Yemen Sorunu

ZET

Yemen de balayan i savan iddetini artrarak devam etmesi uluslararas toplumun

dikkatinin bu topraklara ekilmesini salamtr. Yemenin kuzeyinde iiliin bir kolu olan
Zeydi mezhebine bal gruplar ile hkmet gleri arasnda kan atmalarn nedenleri
incelenirken Yemen Arap Baharyla birlikte mezhepsel atmalarn rekabet alan haline
gelmitir.

Salihin grevini brakmasnn ardndan atmalarn son bulmam olmas atmalarn nasl
sonlanaca zerinde dnlmesine neden olmutur. Modern Ulus devlet srecini
tamamlamam olan Yemen de hala geleneksel yaplarn nemini koruduunu grmekteyiz.
Bu da merkezi otoritenin zayflamasna ve lkede terr rgtlenmelerine zemin
hazrlamaktadr.

Yemende Ki Sorunlar

lkedeki nemli bir sorun nfusun ok hzl artmasdr. Arap dnyasndaki en fakir lke olan
Yemen, yllk yaklak %3,5lik nfus art hz ile dnyada nfusu en hzl artan lkeler
arasndadr. Hzl nfus art eitim, salk, i olanaklarnn salanmas vb. kamu
hizmetlerinin verilmesini de byk lde aksatmaktadr. Hzl nfus artnn yan sra
yolsuzluk, isizlik, enflasyon gibi ekonomik sorunlar da lke iinde zlmesi gereken temel
sorunlardr.1

lkenin isizlik oran ise %35tir. 24 milyonluk nfusu olan yemen in %42si gnlk 2
dolarn altnda bir gelirle yaamak zorundadr. Ekonominin zayfl Yemen de her trl
radikalizmin gelimesine uygun bir ortam yaratmaktadr. lke gelirlerinin %75inden
fazlasn oluturan petrol gelirleri devlet mekanizmasnn zayfl nedeniyle belli airetlere ve
kar sahiplerine yarar salamaktadr. Mevcut rezervlerin ise 10 yl iinde tkenmesi
beklenmektedir ve bunun dnda lkenin baka doal kayna da bulunmamaktadr. Mevcut
kaynaklarn ise dzgn ekilde kullanlmasn salayamayan merkezi otoritenin bulunmas ise
ileriki gnlerde Yemenin istikrarszln daha ok artracaktr.2

1
Akaln, Serpil; Cokun, Gamze; Lainer, Sedat; Yemen Dosyas; Usak yaynlar; s.21
2
Ibd; s.27
lkede yolsuzluk bariz bir ekilde hkimdir. Hkmetteki zayf kurumlar yolsuzluun balca
sebebi olarak grlmektedir. Buna ek olarak Yemene yaplan para yardmlarnn Yemen
hkmetince lkenin kalknmas iin deil hkmetin kendi siyasi amalar iin kullanld
iddias hkimdir.

Devlet geleneinin zayfl:

lkedeki blnmlk ve geleneksel yerel yaplarn gcn modern zamanlarda dahi

varln muhafaza ettirmesi, gl bir devlet ina etmeyi zorlatrmaktadr.

lkede airetler nfusun byk bir ksmn oluturmaktadr. Yemenin siyasi tarihine
bakacak olursak, kabilelerin blgede nemli yeri olduunu gryoruz. Cumhuriyet dnemine
geildiinde bile kabile ve airet sistemleri zerine gidilememitir. Ksaca Yemenin siyasi
yapsn yle zetleyebiliriz: kabileler ve airetler aras denge. Liderin liderliine devam
edebilmesi iin airetler ve kabileler aras dengeyi ok iyi oturtmas gerekir. Ve bunlara para
vermek zorundadr.

Bylece dini liderler ve geleneksel yap ok kuvvetli olmakla beraber bu durum modern
yaama geite uyum sorununu n plana karan dier bir sorun olarak karmza kar.3

Toplumsal Blnme Ve Uluslaamama:

Yemen pek ok adan blnm bir lkedir. Blnme mezhepsel, dinsel, ideolojik ve tarihsel
pek ok alanda gereklemektedir. Ayrca lkede pek ok gl airetin olmas, blnmeyi
farkl boyutta hem derinletirmekte hem de gelitirmektedir. nk yerel g odaklar
modern yapda kendilerine gl mevkiler beklemektedir. Bu mevkiler verilmeyince de
kolaylkla ayaklanma ve atmalar meydana gelebilmektedir.

Austos ve Eyll 2009da Yemende hkmet gleri ile Zeydi mezhebine bal gruplar
arasnda yaklak bir yl sren atekesten sonra tekrar balayan ve ksa srede iddetlenen
atmalarn hem Yemen hem de Arap Yarmadasn daha da istikrarszlatrmasndan endie
duyulmaktadr. Ancak, atmalarn mezhepsel, politik ve ekonomik arka plan dikkate
alndnda Yemen i savann ksa srede zlmeyeceini ngrebiliriz.4

3
Ibd; s.35
4
Ibd,s.40
Kuzey ve Gney Yemenin Birlemesi

Seba Melikesi Belksn lkesi olarak bilinen Yemende Austos ve Eyll 2009tarihinde
meydana gelen iddet olaylar uluslararas toplumun dikkatinin Yemene evrilmesine yol
amtr. Yemenin kuzeyinde iiliin bir kolu olan Zeydi mezhebine bal gruplar ile
hkmet gleri arasnda 2004 ylndan beri sren gerginlik 2009 ylnda bir kez daha yerini
silahl atmalara brakmtr. Son be ylda blgede meydana gelen iddet olaylar nedeniyle
yaklak 150 bin kii yaad yeri terk etmek zorunda kalrken, bir dnemler lkenin en iyi
yerleim yeri saylan Sada blgesindeki ekonomik ve insani sorunlar derinlemitir.
atmalarn nedeni konusunda birok yaklam ortaya atlmaktadr. Bunlardan bazlar; ran-
Suudi rekabeti, airetler aras atmalar veya mezhepsel ekimelerdir. Ancak, i savalarn
srekli yaand Yemen tarihine bakldnda bugn yaanan iddet olaylarnn arka plan
daha iyi anlalmaktadr.

Bilindii zere 1990larn bana kadar birbiriyle rakip iki ayr Yemen Devleti
bulunmaktayd. Osmanl mparatorluunun denetiminde olan ve I. Dnya Sava sonras
dnemde mam Yahya liderliinde bamszln ilan eden Sana merkezli Kuzey
Yemendeki iktidar yaklak 1000 yldr lkeyi yneten Zeydi mezhebine bal sekinlerin
elindeydi. iiliin bir kolu olarak kabul edilen Zeydi mamlarn otoritesi Osmanl
mparatorluu dneminde de srmt. 12 mamclktan farkl olarak yalnzca 5 mamn
mamln kabul eden Zeydi inancnda ne kan asl vurgu, iktidarn Peygamber soyundan
gelen mamlarda olmasdr. Dier yandan 1839 tarihinde ngiliz igaline urayan Aden
merkezli Gney Yemendeki ngiliz etkisi 1967e kadar srmtr. 150 yllk ngiliz igalini
Marksist gruplarn silahl direnii ile sonlandran Gney Yemenin Kuzeyle birleecei
ngrlrken tersine Adende Marksist bir ynetim kurulmutur. 1989a gelindiinde
Sovyetler Birliinin dalma srecine paralel olarak Kuzey ve Gney Yemenin birlemesi
tekrar gndeme gelmi ve grmeler en sonunda Nisan 1990'da birleme anlamasnn
imzalanmasyla sonulanmt. ki Yemen arasnda de jure birleme 22 Mays 1990'da
salanmasna karn de facto birleme 1994 Temmuzunda Aden merkezli isyann
bastrlmasyla gerekletirilmiti. Bylelikle hem uluslararas sistemde meydana gelen
deiiklikler hem de kuzeyli liderler ile Gneyli liderlerin birleme kararn desteklemeleri ile
yaklak 200 yllk Kuzey Yemen ve Gney Yemen ayrl son bulmutur.
Yemendeki atmalarn Arka Plan

Kuzey Yemende gerekleen 1962 ylndaki darbe 2009 ylnda ki atmalarn mihenk
noktasn oluturmaktadr. Albay Sallal darbeyle mamlk ynetimi yerine Cumhuriyet
rejimini getirmesine ramen lkede istikrar salanamamtr. Darbe srasnda Sarayda
bulunan ancak kamay baaran mam Bedrin balatt isyan Kuzey Yemenibugne kadar
srecek i savaa srklemitir.Darbeden hemen sonra Msr, cumhuriyetileri desteklemek
iin Yemene askergnderirken Suudi Arabistan, Zeydi mamlar desteklemitir. Msr
askerlerinin desteiyle Albay Sallal ksa srede denetimi salamsa da Zeydi kabilelerin
etkin olduu ve Suudi Arabistan snrnda bulunan krsal ve dalk blgelerde Sallal ve
Msra bal askerler varlk gsterememitir. Kuzey Yemen Savanda Msrn 1967
Arap-srail Savanda ki yenilgisi nemli bir nokta olmutur. Bu yenilgi sonrasnda Nasr
rejimi Cumhuriyetilere verdii destei keserek Cumhuriyeti askerler Suudi Arabistanla
anlamak zorunda kalmtr.5

1967 sonras dnemde Kuzey Yemende mamclar ile hkmet gleriarasndaki atmalar
son bulmasna karn taraflar arasndaki gerginlik devam etmitir. Hkmetin merkezi orduyu
glendirme politikalar tartmay alevlendirmitir. 1977 ylnda Devlet Bakan Albay
Hamdi merkezi otoriteyi glendirme almalarndan rahatsz olanlar tarafndan
ldrlmtr. . 1980li ve 1990l yllarda gndeme gelen Gney Yemenle birleme
politikalar ayn zamanda hkmet ile Zeydi gruplar arasndaki gerginliin azalmasna neden
olmutur.

atmalarn Yeniden Balamas

Yemende 2003 tarihinde Zeydi gruplar ile hkmet gleri arasnda gerginlikksa srede
yerini kanl bir i savaa brakmtr. Zeydiler hkmeti kendilerine kar ayrmclk yapmak
ve Suudi Arabistanla birlikte saldrlar dzenlemek, ABD ve sraille hareket etmekle
sularken Salih hkmeti de hem Zeydi isyanclara liderlik yapan Hutileri hem de ran
Yemeni istikrarszlatrmaya almakla sulamaktadr. Zeydiler 1980lerin bandan itibaren
lkede rgtlenmeye balayan Selefi akma kukuyla yaklamasna karn dorudan Suudi
Arabistanla olan ilikileri nedeniyle bunlara kar sert bir muhalefet yrtmemitir. Ancak,
2000lerin bandan itibaren Zeydi entelekteller ve politikaclar bir yandan hkmeti

5
Balolu, Berat; Yemen Sorunu;
http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/201113_yemen_Sorunu1258.pdf
ayrmclk yapmak dier yandan Selefi gruplarn faaliyetlerine gz yummak ve desteklemekle
sulamaya balamtr.

Ocak 2003te Zeydi inancna mensup gruplarn youn yaad Sadaki camidebalayan
srail ve Amerikan kart gsterilerin yaylmas zerine Salih hkmeti gstericilerin lideri
olduunu ileri srd eski Parlamenter Seyid Hseyin Al Hutiyi gsterileri sonlandrmas
konusunda uyarmtr. Ancak, Cumhurbakan Abdullah Salihin gsterileri sonlandrma
giriimleri baarszlkla sonulanmtr. Bunun zerine hkmet Huti ve eylemlere karan
gruplarn yakalanmas emrini vermitir. Gvenlik kuvvetleri ile Huti taraftar gler arasnda
balayan atmalar en sonunda 10 Eyll 2004 ylnda Hseyin Hutinin ldrlmesiyle kritik
bir aamaya kaymtr. Hseyininldrlmesinin ardndan liderlii stlenen kardeleri
Abdulmelik ve Yahya Huti, Salih rejimiyle uzlamay reddetmi ve isyan srdrme karar
almtr. atmalarn 2005 baharnda artmas zerine hkmet birlikleri, Hseyin Hutinin
babas nl Zeydi din alimi Bedreddin Hutiyi gzaltna almtr. Salih rejimi ayrca Zeydi
kesimler tarafndan desteklenen Hak Partisi ve Birleik Halk Gleri partilerini hkmet
kart eylemlerin iinde yer almakla sulamtr. Dier yandan Huti liderliindeki Gen
nananlar Hareketine bal militanlarn Suudi Arabistan snrna yakn baz blgeleri
kontrolleri altna almas Suudi rejiminde rahatszlk yaratmtr.

2004-2007 aras dnemde hkmet ve Zeydi gruplar arasnda sren atmalarKatar

hkmetinin arabuluculuuyla ve ekonomik destek szleriyle yerini atmasz bir srece
brakmtr. 2 ubat 2008 tarihinde Dohada taraflar bir araya getirmeyi baaran Katar Emiri
eyh Hamad Bin Khalifa Al Thani, Yemendeki gerginlie kalc bir zm bulmaya
almtr. Ancak, Katarn abalarna ramen hkmet birlikleri ile Zeydi gruplar arasndaki
sorunlar zlememi ve Nisan 2008de hkmetin operasyonlarna tepki olarak Yemenli st
dzey bir askerin pusuya drlmesiyle atmalar yeniden ve eskisinden daha iddetli
biimde balamtr. atmalarn iddetlenmesinde kendisi de Zeydi olan Cumhurbakan
Salihin Hahid Konfederasyonuna bal baz kabileleri kullanma giriimi etkili olmutur.
Yemendekien byk ve en gl iki kabile konfederasyonundan biri olan Bakil
airetlerkonfederasyonu isyanclarla birlikte hareket ederken, Hahid konfederasyonuna bal
kabileler hkmet glerinin yannda yer almtr. atmalarn ksa srede lkenin deiik
blgelerine yaylmasndan sonra Yemendeki mezhepler ve airetler arasndaki sorunlarn
derinlemesi ve blgeyi bir atma srecinin iine ekmesi olasl bulunmaktadr.
Yemendeki atmalarn D Aktrleri: Suudi Arabistan ran Mcadelesi

Yemende sren atmalarn mezhepsel, tarihsel ve politik arka plan bulunmasna karn,
2004 tarihinde atmalarn tekrar balamasnda ran ve/veya Suudi Arabistan sorumlu
tutanlar bulunmaktadr. Son dnemdeki atmalarda ar silahlarn kullanlmas ve Zeydi
gruplarn Sana ynetiminin yan sra Suudi Arabistan, srail ve ABD kart sylem ve
gsteriler dzenlemesi dikkat ekmektedir. Suudi Arabistan 2003 sonras dnemde rann
Ortadouda etkisini artrmasndan rahatszlk duymaktadr. Blgede iiliin glenmesinden
ekinen Suudi Arabistan snrn dier yakasnda Hizbullah benzeri bir ii rgtn kurulmasn
ncelikli tehdit olarak deerlendirmektedir.

Suudi Arabistan ve Yemen hkmeti ran ii militanlar desteklemekle sulamasna karn

ran da Suudi Arabistan Yemendeki atmalara mdahil olmakla sulamaktadr. ran
sulamalar reddederken, Salih rejimini sivillere kar ar g kullanmakla itham
etmektedir.6

Deerlendirme:

Yemenin var olan sorunlar iinde yer alan ve dier sorunlarna kaynaklk etmesi bakmndan
byk bir neme sahip olan merkezi ynetimin zayfl sorununun zm, tek bana
Yemeni istikrara gtrmeye yetmemektedir. nk blgesel entegrasyon gerekletirilmeden
sadece merkezi ynetimi glendirmek, karmza diktatoryal ynleri ar glenen bir
ynetim de karabilir. Zaten demokratikleme sorunlar yaayan bir lkede glerden birini
ar glendirmek, istikrar yerine atma da retebilir.

Yalnzca Salihin ynetimden ayrlmas Yemen de istikrarn salanmasna yetmemitir.

Protestocular Salihin yarglanana kadar eylemlerine devam edeceklerini bildirmilerdir.

Yemendeki var olan sorunlara, d glerin de bu sorunlarn aktrlerini dorudan veya

dolayl olarak desteklemesi sebebiyle giderek byyen bir hal almtr.

Yemen deki atmalarn boyutu incelendiinden ncelikle ekonomik sebeplere dayanan

fakirliin boy gsterdiini grmekteyiz. Ardndan geleneksel yaplarn halen varln devam
ettirdiini merkezi ynetimin zayf kaldn, doan otorite boluundan da El Kaidenin ss
haline geldiini grmekteyiz.

6
Ayhan, Veysel; YEMENDE SAVA: ORTADOUDA -SNN GERGNLNN
YAYILMASI; www.veyselayhan.com/yemenpdf.pdf
Ayrca Yemen blgesel ve kresel aktrlerin atma alan haline gelmitir. Snni- ii
atmas zerinden Suudi Arabistan ve ran bu lke de etkinliklerini artrmak istemektedir.

Yemenin stratejik konumu onu uluslararas aktrlerin de hedefi haline getirmektedir.

Salihin grevini brakmasnn ardndan atmalarn son bulmam olmas atmalarn nasl
sonlanaca zerinde dnlmesine neden olmutur. ncelikle olarak Yemeni temsil eden
hkmetin tm gruplarn desteini almas gerekmektedir. Ardndan da kontrol-denge
mekanizmas gz nnde bulundurularak ve demokratikleme bir hedef olarak elde tutularak
merkezi hkmetin daha gl olmas salanmaldr. Bu srete hkmetin de halk ve gruplar
nezdinde meruiyetini ve temsil gcn artrmas gerekmektedir.

KAYNAKA

1. Akaln, Serpil; Cokun, Gamze; Lainer, Sedat; Yemen Dosyas; Usak yaynlar

2. Ayhan, Veysel; Yemende Sava: Ortadouda ii- Snni Gerginliinin

Yaylmas; www.veyselayhan.com/yemenpdf.pdf

3. Ayhan, Veysel; Yemen Sorunu ve Suudi Arabistana Etkisi: Selefi-ii Gerginliinin

atmaya Dnme Olasl;
www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/.../201031_veysel_subat.pdf

4. Ayhan, Veysel; Yemende Kaos ve Rejim Sorunu: Salih Sonras Dnem;

http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2011616_Do%C3%A7.%20Dr
.%20Veysel%20AYHAN.pdf
5. Ayhan, Veysel; Yemen Seimleri ve ktidar Deiiklii;
http://www.politikakademi.org/2012/02/yemen-secimleri-anayasal-iktidar-degisikligi/

6. Ayhan, Veysel; Yemen Sorunu Blgesel Savaa Doru mu?

http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2011127_9%20tr%20eng.pdf

7. Balolu,Berat; Yemen Sorunu;http://www.orsam.org.