Teodoro

Ekokritisismo: Bagong Luma

JOHN IREMIL E. TEODORO
jieteodoro@gmail.com

ANG Seryeng Panayam Cirilo F. Bautista ni Dr. Paz Verdadez Santos na
pinamagatang Storm Signals: Mga Babala sa Pagbago ng Klima sa Literaturang
Bikol noong 18 Hunyo 2011 sa De La Salle University-Manila ay isang angkop at
napapanahon na pagbasa sa kasalukuyang kasiglahan ng Literaturang Bikol.
Binabagyo ngayon ang arkipelago ng pambansang literatura ng mga likha ng mga
kontemporaring manunulat mula sa rehiyong ito ng sili at gata. Ang lente ng
pananaw-teoretikal na ekokritisismong ginamit ni Santos ay nagpapatunay lamang
sa bago at lumang katangian ng literaturang nagmula sa isang rehiyon ng bansa na
palaging binubugbog ng bagyo. Bago man sa pandinig ang ekokritisismo, luma (kaya
klasiko at napapanahon pa rin) at tama itong masinsinang pagbasa sa mga produkto
ng malikhaing pagsulat.
Ang ekokritisismo ayon kay Santos ay pag-aaral ng ugnayan ng literatura at
pisikal na kapaligiran na tumututok sa daigdig at hindi sa tao o lipunan lamang. Sa
librong Ecocriticism ni Greg Garrard, sinipi niya ang depenisyon ni C. Glotfelty mula
sa introduksiyon nitong huli sa librong inedit na The Ecocriticism Reader: Landmarks
in Literary Ecology.

What then is ecocriticism? Simply put, ecocriticism is the
study of the relationship between literature and the physical
environment. Just as feminist criticism examines language
and literature from a gender-conscious perspective, and
Marxist criticism brings an awareness of modes of
production and economic class to its reading of texts,
ecocriticism takes an earth-centered approach to literary
studies. (Glotfelty 1996: xix)

Sa pagbabasang ekokritisismo, mahalagang matutugunan ang ilang mga
katulad nitong mga inilahad ni Glofelty: 1. How is nature represented in this sonnet?
2. How has the concept of wilderness changed over time? 3. How is science itself
open to literary analysis? At 4. What cross-fertilization is possible between literary
studies and environmental discourse in related disciplines such as history,
philosophy, psychology, art history, and ethics?
Kung gayon ayon kay Garrard, ang ekokritisismo ay an avowedly political
mode of analysis, as the comparison with feminism and Marxism suggests. Ecocritics
generally tie their cultural analyses explicitly to a green moral and political
agenda. (3)
Ayon kay Santos, kaakitbat ng ekokritisismo ay ang mga sumusunod: ekotula,
ekopanulaan, ekomakata, ekofeminismo, at eko-sublime. Gusto kong tumutok sa
unang tatlong nabanggit.
Nagbigay si Santos ng mga halimbawang sulatin mula sa luma at bagong
panulaang Bikol. Napansin niya na palaging may bagyo sa mga sinulat ng mga
 Teodoro 2

manunulat na Bikolano. Narito ang isang lumang rawitdawit, tula sa wikang Bikol,
tungkol sa hangin: Kun duros ang itinanom / Bagyo an aanihon (Kung hangin ang
itinanim / Bagyo ang aanihin.). Sa lente ng ekokritisismo, napakalaki ng aral na
itinuturo ng maikling tulang ito sa mambabasa. Kung magtatanim ka nga naman ng
hangin, tiyak bagyo ang magiging produkto nito dahil ano pa nga ba ang bagyo kundi
isang napakalakas na hangin. Gaya nga ng sabi ni Santos, tao rin ang sumisira sa
kalikasan.
Maaari din namang isang talinghaga lamang ang hangin sa tula. Isang
interpretasyon dito ay kung gumawa ka ng mga kasamaan sa ibat ibang tao,
dadating ang araw na babalik ang lahat ng mga kasamaang ito sa iyo. Gaba ang
tawag namin dito sa Panay. Karma naman para sa karamihan. Subalit mas maganda
at mas makapangyarihan pala ang tulang ito kung babasahin sa paraang
ekokritisismo. Ito ang sinasabi kong bagong luma. Bagong pananaw subalit luma
ang aral na makukuha. Bagong pagbasa sa isang lumang teksto.
Sinuri naman ni Gabriel Egan ang mga dula ni William Shakespeare gamit ang
ekokritisismo sa kaniyang librong Green Shakespeare: From Ecopolitics to
Ecocriticism. Nadiskubre niya na, The new science invokes ideas not current since
Shakespeares time, although reached by completely different routes. We can revisit
the philosophical implications of those old ideas, which is what the plays reflect
upon, to see the implications of the new science on our sense of who we are. (175)
Muli, ang konsepto ng bagong luma.
Ibinuhos ni Santos ang kaniyang talino at lakas bilang iskolar at edukador sa
pag-aaral ng literatura at kulturang Bikol. Siya mismo ay taga-Bikol. Kung kaya
marami siyang alam tungkol sa bahaging ito ng Filipinas. Katulad na lamang ng
paliwanag niya kung bakit ganoon na lamang kahalaga sa mga taga-Bikol ang sili.
Kahit umano sinira ng bagyo ang kabahayan, uunahin ng mga Bikolanong ayusin ang
kanilang taniman ng sili. Bakit? Dahil kahit basa sila, nawawala ang nararamdamang
lamig kapag kumakain ng sili. Ngayon mas naiintindihan ko na ang kagandahan at
sarap ng Bikol express bilang isang napakaanghang na pagkain.
Si Honesto M. Pesino, Jr. ang isa sa mga makatang Bikolano na binanggit ni
Santos sa kaniyang panayam. Heto ang isang tula ni Pesimo mula sa kaniyang
librong Bagyo sa Oktubre:

Balintuna sa Tag-init

Tinatanong mo ang langit
Kung bakit nag-aalburuto ang kanyang hangin
At bumubulwak ang kanyang ulan
Ngayong tag-init.
Di ba kahapon,
Nakadikit ang yong mga mata sa TV
Habang nilalaklak mo ang nagyeyelong Coke Zero
Na bumubuhos sa yong baga?
Di ba kagabi,
Plastik ang yong pakiramdam
Habang umuusok ang tambutso ng yong Delica
Dahil nakikipagtalik ka sa aircon?
 Teodoro 3

Ngayon nga,
Bagyo ka sa yong shower
At delubyo itong nambubugbog
Sa yong anit at ulo
Ngunit wala namang
Pumapasok sa yong kamalayan. (110)


Hayagang sinasabi ng tula na tayo naman talagang mga tao ang dahilan kung
bakit mayroong pagbabago sa klima ng daigdig, kung bakit kahit tag-araw ay bigla
na lamang babagyo o bubuhos ang malakas na ulan. Hindi na nga natin alam ngayon
kung kailan nag-uumpisa at nagtatapos ang tag-ulan at tag-araw. Kung binabaha
tayo nang bonggang-bongga o walang pakundangan ang lakas ng mga sunod-sunod
na bagyo, nagtataka pa tayo. Gamit tayo nang gamit ng gasolina upang magkaroon
ng tayo ng kuryente upang makapagbabad tayo sa panonood ng TV at hindi na tayo
mabubuhay kung wala tayong ref at ercon, mga aplayanses na mapanira sa
kalikasan. Gustong-gusto ko ang imahen ni Pesino na nakikipagtalik sa aircon.
Napakatalas na paglalarawan ito sa halos manyakan na relasyon natin sa
teknolohiya na mapanaira sa kapaligiran. Parang sex kaya nasasarapan tayo
masayado at naaadik na rito.
Ganito ang sinasabi sa kasabihang kapag hangin ang itinanim, bagyo ang
aanihin. Dahil ayaw ng taong isuko ang maluhong pamumuhay kahit na mapanira
sa kapaligiran, nasisira ang kapalagiran natin. At kapag mangyari ito (at nangyayari
na nga), lahat naman damay. Lalong nabubuko na tayong mga tao ay may
pagkatanga o mga tanga na nga. Wala tayong natutunan sa ating masasamang
karanasan. Binaha ang malaking bahagi ng Metro Manila noong 2009 dahil sa Bagyo
Ondoy. Baha ito na pinalala ng mga basurang itinapon natin sa mga ilog, estero, at
kanal. Natuto ba tayo? Hindi. Tuloy pa rin ang pagtapon ng mga plastik at iba pang
di-nabubulok na bagay sa mga ilog, estero, at kanal. Pagkatapos kung bumaha na
naman, isisisi natin ito sa Diyos. Tatawagin nating acts of God.
Ang masaklap pa nito, ang mga mayaman lamang ang mahilig gumamit ng
mga bagay na itong nakakasira sa kalikasan. Ang mga mahirap, na marami sa kanila
ni walang bahay, ay nabibiktima rin ng abnormal na panahon. Sa larangang
internasyonal, ang mga mayayamang bansa katulad ng Estados Unidos ang mas
mapanira ang lifestyle sa kalikasan. Sa kapal ng mukha ng mga Amerikano, sila
mismo ang ayaw pumirma sa internasyonal na kasunduan na bawasan ang
pagsusunog ng langis para maparahan ang pag-iinit ng mundo. Sila ang kontrabida
sa Earth Summit sa Copenhagen noong 2009.
Naalala ko rin ang tulang Kinaray-a na Andut Nagbaha sa Norte (Bakit
Bumaha sa Norte) ni Maria Milagros Geremia-Lachica sa kaniyang librong Ang
Pagsulat Bayi (Ang PagsulatBabae). Sabi sa unang saknong, Kag mamangkot pa
kaw / ikaw nga nangompra / ka oring sa Sebaste (At nagtanong ka pa / ikaw na
namakyaw / ng uling sa Sebaste). [36] Maraming tao ang hindi naiintindihan ang
nangyayari sa ating kapaligiran, katulad na lamang ng kausap ng persona sa tulang
ito. Nagtatanong kung bakit bumaha sa norteng bahagi ng Antique (kung nasaan ang
bayan ng Sebaste) e, hanapbuhay naman niya ang pamimili ng uling doon. Pinuputol
 Teodoro 4

ang mga kahoy upang gawing uling. Nakakalbo ang bundok dahil sa uling. Kapag
kalbo na ang kabundukan at kagubatan, wala nang mga ugat ng kahoy na sisipsip sa
tubig-ulan kung kaya kapag bumuhos nang malakas, natitibag ang bundok at
bumabaha sa kapatagan.
Magandang gawin sa iba pang mga literaturang bernakular ang ginawang ito
ni Santos sa literaturang Bikol. Sa katunayan, sa libro ng mga maikling kuwento ng
Sebuwanong manunulat na si Ernesto Lariosa na inedit at isinalin ni Hope Sabanpan
Yu, tumutok si Yu sa kaniyang introduksiyon, na may pamagat na Ernesto Lariosa
and Nature in His Works, sa mga konsepto ng kapaligiran at kalikasan sa mga akda
ni Lariosa. Tinapos ni Yu ang kaniyang introduksiyon sa,


The stories collected here, reveal that the celebration of
human life as well as the degradation along with the
desecration of the natural world is not simply a mistake
there are better alternatives and choices. For the reader to
simply shrug them off is to become complicit in the very
exploitation that the stories represent. The force of Lariosas
narratives lies in bringing to public light the material
conditions and underpinning relations that are often ignored,
and giving them moral significance (Crack Shot 25-26).


Sa kuwentong Bugti (Ang Kapalit) ni Lariosa, narito ang naiisip ng bidang si
Samuel habang pinagmamasdan ang kapaligiran: Naluoy siya nga nangaupaw nga
kabukiran. Kahilabtanon gayo sa tawo. Kaalaot sa kinaiyahan. Tungod sa
nagkahanaw nga mga kahoy, daghang lunop ang nahitabo sa kalibotan nga
nakakalas og daghang kinabuhi. Kon makasudya pa ang kinaiyahan batok sa
kasaypanan nga gihimo sa tawo kaniya, dugay na untang nanglipaghong ang iyang
nawong sa tumang kauwaw (Lariosa 92-93) [Naaawa siya sa nakakalbong
kabundukan. Kagagawan ito ng tao. Dahil sa mga naputol na punongkahoy
maraming mga kalamidad ang nangyari na umutas ng maraming buhay. Kung
makakapagsalita lamang ang kalikasan laban sa mga kasalanang ginawa ng tao sa
kaniya, matagal na sanang natunaw ang mukha ng tao sa sobrang pagkapahiya.]
Panahon na nga upang balikan natin sa paglikha at pag-aaral ng ating
literatura ang sagradong ugnayan nating mga tao sa kalikasan. Sa ganitong paraan
lamang natin maisalba ang ating sarili at ang ating pisikal na kalibutan.


Talasanggunian

Egan, Gabriel. Green Shakespeare: From Ecopolitics to Ecocriticism. London:
Routledge, 2006. Nakalimbag.
Garrad, Greg. Ecocriticism. London: Routledge, 2004. Nakalimbag.
Geremia-Lachica, Maria Milagros. Ang PagsulatBayi. Lungsod Iloilo: University of
San Agustin Publishing House, 2006. Nakalimbag.
 Teodoro 5

Lariosa, Ernesto D. Crack Shot and Other Stories. Inedit at isinalin ni Hope Sabanpan
Yu. Lungsod Cebu: University of San Carlos Press, 2010. Nakalimbag.
Pesimo, Honesto M. Jr. Bagyo sa Oktubre. Manila: National Commission for Culture
and the Arts, 2008. Nakalimbag.
Yu, Hope Sabanpan. Ernesto Lariosa and Nature in His Work sa Crack Shot and
Other Stories ni Ernestor Lariosa. Lungsod Cebu: University of San Carlos
Press, 2010. Nakalimbag.


[Ang sanaysay na ito ay unang nalathala sa jieteodoro.blogspot.com
noong 27 Hulyo 2012]