Eskili ishte nj dramaturg i madh i Greqis antike.

Ai lindi n vitin 525 para Krishtit, n Eluzin, afr

Athins. I takonte nj familjeje aristokrate. Ai jetoi n koh kur grekt ishin n luft me perst, ku
edhe vet mori pjes n luftn kundr tyre. Pjesn m t madhe tjets e kaloi n Athin, ndrsa vdiq
n Gela t Sicilis n vitin 456. Ishte tragjediani i par i madh i antikitetit grek. S bashku
me Sofoklin dhe Euripidin jan themelues t tragjedis. Prve tragjedive ka shkruar edhe pjes
satirike dhe elegji dhe rreth 90 drama prej t cilave t ruajtura jan vetm kto tragjedi :

Perst (472 p.e.s)

T shtat kundr Tebs (467 p. e. s)
Hiketide (463 p. e. s)
Prometeu i lidhur (mbrthyer)
Orestia (trilogji) (458 p. e. s)
Agamemnoni
Koeforat
Eumenidat
Prve tragjedis Perst, t gjitha t tjerat i kan marr subjektet nga ciklet e miteve dhe legjendave
t lashta, prmes t cilave Eskili shprehu shpirtin e kohs, prplaset politike e shoqrore, virtytet dhe
krimet, sasionet njerzore n tr drit-hijet e tyre, luftn n rrafshin filozofik midis obskurantizmin
dhe iluminizmit.

Lutset
Pr nga ndrtimi i thjesht dhe zotrimi i pjesve t korit, e para n vargun e tragjedive t ruajtura,
mendohet t jet tragjedia "Lutset". N themel t veprs shtrohen dy probleme : ai i ndalimit t
martess brenda fisit dhe ai i dashuris si ligj i riprtritjes s gjinis njerzore.
Sipas renditjes tradicionale tragjedia e dyt sht "T shtat kundr Tebs" ku tregohet lufta pr
pushtet midis dy vllezrve Eteoklit dhe Polinikut, t cilt kishin rn n marrveshje t qeverisnin
Tebn me rradh. Vjen nj dit dhe Eteokli vendos t mos e ndaj pushtetin m t vllan. Ather,
ky u drejtohet gjasht prijsve miq t tij dhe vet i shtati shkon t'i bjer t vllait, Eteoklit. T dy
vllezrit vriten n prleshje me njeri-tjetrin.

Perst
sht nj nga veprat e hershme t Eskilit, e vetmja tragjedi nga ato q njohim, q e ka marr
subjektin jo nga mitologjia, po nga ngjarjet historike n jetn e Greqis s shekullit V p. e. r.
Fitorja e grekve kundr persve sht jo vetm fitorja e nj lufte t drejt, por edhe e demokracis
kundr tiranis s Lindjes, e qytetrimit t ndritur helen kundr prapambetjes dhe errsirs q
mbulonte nj perandori prbindshe e despotike. kjo veper sht vepra e per e eskili ku e kishte len
pa titull por titullin ja vun lexuesit te shumet Por nga eksperienca e lart e shkenctareve te cillet vihen
ne veshtiresi per ta gjetur emertimin e vertet te cilin ia vun lexuesit arrihet ne perfundim se emri i
vertet i kesaj tragjedie ishte perset.

Orestia
sht e vetmja trilogji q sht ruajtur e plot, e prbr nga tri tragjedi: "Agamemnoni", "Koeforet"
dhe "Eumenidet". Subjekti i "Oresias" sht mallkimi i fisit si pasoj e krimit t kryer nga t part.
Ideja e autorit se krimi lind krimin prshkon t gjitha ngjarjet e tragjedis.
N pjesn e par, "Agamemnoni", tregohet kthimi i mbretit n atdhe dhe vrasja e tij nga e shoqja
Klitemnestra dhe i dashuri i saj, Egisti. sht pa dyshim pjesa m e bukur e trilogjis, e mbushur me
atmosfer dramatike e kontraste t fuqishme pas t cilave fshihet hipokrizia e Klitemnestrs, e cila e
pret t shoqin me nderime t mdha.
N nj vend t tragjedis "Agamemnoni", kori shpreh mendimin se
"... drejtsia shpesh ndrion
dhe n shtpit plot me tym.
Ku zemrat kan pastrti
Ndrsa pallatet veshur ar,
Dor e prlyer q i sundon,
Ajo kthen syt e i braktis".
Idet madhore demokratike e humane t Eskilit shpalosen gjer n trilogjin "Orestia" q sht nj
nga gurt m t muar n gjerdanin e letrsis botrore. Gtja tragjedin "Agamemenoni" e ka
cilsuar "kryeveprn e kryeveprave".
Edhe n tragjedin e dyt, "koeforet", (grat q ojn n varre vajra, ver etj.) spikat thellsia
psikologjike e artit eskilian. Oresti vret t mn, Klitemnestrn, dhe t dashurin e saj Egistin, pr t
marr hakun e t atit. Por prpara se t ngrej shpatn t'i bjer, ai stepet nga fjalt e s ms q
krkon mshir :
Ndalo, o bir, nderoje kt gji
Prmbi t cilin gjumi shpesh t z:
Tek qumshtin q ty t rriti, thithje.
N pjesn e tret t trilogjis, n "Eumenidet", rrihet shtja rreth veprs s kryer nga Oresti
mmvrass. N fillim na paraqitet hija e Klitemnestrs q krkon shpagimin ndaj t birit. Ajo u
drejtohet Erineve, hyjneshave t hakmarjes, q mbrojn ligjet e gjakut nga ana e nns
(matriarkatin). Hija krkon t'i zgjoj nga gjumi dhe t mos e braktisin, por ta mbrojn. N mnyr
metaforike, Orestin e mundon dhe prndjek ndrgjegja e vrar. Ky sht dnimi m i madh pr t,
q as n ferr nuk do t'i ndahet.
Por Oresti s'mbetet vet, Ai ka n ann e tij hyun Apollon, q mbron lidhjet e gjakut nga ana e
babait, (patriarkatin). N debatin e flakt q ndizet midis Apollonit dhe Erineve, pr t ndar
shtjen, thirret hyjnesha Aten, e cila i nderon t dy palt. Ajo e ka t vshtir t vendos vet,
prandaj fton gjykatsit m t mir ta drejtojn gjygjin. Votat ndahen baraz, sa pr Orestin aq edhe
pr Erinet. Atena votn e saj e jep pr Orestin. Dhe me kt Oresti lirohet nga prndjekja e
Erineve.
Trilogjia "Oresita" shquhet jo vetm pr madhshtin e saj si vepr arti, por edhe pr pasurin e
ideve dhe problemeve t rrahur n legjendat e saj, prmes t cilave tragjediani i madh u ka br
jehon ngajreve dhe problemeve t mprehta poliktike e shoqrore n periudhn e vendosjes s
shtetit demokratik skllavopronar. Eskili me t drejt sht quajtur poeti i s Drejts, simbol i s cils
n mitologji ishte bija e Zeusit, hyjnesha Dike.
Ai sht sa realist n pasqyrimin e jets, aq dhe romantik n ndrrn e tij pr nj jet t drejt e t
virtytshme.
Eskili sht artist i madh. Me figurat e personazheve t fuqishm e me gjithcka t bukur e t
madhrishme q kan veprat e tij, ai e ngriti tragjedin greke n nj lartsi t papar ndonjher.
Gjenia e tij ndikoi shum te Sofokliu e Euripidi. N veprn e Eskilit grshetohet n nj haromoni t
plot tragjizmi me skena t nj lirizmi t holl poetik.
Stili i Eskilit sht i fuqishm e i pasur me shprehje t bukura, n metafora e figura t tjera t
guximshme, n fjal t urta e aforizma, e sidomos n fjal t prbr (kompozita). Shum nga kto
dhe nga mjetet skenike, si hanxhari, qefini, fantazmat, hijet q ngrihen nga varri, profecit e formulat
magjike, po n rradh t par forcat dramatike, veprimet dhe pasionet titanike t heronjve na
kujtojn n shum an tragjedianin e madh anglez Shekspirin pr t cilin Kadareja, vren se nuk
mund t thuhet asgj e sigurt se si do t ishte ai pa Eskilin.
 Prometeu i lidhur koment dhe analize (Eskili)

Tragjedi antike greke shkruar nga Eskili .

Tragjedia buron nga fatalitetiti jetes dhe heroi tragjik afirmohet ne lufte me te. Fataliteti bie mbi ate qe ka
shkelur ligjet e pashkruara per te cilat vihen ne mbrojtje perendite. Prandaj ne te gjitha tragjedite antike,
perendite marrin pjese si personazhe me te drejta te plota.
Heroi I tragjedise eshte hero me karakter te jashtezakonshem ne situate te jashtezakonshme.
Subjektin kjo tragjedi e merr nga ciklet mitologjike me bema hyjnish dhe me heronj legjendare. Subjekti
ishte I njohur, ndaj dhe nuk ka rendesi zgjidhja e konfliktit aq sa ka rrjedha artistike dhe teknika e
organizmit te materialit dramamtik, ndaj dhe skenat jane te gjalla dhe universale.
Kori I oqeanideve nga ana tjeter jane nje perberes I tragjedise antike greke. Kori nuk eshte kundra
veprimit te Prometeut, por ai nuk mund te pranoje qe heroi te denohet ne nje forme aq te dhushme. Kori
eshte nje e I paanshem, zeri I urtesise popullore dhe na afron me prane te vertetave te autorit.
Prometeu hero mitologjik dhe hero I epokes sepse eshte :
- Simbol I vetesakrifikimit
- Simbol I pathyeshmerise intelektit dhe durimit
- Hero me fat te paracaktuar (ai ishte ne dijeni te pasojave te veprimit te tij)
- Simbol I perparimit dhe ndricimit te mendjes se njerezimit,krijuesi I arteve te dobishme
- Profeti qe parashikoi permbysjen e tiranise
- Heroi midis botes njerezore dhe asaj hyjnore
- Simbol I humanimzmit
Edhe pse ai I perket botes se hyjnive, ai nuk ishte ne mbrojtje te tyre. Ai eshte vuajtesi tragjik, heroi I
vetmuar qe shpetoi gjithe njerezmin por asnje smund ta shpetonte ate.
Subjekti :
Prometeu eshte nje Hyjni Titane. Mendohet se vete ai ka krijuar njerezimin. Ai ishte I zgjuar dhe donte qe
dhe njerezit e vdekshem te benin nje jete me te mire, si benin perendite. Ndaj ai vodhi zjarrin e Zeusit
nga Parajsa dhe e dergoi ne toke, duke I sjelle njerezve dhuraten me te madhe. Kur Zeusi e kuptoi, ai
urdheroi krijim e Pandores- gruas se pare qe do te sillte fatkeqesi ne boten e njereve, dhe Prometeun e
lidhi ne nje shkemb ku cdo dite nje shqipnje I hante melcine. Me vone prometeu shpetohet nga Herkuli.
Mesazhi dhe idealet demokratike :
Heroi I epokes se lavdishme ishte ai qe u sakrifikua per te mrien e njerezimit, nje deshmor I vertete qe e
meritojne te gjithe.Ai kishte ideale te medha bauar tek lufta e pabarazise, ndryshimet klasore dhe
kunder pushtetit absolute te te forteve.
Konflikti midsi Zeusit dhe Prometeut ka nje kuptim filozofik. Kemi te bejme me konfliktin mes te
fortit e tiranit me njeriun e drejte. Zeusi simbolizon dhunen dhe erresiren, ndersa Prometeu parashikon
thyerjen e tiranise. Ai shfaqet hapur kundra hynive, pasi perndyshe do te quhej hipokrizi.
Temat :
Tirania dhe shoqeria : Zeusi eshte konsideruar si me I pameshirshmi nga tiranet se pse ai nuk njeh
ndjenja si dashuria, miqesia apo keqardhja. Ai e den Prometeun edhe pse ishin miq, madje Prometeu
ishte faktori kys qe e coi Zeusin ne fitoren e luftes kundra Titaneve. Ky ndeshkim eshte konsideruar si
shume I rende jo per faktin se ishte I veshtire , por seshte ishte bere kundra nje miku. Akoma me tej, ky
ndeshkim eshte marre nga Zeusi sepse Prometeu vleresoi me shume miqesine me njerezit sesa ate me
Zeusin. Shkaku pse Zeusi nuk e vlereson miqesine gjendet thelle ne natyren e tij, mbi vleresimi per veten
dhe ne bindjen se te gjithe duhet tI nenshtrohen atij. Ndaj Eskili me qellim permend disa here gjate
vepres rolin e shoqerise dhe dashurise. Gjithashtu kori I Oqeanideve ne fund permbyll duke thene se
miqesia eshte nje vlere e mrekullueshme.
Mendimi dhe forca : Prometeu dhe Zeusi njihen respektivisht si perfaqesues te mencurise dhe forces.
Konflikti midis dy personazheve avancon gjate vepres sepse te dy ndjekin rrugen e vet per te zgjidhur
problemet. Ne fund Eskili na meson se forces I nevojitet mencuri per ta menaxhuar dhe per te evituar
katastrofa.
Kryenecesia : Te dy personazhet ne fjale jane kryenece : Prometeu qe nuk kerkon falje dhe Zeusi qe nuk
e zbut denimin. Asgje e mire nuk erdhi nga kjo sjellje. Funksionimi me I mire I shoqerise arrihet atehere
kur eshte e pranishme toleranca.
Perparimi : Eskili beson tek progresi I njerezimit, dhe si rrjedhoje Zeusi ndiehet I kercenuar nga kjo