Informatika I- Vezba 3

RUDARSTVO NA PROSTORIMA SRBIJE

1 Uvod
U poslednjih pet decenija 20. veka, na mineralnosirovinski
kompleks dao je veliki doprinos ukupnom nacionalnom i privrednom
razvoju zemlje. Mineralne sirovine i njihovo korienje znatno su doprineli
stvaranju materijalne osnove zemlje, a razvoj drutva, jednim dobrim
delom, zavisio je od stanja u rudarstvu. I u ovom dananjem, vrlo tekom
vremenu, rudarstvo predstavlja jednu od najpouzdanijih privrednih grana.

Deavanja na ovim prostorima u poslednjoj deceniji prologa veka,

uvoenje ekonomskih sankcija i izolacija zemlje, predstavljale su poetak
propadanja do tada solidno organizovanog i razvijenog rudarstva.1

Za sadjt RGF-a kliknite ovde

Slika 1

Na prostorima dananje Srbije, do uvoenja sankcija, eksploatisano

je godinje oko 90 miliona tona rude. Znaajnije mineralne sirovine koje
su eksploatisane su: ugalj, kao i razne rude metala: bakar, olovo, cink,
magnezit, kadmijum, antimon, selen, srebro, zlato i dr., to govori o
znaajnom prilivu deviznih sredstava. Pored ovih ruda, treba istai i grupu
nemetalinih mineralnih sirovina, mineralne vode, naftu i gas, koje su
imale znatnog uticaja na nau ekonomiju.

1 R72-17@rgf.bg.ac.rs

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 1

 Informatika I- Vezba 3

Protekla deavanja na ovim prostorima, kao i uvoenje ekonomskih

sankcija, doveli su do obustavljanja ili smanjenja proizvodnje u mnogim
rudnicima. Geoloka istraivanja svedena su na minimum, obustavljene su
investicije, prestala su ulaganja u nove tehnologije, nabavku nove
opreme, a zamena dotrajale svedena je na minimum. U ovakvoj situaciji,
dolazi do pada zarada, odliva strunih, visokoobrazovanih i iskusnih
strunjaka.

Navedena dogaanja i drutveni procesi, imali su velikog uticaja na

uslove privreivanja i rad naih rudnika. Bez obzira na sve tekoe,
rudarstvo je delilo sudbinu drutva i imalo velike uspone i stagnacije, ali je
opstalo i traje.

U okviru ove take u najkraim crtama bie opisana eksploatacija

nekih od vanih mineralnih sirovina na prostorima dananje Srbije.

2 EKSPLOTACIJA UGLJA
EKSPLOTACIJA UGLJA na prostorima Srbije ima dugu tradiciju i
predstavlja vrlo znaajnu privrednu delatnost. Proizvodnja uglja
organizovana je putem povrinske i podzemne eksploatacije.

2.1 Podzemna eksploatacija uglja

Rudnici sa podzemnom eksploatacijom uglja u republici Srbiji
posluju u sastavu JP za ''Podzemnu eksploataciju uglja'' Resavica.
Celokupna proizvodnja uglja sa podzemnom eksploatacijom odvija se u 8
rudnika sa 11 jama.

Rudnici koji ulaze u sastav JP za PEU su: ''Vrka uka'' Avramica;

''Ibarski rudnici'' Baljevac na Ibru; ''REMBAS'' Resavica (sa jamama
Jelovac, Strmosten, Ravna reka i Senjski rudnik); ''Soko'' Soko Banja;
''Bogovina'' Boljevac; ''Jasenovac'' Krepoljin; ''tavalj'' Sjenica i
''Lubnica'' Zajear.

U ''Ibarskim rudnicima'' vri se eksploatacija kamenog uglja, dok se

u ostalim jamama kopa mrki ugalj. Ugalj se uglavnom koristi za potrebe

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 2

 Informatika I- Vezba 3

kotlarnica, kao i u domainstvima za grejanje, a jedan manji deo za

potrebe termoelektrana.

U tabeli 1.8 data je proizvodnja po rudnicima za period 1990

2005.

P r o i z v o d nj a, [t]
G V I J
R S B L
odina raka barski asenova
embas1 oko ogovina tavalj ubnica
uka rudnici c
1 2 1 3 1 8 7 5 4
990 5.559 11.215 43.859 41.587 4.984 2.917 9.230 7.463
1 2 9 3 1 9 8 6 5
991 9.000 3.182 50.020 87.338 5.623 1.046 1.896 6.075
1 2 8 3 2 1 8 8 6
992 2.502 5.814 51.439 07.380 12.001 4.248 2.482 5.107
1 1 6 2 1 4 6 8 4
993 1.425 4.243 03.765 63.974 5.736 3.330 6.241 9.051
1 6 7 2 1 6 7 6 5
994 .143 8.107 41.793 14.206 2.602 1.100 0.025 2.417
1 1 5 2 1 4 7 4 5
995 25 5.685 39.218 50.079 9.524 7.110 6.435 2.555
1 1 6 2 1 2 7 4 5
996 .580 2.754 52.839 35.460 9.567 5.780 6.103 0.156
1 1 7 2 1 1 8 6 3
997 3.269 7.690 67.472 54.030 .284 0.321 5.017 8.860
1 2 7 1 1 3 8 8 5
998 7.573 6.982 78.200 00.170 0.784 0.930 8.111 1.263
1 1 3 1 1 4 7 7 4
999 6.105 1.779 60.862 30.001 3.200 6.620 2.164 8.471
2 1 6 1 1 4 5 8 4
000 9.263 8.618 65.531 23.668 9.958 9.290 7.119 9.763
2 1 5 1 9 4 6 5 5
001 8.946 0.767 71.185 1.072 6.272 1.940 7.729 1.248
2 1 5 1 9 3 5 5 5
002 4.413 5.899 77.209 2.012 9.037 4.730 0.406 7.035
2 2 5 1 1 2 7 5 5
003 .004 1.802 71.174 04.216 8.211 3.650 6.653 2.948
2 0 7 1 7 2 7 6 4
004 2.152 78.221 7.716 5.498 1.100 0.737 8.836
2 9 6 1 8 2 6 6 5
005 06 5.490 90.035 3.534 2.666 6.950 7.393 4.986
U 2 1 3 2 7 1. 1 8
kupno: 08.813 .102.179 .642.822 .056.443 66.947 151.062 .047.741 26.234

2.2 Povrinska eksploatacija uglja obuhvata

Povrinska eksploatacija uglja obuhvata: Kostolaki ugljeni basen;
Kolubarski ugljeni basen i Kosovsko Metohijski ugljeni basen.

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 3

 Informatika I- Vezba 3

2.2.1 Kostolaki ugljeni basen

Kostolaki ugljeni basen u najirem smislu, zahvata podruje
izmeu reke Morave na zapadu, Golubakih planina na istoku, reke
Dunav na severu i reke Resave i grada Svilajnca na jugu. Basen se
prostire na povrini od oko 400 km2, sa procenjenim rezervama od 1,3
milijarde tona. Na ovom prostoru utvrene su rezerve lignita, mrkog i
kamenog uglja.

Na slici 1.4 dat je prikaz Kostolakog ugljenog basena.

Slika 2

Sredinom XIX veka u Srbiji se povealo interesovanje za ugalj.

Organizovana proizvodnja uglja u Kostolakom basenu zapoela je 1870.
godine. Godine 1870 poela su prva organizovana istraivanja, da bi ve
1873. godine bila registrovana prva proizvodnja od 752,5 tona uglja.

Prvi rudnik sa podzemnom eksploatacijom bio je ''Stari Kostolac''.

Poeo je sa proizvodnjom 1873, dok je rudnik ''Klenovnik'' poeo sa radom
1883. godine. Prvi vlasnik rudnika ''Stari Kostolac'' bio je Franja Veteka,
a od 1881. godine njegov suvlasnik je ore Vajfert, industrijalac iz
Beograda. Akcionarskom drutvu iz Poarevca pripadao je rudnik
''Klenovnik''.

Godine 1900 ova dva rudnika proizvela su i isporuila tritu

24.552 tone uglja. U narednim godinama proizvodnja uglja se poveavala,

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 4

 Informatika I- Vezba 3

tako da je 1910 proizvedeno 49.823 tone, 1920 57.532 tone, 1930

110.800 tona i 1940 proizvedeno je 262.328 tona uglja.

U toku Drugog svetskog rata, Nemci su (1943) umesto podzemne

eksploatacije preli na povrinsku proizvodnju tako to su otvorili kop
''Kostolac''. To je bio prvi povrinski kop uglja u naoj zemlji, koji je posle
rata odigrao znaajnu ulogu u primeni nove tehnologije u proizvodnji
uglja, kao i u produktivnosti rada. Kop je prestao sa radom 1979. godine
zbog iscrpljenosti rezervi uglja. Na njemu je ukupno proizvedeno oko 22,5
miliona tona uglja.

Rudnik sa podzemnom eksploatacijom ''Stari Kostolac'' zatvoren je

1966. godine. U njemu je do kraja 1945. godine proizvedeno 4.383.036
tona uglja, a od osloboenja do zatvaranja (za 21 godinu) proizveo je
3.320.146 tona.

Rudnik ''Klenovnik'' prestao je sa proizvodnjom 1959. godine.

Proizveo je ukupno 3.305.441 tonu uglja. Godine 1955. otvorena je nova
jama ''irikovac''. Poetak proizvodnje datira iz 1957. godine. Rudnik je
radio svega 18 godina, a zatvoren je 1973. godine. Godinja proizvodnja
iznosila je od 7.275 do 575.839 tona. Ukupno je proizveo 3.552.108 tona
uglja. Rudnik je bio opremljen visokoproduktivnom mehanizacijom, a
zapoljavao je preko 900 radnika, i pored toga njegova proizvodnja nije
bila rentabilna.

Podzemna eksploatacija uglja zamenjena je savremenijim i daleko

lakim povrinskim nainom otkopavanja. Prvu zabeleenu proizvodnju
uglja dao je povrinski kop ''Klenovnik'' 1973. god., zatim povrinski kop
''irikovac'' 1976. godine.

Od mehanizacije koja se primenjivala na PK ''irikovac'' treba

izdvojiti: bager glodar SRs 1300 x 26/10 + BP; bager glodar SRs 470
x 20/3; bager glodar SRs 470 x 14/14; samohodna traka BRs 1400
19,8/35,7 x 13,5; odlaga sa trakom A2RsB 5500 x 55 + BRs i dr.

Na polju ''Klenovnik'' uklanjanje otkrivke vreno je rotornim

bagerima: SchRs 300 i SchRs 250 u sklopu BTO sistema sa bagerom

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 5

 Informatika I- Vezba 3

Ea 10/70. Otkopavanje uglja vreno je bagerom Es/45 a odvoz parnom

vuom.

Godine 1986. povrinski kop ''Klenovnik'' i povrinski kop

''irikovac'' integrisani su pod zajednikim nazivom povrinski kop
''Kostolac'', sa poljem ''Klenovnik'' i poljem ''irikovac''.

Istraivanja leita na otvaranju povrinskog kopa ''Drmno'' trajala

su tri decenije. Ovako dug vremenski period istraivanja bio je potreban
zato to se ugljeni sloj nalazi na dubini od 40 80 metara ispod nivoa
reke Dunava i Mlave. Istraivanja su pokazala da na podruiju Drmna
postoje rezerve od preko 600 miliona tona lignita i da se u prvoj fazi moe
eksploatisati oko 200 miliona tona.

Istraivanjima je potvreno da je ugljeni sloj homogen, bez

proslojaka jalovine, prosene monosti 18 20 metara. Debljina otkrivke
je od 20 90 metara, sa poveanjem u pravcu severozapada zbog
zaleganja ugljenog sloja.

Otvaranje kopa planirano je srednjoronim program razvoja

Zdruene elektroprivrede 1976 1985. Zvanian poetak investicione
izgradnje kopa ''Drmno'' obeleen je oktobra 1977. godine.

Mehanizovani rad na ovom otkopu otpoeo je septembra 1983.

godine, uvoenjem bagera ERs- 710, uz spregu sa odlagaem A2RsB-700
radi provere kvaliteta montirane opreme i uhodavanja rada. Februara
1984. godine poinje rad na otvaranju povrinskog kopa i uklanjanje
otkrivke. Prve koliine uglja sa PK ''Drmno'' dobijene su aprila 1987.
godine.

U periodu od 1975 2005. godine sa povrinskih kopova

''Kostolac'' uklonjene se sledee koliine jalovine:

- 1975 1985. uklonjeno 69.474.700 tona

- 1986 1995. uklonjeno 139.947.400 tona

- 1996 2005. uklonjeno 160.652.800 tona

Ukupno: 370.074.900 tona

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 6

 Informatika I- Vezba 3

Proizvodnja uglja u periodu 1990 2005. ostvarena sa povrinskih

kopova ''Kostolac''

iznosila je:

- 1990 2000. proizvedeno 49.640.900 tona

- 2001 2005. proizvedeno 30.982.400 tona

Ukupno: 80.623.300 tona

Godine 1952. spajanjem kostolakih rudnika lignita i kostolakih

elektrana stvoren je Industrijsko-energetski kombinat ''Kostolac''. Danas,
rudnik posluje u sklopu elektroprivrede Republike Srbije kao Javno
preduzee Povrinski kopovi ''Kostolac''.

2.2.2 Kolubarski ugljeni basen

Kolubarski ugljeni basen zahvata zapadni deo umadije i
prostire se od Koceljeva na zapadu, do Rudovaca na istoku, na severu do
Stepojevca i Lajkovca i Stolca na jugu. Zahvata povrinu od oko 600 km2,
sa duom osom u pravcu istok-zapad od oko 55 km i kraom osom pravac
sever-jug od oko 15 km. Reka Kolubara deli basen na zapadni, znatno vei
i istoni, manji, ali ekonomski znaajni deo.

U okviru Kolubarskog ugljenog basena izdvaja se vie

eksploatacionih i istranoeksploatacionih polja, kao to su: Polje ''A''; Polje
''B''; Polje ''C'; Polje ''D''; Polje ''E''; Polje ''F''; Polje ''G''; ''Tamnava
istono polje''; ''Tamnava zapadno polje'' i Polje ''Radljevo''.

Na slici 1.5 dat je prikaz Kolubarskog ugljenog basena.

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 7

 Informatika I- Vezba 3

Slika 3

Ugalj sa ovih kopova je lignit koji se u najveoj meri koristi za

potrebe termoelektrana, a sasvim male koliine uglja nalaze se u
slobodnoj prodaji domainstvima. Na bazi tehnikih analiza glavnog i
krovinskog ugljenog sloja, u tabeli 1.10 dati su podaci o kvalitetu uglja.

Parametri
Polje Vlaga Pepe S, DTM,
, [%] o, [%] ukupan, [%] [kJ/kg]
Polje 53,94 12,95 0,40 8.440
''C''
Polje 52,00 13,00 0,62 7.489
''E''
Polje 48,20 11,89 0,53 8.039
''E''
Polje 50,60 19,54 0,65 7.200
''F''
Polje 47,18 14,64 0,83 8.170
''G''
Tamn 52,56 13,24 0,50 7.090
ava - istok
Tamn 48,05 19,36 0,43 6.785
ava - zapad
Polje 43,57 20,92 0,40 7.461
''Radljevo''
2.2.3 Kosovsko Metohijski ugljeni basen
Kosovsko Metohijski ugljeni basen zahvata tri ugljena basena:
Kosovski, Metohijski i Dreniki. Ukupne geoloke rezerve lignita iznose
14,7 milijardi tona. U najveem delu basena razvijen je samo jedan
ugljeni sloj velike monosti, bez veeg prisustva podzemnih i povrinskih

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 8

 Informatika I- Vezba 3

voda. Prosena monost ugljenog sloja je 41 m, a maksimalna dostie

vrednost do 110 m. Prosena vrednost koeficijenta otkrivke je izuzetno
povoljna i iznosi oko 1,8 m3 otkrivke po 1 toni uglja. U tabeli 1.13. date
su rezerve i karakteristike lignita u Kosovsko Metohiskom basenu.

Uglj Ge Eks DT Sadraj

eni basen oloke ploatac. E, Vla Pe Su
rezerve, rez (GJ ga, % peo, % mpor, %
(109 t) erve, (109 /t)
t)
Kos 11, 8,8 7,1 do 16 - do
ovski 4 0 45 21 0,8
Met 2,8 1,5 7,4 42 - 16 - do
ohijski 0 45 23 0,8
Dre 0,5 0,2 7,2 do 16 - do
niki 0 45 23 0,8
Eksploatacija uglja se odvija na dva povrinska kopa, i to: PK
''Dobro selo'' puten u eksploataciju 1956. godine, sa instalisanim
kapacitetom proizvodnje uglja od 8,6x106 t/god. i otkrivke od 14x106
m3/god.; i PK ''Belaevac'' otvoren 1964. godine sa proizvodnjom uglja od
8,2x106 t/god. i otkrivkom od 14x106 m3/god.

Proizvedeni ugalj, sa oba kopa, se najveim delom (oko 90%)

koristi za snabdevanje Kosovskih termoelektrana (Kosovo A i Kosovo B),
ukupne instalisane snage od 1.519 MW, dok ostali deo uglja koristi se za
iroku potronju.

3 Proizvodnja metalinih mineralnih sirovina:

Koreni rudarstva na tlu dananje Srbije nalaze se u praistoriskom
periodu. Arheoloka istraivanja potvruju da je jedan od naih najstarih
rudnika metala, za koji se danas zna, rudnik bakra Rudna Glava kod
Majdanpeka. Otkriveno je i istraeno vie okana i kanala odakle potie
obiman fond nalaza: keramiki sudovi, kameni batovi obluci razliitih
veliina i namena, kotani alati i dr. Rudarstvo bakra na ovom podruiju
vezuje se za kraj VI i prvu polovinu V milenijuma pre nove ere. Na slici 1.6
dat je prikaz rudarskih nalazita i centara u praistoriji, rimskom periodu,
srednjem veku na prostoru dananje Srbije.

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 9

 Informatika I- Vezba 3

Slika 4

Za vreme rimske vladavine rudarstvo na prostorima dananje

Srbije dobija poseban znaaj. Tako glavni rudnici bili su: na Kosmaju, na
Avali, Kuevu, Novom Brdu, na Rudniku, na Kopaoniku, planini Rogozna
kod Banjske i dr. Rimski vrlo znaajan rudnik iz IV veka nove ere je Rudna
Glava kod Majdanpeka.

Razvoj rudarstva i rudarskih centara na prostorima dananje

Srbije, predstavlja ona ista rudarska podruija koja su koriena od
praistorije, preko rimskog perioda, srednjovekovne Srbije do dananjih
dana. U tim rudnicima eksploatisane su rude: bakra, olova, cinka, gvoa,
zlata i srebra. Najpoznatiji srednjovekovni rudnici bili su: Kuevo i
Kopaonik rudnici gvozdene rude; Brskovo rudnik srebra, olova i cinka;

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 10

 Informatika I- Vezba 3

rudnici bakra - Kuevo, na Rudniku, Kratovo, Rudna Glava kod

Majdanpeka; rudnici srebra i olova Kuevo, Novo Brdo i Kratovo.

3.1 Proizvodnja rude bakra

PROIZVODNJA RUDE BAKRA - dananja eksploatacija rude bakra
obuhvata rudnike: rudnik bakra Majdanpek; rudnik bakra Bor. Pored ovih
rudnika znatan deo bakra se dobija iz drugih rudnika (''Rudnik'' Rudnik).

3.1.1 Rudnik bakra Majdanpek

Rudnik bakra Majdanpek eksploatacija rude bakra organizovana
je putem povrinske eksplotacije, i to sa dva kopa: PK ''Juni revir'' i PK
''Severni revir''.

Povrinski kop Juni revir poet je sa otvoranjem krajem 1958.

godine, na jalovinskoj etai k+ 620 m. Iz poetne faze brdskoga tipa,
Juni revir razvijen je u kop dubinskog tipa. Leite je u vertikalnom
zahvatu podeljeno na etae visine 15 m. Maksimalna irina etanih ravni
na zavrnoj konturi je 24 m, a irina radnih etaanih ravni je 40 50 m.
Povrinski kop Juni revir zahvata povrinu od 240 ha.

Geoloke rezerve u leitu Juni revir (do nivoa +65 m

projektovana dubina kopa) sa stanjem decembar 2005.god. iznose
246.082.788 tona rude bakra, sa srednjim sadrajem od 0,2% bakra.

Povrinski kop Severni revir zapoeo je sa radom poetkom 1977.

god. Severni revir ine lokaliteti: ''Centralni deo'', ''Tenka'' i ''Dolovi''.
Radovi su bili obustavljeni u periodu 19801983.god. Do 1993. godine
otkopavana je samo ruda bakra, kada zapoinje otkopavanje rude olova i
cinka.

Povrinski kop Severni revir ima eliptian oblik sa duom osom od

oko 1,9 km i kraom 1,1 km. Najvia taka kopa je na koti +675 m, a
najnia na dnu kopa na koti +350 m. U periodu 1983-1991. izvoeni su
radovi sa etaama od 25 m, da bi se prelo na etae visine 15 m.
Geoloke rezerve PK Severni revir, sa stanjem april 2001.god. iznose
228.084.936 tona bakra sa srednjim sadrajem od 0,30% bakra.

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 11

 Informatika I- Vezba 3

Eksploatacija rude na PK Juni i Severni revir je klasina

diskontinualna sa sledeim fazama rada: razaranje stenske mase
buenjem i miniranjem; utovar bagerima sa krutom kaikom; transport
damperima velike nosivosti.

Izrada buotina za potrebe miniranja obavljala se elektro builicima

tipa BE-45R, prenika 229 mm i BE-60R, prenika 311 mm. Za primarno
miniranje koriste se ANFO i SLURRY eksplozivne smee.

Utovar rude i jalovine na kopovima vri se bagerima sa krutom

kaikom i elektro pokretanjem. U periodu 1984-1995 rudnik je raspolagao
sa utovarnim mainama tipa: MARION-182 zapremine kaike 7,62 m3;
MARION-191-II zapremine 11,46 m3; BE-395B zapremine 15,30 m3 i BE-
11 zapremine 26,0 m3. Transport rude vri se kamionima nosivosti 136,
154, 172 i 181 tona.

3.1.2 Rudnik bakra Bor

Prva istraivanja u okolini Bora zapoeta su 1887. god., od strane
poznatog rudarskog strunjaka Feliks Hofmana i beogradskog industrijalca
ora Vajferta. Prvi istrani radovi zapoeti su kod sela Glogovica u okolini
Bora. Na ovim mestima istraivane su zlatonosne kvarcne ice, kao i stari
radovi uz Borsku reku. Najvie se radilo uz Borsku reku, na ''gvozdenim
eirima'' okolnih breuljaka: oka Dulkan, Tilva ro (Crvena stena) i Tilva
mika. Istranim radovima u Boru i Glogovici rukovodio je in. Franjo
istek.

Na nivou Borske reke, u pravcu prema zapadu pod sam vrh oka
Dulkan, uraen je prvi istrani potkop. Zlatonosni kvarc u ovom delu bio
je neto bogatiji, dok su se istrani radovi na viim delovima pokazali kao
neuspeni. Iz tih razloga u niim delovima oka Dulkan, iz Borske reke,
uraena su dva nova potkopa na udaljenosti 150 m jedan od drugog.
Uraeni istrani potkopi pokazali su da postoji veoma bogata ruda bakra.
Prve laboratoriske analize pokazale su da je u pitanju ruda sa preko 10%
bakra sa primesama zlata i drugih plemenitih metala. Tokom 1903. godine
rudno telo ''oka Dulkan'' bilo je istraeno po pruanju od 100 m, po

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 12

 Informatika I- Vezba 3

debljini od 27,5 m i po visini od 36 m. Rudne rezerve utvrene ovim

istraivanjima iznosile su 255.390 tona.

Nalaz strune komisije, koju je obrazovalo Rudarsko odelenje u

Beogradu, utvrdilo je da postoje uslovi da se u Boru orvori rudnik. Na
osnovu izvetaja komisije Rudarskog odelenja, oktobra 1903. godine,
oru Vajfertu je odobrena rudarska povlastica sa kojom je dobio pravo
da na povrini od 2.400 hektara u narednih 50 godina moe otkopavati i
preraivati rudu bakra.

Finansijska sredstva ora Vajferta za otvaranje rudnika u Boru

bila su dosta skromna. Zato se Vajfert obratio prvo austrijskom kapitalu,
sa kojim je jo i ranije saraivao, ali tu nije naao razumevanje i podrku
to je kasnije ocenjeno kao velika greka. U daljem traenju finansijske
pomoi, Vajfert se obratio francuskom kapitalu, koji je u to vreme
pokazivo vie interesovanja za prirodna bogastva Srbije. U tom periodu
Francuske kompanije su ve imale rudarske koncesije2 u Srbiji, a o
novootkrivenom borskom leitu su ve imali pozitivne laboratorijske
analize i povljna miljenja njihovih rudarskih srunjaka.

Dogovor izmeu Vajferta i francuskih finansijera zavreni su maja

1904. god., kada je osnovana kompanija pod nazivom: Francusko drutvo
borskih rudnika, Koncesija Sveti ore (La Compagnie Francaise des
Mines de Bor. Consesion St. George). Osnovni kapital formirane kompanije
izdeljen je na 11.000 akcija, od ega je Vajfertov udeo iznosio 3.380 ili
30,72% akcija.

Eksploatacija rude u Borskom rudniku bila je iskljuivo podzemna.

To je bio jedini nain otkopavanja rude u periodu od 1902. do 1924.
godine. Godine 1924. otkopane su prve tone rude povrinskim nainom.

Prvi objekat otvaranja bio je istrani potkop na koti 328 m. Uraeni

potkop predstavljao je i prvi rudniki horizont. Kasnije je zapoeto
istraivanje i otvaranje niih delova rudnog tela ''oka Dulkan''. U isto
vreme radilo se na izradi okna.

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 13

 Informatika I- Vezba 3

Pored rudnih tela ''oka Dulkan'', ''Tilva ro'' i ''Tilva mika'' ovim
nainom otvaranja, otvoreni za eksploataciju su jo i delovi rudnih tela
''Tilva ronton'' I-hor. i III-hor., rudno telo ''estak'' III-hor. i rudno telo
''Cementacija'' na III-hor.

Na slici 1.7 dat je ematski prikaz otvaranja Borskog rudnika u

periodu od 1903 do 1925 godine.

Slika 5

Geologija leita Bor - Borsko leite bakra zahvata podruije

centralnog Timokog magmatsko-eruptivnog masiva. Osnovni pravac
njegovog pruanja je severozapad-jugoistok, sa zaleganjem od 40o 50o
prema jugozapadu. Borsko rudno leite bakra moe se podeliti na tri dela
i to: centralni, jugoistoni i severozapadni.

- Centralni deo leita nalazi se izmeu jugoistonog (rudno telo

''Borski potok'') i severozapadnog dela (rudno telo ''Borska reka'').
Eksploatacija rude u ovom delu vrena je za svo vreme rudarenja, a i
danas je glavno sredite, pre svega jamskog otkopavanja. U sastav ovog
dela leita nalaze se sledea rudna tela: ''oka Dulkan'', ''Tilva mika''
(''A'', ''B'', ''C'', ''D'' i ''1''), ''Tilva ro'' (''Zapadni'', ''Istoni'' i ''P2A''),
''istek'', ''Cementacija'', ''Tilva roton'', ''Kamenjar'' (1 i 2), ''Brezonik''
(''F'', ''L'', ''G'', ''E'', ''O'') i ''Krpe'' (K1, K2, K3 i K4).

- Jugoistoni deo leita nalazi se na jugoistoku u odnosu na

centralni deo. U tom prostoru se nalaze sledea rudna tela: ''Novo okno'',
''M'', ''N'', ''N1'', ''J'', ''I'' ''H'' i ''Borski potok''.

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 14

 Informatika I- Vezba 3

- Severozapadni deo leita zahvata severozapadne delove borskog

leita. U sastav ovog prostora ulazi (za sada istraeno) rudno telo
''Borska reka''.

Eksploatacije rude bakra u Borskom leitu organizovana je putem

podzemne i povrinske eksploatacije.

3.1.3 Podzemna eksplotacija rude bakra

Podzemna eksplotacija rude bakra proizvodnja rude iz jame u
proteklom periodu odvijala se u vrlo sloenim i esto tekim prirodnim
tehniko-tehnolokim i drutveno-politikim uslovima.

Uprkos svim tim tekoama i kriznim vremenima, uspevalo se sa

ostvarenjem manje ili vee dobiti.

U tabeli 1.16 dat je pregled podzemne eksplotacije rudnih tela po

horizontima i vreme trajanja njihovog otkopavanja u periodu 1902
2006. godine.

U tabeli 1.17 date su rezerve rude za rudno polje Bor, sa srednjim

sadrajem bakra, zlata i srebra.

Sadraj
Rudno Rezerve
Ba Zla Sreb
telo rude, [t]
kar, [%] to, [g/t] ro, [g/t]

Tilva Ro od 8.136.187 0,73 0,11 1,018

K+14 do k-76 2 6
Tilva Ro od 6.100.000 0,66 0,11 0,987
K+76 do k-235 5 2
P2A od K+30 do 8.867.582 0,70 0,24 1,558
K-75 9 8
P2A od K-76 do 1.976.000 0,60 0,24 1,511
K-155 8 1
Kamenjar 2 (IX- 1.503.772 0,62 0,20 1,010
XV, C1-kat.) 4 6
Kamenjar (XI- 900.000 0,94 0,20 0,980
XV, C2-kat.) 8 0
Brezanik (K+120 1.797.130 1,22 0,23 1,070
do K+80) 6 5
D+D1+C 2.573.453 1,01 - -
5
M-N 371.445 1,64 - -
7
N1 413.996 1,32 - -

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 15

 Informatika I- Vezba 3

3
Borska Reka 611.338.57 0,61 0,23 1,915
6 8 5
Ukupno: Rudno 643.978.14 - - -
polje Bor 1

3.1.4 Povrinska eksplotacija rude bakra

Povrinska eksplotacija rude bakra u proteklom periodu
organizovana je kroz kopove:''Borski kop''; ''Cerovo-1''; ''V.Krivelj''.

3.2 Proizvodnja rude OLOVA I CINKA

PROIZVODNJA RUDE OLOVA I CINKA eksploatacija rude olova i
cinka na prostorima Srbije organizovana je kroz rudnike: Rudnik i flotacija
''Trepa'' Stari Trg; Rudnik i flotacija Kinica i Novo Brdo Pritina
(rudnici Ajvalija, Badovac, Kinica, Novo Brdo); Rudnik i flotacija Kopaonik
Leposavi (rudnici Belo Brdo, Crnac, Kopori, Jelakce, uta Prlina);
Rudnik i flotacija ''Rudnik''; Rudnik i flotacija ''Blagodat'' Vranje; Rudnik i
flotacija ''Lece'' Medvea; Rudnici i flotacija ''Veliki Majdan'' - Ljubovija;
Rudnik ''Suva ruda'' i ''Kievak'' Raka.

3.2.1 Rudnik i flotacija ''Trepa''

Rudnik i flotacija ''Trepa'' Stari Trg. Posle zavretka prvog
svetskog rata Engleska je pokazala interesovanje za ovaj rudarski region,
koji je bio poznat jo u srednjem veku u periodu Turske vlasti. Poetkom
1919. godine, u kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca bila je upuena jedna
britanska misija sa zadatkom da proceni tetu od ratnih razaranja i da
predloi mere za obnovu opustoene privrede.

U misiji je bio i Aleksandar Grej iz Odelenja za nauna i industrijska

istraivanja geolokog katastra V. Britanije. Posle obavljenih istraivanja
tokom leta 1919. godine, podneo je opiran izvetaj pod naslovom:
''Geologija i mineralna bogastva drave Srba, Hrvata i Slovenaca''. U
izvetaju je data ocena stanja svih rudnika koji su u Srbiji bili aktivni do
izbijanja prvog svetsko rata, kao i onih koji su delimino eksploatisani u
toku rata od strane Austro-Ugarske i Nemake. U izvetaju su obuhvaeni

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 16

 Informatika I- Vezba 3

rudnici: Rudnik, Avala, Belo Brdo, Vojetin, Gabela, Trepa, kao i iri region
Kopaonika u kome postoje sulfidi olova i cinka.

Ubrzo za ovaj rudarski region zainteresovao se ''Selekn trast''

(Selection Trust Comanie) iz Londona, koji je stupio u pregovore sa
Nikolom Paiem o kupovini njegove koncesije. Za ocenu prave vrednosti
koncesije, Pai je angaovao strunjake na elu sa zagrebakim prof.
Tuanom. Godine 1925. formirana ekipa strunjaka izvrila je istraivanje
terena i zakljuila da je: ''Trepa'' grandiozno nalazite srebronosnih,
zlatonosnih, olovnih, cinkovih i bakarnih ruda i da nikakva suma koja se
uloi u njihovu eksploataciju nije prevelika.

Kompanija ''Selekn trast'' je poetkom 1926. godine uputila jednu

ekipu strunjaka da istrai podruije Starog Trga. Istranim radovima
rukovodio je jugoslovenski inenjer Zboril, koji je ve u julu iste godine
utvrdio postojanje bogatog olovno-cinkovog rudnog tela na horizontu 830
m. Nakon toga, kompanija ''Selection Trust'' otkupila je koncesiju
''Trepu'' za eksploataciju rude od Radomira Paia (sin N.Paia).
Koncesija je zahvatala povrinu od 529.642.561 m2. Za preuzimanje ove
koncesije ''Selection Trust'' je decembra 1927. godine osnovao posebnu
kompaniju, kao svoj ogranak ''Trepa Mines Limited'' sa seditem u
Londonu.

Novoosnovana kompanija pristupila je sistematskim istranim

radovima i ve u 1928. godini bile su utvrene rezerve rude od 500.000 t,
da bi ve 1930. godine ova koliina rude bila poveana na 1.750.000 tona.

Kompanija ''Trepa Mines'' dola je u posed i drugih koncesija koje

su bile grupisane na tromei tadanjih banovina: zetska, moravska i
vardarska. Obezbeeno je ukupno 17 rudarskih koncesija i to: Kopaonik
118.302.512 m2; Kopaonik 298.368.062 m2; Kopaonik 136.335.000
m2; Kopaonik 227.299.860 m2; Kopaonik 324.070.312 m2; Trepa
529.642.561 m2; Rogozna 602.583.400 m2; Slatina 117.375.00 m2;
Belasica 1 600.539.062 m2; Belasica 2 326.566.406 m2; Zletovo
433.565.000 m2; Kratovo 386.240.000 m2; Sase 488.035.000 m2;

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 17

 Informatika I- Vezba 3

Novo Brdo 342.133.000 m2; Janjevo 260.229.200 m2; Glama

411.590.000 m2; Priluije 64.833.250 m2.

U tabeli 1.23 za koncesiju ''Trepa'' i ''Kopaonik'' date su utvrene

rezerve rude sa sadrajem olova i cinka.

Utvrene rezerve olova i cinka bile su ne samo velike po koliini i

sa velikim sadrajem metala, ve su bile skoncentrisane na malom
prostoru, pa je njihova eksploatacija bila veoma rentabilna. Pored toga,
ovaj rudarski region imao je i povoljan geografski poloaj s obzirom na
potroae njegovih koncentrata.

Polazei od utvrenih rezervi, kompanija ''Trepa Mines'' pristupila

je otvaranju rudnika i izgradnju postrojenja za eksploataciju i preradu
rude. U Starom Trgu otvoren je rudnik pri emu su uraene prostorije:
izvozno i ventilaciono okno, otvorena etiri horizonta i uraen potkop za
izvoz rude.

Vremenski Koliina rude, Sadraj metala

period [t] Pb [%] Zn [%]
''Trepa''
1. X 1929. 1.750.000 11,50 10,50
1. X 1931. 2.100.000 10,50 7,80
1. X 1932. 2.500.000 9,00 8,50
1. X 1934. 2.500.000 8,70 8,50
1. X 1935. 3.007.000 8,70 8,00
1. X 1936. 3.300.000 9,40 6,40
1. X 1937. 3.900.000 9,50 5,20
1. X 1938. 4.976.000 8,70 3,80
1. X 1939. 4.848.000 8,60 3,80
''Kopaonik''
1. XII 1935. 906.000 9,45 6,17
01. V 1938. 750.000 9,26 6,54
Potkop za izvoz rude na nivou 610 imao je duinu od 2.660 m, ije
su dimenzije bile, irina 3,35 m i visina 2,67 m. Potkop je raen buako-
minerskim radovima, sa 2628 buotina, duine 3,0 m. Potkop je zavren
krajem 1931. godine.

Prerada rude vrena je u novoizgraenoj flotaciji u Zveanu.

Transport rude od rudnika do flotacije u Zveanu vren je iarom dugom
6.350 m. iara je imala visinsku razliku od 232 m, sa 67 korpi nosivosti
od 802 kg rude.

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 18

 Informatika I- Vezba 3

Proizvodnja rude u rudniku ''Trepa'' Stari Trg, po poslovnim

godinama3, za period 1930- 1941. data je u tabeli 1.24.

Sadraj
R
Godina O C Sre B Biz
u d a, [t]
lovo,[t] ink,[t] bro,[kg] akar,[t] mut,[kg]
1930/31 27 3 2 40. 5 9,7
3.920 4.005 0.911 250 48 9
1931/32 39 3 3 45. 7 17,
7.963 8.482 5.152 180 96 11
1932/33 53 4 4 49. 1 23,
5.869 7.722 6.402 951 0.071 04
1933/34 58 5 5 54. 1 25,
9.081 2.115 0.453 204 .178 33
1934/35 59 5 5 54. 1 25,
7.188 4.115 1.491 221 .194 68
1935/36 58 5 4 56. 1 25,
8.594 2.534 5.529 681 .177 12
1936/37 63 5 3 65. 1 46,
8.729 8.250 8.853 343 .277 43
1937/38 65 5 3 69. 1 54,
5.892 9.525 9.149 649 .311 12
1938/39 61 5 3 68. 1 72,
6.073 3.789 0.275 738 .232 08
1939/40 69 6 2 85. 1 115
8.760 0.352 5.686 603 .407 ,46
1.10.1940 31 - - - - -
20.4.1941. 5.432

Ovde posebno treba istai da je rudnik ''Trepa'' Stari Trg (pisac

ovih redova svoje prve inenjerske dane proveo je na ovom rudniku), bio
jedan od svetskih vodeih rudnika sa podzemnom eksploatacijom u
proizvodnji rude olova i cinka. Svoj pun sjaj imao je u periodu 1960
1985.god., kada je bio na vrhuncu svoje moi u razvoju i ostvarenoj
proizvodnji.

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 19

 Informatika I- Vezba 3

Sadrzaj

1 Uvod ..................................................................................................................... 1
2 EKSPLOTACIJA UGLJA ....................................................................................... 2
2.1 Podzemna eksploatacija uglja........................................................................ 2
2.2 Povrinska eksploatacija uglja obuhvata ........................................................ 3
2.2.1 Kostolaki ugljeni basen ........................................................................... 4
2.2.2 Kolubarski ugljeni basen ........................................................................... 7
2.2.3 Kosovsko Metohijski ugljeni basen ........................................................... 8
3 Proizvodnja metalinih mineralnih sirovina: ........................................................... 9
3.1 Proizvodnja rude bakra ................................................................................ 11
3.1.1 Rudnik bakra Majdanpek ........................................................................ 11
3.1.2 Rudnik bakra Bor .................................................................................... 12
3.1.3 Podzemna eksplotacija rude bakra ......................................................... 15
3.1.4 Povrinska eksplotacija rude bakra ........................................................ 16
3.2 Proizvodnja rude OLOVA I CINKA ............................................................... 16
3.2.1 Rudnik i flotacija ''Trepa'' ....................................................................... 16

Slika 1 ......................................................................................................................... 1
Slika 2 ......................................................................................................................... 4
Slika 3 ......................................................................................................................... 8
Slika 4 ....................................................................................................................... 10
Slika 5 ....................................................................................................................... 14

Zorana Vicentijevic, R72/17[Type text] Strana 20