MALAT YNTEMLER-I

Do. Dr. Blent AKTA

DKM
 GR
Metal dkm, arzu edilen ekilleri elde etmek
amacyla metalleri ergiterek kalp ad verilen
boluklara dkerek katlatrma ilemidir.

Parann eklini kalbn ekli tayin eder.

Dkm yntemi yar maml ve maml

paralarn retiminde kullanlr.

Dkm metallerin kullanlabilir hale

dntrlmesinin eitli kademelerinde yer
alabilir.
Cevherden elde edilen metal ve alamlarn ingot ad
verilen bloklar halinde dklmesi, ok girintili kntl
paralarn tek ilemle kullanlabilir hale getirilmesi gibi
ilemlerde dkmden faydalanlr.
Dkm ynteminin stnlkleri
iten ve dtan ok kark ekilli paralar dklebilir.
Bylece, baz imal usulleri azaltlabilir veya tamamen
kaldrlabilir.

Baz metaller metalurjik tabiatlarndan dolay scak

ileme tabi tutulamayp sadece dklebilir.

Yap basitletirilebilir.

Paralar tek bir dkmle imal edilebildii halde, dier

usullerde baz paralarn birletirilmesi gerekir.
 ok sayda ve hzl retim yaplabilir.

Dier usullerle yapm zor ve ekonomik bakmdan uygun

olmayan byk ve ar paralar dklebilir.

Ekonomik ynden stndr.

Dkme metallerde baz mhendislik zellikler daha iyi

elde edilebilir;

Dkme demirde ilenebilme ve titreim snmleme

yksektir.
Anmaya daha iyi zellikler elde edilebilir.
 Dkm lemlerinde Kullanlan
Ocaklar
Dkmhanelerde en yaygn kullanlan
ocaklar unlardr:
Kupol ocaklar
Dorudan yakt yakan ocaklar
Potal ocaklar
Elektrik ark ocaklar
Endksiyon ocaklar
 Kupol Ocaklar
Tabanna yakn yerde dkm az olan dikey silindirik
ocaklardr
Sadece dkme demir iin kullanlrlar
Dier ocaklar da kullanlmasna ramen, en byk
tonajl dkme demirler kupol ocanda eritilir
Demir, kok kmr, kireta ve dier muhtemel
alamlar ieren arj, kupol yksekliinin yarsndan
daha aaya yerletirilen bir arj kapsndan st ste
tabakalar halinde yklenir
Alt blmde bulunan pencerelerden(tyer) basnl hava
flenerek tututurulmu kokun yanmas hzlandrlr.
Eriyerek kok yatana szlen sv demir belli aralklarla
dkme kanalndan alnr
 yzey D yzey
ekil 1. Kupol ocann
kesiti
Ykleme kaps
Ykleme zemini

Refrakter kaplama elik kabuk

arj
fleyici
fleyici

Hava kanal

Dkmeye hazr
Curuf erimi metal
Curuf kanal Tapa
Kum zemin

Ayaklar Dkme kanal

 Potal Ocaklar
Metal, yanan yakt karm ile dorudan temas etmeden
erir
ok eskiden beri kullanlan basit yapl ocaklardr
Kap (pota), refrakter malzemeden (grafit SiC veya
yksek alaml elikten yaplr.
Bronz, pirin ve inko ve alminyum alamlar gibi
demird metaller iin kullanlr.
Dkmhanelerde tr kullanlr:
(a) Kaldrmal tip,
(b) sabit,
(c) Devrilebilen potal ocak
 Potal Ocaklar
Kapak
Kapak
Dkme
az Eme
kolu
Kaldrmal elik kabuk
pota
Potal frn
ereve Yakt
Yakt Yakt

Destek blou Refrakter kaplama

ekil 2. Potal ocaklarn tr: (a) kaldrmal pota, (b) erimi metalin
kepeyle alnmas gereken sabit tip, ve (c) Devrilen potal ocak.
 Elektrik Ark Ocaklar
arj, bir elektrik arknn rettii s tarafndan eritilir
Yksek g tketimi vardr,
Elektrik ark ocaklar yksek eritme kapasiteleri
iin kullanlr (25-50 ton/saat)
ncelikle elik eritme iin kullanlr
ki yada elektrotlu tipleri vardr
Hemen her kapasitede bulmak mmkn
Temiz ve zelliklerin kontrol kolay
Yksek scaklk(3000 oC)
 Elektrotlar

at (kaldrlabilir)

Dkme az
Refrakter kaplama Metali
elii dkmek
dkmek iin
iin eme
eme yn yn
Curuf delii
Erimi elik

Devirme mekanizmas

ekil 3. elik retimi iin elektrik ark oca.

 Endksiyon Ocaklar
Metal iinde manyetik alan oluturmak iin bir
bobinden geen alternatif akm kullanr.
Endklenen akm, hzl stma ve eritme salar.
Elektromanyetik kuvvet alan, ayrca sv metalde
kartrma etkisi oluturur.
Metal, stc elemanlarla temas halinde
olmadndan, yksek kalitede ve saflkta erimi
metaller retmek iin ortam sk ekilde kontrol
edilebilir.
Erimi elik, dkme demir ve alminyum
alamlar, dkm ilerindeki yaygn
uygulamalardr.
 Endksiyon Oca
Kapak

Bakrdan mamul
Erimi metal endksiyon bobinleri
(Oklar
kartrma
etkisini
gstermektedir)

Refrakter malzeme

ekil 4. Endksiyon oca.

 Kepeler
Erimi metalin, eritme frnndan kalba sevki,
bazen potalar kullanarak yaplr
Transfer, daha ok da, kepeler yardmyla yaplr
Kren
kancas

stten grn
Dkme Devirme iin
az dili kutusu

Dndrme Tuta-
kolu maklar

nden grn

ekil 5. ki yaygn kepe tr: (a) kren kepe ve (b) iki kiiyle tanan kepe
KATILAMA
 EKRDEKLENME
ekirdeklenme : Bir malzeme iinde yeni bir fazn olumaya balamas
prosesi.
Kritik yarap (r*) : Sv Kat dnmnde katnn kararl bir
ekilde olumas ve daha sonra byyebilmesi iin gerekli olan minimum
ekirdek yarap.
Ergime scaklnn altna soutma (undercooling):
ekirdeklenmenin olusabilmesi iin, sv metalin soutulmas gereken
scaklk.
Homojen ekirdeklenme : Kritik yarapa sahip ekirdeklerin herhangi
bir emprite kullanmadan sv atomlarnn bir araya gelerek olumas.
Heterojen ekirdeklenme : Kritik yarapa sahip ekirdeklerin emprite
yzeyleri zerinde sv atomlarnn bir araya gelerek olumas.
ekirdeklenme
ekirdeklenme
ekirdeklenme
 rnek:
Bakr iin kritik 236 oC deerinde bir soutma uygulandnda,
kritik ekirdek yarapn hesaplaynz.
ekirdeklenme Hz
 Kontrll ekirdeklenme
Tane boyutunun kltlmesi: Kontroll bir sekilde heterojen
ekirdeklerin svya eklenmesi sayesinde, svkat dnsm sayesinde
olusan tanelerin says artm olur. Bylece ortalama tane boyutu
klm olur ki bu zellikle mekanik zellikler asndan avantajl bir
durumdur.
Dispersion sertlestirmesi: Disperse halde fazlarn dsardan eklenmesi
ile mekanik dayanm olduka yksek malzemeler elde edilebilir.
Kat hal faz dnsm: Kat halde olusan faz dnsmlerinin kontrol
edilmesi elde edilen malzemenin zelliklerini olduka byk oranda etkiler.
Hzl soutma: ekirdeklenmenin engellenmesi sayesinde cazip
zelliklere sahip amorf malzemeler elde edilebilir.
Katlama Yaps
 Byme Mekanizmas-Saf Metaller
Svnn scakl katlama scaklnn zerinde olduunda,
kat-sv yzeyinde bulunan dzensizlik byyemeyecektir.
Bunun sebebi dzensizlie svdan giren s enerjisinin
dzensizlikten kan s enerjisinden fazla olmasdr.
Bylece dzensizlikte birim zamanda biriken s enerjisi pozitif
olacandan dzensizlik ergiyecektir.
 Byme Mekanizmas-Alamlar
Eer sv ergime scaklnn altna soutulursa kat-sv
yzeyindeki dzensizlik hzl bir sekilde dendrit olarak
katlaacaktr.
Fzyon ss darya verildii iin svnn scakl tekrar katlama
scaklna kacaktr.

elikSEM fotoraf
 Katlama Yaps
Saf metallerde (a-b)
-Kalp yzeyinden merkeze doru kolonsal ve dz yzeyli
(dendritik deil!) taneler byr.
-Kalp merkezinden kalp kenarlarna doru e eksenli taneler
byr.
Alamlarda veya emprite ieren saf metallerde (c-d)
-Kolonsal kristaller dendritik olarak oluur
-Kalp merkezinden kenarlara doru byyen eeksenli taneler
ise saf metallerdeki durum ile ayndr.

Saf metaller

Alamlar veya emprite ieren

saf metaller
 Dendritik Yap
Bir Co-Fe-Ta-B alasmndaki dendritik yap
 Dendritik Yap
Bir Co-Fe-Ta-B alasmndaki kolonsal dendritik yap
Dendritik Yap
 KATILAMA ZAMANI
Toplam katlama zaman dkmn ekline (geometrisine) ve byklne
gre deiir.
Chvorinov bantsna gre toplam katlama zaman:

Cm su faktrlere baldr:
-Kalp malzemesi
-Dklen metalin termal zellikleri
-Dkm scaklnn ergime scaklna gre fark
Cm deeri ayn kalp malzemesi, dklen metal ve dkm scakl iin
nceden belirlenmelidir. Kalbn sekli deise bile dier faktrlere bal
tespit edilen Cm deeri kullanlabilir.
 Katlama Zaman

Chvorinov bantsna gre:

Dier faktrler (Cm ve n) sabit olmak kouluyla, V/A
oran bydke katlama zaman da uzamaktadr.
 SOUMA ERLER
Saf bir metal sabit scaklkta (ergime scaklnda)
katlar.
Aadaki ekilde saf bir metalin souma erisi
grlmektedir.
Souma Erileri
(a)Dsardan ekirdek eklenmemi
(inokle edilmemi) bir saf metalin
souma erisi.
ekirdeklenmenin olmas iin Ergime
noktasnn altna (C noktasna) inilmek
zorunda.
C noktasnda ekirdeklenme balyor,
fzyon ss (Hf) darya verildii iin bu
s svnn scakln artryor.
Metal sabit scaklkta (ergime
scaklnda) katlamaya devam ediyor.
E noktasnda katlama tamamlanyor.
(b) Saf fakat ekirdeklenme iin harici
mdahelede bulunulmu bir ergimi
metalin souma erisi
Ergime scaklnn altna soutma
gerekmiyor.
Katlama, ergime scaklnda balyor.
 Saf Metallerin Katlamas
Kalp yzeyinin souk olmasndan dolay, metal
kalba doldurulur doldurulmaz kalbn yzeyinde
ince bir tabaka oluur.

Bu ince tabaka gittike kalnlaarak, bir kabuk

oluturur.

Katlama hz su faktrlere baldr;

-Sv metalin ssnn kalba transfer edilme hzna
-Eriyik haldeki metalin termal zelliklerine
 Saf Metallerin Katlamas
Saf bir metalin katlamas sonucu oluan karakteristik tane yaps.
Kalp yzeyine yakn blgelerde geliigzel yerleime sahip
taneler bulunmaktadr.
Kalbn merkezine doru da byk kolonsal taneler bulunur.
 Dkm Yntemleri
Dkm, kalp iin kullanlan malzeme ve ergimi metalin
kalp ierisine sevk edilme ekline gre snflandrlabilir;

Kum kalba dkm

Kokil (kalc veya Metal) kalba dkm
Basnl dkm
Hassas dkm
Santrifj dkm
Al kalba dkm
Seramik kalba dkm
Dolu kalba dkm
Dier kalplama usulleri
 KUM KALIBA DKM
Kum kalplara yaplan ve en ok kullanlan dkm usuldr.
Kum kalp ile yaplan dkm iki ekilde uygulanr;
a. karlabilen model
b. Bozulabilir model
Bozulabilir model yntemi ok yaygn deildir.
karlabilen model yntemi ok yaygn olarak kullanlr.
Kum kalba dkm denildii zaman karlabilen model
yntemi anlalmaldr.
Bozulabilir model kullanlan teknikte modeller
bozulabilen maddelerden (Polystrien) yaplrlar ve kum
ierisinde braklrlar. Maden kalba dklnce model
scakln etkisi ile buharlar ve oluan boluu maden
doldurur.
Kum kalba dkm ilemini iyi anlayabilmek iin
bir kalbn nasl hazrlandn bilmek ve iyi bir
dkm iin hangi etkenlerin nemli olduunu
bilmek gerekir. Bu etkenler;

1- Kalplama ilemi
2- Model
3- Kum
4- Maalar
5- Mekanik tehizat
6- Metaller
 1. Kalplama lemi
Kalplama ilemi kalp kumu kullanlarak yaplr.
Sktrlan kumun iinde modelin boluu meydana
getirilir.
Ergitilen maden veya alam kalp boluuna dklerek
katlamaya braklr.
Katlaan para kalptan karlr. apak, yolluk, kc,
besleyici gibi fazla ksmlar kesilerek temizleme ilemi
yaplr.

Kalplamada paral model

kullanlabilir. Genellikle iki
paral model kullanlr.
Modelin bir paras ekilde grld zere
kalplama tahtas zerine konan alt derece iine
ters olarak yerletirilir. Modelin yzeyine yzey
ayrc toz dklr.
- Model etrafndaki kum ktlesi 25
mm kalnlkta oluncaya kadar
dikkatlice sktrlr.
- Kum doldurma ve dolgu kumu
sktrma ilemi aamal olarak
yaplr.
 Yolluk Sistemi
Ergiyik madenin kalp boluuna gidiini salayan
kanallarn toplamna yolluk sistemi denir.
Yolluk sistemi dklen parann biim ve boyutlar ile
alamna gre eitli ekillerde olurlar.
Potadan dklen ergiyik maden yolluk sistemini meydana
getiren dey ve yatay kanallardan geerek kalp
boluunu doldurur.
 kc ve Besleyiciler
kclar: Dkm srasnda kalp gazlarnn kalptan
kmasn salamak iin alan kanallara kc denir.

Kalp sv madenle dolarken kalp gazlar giderek klen

kalp boluuna skrlar. Kalp iinde bir basn meydana
getirirler. Bu gazlar eitli dkm hatalarna
sebep olabilir.
kclar kalp gazlarn boaltma grevi yannda sv
madenin ykselii ve kalbn doluunu gzlemeye yarar.
Besleyiciler:
Kalba dklen sv maden ve
alamlar souyup katlarken
hacimleri klr. Bunun
sonucu olarak knt ad
verilen boluklar meydana gelir.
kntler hatal dkmlere
sebep olurlar.
kntsz dkm para elde
etmek iin kalbn uygun
yerlerine besleyici ad verilen
ergiyik maden ktleleri balanr.
Besleyiciler knty para
dna karrlar, knt
besleyicide oluur.
Kum dkmde kalplama yntemleri
A-Ya Kum Kalplama: En ok kullanlan yntemdir. %5-
10 civarnda rutubet ihtiva eder. Kalplama kk paralar
iin tezgah zerinde, iri paralar iin yerde kum
havuzlarnda yaplr.
stnlkleri
Kalp malzemesi ucuz ve tazelenerek defalarca ekonomik
ekilde kullanlabilir.
Basittir ve gerektiinde mekanizasyon da uygulanabilir.
Deiik metallerin dkmne elverilidir.
Snrlamalar
Karmak biimli ve iri paralarn dkmnde kalp
malzemesinin dayanm yetersiz kalr.
Kalp tama srasnda bozulabilir.
Boyut hassasiyeti ve yzey kalitesi iyi deildir.
B-Kuru Kum Kalplama: Hazrlanan ya kalp kurutma
odalarnda 150-3500C scaklklar arasnda veya scak
hava gndermek suretiyle kurutularak kuru kalp elde
edilir. Kuru kalp ile yaplan dkme kuru dkm ad
verilir.
Kalp yzeyleri grafit, odun kmr tozu, kil ve sudan
oluan bir bulama ile fra veya pskrtme yoluyla
boyanr. Kurutma ilemi boyamadan nce veya sonra
yaplabilir.

C-Cidarlar Kurutulmu Kalp: Kum yzeyinin (5-20

mm arasnda bir kum kalnl) bir fle yardmyla
kurutulmas ile elde edilir. Kalp ierisinde mevcut
rutubetin yzeye kmasna olanak vermeden dkm
ileminin bitirilmesi istenen durumlarda kullanlr.
D- Toprak (Balk) Kalplama : Bu tr kalplama
ynteminde kalba ekil verme amaca uygun ablonlarla
yaplr. rnein byk silindirler gibi dnel simetriye
sahip ar paralarn kalplanmasnda uygulanr.
Byle byk paralarda tula, tahta veya deiik
malzemelerle hazrlanan yap zerine kum, kil, su ve
katk maddelerinden hazrlanm har svanarak ablonla
ekil verilir; daha sonra kalp scak hava veya fle
yardmyla kurutulur.
E- imentolu Kalplama : Bu yntemin kum kalplamaya
gre fark yoktur. Kalp kumu ierisine %8-12 imento
ilave edilir. Model kalptan karlmadan nce
sertlemelidir. Tam bir sertlik iin yaklak 3 gn
gereklidir. Byk paralarn dkmnde, mukavemeti,
yzey kalitesi ve boyut hassasiyeti yksek kalplar elde
edilir.
F- CO2 Yntemi ile Kalplama : Bu yntemde kalp ve
maa kumlarna % 1,5-6 cam suyu (sodyum silikat)
kartrlr ve kalba ekil verildikten sonra ksa bir sre
CO2 gaz geirilir. Kimyasal reaksiyon gerei cam suyu
silikajele dnerek kalb sertletirir.
Bu ilem yapldktan sonra dkmn en ge 24 saat
iinde tamamlanmas gerekir.
Bu yntemle hazrlanan dkm paralarn yzey
hassasiyetleri iyi olup, ekonomiklik iin say nemli
deildir. Her tip dkmhanede kolayca uygulanabilir.

G- ukur Kalplama : ukur kalplar, derecelere boyutlar

nedeniyle samayacak paralarn dkmnde kullanlr
(1-100 ton). rnein trbin gvdesi, gemi uskunu gibi.
H- Kabuk Kalplama : nce taneli kum ile yksek scaklkta
sertleen reine karm kalplama malzemesidir.
Kullanlan modeller metal ve levhal olup kalplama
ileminden nce yzeylerine zel bir sv pskrtlr.
Bylece modelin kalptan karlmas kolaylar. Modeller
230 0C civarnda piirilir ve dndrme tertibat yardmyla
zerlerine kum reine karmndan oluan 5-10 mm lik bir
kabuk meydana getirilir. Kabuk modelden syrlmadan nce
315 0C de birka dakika piirilir ve modelden ayrlr. Sv
metal dklrken kalbn bozulmasn nlemek iin kalp iri
taneli kum, akl, metal bilya iine yerletirilerek dkm
yaplr.
Bu yntemle +/-%0,2 mmye varan hassas toleranslar elde
edilebilir. Yzey kaliteleri ok iyidir. Model hazrlanmas
pahal olduu iin ok sayda dkm iin ekonomik olur.
Para boyutlar snrl olup altyap yatrm fazladr.
 Kabuk Kalplama
Termoset reine balayc ile birletirilmi ince kum dan
oluan kabuktan yaplan kalba dkm yntemi

ekil 11.5. Kabuk kalplamada aamalar: (1) Bir metal levhal model veya st ve alt
derece modeli stlarak, termoset reineli ince kum ieren bir kutu zerine yerletirilir.
 Kabuk Kalplama
ekil 11.5 Kabuk kalplamada aamalar: (2) kum ve reinenin scak
model zerine derek ksmen sertlemi, dayankl bir kabuk
oluturabilmesi iin kutu ters evrilir; (3) gevek, sertlememi
tanelerin derek uzaklamas iin kutu eski haline getirilir;
 Kabuk Kalplama
ekil 11.5 Kabuk kalplamada aamalar: (4) kum kabuk, sertletirme
tamamlanana kadar frn iinde birka dakika daha stlr; (5) kabuk
kalp modelden syrlr;
 Kabuk Kalplama

ekil 11.5. Kabuk kalplamada aamalar: (6) Kabuk kalbn iki yars,
birletirilir, bir kutu iinde akl veya metal bilyelerle desteklenir ve
dkm gerekletirilir; (7) Yolluklu bitmi rn dkm karlr
 Kabuk kalplamann stnlkleri:
nce Kum-Przsz kalp boluu yzeyi, erimi metalin
daha kolay akmasn ve daha iyi yzey kalitesi salar
Yksek boyutsal doruluk genellikle tala kaldrma
gerekmez
Kalbn kolay esneyebilir/genleebilir oluu, dkmdeki
atlaklar en aza indirir
Seri retim iin mekanize edilebilir
Zayflklar:
Daha pahal metal model ve balayc
Az sayda para dkm iin uygun deil
Para bykl snrl
 Vakum Kalplama
Kimyasal ba yerine vakum basncyla bir arada tutulan
kum kalp kullanr.
Vakum terimi, dkm ileminin kendisinden ok kalp
yapm anlamndadr.
1970lerde Japonyada gelitirilmitir.
Bu kalplama trnde balayc kullanlmaz.
 Vakum Kalplamada lem Aamalar

ekil 11.6. (1) Model yerletirildikten sonra zerine bir plastik film konur; (2) kum doldurulur; (3) en ste ikinci
plastik film yerletirilir; (4) iki plastik arasna vakum uygulanr; (5) alt ve st kalp yarlar ayn ekilde
hazrlandktan sonra birletirilerek kalp oluturulur
 Vakum kalplamann stnlkleri:
Balayc olmadndan, kum kolayca geri kazanlr, Kum,
balayc kullanlan duruma gre mekanik yeniden
artlandrma gerektirmez
Kuma su kartrlmadndan, nemle ilgili hatalar olumaz
nce taneli kum ve folyo kullanm sv metalin akcl ile
para yzey kalitesini olumlu etkiler
Grlts az, evreyi kirletmeyen ve vakumdan dolay gaz
boluu olumayan bir dkm
Zayflklar:
Grece yava proses
Mekanizasyona kolayca uyarlanamaz
Para boyutu snrl
 Genleen Polistiren Yntemi (Kapal
Kalp)
Erimi metal kalba dkldnde buharlaan bir polistiren
kpk model evresine sktrlm kum kalp kullanr.
Dier isimleri; kayp-kpk yntemi, kayp model yntemi,
buharlaan kpk yntemi ve dolu kalba dkm yntemi
Polistiren kpk model, dey ve yatay yolluklar,
besleyiciler ve (gerekirse) i maalardan oluur.
Kalbn alt ve st derece kesitlerinin almas gerekmez.
Daha serbest para dizayn
Karmak model hem byk hem kk para
Az sayda byk para dkmne uygundur.
 Genleen Polistiren Yntemi

Kpkten dkm
az ve dey yolluk

Kpk model Refrakter

bileenin
pskrtlmesi

ekil 11.7. Genleen polistiren dkm yntemi: (1) polistiren

model, refrakter bileenle kaplanr;
 Genleen Polistiren Yntemi

Model evresine
sktrlm kum

Kalp kutusu

ekil 11.7. Genleen polistiren dkm yntemi: (2) kpk

model bir kalp kutusuna yerletirilir ve modelin evresine
kum sktrlr
 Genleen Polistiren Yntemi

Erimi metal,
kp
buharlatrr ve
yerine geer

ekil 11.7. Genleen polistiren yntemi: (3) erimi metal,

modelin dkm az ve dey yolluu oluturan ksmna
dklr. Metal kalba girdike, ilerleyen svnn nndeki
polistiren kpk buharlar, bylece kalp boluu dolar.
 Genleen polistiren ynteminin stnlkleri:
Modelin kalptan karlmas gerekmez.
Geleneksel ya kum kalptaki gibi iki yar kalp
gerekmediinden, kalp yapm basitleir ve
hzlanr.
Zayflklar:
Her dkm iin yeni bir model gerekir.
Yntemin ekonomiklii, byk oranda model
yapm maliyetine baldr.
 Genleen Polistiren Ynteminin Uygulamalar:
Otomobil motorlarnn dkmnde seri retim
Otomatikletirilmi ve entegre edilmi imalat
sistemlerinin kullanmnda:
1. Polistiren kpk numuneler kalplanr ve
daha sonra
2. lerleyen dkm ilemine doru beslenir
 2. Model Yapm

Model, dklecek eklin genellikle tahtadan

baz durumlarda metalden veya uygun bir
malzemeden hazrlanm kopyasdr.
Modeller genellikle u ekilde yaplrlar;
- Tek paral modeller
- ki ve daha ok paral modeller
- Ereti paral modeller
- Plak modeller
- Tersinir (simetrik) plak modeller
 Model Yapmnda Gznne Alnacak
Hususlar
a) leme Pay : Dkmden sonra elde edilen yzeylerin
istenen yzey dzgnlnde olmas iin talal ileme
yaplr. Bu nedenle ilenecek yzeylere ileme pay
braklr.
ileme pay dklecek malzeme cinsi ve para boyutuna
gre deiir. rnein elikte dkme demire gre daha
fazla, byk paralarda da kk paralara gre daha
byk ileme pay braklr.

b) ekme Pay : Metalik malzemelerin dkm ergimi

halde yapldndan katlatklarnda kendilerini ekmeleri
(hacimlerinin klmesi) sebebiyle model yaplrken esas
paradan bir miktar byk olarak yaplr.
Model boyutlar ve kesit kalnlklar arttka ekme
miktarlar azalmaktadr.
ekme paynn hesaplanmasnda zel cetveller
kullanlr.
rnein kr dkme demir iin 101 cmlik sar cetvel
hazrlanp 100e blnr.
Baz malzemelerin ekme paylar;
Kr dkme demir : %1
Dkme elik : %2
Saf alminyum : %1,8
Pirin : %1,1 - 1,7
Bronz : %1,4
Magnezyum : %1,3
c) Model Koniklii : Kenarlar dik modelin skm kum
kalptan karlmas zordur. Kalba zarar vermeden modeli
karabilmek iin dik yzeylere belirli bir koniklik verilir.

d) arplma pay: Souma srasnda metalin

ekmesinden kaynaklanan arplmalar nlemek iin
arplma pay verilir.
 3. Dkm Kumu
Kalp kumlar silis (kum), kil, su ve yabanc maddelerden
meydana gelir.
Silis: Kalp kumunun ana maddesidir. %50-95 orannda
katlr. Silis ok serttir ve yksek scaklklara (1700 0C)
dayankldr. ekli yuvarlak, keli veya yar keli
olabilir. Tutuculuk zellii yoktur, bir tr akkan
saylabilir.

Kil: Kil iinde su bulunan bir aluminyum silikattr

(Al2O32SiO22H2O). Saf iken rengi beyazdr. Isya kar
dayanm yksektir. Kil su alnca yapkan bir hal alarak
kum tanelerini birbirine kenetler. Kalp kumuna ekil alma
zellii verir. %2-50 orannda katlr. Kalp kumundaki kil
1000-1400 0C arasnda yumuar.
Su: Kalp kumu rutubetsiz veya ok az rutubetli
olunca kuru halde grlr. Bu durumdaki kil
balayclk zellii gsteremez. Bunun iin
dkm kumlarna %2-8 arasnda su katlr. Fazla
miktarda su katlrsa kalbn mukavetini azaltr.

Dier maddeler: Kalp kumunun zelliklerini

iyiletirmek amacyla eitli oksitler ve organik
maddeler de katlabilir; msr unu, tlm zift,
yumuak kmr tozu, tala, silis tozu, demir
oksit gibi.
 Kalp Kumu zellikleri
Dkm ileminin emniyetli bir ekilde yaplabilmesi ve
elde edilecek i parasnn arzu edilen nitelikte olmas
iin kalplama kumunun u zelliklere sahip olmas
istenir:
a) Mukavemet: Kalp kumu ihtiva ettii nem miktarna
gre ya, kuru veya cidarlar kurutulmu kalp ismini
alr.
Kalp kumunun ya, kuru ve scak mukavemete sahip
olmas arzu edilir.
Kalp kumunun 150 0Cn zerinde metal basnc ile
bymemesi, scakln etkisi ile atlayp krlmamas
gerekir (kuru mukavemet).
b) Plastiklik: ekil alma ve ald ekli koruma
kabiliyetidir. Kalp kumunun plastiklii bnyesinde
mevcut kil ve su miktarna gre deiir.
c) Gaz geirme kabiliyeti: Dkm srasnda meydana
gelen gazlarn kolayca kalb terk etmeleri gerekir. Aksi
takdirde dklen parann iinde veya yzeyinde
boluklar meydana gelir.
d) Atee dayankllk: Kalbn scak metalle temas
srasnda atlamamas ve ergiyip paraya yapmamas
lazmdr.
e) Tekrar kullanlabilme: Kolay bir ekilde ergiyip
topraklanmaya yol amamal ve atlayp
ufalanmamaldr.
f) Ucuz olma: Kalp hazrlama masraflarnn yksek
olmamas iin kumun kolay ve ucuz ekilde temin
edilebilmesi gerekir.
 4. Maa
Dklecek parann bo veya delik kmas istenen
ksmlar iin uygun llerde hazrlanarak kalba konan
kum ktlesine maa denir.
Maa yapmnda doal kalp kumu veya ykanm silis
kumu kullanlr. Maa kumlarnn hazrlanmasnda kalp
kumlarndaki katk maddeleri ile zel balayclar kullanlr.

Maa kumlarnda aranan zellikler, kalp kumlarndaki

zelliklerin benzeridir.
 5. Mekanik Tehizat
Dkmclkte kullanlan baz el aletleri unlardr; el
kr, dz spatl, eitli malalar, yolluk baklar, kak
takmlar, i ve kancalar, vs.
 6. Metal Ergitme
Metallerin ergitilmesi amacyla ok eitli ocaklar
kullanlr. Kullanlan ocak tipi, ergitilecek metalin
zelliklerine bal olarak belirlenir.
 HASSAS DKM YNTEM
Son derece kark paralar temiz ve tam bir
ekilde elde edilebilir.
zellikle tala kaldrlarak ilenmesi veya
dvlebilmesi mmkn olmayan alamlardan
yaplacak hassas paralar bu yntemle imal edilir.
Son derece kark ekilli paralarn dkm
kolaylkla yaplabilir. nk bu usulde koniklik
verme mecburiyeti yoktur.
Bu yntemde en nemli husus dklecek metalin
karakterine uygun seramik malzeme ve
balaycnn seimidir.
Hassas dkmle retilmi
paralar
 lem Basamaklar
Dklecek parann mumdan bir modeli
yaplr.
Bu model zerine yolluk ve kclar
yerletirilir.
 Hassas Dkm (Devam)

Daha sonra bu model sv haldeki seramik

malzeme ierisine yerletirilir ve seramik
malzemenin model etrafnda kabuk tekil
edecek ekilde katlamas salanr.
 Hassas Dkm (Devam)
inde mum model bulunan seramik kalp
stlr.
Bylece mum eriyerek dar akar ve seramik
ierisinde dklecek parann eklinde bir
boluk elde edilmi olur.
 Hassas Dkm (Devam)
Ergitilmi metal bu bolua dklr ve
katlamadan sonra seramik kalp krlarak
para kartlr.
 Hassas Dkm (Devam)
Sonra para zerindeki yolluk ve kclar
kesilerek temizlenir.
 rnek bir hassas dkm fabrikas
Mum model paralar kontrolden geirilip monte edilerek
daha karmak modeller oluturuluyor: Hassas dkm
sektrnde ska karlalan karmak mum modelleri bir
seferde bir enjeksiyon kalbyla retmenin zorluu veya
imkanszl sebebiyle iki veya daha fazla mum model
paras ayr enjeksiyon kalplarnda imal edilir ve manuel
olarak birletirilir.
 rnek bir hassas dkm fabrikas (Devam)
Tam otomatik kabuk retim hattnda robot yardmyla
mum model zerine ince seramik kaplanyor.
Kabuu salamlatrmak iin daha kaln seramik (kum)
kaplanyor.
 rnek bir hassas dkm fabrikas (devam)
Kabuk oluturma ilemlerinin ara safhalarnda nem ve
scaklk kontroll ortamda kabuklar kurutulurken.
Seramik kabuklarn kr edildii tnel frn.(sada)
Hassas Dkm (Devam)
1- Oto ina teknolojisiyle (SLA)
retilmi master model

2- Master model ile yaplan

silikon kalba dklerek retilmi
2.5kg'lk mum dkm modeli

3- Mum model kullanlarak

dklm 7.2kg'lk alminyum
krank gvdesi. Burada, mum
model zerine dkm ncesi
yerletirilmi dkm ve
havalandrma kanallar da
aka grlmekte.
SREKL DKM YNTEM

Srekli dkm,
ergimi metalin su ile
soutulan, iki ucu ak
bir kalptan geirilerek
Kat hale
dntrlmesi
yntemidir.
Genellikle ekilsiz veya az ekilli uzun paralarn
dkm yaplr.
 Srekli Dkm (Devam)
Daha ok dk ergime scaklkl malzemeler ve
bakr alamlarna tatbik edilir.
 Srekli Dkm (Devam)

Srekli dkmn stnlkleri;

1. Dzgn olmayan teekller ve bozulmalar
nlenir,
2. Randman %100dr,
3. ngotlara gre daha dzgn yzey elde edilir,
4. Segregasyonlarn azalmas sebebi ile yksek
kalitede malzeme elde edilir,
5. Soutma hz kontrol edilerek tane bykl
ve yapnn ayarlanma imkan vardr.
6. lem ekonomiktir.
Srekli Dkm (Devam)
Srekli Dkm (Devam)
 Srekli Dkm (Devam)
Srekli dkm dey ynde olduu gibi dikey
dorultuda da uygulanmaktadr.
Srekli Dkm (Devam)
Srekli Dkm (Devam)
SAVURMA (MERKEZKA) DKM
Savurma dkm sayesinde boru, halka gibi dnel
ekilli paralar maasz olarak dklebilir.
 Savurma Dkm (Devam)
Savurma dkm ynteminde ergimi malzeme dnel bir
hareket ile ekillendirilir.
Dkm kalplar, metalden veya kalp kumundan yaplabilir.
Yatay eksenli veya dey eksenli olarak uygulanmaktadr.
 Savurma Dkm (Devam)
Dkm esnasnda merkezka kuvvetin tesiri ile gazlar sv
haldeki malzemeden kolayca atlr ve hatasz, yksek
mukavemetli bir dkm elde edilir.
 Savurma Dkm (Devam)

Merkez ka kuvvetin gaz giderici ve

temizleyici tesiri, devir says arttka
byr.
Gazlar ve zgl arlklar ergitilen
malzemeden kk olan yabanc
maddeler, eksene doru hareket ederler.
Maaya gerek olmamas bu yntemin
son zamanlarda boru imalatnda
kullanmn arttrmtr.
rnek bir kalp malzemesi; Isya
dayankl Molibden elikten yaplm bir
kalbn ierisi atee dayankl bir
malzeme ile astarlanmtr.
KOKL (KALICI KALIP) DKM YNTEM
Kalp malzemesi olarak elik veya dkme
demirin kullanld dkm yntemine kokil
dkm ad verilir.

Metalsal kalba dkm olarak da bilinir.

Kalp maliyeti yksektir.

Metal kalplarda binlerce para dklebildii

iin ekonomik olmaktadr.
El ile alan kokil dkm sistemi
 Kokil Dkm (Devam)

Kum dkm ile kokil dkm mukayese edildiinde kokil

dkm paralarn aadaki stnlklere sahip olduu
grlr;

parasnn yzeyi daha dzgn olup tala kaldrmay

dahi gerektirmez.
Mekanik zellikler daha yksektir.
Boyutlar daha hassas paralar elde edilebilir.
Karmak ekilli paralar daha kolay dklebilir.
Temizleme masraf daha azdr.
Kokil dkmn yukardaki stnlklerine ramen
kokil dkmn uygulamasn engelleyen baz
snrlamalar unlardr;

1. Kokil dkm genellikle ok ufak boyutlu

paralara tatbik edilir.
2. Btn alamlar dklemez. Alminyum, bakr,
magnezyum, inko esasl alamlar ile dkme
demir dklebilir.
3. Az sayda para iin ok pahaldr.
4. Kalptan karma zorluklar sebebiyle baz
paralarn dkm imkanszdr.
 Kokil Dkm (Devam)

Metal kalba dkmde kalplarn alp

kapatlmas el ile veya hidrolik mekanizmalarla
olabilir.

Dkm scakl ve para arl arttka el ile

almak zorlar. Bu durumda ilemlerin
mekanik tertibatlarla yaplmas gerekir.
 Kokil Kalba Dkm Aamalar

Kalp
boluu
Maa

ekil 11.10. Kokil kalba dkmde aamalar: (2) maalar

(kullanlyorsa) yerletirilir ve kalp kapatlr, (3) erimi metal, iinde
katlaaca kalba dklr.
 Kokil kalba dkmn stnlkleri:
Yksek boyutsal kontrol ve yzey kalitesi
Souk metal kalbn yol at hzl souma, ince
taneli bir yap olumasn salar, bylece dkmler
daha dayankl olur.
Zayflklar:
Genel olarak dk scaklkta eriyen metallerle
snrldr.
Kalbn almas gerektiinden, kum dkme gre
daha basit geometriler dklebilir.
Yksek kalp maliyetinin olmasdr.
 Kokil Kalba Dkmn Uygulamalar

Yksek kalp maliyeti nedeniyle, yntem yksek

retim miktarlarna ekonomik olur ve buna gre
otomatize edilebilir.
Tipik paralar: otomotiv pistonlar, pompa
gvdeleri ve belirli uak ve roket dkmleri
Yaygn dklebilen metaller: alminyum,
magnezyum, bakr esasl alamlar ve dkme
demir
 BASINLI DKM YNTEM
Sv metalin basn altnda metal kalba
doldurulmasyla elde edilen dkm ilemidir.

Kokil dkmden fark, sv metalin kalba

basnla sevk edilmesidir.

Basn kullanlmas sebebiyle, yksek hzda

sv metalin kalba ok hzl bir ekilde
doldurulmas salanm olur.

Bylece ok kark ekilli paralarn dkm

mmkn olur.
 Basnl Dkm (Devam)

Genellikle dklecek malzemelerin ergime

scakl 1000 oCn altndadr.
Kullanlan basn 10-80 atmosfer arasndadr.
 Basnl Dkm (Devam)

Elde edilen paralara genellikle talal ileme

uygulamaya gerek kalmaz.
Paralarn yzeyleri hzl souma sebebiyle
ince yapl ve yksek mukavemetlidir.
Kalplar kark ekilli olduundan pahaldr.
Bu sebepten malzemenin cinsine gre 5.000-
10.000 adetten az olmamas lazmdr.
Bu yntemde kurun, kalay, inko,
alminyum ve magnezyum alamlarnn
dkm yaplabilir.
Basnl Dkm (Devam)
Basnl Dkm (Devam)
 Basnl Dkm (Devam)

Kalp malzemesi olarak dkme demir, karbonlu

elik, alaml elik, ve bazen de demir d
malzemeler kullanlabilir.
Dkm scakl dk alamlar iin karbonlu
elik, yksek alamlar iin ise alaml elik
kalplar kullanlr.
 Basnl Dkm (Devam)

Ergimi metalin kalba sevk edilmesi,

1. pistonlu pskrtme makinalar (scak hazneli)
2. basnl hava pskrtme (souk hazneli)
makinalaryla gerekletirilir.
 Basnl Dkm (Devam)

Scak Hazneli Basnl Dkm

Souk Hazneli Basnl Dkm
 Dk Basnl Dkm
Kk paralar iin endksiyon frnnda eritilen metale,
basn altnda soy gaz uygulanmasyla kalp boluunun
sv metal tarafndan dolmas salanr.
 ALI KALIBA DKM YNTEM
Kalplama malzemesinin al (CaSO4) olduu bir
dkm usuldr.
Altn, gm, alminyum, magnezyum bakr gibi demir
d metallerin dklmesinde kullanlr.
Boyut hassasiyetinin ok iyi, yzeylerin dzgn olmas
ve ok detayl paralarn dklebilmesi bu yntemin
stnlkleridir.
Fakat kum kalba gre pahaldr.
 Al Kalba Dkm
Kum kalba benzer ancak kalp (al Plaster of
Paris CaSO4-2H2O)den yaplr.
Kalp yapmnda, al ve su karm, plastik veya
metal modelin zerine dklr ve sertlemesi
beklenir.
Ahap modelleri, suyla temas ettiklerinde
genletiklerinden genellikle kullanlmaz.
Al karm, ince detaylar ve yksek yzey
kalitesi oluturarak modelin evresinde kolayca
akar ve sktrma gerekmediinden narin ( mum)
ve yumuak model malzemeleri kullanlabilir.
 Al kalba dkmn stnlkleri:
Yksek doruluk ve yzey kalitesi
nce kesitlerin yaplabilmesi Kesit farkllklar sorun
oluturmaz.
Yzeyler ok dzgn
Zayflklar:
Dkm srasnda problem oluturabilen nemin
uzaklatrlmas iin kalbn kurutulmas gerekir.
Eer ar kurutulursa kalp dayanm kaybolur.
Al kalplar yksek scaklklara dayanamaz, bu
nedenle dk erime scaklna sahip alamlarla
snrldr (1200 oC).
SERAMK KALIBA DKM YNTEM

Al kalba dkme benzer; ancak kalp, alya gre

daha yksek scaklklara dayanabilen refrakter
seramik malzemeden yaplr.
Dkme elik, dkme demir ve dier yksek
scaklk alamlarnn dkmnde kullanlabilir.
Metal dkm hari, uygulamalar al kalba
dkme benzer.
stnlkleri de (yksek doruluk ve yzey
kalitesi) benzerdir.
ok pahaldr.
 Seramik Kalba Dkm

1. Sv seramiin dklmesi 2. Ya kalbn karlmas 3. Yakma

 Katlamadan Sonraki lave Aamalar

Budama
Maann karlmas
Yzey temizlii
Muayene
Tamir (gerekirse)
Isl ilem
 Budama

Dey ve yatay yolluklarn, besleyicilerin, ayrma

yzeyi apaklarnn, maa desteklerinin ve dier
fazla metalin dkm paradan uzaklatrlmasdr.
Gevrek dkm alamlarda ve kesiti nispeten kk
olanlarda, fazlalklar krlarak uzaklatrlabilir
Aksi halde, ekileme, kesme, el testeresiyle kesme,
bantl testereyle kesme, talama ve deiik alevle
kesme yntemleri kullanlr.
 Maann karlmas

Maa kullanlmsa, bunlarn uzaklatrlmas

gerekir.
ou maa balayc ierir ve balayc tahrip
olduundan, dkmden dklerek karlar.
Baz durumlarda, dkm elle veya mekanik
olarak sarsarak karlabilir.
Nadiren de, maalar, balayc maddeyi kimyasal
olarak zerek uzaklatrlr.
Kat maalar ekilenmeli veya presle itilmelidir.
 Yzey Temizlii

Dkm yzeyinden kumun temizlenmesi ve yzey

grnmnn iyiletirilmesi ilemidir.
Temizleme yntemleri: andrc iinde titreim,
kaba kum taneleri veya metal bilyelerle hava
pskrtme, tel fralama, silme ve kimyasal
dalama
Yzey temizleme, kum dkm iin ok nemlidir.
ou kalc kalba dkmde bu admdan
kanlabilir.
Dkmde hatalar olabilir ve bunlarn varlnn
ortaya karlmas iin muayeneye gerek vardr.
 Isl lem

zelliklerini gelitirmek iin dkm paralara

genellikle sl ilem uygulanr.
Bir dkme sl ilem uygulama nedenleri:
Tala kaldrma gibi sonraki ilemler iin
Parann servisteki uygulamas iin istenen
zelliklerin kazandrlmas iin
yapsal bozukluklar gidermek.
 Dkm Kalitesi

Dkm ileminde, rnde kalite hatalaryla

sonulanacak pek ok yanl ey yapma olasl
vardr.
Hatalar aadaki gibi snflandrlabilir:
Tm dkm yntemlerinde grlebilecek
yaygn hatalar
Kum dkm ilemiyle ilgili hatalar
 Dkmde Genel Hatalar: Eksik Dkm
Kalp boluu tamamen dolmadan katlaan bir
dkm

Kalp

Eksik
dkm

Kalp

ekil 11.22. Dkmdeki baz yaygn hatalar: (a) eksik dkm

 Dkmde Genel Hatalar: Souk Birleme

Metalin iki paras birlikte akar ancak erken katlama

nedeniyle souk birleme hatas oluur.

Souk
birleme

Maa
Kalp

ekil 11.23. Dkmlerdeki baz yaygn hatalar: (b) souk birleme

 Dkmde Genel Hatalar: Souk Yapma
Dkm srasnda metal zerrecikleri ve kat taneler
oluur ve dkm iinde kalrlar.

ekil 11.24. Dkmlerdeki baz yaygn hatalar: (c) souk yapma

 Dkmde Genel Hatalar: ekme Boluklar

En son katlaan blgesinde bulunabilecek sv metal

miktarn azaldndan katlama bzlmesinin neden
olduu yzey kmesi veya i boluk

ekil 11.25. Dkmlerdeki baz yaygn hatalar: (d) ekme boluu

 Kum Dkm Hatalar: Gaz Boluu

Dkm srasnda dkm gazlarnn knn katlama

balamadan tamamlanmamasnn neden olduu balon
eklindeki gaz boluklar

Gaz
boluu

Kalp

ekil 11.26. Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (a) gaz boluu

 Kum Dkm Hatalar: Gzenekler

Dkm yzeyinde veya yzeyin hemen altnda

ok sayda kk gaz boluunun oluumu

Gzenekler

Kalp

ekil 11.27. Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (b) gzenekler

 Kum Dkm Hatalar: Penetrasyon

Sv metalin akcl yksek olduunda, dkm

yzeyinin kum taneleri ve metal karm iermesine
neden olacak ekilde, kum kalp veya maann
iine nfuz edebilir.

Penetrasyon

ekil 11.28. Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (e) penetrasyon

 Kum Dkm Hatalar: Kalp Kaymas
st ve alt derecelerin birbirine gre yana
kaymasnn neden olduu, dkm parann ara
yzeyindeki bir kademe

st derece, alt dereceye

gre kaymtr
Ayrma
st derece yzeyi

Alt derece

ekil 11.29. Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (f) kalp kaymas

 Kum Dkm Hatalar: kme

Yaygn Maa
bzlme
boluu

ekil 11.30. Kum dkmlerdeki kme ve nlenmesi: (a) yaygn

grlen bzlme boluu, (b) boluun olmamas halinde yzeydeki
kme ve (c) maa kullanmyla kmenin nlenmesi
 Dkmhanede Muayene Yntemleri

Eksik dolgu, souk yapma ve dier ciddi yzey

hatalarnn ortaya karlmas iin grsel muayene
Toleranslarn karlandn gstermek iin boyut
lmleri
Dkme metalin kalitesiyle ilgili, metalurjik,
kimyasal, fiziksel ve dier testler
 Dkm Metalleri

ou ticari dkmler, saf metallerden ziyade

alamlardan yaplr.
Alamlar genelde kolay dklr ve rn
zellikleri daha iyidir.
Dkme alamlar aadaki gibi snflandrlabilir:
Demir esasl
Demir d
 Demir Esasl Dkm Alamlar: Dkme Demir

Tm dkm alamlarnn en nemlisi

Dkme demir dkmlerin tonaj, ounlukla dier
tm metallerin toplamnn birka katdr.
Baz trleri: (1) kr dkme demir, (2) kresel
dkme demir, (3) beyaz dkme demir, (4) temper
dkme demir ve (5) alaml dkme demirler
Tipik dkme scaklklar 1400 C (bileime
baldr)
 Demir Esasl Dkm Alamlar: elikler

eliin mekanik zellikleri, onu aranan bir

mhendislik malzemesi yapar.
Karmak geometrilerin oluturulma kabiliyeti,
dkm ok kullanlan bir ekillendirme yntemi
haline getirmitir.
eliin dkmndeki zorluklar:
eliin dkm scakl, dier ou metalden
daha yksektir 1650 C.
Bu scaklklarda elik kolayca oksitlenir; bu
nedenle erimi metalin havadan izole edilmesi
gerekir.
Erimi elik nispeten dk akcla sahiptir.
 Demird Dkm Alamlar: Alminyum

Genellikle kolay dklebilir olarak bilinir.

Alminyumun dk erime scakl nedeniyle,
dkme scaklklar dktr.
Tm = 660 C
zellikleri:
Hafif yap
Isl ilemlerle dayanm zelliklerinin
deitirilebilmesi
Tala kaldrma kolayl
 Demird Dkm Alamlar: Bakr Alamlar

Bronz, pirin ve alminyum bronzu trleri vardr.

zellikleri:
Korozyon direnci
yi grnm
Yksek yataklama kalitesi
Zayfl: bakrn yksek maliyeti
Uygulamalar: boru ek paralar, tekne uskur
kanatlar, pompa elemanlar, ss eyalar
 Demird Dkm Alamlar: inko Alamlar

Yksek dklebilirlik, basnl dkmde yaygn

kullanm
Dk erime scakl inkonun erime scakl
Tm = 419 C
Dkm kolayl iin iyi akclk
zellikleri:
Dk srnme dayanm, bu nedenle
dkmler uzun sreli yksek gerilmelere
maruz braklamaz.
 Dkm rn Tasarm Prensipleri

Geometrik basitlik:
Dkm, karmak para geometrilerinin
oluturulmasnda kullanlabilmesine ramen,
para tasarmnda basitlik, genellikle
dklebilirlii arttrr.
Gereksiz karmaklktan kanlmas:
Kalp yapmn basitletirir.

Maa ihtiyacn azaltr.

Dkmn dayanmn arttrr.

 rn Tasarm Prensipleri

Dkm paralardaki keler:

Gerilme oda olduklarndan ve scak yrtlma
ve atlamalara neden olabileceklerinden,
keskin ke ve alardan kanlmaldr.
kelerde byk radysl ke dolgular
tasarlanmal ve keskin kenarlar
yuvarlaklatrlmaldr.
 rn Tasarm Prensipleri

Yzey eimi klavuzlar:

Genleebilen kalba dkmde yzey eimi,
modelin kalptan karlmasn salar.
Eim = 1 (kum dkm iin)

Kalc kalba dkmde ama, parann

kalptan karlmasna yardmc olmaktr.
Eim = 2 to 3 (kalc kalba dkm
yntemleri iin)
Eer dolu maalar kullanlyorsa, benzer
eimler salanmaldr.
 Yzey Eim Tolerans

Para tasarmndaki kk deiiklikler, maa

ihtiyacn azaltabilir.

ekil 11.31. Bir maa kullanmna ihtiyac ortadan kaldran

tasarm deiiklii: (a) orijinal tasarm ve (b) yeni tasarm.
 rn Tasarm Prensipleri

Boyut Toleranslar ve Yzey Kalitesi:

Ynteme bal olarak dkmde boyutsal
doruluklarda nemli farklara ve yzey
kalitelerine ulalabilir:
Kum dkmde kt boyutsal doruluklar
ve yzey kalitesi
Basnl ve hassas dkmde yksek
boyutsal doruluklar ve yzey kalitesi
 rn Tasarm Prensipleri

Tala Kaldrma Toleranslar:

Kum dkmde gerekli boyutlara ve para
zelliklerine ulamak iin hemen tm
dkmlerin talal ilenmesi gerekir.
Dkm zerinde, tala kaldrmann gerekli
olduu tm yzeylerde, Talal ileme
tolerans olarak adlandrlan ilave malzeme
braklr.
Kum dkmler iin tipik talal ileme
toleranslar 1.5 ile 3 mm arasndadr.
TOZ METALURJS
 Toz metalurjisi

mali zor paralarn (kk, fonksiyonel, birbiri ile uyumsuz,

kompozit vb.) ekonomik, yksek mukavemet ve minimum
toleransla dier yntemlere gre (talal imalat, dkm) avantajl
bir ekilde retilmesi yntemidir.

Avantajlar:
1. stenilen zellie gre malzeme kompozisyonu ayarlanabilir.
2. Boyutlar kontrol edilebilir.
3. Yksek scakla sahip refrakter malzemelerin retilmesini salar.
4. Talal ileme gibi son yzey ilemine gerek yoktur.
5. Filtre tr malzeme retilebilir.
Snrlamalar:
1. Para boyutu, eklin kompleksilii, pres kapasitesi (2.5
kg dan az arlkta malzeme retilebilir)
2. Toz fiyat
3. Mukavemet, sneklik gibi zellikler dvme ile
retilenlere gre dktr. HIV teknolojisi
 Toz Metalurjisi ynteminin retim Sreci:

1. Toz hazrlama
2. Presleme
3. Sinterleme
4. lleme
5. Buharlama prosesi
6. apak alma
7. Ya emdirme
 Toz retim yntemleri
Metal tozlarnn imalinde kullanlan teknikler, tozlarn birok zelliklerini
tayin eder. Tozun geometrik ekli retim yntemine bal olarak
kreselden, karmak ekle kadar ok farkl olabilmektedir. Tozun
yzey durumu da retim yntemine gre deiiklik
gstermektedir. Malzemelerin ou, zelliklerine uygun bir teknik
kullanlarak toz haline getirilebilir. Bir ok toz retim teknii arasndan,
ticari olarak u teknikler kullanlmaktadr :

1. Mekanik yntemler
2. Kimyasal yntemler
3. Elektroliz yntemi
4. Atomizasyon yntemleri

Tungsten tozlar
 1. Mekanik yntemler
Mekanik yntemler talal retim, tme ve mekanik
alamlama olmak zere grupta incelenebilir.
 2. Kimyasal yntemler

Metal tozlarnn kimyasal yntemle retimi, metal oksitlerin (demir, bakr, tungsten,
molibden, nikel ve kobalt) CO veya hidrojen gibi indirgeyici gazlarla oksitlerinden
kimyasal olarak indirgenmesidir. Kimyasal yntemle retilen snger-demir tozu bu
yntemin nemli bir uygulama rneidir. Snger demir, demir oksit cevherinin
uygun nitelikte indirgeyici elemanlara indirgenerek sngerimsi bir ktleye
dntrlmesiyle elde edilir. Magnetit (Fe3O4), kok ve kire ta ile kartrlr ve
seramik kaplara doldurulur. Karm seramik kaplar ierisinde 1260 C scaklktaki
frnlarda 68 saat bekletilir. ndirgenmenin tamamlanmas ile snger demir elde
edilir. ekil 3de kimyasal yntemle demir tozu imalat grlmektedir. Elde edilen
snger demir kleleri yksek scaklkta (1260 C) birbirine kaynak olmu tozlardan
olutuundan tlerek istenilen tane byklne getirilir. Hidrojen gaz altnda
870 Cde tavlanarak oksijen ve karbondan mmkn olduu kadar artlr ve son
olarak elekten geirilir.
ekil 3. Kimyasal yntemle demir tozu retimi emas.
 3. Elektroliz
Elektroliz yntemiyle, oksitlerden oluan tozlar katoda akm vermek suretiyle
elektrolitik banyoda kertilir ya da iyi krlabilme zelliinde katot da toplanr (ekil 4).
Banyo teknesi kurun kapldr. Elektrolitik olarak bakr slfat ve slfirik asit kullanlr.
Anot bakr katod ise antimuanl kurundur. Elektroliz yntemi ile genel olarak bakr
tozlar imal edilir. Elektroliz ynteminde, elektrolitik banyoda kertilen veya katotta
toplanan metal kolaylkla tlerek ince toz haline getirilir ve retilen tozlar ykanarak
elektrolitten iyice temizlenir. Kurutma asal gazlar altnda yaplarak oksitlenme nlenir.
Elektroliz srasnda oluan paracklar dendritik bir yap gsterirlerse de daha sonraki
ilemlerle bu yap kaybolur. Elektrolitik tozlarn en byk avantaj yksek safiyetleri,
dolaysyla iyi sktrabilme zelliklerine sahip olmalardr.

ekil 4. Elektroliz yntemiyle toz retimi.

 4. Atomizasyon
Atomizasyon, bir sv demetinin farkl boyutlardaki ok sayda damlacklara ayrlmasdr. Temel
prensip, bir potann dibindeki delikten akmakta olan ergimi metalin zerine yksek basnl
gaz veya sv pskrtlmesidir (ekil 5). Hava, azot ve argon sklkla kullanlan gazlardandr ve
su ise ok sk tercih edilen svdr. Burada gaz veya sv, ergiyik haldeki metal demetini farkl
boyutlarda ok sayda damlacklara ayrr. Damlacklar daha sonra katlaarak metal tozlarn
olutururlar. Bu retim yntemi ana blme ayrlr:
1.Ergitme
2.Atomizasyon
3.Katlama ve souma

ekil 5. Gaz atomizasyon yntemiyle toz retimi.

 Presleme:
Sktrma bir yk altnda serbest yapdaki toz partikllerinin istenilen ekle
dntrlmesi iin younluk kazandrma ilemi olarak tanmlanabilir. Tozlarn
sktrlmasndaki ana ama ham younluk ve dayanmn elde edilmesidir. Bu
ilem iin genellikle hidrolik, mekanik ve pnmatik presler kullanlmaktadr.
Preslerin uyguladklar basn deerleri 70 ila 700 MPa arasndadr ve pratikte
kullanlan basn deerleri ise genellikle 145 450 MPa arasndadr. Bir ok
halde preslemeden nce tozlar 400 800 C arasnda bir stmaya tabi tutulur.
Bylece oksitler, rutubet, karbon, kkrt ve fosfor mmkn mertebe ortamdan
uzaklatrlm olur. Ayrca sl ilem tozlarn sertliklerini de azaltr. Bylece
tozlarn sktrlabilme imkan artar. Sktrlabilme tavlama scakl arttka,
oksijen azaldka artar. Presleme scak veya souk yaplabilir. ekil 2de tipik bir
eksenel presleme ileminin basamaklar grlmektedir.
Presleme

ekil 2. Eksenel presleme.

 Sinterleme
Sinterleme, gzenekli yapda bir form kazandrlm tozlarn yzey alannn klmesi,

partikl temas noktalarnn bymesi ve buna bal olarak gzenek eklinin deimesine ve

gzenek hacminin klmesine neden olan sl olarak aktive edilmi malzeme tanm olarak

tanmlanabilir. Sktrlm toz paralar arasndaki balant yapma, mekanik kitlenme ve

benzeri trden zayf balar olup kristal kafes ierisindeki ba dayanmna kyasla ok zayf

kalmaktadr. Bu sebeple; sktrlm ham younluktaki T/M paralarna mukavemet ve

yksek younluk kazandrmak amacyla ergime noktasnn altndaki scaklkta sl ilem

uygulanr. Sinterlemenin balamas noktasal olarak temas halinde bulunan toz

paracklarnn kat-hal bana dnm ile olur. Sinterleme ilemi srasnda, nokta temas

ile balayan, ara parack bann gelimesi ile devam eden mekanizmaya ift-kre

sinterleme modeli denilmektedir (ekil 1). Bu modelde, parack temasnn sonucunda

oluan boyun bymesiyle yeni bir tane snr oluur ve iki parack tek bir parack

oluturacak ekilde birleir.

ekil 1. Kat-hal sinterlemesi.
sinterleme
ekil 2. Sinterleme sonras baz makine paralar.
Toz metalurjisiyle retilen paralar
 Emprenye ve Gzenek Doldurma
Gzeneklilik toz metalrjisinde ayrlmaz ve doal bir
karakteristiktir. Bulunan gzenekleri ya, polimer veya metalle
doldurarak zel mamuller oluturulabilir.
Emprenye; sinterlenmi bir parann gzeneklerine ya veya baka
bir sv emdirilmesi ilemidir.
Ya emdirilmi yataklar, dililer bunlara rnektir. Alternatif bir
uygulama paralara polimer reine emdirerek, gzenek
boluklarnn sv formda doldurulmas ve katlatktan sonra
basn altnda szdrmazlk zelliine sahip bir para elde
edilmesidir.
nfiltrasyon; Parann
gzeneklerinin erimi bir
metalle doldurulmas ilemidir.
Dolgu metalinin erime scakl,
asl metalinkinin altnda
olmaldr.
Sinterlenmi para ile temas
halindeki dolgu metalinin
stlmasn ve dolgunun kapiler
etkiyle gzeneklere dolmasn
ierir.
Oluan yap greceli olarak
gzeneksizdir ve infiltre edilmi
para daha niform bir
gzeneklilie sahip olup
tokluu ve dayanm artmtr.
 Alternatif Presleme ve Sinterleme Teknikleri
zostatik presleme (Souk=CIP ve Scak=HIP)
Toz enjeksiyon kalplama
Toz haddeleme, Ekstrzyon ve Dvme
Kombine presleme ve sinterleme
Scak presleme
Kvlcm sinterleme
Sv faz sinterleme (Erime scaklklar farkl iki tr
tozun kartrlmas ve tozlardan birinin eritilmesi)
 Parack Etkileri
Sktrlabilirlik, preslenme srasnda grnr younlukta ham younlua
deimedir ve genellikle 550 MPa gibi sabit bir basnla llr.
Parack boyutu sktrlabilirliin nemli bir faktrdr. Kk
paracklarn grnr younluu dktr genellikle serttir ve sktrma
srasnda hzl i sertlemesine urar. Bu sebeplerden dolay preslenmeleri
daha zor olur.
Kalpta presleme ile yksek ham younlua sktrlabilecek ekilde
tasarlanm tozlar genelde yumuak ve byktr.
Kk tozlar sktrlmaya diren gsterir bundan dolay da nano lekli
tozlarn sktrlabilmeleri ok zordur. yaplarndaki gzenekleri diren
gstermesinden dolay zor sktrrlar. Ayn zamanda, kk ve snger
tozlar kalptan kartmas srasnda, daha fazla yaylanma yapacandan
atlak oluum ihtimali de fazladr.
 Ham mukavemet balaycdan veya paracklarn
temasndan oluur. Eer paracklar yumuaksa, bunlar
temas noktalarnda svanarak ba meydana getirirler.
Yzeylerinde kirlilik bulunan tozlarn filmini krmak iin,
daha yksek sktrma basncna ihtiya vardr.
Dzensiz yapdaki tozlar, yksek ham younlua
sktrld zaman, paracklar souk kaynak olur ve
mekanik olarak kilitlenir. Svama ve kilitlenme her ikisi de
daha yksek ham mukavemete katkda bulunur.
Yuvarlatlm fakat dzensiz ekildeki paracklar daha iyi
ham mukavemet verir. Bunlarda sinterlemeden sonra
nemli mukavemet deerine ular. Bundan dolay,
zellikle sert tozlarda ham mukavemeti arttrmak iin
polimer balayclar sklkla kullanlr.
KAYNAK TEKNOLOJLER
 KAYNAK NEDR?
Kaynak, malzemelerin kaynak blgesinde s
ve/veya basn yardmyla ilave malzeme
kullanarak veya kullanmadan birletirilmesidir.
Kaynakl yap elemanlarnn imalat amac,
mmkn olan en dk maliyette imal edilmesi,
fonksiyonunu tam olarak yerine getirmesi ve
iletmede uzun sreli kullanlmasdr.
Kaynakta, kaynak blgesinin yerel zelliklerinin
ve birletirilen paralarn tm konstrksiyona
etkilerinin nceden belirlenmi koullar
salamas gerekir.
Balca Kaynak Metodlar
 KAYNAK KABLYET

1. Malzemelerin kaynaa uygunluu

2. Konstrksiyonun kaynak emniyeti
3. malatn kaynak yaplabilirlii
Bir malzeme, eer belirli konstrksiyonve imalat
eklindeki zellikleri, kendisinden beklenen her talebe
uygun bir kaynak kalitesine ulaabiliyorsa, o malzeme
kaynaa uygun demektir.

Bir konstrksiyon, eer belirli bir malzeme ve imalat

yntemleri ile oluturulduktan sonra, nceden
tesbitedilmi iletme artlar altnda kendisinden
beklenen fonksiyonlar yerine getirebiliyorsa, kaynak
emniyetine sahip demektir.

Bir kaynakl imalat, belirli malzemelerden

oluturulmu bir konstrksiyon halinde, nceden tespit
edilmi imalat artlar altnda kolayca imal
edilebiliyorsa kaynak yaplabilirlie sahip demektir.
Kaynak Kabiliyetini etkileyen faktrler
 Kaynak ileminde tatminkar bir kalitenin
salanmas u sebeplerden dolay gtr;
1. Kaynak ilemi retim srecinde optimize edilmi malzeme
yapsna, srekli olarak mdahale edilmesi demektir; nk
termik olarak snrl iyap dnm, atmosferden gaz
kapma, birletirme yzeyindeki katklar nedeniyle
malzemenin mekanik-teknolojik zellikleri deiir.
2.Kaynak ilemleri gnmzde hala ounlukla elle veya
ancak ksmen mekanize ekilde uygulanmaktadr. Bu
nedenle mamullerin kalitesi dier bir imalat ynteminde
olmad kadar insana ve tekrarlanabilir performans
asndan insann yeteneklerine baldr.
3.Kaynakl birletirmelerin kalitesinin deerlendirme
imkanlar snrldr. zellikle ergitme kaynayla birletirilmi
kaln levhalarda, ayrca i keye bindirme dikilerde,
mevcut muayene yntemleri tatminkar bilgi vermez.
Pratikte kaynak yeteneinin ifadesi olarak iyi kaynak edilebilir,
kaynak edilebilir ve artl kaynak edilebilir deyimleri
kullanlr. Bu deyimlerin anlamlar elik malzemeler iin yle
ifade edilebilir:

yi kaynak edilebilir: Malzemenin hibir n ve son tavlamaya

gerek olmadan kaynak edilebileceini ifade eder.
Kaynak edilebilir: Kaynak yaplacak malzemenin kalnl
arttka, bir n tavlama gerekir.
artl kaynak edilebilir: Bu tr malzemede ya karbon oran
yksektir yada bileiminde eitli alam elemanlar vardr.
Kaynakl balantnn gei blgesinde sertleme ve atlama
nedeniyle zel tedbirler alnmaldr.
 eliklerin Kaynak Kabiliyeti
Yap eliklerinin kaynanda en nemli problem,
sertlik art ve buna bal atlama eilimidir. Sertlik
art ncelikle yapdaki karbon ieriine baldr.
Isl evrimin sonucu olarak ITABda farkl mekanik
zelliklere sahip malzeme blgeleri ortaya kar.
Kaynak dikii gei blgesinde martenzit oluumu
nedeniyle sertleme ve dolaysyla souk atlaklar
grlebilir. Bu durumu etkileyen en nemli faktrler:

Karbon ierii
Alam elemanlarnn ierii
Kaynak dikii geiindeki sl evrim
Hidrojen ierii
Alamsz yada hafif alaml yksek mukavemetli
bir elie iyi bir kaynak yeteneine sahiptir
diyebilmek iin aadaki iki artn bir arada
bulunmas gerekir:

1.Kaynaktan nce ve sonra iyi bir sneklie sahip

olmaldr.
2.Kaynak metali esas metal ile kart zaman
gevrek olmayan bir kimyasal bileim salamaldr.
Yap eliklerinin kaynanda, kaynan sonucuna
etki eden en nemli faktr esas metalin
bileimidir. zellikle bileimindeki karbon ve
manganez oran kaynak yetenei bakmndan
ok nemli olup maksimum karbon oran %0,25
olarak tavsiye edilmitir.

Manganez ve dier alam elemanlarnn kaynak

yetenei zerindeki etkileri, karbon cinsinden
ifade edilerek karbon edeeri terimi ortaya
atlmtr.
Karbon edeeri eitli ekillerde ifade edilmitir.
Uluslar aras kaynak cemiyetinin karbon edeeri
aadaki ifadeyle verilmektedir:
Karbon edeerinden faydalanlarak bir yap elii
iin gerekli n tavlama scakl aadaki tabloda
olduu gibi tavsiye edilmitir:

Karbon edeeri (%) n tavlama scakl(0C)

0,45e kadar gerek yok
0,45-0,60 aras 100-200
0,60dan yukar 200-300
 Kaynak Blgesinin yaps

Eritme kaynakl bir birletirmede oluan yap,

eriyen metalden, eriyen ilave metalden ve esas
metalin snrl bir snn tesiri altndaki
blgesinden (ITAB) meydana gelir.
Isnn etkisi altndaki blge (IEAB)
Alamsz elikte tek pasolu bir ergitme kaynak
ileminde kaynak blgesinin yaps
Kaynak mikroyaps
 GAZ ERGTME KAYNAI
Kaynak iin gerekli snn biri yanc, dieri
yakc olan gazlarn yaklmasyla oluan
alevden faydalanlarak yaplan kaynaa gaz
ergitme kayna ad verilir.
Yakc gaz olarak oksijen kullanlr.
Yanc gaz olarak, asetilen (C2H2), propan
(C3H8), Metan (CH4), doal gaz gibi hidrokarbon
bileikleri de yanc gaz olarak kullanlabilir.
 Oksijen gaznn saflk derecesi %99,5tir ve
tplerde depolanr. Tp basnc 150-200 bar
arasndadr. Tplerin hacmi ise 40-50 litredir.
Yanc gaz olarak ounlukla asetilen gaz
kullanlr. nk asetilen dier gazalara oranla
en yksek alev gcn verir. Bunun nedeni
sadece yksek sl deeri deil, ayn zamanda
asetilenin tutuma hznn da en yksek
olmasdr.
Kalsiyum karbr ile su reaksiyonu sonucu
asetilen gaz elde edilir.

CaC2+ 2H2O = C2H2+ Ca(OH)2+ s

 Gnmzde asetilen elik tplerde depolanm
olarak kullanm yerlerine ulatrlmaktadr.
Asetilen basnc 2,5 barn zerine ktnda,
patlayarak hidrojen ve karbona ayrtndan
tplerin i basnc 1,5 bar amaz.
Oksi-Asetilen Alevi

Oksijen basnc 2,5 barAsetilen

basnc 0,5 bar ayarlanr.
Normal alev
Oksi-asetilen alevi yanc gaz/oksijen oranna
gre;

Oksitleyici (oksijeni fazla) alev

Ntr veya normal alev

Redkleyici (asetileni fazla) alev

olmak zere gruba ayrlr.

 ELEKTRK ARK KAYNAI
Kaynak iin gerekli snn elektrot ile i paras
arasnda oluturulan ark aracyla saland
ergitme kaynak trne elektrik ark kayna
denir.
 Kaynak Makinalar
Doru akm kaynak makinalar: Kaynak
jeneratrleri ve kaynak redresrleri tarafndan
salanr. Kaynak jeneratrleri trifaze ebekeye
bal bir elektrik motoru ve kaynak dinamosundan
meydana gelir.

Kaynak redresrleride bir transformatr ve bir de

redresrden meydana gelirler. Transformatr
ebeke akmn kaynak akmna evirir; yani
gerilimi drr, akm iddetini ykseltir. Redresr
ise kaynak akmn doru akma evirir.
Alternatif akm kaynak makinalar: Bunlar
kaynak transformatrleri olarak adlandrlrlar.
Kaynak transformatrleri, gerilimi yksek ve akm
iddeti dk olan ebeke akmn, gerilimi dk
fakat akm iddeti yksek olan kaynak akmna
evirirler.
 ELEKTROTLAR

Elektrot rtsnn grevleri;

Arkn tutumasn ve srdrlmesini salamak
Cruf ve koruyucu gaz oluturarak kaynak
banyosunu korumak
ELEKTRODLAR drde ayrlr;
1-KAYNAK YAPMA MAKSADINA GRE
A-) Birletirme Kayna
ki veya daha fazla paray zlmez bir btn
haline getirmek yksek dayanm deerine sahip tok ve snek olmasdr.
B-) Dolgu Kayna
paras hacmindeki eksiklii tamamlamak veya
hacmi bytmek ayrca korozyona ve andrc tesirlere kar koruma
ilemidir.
3- RT TPNE GRE

Rutil Bazik
Sellzik Oksit
zel Kullanm
4- RT KALINLIINA GRE

A-) nce rtl

ekirdein rtye oran %120 kadar.
B-) Orta Kaln
ekirdein rtye oran %120 ile 155
C-) Kaln
ekirdein rtye oran %155ten yukar
 rtl Elektrot eitleri
1. Rutil Elektrodlar
2. Selilozik Elektrodlar
3. Bazik Elektrodlar
4. Demir Tozlu Elektrodlar
 1. RUTL ELEKTRODLAR

Bu tr elektrodlar rt arlnn %35ini Titandioksit oluturur.

yi kaynak istenen genel amal malzemeler iin tavsiye edilir.
Alternatif akm ve doru akmda kaynak yapar.
rt kalnl ince damlalar halinde ark iine tanr bu da dikiin
mekanik zelliklerini olumlu ynde etkiler.
Her pozisyonda kaynak yapar.
Yumuak ve sakin yanldr.
Aralk doldurma kabiliyeti rt kalnlatka artar.
Crufu gayet kolay kalkar.
Scak ekillendirme mmkndr.
St 37 den St 42ye kadar btn eliklerin kaynanda kullanlr.
Rutil elektrodlar DC ve AC kutuplarnda kullanlabilir.
 2. SELLOZK ELEKTRODLAR
Bu tr elektrodlarn rtsnde, yksek miktarda selloz
bulunur. Bu rt tr, derin nufuziyetli bir ark ve yksek dolgu
organnn olumasnda etkili olur. Bylece yksek kaynak
hzlarnda alma olana verir. Kaynak srasnda ek kaynak
metali tanm damlalar halindedir ; curuf akcdr ve kolay
temizlenir.
Bu tr elektrodlar ile yaplan kaynak
dikilerinin aralk doldurma kabiliyeti olduka
iyidir. Her Pozisyonda kaynaa uygundurlar. (zellikle yukardan
aaya dey)
Sellozik elektrodlarn belli bal zellikleri
aadaki gibi zetlenebilir ;
Elektrodun kolayca bklebilme zellii
Yukardan aaya kaynaa yatknlk
yi mekanik zellikler
Tm pozisyonlarda derin nufuziyetli kaynak
Aralk doldurma kabiliyeti iyidir (kk pasolarda)
St 37den St 52ye kadar tm eliklerin kaynanda kullanlabilir
Curufu ok rahat ve temizdir
Dikii konkav eklinde przl ve ikindir
Ham petrol ve tabi gaz borularnn kaynanda, gemi
tank ve montaj ilerinde kullanlr
 3. BAZK ELEKTRODLAR
Bu tr elektrodlar Kalsiyum Karbonat ve Kalsiyum Florr
karbonatlardan oluur.
rt genellikle kalndr.
Curufu daha akcdr.
Pozisyon kaynaklarnda Banyoyu daha iyi kontrol etmek
mmkndr.
retim aamasnda 400 500 C kurutulur.
Elektrod rts Hidroskopi yapya sahiptir.
Kuru yerde saklanmalar nemlidir.
Genelde Gemi ina, Kazan, Basnl Kab, Makine, elik
Konstrksiyon ilerinde kullanlr
Yksek mukavemet yksek diki kalitesi atlamaya kar yksek
diren salar
Bazik elektrod kullanlmadan nce dikkat
edilecek hususlar
Kullanlmadan nce elektrodu 300 C de 2 saat frnlanmal
Elektrod kibrit tututurulur gibi tututurulmal

Tututurma as 85 90 olmal
 Ark boyu tel apnn yars kadar olmal

Kaynak hz dk tutulmal
Tututurma daha evvel ekilmi kaynak dikii zerinde
veya malzeme kenarnda olmal
 4. DEMR TOZLU ELEKTRODLAR
Bnyesinde Metal Tozlar katlmtr.
Dier tip elektrodlara gre kaynak metali dolgusu Demir
tozundan tr ok yksektir.
Curufu kolay temizlenir.
Yatay ve Korni pozisyonlarnda kaynak yapmak
mmkndr.
Yksek verimli elektrot olarak adlandrlr. Elektrot
ekirdek telinin arlndan daha fazla kaynak dikiinin
ar olduu grlr. Sramas yok denecek kadar azdr.
 GAZALTI ARK KAYNAI
Kaynak blgesinin bir koruyucu gaz yardmyla
korunduu kaynak yntemler grubudur.

Gazalt Ark Kayna

Tungsten Gazalt Kayna MIG/MAG Kayna

 Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna

Tungsten elektrot kullanlr.

Ark elektrot ile i paras arasnda oluturulur ve
elektrot ergimez.
 TIG kaynana gre ark, zel bir tor yaps
tarafndan snrlanm ve bzlmtr.

Arkn snrlanmas, zel tor konstrksiyonu

sayesinde gerekleir. Bu mekanik snrlamaya ek
olarak, ark, meme dndan akan souk koruyucu
gaz tarafndan da termik olarak bzlr.

Plazma kaynak donanm, TIG kaynak donanmna

benzer. Akm reteci olarak redresr veya den
statik karakteristikli dntrc (inverter) kullanlr.
 MIG/MAG Kayna
MIG / MAG kayna, koruyucu gaz kullanlarak
yaplan (gaz alt) ark kaynak yntemleri arasnda
yer alr.

Koruyucu gaz trne gre;

metal inert gaz (MIG)veya metal aktif gaz (MAG)

kayna olarak ayrlr.

MAG kaynada kendi iinde ayrca kullanlan

koruyucu gaz trne gre MAGC (CO2) kayna
ve MAGM (karm gaz) kayna olarak ikiye
ayrlr.
 Bu yntemde ark, eriyen bir tel elektrot ile i paras
arasnda yanar; koruyucu gaz inert (soy) ve aktif olabilir. Bir
tel makarasndan gelen tel, torca iletilir. Telin bu d ucunda
akm kontak borusu yer alr. Kontak borusu, gaz memesinin
iinde e eksenli olarak bulunur. Ark ve kaynak blgesi, gaz
memesinden kan koruyucu gaz tarafndan rtlr.
 MIG/MAG Kaynanda Kullanlan Elektrodlar:
Alamsz ve dk alaml eliklerin kaynanda kullanlan
teller arasndaki esas fark, ilerindeki Mn ve Si miktarnda
kaynaklanr.
Bu elemanlar, kaynak metalinin deoksidasyonu iin gereklidir.
Ancak kaynak banyosunun akcln ve dolaysyla kaynan
zelliklerini de etkilerler.
aplar 0.6 mmden 6 mmye kadar deiir.
Alamsz ve dk alaml eliklerin kaynanda kullanlan
teller bakr kapldr.
Bakr kaplama genellikle gzeneklidir ve korozyona kar zel
bir koruma salamaz.
Ancak ilerletme motorunun rulolar arasndan geiini
kolaylatrr ve akm iletimini iyiletirir. zl teller boru
eklindeki tellerdir. lerinde curuf ve koruyucu gaz oluturan
maddeler bulunur.
 TOZ ALTI ARK KAYNAI
Toz alt kaynanda, tel veya bant eklindeki elektrotlar
serbest olarak akan toz ile rtlen ark tarafndan
eritilmektedir. Ark, erimi toz tarafndan oluturulan cruf
kabarc iinde yanmaktadr.
 Bir tel makarasndan salan tel elektrot, toz ynnn
iine girer. Ark, ya esas metale temas yoluyla yada
yksek gerilim darbeleriyle tututurulur ve ayn anda hem
esas metali, hem ilave teli hem de evresindeki kaynak
tozunu eritir.
Eriyen kaynak tozundan oluan kaynak gazlar,
basnlar nedeniyle arkn evresinde bir boluk
oluturur.
Tel bu bolukta erir ve damlalar halinde kaynak metaline
geer.
Tozun eriyen ksm, ark ilerledike kaynak banyosunun
hemen arkasnda katlaarak cruf oluturur.
Erimeyen toz ktlesi, belirli bir mesafe geriden kaynak
kafasn takip eden bir emici hortum tarafndan emilerek
toz haznesine geri doldurulur.
 Toz alt kaynak telleri esas olarak Mn ieriklerine gre
gruplandrlr. Ancak baka alam elemanlarda
ierebilirler.
aplar 1.2 mmden 8 mmye kadardr. En yaygn
kullanlanlar 2.5, 3, 4 ve 5 mmdir.
Toz alt kaynanda zl teller ve band elektrotlarda
kullanlmaktadr. zl teller genellikle dk alaml
metal tozlar ierir.
Band elektrotlar ise kaplama amacyla kullanlr. Dolu
band elektrotlarn en yaygn genilikleri 10 ila 15 mm
arasndadr.
DREN (NOKTA) KAYNAI
DK KAYNAI
LEHMLEME
 LEHMLEME
ki metalik malzeme; kendileri erimeden, erime derecesi
daha dk olan bir ilave malzemenin (lehim alamnn)
eritilmesiyle birletirilir, bu ileme "lehimleme" ad verilir.
 Lehimlemenin snflandrlmas

Lehim ilemi, lehimleme scakl ve lehimleme aralna gre

tasnif edilir:
A-) Lehimleme scaklna gre
a-) Yumuak lehimleme
b-) Sert lehimleme
B-) Lehimleme aralna gre
a-) Kapiler lehimleme
b-) Lehim kayna
Erime scakl, 450 C nin altnda bulunan lehim alamlaryla
yaplan birletirmeye yumuak lehimleme, 450C nin stnde
bulunan lehim alamlaryla yaplan birletirmeye de "sert
lehimleme" ad verilir.
Birletirilecek paralar arasndaki aklk 0,1 mm civarnda ise,
kapiler lehimleme; paralara (V) veya (X) az alarak yaplan
lehimlemeye de lehim kayna ad verilir.
 Dekapanlar ve lehim alamlar
Dekapanlar
Genel olarak havada kalan metalik yzeylerde bir oksit
tabakas teekkl eder. Lehimleme esnasnda sv
haldeki lehim alamnn birleme salayabilmesi iin,
yzeylerin temiz ve oksitsiz olmas gerekir. Bu
sebepten lehimleme ileminde ayrca, dekapan ad
verilen yzey temizleyicileri kullanlr.

Birletirilecek yzeylere yeter miktarda srld

zaman; yzeyleri temizleyerek, oksit filmini kaldrmakta
ve lehimin yzeyle birlemesini salamaktadr.
 Lehim alamlar

Pratikte en fazla kullanlan lehim alamlar, tablo XV.3'de

grlmektedir
 Lehimleme usulleri

a-) flele lehimleme

b-) Frnda lehimleme
c-) Endksiyonla lehimleme
d-) Elektrik direnci ile lehimleme
e-) Elektrik ark ile lehimleme
f-) Erimi lehim banyosuna daldrarak lehimleme
g-) Dekapan banyosuna daldrlarak lehimleme