Unang Pahatid: hindi. Pinasya kong isagawa. At niloob kong tupdin nang buong sipag at tiyaga.
At
Sapagkat ang Pilosopiya ay Ginagawa
Roque J. Ferriols, S.J.
Pagtanong at paggawa.
Sapagkat nagsisimula tayo ng kurso ng pilosopiya, marahil gusto mong tanungin:
ano kaya ang pilosopiya? Lalong mabuting gawin muna bago pag-usapan kung ano.
Sapagkat ang pilosopiya ay ginagawa. Natututo tayong lumakad sa paglalakad,
mamisikleta sa pamimisikleta, lumangoy sa paglalangoy, magmaneho ng kotse sa
pagmamaneho ng kotse. Ganyan din sa pamimilosopiya. Sa lahat nito ay maaari
tayong tulungan ng isang kaibigan na mamilosopiya, magmaneho, lumangoy,
magbisikleta, at pati lumakad. At marahil sasabihin natin na tinuturuan niya tayong
magbisikleta at iba pa.
At ano kaya ang iniisip ko kapag aking sinasabi na tinuruan akong magbisikleta ng
isang kaibigan? Sa palagay ko aking naaalala kung papaanong pinangatawanan
niyang paligiran ako ng isang kalagayan upang akoy matauhan na ako riy maaaring
magbisikleta. At ipinamumulat niya sa akin na, upang maisagawa ko itong pagka-
maaaring ito ay kailangan kong magsipag at magtiyagaat kaya kong magsipag at
magtiyaga. Tinuruan akong magbisikleta ng isang kaibigan. Ang ibig sabihin: Sa
kanyang pagpapakita, pagtawag ng pansin, pagsusubaybay, pagbibigay-loob,
pagmamakulitay nagising ako sa aking pagka-maaaring-magbisikleta at nagisnan
ko na nasa aking sariling pagpapasya kung isasagawa ko itong pagka-maaaring ito o
sa wakas nagbibisikleta na ako.
At hawig diyan ang masasabi ukol sa maneho, langoy, lakad, at pati sa pilosopiya.
Instrumento sa paggawa ang kataga.
Habang tinuturuan ako ng aking kaibigan, paminsan-minsan siyang nagsasalita.
Nagbibitiw siya ng mga kataga. Hindi siya nagkakabit-kabit ng mga kataga upang
bumuo, halimbawa, ng isang matunog na diskurso ukol sa: Ano ba ang magbisikleta?
Kung ganyan ang ginawa niya, hindi pa sana ako makabibisikleta ngayon. Pero
marunong sana akong magdiskurso ukol sa pamimisikleta. Ang mga salita ng
nagtuturo ay mga instrumento sa paggawa. Nakikilalang wasto ang mga salita kapag
ang tinuturuan ay nakapamimisikleta na.
Ayaw nilang lumundag pero, para sa kanila, marunong na sila.
May mga taong gusto raw matutong lumangoy. Nakasuot panlangoy na sila at sama-
sama silang nakatayo sa tabi ng swimingpul. May notbuk at bolpen ang bawat isa.
Nagsasalita ang guro. Una sa lahat, aniya, magsanay ka munang magtampisaw sa
tubig. Tapus, huwag huminga pero idilat ang mata at magpasailalim ng tubig. Tapus
bastat dumapa. Huwag matakot. Lulutang ka. Tapus, matutong gumalaw ng paa,
Matutong gumalaw ng kamay. Matutong huminga. At paulit-ulit na pagsikapan at
pagtiyagaan ang praksis. Habang siyay nagsasalita, masipag nilang sinusulat ang
lahat ng sinasabi niya.
1

At ngayon, patuloy niya, eto ang swimingpul. Oras nang magsimula. Lundagin
mo beybe! Walang lumundag, pero sulat nang sulat pa rin sila. Hoy, sa tubig na
kayo! Walang kabuluhan ang sulat-sulat ninyo kung hindi ninyo ginagawa. Wala pa
rin lumundag. Sulat pa rin sila nang sulat. Hoy! Gising! Hindi ba ninyo nakikita na
nag-aaksaya lamang tayo ng panahon? Dito may bumaling sa guro. Bakit ka ba
nagagalit? Hindi mo ba nakikita na mahalaga sa amin ang lahat ng sinasabi mo?
Eto. At ipinakita niya ang kanyang notbuk. Naroroon ang buong talumpati ng guro
mula sa unang salita hanggang sa huli...hanggang sa Hoy! Gising! Hindi ba ninyo
nakikita na nag-aaksaya lamang tayo ng panahon?
Nagsimula silang lahat na magsiuwi. Yamot at galit. Biruin mo, pinagalitan pa
tayo!
Pero natutuwa pa rin sila. Masasabi ng bawat isa na kompleto ang kanyang notbuk.
Naisulat nila ang bawat sinabi ng guro. Kaya inaakala nilang natuto na sila. Ayaw
nilang lumundag pero, para sa kanila, marunong na sila.
Eh kasi bata.
Nagkataon na nagsusulat ako sa bahay ng isang kaibigan na marami ang anak. May
maliliit na batang naglalaro sa kapaligiran. Guguhit-guhit sila ng krayola sa papel.
Marunong ba kayong kumopya ng bulaklak? tanong ko. Oo, tugon nila. Pumitas
ako ng isang bulaklak sa hardin. Tingnan ninyo kung madodrowing ninyo ito.
Iyong bulaklak ay may kumpol ng maliliit na ga-palito si gitna, kulay lila, matindi,
naaabayan ng dalawang dahon, lunti sa kaliwa, lunti sa kanan. Masipag na yumuko
ang mga bata sa kanilang papel. Mamaya, tumuwid sila at nagmamalaking itinaas
ang mga drowing. Maraming bulaklak ang kanilang iginuhit. Bawat bulaklak ay may
gitnang mabilog na matingkad ang kulay, bawat gitnang mabilog ay napaliligiran ng
malalaking talutot na matindi rin ang kulay. Sari-sari ang mga kulay. Maganda! Pero
hindi nila kinopya ang pinitas sa hardin.
Hindi ninyo kinopya ito, sabi ko.
Bulaklak ang mga ito, anila.
Nangyari yata na sa klase ng drowing, natutunan na nila ang isang patakaran sa
pagguhit ng bulaklak. Kapag narinig nilang drowing at bulaklak, awtomatik
nang kikilos ang kamay. Gitnang mabilog, malalaking talutot. Hindi na sila titingin
sa bulaklak na iniaalok sa kanila. Hindi na sila gagawa ayon sa nakikita.
Iba naman ang nangyari isang umaga. Naglalakad akong nagbabasa ng brebyaryo.
Iyong daan ay tumatawid sa kabukiran. Kaaararo lamang ng masaganang putik ng
tag-ulan. Sariwa ang sikat ng araw sa likod ko at nakikita kong umuuna sa akin ang
aking mahabang anino. Nakarinig ako ng maliksing takbo, at sumipot ang isang
maikling aninong umaabay sa anino ko. May kumalabit sa akin.
Ano iyon? itinuro ng bata ang kanyang anino.
Ewan, wika ko.
Itinaas niya at kinaway ang kanang kamay. Tingnan mo. Gumagalaw! aniya.
2
 Pagtingin.
Oo.
Tingin tayo nang tingin. Kailangan lamang nating dumilat at marami tayong
Bakit? makikita. At ang pagtingin ay isang gawain na ako lamang ang makagagawa, kung
ako nga ang makakita. Kahit na napanood na ng aking matalik na kaibigan ang isang
Ewan. sine, kailangan ko pa ring panoorin...kung ako nga ang may gustong makakita. Kahit
na gaano kadikit ang aming pagkabuklod, hindi siya maaaring tumingin sa isang
Masusi siyang titingin-tingin noong biglang lumiko ang daan at nahulog sa putik ang paraan na ako ang nakakakita. Kung ako ang makakita, ako lamang ang
aming anino. Nagsimula siyang tumakbo nang sulong-balik-sulong-balik habang makatitingin.
palingon-lingon niyang pinagmamasdan ang kanyang anino.
Oo. Maaari mo akong tulungang tumingin. Maari mong sabihin, Tingnan mo, plat
O. Sumusunod. Noong kuwan napagmasdan niyang nasa putik ang anino. ang goma ng Pajero. Hindi ko nakita kanina. Pero ngayon, salamat sa iyo, nakikita
ko na. O baka mayroon akong nakitang hindi mo napansin. Tumingin ka sa
Napuputikan ba? pagitan ng dalawang sanga ng mangga; may kumpol na tatlo ang bunga. Hindi mo
nakita kanina. Ngayon tumingin ka. Pero sa lahat nito, ikaw lamang ang maaaring
Ewan. tumingin kung ikaw nga ang makakakita.

Bumaba ka. Tingnan mo. At tumitingin nga tayo, palibhasay tigib ang daigdig sa mga nagpapakita,
nagpapamasid. Parang sinasabi ng bawat nilalang, Tingnan mo, pagmasdan mo
Ikaw na lang. ako. At sabik tayong tumutugon sa kanilang tawag.

Kapag hindi nababara sa awtomatik na patakaran ang bata, buhay na buhay ang
kanyang katutubong pananabik matuto. At tingin siya nang tingin. Tanong nang
tanong. At ang tanong ay nagiging bukal ng pagtingin. Masusing pagtingin.
At kung may magtatanong, Ano ba ang tumingin, ang makakita? hindi nating
masasabi talaga kung ano. Ang buod ng karanasan ay alam lamang ng taong dumilat
at tumingin at nakakita. Hindi niya masasabi, pero talaga niyang nalalaman at talaga
niyang nagagawa. At kung may magtatanong, maisasagot lamang natin (kung hindi
bulag ang nagtatanong) ay, Dumilat ka.

3
Pag-uunawa.
May uring pag-uunawa na maihahambing sa pagtingin. Halimbawa, sinasabi natin na
2+2=4 sapagkat nakikita natin na ganyan nga ang angkop na pag-iisip. Nakikita
natin, sa umuunawang pagtingin, ang pagka-dalawa ng dalawa at ang pagka-apat ng
dalawang-dalawa. Kung may tatanggi diyan, wala tayo talagang masasabi. Pero
hindi natin maipagkakaila (kung mananatili tayong tapat sa katotohanan) na hindi na
talag siya nag-iisip. Sapagkat sa isang kilos ng ating pag-uunawa na hawig sa kilos
ng matang tumitingin, kitang-kita natin na 2+2=4.
May nagsasalita. Bigla siyang nagbiro. May kislap na lumiwanag sa ating pag-
uunawa at tumawa tayong lahat. Sa biro, mayroon tayong talagang nakikita, talagang
nauunawaan. Sa tawa, kusang nanginginig ang katawan, sapagkat pinasabog ng
kislap ang pag-uunawa. At kung may nagbiro at hindi ko nahuli iyong kislap, wala
akong makikita. Kaya wala rin akong kakayahan na talagang tumawa. Maaaring
magpanggap akong tumatawa, humahalakhak pa. Pero wala akong nakitang
katatawanan at hindi tunay na tawa ang aking ibinubuga.
2+2 at kislap ng biro. Dalawang halimbawang hindi gaanong mahirap makita at
maunawaan. Marami nga ang mga ibang posibleng halimbawa. At ang kapansin-
pansin sa mga tinutukoy na halimbawa ay: Na kaya kong umunawa. Na kung titingin
lang ako, akoy makauunawa. Maaaring makaunawa ako sa isang sandali ng
pagtingin. O maaaring mangyari na makauunawa lamang ako pagkatapos ng
mahabang panahon ng pagsikap makakita, at makakita nang malalim at buo. Pero sa
lahat, may kilos ng pag-uunawa. Tinatablan pag-uunawa ang inuunawa. Kailangang
tumingin ng isip.
Isa pang kapansin-pansin sa mga tinutukoy na halimbawa ay na kaya ko ngang
umunawa. Pero ako lamang ang maaaring umunawa kung ako nga ang makauunawa.
Kahit na mahigpit na magkadikit kita sa pagkakaibigan, hindi mo kayang umunawa
sa isang paraan na, pagkatapos, ako ang nakaunawa. Ako lamang ang
makapagpapairal sa aking pag-uunawa kung nais kong umunawa. Ikaw lamang ang
maaaring umunawa kung ikaw nga ang uunawa.
Ang maaaring mangyari ay na makipagtulungan tayo upang makaunawa ang bawat
isa. Maaari tayong maging guro sa isat-isa. Ang guro mong tunay ay ang lumilikha
ng kapaligiran upang maging posible na ikaw ay makakita sa totoo. Ang marunong
magturo ay nagbibigay ng inspirasyon. Inuudyok kang patalasin ang paningin ng
iyong isip, kung kaya tatablan ng iyong tingin ang itinuturo ng kanyang daliri.
Pag-uunawa: ihinahambing sa pagtingin.
Mababakas natin sa paggamit ng wika na bukal sa taong ihambing ang pag-uunawa
sa pagtingin. Madalas, ni hindi natin pansin na gumagamit tayo ng ganitong
paghahambing. Hindi ko makita kung bakit sila tawa nang tawa. Ang labo ng
kanyang sinasabi. Walang nakakakita sa katuturan ng iyong mga pag-
aargumento. Magpakita ka nga ng dahilan kung bakit tama ang ginagawa niya. O
maaaring mangyari na biglang nagkablakawt habang may nagbibigay ng talumpati.
At kung itinuloy pa rin niya, at kung malinaw siyang maglahad, sasabihin natin,
Maliwanag ang kanyang talumpati, kahit na ang dilim dilim habang siyay
nagsasalita.
4

Tingin ng mata at ng isip.
Pinagmuni-munihan natin kung papaanong tumitingin ang mata at umuunawa ang
isip. Ating pinagmasdan kung papaanong magkahawig ang galaw ng dalawa; kaya
hindi natin maiwasang ihambing ang isa sa isa; ihambing, halimbawa, ang tingin ng
mata sa unawa ng isip; o ihambing ang liwanag na nanggagaling sa araw, sa liwanag
ng isip na tumatalab sa nadarama. Hiwalay nating tinalakay ang isip at ang mata.
Isang patakaran ito ng isip-tao. Hinihiwalay ang nagkakaisa at iniisa-isa ang
hiniwalay upang kahimanawariy luminaw ang pag-uunawa. Tamang patakaran ito,
sapagkat ganyan ang kailangan ng isip-tao. Madalas makasusuri lamang tayo sa
pamamagitan ng pag-iisa-isa. Ngunit, kapag nagawa na ito, kailangang alalahanin
uli, at muling pagmasdan, na ang hiniwalay ay nagkakaisa. Kung minsan,
nalilimutan nating gawin ito. Ang dapat sanang pansamantala ay ginagawa nating
palagian. Nalilimutan natin, halimbawa, na hindi mata ang tumitingin. Ikaw ang
tumitingin at ako. Baka hindi na natin mapansin na hindi isip ang umuunawa, kundi
ikaw ang nag-iisip at umuunawa, at ako.
Kung minsan, maaring gumalaw na lamang ang ating pagmumuni-muni sa idea ng
pagtingin ng mata at sa idea ng pagtingin ng isip. Kaya maaaring may magsabi na
nakikita ng kanyang mata na nag-iiskeyting si Petra, pero nakikita naman ng
kanyang isip na magaling ang iskeyting ni Petra. Para bagang ang importante ay
tapatan ang hiwalay na idea ng hiwalay ding idea. Nalilimutan na ang idea ay labi
lamang ng pakikisalamuha sa talagang nangyayari. At na ang importante ay hindi
paglahad ng magagandang pagtatapatan ng mga idea. Ang ganyang paglalahad ay
madalas nagiging awtomatik na patakaran na nakababara sa wastong pag-uunawa.
Ang importante ay pairalin ang pakikisalamuha sa talagang nangyayari.
Kung palulundagin ko ang aking malay-tao sa buong nararanasan, makikita ko,
bilang isang buong nagpapamasid, na nag-iiskeyting si Petra. Na alam ko na
iskeyting ang nakikita kong ginagawa niya ay kaalaman at pag-uunawa. Kung
sakaling ngayon lamang ako nakakita ng iskeyting, baka ako malito, at tatanungin
ko, Ano iyon? Tanong ng pag-uunawang gustong makaunawa. At kung sakaling
pumikit ako, hindi ko malalaman na magaling ang iskeyting ni Petra. Pero sa dilat na
pagtanaw, mauunawaan ko ang kanyang galing. Ang liwanag ng pag-uunawa ay
tumatalab sa nakikita ng mata. Liwanag ng pag- uunawa ang pagmumuni-muni sa
ano at papaano at meron ba. Ang kumikilus ay hindi dalawang bagay (mata at
isip) na sabay gumagawa ng dalawang bagay (tingin at unawa). Ang gumaganap ay
isang buong tao (ikaw o/at ako o/at kung sino pa) na may maraming komplikadong
kilos, ngunit lahat ay nagkakaisa at bumubuo sa isang simpleng gawain: saluhin ang
nagpapamasid na talagang totoo.
Nagigisnan ng tao ang buong daigdig.
Hindi lamang pagtingin ang nakasangkot. Halimbawa, ang nangingilatis kung tunay
na alahas ang isang bato, ay hindi lamang sinisilip ang liwanag na tumatalab sa
batong iyon, kundi kinakagat din ang bato upang matikman at madama sa dulo ng
dila kung ano ang katotohanan ukol sa batong iyon. Natitikman sa mismong alak, ng
nangingilatis sa alak, ang lugar at taon na pinanggalingan ng alak. Natitikman at
naaamoy ng namumulot-pukyutan sa mismong pulot, ang mga bulaklak na
pinagkunan ng mga bubuyog. Kapag hinipo ng bulag ang pisngi ng kakilalang
kaharap niya, nadarama niya kung sino iyon. Ang buong pag-uunawa ng tao ay
5
sumasa-pandama; ang buong kalipunan ng pandama ay sumasa-pag-uunawa. Kayat
nagigisnan ng buong tao ang buong daigdig.
Nagigisnan ng buong tao ang buong daigdig. Hindi sapat na sabihin ito. Kailangang
matauhan ka. Danasin mo.
Pati ang hindi nakakakita ay nakauunawa sa isang paraan na maihahambing din sa
pagtingin. Mababasa natin sa talambuhay ni Helen Keller na noong tatlong taon pa
lamang siya, nagkasakit siya nang malubha, nabulag at naging bingi. Bata siyang
malungkot at masungit. Madalas nagloloko at nagdadabog. Noong kuwan, pumasok
si Miss Sullivan sa kanyang buhay. Ginawang posible ng gurong ito, na matauhan si
Helen na mayroon siyang kakayahang dumama at umunawa sa daigdig.
Isa sa mga itinuro kay Helen ang magsalita sa pamamagitan ng mga hudyat na
isinusulat ng daliri sa palad. Isang araw, ibig ituro sa kanya ng guro ang katagang
tubig. Inilapit sa kanya ang isang tasang may tubig. Tapus, isinulat sa kanyang
palad: tasapinahipo ang tasatubigpinahipo ang tubig. Nagloloko si Helen
noong araw na iyon at palagi niyang ibinabaligtad ang dalawa. Sa wakas sumuko
guro para sa araw na iyon, at ipinasyang mamamasyal sila. Noong nakalabas na sila
ng bahay, nalanghap ni Helen ang kakaibang hangin. Narinig niyang may nagdidilig
sa hardin. Biglang hinila ng guro ang palad ni Helen, sinulatan ng tubig, at saka
itinapat sa umaagos na tubig. Sabi ni Helen na nadama niya ang tubig, malamig at
lumulundag; sariwa, masaya, malaya. Sa sandaling iyon, tumalab sa kanya kung ano
ang tubig, at nadama niya ang paghalina ng daigdig. Sa palagay ko, ito ay isang pag-
uunawa na maihahambing sa pagtingin. Ginulat siya ng guro at natauhan siya na siya
ang maaaring umunawa. Kaya rin ng bulag na makita ang kayamanan ng daigdig.
Nagisnan ni Helen, sa kanyang buong katauhan, ang buong daigdig.
Sinipi mula sa papel ng isang estudyante.
Sa pagsusulit na ginanap noong 1 Hulyo 1996, may mahalagang isinulat sa kanyang
papel si Michael-Ali Domingo Figueroa. Minabuting loob niyang pahintulutan na
sipiin ko sa ating pagmumuni-muni:
Anim na taong gulang si Jep Jep at tinanggal ang kanyang mga mata dahil sa
kanser. Nakilala namin siya nang durnalo ang pamilya nila sa konsiyerto namin
(Bukas Palad Music Ministry) sa Mary the Queen Church.
Matamlay raw si Jep Jep at nagsusuka buong araw dahil sa chemotherapy niya,
ngunit dumalo pa rin dahil para sa kapakanan ng mga batang may kanser ang
konsiyerto. Halos patay raw ang hitsura niya.
Ngunit noong nagsimula ang musika, tila may nagising na kislap sa malay ni Jep
Jep. Umupo siya nang tuwid sa kanyang upuan, ngumiti, tumawa, pumalakpak.
Lalong-lalo na nang awitin ang Song of Creation.
Bagaman bulag, ginising ng tunog ng rnusika ang malay tao ni Jep Jep. Naunawaan
niya ang musika, at natuwa siya.
6
Magmula noon hanggang namatay siya ilang buwan nang nakalipas, burnabalik ang
sigla sa madilim na mundo ni Jep Jep tuwing tutugtugin ang mga awit ng Bukas
Palad.
Kailangan ang paniniwala at kailangang kilatisin.
Pero hindi natin maaaring makita, madama o maranasan ang lahat lahat. Malaking
bahagi ng ating pagharap sa mundo ay nababatay sa mga hindi natin nakita o
naranasan. Ibang tao ang nakakita o nakaranas at naniniwala tayo sa kanila. Alam
kong may syudad ng Paris kahit na hindi ako yumapak doon kailanman. Naniniwala
ako sa mga bidahan ng mga taong sanay tumawid sa mga lansangan ng syudad na
iyon. Kinukuha ko ang gamot na itinalaga ng doktor kahit na hindi ko nakikita kung
angkop nga o hindi, Basta naniniwala ako. Ganoon din, naniwala ako kagabi noong
sinabi nila sa telebisyon na sa larawang satelayt na ipinakita, iyong parteng
minarkahan ng bilog ay pinapatunayang may mangkok na laba na nabubuo sa
Pinatubo. Hindi ako marunong magbasa ng larawang-satelayt. Naniniwala ako sa
marurunong. Ganoon din, hindi ko masakyan ang eksrey, pero naniniwala ako sa
mga marunong gumawa ng interpretasyon.
Hindi natin maiiwasang magtiwala sa ating kapwa palibhasa, malawak ang daigdig
at makitid ang naaabot ng ating karanasan. Ngunit, kailangan bang maging bulag sa
paniniwala? Ang kabaligtaran ang kailangan: magmatino sa paniniwala. May ilang
mga pagmumuni-muni na maaaring makatulong tungo sa isang matinong
pagkakatiwala.
Ang taong mapaniniwalaan ay itinuturing nating tunay na bukal ng kaalaman at
karunungan. Kailangang siya ay:
1) marunong magmasid at umunawa: halimbawa, masusi niyang pinupuna
ang mga nangyayari sa harapan ng kanyang mata; at gumagawa lamang siya
ng interpretasyon kung talaga siyang may kakayahan, halimbawa, na bumasa
sa eksrey o sa larawang-satelayt o sa kung ano ang makagagaling sa isang
sakit.
2) marunong magbunyag sa kanyang nalalaman at nauunawaan: mayroon
siyang arte ng pagbunyag, kaya naibabahagi niya ang kanyang karanasan sa
mga hindi nakaranas nang ganoon; o naibabahagi niya ang kanyang
pagkaeksperto sa mga hindi eksperto...sa antas na itoy posible.
3) makatotohanan, hindi nagsisinungaling.
Itong tatlong ito ang kailangan nating kilatisin kung ibig natin malaman kung
kapani-paniwala ang isang tao.
Hindi ko naranasan at hindi ko kayang unawain ang ukol sa larawang-satelayt,
eksrey, gamot, Paris, atbp. Pero kaya kong danasin at unawain kung ang nagsasalita
sa akin ay mapaniniwalaan. Maaari at dapat kong tingnan, unawain, suriin kung ang
taong iyon ay talagang bukal ng kaalaman at karunungan. Talaga ba siyang
marunong; makatotohanan ba siyang nagbubunyag? Pananagutan ko ang pagkilatis.
Kaya ganito ang katangian ng taong matino sa kanyang pagbibigay tiwala sa
kanyang kapuwa:
1) marunong kumilatis sa mga bukal ng kaalaman at karunungan,
2) marunong umunawa sa mga ibinubunyag.
7

Ang hindi marunong umunawa ay hindi marunong makinabang sa mga ibinubunyag
sa kanya. At hindi rin siya maaaring sumang-ayon o tumutol sa mga ibinubunyag.
Sapagkat hindi maaaring sumang-ayon o tumutol ang tao, kung hindi niya
nauunawaan ang kanyang sinasang-ayunan o tinututulan.
Mga komplikasyon; isang simpleng prinsipyo.
Hindi palaging simple ang pagrerelasyon ng mga bukal sa mga naniniwala. Kung
minsan parang lambat ng mga nagkandabuhol-buhol na lubid ang mga relasyon.
Halimbawa, papaano kong nalalaman na pulo ang Luzon? Hindi ko pa nalilibot ang
buong isla. May mga bahaging nakita ko ang tabing-dagat. May mga detalyeng
narinig, nabasa at pinaniwalaan. May mga mapa na naniwala akong wasto. Sa
kasong ito, ang pagkaugnay ng mga nakita sa mga pinaniwalaan ay angkop na
angkop at hindi mapagdududahan.
Ngunit hindi palaging kasinlinaw ng kasong ito ang mga pagrerelasyon ng mga
bukal ng katotohanan. Kung minsan palaging nagbabago ang mga relasyon at
nalulula tayo. Maaaring mangyari, halimbawa, na maging bukal ng katotohanan ang
isang taong sinungaling. Kung tuso tayo, baka mabakasan natin ang katotohanan
kapag ibinaligtad natin ang kanyang mga pinagsasasabi. Ngunit, hindi iyan
makukuha sa isang awtomatik na pagbabaliktad. Kailangan laging subaybayan ng
masusing pangingilatis.
Madalas nakakalito ang mga laging nagbabagong komplikasyon, ngunit may gabay.
Matino itong simpleng prinsipyong ito: Na dalawa ang palaging kailangan:
1) Na ang mga bukal na pinaniniwalaan ay nakakabit sa totoo at ikinakabit
ako sa totoo;
2) na kinikilatis ko at inuunawa itong mga pagkakabit na ito.
Abstraksyo.
Nakita natin na kung minsan, sa ating pagnanais na makaunawa sa mga detalye ng
isang pangyayari, ihinihiwalay natin sa ating isip ang nagkakaisa sa talagang totoo.
Ganyan ang ginawa natin noong tinalakay natin nang isa-isa ang pagtingin ng mata
at ng isip. Nakita rin natin na importanteng bumalik palagi sa pagkakaisa at kabuuan
na umiiral sa talagang totoo. Palibhasay madalas gamitin itong patakaran ng
paghihiwalay sa isip, ng isa at buo sa talagang totoo, mabuting bigyan ng pangalan.
Ang nakaugaliang pangalan ay abstractio. Katagang Latin: paghihiwalay. Isusulat
kong, abstraksyo. Nag-aabstraksyo tayo kapag nalilimutan natin na bukod tangi at
iba ang bawat tao, at tinutuunan lamang natin ng pansin ang pagkahawig ng lahat ng
tao. Abstraksyo rin kapag gumagawa ako ng plano at hindi ko pinupuna kung may
kinalaman ang plano sa mga bagay na pinagpaplanuhan. Inaasahan ko na sa mga
susunod na pagmumuni-muni, magiging alisto ang mambabasa upang mahalata niya
kung may nagaganap na abstraksyo, at kung ano ang patakaran ng bawat abstraksyo.
Sa ganoon, sana maging alisto siya at sana isagawa niya ang palaging pagbalik sa
kabuuan ng talagang totoo.
8
Pambungad sa metapisika.

Ang bungad ng isang bahay ay pintobinubuksan sa mga dumadaan ang mga

sekretong nakatago sa bahay. Hindi sekreto ng tahanan ang metapisika, bagkus
malalim at malawak na katotohanan na umaanyaya sa lahat. Ang pambungad sa
metapisika ay pintuan na bumubukas sa kalaliman at kalawakan, sa kaparangan,
kabundukan, kalangitan.

Noong nakapasok na siya sa pintuan

yumayapak siya sa malawak na lupain
na palayo nang palayo ang mga hangganan
sinusukuban ng langit
na pataas nang pataas ang tuktok
ang mga laylayay palayo nang palayo
sinisikatan ng sariwang araw ang kabuuan.