;ajh i|yd mdGud,df wruqKq w;frka ljr wruqKq
ljr ugka idlaid;a l< yels jQfha oehs ykd .ekSu isiqkag wjYH fjhs' we.hS
jevms<fs j, Tiafia isikq a <.d lr .;a m%K;d ug ksYp
a h lsu f wkqj .=rejrekaf.ka
n,dfmdfrd;a;= jk w;r isiqka yd foumshka we;= fjk;a wod< mdYjj,g isiq m%.;sh
ms<sn| f;dr;=re ikaksfokh lsug .=rejreka fhduqh hq;= h' f i|yd fhdod.; yels
fyd| u l%uh jkafka ika;;sl j isiqka we.hSug md;% lsug bv m%ia:d i,ik mdi,
mok lr.;a we.hS l%uhhs'
277
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
hf:dala; wruqK iys; j l%shd lrk .=rejreka iska ;u b.ekakq l%shdj,sh;a isiqkaf.a
bf.kq l%shdj,sh;a jvd;a ldhlaIu lsu msKsi jvd fyd| ldhlaIu;dfjka hqla;
bf.kq" b.ekakq iy we.hS l%u fhdod .; hq;= fjhs' f inkaOfhka isiqkag iy
.=rejrekag fhdod .; yels m%fY ms<sn| m%fNao lsysmhla u;= oelafjhs' fjd fndfyda
l,l isg .=rejreka fj; Nd. fomd;fka;=j iska o cd;sl wOHdmk wdh;kh iska
o f;dr;=re imdokh lrk ,o l%ufo fjhs' tfyhska tajd inkaOfhka mdi,a moaO;sfha
.=rejreka fyd|ska oekqj;a we;ehs wfmalaId flf' tu m%fNao fufiah(
01' mejre 02' jHdmD;s
03' ilaIK 04' .fIK
05' kslaIK 06' m%oYk$ bosm;a lsu
07' lafIa;% pdld 08' fl ,s; mlaIK
09' jHQy.; rpkd 10' jD; .%ka: mlaIK
11' ksudKd;aul l%shdldrl 12' Y%jK mlaIK
13' m%dfhda.sl l%shdldrl 14' l:kh
15' iaj ksudK 16' lKavdh l%shdldrl
17' ixl,am is;shu 18' oa;aj ck,
19' ;a;s mqj;am;a 20' m%Yak pdrd;aul jevigyka
21' m%Yak yd ms<s;=re fmd;a 22' jdo
23' idlPd uKav, 24' iuka;K %
25' laIKsl l:d 26' N+ld rx.k
ykajd oS we;s fuu bf.kq" b.ekakq iy we.hS l%u iEu tllau iEu Ihhla
inkaOfhka ieu Ihh tallhgu fhdod .; hq;= hehs wfmalaId fkdflfrhs' ;u
Ihhg" Ih tallhg .e<fmk m%fNaohla f;dard .ekSug .=rejreka oekqj;a h hq;=h; j.
n,d .; hq;= h'
fuu .=re udf.damfoaY ix.%yj, .=rejrekag ;u isiqkaf.a bf.kq m%.;sh ;lafiare lsu
i|yd fhdod .; yels bf.kq-b.ekakq yd we.hS m%fNao ms<sn| i|ykla ;sf' tajd
.=rejreka iska iqiq mos ;u mka;sfha isiqkaf.a m%.;sh ;lafiare lsu msKsi fhdod .;
hq;= fjhs' tajd Nd; fkdfldg u. yeu isiqkag ;u Ydia;%sh yelshd fuka u wdfoksl
.;s ,laIK;a ufkdapd,l olaI;d;a ms<sn| jOkhla <.d lr .ekSu;a m%oYkh lsu;a
ms<sn| wvqmdvq we;s lrjhs'
278
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
jdrh 1
we.hS ie,iqu 1
we.hS ie,iqu 2
5'0 l%shd;aul lsug Wmfoia ( wkalaISh Ys,am l%u ms<sn| ms<s.; yels
f;dr;=re ,nd .ekSug iqiq uQ,dY% fj; isiqka
fhduq lrjkak'
f;dr;=re bosm;a lsu i|yd Nd; l< yels
u;a l%u i|yd isiqka fhduq lrjkak'
we.hS ie,iqu 3
279
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
5'0 l%shd;aul lsug Wmfoia ( isiqka fj; iqiq wdydr im, imhka
Tlaisydrl iSks" ksTlaisydrl iSks" msIagh"
fm%dak yd ,smsv we;s$ke;s nj fiug fhduq
lrkak'
we.hS ie,iqu 4
we.hS ie,iqu 5
280
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
jdrh 2
we.hS ie,iqu 1
we.hS ie,iqu 2
5'0 l%shd;aul lsug Wmfoia ( mka;sfha we;s isiqka ixLHdjg wod<j m%Yak
ms<sfh, lrkak'
ish m%Yak i|yd wod< ksoYl iys; fi
ms<sfh, lrkak'
jrlg tla isiqjd ne.ska wod< ia:dkj,
/f|ka tla tla m%Yakhg ks;a;= tlla ;=< oS
ms<s;=re iemhSug isiqkag Wmfoia fokak'
ish u isiqka iEu m%Yakhlg u ms<s;=re we;s
njg j.n,d .kak'
281
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
we.hS ie,iqu 3
we.hS ie,iqu 4
282
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
we.hS ie,iqu 5
jdrh 3
we.hS ie,iqu 1
283
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
we.hS ie,iqu 2
we.hS ie,iqu 3
284
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
we.hS ie,iqu 4
we.hS ie,iqu 5
285
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
13 fYa%Ksh - jdrh 1
we.hS ie,iqu 1
we.hS ie,iqu 2
we.hS ie,iqu 3
2nd
286
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
we.hS ie,iqu 4
we.hS ie,iqu 5
2nd
287
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
jdrh 2
we.hS ie,iqu 1
5'0 l%shd;aul lsu i|yd .=rejrhdg Wmfoia ( 1' iqiq l%uhlg wkqj ud;Dld ,nd
fokak'
2' f;dr;=re tla/ia lr .ekSug iqiq
ld,hla ,nd fokak'
we.hS ie,iqu 2
5'0 l%shd;aul lsu i|yd .=rejrhdg Wmfoia ( 1' fuu l%shdj,sh myiq lr .ekSu i|yd
mdi,ska lafIa;% pdld ixOdkh
2' ;ks ;ksj fyda lKavdh f,i
f;dr;=re tla /ia lsu i|yd isiqkag
bv ie,iSu
2nd
288
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
we.hS ie,iqu 3
jdrh 3
we.hS ie,iqu 1
we.hS ie,iqu 2
5'0 l%shd;aul lsu i|yd .=rejrhdg Wmfoia ( 1' mka;sfha isk isiqka ixLHdj wkqj
m%Yak iQodk lrkak'
2' tla tla m%Yakhg wod<j ksoYl
iys;j fi ms<sfh< lrkak'
3' tlaflkd ne.ska m%Yak f;dard.k tla
m%Yakhlg ks;a;= tll ld,hla ;=<
ms<s;=re iemhSug Wmfoia fokak'
4' iEu isiqfjl=u iEu m%Yakhlg u
ms<s;=re iemhQ njg ;yjqre lr.kak'
2nd
290
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
we.hS ie,iqu 3
5'0 l%shd;aul lsu i|yd .=rejrhdg Wmfoia ( 1' flaj, fyda iuQy jYfhka isiqka ,jd
f;dr;=re tla/ia lrjkak'
2' fuu l%shdldrlu myiq lr .ekSu
i|yd fCIa;% pdldjla mdi, u`.ska
ixOdkh lrjkak'
we.hS ie,iqu 4
we.hS ie,iqu 5
2nd
291
w'fmd'i ^Wiia' fm<& cSj oHdj .=re udf.damfoaY ix.%yh
weuqKqu
2nd
292
Umbilical Blood Vessels
Chorion
Amnion
Yolk Sac
The extra embryonic membrances
Chorion
Amnion
Umbilical cord
Chorionic
Frondosum
(fetal) Placent
decidus a
basalis
Matern Matern Uterine (maternal)
al al wall
Structure
of Placenta
Alveoli of milk gland
duct
Sinuses
The human female breast showing the milk glands where milk is secreted and the ducts
and sinuses carrying milk to the nipple
^
Membranous
Capsomere
envelope
Sheath
Tail fiber
Capsid
Capsomere of Glycoprotein Glycoprotein
capsid
a) T-even
d) Tobacco c) Adeno virus b) Influenza virus bacteriophage
mesaio
virus
^
MICROOGANISM ANTIBIOTIC
Gram-Positive Rods
Actinomycetes
Fungi
Cephalosporium Cephalothin
Types of acquired immunity
Naturally acquired active immunity Antigens enter the body naturally; antibodies
and specialized lymphocytes are produced
Naturally acquired passive immunity (placental Fetus or baby receives antibodies from an
and milk transfer) immunized mother
Summary of predominant normal flora found according to body site
^ D D
^ ^ ' >
^ z
^
W ^
>
^
W
^
^ >
^
W
<
h ^
^
^ K
&
E
>
,
D d
d ^
^ ' ^
E ^
s
E
>
z >
d
&
^ W
^ d
>
W
W
^
d
t
^
d
Some protein toxins produced by microorganisms
that cause disease in humans
Microorganism Toxin Disease Action
Clostridium Several Neurotoxins Botulism Paralysis, blocks
botulinum neural transmission
Clostridium -Toxin Gas gangrene Lecithinase
perfringens
-Toxin Collagenase
-Toxin Hemolysin
Causative Agents for Some Common Diseases, by Portal of Entry
PORTAL CAUSAINE AGENT DISEASE INCUBATION PERIOD
OF ENTRY
Respiratory
tract
Gastro
intestinal
tract
Genitourinary
tract
Skin or
parenteral
route
All causative agents are bacteria, unless indicated otherwise. For viruses, only the viral group is given, except where the virus
has a name different from the disease it causes. ** These pathogens can also cause disease after entering the body via the
gastrointestinal tract.
Diseases caused by Exotoxins
DISEASE BACTERIUM MECHANISM
Gas gangrene and food poisoning Clostridium perfringens and One exotoxin (cytotexin) causes
other species of Clostridium massive red blood cell
destruction (hemolysis); another
exotoxin (enterotoxin) is related
to food and causes diarrhea
Scalded skin syndrome, food Staphylococcus aureus One exotoxin causes skin layers
poisoning, and toxic shock to separate and slough off (scaled
syndrome skin): another exotoxin
(enterotoxin) produces diarrhea
and vomiting; still another
exotoxin produces symptoms
associated with TSS
Thermostability Relatively heat-stable (may resist Heat-labile; most are inactivated at 60-
1200C for 1 hour) 800C
Toxoids No Yes
Current Industrial Effluent Discharge Quality Standards
General Effluent Tolerance limits for Tolerance limits
standards for effluents discharged for effluents
Parameter Units
discharge to inland to marine coastal discharged on land
surface waters* areas* for irrigation
- 6.0 to 8.5 6.0 to 8.5 5.5 to 9.0
PH Range (at ambient temperature)
0
Temperature of Discharge C 40 45 -
Total suspended solids (TSS) practical doze of Mg/1 **50 ***150 -
a) Total suspended solids m 850 - -
b) Floatable solids m - 3 -
c) Settleable solids m - 850 -
Total dissolved solids (TDS) mg/1 - - 2100
Chloride (as Cl) mg/1 - - 600
Sulfate (as SO4) mg/1 - - 1000
Sodium Adsorption Ratio (SAR) - - - 10 to 15
Residual Sodium Carbonate mol/1 - 2.5
Per cent Sodium - -
Biochemical Oxygen Demand (5 day, 200C) mg/1 **30 100 250
Chemical Oxygen Demand mg/1 **250 250 -
Oil and Grease mg/1 10.0 20 10.0
Ammoniacal Nitrogen mg/1 50.0 50.0 -
Phenolic Compounds (as phenol) mg/1 1.0 5.0 -
Colour Varies **** **** -
Surfactants mg/1 - - -
Cyanides (as CN) mg/1 0.2 0.2 -
Sulfides (as S) mg/1 2.0 5.0 -
Fluorides (as F) mg/1 2.0 15 -
Total Residual Chlorine mg/1 1.0 1.0 -
Arsenic mg/1 0.2 0.2 0.2
Boron mg/1 - - 2.0
Cadmium, Total mg/1 0.1 2.0 2.0
Chromium, Hexavalent mg/1 - - -
Chromium, Total mg/1 0.1 1.0 1.0
Copper, Total mg/1 3.0 3.0 -
Lead, Total mg/1 0.1 1.0 1.0
Mercury, Total mg/1 0.0005 0.01 0.01
Nickel, Total mg/1 3.0 5.0 -
Selenium, Total mg/1 0.05 0.05 -
Zinc, Total mg/1 5.0 5.0 -
Pesticides - Not detectable - -
Organo-Phosphorous Compounds (as P) mg/1 - 1.0 -
Chlorinated Hydrocarbons (as Cl) mg/1 - 0.02 -
Radioactive Materials
a) Alpha emitters C/ml 10-7 10-8 10-9
b) Beta emitters C/ml 10-8 10-7 10-8
Primary sedimentation
tank
Activated
stage
Aeration tank
(figure 27.11)
Steps of typical sewage waste treatment. A particular system would use either activated sludge
aeration tanks or trickling filters, not both, as shown in this figure. The sludge is disposed of in
landfills or agricultural land. Microbial activity occurs aerobically in trickling filters or in activated
sludge aeration tanks and anaerobically in the anaerobic sludge digester.
Trickling filter method of secondary treatment. (a) The sewage is sprayed from the system of
rotating pipes onto a bed of rocks or plastic honeycomb designed to have a maximum surface area and
allow oxygen to penetrate deeply into the bed. Microorganisms grow on the enormous surface area,
forming a microbial slime layer that aerobically metabolizes the organic matter in the sewage tricking
down through the bed. (b) Diagram of a trickling filter system.