f r ie d r ic h

n ie t z s c h e

G stenci

BUTUN
YAPITLARI
 G stend

Friedrich (VVilhelm) Nietzsche

(d. 15 Ekim 1844, Rcken - . 25 Austos 1900, Weimar, Almanya)

Alman asll svireli filozof, ilka uzman, kltr eletirmeni ve air. Baba
s da, dedesi de papaz olan Nietzsche, klasik renimini nl din okulu
Schulpfortada yapt. 1869da Basel niversitesi klasik filoloji profesrl
ne atand. Nietzsche, eski metinlerin okunmasndan kaynaldanan felsefi so
runlara ak tutumuyla zaman iinde br filologlardan aynld. zellikle
trajedi konusunda, Yunanllarda sanatla dinin ve sanatla sitenin birliini
kavramak gerektiini gsterdi Ocak 1872de yaymlanan ve Yunanllarn
Dionysosu yanm ilk kez ortaya koyan Mziin Ruhundan Tragedyann Dou
u adl ilk yapt, onun Alman filoloji evrelerince dlanmasna yol a t Ya
pt, zgn karakteri ve zellikle yazarn, ada kltre ilikin sorunlar ze
rindeki kiisel grleriyle sarsa bir nitelik tayordu Yaptta filolog, gide
rek bir estetiki, hatta bir filozof ve bir ahir zaman peygamberi hafini al
yordu
1874ten itibaren Nietzsche, srekli ba arlarndan yaknmaya balad.
Ayn yl, iki yllna fakltesinin dekanlna atand. Mays 1879da salk
nedenleriyle istifa etmek zorunda kald. Bundan byle, on yllk retim g
revinden dolay kendisine balanan emekli ayl ile kanton ynetiminin
balan tek geim kaynam oluturdu Menschliches, AUzumenschliches (nsan
ca, Pek nsanca) adl yapmn ilk iki cildini tamamlad. 1873-1876 arasnda
Unzeitgemaesse Betradtungen (aa Aykr Dnceler) adl drt ciltlik yap-
m yaymlad. Daha sonra yaam, bir kentten brne gmekle geti; Ma-
rienbad, Rapallo, Roma, Nice, Venedik, Torino, Sils-Maria Yaptlarn bu g
ebelii srasnda yazd. Wagnerle olan dostluu, bestecinin Menschliches, AU-
zumenschlichesin ilk cildini, filozofun da Parsifal'i yermesi zerine son buldu
(1878). Tm aldatmacalar aa vurmak ve tm nyarglar ykmak isteyen
Nietzsche, 1881de Morgenrte'yi (Tan Kzll), 1881-87de Diefrhliche Wissens-
chaft (en Bilim), 1883te Also sprach Zarathustranm (Byle Buyurdu Zerdt)
ilk blmn yaymlad. 1885e kadar bu sonuncu yapm yazmaya devam
etti. 1886da Jenseits vcm Gut und Bse (iyinin ve Ktnn tesinde), 1887de de
Zur Genealogie der Moral'i (Ahlakn Soykt stne) yazd ve yaymlad.
1888de Gtzen-Dammerung'u (Putlarn Alacakaranl, kitap ertesi yl basld),
Der FaU W agner (Wagner Olay, Eyll 1888de basld) ve Der A ntichrisfi (Dec-
cal, 1888de basld) yaymcya gnderdi 1889da, Torinonun bir sokanda
aniden yere ykld. Jenada hastaneye yatrld. nce annesi onu yanma al
d, sonra kz kardei Elisabeth Frster-Nietzsche, kardeini W eimardaki evi
ne gtrd. Nietzsche, yaamnn sonuna kadar hi konumad. Yalnz za
man zaman zek belirtileri gsterdi. 1888de Nietzsche contra W agner (Nietzs
che Wagnere Kar); 1888de Ecce Homo adl yaptlar yaymland. 1886dan
beri yazmakta olduunu arkadalarna syledii Der W ille zur Macht (G s
tenci) adl yaptndan taslaklar, aforizmalar ve paralar kalmtr.
 Nietzschenin zgn yan, Bat uygarlnn temel felsefi sorunlarn
kktenci bir kukuyla ele almasdr. Nietzsche, bilginin (bilim), varln (Ba-
tya zg apak hakikatler) ve nihayet eylemin (ahlak ve siyaset) yeniden
sorun haline getirilmesine olanak salad. Kant eletirinin sonucunu daha
ilerilere vardran Nietzsched eletiri, giderek Kant eletirinin kendisine
yneldi; akln szde nsel kategorilerini kabul etmeyerek bunlarn, beden
sel ve sosyoekonomik kkenli, salt yaamsal zorunluluklardan baka bir
ey olmadm ileri srd. Nietzsche, bilimsel hakikat de dahil olmak zere,
her trl hakikatin iyzn ortaya kard; insann ayrt edid zellii olan
icat gcn ve aym zamanda yenilie kar direniini (yabancs olduu e
yi barbarca, kendi akima uyduramad eyi akld diye niteleyen o deil
midir?) gstermeye alt.
Nietzscheden youn biimde etkilenen dnr ve sanatlar arasnda,
edebiyat alannda Thomas Mann, Hermann Hesse, Andre Gide, D. H. Law-
rence, Rainer Maria Rilke ve William Butler Yeats; felsefe alannda Max
Scheler, Kari Jaspers, Michel Foucault saylabilir. Psikoloji alannda ise bata
Sigmund Freud olmak zere Alfred Adler ve Cari G. Jung, birok grn
Nietzscheye borlu olduklarn belirtirler.

Balca Yaptlar:
Mziin Ruhundan Tragedyann Douu (Die Geburt der Tragdie aus dem Geis-
te der Musik, 1872,); David Strauss, tiraf ve Yazar (David Strauss, der Bekenner
und der SchriftsteUer, 1873); Tarihin Yaam in Y aran ve Yararszl zerine
(Vom Nutzen und Nachteil der Historie fr das Leben, 1874); Eitimci Olarak
Schopenhauer (Schopenhauer als Erzieher, 1874); Richard W agner Bayreuthda
(Richard Wagner in Bayreuth, 1876); ksanca, Pek nsanca (Menschliches, Allzu-
menschliches, 1878); Tan Kzll (Gtzen-Daemmerung, 1881); en Bilim (Die
frhliche Wissenschaft, 18814887); Byle Buyurdu Zerdt - drt blm (Also
sprach Zarathustra, 1883-85); yinin ve Ktnn tesinde (Jenseits von Gut und
Bse, 1886); Ahlakn Soykt stne (Zur Genealogie der Moral, 1887); Diony-
ssos Dithyramboslan (Dionysos-Dithyramben, 1888); W agner Olay (Der Fail
Wagner, 1888); Putlann Alacakaranl (Gtzen-Daemerung, 1888); Nietzsche
W agnere Kar (Nietzsche contra Wagner, 1888); Deccal (Antichrist, 1888); Ecce
Homo (Ecce Homo, 1888).

Say Yaynlan Nietzsche Kitapl:

1) Mziin Ruhundan Tragedyann Douu; 2) Tarihin Yaam in Yaran ve Yararsz
l zerine; 3) Putlann Alacakaranl; 4)TanKzl; 5) yinin ve Ktnn tesinde;
6) nsanca, Pek nsanca (1 Kitap); 7) en Bilim (iirler); 8) W agner Olay/Nietzsche
W agnere Kar; 9) Ahlakn Soykt stne; 10) Eitimci Olarak Schopenhauer; 11)
Ecce Homo 12) Yazlmam Be Kitap in Be nsz-YunanllannTrajik anda Felse
fe ; 13) Richard W agner Bayreuthda; 14) Dionysos Dithyramboslan, 15) retim Ku-
rumlanmzn Gelecei zerine; 16) en Bilim (Ana Metin 1); 17) Yunan Tragedyas
zerine ki Konferans; 18) David Strauss-tiraf ve Yazar; 19) Byle Buyurdu Zerdt;
20) Deccal; 21) nsanca Pek nsanca (Z Kitap); 22) Gezgin ile Glgesi.
FRIEDRICH NIETZSCHE

G stenci

eviren:
Nilfer Epeli
Say Yaynlan
Friedrich Nietzsche /Btn Yaptlar 23

G stenci
zgn Ad: Die Dynamik der Wlen zur Macht (The Wi to Prner)

ISBN 978-975-468-904-4
Sertifika No: 10962

Trke Yaym Haklan Say Yaynlan

Bu eserin tm haklan sakldr. Yaynevinden yazal izin alnmakszn ksmen
veya tamamen almt yaplamaz, hibir ekilde kopyalanamaz, oaltlamaz ve
yaymlanamaz.

Yaym Ynetmeni: Asl Kurtsoy Hsm

eviren: Nilfer Epeli
Editr Deya nder
Sayfa Dzeni: Tlay Malko

n Kapak Resmi: Friedrich Nietzsche

Bask: Kurti Matbaas

Fatih Sanayi Sitesi
No: 12/74 Topkap/ stanbul
Tel: (0212) 613 68 94

1. bask: Say Yaynlan, stanbul, 2010

Say Yaynlan
Ankara Cad. 54/12 TR-34410 Sirked-stanbul
Telefon: (0212) 512 2158 Faks: (0212) 512 50 80
web: www5ayyayincdlik.com
e-posta: sayya3dnlari@ttmail.c0m

Genel Datm: Say Datm Ltd. ti.

Ankara Cad. 54/4 TR-34410 Sirked-stanbul
Telefon: (0212) 52817 54 Faks: (0212) 512 50 80
e-posta: dagitim@saykitap.com
online sat: www.saykitap.com
 NDEKLER

Editrn nsz___________________________________________ 9
nsz____________________________________________________ 21

BRNC KTAP
AVRUPA NHZMt

I Nihilizm----------------------------------------------------------------------- 27
E Avrupa Nihilizm Tarihi_______ ___________________________ 64

KNCtKTAP
EN YCE DEERLERN ELETRS

I Dinin Eletirisi____________________________________ _____ 115

1. Dinlerin Balangc___________________________________ 115

2. Hristiyanlk Tarihi__________________________________ .129
3. Hristiyanlk dealleri________________________________ .164

E Ahlaklln Eletirisi__________ .________________________ .187

1. Manevi Deer Takdirlerinin Kkeni____________________ 187

2. Sr_______________________________________________198
3. Ahlakllk Konusunda Genel Szler____________________ 206
4. Erdemin Nasl Egemen Hale Getirildii_________________ 214
5. Ahlak deali________________________________________ 226
6. Ahlaklln Eletirisine Dair Ek Dnceler_____________ 267
DL Felsefenin Eletirisi 273

1. Genel Gzlemler___________________________________ 273

2 Yunan Felsefesinin Eletirisi_________________________ 286
3. Filozoflarn Gerei ve Hatalar______________________ 304
4. Felsefenin Eletirisine Dair Ek Dnceler______ _______ 311

DLKTAP
YEN BR DEERLENDRMENN PRENSPLER

L Bilgi Olarak G tstend__ ..319

1. Aratrma Yntemi.. ..319

2 Epistemolojik Balang Noktas______________________ 320
3. Egoya nan zne________________________________ 326
4. Bgi Drts Biyolojisi. Perspektivizm_________________322
5. Nedenin ve Mantn Kkeni________________________ 336
6. Bilin_____________________________________________ 345
7. Yarg. Doru-Yanl_________________________________ 348
8. Nedensellie Kar_________________________________ 356
9. Kendi indelik ve Grn_________________________ 363
10. Metafizik htiya___________________________________ 372
11 Bilginin Biyolojik Deeri_____________________________389
12 Bilim_____________________________________________ 391

E Doadaki G stenci__________________________________ 400

1. Dnyann Mekaniki Yorumu_____________ .------------- 400

2 Yaam Olarak G stenci____________________________411
3. G stend Kuram ve Deerler Kuram_______________ 439

DL Toplum ve Birey Olarak G stend_____________________ 456

1. Toplum ve Devlet ..456

2 Birey______ _____ ..481

IV. Sanat Olarak G stend .500

DRDNC KTAP
DSPLN ve RETM

I Rtbe Dzeni_______________________________________ 543

1. Rtbe Dzeni Doktrini_______________________________ 543

2. Gl Olan ve Gsz Olan----------------------------------------- 545
3. Asil nsan__________________________________________ -585
4. Dnyanm Efendileri________________________________ 594
5. Byk nsan________________________________________599
6. Gelecein Yasa Koyucusu Olarak En Yce nsan-------------- 604

E Dionyssos------------------- ------------------------------------------------616

EL Ebedi Tekerrr._______________________________________ .644

EK_____________________________________________________ 653
DZN__________________________________________________ 663
 Editrn nsz*
W alter Kaufinann

G istenci, ok nl ve ilgin bir kitaptr, ama itibar ve n birbi

rinden ok farkldr. Aslnda kitabn doas ve ierii ne kadar az bi
liniyorsa, ismi de o kadar ainadr. Bu bir bakma tuhaftr, nk
kitap birok yerde alntlanm ve tartlmtr; ancak, Hegel ilk ki
tabnn nsznde: yi bilinen bir ey, sadece iyi bilindii iin ille de
tannmak zorunda deildir, derken hakldr.
G stenci hakknda srasyla iki yanl gr hkim olmutur. Bi
rinci kitap, filozofun lmnden sonra kz kardei Elisabeth Frster-
Nietzsche tarafndan yaymlandnda yaylmtr: uzun bir sre, Ni-
etzschenin nihai grleri iin dnlmesi gereken en byk, siste
matik baars olarak kabul edilmitir. Alfred Baumler, eserin tek ki
taplk cep kitab (Krners Taschenausgabecilt 78,1930) hakkmdaki
notuna yle balamtr: G stenci, Nietzschenin felsefi magnum
Ojpusudur. Dncesinin btn temel sonulan bu kitapta bir araya
getirilmitir. Yazanmn sistematikilerden hi holanmamas, bizi bu
eseri bir sistem olarak adlandrmaktan alkoymamaldr. Felsefi a
dan Baumler bir hiti ama nszlerini yazd Nietzsche eserlerinin
basmlan en rahat ve en ucuz basmlar olup, yaygn bir biimde
okunuyordu. Bir Nazi olan Baumler, Hitler iktidara geldikten sonra
felsefe profesr olarak Berline arld. Nietzsche hakkmdaki fikir
leri sadece ok sayda Alman tarafndan kabul edilmekle kalmayp,
Almanya dnda Nietzscheyi inkr edenler tarafndan da kabul edi-

Metindeki dipnotlar WalterKaufmanna aittir,

1 Tam anlamyla Krner'in cep basm anlamna gelir Bilimsel nitelikte pahal olmayan
kitaplar serisi

9
G stenci

liyordu. rnein Emest Newman, Life ofRichard Wagner (1946) adl

eserinin drdnc kitabnda Nietzsche hakkndaki fikirlerinin ar
lkl olarak Bumlerin Nietzsche dncelerinin ustaca bir rnei
olan Nietzsche, der Philosoph und Politiker 2 (s. 335) eserme dayandn
itiraf etmektedir.
ikinci Dnya Savandan sonra, G stenci hakkndaki bu gr,
Nazilerle birlikte gzden dt gibi, kitabn kendisi de gzden d
t. Yeni grn ana fikri, G stencinin hibir ekde okunmaya de
er olmad ynndeydi. Bu yeni sylenceye herkesten ok neden
olan, cilt halindeki Nietzsche eserleri basm (Werke in drei Banden,
1954-1956) uluslararas sansasyon yaratan Kari Schlechtadr zel
likle de G stenrini tuhaf bir biimde ele alan ve en uzun Filolojik
nsze sahip nc dldi nszden kk bir pasaj, meselenin ne
olduunu aklayacaktr; G stenci yeni hibir ey Nnin yaymlad
veya yaymlamay dnd her eyi bilen birini artacak hi
bir ey, iermemektedir." (s. 1403)
Bu, en az Baumlerin gr kadar savunulamaz bir eydir Kitap, Ni-
etzschenin tamamlad eserleriyle yakndan uzaktan benzemeyen
pek ok ey iermektedir. rnein, sadece bununla snrl olmamak kay-
dyla, Birinci Kitapta nihilizm hakkndaki materyalin ou, nc Ki
tapta epistemolojik dncelerin bazlar ve ayn olaylarn ebedi teker
rr doktrinini kantlama giriimi ve ok sayda parlak formlasyon.
Ancak Schlechtanm zel gr, G stenci iin yaptklarndan ok daha
az nem tamaktadr; ve meseleler, yaptyla yaptn syledii eyin
iki farkl ey olduu gereiyle daha da kank hale gelmektedir.
Daha eski basmlarn sistematik dzenini ve G stenci ismini or
tadan kaldrm ve materyali nc kitabnda Aus dem Nachlass der
Actzigerjahre, yani Seksenli Yllann Yaymlanmam Eserleri bal
altnda sunmutur. Aynca dzenlemesinin taslaklar ve kronoloji
ye uygun (manuskriptgetreu-chronologisch, s. 1393) olduunu iddia et
mitir ki durum gerekte byle deildir.
Bu mesele burada gz ard edilemez, zira 1956 ylnda materyalin
daha stn bir dzenlemesi yaplmsa, eski sistematik dzenlemeyi

2 filozof ve Siyaseti, 1931 basm

10
 Editrn nsz

burada yemden oluturmak bir bilgine yakmazd ve sapknlk

olurdu. Ama Schlechtann dzenlemesi tam anlamyla anlamszdr
ve aslmda sadece Bumlerin grne kar an bir tepki olarak
aklanabilir: G stencim okunabilir hale getirmekten baka her e
yi temsil etmektedir.
Diyelim ki her eyden nce Schlechtanm dzenlemesi, taslakla
ra sadk kald; o zaman bile kronolojik olduu iddia edilemez. Zira
Schlechtamn kendisi, ad geen nszde Nietzschenin henz dol
mam eski not defterlerini tekrar ve tekrar kullanma ve bir kez n
den arkaya doru, bir kez arkadan ne doru yazma alkanl ol
duunu ve kimi zaman sadece sa taraftaki yapraklan doldururken,
baka bir zaman sol taraftaki yapraklan doldurduunu sylemekte
dir. Ve Erich Podach, Ein Blick in Notizbcher Nietzsches adl eserinde
{Nietzschenin Not Defterlerine Bak, 1963), Nietzschenin not defterleri
ni bir kural olarak arkadan ne doru kullandn (s. 8) belirtmi
tir. Akas, taslaklara gerekten sadk kalan bir dzenleme bir d
zenleme deil, sadece bir kaosve tam anlamyla okunmazola
caktr.
Hatta, Podach ayn kitapta (s. 202-206), Schlechtanm taslaklan
her zaman takip etmediim gstermektedir (Bkz. 2 ve 124 nolu dip
notlarm). Schlechta, yerine standart basnm metnim kullanarak,
sadece taslaklara bavurmamakla kalmayp, 1911 basmnn sonun
da, taslaklardan sapmalarn gsterildii yirmi ksr sayfaya bavur
maya bile gerek grmemitir.
Bu sapmalarn hesaba katlmasyla birlikte u anki evirinin filo
lojik adan Schlechtamn basmna tercih edilir olduunu varsaysak
bile, burada eski sistematik dzenlemenin tekrar takip edilmi ol
mas tuhaf grnebilir. Bunun iki nedeni vardr. Birincisi, tm hata
larna ramen, bu dzenleme okuyucunun pasajlan daha kolay bul
masn ve sanat ya da din veya bilgi kuramyla ilgili birok notu bir
arada okumasn salamaktadr. Okuyann okuduu eyin dikkatli
ce derlenmi sistematik bir eser deil, notla olduu gz nnde bu
lundurulmak kaydyla byle bir dzenlemenin avantajlan dezavan
tajlarm bastrr, iyi ama, sistematik dzenlemeyi gelitirmek mm

11
G stenci

kn deil midir? te bu soru bizi, eski basm takip etmeye iten ikin
ci nedene gtrmektedir Herhangi bir orijinale dayanmayan, onlar
la ilgili olmayan ve kolayca orijinaliyle karlatnlamayan bilimsel
evirilerde nemli yanllklar vardr. Bu evirinin bilginlere ve ele
tirmenlere, filozoflara ve tarihilere, profesrlere ve rencilere ya
rarl olmas istenmektedir; alnt yapmak mmkn olmaldr ve
bakalarnn alnt yaptklar pasajlar da kolayca bulunmaldr; ayr
ca metnin mevcut Almanca basmlaryla karlatrlmas kolay ol
maldr.

Z
Hl cevap bekleyen bir soru var bu garip eserin doas nedir? Ceva
b aktr; Nietzschenin 1883-1888 yllan arasndaki not defterlerin
den seme notlar sunmaktadr. Bu notlarn, bu ekilde yaymlanma
s dnlmemitir ve dzenlemeyle numaralandrma Nietzscheye
ait dedir. Btn olarak bu eser Nietzschenin bitirdii ve son hali
ni verdii eserleriyle kyaslanamaz ve aceleyle yazlm bu notlarla
ounlukla cevher misali aforizmalan arasndaki ayrm konusunda
kesin bir tavr koymadmz takdirde ona zarar vermi oluruz. Y
zeysel olarak belki yle grnebilirler ve numaralandrma da bu g
rne katk salamaktadr ama gerek biim, gerekse ierik asn
dan fark byktr.
Okuyuculara bu fark hatrlatmak iin, her notun arkasna pa
rantez iinde yaklak oluturma tarihi eklenmitir ve orijinal
biimi muhafaza etmek iin her ey yaplmtr: Cmleleri tamam
lama, noktalama iaretlerine ekidzen verme ve kk notlan ca
zip nktelere dntrme ayartmasna istenle kar konulmutur.3
Kendi notlarmda, Nietzschenin daha sonraki kitaplarnda bu not
lardan birounun bazen neredeyse kelimesi kelimesine ama o-

3 Nietzsche, bir dnce zincirinin henz tamamlanmadn gstermek iin, ou kez

noktalama iareti olarak veya drt nokta kullanmaktadr. Ancak bu iaret genelde
atlanan yerleri belirtmek iin kullanldndan, bu eviride herhangi bir karkl n
lemek iin, noktalarn yerine tireler (aralar daha uzunsa iki tire) kullanlmtr. Ve Ni-
etzschenin btn eksantriklikleri de devam ettirilmemitir; rnein baka noktalama
iaretlerinin nne getirdii tireler gibi Aynca Alman editrlerin yazmaya devam et
tikleri yerde bazen yeni paragraflar da balattm.

12
 Editrn nsz

u zaman ilgin ve belki de beklenmedik bir deiiklikle kullanld

pasajlara dikkat ettim Baz notlarda ise Nietzschenin farkl bir ek
leme yapt baka pasajlara da apraz bavurular sunmaktaym
Bir nesil nce birok okuyucu, eer Nietzschenin nihai sistemini
sunmuyorsa, bu kitabn gz ard edilebileceim hissetmi olabilir.
Ama imdi insanlarn rnein Gide, Kafka ve Camusnun not defter
lerini olduklarndan farkl bir ey olarak alglamadan okumaya al
k olduklar bir dnemde, Nietzschenin notlarm sadece not olduk
lar iin deersiz grmeye gerek yoktur. Tabii ki bunlar, Putlam
Alacakaranl eserine birounu rahatlkla bir aforizma olarak ekle
yebilecekken, daha sonraki eserlerinde kullanmamasnn nedeni,
birounun kendisini tatmin etmemesiydi Onlan kullanm olsun
ya da olmasn, bu notlar aka nihai grlerini temsil etmemekte
dir: Son aktif olduu yl olan 1888 ylnda, be kitap; hemen nceki
iki yl ierisinde yine iki kitap tamamlamtr. Bu nedenle, sonunda
gerekten ne dndn renmek iin bu notlara geri dnme
miz gerekmemektedir. Ancak byk bir dnrn atlyesine ade
ta bir bak atmak ok gintir ve Nietzschenin notlarnn, dier b
yk yazarlarn notlaryla karlatrlmasndan ekinilmesine hi
gerek yoktur. Tam aksine.

3.
Metnin tarihesi ksaca anlatlabilir. Nietzsche bizzat G stenci adn
da bir kitap planlamtr. Not defteri hem bu kitap, hem planlanan
baka eserler iin birok taslakla doludur ve bu kitabn taslaklarnn
bazdan Tm Deerlerin Tekrar Deerlendirilmesi Girii altbalm ta
maktadr. Nietzsche daha sonra, Tm Deerlerin Tekrar Deerlendirilme
si bal altnda farkl bir doaya sahip (daha az aforizma daha faz
la devamll olan) bir kitap yazmay dnmtr ve bir sreliine
1888 ylrm gz aylarnda yazlan Deccali Tm Deerlerin Tekrar Deer-
lendirilmesini kapsayan drt kitabn birinci kitab olarak dnm
tr.
Nietzschenm lmnden bir yl sonra, 1901 ylnda kz karde
i, toplu eserlerinin 15. cildinde, 483 notu konu balklar altmda

13
G stenci

toplayarak, G stencinin ilk versiyonunu yaymlad. 1904 ylnda,

satlarna yardmc olmak zere, Nietzsche biyografisinin son ki
tabna G lstendnden 200 sayfa ilave not ekledi. 1906 ylnda
toplu eserlerin bir dier basm, iki cilt halinde G stenci'nin yeni
bir versiyonunu sundu: Yeni materyaller eskileriyle kartrlm
t ve notlarn says bylelikle 1067ye kmt. Nietzschenin Eser
lerinin (Werke) Grossoktav diye adlandrlan basnmda ayn 1067
n o t 15. ve 16. ciltlerde grlmektedir ve 16. cilt (1911) aynca 1068-
1079 aras numaralandrlm belirsiz aforizmalar ve varyasyon
lar; planlar, hazrlklar, taslaklar (s. 413-467); bir sonsz (s. 471-
480), notlarn ve taslaklarn bulunduu not defterlerinin numara-
lann gsteren bir liste; ve taslaklardan kk sapmalar gsteren
notlar kapsamaktadr. Bu notlan, sonraki sayfalarda bazen bulun
duktan cildi sadece 19114 olarak adlandrarak bolca kullandm.
Zira bu notlar, bunun dnda stn olan Musarionun, G sten
cin in 18. ve 19. ciltleri oluturduu, Nietzsche Eserleri (Werke) bas
mnda tekrar baslmamtr. 1911de bulunan dier materyaller o
basmda da sunulmutur. Sadece not defterleri listesinin yerine
1067 notun tamamnn yaklak tarihlerini veren bir liste getiril
mitir. lerideki sayfalarda parantez iinde verilen tarihler, o ste
den alnmtr.
Eserin en kullanl basm muhtemelen Krnerin 1930 ylnda
yaymlanan ve Alfred Bumlerin nszn tayan tek ciltlik cep
basm, cilt 78dir (yukanda belirtildii gibi). Krner, bu Nietzsche ba
smn Bumlerin nszyle birlikte tekrar yaymlamay uygun
grmtr. Ancak yakndan incelendiinde, Bumlerin G stenci
hakkmdaki notlarnda herhangi bir yerde belirtilmemi olmasna
ramen, baz deiiklikler yaplm gibi grnmektedir. Bu basm,
bilimsel donanmlardan hibirini iermemektedir.
1940 ylnda Friedrich Wzbach, Friedrich Nietzschenin Mira
s: Btn Olaylarn Yemden Yorumlanmas ve Btn Deerlerin
Tekrar Deerlendirilmesine likin Deneme, Nietzschenin Yaym

4 Editr notlarndan MSSden sapmalar belirtilip, yannda herhangi bir otoritenin ad ve

rilmemise, bu bilgi 1911den alnmtr.

14
 Editrn nsz

lanmam Taslaklarna ve Maksatlarna gre Dzenlenmi 5 bal

altnda notlarn kendi dzenlemesini yaymlamtr. Bu notlarn, Ni-
etzsche tarafndan tamamlanan kitaplardan daha ok Nietzschenin
mirasm temsil ettiine dair iddias, en az bu dzenlemenin veya
herhangi bir bakasnn Nietzschenin kendi maksatlarn onayla
dna dair vnmesi kadar savunulamaz bir iddiadr. Wrzbach ta
rafndan kullanlan materyalin ou G stencinden alnmtr ama
Wrzbach (hepsi daha nce Grossoktav ve Musarion basmlarnda
yaymlanan) baka notlar da eklemi ve 1870-1888 yllan arasnda
tm dnemlerden notlan birletirmitir. Sayfa 683-697 arasnda ta
rihleri vermitir ama hibir yerde G stendnin standart basnmda
ki notlarn numaralarm belirtmemitir. Bu basm, Franszcaya ev
rilmi, ama ne Almanyada ne de bilginler arasnda kabul grmtr.
Elimizdeki bu eviride ilenen standart basm hakknda sylenme
si gerekenleri, 1950 ylnda yaymlanan Nietzsche eserimde syledim:
Materyali dzenlemek iin Bayan Frster-Nietzsche, kardei tarafn
dan braklan drt satrlk bir taslak semi ve notlan drt ana balk
altnda toplamtr. Aslnda Nietzsche, bu tasla bir kenara atmt ve
yirmi be kadar baka taslak vard ama bunlardan hibiri sadece plan
lanan drt blmn balklarm ieren bu taslak kadar ak deildi ve
bylece editre mmkn olan en byk zgrl brakyordu (Ay
rca. drdnc blmn bal olarak Zucht ve Zchtigungu neren tek
taslakt ve Bayan Frster-Nietzsche, kardei ileride greceimiz gibi,
terbiyeyi bir rk fonksiyonu olarak grmemesine ramen, bu sz
cklerin cazibesine kaplm olabilir). Nietzschenin, bu notlan drt
blmn daha ge ve daha detayl bir plan arasnda datma giriimi,
tpk Nietzschenin G stenci projesinin tamamm 1888 ylnda iptal
etmi olduu gerei gibi gz ard edilmitir.. Hatta, provokatif de ol
sa, Deccal Nietzschenin dier kitaplarndan daha fazla tek bir amac
gden ve batan sona kadar ayn seviyede srdrlen bir aratrmay
temsil etmekte olup, bylece Birinci Blm oluturan [ya da en azn

5 Dos Vermchtnis Friedrich Nietzsches: Versud einer neuen Austegmg aes Geschehens und einer
Umwertung aller Warte, aus dem Nachlass und nad den Intentionen Nietzsehes geordnet, Verlag
Anton Pustet, Salzbug ve Leipzig, 1940.

15
G stenci

dan bir sreliine Birinci Blm oluturmas planlanrken] byk

eserin, bugne kadar en stn baars olarak sunulan tutarsz, ancak
an derecede ilgin gzlemler labirentinden olumasnn amalan
mad hissini vermektedir. Materyalinin bir ksmm kullanmay d
nrken, onu kesinlikle tutarl ve devaml bir btn haline getirme
yi dnyordu ve notlarn dier tamamlanm kitaplarnda kullan
ma ekli, birok nota tamamen yeni ve beklenmedik bir anlam ka
zandrlacam aka gstermektedir.
G stencimn, Nietzschenin son ve sistematik eseri olarak ya
ymlanmas, eserleri ve notlan arasndaki ayrm bulanklatrm
ve kitaplarndaki aforizmalann bu kark notlarla ayn trden ol
duuna dair yanl bir izlenim yaratmtr. O zamandan beri Gtzen-
Dammerung, Antichrist ve Ecce Homodan ok G stenci, Nietzschenin
nihai gr olarak aratrlmtr ve bu eseri tuhaf bir biimde tu
tarsz bulanlar, bu eserin parva operasnn gerek bir afortiorisi oldu
u sonucuna varmlardr.
En sk rastlanan iki Nietzsche efsanesinin kkleri kz kardeine
kadar uzanmaktadr. Daha nce belirtildii gibi, kz kardei bilmeye
rek, Nietzscheye ait dncelerin umutsuzca tutarsz, ne olduu belir
siz ve kendi iinde elikili olduuna dair sylencenin temelini atm
tr ve kardeinin eserlerine dair yorumuna vefat eden einin [ideoloji
si Nietzsche tarafindan birok kez knanan nl bir antisemit] miras
n da katarak, Nietzschenin bir Proto-Nazi olduuna dair inanan yo
lunu hazrlamtr. (Prolog, Blm I).
Drt yl sonra, 1954 ylnda, Portable Nietzsche eserim yaymlayp,
drt komple eser ve Nietzschenin dier kitaplanndan, notlarndan ve
mektuplarndan hepsi kronolojik sraya gre dzenlenmi semeler
sunarkea NOTLAR (1887) bal altnda G stenci'nden birka not
dahil ettim ve altna Nietzsche icraalan tarafindan G stencinin bir
blm olarak yaymlanmtr diye bir dipnot ekledim
Bylece Schlechtamn 1956 basm nedeniyle G stenci hakkm
daki fikrimi deitirmek zorunda kalmadm. Ancak G istenci hak
kmdaki kendi takdirim nda bir eviri yaymlamaya karar ver
mi olmam tuhaf grnebilir. Aklamas basittir.

16
 Editrn nsz

ncelikle Nietzschenin son eserlerinin kullanma sunulmas gere

kiyordu Bu amala Byle Buyurdu Zerdt, Putiann Alacakaranl, Deccal
ve Nietzsche Wagnere Kar (hepsi Portable Nietzschede mevcuttur) ve da
ha yakn zamanda yinin ve Ktnn tesinde (yorumlu, 1966),
Tragedyann Douu ve Wagner Olay (yorumlu, 1967) ve Ecce Homo (1967)
eserlerinin tamamen yeni evirilerini yaptm Ayrca Ahlakn Soykt
stne eserinin yeni bir evirisine yardmda bulundum Byle Buyurdu
Zerdt ile balayarak, Nietzschenin btn eserleri yeni evirileriyle
mevcuttur. Bu noktada, bu notlarn orijinal Almancasn okuyama
yanlar iin G stenci de ulalabilir olmalyd.
Muhakkak ki The Complete Works of Friedrich Nietzsche iin editr
l Dr. Oscar Levy tarafndan yapan ve Anthony M. Ludovid ta-
t
rafndan evrilen eski bir eviri vardr. lk kez 1914 ylnda yaymla
nan G stencinin iki dldi 1924 ylndaki basm iin evirmem tara
fndan yeniden revize edilmiti ve 1964 ylnda tekrar revize edil
meden yeniden baslmt Dr. Levy, nsz niteliindeki bir notta Lu-
dovid hakknda yardmclarm arasmda en yeteneklisi ve en dik
katlisi demekte mutlaka haklyd ama bu Ludovid evirisinin g
venilir olduu anlamna gelmez. Revize edilmi versiyonunda bile
rnein Not 12nin bal Kozmolojik Deerler yerine Kozmopo
lit Deerlere atfta bulunmaktadr. Ludovidnin bir felsefed olma
dn belirtelim ve konuyu burada kapatalm. Yanl evirdii yer
leri snflandrmak iin editr notlarn oaltmann bir anlam ol
mayacaktr. Ancak notlarda bir daha ad gemeyeceinden, bir r
nee daha izin verin. Not 86 yle balamaktadr: Sizin Henrik b-
seniniz bana ok anlalr geldi. Ludovid, aka deutlich (kesin, an
lalr) szcn deutsch (Alman) szcyle kartrarak, bu balan
gc yle vermitir: Bana gre, Henrik bsen ok Almanlamtr.

4.
Yzeysel olarak baklnca Nietzsche, en azndan dier felsefecilerle
karlatrldnda, ok kolay okunur gibi grnmektedir. Gerekte
ise stili alk olmadmz zorluklar ileri srmektedir ve mevcut evi
rileri orijinallerle karlatrma zorluuyla kar karya kalan herkes,

17
G stenci

Nietzschenin vermeye alt anlam, sadece ara sra deil, blm

blm kaybetmenin ne kadar kolay olduunun farkna varmtr. Bu
nun nedenlerini bulmak zor deildir.
Nietzsche, eksilti derecesinde ksalklar seviyordu ve ou kez
atlad szcklere istisnai bir arlk vermeye alyordu. Dahice,
prldayan Almancas iin en ince yan anlamlan sezecek kulanz
yoksa, onu yanl anlamanz kanlmazdr. Nietzsche, Almanya'nn
en byk dzyaz ustasdr ve kulland dil, bir airin dili gibi ve her
okuyuta ayn bir zevk verirhatta daha da fazlas, en byk airle
rin kulland dil gibidir.
Nietzsche ayn zamanda zellikle G stenci olmak zere, ama
bununla snrl kalmakszn, aprak felsefi meselelerle de ilgilen
mektedir ve kimin iir algs veya bu problemler veya terminoloji
hakknda bilgisi yoksa, Nietzscheyi bir evirmenin yapmas gerekti
i gibi, cmle cmle anlamaya alma abalan boa kacaktr.
Nietzsche yazlarnn birok baka felsefecideve dier tm Alman
felsefecilerde eksik olan bir cazibesi vardr, insanlar, vurucu nkteler
ve parlak formlasyonlar iin ona bavurmaktadrlar; balanmdan
cmleler kartmaktadrlar; aslnda ou kez balam d okunmakta
drilgisiz, dikkatsiz, sanki detaylar nemli deilmi gibi evirilere
bavurduunuzdaister Komple Eserlerin eski evirileri, ister modern
liklerim gzler nne seren daha yeni eviriler okungenelde Nietzs
cheyi bu ekilde okuyan evirmenlere kurban gidersiniz
Nietzsche, tm bunlara ek olarak, Yunan ve Roma, Fransz, tal
yan ve Alman edebiyatndan ve tarihinden zgrce bahsederek
iyi bir Avrupah (kendi trevidir) olarak yazmaktadr ve Alman-
cada kolayca yok olabilecek nanslara sahip olduklan takdirde,
yabana dilde cmleler kullanmaktadr. Bu cmleleri ngilizceye
aktarm olsak, sadece ok ince anlam glgeleri kaybolmakla kal
mayp kesinlikle ok daha nemli olanbu Avrupal tattan bir
eyler kaybolurdu. Hepsini orijinal dilinde braktmz takdirde,
rencilerin ou bunlan anlayamayacakt; bundan dolay, ihtiya-
a olmayanlardan zr dileyerek, dipnotlarda bunlarn evirilerini
de sundum.

18
 Editrn nsz

Ayn ekilde ad geen baz kiiler, notlarda tanmlanmtr. By

le konularda uzlamalar kanlmaz grnmektedir: Hepsini tanm
lamak ekilmez olurdu, hibirini tanmlamamak baz akademisyen
leri bile artrd. rencilerin ihtiyalarm karlarken, bazlarnn
bunlar gereksiz grmeleri kanlmazdr.
Ayn dnceler tm dier notlar iin de geerlidir. Her noktada b
tn paralel pasajlar liste halinde vermek editr notlarm mantk d bir
biimde iirecektir. Her eyden nce Nietzschenin toplu eserlerinde bir
ok dizin vardr (Grossoktav, Musarion ve Krnerin cep basm iin Ric-
hard Oehler tarafndan hazrlanan farkl dizinle Kari Schlechtanm
kendi basm iin bir dizin ve The Coected Works 6 iin ngilizce bir dizin)
ve benim yakn zamanda yaptm eviriler, bireysel eserler iin dizinler
sunmaktadr. Hatta, zellikle Nietzschenin durumunda apraz bavuru
lar ve dizinler iyi olabilecei kadar zarar da verebilir eserlerim dorudan
okumann, dncelerinin hareketine ve birok eyin sylendii
balama dikkat etmenin yerine geebilecek hibir ey yoktur. Ancak Ni
etzschenin kz kardei tarafndan daha sonra G stendnde yaynlad
bu notlan kulland pasajlar gsterilmedii takdirde, akabinde gelen
sayfalar tpk tm nceki ngilizce ve Almanca basmlarda olduu gibi
yanl ynlendirmeye neden olurda
Bu eviri, Almanca edisyonlann hibirinde bulunmayan bigiler
iermekle birlikte Grossoktav edisyonuna ok ey, Musarion edisyo-
nuna da bir miktar ey borludur. evirinin Nietzschenin, 19. yzy
ln ve belki de Nietzschenin ele ald baz problemlerinve byle
ce 20. yzyln dadaha iyi anlalmasn kolaylatrmas amalan
mtr.

5.
Bu girite bile sonsz yine Nietzschenin olmaldr. Bu nedenle szleri
miG stendmn nceki basmlarnda bulunmayan, ama eserlerin
Musarion basmnda mevcut olan bir nsz taslayla (c XIV, s. 373 ve
devam) bitirmek istiyorum:

6 Bei de isimler asndan eksiktir ve listede bulunan terimlerin grnd can alc pa-
sajlan atlamaktadr.

19
G stenci

Gz 1885

G STENC

Sadece dnmek iin bir kitap, hepsi bu: sadece dnmenin bir haz
olduu insanlara aittir, bakasma deil
Almanca yazlm olmas en azndan zamanszdr: Franszca yaz
m olmay dilerdim bylece Alman Reichm byk emellerini onay-
lyormu gibi grnmezdim
Bugnn Almanlar artk dnr deildir: baka bir ey onlan
sevindiriyor ve etkiliyor.
Prensip olarak G stenci onlara anlalr gelebilir.
Bugn zellikle Almanlar baka yerlerdeki insanlardan ok daha
az dnyor. Ama kim bilir, belki de iki nesil sonra artk ulusu g
israfna ve aptallamaya ynelik fedakrlklara gerek kalmayacak
tr.
(Eskiden Byle Buyurdu Zerdtf Almanca yazmam olmay der-
dim).

20
 NSZ
(Kasm 1887-Mart 1888)

L
yk olan eyler hakknda ya susarz ya da byklkle ko
B nuuruz. Byklkle konumak yani sinik ve masumca.

2.
urada gzler nne sermeye altm, gelecek iki yzyldr.
B Gelecek olan tarif ediyorum, yani artk farkl gelemeyecek
olan: Nihilizmin geliini. Bu hikye imdi ile ilgili olabilir: ihtiya
tan kendisi i bandadr. Bu gelecek daha imdiden yzlerce ia
retle konumaktadr; bu kader kendini her yerde ilan etmekte
dir. Gelecein bu mzii iin tm kulaklar daha imdiden dikil
di. Tm Avrupa kltr, ne zamandr her on ylda bir ikenceler
iinde byyen bir gerilimle bir felakete doru srklenmekte
dir: dur durak bilmeksizin, iddetle, dnmeksizin, tpk sona
varmak isteyen, artk dnmeyen, dnmekten korkan bir ne
hir gibi

3.
urada konuan, aksine dnmekten baka bir ey yapmam
B tr. O, gelecein her labirentinde yolunu kaybetmi, meydan
okuyan ve tecrbe eden bir ruh; gelecei okurken geriye bakan bir
khin kuu ruhu ve Avrupa'nn her eye ramen, nihilizmi geride
brakarak, kendisi dnda nihilizmin tamamndan geen ilk m
kemmel nihilisti olarak en kolay, yolu herkesten uzak ve darda

21
G stenci

kalarak, sabrla, kaytararak ve arkada durarak bulan; bir filozof ve

igdsel bir mnzevidir.

4.
elecein bu ilkesinin tamak istedii baln anlam hakknda
G hi kimse hataya kaplmasn. G stenci: Tm Deerlerin Tek
rar Deerlendirilmesine Dair bir Denemebu formlasyonda hem
prensip, hem grev asndan bir kar hareket ifade edilmektedir;
bir zaman sonra bu mkemmel nihilizmin yerini alacak ama gerek
mantk, gerekse psikolojik adan n koul olarak yine aym nihiliz
mi gerektirecek ve ancak ondan sonra ve onun iinden gelebilecek
bir hareket Nihilizmin gelii neden gerekli hale gelmitir? nk
imdiye dek sahip olduumuz deerler bylece son sonularm iz
mektedir; nk nihilizm byk deerlerimizin ve ideallerimizin
son mantkl karkln temsil etmektedir; nk bu deerlerin
gerekten ne kadar deerli olduklarm anlamak iin nihilizmi tecr
be etmemiz gerekir.Kimi zaman yeni deerler istiyoruz.

22
 BRNC KTAP

AVRUPA NHLZM
 1
(1885-1886)
Taslak hakknda

1) Nihilizm kapmza dayand: Tm misafirlerin en esrarengizi ne

reden gelir? Hareket noktas: Toplumsal skntyveya psikolojik de
jenerasyonu ya da daha kts, ahlakszl nihilizmin nedeni olarak
kabul etmek yanltr. amz, en terbiyeli ve en efkatli adr. ster
ruhun, ister bedenin ya da entelektin olsun, endie tek bana nihiliz
mi (yani deerin, anlamn ve arzu edilebilirliin radikal bir biimde
reddedilmesini) douramaz. Byle bir endie, her zaman farkl yorum
lara neden olur. Daha ziyade: Nihilizmin kkleri tek bir yorumda ya
tar, o da Hristiyan ahlak yorumudur.
2) Hristiyanln sonuHristiyan Tanrya kar dnen kendi
ahlakllndan (yerine baka bir ey konamaz) dolay gelen sonu
(Dnyaya ve tarihe ilikin tm Hristiyan yorumlarnn sahtelii ve
yalancl nedeniyle Hristiyanlk tarafndan son derece gelitiril
mi olan gven hissinin midesi bulanmtr; tepki olarak Tann ger
ektir inancndan, fanatik Her ey sahtedir inanana dnm
tr; eylem Budizmi).
3) Belirleyici olan, ahlakllkla ilgili kukuculuktur. teki taraf di
ye bir yere kamaya altktan sonra artk hibir yaptrm gc ol
mayan dnyann ahlaki yorumunun sonu, nihilizme gtrmektedir.
Hibir eyin anlam yok (zerine olaanst miktarda enejimn bol
bol savrulduu bir dnya yorumunun savunulamazl, dnya yo
rumlarnn hepsinin sahte olduu kukusunu uyandrmaktadr). Bu
dist eilim, hii arzu etmektedir (Hint Budizmi ahlaki geliimin doru
u deildir, nihilizmi bu nedenle stesinden gelinemeyen ahlakllk-

25
G stenci

larla doludur: cezalandrma olarak varolu, hata olarak yorumlanan

varolu ve bylece cezalandrma olarak hataahlaki bir deerlendir
me). Ahlakl Tanmn felsefi adan stesinden gelme giriimi (He-
gel, panteizm). Popler fikirlerin stesinden gelme: bilge kii; aziz; a
ir. Gerek ve gzel ve iyinin dmanl
4) Bir taraftan anlamszla kar, dier taraftan deer yarglar
na kar: bilim ve felsefe ahlaki yarglarn ne dereceye kadar etkisin
de kalmtr? Ve bu bize bilimin dmanln getirmeyecek midir?
Ya da antibilimsel bir zihniyeti? Spinozizmin eletirisi. Sosyalist ve
pozitivist sistemlerde her yerde Hristiyan deer yargannn kaln-
tlan bulunmaktadr. Hristiyan ahlakllnn eletirisi hl eksiktir.
51 ada fen bilimlerinin nihilist sonulan (teki taraf diye bir
yere kama giriimleriyle birlikte). Urasnn gayreti belki de z
paralanmaya, muhalefete, antibilimsel bir zihniyete neden olacak
tr. Kopemikustan beri insan merkezden X* noktasna doru yuvar
lanmtr.
6) Siyasette ve ekonomide, tm prensiplerin neredeyse yapma
ck olduu dnce tarzlarnn nihilist sonulan: sradanln hava
s, sefalet, sahtekrlk vs. Nasyonalizm Anarizm vs. Cezalandrma
Kurtaran snf ve insan eksiktir dorulayclar.
7) Historiyografmin ve pratik tariherin, yani romantiklerin
nihilist sonulan. Sanatn konumu: modem dnyadaki konumu,
orijinallikten tamamen uzaktr. Kasvete d. Goethenin iddial
Olymp tutuma
8 ) Sanat ve nihilizm hazrl: Romantizm (VVagnerin Nibelungen
eserinin sonucu).
Bahar-Gz 1887

* Kr. Ahlakn Soykt stne, nc deneme. Blm 25.

26
 Tilizm
r. n ih il V

2i
(Bahar-Gz 1887)

Nihilizm ne anlama gelir? En byk deerlerin, kendi z deerlerini dr

mesi Hedef eksik; neden? sorusuna cevap bulunamyor.

32
(Bahar-Gz 1887)

Radikal nihilizm, kiinin kabul ettii en yce deere ulaan varl

n mutlak savunulmazlma duyulan inan, art kutsal veya
ahlaki olarak cisimlenmi eylerin tesi veya kendi iindelii ola
bileceini ne srme hakkndan bile mahrum olduumuzu idrak
editir.
Bu idrak, drstln terbiye edilmesinin bir sonucudur do
laysyla ahlaklla kar duyulan inanan bir sonucudur.

1 Erich Podach'a gre, 2,13,22 ve 23 nolu notlar Nietzschenin not defterinde tek bir not
turve bu srada deildir. Not yle balar
Normal bir koul olarak nihilizm. Nihilizm: Hedef eksik; neden? sorusuna cevap
bulunamyor. Nihilizm ne anlama gelir? En byk deerlerin, kendi z deerlerini dr
mesi.
Ne olduu belirsizdir.
A. Tinin artn gcnn iareti olarak nihilizm: aktif nihilizm.
Gcn bir iareti olabilir-
(Bkz. Podach Hin Blick in Notizbcher Nietzsches, Heidelberg, Wolfgang Rothe, 1963, s.
205 vd. Schlechtanm basmnda bu not, standart basmlarda olduu gibi, drt para ha
linde grlmektedir 2,13,22 ve 23. Podach ve Schlechta hakknda daha fazla bgi iin
bkz. Kaufmann, Nietzsche in the Light of his Suppressed Manuscripts,Journal o f the His-
tory ofPhilosophy, Ekim 1964 (IL 2), s. 205-225.
2 Nietzschenin taslanda bu not Plan iin (Zum Hane) olarak iaretlenmitir. Bkz. Wer-
ke, Grossoktav basm, XVI (1911), s. 497. Daha sonraki referanslarda bu kitap 1911 ola
rak belirtilmitir.

27
G stenci

43
(10 Haziran 1887)

Hristiyan ahlak hipotezinin avantajlar neydi?

1) nemsizlii varolmakla gp gitme deikenliinde tesadfi

bir varolu karsnda kiiye mutlak bir deer kazandryordu.
2) ile ve ktlk yerine "zgrlk dahil olmak zere, dn
yaya kusursuzluk karakterini bahettii oranda Tanrnn avukat
larna hizmet ederdi: ktlk kelimenin tam anlamyla ortaya
kard.
3) Kiinin mutlak deerler hakknda bilgi sahibi olduunu ve by
lece yeterli bilginin nemli eyleri nemsediim kabul ederdi.
4) Kiiyi kendisini kii olarak kmsemekten, yaama kar ta
raf tutmaktan, bilgiden umudunu kesmekten kurtarrd: O, bir eit
kendini konm a yoluydu.

Sonu olarak: Ahlakllk pratik ve teorik nihilizme kar byk

panzehirdi.

54
(10 Haziran 1887)

Ahlakllkla terbiye edilmi glerin arasnda drstlk de vard:

Muhtemelen ahlaklla srt evirdi, teolojisini, ksmi perspektifim
kefettive imdi kiinin umudunu kestiine dair kklemi yala
nn kabul grmesi bir uyana haline gelmektedir. imdi iimizde
yzyllar boyunca ahlak yorumu tarafndan aanm ihtiyalar
kefetmekteyizbize yalana duyduumuz ihtiya gibi grnen ih
tiyalar. Dier taraftan yaama tahamml etmemizi salayan deer
ler sanki bu ihtiyalara balym gibi grnmektedir. Bu kinbil-

3 Taslakta bu n o t European Nihism. Lenzer Heide ILenz Fundal], 10 Haziran 1887 bal
altnda 1 nolu ksmdr ve akabinde Nietzschenin 2 olarak deitirdii 5 nolu ksm;
3 olarak deitirdii 114 nolu ksm ve on blmn 4-16 olarak numaralandrd
55 nolu ksm gelir. Bkz. 1911, s. 497.
4 4 nolu ksmn dipnotuna baknz.

28
 Nihilizm

diklerimizi takdir etmemek ve kendimize sylemek istediimiz ya

lanlan daha fazla takdir etmemize izin verilmemesik srecine
neden olmaktadr.

6
(Bahar-Gz 1887)

eliki ite budur:

Ahlaklla inandmz oranda varolu zerine yargda bulunuyoruz.

7
(Kasm 1887-Mart 1888)

Kiinin, zellikle kendisini ok zdkleri ve kendisinden yksek bir

bedel istediklerinde hizmetinde bulunmas gereken stn deerler
ite bu sosyal deerler, sanki Tanrnn emirleriymi, hakikat, ger
ek dnyaym, bir umut ve gelecek dnyaym gibi, seslerini g
lendirmek iin insanlarn zerine kurulmutur. Bu deerlerin rezil
kaynaklan artk ortaya ktndan kinat sanki deer kaybetmi gi
bi grnmektedir, anlamsz grnmektedir ama bu sadece gei
ci bir aamadr.

8
(1883-1888)

Tinsel takdirin bir sonucu olarak nihilistik sonu (deersizlie du

yulan inan): Bencil olan her ey bizi tiksindirmeye balad (bencil olma
yann imknszlm kabul etmi olsak bile): gerekli olan her eyi bizi
tiksindirmeye balad (herhangi bir liberum arbitrium5 veya anlaabi-
lir zgrln imkanszln kabul etmi olsak bile). Gryoruz
ki deerlerimizi yerletirdiimiz alana ulaamyoruz ama bu iin
de yaam olduumuz dier alana hibir eklide hibir deer ak
tarmaz. Aksine ana uyancy kaybettiimiz iin bitkin deriz.
imdiye kadar bouna!

S zgr irade.

29
G stenci

9
(Bahar-Gz 1887)

Pesimizm, nihilizmin bir n hazrlk eklidir.

10
(Bahar-Gz 1887)

G olarak pesimizmama nerede? Mantnn enejisinde, anar

izm ve nihilizm olarak, analitik olarak.
Gerileme olarak pesimizmama nerede? Artan bitkinlik olarak,
bir tr kozmopolitan dokunu olarak, tout comprendre6 ve histori-
sizm (tarihilik) olarak.
Kritik gerginlik: Arlklar belirir ve baskm kar.

11
(Bahar-Gz 1887, rev. Bahar-Gz 1888)

Pesimizmin en son nihilizme kadar mant: inde alan nedir?

Deersizlik fikri, anlamszlk fikri: Ahlak deerlendirmelerinin di
er tm yce deerlerin arkasna ne derece saklandklar.
Sonu: Manevi deer deerlendirmeleri yargda bulunma, inkr etme yo
ludur; ahlaldilik ise kiinin varolma istencine arkasn dnme yoludur.
Problem: yi ama ahlakllk nedir?

12
(Kasm 1887-Mart 1888)
Kozmolojik Deerlerin Gerilemesi

(A)
Psikolojik bir durum olarak nihilizme nce tm olaylarda var ol
mayan bir anlam bulmaya altmzda ulam olacaz. Byle
ce arayan muhtemelen cesaretini kaybedecektir. Nihilizm bu du-

6 Her eyi anlamak.

30
 Nihilizm

rumda g israfnn kabul edilii, yararszln sanas, gvensizlik,

kendine hkimiyeti geri almak ve yeniden edinmek iin her trl
imkndan yoksunlukkiinin sanki kendini fazla uzunca bir sre
aldatm gibi kendi kendinden utanmasdr. Bu anlam unlar ola
bilirdi: tm olaylarda en yce kurallar, manevi dnya dzenini
yerine getirmek veya varlklarn birbirleriyle ilikilerinde sevgi
nin ve uyumun bytlmesi, hatta niversal bir yok etmeye do
ru geliimher ama az da olsa bir anlam tamaktadr. Tm bu fi
kirlerin ortak yan, bir sre araclyla bir eylere ulamak zorun
da olduumuzdur ve imdi kii varoluun hibir ey amalamad
nn ve hibir eye ulamadnn farkna varmaktadr Bylece
hayal krld, ne srlen bir varolu amaana nihilizmin bir ne
deni olarak bakmaktadr: ister spesifik bir ama ya da genelletiril
mi olarak daha nce amalar hakknda evrimin tamamyla ilgi
li ne srlen tm hipotezlerin yetersiz olduunun farknda olu
olsun (insan artk brakn varoluun merkezi olmay, ibirlikisi bi
le deildir).
Psikolojik bir durum olarak nihilizme ikinci olarak tm olaylar
da ve tm olaylarn altnda bir btnlk, bir sistem gerekten her
hangi bir organizasyonun mevcut olduunu gerek olarak kabul et
tiinde ve hayranlkla sayg duymaya can atan bir ruh, egemenliin
ve idarenin baz stn biimlerde mevcut olduu fikriyle keyiflen
diinde ulam olacaz (bu ruh bir mantkya ait ise eksiksiz tu
tarllk ve gerek diyalektik bunu her eyle badatrmak iin yeter-
lidir). Bir eit birlik, bir eit monizm: Bu inan insana bir eylerin
balamnda olduu ve kendisinden kesinlikle stn olan bir btne
bal olduuna dair derin bir his verir ve kendisini bir eit Tann gi
bi grmeye balar.Genelin refah bireyin kendim adamasn ge
rektirirama gelin grn ki yle bir genel yoktur! Temelde sonsuz
deerde bir btn insann kendisi araclyla almad takdirde
kendi deerine olan inanan kaybetmitir yani kendi deerine ina
nabilmek iin insan byle bir btn tasarlar.
Psikolojik bir durum olarak nihilizmin nc ve son bir biimi
daha vardr. Varoluun hibir hedefi olmadna ve tm varoluun

31
G stenci

altnda bireyin kendini stn deerde bir elementte olduu gibi ta

mamen kaptrabecei hibir byk birliin olmadna dair bu iki
anlay gz nnde bulundurduumuzda, tek bir ka yolumuz ka
lr: Varolu dnyasnn tamamn bir aldatma olarak kabul etmek
ve onun tesinde bir dnya, gerek bir dnya bulmak. Ama insan
bu dnyann nasl sadece psikolojik ihtiyalardan oluturulduunu
ve zerinde hibir hakk olmadn anlad anda, nihilizmin son
biimi ortaya kar: Hibir metafizik dnyaya inanmamay ierir ve
gerek bir dnyaya inanmay kendi kendine yasaklar.7 Bu noktaya
vardktan sonra insan varoluun gerekliini tek gereklik olarak
kabul eder, kendine dnyalar tesine ve yanl Tanrsalla giden
her trl gizli geii yasaklarama inkr etmek istememesine ra
men bu dnyaya tahamml edemez.
Temelde ne olmutur? Varolu karakterinin ama anlay,
birlik anlay veya gerek anlay e yorumlanamayacama da
ir kabul edile deersizlik duygusuna ulalmt. Varoluun hibir
hedefi veya sonu yoktur; olaylarn ounluunda etrafl bir birlik
eksiktir: Varoluun karakteri doru dedir, yanltr. nsann ken
dini gerek bir dnyann varolduuna inandrmas iin hibir ne
den yoktur. Ksacas: Dnyada baz deerler var etmek iin kulland
mz ama, birlik, varolu kategorilerinitekrar ortaya kart
maktayz; dolaysyla dnya deersiz grnmektedir.

(B)
Varsayalm ki dnyay artk bu kategoriye gre nas yorumla
mayacamzn ve dnyann bu anlaytan sonda bizim iin daha
deersiz hale gelmeye baladnn farkna vardk: Bu durumda bu
kategoriye duyduumuz inancn kaynaklarm aramak zorunda
kalrz. Bu kategorilere duyduumuz inantan vazgeebilir miyiz bir
deneyelim. Bu kategoriyi bir kez deersiz hale getirdik mi,
kinata uygulanamayacaklarnn kantlanmas artk kinatn dee
rini drmek iin bir neden deildir.

7 Kr. Putlarn Alacakaranl

32
 Nihilizm

Sonu Neden kategorisine duyulan inan nihilizmin nedenidir.

Dnyann deerini tamamen imgesel Ur dnyaya ait kategorilere gre
ltk
Kesin sonu: Dnyay kendimiz iin saygdeer hale getirmek
zere kullanm olup, daha sonra uygulanamaz olduklar ortaya
kan ve bu nedenle dnyann deerini dren tm deerlerite
tm bu deerler psikolojik adan insanlar tarafindan kurulan ege
menlik yaplarn muhafaza etmek ve artrmak iin tasarlanm ya
rarlln deiik perspektiflerinin sonulandrve yanllkla nes
nelerin zne dahil edilmilerdir. Burada bulduklarmz hl insann
hiperbolik masumiyetidir: Kendini nesnelerin deerinin anlam ve l
s olarak kabul etmesi

13
(Bahar-Gz 1887)

Nihilizm, patolojik adan bir gei aamasn temsil eder (patolojik

yan, olaanst genelletirmesidir, hibir anlam olmadna dair
kartlan sonutur): Yaratc glerin henz yeterince gl olup ol
mad veya kn hl duraksamakta olup olmad ve henz
are yollarn bulup bulamad.
Bu hipotezin varsaym: Gerek yoktur, nesnelerin mutlak doa
s yoktur ve kendi iinde nesne yoktur. Bu da yalnzca nihilizm
dir belki de en an nihilizm. Nesnelerin deerini, bu deerlere ait
herhangi bir gerekliin eksikliine ve sadece hayat kolaylatrma-
lan amacyla deerleri gerek olarak kabul edenler iin bir g
semptomu olduklan olgusuna yerletirmektedir.

14
(Bahar-Gz 1887)

Deerler ve bunlarn deiimi, deerleri gerek olarak kabul edenle

rin gcndeki arta baldr.

8 2 nolu ksmn dipnotuna baknz.

33
G stenci

G artnn da vurumu olarak inanszln, izin verilmi tin z

grlnn ls.
Nihilizm: Tinin gcnn en st derecesinin ideali, an zengin
hayatksmen tahrip edid, ksmen alaya.

15
(Bahar-Gz 1887)
nan nedi? Nereden gelir? Her inan bir eyi gerek kabul etmektir.
Nihilizmin en an biimi, her inancn, her bir eyi gerek kabul
etmenin, gerek dnya olmad iin mutlaka yanl kabul etme ol
gusu olurdu. Sonu olarak: Kayna kendi iimizde olan perspektif
li bir grnt (zellikle de srekli olarak daraltlm, ksaltlm ve
basitletirilmi bir dnyaya ihtiya duyduumuz gz nne alnrsa).
Kendimize, yok olmadan itiraf edebileceimiz gcn ls,
sadece grnen karakteri, yalanlarn gereklilii olduu
Bu balamda, doru bir dnyann, varoluun inkn olarak nihi
lizm, dnmenin kutsal bir yolu olabilir.

16
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hayal krklna uramsak, bu en azndan yaam ile ilgili deil:
Daha ziyade u anda gerekliliklerin (desiderata) her trlsyle kar
karya kalmaktayz. Kmseyici bir gazapla idealler olarak ad
landrdklarmz zerinde dnyoruz. Kendimizi sadece idea
lizm olarak adlandrlan absrd itepiyi azaltamadmz anlar ol
duu iin hor gryoruz. ok fazla martmann etkisi, hayal krk
lna urayanlarn gazabndan daha gldr.

17
(Bahar-Gz 1887; rev. 1888)
Schopenhauerin nihilizmi, Hristiyan Tann inanann yaratt ayn
ideali hangi oranda takip eder.nsan en yce gereklilikler, en y
ce deerler ve filozoflarn mutlak gereklilik olduunu varsaydklan

34
 Nihilizm

en yce mkemmeliyetilik hakknda ylesine emindir ki sanki bu

bir ncelik hakkym gibi: ngrlen gerek olarak doruktaki Tann.
Tanr olarak varolmak, Tanrnn iine ekilmekbinlerce yl
boyunca bunlar en saf ve en ikna edici gerekliliklerdi (ama ikna
eden eyin mutlaka gerek olmas gerekmemektedirsadece ikna
edicidir: Aptallar iin bir not).
nsan, gerek olarak kabul edilen bu idealde bir kiinin gerekli
ini kabul etme alkanlm unutmutur; bir dieri ateist olmutur.
Ancak idealin kendisi terk edilmi midir?Temelde son metafizik-
iler hl karlatrldnda dier eylerin sahte grnd gerek
gereklilii, kendi iindeki nesneyi aramaktadrlar. Aka bu
idealin davurumu olmayan grnen dnyamzn gerek olama
yacave temelde nedeni olarak bizi metafizik dnyaya gtrme
dii onlarn dogmasdr. En yce mkemmellii temsil eden ko-
ulsuzluk, koullu olan her eyin temeli olamaz. Schopenhauer bu
nun aksini istedi ve bu nedenle bu metafizik temeli idealin kart
olarak dnmek zorunda kald ktlk, kr isten olarak: Bu
ekilde grnen, kendim grntlerin dnyasnda aa kartan
olabildi Buna ramen idealin mutlakyetini terk etmedisadece
yanndan gizlice svt.
(Kant, anlalabilir zgrlk hipotezim dnya iin yle byle
sorumluluun ens perfedumunu9 edinmek amacyla gerekli kabul et
mitirksacas, ktlk ve hastalklar hesaba katmak iin: bir filo
zof iin utanlacak bir para mantk.)

18
(1883-1888)

Modem an en yaygn iareti: nsanlar kendi gzlerinde inanl

maz bir dereceye kadar saygnlklarn yitirmilerdir. Uzun zaman
boyunca genel olarak varoluun merkezi ve trajik kahramanyd;
daha soma en azndan kendini varoluun kesin ve temel olarak
deerli tarafyla ok yakn olduunu kantlamaya almtr

9 Mkemmel varlk.

35
G stenci

tpk manevi deerlerin en nemli deerler olduu inancyla insa

nn saygnlna skca sarlmak isteyen tm metafizikiler gibi.
Tanry terk edenler, ahlakllk inancna daha sk sarlmaktadr
lar.10

19
(1883-1888)

Her saf manevi deerler sistemi (rnein Budizm) nihilizmle sonu

lanr: Avrupada da beklenen budur. insanlar hl dini arka plan ol
mayan bir ahlaklkla devam edebileceini dnmektedirler: ama
bu kesin olarak nihilizme gtrr. Dinde l<endimizi gerek deer
olarak kabul etme kstlamas eksiktir.

20
(Bahar-Gz 1887)

Nihilistik ne iin? sorusunun kayna, hedefin dardanbir tr

insanst otorite tarafndangetirilmesi, verilmesi ve talep edilmesi
gerektiine dair eski bir alkanla dayanmaktadr. Buna duyulan
inan unutulduundan insan hl eski alkanlklarn takip eder ve
kaytsz artsz konuabilen ve hedeflerle grevler emreden baka bir oto
rite arar. Bilin otoritesi imdi ahsi otoritenin ya da neden otoritesi
nin veya sosyal igdnn (sr) ya da insann kendini emanet edebi
lecei dahili bir tini ve bir hedefi olan tarihin kaybm dengelemek
zere bir adm ileri atar (balarndan kurtulmu olan teolojiden ge
lir, zorunlu ahlakllk ise var olmaktadr). Kimi istencin, bir hedef is
temenin, kendisi iin bir hedefi gerek kabul etme riskinin evresin
den dolamak ister; kimi ise kendini sorumluluktan kurtulmak ister
(bu insanlar kadercilii benimserler). Sonucu mutlulukve Tartuf-
fenin deyiiyle en byk saynn mutluluudur.

10 Kr. Putlarn Alacakaranl. G. Eiot. Hristiyan Tanrdan kurtuldular ve imdi Hristiyan ah

lakllna bir o kadar daha sarlmak zorunda olduklarna inanyorlar. Bu bir ngiliz tutar
lldr; Eliot tarz kk ahlaki kadnlara kar onu tutmak istemiyoruz."

36
 Nihilizm

Kii kendine yle der:

1) kesin bir hedef kesinlikle gerekli deildir;

2) belki de beklenemez.

En byk isten gcnn gerekli olduu imdilerde en zayf halin

dedir ve en az gvenilirdir. stencin btnn yaranma organizasyon
gcne dair kesin bir gvensizlik mevcuttur.11

21
(Bahar-Gz 1887; rev. 1888)
Mkemmel nihilist. Nihilistin gz, irenlik ynnde idealletirir
ve anlarna kar vefaszdr: Onlarn dmelerine, yapraklarm kay
betmelerine izin verir, onlan zayfln uzak ve gp gitmi eyle
rin zerine boaltt ceset misali solgunlua kar korumaz. Ve ken
disi iin yapmad eyleri, insanln gemii iin de yapmaz: d
mesine izin verir.

2212
(Bahar-Gz 1887)

Nihilizm Belirsizdir.

A) Nihilizm tinin artan gcnn iareti olarak: aktif nihilizm

B) Nihilizm tinin gcnn azalmas ve gerilemesi olarak: pasif nihi
lizm.

2313
(Bahar-Gz 1887)

Nihilizm normal bir koul olarak.

G iareti olabilir: Tin o kadar gl hale gelmitir ki, nceki hedef
ler (kanaaer, inan maddeleri) orantsz hale gelmitir (ki inan

11 Marjda: Bireysel hedefler ve elikileri; kolektif hedefler bireysel hedeflere kar. Filozoflar
dahil olmak zere, herkes sadece bir partizandr." Bkz. 1911, s. 497.
12 2 nolu ksmn dipnotuna baknz
13 2 nolu ksmn dipnotuna baknz.

37
G stenci

genelde varolu koullarnn zorunluluunu, insann gelitii, by

d, g kazand koullarn otoritesine boyun emesini ifade
eder). Ya da insan kendisi iin verimli bir hedefi, bir nedeni, bir inan
c gerek olarak kabul etme gcnden yoksunluun iaretidir.
Nispi gcnn en st noktasna iddetli bir yok etme gc ola
rak ulamaktadraktif nihilizm olarak.
Bunun karsnda: Artk saldrmayan bitkin nihilizm, ki bunun en
nl biimi Budizmdir, pasif bir nihilizm, zayfln iareti. Tinin gc
anm, tkenmitir. Bu nedenle nceki hedefler ve deerler orantsz
hale gelmitir ve artk onlara inanlmamaktadr. Bylece deerlerin ve
hedeflerin sentezi (her gl kltr bunlara dayanmaktadr) zlr
ve bireysel deerler birbirleriyle savaa girer Paralanmave eitli
sahte klklarda, dini veya manevi ya da siyasi veya estetik vs. canlan
dran, dzelten, sakinletiren, uyuturan n plana kan her ne varsa

24
(Kasm 1887-Mart 1888)

Nihilizm ne bouna! olann zerine dnr ne de sadece her eyin

yok olmay hak ettiine dair inantr: nsan yok etmeye yardma
olur. Buna isterseniz mantksz diyebilirsiniz ama nihilist, insann
mantkl olmas gerektiine inanmamaktadr. Bu, gl tinlerin
ve istenlerin kouludur ve bunlar hkmn Hayr deyiiyle dur
durulmasnn mmkn olmadn dnrler Doalar gerei ey
lemin Hayr deyiine ihtiya duymaktadrlar. Hkmle hie indir
me, elle hie indirme karsnda ikinci dereceye dmtr.

25
(Bahar-Gz 1887)
Nihilistin balama noktasna dair. Kiinin gerekten ne bildiine
dair cesaretini toplad gnler ok geride kald.14 imdiye kadar
titizlikle ilerleyen bir nihilist olduumu kendime ancak yakm za-
4

14 Bu not Putlanrt Ahcakaronhnm ikinci aforizmasnda kullanlmtr; Aramzdaki en cesa

retliler bile gerekten bildiklerine dair ok nadiren cesaret gsterirler.

38
 Nihilizm

manda itiraf ettim. Bir nihilist olarak ilerlemekte olduum eneji

ve radikalizm, beni bu temel gerek hakknda aldatt. nsan bir
hedefe doru ilerlediinde hedefsizliin manamzn ana ilkesi
olmas mmkn grnmektedir.

26
(Bahar-Gz 1887)

A ktif enerjinin pesimistlii: Berbat bir mcadele, hatta bir zaferden

sonra gelen ne iin? sorusu. Baz eylerin kendimizi iyi hissedip
hissetmediimize dair sorudan yz kat daha nemli olabilecei:
Tm gl mizalarn temel igdsve sonu olarak bakala
rnn da kendilerini iyi hissedip hissetmedikleri. Neticede insan
kurban vermekten ekinmediimiz, her trl tehlikeyi gze ald
mz, kt ve berbat olan her eyi kendi zerimize aldmz bir
hedefe sahip oluumuz: byk tutku.

27
(Bahar-Gz 1887)

Nihilizmin nedenleri:

1) Daha yce trler eksik, yani bitmek tkenmek bilmeyen verim

lilii ve gcyle insandaki inana ayakta tutanlar (Napoleona
borlu olduklarmz bir hatrlayalm: bu yzyln neredeyse en
yce umutlarnn tamamm).
2) Daha aa trler (sr, kitle, toplum) alakgnlll
unutmu olup, ihtiyalarm kozmik ve metafizik deerlere fle
mektedirler. Bylece varoluun tamam bayalamaktadr:
zellikle de kitle baskn ktnda istisnalar bastrr, bylece on
lar da kendilerine inanlarn kaybederler ve nihilist olurlar.

Daha yce trleri dnme giriimlerinin hepsi baarsz olmu

tur (romantizm: sanat, filozof: Carlylenin onlara en yce ahlak de
erlerini atfetme giriimlerine karn).
Sonu olarak daha yce trlere kar bir diren olumutur.

39
G stend

Daha yce trlerin hepsinin gerilemesi ve gvensizlii Dahiye

(halk iiri vs.) kar mcadele. Ruhun bykl iin bir l ola
rak aada olan ve ilekeler iin merhamet.
Eylemin sadece yerini deitiren de onu yorumlayan filozof
eksik.
28
(Bahar-Gz 1887)

Ana nerme. Tamamlanm nihilizm nas imdiye kadar elendirilen

ideallerin gerekli sonucudur.15
Tamamlanmam nihilizm; biimleri: Tam ortasnda yayoruz.
Deerlerimize tekrar deer kazandrmadan nihilizmden kurtulma
abalan: Aksini meydana getirir ve problemi daha duyarl hale getirir.

29
(1883-1888)

Kendi kendini uyuturmann yollan.16 Derinlerde: nereye gideceini

bememek. Boluk Sarholukla amaya almak: Mzik olarak sar
holuk; en asil eylerin yok oluundan trajik bir biimde keyif alma
acmaszlyla sarholuk; tek insanlar veya yalar (nefret olarak vs.)
iin kr krne isteklilik olarak sarholuk. Bilimin bir arac ola
rak kr krne alma giriimi: Gzlerimizi kk keyiflere a
mak, rnein bgi araynda (kendine kar alakgnlllk); ken
disi hakknda genelletirme karsnda boyun eme, acuna duygusu;
mistisizm, sonsuz boluun ehvetli zevki; kendi hayn iin sanat
(le /ait) ve kendinden irenmenin uyuturucu aamalan olarak
salt bgi; srekli iin veya baz aptal kk fanatizmlerin bir tr;
tm yntemlerin bir kanm; hastaln genel lszle ait oluu
(sefahat keyfi ldrr).

1) Sonu olarak istencin zayfl.

2) An kibir ve nemsiz zayflklarn utana tezat oluturur.
15 Bkz 1911, s. 498. Bu paragraf tm basmlardan kartlmtr.
16 Bu balk Peter Gast tarafndan eklenmitir.

40
 Nihilizm

30
(Kasm 1887-Mart 1888; rev. 1888)

ki bin yl boyunca Hristiyan olmann bedelini deme zaman gel

di: Yaamamz salayan yerekiminin merkezim kaybediyoruz. Bir
sreliine kaybz. Birden insana an deer biilmesinin insanda ya
ratt tm enejiyle kart deer bimelere dalyoruz.
Artk her ey batan aa yanltr, srf kelimedir, kaotik, g
sz veya lsz:

al Kimi bu tr dnyevi zmlere teebbs eder ama ayn anlay

layani gerein, sevginin ve adaletin muhtemel zaferine dair
anlayla (Sosyalizm: kiinin eitlii);
b) Kimisi ayn zamanda ahlak idealini de muhafaza etmeye alr (ben
di olmayan, kendini inkr edenin stnl, istencin reddediliiyle);
d Kimisi tesini muhafaza etmeye alrsadece bir tr mantk
kart x iareti bile olsaama bunun hemen yle bir biimde yo
rumlar ki iinden bir tr eski moda metafizik rahatlk tretilebilir,
d) Kimisi olaylarda eski moda kutsal bir hkmet bulmaya alr
dllendiren, cezalandran, eiten ve iyiletiren nesneler dizisi;
e) Kimileri hl iyi ve ktye inanr ve iyinin zaferini ve ktnn
yok ediliini bir grev olarak tecrbe eder (bu ngilizlere zg
dr; tipik bir durum: dz kafal John Stuart Mili);
fl Doal olan eyleri, arzuyu, egoyu kmseme: En yce tinselli
i ve sanat ahsilikten uzaklamann ve ilgisini kaybetmenin bir so
nucu olarak anlamaya almak;
g) Kilisenin hl onlan kutsamak ve onlara daha byk bir anlam
vermek iin nemli tm tecrbelere ve bireysel yaamn ana nok
talarna girmesine izin veril mektedir Hl Hristiyan devlet, H
ristiyan evlilii var.17

17 1911, s. 498 uyarnca bu taslak birinci paragrafn sonu iin aada belirtildii gibi bir alter
natif sunmaktadr
Hristiyan olmaya alk olduklar ayn eneji miktanyla-Hristiyanlann absrd abart
snn-
Bu cmle burada kesilir, ama bunu birka baka cmle izler:
(1) lmsz ruh; kiinin ebedi deeri- (2) zm, yarg, teki taraftaki deerlendir
m e- ( 3 ) stn deerler olarak ahlaki deerler, balca menfaatimiz olarak ruhun kur
tuluu- (4 ) dnya olarak damgalanan gnah", dnyevi, et, itah"."

41
G stenci

31
(1884)

Bizimkinden daha dnceli ve dnceye adanm alar vard:

rnein Budamn grnd alar gibi, tarikatlar arasnda yz
yllarca sren mcadelelerden sonra insanlarn, Avrupa halklar
nn zaman zaman dini dogmalarn ince ayrntlarna girmesi gibi,
kendilerim felsef doktrinlerin dar ve derin koyaklarnda kaybet
tikleri alar. nsan kesinlikle edebiyatn ve basmn bu zamann
ruhu hakknda iyi dnmemizi salamak iin bizi batan
kartmasna izin vermemelidir: Milyonlarca ruhbann var oluu ve
tm ngiliz bulularn karakterize eden tyler rpertici o irenli
in bedensel eitimine kendim adayan bir Hristiyanlk ok daha
reticidir.
Avrupa pesimizmi henz erken safhalardakendisine kar ta
nklk yapar: Bir zamanlar Hindistanda bulunan ve hilii yanstan
ifadenin o olaanst, grmek iin can atlan kabal henz eksik
tir; henz fazla yapmack ve biraz az organiktirdaha ok bilgin
lerin ve airlerin bir pesimizmidir: Yani demek istiyorum ki zerin
de ok fa/la dnlm ve kurulmu, byk bir blm neden
deildir, yaratlmtr.

32
(Yaz-Gz 1888)

Bugne kadar pesimizmin eletirisi. Ne anlama geliyor? sorusunun

son azaltl olarak eudaemonistik dncelere diren Artan zn
tnn azaltlmas.
Bizim pesimizmimiz: Dnya, sahip olduunu dndmz d e
ere sahip deilmi. nancmz, bilgiye kar duyduumuz istei o
kadar artrm ki bugn bunu sylemek zorundayz. Birinci sonu:
Daha az deer grnyor: edinilen ilk tecrbe budur. Sadece bu a
dan pesimistiz; yani bu tekrar deerlendirmeyi herhangi bir kuku
ya yer brakmakszn kendimize itiraf ediimiz ve kendimize eski
yntemle hikyeleryalanlaranlatmay brakmzla

42
 Nihilizm

Bizi yeni deerler aramaya sevk eden acma duygusunu ite by

le buluruz. Sonu: Dnya, inanmak istediimizden ok daha de
erli olabilir: sadece ideallerimizin saflnn tesine bakmalyz
ve ona en yce aklamalar getirdiimizi dnrken, kendi in
sanca varoluumuza ksmen bile adil olmayan bir deer bimi
oluyoruz.
Yceltilen nedir? Toplumdaki deer igdleri (srekli varoluu
nu mmkn klan eyler).
Karalanan nedir? Daha yce insan daha dk insandan ayran
eyler, uurumlar yaratan arzular.

33
(Bahar-Gz 1887)

Pesimizmin geliinin nedenleri:

1) En fazla gelecee sahip en gl yaam arzularnn imdiye ka

dar karalanmas, dolaysyla bir lanetin yaam zerinde bask
oluturmas;
2) Byyen cesaretin ve btnln ve insan u anda karakterize
eden kaba gvensizliin bu igdlerin yaamdan ayrlamaz ol
duunu kavram olmas ve insann bu nedenle yaama srt dn
mesi;
3) Sadece bu elikiler iin hibir hissi olmayan en vasatlarn, daha
yce tr baarsz olurken gelimesi ve dejenerasyonun bir sonu
cu olarak antipatiye davet kartmasvasatlarn dier taraftan
hedef ve anlam olarak ortaya ktklarnda kzgnlk uyandrma
lar (hi kimsenin artk ne iin? sorusuna cevap veremeyecek
durumda olmas);
4) Azalmalarn, acya kar hassasiyetin, dur durak bilmezliin, ace
leciliin ve itiip kakmann srekli bymesibu kargaann
tamamn, szde medeniyeti kabul etmenin gittike daha ko
lay hale gelmesi ve bu olaanst makineyle yz yze gelen bi
reyin cesaretini kaybetmesi ve boyun emesi.

43
G stenci

34
(1885-1886)
Modem pesimizm, modem dnyann yararszlnn bir ifadesidir
varolu dnyasnn deil.

35
(Bahar-Gz 1887)

Aann keyfe kar stnl veya kart (hedonizm): Bu iki doktrin

daha imdiden nihilizmin yol iaretleridir.
Her iki durumda da keyfin veya keyifsizliin grn hari ol
mak zere, hibir kesin anlam ngrlmemitir.
Ancak bundan byle bir istenci, bir amaa, bir anlam gerek olarak
kabul etmeye cesaret edemeyen bir insann konuma eklidir bu: daha
salkl her tr insan iin yaamn deeri kesinlikle bu deersiz eylerin
standard ile llmemektedir. Ve aa baskn ksa da karsnda gl bir
isten yaama bir Evet, bu stnle duyulan bir ihtiya olacaktr.
Yaam, harcanan emee demez; boyun eme; Bu gz yala
r neden? Dnmenin gsz ve duygusal bir yoludur. Un mons-
tregai vaut mieux quun sentimental ennuyeux. 18

36
(Kasm 1887-Mart 1888

Felsefeci nihilist, olan her eyin anlamsz ve bouna olduuna inan

maktadr ve anlamsz ile bouna herhangi bir ey olmamasnn iyi
olacana inanmaktadr. yi ama bu nereden geliyor Olmamasnn
iyi olmas? nsan bu anlam, bu standard nereden alyor? Temel
de nihilist byle bir tatszla dair dncenin, yararsz varoluun fi
lozofu doyumsuz, tatsz, umutsuz yapacam dnr. Byle bir anla
y felsefeci olarak daha ince hassasiyetimize kardr. Sama bir d e
erlendirmeye yol aar: Varolma hakkna sahip olunduunda, varo
luun karakteri/elseferiye keyif verecektir.

18 Neeli bir canavar, duygusal bir can skcdan daha deerlidir. K. 91 nolu tasm.

44
 Nihilizm

Keyfin ve keyifsizliin olaylarn ak ierisinde sadece birer ara

olabileceini grmek kolaydr: Asl soru anlam, amaa grp g
remediimiz, anlamszln m, yoksa kar grnn m bizim
iin zlemez olduudur.

37
(Bahar-Gz 1887)

Pesimizmin nihilizme dnmesi. Deerlerin doallktan k

mas. Deerlerin skolastiklemesi. Baskn ve yol gsterici eylemle
rin yerine zlm ve idealist deerler eyleme kar gelir ve onu
knar.
Ztlklar, doal derecelerin ve mertebelerin yerine gemektedir.
Mertebe dzenine kar kin. Daha kolay kavranabildiinden ztlk
lar halk tabakas ama uygundur.
Suni olarak kurulmu gerek, deerli dnyaya kar inkr edi
len bir dnya Sonuta: Kmleri bu gerek dnyanm hangi mal
zemelerden yapdm kefeder: Bu durumda kiinin tek terk ettii
inkr eden dnyadr ve bu stn hayal krklm, inkr edilmeyi
neden hak ettiine dair nedenlerine ekler.
Nihilizme ite bu noktada eriilir: Kiinin terk ettikleri sadece h
kmden geen deerlerdirbaka hibir ey deil.
G ve gszlk probleminin kaynaklan burada yatan
Gsz olanlar yok olur;
Daha gl olanlar yok olmayanlan ykar;
En gller ise hkm geen deerlerin stesinden gelirler.
Sonuta bu, trajik a oluturur.

38
(1883-1888)

Yakn zamanda birok zarar tesadfi ve her adan uygunsuz bir ke

limeyle verilmitir. Her yerde pesimizm tartlmakta ve pesimiz
min mi yoksa optimizmin mi daha iyi olduu sorusu grlmekte
dir, sanki bunun mutlaka bir cevab olmas gerekiyormu gibi.

45
G stenci

ok daha ak olabilecek olmasna ramen, insan pesimizmin bir

problem deil, bir semptom olduunu ve aslnda nihilizm kelime
siyle deitirilmesi gerektiini ve varolmamann varolmaktan daha
m iyi olduu sorusunun bal bana bir hastalk, bir gerileme iare
ti, bir kiisel tuhaflk olduunu grmyor.
Nihilizm hareketi sadece fizyolojik kn ifadesidir.

39
(Kasm 1887-Mart 1888)

Anlalmas gereken: Her trl kn ve hastaln srekli ola

rak deer yargan oluturmaya yardma olduu; kn kabul
edilen deer yarglarnda stnlk kazand; dejenerasyon felake
tinin sadece mevcut sonularna kar mcadele etmemiz gerekti
i deil, nceki tm klerin de hl mevcut olduu, yani devam
etmekte olduudur. nsanln temel igdlerinden bu kadar sap
mas, deer yarglarnn bu kadar yklmasei olmayan soru ia
reti, hayvan insann filozoflar iin ortaya att gerek bilmece i
te budur.

40
(Mart-Haziran 1888)

k anlay. Atklarn, kn ve yok etmenin ayplanmamas

gerekir: Bunlar yaamn, yaamn bymesinin gereklilikleridir.
k fenomeni yaamn herhangi bir art ve ilerlemesi kadar gerek
lidir nsan bunlar hibir durumda durduramaz. Dier taraftan n e
denler adil davranmamz ister.
Tm sosyalist sistematikiler iin ahlakszln, hastaln, fa
hieliin ve strabn artk bymeye devam etmedii durum
larsosyal kombinasyonlarolduunu varsaymalar bir yz ka
rasdr.Ama bu, yaam ayplamak anlamna gelir.Bir toplum,
gen kalma zgrlne sahip deildir. Ve gcnn doruk nokta
snda bile p ve artk malzemeler oluturmak zorundadr. Ne ka
dar daha enejik ve atlgan olursa, hatalar ve deformasyonlar a-

46
 Nihilizm

smdan da o denli zengin olacak, gerilemeye o kadar daha yakn

olacaktr. Ya, kurumlar araclyla durdurulmad. Hastalk da
yle. Ahlakszlk da.

41
(Ocak-Gz 1888)

kn doasna ilikin temel anlay: Varsaylan nedenleri sonulandr.

Bu anlay, ahlak problemlerinin perspektifini tamamen deitirir.
Ahlakszla, lkse, sua, hatta hastala kar verilen ahlak m
cadelesinin tamam safa ve gereksiz grnmektedir. Hibir geli
me yoktur (pimanla kar).
kn kendisi, mcadele edilmesi gereken bir ey deildir Kesin
likle gereklidir ve her yaa ve her insana aittir. Enejik bir biimde
mcadele edilmesi gereken bir ey varsa, o da organizmann salk
l paralarnn bulaaldr.
Bu yapld m? Aksi yapld. te insanlk adna teebbs edilen de
budur.
Bu temel biyolojik soruyla ilgili stn deerler nasl oldu da
bu kadar uzak tutuldu? Felsefe, din, ahlakllk, sanat vs.
(zm: rnein medeniyeti doal dman kabul eden Napo-
leondan balayarak militarizmdir).19

42
(Mart-Haziran 1888)

Birinci prensip:
Dejenerasyonun varsaylan nedenleri sonulandr.
Ancak dejenerasyonun varsaylan zm yollan baz etkilerine
kar kullanlabilecek ankesicilerdir: yileenler dejenere olmu
larn sadece bir trdr.
kn sonulan: Ahlakszlkahlakszla mptela olu: has
talkhastalkl olu; susululuk; bekrlksteril olu; isteriis

19 41-44 nolu ksmlar Puflarn Alacakaranl, Doaya Aykr Olarak Ahlak ve Drt Byk
Yanlg" ile karlatrn.

47
G stend

tencin zayfl; alkolizm; pesimizm; anarizm; zgrlklk (tin

zgrl dahil). ftiraclar, baltalayanlar, pheciler, yok ediciler.

43
(Mart-Haziran 1888)
kn anlay hakknda.
1) phecilik, tpk zgrlkln tinin bir sonucu olmas gibi,
kn bir sonucudur.
2) Ahlakn yozlamas kn bir sonucudur (istencin zayfl, da
ha gl uyarclara duyulan ihtiya).
31 Psikolojik ve manevi iyiletirme abalan kn rotasn dei
tirmez, durdurmaz ve fizyolojik adan hitir:
Bu kstah reaksiyonlarn byk hiliin iine baktmzda,
baz korkun sonulara kar bir eit uyuturucular mevcuttur; i
ren elementi yok etmezler; ounlukla km insan iptal etmek
ve zararnn minimum seviyesinin farknda olmak iin kahraman
ca giriimler mevcuttur.
Nihilizm bir neden deil, sadece kn mantkl bir sonucudur.
yi ve kt insanlar sadece iki fark trden ktr: Tm te
mel fenomenlerde ayndrlar.
Sosyal sorunlar, kn bir sonucudur.
Hastalklar, zellikle de sinirleri ve kafay etkileyenler, gl do
alarn savunucu gcnn eksik olduunun bir iaretidir; Bu kesin
olarak huysuzlukla gsterilmekte olup, keyif ve keyifsizlik bylece
n plana kar.

4420
(Bahar-Yaz 1888)
kn en yaygn tipleri;
1) zm yollarm setiine inanan bir kii, aslnda tkenmilii
hzlandran bir yolu semitir, Hristiyanlk buna bir rnektir (ki
bu, igdlerin sapmasnn en byk rneidir); ilerleme bir
baka rnektir.

20 Ayn yerde: Nihilizmin Tarihi Hakknda.

48
 Nihilizm

2) Kii, uyarclara kar gcn kaybetmitirve tesadflerin mer

hametine kalmtr Kii, tecrbelerin iler ve bytr ahsilik
ten ayrl, istencin paralanmas. rnek vermek gerekirse: Ah
laklln merhametten bolca bahseden zverili trdr ve ah
siyetin zayflyla ylesine ayrt edilir ki o da arkya elik eder21
ve an uyarlm bir telli alg gibi srekli titreirok sinir edici
bir ey.
3) Kii neden ve etkiyi kanrmaktadr Kii k fizyolojik bir
koul olarak anlamaz ve sonularm yanllkla rahatszlnn
gerek nedenleri olarak sayar. rnek vermek gerekirse: Dini ah
laklln tamam.
4) Kii, artk a a ekmeyecei bir koul iin can atmaktadr: Yaam,
aslnda hastalklarn temeli olarak tecrbe edilmektedir. Kii,
hibir duygunun olmad bilinsizlik durumlarn (uyku, bay
gnlk) kyaslanamaz bir biimde bilin durumlarndan daha de
erli sayar;22 bundan byle bir yntem kar.

45
(Mart-Haziran 1888)

Gszlerin hijyeni hakknda Gszlkle yaplan her ey baansz

olur. Ahlak dersi: Hibir ey yapma Ancak burada bir engel var, o da
aktiviteyi durdurma reaksiyon gstermeme gcnn zayfln etki
si altndaki bir hasta olan olmasdr Kii, hibir zaman kendisinden
hibir hareket gstermemesi beklendiinde olduu kadar hzl ve
kr krne hareket etmez.
Gl bir miza bekleyip, hareketi erteleyerek kendini gsterir:23
Zayflk gnlsz bir kar hareket ve hareketin anilii ve kanl
mazl olduundan, belirli bir adiaphoria24 ile karakterize edilir.

21 Sodass sie rmtkimgt: K. Rilkenin nl Liebes-UecT eseri (1907), Walter Kaufmann, Tv/ertiy
Genrum Poets eserinde evirisiyle birlikte tekrar baslmtr.
22 Kr. VVagnerin Tristan und bolde ve Novalisin Hymnen andie Nadt (yine Twenty Genrum Po
ets eserinde bulunur).
23 Kr. Puflara Alacakaranl, Doaya Aykn Olarak Ahlak.
24 Kaytszlk.

49
G stenci

sten zayftrve samalklar nlemek iin verilen buyruklar g

l bir istence sahip olmak ve hibir ey yapmamaktr. Tam tersine ge
lince. Bir nevi kendi kendini yok etme; koruma igds uzlam-
tr. Gszler kendilerine zarar verirler. kn tr budur.
Aslnda ke giden uygulamalar hakknda olaanst ok de
rin dnceler bulabiliriz. Hibir ey yapmamak, bir ey yapmaktan
daha yararl olduundan, igd doru iz zerindedir.
Tarikatlarn, mnzevi filozoflarn, Hint fakirlerinin tm uygula
malar, belirli bir tr insann kendini mmkn olduunca hareket
etmekten koruduunda kendine en ok yarar getirdiine dair do
ru deer standardndan esinlenmilerdir.
Kurtulu yollan: Mutlak itaat, makine benzeri hareketler, ani karar
lar ve hareketler gerektiren insanlardan ve nesnelerden uzak durma

46
(Mart-Haziran 1888)
stencin zayfl: Bu yanl anlalmaya neden olabilecek bir metafor-
dur. Bir isten olmadndan ne gl, ne de zayfbir isten olabilir.25
mpulslann okluu ve ayrlmas ile aralarnda herhangi bir siste
matik dzenin var olmamas zayf istence neden olur; tek bir bas
kn impuls altnda toplanmalar ise gl istence neden olur; Birin
cisinde salnm ve yerekimi eksikliidir; kincisinde ise ynn k e
sinlii ve anlalrldr.

47
(Mart-Haziran 1888)
Miras olarak braklan hastalk deil, hastalkllktr. Enfeksiyon vs. gibi
tehlikelere dayanma gcnn eksiklii, krlan diren ahlak asndan
sylemek gerekirse dmann karsnda boyun eme ve uysallk.
Kendime daha nceki felsefenin, ahlakn ve dinin stn deerle
ri acaba zayflamlarn, ruhen hasta olanlarn ve nevrastenik kiilerin
deerleriyle kyaslanabilir mi diye sordum: nk daha yumuak
bir biimde ayn hastalklar temsil ediyorlar.

25 Kart, Ksm 84.

50
 Nihilizm

Tm iren durumlarn deeri, bize bir byte altnda normal

olanancak normal olduunda kolayca grlmeyenbaz durum
lar gstermeleridir.
Eskia fizikilerin ve bugn bile baz uygulayclarn iddia ettii,
gibi, salk ve hastalk temelde birbirinden farkl deildir. Kii bunlar
canl organizma zerinde mcadele eden bunlar kendi arenalarna
eken farkl birer prensip veya bamsz varlk olarak dnmemeli
dir. Bu tamamen samalktr ve bunun hakknda gevezelik etmek de
ie yaramaz. Aslnda bu iki tr mevcudiyet arasnda sadece derece
farklar vardr: Abart, orantszlk ve normal fenomenin uyumsuzlu
u patolojik durumunu oluturur (Claude Bemard).
Abart, orantszlk ve uyumsuzluk kt olarak kabul edilebilirken,
iyi abart, orantszlk ve uyumsuzlua kar koruyucu bir diyet olabilir.
Dominant duygu olarak kaltsal zayflk: stn deerlerin nedenidir.,
N. B. Kii zayfl ister. Neden? Genelde kii zaten zayf olduundan.
Grev olarak zayflk: Arzulan, keyif ve keyifsizlik duygulann,
g istencini, gurur hissine indirgemek, ok ve daha ok istemek;
lmllk olarak zayflk; inan olarak zayflk; nefret ve doal olan
her eyin gznde utan olarak, yaamn inkn olarak, hastalk ve
alagelmi zayflk olarak zayflkintikamdan, direnmekten,
dmanlktan ve gazaptan feragat olarak zayflk.
Tedavideki hata: nsan, zayfla kar ysteme'fartifant26 ile mca
dele etmekten ziyade bir nevi savunma ve ahlakllk, yani yorumla
mcadele etmek ister.
Birbirine katlan iki tamamen farkl durum: rnein reaksi
yon gstermekten saknmann temeli olan gcn sakinlii (hibir e
yin hareket ettiremedii bir tr putlar)ve narkoz noktasna kadar
hareketsizlik, yani tkenmiliin sakinlii Kendini dnyevi ilerden so
yutlam iled tm felsefi prosedrler ikindsini amalar, ama asln
da birincisini planlarnk onlann doal nitelikleri, ulatklan
durumu sanki kutsal bir duruma ulam gibi ifade eder.

26 Glendiren bir yntem.

51
G stenci

48
(Mart-Haziran 1888)
En tehlikeli yanl arlama. Bir anlay bariz bir ekilde hibir kark
lk veya anlam belirsizliine izin vermez: Tkenmilik. Tkenmilik,
edinilebilecei gibi kaltsal da olabilirher halkrda olaylarn g
rn, olaylarn deerini deitirir.
Tems ettikleri ve hissettikleri doygunlua dayanarak, olaylara
istemeyerek verimlilik veren ve onlan daha verimli grenlerin aksi
ne tkenmiler, grdkleri her eyi azaltrlar ve daha kt yapar
lardeerini yoksullatrrlar: Onlar zararldr.
Bunun hakknda hibir hata mmkn grlmemektedir: Ta
rih, tkenmilerin her zaman en verimlilerle ve en verimlilerin
en zararllarla kartrldklarna dair korkun bir gerei ta
maktadr.
Yaam asndan yoksul olanlar, gszler, yaam yoksullatrr
lar; yaam asndan zengin olanlar, gller, yaam zenginletirir-
ler. Birinciler, yaam parazitleridir; kincilerse yaama hediyeler su
narlar. Nas olur da bu ikisi birbirlerine kartrlr?
Tkenmiler, en yce faaliyetlerin hareketleri ve eneiyle orta
ya ktklarnda (dejenerasyon an tinsel ve sinirsel bir boalmaya
neden olduunda), yanllkla zengin kabul edilmilerdir. Korku
uyandrrlard. Aptaln klt, her zaman yaam asndan zengin
olanlarn, gllerin kltdr. Fanatikler, lgnlar, din bamllar,
tm eksantrikler gcn en yce trleri olarak tecrbe edilmilerdir:
lah olarak.
Gcn korku uyandran tr, stn bir biimde kutsal olarak ka
bul edilmitir: Otoritenin kayna buradayd; insanlar burada yo-
rumluyordu, duyuyordu, bilgelik anyordu.Bu, neredeyse her yer
de Tannsallatrma istencinin yani tinin, vcudun ve sinirlerin tipik
bir dejenerasyonuna dair bir istencin gelimesine neden oluyordu:
Varoluun daha yce seviyesine giden bu yolu bulmak iin yaplan
deneme. Kendini hasta etmek, kendini deli etmek dzen bozuklu
unun ve iflasn semptomlarn kkrtmakbunlar insann daha
gl hale gelmesi, stn insan, daha korkun daha bilgin insan ha

52
 Nihilizm

line gelmesi anlamna geliyordu.27 nsan, bu ekilde g asndan o

kadar zengin hale geleceini dnrd ki kendi verimliliinden
bir ksmm verebileceine inanrd. nsan taptnda verebecei bi
rini arard.
Sarholuk tecrbesi burada yanl olduunu kantlamtr. Bu
tecrbe g duygusunu en yksek seviyede artrrbu nedenle, saf
a hkm srmek gerekirse, gcn kendisini artrr. nsan, gcn en
st basamana en sarhou, kendinden geeni yerletirmitir. (Sar
holuun iki kayna vardr: Yaamn an verimlilii ve beynin pa
tolojik beslenme durumu).28

49
(Ocak-Gz 1888)

Kaltsal deil, edinilmi tkenmilik:

I1) Genelde beslenmeye nem vermemekten kaynaklanan yeter

siz beslenme: rnein bilginler arasnda. (2) Erotik erken gelime:
zellikle, Paris bata olmak zere, liselerinden batan savma ve kir
lenmi bir biimde dnyaya salnan ve kendilerini bir daha aa
lk eilimlerinden kurtaramayan ve kendilerine kar alayc ve
hor gren bir biimde davranan Fransz genliinin laneti tm
incelikleriyle krek kleleri (aklma gelmiken, birok durumda
bu, tm an hassasiyet duygulan gibi, rk ve aile knn bir
semptomu; aynca evrenin bulaaldrinsann kendi evresi
nin etkisi altnda kalmas k iaretidir). (3 ) Alkolizmigd
deil, alkanlk, aptalca taklit, baskn bir rejime korkaka veya
yararsz asimilasyon:
Bir Yahudi, Almanlar arasnda ne byk bir ltuftur! Ne kadar
donuk, salan ne kadar san, gzleri ne kadar mavi; yznde, szle
rinde, duruunda o espriden yoksunluk; Almanlarn iyi bir dinlenme
iin ihtiya duyduklar o gerinmean almaktan deil, alkol ta
rafndan iren uyarm ve an uyarm

27 Kr. Tan Kzll.

28 Kr. a.g.e, ksm 188.

53
G stend

50
(1888)
Tkenmilik teorisi Ahlakszlar, ruh hastalan (zellikle de sanatlar),
sulular, anaristlerbunlar baska snflar deil tm snflarn nceki
toplumlannn kt insanlandr.
Bu elementlerin tm snflarmza nfuz ettiini varsayarsak,
modem toplumun bir toplum, bir gvde deil, hasta bir chanda-
la (kleletirilen, kt muamele gren ve istismar edilen insan) y
n olduunu anlyoruzdtksm vcudundan kartacak gce sahip ol
mayan bir toplum.
Yzyllarn ortak yaam sayesinde hastalkllm hangi oranda
daha derinlere gittii aada gsterilmitir:

modem erdem
modem tinsellik l hastaln biimleri olarak.
bilimimiz -

51
(Mart-Haziran 1888)
Yozlama durumu. Hristiyanln yozlamasn (tr olarak Pascal)
ve sosyalist komnist yozlamay (Hristiyanlann bir sonucu
durfen bilimleri asndan sosyalistlerin en yce topluma dair
anlaytan mevki asndan en ddr) unutmadan yozlama
nn tm biimlerinin nasl birbirleriyle balantl olduklann an
lamak iindir; aynca tedeki yozlamay da unutmamak gere
kir: sanki mevcut dnyann dnda baka bir varolu dnyas var
m gibi.
Burada hibir art geerli deildir; nsanlar burada her eyin k
kn kurutmak, yok etmek, mcadele balatmak zorundadrlar.
Her yerde Hristiyan nihilistik deer standardnn ortaya kartl
mas ve her maske altnda buna kar mcadele edilmesi gerek
mektedir. rnein, bugnn sosyolojisinde, bugnn mziinde,
bugnn pesimizminde (bunlann hepsi Hristiyan deer idealinin
biimleridir).

54
 Nihilizm

Ya biri dorudur ya da dieri: Doru burada insan trn ycelt

mek anlamna gelir.
Varoluun itiraz edilebilir biimleri olarak ruhlarn oban rahip.
Bugne kadar verilen tm eitim aresiz, rk, yerekimi merkez-
siz ve deerlerin ztlyla lekelenmitir.

52
(Ocak-Gz 1888)

Doa, dejenere olmulara hibir merhamet gstermiyorsa da ahlak

sz deildir: Aksine insanln arasnda fizyolojik hastalarn ve ahlak
hastalarnn bymesi patolojik ve doal olmayan ahlaklln bir
sonucudur. nsanlarn byk birounluunun duyarll patolojik
ve anormaldir.
yi ama insanlk neden manevi ve fizyolojik adan km
tr? Bir organ deitiinde beden bozulur. zgecilik hakk, tpk
yardm etme hakk ve yazg eitlii hakk gibi fizyolojiden tretile-
mez: Bunlar dejenere olmularn ve yoksullarn bedelidir.
Steril, verimsiz ve ykc elementlerin mevcut olduu bir top
lumda dayanma yokturki bu toplum bu arada kendilerinden bi
le daha dejenere olmu torunlara sahip olacaktr.

53
(Mart-Haziran 1888)

Bilimin idealleri bile derinden, hatta tamamen bilinsiz olarak

kten etkilenebilir: Sosyolojimizin tamam bunun kantdr. Buna
yaplan itirazlar, sadece toplumun k biimini bildii ve kanl
maz olarak kendi k igdlerini sosyolojik yarg normlar ola
rak kabul ettiidir.
Bu normlarda bugnn Avrupasnda gerileyen yaam kendi
sosyal ideallerini oluturmaktadr nsan bunlar kendi kendilerine
yok olan eski rklarn ideallerinden ayrt edemez.
Sr igdsu anda egemen olan bir g aristokrat toplu
mun igdsnden tamamen farkl bir eydir ve nitelerin deeri

55
G stenci

toplamn nemini belirler Sosyolojimizin tamam, sr igd

snden, yani sfrlarn toplamnn igdsnden baka bir igd ta
nmamaktadrki her sfr eit haklara sahiptir ve burada sfr
olmak hayati nem tar.
Toplumun farkl biimlerine bugn uygulanan deerlendirme,
bara savatan ok daha yce bir deer tanyan deerlendirmeyle
tamamen ayndr: Ama bu yarg antibiyolojik olup, yaamn k
nn bir meyvesidir. Yaam, savan bir sonucu, toplum ise sava
aracdr. Bir biyolog olarak Herbert Spencer bir dekadandr; ayr
ca ahlak olarak da yle (zgeciliin zaferini ihtiya duyulan bir ek
siklik olarak kabul eder!! O.29

54
(Ocak-Gz 1888)

Hata ve karklklarla dolu milenyumlardan sonra Evet ve Hayr

kelimelerine gtren yollan tekrar kefetmi olmak benim iin b
yk bir ans.
Hayr kelimesini zayflatantketen her eye retiyorum
Evet kelimesini glendiren, g depolayan, g duygusunu sa
vunan her eye retiyorum
Bugne kadar insan ne birini ne de dierini retmitir: Erdem
retilmitir, kendini kk drme, acma, hatta yaamn inkr
edilmesi retilmitir. Tm bunlar tkenmilerin deerleridir.
Tkenmiliin fizyolojisi hakknda uzun sreli derin dnceler,
beni kendime tkenmilere ait yarglarn deerler dnyasna hangi
oranda nfuz ettiini sormaya zorlad.
Evinde birok eyde yabana bir dnyada olan benim iin bile ol
duka artcyd: Tm stn deer yarglarnninsanlk zerinde
hkm srenlerin, en azndan evcilletirilmi olan ksmnn t
kenmilerin yarglarndan tretilebileceini kefettim
En kutsal isimler altnda ykc eilimler ortaya karttm; ki
misi Tanny zayflatan, zayfl bulatran biri olarak gstermi

29 Kr. Putlarn Alacakaranl.

56
 Nihilizm

tir. Ben, iyi adamn kn kendisini bildirdii bir biim ol

duunu kefettim.
Schopenhauerin hl en stn olduunu, tek erdem ve tm er
demlerin temeli olduunu rettii erdemaym ekilde ben, mer
hametin her trl ahlakszlktan daha tehlikeli olduunu fark et
tim imdiye kadar trler arasnda ei olmayan erdem olarak kabul
edilen balca bir seim konusu olarak gemesi ve dkntlerden te
mizlenmesi.
nsan, felakete sayg gstermelidirgszlere: Yok ol! diyen fe
lakete.
Kimisi buna Tann demitirinsann lme direnmesine, insan
l bozmasna ve rk hale getirmesine. nsan, Tanrnn adm
bouna kullanmamaldr.
Irk bozulmuturahlakszlyla deil, cahilliiyle; Bozulmutur,
nk tkenmilii tkenmilik olarak kabul etmemitir. Fizyolojik
durumlar hakkmda yanllar tm hastalklarn kaynadr.
Erdem en byk yanl anlamamzdr.
Problem: Tkenmiler, nasl oldu da deerler hakkmda kanunla-
n kartabildiler? Ya da farkl bir soru: En sonda olanlar nasl oldu da
gc ellerine geirebildiler? nsan denilen hayvann igdleri nasl
bann zerine oturabildi? 30

30 Kr. daha sonra yazlan Deccafin balangc.

1911, s. 498 vd. uyarnca bu notun bal Bir nsz'dr ve hzl yazlm bir taslaa benze-
mektedir-ve kontekste uygun olmayan birka paragrafn kartlmas gerekmitir. ikin
ci paragrafn orijinal versiyonu yledir. Kt alkanlk, zayflatan eydir- tketen ey
dir." Ve sonraki paragraf: Tam tersine, gl yapan, depolayan her eye iyi diyorum- Ve
sonraki pasaj orijinal editr tarafndan kartlmtr. Her eyden nce suun, bekrln
ve hastaln, tkenmiliin sonulan olduunu retmek zorundaym" [Nietszchenin
kendisi de bekrd ve iyi olmaktan uzaktL
Dalmak-haya inkr etmenin-de bir nevi gn douunu yceltme, tannsallatrma
olarak tecrbe edildii varsaylmtr.
Ben ilerleme anlayn daha kesin hale getirmek istiyorum ve bu amala modem
fikirlerin yzne umak zorunda kalmaktan korkuyorum (ama onlarn yzleri deil, sa
dece maskeleri olduu iin iim ferah).
Hasta eklemler kesilmelidir, toplumun ilk ahlak kurak
gdlerin dzeltilmesi: cahillikten uzaklamalan-
Toplumdan, kendisini ona zarar verenlere ka korumasn talep edenleri hor gr
yorum Uzun vadede bu yeterli deildir. Toplum hibir yesinin btn tehlikeye atma
dan hastalanamayaca bir bedendir. Ortam bozan [bu szck tam okunabilir deildir]
hasta bir yenin kesilmesi gerekir: Toplumun kesilmesi gereken trlerinin adlarm vere-

57
G stenci

5531
(10 Haziran 1887)

An konumlarn yerine orta derecedeki konumlar deil, kar tr

den an konumlar geer. Bylece doann amaszlk ve anlamszlk
asndan mutlak ahlakszlna duyulan inan, Tann inana ve te
mel bir ahlak dzeni savunulamaz hale geldiinde psikolojik adan
gerekli bir etkidir. Bu noktada nihilizm ortaya kar ama varolua
kar duyulan keyifsizlik ncekiden daha byk olduundan deil,
insan strap ekme, ciddi bir biimde varolu konusunda herhangi
bir anlama gvenmemeye balad iin Bir yorum kmtr
ama asil yorum olarak kabul edildiinden, imdi sanki varoluun ta
mamnda hibir anlam yokmu, sanki her ey bounaym gibi g
rnmektedir.

***

Bu bouna kelimesinin bugnn nihilizminin karakterini olutur

duu daha gsterilecektir. nceki deerlendirmelerimizin gvensiz
lii, u soru haline gelene kadar bymeye devam etmektedir: Za
ten tm deerler zme bir adm yaklatrmadan komediyi orta
ya kartan tuzaklar deil midir? Sonsuz veya amasz bo sre,
zellikle kii enayi yerme konulduunu ve enayi yerine konmamak
iin gerekli gce sahip olmadn anladnda, inam en fazla felce
uratan fikirdir.

***

Bu dnceyi en korkun haliyle dnmeye devam edelim: Mev

cut haliyle varolu, anlamsz veya amasz, herhangi bir hiliin fi
nali olmadan kanlmaz olarak tekrarlansn: ebedi tekerrr.32
Nihilizmin en an biimi budun hilik (anlamszlk), sonsuza
kadar!

31 4 nolu ksmn dipnotuna baknz.

32 Bu fikrin detayl bir tartmas iin bkz. Kaufmann: Nietzsche, Blm 11 K. ksm 1053 ve
devam

58
 Nihilizm
Budizmin Avrupa ekli: Bilgi ve gcn enerjisi bu inana gerekti
rir. Olas tm hipotezlerin en bilimsel olandr. U noktalardaki he
defleri inkr ediyoruz: Varoluun bir hedefi varsa buna ulalmas
gerekirdi
* * *

Kii, burada panteizme kar bir antitezin oluturulmaya alld

n anlamtr: nk mkemmel, kutsal, sonsuz olan her ey ayr
ca ebedi tekerrre inana gerektirir. Soru: Ahlakllk tm nesnele
rin bu panteist onayn imknsz hale getirir mi? Temelde stesin
den gelinebilen sadece manevi putlardr. yi ve ktnn tesinde
bir putu hayal etmenin bir anlam var mdr? Bu anlamda bir pan
teizm mmkn olabilir mi? Hedef fikrini sreten kartp, bunun
yerine srecin kendisini savunabilir miyiz? Bu srecin her annda
bir eyler elde edilmi olsayd, durum byle ve her zaman ayn
olurdu. Her ann mantksal bir gereklilii olduundan Spinoza by
le savunucu bir konuma gelmitir ve mantkl olan temel igd
syle dnyann bu ekilde oluturulacana dair bir nevi zafer duy
gusu hissetmitir.

Ama onun durumu tektir. Her olayn temelinde karlaan, her

olayda kendini ifade eden her temel karakter zellii, bunu kendi
temel karakter zellii olarak tecrbe eden her bireyin genel varo
luun her anm bir nevi zafer duygusuyla karlamasna neden olur
du. Buradaki en nemli nokta, insann bu temel karakter zelliini
kendi iinde iyi ve deerlive keyifle tecrbe etmi olmasdr.

Yaam, insanlar tarafindan inenen ve ezilen insanlar ve snflar

arasnda umutsuzlua ve hilie de kar koruyan ahlakllkt:
nk varolua kar en umutsuz zntleri yaratan, doaya deil
insanlara kar gszln tecrbe edilmesidir. Ahlakllk, zorba
despotlar, iddet kullananlar, genel olarak efenderi sradan in-

59
G stenci

sanlan korunmas gerektii dmanlar olarak grmektedir. Bunun

anlam, sradan insanlarn ncelikle cesaretlendirilmesi ve glendi
rilmesi gerekmektedir. Ahlakllk, bu nedenle insanlara nefret etme-.
yi ve hkm srenlerin temel karakter zellii olan eyi derinden
kmsemeyi retmitir: Hkm srenlerin g istencini. Bu ah
lakll ortadan kaldrmak, inkr etmek ve datmakbu, zt bir
duygu ve deerlendirmeyle en iyi nefret edilen drtye bakmak an
lamna gelirdi. ilekeler ve sefiller g istencini kmseme hakk
na sahip olduklan inanan kaybettikleri takdirde, mitsiz bir umut
suzlua kaplrlar. Bu zellik, hayati bir nem tam olsayd, durum
byle olurdu ve bu ahlakllk istencinde bile g istencinin gizlen
dii ve bu nefret ve kmsemenin bile hl bir g istenci olduu
gsterilebilirdi. Ezilmiler, kenderine bask uygulayanlarla ayn
dzlkte olduklarm grrlerdi: hibir imtiyaz olmadan, daha yk
sek mertebe olmadan.

* * *

Daha ziyade kart! Yaamdayaamn kendisinin g istenci oldu

unu varsayarsakgcn derecesi haricinde deeri olan hibir ey
yoktur. Ahlakllk, yoksullan, her birine sonsuz bir deer, metafizik-
sel bir deer tahsis ederek ve onlan dnyevi mevki ve g dzenine
uymayan bir dzene sokarak, nihilizme kar korumutur: boyun
emeyi, alakgnlll vs. retmitir. Bu ahlaklla duyulan
inanan yok olacam varsayarsak, yoksullarn rahat bozulacak
ve yok olacaklardr.

***

Bu yok olu, kendi kendini yok etme eklim alryok etmesi g e

rekenin igdsel olarak seilmesi. Yoksullann bu kendi kendini
yok etme semptomlan yledir: Kendini diri diri kesme, zehirle
me, sarholuk, romantizm ve her eyden nce glleri lmcl
dmana eviren eylemlere duyulan igdsel ihtiya (sanki biri
kendi celladn besliyormu gibi); ok daha derinlerde yatan bir i

60
 Nihilizm

gd olarak yok etme istend, kendi kendini yok etme igds,

hilik istend.

***

Yoksullarn hibir rahat kalmadna; yok edilmek iin yok ettikle

rine; ahlakllk olmadan artk boyun emek iin herhangi bir ne
denleri olmadnakendilerini kar prensibin dzeyine yerletir
diklerine ve ayn zamanda glleri cellatlar haline gelmeleri iin
zorlayarak g istediklerine dair semptomlar olarak nihilizm. Bu
Budizmin son Avrupal biimidirtm varolu anlamm kaybet
tikten sonra hibir ey yapmamak.

***

Byyen sknt deildir, tam aksine. Tanr, ahlakllk, boyun e

me korkun derecede dk felaket basamaklarnn zm yollary
d: Aktif nihilizm olduka iyi koullar altnda grnmektedir. Ahlak
lln stesinden gelindiine dair duygular, tinsel kltrn adil bir
kademesini gerektirmekte olup, bu da insann olduka varlkl olma
sn gerektirir. Felsefi grlerin uzun sren mcadeleleri sayesinde
felsefenin tamamyla ilgili en umutsuz phecilii douran belirli bir
tinsel yorgunluk, bu nihilistlerin hi de dk olmayan konumlar
nn bir dier iaretidir. Budamn ortaya kt durumu gz nne ge
tirin. Ebedi tekerrr doktrini bilimsd n koullara sahip olacaktr
(tpk Budanm doktrini gibi; rnein nedensellik anlay vs. gibi).

***

Yoksul olmak ne anlama gelir? Her eyden nce artk siyasi deil,
fizyolojik bir olgudur. Avrupa'nn en salksz insan tr (tm snf
larda) bu nihilizmin topram oluturmaktadr: Ebedi tekerrre du
yulan inana, insann artk hibir eylemden kanmamasna neden
olan bir lanet olarak tecrbe edeceklerdir; pasif olarak sndrlmek
deil yalnzca bir rpnma olmasna ramen, bylesine amasz ve
anlamsz olan her eyi sndrmek, her eyin sonsuzluklar iin var ol

61
G stend

duu anlayna dayanan kr krne bir fke nihilizmin bu ann

ve yok etme keyfini bile sndrmek. Arndrmak, birbirini yok et
mek iin ilgili elementleri bir araya getirmek, zt dnce tarzlarna
sahip insanlara ortak bir grev vermek, byle bir krizin deerlerin
den biridir ayrca daha zayf olanlar ve aralarnda daha az gvenli
olanlar aydnlatr ve bylece salk asndan gce dayal bir merte
be dzeni gelitirir: Emir verenler emir verenler olarak kabul edilir ve
itaat edenler itaat edenler olarak kabul edilir. Tab ki mevcut her sos
yal dzenin dnda.

***

Bu balamda en gls olduunu kim kantlamak ister? En lml

olan; hibir an inan rnne ihtiya duymayan: adil bir tesadf
ler ve samalklar ann sadece vermekle kalmayp, sevenler; insan-
lan kk ve zayf hale gelmeden kendi deerini makul bir lde
azaltarak dnebilen: Talihsizliklerin ouna eit olup, bu nedenle
talihsizliklerden korkmayan, salk asndan en zengin olanlar
kendi glerinden emin olan ve insanln elde edilen gcn bi
linli bir gururla temsil eden insanlar.

***

Byle bir insan ebedi tekerrr nasl dnebilir ki?

56
(Kasm 1887-Mart 1888)
Avrupa Nihilizminin Evreleri
Belirsizlik evresi ve eskiyi yeniyi brakmadan muhafaza etmek iste
yen belirsiz insanlarn tm trlerinin evresi
Belirsizlik evresi: Kii, eskinin ve yeninin temelde birbirine zt
eyler olduunu anlar; eski deerler gerileyen ve yeni deerler
ykselen yaamdan domuturaynca tm eski ideallerin yaa
mn dmanlan olduunu da anlar (kten domuturlar ve
kn ajanlandrlar, ahlaklln gz kamatna Pazar gn kya

62
 Nihilizm

fetleri iinde bile). Eskiyi anlarz ve yeni bir eyler iin gl ol

maktan uzaz.
byk heyecann evreleri: Kmseme, merhamet, ykm.
Felaket evresi: insanlar elemeden geiren bir doktrinin gelii
gszleri ve glleri karar vermeye zorlayan

63
 IL AVRUPA NHLZM TARH

57
(1884)

Dostlarm, genken zor gnler geirdik: Genlii sanki dddi bir has
talkm gibi ektik. Bu, iine atlm33 olduumuz zamandan kay
naklanmaktaydyoun bir isel k ve paralanma zaman;
tm zayflklar tayan bir zaman ve en iyi gcyle bile genliin
ruhuna kar koyan bir zaman. Bu zaman karakterize eden para
lanma ve bundan kaynaklanan belirsizliktir: Hibir ey ayaklarnn
veya kendi iindeki bir inanan zerinde salam durmamaktadr;
yarndan sonraki gn pheli olduundan, insan sadece yarn iin
yaamaktadr.34 Yolumuzun zerindeki her ey kaygan ve tehlikeli
dir ve bizi hl tayan buz incelmitir; hepimiz eriten rzgrn scak
ve esrarengiz nefesini hissediyoruz;35 u anda yrdmz yerler
de yaknda hi kimse yryemeyecek hale gelecektir.

58
(1885-1888)

Bu, kn ve gerileyen canlln a deilse en azndan dn

meksizin ve keyfi olarak yaplan bir deney adr: ve yzmze
gzmze bulatrdmz deneylerin an bolluun, k gibi bir
izlenimbelki de kn kendisiniyaratmas muhtemeldir.

33 Geworfen. Heideggerin Sem und Zeit adl eserinde nemli bir kategori haline gelmektedir
(Ksm 29,31,38,58.68b).
34 Nietzschenin adalan 1884 ylnda byle hissetmemilerdir.
35 Kr. Byle Buyurdu Zerdt H fiki ve Yeni Levhalar Hakknda.', Blm 3.

64
 Avrupa Nihilizm Tarihi

59
(1885-1886)

Modem Karartmann36 Tarihine doru

Devletin gebeleri (memurlar vs.): Evsiz

Ailenin k.
Tkenmiliin semptomu olarak iyi adam".
G istenci olarak adalet (reme).
ehvet ve nevroz.
Kara mzik: yoksa canlandran mzik mi?
Anarist
nsanlar kmseme, mide bulants.
En derin fark: Alk m, yoksa an bolluk mu yaranadr? Birincisi
romantizmin ideallerini meydana getirir.37
Kuzeyin doal diilii.
Alkole duyulan ihtiya: ilerin sknts.
Felsefi nihilizm.

60
(1885)

Fransz htilalinden nce birok kademesi bulunan orta ve dk

snflarn (tin ve vcudun dk trleri dah) yava ortaya k
ve ykselii aadakileri kapsarki bu ortaya k ve ykseli
Fransz htilali olmasayd da gerekleirdi ve bu durumda srnn
tm obanlarn ve sr nclerinin egemenlii olarak ortaya
kard:

1) Tinin kararmas (Asil kltrlerin karakteristii olan aaya daya

nkllarn ve mutluluun havai grntsnn birleimi geriler;
kii daha fazla aann grnmesine izin verir ve kiinin daha n
ce usandrdn ve gizlendiini duyar);

36 Verdsterung.
37 K. en Bilim.

65
G stenci

2) Ahlak ikiyzll (insan ahlakll deil, srnn erdemleriyle

bakalarndan ayrt edilmek istemesinin bir yolu: Sr iktidar
nn dnda kabul edilmeyen ve sayg grmeyen merhamet, say
g, lmllk);
3) Gerekten byk bir miktar paylalan strap (merhamet) ve keyif
(byk lekli birliklerde bulunan keyif tm sr hayvanlarn
da da bulunur toplum ruhu, Anavatan, bireyin nemli ol
mad her ey).

61
(Yaz-Gz 1883)
Tesadfi skntlar dzeltmek ve nlemek ve rahatsz edid olaslk
lara kar koruyucu sava amak iin gerekli tutkuya sahip zaman
mz, sefillerin zamandr. Zenginlerimiz hepsinden daha sefildir
ler. Tm zenginlerin gerek amac unutulmutur.

62
(Bahar-Gz 1887)
Modem insann eletirisi (ahlaki yalancl):38 yi insan kt ku
rumlar (zorba hkmdarlar ve rahipler) tarafndan bozulmu ve
ayartlmtr;neden olarak otorite; hatalarn stesinden gelmek
iin tarih;ilerleme olarak gelecek;Hristiyan devlet (ev sahiple
rinin Tanrs);Hristiyan seks gds (veya evlilik);adalet
krall (insanlk klt);"zgrlk.
Modem insann romantik pozu: Asil insan (Byron, Victor Hu-
go, George Sand); asil kzgnlk;tutkuyla kutsama (gerek doa
mz olarak);ezilenler ve yoksullarn tarafm tutmak; tarihilerin
ve roman yazarlarnn slogan;grev akyla yanp tutuanlar;
sanat ve bilgi olarak zgecilik;egoizmin en yalana biimi, en duy
gusal egoizm olarak zgecilik (yararllk prensibi).
Tm bunlar 18. yzyla damgasn vuranlardr. 18. yzyldan mi
ras kalmayanlar ise unlardr: aldnszlk, nee, klk, tinin aydnl.

38 Parantez, 1911, s. 499da vardr ama daha sonraki basmlardan kartlmtr.

66
 Avrupa Nihilizm Tarihi

Tinin hz deimitir; tinin inceliine ve anlalrhma kar duyu

lan keyif rengin, uyumun, ynn, gerein vs. keyfine yer amtr.
Tin meselelerinde bedensel zevklere yer brakmtr. Ksacas, bu Ro
usseaunun 18. yzyldr.

63
(Ocak-Gz 1888)
Btne baktmzda bugnn insanlnda olaanst bir miktar
da insancillilc elde edilmitir. Bunun genel olarak hissedilmemekte ol
mas, kendi kendinin kantdr: Kk skmt durumlarna kar o
kadar hassas hale geldik ki, elde edilenleri adil olmayan bir biimde
gz ard ediyoruz.
Burada insan birok kn varl konusunda tolerans gster
mek zorundadr ve byle gzlerle bakldnda dnyamz perian ve
sefil grnmektedir. Ama bu gibi gzler her zaman ayn eyi gr
mlerdir:

1) Manevi duygulann bile belirli bir an kzgnl;

2) Pesimizmin yarglara aktard bir miktar znt ve karartma:
Bu ikisi, ahlakllmzn kt bir yolda olduuna dair kart fik
rin egemenlii iin almaktadrlar.
Kredi, dnya apmda ticaret, nakliye aralan gerei burada
insana duyulan olaanst yumuaklkta bir gven da vurul
maktadr. Katkda bulunan bir dier faktr:
3) Bilimin manevi ve dini amalardan kurtulmas: Her eye ramen
genelde yanl anlaan ok iyi bir iaret
Ben kendi adma tarihi savunmaya alacam.

64
(Bahar-Gz 1887)
kinci Budizm Hint kltrn bitiren nihilistik felaket Erken ia
retleri: Merhametin an derecede artmas. Tinsel zayflk. Problem
lerin keyif ve keyifsizlik konularna indirgenmesi. Savam kar sal-
dnya neden olan grkemi. Tpk ulusal ayrmn bir kar harekete,

67
G stenci

en candan kardelie neden olmas gibi. Dinin dogmalar ve masal

larla devam etmesinin imkanszl.

65
(Kasm 1887-Mart 1888)
Bugn derinden saldrya urayan igd ve gelenek istencidir: Kay
naklarm bu igdye borlu olan tm kurumlar modem ruhun ta
dm bozmaktadrlar. Temelde bu gelenek hissini yok etmek ama
cyla hibir ey dnlmemi ve yaplmamtr. Kimisi gelenei bir
felaket kabul eder; kimisi inceler, kabul eder (miras olarak), kimisi
de onu istemez. stencin uzun zaman aralklar boyunca gerilmesi, in
sann gelecek yzyllar zerinde tasarrufta bulunmasna izin veren
devletlerin ve deerlendirmelerin seilmesien yksek derecede
antimodem olan aslnda budur. Ve amza karakterini verenin
dzen bozucu prensipler olduu gstermek ister.

66
(Bahar-Gz 1887)
Basit ol! bizim gibi karmak ve bulunmas zor dizgin denetleyici
leri iin basit bir samalktan baka bir ey deildir. Doal ol! yi
ama, insan nasl doal d olabilir ki?

67
(1884)

Uzun nesiller iin homojen ve uzun sren karakterler elde etmek

iin kullanlan nceki aralar eskiyi ereflendiren ve araziden olu
an geri alnamaz varlklar (ata olarak putlara ve kahram anlara du
yulan inancn kayna).
Geri alnamaz varlklarn k artk kart eilimlere aittin ga
zeteler (gnlk vaaz veren rahiplerin yerine), demiryollar, telgraf.
Olaanst sayda farkl ilgi alanlarnn, bu amala ok gl ve s
rekli deiken olmas gereken tek bir ruhta toplanmas

68
 Avrupa Nihilizm Tarihi

68
(Mart-Haziran 1888)
Neden her eyin yapmack oldua Modem insan: kesin igdden
yoksundur (bir tr insann uzun sreli faaliyetlerinin homojen bii
minin sonucu): mkemmel olan herhangi bir eye ulama kabiliyet
sizlii bunun yalnzca bir sonucudur. Birey olarak insan hibir za
man kayp eitimini dengeleyemez.
Bir ahlakll, bir kanunlar ifresini yaratan: Sadece otomatiz
min yaamda ve yaratclkta mkemmellii olas klabildiine dair
derin igd.
imdi ise kart noktaya vardk; gerekten ona ulamak istedik: en
an bilince ve insann kendisinin ve tarihin tesini grme kabiliyeti
ne Bununla, varolu, eylem ve istente mkemmellikten mmkn
olduunca uzaktayz: Arzularmz, hatta bilgi istencimiz bile olaa
nst kn bir iaretidir. Gl rklarn gl doalarn istedikle
rinin tersi iin aba gsteriyoruz anlamak bir sondur.
Bugn terbiye edilmi bu eilim erevesinde bilimin hl mm
kn olmas tm temel igdlerin, yaamn kendini savunma ve
koruma igdlerinin artk almadnn kantdr. Artk toplam
yor, hatta bilgi arama eklimizle bile atalarmzn sermayesini ar
ur ediyoruz.

6939

(1885-1886)
Nihilistik zellik
a) Fen bilimlerinde (anlamszlk); nedensellik, mekanizmadr. Ya
sallk bir entr'acte, bir atktr.
b) Siyasette de durum ayndr: Kiinin, dier kiinin haklarna, ma
sumiyete inana eksiktir; yalanclk hkm srer ve imdiki ana hiz
met eder.

39 1911, s. 499 uyarnca a-e Nietzschenin bir kitap planndan editr tarafindan alnm
olup, orada 5-9 maddelerinden oluuyormu, Plann tamam 1911, s. 146 ve devamnda
verilmitir ve burada evirisinin tamamnn yaplmas uygun grlmektedir-ncelik-
le kendine zg ilgileri asndan ama ayn zamanda standart basm editrnn bu
aforizmaladan bazlarn nasl elde ettiini gstermek iin;./.

69
G stenci

c) Ekonomide de durum ayndr. Klelik yrrlkten kaldrln

ca, kurtarc bir snfn, savunucu bir snfn eksiklii ortaya kar
ite bu anarizmin geliidir. Ya eitim?
d| Tarihte de durum ayndr: Felaketilik, Darvvinizm; nedenleri
okumak iin gsterilen son abalardr ve iindeki kutsallk baarsz
olur. Gemi karsnda duygusallk; insan bir biyografiye taham
ml dememektedir! (Burada da fenomenalizm mevcuttur, karak
ter maske olarak kullanlr, gerek bulgular yoktur).

G stenci
Tm Deerleri Tekrar Deerlendirme Giriimi
(Drt Kitap Halinde)

BRNC KTAP: Tehlikelerin tehlikesi (nihilizmin bugne kadarki deerlendirmeleri

mizin gerekli sonucu olarak sunulmas). Olaanst gler serbest braklmtr, ama
birbirleriyle elimektedirler; birbirlerini imha etmektedirler. Herkesin uzman olduu
demokratik bir toplulukta. Ne iin? ve Kim iin? sorulan eksiktir. Tm bireylerin (sade
ce fonksiyonlar) bin misli krelmesinin bir anlam tad snf IStandl.
KNCKTAP: Deerlerin eletirisi (mantk vs.). Her yerde ideal ve bireysel koullan ara
sndaki uyumsuzluk (rnein srekli olarak yalan sylemeye zorlanan Hristiyanlar
arasnda drstlk).
fiNCOKTAP: Yasa koyucu problemi (yalnzlk tarihi dahil). Serbest braklan gler,
birbirlerini imha etmeden tekrar dizginlenmelidir, gcn gerek artna kar gzleri
miz ak olmaldr.
DRDNCKTAP: eki, deerlendirmeleri kart olan insanlar nasl olmal? Modem
ruhun btn zelliklerine sahip olan, ama bunlan sala-grevlerinin aralarna d
ntrecek kadar gl olan insanlar.
Sils Maria, Yaz 1886.

tlkKitabmPlam

Grnmeye balayan, sayg gsterdiimiz dnyayla iinde yaadmz ve olduumuz

dnyann ztldr. Bylece ne saygmz, ne de kendimizi ortadan kaldrabiliriz. So
nuncusu nihilizmi oluturur.
1) Teorik ve pratik olarak nihilizmin arifesi Hatal trevi (pesimizm ve trleri: gerekli
olmasa da nihilizmin preldleri).
21 Hristiyanlk, ahlakllndan dolay yok oluyor. Tann gerektir; Tann sevgidir;
adil Tann.- En byk olay- Tann ld- belirsiz bir ekilde alglanmaktadr.
3) u anda yaptmmsz olan ahlakllk, artk kendini nasl devam ettireceini bilmemek
tedir. Binleri belki de ahlaki yorumdan vazgeer (Hristiyan deer yarglarnn yankla-
n hl insanlarn duygularn doldurmaktadr).
4)Halbuki deerin belirli bir mesafeye yerletirilmi olmas, ahlaki yarglar zerine ger
eklemitir, her eyden nce de felsefe deerleri (gerek istendi. (Popler idealler-
bilge kii, peygamber, aziz- yklmtr)
51 Fen bilimlerinde nihilist zellik.
(5H9) nolu maddeler yukanda (aHe) maddeleri olarak grlmektedir].
10. Insanlann byk amalannm tm Avrupa sistemi, ksmen anlamsz, hatta imdi bi
le ksmen ahlaksz olduu duygusuna kaplmtr. Yeni bir Budizm ihtimali En byk
tehlike- Doruluk, sevgi ve adalet gerek dnyayla nasl bantldr?" Hi!- Ahlaki J_

70
 Avrupa Nihilizm Tarihi

e) Sanatta da durum ayndr Romantizm ve kar akmlan (ro

mantik ideallere ve yalanlarna kar nefret). Kar akmlarda ahlak
daha byk bir drstlk hissi olarak kabul edilir, ama pesimisttir.
Sanatar saftr (ieriklere kar aldnsz). (Babann gnah kart
maya yetkili olduu psikolojisi ve banazlk psikolojisi, psikolojik
romantizmin iki biimidir: Ancak insana kar tamamen sanatsal
bir tutumun benimsenmesinden oluan kart nermelerde bile
kart deerlendirmeye henz cret edilememitir!)

70
(1885-1886)

evrenin ve harici nedenlerin etkisine dair doktrine kar sylenebi

lecekler: indeki g kesinlikle stndr; harici etki gibi grnen

to ri Kitap in
J . deerlendirmelerin kkeni ve eletirisi Bu ikisi, ounlukla iddia edildii gibi, birbi
rine uymamaktadr (bu inanan kendisi, kkeni ahlaksz olduu iin, bir ey yle y
le olmutur" etkisine sahip bir ahlaki yargnn sonucudur). Ahlaki deerlendirmelerin
deerini saptamak iin bir standart szcklerin eletirisi, geliim, mkemmelletirme,
gelitirme."
Gz ard edilen temel gerek: daha fazla ahlakl olmak ve insan trnn geliti
rilmesi ve kuvvetlendirilmesi arasndaki eliki
Homo Natura. G istenci

OncKitap in
G stenci
Bu tekrar deerlendirmeye kendi ilerinde elik etmek zorunda kalan insanlarn yap
s nasl olmaldr.
G dzeni olarak rtbe dzeni- Bir rtbenin koullarm devam ettirmesinin gerekli
likleri olarak sava ve tehlike. Muhteem model: doadaki insan-en gsz, en zeki varlk
lar kendilerini efendi yapp, daha aptal olan unsurlar boyunduruklar altna alrlar.

DrdncKitapirt
En byk mcadele: ki bunun iin yeni bir silah gerekir. eki, korkun bir karan akla
getirmek, Avrupay kendi kne lUntergangl istenli oiup olmadma dair nihai
seimle yz yze getirmek. Sradanla [Vermittelmssigung] dmeyi nlemek. Yerine
k tercih etmek Lieber noch Untergang
1888 ylnda yazlan ve 1889 ylnda yaymlanan Putlarn Alacakaranl eserinin
nsznde ekicin grnts yceletirilmitir Bir seferliine burada sorulan bir e
kile eri srmek ve belki de cevap olarak, imi barsaklardan gelen o gnl bo sesi
duymak- kulaklarnn arkasnda bile kulaklan olan biri, eski bir psikolog olan benim
iin nasl bir hazdr bu_
Tann ldr zdeyii iin bkz. en Bilim ve Byle Buyurdu Zerdt

71
G stenci

birok ey sadece ieride olanlarn uyarlamasdr. Birbirinin tama

men ayn olan evreleri zt yollarla yorumlanabilir ve aklanabilir:
Hibir gerek bulgu yoktur. Bir dahi, kaynann bu gibi koulla
rnn artlaryla aklanamaz.40

71
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Beslenme ve sindirim mecaznn perspektifinde modernleme.

Hassasiyet nemli lde daha alngan olmutur (ahlak giysileri
giydirilmitir: Merhametin art); birbirinden tamamen farkl iz
lenimlerin bolluu her zamankinden daha byktr: gdada ede
biyatta, gazetelerde, biimlerde, tatlarda, hatta manzaralarda bile
kozmopolitlik mevcuttur. Bu prestissimo istilasnn hz; izlenimle
rin birbirlerini silmesi; kiinin herhangi bir eyi almaya, herhangi
bir eyi derinden alglamaya, herhangi bir eyi sindirmeye diren
mesi; bunun sonularm sindirmek iin gcn zayflatlmas. Bu iz
lenim akmna bir nevi adaptasyon gerekleir: nsanlar iten ge
len hareketleri unuturlar ve yalnzca dardan gelen uyarclara
tepki gsterirler. Glerim ksmen nesneleri zmsemek, ksmen
savunma ve ksmen itiraz etmek iin kullanrlar. ten gelen drtle
rin derinden zayflatlmas: Tarihi, eletirmen, analizci, yorumcu, g
zetimci, tahsdar, okuyucubunlarn hepsi reaksiyon gsteren yete
neklerdirhepsi bilimdir!
nsan doasnn suni olarak bir aynaya dntrlmesi; me
rakl ama yalnzca dokusal merak; prensiplerde bir soukluk, bir
denge, itenliin, hareketin, frtnann ve dalga oyununun karla
ld ince yzeyin hemen altnda sabit dk bir s.
Harici hareketlilie itiraz ve belirli derinlikte bir arlk ve yor
gunluk.

40 Kr. Ksm 109.

72
 Avrupa Nihilizm Tarihi

72
(Ocak-Gz 1888)

Modem dnyamz nereye aittirtkenmilie mi yoksa ykselie

mi? oktrll ve dur durak bilmezlii bilincin en st seviye
sine eriimle koullanmtr.

73
(Bahar-Gz 1887)

An alma, tuhaflk ve sempatibunlar modem ahlakszlklanmz-

dr.

74
(Bahar-Gz 1887)

Modernlemenin karakterizasyonu hakknda Araa biimlerin a-

n derecede gelitirilmesi; trlerin gelimesinin engellenmesi; gele
neklerin ortadan kaldrlmas, okullar; g istenci, sonun ve anlam
larn zayflatlmasndan sonra igdlerin hkimiyeti (felsefi olarak
ilenecek olursa: bilinsiz olann deeri daha byktr).

75
(1885)

Yetenekli bir usta veya bilgin, sanatyla gurur duyuyor ve yaamda

doygunluk ve tatmine bakyorsa ince bir figr keser. Ancak, bize s
trap iinde bir yzle ok daha iyi eylere layk olduunu anlatan bir
ayakkabc veya retmenden daha sefil grnen bir ey yoktur. yi
olann dnda daha iyi olan bir ey yokturve iyi olan baz yete
neklere sahiptir ve bunlan yaratmak iin kullanr, tpk talyan R
nesans stilinde Tchtigkeit veya virt gibi.
Bugn, devletin anlamsz bir biimde ikin bir mideye sahip ol
duu bu zamanlarda, tm alan .ve blmlerde gerek iere ek ola
rak temsilciler^ de vardr; rnein bilginlerin yannda yazar izer
ler, her eyden yoksun snfin yannda gevezeler, bu yoksunluu

73
G stend

temsil eden, hibir zaman iyi deilim diyenler, zellikle de bir

parlamento nnde gl akcierlerle sknty temsil ederken
shhati gayet yerinde olan profesyonel siyasetiler. Byk sayda
araclar sayesinde modem yaammz an pahaldr; dier taraftan
ok eski alardaki ehirlerde ve bunu taklit eden birok spanyol ve
talyan ehirlerinde kii kendisi ortaya kard ve bu modem temsil
cileri ve araclan yuhalardya da bir tekme atard!

76
(Bahar-Gz 1888)
Tinsel konularda da tccarlar ve araclarn egemenlii sz konusudur
Yazar izer, temsilci, tarihi (gemii ve gelecei eritip birletiren), egzo
tik ve kozmopolit, bilim ve felsefe arasndaki araclar olan yan teologlar.

77
(1883-1888)
Bugne kadar baka hibir ey tinin parazitleri kadar midemi bulan-
drmamtr: Salksz Avrupamzda onlan her yerde bulabilirsin
ve onlar dnyann en iyi vicdamna sahiptirler. Belki biraz budala, bi
raz hava pesimisti, ama temelde obur, kirli, kirleten, srnerek gelen,
yerleen, hrszlk yapan ve erefsizve tm kk gnahkrlar ve
mikroplar kadar masum Baka insanlarn tine sahip olduklan ve
bunu bo yere harcadklan gereine dayanarak yaarlar: Zengin
tinler iin kendini dikkatsizce, en ufak bir dikkat gstermeden, gn
den gne bo yere harcamann temel esaslardan olduunu bilir
ler. nk tin kt bir ev sahibidir ve herkesin zerinde nasl ya
adm ve nasl beslendiini nemsemez.

78
(1885-1886)
Yapmacklk
Modem insann renklilii ve ekicilii. Aslnda gizlenme ve doy
muluktur.

74
 Avrupa Nihilizm Tarihi

Yazar izer.
Siyaseti (nasyonalist dolandrclkta).
Sanatta yapmacklk:
nceden alman eitim ve okulda drstlk eksiklii (Fromen-
tin);41 romantikler (felsefe ve bilim eksiklii; edebiyatta an bolluk);
Roman yazarlan (VValter Scott ve ayn zamanda en sinir mzik
le birlikte Nibelungen canavarlan);
Lirik airler.
Bilimsel olmak.
Virtzler (Yahudiler).
Popler ideallerin stesinden gelmilerdir, ama henz insanlarn
gznde deil: Aziz, bilge, peygamber.

79
(Bahar-Gz 1887)
Modem tinin disiplin eksiklii, ahlak modalarnn tm eitlerine
brnmtr. En dikkat ekici szleri unlardr: Tolerans (Evet
ve Hayr deme yeteneksizlii iin); 1a largeur de sympathie42 (=te bir
aldnszlk, te bir tuhaflk ve te bir patolojik alnganlk); objek
tiflik (ahsiyet eksildii, isten eksiklii, sevme beceriksizlii); ku
rallara kar zgrlk (Romantizm); sahtekrlk ve yalanlara kar
drstlk (Natralizm); bilimsel olmak (document humain: Dier
bir deyile kolportaj hikyesi ve kompozisyon yerine ilave yapma);
tutku, ki dzensizlik ve lszlk anlamna gelir; derinlik ki ka-
nklk ve sembollerin bolca kaosu anlamna gelir.

80
(Kasm 1887-Mart 1888)
Byk szcklerin eletirisi hakknda.dealler diye adlandrdklan
eylere kar ok pheli ve kt niyetliyim: Daha yce duygularn
nasl talihsizlik ve insann deer kaybnn kayna haline gelebilece
inin farknda olmu olmak da benim pesimizmim.

41 Eugene Fromentin (1820-1876), Fransz ressam.

42 Sempatinin genilii

75
G stend

nsan her zaman bir idealden bir ilerleme beklediinde aldat

lr; imdiye kadar idealin zaferi hep ktye giden bir hareket anla
mna gelmitir.
Hristiyanlk, ihtilal, kleliini kaldrlmas, eit haklar, hayrseverlik,
ban ak, drstlk: Tm bu byk szckler sadece bir mcadelede
bayrak olarak bir deere sahiptirler gereklikler olarak deil ok daha
farkl (aslnda tam ztt!) bir ey iin enfada dikkat eken szeiMer olarak43

81
(1883-1888)

Tout comprendre cest tout pardonner44 sloganyla k olan insan tr

n bilirsiniz. Bunlar zayf olanlar, her eyden nce hayal krklna
urayanlardr: Affedilmesi gereken bir ey yoksa, belki kmsene
cek bir eyler vardr. Hayal krld felsefesi kendini insanca bir
merhamete sarar ve gzel grnr.
Onlar, inanlar kmesten kaan romantiklerdir: imdi ise en
azndan her eyin nasl getiini ve gittiim grmek isterler. Onlar
buna Vartpour Mart (sanat iin sanat), objektiflik vs. derler.

82
(Bahar-Gz 1887)
Pesimizmin balca semptomlar: Diners chez Magny (Magrimdeki akam ye
mekleri)?5 Rus pesimizmi (Tolstoy, Dostoyevski); estetik pesimizm, lart
pour lart [sanat iin sanat], tarif (romantik ve antiromantik pesimizm);

43 Kr. Putlarn Alacakaranl.

44 Her eyi anlamak, her eyi affetmek demektir.
45 K. Nietzschenin Gasta yazd mektuplar (Gesammete Briefe, c IV), 10 Kasm 1887:Journal des
Goncourt?un ikinci ldi yaymland: ilgin yeni bir yayn 1862-1865 yllarn kapsyor: bura
da nl Diners chezMagny, o dnemin Parisli tinlerinin en zeki ve en kukucu takmnn (Sa-
inte-Beuve, Haubert, Theopile Gautier, Taine, Renan, Goncourtlar, Scherer, Gavani, ara sra
Turgenev vs.) ayda iki kez toplandklar akam yemekleri ok canl bir biimde tarif edil
mitir. ileden km pesimizm, kinizm ve nihilizm, canllk LAusgsteenheit) ve neeyle yer
deitiriyor; ben onlann arasmda hi de fena durmazdm Bu beyleri kalben tanyorum, y
le iyi ki onlardan bktm [sie satt habe]. nsan daha radikal olmak temelde hepsinde ayn
ey eksikla force Ayrca bkz. ileride ksm 915.
Parantez iinde adlan verilen kiilerin hepsi son hari hepsi G Jstencfnde ge
mektedir (bkz Dizin) ve bunlarn hepsi, Gautrie hari, Nietzsche'nin bizzat yaymlad J.

76
 Avrupa Nihilizm Tarihi

epistemolojik pesimizm (Schopenhauer, fenomenalizm); anarik pesi

mizm; merhamet dini, Budistik n hareketler; kltrel pesimizm
(egsotizm, kozmopolitanizm); manevi pesimizm: Ben kendim

83
(Bahar-Gz 1887)
Hristiyan inana olmadan diye retti Pascal, doadan ve tarihten da
ha az olmayan sizler, un monstre et un chaos [bir canavar ve bir kaos] hali
ne geleceksiniz. Gsz bir optimist olan 18. yzyl, insan gzelletir
dikten ve verimliletirdikten sonra bu kehaneti yerine getimi olduk.
Schopenhauer ve PascaL nemli bir biimde Schopenhauer
Pascalm hareketini tekrar yaatacak ilk kiidir: un monstre et un cha
os, sonu olarak inkr edilmek zorunda olan bir eydir. Yani tarih,
doa ve insann kendisi
Gerei bilmeme beceriksizliimiz, bozulmamzn, manevi km
zn sonucudur; Pascal yledir. Ve temelde Schopenhauer de yle
Neden ne kadar derinden bozulursa, kurtulu doktrini o denli fazla
gerekli olacaktrya da Schopenhauerin deyiiyle inkr doktrini

84
(Bahar-Gz 1887)
Gerileyici olarak Schopenhauer (ihtilalden nceki durum): Merhamet, eh
vet, sanat, isten zayfl, tinsel arzularn yaygnl gzel 18. yz
yl budur aufond46

J . kitaplarda gemektedir. Puarm Alacakaranl, Skirmishes altnda Renana 12) ve Sainte

Beuveye (Ksm 3) btn blmler ayrlmtr, Goncourt Kardeler 1 ve 7 no'lu ksmlarda
anlmtr. Flaubert'in ad dier Nietzsche kitaplarnda da ok gemektedir. Bu atflarn ne
redeyse tamam dmancadr (Renan iin aynca bkz. Ahlakn Soykt stne L Dier ta
raftan Hyppopolite Taine, zellikle yinin ve Ktnn tesinde ve Ahlakn Soykt stnede
anlm olup, Nietzsche onunla yazmaktayd.
1843 ylnda Cenevrede papazla atanan ve Ecole Evangeliquede profesrlk yapan Ed-
mond Henri Addphe Scherer (1815-19), alt yl sonra istife etti ve aamal olarak Protestan dok
trinini terk etti. Hegelci oldu, Parise yerleti ve edebiyat eletirmeni olarak isim yapt.
Gavami, Parisli sekin bir karikatrist olan Sulpice Guillaume Chevaliernin (1801-
66) takma adyd. Metinde belirtilen Diners chez Magnyyi onun balatt sylenir.
Byk Rus romana van Sergeyevi Turgenevin (1818-83) ad Nietzsche'nin kitap
larnda asla gememektedir.
46 Temelde.

77
G istenci

Schopenhauerin isten konusundaki en temel yanlgs (sanki arzu,

igd, drt istencin zym gibi) tipik bir harekettir: stencin d e
gerini gerek bir hata yapma noktasna kadar indirgemek Ayrca is
tence kar nefrettir; aslnda daha yce ve deerli olan bir eyi, artk
istemeyerek hedefsiz ve amasz bir nesne haline gelerek daha yce
grmeye almak (isten zgrlne sahip saf bir nesnede). sten
cin tkenmiliinin veya zayflnn byk semptomlardr bunlar:
nk isten arzularna efendisiymi gibi muamele eden ve ona yo
lunu ve lsn veren eydir.47

85
(Ocak-Gz 1888)
Wagneri ve Schopenhaueri bir tr ruh hastas gibi gstermek iin
saygszca bir teebbste bulunmulardr: Her ikisinin de temsil ettii
kn trn bilimsel adan daha kesin olarak incelemi olsayd
lar, kyaslanamaz derecede daha esasl bir gre sahip olurlard

86
(1888)
Sizin48 Henrik bseniniz bana ok anlalr geldi Salam idealizmi ve
drstlk istend uruna kendini zgrln ne olduunu kendine

47 Ancak bkz. Ksm 46.

48 Bu notun balangc, 1911, s. 499da belirtildii gibi, Geog Brandes'in Netzsche'ye 11 Ocak ve 7
Mart 1888 tarihinde yazd mektuplarla hatrlatlmtr. Musarion basmndaki tarih yledin
Bahar-Gz 1887; rev. 1888. Standart basm editrlerinin aceleyle yazlm bu notu, metinde
ki Sizinszcn atlayarak bir aforizmahaline getirme abalan (bu szck s. 499da ak
a belirtilmitir) kitabn tamamnda uyguladklar prosedr kadar talihsiz bir giriimdir. Son
raki tm basmlarda, Schlechta dahil, Sizin szcn atlamaktadr.
11 Ocak 1888 tarihinde Brandes, Nietzscheye ona bir denemelerinden oluan bir ko
leksiyonunun kantm gndereceim yazmtr: Ibsen hakkmdaki deneme en iyisidir.
Eserleri ilgini ekecek kuzeyli bir yazar var. Soren Kerkegaard; 1813-1855 yllan arasnda
yaad ve benim grme gre, tm zamanlarn en derin psikologlarndan biridir.
Nietzsche, 19 ubatta cevap vermitir Almanyaya bir sonraki ziyaretim srasn
da Kierkegaardn psikolojik problemini incelemeye karar verdim_ bsenden hi bah-
setmemitir-ve asla Kierkegaard okumaya vakit bulamamtr.
7 Mart tarihinde Brandes, Nietzscheye yle yazmtr: bsen, bir ahsiyet olarak il
gini ekmelidir. Ne yazk ki bir insan olarak bir air olarak sahip olduu kadar itibara sa
hip deildir. Zihin olarak Kierkegaarda ok bamldr ve hl teolojiyle doludur. Bjm-
son, son dnemlerinde ruhban snfndan olmayan sradan bir vaiz haline gelmitir. J.

78
 Avrupa Nihilizm Tarihi

itiraf etmek istemeden zgrlkten bahseden ahlaklln aldata g

rnnden kurtarmaktan ekinmemitir. Bunun ikind aamas g
istencinin metamorfozudurzgrlkten yoksun olanlar iin. Birind
aamada insan g sahibi olanlardan adalet ister. kind aamada insan
zgrlkten bahsederyani g sahibi olanlardan uzaklamak ister.
nc aamada ise insan eit haklardan" bahsederyani insan stn
lk kazanmad srece rakiplerinin de glerim artnnasm nlemek
ister.

87
(Bahar-Gz 1887)

Protestanln k: Protestanlk, hem teorik hem de tarihsel a

dan yan yolda bir ev olarak dnlmesi gerekir. u anda Katoliklik

J . Ve 23 Kasm 1888 tarihinde Brandes Nietzscheye yle yazmtr nan bana, yapabil
diim her yerde senin iin propaganda yapyorum. Daha geen hafta Henrik Ibsene se
nin eserlerini inceletmeye altm ok mesafeli de olsa, onunla bantl olduun bir
yol var. Bu eksantrik adam byk ve kuvvetli ve sevimsiz ama yine de sevgiyi hak edi
yor. Strindberg, ona sayg gstermene sevinecektir-
Nietzsche, iki yerde daha bsene bavurmaktadr; G stenci Ksm 747 ve Ecce Homo,
Blm m. No: 5, ki burada yle den Ktcl idealizm trki insanlar arasnda tesa
dfen bulunmutur, rnein Henrik bsen, u tipik yal hizmeti-cinsel sevgide doal
olan iyi vicdan zehirleme amacn gtmektedir.
Nietzschenin bsenin eserlerinden gerekte hangisini okuduu belirsizdir. Dostu
Franz Overbeck, 14 Ekim 1888 tarihinde ona yle yazmtr: Mnihte tiyatroda da
birka tuhaf izlenimim oldu ve daha nce hakknda hibir ey bilmediim bsenin The
finars of Society IToplumun Direkleri! adl oyunundan daha yetenekli bir Alman oyunu
nu ok nadiren grdm.
bsen bilgini ve evirmeni Michael Meyer, hsenin Nietzsche hakknda bulduu tek
kaydn, bsen 72 yandayken, 26 Kasm 1900 tarihinde Orebladet gazetesinde yaymlanan
rportaj olduunu bildirmitin Son konutuumuzdan beri byk bir dnr ld,
Bay bsen-Nietzsche. Evet Eserlerini pek tanmyordum Ancak birka yl nce gerekten
tannmaya balad. Dikkate deer bir yetenee sahipti ama felsefesi onu demokratik a
mzda popler hale gelmesini engelledi Kimileri Nietzschenin karanlktan-eytan-
danmeydana geldiini sylyorlar. eytan- Hayr. Hayr, Nietzsche bu deildi. Ki bu
da ok bilgi deildir. Ve Meyer'e gre, bsen ou kez Kierkegaard ok az okuduunu ve
az anladm sylemitir.
Buna ramen bsenin Brand eserinin Kierkegaardn etkisi altnda olduu ve b
senin At Enerny ofthe People adl eserinin Kierkegaardm Kalabalk gerek deildir' na
karatyla birlikte That IndividuaT eserini akla getirdiive muhtemelen doru oldu
uyaygn bir ekilde kabul edilmektedir. Ve yinin ve Ktnn tesinde (1886), An Enemy
ofth e People (1882de yazlmtr) adl eserle dikkat eken paralellikler iermektedir, ki
bunlar aka Nietzschenin kitab zerindeki oyunun etkisi deildir: yinin ve Ktnn
tesinde ve Editrn nsznde Blm 4e baknz.

79
G stenci

stn durumda olup, Protestanlk duygusu yle bir oranda snm

tr ki en gl antiprotestanlar bile artk dddiye alnmamaktadr (r
nein Wagnerin Parsifali). Fransada tinin daha yce blgelerinin
hepsi igdleri asndan Katoliktir; Bismarck, Protestanln artk
var olmadnn farkna varmtr.

88
(Bahar-Gz 1887)

Hristiyanln kendim imdiye kadar orta Kuzeyde korumay ba

ard, kn tinsel adan kirli ve skc bir biimi olan Protestan
lk: ayn kafalarda farkl tarikatlarn ve kaynaklarn tecrbelerini
bir araya getirdiinden kank ve yan yolda bir ev olarak bilmeye
deerdir.

89
(Mart-Haziran 1888)

Alman ruhu Hristiyanln biimini nasl da deitirdi! Ve tekrar

Protestanlk konusuna dnecek olursak: Protestan Hristiyanlkta ne
kadar ok bira var! Tinsel adan Almanyadaki vasati bir Protes
tan'n inanandan daha kokumu, daha tembel, kollarm bacaklan-
m daha rahat uzatan bir Hristiyan inana dnebiliyor musu
nuz?49
te ben buna Hristiyanln lml versiyonu diyorum! Hristi
yanl benzeri e tedavi etme yntemi diye adlandnyorum.
Bana bugn bir de lml olmayan bir Protestanlkla kar karya
olduumuzu hatrlatyorlarmahkeme vaizlerinin50 ve Yahudi
dman speklatrlerinin Protestanl: Ancak hi kimse henz
herhangi bir ruhun bu sularn yznde hareket ettiim iddia et-

49 st eme geistig verdumpStere,faulere, gliederslreckadere Form des Christen-Glaubens nod derikbar, ah

die eines deutsden Durchschmtts-Protestaten?" Faul rm anlamna gelebilecei gibi,
tembel anlamna da gelmektedir gliederstreckend ise kelimesi kelimesine kollarn bacak
larn germek" anlamna gelmektedir.
50 Daha sonra Berlinde mahkeme vaizi olan ve Hristiyan Sosyalist i Partis'nin kurucu
su olan antisemit saray vaizi Adolf Stcker'e (1835-1909) bir gnderme Prusya ekolnn
bir yesi olarak muhafazakrlarla oturur ve oy atard.

80
 Avrupa Nihilizm Tarihi

memitir. Bu sadece Hristiyanln daha kaba bir biimi olup, hi

bir ekilde daha hassas deildir.

90
(Ocak-Gz 1888)
lerleme. Aldatlmaya izin vermeyelim! Zaman ilerliyor ve bizler
iindeki her eyin ilerlediinegelimenin ilerleyen bir hareket ol
duuna inanmak istiyoruz.
En ayk olanlar bu illzyonla doru yoldan saptlar. Ancak 19.
yzyl 16. yzylla kyaslandnda hibir ilerleme gstermemekte
dir; ve 1888 ylnn Alman ruhu 1788 ylnn Alman ruhuyla kyas
landnda bir gerilemeyi temsil eder.
nsanlk ilerlememektedir; hatta mevcut bile deildir. Genel
gr, aklanmayan hatalar mevcutken, birka baarnn kazanld
ve tm alara datld ve her trl dzenin, mantn, birliin
ve yardmseverliin eksik olduu olaanst deneysel bir laboratu-
vann var olduu ynndedir. Hristiyanln ykseliinin bir k
hareketi olduunun nas oldu da farkna varamadk? Alman r e
form hareketinin Hristiyan barbarlnn yeniden patlak vermesi
anlamna geldiini? htilalin51 byk bir toplum rgtlenmesine
dair igdy yok ettiim?
nsanlarn, hayvanlarla kyaslandnda hibir ilerleme kaydet
memitir: Medenilemi acemi, Araplar ve KorsikalIlarla kyasland
nda tam bir fiyaskodur; inliler, AvrupalIlardan ok daha baarl,
zellikle de daha dayanld bir insan trdr.

9152
(1885)
Alman Pesimizmi Hakknda
Karartma, pesimist renklendirme, mutlaka Aydnlanmann izini takip
eder. 1770 yl civarlarnda neenin geriledii grlmeye balanmtr;
her zaman erdemin tarafn tutan kadnca igdleriyle kadnlar, bu-

51 Fransz htilali
52 Bu balk, standart basmlarda kartlm, ama 1911, s. 499da belirtilmitir.

81
G stenci

mm nedeninin ahlakszlk olduunu dnyorlard Galiani, ta ge

diine koydu ve Voltairein msralarn rnek olarak gsterdi:

Unmonstre gai vaut mieux

Quun sentimental ennuyeu*53

imdi dndmde ben, Aydnlanma konusunda sadece Vol-

taireden deil, daha bilgili olan Galianiden bile birka yzy daha
ileride olduuma inanyorumkaranlk artarken54 ben ne kadar
uzaktaymm! Ve durum gerekten de byle olup, kendimi biraz da
pimanlkla Alman ve Hristiyan dar grllnden ve Schopen-
hauer veya daha da kts Leopardi tr pesimizmin elikerin-
den tam zamannda sakndm ve en mkemmel rnekleri tekil
edecek biimleri arayp buldum (Asya).55 Ancak an pesimizmin bu
trne tahamml edebilmek (burada ve Birth of Tragey eserimde
grlebilir) ve Tannsz ve ahlaksz ve;yalnz yaamak iin, kendim
iin bir kopyasn kartmak zorundaydm Belki insanlarn neden
yalnz gldklerini en iyi ekde bilen benim: Yalnz kalan insan o
kadar derinden a a eker ki glmeyi uydurmak zorundadr. Buna g
re en mutsuz ve en melankolik hayvan, en neeli olandr.

92
(1883-1888)
Alman kltryle ilgili olarak her zaman gerileme duygusuna kaplm-
mdr. lk olarak kte olan bir tryle tantm gerei, ou za
man Avrupa kltr fenomeninin tamamna kar haksz davranma
ma neden oldu Almanlar her zaman dierlerinden sonra gelirler, ok
daha ge Sanki derinlerde bur ey tayorlarm gibi, rnein.

53 Daha deerlidir neeli bir canavar azman I can s^an Ur duygustMan.

54 InderVerdsterung.
55 1911, s. 499 uyarnca, MS bu noktada yle devam etmektedir: Pesimizmi daha da geli
tiren dnrlerin arasna, daha nce kabul edilebilir edebiyatla' ydm Eduard von
Hartmann dahil etmiyorum. Bu, tahminen 1906 tarihli basmdan kartlmtr, n
k 1842 ylnda doan Hartmann (Nietzsdeden iki yl nce), 1906 ylna kadar lmedi;
ama bu pasaj 1911 didinin sonunda baslm olmasna ramen, daha sonraki tm basm
lardan kartlmtr.

82
 Avrupa Nihilizm Tarihi

Dier lkelere bamllk: rnein Kant-Rousseau, ehvet d

knleri, Hume, Swedenborg.
SchopenhauerHintliler ve Romantizm, Voltaire
WagrerTyler rpertici Fransz klt ve byk opera, Paris ve
dnyann en eski alarna zg lkelerine uuu (kz kardele evlilik).
Ge gelenlerin kanunudur bu (taradan Parise, Almanyadan
Fransaya). te bu yzden tm halklar arasnda Almanlar Yunan ru
hunu kefettiler (insan bir drty ne kadar gelitirirse, bir kerelii
ne kartna dalmak o denli ekici hale gelir).
Mzik, kuu arksdr.56

93
(Ocak-Gz 1888)

Rnesans ve Reformasyon. Rnesans neyi kantlyor? Birey tarafn

dan srdrlen hkmdarln ksa ve z olmak zorunda olduunu.
sraf fazla byktr; toplama ve yararlanma imknlar eksiktir ve
ardndan hemen tkenmilik gelir. Bunlar, her eyin harcand ve
kiinin toplad, yararland ve zenginliklerine zenginlik katt
gcn harcand zamanlardr. Byle bir hareketin muhalifleri bi
le sama bir enei tketimine zorlandar. Onlar da ksa bir sre son
ra tkendiler, harcandlar ve terk edildiler.
Reformasyon ise talyan Rnesansnm daha vahi ve daha baya
bir kopyas olup, bununla balantl drtlerden domutur. Sa
dece kaba kalm ve gecikmi Kuzeyde dini bir maske takmak zo
runda kaldlar, nk orada daha yce yaama dair genel dnce
henz dini yaamdan ayrlmamt.
Birey, Reformasyon araclyla da zgrlk arad; herkes kendi
nin rahibidir slogan da sadece bir apknlk formldr. Aslnda bir
kelime yeterliydiprotestan zgrlkve gizli kalmak iin bir ne
deni olan tm igdler vahi kpekler gibi ortaya ktlar ve insan
lktan en uzak ihtiyalar birden kendileriyle yzleme cesareti gster
diler ve her ey sanki gerekeliymi gibi grnd insanlar, zgrl-

56 Musk st Ausklirtget IMzik, sesin tnlamasnn bitmesidir].

83
G stenci

n temelde gerekten ne anlama geldiini anlamamazlktan gelecek

kadar dikkatliydi; insanlar kendilerine kar gzlerim kapatyorlar
d. Ancak kendine kar gzlerini kapatmak ve dudaklarn heye
canl sylevlerle nemlendirmek, insanlar ellerinin kavrayabildii her
eyi gasp etmekten alkoyamad ve gbekler, zgr protestanlann
putlan haline geldi ve tm intikam ve kskanlk duygulan kendile
rini doymak bilmeyen bir fkeyle tatmin ettiler.
Bu belli bir zaman ald; daha sonra tpk Avrupann gneyinde
olduu gibi, bitkinlik baladve burada da bitkinliin baya bir t
r, genel bir ruere in servitium57 ba gsterdi. Almanyann irkin
yzyl bylece balam oldu.

94
(1884)

Gcn fethedilmi mevkii olarak valyelik: aamal olarak yok ol

maktadr (ve ksmen daha yaygn olan eye, burjuvaziye dnmek
tedir). La Rouchefoucaldda zihin asilliinin gerek motif kaynakla-
nnn bilincini bulabilirizve bu motiflerin Hristiyanlk tarafndan
karartlan yanlarn.
Hristiyanln devam olarak Fransz htilali. Rousseau, burada
ayartc olandr: Bundan byle daha ilgin bir biimde ileke
olaraktemsil edilen kadn yine zincirlerinden kurtarmaktadr.
Daha sonra kleleri ve Bayan BeecherStoweyi. Sonra da fakirle
ri ve iileri. Daha sonra ahlakszlk bamllarn ve hastalan
tm bunlar n plana kar (bu deha iin sempati gelitirmek iin
bile, artk geen be yz yl adna onu byk aalar eken biri ola
rak gstermekten baka bir yol bulamyoruz!). Sonra sra ehvet
zerindeki lanete gelir (Baudelaire ve Schopenhauer); hkm sr
me keyfinin en byk lanet olduuna dair en kararl iten inan;58
ahlaklln ve aldmszlm ayn genel kavramlar olduuna ve
herkesin mutluluunun aba gstermeye deer bir hedef oldu
una dair mkemmel kukusuzluk (yani sann cennet krall).

57 Kullua dal.
58 Kr. Ktlk Hakknda", Byle Buyurdu Zerdiit HL

84
 Avrupa Nihilizm Tarihi

Yola ktk bile: Tinsel adan yoksullarn cennet krall balad.

Ara aamalan: Burjuvazi (paradan dolay bir zpkt) ve ii (maki
neden dolay bir zpkt).
Yunan kltrn ve Fransann XVI. Lui zamanndaki kltr
n karlatralm: Kendine kar kararl inan yeleri olaylar ken
dileri iin zorlatran ve kendilerini ama egzersizleri yapan isiz
gsz bir snf. Biimlendirme gc, kendine biim verme istenci.
Hedef olarak mutlulua izin verilmi. Biimlerin vurgusunun ar
kasnda byk g ve eneji. ok kolay grnen bir hayata keyifle
bak. Yunanllar Franszlara ocuk gibi grnyordu.

95
(Bahar-Gz 1887)
Yzyl

Farkl hassasiyetleri en iyi ekilde aadaki gibi ifade edilir:

Soyluluk (Aristokrasi): Descartes, neden kural, istencin ege

menliinin tankl;
Feminizm: Rousseau, duygu kural, duyularn egemenliinin ta
nkl;
Hayvansallk (Animalizm): Schopenhauer, arzular kural, hay-
vansalln egemenliinin tankl; daha drst, ama karanlk.

17. yzyl soyludur, emirler verir, hayvansallara kibirle tepeden

bakar, kalbe kar serttir, scak dedir, duygu yoktur, Alman deil
dir, alaya ve doal olan eylere kardr, genelletirmelere ve ge
mile kar karya kalan hkmdarlara eilimlidirnk kendi
kendine inanr. Temelde avlanan canavarlar, efendi olarak kalmak
iin kendini dnyevi zevklerden soyutlam iled birok alkanlk.
Gl istendn yzyl ve gl tutkulann.
18. yzyda cokulan sayesinde kadnlar egemendir, espri dolu
durlar, yzeyseldirler ama ayn zamanda arzu edilenin, kalbin hiz
metinde bir ruha ve en tinsel olandan keyif alma apknlna sahip
tirler ve tm otoriteleri ykmaktadrlar; sarho, neeli, berrak, insan
cl, kendine kar sahte, temelde alaka, hosohbet

85
G stend

19. yzyl daha hayvanca ve yeraltndadr, daha ktdr, daha

gereki ve baya ve ite bu yzden daha iyi, daha drst, her
gerekie kar daha itaatkr, daha dorudur; ancak isten
asndan daha zayf, daha zgn ve daha ok karanlk arzularla
dolu, daha kadercidir. Ne nedene ne de kalbe kar korku ve
merakla kark bir sayg duyulurdu; arzu kuralna derinden ikna
olmutu (Schopenhauer istenten bahsederdi ama hakiki isten
cin yokluundan baka hibir ey felsefesi iin daha karakteristik
deildir). Ahlaklk bile tek bir igdye indirgenmiti (merha
met).
Auguste Comte, 18. yzyln devamdr (coeur [kalbin] la tete [kafa]
karsnda stnl; bilgi teorisinde ehvet dknl; zverili
coku).
Bilimin bylesme yksek bir dereceye kadar stn hale gelme
si, 19. yzyln kendini ideallerin egemenliinden nasl temizledii
ni kantlar. Arzularn belirli bir ucuzluu bilimsel tuhaflklarmz
ve iddetimizi mmkn klmaktadrbu da bizim erdem tr-
mzdr.
Romantizm, 18. yzyln bir yanksdr; byk stildeki cokusu
iin bir nevi yksek istiflenmi amlardr (aslnda iyi bir yapmack
lk ve kendi kendim aldatmadr: nsanlar, gl doalar ve byk
tutkular temsil etmek istemitir).
19. yzyl igdsel olarak gereklere kaderci bir biimde boyun
emesini savunmak iin teoriler aramaktadr. Hegelin duygusall
a ve romantik idealizme kar kazand zafer, kaderd dnme
tarzndan muzafferler asndan daha byk nedenlere inancndan,
mevcut durumu savunmasndan kaynaklanyordu (insanlk vs.
yerine).
Schopenhauer: Biz biraz aptal ve daha da iyisi, kendi kendini ip
tal eden bir eyiz.59 Determinizmin baars, daha nce mutlak ka
bul edilen ykmllklerin soydan treyii, evre ve adaptasyon

59 Etwas SichselbstAufhebendes. Hegelin en sevdii terimlerden biri olan Aufheber,

normal bir Almanca szcktr ve iptal etmek, korumak ve kaldrmak anlamna gele
bilir. Bu terimin detayl tartmas iin bkz. Walter Kaufmann, Hegel, Doubleday, Garden
City, 1965, Blm 37 ve 42.

86
 Avrupa Nihilizm Tarihi

doktrini, refleks istencinin azaltlmas, istencin etkili bir neden

olarak inkr ve son olaraktekrar gerek bir vaftiz: nsan o kadar
az isten gstermektedir ki bu szck kendini grevlendirmekte
zgr hale gelir. Dier teoriler ise yledir: Objektiflik doktrini
"istensiz beklentigereeayrca gzellie giden tek yol ola
rak (ayrca boyun eme hakkn savunmak iin dhinin iin
deki inan): mekanik srecin hesaplanabilir salaml; iddia edi
len Natralizm, seen, hkm veren, yorumlayan nesnenin
prensip olarak yok edilmesi.
Pratik nedeni ve ahlak fanatizmini savunan Kant tamamen
18. yzyla aittir; hl tamamen tarihi hareketin dndadr ve za
mannn gerek olaylar iin, yani htilal iin hibir gze sahip de
ildir; Yunan felsefesi ona dokunamamtr; grev anlaynn d
sel hayalperestidir; dogmatizm martlmlmn zeminine sahip
bir ehvet dkn.
Yzylmzda Kanta dn hareketi, 18. yzyla dn hareketi
dir: nsanlar, eski ideallere ve eski cokuya giden haklanbu neden
le de snrlar koyan, yani nedenin tesinde bir uygunluk grd
nde insann gerek olduunu varsayd bir epistemolojiyi geri is
temektedirler.
Hegein dnce tam, Goethenin dnce tarzndan ok da farkl
deildir: Bunun anlamak iin Goethenin Spinoza hakknda syledik
lerini dinlemek yeterlidir. Derin dncede dinginlik ve mutluluk bul
mak ve olaylann temeline inmek amacyla kinat ve yaam Tann-
sallanna istencidir bu. Hegel, her yerde bir neden ararnedeni
olunca insan boyun eebilir ve raz gelebilir. Goethede isyan etme
yen, bayrak kaldrmayan ve her eyin kendini sadece btnlk iin
de gnahtan arndracana ve iyi ve hakl grneceine dair bir
inanla kendi dnda bir btnlk oluturmaya alan bir eit se
vinli ve gvenen kadercilik mevcuttur.60

60 Kr. Putlarn Alacakaranl.

87
G stend

96
(Bahar-Gz 1887)

Aydnlanma dneminiduygusallk dnemi takip eder. Schopenhau-

er hangi lde duygusalla (Hegel de tinsellie) aittir.61

97
(Bahar-Gz 1887)

17. yzyl, insana bir elikiler toplamym gibi katlanmaktadr

(lamas de contradictions, ite biz buyuz); insan kefetmek, dzene
sokmak, kazmaya alr 18. yzyl ise insan kendi topyas
iinde eritmek amacyla insan doas hakknda bilinenleri unut
maya alr. Yzeysel, duyarl, insancl insana duyulan hay
ranlk.
17. yzyl, eserlerin yaama mmkn olduunca benzer olma
sn salamak iin bireyin izlerini silmeye alr. 18. yzyl ise
eserleri yazara duyulan ilgiyi artrma abasyla kullanr. 17. yzyl
sanattasanat, bir para kltr arar. 18. yzyl ise sanat sosyal
ve siyasal nitelikte reformlar iin propaganda yapmak iin kulla
nr.
topya, ideal insan, doann Tanrsallatnlmas, yapmack
tavrlarn kibri, sosyal hedefler iin propagandaya boyun eme, ar
latanlktm bunlar 18. yzyldan bize gelen zehirlerdir.
17. yzyln stili: propre, e m i et libre [doru, kesin ve zgr].
Kendi kendine yeten veya istekli bir biimde Tann katnda otu
ran gl bireyve hepsi de stne aayan yazarlarn bu modem
srnakltm bunlar birer kontrast yaratr. cra etmek iin
bunu bir de Port-Royalin bilginleriyle karlatrn
Alfierinin62 byk stili anlama yetisi vard.
Yermeye (arballktan yoksunlua) kar duyulan nefret, doa
y anlama yetisinden yoksunluk 17. yzyla aittir.

61 Burada kullanlan iki Almanca terim Empfmdsamkeit [Santimantalizm] ve Geistigfeet

terimleridir.
62 Kont Vittorio Alfieri (1749-1803), talyan oyun yazan.
 Avrupa Nihilizm Tarihi

98
(Bahar-Gz 1887)
Rousseauy a kar. Ne yazk ki insanlar artk yeterince kt deil.
Rousseaunun insan avlanarak yaayan bir canavar diyen muhalif
leri ne yazk ki yanlyorlar. nsann laneti yozlamas deil duyarl
ve ahlakl olduu derecedir.63
zellikle Rousseau tarafndan iddetle savunulan alanda insanla
rn olduka gl ve iyi beslenmi tr bulunabilir (ilerindeki b
yk heyecanlan: g istencini, keyif istencini, istenlerini ve kapasi
telerini henz kaybetmemi olanlar). 18. yzyln insanlan Rnesans
insanlanyla (aynca Fransada 17. yzyln insanlanyla) kyaslanmal-
dr ki insanlar durumun ne olduunu grsnler Rousseau, her ikisi
de zorbann eksik olduunun iaretlerinden saylan kendini km
semenin ve kzgn kibrin bir semptomudur: Ahlak konusunda vaaz
vermekte ve garezin adam olarak sefilliinin nedenini hkmeden
snflarda aramaktadr.
S
99
(Bahar-Gz 1887)

Rousseauy a kar.64 Doann durumu felaket; insan avlanarak yaa

yan bir canavar; uygarlmz avlanarak yaayan canavar doasna
kar olaanst bir zaferi temsil etmektedir: Voltaire byle iddialar
ne sryordu Medenemi devletin dzeliini, inceliini ve tinsel
sevincim hissedebiliyordu; erdem biiminde bile dar grll ve
kendini her tr dnyevi zevkten soyutlam iledler ve keiler ara
sndaki narinlikten yoksunluk dahil olmak zere, narinlikten yok
sunluu aalyordu.
nsanlarn ahlaki adan sulanmalan sanki Rousseauyu nce
den megul ediyormu gibi grnmektedir. Baka zamanlarda veti-
tum ve holanmama yasaklan altnda szlanan ve bu nedenle bilin
leri isyana arzulara kar koymalan ynnde tler veren ezilmi

63 Kr. Putlarn Alacakaranl

64 Bu balk, editrler tarafndan Vobaire-Rausseau" olarak deitirilmitir.

89
G stenci

lerin igdleri, haksz ve gaddar szckleriyle en iyi eklide ha

rekete geirilebilir. Bu gibi kurtarclar her eyden nce tek bir ey
iin: Partilerine daha yce doann byk vurgusunu ve doa ss
vermek iin abalarlar.

100
(Bahar-Gz 1887)

Rousseau: Duyguya dayal kural; adaletin kayna olarak doa; insa

nn kendini doaya yaklat oranda mkemmelletirmesi (Voltai-
ree gre ise doadan uzaklat oranda). Bazlar iin ayn dnemler
insanln ilerledii alardr; dierleri iin adaletsizliin ve eitsizli
in daha ktye gittii zamanlardr.
Voltaire, insanl [humanit] Rnesans tarznda anlamaktadr, tp
k erdemi [virtit] anlad gibi (yce kltr olarak), honnetes gens ve
de la bonne compagniem n65 nedeni, tadn, bilimin, sanatn, ilerleme
nin ve medeniyetin neden iin mcadele vermektedir.
Mcadele yaklak 1760 yl civarlarnda balamtn Cenevre sa
kinleri ve le seigneur de Femey.66 Voltaire ancak bu andan sonra yz
ylnn adam, filozof, tolerans ve inanszln temsilcisi haline gelir
(o zamana kadar sadece un bel espri?dir).67 Rousseaunun baarsn e-
kememezlii ve nefreti onu ileri doru itmitir, doruklara.
Pour la canaleun dieu remunerateur et vengeur68 Voltaire
Medeniyetin deeri asndan her iki grn de eletirilmesi gerek
mektedir. Voltaire iin sosyal icatlar mevcut olan en gzel eydir:
Bunu muhafaza etmek ve mkemmelletirmekten daha yce bir
hedef yoktur. Bu, tam anlamyla honnetetedir,69 sosyal anlamalara
sayg gstermektir; toplumu korumak lehine gerekli olan belirli
nyarglara itaat olarak erdem. Kltr misyoneri, aristokrat, muzaf-

65 Bu terimler insanlk, ahlakllk, onurlu insanlar ve iyi bir toplum olarak tercme edile
bildii gibi, her birinin orijinal dilinde zel bir tad vardr; bu da Nietzsde'nin yabana
szckleri neden kullandn aklar.
66 Femey beyi MSte yanllkla Toumey olarak gemektedir.
67 Birnkted.
68 Alaklar iin dllendirici ve intikam ala bir Tann.
69 Terbiye.

90
 Avrupa Nihilizm Tarihi

fer, hkmeden snfn ve deerlendirmelerinin temsilcisidir. Ama

Rousseau halk tabakasndan biri (plebeian) olarak ve homme de lettres70
olarak kald; bu duyulmamt; kendisinden olmayan her eyi kstah
a kmsyordu.
En ok hayranlk uyandran ve en ok taklit edilen Rousseaunun
hasta olan yanlan oldu (Lord Byron onunla balantlyd; aynca ken
dini son derece gzel yapmack tavrlar ve hn dolu kin sergilerdi;
ortak ynlerinin iaretiydi bunlar; daha sonra Venedik sayesinde
dengesini buldu ve daha byk rahatlk ve huzur salayan eyi an
ladlinsouciance) 71
Rousseau, geldii yere ramen olduu eyle gurur duyuyor, an
cak biri kendisine geldii yeri hatrlattnda ileden kyor.
Rousseau, hi phesiz ruhen rahatszd; Voltairede bu olaanst
bir salk ve hafif bir dokunutu Hasta insann kini; delilik dnemleri
ayn zamanda insanlan kmseme ve gvensizlik dnemleriydi.
Rousseaunun ilahi takdiri savunmas (Voltairein pesimizmine kar
) uydu: Toplumun ve medeniyetin zerine lanet yadrabilmek iin
bir Tannya ihtiya duyuyordu; Tann tarafindan yaratld iin, her e
yin kendi iinde iyi olmas gerekiyordu; insan sadece insan bozmutu.
Doal insan olarak iyi insan tamamen hayaldi; ancak Tanrnn ya
zarlyla muhtemel ve iyi temeller zerine oturtulmuta
Romantizm la Rousseau: Tutku (tutkunun egemenlik hakk);
doallk; lgnln ekicilii (aklszlk bykle dahildir); zayf
insann sama kibri; hkim olarak ayaktakmmn kini (neredeyse
yz yl boyunca hasta bir adam siyaset alannda lider olarak kabul
edildi).72

101
(Bahar-Gz 1887)
Kant: ngilizlein epistemolojik pheciliini Almanlar iin u ekil
de mmkn klmaktadr:

70 Mektup adam.
71 Soukkanllk.
72 Son paragraf, Alman editrler tarafindan farkl taslaklardan oluturulmutur (1911, s. 500).

91
G stenci

1) Epistemolojik phecilik adna Almanlarn manevi ve dini ge

reksinimlerinin sempatisini kazanarak; tpk Akademinin daha son
raki felsefecilerinin Platonizme (bkz Augustin) hazrlk olarak phe
cilii ayn nedenlerden dolay kullanmalar gibi ve tpk Pascalm
inanca duyulan gereksinimi uyandrmak iin manevi phecilii bi
le kullanmas gibi (onu savunmak iin);
2) Epistemolojik phecilii retime sanp, kvrarak ve byle-
ce Almanlarn bilimsel biimlere dair beenisi iin kabul edilebi
lir hale getirerek (Locke ve Hume onlar iin fazla aydnlk, fazla
barizdi yani Almanlarn deer igdlerine gre fazla stnk
r)

Kant. Psikoloji ve insan bilgisi asndan yetersizdi; byk tarihsel

deerlere (Fransz htilali) ok uzak; Rousseau misali bir ahlak fanati
i; deerlerinde yer alt Hristiyanlna sahip; batan aa bir dogma
c, ama bu eiliminden yle ar bir biimde bkm ki ona zorbalk et
mek istemitir, ama ayn zamanda phecilikten de yorulmutur; he
nz kozmopolit keyfin ve antik alarn gzelliinin en hafif nefesiy
le bile tanamambir geciktirici ve arabulucu, orijinal hibir yan
yoktur (tpk Leibnizin mekanizma ve tinsellik arasnda bir kpr kur
mak iin arabuluculuk yapmas ve kpry kurmas gibi; tpk Goet-
henin 18. yzyln tadyla tarihsel anlay (ki egzotizm iin temel du
yulardan biridir) iin; tpk Alman mziinin Fransz ve talyan mzii
iin ve tpk arlmanm Roma mparatorluu ve nasyonalizm arasnda
bir kpr iin arabuluculuk yapmalar ve bu kpry kurmalan gi
bi hepsi esiz birer geciktiricidir).73

102
(Bahar-Gz 1887)

Hristiyan yzyllar pesimizmleriyle 18. yzyldan hangi oranda da

ha gl yzyllar olduu hakkndadrtpk Yunanllarn trajik a
gibi.

73 K. DeccaL

92
 Avrupa Nihilizm Tarihi

19. yzyl 18. yzylla karlatrn. Hangi ynleri mirashan

gi ynleri gerileme (hangi ynleri tin ve keyif asndan daha fa
kir)hangi ynleri ilerlemedir (daha karanlk,74 daha gereki,
daha gl).

10375
(1883-1888)

Roma Kampanyas [Campagna Romana] iin byle duygular besleme

mizin anlam nedir? Ve yksek da silsileleri iin? Nasyonalizmimi
zin anlam nedir?76
Chauteaubriand, 1803 ylnda M. de Fontanesa yazd bir mek
tupta Roma kampanyasnn ilk izlenimlerini aktarr.
Bakan de Brosses, Roma kampanyas hakknda yle der: ilfaUait
que Romulusft ivre, quand il songea btir une ville dans m terrain aussi
laicL?77
Delacroix da Romay sevmiyordu, Roma onu korkutuyordu.
Tpk Shakespeare, Lord Byron, George Sand gibi Venedike hayran
d. Romaya kar bu nefret ayrca Teophta da vard. Gautierdeve
Richte Wagnerde.
Lamartine, Sorrent ve Posilipp iin dili buldu.
Victor Hugo, spanya hayranyd, parce que auane autre nation na
moins emprunte lantique, parce quelle na subi aucune influence classique."7!t

104
(Ocak-Gz 1888)

ki byk kendine gvensiz kii, 18. yzyln alm asn salamtr:

Napoleon, insan, askeri ve g iin byk mcadeleyi tekrar
uyandrarakve Avrupay siyasi bir birlik olarak dnerek:

74 Dsterer. Daha nceki blmlerde bu szcn isim hali olan Verdsterung kimi zaman
karartma olarak kullanlmtr.
75 Standart basm editr tarafndan farkl taslaklardan oluturulmutur.
76 Bu cmle sadece 1911, s. 500te bulunmaktadr.
77 Romulus, byle iren bir yerde bir ehir kurmay dnrken sarho olmalyd
78 nk baka hibir ulus Antikadan daha azm dn almamtr nk hibir klasik
etkisinde kalmamtr.

93
G Menci

Goethe, elde edilmi insanln mirasnn tamamn hasat edecek bir

Avrupa kltr hayal ederek.
Bu yzyln Alman kltr gvensizlik yaratmaktadrm
zikte Goethenin eksiksiz, gnahtan kurtaran ve balayc unsuru
eksiktir. Avusturyalar sadece mzikleri sayesinde Alman kal
mlardr.79

105
(1883-1888)
1839 ve 1840 ylrm romantiklerinde mzik stnd. Delacroix. hti
rasl bir mzisyen olan Ingres (Gluck, Haydn, Beethoven, Mozart kl
t), Romadaki rencilerine yle derdi: sijepouvais vous rendre tous
musiciens, vous y gagnierez comme peintref;80 aym ekilde Don Giovan-
niye (Mendelssohnun 1831 ylnda dorulad) zel bir tutkusu olan
Horace Vemet de dnyordu; tpk kendisi hakkmda yle diyen
Stendhal gibi: Combien de lieues neferais-je pas pied, at combien dejo-
urs de prisor ne me soumetterais-je pas pour entrendre Don Juan ou le Mat-
romonio segreto; etje ne sais pour quelle autre chosejeferais cet effort.m Bu
nu sylediinde 56 yandayd.
dn alnm biimleri; rnein tipik bir epigon olarak
Brahms; aym ekde Mendelssohnun retilmi Protestanl (daha
erken bir ruh iirsel bir biimde tekrar ele geirilmitir)
Wagnerde manevi ve iirsel ornatmalar, dierlerindeki kusur
lar iin geici nlem olarak bir sanat tarihsel anlay, iirden ve an
tik a efsanelerinden alnan ilham
G. Flaubertin Franszlar arasnda, Richard Wagnerin de Alman
lar arasmda en anlalr rneklerini sunduu ve sevgi ile gelecee
duyulan romantik inancn hilie duyulan arzuya, 1830 ylnn 1850
ylna dntrld o tipik dnm

79 Son cmle sadece 1911 basksnda bulunmaktadr.

80 Hepinizi mzisyen yapabilseydim, daha iyi ressamlar haline gelirdiniz.
81 Don Giovanni veya Le Matrimonio Segretoyu dinlemek iin yryerek ne uzun yollar kat
eder, hapishanede gnlerce aclara dayanrdm; ve byle bir abay baka ne iin gste
rirdim bilmiyorum.

94
 Avrupa Nihilizm Tarihi

106
(Kasm 1887-Mart 1888)

Alman mzii neden Alman Romantizm dneminde doruuna yksel

miti? Alman mziinde neden Goethe eksik? Halbuki Beethovende
ne kadar ok Sdillerdaha dorusu ne kadar ok Thekla82 var!
Schumann, iinde Eichendorffu, Uhland, Heineyi, Hoffmann,
Tiecki banndmyor. Richard Wagnerin Freischtz 83 HofEmann,
Grimmi, romantik efsanesi, igdnn mistik Katolizmi, Semboliz
mi, tutkunun apknl (Rousseaunun amaa) var. The Fying Dutc-
hmar [Uan Httandal], le tenebreu>P4 tipinin 1830 ylndaki ayartala-
nn tipi olduu Fransadan tatlar sunmaktadr.
Mzik klt, biimin devrimci romantizminin klt. Wagner,
Romantizmi bir araya topluyor, hem Alman Romantizmini, hem
Fransz Romantizmini

107
(1888)

Sadece Almanya ve Alman kltr iin deeri tahmin edilen

Wagner, byk bir soru iareti, belki de bir Alman talihsizlii, an
cak her halkrda bir kader olarak kalmaktadr: yi ama ne fark
eder? Sadece bir Alman olayndan fazlas deil midir? Hatta bana
gre Almanyaya ait olduundan daha az ait olduu hibir yok
mu gibi grnyor: Almanyada onun iin hibir ey hazrlanma
mtr; tipinin tamam Almanlar arasnda son derece yabana kal
yor; tuhaf, kavranlmaz, anlalmaz. Ama insanlar bunu kendileri
ne itiraf etmeyecek kadar dikkatlidirler: nk fazla nazik, fazla
kare,85 fazla Alnandrlar. Credo quia absurdus esT:86 Alman ruhlan-

82 Sdillerin Wallenstem oyununda bir kadn.

83 Lortzingin operas.
84 Karanlk (veya eytani) insan.
85 Vieredg. Nietzsdenin tam anlamyla drt ke anlamna gelen bu szc kullanm
biraz eksantriktir. Demek istedii keli, salam, ince olmayandr.
86 "nannn, nk o absrd nl nanyorum, nk ahsrd sznn deitirilmi ha
li, muhtemelen Tertulliana bir atf.

95
G istenci

nn istedikleri budur ve bu durumda istedikleri buyduve byle

ce u anda Wagnerin insanlarn kendi hakknda neye inanmalar
n istediyse ona inanyorlar. Alman ruhu psikolojide her zaman in
celikten ve kutsallktan yoksundu. Bugn, anavatan olgusunun ve
kendi kendine hayranln basks altnda grnr biimde kaln
lamakta ve kabalamaktadr: Bu durumda Wagnerin problemiy
le nasl baa kabilir ki!

108
(1885)

imdiye kadar Almanlar bir hitir, ama bir ey olacaklardr; bu ne

denle u anda henz kltrleri yokturbu nedenle u anda henz
bir kltre sahip olamazlar. te savm bu: Yardm edemeyenler sa
vunmaya gesinler. imdiye kadar bir hitirler: yani, nesnelerin
her trndendirler. Bir ey olacaklardr: yani, bir gn nesnelerin her
trnden olmay keseceklerdir. Sonuncusu temelde yalnzca bir di
lektir, pek az da olsa bir umuttur; ama ne yazk ki insann ona daya
narak yaayabilecei bir dilek, bir isten meselesi, alma, disiplin ve
yetitirme meselesi ve bir istensizlik87 meselesi, arzu meselesi, bir
eyleri zleme, rahatszlk, hatta canndan bezdirme meselesidir
ksacas biz Almanlar kendimizden u anda henz bizden istenme
mi bir ey istiyoruzdaha fazlasn istiyoruz!
Bu u anda olmas gereken durumda olmayan Almann bug
nn Alman Bdungundan88 daha fazlasn hak ettii; "bir ey olma
yolunda olan herkesin bu alanda biraz tatmin, kstaha bir baar
larnn zerinde dinlenme veya bir kendi kendini tebrik etme

87 Umvillen, tam anlamyla: isten-sizlik. Bir kelime oyuna

88 Bu szck hem kltr, hem eitim anlamna gelir- eitimlileri ayrt etmek iin kulla
nlr.
nceki editrlerin, 1885 tarihli bu notu, nceki 1888 tarihli notun sonrasna bir
altblm oluturarak (ara balklar atlmtr) eklemelerindeki niyet aktr bilileri Al
manya'nn keskin bir eletirisiyle bu blm bitirmek istememi ve Nietzschenin ken
dini en azndan bir dereceye kadar Almanlarla zdeletirdii eski bir notunu kullan
mtr. Onlar iin son yl konumasnn beyanlar iin: bkz. Wagner Olay ve Putlarn
Alacakaranl eserinde Almanlar hakkndaki blm ayrca Ecce Homo eserinde Wagner
Olay.

96
 Avrupa Nihilizm Tarihi

grdklerinde kudurmas gerektii: Ayn ekilde zerinde fikrimi

deitirmediim ikind savm da budur ite.

109
(1885)

Prensip: Modem inam karakterize eden her eyde bir k unsuru

vardr: Ancak bu hastaln hemen yam banda test edilmemi kuv
vetin ve ruhun gcnn iaretleri durmaktadr. nsann gitgide artan
kkln meydana getiren ayn nedenler, daha gl ve daha nadir bulu
nan bireyleri bykle iter.89

110
(Bahar-Gz 1887)

Genel gr: Modem dnyamzn aprak karakteridir ayn semp

tomlar hem inii, hem gc gsterebilir. Ve g iaretleri, ounlu
u kazanma iaretleri, geleneksel (atk) negatif duygusal deerlen
dirmeler baznda yanllkla zayflk olarak yorumlanabilirler. K
sacas, duygularmz, deerlerin zerinde duygular olarak gncel
deildir.
Genelletirmek iin: Deerlerin zerinde duygular her zaman zama
nn gerisinden gelirler; uzun zaman nce geen zamanlara ait koruma
ve byme koullarn ifade ederler; stesinden gelemeyecekleri ve ke
sin olarak yanl anladklar yeni varolu koullarna direnirler bylece
yeni olan eyleri engellerler ve bunlara kar phe uyandrrlar.

111
(Bahar-Gz 1887)

19. yzyln problemi Acaba gl yanlarla zayf yanlar birbirlerine ait

midirler? Acaba hepsi tek bir paraya m aitler? Acaba ideallerinin
farkll ve karlkl elikileri daha yce bir amatan m kaynakla
nyor daha yce bir ey olarak? nk iddetli gerginlikte byle

89 Yukarda 70 no'lu ksmla karlatrn.

97
G stenci

bir kapsamda bymek bykln bir n koulu olabilir. Tatmin

sizlik, nihilizm iyi bir iaret olabilir.

112
(Bahar-Gz 1887)
Genel gr: Aslnda her nemli ykselile birlikte olaanst bir ufa
lanma ve gp gitme gelir: kn semptomlar olan ile, olaa
nst ilerlemelerinin zamanna aittir, insanln her verimli ve gl
hareketi de ayn zamanda bir nihilizm hareketi yaratmtr. Pesimiz
min en an biimi olan hakiki nihilizmin dnyamza gelii ok nem
li ve balca bir bymenin ve yeni varolu koullarnn dnm
nn iareti olabilir. Benim bundan anladm budur.

113
(1883-1888)

(A )

Modem insanla tam ve iten bir vgyle balamak, ancak gr

nlere aldanmamak ite bu tip insanlk daha az izlenim brakr,
ama daha uzun srelidir; temposu daha yavatr, ama vurular da
ha zengindir. Salk artar, gl bir beden iin gerekli koullarn far
kna varlr ve yavaa yaratlr, kendini dnyevi zevklerden soyut
layan ilecilik ironice90 olur, insan an derecede bzlr; doru yo
la kesin bir gven duyulur;91 hayranlk yoktur; daha dar deerlere
geici olarak allr (anavatan gibi, bilginlik gibi vs.).
Yine de bu resmin tamam belirsizdir: Yaamn ykseliteki bir an
olabilecei gibi, initeki bir an da olabilir.

Bt
lerlemeye inanzeknm daha dk seviyelerinde ykseliteki bir
yaam gibi grnmektedir; ama bu kendi kendini aldatmaktr; nk
zeknm daha yksek seviyelerinde initeki bir yaam gibi grnr.

90 ronik olarak
91 Goethenin Faust eserme gnderme, satr 329.

98
 Avrupa Nihilizm Tarihi

Semptomlarn tarifi.
Gr birlii: Deer standartlan hakknda belirsizliktir.
Genel bir yararszla duyulan korku.
Nihilizm

11492
(10 Haziran 1887)

Gerekte ilk nihilizme kar artk bir panzehire ihtiya duymamak

tayz: Avrupamzda hayat artk belirsiz, kaprisli, absrd deildir. n
san deerinin, sknt deerinin vs. bylesine olaanst bir ekilde
artmas artk o kadar gerekli deildir; bu deerin nemli derecede
artm kaldrabilir, birok samala ve kaprisi tayabiliriz: nsann
elde ettii g, artk aralarnda en glsnn manevi yorumunun
yetime aralanmn derecesinin indirilmesine izin vermektedir.
Tann fazlasyla an bir hipotezdir.

115
(Ocak-Gz 1888)

Hakiki ve gncel bir ilerleme olan insancllmz ifade eden bir ey

varsa, o da artk an muhalefetlere, hatta hibir muhalefete ihtiya
duymadmz gereidir
tmseUetirdiimiz ve her derecede sanatsal hale getirdiimiz du
yularmz sevebiliriz;
imdiye kadar en fazla iftira atlan her eye hakkmz vardr.93

92 Geride 4 nolu ksmn dipnotuna baknz

93 Sadece bir nottan baka bir ey olmamasna ramen, olduka istisnai ilginlikte bir
not. Vermenschlichung, yani daha insanca olmak, zgn bir ilerleme olarak dikkate de
er tek eydir ve duyulan bir ktlk olarak knamak yerine, duyulan tinselletir-
mekten (vegeistigen) olumaktadr. Aynca sadece derece farklarnn olduu yerde
kartlklarn varolduu ileri srme naiflii de Nietzschenin kitaplarnda knanmak
tadr; rnein yinin ve Ktnn tesinde. Son sz iin, bkz. Byle Buyurdu Zerdt, Blm
IH, Ktlk Hakknda balkl blm.

99
G stenci

116
(Ocak-Gz 1888)

Mertebe srasnn tersine evrilmesi.Dindar taklitiler, yani rahipler,

aramzda chandala [kleletirilmi, kt muamele grm ve is
tismar edilmi insan] haline gelmektedironlar arlatanlarn, ya
lan a doktorlarn, taklitilerin ve byclerin yerine gemekte
dirler; onlar istenci bozan kiiler, kendi intikamlarn almak iste
dikleri hayatn byk iftiraalan, yoksullar arasndaki isyanclar
olarak kabul ediyoruz. Hizmetiler snfn, yani Sudralar, orta s
nfmz, Volk [halk], yani siyasi kararlar alan snf haline getir-
dik.94
Dier taraftan, nceki zamanlardan kalma chandala sttedir: En
bata Tannya kfredenler, ahlakszlar, her tr gebe, sanat, Ya
hudi, mzisyenbunlar hepsi temelde kt n yapm insan snf
landr
Kendimizi onurlu dnceler seviyesine karttk: Hatta daha
da tesi, dnyada onuru, asillii biz tanmlyoruzHepimiz bu
gn yaamn avukatlaryz. Biz ahlakszlar bugn en kuvvetli gcz:
Dier glerin bize ihtiyaa varbiz dnyay kendi resmimizde
kuruyoruz
Chandala anlayn, dier dnyann retmenleri olan rahiplere ve
onlarla birlikte byyen Hristiyan topluma ve ayn kkenlere sahip
herkese, pesimistlere, nihilistlere, merhamet romantikilerine, su
lulara ve ahlakszlk bamllarna aktardkyani Tann anlay
nn bir kurtarc olarak hayal edildii tm alanlara
Artk yalana, iftiraa ve yaam zerine phe saan insanlar ol
mak zorunda kalmadmz iin gurur duyuyoruz 95

94 Bu noktada MS 1911, s. 500 uyarnca devam etmektedir, hemde standart basmda u sz

ler kartlm olmasna ramen: i ve arazi sahipleriordu bilginler snfi.
95 Eski alardan kalma Hindu Manu Kanunu, ruhban snfi (Brahmin) en yksek kasttr;
Sudralar en dk kast ve chandalalar toplum dnda itilmilerdir. Nietzschenin Manu
Kanununu eletirisi iin bkz. Putlara Alacakaranl, nsanln Dzeltmenleri balkl
blm Bu notta kitap bal olarak kullanlan iki terim bir araya gelmektedir: Ahlak
szlar ve Dolandrclar. nceki, bu nottan nce yaymlanm olup, Nietzschenin bu te
rimleri baka bir yerde kullanmasnn etkisi altnda kalmlardr.

100
 Avrupa Nihilizm Tarihi

11796
(Bahar-Gz 1887)

19. yzyldaki ilerlemenin 18. yzylla karlatrmas (temelde biz

iyi AvrupalIlar 18. yzyla sava am durumdayz ):
1) Doaya dn kesin bir biimde gittike Rousseaunun d
ncesine zt bir ekilde anlalmtr. dil ve operadan uzak!
2) Kesin bir biimde gittike daha anti idealist, daha somut, daha
korkusuz, alkan, lml, ani deiikliklere kar pheli, antidevrim-
ci olmutur;
3) Kesin bir biimde gittike beden sal sorusu ruhun salna
ilikin sorunun nne gemitir: Sonuncusu ncekinin bur sonucu
olarak ortaya kan bir durum olarak ve nceki de en azndan ruh
salnn bir n koulu olarak anlalmaldr

118
(1883-1888)

Herhangi bir eye ulalmsa, bu daha ok duyularn masum bir ili

kisi ve ehvet dknlne doru daha neeli, iyiliksever ve Goet-
he misali bir tutum ve bilgi arayyla ilgili olarak saf budalaya97
onur gsterilmeyecek ekilde daha gururlu bir duygudur.

119
(Bahar-Gz 1887; rev. 1888)

Objektif olan bizler. Bize varoluun ve kltrn en uzak ve yaban

c trlerine giden kprleri aan merhamet deil daha ziyade ula
labilirliimiz ve ileyle empati kuramayan ve ileyi paylama
yan,98 ancak dier tarafta insanlarn daha nce a a ekmesine neden
olan yzlerce eyden keyif alan tarafllmzdr (fke hissetmek ve

96 124 nolu ksmn dipnotuna baknz; ayrca Ek

97 Wagner tarafndan Parajarde yceltilmitir.
98 Nicht das 'Mitleid ve vveichegerade nicft m itkidrf: Almancada merhamet iin kullamlan
szck (Mitleid) tam anlamyla birlikte a a ekmek anlamna gelir-aam a ve sempa
ti" gibi

101
G stenci

ya derinden etkilenmi olmak ya da tez dmanca ve souk bak

lar). ile, tm nanslaryla birlikte bizim iin ilgin hale geldi: Bu
adan, aay grdmzde derinden sarsdmz ve gzyalarna
boulduumuz zaman be kesinlikle daha merhamet dolu deiliz:
Bu nedenle hibir ekilde sanki yardm ediyormuuz gibi hissetmi
yoruz.
Istrabn ve snrlan amann" her trls zerinde dnmeye
ilikin bu gnll arzu dahilinde 18. yzyldan daha gl ve daha
din hale geldik; bu, dinlik asndan ykselmemizin bir kantdr
(16. ve 17. yzyllara daha ok yaklatk). Ancalc Romantizmimizi
ruhlarmzn daha gzel hale geldiine dair bir kamt olarak yo
rumlamak derin bir yanl anlamadr
Tpk tm daha baya alar ve sosyal tabakalar gibi gl sansas
yonlar arzu ediyoruz. Bunun zayf sinirlere sahip olanlann ve de
kadanlarn ihtiyalarndan ayrlmas gerekmektedir: Onlar bibere
ihtiya duyarlar, hatta gaddarla
Hepimiz artk burjuva ahlakllnn hibir sz hakk olmad ve ra
hip ahlakllnn da ayn ekilde sz sahibi olmad devletler anyo-
ruz (papaz ve teologlarn havasndan biraznn yapt her kitap,
bize acnacak bir niaserie100 ve yoksulluk izlenimi vermektedir.)
yi toplum, burjuva toplumunda yasak olan ve kt bir itibar bra
kan eyler haricinde temelde hibir eyle ilgilenmeyenlerden olu
ur: ayn ey kitaplar, mzik, siyaset ve kadnlarn takdirleri iin de
geerlidir.

120
(Bahar-Gz 1887)
nsan, 19. yzylda nas daha doal olmutur [18. yzyl kln, inceli
in ve sentiments genereux (duygulu cmertliin) yzyldr). Ancak bu
doaya dn deildirnk, hibir zaman doal bir insanlk olma
mtr. Doal olmayan ve antidoal deerlerin skolastisizmi kuraldr,
balangtr; insan doaya sadece uzun sren mcadelelerden sonra

99 Vergehen ayn zamanda snr amak yerine lp gitmek anlamna da gelebilir.

100 Samalk.

102
 Avrupa Nihilizm Tarihi

ulaabilirhibir zaman doaya dnmez Doa: yani doa gibi ah

laksz olmaya cret etmek.
Bizler, cmert duygulara kar, onlara yenilsek bile daha terbiye
siz, daha dorudan ve alayla dolu oluyoruz.
Birinci toplumumuz, yani zenginlerin toplumu, , ok bo vakti
olan snf daha doaldr: Birbirlerini avlarlar: cinsiyetler aras ak, ev
liliin bir engel ve bir provokasyon tekil ettii bir nevi spordur; bir
birlerini elendirirler ve keyif iin yaarlar; fiziksel avantajlar her
eyden daha ok takdir ederler, merakl ve atlgandrlar.
Bilgi arayna kar tutumumuz ise daha doaldr: Tm masumi
yetimizle tinin apknlna sahibiz; cafcafl ve ruhani meselelerden
nefret ederiz; en fazla yasak olanlardan keyif alrz; bilgiye giden yol
can skntsyla denmi olsa, bilgiye hemen hemen hi ilgi gster
mezdik.
Ahlaklla kar tutumumuz da daha doaldr. Prensipler gln
hale geldiler; hi kimse artk kendisine grevi hakknda alaya bir
biimde konuma izni vermiyor. Ancak yararl, yardmsever bir mi
za takdir grmektedir (ahlakllk bir igdde bulunur ve kalan tek
meyle kovulur.101Ek olarak onur konusunda birka anlay).
Siyasetteki tutumumuz daha doaldr: G problemlerini, bir mik
tar gcn dierine kar problemlerini gryoruz. Yrtme gcy
le desteklenmeyen hibir hakka inanmyoruz: Tm haklan birer ya-
nma gibi hissediyoruz.
Byk insanlan ve byk olaylan takdir etmedeki tutumu
muz daha doaldr: Tutkuyu bir ayncalk kabul ediyoruz, byk
bir su iermedii srece hibir eyi byk kabul etmiyoruz; konu
ahlakllksa byk olan her eyi kendini dta tutmak olarak d
nyoruz.
Doaya kar tutumumuz daha doaldr: Artk onu masumiye
ti, nedeni veya gzellii yznden sevmiyoruz; onu nazik bir bi
imde eytani ve aptal yaptk. Ancak onu bu yzden kmse
mek yerine kendimizi doaya her zamankinden daha yakn, kendi
mizi iinde her zamankinden daha ok evde hissediyoruz. abalan-

101 Dcdaingnirt".

103
G stenci

m ve mitlerini erdeme yneltmiyor ve bu yzden doaya sayg gs

teriyoruz.
Sanata kar tutumumuz daha doaldr: Sanattan gzel aldatc
yalanlar beklemiyoruz vs.; acmasz pozitivizm hkm sryor ve
gerekleri hi heyecanlanmadan fark ediyor.
zet. 19. yzylda Avrupalmn igdlerinden daha az utandna
dair iaretler vardr; kendine koulsuz doalln, yani ahlakszl
n, hi zlmeden itiraf etme ynnde byk bir adm atmtr di
er tarafta sadece bu anlaya dayanabilecek kadar gldr.
Bu, baz kulaklara sanki kte ilerleme varm gibi gelebilir
ve insann Rousseaunun bahsettii doaya yaklamad kesindir
ama Rousseaunun tiksindii medeniyete doru bir adm ilerlemi
tir. Daha gl hale geldik: Yine 17. yzyla, zellikle de son dnem
lerinin tatlarna (Dancourt, Lesage, Regnard) yaklatk.102

121
(1888)
Kltr, medeniyete kar.103 Kltr ve medeniyetin doruk noktalan
uyumamaktadr: Kltrn ve medeniyetin dipsiz dmanlna al-
danmamaldr. Kltrn byk anlan, manevi adan sylemek ge
rekirse, her zaman k zamanlaryd ve tersine, ehletirilmi in
sani hayvannn (medeniyet) arzu edildii ve yrrle konuldu
u zamanlar, en atlgan ve en tinsel mizalara kar toleransszlk za
manlaryd Medeniyetin amalan kltrn amalarndan farkl
drhatta belki de tam kartdr.

122
(Ocak-Gz 1888)
Neye kar uyanda bulunuyorum: k igdleri, insatclhkla kart
rlmamaldr;104

102 Florent Carton Dancourt (1661-1725), Fransz oyun yazan; Alain Rene Lesage (1668-1747),
Fransz romana ve oyun yazan; ve Jean Franois Regnard (1655-1709), Fransz komedi
oyunu yazan.
103 Bu balk, Alman editrler tarafndan eklenmitir.
104 Humanat

104
 Avrupa Nihilizm Tarihi

medeniyetin paralanmaya ve mutlak ke gtren aralar

kltrle kartrlmamaldr;
apknlk, Iaisser oi&ef [brak gitsin] prensibi g istenciyle (ki
onun kart prensibidir) kartrlmamaldr.

123
(Bahar-Gz 1887)

Yeniden gndeme getirdiim tamamlanmam sorunlar: Medeni

yet sorunu ve Voltaire ile Rousseau arasnda 1760 yl civarndaki
kavga nsan daha bilgili, gvensiz, ahlaksz, daha gl ve ken
dinden daha emin haleve bu kapsamda daha doal hale gel
mektedir: lerleme budur.Ayn zamanda bir nevi ii snfna
uygun olarak, daha namert hale gelen tabakalar daha yumuak ve
uysal hale gelenlerden ayrlmtrbylece gerein tamam he
men anlalmamtr. Daha gl olan bu tabakann, namertlik
teki geliimlerini daha yce bir eymi gibi bakalarna tecrbe et
tirme sanatna sahip olmas gcn, oto kontroln ve gcn ekici
liinin karakteristik zelliidir. Glendirilmi unsurlarn iyi
olarak tekrar yorumlanmas aslmda her ilerlemenin karakteris
tik zelliidir.

124
(Bahar-Gz 1887)

nsanlara doal drtlerine geri dnme cesaretini vermek iin

Kendilerine deerlerinin altnda deer takdir edilerini kontrol
etmelerini salamak iin (birey olarak insana deil, doa olarak in
sana verilen deeri)
Onlan bizzat oraya yerletirdiimizi kavradktan sonra olaylar
dan antitezleri kaldrmak iin
Toplumun kiisel tuhaflklarn (sululuk, ceza, adalet, drstlk,
zgrlk, sevgi vs.) varolutan kartmak iin
Doalla kar ilerleme: tm siyasi meselelerde, aynca partile
rin ilikilerinde, hatta ticari, ii ve iveren partilerinin ilikilerinde

105
G stenci

g meseleleri sz konusudurinsann n e yapabilecei sz konusu

dur ve bu da sadece insann yapmas gerekenlerden sonra105

125106
(1885)

Sosyalizmen az sayda olanlarn ve en aptallarn, yani yzeysel,

kskan ve eyreklik aktrlerin Uranlnn mantkl sonucu ola
rak aslnda modem fikirleri ve onlarn gizli anarizmini istemek
tedir; ancak demokratik refahn lk havasnda sonulara varma ve
ya bitirme kapasitesi zayflar. nsan takip ederama ardndan ne
yin geldiini grmez. Bu nedenle sosyalizm btn olarak bakldn-

105 Podach, yukardaki eser, s. 203 ve devamnda, Schlechtamn basm hakknda yle diyor
Baz ok nemli noktalar aklna gelmemitir. Sadece iki rnek:
L G Istenanin tek dltlik basmnda [1901], Nietzschenin W. n , 47/48de Inot defterle
rinden birinin 47(48. sayfasna yaplan atfl 80 numarasn verdii aforizma, 36 nolu aforiz-
ma olarak yemden oluturulmutur. Weiss [1911in iki dltlik basmnda, ki bu basm-ikind
cildin sonundaki nemli editrlk arac haricinde-sadece 1906 tarihli ikind basmn bir
tekrar basmdr], Nietzschenin bu aforizmay W n 4te aforizma No: 80:19. yzyln by
yen doallnn ilerlemesi olarak listelemi olmasna ramen, bundan iki tane laforizma]
yapmtr (117 ve 124). Bu iki versiyonun yan yana getirilmesi VVeissn versiyonundaki 124
nolu aforizmanm bir dltlik basmda aforizmay sonlandran paragrafin eksik olduunu
gstermektedir
Bu arada byk politikalarn mekanikilerinin ortasnda, Hristiyan trampet sesinin hl duyul
mas (rnein zaferler hakkndaki bltenlerde ya da Kayserin ulusa sesleniinde) gittike imknsz hale
gelen eylere dahi1olmaktadr, nk iyi zevke aykn davranmaktadr."
Basm iin yararl olacak olmasna ramen, Schlechtamn bundan haberi yoktur. Ay
n ekilde 1901 tarilli G istenci editrlerinin notlarn kaydettiklerini bilmemektedir (s. 131
[aslnda 5311): Burada kk bir cmle kartlmtr. Otto YVeiss, bunu belirtmemitir.
Yaymlanmayan cmle yledir. Veliaht prensin boaz Tanrnn ilerinden biri deildir.
Bu, nadiren dnyay sallandran bir aklamadr. Aslnda sadece olumsuz bir kant ola
rak ilgintir Podach'n seleflerini Schlechtaya kadar getiren iki en nemlinoktalardan bi
ri olarak sunulmutur-Wichtigstes ayn zamanda en kayda deer anlamna da gelebilir-
Podachn ikind rnei daha nceki 2 nolu ksm dipnotunda dikkate alnmtr (ayr bu
notun sonunda verilen yazma baknz).
"Yaymlanmayan cmle muhtemelen Almanya veliaht prensinin, 1888 ylnda impa
ratorluk tahtna ktktan 100 gn sonra lmne neden olan bir boaz rahatszl geirdi
i 1887 ylnda yazlmtr. Nietzsche, o dnemlerdeki yazmalarnda ona ve hayal krkl
na saygsn ifade etmitir- L Frederik, olu ve halefi IL VVilhelmden daha olumlu bir im
paratordu Yaymlanmam cmle aka ne 117 nolu notun, ne de 124 nolu ksmn ie
rikleriyle yakndan balantl olmayp, sadece Nietzschenin kendisi iin ald bir nottu ve
gelecek kuaklar onun kmasnn yasaklanmasyla aldatlmam olda Muhtemelen Tanr
y Nietzsdeyi sinirlendiren bir ekilde ileri sren birine bir tepkiden baka bir ey deildi
Fakslar ve daha fazla aklamalar iin bkz. kitabn n ksm ve Ek.
106 Taslak, Nietzschenin el yazsyla yazlmam olup, muhtemelen kendisi tarafndan dik
te edilmitir-ve sonra dzeltilmi ve ayrntl ekde geniletilmitir. Bkz. 1911, s. 500.

106
 Avrupa Nihilizm Tarihi

da umutsuz ve hrn bir meseledir ve hibir ey, bugnn sosyalist

leri tarafindan kesilen zehirli ve aresizlie kaplm yzlerki stil
leri ne kadar sefil ve aal duygulara tanklk ediyor!ve umutlary
la eksiklii duyulan eylerin zararsz kuzusunun mutluluu arasn
daki kontrast kadar elenceli bir grnm sunmuyor. Yine de Av
rupa'nn baz yerlerinde arada sra baarl hareketler ve saldrlar
gerekletirebiliyorlar: Bir sonraki yzyln midesinde derin gurul
damalar olacak ve Almanyada mazeretere ve avukatlara sahip
Paris komn de belki de gelecekte olacaklara kyasla sadece kk
bir sindirim glnden baka bir ey dedi Ama her zaman sos
yalizm iin, hastalk saldrsndan ok daha fazlasn gstermek iin
servetleri olan ok fazla kii var olacaktrve servete sahip olanlar
inancn bir maddesi zerinde ayn gr paylayorlar: Bir ey ol
mak iin bir eye sahip olmalsn. Ancak bu, igdlerin en eski ve
en salklsdr: Buna bir ey daha eklemeliyim aslnda: Daha fazla
sna sahip olabilmek iin daha fazlasn istemelisin nk bu, yaa
mn canl olan her eye vaaz verdii doktrindir: Geliimin ahlakll
. Fazlasna sahip olmak ve daha fazlasna sahip olmay istemek
tek bir kelimeyle bymeite yaamn kendisidir bu. Sosyalizm
doktrininde gizli, olduka fena bir halde, bir yaam inkr istenci
vardr; byle bir eyi dnen insanlar veya rklar bunu yzlerine
gzlerine bulatrm olmallardr. Aslnda kk birka deneyin
sosyalist bir toplumda yaamn kendi kendini inkr ettiini, kendi
kklerini kestiini kantlayabileceimi bilmeliydim. Dnya yeterin
ce geni ve insanlar hl yeterince tkenmemi; dolaysyla byle
bir pratik talimat ve demonstratio ad absrdm, olaanst sayda in
san hayatyla elde edilmi ve denmi olsa be beni sakncal kii
olarak vurmaz. Sosyalizm her halkrda, aptallk iinde yuvarlanan
bir toplumun topra altnda dur durak bilmeyen bir kstebek ola
rak bile, yararl ve tedavi edici bir ey olabecektir: dnya zerinde
bar ve demokratik sr hayvannn tamamen yumuamasn ge
ciktirir; Avrupallan ruhu yani kurnaz ve ihtiyatl dikkati kaybet
memeye, mert ve sava benzeri erdemlerden feragat etmemeye ve
tinin, anlalrln, arballn ruhundan birka art ve ruhun

107
G stenci

soukluunu elinde tutmaya zorlarAvrupay imdilik tehdidin

de olduu marasms107femirinustan korur.

126
(Bahar-Gz 1887)

Modernliin en yararl engelleri ve areleri:

aka yapma zamannn gemite kald gerek savalar yapan ge
nel bir askeri hizmet;
1) Ulusal banazlk (basitletirir, younlatrr);
2) Gelitirilmi beslenme (et);
3) Evlerin artan temizlii ve salkll;
4) Fizyolojinin teolojiye, ahlakla, ekonomiye ve siyasete s
tnl;
5) Kiinin ykmllkleri iin ve bunlarn kullanlmasna ili
kin askeri sertlik (artk kredilmiyor).

127
(1884)

Avrupa'nn askeri geliiminden memnunum; aym eklide anari

nin i durumlarndan da: Galianinin bu yzyl iin kehanette bu
lunduu huzur ve in katlama zaman geti. ahsi erkeke
virti,108 bedensel virt109 yine deer kazanyor, fikirler daha fizik
sel hale geliyor ve beslenme daha etli oluyor. Yine gzel insanla
rn varoluu mmkn oluyor. Solgun ikiyzllk (Comteun r-
yasinde olduu gibi bamda mandarinlerle) bitti. imizdeki bar
bar onayland; tpk iimizdeki vahi canavar gibi. te filozoflarn
bu yzden bir gelecei var. Kant bir bostan korkuluudur, mut
laka bir gn!110

107 Solgunluk: Z yzylda (M) yaayan bir hekim olan Galende geen bir Yunan tp terimi
108 Tchtigkeit: alkanlk veya beceri.
109 Ltibes-Tchtigkeit. bedensel alkanlk veya bedensel beceri
110 Gerade deshalb vvird es mehr werden mit den Philosophen-Kant ist eine Vogelscheuche, irgend
wann eirmal\ Kabaca yazlm, zerinden geilmemi bir no t

108
 Avrupa Nihilizm Tarihi

128
(1884)

Ben henz cesaretimi kaybetmek iin hibir neden bulamadm. Kim1

gl bir istend, geni bir tinle birlikte koruyup, iinde beslediyse her
zamankinden daha fazla elverili frsatlara sahiptir. Bu demokratik
Avrupada insann terbiye edilebilirlii ok byk bir yere sahip oldu
undan kolayca renen ve uyum salayabilen insanlar kural haline
geldiler Sr hayvan, hatta yksek seviyede zeki olarak hazrland.
Emir vermesini bilenler, itaat etmek zorunda olanlar da bulur: Bu konu
da aklma gelenler rnein Napoleon ve Bismarcktr. Gl ve en b
yk engeli tekil eden zeki olmayan istenlerle rekabet kktr. Ran-
ke ve Renan gibi zayf istenli bu objektif beyleri kim devirmedi ki!

129
(1885)

Tinsel aydnlanma insanlar gvensiz ve elie ve isten asndan des

tee ihtiya duymalarna neden olacak kadar daha zayf hale getir
mekksacas, sr hayvann insana evirmekiin yanlmaz bir
aratr. Bu nedenle hkmetin imdiye kadarki byk sanatlar
[inde Konfiys, Roma mparatorluu [imperium Romanum], Napole
on ve sadece dnyaya deil, gce de ilgi gsterdii dnemlerde pa
palk], baskn igdlerin imdiye kadar doruk noktalarna ulatk
lar yerlerde tinsel aydnlanmay kullandlaren azndan yolunu
bulmasna izin verdiler (Rnesanstaki Papa gibi). Halk kitlesinin, r
nein her demokraside olduu gibi, bu konuda kendini aldatmas
an derecede deerlidir: lerleme ad altnda insanlarn daha k
k ve daha ynetilebilir hale getirilmesi istenmektedir!

130
(1883-1888)

Zayflama durumu olarak en yksek eitlik ve yumuaklk (Yeni Ahit

ve orijinal Hristiyan topluluuzellikle tamamen betise111 olarak

111 Aptallk.

109
G stenci

ngilizlerde, Darwinde ve Wallacedem grnr). Eitliiniz, siz daha

yce doalar, sizi niversal bir oy hakkna vs. doru itmektedir; yumu
aklk dorultusundaki insanlnz su ve aptallkla kar karya
dr. Bu yzden yaptnz uzun kouda aptallk ve vicdansz muzaffer
leri: yani rahatl ve aptall esas anlam haline getiriyorsunuz.
Harici olarak Olaanst savalarn, kargaalarn, patlamalarn adr.
Dahili olarak: nsanlarn her zamankinden daha byk zayfl,
heyecan kayna olarak olaylar. Avrupadaki an u olarak Parisler.
Sonular: 11) Barbarlar (ncelikle tab ki imdiye kadarki kltr
biiminin altnda [rnein Dhring]);113(2) egemen bireyler (barbar g
c ynlarnn ne olursa olsun tm snrlamalardan yoksunlua
dargn olduklar yerlerde). En byk aptallk, acmaszlk ve kitlelerin
ve en yce bireylerin a.

131
(1884)

Byk sayda daha yce trden bireyler u anda yok olmak zere
dirler: Ancak kaabilenler eytan kadar gldrler. Tpk Rnesans
dnemindeki duruma benzer.

132
(1885)

Bizler iyi AvrupalIyzbizi anavatanmzn insanlarndan stn klan

nedir? ncelikle ateist ve ahlakszz, ama u anda sr igdsnn
dinini ve ahlakllklarn destekliyoruz: Bunun iin gnn birinde eli
mize decek ellerimizi arzu edecek bir insan trn hazrlarz.
yinin ve ktnn tesindeama sr ahlakllnn kaytsz
artsz kutsal tutulmasn talep ediyoruz.
retilmesi gereken birok felsefe trn yedekte tutuyoruz:
eki olarak pesimist trn yedekte tuttuumuz olabilir; Avrupa
lI bir Budizm belki de vazgeilmezdir.

112 AlfredRussellWallace (1823-1913).

113 rnein Dhring sadece 1911, s. 500de bulunmaktadr.

110
 Avrupa Nihilizm Tarihi

Muhtemelen demokratik kurumlanl geliimini ve olgunlama

sn destekliyoruz: stencin zayfln artrmaktadrlar: Sosyalizmde
rahatla kar koruyan bir diken gryoruz.
nsanlara kar tutum. Terdhlerimizdir bunlar; terbiyeler aras
sonulara dikkat ediyoruz.
Birbirinden ayn, zengin, gl: Basn ve kltr hesabma ironi
Korkanm bilginler de gazeteci olacaklar. Gazete okumayla, hatta ga
zeteler iin yaz yazmakla badaan her trl kltr hor gryoruz.
Tesadfen meydana gelen konumlarmz (Goethe ve Stendhal
gibi) ve tecrbelerimizi zemin olarak alyor ve onlan, insanlan de
rinliklerimiz hakknda aldatmak iin esnetiyoruz. Biz bizzat bekliyo
ruz ve kalplerimizi onlara balamaktan saknyoruz. Bize bir geceli
ine, bir gezginin ihtiyac olduu ve kabul ettii ucuz bir otel gibi
hizmet veriyorlaryerlemekten ekiniyoruz.
Bir disciplina voluntatis Ignll disipline] sahip olan yurttalarmz
dan ilerideyiz. Btn g, isten gcnn gelitirilmesine uygulanm
tr, ki bu maskeler takmamza izin veren bir sanattr; etkilerin tesi
ni anlama sanatdr (aynca ara sra bir Supra Avrupah tarzda d
nmektir).
Gelecein yasa koyuculan, dnyann, en azndan ocuklarmzn
efendileri olmak iin hazrlk yaplr. Evliliklerin temeli budur.

133
(1885)

20. yzyl Abbe Galiani bir seferinde yle demiti: La prevoyance est
la cause desfierres actuelles del lEurope. Si Von volait se donner la peine de
ne rien prevoir, tout le monde erait tranquille, et je ne crois pas quon erait
plus malheuremparce quon neferaitpas la guerre.n4 Dostum Galianinin
tartlabilir olmayan grlerini hibir ekilde paylamadmdan,
birka ey hakknda kehanette bulunmaktan ve bylece belki de sa
valarn nedenini anmsatmaktan korkmuyorum
114 Avrupann u andaki savalarnn nedeni ngrdr. Hibir eyi ngrmemeye zen
gstersek dnyanm tamam sakin olurdu ve ben sanmyorum ki binleri sava yapma
d iin daha kt olsun. Bu alnt Peter Gast tarafndan eklenmitir.

111
G stenci

En korkun depremden soma olaanst bir durum deerlendir

mesi:115 Yeni sorular ortaya atar.

134
1885-1886)

Zaman, byk le vakti, en korkun zm zamandr: bana ait pesi

mizm trnn zlmesibyk gidi meselesi.
Medeniyet ve insan geliimi arasdaki temel eliki
Yalanlar tarihi ve g istencinin hizmetinde iftira sanat (daha
gl olan insanlara isyan eden sr istenci) olarak manevi deer
lendirmeler.
Her kltr artnn koullan (bir kitlenin hesabma bir seimi116
mmkn kar), tm byme trlerinin koullandr.
Dnyann ok ynl ok anlamll,117btn olaylan byme sreci
nin perspektifinde gren g meselesi olarak. Kle isyan ve kle yalan
cl olarak ahlakl Hristiyan deer yarglan (eski dnyann aristok
rat deerlerine kar). Sanat, gcn zne ne kadar iner?118

115 Besinnung kelimesinin tam karl yoktur. Sinn, duyu anlamna gelir (duyu szc
nn ou anlamlarnda); sich besinnen bir ey hakkmda dnmektir; sid aufetwas be-
sinnen, bir eyi hatrlamaktr, zar Besinnung kommen, bilincini tekrar kazanmak veya du
yularm tekrar kazanmaktr ve besonnen, arbal, sagrl, temkinli anlamna gelir.
116 Auswahl Burada sadece Darwin ve doal seim deil, ndli ve seilmi kiiler (ou-
senvMtes Volk) anlaym ve her eyden nce artakalann khince fikrim de dikkate al
mak gerekir.
117 Vieideutigkeit.
118 Birok basmdan kartlan son som iin bkz. 1911, s. 500.

112
 KNC KTAP

EN YCE DEERLERN
ELETRS
 L DNN ELETRS1

Gerek eylere ve hayali eylere verdiimiz tm gzellikleri ve y

celikleri insann mal ve rn, en adil zr dilemesi olarak kulla
nacam. air olarak, dnr olarak, Tann olarak, sevgi olarak,
g olarak insan: Hangi muhteem cmertlikle nesnelerin zerine
kendini yoksullatracak ve kendini sefil hissettirecek hediyeler sa-
vurmutur! imdiye kadarki en kendi karlarn dnmeden
yapt hareket takdir etmek, ibadet etmek ve takdir ettii eyi ya
ratann kendisi olduunu kendi kendinden saklamay baarm ol
maktr. 2

1. DinlerinBalangc

135
(Mart-Haziran 1888)

Dinin kkeni hakknda Bugn nasl ki eitimsiz insan, fkenin f

keli olmasnn nedeni olduuna: tinin dnmesinin nedeni oldu
una: ruhun da duygularnn nedeni olduuna inanyorsaksaca
s, dncesizce bir eyin nedeni olduklan farz edilen bir psikolojik
kurumlar kitlesi ne srld sreceinsan, imdikinden daha
tecrbesiz bir aamada ayn fenomeni psikolojik kiisel kurumlar

1 kinci Kitabn bu ilk blmnde bir araya getirilen materyalin ouna Antihristiyanjur-
nali" (Andre Gidenin Dolandnalann JumalTne istinaden) bal verilmi olabilirdi,
ama bu notlarn bazdan Puflarn Alacakaranl eserinde de kullanlmtr. Birka istisna
hari bu iki kitaptaki ilgili pasajlar,editr notlan fazla olmasn diye ilerideki sayfalarda
zellikle belirtilmemitir.
2 Alman editrler, bu not iin ne bir MS kayna, ne bir tarih, ne de numara vermektedirler.

115
G stenci

yardmyla aklyordu. Kendisine yabanc, heyecan verici ve ezici

gelen koullan bir kiinin gcnn taknts ve bys olarak yo-
rumluyordu. (Bu yzden bugnn en saf ve geri kalm insan trle
ri olan Hristiyanlar umudu, huzuru, kurtanlma duygusunu Tan
rnn psikolojik ilhamna dayandnyorlar: aslnda eke ve denge
siz bir tr olarak mutluluk, boyun eme ve huzur duygusu ona do
al olarak yabana gelecek ve aklamaya ihtiya duyacaktr). Zeki,
gl ve enejik rklar arasnda yabana bir gcn ibanda olduu
nu dair inana uyandran saral olandr; ancak bununla balantl
her boyunduruk altna girme koulu, rnein ilham alm insann,
airin, byk sulunun ak ve intikam gibi tutkularn boyunduruk
altna girmesi de ekstra insani glerin uydurulmasna neden olur.
Bir koul, bir kii zerinde somutlatrlr ve bize yetitiinde o kii
tarafindan baarld dnlr. Dier bir deyile: Tanrnn psikolo
jik anlaynda bir koul, etki olarak grnmek amaayla bir neden
olarak kiiletirilmektedir.
Psikolojik mant yle ilen Bir insan aniden ve ezid bir biim
de g duygusuyla kaplandndatm byk etkilerde durum by-
lediriinde kendi kiilii hakknda bir phe uyanmaya balar.
Kendini hayrette brakan bu duygunun nedeni hakknda tek bama
dnmeye cesaret edemezbu nedenle bunu aklamak zere da
ha gl bir kiiyi, bir tanrsall ne srer.
zet. Dinin kkeni, yabana olduklan iin insan aniden yakala
yan an g duygularnda yatar ve vcuduna bal uzuvlarndan
birini anormal derecede ar hisseden ve bu yzden zerinde baka
bir adamn yatt sonucuna varan hasta bir adam gibi, saf homo reli-
giosus3 kendini farkl kiilere bler. Din, bir alteration de personalite
[kiilik deitirme] meselesidir. Kendi iinde bir nevi korku ve terr
duygusuama ayn zamanda olaanst mutluluk ve cokunluk
duygusudur. Hastalar arasnda salk duygusu Tanrya inana, Tann-
ya yaknlk inancm uyandrmak iin yeterlidir.

3 Dindarnsan.

116
 Dinlerin Balangc

136
(Mart-Haziran 1888)

Dindar insann gelimemi psikolojisi: Tm deiimler birer etkidir; tm

etkiler isten etkileridir (doa, doa kanunu anlay eskiktir); tm
etkiler bir unsuru varsayar. Gelimemi psikoloji; nsan sadece bir isten
hareketinde bulunduunu bildii zaman kendi kendinin nedenidir.
Sonu: nsan g koullarn tecrbe ettiinde karlat sula
malar, onlarn nedeni olmad ve onlardan sorumlu olmaddr:
G koullan istenmeden ortaya kar, sonu olarak da onlarn ya-
ratalan bizler deiliz: zgr olmayan isten (yani istemeden dei
mi olduumuz binci) harici bir istence ihtiya duyar.
Bundan kartlan sonu: nsan, kendini sahip olduu btn g
l ve artc drtlerle kabul etmeye cesaret edememitironlan
pasif, maruz kalnm, zerine zorla yklan eyler olarak kavra
mtr. Din, insann btnlyle ilgili bir phenin rn kiiliin
deiimidir [alteration]; insann iindeki byk ve gl olan her ey
insanst ve harici olarak kavrand iin, insan kendi kendini k-
ltmtrsahip olduu iki ynn deersiz ve zayf olanyla
gl ve hayrette brakan birbirinden aynp, iki alan oluturmu
tur ve birincisine insan, kincisine de Tann demitir.
Bu ekde dnmeye devam etmitir; kiisel manevi tuhaflk
dneminde yceltilmi ve yce ahlak hallerim istenmi ve kiinin
eseri olarak yorumlamamtr. Hristiyanlar da kiiliklerini baya
ve zayf kurgu blmekte ve birine insan, dierine de Tann (affedici,
kurtana) demektedirler
Din, insan anlaynn deerini drmtr; nihai sonucu iyi,
byk ve doru olan her eyin insanst olduu ve sadece bir ahi
takdir e ihsan edeceidir

137
(Mart-Haziran 1888)

nam d koullar olarak yceltilmi gl hallerin ortadan kaldrl

masyla yaratlan aaamadan yukar ekmenin bir yolu, ae teori-

117
G stend

siydi Bu yceltilmi ve gl haller en azndan atalarmzn etkisi

olarak yorumlanabiliyordu. Dayamma iinde birbirimize aittik; Bil
diimiz bir norma uygun olarak hareket ettiimizde kendi gz
mzde daha da byyoruz.
Asil ailelerin dini kendi deerlerine ilikin duygularyla bada
trma abas vardr. airler ve khinler de ayn eyi yaparlar; Gurur
ve onur duyarlar ve kendilerini byle bir kurum iin seilmi hisse
derlerasla birey olarak deil, yalnzca szc (Homeros) olarak ka
bul edilmeye byk nem verirler.
nsan, adm adm yceltilmi gururlu hallerini ele geirmeye
balamtr; eylemleri ve eserlerini ele geirir, insanlar eskiden insa
nn en byk eylemleri iin sorumluluu inkr edip, bunlarTan
rya atfetmekle onurlu bir i yaptklarna inanrlard. zgr istencin
eksiklii bir eyleme daha yce bir deer veren ey olarak kabul edi
lirdi: Eylemin yaratcs olarak bir put dnlrd.4

138
(1883-1888)
Rahipler, ister idealler, ister putlar veya kurtarclar eklinde olsun, ko
layca alglanabilir hale getirmek zorunda olduklan insanst bir e
yin aktrleridirler: bu grevde amalarn bulurlar, igdleri onlara
bunun iin hizmet eder; her eyi mmkn olduunca inanlabilir ha
le getirmek iin yapmack tavrlar ve durularla yrmek zorunda
drlar; aktrlerinin sanatnn kurnazl onlara her eyden nce ger
ek inana tamak iin gerekli iyi bir vicdan vermek zorundadr.

139
(Mart-Haziran 1888)
Rahip, en yce insan kabul eddiinin vegc kullananlar da
hil olmak zerehkmettiinin, vazgeilmez olduunun, dorulu

4 MSde bu blmn bal nsan gururunu yerletirmek iin bir din biunidir. Ve MS ver
siyonu aynca Nietzsche taralndan zeri izilen u cmleyi iermektedir: Dinin baka bir
biimi Tann eler, Tann insan olur ve Tann insanlar arasnda yaayp, arkasnda byk ha
yr ileri brakr. Yerel efsane, ebediyen dram olarak sunulmutur.

118
 Dinlerin Balangc

undan phe edilemez olduununtopluluktaki en gl kuvvet

olduunun ve kesinlikle deitirilemez ve deeri drlemez oldu
unun bilinmesini ister.
Aralar.5 Sadece o bilgiye sahiptir; sadece o erdeme sahiptir; sade
ce o kendisi zerinde egemen hkimiyete sahiptir; sadece o belirli
bir anlamda Tanrdr ve kutsalla geri dner; sadece o Tanr ve di
er insanlar arasndaki araadr; kutsallk bir rahibe kar her muha
lefeti, ona kar her dnceyi cezalandrr.
Aralar. Gerek mevcuttur. Ona ulamann tek yolu vardr: Ra
hip olmak. Toplumda, doada, geleneklerde iyi olan her ey rahiple
rin bilgiliine dayandrlmaktadr, kutsal kitap onlarn eseridir. yi
nin rahiplerden baka hibir kayna yoktur. stnln tm dier
biimleri, rahiplerin dzeninden farkl bir tarikattr, rnein sava
larn tarikat.
. kartlan sonu Rahipler, en yce tr ise erdemlerine gtren dere

eler, insanlar arasndaki deerlerin derecelerini olutururlar. Aratr

mak, duyulardan kurtulmak; aktif olmayan; almaz; heyecanlarn
yokluu; arbal olan; bunun antitezi: insanlarn en dk tr.
Rahip, ahlaklln bir trn retmitir ki, insanrn en yce t
r olarak kabul edilsin. Kart bir tr temsil etmektedir. Chanda-
lay. Bunlar her ekilde rezil etmek kastlarn dzenine bir engel sa
lar.Rahibin ehvete kar duyduu an korku aynca ehvetin
kastlarn (yani genel olarak tarikatlarn) dzenine kar en ciddi teh
didi oluturduu anlayna baldr Puncto puncti her daha liberal
eilim, evlilik kanunlarm alt st eder.

140
(Mart-Haziran 1888)

Rahip trnn gelimi hali olarak filozof, kannda rahibin mirasm

tar, rakip olarak bile zamannn rahipleri gibi ayn aralarla ayn
sonular iin mcadele etmeye mecbur edilmektedir; abalarm ve
mitlerini stn bir otoriteye ynlendirmektedir.

5 Mitte!, yani alet anlamnda aralar.

119
G stend

Elimizde fiziksel g (ordumuz, hibir silahmz) yoksa otoriteyi

salayan nedir? insan, fiziksel gce ve otoriteye sahip olanlara kar
nasl otorite sahibi olabilir? (Prenslerden, muzaffer fatihlerden, bil
gin devlet adamlarndan esinlenen dehetle rekabet ediyorlar.)
Bunu sadece ellerinde daha yce, daha kudretli bir g tuttuk
larna dair bir inana gelitirerek yapabiliriz Tann. Hibir ey ye
terince gl deildir: Rahiplerin arabuluculuuna ve hizmetine
gerek duyulmaktadr. Kendilerini vazgeilmez arabulucular olarak
kabul ettiriyorlar: Varolularnn koulu olarak unlara ihtiya du
yuyorlar: 11 1Bal olduklar Tanrnn mutlak stnlne, bal ol
duktan Tanrya inan; ( 2 1 Tanrya baka, dorudan bir ulam ol
madn dair inan. kinci talepleri tek bama ayknlk anlay
n, kincisi inanmayanlar (yani baka bir Tanrya inananlar) an
layn yaratmaktadr.

1416
(Ocak-Gz 1888)

Kutsal yalann eletirisi. Yalana, dindarlk amal bir ara olarak izin
verilmesi her ruhban makamnn bir parasdrhangi oranda uy
gulamalarnn bir paras olduu ii bu incelemenin konusudur.
Ancak filozoflar da rahiplerin gizli amalaryla insanln yn
n tayin etme niyetine girdikleri andan itibaren, hepsinden nce
Platon olmak zere, kendilerinde yalan syleme hakkm bulmakta
drlar. En grkemli yalanlan, Vedantanm tipik Aryan filozoflan ta
rafndan gelitirilen iki kat yalandr Tm ana zelliklerinde birbi-
riyle elikili, ancak eitim amalan iin birbirinin yerine geen, bir
birinin ilavesi olan ve birbirini tamamlayan iki sistem. Birine ilikin
yalann amaa, sadece dierine ait gerein duyulabilir hale geldii
bir koul yaratmaktr.
Rahiplerin ve filozoflarn dindar yalanlan nereye kadar gidebi
lir? ncelikle eitim amacn yerine getirmek iin ne gibi n ko

6 Ksm 141-43 Putlarn Alacakaranl eserinde nsanln Dzeltmenleri blmnde kulla

nlmtr.

120
 Dinlerin Balangc

ullar gerektirdiklerini ve bu n koullan yerine getirmek iin han

gi dogmalan uydurmak zorunda olduklarn sormak gerekir.
Birincisi; G, otorite ve kaytsz artsz gvenilirlie sahip olmak
zorundadrlar.
tkindsL Doann tm gidiatm ellerinde tutmak zorundadrlar
ki bireyi etkileyen her ey onlann kanunlarna balym gibi g
rnsn.
ncs: Aynca kontrol vatandalarnn gzlerini atlataben
daha youn bir g ilkesine; teki tarafta, lmden sonra gidilen
yerde ceza gcne ve tabii ki eksiksiz bir mutlulua giden yolu ke
feden aralara sahip olmak zorundadrlar.
Olaylann doal gidiatna ilikin anlay bir kenara atmak zorun
dadrlar ancak zeki ve dnceli insanlar olduklar iin, tabii ki vaiz
lere veya kanunlarna kesin itaate bal olan bir sr etki vaat edebilir
ler. Hatta tamamen makul olan bir sr eyi emredebilirleryeter
ki bu bilgeliin kayna olarak tecrbe veya ampirizmi deil, vahiyle
ri veya en msamahasz kefaretin sonularm gstersinler.
Kutsal yalan bu yzden genellikle: bir eylemin amacna (doal
amalar, nedenler, ortadan kaybolmak iindir: manevi ama, bir ka
nunim yerine getirilmesi, Tann iin yaplan bir hizmet ama olarak
grlr) ve bir eylemin sonucuna (doal sonu doa st olarak yo
rumlanr ve daha emin bir etki meydana getirmek iin kontrol edile
meyen baka sonularn olaslna ayak (retilmektedir) uygulanr.
Bu sayede hep birlikte sanki yararl, zararl, yaam geliti
ren, yaam geciktiren doal anlaytan tamamen aynym gibi
grnen bir iyi ve kt anlay yaratlmtrhatta baka bir yaam
hayal edildii derecede iyi ve ktnn doal anlayna dorudan
ters debilir.
Bu sayede nihayet nl vicdanyaratlmtr: Her eylemin dee
rini sonulan asndan deil, niyetleri ve bu niyetlerin ne dereceye
kadar kanunlara uygun olduu asndan len isel bir ses.
Bu nedenle kutsal yalan (1)7 cezalandran ve dllendiren, rahip
lerin kanun kitaplarna kesinlikle uyan ve onlan szcleri ve tam

7 Bu numaralar MSde bulunmamaktadr.

121
G stenci

yetkili elileri olarak dnyaya gnderen bir Tanry; ( 2 1ilk nce b

yk cezalandrma makinesininve bu sonula tinin lmszlnn
etkili olaca dnlen bir ahreti; (3 ) iyi ve ktnn srekli ol
duu bilinci olarak insan bilinciki Tanr rahiplerin alglarna uy
gun olarak t verdiinde bu vicdan araclyla konuur; (41 tm
doal srelerin inkr; tm olaylarn ahlaka bal bir olaya indir
genmesi; her eye nfuz eden etker; manevi etkiler (yani ceza ve
dllendirme fikri); tek g ve tm deiimlerin yaratcs olarak ah
lakll ve ( 5 1 belirli, aa vurulan, rahiplerin rettikleriyle aym
olan ve hem bu yaamda, hem de somaki yaamda tm kurtuluun
ve mutluluun koulu olarak gerei uydurmutur.
zetr. Ahlak geliiminin bedeli nedir? Nedenin yerinden kartl
mas, tm gdlerin korkuya ve umuda (cezaya ve dllendirmeye)
indirgenmesi; rahiplerin koruyuculuuna, kutsal bir istenci ifade etti
i iddia eden titiz formalitelere bamllk; snav ve deneyin yerine
yanl bir bilgi yerletiren bir bilincinalanmas: Sanki yaplmas ge
reken her ey ve yaplmam olan her ey belirlermiesinearat
ran ve ileri atlayan bir tinin bir nevi hadm zet. Hayal edilebilecek
en kt ekilde bozulmu insann iyi insan olarak sunulmas
Uygulamada tm nedenler, saduyunun tm miras, incelik, rahip
lerin kard kanunun n koulu olan dikkat, daha sonra yalnzca tek
bir mekanizmaya indirgenmitir Kanunun kendisine uygunluk bir
doruk, en yksek doruk olarak kabul edilmekte olup, yaamn artk
hibir problemi yoktur, dnyann tm balangc cezalandrma fikriy
le kirlenmitir, rahiplerin yaamm mkemmelliin nen plus ultra ka
nunu olarak sunmak amacyla yaamn kendisi yaamn karalanmas
na ve kirletilmesine dntrlmtr. Tann anlay yaama srt e
virmeyi yaamn eletirisini, hatta hor grlmesini temsil eder, gerek,
ruhban yalana, bir teolog haline gelme aracna dntrlmtr

142
(Ocak-Gz 1888)
Manunun kanun kitabna bir eletiri Kitabn tamam kutsal yaama
dayandrlmaktadr. nsanln refah bu sistemin ilham myd? Her

122
 Dinlerin Balangc

eylemin kendi kanna olduuna inanan o insan tr bu sistemin

zorla kabul ettirilmesine ilgi duyuyor muydu, duymuyor muydu?
nsanl gelitirmek iinbu ama nasl uyandrld? Gelitirme
anlay nerden tretildi?
rnek olduunu, insan trnn doruk noktas ve en nemli d
avurumu olduunu dnen bir insan tr, ruhban olan trn
buluyoruz: bu tr, gelitirme anlayn kendisinden tretiyor.
Kendi stnlne ve kendi istenlerinin aslnda stn olduuna
inanyor: Kutsal yalann kkeni, g istencidir
Kuraln yerletirilmesi: Bu amala bu anlaylarn kural rahipli
e gcn bir non plus ltra kuralm yerletiriyor. Yalan araclyla
gkimsenin buna fiziksel veya askeri adan sahip olmad bi
linciyleve gcn ilavesi olarak yalan, gerein yeni anlaydr.
Burada bilinsiz ve sa/bir geliimin var olduunu dnmek hata,
kendini aldatmacadrFanatikler, basknn bylesine dikkatlice
dnlm sistemlerini uydurmazlarBurada en soukkanl fi
kirler i bandaym; tpk bir Platonun Cumhuriyetini hayal etti
i anda uygulad ayn tr fikirler. Sonu isteyen, aralara da iste
mek zorundadrTm yasa koyucular, bu siyasi gr konusunda
ak bir zihne sahiptirler.
Klasik modeline zellikle Aryan [Hint Avrupa] biimlerinde sahi
biz: Bu nedenle insann en iyi bahedilmi ve en dnceli trn
bugne kadar sylenen en esasl yalandan sorumlu tutuyoruzBu
yalan, nredeyse her yerde kopya edilmitir: aryan etki tm dnyay
bozmutur.8

143
(Mart-Haziran 1888)
Yeni A hifin Semttik ruhu hakknda bugne kadar ok ey sylendi,
ama Semitik diye adlandrlan ey yalnzca ruhbandrve rk a
sndan en kusursuz Aryan kanun kitab Manuda bu Semitizm ya
ni rahibin tini baka her yerde olduundan daha ktdr.

8 6 no'lu ksmn dipnotuna baknz, zellikle de burada belirtilen blmn 4 f nolu ksmn
dipnotuna.

/ 123
G stenci

Yahudi ruhban devletin geliimi orijinal bir ey deildir. Kalbn

Babilde rendiler: Kalbu Aryandr. Daha sonra aym ey, oun
lukta Alman kanyla Avrupada baskn kmaya baladnda, hk
meden rkn tinine uygundu: Bu byk bir atavizmdir. Cermen Orta
alar Aryan kast dzeninin tekrar canlandrlmasna ynelikti.
Mslmanlk ise dier tarafm cezalandrma arac olarak kulla
nmm Hristiyanlktan rendi
Balarnda bir rahip olan deimez bir toplumun kalbnnki
bu, dzenleme alannda Asya'nn en byk kltrel rnlerinin en
eskisidirher adan yansmaya ve taklide yol aaca kesin gibiy
di Yine Platon, ama her eyden nce Msrllar.

144
(1885)
Ahlakllklar ve dinler, insann insana istedii her eyi yaptrabilece
i temel aralardr, yeter ki fazlasyla yaratc bir gce sahip olsun ve
istenciniyasalar, dinler ve gelenekler biimindeuzun bir sre
boyunca kabul ettirebilsin.9

145
(1884-1888)
Hkmeden snfn rn olan olumlu bir Aryan dini: Manunun ka
nun kitabna benzer (Brahmada g duygusunun tannsallanlma-
s: Sava snf arasnda ortaya km olmas ve sadece rahiplere ak
tarlm olmas ok ilgintir).
Hkmeden snfn rn olan olumlu bir Semitik din: Muham-
medin kanun kitabna, Eski Ahitin daha eski blmlerine benzer (Er
kekler iin bir din olarak Mslmanlk, Hristiyanlnki kadnlar
iin bir din olduunu dnr duygusallm ve yalanclm derin
den hor grmektedir).
Ezilen snfn rn olan olumsuz bir Semitik din: Yeni Ahite benzer
(HinduAryan terimlerle ifade etmek gerekiyorsa: bir Chandala dini).

9 Son cmle sadece 1911, s. 501de bulunmaktadr.

124
 Dinlerin Balangc

Hkmeden tarikatlar arasnda ortaya kan olumsuz bir Aryan dini:

Budizme benzer.
Bir elikiyi temsil ettii iin ezilen Aryan rklara ait hibir dini
mizin olmamas gayet normaldir: Bir efendiler snf ya en sttedir
ya da yok olmutur.10

146
(1885-1886)

Dinin kendi iinde ahlakllkla hibir ilgisi yoktur: ancak Yahudi di

ninin her iki torunu esasmda manevi dinlerdirkiinin nasl yaa
mas gerektii hakknda ilkeler sunmak ve dller ile cezalandrma
larla taleplerinin duyulmasn salamak gibi

147
(Bahar-Gz 1887)

PaganHristiyan. Doaln, doal olann iindeki masumiyet duy

gusunun ve doalln tasdiki pagandr. Doaln reddedilii, do
al olann iindeki aaama duygusu ve doal diilik Hristi-
yandr.
rnein Petronius masumdu: bu mutlu adamla kyaslandn
da bir Hristiyan tamamen masumiyet ddr. Ama eninde sonunda
Hristiyan stats yalnzca doal bir koul olabileceindenki buna
ramen kendisinin byle olduunu tasavvur etmeye cesaret ede
mezHristiyan szc, psikolojik yorumlarn taklitlerini bir -
keye ykseltmeyi gsterir.

148
(1883-1886)

Hristiyan rahip, ncelikle ehvetin lmcl dmandr; rnein

seks sembollerinin huzurunda Atinann en onurlu kadnlar klt

10 Yahudilerin ou kabul etmezken, Hristiyanl her eyden nce kabul eden AyanlardL
Bu not, hemen nceki notlar balamnda deerlendirilmeli ve her ikisi de daha sonra ya
zlan Putlarn Alacakaranl, ve Deccal ile karlatrlmaldr.

125
G stenci

tarafndan benimsenen masumca huudan ve arbal tutumdan

daha byk bir antitez hayal edilemez. reme eylemi tm iled
dinlerde byle bir gizemdir: bir nevi mkemmellik sembolleri ve
gelecein gizemli dizaynnn sembolleri: yeniden doma, ahlaksz
lk.

149
(1880-1881)

Kendimize inanmak en gl pranga ve en stn giysien gl

kanattr. Hristiyanlk insann masumiyetini bir inan maddesi hali
ne getirmeliydiinsanlarn putlar olacakt: nan o gnlerde hl
mmknd.11

150
(Bahar-Gz 1887)

Tarihteki byk yalan: Sanki Hristiyanln yolunu aan paganiz

min yozlamasymasna! Aksine eski zamanlarn insanlarnn zayf
lamas ve ahlakm dzeltmesiydi! Doal drtler tekrar ahlakszlk
olarak yorumlanmt!12

151
(1885-1886)

Dinler, ahlaklla duyulan inanla yok edilmitir. Hristiyanlarn

manevi Tanrs savunulabilir deildir, dolaysyla ateizm ortaya
karsanki baka trde putlar var olamazm gibi.
Aym ekilde kltr de ahlaklla inanmakla yok edilmitir.
nk insan, olmadan da byyebilecei koullan kefettii takdir
de, onlan artk istemez (Budizm).

11 Kari Schlechta, kendi basnmda bu blm adyor nk kaynam (Werke, XL 310)

problemli diye niteliyor G sten ci'nin neredeyse tm dier blmlerinde olduu gibi
bu blm de Nietzschenin not defterine bir atfla desteklenmemektedir. Ve tarihi de ok
daha erkendir.
12 MSde bu nottan hemen sonra 381 nolu ksm geliyor ve her ikisi de Tarihte byk ya
lanlar* baln tayor.

126
 Dinlerin Balangc

152
(Mart-Haziran 1888)
Nihist dinlerin fizyolojisi Her nihilist din ile dini ve ahlaki terminolo
jiyi kullanan hastaln sistemletirilmi durumunun tarihidir.
Pagan kltnde kltn dnmesini salayan byk yllk devirle
rin yorumlandr. Hristiyan kltnde ise kltn dnmesini sala
yan paralitik fenomenlerden oluan bir devirdir.

153
(Kasm 1887-Mart 1888)
Bu nihilist din, eski alardan bulduu k ve benzeri unsurlan
bir araya toplar, yani:
a) Zayflarn ve hasta mizallarn partisini (en gl biimde g
ven duyulan eski dnya reddedilir):
b) Manevi adan bask altnda olanlarn ve pagan kart olanlarn
partisini:
c} Siyasi adan tkenmi olanlarn ve umursamayanlarn (blase
[kendini beenmiJ Romallar), yani lkesi olmayan ve yaamlan
bir boluk olanlarn partisi;
d) Kendilerine bkm olanlarnyani bir yer alt komplosuna ka
tlmaktan memnunluk duyanlarn partisi

154
(Mart-Haziran 1888)
Buda, "armha Gerilene Kar. Nihist dinler arasnda Hristiyanlar
daima Budistlerden ak ve net bir biimde ayrlabilirler. Budist din
gzel bir akamn, mkemmel bir tatln ve yumuakln davu
rumudurgemite kalan her ey ve aynca eksik olan her ey iin:
a a duymak, hayal krld, kin; son olarak da yce tinsel bir akn
eksiklii iin minnettardr. Felsefi elikilerin inceliini geride b
rakmtr, bunlardan bile dinlenmektedir. Ama bunlardan ayn za
manda tinsel grkemini ve gnbatm parlakln tretir (kke
ni en yksek kastlardadr).

127
G stenci

Hristiyan hareketi, her tr unsuru geri eviren ve reddeden deje

nere olmu bir harekettir. Bir rkn knn davurumu deil, ba
tan beri hastalkl eylerin her trlsnn topland ve birbirini ara
d bir birikmedir. Bu nedenle ulusal dedir, rka bal deildir; her
yerde mirastan yoksun braklanlar iin geerlidir. yi yetimi ve bas
kn olan her eye kar duyulan bir kine dayanmaktadr: yi yetimi
ve baskn olanlann zerindeki laneti tems eden bir sembole ihtiyac
vardr. Ayrca her tinsel hareketin, tm felsefelerin karsnda dur
maktadr: Geri zekllarn13 tarafn tutar ve tine lanet yadrr. Yete
neklilerin, eitimlilerin ve tinsel adan bamsz olanlara kar kin
besler, onlarda iyi yetimi olanlar, buyurucu olanlan grr.

155
(Bahar-Gz 1887)
Budizmde u dnce baskndr Tm arzular ve heyecanla kan reten
her ey, insan bir eyleme doru gtrrinsan sadece bu kapsamda
eytana kar uyarlmtr. nk eylemin hibir anlam yoktur, eylem
insan varolua balar, ama varoluun da anlam yoktur. Ktlkte man
tksz olan bir eye, sonuta insann reddettii bir eyin aralarnn onay
lanmas ynnde bir drt grmektedirler. Varolmama yolunu aramak
tadrlar ve bu nedenle tm heyecanlandrc drtlere dehetle bakmak
tadrlar. Mesela: ntikam alma! Kimsenin dman olma!.Tkenmile
rin hedonizmi burada deerin stn lsdr. Budizme bir Paulun Ya
hudi fanatizminden daha uzak olan hibir ey yoktur; hibir ey igd
leri iin bu dindar adamn geriliminden, ateinden, huzursuzluundan
ve her eyden nce Hristiyanln sevgi adyla kutsad ehvetten da
ha itici deildir. stelik Budizmde doyum bulan tarikatlar kltrl hat
ta an tinsel tarikatlardr: Yzyllar sren felsefi ekimelerden bkm
ve tkenmi, ancak buna ramen Hristiyanln ortaya kard snflar
gibi tm kltrn altnda olmayan bir rk yiden ve ktden bile kur
tulu, Budist idealinin esaslarndan biri gibi grnmektedir: nsann iyi
eylemleri bile sadece imdilik, sadece bir ara olarakyani tm eylemler
den kurtulmak iin bir ara olarak yapmak zorunda olduu varsaymy

13 DeccaL

128
 Dinlerin Balangc

la mkemmellik seviyesine eit, inceltilmi bir ahlakllk tesi seviye ta

sarlanmaktadr.

156
(Kasm 1887-Mart 1888)

Nihilist bir din [Hristiyanlk gibi]14tm gl igdlerini artk geride

brakan yalanm ve uslanm insanlardan tremi olup, bu insanlara
uygundurancak adm adm baka bir ortama aktarlm olup, so
nunda henz hibir ey yaamam gen insanlarn iine girmitir
ok tuhaf! Yaknnn, koyun srsnn, akamn ebedi mutluluu
barbarlara ve Almanlara vazedilmitir! Nasl nce tamamen barbar, Al
man haline getirilmek zorunda kaldm! Valhalla hayalini kuranlara,
sadece savalarda mutluluk bulanlara vazedilmitir! Uluslarn bile
daha var olmad bir kaos ortamnda vazedilen stn bir din

157
(Ocak-Gz 1888)

Rahipleri ve dinleri rtmenin tek yolu, hatalarnn yararl olmak

tan ktmaksine zararl olduklarm; ksacas, kendi g kant
larnn artk iyi saylmadn gstermektir

2. Hristiyanlk Tarihi15

158
(1888)

Hristiyanlk, adnn akllara getirdii kke sahip tarihsel bir gerek

likle kartrlmamaldr: inden tredii dier kkler daha da g-

' 14 Parantez iinde eklediim szckler, MSde bulunmamaktadr ve Alman editrler tara
fndan 1906 ylnda eklenmitir. 1911, s. 501de aka kabul edilmi olmasna ramen,
MSye sadk kaldyla vnen Schlechta, her zamanki gibi standart basm takip eder.
Editrler tarafndan yaplan dzeltme, parantez iindeki szckleri darda brakarak
ve notun balangcna Hristiyanlk:- ekleyerek gelitirilebilirdi.
15 Sonraki blmlerin ou. Demirde kullanlmtr.

129
G stenci

l olmulardr. Hristiyan kilisesi, Hristiyan inana ve Hristiyan

yaam gibi k ve ykm manifestolarnn kendilerine bu kutsal
ad takmalar ei benzeri olmayan bir kelime istismardr. sa neyi
reddetmitir? Bugn Hristiyan denilen her eyi

159
(Kasm 1887-Mart 1888)

nan konusuna gelince, Hristiyan retisinin tamam, Hristiyan

gereinin tamam bo yalanlardan ve aldatmacalardan olumak
ta olup, Hristiyan hareketin balangta ilham ald her eyin tam
tersidir.
Dini anlamda Hristiyan olan temelde Hristiyan kartdr; Sem
bollerin yerine nesneler ve insanlar; lmsz gereklerin yerine ta
rih; yaam tam yerine ekiller, ayinler, dogmalar. Ancak dogmalara,
kltlere, rahiplere, kiliselere ve teolojiye kar tamamen ilgisiz olan
Hristiyandr.
Hristiyan yaam tarz artk Budist yaam tarzyla kyaslandn
da bir hayal deildir; aksine mutlu olmak iin bir aratr.

160
(Kasm 1887-Mart 1888)

sa dorudan kalplerde Cennet Krall kouluyla balam olup,

Yahudi kiliselerinin rf ve adetlerinde bunu uygulayacak aralar
bulamamtr; Museviliin gerekliine (kendini koruma ihtiyacna)
bir hi olarak bakmaktadr; sa btnyle manevidir.
Ajo eklide Tanryla grmeyi dzenleyen kaba formaliteler
sisteminin tamamn da gz ard etmektedir: Tvbe ve kefaret re
tilerine itiraz etmektedir; insann kendisini kutsal hissetmesi iin
nasl yaamas gerektiinive insann bu duyguya tvbe ve gnah
lar iin pimanlk gstererek nasl ulaamayacam gstermektedir
balca hkm gnahlar nemli deildir ynndedir.
Gnah, tvbe, affetmeki bunlardan hibiri buraya ait deil
dirMusevilikten alnmtr veya pagandr.

130
 Hristiyanlk Tarihi

16116
(Kasm 1887-Mart 1888)
Cennet Krall, kalbin bir kouludur (ocuklar iin sylenmekte
dir nk Cennet Krall onlarmdr): Oras dnyamn zerinde
herhafgi bir ey deildir. Tann Krall kronolojik veya tarihsel sra
ya gre takvimdeki belirli bir gnde, bir gn olabilecek, ancak on
dan bir gn nce olamayacak bir ey gibi gelmemektedir; aksine bi
reyin iinde manevi bir deiim, her an olabilen ve her an henz
gelmemi olan bir eydir.

162
(Kasm 1887-Mart 1888)
armhtaki hrsz: A a dolu bir lme maruz kalan bir sulu bile:
sa'nn, isyan etmeden, dmanl olmadan, incelikle, raz olarak
acsn ektii ve ld yol, tek doru yoldur diyorsa, Hristiyanl
n esaslarm onaylam olur ve bylece Cennete gider

163
(Kasm 1887-Mart 1888)
Sana ktlk edene ne eylemlerle ne de kalbinde kar koyacaksn.
Hibir nedenle karm boamaya imkn vermeyeceksin.
Ecnebiler ve komularn, yabanclar ve vatandalarn arasnda
ayrm yapmayacaksn.
Hi kimseye kzmayacaksn, hi kimseyi kk grmeyeceksin.
Sadakalarn gizlice vereceksin. Zengin olmak istemeyeceksin. Kf
retmeyeceksin Yarglamayacaksn Dmanlarnla baracaksn; af
fedeceksin. Alenen dua etmeyeceksin
Ebedi mutluluk vaat edilen bir ey deildir: Yaadn yle ve
ya byle hareket ettiin srece yarandadr.17

16 MSde genel bir balk altndadr: Hristiyan yanl anlamalar.

17 Alman editrler bu notun bana sa emrediyor ki eklemilerdir. Ayrca MSde nc
paagrafi atlamlardr Muhtemelen ayrca: insan kendini hadm etmelidir. Ve son
dan bir nceki paragraf; Sadece iyi insanlarn grnmesini salayn; nz parlasn:
cennete kim gider? Kim ki cennetteki babamzn istencini yerine getirirse.
Schlechta, tabii ki 1911, s. 501i gz ard ederek, standart basm metnim yeniden olu
turur.

131
G stend

164
(Kasm 1887-Mart 1888)

Peygamber ve mucize yaratcs tutumunun tamam, fke ve yarg

nn arlmas korkun bir bozulmadr (rnein Mark 6,11. Ve kim
ise seni alamayacak U sana gerekten sylyorum, Sodom ve Go-
morha iin daha tahamml olunabilir olmaldr vs.). ncir aac
(Matt. 21,18): ehre geri dndnde kam at. Ve yolunun stnde
bir incir aac grdnde, yanma geldi ve zerinde yapraklardan
baka bir ey bulamad ve ona yle dedi: Bundan byle sonsuza ka
dar zerinde hibir meyve yetimesin. Ve incir aac o anda sold18

165
(Kasm 1887-Mart 1888)

dl ve ceza doktrini ok sama bir ekilde dolumutun bu esnada

her ey tahrip olda
Ayn ekilde ilk ecclesia militansB uygulamalar ve havari [Paull20
ile onun tavrlar emredildiinden ve daha nce belirlendiinden
ok daha yanltc bir ekilde sunulmutur.
Gncel hayatin ve ilk Hristiyanlarn retilerinin daha sonra
yceltilmesi, sanki her ey nceden belirlenmi ve sadece nceden
belirlenenler takip edilmi gibidir.
Ve kehanetin yerine getirilmesi iin: Ne kadar ok yanltma ve
sahtekrlk kullanlmtr!

166
(Kasm 1887-Mart 1888)

sa, olaan yaam gerek yaamla, gereklikte olan bir yaamla kar
latrmtr. Hibir ey ona lmsz bir Peterin aptal samaln

18 MS yle devam eder Ve mritler bunu grdklerinde ardlar ve yle dediler ncir
aaa nasl bu kadar erken soldu? 1911, s, 502.
19 Militan kilisesi.
20 Parantez iine aldm isimler Alman editrler tarafndan belki de yanllkla eklenmi
tir herhalde Peter demek istediler.

132
 Hristiyanlk Tarihi

dan, bir kiinin lmsz olmasndan daha uzak deildi. Mcadele et

tii ite bu kiinin abartl bir ekilde iirilmesiydi: zellikle de bu
nu nasl olur da lmszletirmek isteyebilirdi?
Ayn ekilde topluluk ierisindeki hiyerariye kar mcadele et
mitir: dln performansa gre datlacam vaat etmemiti. Di
er dnyada ceza ve dllendirmeyi acaba nasl anlamt!

167
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hristiyanlk: Kzgnln [ressentimentj merkezinde Budist bir bar
hareketine doru safa bir balangtrancak Paul tarafndan, so
nunda devlet organizasyonunun tamamm ele almay renenve
savalar, mahkmiyetler, ikenceler, kfrler ve nefretler balatan
bir pagan gizem doktrinine dntrlmtr.
Paul geni ve dini adan heyecana kaplm kitlelerin bir gize
me duyduklar ihtiyala balar: Gizem kltlerinin grntleriyle
rekabet edecek bir kurban, kanl yalana grntler aramaktadr:
Kan ierek armhta duran Tanr, kurbanla bir olan gizem [unio
mystica].
Ahireti (bireysel ruhun ok mutlu, kefaretini demi ahretim) ye
niden dirili olarak bu kurbanla nedensel bir ilikiye balamak iste
mektedir (pk Dionyssos, Mithras, Osiris rneklerinde olduu gibi).
Yeni bir yaam tarz deil su ve kefaret anlaym n plana
karmak zorundadr (sa'nn bizzat gsterdii ve yaad gibi), yeni
bir klt, yeni bir inana, mucizevi bir dnme duyulan inana
(inan araclyla kurtulu).
Pagan dnyann en ok neye ihtiya duyduunu anlad ve
samn hayatndan ve lmnden yapt vurgulamay herhangi bir
yere yerletirip, her eye yeni bir vurgu yaparak, olduka keyfi bir
seim yapilkel Hristiyanl bir madde veya prensip olarak iptal
etti
Rahipleri ve teologlar yok etme giriimi, Paul sayesinde yeni bir
rahiplik ve teolojiyleyeni bir iktidar dzeni ve bir kiliseyle sonu
land.

133
G stenci

Kiinin abartl bir biimde iirilmesini yok etme giriimi ise

lmsz kiiye (ebedi kurtulu asndan), kiisel egoizmin en pa
radoks arlna inanla sonuland.
Durumun mizah budur, trajik bir mizah: Paul, geni bir kapsam
da tam da sann yaam tarzyla iptal ettiklerini tekrar kurdu. So
nunda kilise tamamlandnda, devletin varln bile onaylad.

168
(Kasm 1887-Mart 1888)

Kilise tam olarak sa'nn aksini vazettiive havarilerine mca

dele etmeyi rettii eydir

169
(Kasm 1887-Mart 1888)
Gnahlarmz iin len bir Tann: nan araclyla kurtulu; lm
den sonra yeniden dirilitm bunlar, gerek Hristiyanln fela
ketler getiren ve yanl bir fikirde inat eden adamn [Paul]21 sorum
lu tutulmas gerektii taklitleridir.
rnek yaam, sevgi ve tevazudan; en dk seviyedekini be
ayrmayan byk bir kalpten; insan haklan muhafazasnn, nefsi
mdafaann, kiisel zaferler anlamnda zaferin resmi olarak redde
dilmesinden; endie, kar koyma ve lm yerine dnya zerinde
kutsanmla inantan; uzlamadan; fkenin yokluundan; dl
lendirilmek istememekten; kimseye kar ykml olmamaktan;
eksiksiz tinsel entelektel bamszlktan; yoksulluk ve hizmetle do
lu bir yaama duyulan istencin yannda ok gurur dolu bir yaam
dan olumaktadr.
Kilise, kendini Hristiyan yaam tarznn tamamndan yoksun b
rakp, zellikle sann mcadele ettii ve knad bir yaam biimi
olan devletin altnda yaam onayladktan sonra, Hristiyanln an
lamn baka bir eyde bulmak zorunda kald: nanlmaz eylere du
yulan inan, vaizlerin seremomleri, ibadet, yortular ve saire G

21 Alman editrlerin dzeltmesi.

134
 Hristiyanlk Tarihi

nah, affetme, dl anlayki hepsi gayet nemsiz olup, ilkel

Hristiyanlktan neredeyse tamamen kartlmlardrimdi n
plana kmaktadr.
Yunan felsefesi ve Museviliin dehet verid bir karm; ilecilik;
devaml bir yarglama ve knama; mertebe sras vs.

170
(Kasm 1887-Mart 1888)

Hristiyanlk balangcndan beri sembolik olanlar tamamlanma

m olan eylere dntrmtr:

1) Gerek yaam ve sahte yaam antitezi: Bu yaam ve gelecek

yaam olarak yanl anlalmtr;
2) Geici kiisel yaamn antitezi olan ebedi yaam kiisel lm
szlk olarak yanl anlalmtr;
31 brani Arap geleneklerine gre yemeini ve ieceini paylama
bazndaki kardelik, Aai Rabbani ayini srasnda rahibin sundu
u ekmein ve arabn, grn deimemesine ramen sann
bedenine ve kanma dntne dair inanan mucizesi olarak
yanl anlalmtr;
4) Yeniden diriligerek yaama giri, yeniden domann
bir tr olarak anlalmtr; lmden sonra herhangi bir zaman
da meydana gelen tarihsel bir ihtimale dntrlmtr;
5) nsan olunun Tanrnn olu olduunun retilmesi; Tann ve
insan arasndaki card iliki; Tanrsalln ikinci kiisine dn
trlmtrher insann, en dk seviyedekinin bile Tann e
babaocuk ilikisi iptal edilmitir;
61 nan araclyla kurtulu (yani, Tannnm olu olmak iin
sann rettii yaam biimini takip etmekten baka bir yol ol
mad) insanlarn, insan araclyla deil sann eylemi aracl
yla tamamland bir tr mucizevi gnah karmaya inanma
sn salayacak bir inanca dntrlmtr.
Tm bunlarn nda armhtaki sa'nn yeniden yorumlan
mas gerekmektedir. Kendi iinde bu lm asl mesele dedisa

135
G stenci

dece bu dnyann otoriteleri ve kanunlan asndan insann nasl

davranmas gerektiininkendini savunmamas gerektiininbir ia
retiydi. Bundan kartlacak ders buydu.

171
(Mart-Haziran 1888)
Paulun psikolojisine kan.Mevcut gerek, sa'nn lmdr. Bu
nun aklanmas gerekmektedirBir aklamann doru veya yan
l olabilecei bu insanlarn hibir zaman aklna gelmemitir. G
nn birinde akllarna yce bir ihtimal gelmitir: Bu lm u veya
u anlama gelebilir diyeve hemen u veya u anlama gelivermitir!
Bir hipotezin doruluu, o hipotezi ortaya atann yce drtsyle
kantlanmaktadr
Gcn kant yani bir fikrin doruluunun etkisiyle (ndlin saf
a dedii gibi meyveleriyle)kantlanmasdr; ilham veren doru ol
maldrnsan, bunun iin insan kan dkmse bu doru olmaldr
Burada, bir fikrin, o fikri ortaya atanda meydana getirdii ani g
duygusu her yerde deerinin kant olarak kabul edilmektedir:ve
insan, bir fikrin doru olduunu sylemenin dnda o fikri onurlan
drmann baka bir yolunu bilmiyorsa, o fikrin ilk onurlandnlaca
yklem doru yklemi olacaktr. Baka nasl bylesine etkili olabilir
ki? Biraz gle hayal edilmiti: Eer o g gerek olmam olsayd, et
kili de olamazdFikrin ilhamdan geldii anlalmtr: Yayd etki
ise eytani bir etkinin iddetinden bir eylere sahiptir
Bir dekadann direnemedii, tamamen yenik dt bir fikrin
doruluu bylece kantlanm oluyor!
Bu kutsal sarallar ve gaipten haber veren kimselerden hibiri,
bir filologun bugn bir metni okurken veya bir tarihsel olaym do
ruluunu kantlarken gsterdii zeletirinin btnlnn binde
birine bile sahip deildir. Bizimle kyaslandnda onlar ahlaki ge
ri zekllardr 22

22 Bu nottaki formlasyonlann bazlan Nietzschenin eserlerindeki paralel pasajlardan ok

daha iyi gibi grnmektedir.

136
 Hristiyanlk Tarihi

172
(Bahar-Gz 1887)

Bu, bir eyin doru olup olmadna dair bir mesele deil, sadece ne
gibi etkiler meydana getirdiineyani entelektel btnln ta
mamen yoksun olmasna dair bir meseledir, insan inand sre
ceheyecan artrmaya yardma oluyorsa, her ey gerekelidir, ya
lanlar, israf, en utanmaz sahtekrlklar.
Bir inan iin batan kartmaya ilikin sistematik bir aralar
okulu: Genelde elikinin meydana gelebilecei alanlar iin aala
ma (neden, felsefe ve bilgelik, gvensizlik, dikkat alanlar); devam
l olarak bu doktrini verenin Tann olduunudolaysyla havarile
rin hi nemli olmadnburada eletirilebilecek deil sadece ina
nlacak, kabul edilecek bir ey olduunu; byle bir kurtulu doktri
nini alm olmann olaanst bir inayet ve ltuf olduunu ve bu
doktrini almak iin en derin minnettarlk ve tevazuun art olduu
hatrlatarak, doktrinin utanmaz bir biimde vlmesi ve yceltil
mesi
Bu dk seviyedeki insanlarn onurlu her eye kar duydukla-
n ksknln [ressentiment] zerinde daima birinin bu doktrini
dnyanm bilgeliine, dnyanm gcne kar bir kar doktrin ola
rak sunacana ve onu kendi tarafna ekmek zere batan karta
cana dair kumar oynanmaktadr. Toplum d itilmilerin ve yok
sullarn her trn kendine inandrmaktadr; en nemsizlere ve
acizlere kutsanmlk, stnlk ve imtiyazlar vaat etmektedir; za
vall kk aptal kafalan anlamsz bir kibirle doldurur, sanki dnya
nm anlam ve tuzu orilarmasna
Tekrar sylyorum, insan bunlan ne kadar hor grse azdr. Ken
dimizi doktrinin bir eletirisinden kurtarmalyz; insann ne ile u
ratn anlamak iin kulland aralan bilmemiz yeterlidir. Kendi
ni erdemle bir tutmutur, utanmaz bir biimde erdemin cezbeden
gcn kendine istemitirparadoksun gc ve eski uygarlklarn
baharat ve aklszlklara duyduklan ihtiyalarla kendini bir tutmu
tur; insanlan akna evirmi, fkelendirmi, zulm ve eziyete te
vik etmitir

137
G stenci

Tam da Yahudi rahiplerinin g sahibi olmasn salayan ve Ya

hudi kilisesini yaratan, iyi dnlm alaklktr bu
unlar birbirinden ayrmak zorundayz: (1 ) Ak tutkusunun
scaklm (hararetli bir ehvetin yeralndaki temelinde yatar); ( 2 1
Hristiyanln tamamen erefsizlii: srekli abarts, laf kalabal
;souk tinsellikten ve ironiden yoksunluu; tm igdleri
nin askeri d doas;rahiplerin insan gururuna, ehvete, bilimle
re ve sanata kar n yarglan.23

173
(Yaz-Gz 1888)
Paul: ktidardaki Musevilie kar g ararhareketi ok zayftr
"Yahudi anlaynn tekrar deerlendirmesini yapan Irk toplum d
na itilir: ancak bu, esas olan eyleri inkr etmek anlamna gelir; ya
ni ehitleri, fanatikleri ve tm gl inanlarn deerlerini
Hristiyanlk, en derin iktidarszla dm eski dnyann k
m hali olup, en hasta ve en salksz unsurlarn ve arzularn ste
kmasna neden olmutur.
Sonu olarak, bir birlik, direnen bir g yaratmak amacyla ba
ka igdlerin n plana kmas gerekmitirksacas, Yahudilerin
kendilerini korumak iin kullandktan igdleri edinmelerim sa
layan trden bir belaya ihtiya duyulmutur
Bu adan Hristiyanlarn zulmleri paha biilmezditehlikede
olan bir topluluk hissi ve bireysel zulm sona erdirmek iin tek a
re olarak kitlelerin din deitirmesini salamtr (sonuta din d e
itirme anlaym mmkn olduunca hafife almtr)

174
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Hristiyan Yahudi yaam: Ksknlkleri [ressentiment] baskn deil
dir. Sadece byk zulmler bu tutkuyu, yani ak ateini ve nefret
ateim bu kapsama kadar gelitirebilmitir.

23 Bu blmde Alman editrler bir cmleyi atlamlardr-ve Sdlechta da her zamanki gi

bi, onlan izlemitir. Bkz. ilerideki Ek

138
 Hristiyanlk Tarihi

nsan en sevdiinin baka birinin inana iin kurban edildiini

grdnde saldrganlar; Hristiyanln zaferini de zulmedenlere
borluyuz.
Hristiyanlktaki ilecilik tamamen Hristiyan dedir: Schopen-
hauerun yanl anlad ite buydu: Sadece ileciliin Hristiyanlk
dnda da mevcut olduu yerlerde Hristiyanl azaltr.
Hastalk hastas Hristiyanlk bilincin ikenceci ve canl kesimi
aym ekilde sadece Hristiyan deerlerin kk saldklar belirli bir
toprak iin karakteristiktir: Hristiyanln kendisi deildir. Hristi
yanlk hastalkl topraklardan her tr hastal kapmtr: nsan H
ristiyanla sadece kendini her trl enfeksiyona kar koruma ye
teneksizliinden dolay sitem edebilir. in z de budur zaten: Hris
tiyanlk bir tr ktr.

175
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Hristiyanln zerinde ykseldii gereklik, Diasporanm (Dal
ma; Yahudilerin Babilden srldkten soma Filistin dndaki l
kelere g) scak ve sevgi dolu, birbirlerine yardm etmeye ve bir
birlerinin yaamasm salamaya hazr olanki byle bir ey Roma
mparatorluunda duyulmamt, belki de anlayamamlard bi
letevazu olarak gizlenmi olup, seilmi olmann verdii gizli
gururu tayan, en ite bunu inkr eden, kskanln ve en yukar
da olup, g ve ihtiama sahip olanlarn dokunmad kk Yahu
di ailesiydi. Bunun iinde bir eit g grmek, bu kutsanm kou
lun bulac, batan kana ve paganlara da bulatnlabilir olduu
nu fark etmekPaulun dehalmda yatyordu: bu potansiyel
eneji deposunu, bu tutumlu mutluluuYahudilerin yabana bir
hkmdarlk altnda toplumsal bir z koruma gelitirme tecrbesi
ve ustal ile Yahudi propagandasndaha serbest gnah kar
tlan bir Yahudi kilisesi iin kullanmay kendine ilahi grev edin
di. Kastettii ey, bu tamamen siyaset d ve iine kapank kk in
sanlar tryd: Haklann savunma ve btnlk iinde erdemi olu
turan bir dizi erdemle yetimi olup, hkimiyet kurma sanatlanyd

139
G stenci

(belirli bir insan trnn kendini koruduu ve gelitirdii ara

lar).
Sevgi prensibi kk Yahudi topluluklarndan tremitir: Teva-
zuun ve sefilliin klleri altnda parldayan daha tutkulu trde bir
ruhtur bu ne Yunan, ne Hint ne de Cermendi. Paulun24 sevgiyi
ven bestesi Hristiyan deil Semitik olan ebedi alevin Musevice pat
lamasdr. Hristiyanlk, psikolojik adan esasl bir ey yaptysa, o da
o dnemde bata olan bu daha souk ve asil rklar arasnda ruhun ha
raretini ykseltmesi oldu; bu, en sefil yaamn, hararetin artrlmasyla
zengin ve paha biilmez olabileceinin kefiydi
Byle bir devir teslimin ynetim dzenlemelerine uygulanama
dm sylemeye gerek yoktur: Yahudiler ve Hristiyanlar bunlara
kar kt davranlar sergiledilerve kt davranlar birletiin
de, ruhun gc ve tutkusu tiksindirici ve mide bulandrc olur (
ne zaman Yeni Ahiti okusam, bu kt davranlar gryorum).
insann, ekiciliklerim hissetmek iin alakgnlllkle ve istek
le burada konuan alakgnll insan tryle iliki kurmaldr.
Kiinin Yeni Ahite kar nas bir tepki gsterdii, kemiklerinde
klasik bir tada (bkz Tadtus) sahip olup olmadna dair bir snavdr;
kim ki bundan tiksinmiyor, bunda drste ve derin bir trfoeda su-
perstitio25 hissetmiyorsa, sanki amurlanmay nlemek ister gibi eli
ni geri ekmiyorsa, klasiin ne olduunu bilmiyordur. nsan, ar
mh hakknda Goethenin dnd gibi dnmeli 26

176
(Mart-Haziran 1888)

Kk insanlarn tepkisi: Sevgi, en byk g duygusunu salar.

Kapsamm anlamak iin, genel olarak insanlarn tamam iin de-

24 I Corinthians 13. Nietzschenin burada zerinde durduu nokta, o dnem iin devrim ni
teliindeydi ve buradaki ifadeler kastl olarak abartl ve paradoks da olsa, Musevilikle
Hristiyanl anlamamz iin byk bir katkdr.
25 Anormal batl inan.
26 Goethenin Venetian Epigrams (1790) eserinin antrmas: orijinal metni ve evirisi, editr
ln ve evirisini VValter Kaufmannn yapt Twenty Gerrnan Poets eserinde buluna
bilir (New York: Modem Ubrary, 1963), s. 32 ve devam.

140
 Hristiyanlk Tarihi

il, ama belirli bir insan tr iin geerlidir. Bunun biraz daha
almas gerekir.27
Sevgiden dolay tanrsalz, Tanmn ocuklar oluyoruz; Tanr
bizi seviyor ve bizden sevgiden baka hibir ey istemiyor; bunun
anlam udur: Ahlakllk yok, itaat yok veya hareket sevginin mey
dana getirdii g duygusunun aynsn retir; insan sevgi yzn
den kt bir ey yapmaz, aksine itaat ve erdem iin yaptndan ok
daha fazlasn yapar.
Srnn mutluluu, byk ve kk eylerde topluluk duygu
su, yaam duygusunun toplam olarak tecrbe edilen canl birlik
duygusu budur. Yardmsever ve yararl olmak ve srekli olarak ba
kalarm dnmek g duygusu uyandrr; grlebilir baar ve ho
nutluun davurumu g duygusunun altm izer; Tanrnn ikam e
tinde, seilmilerde, topluluun biiminde gurur eksik deildir.
Gerekten meydana gelen olay, insann tekrar kiilik deiimine
[alterationl uram olmasdr. Bu sefer sevgi duygusuna Tann adm
vermitir. Byle bir duygunun uyanmasnn nasl bir ey olduunu
gznzn nne getirin: bir tr kendinden geme, tuhafbir dil, bir
ilahi Sevgiyi kendine atfetmesini yasaklayan ite bu yenilikti
: Tanmn nnde yrdn ve iinde canlanmaya baladm
zannettiTann insana iniyor, kiinin komusu bir puta dn
trlyor (ayet sevgi duygusunu uyandnyorsa). sa, Tann olarak,
g duygusunun nedeni olarak tasavvur edildii anda kiinin kom
usu oluyor.

177
(Ocak-Gz 1888)

nanllar, sonsuza kadar Hristiyanla borlu olduklarnn bilincin

de olup, Hristiyanl yaratann birinci snf bir kii veya a olduu
sonucunu kartyorlarkartlan bu sonu yanltr ama ibadet
edenler tarafndan kartlan sonular iin tipik bir rnektir. Objek
tif olarak baklacak olursa, ncelikle Hristiyanla borlu olduklan

27 Bu cmle, standart basmlardan kartlmtr.

141
G istenci

eyin deeri hakknda yanlyor olabilirler: nanlar, insann ikna ol

duu eyin lehine hibir ey kantlamamaktadr: Dinler konusunda
aksine phe uyandrrlar.kind olarak, Hristiyanla olan borla
rn kurucusuna de, bitmi yapsna, yapnn tamamna, kiliseye
vs. atfedilmesi gerekiyor olabilir. Yaratc anlay ylesine ok an
lamldr ki bir hareketin tesadfi nedeni anlamna da gelebilir: Ku
rucunun figr kilise bydke buna orantl olarak bymtr;
ancak tam da bu ibadet perspektifi, bir zamanlar bu kurucunun ba
langta belirsiz ve gvensiz bir ey olduu sonucunun kartlmas
na izin veriyor. Paulun sa'nn nasl bir kii olduuna dair proble
mini ne derece zgr ele aldm, hatta nasl bu problemle neredey
se oynadna bir bakn: len, ldkten sonra tekrar grlen ve Ya-
hudiler tarafndan lme teslim edilen bir adamYalnzca bir mo
tif: mziini daha sonra 0 yazmtr Balangta bir sfr.28

178
(1884)

Bir dinin kurucusu nemsiz olabilirbir kibrit hepsi bu!

179
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hristiyanln psikolojik problemleri hakknda.tid gc: klgnlk, po
pler bakaldr, yoksullarn ayaklanmas. (Budizmde durum tam
tersinedir Budizm bir klgnlk hareketinden domam olup, eyle
me neden olduu iin krgnlkla mcadele etmektedir).
Bu bar partisi, dncede ve eylemde dmanlktan vazgeme
nin stnln ve korunmann bir koulu olduunu anlamaktadr.
Hristiyanln anlalmasn engelleyen psikolojik glk ite bura
dadr: Onu yaratan drt inam onunla bir prensip meselesi olarak
mcadele etmeye zorlamaktadr.
Bu isyana hareketin sadece bir bar ve masumiyet partisi olarak
herhangi bir baar ans vardr: an alakgnlllk, tatllk ve yu-

28 Son cmle, standart basmlardan kartlmtr.

142
 Hristiyanlk Tarihi

mualdkla fetihlerim yapmahdr; bunu igdsyle anlar. Kesin

baar: nsann davurumu olduu drty inkr etmek ve kna
mak ve bu drtnn antitezim srekli olarak, gerek szlerle, gerek
se eylemlerle gstermek

180
(Kasm 1887-Mart 1888)
Varsaylan genlik Eski bir kltre kar ayaklanacak saf ve gen bir
ahali hayal ediyorsanz, kendinizi kandryorsunuz: Yaamn daha
derin kaynaklarm yeniden Hristiyanln byd ve kk sald
yerde en alakgnll insan snflarna geri gnderen batl inanla
ra sahiptir: bunu ulusal bir genlik ve rksal bir canlanmann davu
rumu olarak kabul edersek, Hristiyanln psikolojisinden hibir
ey anlamayz. Dier tarafta kn tipik bir biimidir; tkenmi
ve amasz, hasta ve kark bir nfusun manevi adan an hassasi
yeti ve isterisidir. Bu stat ayartalan bir araya toplayan olaanst
topluluk, aslnda tamamen bir Rus hikyesine aittir: Tm nevroz
largrevlerin eksiklii, her eyin gerekten bir sona doru gittii
ne dair igd, hibir eyin artk deerli olmad, oke fa r niente29
ierisindeki rahatlkiinde bir randevu bulurlar.
Yahudi igdsnde gelecein gc ve kesinlii, olaanst g
teki varolma ve g istenci, ynetici snflarnda yatar: lkel Hristi
yanln meydana getirdii tarikatlar, en bariz ekilde igdlerinin
tkenmiliiyle birbirlerinden ayrlrlar. Bir tarafta, insan bkmtr;
dier tarafta, insan kendinden, kendi iinde ve kendisi iin mem
nundur.

181
(Bahar-Gz 1887)
Kurtulmu Musevilik olarak Hristiyanlk (tpk yerel ve rksal ola
rak koullanm bir asaletin sonunda kendim bu koullardan kur
tarmas ve benzer trde unsurlan aramaya balamas gibi):

29 Tatl tembellik. Bu cmle, DeccaTde kullanlm ve ayrntl olarak anlatlmtr.

143
G stenci

1) Devlet ierisinde kilise (topluluk) olarak, siyaset d bir yap ola

rak;
2) Yaam, disiplin, uygulama, yaam tara olarak;
3) Gnahn dini (gnah ilemenin tek tr genel olarak ac ekme
nin tek nedeni olarak Tanrya kar ilenen gnahn dini) ve bu
na ait genel bir are olarak. Sadece Tanrya kar ilenen gnah
lar vardr; insanlar, insanlara kar yaplan eylemleri yarglaya
maz ve Tann adna hari olmak zere hesap vermesini isteye
mez. Tm emirlerde (sevgi) de durum ayndr: Her ey Tannyla
balantldr ve insanlar iin Tann adna yaplmaktadr. Burada
daha yce bir saduyu yatmaktadr (ok dar grl bir haya
ta, tpk Eskimolardaki gibi sadece en barl ve tedbirli yarad
lla tahamml edilebilir: Yahudi Hristiyan dogmas gnahkr
lehine gnahn aleyhine dner).

182
(Bahar-Gz 1887)
Yahudi rahipler, ilahi ilke olduunu, Tanmn emirlerine itaat oldu
unu iddia ettikleri her eyi nasl sunacaklarnve sraili koruma
ya yarayan ve varln mmkn klacak her eyi (rnein bir dizi i
leri: snneti, ulusal bilincin merkezi olarak kurban kltn) doa
olarak deil de, Tann olarak nas tantacaklarn kavramlard.
Bu sre devam etti; lere duyulan ihtiyacn hissedilmedii (yani,
d dnyadan gelen bir ayrmn arac olarak) Musevilik dahilinde,
aristokrasiye kar asil karakter olarak hareket eden ruhani bir in
san tr; ruhun snfsz ve ayn zamanda kendiliinden olan ve im
di kendini kartlarndan kesin bir biimde ayrmak iin ilere de
il de yaradla deer veren bir ruhanilii tasavvur edilebiliyordu.
Balca sorun yine belirli bir ruh trn stn klmakt: aynen
olduu gibi yani ruhani insanlar arasnda popler bir ayaklanma
aadan (gnahkarlar, tahsildarlar, kadnlar, hastalar) balayan din
dar bir hareket olarak. Nasral sa, kendilerinin farknda olduklan
iaretti Ve yine, kendilerine gvenmek amacyla, teolojik bir yce
lie ihtiya duymaktadrlar: Kendileri iin bir inan yaratmak zere

144
 Hristiyanlk Tarihi

Tanrnn olundan daha azn istemiyorlarVe nasl ki rahipler

srail tarihinin tamamm arpttysalar, yine genel olarak insanln
tarihinin sahtesini yapmaya altlar ki Hristiyanlk bu balamda
en nemli olay olarak grnebilir. Bu hareket sadece balca eylemi
suu talihsizlikle birletirmek ve tm sulan Tannya kar ilenmi
bir sua indirgemek olan Museviliin topranda meydana gelebilir
di: Hristiyanlk tm bunlan ikinci g olarak ykseltti.

183
(Kasm 1887-Mart 1888)

Hristiyanln sembolizmi, tm gereklikleri (tarih, doa) kutsal bir

doa dla ve gerek dla dntrmartk gerek tarihin
farknda olmayan ve doal sonularla ilgilenmeyen Yahudilerin
sembolizmine dayanmaktadr.

184
(Mart-Haziran 1888)

Yahudiler, snflarnn ikisini yani sava snfm ve kyl snfm

kaybettikten sonra, hkm srmeye altlar, onlar bu balamda
hadm edilmi olanlardr: Onlarn nce rahiplerive hemen ar
dndan Chandalalan vardr.
Adilane bir ekilde aralarnda bir krlma, Chandalalann isyan
meydana gelir. te Hristiyanln kkeni budur.
Efendileri olarak sadece savalan tamdklan iin, dinlerine asil
lere, ycelere ve gururlulara, gce ve ynetim kurallarna kar d
manlk sokmulardr: Onlar kzgnlktan pesimisttir
Bylece nemli yeni bir tutum: Chandalann bandaki rahiple
ri yarattlarasil tarikatlara kar
Hristiyanlk, bu hareketin nihai sonucuydu: Yahudi rahiplik
makamlarnda kastlar, imtiyazllar, asiller hissedilebiliyordu H
ristiyanlk rahipleri iptal etti.
Hristiyan, rahibi tanmayan Chandalakendi kendini kurtaran
Chandaladr.

145
G stenci

Bu nedenle Fransz htilali Hristiyanln kardei ve devam

drgdleri snflara, asillere, son imtiyazlara kardr

185
(Bahar-Gz 1887)
Hristiyan ideali: Yahudi inceliiyle sahneye konulmutur. Temel
psikolojik drtleri, doasdr:
ktidardaki tinsel gce kar ayaklanmadr;
mutluluu mmkn klan erdemleri en alakgnlller iin tm
deerlerin standart ideali haline getirme teebbsdronlara Tann
deme abasdr, en azndan hayati snflan koruma igdsdr;
Savatan mutlak bir biimde saknmay ve bu ideal araclyla
direnii hakl karmaktritaat dahil;
Tann sevgisinin sonucu olarak birbirini sevmektir.
Ustal: Tm doal hareketlilii [mobilia] inkr etmek ve teki ta
raftaki tinsel kralla aktarmaktrerdemi ve kutsallm tama
men insanlarn kendi sonlan iin smrmek ve adm adm Hristi
yan olmayan her ey iin ahlakll inkr etmek

186
(Bahar-Gz 1887)
Hristiyanlarn klasik eski alann asil alanlarnda maruz kaldklar
byk aalama bugn igdsel olarak Yahudilerden holanma
mann bir trdr: zgr ve zsaygs olan dzenlerin, cezalandran
ve korkak ve uygunsuz jestleri, deerlerine ilikin sama bir dn
ceyle birletiren dzenlere duyduklar nefrettir bu.
Yeni Ahit, insanlarn tamamen soysuz bir trnn temel ilkeleri
dir. Daha ok deere sahip olma iddialar, hatta tm deerlere sahipol-
ma iddialan gerekten de isyankar bir yne sahiptir bugn bile

187
(Bahar-Gz 1887)
Kul ne kadar da nemsizdir! Hayat veren tindir! Kurtulu, sevgi, kut-
sanmlk, inan gerek, ebedi yaam hakknda yaplan heyecanl

146
 Hristiyanlk Tarihi

gevezeliklerin tamamndan ne kadar havasz ve hasta odas havas ge

liyor! Dier taraftan, znde huysuz Hristiyan standartlarna gre g
nah, hatta lmcl gnah kabul edilen eylerden baka yaplan, sy
lenen, istenen ve takdir edilen hibir eyin bulunmad gerek bir pa
gan kitabn aln, rnein Petronius. Ve imdi daha temiz esen hava,
daha hzl admlarnn stn tinsellii ve gelecei hakknda emin olan
zgrletirilmi ve taan g ne kadar ho! Yeni Ahifin tamamnda
tek bir bouffonnerie yoktur; ama bu gerek, bir kitab rtr

188
(Bahar-Gz 1887)

Hristiyan yaam dndaki tm yaamlarn knand derin deersiz

lik: Onlar gerek dmanlan hakknda adice dnmekten memnun
deildirler ve kendilerinden olmayan her ey iin kolektif bir karala
madan daha azn istememektedirlerKutsalln kibri, esasl ve kur
naz bir ruhla ok iyi geinir: lk Hristiyanlar bunun delilidir.
Gelecek: ok iyi para aldklarn gryorlarEn murdar tin tr
onlanndr. sann tm yaam, sanki kehanetleri savunmaya yardm
etmek zere sunulmutur: sa, hakl kmalarn salamak amacyla
byle davranmaktadr.

189
(Bahar-Gz 1887)

len kiinin szcklerinin, jeserinin ve koullarnn yalana yoru

mu: lm korkusu, rnein sistematik olarak lmden sonrasna
kar duyulan korkuyla kantnlmaktadr w

190
(Bahar-Gz 1887)

Hristiyanlar da Yahudilerin yaptklarn yaptlar ve efendilerinin az

na varolularnn bir koulu ve bir yenilik olduunu dndkleri eyi

.30 Bu karklk, filozoflar ve psikologlar arasnda bile ok yaygndr.

147
G stenci

soktular ve hayatn bunlarla kapladlar. Ayn zamanda ona tm bilmen

bilgelii geri verdiler ksacas, gncel yaamlarn ve faaliyetlerini ita
at olarak, dolaysyla propagandalar iin kutsanm gibi sundular.
Bunun neye bal olduu Paulden toplanabilin ok fazla deil
dir. Geriye kalan, kutsal saydklar eyler baznda bir aziz trnn
karmakldr.
Yeniden dirili dahil olmak zere, mucizevi doktrinin tamam,
yapabdiini dnd her eyi daha yksek bir derecede efendi
sine atfeden (gcn ondan alrd) bir topluluun kendini yceltme
sinin bir sonucudur.

191
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hristiyanlar hibir zaman sann onlar iin ngrd davranlar
sergememilerdir ve inan araclyla tasdike ilikin ihtiyatsz
gevezelik ve onun esiz ve stn nemi, sadece kilisenin sa'nn talep
ettii ileri itiraf etmek iin cesaretinin ve istencinin olmamasnn
bir sonucudur.
Budist, Budist olmayandan farkl hareket eden Hristiyan, tm dn
yann hareket ettii gibi hareket eder ve seremonilerden ve ruh hallerin
den oluan bir Hristiyanla sahiptir.
Hristiyanln Avrupadaki derin ve rezil yalancl: Bizler
gerekten Araplar, Hindular, inliler tarafndan hor grlenler hali
ne geliyoruzAlmanyann ilk devlet adamnn Almanyay krk
yldr gerekten neyin megul ettiine dair konumalarn dinle
yindile ve mahkeme papaz Tartufferyye kulak verin.

192
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

nan m? lermi?lerin, belirli ilerdeki alkanlklarn deer

lendirilmesini dolaysyla belirli bir yaradl meydana getmesi do
aldr; tpk yalnzca deer takdirinin bir i retmesinin anormal
olmas gibi nsan, kiinin deer duygularnn glendirilmesini deil

148
 Hristiyanlk Tarihi

eylemleri uygulamaya geirmelidir. nsan nce biraz yetenee sahip

olmaldrte Lutherin Hristiyan detantizmi [zengenlii], nan
bir pons osmorumdur.31 Arka plan Luther asndan derin bir inantr
ve Hristiyan ileri iin beceriksizliklerinin tr, her trl faaliyetin
bir gnah ve eytann ii olup olmadna dair an bir phenin ar
kasna saklanm kiisel bir gerektir: bylece varolu deeri tek ve
ok gerilmi bir fadliyetsidik ortamnda (dua, iini dkme vs.) yatar.
Son are konusunda haklyd: Reformistlerin tm eylemlerinde ifade
edilen igdler var olan en acmasz igdlerdir. Sadece kartlar
na dalp, kendilerine tamamen srt evirerek, sadece bir illzyon ola
rak (inan) varolua tahamml edebiliyorlard.

193
(Kasm 1887-Mart 1888)

nanmak iin ne yapmal?sama bir sora Hristiyanlkta hatal

olan, sa'nn yaplmasn emrettii her eyden saknmasdr.
Alelade bir hayattr ama hor gren gzlerle yorumlanmtr.

194
(Kasm 1887-Mart 1888)

Gerek hayata giri ortak bir hayat yaayarak kiisel hayatmz

lmden koruyabiliriz.

195
(Kasm 1887-Mart 1888)

Hristiyanlk, znde korucusunun yapt ve istedii eylerden

farkl hale gelmitir. Hl Hristiyanln kurucusunun yaam, re
tisi ve szleri ile ortaya konulan o Antik alardan kalma byk
pagan kart harekettir, ama znde farkl ihtiyalarn kalplarna
gre tamamen keyfi bir biimde yorumlanm ve mevcut her yer al
t dininin diline evrilmitir

31 Dangalaklar iin kpr: beceriksizler iin yardm.

149
G stenci

Bu, pesimizmin (ki sa aksine bar ve kuzularn mutluluunu

getirmek istiyordu): hatta zayflarn, deersizlerin, ilekelerin, ezi
lenlerin pesimizminin ykseliidir.
lmcl dmanlan (1) karakterde, tinde ve keyifte g: mad
decilik; (2) klasik mutluluk, soylu laubalilik ve phecilik, iddet
li kibir, bilgenin eksantrik lszl ve souk z yeterlilii, jestler
de, szlerde ve ekilde Yunan inceliidir. lmcl dman, Romal
lar olduu kadar Yunanllardr.
Antipaganizmin kendini felsefi adan mmkn klma abalan
vardr: Eski kltrn ok anlaml figrlerine, zellikle de u igd
sel Semit olup, Helen kart olan Platon zel bir tutku gsterilmitir.
Aynca Semitlerin balca ilerinden biri olan Stoacla da hayranlk
gsterilmitir (kurallara ballk ve yasa olarak saygnlk, byklk
olarak erdem, insamn kendi zerinde stn bir egemenlik olarak z
sorumluluk, otoriteSemitik budur. Stoac ise Yunan giysilerine ve
anlaylarna sarlm bir Arap eyhidir).32

196
(Kasm 1887-Mart 1888)

Hristiyanlk sadece klasik ideallere ve asil dinlere kar zaten bala

m olan bir mcadeleyi devam ettirmektedir.
Aslnda bu dnmn tamam o dnemin dini kitlelerinin ih
tiyalarna ve kavrama seviyelerine bir adaptasyondur ki, bu kitle
ler sise, Mithrasa, Dionyssosa, Byk Anaya inanr ve bir dinden
unlar isterdi: (1) teki dnya umudu, {2 1kurbanlk hayvann kan
l yalana grnts (gizem), (3) kurtana eylem kutsal efsane, (4) i
lecilik, dnyay inkr, batl inantan arnma ve (5 ) bir hiyerari,
bir topluluk biim i Ksacas: Hristiyanlk zaten var olan ve yerleik
antipaganizmin, Epikrn mcadele ettii kltlerin beraberinde
geldidaha kesin ifade etmek gerekiyorsa, daha dk seviyedeki
kitlelerin, kadnlarn, klelerin ve asil olmayan snflarn dinlerin
beraberinde geldi.

32 Stoac ekolnn kurucusu Kbrs Citiumlu Zeno, muhtemelen bir Semitti.

150
 Hristiyanlk Tarihi

Bu nedenle aadaki konularda yanl anlamalara dyoruz:

1) Kiinin lmszl;
2) Varolduu tahmin edilen dier dnya;
3) Varoluun yorumunun kalbindeki cezalandrma anlaynn ve
gnah anlaynn samal;
41 nsann Tannsallatnlmas yerine tanrsallktan uzaklatrlma
s, sadece bir mucizenin, sadece en derin z aalamann zerine
kpr yapabilecei en derin uurumun;
5) Gzel ve basit bir yaam tarz yerine, dnyada elde edilebilen Bu
dist bir mutluluk yerine yozlam grntler dnyasnn tama
m ve iren heyecanlar;
61 Rahiplik makamndan, teolojidea klttea kutsal srelerden,
ksacas Nasral sa'nn mcadele ettii her eyden oluan ruha
ni bir dzen;
7) Btn mucizeler, batl inanlar: Hem de Museviliin ve erken H
ristiyanln ayrt edici zellikleri mucizelerin ve greceli man
tkllk kartyken.

197
(Bahar-Gz 1887)

Psikolojik varsaym: Bgi ve kltr eksiklii tm utana unutmu bir

cahilliktir: Atinadaki o arsz azizleri bir dnn.
Yahudilerin seilmiler igds: Ses karmadan tm erdem
leri kendilerinin olduunu iddia ederler ve dnyann kalanna ra
kipleri olarak bakarlar; adi bir ruhim derin iareti;
nsann banazlarn erdemlerinden farkl erdemlere ihtiya duy
duu gerek amalarn, gerek grevlerin tamamen eksikliiDev
let bu ii onlarn omuzlarndan kaldrdBu arsz insanlar yine de
devlete ihtiyalar yokmu gibi davranmaktadrlar.
Kk ocuklar olarak mevcut olmanz dnda Bu psikolo
jik saflktan ne kadar da uzaz!

151
G stenci

198
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hristiyanln kurucusu, Yahudi toplumunun ve zeksnn en alt s
nfna ynelmenin bedelini demek zorunda kald. Onu anladklar
tinde idrak ettiler Bir kurtulu hikyesi, kiisel bir Tann, kiisel bir
kurtana, kiisel bir lmszl uydurmak ve kii ile tarih sz
cklerinin tm anlamlarm kiisel ve tarihsel olan her eyin gerek
liine itiraz edip, yanl olduunu ispatlamaya alan bir doktrine
sktrmak zorunda kalmak gerek bir rezalettir.
Sembolik imdi ve daima, burada ve her yerde olgusunun yerine
kurtulu efsanesi; psikolojik sembol yerine mucize.

199
(Bahar-Gz 1887)
Hibir ey Yeni Ahitten daha az masum deildir. Hangi toprakta ye
titiini biliyoruz. Esnek olmayan bir z istence sahip olup, her tr
doal destei kaybettikten sonra nasl hkm sreceklerini bilen ve
varolu haklarm ok uzun zaman nce ceza olarak kaybeden ve bu
balamda kendilerini doal olmayan ve sadece hayali varsaymlarla
(seilmi insanlar olarak, azizler topluluu olarak, vaat edilen kiiler
olarak ve kilise olarak) yukan kaldrmak zorunda olan bu insanlar,
piajraus33 olgusunu ylesine byk bir mkemmeliyetlik, ylesine
yksek bir iyi vicdan derecesiyle ele aldlar ki ahlakllk vazettikle
rinde insan yeterince tedbirli olamyor. Yahudiler, masumiyetin
kendisi olarak ilerlemeye balarsa, tehlike byk demektir: nsan,
Yeni Ahiti okurken daima biraz neden kuku ve kt niyeti bera
berinde tamaldr.
En temel kkenden gelen ksmen gruh, sadece iyi deil, na
muslu toplumun da dna itilmi insanlar, tinsel konularda vicdan
diye bir ey olduuna dair hibir disiplin hibir bilgi olmadan ve
en ufak bir phe duymadan kltrn kokusundan bile aynldlar;
bunlar tek kelimeyleYahudilerdir: Bir avantaj salama, her batl

33 Dindar hile veya kutsal yalan.

152
 Hristiyanlk Tarihi

varsaymdan, cehaletin kendisinden bir batan kartma arac ya

ratma kabiliyetleriyle birlikte.34

200
(Bahar-Gz 1887; rev. 1888)

Hristiyanla bugne kadar varolan en kanlmaz batan kartc ya

lan, kutsal olmayan byk yalan olarak bakyorum: Sakland her k
yafetin altndan idealinin byme filizim ve srgnn kartyorum
ve onunla ilgili her uzlamay reddediyorumona sava ayorum
l olarak nemsiz insanlarn ahlakll: Bugne kadar sergile
nen en tiksindirici dejenerasyon kltrdr. Ve bu ideal tr hl
insanln zerinde Tann olarak asl duruyor!!

201
(Bahar-Gz 1887)

Entelektel temizlie dair talebimizde ne kadar alakgnll olur

sak olalm, Yeni Ahit ile temas ettiimizde, en kalitesiz olanlarn en
byk problemler zerine seslerini ykseltmeye, hatta tm lleri
geride brakarak, bu gibi eylerin hkimleri olduklarna dair iddiala-
n ileri srmeye altklan kontrolsz arszlk; kolay kontrol edile
meyen problemleri (yaam, dnya, Tann, yaamn amac), sanki
problem deil de, bu kk banazlarn bildikleri basit meselelermi
esine ele alma ekillerindeki arlanmaz laubalilik karsnda bir ne
vi ifade edilemeyen huzursuzluk hissetmekten geri duramyoruz!

202
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Dnya zerinde var olan en megalomani tr, bu kk banaz dkn

tlerinin Tann, Kyamet Gn, gerek, sevgi*, bilgelik, Kutsal
Ruh szckleri zerinde hak iddia etmeye baladklar ve bunlarla ken
dileriyle dnya arasda bir ba kurduklarnda; bu insan trnn de

34 Nietzschenin Yahudilere kar tutumu iin bkz. DeccaL

153
G stend

erleri kendi grntlerine gre, sanki o geriye kalanlarn tmnn an

lam, tuzu, ls ve standardymasna tersine evirmeye baladkla
rnda ortaya kmtronlar iin sadece tmarhaneler kurmalymz,
baka hibir ey yapmamalymz. Bililerinin onlara eziyet etmeleri, b
yk anlamda Antik budalaln bir parasyd; Bu, onlan ok fazla ciddi
ye almak, onlan ciddi bir ey haline getirmek anlamna geliyordu
Tm bu fatalite, benzer trde bir megalomaninin, Yahudi mega
lomanisinin dnyada zaten var olmasyla mmkn olabiliyordu (
Yahudiler ve Hristiyan Yahudiler arasndaki uurum aldktan
sonra, Hristiyan Yahudiler, kendilerini korumak iin Yahudi ig
dsnn tasarlad kendini koruma prosedrlerini bir kez daha ve
ok daha youn bir biimde uygulamak zorunda kaldlar); dier
taraftan Yunan ahlak felsefesi, Yunanllar ve Romallar arasmda bi
le manevi fanatizmin yolunu hazrlamak ve onu lezzetli hale getir
mek iin her eyi yapmtrnein, nceleri ahlakllktaki doay
grmeyi reddeden, Yunan Tannlann daha nceden iyi anlayy
la yozlatrm olan ve daha o zaman Yahudi banazlnn (M
srda?) etkisi altnda olan, yozlamann byk viyadk Platoa

203
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Ahlaklln ekitilmesi [denaturing] hakknda. Bu kk sr hayvan

erdemleri hibir ekilde ebedi yaama gtrmez. Onlan ve onlarla
birlikte kendini bu eklide sahneye koymak kurnazca olabilir, ama
burada bile gzlerini ak tutanlar iin her eye ramen tm oyun
larn en glnc olarak kalr. Mkemmellii kk ve iyi huylu bir
koyun olarak elde ederek ne dnyada, ne de cennette hibir ekilde
imtiyazl bir mevkii hak etmeyiz. En iyisi ya kk, iyi huylu, boy
nuzlu tuhaf bir koyun olarak kalrztabu kendini beenmilikten
patlamadmz takdirdetpk mahkeme papazlarnn yapt gi
bi35ya da hakim klna girerek skandal yaratrz.

35 Bu szlerdnemin lider Alman antisemiti olan saray vaizi Stckere bir gnderme
sadece 1911, s. 502de bulunmaktadr. Bu blmn bal iin de geerldir. Stcker iin
bkz. ayrca ksm 89 ve 191

154
 Hristiyanlk Tarihi

Kk erdemler ne kadar olaanst bir renk yceliiyle aydn

latlmaktadrsanki ilahi zelliklerin bir yansmasymasna!
Her erdemin doal grevi ve yaran sistematik olarak rtbas edil
mitir; sadece ilahi bir emre, ilahi bir modele, sadece ilahi ve tinsel
rnlere gelince nem kazanmaktadr (Fevkalade: Sanki ruhun
kurtarlmasyla ilgiliymi gibi grnse de, mmkn olduunca ok
gzel duygularla olaylara tahamml etme aracyd).

204
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Bir topluluun kendini korumas iin belirli koullardan oluan ta
mamen gereki bir resmiyetten oluan kanun, belirli sonulara g
tren eylemleri, yani toplulua kar olan eylemleri yasaklamakta
dr, ancak bu eylemleri meydana getiren yaradl yasaldamamakta-
drnk bu eylemlere, baka sonular iin yani topluluun d
manlarna kar, ihtiyaa vardr. Daha sonra ahlak idealisti grnr
ve yle den Tann, kalplerimizi gryor. Eylemin kendisi hibir
eydir; onu meydana getiren saldrgan yaradl yok etmeliyiz
Normal koullar altnda buna gleriz. Ancak bir topluluun varola
bilmek iin sava balatma gerekliliinden tamamen uzak yaad
istisnai durumlarda byle eylere kulak asarz. Yaran artk grn
meyen bir yaradl iptal ederiz.
rnein Buda, ok banl, hatta tinsel adan tkenmi bir top
luluun arasnda ortaya ktnda durum byleydi.
n koulu mutlak siyaset d Yahudi toplumu olan en erken H
ristiyan topluluunda (aynca Yahudi topluluunda) da durum by
leydi. Hristiyanlk sadece Museviliin topranda yani siyaseti terk
etmi ve Romallarn dzeninde bir nevi parazit olarak varlklarm
srdren insanlar arasnda yetiebilirdi Hristiyanlk, ileriye atlan
bir admdr: nsan kendini ksrlatrmakta bile daha zgrdr
koullar buna izin verir.
nsan, Dmanm sev dendiinde, doay ahlaklln iinden
skp atmaktadr. Bundan dolay kanundaki (igddeki) doal
Komularm seveceksin ve dmanlarndan nefret edeceksin kura

155
G stenci

l anlamsz hale gelmitir. nk komunu sevme kural da bu sefer

kendine yeni bir temel bulmak zorundadr (bir nevi Tann sevgisi
olarak). Her yerde Tann dahil edilmi ve yararll geri ekilmitir;
her yerde ahlaklln gerek kkeni inkr edilmitir yani doann
tam olarak doal bir ahlaklln kabul edilmesinde yatan kutsall
kknden yok edilmitir.
Byle ksrlam bir insann batan kana cazibesi nereden ge
lir? Neden ksrlatrlm bir insann karsnda belki bir hadm d
ndmzde duyduumuz tiksintiyi duymuyoruz? Cevap tam
da burada: n koulu olan zalim ktrmle karn bir hadmn
sesi bizi tiksindirmez: aksine daha ho olmuturErdemin erkeklik
organ kesildiinden, erdemin sesine daha nce sahip olmad ka
dns bir tonlama kanmtr.
Dier taraftan erkeke erdemlerden oluan bir yaamn berabe
rinde getirdii korku dolu skmtlan, tehlikeleri ve kazalan d
nrsekrnein bir KorsikalInn bugn bile srd hayat ya da
bir Arap pagann hayat (ki detaylarnda bile KorsikalInn hayatna
benzer: arklan herhalde KorsikalIlar tarafndan yazld)en sa
lam erkek trnn bu keyif dolu iyilik, saflktonuna oba
nn arksnabir idileiyi adamakendini nasl kaptrdm ve
bundan nasl etkilendiini tam olarak kavrarz: Trajedi ortalkta do
larken, bunlar alarn en gl etkilerini yaratrlar.

Ancak bununla birlikte aynca idealistin (ideal hadmn) olduka

kesin bir gereklikten hangi oranda meydana ktm ve yalnzca bir
hayalci olmadn fark ettik Kendi gereklii iin kesin eylemleri
yasaklayan byle bir kaba emrin hibir anlam olmadnn farkna
varmtr (nk bu eylemlerin balca igds uzun sren uygula
ma eksiklii ve uygulamaya duyulan ihtiyatan dolay zayflamtr).
Hadm eden kii, insanlarn olduka kesin bir tr iin bir dizi yeni
kendini koruma tedbirleri gelitirmektedir. Bu adan bir uzmandr.
Yasama aralar, daha eski yasa koyucularla ayndr: her trden otori

156
 Hristiyanlk Tarihi

teye, Tanrya bavuru ve dl ve ceza anlaynn uygulanmas

bu demektir ki daha eski ideallerin tm su ortaklarm sadece yeni bir
yorumla kullanmaktadr; rnein ceza, daha iten bir ey haline geti
rilmektedir (belki de bilincin sancs olarak).
Uygulamada, bu trden insanlar istisnai varolu koullan ortadan
kalkt anda batar bu, taradaki kk Yahudilerin yaamlarnda ol
duu gibi, bir tr Tahiti ve adalar mutluluudur. Doal tek rakipleri, ze
rinde bydkleri topraktr; Buna kar mcadele etmek, buna kar h
cum ve savunma etkilerini tekrar bytmek zorundadrlar; rakipleri es
ki idealin taraftarlandrlar (bu dmanlk tr, Paul tarafndan Muse
vilik, Luther tarafndan da ruhani ilecilik ideali ile ilgili olarak geni bir
kapsamda savunulmaktadr). Bu muhalefetin en yumuak biimi elbette
erken Budistlerin biimidir: Dmanlk duygularnn cesaretini krmak
ve onlan zayflatmak iin herhalde hibir zaman bu kadar ok emek sarf
edilmemitir. Budistlerin ilk grevi sanki krgnla kar mcadeleymi
gibi grnmektedir: Sadece bu ekilde ruhun huzuru salanmaktadr.
Kendini salvermek, ama hibir kin olmadan: Bu, muhakkak hayret ve
rid bir yumuakl ve ho bir insanlazizleri gerektirir.

* * *

Manevi hadm ediliin sagrs.Erkeke heyecanlara ve deer tak

dirlerine kar nasl sava aabiliriz? Biri, fiziksel gce sahip deildir,
bir dieri de sadece kurnazlktan, byclkten, yalandan, ksaca
tinden oluan bir sava balatabilir.
B ilin ci r e e te : deallerimiz iin erdem zerinde genel olarak
hak iddia ederiz; daha eski idealleri, tm ideallerin antitezi olarak
sunulabilecekleri noktaya kadar inkr ederiz. Bunun iin bir nevi
karalama sanatm kullanrz.
M a r e e te : Kendi trmz genel olarak deerlerin ls
olarak ayarlarz; onu her eyin iine, arkasna ve yazglarna yerle
tiririzTann olarak.
nc r e e te : Bir idealin rakibini Tanrnn rakibi olarak tant
rz; kendimiz iin byk dokunakllk, g lanet ve kutsama hakk
n meydana getiririz.

157
G stenci

Drdncreete: Btn ileleri, esrarengiz, korku dolu ve varl

hayati nem tayan her eyi kendi idealimizin rakiplerinden t
retiriz:Kendi taraftarlarmz iin bile tm ileler cezadr (bir s
nava vs. elik etmedii srece).
Beindreete: Doay kendi ideallerimizin antitezi olarak tasav
vur edecek kadar eri gideriz; kimileri onu byk bir sabr snav,
uzun bir sre boyunca doal koullara tahamml etmek iin bir tr
ehitlik olarak kabul ederken, kimileri tm doal eylere kar ta
vr ve davranlarnda bir dedain36 sergiler.
Altnareete: Doal olmayan eylerin, hadm edilmilik ideali
nin zaferi, saf, iyi, gnahsz ve kutsanmlar dnyasnn zaferi, gele
cee sonu final, byk umut olarak, Tann krallnn gelii ola
rak yklenir.
Umarm kk bir trn her eyin mutlak lsne suni ola
rak nfuzuna glememe hl izin vardr?

205
(Bahar-Gz 1887)
Nasral sa veya havarisi Paulde sevmediim ey, kk insanlarn
kafalarna sanki en alakgnll erdemleri herhangi bir sonu yara
tacakm gibi, birok fikir yerletirmeleridir. Bu bize pahalya mal
oldu nk erdemin ve insann daha deerli niteliklerine kt bir
itibar kazandrdlar; as ruhun kt bilincini kendi kendine yeterli
likleriyle kar karya getirdiler ve gl ruhim cesur, yce gnl
l, yiit ve an eilimlerim doru yoldan saptrarak, kendi kendim
yok etme noktasna kadar getirdiler

206
(Bahar-Gz 1887)
Yeni Ahitte, zellikle de ndilerde Tanrsal kouna hibir ey bula
myorum; aksine en fed karalama ve yok etme hrsnn dolayl bir
biimininefretin en alak biimlerini buluyorum Yce mizalarn

36 Hor grme, tepeden bakma.

158
 Hristiyanlk Tarihi

nitelikleri hakknda her trl bilgiden yoksundur. Beeniden yok

sunluunun [filistinizmin] her trnn beceriksizce suiistimal edil
mektedir, ataszleri hzinesinin tamam zerinde hak iddia edil
mektedir ve tamamen kullanlmaktadr; bir Tanrnn bu tahsildarla
ra sz sylemek iin gelmesi gerekli miydi vs.
Hibir ey, sama ve mantksz manevi bahaneler yardmyla Fe-
risilere [dindar ve sofu eski bir Yahudi topluluu] kar verilen m
cadeleden daha adi deildir; insanlar byle bir g gsterisinden Itour
deforce] daima keyif almlardr. kiyzl sitemi bu azlardan k
mtr! Hibir ey rakibine bu ekilde muamele etmek kadar adi de
ildirasaletin veya onun tersinin en sinsi kstasdr

207
(Kasm 1887-Mart 1888)
lkel Hristiyanlk, devletin ortadan kaldrlmasdr: Yemini, askerli
i, mahkemeleri, nefsi mdafaay ve herhangi bir topluluun sa
vunmasn, kendi vatandalar ve yabanclar arasnda ayrm yapl
masn ve ayrca snf ayrmn yasaklar.
sann rnei: Kendisine zarar verenlere direnmez; kendini savun
maz; daha fazlasn yapar: dier yanam da uzatr (Sen sa msn
sorusuna: "Bundan sonra gcn sa tarafnda oturan ve cennet bu
lutlaryla gelen nam greceksiniz cevabm verdi). Havarilerine
kendisini savunmalarm yasaklad; yardm alabileceini ama alma
yacan ak bir biimde anlatt.
Hristiyanlk ayrca toplumun ortadan kaldrlmasdr: Toplumun
ok az deer verdii her eyi tercih eder, toplum dna itilenler ve
mahkum edilenler, her trden czamllar, gnahkrlar, tahsildar
lar, fahieler, en aptal insanlar (balklar') arasnda byr zenginle
ri, eitimlileri soylular, namuslular, doru olanlar hor grr.

208
(Kasm 1887-Mart 1888)
Yeni A hifte soylular ve gllere kar balatlan sava, Reynard the
Fox [Tilki Reynard] misali bir savatr ve aym yntemlerle, ancak

159
G stend

daima kutsal yalama uygulanarak ve insanrn eytanln onayla

mak iin kararlatrlm bir reddedile yrtlmtr.

209
(Kasm 1887-Mart 1888)

samn retisi: Zavalllara ve alakgnlllere mutlulua giden ka

pnn ak durduuna dair haberleryapmalar gereken tek eyin
kendilerini kurumlardan, geleneklerden ve st snflarn vesayetin
den kurtarmalar gerektiidir: Hristiyanlk bu balamda tipik sosya
list doktrinden baka bir ey deildir.
Mlk, kazan, anavatan, mertebe ve stat, mahkemeler, polis,
devlet kilise, eitim, sanat ordu: Bunlarn hepsi, mutluluun nn
de sann retisinin zerinde yargda bulunduu engeller, hatalar,
tuzaklar, eytan iidirhepsi sosyalist doktrin iin tipi olan eyler.
Arka planda isyan, efendilere kar biriktirilen bir antipatinin
patlamas, uzun sren bir baskdan sonra kendini sadece zgr his
setmekten dolay mutluluk iin ne kadar yalan sylenebileceine
dair igd vardr (bu genelde daha dk seviyedeki tarikatlarn
ok fazla iyi muamele grdkleri ve daha nce kendilerine yasak
olan bir mutluluu tatm olduklarna dair bir iarettirdevrimle-
re neden olan alk deildir, ama insanlar en mangeant37 bir itah
edindiler).

210
(Bahar-Gz 1887)

Yeni Ahiti ayam a bir kitap olarak okuyun: Erdemdaha dorusu

ideal koyundan baka hibir eyin (buna oban da dahildir) far
knda olmayan en alakgnll erdem: Dardan kesinlikle hibir
ey beklemeyenve kendini dnyadan ayr tutan kk, tatil, iyi
anlaml, yardmsever ve cokulu bir biimde neeli bir erdem t
rinsann erdemi kullanarak kamuoyunu kendine ekebilecei
igdsne mal edilmektedir. Bu, sanki bir tarafta topluluk doru

37 Yiyerek.

160
 Hristiyanlk Tarihi

olan her eyi ve dier taraftan dnya sanki yanl, ebediyen aypla
nacak ve reddedilecek olan her eyi temsil ediyormu ve insanln
kaderi sanki bu gerein etrafnda dnyormuasna gsterilen
sama kibirdir. Gte olan her eye kar gsterilen en sama nefret
tir, ama ona hi dokunmadan! Da doru her eyi olduu gibi bra
kan bir nevi isel tarafszlk (kulluk ve klelik; her eyin nasl Tanrya
ve erdeme hizmete dntn bilmek). . . .

211
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Hristiyanlk, varoluun en ahsa zel biimde mmkndr, dar gr

l, souk ve siyasetten tamamen uzak bir toplumu gerektirmekte
diryasad gizli toplantlara aittir. Dier taraftan Hristiyan devlet,
Hristiyan siyaseti arszln bir parasdr, bir yalandr, rnein en
sonunda Kutsanm Ekmein Tanrsna sanki ekmek efiymi gibi
davranan bir ordunun Hristiyan liderlii iin sylendii gibi Papalk
da hibir zaman Hristiyan siyasetini devam ettirecek durumda deil
di ve reformistlerin, Luther gibi siyasete teslim olduklarnda, herhan
gi bir ahlakszdan veya tirandan daha fazla Madiavellinin takipileri
olduklan grlebilir.

212
Kasm 1887-Mart 1888)

Hristiyanlk herhangi bir zamanda mmkn olabilir. Kendilerini

onun adyla ssleyen arsz dogmalara bal deildir. Ne kiisel bir
Tanrnn, ne gnahn, ne lmszln, ne kurtuluun, ne de inan
a n doktrinine gerek duymaktadr; metafizie kesinlikle ihtiya
duymamaktadr, hatta ilecilie ve Hristiyan doal bilimine de
gerek duymaktadr. Hristiyanlk bir yaam tarzdr, inanlar sistemi
deiL Nasl hareket edeceimizi syler, neye inanmamz gerektiini
deiL
Bugn kim ki: Ben asker olmak istemiyorum, Mahkemeler be
ni ilgilendirmiyor'*, Polisin hizmetlerim istemiyorum, huzuru

161
G stenci

mu bozacak hibir ey yapmak istemiyorum ve bu yzden aa eke

ceksem, huzurumu muhafaza edecek en iyi are a a ekmektir, di
yecek olursaHristiyan olur.38

213
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hristiyanln tarihi hakknda. Ortam srekli deimektedir Bundan do
lay Hristiyanlk vurgusunu srekli olarak deitirmektediralakg
nll ve kk insanlar kayrmaktadrcaritas39 gelitirmektedir
Hristiyanlk, aslnda inkr edilen her eyi tekrar stlenmektedir (ta
hamml etmek zorunda kald inkr dahilinde). Hristiyanlar va
tanda, asker, hkim, ii, tccar, bilgin, teolog, rahip, filozof, ifti, sa
nat, vatansever, siyaseti, prens oluyortvbe ettii tm faaliyetle
re tekrar balyor (nefsi mdafaa, yag, cezalandrma, yemin etme,
uluslar arasnda ayrm, hor grme, gazap). Hristiyanlarn tm yaa
m sonuta Hristiyanlarn kurtulu lehinde vaaz verdii yaamdr.
Kilise, Hristiyan kartlarnn modem devlet olarak zaferlerinin
bir semptomudurKilise, Hristiyanln barbarlamasdr.

214
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hristiyanln stesinden geldii eyler bunlardr Musevilik (Paul); Pla-
tonizm (Augustine); gizem klt (kurtulu doktrini, armh amblemi);
ilecilik (doaya, nedene, duyulan kar dmanlkDou).

215
(Bahar-Gz 1887)
Sr hayvan ahlakllnn doallktan uzaklatrlmas olarak H
ristiyanlk, mutlak yanl anlama ve kendi kendini aldatmay bera
berinde getirir. Demokratikleme bunun daha doal bir biimi olup,
en az onun kadar yalanadr.

38 Kr.Deccal
39 Hayrseverlii

162
 Hristiyanlk Tarihi

Veri: Eziyet grenler, alakgnlller, byk kle ve yan kle

kitleleri g ister.
Birind adm; Kendilerim zgrletirirlerkendilerini nce hayallerin
de fidyeyle kurtarrlar, birbirlerinin farkna varrlar ve zafer kazanrlar.
kinci adm: Mcadeleye giriirler, kabul edilmeyi, eit haklar ve
adalet talep ederler.
nc adm: mtiyazlar talep ederler (gcn temsilcilerini
kendi taraflarna ekerler).
Drdnc admSadece onlara ait olacak g isterler ve alrlar
Hristiyanlkta unsur arasmda ayrm yaplmaldr (a J her tr
den eziyet grenler; (b ) her trden olaanlar ve (c ) her trden ho
nutsuzlar ve hastalar. Hristiyanlk, birinci unsurla siyasi soylulua
ve ideallerine kar; ikinci unsurla her trden (tinsel ve fiziksel) istis
nai ve imtiyazl olanlara ve nc unsurla salkl ve mutlu olanla-
nn doal igdlerine kar mcadele eder.
Zafer kazanldnda, ikinci unsur n plana kar; nk Hristi
yanlk, salkl ve mutlu olanlan kandrarak (davasndaki savalar
olarak) kendi tarafina ekmitir; ayn ekilde glleri de (ayaktak-
mnn fethedilmesinden dolay ilgili taraf olarak)ve imdi Hristi
yanlk araclyla en yksek derecedeki onay alan sr igds
dr, her adan deerli olan olaan mizalardr. Bu olaan mizalar
sonunda kendinden o kadar emin byrler ki (kendileri iin cesa
ret edinirler), siyasi gc bile haksz yere benimser.
Demokrasi, doallatrlm Hristiyanlktr. An doallk kartn
dan dolay kart deerlerin stesinden geldikten sonra bir nevi do
aya dntr.Bundan kartlacak sonu: aristokrat ideal bundan
byle doalln kaybeder (daha yce insan, soylu, sanat, tut
ku, bilgi vs.; istisnailerin, dehann klt olarak Romantizm vs.).

216
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Efendiler de Hristiyan olabilse. Kurtuluunu borlu olduu koulla
rn ve arzularn kendi ilerinde deerli olduun hissetmeksonu
olarak aksini iddia eden ya da yoluna kan her eyi bastrmakbir

163
G stenci

topluluun (aile, rk, sr, kabile) igdsnde yatar, rnein itaat,

karlkllk, sayg, alakgnlllk, sempati.
Ayn ekilde kullarn yararl ve itaatkr hale getiren erdemleri
himaye etmek hkmdarlarn (ister birey, ister snflar olsun) ig
dsnde yatar (kendi koullarndan ve heyecanlarndan olabildi
ince uzak olabilen koullar ve heyecanlar).
Sr igdsyle hkmdarlarn igdleri belirli bir sayda ni
telii ve koulu vme konusunda anlamaktadrlarsadece neden
leri farkldr: Birinci grup, bu nitelikleri ve koullan dorudan ego
izmden dolay, ikind grup ise dolayl egoizmden dolay ver.
Efendiler rknn Hristiyanla teslim olmas, Hristiyanln bir
sr dini olduuna ve itaati rettiine dair grn, ksacas Hris
tiyanlarn Hristiyan olmayanlardan daha kolay ynetebileceinin
balca sonucudur. Papa, bu imaya dayanarak bugn bile indeki
imparatorlara Hristiyan propagandasn tavsiye etmektedir.
Hristiyan idealinin sahip olduu batan kana gcn bu gibi
mizalar zerinde belki de sevgi, tehlike, macera ve muhalefet ola
rak gayet gl bir etki brakabileceini eklemek isterimsevgi ola
rak tm bunlar, bir nor plus ltra g duygusu meydana getirirken,
kendilerini riske atmak anlamna gelir. Etraf erkek kardelerinin
kahramanca igdleriyle evrili Azize Teresay bir dnn: Hris
tiyanlk bu durumda istencin sefahati, istencin gc, kahramanca
bir donkiotluk biiminde grnr.

3. Hristiyan dealleri

217
(Bahar-Gz 1887)
Yaamn am aa olarak Hristiyan idealine; kutsanmlk ve kurtu
lu doktrinine; basitlerin, kalben saf olanlarn, sefillerin ve talihsiz
lerin egemenliine kar sava.40

40 MSde bu blm oluturan iki paragraf, birka sayfayla ayrlm olup, ilk paragrafn so
nu, standart basmlarda ve ayca Schlechta tarafndan kartlan birka szck daha J .

164
 Hristiyan dealleri

nsan ne zaman ve nerede Hristiyan idealine benzemitiren

azndan bir psikologun ve insanlar inceleyen bir rencinin gzle
riyle? Plutarkhosun btn kahramanlarm bir inceleyin.

218
(Kasm 1887-Mart 1888)
stnlmz: Kyaslama anda yayoruz, daha nce hi savu
nulmam gibi savunabiliyoruz: Her ynden tarihin z bilinciyiz.
Farkl biimlerde keyif alyoruz, farkl biimlerde a a ekiyoruz:
gdsel faaliyetlerimiz bir dizi duyulmadk eyleri kyaslamaktadr.
Her eyi anlyoruz, her eyi tecrbe ediyoruz, iimizde artk hibir
dmanca duygu yok. Kendimize bununla zarar verebileceimize
ramen, ok srarl ve neredeyse ehvetli merakmz akna dn
m bir ekilde en tehlikeli eylere saldrr.
Her ey iyidirherhangi bir eyi inkr etmek iin ok byk
aba sarf etmemiz gerekir. Herhangi bir eyin karsnda yer alacak
kadar aklsz olursak, a a ekerizznde bugn sann retilerini
en iyi yerine getiren biz bilginleriz.

219
(1885-1886)
Modem fen bilimleri Hristiyanla inananlara kar ironinin ste
sinden gelmilerdir. Hristiyan deer yarglarnn ise bugne kadar
hibir ekilde stesinden gelinememitir. armhta sa en yce
semboldrbugn bile

220
(Kasm 1887-Mart 1888)
ki byk nihilist hareket: (a ) Budizm, Ib ) Hristiyanlktr. Sonuncusu
ancak imdi asli grevini yerine getirecek kltr durumunakendi
ni saf gsterebilecei ve ait olduu bir seviyeyeeriebilmitir.

J . "Tann ve Tanrya duyulan inan, bizi daha ne ilgilendirir? Tanr bugn sadece sol
gun bir szcktr hatta artk bir anlay bile deildir!) Ancak Voltairein lm dein
de dedii gibi: sadece oradaki adamdan bahsetme!

165
G stenci

221
(Kasm 1887-Mart 1888)

Hristiyanl yeniden bulduk; imdi geriye kalan onun deerim be

lirlemektir:

1) Hristiyanlk hangi deerleri inkr etmitir? Kar ideali neyi

kapsar?Kibir, mesafenin dokunakll, byk sorumluluk, can
llk, grkemli hayvanilik, savata ve rekabette sevindiren igd
ler, tutkunun, intikamn, kumazlm, fkenin, ehvet dknl
nn, macerann, bilginin Tannsallatnlmas; Soylu ideal in
kr edilmitir: nsan trnn, yani hedefler koyan insann, gele
cein insammn gzellii, bilgelii, gc, ihtiam ve tehlikeli olu
u (burada Hristiyanlk Museviliin m antkl bir sonucu gibi g
rnmektedir).
2) Gerekletirilebilir mi?Evet, Hint idealinde olduu gibi, doru
iklim artlan altnda gerekletirilebilir. Her ikisinde de alma ek
siktir.Bireyi insanlardan, devletten, kltrel topluluktan, yarg
yetkisinden kopanp alr; eitimi, bilgiyi, terbiyeyi, kazana, ticareti
reddederinsann yararllm ve deerini kapsayan her eyi gei
rir duygunun mizaa araclyla onu kapatr. Siyaset d, ulus
kart, ne saldrgan, ne savunmaasadece skca dzenlenmi olup,
bu kutsal parazitlerin kamu hesabna hzla oalmalarna izin veri
len siyasi ve sosyal hayatta mmkn olabilir.
3) Keyif istencinin bir sonucudurbaka hibir eyin deil! Kut-
sanmilk, herhangi bir savunmaya gerek duymayan kendi kendi
nin kant kabul edilmektedir baka her ey bu balamda sadece
sonuca gsterecek bir aratr.

Ancak bu dnce tam esastr Her eyin geirilmesine dair ye

terli bir gd olarak aaya, bozulmaya, yozlamaya kar korku, ber
bat bir dnce tarzdrtkenmi bir rkn iaretidir. nsan aldanma-
maldr (Kk ocuk olmakve bunun benzerleri: Frands o f As-
sisi, nevrotik, epileptik, bir hayalci tpk sa gibi).

166
 Hristiyan dealleri

222
(Kasm 1887-Mart 1888)

Daha yce insan, daha dk seviyedeki insandan korkusuzlua ve

talihsizliklerle mcadele etmeye hazr oliuyla ayrlr: Eudaemonis-
tik deer takdirlerinin yaygnlamaya balamas bir dejenerasyon
iaretidir (fizyolojik yorgunluk, istencin zayfl). Kutsanm-
lk perspektifine sahip Hristiyanlk sefil ve zayf bir insan trnn
dnce tarz iin tipiktir. Fazladan g, yaratmak, a a ekmek, bat
mak ister: Hristiyanlarn banazlar iin kurtuluu ona kt bir m
zik gibi ve ruhani tavn kzgnlk gibi gelir.

223
(1885-1886)

Yoksulluk, alakgnlllk ve saflktehlikeli ve iftira niteliinde birer

idealdir ancak zehrin belirli hastalklarda kullanlmas gibi, rnein
Roma mparatorluu dneminde, yararl tedavilerdir.
Btn idealler tehlikelidir nk gncel olan yozlatrrlar ve
damgalarlar. Hepsi zehirdir, ancak geici tedaviler olarak vazgeil
mezlerdir.

224
(Kasm 1887-Mart 1888)

Tanr, insan mutlu, aylak, masum ve lmsz yaratmtr: u andaki

hayatmz yanl, bozulmu, gnahkar bir varolu, ceza yaamdr
Aa ekmek, mcadele etmek, i ve lm, uzun srmemesi gerekea te
davi gerektirenve tedavisi olan!bir ey olarak yaama kar bir iti
raz nedeni ve soru iareti saylmaktadr. demden bu yana insan
anormal bir durumdayd: Tanr, bu anormal durumu sona erdirmek
iin, olunu demin gnah iin kurban etti Yaamnn doal karak
teri gidiat bir lanettir. sa, kendisine inananlara normal durumlarm
geri vermektedir. Onu mutlu, aylak ve masum yapmaktadr.Ancak
dnya isiz verimli olmaya balamamtr; kadnlar aa ekmeden o
cuk dourmamaktadr; hastalk durmamtr; en dindar inanllar, az

167
G stenci

sayda dindar inanszlar olarak zor zamanlar geirdiler. nsann lm

den ve gnahtan kurtulduu (hibir savunmas olmayan iddialar)
daha da vurgulanarak kilise tarafndan ne srld. Gnahtan arn
mtr kendi eyleminden dolay, sert bir mcadele sayesinde deil,
kurtulu eylemi sayesinde zgrlne kavumutursonu olarak
mkemmel, masum ve cennetliktir.
Gerek hayat sadece bir inantr (yani kendini kandrma, lgn
lktr). Mcadelenin, byk uralarn, ihtiam ve karanlklarla dolu
u andaki varoluun tamam ktdr, sahte bir varolutur: Grevin
bu sahte varolutan geri alnmas gerekmektedir.
nsan masum, aylak, lmsz ve mutludur her eyden nce bu
stn gereklilikler (supreme desiderata)anlaynn eletirilmesi gerek
mektedir. Su i, lm, aa ekme (ve Hristiyan bak asna gre bilgi)
stn gerekliliklere neden ters der?Tembel Hristiyanlarn kutsan-
mlk, masumiyet ve lmszlk anlay neden ters der

225
(Kasm 1887-Mart 1888)

Eksantrik kutsallk anlay eksiktirTann ve insan birbirin

den kopamamlardr. Mucizeler eksiktirbu alana sadece yoktur;
takdire deer tek alan tinsel (yani sembolik psikolojik) olandr.
k olarak: Epikrizme baldr Yunanllar tarafndan tasavvur
edildii ekliyle cennet sadece Epikrosun bahesidir.
Byle bir hayatta her trl grev eksiktir: Hibir ey arzu et
mez; Epikros misali putlarn bir biimidir; herhangi bir hedef be
lirlemek, ocuk sahibi olmak iin tm nedenler eksiktir:Her ey
elde edilmitir.

226
(Mart-Haziran 1888)

Bedeni hor grdler; hi hesaba bile katmadlar, hatta ona bir d

man gibi davrandlar. Kadavra misali bir bedenin iinde gzel bir
ruh tanabileceine inanmak onlarn yanlgsyd. Bunu bakalar

168
 Hristiyan idealleri

tarafndan tasavvur edilebilir hale getirmek iin, gzel ruh anlay

n sonunda solgun, hastalkl, geri zekl biimde fanatik bir yara
tn mkemmellik, melek gibi, yce bir nitelik, daha'yce bir in
san olduu dnlene kadar, baka bir ekilde sunmak ve doal de
erini tekrar deerlendirmek zorunda kaldlar.

227
(Ocak-Gz 1888)

Psikolojide cehaletHristiyanlarn sinir sistemi yoktur; bedenin

isteklerim, bedenin kefim hor grmek ve gz ard etmek iin kast
l arzulan; bunun insann daha yce doasna uygun olduu ve
ruh iin kesinlikle iyi olmak zorunda olduu varsaymlan; tm b e
densel duygulann manevi deerlere sistematik olarak indirgeme;
hastal maneviyata bal olarak, belki de bir cezalandrma veya
snav ya da insann, salkl olmu olsayd, daha mkemmel olabi
lecei bir kurtulu hali (Pascaln fikri) olarak tasavvur etme al-
kanlklan vardr. Baz koullar altnda insan kendini kasten hasta
yapar.

228
(1883-1888)

yi ama Hristiyanlarn doaya kar mcadeleleri nedir o zaman?

Szlerine ve aklamalarna aldanmayalm! Doa olan baka bir eye
kar bir doadr. Birok ynden korku, baz ynden tiksinme, baz
ynden belirli bir tinsellik ve en iyi ynden etsiz ve arzusuz bir ideale,
doadan bir soyutlanmaya duyulan sevgidir deali savunacak bir
yaam srmeye almaktadrlar. Kendine gven yerine alakgnll
ln, arzulara kar kaygl ihtiyatn, normal grevlerden zgr kal
mann (bu arada daha yksek bir derece duygusu tekrar yaratlr), ola
anst eylerin zerine srekli bir savan kkrtlmas, duygu co
kunluklarnn tek bir tr oluturduklarn sylemeye gerek yoktur.
Bu trde dejenere olmu bir bedenin kolay heyecanlanabilirlii galip
gelmektedir, ancak bu sinir ve dahilindeki ilhamlar baka bir ekilde

169
G stenci

yorumlanmaktadr. Bu mizaca sahip trn beenisi (1) incelie, (2 ) i-

eklilie ve (3 ) an duygulara eilimlidir.
Doal eilimler tatmin edtlmitir, ama yeni bir yorum ekli altn
da, rnein Tann huzurunda haldi kma, ilahi takdir araclyla
kurtulu duygusu (engellenemeyen her keyifli duygu bu ekilde
yorumlanmaktadr!), kibir, ehvet dknl vs. eklinde.
Genel problem: Doal olan karalayan ve pratikte bunlan inkr
edip, derecesini dren bir insana ne olur? Hristiyanlar, aslnda
otokontroln abartlm bir biimi olduklarm kantlamaktadrlar:
arzulanm dizginlemek uruna onlarn kknden kazlmas veya
armha gerilmesi gerektiini dnmektedir.

229
(Mart-Haziran 1888)
Birbirini takip eden bin yllar yznden insan kendini fizyolojik ola
rak tanyamamtr. Bugn bile kendini tanmamaktadr. rnein
bir sinir sistemine sahip olduumuzu (ama ruha sahip olmad
mz) bilmek, halen en iyi bilgi sahibi olanlarn ayncaldr. Ama
insan bu konuda bir ey bilmemekten honut deildir. nsan, Bunu
bilmiyorum demek, cahil olabilmek iin ok insancl olmaldr.
A a eker veya iyi bir ruh hali ierisindeyse arad takdirde bu
nun nedenim bulabeceine dair hibir phesi yoktur. Bylece ne
deni arar Aslnda nedeni bulamaz, nk nereye bakmas gerek
tiini tahmin bile edemez.Ne olur?Haline ilikin bir sonucu o ha
lin nedeni kabul eder; rnein iyi bir ruh hali ierisindeyken taahht
edilen bir i (gerek anlamda taahht edilmitir nk iyi ruh hali
bunun iin gerekli cesareti salamtr) baarl olur. Bylece iin ken
disi iyi ruh halinin nedeni olur. Aslnda bu baany belirleyen, iyi
ruh halini belirleyen ayn eylerdifizyolojik glerin ve sistemle
rin mutlu koordinasyona
Birisi kendini hasta hissederse sonuta baz endielerin, baz tered
dtlerin ve baz zeletirilerin stesinden gelememitir.Gerekte
hasta halinin tereddtlerinin, gnahnn, zeletirisinin bir sonu
cu olduuna inanr.

170
 Hristiyan dealleri

Ama ounlukla derin bir tkenmilik ve bitkinlikten sonra iyi

leme hali geri gelir. Kendimi nasl bylesine zgr, bylesine kur
tarlm hissedebilirim? Bu bir mucize, bunu sadece Tann yapm
olabilir. Sonu: Gnahm affetti
Bundan belirli bir alkanlk ortaya kyor: Gnah duygularn
uyandrmak ve tvbe etmenin yolunu hazrlamak iin bedeni has
talkl ve sinirli bir duruma indirgemek zorundayz. Bunu yapma
yntemini iyi biliyoruz. Tahmin edebileceiniz gibi, durumun ne
densel mant hakknda hibir phe yoktur: Etin ilesine ilikin di
ni bir yorum mevcut olup, kendi iinde bir son olarak grnmekte
dir ki, aslnda sadece tvbenin hastalkl hazmszln mmkn kl
mak iin bir aratr (gnaha ilikin sabit fikir [ideefixei, dii kuun
gnah adndaki tebeir izgisiyle ipnotize edilmesi).
Bedenin kt muamele grmesi sululuk duygusu dizisi, yani akla
ma gerektiren bir aa ekm e halinin genel durumu iin zemin hazrlar
Dier tarafta kurtulu yntemi ayn yolu takip eder nsan dua
lar, devinimler, jestler ve yeminlerle duygu aleminin tm trlerini
kkrtrbunu ounlukla aniden ve ounlukla epilepsi eklinde
ortaya kan bir tkenmilik izler. Derin bir uyuukluk halinden son
ra iyilemedini adan sylemek gerekirse kurtulugrlr.403

230
(Ocak-Gz 1888)

Fizyolojik tkenmiliin bu halleri ve sonulan eksiden salk halle

rinden ve bunun sonularndan daha nemli kabul edilirdi nk
ani beklenmedik, korku dolu, aklanamayan ve tahmin edileme
yen eyler asndan daha zenginder. nsan korkuyordu: nk bu
rada daha yce bir dnyann var olduunu varsaymt. Uyku ve r
yalar, glgeler, gece, doal afetler iki dnyann yaratlmasndan so
rumlu tutuldular. Her eyden nce bu balamda fizyolojik tken
miliin semptomlan hesaba katlmalyd. Eski zamanlardan kalma
dinler u anda dindarlan baz eyleri tecrbe etmek zorunda olduk

la Sonularn yanllkla neden kabul edilmesine dair bu tartma. Putlarn Alacakaranl

Drt Byk Yanlg ile karlatrlmaldr.

171
G stend

lan bir tkenmilik haline sokmulardr. nsanlar her eyin aina

olmaktan kt daha yksek bir dzene girdiklerine inanyorlar
d.Bu, daha yce bir gcn grntsyd.

231
(Mart-Haziran 1888)

Her tkenmiliin soncu olarak uyku; her an heyecanm sonucu

olarak da tkenmilik
Uyku gereksinimi ve uyku anlaynn tm pesimist dinlerde
ve felsefelerde tannlatnlmas ve tapnlmas
Bu durumdaki tkenmilik, rksal bir tkenmiliktir: Uyku, psi
kolojik adan bakldnda, sadece daha derin ve daha uzun bir din
lenme itepisidir Gerekte ise kardei olan uykunun imaj arkasna
saklanarak batan kartc bir biimde alan lmdr.

232
(Mart-Haziran 1888)
Hristiyanlarn tvbe ve kurtulu ile terbiye edilmesi kasten kkrt
lan bir/olie drculaire41olarak dnlebilir, ancak tahmin edebilece
iniz gibi, bu sadece nceden belirlenmi, yani hastala meyilli bi
reylerde yaplabilir.

233
(Mart-Haziran 1888)

Vicdan azabna ve onun tamamen psikolojik tedavisine kar. Bir tecrbe

nin stesinden gelememek, kn bir iaretidir. Eski yaralarn
tekrar almas, kendini hor grme ve pimanlk iinde yzme, ru
hun kurtuluunun salanabilecei deil sadece ruh hastalnn ye
ni bir biiminin meydana getirilebilecei bir hastalktr.
Hristiyanlktaki bu kurtulu halleri yalnzca tek ve aym has
ta hallerin varyasyonlanbilim tarafndan deil, dini sabukla-

41 Kimi zaman cinnete kadar varan manik depresifliin eski bir ad.

172
 Hristiyan idealleri

mayla elde edilen belirli bir formlle karlanan epilepsi krizinin

yorumlardr.
nsan hastaysa hasta bir biimde iyidir. Hristiyanln alt
psikolojik aralarn daha byk blmn artk histeri ve epilepsi
biimlerinden sayyoruz.
Psikolojik iyiletirm e uygulamalarnn tamam, fizyolojik bir
baza dayandrlmak zorundadr; Bilincin sr iyileme sre
cinde bir engeldir. Kendi kendine ikence etm ekten mmkn ol
duunca abuk kurtulmak iin bunu nce yeni faaliyetlerle den
gelemeye almak zorundayz. Kilisenin ve tarikatlarn tama
men psikolojik uygulamalarnn sala zararl olarak gzden d
rlmesi gerekmektedir. Sakat biri, dualar ve kt ruhlarn ko
vulmasyla iyiletirilemez: Bu gibi eylerin etkisi altnda meyda
na gelen huzur koullan psikolojik anlamda ilham verici g
venden uzaktr.
Yaammzn tek bir detayyla bizi ipnotize eden arballa ve
cokunlua glebiliyorsak v e biiindn srnn" ta sran bir k
pek gibi olduunu dnebiliyorsakkendi pimanlmzdan uta
nyorsak, salklyz demektir.
Daha nceki tamamen dini ve psikolojik uygulamalar sadece
semptomlan deitirmeyi hedefliyorlard: Kendini han nnde al
altan ve iyi bir insan olmaya yemin eden insan iyilemi saylrd.
Ancak arbal bir ciddiyetle kaderine sadk kalan ve eylemini ger
ekletirdikten sonra ona iftira etmeyen bir sulu daha salkl bir
ruha sahiptir. Dostoyevskinin hapiste aralarnda yaad sulularn
hepsi boyun ememi mizalardboyun emi bir Hristiyandan
yz kat daha deerli deiller mi?
(Bilincin srnn MitcheUin tedavi yntemiyle tedavi edil
mesini tavsiye ederim42------)

42 Dr. Silas Wer Mitchellin (1829-1914, Amerikan) dinlenme tedavisi", zellikle izolasyon
dan, yataa balamaktan, diyetten ve masajdan olumaktadr. Kr. Nietzschenin izolas
yondan ve an yemekten bahsettii Ahlakn Soykt stne L
233-235 nolu ksmlarla Puarm Alacakaranl ile karlatrn: Kendi eylemlerimize
kar namert olmayalm! Onlan sonradan sallantda brakmayalm! Vicdann sr yak
kszdr.

173
G stenci

234
(1883-1888)

Bilincin sr, karakterin eyleme eit olmadm gsterir. yi bir i

ten sonra da bilincin srna benzer bir ey vardr: inde aina ol
mayanlar, onlar eski ortamdan ekip alanlar.43

235
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Vicdan azabna kar. Kiinin eylemlerine kar namertliin bu t

rn sevmiyorum; nceden tahmin edilmeyen utan ve utanmann
balangcnda kendimizi sallantda brakmamalyz. Srada daha ok
an44 bir gurur var. Yine de iyi taraflan nelerdir! Hibir eylem ne pi
manlk duyarak, ne de affedilerek veya kefaret deyerek geri al
nabilir. Suu sfrlayan bir gcn olduuna inanmak iin insann teo
log olmas gerekir: Biz ahlakszlar sululua inanmamay tercih ede
riz. Bunun yerine her eylemin kknde aym deere sahip olduu
nave aleyhimize dnen eylemlerin, ekonomik adan bakldnda,
ayn ekde yararl ve genelde arzulanan eylemler olduuna inanrz.
Baz zel durumlarda bir eylemin bizi kolayca kurtarmasna izin
veririzama koullar uygunsa. Koullar uygun olduu takdirde
hangimiz suun her trlsnden gemek istemez ki?
Bu balamda hibir zaman: Bunu ya da unu yapmamalsn de
memeli, aksine: Bunu daha nce yzlerce kez yapmam olmam ne
tuhaf! demelidir.
Yine de ok az eylem bir kiiliin tipik eylemleri ve gerek so
mut rnekleridir; ve ou insann ne kadar az kiilii olduunu d
nrsek, insan nadiren tek bir eylemle karakterize edilir. Yalnzca
epidermal olan koullar eylemi sadece bir uyanaya verilen tepkiyi,
varoluumuzun derinliklerine inmeden, hakkmda karar vermeden

43 Bu pasajlarn ve dierlerinin Sartren Sinekler (The Flies) eserine etkileri ayrntl olarak,
Revue Internationale de Phosophie, 67 (1964.1), Nietzsche between Homeros and Sartre: Five
Treatments of the Orestes Stoy adl eserimde, zellikle s. 65-73te tartlmtr.
44 Bu szck MSde okunmaz olup, Alman editrlerinin bir tahminini oluturmaktadr. Ay
n a bkz. nceki dipnot

174
 Hristiyan dealleri

uzun bir sre nce yanstr. fke, kavray, bak saplama: Bunlarda
nasl bir kiilik vardr?45
Bir eylem ounlukla uyuukluu ve zgrlk eksikliini de bera
berinde getirir; bu yzden eylemi yapan kii sanki hatrasndan by
lenmi gibidir ve sanki onun bir aksesuvanym gibi hisseder. pnotiz
malm bir biimi olan bu tinsel bozuklua ne pahasna olursa olsun di
renmeliyiz: Tek bir eylem, ne olursa olsun, kiinin yapt her eyle k
yaslandnda sfrdr ve hesapta tahrifat yaplmadan indirilebilir. Top
lumun, varoluumuzun tamamm tek bir bak asndan, sanki anla
m tek bir eylemi yerine getirmekmi gibi ele alma konusunda sahip
olabilecei haksz menfaat eylemi gerekletiren kiiye bulamamal-
dr ama ne yazk ki bu daima olan bir eydir. Bu, tinsel bozukluun her
eylemi ister iyi ister kt olsun, olaan olmayan bir sonula takip et
mesinden kaynaklanmaktadr. Bir sz alan bir sevgiliyi ya da seyirci
sinden alk alan bir airi izleyin: torpor intellectmlis sz konusuysa ara
ma emriyle kar karya kalan bir anaristten hibir farklar yoktur.
nsana yakmayan eylemler vardr. Tipik eylemler olarak kabul
edildikleri takdirde, bizi daha dk bir insan snf haline getirecek
eylemler. Burada yapmamz gereken tek ey, bu eylemleri tipik ola
rak kabul etmekten kanmaktr. Bir de bizim yakmadmz baka
trde eylemler vardr Fazladan mutluluk ve salktan kaynaklanan
istisnalar, bir frtna esnasnda bir seferliine ok ykselen gelgitler,
bir kaza: Bu gibi eylemler ve eserler ayn ekilde tipik deildir. Bir
sanat hibir zaman eserlerinin standardyla llmemelidir.

236
(Ocak-Gz 1888)

a) Hristiyanln bugn halen gerekli grld o ra gre insan

halen vahi ve tehlikelidir
b) Dier bir bak asna gre gerekli deil, ama ekici ve batan
k an a olmasna ramen, an derecede zararldr, nk tm s
nflarn hastalkl karakterine ve ada insanln tm trlerine
uygundur her trden dekadanlar, Hristiyanl arzu ederken
kendi eilimlerim takip ederler

45 Kr. Camus, Yabana (The Stranger).

175
G stend

a ve b arasnda kesin bir ayrm yapmak zorundayz, a kknda

Hristiyanlk bir ifa, en azndan bir uysallatrma aracdr (baz
koullar altuda hasta etmeye yarar; bu da vahilii ve acm aszl
kumaya yarar), b kknda ise hastaln bir semptomudur ve k
yayar. Destekleyici bir tedavi sistemine kar alr ve hastann
kendisi iin iyi olana kar igdsdr.

237
Ocak-Gz 1888)
Ciddilerin, arballarn, dncelilerin partisi ve bunlarn karsn
da, iindeki hayvan terbiyecisinin, canavara kar sert, korkun ve
dehet saan biri olmak zorunda olduu vahi, kirli ve hesaplanama-
yan canavaryalnzca hayvansal bir uysallatrma problemi
Tm temel talepler acmasz bir aklkla ortaya konulmaldr
yani bin kat abartlarak: talebin yerine getirildii bile kabalatrlm
bir ekilde sunulmaldr ki korkuyla kark bir sayg uyandrsn, r
nein Brahminlerin kendilerini duyulardan kurtarmalar gibi
* * *

Alaklar ve srlarla mcadele Belirli bir uysallatrmaya ve dzene

ulamak istiyorsak, bu arndrlm ve tekrar domu insanlar ile di
erleri arasndaki uurumun mmkn olduunca dehet verici ya
plmas gerekir.
Bu uurum, daha yksek kastlarn zsayglarn ve temsil ettikle
ri eye inanlarm artrrdolaysyla Chandalay. Hor grme ve
bunun da fazlas, psikolojik adan mkemmel bir biimde doru
dur, yani yz kat abartlmtr ki en azndan taklit edilebilsin.46

238
(Ocak-Gz 1888)
Acmasz igdlere kar mcadele, hasta igdlere kar verilen
mcadeleden farkldr; hatta hasta etmek acmaszln stesinden
gelmek iin bir ara bile olabilir. Hristiyanlarn psikolojik uygulama-

46 Ancak kr. daha sonra yazlan Putlarn Alacakaranl, nsanln Dzeltmenleri.

176
 Hristiyan idealleri

lan ou zaman vahi bir adamn hasta bir adama ve sonu olarak ev
cilletirilmi bir hayvana dntrlmesine neden olmaktadr.
Acmasz ve vahi mizalara kar verilen mcadele, onlan etki
leyen aralar kullanan bir mcadele olmaldr Batl inanlar vazge
ilmez ve gereklidir.47

239
(Kasm 1887-Mart 1888)

amz kanlmaz bir biimde olgunlamtr (yani kmtr),

tpk Buda a gibi Bu nedenle Hristiyanln gelimesi mmkn
dr, ama sama dogmalan olmadan (Antik hibridizmin [melezliin]
en tiksindirici kalntlan).

240
(1885-Mart 1886)
Hristiyan inancnn rtlemeyeceini varsaysak bile, Pascal yine
de gerek olduuna dair korkun olasl da hesaba katarak, Hristi
yan olmann en yksek derecede sagrl olduunu dnmekte
dir. Bugn, Hristiyanln ne dereceye kadar dehete dtnn
bir iareti olarak, bakalarnn, bu bir hata bile olsa, insanrn hayat
boyunca bu hatann byk avantajna ve zevkine sahip olabilecei
ni syleyerek, bunu savunmaya altklarm grrBu nedenle bu
inancn sakinletirici etkisinden dolay muhafaza edilmesi gerek
mektediryani tehdit edici bir korkunun olaslndan ziyade cazi
besini kaybetmi bir hayata duyulan korkudan dolay. Bu hedonizm
dn, bu zevk kant, dn bir semptomudur Gcn kant
nn, Hristiyanlk fikrinde bize an g veren korkunun yerine ge
er. Hristiyanlk bu yeniden yorumlamayla aslnda tkenmilie
yanar: nsan, sersemletid bir Hristiyanlktan memnundur nk
ne aramaya, ne mcadele etmeye, ne cesaret etmeye, ne yalnz kal
may istemeye ne de Paskalizme, derin dncelerle dalarak kendi
ni hor grmeye, insanlarn deersizliine inanmaya ve insann bel

47 237 noluksmm dipnotuna baknz.

177
G stenci

ki de lanetli olduuna dair strap dolu duyguya gc vardr. Ancak

her eyden nce hasta sinirleri yattrmay amalayan bir Hristi
yanlk gerekten de armhta bir Tanrdan oluan korku dolu bir
zme ihtiya duymamaktadr. Budizmin Avrupa'nn her yerinde
sessizce rabet kazanmasnn nedeni budur.

241
(Kasm 1887-Mart 1888)
Avrupa kltrnn mizah: Birileri bunu doru sayar ama unu ya
par. rnein, ndlin ister Protestan, ister Katolik olsun, dini yorumu
her zamanki gibi gelitikten sonra, okuma ve eletiri sanatnn ne
anlam kalr?

242
(Kasm 1887-Mart 1888)
Biz AvrupalIlarn halen yaam kaynamz olan anlaynyani in
sanlarn bir kitaba bal olarak ruhun kurtuluuna inanabildikle-
rinin ne kadar barbarca olduunu yeterince gz nnde bulundur
muyoruz.Ve bana buna bugn bile inanldn sylyorlar.
ndlin kilise tarafndan gelitirilen ekli bylesine lgnca sergi
lenmesi halen utanan yz kzartalm srekli bir cilt rengine d-
ntrmediyse bilimsel eitimin, eletirinin ve anlambiliminin [her-
meneutic] ne anlam vardr?

243
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Dikkate alnmas gerekenler: lahi takdire duyulan kanlmaz inan
a n bugne kadar elleri ve nedenleri felce uratan inannereye
kadar mevcut olduu; Hristiyan varsaymlarnn ve yorumlarnn
nereye kadar doa, ilerleme, mkemmel olabilirlik ve Darvvi-
nizm formlleri, mutluluk ve erdem, mutsuzluk ve sululuk ara
sndaki belirli bir ilikiye duyulan bo bir inan kisvesi altnda ara
mzda yaamaya devam ettiidir. Olaylarn gidiatna, yaama ve
yaama igdsne, herkes grevini yerine getirdii takdirde, her

178
 Hristiyan dealleri

eyin iyi olacana dair inantan kaynaklanan o rahat boyun eme

ye duyulan sama gventm bunlar sadece olaylarn sub specie bo
r ynnn olduu varsaylarak anlam kazanr. Bugn varsaylan
felsefi hassasiyetin ekli olan fatalizm bile dinin etkili olduu ilahi
dneme duyulan uzun sreli inanan bir sonucu, bilinsiz bir sonu
tur, sanki olanlar bizim sorumluluumuzda deilmi gibi (sanki
olaylar kendi gidiatna braklabilirmi gibi; sanki her bireysel kii
lik sadece mutlak gerein bir ekliymi gibi).

244
(Kasm 1887-Mart 1888)

yi, bilge, gl, deerli, kken ve kendi iindelik olan bir varolu
gibi grnen eyleri kendi nemsiz standartlarna gre dzenle
mekve bylece kendi zihninde her tr iyiliin, her tr bilgilein
ve her tr gcn varolduu ve deer kazand nedensel srecin ta
mamm bozmak, ksacas en yakn ve en olumsal menein unsurla
rnn yaratldn de, "kendi ilerinde varolduunu ve belki de
yaradln genel olarak nedeni olduunu varsaymak, insann psiko
lojik yalanclnn yceliidir.
Tecrbeye dayanarak, bir insann kendim nemli lde insanl
n ortalamasnn zerine kartt her dereceye dayanarak yargda
bulunduumuzda, gcn her yksek derecesinin iyi ve kt e
doru ve yanltan serbest kalmay kapsadm ve iyiliin taleple
rini gz nnde bulunduramadm grebiliriz. Aym kuraln bilge
liin de her yksek derecesine uygulandm grrz. yilik, bgeli-
in iinde en az drstlk, adalet, erdem ve deerlendirmeye alnan
tm dier popler hayaller kadar iptal edilmitir. Son olarak da iyi
liin her yksek derecesi de iptal edilmitir. Tinsel bir miyopluk ve
kabalk gerektirdii aikr deil midir? Doru ve yanl, yararl ve
zararl arasndaki mesafeyi ayrt etme kabiliyetsizliim da kapsad
ak de midir? Hatta en yksek iyiliin ellerinde yksek derecede
gcn en kanlmaz sonulara (ktnn kaldrlmasna) yol aa
ca gereim tartmaya gerek var m? Aslnda Sevgi Tanrsnn
ona inananlarda ne gibi eilimler uyandrdm grmek yeterlidir:

179
G stenci

nsanl iyilik uruna harap etmektedirler.Uygulamada, dn

yann u andaki yaps, aym Tanrnn en an miyopluun, eytanl
n ve iktidarszln Tanns olduunu gstermitir: Tann anlay
nn ne kadar deer tad bylece aa vurulmutur.
indeki bilgi ve bilgeliin hibir deeri yoktur; deeri iyilikten
fazla deildir; nsan nce bu niteliklerin deerlerini veya deersizlik
lerini aldklan hedeflere sahip olmaldrByk bilginin byk bir
deersizlii temsil ettii bir hedef olabilir (rnein byk bir aldan
ma derecesi yaamn gelitirilmesi iin gerekli olan eylerden biri ol
duysa; aym ekilde iyilik belki de byk zlemin kaynaklarm fel
etme ve cesaretini krma kabiliyetine sahipse).
nsanlarn yaamm olduu gibi aldmzda, Hristiyanlk tarzn
da her gerek, her iyilik, her kutsallk ve her Tannsallk bug
ne kadar olduka tehlikeli olduklarm gstermilerdir. imdi bile in
sanlk yaama ters den bir idealizmden dolay yok olma tehlike
siyle kar karyadr.48

245
(Bahar-Gz 1887)

Kurumlan nce onaylamas gereken ilahi ve transandantal (deneys-

t) daha yksek bir makamn varolduu farz edildii takdirde, bu
tm insani kurumlann maruz kalacaklan zararlan bir dnn. De
erlerini bu onayda (rnein evlilik durumunda) grme alkanl
nn bymesiyle insan onlarn doal itibarn azaltm ve baz durum
larda inkr etmitir. Doa, Tannm doallk kartl insanlar tara
fndan ereflendirildii oranda yanl yarglanmtr. Doal szc,
hor grme ve kt szckleriyle aym anlama getirilmitir.
En yiiksek manevi niteliklerin gereklii olarak Tannya duyulan ka
nlmaz bir inan dahilinde tm gncel deerler inkr edilmi ve sis
tematik olarak deersizlik olarak anlalmtr. Bylece doa kart
l tahta kt nsan, acmasz bir mantkla doay mutlak inkr et
me talebine ulamtr.

48 MSde bu nottan sonra Daral iin bir taslak gelir.

180
 Hristiyan dealleri

246
(Ocak-Gz 1888)
Hristiyanlk, zgecilik ve sevgi doktrinini n plana kartarak, tr
lerin menfaatlerine bireyin menfaatlerinden daha yksek bir de
er tanmamtr. Gerek tarihsel etkisi ve bu etkide hayati nem
tayan unsur, aksine en an derecede egoizmin, bireyin egoizmi
nin (bireysel lmszlk derecesine kadar) geniletilmesi olarak
kalmtr. Birey, Hristiyanlk araclyla o kadar nemli, o kadar
mutlak hale getirilmiti ki artk kurban edilemiyordu: ama trler
sadece insanlardan oluan kurbanlarla tahamml edebilmektedir
ler. Tann huzurunda tm ruhlar eit hale gelmilerdi. Bu, mm
kn olan tm olaslklar iinde tam da en tehlikeli olandr! Birey
ler eit kabul edildii takdirde, trlerin mahvolmasna yol aan bir
yaam tarz zendirilmi olur. Hristiyanlk, seim prensibinin tam
kartdr. Dejenere olmulara ve hastalara (Hristiyan) salkllar
la (pagan) ayn, hatta Pascalm hastalk ve salkla ilgili yargsn
da olduu gibi, daha yksek bir deer biilirse, doaldlk kanun
haline gelir.
Bu yaygn insan sevgisi uygulamada ack ekenlerin, yoksullarn,
dejenere olanlarn tercihleridir, aslnda insan kurban etmeye ilikin
gc, sorumluluu ve yce grevi alaltm ve zayflatmtr. Kalan
her ey, Hristiyanlarn deer emasna gre kendi kendini feda et
mek zorundadr: ancak Hristiyanlk tarafindan kabul, hatta tavsiye
edilen bu insan kurbanlan artklarnn genel terbiye asndan hi
bir anlam yoktur. Trlerin refah, u veya bu bireyin (ister kei
ve iled eklinde, ister halarn, l yakmaya zgn odun ynlar
ve daraalan yardmyla yanlln ehitleri eklinde olsun) ken
dini kurban etmesinden etkilenmez. Trler hasta bnyelilerin, za
yflarn ve dejenere olmularn yok olmasn istemektedirler ancak
Hristiyanlk tam da onlar iin koruyucu bir gtr; aynca zayfla
rn iindeki igdy kendilerine dikkat etmelerini, kendilerini ko
rumalarm ve birbirlerine ayakta tutmalarm salayacak ekilde
gl klmtr. Hristiyanlktaki erdem ve yardmseverlik tam
da bu karlkl koruma, zayflarn dayanmas, seimin zorlatnl-

181
G stenci

mas deil de nedir? Hristiyan zgecilii zayflarn herkes birbirine

zen gsterdii takdirde, her bireyin mmkn olduunca uzunca
bir sre korunacana dair kehanette bulunan kitle egoizmin deil
de nedir?
Byle bir yaradl an bir ahlakszlk, yaama kar.bir cinayet
olarak grmeyen insan, hastalar topluluuna aittir ve onlann ig
dlerine sahiptir.
Gerek yardmseverlik, trlerin iyilii iin fedakrlk gerekti
ririnsanlann kurban edilmesini gerektirdii iin serttir ve kendi
kendini yenmeyi gerektirir. Ve Hristiyanlk diye adlandrlan bu
sahte insanlk hikimsenin kurban edilmemesini salamaya al
maktadr.

247
(Mart-Haziran 1888)

Hibir ey esasl bir pratik nihilizmden daha yararl olamaz ve daha

fazla cesaretlendirilmesi gerekmez. Hristiyanln ve pesimizmin
tm fenomenleri, anladm kadanyla yle der Yokluk iin yete
rince olgunlamz. Bizim iin varolmamak makuldr. Bu neden
dili bu durumda aynca seici mizalarn dilidir.
Dier taraftan en sert biimde knanmas gerekenler, Hristiyan
lk gibi bir dinin, daha dorusu kilisenin ne olduu belirsiz ve yrek
siz uzlamasdr ki, lme ve kendini yok etmeye cesaret vereceine
hasta bnyeli ve hasta her eyi korumakta ve oalmasn salamak
tadr.
Problem: nsan, (sahte bir ahreti bekleyen zayf ve bitkisel
bir varolu deil) gnll lm bilimsel uurla reten ve uy
gulayan bulac nihilizmin gerekten ar bir biim ine hangi yol
larla ulaabilir?
Hristiyanl, belki de daha nce oluturulmu bylesine byk
ve anndna nihilist bir hareketin deerini lmsz birey fikriyle,
ayn ekilde yeniden dirili fikriyle, ksacas nihilizmin eyleminden, ya
ni intihardan srekli olarak vazgeirerek drd iin ne kadar
knasak azdr.

182
 Hristiyan dealleri

Bunun yerine yava bir intihar eklini getirmitir: aamal olarak

nemsiz, zavall ama tahamml edilebilir bir yaam aamal olarak
olduka olaan, burjuva, alelade bir yaam vs.

248
(Mart-Haziran 1888)
Hristiyan ahlak arlatanl. Merhamet ve hor grme birbirini hzl bir
deiimle takip ederler ve ara sra baz adi sular karsnda fkeleni
yorum. Burada hata bir grevbir erdem haline getirilmitir: pot kr
mak bir sanata dntrlm ve yok etme igds kurtulu ola
rak sistemletirilmitir; burada her ameliyat bir yaralanma ve salkl
olmak iin enejisi zaruri olan organlarn bile kesilmesi haline gelir.
Ve ulalan sonu hibir zaman iyileme deil, sadece kt semptom
larn bir baka kt semptomla deitirilmesidir.
Ve bu tehlikeli samalk, yaamn sistematik olarak biimsizle
tirilmesi ve hadm edilmesi kutsal ve dokunulmaz saylr: onun hiz
metinde yaamak, bu iyileme trnn bir arac yani rahip olmak,
insan farkl ve saygdeer klar, kutsal, hatta dokunulmaz yapar. Bu
en yksek derecedeki iyilemenin yaratcs sadece tanrsallk olabi
lin Kurtulu sadece vahiy olarak, ahi takdir sanat, yarat sunulan
en hak etmedii hediye olarak anlaabilir.
Birinci nenne;Ruh sal, hastalk olarak ve pheli kabul edi
lecektir
kinci nerm e: Gl ve verimli bir hayatn gereklilikleri olan
gl arzular ve tutkular, gl ve verimli bir hayata direni olarak
kabul edilecektir.
nc nerm e.: nam tehlikeyle tehdit eden her ey; insana
hkmedebilecek ve onu yok edebilecek her ey kt ve ayptr
ruhunda kknden kurutulmas gerekir.
D rdnc n erm e: nsan, hem kendisi hem bakalar iin za
rarsz ve zayf, alakgnlllk ve lmllkla halsiz, zayflnn
farknda olacak ve gnahkar hale getirilecektirbu, en fazla ar
zu edilen ve ruha yaplacak kk bir ameliyatla meydana getiri
lebilen trdr.

183
G stend

249
(Bahar-Gz 1887)
tiraz ettiim ey nedir? nsann bu nemsiz, barsever aleladelii,
byk g birikimlerinin gl motivasyonu hakknda hibir ey
bilmeyen bir ruhun bu dengesini yiice bir ey olarak ve belki de
irmnm ls kabul etmesidir.
Bacon o f Velarum diyor ki: Infimarum virtutum apud vulgus laus est,
medianm admiratio, supremarum sensus nllus.49 Hristiyanlk buna ra
men din olarak vculgufa aittin virtusun en yksek trleri iin hi
duygusu yoktur.

250
(Bahar-Gz 1887)
Gerek Hristiyanm igdsnn kar olduu eylerle ne yapt
na bir bakalm:Gzele, ihtiaml olana, zengine, gururluya, kendi
ne gvenene, bilgiliye, glyezetle kltrn tamamna glge
drr ve ondan phe duyar. Amaa onu vicdandan yoksun brak
maktr.

251
(Ocak-Gz 1888)
nsanlar, Hristiyanla bugne kadar sadece en lml ekilde deil,
yanl ekilde saldrmlardr. Hristiyan ahlakllnn yaama kar
byk bir su olduunu dnmedikleri srece, bu ahlakll savu
nanlar hepsi kendi yolunda giderlerdi Hristiyanln sadece gere
ine ilikin soruister Tannn varlyla, ister kkeninin hikyesi
ne ilikin tarihsellii, ister Hristiyan astronomi ve fen bilimleriyle
ilgili olsunHristiyan ahlakllnn deeri kabul edilmedii srece
ikincil derecede nem tayan bir meseledir. Hristiyan ahlakll
nn herhangi bir deeri var mdr, yoksa batan kartma sanatnn
kutsallna ramen bir utan ve yzkaras mdr? Geree ilikin

49 En sradan yaam dzeyi en dk erdemleri ver, sradan olanlara hayranlk duyar ve

en yce erdemleri hie sayar.

184
 Hristiyan dealleri

sorun, dikkati ekmeden sessizce her tr sakl yerlere girebilir ve en

byk inananlar sonunda kendilerinde baz eylerin rtlemez
olduunuyani her tr yalanlamann tesinde olduunusavun
ma hakkm bulmak iin en byk inanmayanlarn mantndan
yararlanabilirler (bu hileye bugn Kant Kritisizm denir).

252
(Kasm 1887-Mart 1888)

Pascal gibi bir adam yok ettii iin Hristiyanl asla affetmemeli
yiz. Hristiyanln zellikle en gl ve en soylu ruhlara boyun e
dirme istenciyle mcadele etmekten hibir zaman vazgememeli
yiz. Hristiyanlk tarafndan uydurulan insan idealini, insandan ta
leplerini ve insanlarla ilgili kulland Evet ve Hayrlan btnyle
ve tamamyla yok etmediimiz srece durmamalyz. Hristiyan
masallarnn sama kalntlarnn tamam yani kavramsal rmcek
alan ve teoloji bizi ilgilendirmez; bin kat daha sama olabilirdi ve
biz yine de ona kar tek bir parmamz bile oynatmazdk. Ancak
hastalkl gzellii ve kadns batan kartch, sinsi iftira niteli
inde etkili ve gzel sz syleme yeteneiyle sanki byle durumlar
da en yararl ve arzu edilen eylermi gibi grnenleryani gven,
artniyetsizlik, lmllk, sabr, yaknlarm sevmek, boyun eme, Tan-
nya tabi olma, insann kendi egosunun tamamndan yararlanma
mas ve terk etmesiayn zamanda en yararl ve arzu edilir eyler
mi gibi; sanki bir ruhun nemsiz ve lml d, namuslu alelade
insan ve sr insan sadece daha gl, daha kt, agzl, meydan
okuyucu, savurgan ve bu nedenle yz kat daha tehlikede olan insan
dan nce gelmemi de idealden, hedeften, lden ve genel olarak
insanln en yksek gereldiliklerinden baka bir ey salamam gibi,
tkenmi ruhlarnki en gl ruhlarn bile tkendikleri saatler
vardrnamertliine ve kendim beenmiliine seslenen idealle
mcadele ediyoruz. Bu ideali kurmak, insann nne bugne kadar
getirilen en kt ayartmadr: nk bu idealle insanlar arasnda
g ve insan trnn bymesi istencinin bir adm daha nce ol
duu daha gl yapl istisnalar ve talihli vakalar yok olmakla kar

185
G stenci

karya kalrlar; bu idealin deerleriyle stn hak iddialar ve g

revleri adna gnll olarak daha fazla tehlike dolu bir hayat (eko
nomik adan sylemek gerekirse: taahhdn baar olaslnn d
ne oranla maliyetinde bir art) kabul eden bu daha yce insan
larn bymesi daha kknden saldrya urar. Hristiyanlkta m
cadele ettiimiz ey nedir? Gllere boyun edirmek, cesaretlerini
krmak, kt saatlerini ve ara sra gerekleen tkenmiliklerim or
taya kartmak ve gururlu kendine gvenlerini endieye ve vicdana
dntrmek istemesi ve gleri, g istenleri kendi aleyhlerine
dnene kadargller kendilerini hor grme ve kendilerini istis
mar etme dknlkleriyle yok olana kadarsoylu igdleri nasl
zehirlemeleri ve hasta etmeleri gerektiini bilmesidir. te bu, Pas-
calm en iyi rneini tek ettii dehet verici yok olma yoludur.

186
 IL AHLAKLILIIN ELETRS

1. Manevi Deer Takdirlerinin Kkeni

253
(1885-1886)
Tan Kzllnn50 nsz in

Ahlakllk hakknda, bysne kaplmadan ve gzel jestlerinin ve

baklarnn batan kanclma kar gvensizlikle dolu bir biim
de dnmeye alyorum, ibadet etme drtmze uygun olan
kendini srekli olarak kantlayanbir dnyaya zelde ve genelde
rehberlik ederek sayg gsterebiliriz: Hepimi/in iinde byd
Hristiyan bak as budur.
Keskinliimizin, gvensizliimizin, bilimselliimizin artmasyla
(ayrca drstle kar daha tutkulu bir igd sayesinde ve byle
ce Hristiyan kart etkiler altnda) bu yorum bizim iin daha da izin
verilemez hale geldi.
Kamann en gze arpmayan yolu: Kant Kritisizm. Entelekt
el, hem bu tr yorumlarda bulunma hakknn, hem de bu gibi yo
rumlar reddetme hakknn doruluundan phe etmektedir. n-
san, gvenini ve inanan artrp, inan konusunda tm olaslklar
reddederek ve geici tedbir olarak anlalmaz ve stn bir ideal
(Tann) kullanarak kendini tatmin eder.

50 Tan Kzihmn ilk basm 1881 ylnda yaymlanmtr, kincisi, yeni nszle 1887 ylnda.
Bubalk ondan beri hep kartlmtr.

187
G stenci

Platona gre, Hegeld k yolu bir para romantizm ve bir par

a tepki olup, ayn zamanda tarihsel anlamn, yeni bir gcn semp
tomudur: ruhun kendisi, kendi kendini aklayan ve kendi kendi
ni gerekletiren idealdir, inandmz bu idealin gitgide daha b
yk bir blm kendini srecinin, varoluunun gidiatnda gs
termektedir: Bylece ideal kendini gerekletirir: soylu gereksinim
lerine uygun olduunda ibadet edebiliyorsa, inan gelecee ynlendi
rilir. Ksacas:
D Tann bizim iin bilinmezdir ve tarafmzca gsterilemez (episte
molojik hareketin gizli anlam);
2) Tann gsterilebilir, ama sadece varolu srecinde olan bir ey
olarak ve bizi ideale doru gtren itepimizin da ahitlik etti
i gibi, biz de bunun bir parasyz (tarihsel hareketin gizli anla
m).
Fark edilecek olanlar: Eletiri hibir zaman idealin kendisine de
il, sadece bu ideale direnilerin nereden kaynaklandna ynelir;
neden henz bu ideale ulalamadna veya kk ve byk eyler
de neden gsterilemediine.

***

nsann endieyi tutkudan gelen bir endie olarak m, arzudan gelen

bir endie olarak m hissettii, yoksa bu endieye en son dnceden
sonra ve belirli bir tarihsel hayal gcyle bir problem olarak m ula
t ok fark eder.
Ayn fenomeni din ve felsefenin dnda da gryoruz: Yararc
lk (sosyalizm, demokrasi) manevi deer takdirlerinin kkenini
eletirir ama onlara en az Hristiyanlar kadar inanr (Saflk: sanki
ahlakllk, onu onaylayan Tann olmasa ayakta kalabilirmi gibi!
Ahlaklla inan muhafaza edilecekse dier taraf kesinlikle ge
reklidir).
Temel problem: nanan her eye yeten gc nereden gelir? Ya ah
laklla duyulan inanan gc? (ki hayvan dnyasyla bitki dn
yas hakkmdaki bilgimize ramen, hayatn en temel koullarnn bi
le ahlakllk yararna yanl yorumlandna inanarak kendini alda

188
 Manevi Deer Takdirlerinin Kkeni

tr. Kendini koruma: Darvvinizmin perspektifinde zgeci ve bencil

prensiplerin uzlamasdr).

254
(1885-1886)
Deer takdirlerinin kkeni ve iyilerin izelgeleri hakkmda yaplan ara
trma, inanlanlarn aksine hibir ekilde bunlarn eletirisiyle zde
deildir. Baz pudenda origo,51bu ekilde ortaya kan eyin deerinin
azaldna dair bir duyguyu da beraberinde getirir ve eletirisel bir
havann ve ona kar bir tutumun yolunu hazrlar.
Deer takdirlerimizin ve manevi izelgelerimizin gerek deer
nedir? Kurallarnn bize salad sonu nedir? Kimin iin? Neyle il
gili? Cevap: Yaam iin. Ya yaam nedir? burada yaam anlay
nn yeni ve daha kesin bir aklamasna ihtiyacmz var. Benim for
mlm yledir: Yaam g istencidir.
Deer takdiri eyleminin anlam nedir? Geriye mi, yoksa aa
ya baka bir metafizik dnyaya m iaret eder? (Byk tarihsel ha
reketin ncesine ait Kantn hl inand gibi). Ksacas: Nerede
meydana gelmitir? Yoksa meydana gelmemi midir? Cevap:
Manevi deer takdirleri bir tefsir, bir yorumlama yoludur. Tefsirin
kendisi baz fizyolojik koullarn ve ayn ekilde yaygn yarglarn
baz tinsel seviyelerinin de semptomudur. Kim yorumlar? Etki
lerimiz [affect],

255
(1883-1888)
Tm erdemler fizyolojik koullara baldr, zellikle de ana organik
fonksiyonlar gerekli ve iyi olarak kabul edilmektedir. Tm erdem
ler gerekten inceltilmi birer tutku ve oaltlm hallerdir.
Cinsel drtnn geliimi olarak insann merhameti ve sevgisi nti
kam drtsnn geliimi olarak adalet Direnme zevki, g istenci ola
rak erdem. Benzer ve g asndan eit olanlarn tannmas olarak eref.

51 Utan verid kken.

189
G stenci

256
(1887-1888)

Ahlakllk dendiinde, ben bundan bir yaratn yaam koullary

la ksmen uyuan bir deer takdir sistemi anlyorum

257
(Mart-Haziran 1888)

Eskiden insan her ahlakllk iin yle derdi: Meyveleri sayesinde

onlan tanyacaksnz. Ben tm her ahlakllklar hakknda yle
derim: Sayesinde iinden kt topran farkna vardm bir
meyvedir.

258
(1885-1886)

Manevi yarglan, fizyolojik refah veya hatann srelerini ve ayn

ekilde koruma ve byme koullarnn bilincini aldatan semptom
lar ve iaret dilleriastroloji gibi igdlerin (rklarn, toplulukla
rn, yaamn genlik veya k gibi deiik aamalarnn vs. ig
dlerinin) yol at nyarglarla ayn deerde yorum tara olarak
anlamaya alyorum
Spesifik Hristiyan Avrupa ahlakllna uygulandnda kan
sonu: Manevi yarglannz kn, yaama inanmamann iareti,
pesimizm iin hazrlktr.
Balca nerim: Manevifenomenler yoktur, sadece bufenomenlerin mane
vi bir yorumu vardr. Bu yorumun kendisi ise ekstra manevi kkenlidir.52
Yorumumuzun varolua bir eliki yklemesi ne anlama ge
lir? Kesin neme sahiptir: Dier deer takdirlerinin arasnda bu
manevi deer takdirlerinin sz geer. Varsayalm ki iptal edildi
ler, biz o zaman neye gre lm yapardk? Ve bilginin ne deeri
kalrd vs., vs.

52 Kr.ksm266.

190
 Manevi Deer Takdirlerinin Kkeni

259
(1884)
yzn kavradklanmz: Tm deer takdirleri kesin bir perspek
tiften yaplr: Bireyin, bir topluluun, bir rkn, bir devletin, bir kili
senin, bir inanan, bir kltrn korunmas perspektifinden. Deer
takdirlerinin daima bir perspektiften yapldm unuttuumuz iin,
tek bir birey kendi iinde ok byk miktarda elikili deerlendir
meler ve sonu olarak elikili drtler tar. nsanda, ilerinde mev
cut tm igdlerin olduka kesin grevlere cevap verdii hayvan
lara kyasla insann hastalkl halinin aklamas budur.
Bu elikili yaratn doasnda yine de byk bir bilgi edinme yn
temi yatar: Birok olumlu ve olumsuz eyleri hisseder ve kendim adale
teiyi ve kt eyleri tahmin etmenin tesinde anlaya ykseltir.
En be adam bile gerekten yle bir ey olsayd, her tr insan
iin antenlereve byk uyum anlannasahip olan ve elikiler a
sndan en zengin olan insan olurdubizim iimizde bile ok nadir
arazlardr bunlar!
Bir nevi gezegenlere zg bir devinim

260
(1883-1888)

stemek": Bir son istemek anlamna gelir. Bir son, deer takdirini
kapsar. Ya deer takdiri nereden gelil? Temelleri, ho ve a a dolu
sert bir norm mudur?
Saysz olayda bir eyi nce ona bir deer takdir ederek a a dolu
hale getiriyoruz.
Manevi deer takdirlerinin kapsam: Neredeyse her duyu izleni
minde bir rol oynuyorlar. Dnyamz onlarla renkleniyor.
Olaylara sonlar ve deerler verdik: Bu nedenle iimizde muaz
zam bir gizil g birikimi var ama deerleri karatrdmzda, e
likili eyleri de deerli saydmz ve birok deer izelgelerinin
mevcut olduunu gryoruz (bu yzden hibir ey kendi iinde
deerli dedir).

191
G stenci

Bireysel deer izelgelerinin analizleri, bu izelgelerin snrl bir gru

bun varoluununounlukla hatalkoullarnkurulmas anla
mna geldiini ve korunmalar iin kullanldn ortaya kartmtr.
Modem insan zerinde yaplan gzlem, ok eitli deer yarglan kul
landmz ve bunlarn artk yarata bir gc olmadn gstermitir.
Temeli, varolu koulu artk manevi yarglarda yoktur. Daha gereksiz
olmutur ve eskisi kadar eziyetli deildir. Keyfi olmaya balamtr. Kaos.
nsann zerinde ve bireyin zerinde duran hedefi kim yaratm
tr? Eskiden ahlakll korunmak iin kullanrdk ama artk kimse
korunmak istemiyor, artk korunacak hibir ey yok. te deneysel bir
ahlakllk: Kendine bir hedef izmek

261
(1883-1888)
Manevi bir eylemin kriteri nedir? (1) aldnszlu (2 ) genel geerlilii
vs. Ama bu, koltukta ahlak dersi vermektir. Her olayda kriterlerin ne
olduunu ve ne ifade ettiklerini grmek iin insanlan incelememiz ge
rekir. Bu, byle bir davran emasnn varoluumuzun ilk koullarn
dan biri olduuna dair bir inantr. Ahlaksz, ykm getirmek anla
mna gelir. u anda bu tekliflerin kefedildii tm topluluklar yok ol
mutur Bu tekliflerin bir ksm, ortaya kan her yeni topluluk onlara
tekrar ihtiya duyduu iin tekrar ve tekrar onaylanmtr, rnein
Hrszlk yapmayacaksn. Topluluk iin herhangi bir duygu talep et
menin mmkn olduu alarda [(rnein Roma mparatoduunda
(imperium Romanm)] drtler, dini anlamda ruhun kurtarlmasna,
felsefi terimlerle byk mutlulua ynelikti nk Yunan ahlak
felsefecileri bile kendi polisleri53 iin hibir duyguya sahip deildir.

262
(1888)
Sahte deerlere duyulan ihtiya. Duruma balln kantlayarak bir
yargy rtebiliriz. Onu alkoyma ihtiyac bu arada yok edilmez.

53 ehir devlet

192
 Manevi Deer Takdirlerinin Kkeni

Sahte deerler, nasl ki bir hastann gzlerindeki astigmat yok edile

mezse, nedenler ne srerek kknden skp atlamaz. Onlann var
lna duyduumuz ihtiyac kavramamz gerekir: Onlar, nedenlerle
hibir ilgisi olmayan bahanelerin sonulandr.

263
(1885)
Ahlakllk sorununu grmek ve gstermekbu bana yeni asli gre
vimizmi gibi grnyor. Daha nceki ahlak felsefeleriyle yapld
n reddediyorum

264
(Kasm 1887-Mart 1888)
nsan, i dnyasnn temel gerekleri hakknda daima ne kadar ve
fasz, ne kadar yalancyd! Bu olaya gzlerimizi kapatmak, u olay
hakknda konumak veya konumamak

265
(1885-1888)
Manevi yaglarda ortaya kan devrimler ve temelde ktnn nasl
defalarca iyi olarak adlandnldma dair bilgi ve bilin eksiktir. Bu
bozukluluklardan birine gelenekler ahlakll terimiyle dikkat ek
tim.54 Vicdan bile yer deitirdi: nceleri burada srnn vicdan san
as vard.

266
(1883-1886)
A) Ahlakszln eseri olarak ahlakllk.
1) Manevi deerlerin stnlk kazanmas iin birok ahlaka
aykn g ve etki tarafndan desteklenmesi gerekir.

54 Sitichkeit der Sitte: Kr. Tan Krall, en Bflim, Ahlakn Soykt stne.

193
G stenci

2) Manevi deerlerin kkeni ahlaksz etkilerin ve dncele

rin eseridir.
W Hatann eseri olarak ahlakllk.
O Ahlakllk daima kendi kendine eliir.
Bedeli. Doruluk, phe, epoche,55 yarglamaAhlaklla du
yulan inanan ahlakklkszl.
Admlan:

1) Ahlaklln mutlak stnl: Tm biyolojik fenomenler

manevi deerlere gre llr ve yarglanr.
2) Ahlakllkla yaam bulmaya almak (uyanan bir pheci
liin iaretidir; ahlakllk artk bir antitez olarak dnl
memelidir); bunun iin eitli aralar hatta transandantal
(deneyst) bir yol vardr.
3) Yaam ve ahlaklln kartl: Ahlakllk yaamn bak
asna gre yarglanr ve knanr.

D) Ahlaklln yaam iin,

a) Yaamn keyfi iin, yaama duyulan minnettarlk iin vs.
W Yaarm gzelletirilmesi, soylulatnlmas iin,
(5 Yaam bilgisi iin,
d) Yaamn en byk fenomenlerini kendi iinde deierek
ayarlamaya abalad oranda yaamn gelitirilmesi iin
ne kadar zararl oldua

0 Kar saym: Yaam iin yararll.

D Genel btn yeleri zerinde bir snrlama eklinde koru
yan prensip olarak ahlakllk: ara
2) nsan tutkularnn isel tehlikelerinden koruyan prensip
olarak ahlakllk: alelade olan
3) insan derin sefaletin ve krelmenin yaam yok edid etki
lerinden koruyan prensip olarak ahlakllk: sefil
4) Gllerin korkun patlamalarna kar koyan prensip ola
rak ahlakllk: alakgnlller.

55 Eskia kukucular tarafindan gelitirilen yagnm askya alnmas.

194
 Manevi Deer Takdirlerinin Kkeni

267
(1885-1886)

Doru, yanl vs. gibi szckleri, Doru ol ve kimseden korkma

sznde olduu gibi kesin, dar ve bujuva bir balamda ele almak
yani grevlerini bir topluluun varlk gsterdii kesin bir sert ema
ya uygun olarak yerine getirmek iyidir.
Ahlakllkla geen iki bin yln tinlerimizde neden olduu ey
ler hakknda alaka konumayalm!

268
(Ocak-Gz 1888)

Ahlaklln iki tr birbirine kartrlmamaldr: Salkl igd

nn kendini henz balamakta olan ke kar koruduu ahlakl
lkve bu kn kendini tanmlad ve hakl kard ve aa
doru ektii dier ahlakllk.
Birincisi genelde stoac, sert ve zorbadr (Stoacln kendisi by
le bir fren pabucu ahlakllyd); kincisi ise hararetli, duygusal ve
gizem doludur. Kadnlar ve gzel duygular onun tarafindadr (
ilkel Hristiyanlk byle bir ahlakllkt).

269
(1883-1888)

Ahlak dersinin tamamna bir fenomen olarak odaklanmak. Ayrca

bir bilmece olarak odaklanmak. Ahlakllk fenomeni beni bir bilme
ce gibi megul etmitir. Bugn u sorulan nasl cevaplayacam b-
mek isterdim: Komumun refah benim iin kendi deerlerimden
daha yce bir deere sahip olmas gerekiyorsa, bunu anlam nedir?
Komumun, sahip olduu refahnn benden farkl bir ekilde deer
lendirmesi gerekiyorsa, bunun anlam benim refahmdan daha nem
siz olduu mudur? Filozoflarn bile veri olarak baktklan Yapma
lsn (Thou shalt) sznn anlam nedir?
Bir insann, bakas iin yerine getirdii bir eylemi, kendisi iin
yapt bir eylemden daha deerli tutmasna ve dierinin de bunu

195
G stenci

aym ekilde yapmasma (insann sadece tek bir gzle ama kendisi
iin de bakalarnn refah iin yapt eylemleri iyi olarak kabul
etmesi gerektiine) dair lgnca fikrin bir anlam vardr; yani ortak
bir duyguya ve ortak bir vicdana sahip bir topluluk oluturduklar
takdirde, tek bir bireyin nemsiz olduu, ancak tm bireylerin bir
arada ok nemli olduuna dair deerlendirmeye dayanan sosyal
bir igd olarak anlam kazanr. Bu nedenle belirli ve kesin bir y
ne bakmak iin bir tr egzersiz ve kendini grmeyi imknsz hale
getirmeye alan bir perspektife duyulan istentir.
Benim fikrim: Hedefler eksik ve bu hedeflerin bireyler hedefler
olmaldr! Olaylarn her yerde nasl olduunu gzlemliyoruz. Her bi
rey kurban edilmitir ve bir ara olarak hizmet etmektedir. Sokaa
ktnzda birok kleye rastlarsnz. Nereye? Ne iin?

270
(Bahar-Gz 1887)

Bir insan sadece manevi deerler asndan kendine sayg duyup, bu

nun dnda kalan her eyi kendisinden daha az nemli ve iyi, kt,
geliim ruhun kurtarl vs. ile kyasladnda daha az deerli gre
bilir? rnein Henri Fred. Amiel.56 Kiisel manevi tuhaflk nedir?
Yani psikolojik, dolaysyla fizyolojik balamda, rnein Pascal. Bu,
dier byk niteliklerin eksik olmad durumlarda byledir; sahip
olmad ve sahip olamayaca eylere aka deer bien Schopen-
hauerde de durum byleydi Bu yalnzca u andaki strap ve ke
yifsizlik hallerinin allm manevi yorumu deil midir? Ska tek
rarlanan keyifsizlik duygularm anlamayan, ancak bunlar manevi
ipotezlerle akladna inanan kesin bir hassasiyet tr deil midir?
Hatta iyi vicdan perspektifinde Tann tarafndan, kurtulu bilinci
tarafndan aydnlatlmak zere geici bir salk ve g duygusunun
ortaya kmas deil midir?
Bylece kiisel manevi tuhaflk (1 ) ya deerini gerekten toplu
mun erdem modeline yaklaarak edinmitir. yi insan, erdemli

56 svireli felsefe profesr, detirmen ve air (1821-1881).

196
 Manevi Deer Takdirlerinin Kkeni

olan, aleladeliin yksek derecede itibarl bir kouludur. Tm yete

neklerinde alelade, ama terbiyeli, vicdanl, salam, itibarl ve gve
nilirdir; (2) ya da tm hallerini baka trl nasl anlayacam bilme
dii iin deerini edindiine inanrKendini tanmad iin, ken
dini bu ekilde yorumlar.
nsann kendi kendine tahamml edebildii tek yorum emas
olarak ahlakllkbir tr kibir mi?

271
(Mart-Haziran 1888)

Manevi deerlerin hkimiyeti. Bu hkimiyetin sonular, psikolojinin

yozlamasdr vs.; bunu takip eden genel lmcllktr. Bu
hkimiyet ne anlama gelir? Neye iaret eder?
Bu alanda kesin bir Evet veya Hayr iin duyulan daha byk
neme iaret eder. Manevi deerleri srekli klmak iin emir kiple
rinin her tr kullanlmtr; manevi deerler en uzun sreli emre
dilen deerlerdir: isel emirler gibi igdsel grnrler. Manevi
deerlerin, tartmann tesinde olduklar dnlen toplumun
varl iin gerekli koullar olduu ortaya kmtr. En yce deer
ler hakkmdaki anlamann uygulamas, baka bir deyile yaran, bu
rada bir tr onay edinmitir. Bu alanda dnce ve eletiriyi felce u
ratmak iin her trl araan kullanldm gryoruz. Kantn tu
tumuna bir bakn! Buradaki tm aratrmalan ahlaksz diye redde
denlerden gene bahsetmeye gerek bile yok

272
(Bahar-Gz 1887)

Benim nerim: Tm olaylarn mutlak trdeliini (homojenitesini) ve

perspektife bal manevi farkllklarn uygulamasn gstermek;
manevi olarak vlen her eyin znde nasl ahlaksz olan her ey
le zde olduunu ve ahlaklln tm geliimlerinde olduu gibi,
ahlaksz aralar ve ahlaksz sonlar iin nasl mmkn klndm
dier taraftan ahlaksz olarak ktlenen her eyin ekonomik adan

197
G stenci

bakldnda nasl daha yce ve daha esasl olduunu ve yaamn da

ha byk bir doluluuna doru bir geliimin nasl ahlakszln da
ilerlemesini gerektirdiini gstermektir. Gerek, bu olay anlamak
iin kendimize izin verdiimiz boyuttur.

273
(1883-1888)

Yine de korkmaya gerek yok nk bu ince yolda ahlaksz olmak

iin olduka ok ahlaklla ihtiya duyulmaktadr. Bunu alegorik
bir hikyeyle anlatmama izin verin:
Hastalkla ilgilenen bir fizyolog ve bu hastal atlattn iddia
eden bir hasta ayn menfaatleri gtmezler. Hastaln ahlakllk ol
duunu varsayalmki bu da bir hastalktrve biz AvrupalIlarn
da hasta: Biz Avrupallar ayn zamanda merakl birer seyirci ve fiz
yolog olsaydk ne ince ikenceler ve zorluklar meydana gelirdi, bir
dnn! O zaman gerekten ahlakllktan arndrlm olmay arzu
eder miydik? ster miydik? Arndrlm olabilir miydik iyiletiril
mi olabilir miydik sorusunu gene hi sormayacam bile.

2. Sr

274
(Bahar-Gz 1887)

Kimin g istenci ahlakllktr? Sokratesten itibaren Avrupa tarihinin

ortak faktr, manevi deerleri tm dier deerlerden stn tutma
giriimidir ki, sadece yaam iin de, (1) bilgi, (2) sanat, (3 ) siyasi ve
sosyal abalar iin de rehber ve hkim olabilsinler. Geliim tek g
revdir, dierleri ise bunun sadece birer araa (veya huzursuzluu, en
geli, tehlikesi: sonuta yok edilene kadar mcadele edilmesi gereken
eylerdir). inde de benzer bir hareket vardr. Hindistanda da
Dnyada bylesine muazzam bir biimde geliim gsteren ma
nevi deerler asndan bu g istencinin anlam nedir?

198
 Sr

Cevap: Bunun arkasna saklana g vardr (1) Srnn glle-

re ve bamszlara kar igds; (2 ) Sefillerin ve yoksullarn talihli
lere kar igds; ( 3 ) Alelade olanlann istisnai olanlara kar ig
ds. Bu hareket muazzam bir avantaja sahiptir ama birok zulm,
sahtelik ve dar grllkten yardm grmtr (nk ahlaklln
yaamn temel igdlerine kar mcadelesine ilikin tarihin kendi
si bugne kadar dnyada var olan en byk ahlakszlktr).

275
(1883-1888)

ok az kii gnlk hayatmz oluturan, bydmzden beri

altmz eyleri bir problem olarak grmeyi baanyorgzleri
mizi buna ayarl deildir; zellikle de ahlakllmz sz konusu
olunca durumun byle olduunu dnyorum
Her insan, bakalan iin bir amatr problemi en yce ereflere
vesile olmaktadr; kendisi iinse Hayr!
Yapmalsnproblemi; kendi kendini aklayamayan, cinsel drt
ye benzer bir eilim olup, drtlerin genel olarak knanmasna tabi tu
tulmamaldr; dier taraftan onlann deer takdiri ve hkimi olmaldr!
Eitlik problemi; hem de hepimiz farkl olmay ok isterken: bu
rada aksine bakalarndan talep ettiklerimizi kendimizden istememiz
beklenmektedir. Bu ok yavan, bariz bir ekilde lgncadr: amada
ha yce bir mertebede kutsal olduu dnlr ve nedenlerle eliti
i grlmemektedir.
Ayrt edid ve ahlaklla kaytsz artsz itaat olarak fedakrlk
ve zgecilik ve herkesin huzurunda eit olduuna dair inantr.
Ayrt edid olarak, refahn ve yaamn bolanmas ve bunlardan
vazgeme, kiinin deer takdir etmekten tamamen vazgemesi ve
dierlerinin de bundan vazgetiini grme arzusudur. Bir eylemin
deeri belirlendi: Herkes bu deer takdirine tabidir.
Gryoruz ki: bir otorite konuuyorama kim? nsan kibri, bu
otoritenin altnda kendini mmkn olduunca kk dmemi
hissetmek iin, bu otoriteyi mmkn olduunca yceltmeye aba
larsa, affedilebilir. Bu nedenlekonuan Tanndr!

199
G stend

nsan, Tanrya temyiz mahkemesi olmayan kaytsz artsz bir

onay, kategorik bir emir olarakya da neden otoritesine inanly
sa, bunun mantkl olmasn salayan metafizik bir birlie gereksi
nim duymaktayd.
imdi de Tanrya inanan ortadan kalktn varsayalm Ayn so
ru yeniden gndeme gelir; Kim konuuyor? Metafizikten deilde
hayvan fizyolojisinden alarak verdiim cevap; sru igds konuu
yor. ste kmak istiyor: Yapmalsn! sz de buradan geliyor. Bire
ye sadece btnn kendisi asndan, btnn iyilii iin deer ver
mek istiyor; kendilerin ayranlardan nefret ediyortm bireylerin
nefretini onlarn zerine eviriyor.

276
(1886-1887)

Avrupa ahlakllnn tamam, sr iin yararl olanlara dayanmak

tadr. Daha yce, daha nadir insanlarn derdi, onlan ayran her eyin
bilinlerine bir azalma ve itibarszlk duygusuyla birlikte yerleme
sidir. Modem insann gl noktalan, pesimist kasvetlerinin nedeni
dir. Alelade olanlar, tpk srnn kendisi gibi, sorular ve vicdan
karsnda ok az rahatsz oluyorlarneelidirler (Gllerin kasve
tinde olanlar Pascal, Schopenhauer).
Bir nitelik, rye ne kadar tehlikeli grnrse, o denli yasaklanr.

277
(1883-1888)

Sr iinde doruluk ahlakll. Bilinebilir olmasn; i doan ak ve

deimez iaretlerle ifade etaksi halde tehlikeli olursun. Ve kty
sen, gerei gizleme yetenein sr iin en kt eydir. Srlan ve fark
edemediklerimizi kmseriz. Sonuta kendini bilinebilir saymal
sn, kendinden saklanamazsn, deieceine inanamazsn. Dolaysyla
doruluk talebi kiinin bilinebilirliini ve istikrarn gerektirir. Aslnda
sr yeleri iinde insan doasyla ilgili kesin bir inan yaratmak, ei
timin amaadr. nce bu inana uydurur, sonra da doruluk ister.

200
 Sr

278
(1885)

Bir sr iinde, bir topluluk dahilinde, yani inter pares,57 dorulua

verilen an deer anlamldr. Aldanmamak ve sonuta ahlakll
n kiisel bir noktas olarak aldatmamak! Eit olanlar arasnda kar
lkl bir ykmllktr! Danda kalanlarla ilgilenirken ortaya
kan tehlike ve uyanlar, aldanmaya kar uyank olmay gerektirir;
Bunun psikolojik n koulu, ieride olanlarla da ilgilenmektir. Do
ruluun kayna olarak kuku.

279
(1883-1888)

Sr erdemlerine kar bir eletiri. Tembelliin iledii yerler yledir:

( 1 ) kuku gerilim, gzlem ve dnceyi gerekli kldndan, g

ven; ( 2 ) sevgi, sayg iin aba gsterildiinden korkmamak ve
gcn eitsizliini deerin eitsizlii olarak yorumlamamak iin
gteki farkn byk olduu ve boyun emeyi gerektirdii byk
sayg; ( 3 ) gerein anlam. Gerek olan nedir? Minimum tinsel
aba sarf ettiimiz bir aklamann verilmesidir (hatta, yalan syle
mek ok yorucudur); ( 4 ) sempati. Kendini dierleriyle ayn say
mak, onlar gibi hissetmeye almak, yrrlkte olan bir duyguyu
benimsemek; bu, bireyin deer yargsnda bulunma hakkm devam
ettiren ve srekli olarak tatbik eden faaliyetle kyaslandnda pa
sif bir eydir (deer yargsnda bulunma hakk dinlenmeye izin
vermiyor); ( 5 ) yargnn tarafszl ve soukkanll: nsan, he
yecanlarn abalarndan uzak durur ve ayn durmay, objektif ol
may tercih eder; (6 ) btnlk: nsan, yeni bir kanun yaratmak
tan, kendini ve bakalann ynetmekten ziyade mevcut bir kanu
na uyar; bu ynetme korkusudur : Tepki vermektense boyun e
mek; (7) tahamml: hakkm kullanma ve yargda bulunma kor
kusu.

57 Eitler arasnda.

201
G stenci

280
(Bahar-Gz 1887)

Sr igds, vasat ve alelade olan en yce ve en deerli olan kabul

eder. Buras ounluun kendini bulduu yer; kendim bulduu tarz
ve tavrdr. Bu nedenle tm mertebe sralarnn rakibidir ve aadan
yukan doru bir ykselii, ounluktan aznla doru bir alal ola
rak grr. Sr, ister altnda, ister stnde olsun, istisnalar direnen ve
kendisi iin zarar getirebilecek bir ey olarak grr. stndeki istisna
lara, daha dayankl olanlara, daha gl, daha bilge ve daha verimli
olanlara ilikin hilesi koruyucu, oban, beki roln stlenmekon
larn birinci hizmetisi58 olmak zere onlar ikna etmektir. Bunun iin
bir tehlikeyi yararl bir ey haline dntrmtr. Korku, ortada du
rur; burada insan hibir zaman yalnz deildir; burada yanl anlama
lara fazla yer yoktur; burada eitlik vardr; burada insann kendi va
rolu biimi bir sitem olarak deil, varoluun doru biimi olarak his
sedilir; burada memnuniyet hkm srer. Gvensizlik, istisnalara
kar duyulur; istisna olmak bir su olarak tecrbe edilir.

281
(Mart-Haziran 1888)

Topluluun igdlerini takip ederek, emirler kartp, kendimize ba

z eylemleri yasaklarsak, makul biimde bir varolu tarzn, bir ya
radl yasaklamaz, sadece bu varoluun, bu yaradln belirli bir
ynn ve uygulamasn yasaklarz. O zaman da erdem ideologu olan
ahlak gelir ve yle der Tann kalbinizi gryor! Baz eylemlerden
saknacaksnz da ne olacak: bundan dolay daha iyi olmazsnz! Ce
vap: Sevgili Sr Uzun Kulak ve Erdemli biz daha iyi olmay arzu etmi
yoruz, biz halimizden memnunuz, tek istediimiz birbirimize zarar
vermemektirve bu nedenle baz eylemleri, topluluun dmanlan-
na karrnein size karyneldiklerinde nasl ki ne kadar onur-
landrsak azken, belirli bir yne, yani bize kar yneliyorlarsa yasak-

58 Byk Frederik (1740-1786 yllan arasnda Prusya Kral) kendini devletimin ilk hizmeti
si diye adlandrrd.

202
 Sr

lanz. ocuklarmz onlarla eitiyoruz; onlar terbiye ediyoruz.kut

sal lgnlnzn tavsiye ettii Tanr memnun etme radikalizmini
zi paylam olsaydk; bu eylemlerle birlikte onlarn kaynaklan olan
kalbi ve yaradl da knayacak kadar aptal olsaydk, bu kendi va
roluumuzu ve onunla birlikte stn gerekliliinien yksek eref
lerle onurlandrdmz bir yaradl, bir kalbi, bir tutkuyu knamak
anlamna gelirdi. Kararnamelerimizle bu yaradln patlak vermesini
ve kendini elverisiz bir biimde ifade etmesini nlyoruz. Kendimiz
iin byle yasalar karttmzda sagrl ve aynca namusluyuz.
Ne kadar byk fedakrlklar yapmak zorunda olduumuzdan ve
kendimize kar ne kadar ok terbiye, kendi kendini yenme ve zorluk
gerektirdiinden biraz olsun haberiniz var m? Arzularmz konusun
da hiddetliyiz, birbirimizi mahvetmek istediimiz zamanlar oluyor
Ama topluluk duygusubizi yeniyor: Ltfen bunun neredeyse ahlak
lln bir tanmlamas olduunu unutmayn.

282
(Gz 1888)

Sr hayvannn zayfl, dekadann zayfl tarafndan retilen

ahlaklla ok benzer bir ahlakllk retir. Birbirlerini anlarlar, itti
fak olutururlar (byk k dinleri daima srnn desteine
gvenmilerdir). Kendi iinde sr hayvan hasta deildir, hatta pa
ha biilmezdir. Ama kendini ynetebilecek beceriye sahip olmad
iin bir obana ihtiyac vardrki rahipler bunu anlar. Devlet ye
terince samimi, yeterince gizli deildir; Vicdan ynlendirmekle
bu olaydan syrlr. Yani sr hayvanlan rahipler tarafndan byle
mi hasta edildi?

283
(1883-1888)

Bedenen ve ruhen ayncalkl olanlara kar duyulan nefret; irkin

ve biimsiz ruhlarn gzel, gururlu, neeli ruhlara kar isyandr.
Anlam: Gzelliin, gururun ve neenin sulanmasdr: Erdemi

203
G stend

yok, Tehlike muazzam: nsan rpermeli ve hasta hissetmeli, doal

lk erdir; doaya kar kmak dorudur. Ve ayrca nedeni (daha
yce olan olarak doa kart olan).
Bu durumu istismar edip, insanlar kendi taraflarna ekenler
jne rahiplerdir. Tanmn adil insandan aldndan daha ok keyif
ald gnahkr. Paganizme kar asl mcadele budur (ruhun
ahengini bozma arac olarak vicdan sanas).
Alelade olann istisnai olana, srnn de bamszlara duyduu
nefret. (Gerek ahlakllk olarak alkanlklar.59) Egoizm aleyhine
dnmek: sadece dieri iin yaplann bir anlam var. Hepimiz ei
tiz; egemenlik arzusu aleyhine, genel olarak egemenlik aleyhi
ne dnmek; imtiyaz aleyhine; tarikatlar, zgr tinler, phe
dler aleyhine; felsefe aleyhine (piyon ve ke igdsne direni
olarak); filozoflar, kategorik emir, ahlaklln z ise yaygn ve
geneldir.

284
(Bahar-Gz 1887)
vlen koullar ve arzular: barsever, adil, alakgnll, iffetli,
saygl, dnceli, cesur, namuslu, drst, inanl, dindar, doru, ba
kalarna gvenen, sadk, sempatik, yardmsever, vicdanl, sade, yu
muak bal, adaletli cmert, hogrl, itaatli, tarafsz, hasetsiz, ki
bar, alkan
Ayrt edilecek olanlar. Bu gibi niteliklerin nereye kadar ara ola
rak; veya egemen bir etkinin doal sonulan olarak (rnein tinsel
lik) veya bir endie durumunun davurumu olarak, yani bir varolu
koulu (rnein vatanda, kle, kadn vs.) olarak kesin bir amaca ve
akbete (ounlukla kt sona) bal olduudur.
zet Hibiri kendi iyilii iin iyi deildir ancak toplumun,
srnn standartlarna gre toplumun ve srnn akbetinin
aralar, korunmas ve ilerlemesi iin gerekli olanlar ve aym za
manda bireyin iinde gncel bir sr igdsnn sonucudurlar.

59 K. blm 265. Die Sitte als eigentche SttidUceif: Ahlaklln z olarak mores (gelenek,
tre).

204
 Sr

Bylece znde erdemin bu koullarndan farkl bir igdnn

hizmetindedirler. nk sr, d dnyayla balantl olarak sal
drgan, bencil, merhametsiz, egemenlie kar ehvetle dolu, g
vensiz, ve sairedir.
obanda bu husumet aka ortaya kar: Srnn tam tersi ni
teliklere sahip olmak zorundadr.
Srnn rtbe bakmndan lmcl dman: gds eitleyi-
dye (sa) iltimas geer. Gl bireylere (les souverains) kar saldrgan,
adaletsiz, lsz, arsz, saygsz, yreksiz, yalana, sahte, merhamet
siz, sinsi, kskan ve intikam doludur.

285
(1884)

Beni rettiklerim unlardr: Sr, bir tr korumaya alr ve

kendini her iki tarafta da savunur; arasndan dejenere olup, kan
lara (sulular vs.) ve stnden ykselenlere kar. Srnn eilimi,
duraanlk ve korumaya ynelik olup, iinde yaratc hibir ey
yoktur.
yi, yardmsever ve adaletli insanlarn bize ilham verdikleri ho
duygular (byk ve yeni insanlarn iimizde uyandrdklar gerili
me ve korkuya kyasla), kendi kiisel koruma ve eitlik duygulan-
mzdr: Sr hayvan srnn doasn bu ekilde yceltir ve daha
sonra kendini rahat hisseder. Bu rahatlk yargs kendim adil szler
le gizler dolaysyla bundan ahlak llk meydana gelir. Bir de
srnn drstlere kar nefretine bakn.

286
(1883-1888)

nsann kendisi hakknda aldatlmasna izin vermeyin! insan kendi

iinde zgecilikte yorum land biimde manevi emirleri duydu
unda, srye ait demektir. nsan tam tersi duygulara sahipse, tehli
kelinin ve sapman tarafsz ve zgedl eylemlerde yattm hisseder
se, srye ait deil demektir.

205
G stenci

287
(1883-1888)

Felsefemin amaa, bireysel bir ahlakllk deil, mertebelerin dzen

lenmesidir.60 Sr iinde srnn fikri egemen olmaldr ve onun
tesine gememelidir. Srnn liderleri znde kendi eylemleri
iin farkl bir deer takdiri talep ediyorlar, tpk bamszlar veya
dua canavarlar vs. gibi.

3. Ahlakllk KonusundaGenel Szler

288
(Mart-Haziran 1888)

nsan gururunu saptamaya almak iin dhlaklilkzgr isten teori

si din kartdr. nsann kendisi hakknda dnme hakkn, yce
hali ve eylemlerinin nedeni olarak yaratmaya almaktadr. Gittik
e artan gurur duygusunun bir biimidir.
Dediklerine gre insan, gcn ve mutluluunu hissedermi; bu
halin arkasnda isten olmaldraksi takdirde bu hal onun olmaz
d. Erdem, nceden gelmesi gereken bir ey olarak her yce ve gl
mutluluk duygusunun nne isten ve istemi olma gereini getir
me giriimidir. Belirli eylemlere duyulan isten bilinte dzenli olarak
mevcutsa, g duygusu bunun etkisi olarak yorumlanabilir. Bu yal
nzca psikolojik bir bak as olup, daima bilinli olarak istemedii
miz hibir eyin bize ait olmadna dair yanl varsaymna dayan
maktadr. Sorumluluk kuramnn tamam tek nedenin isten olduu
na ve neden olarak kendine inanmas iin istemi olmann farknda ol
mas gerektiine dair safa bir psikolojiye baldr.
Kar hareket: Ahlak felsefecilerinin halen kiinin sadece istemi
olduu eylere kar sorumlu olduuna dair nyargya dayanan kar
hareketidir. nsann deeri manevi bir deer olarak ne srlmektedir,

60 Kr. ksm 361

206
 Ahlakllk Konusunda Genel Szler

dolaysyla ahlakll de causa prima61 olmaldr; dolaysyla casa pri-

ma olarak insann iinde bir prensip, bir zgr isten olmaldr.Bu
nun arkasnda yatan fikir. nsan, isten olarak causa prima deilse, so
rumlu deildirdolaysyla ahlak mahkemesinde ii yoktur. Erdem
ve kt alkanlklar otomatik ve mekanik hale gelirdi
zet: Kendinize sayg gsterebilmeniz iin kt eyler yapabile
cek durumda olmalsnz

289
(Mart-Haziran 1888)
zgr isten ahlakllnn sonucu olarak sahne oyunculuu- Kendi
yce hallerimize (mkemmelliimize) yol amak iin g duygusu
nun gelitirilmesine ynelik bir admdrdolaysyla hemen onlar
istemek zorunda olduumuz sonucunu kartrz ,
(Eletiri: Tm mkemmel eylemler bilinsizdir ve artk istence
tabi deildir; bilinsizlik ise kiinin mkemmel olmayan ve ou
kez hastalkl halinin davurumudur. stence bal kiisel mkem
mellik, bilin olarak, diyalektikle muhakeme olarak bir karikatr
dr, bir nevi kendi kendine elimedir. Bir derece bilin mkemme
liyeti olas klar. Bu, sahne oyunculuunun bir biimidir).

290
(Bahar-Gz 1887)
Tanry savunmak amacyla ne srlen ahlak hipotezi: Ktlk g
nll olmaldr (iyiliin gnlllne inanmalarm salamak iin)
ve dier taraftan, ktln ve sefilliin amaa kurtulutur.
Varoluun nihai temeline gerigitmemek iin suanlay ve eitici bir
yarar, dolaysyla iyi bir Tanrnn eylemi olarak cezalandrma anlay.
Manevi deer takdirlerinin tm dier deer takdirlerine mutlak
egemenlii: nsan, Tanrnn kt olamayacandan ve zararl hibir
ey yapamayacandan phe duymaz, yani mkemmellik ile kas
tedilen ey, yalnzca manevi bir mkemmelliktir.

61 Birinci neden.

207
G stend

291
(Mart-Haziran 1888)

Bir eyleme biilen deerin vicdannda daha nce olanlara bal ol

duu fikri ne kadar yanl! Ve ahlakllk, hatta su buna gre yar
glanmtr
Bir eylemin deeri, sonularyla yarglanmaldrdiyor yarara
lar (utilitarianlar). Kkenlerine dayal bir yargda bulunmak, bir im
kanszl yani kkenlerini bilmeyi gerektirir.
Ancak sonularm bilen var m? Belki de be adm ilerdedir. Bir
eylemin neyi uyaracan, neyi heyecanlandracan, neyi kkrta
can kim syleyebilir? Bir uyana olarak? Belki de patlamaya ne
den olacak kk bir kvlcm olarak? Yararalar ok safve her
halkrda nce neyin yararl olduunu bilmek zorundayz. Burada da
jne sadece be adm teye bakyorlar. Ktlk olmadan ayakta du
ramayan byk ekonomiden hi haberleri yok.
Kkenlerini bilmiyoruz, sonularm bilmiyoruz: yleyse bir ey
lemin herhangi bir deeri var mdr?
Eylemin kendisi kalyor; bilinteki epifenomen, yerine getiril
dikten sonra gelen Evet ve Hayr; bir eylemin deeri acaba znel
(sbjektif) epifenomeninde mi yatyor? (Bu tpk bir mzik paras
na bize verdiibestecisine verdiihazza veya honutsuzlua gre
deer bimek olurdu). Aka grlebilecei gibi, deer duygulan-
m da beraberinde getirir, bir g itepi, iktidarszlk duygusunu; r
nein zgrlk, kolaylk. Baka bir deyile, ister bir btnn da
vurumu, ister engellenmi bir yaam olsun, bir eylemin deerini fiz
yolojik deerlere indirgeyebilir miyiz?62 Belki de biyolojik deeri
ifade edilmitir
Bu yzden bir eylem ne kkeni, ne sonulan, ne de epifenomen-
leriyle deerlendiriliyorsa, deeri xtir, bilinmeyendir.

62 Btn basmlarda MSde hemen sonra gelen szckler kartlmtn deeri, keyif ve ke
yifsizlik, ani heyecanlarn oyunu, dearj, patlama, zgrlk duygusu gibi epifenomenle-
re gre llebilir- Ayn ekilde bu notun sonundaki szckler de yle: zetle, kilise
ilahilerinin dilinde sylemek gerekirse: Tanrnn yolunda emekle, u ve sinsice srn"
\Kreuch,fieuch und schleich aufGottes Wegenl"

208
 Ahlakllk Konusunda Genel Szler

292
(Bahar-Gz 1887)

Ahlaklln doallktan kartlmas Eylemi insandan ayrmak; nefreti

veya hor grmeyi gnaha kar ynlendirmek; kendi iinde iyi ve
ya kt olan eylemlerin var olduuna inanmak iin.63
Doarm onanm: Bir eylem kendi iinde deerden yoksundur.
Her ey kim tarafndan yerine getirildiine baldr. Aym su, bir
olayda en byiik imtiyaz olabilirken, bir dier olayda utan verid
bir etki yaratabilir. Aslnda bir eylemin veya bu eylemi gerekleti
relim yararll veya zararll (veya bunlara benzerlii veya ben
zersizlii) konusunda yorumunu yapan, hkimlerin bencilliidir.

293
(Mart-Haziran 1888)

Ayplanacak eylem anlay bizlere zorluklar sunar. Meydana ge

len hibir ey kendi iinde ayplanacak bir ey olamaz; onu yok et
mek istemeyiz ve her ey ylesine birbirine baldr ki bir eyi skp
atmak, her eyi skp atmak demektir. Ayplanacak bir eylem, ayp
lanan bir dnya anlamna gelir.
Ayrca, ayplanan bir dnyada ayplamak da ayplanacak bir ey
lem ve ayplanan her eyin, her eyi onaylayan bir yaam tarz ola
cana dair ayplanacak bir dncenin sonucu olur. Varolu b
yk bir halka ise her ey eit oranda deerli, ebedi ve gerekli olur.
Evet ve Hayr, tercih ve ret, sevgi ve nefretin tm korelasyonlarnda
ifade edilen her ey bir perspektif, belirli yaam tarzlarnn bir men
faatidir; kendi iinde syledii her ey Evettir.

294
(Ocak-Gz 1888)

Sbjektifdeer duygularnn eletirisi. Vicdan. nsan daha nce vicdann ey

lemi aypladna dair bir sonu kartyordu; dolaysyla bu eylem de

63 MSde de byle Tm basmlarda: -ahlaklln doallktan uzaklatrlmasdr."

209
G stenci

ayplanacak bir eydir. Aslnda vicdan bir eylemi uzun zamandr ayplan
d iin ayplyordun Yalnzca tekrarlar, yeni deerler yaratmaz. Gemi
te belirli eylemleri ayplamaya karar veren vicdan deil, onlarn sonula
rnn i yznn kavranmasdr (veya sonularna kar nyargdr).
Vicdann onay, ho bir kendi kendine bark olma duygusu,
bir sanatnn eserinden ald hazla ayn derecededirhibir ey
kantlamaz.
Kendi kendini memnun etmek, balantl olduu olay iin tpk
bir olayn deerine kar getirilen bir argman kadar o olaym stan
dard deildir. Eylemlerimizin deerini lebilmek iin onlar hak
knda yeterince bgiye sahip deiliz. Buna ek olarak onlara kar ob
jektif olmamz mmkn dedir. Bir eylemi ayplasak bile, o eyle
min hakimleri deil, taraflardan biriyiz.
Bir eylem soylu bir ajitasyonu da beraberinde getiriyorsa, deeri
hakknda hibir kant salamaz. Bir sanat mmkn olan en yk
sek tutku dokunakllndan geebilir ve son derece kt bir ey
meydana getirebilir. Bu ajitasyonlann daha ok batan karma
aralar olduunu sylemeliyiz; gzlerimizi ve eletiriden, ihtiyattan
ve kukudan uzak gcmz ayartrlar ve aptallk suunu ileme
mize neden olurlarbizi aptal yaparlar.

295
(1885-1886)
ki bin y boyunca uygulanan vicdan dirikesiminin ve kendi kendi
ni armha germenin miraslaryz; bu konularda ok uzun sreli
pratie sahibiz, ustalmz belki, inceliimiz ise kesinlikle bu konu
lara yneliktir. Doal eilimleri kt bir vicdanla birletirdik.

296
(Bahar-Gz 1887)

Psikolojideki byk sular:

D Tm keyifsizliklerin, tm talihsizliklerin yanl (su) fikriyle

arptlmas (Acnn masumiyeti alnmtr);

210
 Ahlakllk Konusunda Genel Szler

2) Btn gl memnuniyet duygulanln (vahi ruhlar, zevk

dknl, zafer, kibir, kstahlk, bilgi, kendinden emin ol
ma ve mutluluk) gnah, batan kana ve kukulu olarak
damgalanmas;
3) Zayflk duygusunun, manevi korkaklk eylemlerinin, kendisi
iin cesaret eksikliinin kutsallatna isimlerle kaplanmas ve
en yksek derecede arzu edilen eyler olarak dnlmesi;
4) nsann iinde muazzam olan her eyin bencillik, bakasnn
veya baka bir eyin iyilii iin kendine kurban etme olarak
tekrar yorumlanm olmas ve bilgi insannda bile, sanatda
bile ahs olmaktan uzaklamann en muazzam bilginin ve
yetenein nedeni olarak gsterilmi olmas;
5) Kiiliin bolluundan kaynaklanan bir tahsisat veya ihsan ol
duu halde, sevginin teslimiyet (ve ilecilik) olarak arptlma
s. Sadece en eksiksiz insanlar sevebilir; kiisellikten uzaklaan-
lar, objektif olanlar en kt klardr (kzlara sormanz
yeterli!). Bu, Tann sevgisi veya anavatan sevgisi iin de geer-
lidir; nsann kendi kkleri salam olmaldr (Beriletirmeklik
olarak egoism ve deitirmeklik olarak zgecilik).64
Ceza olarak yaam (batan karma olarak mutluluk); tutkularn
eytanca ve kendine gvenin Tanrszlk olarak gsterilmesi

Psikolojinin tamam bir koruma psikolojisidir, kendini korkuya

kapatmaktr; bir tarafta byk kitleler (yoksullar ve aleladeler) kendi
lerini gllere kar korumaya (ve onlan daha geliim aamasnda
yok etmeye) alrlar; dier tarafta en iyi ekilde gelimelerini sala
yan tm drtler kutsallatrlr ve onur iinde tutulur. Yahudi rahip
lerine bakn.

297
(Bahar-Gz 1887)

Doann manevi transandantal nedeniyle yozlamasnn izleri, ba

kalarn dnmenin deeri ve zgecilik klt; sonular oyunu ie-

64 V er-ldilkhm g _ Ver-Aenderung. Burada kullanlan eanlamllar" evirmenindir.

211
G stenci

risinde karlm vermeye inanma; iyilie, hatta dehaya sanki iki

si de zgeciliin sonularym gibi inanma; burjuva yaanan ruha
ni yaptmmnm devam ettirilmesi; tarihi (ahlak dersine kar eitici
bir i olarak) veya tarih asndan pesimizmi yanl anlamaya gste
rilen mutlak istek (kincisi pesimistin grdklerini grmek iste
medii iin doann yozlamasnn bir sonucu olduu kadar sahte
bir savunmadr).

298
(Bahar-Gz 1887)
Ahlaklln hatr iin ahlakllkAhlakll doallktan uzak
latrmak iin nemli bir dm Ahlaklln kendisine nihai deer
gibi grnr. Bu aamada ahlaklla din nfuz etmitir, rnein
Musevilikte. Ve aym ekde kendini tekrar dinden soyutlad ve
hibir Tanry yeterince ahlakl grmedii bir aama vardr. By
le bir aamada kiisel olmayan ideali tercih eder. u andaki durum
budur.
Sanatn iyilii iin sanat Bu da aym ekilde tehlikeli bir pren
siptir. Bu prensiplere nesnelere yanl bir antitez sunulur. Gerekli
in karalanmasyla (idealletirmenin irkin bir eye dntrl
mesiyle) sonulanr. Bir ideali gereklikten koparrsak, gerek olan
yozlatrr, yoksullatrr ve lekeleriz. Gzelin iyilii iin gzel olan,
gerein iyilii iin gerek, iyinin iyilii iin iyi olan tm bun
lar gerek iin kt gzn biimidir.
Sanat, bilgi ve ahlakllk birer aratr. Bunlarda yaam ykselt
me amacm fark etmek yerine, bunlar yaamn antitezi olan Tan
r ve aynca burada ve orada yukardan bize onlar araclyla bakan
daha yce bir dnyann amyla zdeletirdik.
Gzel ve irkin, doru ve yanl, iyi ve ktbu ay
nnlar ve dmanlklar, sadece insann deil kendini dmann
dan ayran her trl salam ve dayankl kompleksin varoluu
nun ve geliiminin belirli koullanna ihanet ederler. Bu ekde
kan sava, izolasyonu glendiren ayrma aralan olarak en temel
unsurdur.

212
 Ahlakllk Konusunda Genel Szler

299
(Bahar-Gz 1887)

Kat ahlak natralizmi, grne gre zgrlne kavumu, do

a st ahlak deerlerinin doalannn, yani doal ahlakszln,
doal yararahm vs. izini srmektir.
Bu dncelerin eilimini kat ahlak natralizm olarak adlan
drabilirdim. Grevim grne gre zgrlne kavumu ve do
allktan uzaklam ahlak deerlerini kendi doalarna, yani doal
ahlakszlklarna evirmektir.
N. B. Yahudi kutsall ve onun doal temeliyle kyaslan
dnda egemen klnan ve doasndan ( doann antitezi hali
ne gelecek noktaya kadar) kurtarlan ahlak yasasyla aym ey
dir.
Ah laklln doallktan uzaklatrlmasna (nam- dier ideal
letirmeye) ilikin admlar:

Bireysel mutlulua giden bir yol olarak,

Bilginin bir sonucu olarak,
Kategorik emir olarak,
Kurtulua giden yol olarak,
Yaama istencinin inkr olarak.
(Erdemli hayata giden aamal dmanlk)

300
(Bahar-Gz 1887)

Ahlakllkta bastrlm ve bozulmu dalalet.Anlaylar: Pagan,

efendi, ahlakllk, erdem (virt).

301
(1885-1886)

Problemim: Ahlak ve ahlakllktan dolay insann ne tr bir zarar

geldi? Ruha zarar vs.

213
G stend

302
(Kasm 1887-Mart 1888)
Sadece insann deerleri bir sefer ve hepten sadece kendilerinin ait
olduu yere aylaklarn deerleri olarak geri konsulsa. Birok hayvan
tr yok olmutur bile. nsan tr de yok olsa, dnyada yine de hi
bir ey eksik olmazd. nsan, bu hie de hayran kalmak iin kendi
iinde yeterince filozof olmak zorundadr (N admirari).65

303
(Bahar 1888)
nsaniyi kikendini gsterebilecei gn gelecek kk ve eksantrik
bir hayvan trdr. Dnya zerindeki her ey yalnzca bir an, bir olay,
sonulan olmayan bir istisna ve dnyann genel karakteri iin nemli
olmayan bir eydir. Dnyann kendisi, her ydz gibi iki hilik arasda
ki bir aklk, plansz, nedensiz, istensiz ve zbilinsiz bir olay, gereklili
in en kts, aptal gerekliliktir. imizde bir ey bu gre isyan eder.
Ylankavi kibrimiz bize yle der Kzgnla yol a iin, tm bunla
rn yanl olmas gerekir. Tm bunlar yalnzca grnt olamaz m? Ve
Kantn dedii gibi, her eye ramen insan olamaz m"

4. Erdemin Nasl Egemen Hale Getirildii

304
(Kasm 1887-Mart 1888)
Ahlaklarn ideali hakknda.56 Bu tez, erdemin grkemli politikas ile
gilidir. Nas erdemli olunaca deil, nas erdemli yaplacann

65 Hibir eye hayran olmamak-genelde hibir eye armamak balamnda kullanl

mtr (Horace, Epistles, L6.1)
66 MSde bu not yle balar Byk olan eyler hakknda ya susarz ya da byklkle konu
uruz. Byklkle konumak-yani sinik ve masumca.
Standart basmlarda. Alman editrlerin G kendnin bama yerletirdikleri bu bl
mn iki kez grnmesini nlemek iin, bu szckler kartlmtr. Schlechta, 1911i (s. 503)
gz ard eder ve MSnin metnini deil, basl versiyonunu yeniden oluturur.
Akas bu, Nietzsche tarafndan reddedilen bir taslaktr. Ve Puann Alacakaranl ve
rnein yukarda ksm 142 ile karlatrlmaldr.

214
 Erdemin Nasl Egemen Hale Getirildii

baka bir deyile erdemin nasl egemen hale getirildiini renmek is

teyenler tarafndan kullanlmas dnlmektedir. Ben, birisinier
demin stnlnistemenin, hibir ekilde dierini istemeyi gerek
tirmediini kantlamaya alacam. nsan otomatik olarak erdemli ol
maktan vazgemektedir. Bu byk bir fedakrlktr ama byle bir he
def, belki de byle bir fedakrlk iin yeterli bir dldr. Ve daha b
yk fedakrlklar iin! En nl ahlaklardan birka ok ey ris
ke etmilerdir. nk bu tezde ilk kez retilecek gerei yani insa
nn erdemin stnln sadece her trde ve her olayda stnl
elde edebileceimiz ayn aralarla elde edilebileceini fark etmiler
ve nceden tahmin etmilerdi
Bu tez, daha nce de sylediimi gibi, erdemin politikasyla ilgi
lenmektedir. Bu politikalarn bir idealini ne srer ve eer bu dn
ya zerinde her ey mkemmel olmu olsayd bu politikalarn alm
olaca biimi anlatmaktadr.
Artk hibir filozof, siyasetin mkemmellii konusunda en
ufak bir phe bile duymayacaktr; Makyavelizm budur. Ancak
pur, sans melange, cru, vert, dans toute sa force, dans toute son prete67
Makyavelizm, insanstdr, Tanrsaldr, transandantal olup, hi
bir insan oraya ulamay brakn, yamna bile yaklaamayacaktr.
Siyasetin bu daha dar trnde, erdem (virtue) politikasnda, ideale
sanki hi ulalmam gibi grnmektedir. Platon bile gbela do-
kunabilmitir. Gizli eyler iin gzleriniz varsa, en nyargsz ve bi
linli ahlaklarda (ki bu gerekten de bu gibi ahlak siyasetileri
nin, her tr yeni manevi g kurucularnn addr), insanlarn za
yflna katkda bulunduklarn gsteren izler bulabilirsiniz. Hep
si en azndan bitkin hale gelince, kendileri iin erdemi amalam
lardr ki bu bir ahlak iin ilk ve en byk hatadruygulamada
byle biri ancak ahlaksz olabilir. Byle grnmek zorunda olma
mas baka bir meseledir. Ya da aslnda baka bir mesele deildir:
Bylesine esasl bir kendini inkr (ahlak terimiyle sylemek gere
kirse: gerei gizleme), ahlaklara ve en spesifik grevlerine dair
kurallarn bir parasdr: Bu kurallar olmadan kendi mkemmellik

67 Saf, katksz, ham, taze, tm gcyle, tm aclyla.

215
G stenci

trne asla ulaamayacaktr. Her tr fedakrlktan ar basan bu

ama uruna; erdemin egemenlii uruna ahlakllktan kurtulu,
ayrca gerekten kurtulukural budur. Ahlaklarn erdemin duru
larna, ayrca gerein durularna ihtiyalar vardr; hatalar ancak
kendilerini erdeme braktklarnda, erdem zerinde hkimiyetle
rini kaybettiklerinde, ahlakl olduklarnda, doru olduklarnda
balar. Byk bir ahlak, dierlerinin yan sra, aym zamanda ister
istemez byk bir aktrdr. Tehlikeli yan, ideali esse ve operan68
Tanrsal bir biimde ayn tutmakken, gerei gizlemesi istemeden
doal hale gelmesidir; yapt her eyi sub specie boni69 yapmak zo
rundadryce, uzak ve titizlik isteyen bir ideal! Tannsal bir ideal!
Ve gerekten de ahlaklarn bu ekilde Tanrnn kendisinin bir
modelim taklit ettikleri sylenir: Uygulamada tm ahlakszlarn
en by olan ve buna ramen olduu eyi, yani iyi Tann olma
y nasl devam ettireceini bilen Tanny

305
(Kasm 1887-Mart 1888)

Erdemin egemenlii, erdemin kendisiyle kurulamaz; erdemin ken

disiyle insan ancak gc terk eder, g istencim kaybeder.

30670
(1883-1886)

Manevi ideallerin zaferi, tm dier zaferler gibi ayn ahlaksz ara

larla kazanlr: G, yalanlar, iftira, adaletsizlik.

307
(Bahar-Gz 1887)

nn nasl meydana geldiini bilen, erdemin nne kar bile g

vensizlikle dolu olacaktr.

68 Varln ve etkisini
69 yiliin grnts altnda.
70 MSde ayn yerde: rdaidtslase Rechtschaffinheit kiamansz drstlk olarak kabul edilebilir.

216
 Erdemin Nasl Egemen Hale Getirildii

308
(Bahar-Gz 1887)
Ahlakllk, dnyadaki dier her ey kadar ahlakszdr; ahlaklln
kendisi bir ahlakszlk eklidir.
Bu gr byk zgrlemeyi beraberinde getirir. Nesneler ze
rindeki eliki yok edilir ve btn olaylarn badakl (homojen
lii) korunur.

309
(Kasm 1887-Mart 1888)
Ahlakszl arayanlar vardr. Bu yanl diyerek yargladklarnda,
insann bunu yok edip, deitirmesi gerektiine inanrlar. Bense tam
aksine, bir eyin ahlakszl hakknda kesin emin olana kadar ye
limde duramam. Onu ortaya kardktan sonra temkinliliimi tek
rar kazanrm.

310
(Bahar-Gz 1887)
a) Gce giden yollar: Yeni bir erdemi, eski bir erdemin ad altn
da yerletirmekzerine giyi ekmek (bu erdemin sonucu ola
rak mutluluk ve tersi)yolunda duranlara iftira etme sanat
onu yceltmek iin avantajlar ve tesadfleri istismar etmekfeda
krlk ve ayrm yaparak takipilerini fanatiklere evirmektir;b
yk bir sembolizm
. b) Kazanlan g: (1 ) G olarak erdem; ( 2 ) batan karma ola
rak erdem; (3 ) (saray) etiketi olarak erdem

311
(Bahar-Gz 1887)
Bir erdem nasl g kazanr? Siyasal bir partinin kulland aralann
aynsyla: Gl rakip erdemlere iftira atarak, sulayarak, onlara sin
sice zarar vererek, tekrar vaftiz ederek, sistematik zulm edip, alay
konusu yaparak. Dolaysyla: Salt ahlakszlkla.

217
G stenci

Bir arzu, erdem haline gelmek iin ne yapar?Tekrar vaftiz

olur; amalarn sistematik olarak inkr eder; kendini yanl anla
may uygulamaya geirir; mevcut ve kabul edilmi erdemlerle itti
fak kurar; rakiplerine gsterili ev sahiplii yapar. Mmkn oldu
unda, kutsallatrc glerin korumazsm satn alr; sarho eder, il
ham verir; idealizmin kmseyidliini kullanr; ya fethedecek ya
da yok olacak bir parti kuraruursuz ve naif olur

312
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Zulm, trajik bir merhamet olarak rafine edildi ki zulm adndan
yoksun kalsn. Ayn ekilde cinsel sevgi amourtutku; kle mizaa H
ristiyan itaati; sefillik alakgnlllk; yani nervus sympathicusun pa
tolojik koulu, rnein pesimizm, Paskalizm veya Karlilizm vs. olarak
rafine edildi

313
(Mart-Haziran 1888)

Terbiyeli kalmak iin bir insann gerekelere ihtiyac olduunu duy

duumuz bir adama kar iimizde phe uyamrd; ondan uzak
dururduk. u kck iin szc baz durumlarda erefimize
glge drebilir; hatta insan kendi kendini bile zaman zaman
iin szcyle rtebilir.71 Erdem konusunda istekli bir insa
nn itibarl kalmak iin kt gerekelere ihtiyac olduunu duydu
umuzda, bu ona kar daha az sayg duymak iin bir neden olmaz
d. Ama o, daha da ileri gider ve gelip, yzmze kar: nansz,
inanszlnla benim ahlakllm rahatsz ediyorsun; benim k
t gerekelerime yani Tanrya, ahirette cezalandrmaya, isten z
grlne inanmadn srece, benim erdemimi engelliyorsun
Buradan kartlacak ders: nanmayanlarn ortadan kaldrlmas
gerek. Onlar kitlelerin ahlaknn dzelmesini engelliyor, demek
tedir.

71 Kr.DeccaL

218
 Erdemin Nasl Egemen Hale Getirildii

314
(Kasm 1887-Mart 1888)

En kutsal inanlarmz, stn deerlerimizin en deimez elementi,

kaslarmzn yargsdr.

315
(Bahar-Gz 1887)

Irklarn ve snflarn deer takdirinde ahlakllk. Her rkn ve her snfn

etkileri ve temel drtlerinin, yaam koullan (en azndan en
uzun sre hkm srmelerini salayan koullar) hakknda bir ey
ler anlatt gereine dayanarak, onlarn erdemli olmalarn arzu
etmek: karakterlerini deitirmeleri, derilerini deitirmelerini ve
gemilerini silmelerini istemektir: farkl olmaktan vazgemelerini is
temektir: ihtiyalan ve talepleri asndan birbirlerini andrmalan-
nakas, soylarnn tkenmesini istemektir
Bylece tek bir ahlakllk istencinin, bu ahlaklln uygun oldu
u trlerin dier trlere kar bir tiranlk olaca kantlanmtr:
Hkmeden trn hatrna (ister dierlerin artk korkmamasn, ister
yararl olmasn salamak iin olsun) bir tahrip veya ykmdr. K
lelii kaldrmakszde insan saygnlnn takdiri olarak gste
rilmekte olup, aslmda temelde tamamen farkl bir trn ykmdr
( deerlerine ve mutluluuna sinsice zarar vermektir).
Rakip bir rkn veya snfin gl olduu nitelikler, en kt, en
beter nitelikleri olarak yorumlanmaktadr: Bunlarla bize zarar vere
bilir (erdemlerine kara alnr ve tekrar vaftiz edilerek yeni bir
isim verilir).
Bize zarar verdikleri takdirde, bu bir insana veya kiiye kar iti
raz saylr: ama onlann asndan biz arzu ediliriz nk tam da in
sanlarn bizi kullanabilecei gibiyizdir.
nsanlatrma istei (ki naif bir ekilde insan nedir? sorusu
nun formlne sahip olduunu dnr), arkasnda belirli bir tr
de insamn, daha dorusu belirli bir igdnn, yani sr igd
snn egemenlik kurmaya alt bir samalktr.nsan eitli

219
G stenci

i: nsanlar gittike daha birbirine benzer yapma eilimin arka

snda gizlidir.
Toplumsal ahlakllk asndan ilgi. (Hilesi: Gce ve sahiplenme
ye kar duyulan kar konulmaz istei, erdemin bekilerine dn
trmektir).
adamlarnn ve kredi alp veren paragzlerin nereye kadar ka
rakter ve deer anlay asndan aym olmaya gerek duyduklar:
Dnya her trl hara ticareti ve alveriiyle erdem satn almaya
alr.
Ayns, devlet ve memurlar ile askerler araclyla her trl ku
ral iin de geerlidir, aym ekilde gvenle ve gcn hesapl harca
yarak almak amacyla bilim iin de geerlidir. Aym ekilde ra
hipler iin de
Bylece avantaj salad iin zorla toplumsal bir ahlakllk uy
gulanr ve bunun muzaffer klmak iin, ahlakszla kar sava ve
g uygulanrama hangi hakla? Tabii ki hibir hakla deil, ken
dini koruma igdsyle Aym snflar, amalarna hizmet ettii
takdirde ahlakszl kullanyorlar.

316
(Bahar-Gz 1887)

Sanki ahlaklln rnleriymiler gibi, btn sivil kurumlann ak

land ikiyzl gsterilerrnein evlilik; i; insann meslei; ana
vatan; aile; dzen; kanundur. Ama bunlarn hepsi bir olduundan
ve hepsi de istisnalar ve istisnai ihtiyalara kar birer koruma ola
rak sradan insan tr zerine kurulduundan ancak yalanla dolu
olmalar beklenebilir.

317
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Erdemi, erdem vaizlerine kar korumalyz; en byk dman on-

lardr. Erdemi, herkes iin bir ideal olarak retiyorlar; erdemin ender
olma, taklit edilememe istisnai olma ve vasat olmama cazibesini

220
 Erdemin Nasl Egemen Hale Getirildii

aristokrat gizemini yok ediyorlar. stekli bir biimde btn kvetle

re vurup, bo ses kardklar zaman tatmin olan kat idealistlere de
kar koymalyz. Byk ve nadir olan talep edip, daha sonra onu
hrs ve insanlara gvenmemekle onlarn burada olmadklarn ileri
srmek ne byk bir naifliktir! rnein bir evliliin, ancak bir
araya getirdii kiiler kadar deer tad yani genelde sefil ve yak
ksz bir ey olduu aka ortadadr; hibir rahip, hibir belediye
bakan bunu deitiremez.
Ortalama insann tm igdleri erdeme kardr ortalama insa
nn standartlarna gre verimsizdir, tedbirsizdir, izole eder; tutkuyla
ilgilidir ve nedenlere pek fazla ak deildir; karakteri, kafay, zihni
bozar. Dzene, her dzende, kurumda, gerekte gizli yalanlara kar
dmanla tevik ederbakalar zerindeki zararl etkilerine gre
yargladmzda, en kt alkanlklardan biridir.
Ben erdemin (1) Kabul edilmeye ihtiya duymadm; (2 ) her
yerde erdemin deil, baka bir eyin mevcut olduunu varsaydm;
(3 ) erdemin yokluu nedeniyle a a ekmediini, aksine bunu erde
me takdir grmesi gereken bir ey olduuna dayanarak, ayrt edici
bir iliki olarak kabul ettiini; (4) propaganda yapmadn (5) dai
ma kendisi iin erdem olarak kald iin, kimsenin kendisini yargla
masna izin vermediini; (6) daima tam da genelde yasaklanm olan
her eyi yaptm: anladm kadaryla erdem btn sr yasalaryla
birlikte gerek veritumdur,72 ( 7 ) ksacas Rnesans stilinde erdem,
virtti, moralinsiz73 [moralinefree] erdem olduunu fark ettim

318
(Bahar-Gz 1887)

Her eyden nce siz erdem beyleri bizim stmz deilsiniz. Biraz
daha alakgnll olmanz isterdik. Erdemi kendinize mal etme
niz sefil bir kiisel karclk ve tutumluluktur. inizde biraz daha
kuvvet ve cesaret olsa, kendinizi bu ekilde erdemli hiliklere in-
digemezdiniz. Kendinizi getirebildiiniz her ey haline getiriyor-

72 Yasak olan.
73 Ne sigara, ne de kahve ien bir adamn birleimi; Kr. Dectnl

221
G stenci

sunuz: Ksmen zorunlu olduunuz eykoullarn sizi zorlad

eyksmen size keyif veren ey, ksmen size yararl grnn ey
haline getiriyorsunuz. Ama sadece eilimlerinize uygun olanlar
veya zorunluluun gerektirdiklerini ya da sizin iin yararl olanla
r yapyorsanz, ne kendinizi vmelisiniz, ne de bakalarnn sizi
vmesine izin vermelisiniz!nsan sadece erdemliyse, ok kk
bir insan trdr; bu konuda sakn yanlmayn! Bir ekilde gerek
ten dikkate deer insanlar, asla bylesine erdemli dangalaklar de
ildiler. Senin iin, minimum gcnle hibir ey erdemden daha
bilge grnemezken, onlarn en iteki igdleri, gce dair ig
dleri, bu ekilde tatmin edilmemitir. Ama senin yannda kalaba
lklar vardr ve tiran oynamaya yeltendiinden, sana aslmda sava
amalydk.

319
(Bahar-Gz 1887)

Erdemli insan, daha dk bir insan trne aittir, nk kii olma

yp, deerini bir seferliine tamamen sabitlenmi bir insan kalbna
uyarak elde etmektedir. Deerini ayr tutmaz; kyaslanabilir, ede
erleri vardr, birey olmak zorunda deildir.
yi insann niteliklerini bir sayalm: Neden bize keyif verirler?
nk onlara kar savamak zorunda deiliz, bizde gvensizlik ya
ratmazlar, dikkat etmemiz gerekmez, gcmz ve hainliimizi s
raya koymamz gerekmez: Tembelliimiz, iyi miza havailik, iyi za
man geirme. imizden yansttmz ve iyi bir insana nitelik ola
rak, deer olarak verdiimiz, iimizdeki bu ho duygudur.

320
(1888)

Erdem, baz koullar altnda daha ok aptalln erefli bir biimi

dir. Bu adan ona kar nasl kt huylu olabiliriz ki? Ve bu tr er
dem bugne gelememitir. Her eye ramen tm snflarda mm
kn olup, saygyla ve bir glmsemeyle karlanmas gereken da

222
 Erdemin Nasl Egemen Hale Getirildii

yankl bir kyl basitlii, bugn bile her eyin iyi ellerde yani
Tanrnn ellerinde olduuna inanmaktadr ve bu uygunsuz tek
lifi, tpk iki kere ikinin drt ettiine dair ayn alakgnlll
kesinlikle muhafaza ettii takdirde, biz dierleri aksini iddia et
mekten vazgeeceiz. Bu saf budalal neden bozalm ki? Neden
insan, halk, ama, gelecek hakkndaki endielerimizle karanla
srkleyelim ki? Yapmak istesek bile yapamayz. Onlar, kendi e
refli aptallklarn ve iyiliklerini nesnelerin kalbine yanstyorlar
(eski Tanr, deus myops,74 hl onlarn arasnda yayor!); biz dierle
ri, nesnelerin kalbinde baka eyler okuyoruz. Kendi muammal
mizacmz, tekziplerimizi, daha derin, daha sanal, daha gvensiz
bilgeliimizi okuyoruz.

321
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Erdemin kolay olduunu sanan, ona gler. Erdemde ciddiyetini ko

rumak zordur; insan onu kazanr ve sonra da tesine geernereye
mi? eytanla.
Bu arada ktlk peinde olan tm eilimlerimiz ve tepilerimiz
ne kadar zeki hale gelmiler! Ne ok bilimsel merak sarmlar! Ne ka
dar ok bgi oltalar var!

322
(Bahar-Gz 1887)

Kt alkanlklar, insann iindeki eyden kurtulmak iin kt

alkanlktan kaacak duruma gelecek ekilde, iinde a a dolu oldu
una karar verilen bir eyle ylesine bir araya getirmek.
Tannhuserin nl davas budur. Tannhauser, VVagnerin mziiy
le sabrm kaybederek, sonunda Bayan Vense bile tahamml ede
mez. Erdem, birden cazibe kazanr; Thuringenli bir bakirenin deeri
artar ve en kts, Wolfram von Eschenbachn namelerinden bi
le keyif almaya balar.

74 Miyop Tann.

223
G stenci

323
(Bahar-Gz 1887)

Erdemin hamileri Para hrs, hkm srmeye duyulan kar konul

maz bir istek, tembellik, basitlik, korku. Hepsinin erdemin nedenle
rinde kan vardr. O yzden bu kadar dayankldrlar.

324
(Bahar-Gz 1887)

Artk erdeme inanlmyor; cezbetme gcn kaybetti; onu tekrar

geri getirmek iin, onun macera ve lszln aina ounlmayan
bir ekil olarak nas piyasaya kartlacam bilmek gerekir. Bugn
karsna vicdan almamak iin, onan inananlardan ok fazla man
tkszlk ve dar grllk istiyor. Muhakkak tam da bu bilinsiz ve
tamamen vicdansz insanlar iin yeni cazibesi olabilir:artk daha
nce hi olmad bir eydir, kt bir alkanlktr.

325
(Ocak-Gz 1887)

Erdem, hl en pahal kt alkanlktr. yle de kalmal!

326
(1883-1888)
nsan, erdemlerin dandan gelen otoriteler ve kanunlar olarak ze
rinde hkm srmelerine izin verir ve onlan nce kendi iinde
meydana getirmezseki baka insanlarn bizimle benzer veya fark
l koullar altnda bizimle birlikte byyp bymediklerine bak
madan, insamn en ahsi kendini koruma hakk ve gereklilii olarak,
kendi varoluumuzun ve bymemizin koullan olarak bunu asln
da yapmalyzerdemler kt alkanlklar kadar tehlikeli hale ge
lir. Bu tehlikesizlik kanunu kiisel olmayan bir ekilde anlaldn
da, objektif erdem aynca alakgnlllk iin de geerlidir. En se
kin tinlerden ounun soyu bu yzden tkenmitir. Zamanla sert

224
 Erdemin Nasl Egemen Hale Getirildii

lemeleri gerektiini dnen bu tinler iin, alakgnlllk ahlak

ll yumuatmann en kt eklidir.

327
(Bahar-Gz 1887)

Ahlakllk alemini adm adm azaltp, snrlamalyz. Erdemin iki

yzl isimleri arkasna uzun sre gizlenmek zorunda kaldktan son
ra gerekten ibanda olan igdlerin adm gn yzne kartp,
onurlandrmalyz. Gittike daha emredid ekilde konuan drst
lmze gstermemiz gereken saygdan dolay, doal igdleri
mizi inkr etmek ve yok saymak isteyebilecek utana unutmama
mz gerekir. nsann kendini erdemden ne kadar yoksun brakabile
cei, bir g lsdr ve erdem anlaynn virt, Rnesans erde
mi, moralinsiz75 erdem olarak alglanabildii bir ykseklik hayal
edilebilir. Ama bu arada bu idealden ne kadar uzaz!
Ahlaklln nfuz alannn azaltlmas, bu idealin ilerlediine
dair bir iarettir. nsan ne /aman nedensel olarak dnmeyi baarr
sa, ahlakl dnm olur.

328
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Sonuta elime ne geti? Gelin, bu Tuhaf sonucu kendimizden gizle

meyelim Erdeme yeni bir cazibe getirdimyasak olan bir eyi cazi
besini En ince drstlmz ona kardr, bilimsel vicdan aas
cum grano salis? 76 ile lezzetlendirilmitir; eski moda ve antik kokar
ve bylece rafine edilmi olanlar cezbederek, onlar merak iinde
brakrksacas, kt bir alkanlk gibi grnr. Ancak her eyin
yalan ve sadece birer grnt olduunu anladktan sonra, sahtekr
lklarn bu en adilin, yani erdemi tekrar geri kazanrz. Geride bizi
ondan yoksun brakacak hibir temyiz mahkemesi kalmamtr; sa
dece erdemi bir ahlakszlk biimi eklinde olarak, birind snf lks

75 Kr. yukarda ksm 317.

76 Birtutamtuz.

225
G stenci

ve kt alkanln en kendini beenmi, en pahal ve en nadir bi

imi sergileyerek, onu tekrar hakl kartyoruzki temel nemine
dayanarak snflandrlr ve kyaslanr ve tm varoluun temel ah
lakszlnn bir parasdr. atk kalarm yok ettik, kalabaln sra
rndan kurtardk, aptalca katlm, bo ifadesini, sert takma salar
n ve ruhani kas sistemini zerinden ekip aldk.

329
(Bahar-Gz 1887; rev. 1888)

Erdeme bu ekilde zarar m verdim? Ancak anaristlerin prensle

re verdikleri zarar kadar. Onlar vurduklarndan beri tekrar tahtla
rnda gvenli bir ekilde oturuyorlar. Daima byle olmutur ve her
zaman da byle olacaktr. nsan, bir davaya en iyi ekilde ona zulme
derek ve avlayp, vurarak hizmet edebilir. Benim yaptm da bu-
dur.77

5. Ahlak deali

A. deallerin Eletirisi
330
(1886-1887)

deal szcn yrrlkten kaldrmak iin onun stesinden gel

mek: Gerekliliklerin [esideratai eletirisidir.

331
(1883-1888)
Sadece ok az kii, arzu edilebilirliin, yani her yle olmal ama de
il, hatta byle olmalydnn ne anlama geldiini bilir. Olaylarn
gidiatnn knanmasdr. nk bu gidiatta hibir ey izole edilme
miti. En kk eyler en byklerini tar; kk hatal hareketle

77 Putiann Alacakaranlndu kullanlmtr.

226
 Ahlak deali

rinin zerinde gelecein bu yaps durur ve en kk eyin eletirisi

ayrca btn de knar. imdi, ahlaki normlar Kant tarafndan da
anlald gibi, tede olan, ancak hibir zaman teye dmeyen bir
ey olarak kabul edersek, ahlakllk, btn ile ilgili bir yargy ierir
ama yine de u sorunun sorulmasna izin verir: Byle bir yargda bu
lunma hakkm nereden buluyor? Bir para nasl olur d btn hak
knda yargda bulunabilir?
Ve bu ahlaki yarg ve keyifsizlik, gerekten de ileri srld gi
bi, yok edilemez bir igd ise bu igd trmzn yok edilemez
aptallklarndan ve arszlklarndan biri olmaz myd?
Bunu syleyerek, aslnda knadmz eyi yapyoruz. Arzu edile
bilirlik gr, yetkimiz olmadan hkimi oynamamz, her adaletsiz
likte ve kusurda olduu gibi olaylarn gidiatnn bir parasdr
hibir zaman tatmine edilemeyen mkemmeliyetilik anlay-
mzdr. Tatmin edilmek istenen her drt, olaylarn u andaki duru
muyla ilgili honutsuzluunu ifade eder. Ne yani? Yoksa btn, her
birinin kafasnda desiderata (gerekliliklerin) dolat tatmin olma
m paralardan m oluuyor? Bu olaylarn gidiat yoksa buradan
uzak? gncellikten uzak! sonsuz tatminsizliin kendisi midir? Arzu
edilebilirlik yoksa itid gcn kendisi midir? Yoksadeus78 mudur?

* #*

nsann btnden, birlikten baz glerden, koullanmam bir ey

lerden kurtulmas benim iin nemlidir; aksi takdirde, onu en yk
sek temyiz mahkemesi olarak grmekten ve Tann diye vaftiz et
mekten asla vazgemeyeceiz. Btn parampara etmeliyiz; bt
ne sayg gstermemeyi renmeliyiz; bilinmeyene ve btn ver
diklerimizi geri alp, bize yakn olanlara, bizim olanlara geri verme
liyiz
rnein Kant: ki ey79 ebediyen saygya deerdir [(Pratik Neden
(Eletirisinin) sonucu)] diyorsa, bugn aslnda Sindirim daha saygde-

78 Tann.
79 zerimde ok yldzl gkyz ve iimde ahlak kanuna

227
G stenci

gerdir demeliyiz. Btn, daima eski problemleri de beraberinde ge

tirecektirKt nasl var olabilir? vs. Bu nedenle: Btn yoktur,
byk duyumsallk veya yarata ya da g deposu yoktur.

332
(Kasm 1887-Mart 1888)

Olmas gerektii gibi insan dendiinde, bu bize sanki olmas gerektii gi

bi bir aa deniyormu kadar yavan gelir.80

333
(1883-1888)
Ahlakbilim ya da arzu edilebilirlik felsefesiOlaylar farkl olma
lyd, olaylar farkl olmaldr": Bylece ahlakbiliminin mikrobu tat
minsizlik olacaktr.
nsan kendine bundan nce byle bir duygunun olmad lke
leri seerek ve kincisi bunun kstahln, ve aptallnn, yani bir
eyin olduundan farkl olmasn arzu etmenin, her eyin farkl ol
masn arzu etmek olduunun farknda olarak kurtarabilir. Bu, b
tnn knaya bir eletirisini ierir.81 Ama hayatin kendisi de byle
bir arzudur!
Bir eyin olduu gibi olduundan emin olmak, byle olmalyd
demekten daha yce ve daha ciddi bir ey olarak grlmektedir
nk byle olmalyd demek, insan eletirisinin ve varsaymnn
bir paras olarak balangtan itibaren sama grnmektedir. Dn
yamzn yapsnn insanlarn refahna uygun olmasn arzu eden bir
ihtiyaa ve bunu mmkn olduunca meydana getirme istencini
ifade etmektedir.
Dier taraftan, ne olduunu grme arzusunu ortaya kartan sade
ce bu byle olmalyd arzusudur. Zira, ne olduunu grme arzusu,
Nasl? Nasl mmkn olabilir? Neden byle? somlarnn bir sonu-

80 Bu not. Putlarn Alacakaranl, Doaya Aykr Olarak AJlak"ta kullanlmtr Son olarak
hep beraber nsan yle veya byle olmaldr demenin ne kadar naife olduuna bakalm.
Gereklik bize trlerin hoa giden bir refahn, savurgan bir oyunun bolluunu ve biim-
. lerin deiimin gstermektedir-"
81 Bu noktada MSde hl u szckler vardr Bu kapsamdadr ki_

228
 Ahlak deali

cudur. Arzularmz ve dnyann gidiat arasndaki uyumsuzlua

duyduumuz aknlk, dnyann gidiatn renmemize yol a
mtr. Ama belki de olay farkldr; belki de bu byle olmalyd ar
zusu, dnyann stesinden gelme arzumuzdur.

334
(Mart-Haziran 1888)

Bugn insan yle olmalyd, byle olmalyd cmlesi bir para iro
niyle sylendiinde ve hepimiz, insann her eye ramen sadece ol
duu ey olacana ikna olduumuzda82 (her eye ramen: yani ei
tim, renim, ortam, ans ve tesadf), nedeni ve sonucu83 ahlaki a
dan tersine evirmeyi renmi oluruzbelki de hibir ey bizi ah
laklla inanan eski insanlardan bu kadar ayrmaz. Artk rnein
nsanrn psikolojik olarak harap olmasnn nedeni kt alkanlk
lar ve nsan erdemle geliir; uzun bir mr ve mutluluk getirir de
miyoruz. Grmz daha ok kt alkanlklarn ve erdemin ne
den deil, sonular olduu ynndedir. nsan, terbiyeli olduu iin
yani iyi igdler ve baarl koullar altnda doduu iin terbiyeli
bir insan haline gelir.
nsan, dnyaya fakir yani her eyi arur edip, tasarruf etmeyen
ebeveynlerin ocuu olarak dnyaya geldiinde, dzeltilemezdir
yani hapishanelik veya tmarhaneliktir.
Bugn artk ahlaksal ve psikolojik dejenerasyonu nasl ayraca
mz bilmemekteyiz. Birincisi sadece kincisinin bir semptom komp
leksidir; insan nasl ki ister istemez hastaysa, ister istemez ktdr de.
Kt: Burada bu szck dejenere olmu trle psikolojik olarak
balantl belirli bir yeteneksizlii ifade etmektedir, rnein isten
zayfl, gvensiz, hatta oklu kiilik, bir uyarana tepki vermekte
direnme ve kendini kontrol etme yetersizlii, bakasnn istencin
den kaynaklanan varsaymlar karsnda kendini tutma yetersizli
i Kt alkanlk bir neden deil bir sonutur.

82 Kr. Ecce Homo alt bal: Kii Nasl Kendisi Olur.

83 Kr. Putlarn Alacakaranl ve yukanda ksm 41-44 ve ileride ksm 380.

229
G stenci

Kt alkanlk, psikolojik dejenerasyonun baz sonularn tek bir

szckle ifade etmek iin tasarlanan, keyfi olarak snrl bir eydir. De
jenere olmu tr, normal insan tipi olarak kabul etmekte hakl k
tmz takdirde, Hristiyanlk taralndan retilen evrensel bir varsa
ymnsan ktdrhakl kartlm olur. Ama bu belki de bir
abartdr. Muhakkak ki Hristiyanln baarl olduu ve en stte tu
tulduu her yerde bu varsaym dorudur nk bu, hastalkl bir top
ra, bir dejenerasyon alannn gstermektedir.

335
(Kasm 1887-Mart 1888)

Yolunu nasl bulduunu, nasl dayandm, koullan kendi yararna

nasl evirdiini, rakiplerini nasl alt ettiini grdmzde, insana
ok fazla sayg gstermemiz mmkn deildir; ancak arzularna
baktmzda, hayvanlarn en samas gibi grnmektedir.
Sanki gl ve insanca erdemlerini tekrar yaratmak iin na
mertlik, tembellik, zayflk, fazla tatlktan oluan bir oyun alanna
ihtiya duyuyormu gibi grnmektedir, insan gerekliliklerini Idesi-
derata], ideallerini gzlemleyin. Arzu eden insan, iinde ebediyen
deerli olan eylerle, eylemleriyle iyileir, iyilemek iin hilii,
sama olan, deersiz olan, ocuka olam kullanr. Yarata ve be
cerikli bu hayvann tinsel zenginlii ve yaratclktan yoksunluu
korkutucudur, ideali, insann btn gncel ve baskc grevlerde
karlamak zorunda olduu olaanst harcamalar iin dedii
cezadr. Gereklik yok olduunda hayal, usanmlk ve zayflk or
taya kar. deali sadece hayalin, usanml ve zayfln basit
bir biimidir.
Bu koullar onlan solladnda en kuvvetli ve en gl mizalar bi
le eit hale gelir, iin, savan, tutkunun, gerilimin, ztlklarn, gerek
liin kesilmesini ksacas bilgi iin verilen mcadeleyi bilgi iin gs
terilen abay kutsallatrrlar.
Masumiyet: En ideal sersemletme durumu iin kullanla isim
dir bu. Kutsanmlk: Tembelliin en ideal durumudur. Sevgi: Ar
tk dmanlan olmasn istemeyen sr hayvannn en ideal duru

230
 Ahlak deali

mudur. nsan, bunlarla insann deerini dren ve onu bir ideale

indirgeyen her eyi ykseltmitir.84

336
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Arzu, insann ara ettii her eyi bytr; tatmin edilmediinde bile
bymeye devam ederen byk fikirlerse en iddetli ve sresi en
ok uzatlm arzular tarafndan yaratlanlardr. Bir nesneye kar ar
zumuz ne kadar byrse, bu nesneye o denli deer veririz:85 Ahlaki
deerleren yce deerler haline geldiinde, en az yerme getirilenin
ahlaki deer olduu gerei atlanr86 (bu balamda btn aalann
tesinde bir eyi, kutsanmlk aracn temsil eder). nsan, srekli ola
rak artan bir gayretle bulutlardan baka bir eyi barna basmam
tr. Sonunda umutsuzluuna, gszlne Tann demitir

337
(1887-1888)
Nihai desiderata asndan naiflikdier taraftan insann Ne-
denini bilmiyoruz.

338
(Ocak-Gz 1888)
Ahlaklln sahte yn nedi? Bir ey yani iyi ve ktnn ne olduu
nu biliyormu gibi yapar. Yani insann neden var olduunu, hedefini, kade
rini bilmek ister. Yani insann bir hedefi, bir kaderi olduunu bilmek ister.

339
(Kasm 1887-Mart 1888)
nsann sadece tek bir grevi olduuna ve bir btn olarak belirli
bir hedefe doru gittiine dair olduka sama ve keyfi fikir henz

84 Kr. Putlarn Alacakaranl ye Jam es Hilton: Lost Horizon.

85 Kr. R. B. Perry: General Theory o f Vahe (1925).
86 Kr. Freud

231
G stenci

ok gentir. Belki de sabit fikir haline gelmeden ondan kurtul

malyz.
nsan bir btn deildir. Artan ve azalan yaam srelerinin
kanlmaz eitliliidirakabinde olgunluk ve son olarak yallk
gelen bir genlie sahip deildir; katmanlar bklm ve birbiri
ne gemi durumdadrve birka bin yl soma hl bugn gste
rebileceimizden fazla gen trler olacaktr. Dier taraftan k,
insann tm dnemlerine aittir: Ret ye k her yerde vardr; d
n ve kn biimlerini kabul etmemek yaam srelerin
den biridir.87

* * *

Hristiyan nyargsnn bir g olduu dnemlerde bu soru yokta

Anlam, bireysel tinin kurtuluundayd; insann uzun bir sre mi, k-
. sa bir sre mi dayanabilecei hesaba katlmyordu. En iyi Hristiyan-
lar, bir an nce bitmesini istiyorlardbirey iin yararl olanlar hak
kmda hibir phe yoktu
Mevcut her bireyin grevi, herhangi bir gelecekteki bireyin g
reviyle aynyd: Deer, anlam deerlerin alan sabitti, kaytsz art
szd, sonsuzdu, Tanryla birdi Bu sonsuz trden treyenler g
nahkr, eytanca, uygunsuzdu
. Her tin iin deer takdirinin yerekimi merkezi kendi iindeydi:
Kurtuluu veya lanetlenme! lmsz ruhun kurtuluu! Kiiselletir-
menin en an biimi Her ruh iin sadece tek bir mkemmellik;
sadece tek bir ideal; kurtulua giden sadece tek bir yol vardHak
eitliinin en an biimi, insann kendi neminin delilik noktasna
kadar optik olarak bytlmesiyle balantlydDehet bir korku
iin kendi stlerinde dnen delilik derecesinde nemli ruhlardan
baka bir ey yoktur

87 The Dedire of tfte West eserinin nsznde her eyi Goetheye ve Nietzscheye borlu oldu
unu syleyen Osvvald Spenler ile karlatrmak ipnbkz. benim eserim olan Nietzsche, Epi
log, dipnot 2

232
 Ahlak deali

* * *

Hi kimse attk bu sama z bolluuna inanmyor ve bizler bilgeli

imizi bir hor grme eleinden geirmi bulunuyoruz. Ancak insa
nn deerini ideal insana yaklamnda arama alkanl hl ayn
dr: nsan temel olarak kiiselletirme perspektifini ve hak eitliini
idealin nnde tutar. zetle: nsan, ideal insan asndan nihai deside-
ratumvn ne olduunu bildiine inanr
Ancak bu inan sadece Hristiyan idealinden dolay korkutucu
ktlemenin bir sonucudur ki ideal tr dikkatlice incelendiinde
bu kefedilir. nsan, nce bir tre yaklamn arzu edilebilir olduunu
bildiine; kincisi, bu trn nasl bir ey olduunu bildiine; iinps,
bu trden her trl sapmann bir gerileme, bir ekingenlik ve insa
nn g ve kuvvet kayb olduunu bildiine inanr
Bu mkemmel insann salt ounlukta olaca koullara dair hayal
ler kurmaktan teye sosyalistlerimiz, yararalanmz bile gidememitir.
Bu ekilde insan geliimi bir hedef edinmi gibi grnr. Herhan
gi bir oranda ideale doru ilerleme, tarihte bir hedefin bugn d
nlen tek biimdir. zetle: nsan Tann krallm gelecee, dnya
zerine insan eklinde aktarmtrama temelde insan eski ideale
inanana bal kalmtr

340
(Bahar-Gz 1887)

Hristiyan ahlak idealinin daha gidi biimleri Doa hayranlan tarafndan

kefedilen yavan ve namert doa anlay (en gzel ynlerde bile
korku dolu, agzl ve sinik olanlara kar hibir igd olmadan); do
ada manevi Hristiyan insanlm bulma giriimiRousseaunun
doa anlay, sanki doa zgrlk, iyilik, masumiyet, doruluk, adalet,
bir idilmi gibihl temelde Hristiyan ahlakllnn bir kltdr.
airlerin rnein yksek dalarda vs. gerekten hayran olduklan ey
leri grmek iin birlikte pasajlar toplayn Goethenin onlardan ne is
tediiniSpinozaya neden hayran olduunu grmek iin.Bu klt
iin nceden varsaylanlarn tamamen inkr.

233
G stenci

Comte ve Stuart Mili usul yavan ve namert insan anlay bile

belki de bu kltn konusudur. Hl yeni bir isim altnda Hristi
yan ahlakll kltdr zgr dnrler, rnein Guyau.
A a eken ve hastalkl her eye sempati duyan yavan ve namert
sanat anlay (hatta tarih bile, rnein Thierrynin tarihi): hl H
ristiyan manevi idealinin kltdr.
Ve imdi sosyalist idealin tamam iin: Hristiyan manevi ideali
nin beceriksiz bir yanl anlalmasndan baka bir ey deildir.

341
(Kasm 1887-Mart 1888)
dealin kkeni Byd topran incelenmesi
a) Dnyann daha dolu, daha yuvarlak ve daha mkemmel g
rnd estetik durumlardan yola karsak : Pagan ideali: Ken
dini savunma baskn kar (insan balar). En yce tr: Klasik
idealbtn stn igdlerin iyi durumunun davurumudur.
Bunlar iindeki en yce stil: byk stildir. G istencinin bizzat
davurumudur. En ok korkulan igd kendini kabul etmekten
korkar.
b) Dnyann daha bo, daha soluk, daha seyrek grnd, tin
selliin ve hassasiyetten uzakln mkemmellik aamas olarak
kabul edildii, iddetli olandan, hayvansal dorudan, yaklak olan
dan kanld dnyadan yola karsak (biri yok eder, biri seer):
Bilge, melek, ruhaniObozulmamOinkrc, bu tip idealistlerin
fizyolojik zellikleri: Anemik ideaL Baz artlar altnda birinci
ideali yani pagan temsil edenlerin ideali olabilir (Goethe, Spinozada-
ki azizi byle grmektedir).
d Dnyann bize beklediimizden veya arzuladmzdan daha
sama, daha kt, daha zavall, daha yanlta grnd durumlar
dan yola kmak, ideali somutlatrmaya eit olabilir (biri inkr
eder, biri yok eder): deal, doal olmayana, gncel olmayana, man
tksz olana, bu ekilde yarglayan Ona yanstlr (ac ekmenin
sonucu olarak dnyann yoksullatrlmas: Biri alr, biri artk ver
mez): Doal kart ideal

234
 Ahlak deali

(Hristiyanlk, kincisiyle ncs arasnda bir durumdur. Bazn

birincisi, bazen kincisi baskn kar).
ideal: (a) ya hayatn glendirilmesi (pagan) ya (Whayatn su
landrlmas (anemik) ya da (d) hayatn reddi (doal kart). Tanr
latrmadurumu hissedilir En byk bolluktaen mklpesent se
iciliktehayatn kmsenmesinde ve tahrip edilmesinde.

342
(Kasm 1887-Mart 1888)

a) Tutarl tr. Burada insann ktden nefret etmesi gerekmedii

ktye kar kmas gerekmedii, insanrn kendisiyle savamas ge
rekmedii: byle bir hayat biiminin zorunlu kld aay kabullen
memesi gerektii; sadece pozitif duygularla yaamas gerektii; szde
ve harekette rakibinin tarafm tutmas gerektii; barl, iyi huylu,
gnl aha, yardmsever ve sevgi dolu bir durumun gelitirilmesiyle
baka durumlarn byd topra yoksullatrdinsann kal-
a bir yaam biimi istedii kavranmaktadr. Burada ulalan n e
dir? Budist tr veya mkemmel inek.
Bu durum ancak ahlaksal fanatizm yoksa mmkndr, yani k
tden sadece kendi hayn iin deil, bize zarar veren durumlara yol
at iin nefret edildii zaman mmkndr (huzursuzluk, alma,
dikkat, karklk, bamllk).
Budist gr as budur. Burada gnahtan nefret edilmez, bura
da gnah anlay yoktur.

* * *

b) Tutarsz tr. Ktye kar sava alr yilik adna alan savan,
karakter zerinde savalarn genelde beraberinde getirdikleri (ve in
sann kt olarak nefret ettii) manevi sonulara veya etkilere sahip
olmayacana inanlr. Aslnda ktye kar alan byle bir sava,
bir kiinin dierine kar dmanlndan ok daha esasl zararlara
neden olmaktadr ve genelde bu kii, en azndan hayalinde rakip
olarak grlmektedir (eytan, kt ruhlar vs.). imizde kt olan ve

235
G stend

kt bir kkene sahip olabilecek her eyi izlemeye ve gzetlemeye

dayanan dmanca bir tutum, byk aclar ve korkularla son bulur
ki, mucizeler, dl, coku, yce zmler artk arzu edilir hale ge
lir Hristiyan tr veya mkemmel banaz.
c) Sabrl tr. Sabitlik, oto kontrol, soukkanllk, uzatmal isten
cin deimezlii olarak barderin sessizlik, savunma durumu, ka
le, bir savann pheciliiprensipte katlk; istencin ve bilginin
birlii; kendine sayg. Mnzevi tr. Mkemmel kz.

343
(1883-1888)

stn gelmek veya kendini gstermek isteyen bir ideal, kendini

( a ) sahte bir kken, ( b ) mevcut gl ideallerle bir balants
varm gibi gstererek, ( c ) sanki kendisi araclyla sorgulana-
maz bir g konuuyormu gibi, gizemin heyecanyla, ( d ) kendi
sine rakip ideallere iftira ederek, ( e ) rnein mutluluk, ruhun
huzuru, bar veya gl bir Tanrnn yardm vs. gibi beraberin
de getirdii avantajlara dair yalana bir doktrinle desteklemeye
alr. dealistin psikolojisine doru: Cariyle, Schiller, Michelet.
nsan, bir idealin kendini koruduu btn savunmaa ve koru
yucu tedbirleri kefettiinde, bu ideal rtlm m olur? Btn
canl eylerin yaad ve byd tedbirleri kullanmtronlar
bir ve tm ahlakszdr.
Benim grm: Yaam ve bymenin var olduu btn gler
ve drtler, ahlaklln, yaam reddetme igds olarak ahlakl
lk yasaklamas altndadr. Yaam zgr klmak istiyorsak, ahlakl
l yok etmemiz gerekir.

344
(Kasm 1887-Mart 1888)

Kendini bilmemek: idealistlerin sagrsdr. dealist: kendisi hak

knda karanlklarda yzmek iin nedeni olan ve bu nedenler hak
knda da karanlklarda yzecek kadar sagrl olandr.

236
 Ahlak ideali

345
(1885-1886)
Ahlaksal geliim eilimi. Herkes, kendisini gelitirdii doktrinden veya
deer takdirinden baka hibir doktrinin veya deer takdirinin bee
nilmesini istemez. Tm alardaki zayflarn ve sradanlarn temel ei
limi bu nedenle daha gl olan zayflatmak ve alt etmektir. st de
mek, ahlaki yarg demektir. Gl olanlarn daha zayf olanlara kar
tutumu bellidir; gl olanlarn yce durumlar kt bir itibar edinir.
ounluun aznla, sradan olann nadir olana, zayf olann
gl olana kar mcadelesiseilmi, ince, zor beenen kendim
zayf olarak sunduu ve gcn daha kaba aralarm geri evirdiin
de bu mcadele ince bir biimde kesilir

346
(Mart-Haziran 1888)
1) Btn filozoflarda katksz bilgiye susamlk drts ahlaki
gerekleri tarafndan belirlenmektedirsadece grnte ba
mszdr.
2) Ahlaki gerekler', insann bu ekilde hareket etmesi gerektiT
sadece yorgun bir insan aramzda u ve bu ekilde hareket eder
igds bilincinin biimleridir, idealin bir igdy onarma
s ve glendirmesi beklenmektedir. nam, sadece bir otomaton,
yani robotumsu bir insan olduu halde itaat etmeye iter.

347
(Bahar-Gz 1887)

Batan karma arac olarak ahlakllk. Nedeni bilge ve iyi bir Tanr
olduu iin doa iyidir. yleyse insanln bozulmasndan kim so
rumludur? Tiranlan ve ayartclar, hkm sren snflaryok edil
melidir : Rousseaunun mant (sorumluluu orijinal gnaha atfe
den PascaTm mantyla karlatrn).
Lutherfn ilgili mantyla karlatrn. Her iki durumda da inti
kam iin doyurulamayan bir susaml ahlaki ve dini bir grev ola

237
G stenci

rak gstermek iin bahaneler aranmaktadr. Hkmeden snfa du

yulan nefret, kendini kutsallatrmaya alr(srailin gnahkr
l: rahiplerin gcnn temelidir).
Paul'un ilgili mantyla karlatrn. Bu tepkiler hep Tann nede
niyle hak nedeniyle, insanlk nedeniyle vs. meydana gelir. sa asn
dan insanlarn ok sevinmesi infaznn nedeni olarak grlr. Ban
dan beri ruhban kart bir harekettir. Antisemitler asndan yine ay
n hiledir: Rakibin knaya yarglanna dadanmak ve cezalandrc
adalet roln kendisine saklamak.

348
(Bahar-Gz 1887)
Mcadelenin rotas: Mcadele eden, rakibini kendi antitezine evirmeye
alrtabii ki hayalinde. yi neden iin cesaret bulacak kadar
kendine inanmaya alr (sanki kendisi o iyi nedenmi gibi); sanki
rakibi nedene, beeniye, erdeme saldnyormu gibi
Savunmann ve saldrnn en gl aralan olarak gerekli grd
inan, kendini Tanrya inan olarak nasl yanl anlayabileceini
bilen kendine inantr: Zaferin avantajlarm ve yararlln hibir
zaman hayal etmeyip, zaferi zafer adna, Tanmn zaferi olarak ha
yal eder . Kendini bu mcadelenin iinde bulan her kk toplu
luk (hatta bir birey) kendini ikna etmeye alr: yi beeni, iyi yar
g ve erdem bizim tarafimzdadr. Mcadele insan byle bir ken
di kendini deerlendirme abartsna mecbur eder.

349
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

nsan hangi tuhaf ideali takip ederse etsin (rnein Hristiyan olarak
veya zgr tin olarak ya da Reichsdeutscher88 olarak), bunun ideali
olmasn istememelidir, vermemelidir: nk insan imtiyazl karak
terini ondan alr, insan ona kendini bakalarndan ayrmak iin sa
hip olmaldr, kendini eit dzeye getirmek iin deil

88 Alman Reichmn yesi

238
 Ahlak deali

yleyse bna baklmakszn, idealistlerin ounun sanki herkes

tarafndan kabul edilmedii takdirde bu ideal zerinde hibir hak
ka sahip olmayacaklarm gibi ideallerinin propagandasn neden
yaparlar? rnein kendi kendilerine Latince ve Matematik
renme izni veren kadnlann yaptklar budur. Onlar zorlayan ne
dir? Korkarm ki, sr igds, srnn terr: Kadnn eitlii
iin mcadele ederler, nk cmert bir aktivitenin biimi altndadr,
Bakalar iinbayra altndadr ki kk zel ayrmclklarn sa
grl bir ekilde ilerletebilsinler.
dealistlerin bir idealin sadece misyonerleri ve temsilcileri-ol
malar sagrlktr: lgisizlik ve kahramanla inananlarn gzn
de yce bir nitelik kazanrlar. Ki gerek kahramanlk fedakrlk,
sadakat, ilgisizlik bayra altnda savamamaktan deil hibir ekilde sa-
vamamaktan oluur.Ben byleyim, ben bunu istiyorum: senin ce
henneme kadar yolun var!

350
(Bahar-Gz 1887)

Her idealin nkoulu sevgi ve nefret, byk sayg ve hor grmedir.

Ya pozitif duygu primum mobile89 olur ya da negatif duygu. Nefret ve
hor grme rnein tm ksknlk ideallerinde primum mobiledir.

B) yi nsan, Aziz vs. Eletirisi

351
(Ocak-Gz 1888)

yi insan. Ya da: erdemin hemiplegiasL90 nsann her gl ve

doal tr iin sevgi ve nefret, minnettarlk ve intikam, iyi huy ve
fke, olumlu hareketler ve olumsuz hareketler birbirine aittir. nsan,
nasl kt olunabileceini bilmesi artyla iyidir. nsan ktdr, n
k aksi takdirde nasl iyi olunabileceini bilemez. yleyse bu ifte

89 lk gd.
90 Bir taafin fdcL

239
G stend

standard reddedensadece tek bir tarafta etkili olmann daha y

ce bir ey olduunu reten hastalk ve ideolojik doa diilik nere
den geliyor? Erdemin ilk gds, iyi insan icad nereden geliyor?
nsann, dman olabilecei, zarar verebilecei, fkelenebilecei,
intikam isteyebilecei igdlerini hadm etmesi istenmektedir
Bu doadlk daha sonra sadece iyi ve sadece kt yaratklarn
ifte anlayna neden olur (Tanr, ruh, insan); birincisinde tm
olumlu, kincisinde tm olumsuz gler, niyetler ve durumlar zet
lenir.
Byle bir deerlendirme tr, idealistolduuna inanr; iyian
laym da stn bir desideratum oluturduuna dair hibir phe ta
maz. Zirvesinde tm ktlerin iptal edildii ve sadece iyi yaratkla
rn kald bir durumu hayal eder. yi ve kt antitezinin her ikisi
nin de varlna dayandm dnmez bile. Dier taraftan kt yok
olmal ve iyi olan kalmaldr; birinin varolma hakk vardr, dieri ise
hi olmamaldr
Bunu isteyen gerekte nedir?
Tm alarda, szellikle de Hristiyan anda, inam bu tek
tarafl etkinlie, iyiye indirgemek iin byk abalar sarf edil
mitir. Bugn bile bu konunun genelde insanlk veya Tanrnn
istenci ya da ruhun kurtuluu ile bir olduu ve kilise tarafndan
deforme edilip, zayflatlan insanlar eksik deildir. Buradaki te
mel talep, insann ktlk yapmamasna ve hibir ekilde zarar
vermemesine veya zarar vermek istememesine dayanr. Buna
ulamann yolu: dmanlk olaslklarnn hadm edilmesi, kzgn
lk igdlerinin yok edilmesi ve kronik bir hastalk olarak ru
hun huzurudur.
Belirli bir insan trnn beslendii bu dnce tarz, sama bir
varsaymdan kaynaklanmaktadr iyiyi ve kty birbirleriyle eli
en gereklikler olarak kabul eder (gerekte de olduu gibi birbirini
tamamlayan birer deer anlay olarak kabul etmez). yinin taraf
nn tutulmasn tavsiye eder, iyinin kty kklerine kadar reddet
mesini ve ktye kar olmasn arzu ederbu ekilde aslnda tm
igdlerinde Evefi ve Hayf barndran yaam inkr eder. Bunu

240
 Ahlak deali

kavradndan deil: aksine btnle, birlie, yaamn gcne geri

gittiini hayal eder isel anari, bu deer drtleri arasndaki karga
a sona erdiinde kurtulma durumuna ereceini dnr.
Belki de daha nce bu iyi istencinden daha tehlikeli hibir ide
oloji, psikolojide daha byk bir yanlg olmamtr: insan en iren
tr, zgr olmayan inam, banaz ahlandrmlar; insan sadece
banazn iyilie giden doru yolda olduunu, sadece banazn yolu
nun Tann yolu olduunu dnmtr.
Ve burada bile yaam hl hakldrEveti Hayfdan nasl ayra
can bilmeyen yaam: Tm gcyle sava kt olarak kabul et
mek, zarar vermemek, reddetmeyi istememek ne iyidir! Yine de in
san sava aar! Baka trl yapamaz! Kty reddeden, arzu ettii gi
bi erdemin ilk gdsnden mustarip olan iyi insan hibir ekilde sa
va amay, dmanlara sahip olmay Hayr demeyi ve Hayrla ha
reket etmeyi brakmaz. rnein Hristiyan, gnahtan nefret eder!
zellikle bu iyi ve ktden oluan ahlaki bir antiteze duyduu
inantan dolay dnya Onun iin nefret edilmesi ve sonsuza dek
mcadele edilmesi gereken bir yer haline gelmitir. yi insan ken
dini ktyle evrelenmi grr ve ktnn srekli saldrs altnda
gz daha keskin hale gelir, btn ryalarnda ve arzularnda kt
y kefeder; ve bylece olduka makul bir biimde doay kt, in
san bozulmu ve iyilii bir merhamet hareketi (ki bu inam iin im
knszdr) sayarak sona yaklar. zetle: Yaam inkr eder ve iyi s
tn deerse yaam knadm kavrar
Bylece iyi ve ktden oluan ideolojisini rtlm kabul et
melidir. Ama insan bir hastal yalanlayamaz. Bu nedenle baka bir
hayat tasarlar!

352
(Kasm 1887-Mart 1888)
ster iyi bir insann gc, ister kt bir insann gc olsun, g an
lay daima hem yardm etme yeteneini, hem zarar verme yetene
ini kapsar. Araplarda durum byledir; branilerde durum byledir.
Btn gl rklarda durum byledir.

241
G stenci

Birinin gcn dierinin gcnden ift ynlle doru ayr-

mak, kanlmaz bir admdr Bu ekilde ahlakllk, yaamn zehir
leyicisi haline gelir

353
(Kasm 1887-Mart 1888)

yi irisamn eletirilmesi hakkmda. Btnlk, saygnlk, grev ak, ada

let, insanlk, drstlk, doruluk, iyi bilinbelirli nitelikler ger
ekten bu kulaa ho gelen szcklerle kendi haynna savunulmu
ve onaylanm mdr? Yoksa kendi ilerinde deerleri olmayan be
lirli niteliklerin ve durumlarn deer kazandklar belirli bir a
itilmesi midir? Bu niteliklerin deerleri kendi ilerinde ya da sebep
olduklar (sebep oluyormu gibi grndkleri, sebep olmalan bekle
nen) yararn ve avantajn iinde midir?
Tab ki bununla yargda ego ve alter 91 arasnda bir antitezden
bahsetmek istemiyorum: asl sorun bu niteliklerin sonulan bak
mndan ya bu nitelikleri tayanlar iin ya da evre iin, toplum iin,
insanlk iin bir deere sahip olmalarnn beklenip beklenmedii
dir: ya da kendi ilerinde bir deere sahip olup olmadklandr
Baka bir deyile: nsann zt nitelikleri knamas, bunlarla mca
dele etmesi, bunlan reddetmesine neden olan yararllk mdr (g
vensizlik, sahtelik, sapklk, kendine gven eksiklii, insanlk dii
lik)? Bu niteliklerin z m knanmaktadr, yoksa sonulan
m? Baka bir deyile: Bu sonuncu niteliklere sahip insanlarn var
olmamas m arzulanmaldr? Her halkrda inanlan budur
Egoizmin hatas, ksa grll, dar grll de burada yatar.
Baka bir ekilde ifade etmek gerekirse: Btn avantajlarn er
demlilere ait olaca koullar yaratmak arzu edilebilir mi olmalki
bylece zt mizalar ve igdlerin cesareti krlsn ve yavaa lp
gitsinler?
Bu temelde bir beeni ve estetik sorunudur: en itibarllann,
yani en skc insan trnn hayatta kalmas m arzu edilmelidir?

91 Dieri.

242
 Ahlak deali

Karelerin,92 erdemlilerin, saygdeer olanlarn, iyi insanlarn, do

rularn, kzlerin?93
nsan, dierlerinin olaanst bolluklarnn gittiini hayal etti
inde, doru olanlarn bile artk varolmaya haklan yoktur: artk
doru olan gerekli deildirve burada insan onura katlanlmaz erde
mi getirenin sadece kaba bir yararllk olduunu kavrar.
Belki de arzu edilebilirlik tam tersinde gizlidir: doru insann
alakgnll bir yararl ara konumuna indirgendii koullar ya
ratmakta gizlidirideal sr hayvan olarak hatta daha da iyisi
oban olarak: ksacas, artk baka nitelikler gerektiren daha yce s
nflarn arasnda durmad koullar.

354
(Mart-Haziran 1888)
Tiran olarak iyi insan". nsan ayn hatay yine ve yine tekrarlam
tr: yaam aralarn yaam standardna dntrmtr. Standar
d, yaamn kendisinin en yksek derecede gelitirilmesinde, b
yme ve tkenmilik sorununda kefetmek yerine, yaam arala-
nn tm dier yaam biimlerini hari tutacak, ksacas yaam
eletirecek ve seecek olduka farkl bir yaam tarz iin kullan
mtr. Yani insan sonu olarak yaam aralann onlann hatnna
sevmektedir ve onlann sadece birer ara olduunu unutmaktadr:
bylece bilince hedef olarak, hedefler iin standartlar olarak yer
lemektedirleryani belirli bir insan tr, varolu koullann bir
yasa, gerek, iyi, mkemmellik olarak zorunlu klnmas gere
ken koullar olarak ele almaktadr: tiranlk yapmaktadr Bir in
san trnn koulluluunu, dier trlere ballm alglamamas
bir inan biimi, bir igd biimidir. En azndan bir insan tr
(halklar, rklar) hogrl olduunda, eit haklara izin verdiinde
ve artk efendi olmak istemeyi dnmediinde, bu insan tr
iin her ey bitmi gibi grnr.

92 Die Rechtvvinkiigen-tam anlamyla dt ke olanlar.

93 Ayrca bkz. ksm 386 ve 881

243
G stenci

355
(1885-1886)
Btn iyi insanlar zayftr: iyidirler, nk kt olamayacak kadar
zayftrlar94dedi Bakere Latuka kabile reisi Comorro.

Yreksizler, ansszlk nedir bilmezlerdiyor Rs bir atasz.

356
(1887-1888)
Alakgnll, gayretli, yardmsever, lml: insanlarn byle olmas
n m istersin? iyi insann? Bana gre ise bu sadece ideal bir kledir,
gelecein klesidir.

357
(Bahar-Gz 1887)
Kleliin metamorfozu: din kisvesi altnda gizlenmesi; ahlakllkla
yce bir nitelik kazanmas.

358
(1887-1888)
deal kle (iyi insan).Kendini hedef olarak belirleyemeyen, kendisi
iin hibir hedef belirleyemeyen insan zgecilie onur ihsan eyler
igdsel olarak. Her eyi Onu buna iten sagrll, deneyimi,
kibri. Hatta inan bile zgeciliin bir biimidir.

#* *

Atavizm: Bir kez de olsa kaytsz artsz itaat edebilmenin harika

duygusu.

94 Kr. Byle Buyurdu Zerdt II

244
 Ahlak deali

Gayret, alakgnlllk, yardmseverlik, lmllk egemen bir yara

dl, byk ama, kahramanca kararllk, kendin iin asil obua a
sndan byk birer engeldir.

***

Mesele, ileri gitme meselesi deildir (ki insan bu durumda en faz

la bir oban yani srnn bakoulu olur); mesele, yolu yalnz gidebil
mektedir, farld olabilmektedir.

359
(Bahar-Gz 1887)
En yce ahlak idealizminin sonucu olarak neyin toplandn hesaba
katmalyz: tm dier deerlerin idealin evresinde nas kristalleti
ini. Bu, en uzun ve en gl biimde arzu eddiiniulalamad
n kantlar aksi takdirde hayal krkl yaratm olurdu (ya da
akabinde daha lml bir deerlendirme gelmi olurdu).95
En gl insan tr olarak aziz: Ahlaki mkemmelliin dee
rini bu kadar ykselten bu fikirdir. Ahlaki insann en gl en Tan
rsal olan olduunu kantlamak iin bilgi almasnn btnn
hayal etmeliyiz. Duyularn, arzularn stesinden gelmekher ey
korku yaratrd; doa kart olan sper doal bir ey, teki taraftan
gelen bir ey gibi grnr-

360
(1883-1888)
Assisili Francis: Sevgi dolu, popler, bir air, en aadakiler lehine
ruhlar arasndaki snf dzeniyle mcadele eder. Ruhlarn hiyerari
sini reddederTann huzurunda hepsi eittir.

95 Bu iki paragraf arasnda MSdeki u szler tm basmlardan kartlmtr: nsanlar arasn

da en yksek onur ve g: en gllerden bile-mutluluun tek zgn biimi-Tann, lm
szlk, belirli koullar altnda bir unio [mistik birlik?! zerinde imtiyazl bir hak-doa st
g-mudzevi ii (Parsifall-Tann zerinde g, kutsanmlk ve ruhun lanetlenmesi vs.
zerinde g (1911, s. 503).

245
G stenci

Popler ideallen iyi insan, zged insan, aziz, bilge, doru insan.
Ah Markus Aurelius!

361
(Bahar-Gz 1887)
Anemik Hristiyan idealine (ve bununla yalandan ilgili olan eylere)
kar yok etme amacyla deil tiranlma bir son verme ve yeni ide
allere, daha salam ideallere yol amak iin sava atm-
Hristiyan idealinin devam etmesi, arzu edilebilecek eylerin ara
snda en fazla arzu edilebilecek olandr-hatta yannda ve belki de s
tnde durmak isteyen ideallerin hatnna bile olsa-gl olacaklarsa ra
kipleri, gl rakipleri olmah.-
Biz ahlakszlar bu ekilde ahlaklln gcn talep ediyoruz:
kendimizi koruma drts, rakiplerimizin glerim kaybetmelerini
istemez-sadece onlarn efendisi olmak ister.96

C SzdeKotuNiteliklerinKtlenmesi
362
(1885)

Egoizm ve problemi! La Rochefoucauldda egoizmi her eyden

kartan ve bylece nesnelerin ve erdemlerin deerini azalttn
dnen Hristiyan kasveti! Buna karlk vermek iin nce ego
izmden baka bir ey olamayacan egosu zayf ve ince olan
insanlarda byk akn gcnn zayf bydn en byk
aklarn egolarnn gcnden dolay byle olduunuakn
egonun bir davurumu olduunu vs. kantlamaya altm. As
lnda yanl deerlendirme: (1 ) yardm edilen ve desteklenenle
rin, yani srnn menfaatlerine dorultulmutur; (2 ) yaam te
meline kar pesimist bir gvensizlik ierir: ( 3 ) en grkemli ve
en iyi durumdaki insan; korkuyu reddetmek ister; ( 4 ) kurban
larn fatihlere kar haklarn korumalarna yardm etmek ister;

96 Kr. yukanda Ksm 287.

246
 Ahlak deali

(5 ) beraberinde, zellikle de en deerli insanlar arasna evrensel

bir alaklk getirir.

363
(Ocak-Gz 1888)

nsan, umursamaz bir egoisttir: en zekileri bile alkanlklarnn

avantajlarndan daha nemli olduunu dnr.

364
(1884)

Egoizm! Ama kimse henz sormad: ne tr bir egoizm? diye. Dier

tarafta, herkes bilinsizce her egonun her dier egoya eit olduunu
dnr. Bu, evrensel strap (suffrage universe) ve eitlikten oluan k
lelik teorisinin sunucudur.

365
(1884)

Daha yce bir insann hareketleri motivasyonlarnda tarif edilemez

ekilde komplekstir: acma duygusugibi herhangi bir szck onla
ra hibir ey ifade etmez. En esasl olan, Ben kimim? benimle ba
lantl olarak dieri kim? duygusudur. Deer yarglar srekli
olarak i bandadr.

366
(1885-1886)

Btn ahlakllk fenomenlerinin tarihi Schopenhauerin inand

ekilde basitletirilebilecei fikriyani bugne kadarki tm ahlaki
itkilerin kknde acma duygusunun bulunduu, fikrisadece tm
tarih igdlerinden yoksun kalm ve en tuhaf biimde tarihin
Herderden Hegele kadar Almanlarn maruz kald o gl eitimi
ni hatrlayamayan bir dnr bu samalk ve naiflik derecesine
ulam olabilir.

247
G stend

367
(1885)
Benim acma duygum. Uygun bir isim bulamadm bir duygudur
Boa harcanan deerli yetenekleri grdmde, rnein Lutheri g
rnce hissederim: Nasl bir g ve ne yavan bir orman adam prob
lemi! (ki Fransada ayn dnemde bir Montaignenin cretkr ve
kaygsz phecilii mmknd!) Ya da bililerinin baz aptalca tesa
dfler sonucunda olabileceinden daha aznda durduunu grd
mde. Ya da bugnn Avrupasnn her halkrda btn insanlarn
geleceinin a zerinde alan siyasetini sanki strapla ve hor gre
rek izliyormu gibi insanln ksmetine dair fikrinde hissederim.
Evet, insan neler olmazd ki eer----- ! Bu bir97merhamettir, her
ne kadar gerekte paylatm bir tutku olmamasna ramen98

368
(1883-1888)
Acma duygusu, boa harcanan bir duygu, manevi sala zararl bir
parazittir,99 grevimiz dnyadaki kty artrmak olamaz. nsan
sadece acma duygusundan dolay iyilik yapyorsa, aslnda kendisi
ne iyilik yapm olur, dierine deil Acma duygusu zdeyilere de
etkere dayanr;100patolojiktir. Dierlerinin ektii ac, bize bula
r; acma duygusu bir enfeksiyondur.

369
(1885-1886)
Kendi iinde kalan ve bakasnn hakkna tecavzde bulunmayan
hibir egoizm yoktursonu olarak, bahsettiiniz o izin verilen,
ahlaki adan ilgisiz egoizm hibir ekilde yoktur.

97 Btn basmlarda gereksiz yere benim" olarak deitirilmitir.

98 Orijinalinde kelime oyunlar ok daha iyidir Dies ist eine Art Mieid; ob es schon keinen Lei-
denden giebt, mit dem ich da litte. Almancada merhamet szc tam anlamyla birlikte aa
ekmek anlamna gelir ama burada merhamet duyulan aa ekmez. Daha ok merhame
tin kendisi a a eker!
99 Spinoza
100 Kant

248
 Ahlak deali

nsan, egosunun bakalarnn egosu hesabna ilerlemesini sa

lar; Hayat daima baka hayatlar hesabna yaarbunu kavra
yamayan, kendisine kar drstle doru henz tek bir adm bi
le atamamtr.

370
i (Bahar-Gz 1887)

Kul sadece kurgudur: nsan, egoizmin sansrden geirirken bahset

tii ego hibir ekilde yoktur.

371
(1885-1886)

Egodoamzn merkezi hkmetiyle bir olmayan egogerekte

sadece kavramsal bir sentezdir yleyse egoizmin yaplmasna yol
at hareketler yoktur.

372
,(1883-1888)

Her drtde zek noksanl olduundan, drt iin yararllk

bak as mevcut olamaz. Her drt, aktif olduu oranda, gc
ve baka drtleri feda eder: son olarak kontrol edilir; aksi takdir
de arl nedeniyle her eyi yok eder. Bu nedenle: egoist olma
yan, kendini feda eden, tedbirsiz olan zel bir ey deildirb
tn drtlerde ortaktregonun tamamnn avantajlarm gz
nnde bulundurmazlar (nk hibir eyi gz nnde bulun
durmazlar!), avantajlarmzn tersine, egoya kar hareket ederler:
ve kimi zaman ego iin hareket ederlerher iki durumda da ma
sumdurlar!

249
G stenci

373
(Mart-Haziran 1888)
Manevi deerlerin kkeni101 Egoizm, egoizme sahip olann fizyolojik
deeri kadar deerlidir.
Her birey, evrimin tm seyrinden oluur (ahlaklln hayal etti
i gibi, sadece doumla balayan bir eyden deil). nsann ykselen
seyrini temsil ediyorsa, deeri gerekten olaanstdr; ve geliimi
nin korunmasna ve ilerlemesine an derecede zen gsterilebilir.
(yi durumdaki bireye byle olaanst bir egoizm hakkn tanyan,
kendisine vaat edilen gelecektir). Den seyri, bozulmay, kronik
hastal temsil ediyorsa, deeri ok azdr: ve ilk adaletlilik talebi
Onun iin iyi durumda olanlardan mmkn olduunca az yer, g
ve gne almaktr. Bu durumda egoizmi bastrmak, ister tek bir bi
reyin, isterse tm bozulan ve krelen insan snflarnn sorunu ol
sun, toplumun grevidir (ki bu kendini kimi zaman sama, hasta
lkl ve isyanc bir ekilde ifade eder). Bir sevgi, bastrma, kendini
tasdik etme, sabr, dayanma, yardmseverlik, szde ve harekette i
birlii doktrini ve dini bu gibi snflar arasnda, hkmdarlarn ba
k asndan bile en byk deere sahip olabilir: nk rekabet
duygularm, ksknlk duygularn, hasetlik duygularn bastrrki
bunlar yoksullar iin olduka doal duygulardrhatta onlar iin
alakgnlllk ve itaat ideali altnda klelikten, boyun emeden,
yoksulluktan, hastalktan ve aalk duygusundan oluan bir haya
t bile Tannlatnr. Hkmeden snflann (veya rklarn) ve bireylerin
zgecilik kltn, aada olanlann ilahisini, armhtaki Tanny
neden hep desteklediklerini aklar.
zverili bir deerlendirme tarann okluu, insann hastalkl
olduuna dair igdsnn sonucudur. Buradaki temel deer yarg
s: Benim ok deerim yok ynndedir: bu sadece fizyolojik bir de
er yargsdr, hatta daha akas: gszlk duygusu, byk olum

101 Bu no t Nietzsche tarafndan Putlarn Alacataranlnda kullanlmtr. Kr. ayca Aristo

teles, Nikomakhos'a Etik, 1169a: yi insan, z seven biri olmaldr, zira byle bir durum
da asilce davranacak ve bylece hem kendine yararl olacak, hem de etrafndakilere
yardm edecektir; ama kt insan, z seven biri olmayacaktr, zira temel tutkularn
izleyecek ve hem kendisini, hem de komularm yaralayacaktr."

250
 Ahlak deali

lu g duygulan eksikliidir (kaslarda, sinirlerde, gangilada). Bu de

er yargs, bu snfn kltrne uygun olarak ahlaki veya dini bir
yargya dntrlmektedir (dini ve ahlaki yarglarn stnl
daima dk bir kltrn iaretidir): kendini genel olarak deer
anlaym kabul ettii alanlara yaklaarak yerlemeyi denemekte
dir. Hristiyan gnahkrn kendini anladna inandnn yorum
lanmas, g ve kendine gven eksikliini savunmak iin bir giri
imdir: kendini hibir neden yokken kt hissetmek yerine kendi
ni sulu hissetmeyi yeleyecektir, bu tr yorumlan istemek, bozul
ma semptomudur.
Dier taraftan yoksullar nedeni (Hristiyanlarn yapt gibi) su
luluunda deil, toplumda arar: sosyalist, anarist, nihilistvaro
lularn kiinin sululuk duymas gerektii bir ey olarak grdkle
rinden, hastalk ve hastalkl olu duyusuna sorumluluu atabilecek
birini bulduu takdirde daha iyi dayanabileceini inanan Hristi-
yanla hl en yakn iliki iindedir. ntikam ve ksknlk igds
burada her iki durumda tahamml arac olarak, kendini koruma i
gds olarak ortaya kmaktadr: tpk zveri teorisi ve uygulama
snn tercih edilmesi gibi.
ster insann kendisinin (Hristiyanlarda olduu gibi), isterse ba
kalarnn (sosyalistlerde olduu gibi) olsun, egoizme duyulan nefret,
intikamn stn etkisi altnda bir deer yargs olarak; dier taraftan
ac ekenlerin ibirlii ve dayanma duygularnn geniletilmesiyle
kendilerini korumak iin bir sagrllk hareketi olarak ortaya
kmaktadr
Sonu olarak egoizmin (kendinin veya bakasnn egoizmi) yarg
lanmasnda, reddedilmesinde ve cezalandrlmasnda ksknln sa
lverilmesi, daha nce de belirtildii gibi, yoksullar asndan bir
kendini koruma igdsdr. zetle: zgecilik klt, dzenli olarak
belirli fizyolojik koullar altnda ortaya kan spesifik bir egoizm t
rdr.
Sosyalist, ince bir kzgnlkla adalet, hak, eit haklar isti
yorsa, daha ok neden ac ektiini bir trl aklayamayan yeter
siz kltrnn etkisi altnda hareket etmi oluyor: dier taraftan-

251
G stenci

sa kendinden zevk alyordur; kendini daha iyi hissetmi olsa, ba

rmaktan da vazgeerdi: o zaman daha farkl eylerden zevk alr
d. Ayn husus Hristiyanlar iin de geerlidir: Dnyay knar, k
tler, lanetlerkendisine de dahil eder. Ama bu, feryadn dddiye
almak iin bir neden deildir. Her iki durumda, barnca kendile
rini daha iyi hisseden, karalamay bir rahatlama yntemi olarak
kullanan sakatlarn huzurundayz.

374
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Her toplumun, rakiplerini karikatrlereen azndan imgelemlere
indirgeme ve daha nce de olduu gibi alktan ldrme eilimi var
dr. Byle bir karikatr rnein bizim sulumuzdur. Aristokratik
Romen deer dzeninde, Yahudiler bir karikatre indirgenmilerdi.
Sanatlar arasnda beeni yoksunlan ve burjuvalar; dindarlar ara
snda dinsizler; aristokratlar arasnda halk adanlan karikatr haline
gelmilerdir. Ahlakszlar arasndaysa ahlaklardr: Platon, rnein
benim ellerimde bir karikatr olmutur.

375
(1883-1888)
Ahlaklln vd tm drtler ve gler, bana gre iftira att
ve reddettii drtler ve glerle ayndr: rnein g istend olarak
adalet g istend arac olarak gerek istend.

376
(1883-1888)
nsanrn artan maneviyat. Maneviyat, barn getirilmesiyle da
doru bir salverme olarak reddedilen gl drtler olarak by
mekte olup, toplum hayal gcyle uyum iinde ie dnerek denge
yi kurmaya alr. Dmanla, gaddarla, intikama, iddete susa
mlk geriye evrilir, arka plana ekilir;102 bilgiye duyulan arzuda

102 Trittzurck.

252
 Ahlak deali

para hrs ve fetih vardr, sanatda, arka plana ekilen103gerei giz

leme ve yalan syleme gc tekrar ba gsterir; drtler insann
mcadele ettii vs. eytanlara dnr.

377
(1883-1888)
Yanllk Her egemen igd iin dierleri onun aralardr, tutu
culardr, dalkavuklardr: hibir zaman kendi irkin adyla anlmas
na izin vermez: ve dolayl olarak kendisinin de vlmedii hibir
vgy onaylamaz. Genel olarak tm vgler ve kabahatler her
egemen igdnn etrafnda zenli bir dzen ve etiket oluturmak
zere kristalleir. Yanlklann bir nedeni budur.
Egemenlik iin mcadele veren ancak kendini boyunduruk al
tnda bulen her igd, kendi zsaygsnn glendirilmesi ve deste
i olarak kendi iin tm gzel isimleri ve kabul edilmi deerleri ta
lep eder: bylece bir kural olarak mcadele ettii ve zgr kalmak
istedii efendinin (rnein bedensel arzular veya Hristiyan deer
lerinin egemenlii altndaki g arzulan) ad altnda devam etmeye
cret eder.Yanlln dier nedeni de budur.
Mkemmel naiflik her iki durumda da hkm srer: yanllk
bilinli hale gelmez. nsann, itici gc ve onun davurumunu
(maske) ayn eyler olarak grmesi, krlm bir igdnn iareti
dirkendi kendini yalanlama iaretidir ve ok az galip gelir. Tavr
da, szde, etkide mutlak masumiyeti, yanllkta iyi bilin, insann
en byk ve en atafatl szckleri ve durulan yakalad kesin
lik tm bunlar zafer iin gereklidir.
Dier taraftan: insan an ak grlyse zafere ulamak iin ak
trn dehasna ve otokontrolde olaanst bir idmana ihtiya du
yar. Rahiplerin en yetenekli bilinli ikiyzller olmalarnn nedeni
budur; daha sonra rtbeleri ve soylar, bir nevi hareket kabiliyetiyle
birlikte, doutan gelen prensler de yledir. ncs toplum
adamlar, diplomatlardr. Drdncs kadnlar.

103 Zurckgetretene. Die Verinnerlichungdes Menschen hakkdaki bu tasm, aym cmlenin kul
lanld ve tartld Ahlakn Soykt stne adl eserin ikind denemesinin 16 nolu
ksmyla karlatrlmaldr.

253
G stend

Temelfikir. Yanllk ylesine derin, ylesine her ynl, isten yle

sine aka dorudan zbilgiye ve nesnelerin gerek isimleriyle arl
masna ylesine kar grnr ki dorunun, doruluk istencinin ger
ekten de baka bir ey olmas ve sadece gizlenmek iin bir klk olma
s ok muhtemeldir. (nanca duyulan ihtiya gerekliin en byk
fren pabucudur).

378
(1883-1888)

Yalan sylememelisin: birileri doruluk ister. Ancak gerek olanla

rn kabul (insann kendisine yalan sylenilmesini reddetmesi) en
fazla yalanclar arasnda grlmektedir: tam da bu popler doru
luun bir gerek olmadm fark etmilerdir. Sylenenler her zaman
ya ok fazla ya da ok azdr: insann kendisini syledii her szle p
laklatrmasna dair talep, naifliin bir parasdr.
nsan, sadece belirli koullar altnda ne dndn syler, do
rudur: yani anlaldnda (inter pares)104 ve iyi niyetle anlaldnda
(yine inter pares). nsan, aina olmayann huzurunda kendim gizlen ve
bir ey elde etmek isteyen, kendisi hakknda dnlmek istenen e
yi syler, dnd eyi deil (Gl olan daima yalan sylet).

379
(Bahar-Gz 1887)

Manevi deerlerin sanatsal bir biimde suiistimali araclyla byk

nihilist sahtecilik:

a) Kiiselletdrmeden uzaklama olarak sevgi; nam- dier acma

duygusu.
b) Sadece kiiselletirmeden uzak entelekt (filozof) gerei bilir,
gerek varl ve nesnelerin doasm bilir.
Dahiler, byk insanlar sadece kendi avantajlarn aramadklar
iin byktrler insann deeri, kendim inkr ettii oranda byr.

104 Eitler arasnda

254
 Ahlak ideali

d) Katksz, zgr istenli kulun eseri olarak sanat; objektifliin

yanl anlalmas.
e) Hayatn sonu olarak mutluluk: sona gtren bir ara olarak erdem

Schopenhauerin hayat pesimist bir biimde mahkum etmesi

ahlaki bir mahkmiyettir. Sr standartlarnn metafizik lemine
aktarmdr.
Birey, anlamszdr ve kendi iindebir kken gerektirir (ve bir
sapn olarak varoluunun aklamasn); ebeveynler sadece tesa
dfi nedenlerdir. Bizler, bilimin bireyi anlamam olmasnn ce
zasn ekiyoruz: hayatn imdiye kadarki btnn tek bir geliim
de toplar ve onun sonucu deildir.

380
(Bahar-Gz 1887)
1) Tarihin sistematik olarak arptlmas; ki ahlaki deerlendirme
nin kantm salayabilsin:

a) Halkn k ve bozulmas;105
b) Halkn ykselmesi ve erdem;
d Ahlaki ykselmenin sonucu olarak halkn doruk noktas
(kltr)

2) Byk insanlarn, byk yaratclarn, byk dnemlerin siste

matik olarak arptlmas:
nancn, byk insanlarn ayrt edid iareti olmasn isteriz: ama
zensizlik, phecilik, ahlakszlk, bir inana bandan savma hakk
da bykle aittir (Sezar, aynca Homeros, Aristofanes, Leonardo,
Goethe). Daima asl eyi, isten zgrlklerini gizli tutarz

381
(Bahar-Gz 1887)

Tarihteki byk yalan: sanki kilisenin bozulmas Reformasyonun

nedeniymi gibi! Sadece kkrtclarn bahanesi ve kendilerini kan-

105 Kr. yukarda ksm 334; aynca 41-44 ve Putlarn Alacakaranl.

255
G stenci

drmalandr gaddarlklar manevi bir kisveyi gerektiren gl ih

tiyalar vard.106

382
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Schopenhauer, yksek zeky istenten kurtulu olarak yorumla

mtr; byk tinin zgrlemesinin, dhinin tipik ahlakszlnn
bir paras olan ahlaki nyarglardan kurtuluu grmek istememitir;
sanatsal bir biimde onur iinde tuttuu tek eyi, kiiselletirmeden
uzaklamann ahlaki deerini tinsel faaliyetin, objektif bakn
koulu olarak kabul etti. Gerek, sanatta bile, istencin geri ekilme
sinden sonra belirir
Ben, btn ahlaki huylarda kestirmeden giden temelde farkl bir
deerlendirme gryorum: deha ile ahlakl ve ahlaksz isten dn
yas arasmda bylesine sama bir ayrm hakknda hibir ey bilmi
yorum. Ahlakl insan, ahlaksz insandan daha dk bir trdr, daha
zayf bir trdr; aslndaahlakllk asndan bir trdr ama kendi
iinde bir tr deildir, bir kopyadr, en fazla iyi bir kopyadrdeer
ls kendi dndadr. Ben, insan g ve isten bolluunun miktar
na gre deerlendiririm: zayflna ve neslinin tkenmiliine gre
deil; bana gre istencin reddedilmesini reten bir felsefeyi, karala
ma ve iftira retisi olarak grrm Ben, bir istencin gcn ne kadar
dirence, acya, ikenceye dayandna ve bunlar kendi avantajna nas evire
ceini bilmesine bakarak deerlendiririm; kt ve a a dolu varolu karakteri
ni buna bir sitem olarak saymyor, aksine bir gn bugne kadar olduundan
daha kt ve daha aa dolu olacam umuyorum 107
Schopenhauer tarafndan hayal edilen tinin doruk noktas, hi
bir eyin anlam olmadnn farkna vanlmasyd, ksacas, iyi insa
nn igdsel olarak zaten yapt eyin/arknda olmaktdaha yk
sek bir entelekt tr olasln inkr etmektediranlayn bir non
plus ultra kabul etmektedir. Burada tinsellik, iyilikten daha dk bir

106 Bkz. yukarda 150n.

107 talik olanlar eklenmitir. Orijinalinde sadece g ve istenci vurgulanmtr. Ksm
382-388 istisnai bir ilginlie sahiptir.

256
 Ahlak deali

yere yerletirilmitir; en yce deeri (rnein sanat olarak), ahlaki

dnm hzlandrmak ve hazrlamak olacaktr: ahlaki deerlerin
mutlak stnln salamak olacaktr.
Schopenhauerin yan sra Kanf da karakterize etmek isterim:
Yunan olan hibir ey yok, tamamen tarih kart (Fransz htilali
hakkndaki paras) ve ahlaki bir fanatiktir (Goethenin radikal kt
hakkmdaki paras). Onun durumunda da azizlik arka plandayd.
Azizin bir eletirisine ihtiyacm var
Hegelin deeri Tutku.
Bay Spencerin esnaf felsefesi; sradan insannki hari, bir idealin
tamamen yoklua
Tm felsefecilerin ve tarihilerin ve psikologlarn temelde ig
dsel prensipleri: insanda, sanatta, tarihte, bilimde, dinde, teknoloji
de deerli olan her eyin ahlaki deeri olduu; amacnn, aracnn ve
sonucunun ahlaki adan koulland kantlanmak zorundadr. Her
ey stn deer nda anlalmaktadr rnein Rousseaunun me
deniyetle ilgili sorusu: nsan bununla dca m iyi oluyorT tersi
ak olduu ve tam da medeniyet lehine konuan olduu iin elen
dirici bir sorudur.

383
(Mart-Haziran 1888)
Dini ahlakllk. Ani heyecan, byk arzu, g, sevgi, intikam, sahip ol
ma tutkusu: Ahlaklar, ruhlarm temizlemek iin bunlar sn
drmek ve kkn kazmak ister.
Mant yledir: arzular ou kez byk bir talihsizlik yaratr
sonu olarak onlar ktdr, ayptr. nsan kendini bunlardan kur
tarmaldr aksi takdirde iyi insan olamaz
Ayn mantk yledir: Gzn seni gcendiriyorsa, gzn sk
a t Tehlikeli olup, taradan gelen masum, yani Hristiyanln ku
rucusu, bu uygulamay mritlerine tavsiye ettiinde, bunun sonucu
olan cinsel heyecan durumu, ne yazk ki sadece organlarn kayb d e
il, insan karakterinin hadm edilmesidir Ve ayn husus tutkularn
dizginlenmesini yerine, bunlarn kknden kaznmasn isteyen ah-

257
G stenci

laklann lgnl iin geerlidir. kardklar sonu her zaman: sa

dece hadm edilmi insan iyi insandr.
Gcn byk kaynaklarn, ruhun o ounlukla tehlikeli ve ta
lan aceleci selini hizmete almak ve onlar tasarruf etmek yerine, bu
ounlukla ksa grl ve ldrc dnce tarz, dncenin ah
laki tarz onlan kurutmak ister.108

384
(1885-1886)

Ani heyecanlarn stesinden gelmek mi? Hayr, eer ki dolayl olarak

anlatlmak istenen onlann zayflamas ve sklp atlmas anla
mna geliyorsa. Ama onlan hizmete almak: ayn zamanda onlan
uzatmal bir zorbala (sadece bir birey olarak deil, bir topluluk,
rk vs. olarak) tabi etmek anlamna gelebilir. En azndan tekrar g
venli bir biimde zgrlkleri geri verilmitir: bizleri iyi birer hiz
meti olarak severler ve gnll olarak menfaatlerimizin olduu
yere giderler.

385
(Bahar-Gz 1887)

Ahlaki msamahaszlk insann iindeki bir zayflktr kendi ah

lakszlndan korkar, en gl drtlerim inkr etmek zorunda
kalr, nk onlan henz nasl kullanacam bilemez. Bylece dn
yanm en verimli blgeleri en uzun sre srlmeden kalrlar: bu
rada efendi olabilecek g eksiktir

386
(Bahar-Gz 1887)
Srekli iyi hava koullarnn arzu edilir bir ey olduuna inanan ok
naif halklar ve insanlar vardr: bugn bile rebus moralibusa,109 iyi in-

108 Nietzschenin Hristiyanla muhalefetini ve Dionyssos ile sa kontrastn anlamak iin

son derece nemli bir not
109 Ahlaki konular.

258
 Ahlak deali

sannve sadece iyi insann arzu edilebilir bir ey olduunave in

san evriminin seyrinin sadece iyi insann hayatta kalmasna ynel
tildiinde (ve insann tm abasnn bu ynde olmas gerektiine)
inanmaktadrlar. Bu, en yksek derecede ekonomik olmayan bir dn
cedir ve belirtildii gibi, naifliin belirtisi olup, iyi insan tarafindan
yaratlan keyif verici etkinin davurumundan baka bir ey deil
dir (korku uyandrmaz, gevemenize izin verir, alabileceiniz ka
dar verir).110
stn bir bak asndan yola ktmzda, insan tam tersini ar
zu eder: ktnn srekli olarak artan stnln, insann dar ve
korku dolu ahlakllk balarndan byyen kurtuluunu, en byk
doal gleriani heyecanlan [affect]hizmetine almak amacyla
gcn artmasn ister.

387
(Kasm 1887-Mart 1888)

Tutkular arasnda rtbe dzeni anlaynn tamam: sanki doru ve

normal bir eyin bir nedeni olmas gerekiyormu gibidirki tutku
lar anormal, tehlikeli, yan hayvanca, hatta amalan asndan zevk
arzularndan baka bir ey deilmi gibi.
Tutku, (1) sanki sadece yakksz durumlarda ve gerekli olma
yp, daima gdleyici gm gibi; ( 2 ) sanki hedef olarak byk
deeri olmayan bir eymi, elence iinmi gibi snflandrlmak
tadr
Tutku ve neden, sanki neden, eitli tutkular ve arzular arasnda
bir ilikiler sistemi deil, bamsz bir kurummu gibi ve sanki tutku
bir miktar neden tamyormu gibi yanl anlalr.

110 davurumundan baka bir ey deildir ifadesi kukuludur nk MSdeki szckler

okunmuyordun
Birind basmda (1901) sadece ilk paragraf baslmtr (225 nolu ksm olarak). MSde
ikinci paragraf, birinci paragraf takip etmez; ayn not defterinde u szlerle daha nce
belirir. Bize iyi hava dileyen insanlar, sadece iyi insanlar iin ve genel olarak iyi nite
likler iin dilekte bulunurlar-en azndan iyi olann srekli byyen egemenliini"
Schlechta, 1911, s. 504 ve s. 486y gz ard eder ve standart basmn metnini tek
rar basar.
Ayrca bkz. ieride ksm 881.

259
 G stend

388
(Bahar-Gz 1887)
Kiiselletirmeden uzaklatrmann ileci ahlakllnn etkisi altn-
da tam da sevgi, iyilik, aama hatta adalet, yce gnlllk, kahra
manlk nasl da ister istemez yanl anlalmtr111
Byk fedakrlklar ve byk sevgiyi yaratan, kiilikte zenginlik,
kendi iinde bolluk, tama ve ihsan, igdsel iyi salk ve kendi ken
dini tasdik etmektir bu ani heyecanlarn bymesini salayan gl
ve tannya benzer kendin oluuluktur, tpk arzunun efendi olmas,
bakasnn hakkna tecavzde bulunmas, her eye hakk olduuna da
ir isel kesinlik gibi Ortak fikirlere gre rakip yaradllar, daha ziyade
tek bir yaradltr ve insan kendi iinde salam ve cesur deilse vere
cek bir eyi yoktur ve elini korumak ve desteklemek iin uzatamaz.
yleyse insan bu igdleri kendi zne dorultulanlar deerli
sayabilecek kadar nasl dntrlebilmitir? kendi zn baka bir
z iin feda ettiinde. Ah, bugne kadar kilisede ve kilisenin bulat
felsefelerde yasalar oluturan psikolojik sefillik ve yalanclk!
nsan batan aa gnahkrsa, sadece kendinden nefret etmelidir.
Temelde arkadana kendisine davrand gibi davranmaldr hayr
severliin savunulmas gerekirsavunmas, Tann tarafndan emre
dilmi olduu gereinde yatar. Bundan kan sonu insann tm do
al igdlerinin (sevgi igds vs.) kendi ilerinde yasakm gibi g
rndkleri ve ancak inkr edildikten sonra Tannya itaat baznda hak
larm geri kazandklardr Hristiyanln hayranlk uyandran
mantks Pascal, yle uzaklara gitmitir ki! Kz kardeiyle ilikisini
bir dnn Kendisini sevdirmemek7m ona gre Hristiyan olmaku

389
(1883-1888)

Byle bir ahlak kuralnn (bir idealin) maliyetini gz nne alalm.

(Dmanlanevet? Egoistlerdir.)

. 111 MSde iki nokta st steden sonra alt ift izgili Ana Blm vardr.
112 Veya: sevilen.

260
 Ahlak deali

Avrupada kendini ktlemedeki melankolik kurnazlk (Pascal,

La Rouchefoucauld)srye dahil olmayan hayvanlarn isel kuv
vetsizlik, cesaretsizlik, kendi kendine aksilikleri
sradanlk niteliklerin srekli olarak en deerli nitelikler ola
rak vurgulanmas (rtbe ve srada alakgnlllk, ara misali
doa)
kendi kendini ycelten ve orijinal olan her eye bal kt
vicdan;
keyifsizlik buradan gelir; daha gl yapllarn dnyas bu n e
denle kasvetlidir!
felsefeye ve dine aktarlan sr bilinci ve srnn korkak
l.
Gelin, tamamen zverili bir hareketin psikolojik, olanakszln
bir kenara brakalm!

390
(Kasm 1887-Mart 1888)

Benim son nerim yledir. gncel insann bugne kadarki herhangi

bir idealin arzu edilir insanndan daha yksek bir deeri temsil et
tii; insan asndan tm desieratann tek bir insan trnn kendi
koruma ve byme koullarn tm insanlk iin bir kanun olarak
yerletirmeye alt sama ve tehlikeli ardklar olduu; bugne
kadar stnlk konumuna getirilen bu trde her "desideratumun
insann deerini, gcn, gelecee duyduu kesinlii azalttm; in
san tininin kuytu entelektelliinin ve fakirliinin bugn bile arzu
ettii zaman bariz bir ekilde ortaya kt; insann deerleri kabul
etme kabiliyetinin bugne kadar sadece arzu edilin deerlere kar
deil insann gerek deerlerine kar da adil olamayacak kadar az
gelitirildii; idealin bugne kadar dnyay ve inam ktlemek
iin kullanlan gerek g gerekliin zerindeki zehirli buhar, hi
lie neden olan byk batan karma olduudur

261
G stenci

D. Szcklerin Eletirisi:
Gelitirme, Mkemmelletirme, Ykseltme

391
(1885-1886)

Ahlaki deerlendirme deerini belirlemesi gereken standart.

Gz ard edilen temel gerek: daha ahlakl olmak ve insan trnn
ykselmesiyle glenmesi arasndaki elikidir.
Homo natura. G istend.

392
(Mart-Haziran 1888)

Fizyolojik deerlerle kyaslanan aldatc deerler olarak ahlaki de

erler.

393
(Bahar-Gz 1887)

En evrensel konular hakkndaki dnceler daima zamann gerisin

dedir: insanln nihai desideratas rnein filozoflar tarafndan as
la bir problem olarak alglanmamtr. Hepsi naif bir biimde insa
nn geliimini, sanki bir sezgi bizim yerimize neden gelimemiz
gerektii sorusunu cevaplam gibi kabul etmektedirler. nsanlarn
daha erdemli hale gelmeleri ne kadar arzu edilir? ya da daha akll?
ya da daha mutlu? nsann niye olduunu bilmediimizi varsayar
sak, byle bir grn hibir anlam kalmaz: ve insan bunlardan bi
rini arzu ettiinde, kim bilir, belki de dierlerini arzulamas engelle
nir. Ahlakllktaki bir art, aklllk ve kavrayta bir artla kyasla
nabilir mi? Dubito;m ok fazla zaman tam tersim gsterme frsat
buldum Bir hedef olarak ahlakllk, bugne kadar en iddetli biim
de mutlu olmakla uyumsuzluk gstermedi mi? aksine gerekli birer
ara olarak talihsizlik, kendi kendini inkr etme ve kendi kendine

113 (Bundan] phe ediyorum.

262
 Ahlak deali

kt davranmay gerektirmiyor mu? Ve en derindeki kavray, he

def olmu olsayd insan mutluluun artndan vazgemek zorunda
kalmaz myd? ve kavraya giden yol olarak tehlikeyi, maceray,
gvensizlii, batan kartmay semez miydi?
Ve insan mutluluk istiyorsa, belki de tinsel adan fakir biri ha
line gelmek zorunda kalr.

394
(Mart-Haziran 1888)

Szde ahlaki geliim aleminde evrensel yalanclk ve dolandrc

lk. nsan, zaten dieri deilse, yani ounlukla olduu gibi, birok
kii deilse, en azndan kiilerin embriyolar deilse, dier insan ha
line gelebileceine inanmyoruz. Bu durumda insan n plana baka
bir rol kartabilir ve nceki inam geri ekebilir Gr as de
iir, z deil Bazlarnn belirli hareketleri yapmay brakmala
r sadece ok eitli yorumlara izin veren bir/atum brutumdur.114Be
lirli bir hareketin alkanl her zaman krlmaz, nihai nedeni yok
edilir. nan ve yetenekten dolay sulu olan kimse, hibir ey unut
maz, daha fazlasn renir: ve uzun sren bir mahrumiyet bile y e
tenei iin bir tonik gibi olur.
Hi kukusuz toplum iin ilgin olan her ey tam da kimilerinin
artk belirli hareketleri yapmamasdr bu amala belirli hareketleri
yapabilecei koullardan skp alr: bu, her halkrda imkansz de
nemek, yani insann bu ekilde olduu ldrcl kesmekten da
ha bilgedir. Fald bir standarttan yola kan ve bir ruhu, bir ruhun
sonsuz kaderini kurtarmak isteyen kiliseki bu konuda antik a
n felsefesinden devam etmek ve bunu miras almaktan baka bir
ey yapmamtrnce cezann gnahlar temizleme gcne ve da
ha sonra affetmenin silici gcne inanmaktadr: her ikisi de dini n
yarglarn hilesidirceza gnahlar temizlemez, affetme sndr
mez; yaplm yaplmtr, insann bir eyi unutmas, var olmay b
raktnn kant deildir

114 Kaba kader.

263
G stenci

Cezalandrlm, gnahlarndan temizlenmi, affedilmi ve

sndrlm olup olmadna bakmakszn; kilisenin faili bu ara
da aziz mertebesine ykseltmi olup olmadna baklmakszn, bir
fiil insann iinde v e dnda kendi sonularm meydana getirir. Ki
lise, var olmayan eylere inanr, ruhlara; var olmayan etkilere ina
nr, Tanrsal etkilere; var olmayan durumlara inanr, gnaha, kurta
rla, ruhun kurtuluuna: yzeyde her yerde durur, iaretlerde, ha
reketlerde, szcklerde durur ve bunlara keyfi bir anlam verir. Psi
kolojik sahteciliin iyi dnlm yntemine sahiptir.

395
(1887-1888)
Hastalk insan daha iyi yapar: bilgenin aznda olduu kadar in
sanlarn da aznda ve boaznda yzyllar boyunca rastladmz bu
nl gr, inam artyor. Geerli olup olmadm anlamak iin,
insann unu soras geliyor: Ahlakllk ve hastalk orijinal haliyle
acaba birbirlerine m balyd? nsan geliimine bir btn olarak
baktmzda, rnein AvrupalIlarn son bin yl iinde inkr edile
mez biimde yumuamas, insanlamas, yumuatlmasacaba
uzun sre gizlenen ve gizemli bir a a ekmenin ve hatann, mahru
miyetin, geliiminin engellenmesinin bir sonucu mudur? Hastalk
Avrupallan daha iyi birer insan haline mi getirdi? Ya da baka bir
deyile, ahlakllmz inlilerin ahlakllyla kyaslanabilir mo
dem hassas Avrupa ahlakllmzfizyolojik bir gerilemenin da
vurumu mudur?
Tarihin, insann kendini olaand bir grkemle ve gle gsterdi
i her dneminde, insanl hasta eden iddetli tehlikeli ve patlamaya
hazr bir karakter sergiledii inkr edilemez; ve belki de tam tersinin
grnd bu durumlarda, psikolojiyi derinlere gtrmek ve burada
da evrensel yasay bulmak iin eksik olan tek ey cesaret ve incelikti:
insan kendim ne kadar salkl, gl, zengin, verimli ve giriken his
sederse, o denli ahlaksz olacaktr. Ne a a dolu bir dnce! ki insan
kendini bu dnceye kesinlikle teslim etmemeli! Buna ramen ken
dimizi sadece birka saniyeliine bile bu dnceye kaptrsak bile ge

264
 Ahlak deali

lecek ne kadar artc grnr! Tam da tm gcmzle destekledik

lerimiz bize nasl da pahalya mal olurinsanlama, geliim, insann
artan medenilemesi? Hibir ey erdemden daha pahal olmaz. n
k insan sonunda dnyay bir hastaneye evirir; ve nihai bilgelik her
kes herkesin hemiresi haline gelecektir. nsan hi kukusuz o ok is
tenen dnyada bara sahip olacaktr! Ama ne kadar az birbirinden
keyif alacaktr! Ne kadar az gzellik, yce tinler, yiitlik, tehlike ola
caktr! Dnyada yaamn deer olduu eylerin hatrna ne kadar az
iler yaplacaktr! Ve ne yazk ki hibir eylem olmayacaktr! Baki
kalan ve zamann sularnn alp gtrmedii tm byk iler ve eylem
lerhepsi de en derin anlamda ahlakszlk deil miydi?

396
(Ocak-Gz 1888)
Rahiplerve onlarla birlikte yan rahip olan filozoflardaima re
tici etkisi yararl olan veya yararl olduu sanlangelitiren her
trl retiyi doru kabul etmilerdir. Bunu iyiletirmek iin bir ze
hir kullandndan, bunu bir zehir olduunu inkr eden halklarn
naif bir arlatanna ve mucize adamna benzetmilerdirOnu
meyveleriyle tanyacaksn yani bizim dorularmzla: rahiple
rin bugne kadar gerekeleri bu olmutur. nceliklerini, kanlmaz
sonularla gc kantlamak (veya meyvelerinden hususunu ka
ntlamak) ve stn, hatta tm dier kantlarnn stnde kesin hale
getirmek iin harcadlar. yi olman salayan iyidir; iyi olan yalan
syleyemezkardklar amansz sonu budur: yi meyve ta
yan gerektir gerek iin baka bir kriter yoktur
Ama daha iyi yapmak bir argman saylyorsa, daha kt yap
mak, bir rtme saylmaldr. Bir hatann hata olduu, onu destek
leyenlerin hayatlarm test ederek kantlayabiliriz: bir yanllk, kt
bir alkanlk onu rtebilir Muhalefetin bu yakksz biimi, ar
kadan ve alttan, muhalefetin bu kpekvari biimi, henz lmemi-
tir: rahipler, psikolog olduklan oranda, hibir zaman rakiplerinin
srlanna burunlarm sokmaktan daha ilgin bir ey kefetmemiler-
dirHristiyanlklarn dnyaya pislik iin bakarak gsterirler.

265
G istenci

zellikle dnyann bir numaral insanlar, dahiler asndan: Goet-

henin Almanyada nasl daima saldrya uradm hatrlayn
(Klopstock ve Herder, bunun ilk iyi meklerindendirayn trler
birbirini bulur).

397
(Ocak-Gz 1888)
nsan, eylemlerle ahlak yaratmak iin olduka ahlaksz olmaldr
Ahlaklarn aralar bugne kadar kullanlan en korkun aralar
dr; eylemde ahlakszla cesaret gsteremeyen her eye uygundur
ama bir ahlak olmaya uygun deildir.
Ahlakllk bir sirk alandr; demir parmaklklarn tutsaklar iin
bile zgrlkten daha krl olduu varsaylr; ayrca orada korkun
aralar kullanmaktan ekinmeyenkzgn demiri nasl kullana
caklarm bilen hayvan terbiyecilerinin olduu varsaylr. Vahi hay
vana kar mcadeleyi gze alan bu korkutucu trlere rahip denir.

* * *

Hatalardan oluan bir demir kafese kapatlm insan, insan karikat

r, hasta, perian, kendine kar hastalkl, yaamn itkilerine kar
nefretle dolu, hayatta gzel ve mutlu olan her eye kar gvensiz
likle dolu, yryen bir sefalet resmi haline gelmitir: Rahiplerin
kendi topraklarndan yeerttikleri bu suni, keyfi ve yeni dk, yani
gnahkar: her eye ramen bu fenomeni nasl sannabiliriz?

* m # '

Ahlaklla kar adil olabilmek iin iki zoolojik anlay yerlerine

yerletirmek zorundayz: canavarn evcilletirilmesi ve zel trlerin ye
titirilmesi.
Rahipler daima gelitirmek istediklerini ne srmlerdir
Ama biz dierleri sanki bir hayvan terbiyecisi gelitirilmihayvan
lan hakknda konuuyormu gibi gldk. Birok durumda bir cana

266
 Ahlak deali

var, bir canavara zarar verilerek evcilletirilir: Ahlakl insan da daha

iyi bir insan deil, sadece daha zayf bir insandr. Ama daha az zarar
ldr115

398
(Ocak-Gz 1888)

Gcmn yettii kadar akla kavuturmak istediklerim yledir

a) Evcilletirmeyle terbiye etmenin yaratt karklktan daha

kt bir karklk yoktur: ki bugne kadar yle yaplmtrTerbi
ye etmek, benim anlayma gre, insanln olaanst glerim
nesillerin atalarnn eserleri zerine yeni eserler dikebileceklerini
salamak iin depolanmasdrsadece da doru deil, ie doru
da organik olarak onlardan yetimek ve daha gl hale gelmektir.
b) nsanln bir btn olarak bireyler snk, eit ve vasat haline
geldiklerinde ilerleyeceine ve daha gl byyeceine inanmak
olaand derecede tehlikelidir nsanlk soyut bir dncedir terbi
ye etmenin hedefi, tek bir birey asndan bile sadece daha gl insan
olabilir (terbiyesi olmayan insan zayftr, abartldr, dengesizdir).

6. Ahlaklln Eletirisine Dair

Ek Dnceler

399
(1885-1886)

Size ne kadar hasta gelirlerse gelsinler, sizden talep ettiklerim unlar

dr: Ahlaki deerlendirmeleri bizzat eletirin Burada eletiriyi deil,
boyun emeyi talep eden ahlaki itkilere, neden boyun eecekmi
im? sorusuyla bir dur deyin Bu talebi bir niin? olarak, ahlakll
n eletirisi, tam da u andaki ahlaklln biimi, sana ve ama
onur getiren ahlaklln en yce biimi olarak kabul edin. Drst

115 Kr. Putlarn Alacakaranl, nsanln Dzeltmenleri.

267
G stenci

lmz, kendimizi aldatmama istencimiz kendini kantlasn: neden

olmasn?Nasl bir mahkeme nnde? Aldatlmaya izin vermeme
istencinin kkeni farkldr Zararsz duruma getirilmeye ve sm
rlmeye kar bir tedbirdiryaamn kendim savunma igdle
rinden biridir.116

400
(1883-1888)

iddia:
Alak olan daha ycedir (basit insann itiraz)
doal olmayan daha ycedir (yoksullarn itiraz)
vasat olan daha ycedir (srnn, sradan olann itiraz).
Bylece ahlaklln tarihinde .artk klelerin ve ezilenlerin, has
talkllarn ve kendilerinden dolay a a ekenlerin, artk sradan
olanlarn kendileri lehine olan deer yargann yerletirmeye al
tklar bir g istenci ortaya kmtr.
Bu balamda ahlakllk fenomeni, biyolojik adan bakldn
dan, olduka phelidir. Ahlakllk, bugne kadar hkmdarlarn
ve onlarn spesifik igdleri hesabna, iyi durumda olanlarn ve on
larn gzel mizalar hesabma ve bir ekilde bamsz ve imtiyazl
olanlarn hesabma gelimitir.
Bu nedenle ahlakllk, doann daha yce bir tre ulamak iin
gsterdii abalara kar bir harekettir. Etkileri: Yaama genel olarak
gvensizlik (eilimleri ahlaksz kabul edildii oranda) duyulara
kar dmanlk (stn deerlerin stn igdlere muhalif kabul
edildii oranda) daha yce mizalarn dejenerasyonu ve kendi
kendini yok etmesidir, nk tam da onlarn iinde bu eliki bilin
li hale gelir.

116 Btn basmlardan kartlan son cmle, burada tekrar yenilenmi ve bir nceki cmle
MS ve 1911, s. 504e gre revize edilmitir. Son iki cmlede ima edilen kontrast iin
aynca bkz. en Bilim.

268
 Ahlaklln Eletirisine Dair Ek Dnceler

401
(Mart-Haziran 1888)
Bugne Kadar En stte Olan Deerler

Felsefenin btn aamalarnda stn deer olarak ahlakllk (phe

ciler arasnda bile). Sonu: Bu dnya ie yaramaz, gerek bir dnya
olmak
Burada stn deri belirleyen nedir? Ahlakllk gerekten ne
dir? kn igds; bu ekde intikamm alan ve efendi roln
oynayan, tkenmiler ve mirastan yoksun braklanlardr.
Tarihsel kant: Fozoflar daima dekadandr, daima nihilist din
lerin hizmetindedir.
kn g istenci olarak grnen igds. Kulland aralar
sisteminin tantm: aralar kesinlikle ahlakszdr.
Genel anlay: Bugne kadarki stn deerler, g istencinin zel
bir durumudur; ahlakllk, ahlakszln zel bir durumudur.

MuhalifDeerlerin Neden Dayanamayp

Direnmekten Vazgetikleri

1) Bu gerekten nasl olabdi? Soru: Hayat, fizyolojik iyi durum

da olu neden her yerde dayanamayp direnmekten vazgeer? Ne
den tasdik edici bir felsefe, tasdik edici bir din yoktur?
Byle bir hareketin tarihsel iaretleri: Pagan dini Dionyssos, ar
mha Gerilene kar. Rnesans. Sanat
2) Gller ve zayflar: salkllar ve hastalar; istisna ve kural
Hangisinin daha gl olduuna dair hibir phe yoktur.
Tarihin genel gr: nsan bundan dolay hayatn tarihinde bir
istisna mdr? Darvvinizme itiraz. Zayflarn, kendilerini stte tut
mak iin kullandklar aralar, igdler, insanlk, kurumlar ha
line gelmitir
3) Bu stnln siyasi igdlerimizde, toplumsal deer yarg
larnda, sanatmzda, bilimimizde kant.

269
G stenci

***

nite olan igdler, ykselmekte olan igdlerin efendisi haline

gelmitirHilie duyulan isten, yaama duyulan istencin efendisi
olmutur!
Bu doru mudur? Zayflarn ve sradan olanlann bu zaferinde
acaba daha gl bir garanti yok mudur?hayatn toplam hareke
tinde sadece bir ara hzn yavalatlmas deil midir? daha kt bir
eye kar kendim savunma deil midir?
Gllerin her eyde, hatta ahlaki deerlendirmede bile efendi
olduunu bir dnn: hastalk, a a ekme, fedakrlk hakknda d
neceklerinin sonularm gz nne getirelim! Bunun sonucu zayflar
asndan kendin kendilerini hor grmeleri olacaktr; gzden kaybol
mak ve kendilerini sndrmeye alacaklardr. Bunu ister miydiniz?
ve gerekten de zayflarn etkisinin, inceliklerinin, sayglarnn, tinsel
liklerinin, uysaUildanntn olmad bir dnya ister miydik?

**#

ki g istencinin birbirleriyle elitiini grdk (bu zel durumda:

bugne kadar dayanamayp, direnmekten vazgeenleri doru kabul
ettiimiz ve bugne kadar gelenleri yanl kabul ettiimiz bir prensi
bimiz vard): Gerek dnyay sahte dnya kabul ettik ve ahlak bir
ahlakszlk biimi kabul ettik. Gl olanlar yanltr, demiyoruz.
Belirlenmi o stn deerin ne olduunu ve rakip deerlendir
meye neden stn geldiini kavradk: sayca daha glyd.
imdi enfeksiyonun zt deerini ve bizim bildiimiz ekliyle d e
jenerasyon karakteristiinin yan llerini arndralm.
Doann restorasyonu: moralinsiz.

402
(Ocak-Gz 1888)

Yararl bir hata olarak ahlakllk; avukatlarnn en byk ve en az

nyargl durumunda ok daha bariz ortaya kmaktadr, gerekli g
rlen bir yalandr.

270
 Ahlaklln Eletirisine Dair Ek Dnceler

403
(1886-1887)

nsan, kendine kar gerei artk [ahlaki] hatann disiplinli okuluna

gerek duymad kadar ykseldii noktaya kadar hayran kalabi
lirnsan varoluu ahlaki adan yargladnda, irendirir.
Gerek olmayan kiileri uydurmamalyz, rnein doa kt
dr dememeliyiz. Tam da byle merkezi bir sorumlu varln olma
dna dair anlay, bir avuntudur!
nsat evrimi a) Doa zerinde g kazanmak ve ek olarak kendi
zerinde de belirli bir g kazanmak. (nsann doa ve vahi hayva
na kar mcadelesinde ayakta kalabilmesi iin ahlakllk gerekli
olmutur).
b) Doa zerinde g kazanldktan sonra, insan bu gc kendi
ni zgrce gelitirmek iin kullanabilir: kendini yceltme ve g
lendirme olarak g istenci

404
(1886-1887)

Trlerin bir illzyonu olarak ahlakllk, bireyin kendini gelecek iin

feda etmesi amacyla tasarlanmtr: bireye bariz bir biimde sonsuz
bir deer verir ki, bu z bilin araclyla doasnn dier ynlerini
ezsin ve alt etsin ve kendinden honut olmak zor gelsin.
Ahlaklln bugne kadar elde ettikleri iin en derin minnettar
lk: artk sadece lmcl hale gelebilecek bir yktr! Drstlk bii
mindeki ahlaklln kendisi, bizi ahlakll inkr etmeye zorluyor.

405U7
(1885-1886) Son

Ahlaklln kendi kendini yok etmesinin nereye kadar hl gc

nn bir parasdr. Biz AvrupalIlar, damarlarmzda inanlan iin

117 Bu balk, MSde bulunmasna ramen, Schlechtanm basm dahil olmak zere, nceki
tm basmlardan kartlmtr.

L 271
|
a;
G stenci

lenlerin kann tayoruz; ahlakll ciddi ve insan huu iinde b

rakan bir ey olarak kabul ettik ve bunun iin bir ekilde feda etme
diimiz hibir ey yoktur. Dier taraftan: tinsel inceliimiz temelde
bilin dirikesiminden dolay eld e edilmitir. Hl eski topramz
dan ayrldmzda bizi buraya iten soldurmann ne olduunu bil
miyoruz. Yine de bizi u anda uzaklara, maceralara siten, bizi sonsu
za, denememie, kefedilmemie daldran gc bu toprak sayesinde
edindikhibir seimimiz kalmamtr, artk kendimizi evde sayd
mz, iinde eyalarmz korumak istediimiz hibir lke olmad
ndan fatihler olmak zorundayz. Btn Hayrlardan ok daha g
l olan gizli bir Evet bizi itiyor. Gcmz artk bize eski ryen
toprakta tahamml etmek istemiyor: tehlikeye atlyoruz, kendimizi
tehlikeye atyoruz: dnya hl zengin ve kefedilmemitir ve lmek
bile isteksiz ve zehirli olmaktan iyidir. Gcmz bizi bugne kadar
tm gnelerin batt denizlere doru itiyor yeni bir dnyayla ta
nyoruz

272
 m. FELSEFENN ELETRS

1. Genel Gzlemler

406
(1885-1886)

Filozoflar hakknda bugne kadar yaygn olan birka batl inantan

kurtulalm!

407
(1884)

Filozoflar grne, deiiklie, aaya, lme, tekilata, duyulara,

alnyazsma ve klelie, amaszlara kar nyargldr.
ncemde: mutlak bilgiye, (2 ) bilgi adna bilgiye, (3 ) erdem ve mut
luluk arasnda bir bau olduuna, (4 ) insan hareketlerinin anlalabilir
liine inanmaktadrlar. [Onlar]118 nceki kltrel koullarn yanstld
igdsel ahlak tanmlamalaryla hareket ederler (daha tehlikeli olanlar).

408
(1884)

Filozoflarda eksik olan nedir? ( a )119 tarih duyusu, ( b ) fizyoloji bilgi

si ( c ) gelecekte bir hedef Herhangi bir ironi veya ahlaki knama
olmadan bir eletiri yaratma yetenei
409
118 MSde yoktur. Alman editrler, bu ksmda baka kk deiiklikler de yapmlardr.
119 MSde (a), (b), (d olarak gemesine ramen, tm nceki basmlarda 1,2,3 olarak gemektedir.

273
G istenci

(1885)

Filozoflar ( 1 ) balangtan beri contradictio in adjedo iin harika bir

kapasiteye sahiptirler; (2 ) duyulara nasl hi gvenmediyseler anla
ylara o denli ok inanmlardr; anlaylarn ve szcklerin, dn
menin olduka lml ve bariz olmad alara zg olduunu dik
kate almaktan vazgememilerdir.
Filozoflarda en son anlaanlar. anlaylar artk birer zehir ka
bul etmemelidirler, ne de onlar sadece arndrp, cilalamamaldr-
lar, aksine onlan yapmal ve yaratmal, sunmal ve inandmc klma-
lan gerekir. Bugne kadar bililerinin anlayna genel olarak sanki
bir mucize lkesinden gelen ahane bir eyizmi gibi gvendik:
ama onlar, her eyden nce bize en uzak, en aptal ve aym zaman
da en zeki atalarmzn mirasdr. imizde bulduklanmza gster
diimiz bu hrmet belki de bilgideki ahlaki eleminten bir paras
dr. Her eyden once gerekli olan miras kalan btn anlaylara
kar mutlak bir pheciliktir (bir filozofuntabii ki Platonun
belki de sahip olduu trden bir phecilik, nk O tersim reti
yordu).

410
(1885-1886)
nsz iin120

Epistemoloji dogmalarna kar derinden bir gvensizlik duydu

um iin, bir u pencereden, bir bu pencereden bakmay severim;
bu dogmalardan birinni yerlememesi iin urayordum, onlan
zararl buluyordumve sonuta: bir aracm kendi uygunluunu
eletirebilmesi mmkn mdr? Aksine hibir epistemolojik p
heciliin veya dogmatizmin gizli amalardan zgrce ortaya k
madbirileri inam bu bak am benimsemeye zorlayann ne
olduunu fark ettiinde ikindi derecede bir deer kazand dik
katimi ekmitir.

120 Bu balk, nceki tm basnilarda silinmitir. Bu ksm, benim eserim olan N ietzsche,
Blm 2, Ksm D altnda tartlmtr.

274
 Genel Gzlemler

Temel anlay: Kant, Hegel ve Schopenhauerinpheci devir-

sel tutum ve tarihsel ile pesimist tutumunahlaki bir kkeni vardr.
Ahlaki deer duygularnn eletirilmesini gze alabilen hi kimseyi
gremedim: ve ksa bir sre soma bu duygularn kkeni hakkmda
bir tanmlamaya ulamaya dair yavan abalara srtm dndm (In
giliz ve Alman Darwinistlerin abalan gibi).
Spinozamn konumu, inkn ve ahlaki deer yarglarm reddedi
i nasl aklanabilir? (Tanrsallnn bir sonucuydu!)

411
(Bahar-Gz 1887; rev. 1888)

stn deerdrm olarak ahlakllk. Ya bizim dnyamz Tanrnn

eseri ve davurumudur (modus): ki bu durumda stn derecede m
kemmel olmal (Leibnizin kard sonu)ve insan asla mkem
mellii neyin oluturduundan phe duymamtrki bu durumda
kt sadece grnte olmaldr (Spinoza daha radikaldir ve bunu iyi
ve kt anlaylarna uygular) ya da Tanmn stn amacndan kay
naklanmaldr (belki de iyi ve kt arasnda bir seime izin veren
Tanmn ltfunun zel bir iaretinin sonucu olarak: otomaton olma
ma imtiyaz; hata yapma, yanl seim yapma hesabma zgrlk
rnein Simplidusun Epiktetus hakkndaki yorumuna baknz).
Ya da dnyamz mkemmel deildir ve ktyle sulu gncel ve
belirlenmi olup, doasna hastr; ki bu durumda gerek dnya ola
maz: ki bu durumda bilgi isadece bilgiyi inkr etmenin bir yoludur
nk dnya hata olarak kabul edilebilen bir hatadr. Kantn varsa-
ymlan baznda Schopenhauerin gr budur. Pascal biraz daha
umutsuzdur: O, bu durumda bilginin bile bozulmu ve arptlm
olmas gerektiini anlamtrhatta dnyann inkr edilmesi ge
rektiini anlamak iin bu kefin yaplmas gerekiyordu.

412
(1883-1888)

Kaytsz otoritelere alk olduumuz iin, kaytsz otoritelere ihtiya

duymaya baladk: bu ihtiya ylesine gl ki Kantnki gibi kri

275
G stend

tik ada bile eletiri ihtiyaa asndan kendini stn gsterdi ve bir
anlamda eletirisel nedene dair almalarn tamamm kendine tabi
edip, kendi yararna kullanabildi. stnln, Hegelin tarihle
tekrar vaftiz edilmi bir felsefe olan evrim felsefesini zorla hizmeti
ne alp, tarihi ahlak fikirlerinin ilerid bir kendim keif, kendini a
ma olarak sunarak, tarihsel igds tarafndan ister istemez tm
otoritelerin greliliine ekilen sonraki nesilde tekrar kantlad.
Platondan itibaren ahlakllk felsefeye egemen olmutur. Platonun
seleflerinde bile ahlaki yorumlar belirleyi bir rol oynamlardr
(Anaksimandros ile saf varlktan kurtulularnn cezas olarak b
tn nesnelerin yok olmas; Heraklit ile varolu dnyasnn tama
mnn ahlaki ve yasal karakterinin tan olarak fenomenin d
zenlilii).

413
(1885)

Bugne kadar felsefenin seyrini en fazla gizli ahlaki amalar engel

lemitir.

414
(Ocak-Gz 1888)121

Btn alarda insan, gzel duygulan iddia olarak, kalkan gs

Tanrsalln kr, inanlan doruluk kriteri, rakibe duyulan ih
tiyaa da bilgelie kar bir soru iareti olarak kabul etmitir: bu sahte
cilik, bu dolandrclk, felsefe tarihinin tamamna nfuz etmektedir.
phecilersaygn, ama nadirdirlerhari olmak zere, hibir yer
de entelektel btnlk iin bir igd grlmemektedir. Sonunda
Kant bile tm masumiyetinle bu dnrlerin bozulmasn pratik
neden anlayyla bilimsel hale getirmeye almtr: zellikle insa
nn neden sknts ekmeyecei durumlar iin yani kalbin ihtiyala
rnn, erdemin, grevin konutuu durumlar iin bir neden uydur
mutur.

121 D eccatde kullanlmtr.

276
 Genel Gzlemler

415
(1885-1886)

Hegel: Popler yn, sava ve byk adam doktrinidir. Doru, mu

zaffer olann yanndadr: insanln ilerlemesini temsil ederler. Ah
laklln egemenliini tarihle kantlama giriimi.
Kant: Ahlaki deerler lemi, bizden ekilmi, grnmez, gerek.
Hegel: Gsterilebilir bir geliim, ahlak leminin grnr oluu.
Ne Kant tarznda, ne de Hegel tarznda kandrlmaya izin vere
lim artk onlarn inand gibi ahlakll inanmyoruz ve sonu ola
rak ahlakll savunma amacyla bir felsefe bulma ihtiyac hisset
miyoruz. Bu adan ne eletirisel, ne de tarihsel felsefenin bizn
iin hibir cazibesi vardr: yleyse nasl bir cazibesi olabilir
ki?

416
(1885-1886)

Alman felsefesinin nemi (Hegel): yava yava ktnn, hatann ve aa

ekenin Tanrsalla kar birer sav olarak hissedilmedii bir panteizm
gelitirmek. Bu atafatl proje, mevcut gler (devlet vs.) tarafndan,
sanki hkmeden kim olursa olsun, ussall tasdik ediyormu gibi su
iistimal edilmitir.
Dier taraftan Schopenhauer, bu ahlaki deerlendirmeyi savun
mak amaayla sonunda dnyay inkr eden dik bal bir ahlakllk
inam gibi grnr. Sonuta da bir gizemci gibi.
Ben estetik bir savunmay denedim: Dnyann irkinlii nasl
mmkn olabilir? Gzellik istencini, benzer biimlere direnme is
tencini geici birer koruma ve iyileme araa olarak kabul ettim: an
cak temelde sonsuz yarata tpk sonsuz yok etme itepisi gibi, aay-
la balantl gibi grnd. irkinlik, anlamsz hale gelenlere bir an
lam, yeni bir anlam yklemeye altmzda nesnelerin stlendii
biimdir: yaratay bugne kadar yaratlan her eyi kabul edilemez,
hasta yapl, inkr edilmeye layk ve irkin kabul etmeye zorlayan
birikmi g!

277
G stenci

417
(1883-1888)

Birinci zmm: Dionyssos bilgelii. En asil olann yok edilmesinde ve

grr grmez ilerleyen iflasndan keyif almak: gerekte gelen ve ge
lecekte olana, mevcut eyler zerine zafer kazanan, ancak iyi olan
dan keyif alma Dionyssos bilgelii: yaam prensibiyle geici olarak
zdeleme (ehitlik dknl dahil).
Yeniliklerim Pesimizmin daha da gelitirilmesi: entelektel pe
simizm; ahlaklln eletirisi, son tesellinin de paralanmas. k
iaretleri hakknda bilgi: her salam hareketi illzyonla maskeler;
kltr izole eder, adil olmayp, bu nedenle gldr.
1) ke ve kiilikte artan zayfla itiraz etme abalanm. Yeni
bir merkez aradm
2) Bu abann imkanszl kabul edilmitir.
3) Bunun zerine paralanma yolunda ilerlemeye devam et
timki burada bireyler iin yeni kaynaklar buldum Yok ediciler
olmak zorundayz!mizalarn kendilerini daha nce hi olmad
kadar mkemmelletirebilecekleri paralanma durumununbir
hayal ve genel olarak varoluun izole edilmi bir rnei olduunu
fark ettim. Genel paralanmann ve tamamlanmamlm felce u
ratan dncesinde ebedi tekerrre direndim

418
(1883-1888)

Kendimizi en zgr hissettiimiz, yani en gl drtlerimizin ken

dilerini alacak kadar zgr hissettikleri felsefede dnyanm bir
resmini ararz. Benim iin de durum ayn!

419
(1885)

Alman felsefesi bir btn olaraken byklerini saymak gerekirse:

Leibniz, Kant, Hegel, SchopenhauerRomantizmin ve sla hasretinin
daha nce hi olmad kadar en temel biimidir bugne kadar var

278
 Genel Gzlemler

olan en iyisine duyulan zlem nsan artk hibir yerde evde deildir;
sonunda insan evde olabilecei tek yere zlem duyar, nk insann
evde olmak istedii tek yer orasdr Yunan dnyas! Ama tam da bu
ynde tm kprler yklmtranlaylarn gkkua kprleri
hari! Ve bunlar da her yere gitmektedir, Yunan ruhlan iin var olan
tm evlere ve anavatanlara gitmektedir! nsanrn bu kprlerden
geebilmesi iin hi kukusuz ok ince, ok hafif, ok zayf yapl ol
mas gerekir! Ama daha bu tinsellie, hatta neredeyse hayaletlie du
yulan istente nasl bir mutluluk yatyor! nam bask ve stresten,
fen bilimlerinin mekanik hantallndan, modem fikirlerin mar
ket grltsnden ne kadar da uzaklara tar! insan, Kilise Pederleri
araclyla Yunanllara geri dnmek ister, kuzeyden gneye, forml
lerden Biimlere geri gitmek ister; insan hl ona giden bir giri, ken
di iinde eski dnyann iyi bir paras olarak, eski a anlaylarn ve
eski a deer yarglarnn parlak bir mozaii olarak antik alardan,
Hristiyanlktan ktan keyif alr. Arabesk, gsterili hareketler, sko
lastik soyutlamalarn rokokosu Kuzey Avrupa'nn kyl ve avam
takmnn gerekliinden hl daha iyidir yani daha ince ve zayf ya
pldr, hl kyllerin ve avam takmnn Kuzey Avrupada tinsel
zevkin efendisi haline gelen ve tinsel olmayan Luther ile liderini
bulmu olan isyanna kar daha yce tinselliin protestosudur: bu
adan bakldnda Alman felsefesi bir kar Reformasyonun, hatta
Rnesansn, en azndan Rnesans istencinin, eski alann kefine de
vam etme, eski alara ait felsefenin ve her eyden nce Sokratesten
ncekilerinbtn Yunan tapmaklar arasnda en derine glm
olanlarn! su yzne kartlmasna dair istencin bir parasdr. Bir
ka yzyl sonra insanlar belki de btn Alman filozoflarn gerek
saygnlklarm antik alann toprann aamal bir slah olmasn
dan aldklan ve btn orijinallie ilikin iddialarnn, Almanlarn
krlm olan balan, bugne kadarki en yce insan tr olan Yunan
llarla olan balan yeniden kurduklarna dair daha yce iddialarla
kyaslandnda kulaa nemsiz ve gln geldikleri yargsna vara
caklardr. Bugn Anaksimander, Herakleitos, Parmenides, Empedok-
les, Demokritos ve Anaksagoras araclyla Yunan tini tarafndan ta-

279
G stenci

arlanan dnya yorumunun tm temel biimlerine yine yaknla

maya balyoruz gnden gne daha fazla Yunan haline geliyoruz;
nce, adilane olmas gerektii ve tpk eskiden olduu gibi, anlaylar
da ve deerlendirmelerde, Yunanllaan hayaletler olarak: ama bir
gn bedenlerimizle de Yunanlaacamz umalm! Alman karakteri
iin umudum budur (ve daima bu olmutur)!

420
(1884)

Kimseyi felsefeye ikna etmek istemiyorum: Filozofun nadir bir bitki

olmas kanlmazdr, hatta belki de istenmesi gereken bir eydir. Ba
na gre felsefenin Senecada, hatta daha da kts Ciceroda olduu
gibi, retsel biimde vlmesinden daha iren bir ey yoktur. Fel
sefenin erdemle fazla ilgisi yoktur. Bilginlerin ve biliminsanannn122
da temelde filozoflardan ok farkl olduklarn sylememe izin ve
rin. Benim arzu ettiim, filozoflarn gerek anlaylarnn Alman
yada bsbtn yok olmamasdr. Almanyada, hastalkl yaplarm
bylesine asil bir ismin arkasna gizlemekten memnunluk duyacak
her trden birok isteksiz yaratk vardr.

421
(1884)

Filozoflarn en zor idealini tantmak zorundaym. renmek yeter

li deildir! Bilgin, bilgi aleminde sr hayvandrinceleyen sr
hayvandr nk yle emredilmitir ve ondan ncekiler de yle
yapmlardr.

422
(1885)

Filozoflar hakkmdaki batl inanlar: bilginler ve biliminsanlan ile ka

rklk yaadklardr. Sanki deerler nesnelere zgym ve insann

122 Bilgin ve biliminsau: der wissenschafBiche Mensch (bilimsel insan].

280
 Genel Gzlemler

yapmas gereken tek ey, onlan kavramakm gibi! Belirli deerle

rin123ynetimi altnda nereye kadar aratrma yaparlar (grne, be
dene vs. duyduklan nefret). Nihayet, karklk o kadar ileri gider ki,
Darwinizm bile felsefe olarak kabul edilir: ve artk bilginler ve
biliminsanlan egemendir. Taine gibi Franszlar bile, bir deerler stan
dardna henz sahip olmadan inceleme yapmakta ya da inceleme
yaptm sanmaktadr. Gerek bulgular nnde yere kapanma, bir
nevi klttr. Gerekte mevcut deerlendirmeleri yok ederler.
Bu yanl anlam ann aklamas. Emir verebilen insan ok nadi
ren grlr: kendini yanl yorumlar. Birileri olumlu bir biimde
kendi otoritesini reddetmek ve bunu koullara mal etmek ister.
Almanyada eletirinin itiban uyanan insanln tarihine aittir. Les-
sing vs. (Napoleonun Goethe hakknda eletirisi). Aslnda bu hareket
yine Alman Romantizmi tarafndan tersine evrilmitir; ve Alman
felsefesinin hreti buna baldr, sanki pheciliin tehlikesi bu e
kilde yok edilmi ve inan kamtlanabilirmi gibi. Her iki eilim He-
gelde zirveye ular: temelde Alman eletirisini ve Alman romantiz
mini genelletirmitirbir nevi diyalektik fatalizmdir ama tinin
onuruna, aslnda filozofun geree boyun edirilmesiyle yaplm
tr. Eletiri yolu aar: hepsi bu!
Schopenhauer ile birlikte filozofun grevi grnmeye balar: g
revi, deerin belirlenmesidir; ki henz eudaemanismin egemenlii
altndadr. Pesimizm idealidir.

423
(Mart-Haziran 1888)

Kuram ve Uygulama.124 Sanki yarar ve zarar meselesine baklmaks

zn, geree kr gibi giden bilgiye ait gncel bir drt varm gibi, ka
nlmaz bir ayrt edicilik; ve sonra, bundan ayn olarak, pratik men
faatlerin tm dnyas
Dier taraftan tm bu saf kuramclarn arkasnda hangi igd
lerin aktif olduunuhepsinin, igdlerinin bys altnda onlar

123 Einflsterung: Peter Gastm varsaym; MSde okunmuyor.

124 Kr. Ksm 458.

281
G stenci

iinonlar iin ve sadece onlar iin gerek olan bir eyin arka
sndan nasl lmcl bir ekilde gittiklerini gstermeye altm.
Epistemolojik pheler arasdaki elikiler dahil olmak zere, farkl
sistemler arasndaki eliki, olduka kesin igdler arasndaki bir
elikidir (canllk, ini, snflar, rklar vs. biimleri).
Szde bgi drts, kendine mal etme ve fethetme drtsne
kadar geriye doru izlenebilir: duyular, hafza, igdler vs. bu dr
tnn bir sonucu olarak gelimitir. Fenomeni en hzl biimde azal
tlma imkan ekonomidir, bilgi (yani kendine mal eden ve yneti-
lebilir hale gelen dnyann) knntlannn toplanmasdr
A hlakllk, son derece pratik olduu iin, bylesine tuhaf bir bi
limdir bylece katksz bilginin, bilimsel btnln konumu, er
deme dair taleplere cevap verilmesi gerektii anda hemen iptal edil
mesi gerekir. Birok cevabanedene, argmana ihtiya duyuyorum
pheler daha sonra gelebilir ya da hi gelmeyebilir .
Nas hareket etmeli? Saysz bin y boyunca hareket eden ve
iinde her eyin igd, elverili bir are, otomasyon ve lmcllk
haline geldii snrszca gelitirilmi bir insan tryle ilgilendiimizi
gz nnde bulundurursak, bu ahlak meselesinin ivedilii u anda g
ln gelecektir.
Nas hareket etmeli? Ahlakllk daima bir yanl anlama ol
mutur kaderinde gerekte o veya bu tarzda hareket etmek olan bir
tr, kendi standardn evrensel standart olarak kabul ettirerek, ken
dini savunmak ister
Nasl hareket etmeli?bir neden deil, etkidir. Akabinde ah
lakllk gelir, ideal en sonunda gelir.
Dier taraftan, ahlaki phelerin ortaya kmas (baka bir de
yile: insann hareket ettii deerlerin bilinli hale gelmesi), belirli
bir mide bulandnala ihanet eder; gl alar ve halklar kendi
haklarm, hareket ettikleri prensiplere, igdlerine ve nedenlerine
yanstmazlar. Bilinli hale gelmek, gerek ahlaklln, yani hareket
lerdeki igdsel kesinliin eytana doru gittiinin iaretidir Ne
zaman yeni bir bilin dnyas yaratlrsa, ahlakar hasarn, yoksul
lamann, dzensizliin birer iaretidir. Derinden igdsel olanlar

282
 Genel Gzlemler

grevleri manklarmada ekingen davranrlar: bunlann arasmda

diyalektiklerin ve genel olarak bilebilirliin Pyrrhonic rakipleri var
dr Erdem, bir iin ile rtlmektedir
Tez; Ahlaklarn grnts, ahlaklln sona erdii bir aa aittir.
Tez Ahlak, her ne kadar ahlaki igdlerin iyiletiricisi olduu
nu iddia etse de, ahlaki igdleri paralar.
Tez Ahlaky gerekten iten ahlaki igdler deil ahlakllk
formlne evrilen k igdleridir(igdler belirsiz hale geldi
inde bunu bir bozulma olarak bakar).
Tez: Ahlaklar sayesinde gl rklarn ve alarn igdsel ah
lakllnn efendisi olmaya alan k igdleri yledir:

1) Zayflarn ve yoksullarn igdleri:

2) istisnalarn, yalnzlarn, terk edilenlerin, abortusun125neyin y
ce ve neyin nemsiz olduuna dair igdleri.
3) A a ekmeye alk olup, koullarnn asil bir yorumuna ihtiya
duyan ve bu nedenle fizyoloji hakknda mmkn olduunca az ey
bilmesi gerekenlerin igdleri.

424
(1885)

Bilimsel tavrlarn126 atafat. Bilimsel olma zaman gelmemise,

insann bilimsel tavrlara brnmesine gerek yoktur; ama gerek
gzlemci bile temelde zaman henz gelmemi bir yntemi balat
malm abesliinden vazgemek zorundadr. Tpk zerinde zorla
sahte sonu karma ve diyalektik dzenlemeler uygulayarak, fark
l bir yoldan ulat olaylar ve dnceleri arptmamas gerekti
i gibi. Kant, ahlakllnda isel psikolojik eilimlerini bu ekilde
arptmtr; daha yakn zamandan bir rnek, Herbert Spencerin t-
rebilimidir.
Dncelerimize nasl ulatmz gizlememeliyiz. En derin ve
en az tkenmi kitaplar muhtemelen daima Pascalm Pensees eseri-

125 Dk.
126 Wissenschaftlichkeit.

283
G stend

nin aforizmik ve beklenmedik karakterinden bir eyler tayacaktr.

tid gler ve deerlendirmeler ok uzun bir sre yzeyinde altnda
yatmtr; sonuta ortaya kan etkidir.
Sahte bilimsel tavrlarn aadaki durumlardaki tm atafatyla
mcadele ediyorum:

1) Dncenin balangcna uygun deilse, gsteriminde;

2) Bilimin belirli bir aamasnda belki henz mmkn olmayan
yntemler iin yaplan taleplerde;
3) Tm deerlendirmelerde olduu gibi, kendimizi ve isel dene
yimlerimizi birka szckle tarif ettiimiz objektiflik ve souk kii
sel diilik iin yaplan taleplerde. Abesliin gln biimleri vardr,
rnein hayat boyunca ara sra ya lehine ya da aleyhine gerek
scaklk ve tutku sergilediinden endie duyan ve ona kalsayd, bu
gerei yalanlayarak hayatndan silip atmak isteyen Saint-Beu-
venin abeslii gibi

425
(Kasm 1887-Mart 1888)

Filozofta objektiflik: kendine kar ahlaki kaytszlk, iyi veya kt

sonulara kar krlk: tehlikeli aralar kullanmaya ilikin vicdani te
reddtlerin olmay; avantaj olarak kabul edilen ve smrlen ka
rakter sapknl ve eitlilii.
Kendime kar derin kaytszlm: Anlaylarmdan bir avantaj
beklemiyorum ve anlaylarmla birlikte gelen dezavantajlardan
ekinmiyorum. Burada karakterin bozulmas olarak adlandrabi
leceimiz eyi dahil ediyorum; bu perspektifin bunlarla hibir ala
kas yoktur: Karakterimi kullanyorum, ama onu ne anlamaya, ne
de deitirmeye alyorum erdemin ahsi hesab bir an iin bi
le kafama girmemitir. Sanki kii kendi davasylaya da daha k
ts ruhunun kurtuluuyla! ilgilendiinde, birileri bilgi kaps
n kapatyormu gibidir. nsan ahlakll ok fazla ciddiye alma
mal ve alakgnll bir haktan yoksun braklmasna izin verme
melidir

284
 Genel Gzlemler

Burada belki de ahlaklla zg bir zenginliin var olduu var

saylr insan, gerekten yoksullamadan bunun byk bir ksmm
arur edebileceini ve camdan dar atabileceini sezer. Asla gzel
ruhlara hayran kalmak zorunda brakldm hissetmez; daima
kendini onlarn stnde grr. Erdemin canavarlaryla isel bir
alayla karlamak; deniaiser 1a vertuP7gizli bir keyiftir.
Kendi etrafnda dnmek; daha iyi ya da herhangi bir ekilde
baka olmak iin hibir arzu hissetmemek. Sadece her ahlaklln
dokunalarm veya alarm nesnelerin zerine atmakla fazla me
guldr.

426
(Mart-Haziran 1888)

Psikologlarn psikolojisi hakknda. Psikologlar, ancak 19. yzylda ba

lar: artk sadece drt adm ileriye bakp, kendi ilerinde gizlenen ay
laklar deildirler. Gelecein biz psikologlarigzleme kar sabrmz
azdr: bir ara kendini tanmaya altnda bunu neredeyse dejene
rasyonun bir iareti kabul ediyoruz: bilgi aralaryz ve bir araan naif-
liine ve hassasiyetine sahip olmak isterizsonuta kendimizi analiz
etmeye, kendimizi tanmaya gerek duymayz. Byk psikologun
kendi koruma igdsnn ilk iareti: asla kendini aratrmaz, kendi
sini gzlemlemez, kendisine ilgisi yoktur veya kendisinde tuhaflk
grmez128Egemenliimizin byk egoizmi, kendimize kar gzleri
mizi kapal tutmamzkiisellikten uzak, ilgisiz, objektif grn
memizi gerektirir! Ah, bunun nasl da tam tersiyiz! nk sadece
eksantrik bir dereceye kadar psikologuz.
Bir Pascal deiliz, zellikle ruhun kurtuluuyla, kendi mutlulu
umuzla, kendi erdemimizle genmiyoruz. Kendimizi bu ekil
de srayla altracak ne zamanmz ne de tuhaflmz vardr. Daha
derine inersek, durum olduka farkldr merkezden gelen tm dik
baklara kalpten gvensizlik duyuyoruz, nk kendini gzlem bi-

127 En iyi erdeme

128 Kr. Putlarn Alacakaranl, Blm I, Ksm 35: Bir psikolog, gzn kendinden ekip, her
yere evirmelidir."

285
G stenci

ze gre psikolojik dehann bir dejenerasyon biimi, psikologun ig

dsne kar bir soru iareti saylr: tpk bir ressamn, grmek hatl
ma grme istend tarafndan ynetildiinde gznn dejenere ol
mas gibi.

2. Yunan Felsefesinin Eletirisi

427
(Kasm 1887-Mart 1888)

Sokratesten balayarak Yunan filozoflarn ortaya k, k semp

tomudur; Yunan kart igdler ste kar
Anaksagoras, Demokritos, byk Ionians dahil olmak zere,
Sofist henz tamamen Yunandrama bir gei biimi olarak.
Polis (ehir devlet), kltrnn esizliine, baka polisler zerinde h
km srme hakkna inanan kaybetmektedir nsan, kltrleri,
yani Tanrlar deiirbu arada deus autochthonusun tek ayrca
lna inanan kaybeder. Farkl kkenlerden gelen iyi ve kt bir
birine karr: iyi ve kt arasndaki snr belirsizleirSofist bu-
dur.
Dier taraftan filozof, tepkidir. Eski erdemi ister. Bozulmann129
nedenlerim kurumlann bozulmasnda grr ve eski kurumlan geri
ister;bozulmay, otoritenin bozulmasnda grr: yeni otoriteler
arar (yurtdma, yabana edebiyatlara, egzotik dinlere dalar); po
lis anlaynn zaman getikten sonra, polis idealini ister (yaklak
olarak Yahudiler, klelie dtkten sonra halk olmaktan vazge
medikleri gibi). Tm zorbalklarla ilgilenirler: erdemi/ors majr yani
zorlaya nedenlerle geri getirmek isterler.
Aamal olarak iten Yunan olan her ey bozulma aamasndan
sorumlu tutulmutur (ve Platon Periklese, Homerosa, trajediye, r e
torie kar tpk peygamberlerin David ve Saule kar olduklan ka
dar nankrdr). Yunanistan'n k, Yunan kltrnn temelle

129 Bozulmann: belirsiz; MSde okunmuyor.

286
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

rine kar bir itiraz olarak anlalmaktadr: bu, filozoflarn temel ha

tasdr. Sonu: Yunan dnyas yok oluyor. Nedeni: Homeros, efsa
ne, Antika ahlakll vs.
Filozof deer yargsnn Yunan kart geliimi: Msrllar (hu
kuk mahkemesi olarak lmden soma yaam); Samiler (bilgenin
saygnl, eyh); Pitagorcular, yeralt klt, sessizlik, teki tarafla
terr, matematik; dene deerlendirme, evrenle bir nevi trafik; ru
hani, iled, transandantal; diyalektikdaha Platonda blnen
itid ve bilgilik taslayan bir anlay mdr? Tinsel konularda iyi
zevkin azal: insan, btn dorudan diyalektiklerin irkinliine ve
yaygaraclna kar hassastr.
ki k hareketi ve arlklar yan yana yrmektedir: ( a ) sa
nat ve ovu seven, tensel, ktlk peinde ekid k ve ( b ) kas
vetli dini ve ahlaki dokunakllk uyandran, Hristiyanlk iin topra
hazrlayan, duyulan Platonvari karalayan ve Stoac kendini sert
letirmeden oluan k.

428
(Mart-Haziran 1888)

Psikologlarn- ahlaki ikiyzllkten dolay ne kadar bozulduklan:

Eskia filozoflardan hibiri zgr olmayan isten kuranma (yani
ahlakll inkr eden kurama) cesaret gsterememitir; hibiri key
fin iindeki, her trl keyfin (mutluluk) iindeki tipik elementi g
duygusu olarak tanmlama cesareti gsterememitir: nk gce
zevk duymak ahlakszlk kabul edilirdi;hibiri erdemi, trlerin (ve
ya rklarn ya da polisin) hizmetindeki ahlakszln (g istencinin) bir
sonucu olarak tasarlama cesaretini gsterememitir, nk g isten-
d ahlakszlk kabul edilirdi
Ahlaklln evriminde gerek hibir zaman ortaya kmaz:
kullanlan tm kavramsal elementler birer kurgudur; kabul edi
len btn psikolojiler sahtedir; bu yalan alemine srklenen tm
mantk biimleri safsatadr. Ahlak felsefedlerini kendi aralannda
ayran, temizlik ve entelektel z disiplin yokluudur: gzel
duygular iddia kabul ederler: kabaran gs tanrsalln k

287
G stenci

r kabul ederler Ahlak felsefesi tin tarihinin mstehcen d

nemidir.130
Birind byk rnek: ahlakllk ad altnda, himaye veya ahlakl
lk ad altnda daha nce hi duyulmam bir yanl, aslnda her a
dan bir k paras ilenmitir. Byk Yunan filozoflarn her tr
l Yunan stnlnn kn temsil ettikleri ve onu bulac
hale getirdikleri gereine ok fazla direnemeyiz Tamamen soyut
hale getirilen erdem, kendini soyut hale getirmek yani kendini di
erlerinden ayrmak iin en byk batan kartmayd
Bu ok nemli bir andr: Sofistler, ilk kez ahlaklln eletirisinin, ilk
kez ahlakllk kavrama eiindedir: ahlaki deer yarglarnn eitlili
ini (corafi greliliini) yan yana koymaktadrlar;her ahlakll
n diyalektik adan hakl kartlabileceinin bilinmesini istemek
tedirler, yani ahlakllk iin neden salayacak tm giriimlerin ister
istemez sofistik olduu kehanetinde bulunmaktadrlardaha sonra
Platondan itibaren (Kanta kadar) Eskia filozoflar tarafndan b
yk cetvelde kantlanan bir nermedir; birind gerek olarak
kendi iinde ahlakllk, kendi iinde iyilik olmadn, bu alanda
gerekten bahsetmenin dolandncl olduunu varsaymaktadrlar.
Entelektel btnlk o gnlerde neredeydi?
Sofistlerin Yunan kltr Yunan igdlerinin tamamndan t
remitir, Platonun ister istemez ait olmad Perikles ama aittir se
lefleri, eski felsefenin bilimsel trndeki Herakldtos, Demokritostur;
rnein yksek kltrnde ifade bulur. Vesonunda hakl olduu
nu gstermitir: epistemolojik ve ahlaki bilgide her ilerleme Sofistle
ri geri getirmitir Modem dnce tarzmz byk lde Herak-
lityen, Demokrityen ve Protagoryan dnce tarzna benzer Prota-
goryan bir dnce tarz olduunu sylemek yeterlidir, nk Prota-
goras Herakleitos ve Demokritosun bir sentezini temsil etmektedir.
(Platon: byk bir CagliostroEpikrosun Onu nasl yarglad
n hatrlayn;131Pyrrhonun arkada olan Timonun onu nasl yar
gladmPlatonun btnl sorgulamann tesinde midir?

130 Kr. yukarda ksm 414.

131 Bkz. yinin ve Ktnn tesinde, ayrca bkz. yukarda ksm 434

288
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

Ama en azndan artl olarak bile gerek kabul etmedii eyi mutlak
gerek olarak retmek istemi olduunu biliyoruz yani ruhlarn
ayr varolularm ve ayn ahlakszlklarn).

429
(Mart-Haziran 1888)

Sofistler, realistlerden daha fazla bir ey deildirler: deerleri ve uy

gulamalar, deerler seviyesinde herkes iin geerli olacak ekilde
oluturuyorlartm gl ruhlarn, kendi ahlakszlklarm bilme
cesaretine sahiptirler
Sanyor musunuz k i fkeden ve kskanlktan dolay birbirlerini
mahvetmek isteyen bu kk zgr Yunan ehirlerinin hayrsever
ve drst prensiplerle ynetilmitir? Melianlarla yok etmek mi, bo
yun emek mi sorusunu tartrken, Atina elilerinin azlarna yer
letirdii szckler iin Thukydidese sitem eden oldu mu?
Bu korkun gerilimin ortasnda muhtemelen sadece iyice Tar-
tuffe olanlarya da gerekten ayn yaayanlar, mnzeviler, mlte
ciler, gmenlerkendi balarna yaayabilmek iin inkr eden
lererdemden bahsedebilmitir.
Sofistler Yunand: Sokrates ve Platon erdem ve adalet meselesini
atklarnda Yahudi ya da yle bir eydilerGrotenin Sofistleri sa
vunma taktikleri gvenilmezdir: Onlan onurlu insan ve ahlakllk
subaylan mertebesine ykseltmek isterancak onlarn onuru, b
yk szler ve erdemlerle herhangi bir dolandnala izin verme
mekti.

430
(Mart-Haziran 1888)
Btn ahlakllk eitimlerinin byk mantkll daima bililerinin
bir igdnn kesinliine ulamaya almasndan olumutur: by
lece ne iyi niyetlerin, ne de iyi aralarn bu ekilde bilince yerleme
si gerekiyordu. Asker nasl idman yapyorsa, insan da yle hareket
etmeyi renmelidir. Aslnda bilinsizlik her trl mkemmellie

289
G stenci

aittir: Matematiki bile kombinasyonlar bilinsiz olarak kullan

maktadr
yleyse erdeme giden yol olarak diyalektii tavsiye eden ve ah
lakllk kendini nasl mantkl bir ekilde savunacam bilmediin
de alay eden Sokratesin gsterdii tepkinin nemi neydi? Sanki
bu, deerinin bir paras deilmi gibibilinsizlik olmadan sonu
da iyi olmaz
Erdemde kiisel stnlk iin varsaymlar olarak kant getir
mek, Yunan filozoflarn paralanmasndan baka bir eyin iareti
deildi Onlar kendileri paralanma tipleridir, tm bu byk er
demli insanlar ve szck rcleri.
Uygulamada bu, deer yarglarnn yceltme bahanesiyle ycelik
ten uzaklatrlmak zere, iinde bydkleri ve tek bana herhan
gi bir anlama sahip olduklan koulluluklanndan; Yunan ve Yunan
siyasal zeminlerinden ve toprandan alndklar anlamna gelir.
yi ve adil anlaylar, ait olduklan varsaymlarndan koparlm
ve fikir olarak zgrletirilerek, diyalektiin konusu haline gel
mitir. nsan, onlarn iinde gerei arar, onlar birer varlk ya da
varln iareti kabul eden evde olduklar, kkenlerinin olduu bir
dnya uydurur.
zetk: Fesatlk, doruk noktasna Platon ile ulamtr Bunun
zerine soyut olarak mkemmel inam da uydurmak zorunda kal
dk:iyi, doru, bilge, bir diyalektikiksacas, Eskia filozofun
korkuluu: toprandan sklm bir bitki; zel dzenleyici igd
leri olmayan bir insanlk; kendini nedenlerle kantlayan bir er
dem Kendi iinde mkemmel bir biimde sama bire/! ilk suyun
doallktan uzakl
Ksacas, ahlaki deerlerin doallktan uzaklatrlmas dejenere
bir insan trnn tasarmydiyi insan, mutlu insan, bilge in
san. Sokrates, deerler tarihinde en derin sapknln bir annn
temsil eder.

290
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

431
(1885-1886 ve 1888)

Sokrates.132 Keyfin diyalektik lehine deiimi byk bir soru iare

tidir. Gerekte ne olmutu? Sokrates, bunun stesinden gelen bir
roturier,233 bu deiim sayesinde daha asil bir keyif, asilliin keyfi
zerinde zafer kazanmtr: avam takm, zafere diyalektikle ula
mtr. Sokratesten nce diyalektik usul, iyi toplumlarda reddedilir
di; erefimizi tehlikeye attna inanlrd; genler, ona kar uyarlr
d. Nedenler neden gsterilirdi? Niin neden gstermek zorunday
dk? Bakalar karsnda otoriteye sahiptik. Emir veriyorduk: bu ye-
terliydi. Kendi eitlerimiz arasnda, irterpares, gelenee sahiptik ki bu
da bir otoriteydi: ve son olarak birbirimizi anlyorduk! Diyalektik
iin yerimiz yoktu Bunun yannda iddialarn byle aka sunulma
sna gvensizlikle bakyorduk. Drst olan eyler, nedenlerini bu e
kilde aklamaz. Elindeki tm kartlan gstermek, yakkszdr.
Gsterilebilenin deeri dktr.
Hatta tm parti hatiplerinin igdleri, diyalektiin gvensizlik
yarattn, ikna edid olmadn bilir. Bir diyalektikinin etkisini sil
mekten daha kolay bir ey yoktur. Diyalektik sadece adi durum ted
biri olabilir. Adi durumu tecrbe etmeliyiz, haklarmz zorla almak
zorundayz: aksi takdirde diyalektii kullanmayz. Yahudilerin, Tilki
Reynardn, Sokratesin diyalektiki olmalarnn nedeni budur. Eli
mizde acmasz bir silah tayoruz. Onunla zorbalk yapabiliyoruz. Fet
hettiimizde uzlamaya varrz. Geri zekl olmadmz kantlamay
zaferimize brakyoruz. Dierlerini gz dnm ve aresiz brakyo
ruz ve biz bu esnada souk, muzaffer makulszln kendisi olarak
kalyoruz rakiplerimizi iktidar zeksndan yoksun brakyoruz.
Diyalektikinin ironisi, avam takm intikamnn bir biimidir
ezilenlerin vaheti, mantkl uslamlamann souk bak darbesinde
kendine bir k bulmaktadr.

132 Bu notun son paragraf farkl bir not defterinden gelmektedir. lk paragraflarksmen
kelimesi kelimesine-Putlann Alacakaranl, Blm H Ksm 5-ffda kullanlmtr. Nietzs
chenin Sokratese kar olduka yksek kompleks tutumu iin bkz. Kaufmann: Nietzs
che, Blm 13.
133 Aristokrat olmayan.

291
G stenci

An derecede heyecana kaplan hassasiyete sahip, cokulu bir

insan olarak Platonda cazibe anlay ylesine bymtr ki, g
nlsz olarak bu anlay ideal bir biim olarak onurlandrm ve
tannlatumr. Diyalektikten dolay sarholuk: diyalektik aracl
yla kendi zerinde hkimiyet kurma bilind olarakg istend
araa olarak.

432134
(Mart-Haziran 1888)

Sokratesin sorunu. ki antitez: trajik yaratl ve Sokratik yaratlya

am kanunlarna gre llm.
Sokratik yaratl, nereye kadar kn bir fenomenidir salam
bir salk ve g nereye kadar bilimsel insann Mntusunda diyalekti
inde, etkinliinde ve zdisiplininde nereye kadar sergilenmektedir
(halk tabakasnn sal; kt ruhluluu, espritjrondeurP5 eytanl,
camiUe aufondP6 kurnazlkla kontrol altnda tutulmaktadr; irkin).
irkin hale getirmek: kendisiyle alay etme, diyalektik kuruluk, bir
zorbaya (igd) rakip olarak zorba olarak kurnazlk. Sokratesle her
ey abartldr, eksantriktir, karikatrdr, Voltairein igdleriyle bir
bujfodur. Agonun137yeni bir biimini kefetmektedir; Atina'nn yne-
tid evrelerini itle eviren ilk kiidir; kurnazln en yce eklim
temsil eder buna da erdem der (bunu teslimiyet olarak ilahla-
nr: O, seiminden dolay kurnaz deildi, kurnazl de rigeur138 idi);
kendini savaa ani heyecanlara kaplarak deil nedenlerden dolay gi
decek kadar kontrol altnda tutmak (Spinozann kurnazlani
heyecanlarn yaratt hatalarn zlmesi); iinde ani heyecanlar
yarattmz, herkesi yakalayabileceimizi kefetmek, ani heyecanla
rn mantksz ilerlediini kefetmek; kin duygusuna kknden zarar
vermek zere kendisiyle alay etmek

134 Bu ksan ve hemen sonraki (433), birlikte aym defterde bulunmaktadr ve Putlarn
Alacakaranl, Blm ITde kullanlmtr.
135 Sansrl tin.
136 Dipteki halk tabakas.
137 Yarmalm),
138 Kanlmaz.

292
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

Sokratesin sorununun hangi ksm ve ikiyzl durumlardan t

rediini anlamaya alyorum: Neden 0 erdem mutluluk denkle
minden. Kendini kaptrd bir kimlik doktrininin bu samalyd:
eski alarn filozoflar kendilerini bir daha asla bu cazibeden kurta
ramadlar
Objektif merakn mutlak eksiklii: bilime kar nefret; kendini
bir sorun olarak grme duygusunun ikiyzll. Sokrates akustik
sanrs: Hastalkl elementler. Tin, eer zengin ve bamszsa, ahlakl
lkla her trl meguliyete direnir. yleyse Sokrates nasl ahlakllk
asndan tek bir lgn olabildi? Adi durumlarda, pratik felsefe
hemen bir adm ne geer. Balca merak ve adi durum iareti ola
rak ahlakllk ve din.

43309
(Mart-Haziran 1888)

Drtlerin vahetine kar silah olarak kurnazlk, berraklk, yaln

lk ve mantkllk. Bunlar tehlikelidir ve yok oluun haberdsidirler:
aksi takdirde kurnazl bir zorba haline getirecek derecede gelitir
menin bir anlam olmazd. Kurnazlktan oluan bir zorba yaratmak
iin: drtlerin zorba olmas gerekir. Sorun da budur. Bugnler
de tam yerinde bir sorundu. Neden [erdem] mutluluk olmutur.
zm: Yunan filozoflar, Sokrates ile ayn temel gerekler ze
rine dayanmaktadrlar arlktan, anariden, taknlktan sadece
be adm tedehepsi k adamdr. Sokratese bir hekim olarak
ihtiyalar vardr g istend, kendine hkimiyet istend, mutluluk
istend olarak mantk. Sokrates meselesinde igdlerin vaheti ve
anarisi kn bir semptomudur. Mantn ve neden berrakl
nn yceltilmesi de buna dahildir. Her ikisi de anormalliklerdir, her
ikisi de birbirlerine aittir.
Eletiri. k, mutlulukla (yani ruhun kurtuluuyla, yani bi-
rilerinin koulunu tehlike olarak grmekle) megul olarak kendi
kendim aldatr. Mutlulua duyduu ilgi gizli nedenin patolojik

139 nceki ksmn dipnotuna baknz.

293
G stend

doasm gsterir Bu bir yaam veya lm merakdr. Hepsinin yz

yze geldii alternatif, ya makul olmak ya da yok olmakt. Yunan fi
lozoflarn ahlakl, kendilerini tehlikede hissettiklerini gsterir

434
(Mart-Haziran 1888)

Her eyin neden sahne oyununa dnt. nsann sadece bilinli gd

lerini (neden olarak) kabul eden, bilinci ruhunu bir nitelii sayan,
tm hareketlerin arkasnda bir isten (yani bir niyet) arayan geli
memi psikoloji: ncelikle nsan ne ister? sorusuna sadece Mutlu
luk cevabn verme ihtiyac duymutur (G demeye cesaret ede
miyorlard: bu ahlaksz olurdu): sonuta insann btn hareketle
rinde mutlulua erime niyeti vardr. kincisi: insan gerekten de
mutlulua eriemiyorsa, neden eriemiyor? nk aralar konu
sunda gaf yapyor. Mutlulua kesin olarak giden ara nedir? Ce
vap: Erdem Neden erdem? nk stn derecede mantkl ve
mantkllk, aralann seiminde bir hata yapmay imknsz hale ge
tiriyor: Erdem, bir neden olarak mutlulua giden yoldur. Diyalektik,
erdemin srekli meguliyetidir nk entelektin ve tm ani heye
canlarn bulutlanmasn nler.
nsan aslnda mutluluk istemez. Keyif, bir g duygusudur: in
san ani heyecanlan danda tuttuunda, en yksek derecede g
duygusu veren durumlan, dolaysyla keyfi de danda tutmu olur.
En yksek derecede m antkllk, her trl sarholuun beraberinde
getirdii mutluluk duygusunu vermekten ok uzaktr
Eskia filozoflar, sarho edenbilincin mutlak soukluunu ve
tarafszln engelleyen her eyle mcadele ederler Yanl varsa
ymlarnda tutarlydlar: onlara gre bilin, mkemmelliin yceltil
mi, stn durumuydu, n kouluyduki tam tersi dorudur
stendii oranda, bilinli olduu oranda hibir harekette m
kemmellik yoktur. Eskia filozoflar, uygulamada en byk ah
maklard nk teoride kendilerini ahmak olmaya mahkm etmi
lerdir Uygulamada, her ey kendini bir sahne oyununda zyor
duve bu ekilde kim baktysa, rnein Pyrrho, herkes gibi yargl

294
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

yordu yani iyilikte ve btnlkte kk insanlarn filozoflardan

ok daha stn olduu ekilde yarglyordu.
Eskian daha derin mizalar, erdem filozoflarndan bkmlar
d: Onlara huysuz ve oyun aktrleri olarak bakyorlard (Platonun
yargs: Epicurosun yargs,140 Pyrrhonun yargs).
Sonu: Kk insanlar yaam tarzlar, iyilikleri ve karlkl yar
dmlamalaryla filozoflardan stndn bu yaklak olarak Dos-
toyevski veya Tolstoy tarafndan muzhikleri iin iddia edilen budur:
uygulamada daha felsefidirler, yaamn adi ihtiyalarm daha cesa
retli kararlar.

435
(Mart-Haziran 1888)

Filozoflarn eletirilmesi hakknda. Filozoflar ve ahlaklar, kar gele

rek kten kaabileceklerini hayal ederek kendilerini kandrrlar.
Bu, istenlerinin tesindedir; ve ne kadar kk kabul ederlerse et
sinler, birileri daha sonra kn en byk destekileri arasnda ol
duklarn kefedeceklerdir.
[Gelin]141 Yunanistann filozoflarm, rnein Platonu ele ala
lm. gdleri polisten, yartan, askeri etkinlikten, sanattan ve g
zellikten, gizemlerden, gelenek ve atalara inantan ayrmtr
Platon, asaleti batan kartan adamdr kendisi de roturier Sokrates
tarafndan batan kartlmtr Eski tr asil Yunan varsaym
larnn tamamm rtm, diyalektii her gn kullanlan bir uy
gulama haline getirmi, zorbalarla komplolar kurmu, gelecein
politikalarn izlemi ve gemiteki igdlerin en eksiksiz ayrm
nn rneini salamtr. Yunan kart olan her eyde derinden ve
an tutkuludur

140 Kr. yukarda ksm 428; aynca yinin ve Ktnn tesinde.

141 Tm basmlarda mevcut olduu halde MSde bulunmad iin parantez iinde kon
mutur. MS, Platondan sonra iyilerin insan. Ama 0 _ diye devam eder. nsan keli
mesi belirsiz nk Nietzsche taralndan st izilmitir ve okunmuyordun Sona ya
kn, MSdeki u satrlar btn basmlardan kartlmtr Neden hibiri istendn zgr
ln inkr etme cesaretini bulamyor? Hepsi ruhlarnn kurtuluu e meguller-
onlar iin gerek budur!

295
G stenci

Bu byk filozoflarn her biri kn tipik biimlerini temsil

ederler: ahlaki ve dini ikiyzllk, anarizm, nihilizm (adiaphora),142
kinizm, dik ballk, hedonizm, tepki.
Bu tip klerde mutluluk meselesi, erdem meselesi, ruhun
kurtuluu meselesi fizyolojik tutarszlklarn davurumudur ig
dlerinin yerekimi merkezi, am aa eksiktir.

436
(1885-1886)
Ahlaki nyarglarda hl hangi oranda diyalektik ve nedenlere
inan vardr. Platon sayesinde iyilerin anlalr dnyasnn eski sa
kinleri olarak hl o dnemlerin mirasna sahibiz: iyilerden kay
naklanan ilahi diyalektik hep iyi eylere (dolaysyla daha nce de
olduu gibi geri) gtrr. Descartes bile, her eyin yaratcs ola
rak iyi Tanrya inanan temel bir Hristiyan ahlak dnce tarznda,
bize sadece Tanrnn doruluunun duyularmzn yarglarm ga
ranti ettii gereine dair bir dnceye sahipti. Dini bir yaptrm
dan ve duyularmzla mantkllmzn garantisi bir yanavarolu
a gvenme hakkm nereden alacaz! Dnmenin gncelliin bir
l olduudnlemeyenin var olamayacaahlaki bir gve
nin kaba bir nem plus ultrasdr (olaylarn temelinde esasl bir gerek
prensibinde), kendi iinde her an elikiler tecrbe eden lgnca bir
varsaymdr. Her birimiz, bir ey hakknda sadece olduu gibi dn
mekten aciziz.

437
(Mart-Haziran 1888)

Yunanistann gerek filozoflar, Sokratesten143 ncekilerdir (Sokratesle

birlikte bir eyler deimektedir). Hepsi asil insanlar olup, kendilerini
halktan ve devletten144ayr tutarlar, gezerler, ar bakl, arballk de

142 Kaytszlk.
143 Bu gr, Kari Jaspers tarafndan Psychologie der Weltanschauungen (1919) ve Martin
Heidegger tarafndan Platons Lehre von der W ahrheit eserlerinde ele alnmtr.
144 Bu szck, MSde ak deildir muhtemden devletten (Staat) ok tre, gelenek (Sitte).

296
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

recesine kadar ciddidirler, devlet ilerine ve diplomasiye yabana deil

dirler. Olaylarn byk grlerini nceden tahmin ederler kendileri de
bu grleri temsil ederler, kendilerine de bir sistem getirirler. Yunan ti
ni hakknda, trlerdeki bu ani verimlilik, felsefi idealin byk olaslk
larnn inasndaki bu gnlsz eksiksizlikten daha byk bir fikir vere
mez. Onlardan sonra gelenlerde sadece tek bir orijinal figr grdm:
ge geldi ama ister istemez sonuncusuydu yani, nihilist Pyrrho: i
gdleri, bu arada zirveye ulaanlara karyd: Sokrates, Platon,
Herakleitosun sanat optimizmi145 (Pyrrho, Protagoras araclyla
Demokritus kadar geri gider).

Zeki tkenmilik: Pyrrho. Sade olanlar arasnda sade bir yaam sr

mek. Kibir yok. Yaygn ekilde yaamak; herkesin inandna sayg
gstermek ve inanmak. Bilime ve tine, ayrca suni olarak iirilen
her eye kar tetikte olmak
Basit: Tarif edilemez biimde sabrl, kaygsz, yumuak. Apat-
heia'146ya da daha ziyade prates.147Yunanistan iin, okullarn karma
as arasnda byyen bir Budist; ge gelen; bitkin; diyalektikilerin
cokunluuna kar tkenmiliin protestosu; tkenmiliin btn
olaylarn nemine inanmamas. Aleksanderi grmtr, Hintli tv-
bekrlan grmtr. Bu gibi arndrlm ge kalanlar iin sade olan
her ey, zavall olan her ey, hatta aptalca olan her ey batan ban
adr. Uyuturucu etkisi yapar gevetir (Pascal). Dier taraftan her
kesle birlikte kalabaln ve aknlarn ortasnda biraz scaklk his
sederler. bu tkenmi insanlarn scakla ihtiyaa vardr
elikilerin stesinden gelmek; yar yok; ayrm istenci; Yunan
igdlerini inkr etme istenci yok (Pyrrho, ebe olan kz kardeinin
yannda yayordu). Bilgelii mide bulandna olmaktan karacak
ekilde gizlemek; yoksulluk ve paavralar kisvesi altnda saklamak;

145 Bu szck okunmamaktadr ve bu yorum olduka kukuludur.

146 lgisizlik.
147 Nezaket

297
G stenci

en baya ileri yerine getirmek: markete gidip, emzikli domuzlan

satmak
Tatllk; k; kaytszlk; gzel davranlara gerek duymayan er
demler yok: erdem asndan bile herkesle eit olmak: nihai kendi
stesinden geli, nihai kaytszlk.
Pyrrho, tpk Epikros gibi, Yunan knn iki biimidir: il
gilidir, diyalektie ve tm gstermelik erdemlere nefret duyar
bu ikisine o gnlerde felsefe deniyordu; sevdikleri eylere kastl
olarak az sayg duyuyorlard; genel olam seiyorlard, hatta onlar
iin kmseyici isimler buluyorlard; insann ne hasta, ne de iyi
olduu, ne canl, ne de l olduu bir durumu temsil ediyorlar
d
Epikros daha naif, daha ho ve sakin, daha minnettard; Pyrrho
daha ok gezerdi, daha deneyimli, daha nihilisttiYaam, kimliin
byk doktrinine kar bir protestoydu (mutluluk=erdem=bilgi). n
san, doru yaama yolunu bilimle ilerletemez: bilgelik, inam bilge
yapmaz Doru yaama yolu mutluluk istemez, mutlulua srt e
virir

438
(Bahar 1888)
Epikrosun stlendii eski inana kar mcadele, tam anlamyla
nceden var olan Hristiyanla karbunaklaan ve hastalanan,
kasvetli, ahlaklam, sululuk duygusuyla ekimi eski dnyaya
kar bir mcadeleydi.
Eskialarn ahlaki bozulmas deil, aksine tam da ablaklamas,
Hristiyanln egemen olmasn salayan n kouldur. Ahlak fana
tizmi (ksacas: Platon), deerlerine yeniden deer biip, masumiyeti
ni zehirleyerek, paganizmi yok etmitir.
Sonunda o dnemlerde yok edilenin, daha sonra efendi haline
gelenden ok daha yce olduunu anlayabildik!
Hristiyanlk, psikolojik kten kaynaklanmakta olup, sadece
rm toprakta kk salabilmitir.

298
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

439
(Mart-Haziran 1888)

Bilimsel usuller: eitim olarak veya igd olarak. Yunan filozoflarnda

igdlerin dn gryorum: aksi takdirde bilin aamasn da
ha deerli kabul etmek gibi aptalca bir hata yapmazlard. Bilincin yo
unluu, ussal transmisyonun kolaylna ve hzna ters orantyla
durmaktadr. Yunan filozoflar arsnda igd hakknda ters gr
hkm srmektedir ki bu, daima zayflam igdlerin bir iareti
dir.
Aslnda mkemmel hayat en az bilinli hale geldii yerde ara
malyz (yani mantnn, nedenlerinin, anlamlarnn ve niyetleri
nin, yararllnn en az farknda olduu yerde). Bon sers, bon homme,
her trde kk insangereklerine dn. Prensipleri konusunda
bilinli olmayan, hatta prensiplerinden biraz korkan nesillerin de
polanan btnl ve kurnazl. Nedenlerin makul olmad bir
erdem isteifilozoflar byle bir istekle kar karya kalrlar.

440
(Ocak-Gz 1888)

Ahlakllkyani incelik, tedbir, yiitlik adaletbirbirini takip

eden nesiller tarafndan olduu gibi depolanm olsayd, bu birikmi
erdemin tm gc btnln ok nadiren bulunduu alana, tinsel
alana bile yaylm olurda Tm bilinli olularda, organizmann bir
sknts da vurulmutur; yeni bir ey denemek zorundadr, hibir
ey yeterince benimsenmi deildir, kendini zorlayarak alma, ge
rilim, gerilme vardrtm bunlar bilinli olmay oluturur
Deha, igdde yaar; iyilik de yle, insan sadece igdsel ola
rak hareket ettiinde mkemmel bir biimde hareket eder. Ahlakl
lk asndan bile tm bilinli dnceler sadece farazidir; genelde
ahlaklln tam tersidir. Dnr, nedenler ne srmeye baladn
dan, bilimsel btnlk daima kopar. En bilgi insanlarn, ahlakllk
hakknda konumalar salanarak, en hassas tartya konulmalarn
dan oluan deneyi uygulayn

299
G stenci

Tm bilinli dncelerin, ayn insan igdleri tarafndan y

netildiinde gsterdii ahlakllk standardndan ok daha dk bir
ahlakllk standardnda olaca bu ekilde kantlanm olacaktr.148

441
(Mart-Haziran 1888)

Sokratese, Platona ve tm Sokrates ekollerine kar mcadele, erde

min gsterilebilir olduu ve nedenler arad sunularak insanlar da
ha iyi hale getiremeyeceimize dair derin bir igdden kaynaklan
maktadr
Nihayet tm bu doutan diyalektikilerin strap dolu igdle
rinin onlan kendi kiisel yeteneklerini en yksek nitelikler olarak
yceltmeye ve tm iyi eyleri onlann kouluymu gibi sunmaya
zorlad baya bir gerektir. Bu felsefeninbilimsellik kart ruhu:
doru olduunda kararldr.

148 1911, s. 505e gre Bu aforizma [aslnda aforizma deil, daha ok notlardr) eski 15 nolu
aitteki [1901 ylnda yaymlanan ilk G stenci basm! 243 nolu aforizmann yerine ge
mektedir ki ayn ieriin baka bir formlasyonunu temsil etmektedir. Dier versiyo
nu yledir.
Yeterli derecede incelik, yiitlik, dikkat ve lmllk uzun bir nesiller zincirinin uy
gulanmas amaayla toplandnda, bu gibi birleik erdemlerin igdsel gc, en tin
sel konulara bile yaylr-ve entelektel btnlk diye adlandrdmz fenomen gr
nr hale gelir. Bu ok nadirdir: filozoflar arasnda eksiktir.
nsan bilimsel usul veya ahlaki adan sylemek gerekirse, bir dnrn ente
lektel btnln, iinde igd haline gelen ve en tinsel konulara bile ileyen in
celiini, yiitliini, dikkatini ve lmlln alp, onu en hassas terazilere yerletirebilir-
ahlakllk hakknda konumasna izin vererek: o zaman en nl filozoflar, bilimsel
usullerin henz sadece bilinli bir i, bir balang, bir iyi isten, zahmetli bir ey oldu
unu gsterirler-ve igdleri konumaya balad andan itibaren, ahlaklatklan an
dan itibaren, disiplin ve bilinlerinin incelii sona erer.
Bilimsel usul-sadece eitim ve harici mi, yoksa uzun sreli disiplinin ve ahlaki uy
gulamann nihai sonucu mu: birincisinde igd konutuu anda vazgeer (rnein di
ni igdler veya grev anlay igdleri); kincisinde bu igdlerin yerine geer ve
kirlilik ve batan kartmay temsil ettiklerini hissettii iin, onlara artk kabul etmi
yor-.
Basmlarn oundan kartlmasna ramen, bu versiyon hem Grossoktav bas
mnda, hem Musarion basmnda bir ek olarak 1074 nolu olarak baslmtr. Schlechta,
bu versiyonu atlamaktadr. Buraya sadece prensip asndan deil, ek neden iin ek
lenmitin (1) eitli basmlarn editrlerinin nasl hareket ettiklerini grmek ilgin ol
duu iin; (2) hatta Nietzschenin elinden km iki alternatif tasla karlatrmak il
gin olduu iin; (3) bu taslan blmleri, metne eklenmi blmlerle ok lehte kar-
lanlabildii iin

300
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

442
(Mart-Haziran 1888)

Bu olaanddr. Yunan felsefesinde balangcndan itibaren episte

moloji veya phecilik araclyla bilime kar bir mcadele gr
yoruz: ama hangi amala? Daima ahlaklln iyilii adna
(Fizikilere ve hekimlere kar nefret). Sokrates, Aristippus, Me-
gayan ekol, Kinikler, Epikros, Pyrrho ahlakllk adna bilgiye
genel bir saldn
(Aynca diyalektikilere kar nefret). Geriye bir problem kalyor:
Sofistlere, bilimden kurtulmak iin yaklayorlar. Dier taraftan fi
zikiler gerein, gerek varln149 emasn bilimlerinin temeline
almakla meguldrler: rnein atom, drt element (eitlilii ve de
iimi aklamak iin varlklarn bir arada bulundurulmasdr).
Objektif merakn hor grlmesi retilmektedir pratik meraka,
tm bilgilerin kiisel yararllna geri dntr bu
Bilime kar mcadele, (1 ) dokunaklla (objektiflik), (2 ) arala
ra (yani yararllna), (3 ) sonularna (ocuka) yneltilmitir.
Daha sonra kilise tarafndan dindarlk adna yrtlen mcadele
nin aynsdr Eski alarn tm cephanelii kiliseye kendi mcadelesi
iin miras kalmtr. Epistemoloji bu olayda Kantn davasnda, Hintli
lerin davasnda oynad roln aynsn oynadinsan, bu yzden so
run yaamak istemez: kendi rotas iin ellerinin bo kalnasm ister.
Kendilerim gerekte neye kar koruyorlard? Ykmlle kar
, yasalla kar, el ele yrme itepisine karsanrm buna z
grlk denir
k, kendini bunun iinde belli eder: dayanma igds y
lesine dejenere olmutur ki dayanma bir zorbalk gibi hissedilmek
tedir: otorite istemezler, dayanma istemezler, aalk ve zensiz
admlan benimsemek zere ayn hizada olmak istemezler. ll
m admlardan, bilimin hzndan nefret ederler; biliminsammn
ivediliinin yokluundan, sebatndan ve kendisine kar kaytszl
ndan nefret ederler.

149 Gerek", okunmayan bir szcn belirsiz yorumudur.

301
G stenci

443
(Mart-Haziran 1888)

Ahlakllk temelde bilime dmandr: Sokrates de yleydive bili

min iyi ve kt ile alakas olmayan eyleri dddiye almas nede
niyle iyi ve kt karsndaki duygulannz daha az nemli g
rnmeye balar. nk ahlakllk, insann tamamnn ve tm gle
rinin ahlaklln hizmetinde olmasn talep eden sraf yapacak ka
dar zengin olmayan bir insan, dddi bir biimde bitkiler ve yldzlar
la ilgileniyorsa, bunu o nisan asndan bouna israf kabul ediyor.
Sokrates, bilime ahlakllama hastalm soktuktan soma, Yunanis
tandaki bilimsel srelerin hzl bir biimde dmesinin nedeni
buydu. Bir Demokritosun, Hipokratesin ve Thukydidesin dne
minde elde edilen ykseklie bir kez daha ulalamad.

444
(Mart-Haziran 1888)

Filozofun ve biliminsannm problemi Yan etkisi; depresif al

kanlklar (Kant usul evde oturmak; an alma; beynin yeterince
beslenmemesi; okumak). Daha esasls: genellemelere doru bir eili
min k semptomu olup olmaddr, istencin paralamas olarak
objektiflik (bu kadar mesafeli durabilmek). Bu husus, gl dr
tler asndan byk bir adiaphora gerektirir bir nevi izolasyon, is
tisnai tutum, normal drtler asndan diren.
Tr: Anavatandan ka; gittike krlara doru; artan egzo
tizm; eski zorunluluklar dilsizleir; bu srekli nereye? sorusu
kesinlikle dzen biimlerinden ilginin kesilmesinin, kap kurtul
mann bir iaretidir.
Problem: biliminsannm filozoftan daha fazla k semptomu
olup olmaddrbir btn olarak ilgisini kesmemitir, sadece bir
blm kendim bilgiye tamamen adamtr, bir ke ve bir perspek
tifle snrl kalmak zere eitilmitirgl rkn tiim erdemlerine
ve sala, byk katla, yiitlie, kurnazla ihtiya duymaktadr.
Tkenmiliinden ziyade bir kltrn daha yksek eitliliinin bir

302
 Yunan Felsefesinin Eletirisi

semptomudur. kn bilgini, kt bir bilgindir. Ayn anda kn

filozofu da en azndan bugne kadar tipik filozof kabul edilmitir.

445
(Ocak-Gz 1888)

Filozoflar arasnda entelektel btnlkten daha nadir bulunan baka

bir ey yoktur: belki tam tersini sylyorlar hatta belki de buna ina-
nyorlardr. Ancak mesleklerinin bir koulu, sadece belirli gerekle
re hayran kalmaktr; Onlar, neyi kantlamak zorunda olduklarm bil
mektedirler; bu gerekler hakknda birlik olmalar, neredeyse bir
birlerini filozof olarak kabul etme aralardr. rnein ahlaki ger
ekler vardr. Ama ahlaka duyulan inan ille de ahlakllm bir ka
nt deildir yle durumlar vardr kive filozoflarn durumu da
bunlardan biridirbyle bir inan ahlakszln bir parasdr.

446
(Mart-Haziran 1888)

yleyse filozofu gerileten nedir?En yksek iyilie (rnein Platonda

olduu gibi diyalektik) ulamak iin gerekli ve tek niteliin kendi nite
lii olduunu retmesidir. Her tr inam gradatim150 en yksek tr
olarak kendi trne gre sraya koymasdr. Genel olarak sayg gren
eyleri kmsemesiruhani deerler ve dnyevi deerler arasnda
bir uurum amasdr. Gerein ne olduunu, Tanrnn ne olduunu,
hedefin ne olduunu, yolun hangisi olduunu irilmesidir
Tipik filozof burada mutlak bir dogmatikidir;phecilie ihtiya
duyduunda, ana menfaati hakknda dogmatik bir biimde konuabilir.

447
(Mart-Haziran 1888)

Rakiplerinin karsnda filozof; rnein bilimin karsnda: byle bir

durumda pheci hale gelir; kendisi iin biliminsanm inkr ederek

150 Derecelere gre.

303
G stenci

bir bilgi biimini ayrr; ateizm, materyalizm phesini dourma

mak151iin rahiple el ele gezer, kendisine yaplan bir saldry, ahlak
lla, erdeme, dine, dzene yaplm bir saldn kabul ederrakiple
rini batan karclar ve sinsiler olarak nasl gzden drecei
ni bilir; sonra da gle el ele gezer.
Baka filozoflarla mcadele halindeki filozofonlar anarist,
inansz, otorite dmanlan olarak grnmeye zorlar. zetle: mca
dele ettii zaman, tpk bir rahip gibi, tpk ruhban snfi gibi mca
dele eder.

3. Filozoflarn Gerei ve Hatalar

4 4 8 152
(Elyazmas kayna belirsiz)
Felsefe, Kant tarafndan nedenlerin snrlanmasna dair bilim ola
rak tanmlanmtr!!!

449
(Bahar-Gz 1887)
Gerei kefetme sanat olarak felsefe: Aristotelese gre. Aris
totelesin tensel bilgi kuramm kullanan Epikrcler tarafndan ak
si iddia edilmitir: gerek araym ironiyle reddetmilerdir; yaama
tarz olarak felsefe.

450
(Bahar-Gz 1887)
byk naiflik:
Mutluluk arac olarak bilgi (sanki),
erdem araa olarak (sanki),

151 MSde deil szc eksik olup. Alman editrler tarafndan makul bir biimde yerle
tirilmitir.
152 Bu nedenle Schlechta tarafndan kartlmtr.

304
 Filozoflarn Gerei ve Hatalar

yaamn inkr olarakhayal krkl yaratan bir ara olduu

oranda (sanki)

451153
(Elyazmas kayna belirsiz)

Bir ekilde yaknlaabileceimiz bir gerek olmalym !

452
(Ocak-Gz 1888)

Hata ve cehalet kanlmazdr. Gerein bulunmu olduu ve ceha

letin ve hatann sonda olduu gr, mevcut batan karmalar
arasnda en etkilisidir. Varsayalm ki, buna inananlar var o zaman
inceleme, aratrma, tedbir, deney istenci felce urar hatta su yani
gerekle ilgili phe bile saylabilir
Bu nedenle gerek hatadan ve cehaletten daha kanlmazdr
nk aydnlanma ve bilgi dorultusunda alan gleri keser.
Tembelliin etkisi artk gerein tarafm tutar (dnmek s
kntdr, sefilliktir!); tpk sahip oluta dzen, kural,mutluluk ve bil
gelikte kibir gibizetle kendini beenmilik: itaat etmek, incele
mekten daha rahattr; Geree sahibim diye dnmek, sadece et
rafndaki karanl grmekten daha pohpohlaycdrher eyden
nce: pheleri giderir; gven verir, yaam hafifletirgvensizlii
azaltarak, karakteri gelitirir. Ruhun huzuru, sessiz bir vicdan:
tm bu icatlar ancak gerein bulunduunun varsaylmasyla mm
kn klnmtr Onlan meyvelerinden tanyacaksnGerek
gerektir, nk inam daha iyi yapar Sre devam eder: iyi olan
her ey, tm baanlar gerek adma yerlemitir.
Gcn kantt budur154mutluluk, honutluk, topluluun ve bireyin
refah, ahlaklla inanan sonucu olarak anlalmtr- Tersi: kt ba-
an inan eksikliine mal edilmitir.

153 Bu nedenle Schlechta tarafndan kartlmtr.

154 Bkz. Daral.

305
Gsterci

453
(Ocak-Gz 1888)

Hatann nedeni, insann iyi niyetinde [ve ayn ekilde kt niyetin

de155] yatar : binlerce olayda gerei kendinden gizler, arptr ki, iyi
niyetinden [veya kt niyetinden]156dolay aa ekmesin. rnein in
san kaderinin yneticisi olarak Tann: veya sanki her ey uydurulmu
ve ruhun kurtuluuna dair bir grle gnderilmi gibi, kendi nem
siz kaderinin yorumu daha since bir entelekt iin kirlilik ve dolan-
dnalk olarak grnen bu filoloji eksiklii, ortalama olarak iyi niye
tin ilham altnda yerine getirilmektedir. yi niyet, asil duygular, y
ce durumlar, ahlakllk tarafndan reddedilen ve egoist diye arlan
ani heyecanlarn: akn, nefretin, intikamnn dolandnalar ve alda
tanlar tarafndan kullanlmas gibi, kullanlan aralar arasndadr.
Hatalar, insana ok pahalya mal olan eylerdir: ve btne bakt
mzda insana en derinden zarar verenin iyi niyetten kaynakla
nan hatalar olduunu gryoruz Mutlu eden illzyon, annda kt
sonulara neden olan illzyondan ok daha ldrcdr nk
kincisi, nedenleri keskinletirir ve arndrr157 ve daha gvensiz ha
le getirirbirincisi ise uykuya daldrr.
Gzel duygular, yce ajitasyonlar psikolojik adan uyuturucu
lar arasnda saylmaktadr: yanl kullanlmalan herhangi bir baka
uyuturucunun yanl kullanmyla ayn sonulara sahiptirnras-
tenia

454
(1888)

Hata, insann kendine izin verecei en pahal lkstr; ve yaplan ha

ta fizyolojik bir hataysa hayat iin ok tehlikelidir. Sonu olarak in
sana bugne kadar en pahalya mal olan nedir? GereklerTdir n
k onlarn hepsi fizyolojik hatalardr

155 Nietzsche tarafndan eklenmitir, parantezler benimdir.

156 Alman editrler tarafndan eklenmitir, parantezler benimdir.
157 Yorumu belirsiz; szck okunmuyor. -.

306
 Filozoflarn Gerei ve Hatalan

455
(Ocak-Gz 1888)
Psikolojik karklklar: inan talebigerek istenciile kartrl
mtr (rnein Cariyle meselesinde).158 Ancak ayn ekilde inansz
lk talebi de yzlerce nedenden dolay gerek istenci ile kartrl
mtr (bir inantan yzlerce nedenden dolay kurtulmaya almak:
baz inananlar karsnda hakl kmak). pheyi ortaya kartan
nedir? Dogmatikilere kar duyulan nefret ya da Pyrrhonun duru
munda olduu gibi dinlenme ihtiyac, tkenmilik.
Gerekten beklenen avantajlar, geree duyulan inantan kay
naklanan avantajlardr: buna gre gerek, kendi iinde a a dolu,
zararl, kanlmaz olabilir. Gerein doruluundan ancak zaferi
mizden avantajlarrnein egemen glerden kurtuluelde ede
ceimize inandmz takdirde phe ederiz.
Gerein yntemleri gerein gdlerinden deil, gcn gdle
rinden, stn olma gdlerinden kaynaklanmaktadr.
Gerek nasl kantlanl? Artrlm g duygusuyla159 yararllk
laksacas avantajlarla (yani tarafmzca kabul edilmesi iin gere
in nasl olmas gerektiine dair varsaymlarla). Ama bu sadece bir n-
yargdn gerein hibir ekilde dahil olmadna dair bir iarettir.
rnein, Goncourtlar1) asndan gerek istencinin anlam
nedir? Ya Natralistler asndan? Objektifliin eletirisidir.
Neden bilmek: neden daha ziyade aldatlmak deil? nsann
daima istedii inantgerek deil nan, aratrma yntemleri
ne kart aralarla yaratlmaktadr: hatta aratrma yntemlerini
darda brakrlar .

456
(Mart-Haziran 1888)
Belirli bir inan derecesi, bugn inanlanlara bir itiraz gibi hizmet et
mektedir hatta inanann tinsel salna kar bir soru iaret gibi.

158 Kr. Putlarn Alacakaranl.

159 G szcnden sonra, MSde okunmayan szckler gelmektedir belirsizlik, inan-"?
160 Putlarn Alacakaranl.

307
G stenci

457
(Ocak-Gz 1888)
ehitler. Byk sayg zerine kurulmu her eye kar mcadele et
mek amaayla saldrgan biraz kstah, amansz, hatta utanmaz bir ya
ratla sahip olmak zorundadr nsann birka bin yl boyunca sa
dece hata olan eyleri gerek olarak kutsallatrdn, hatta bunlara
yneltilen eletirileri bile kt ruhlu bir yaratl saydm gz
nnde bulundurursak, saldrganlk, baka bir deyile nedenler iin
inisiyatifi salamak iin belirli bir miktar ahlakszln gerekli olduu
nu zlerek itiraf etmek zorundadr
Bu ahlakszlar, her daim gerein ehitleri olarak ortaya k
tklar iin affetmeliyiz: onlar inkr etmeye ynelten aslnda gere
e kar duyulan drt deil, paralanma, kutsal bir eye kar sayg
sz phecilik maceraya duyulan zevk drtsdr. Baka durum
larda onlar problemlerin nfiz alanna iten kiisel kinleridir
problemlerle belirli insanlara kar hakl kabilmek iin mcadele
ederler. Ancak bilimin kullanabildii her eyden nce intikamdr
ezilenlerin, bir kenara itilenlerin ve aslmda hkm sren gerek tara
fndan ezilenlerin intikamdr
Gerek, yani bilimsel yntem, onu bir sava silah bir yok etme
araaolarak kutsallatranlar tarafndan yakalanm ve desteklen
mitir Hatta kar kmalarm onurlu bir hale getirmek iin, sal
drdklarnn kullandna benzer bir araca ihtiya duymulardr:
"gerek anlaym rakipleri kadar fiyakal ve kaytsz artsz bir bi
imde benimsedilerfanatik oldular ya da en azndan kendilerim
yleymi gibi gsterdiler, nk dier davranlar ciddiye alnm
yordu. Geriye kalan takibi, tutkuyu ve takip edilenlerin gvensizli
ini beraberinde getiriyordunefret artt ve bunun sonucunda bi
limsel kalmaya ilikin n koullar azald. Nihayetinde hepsi rakiple
ri gibi ayn sama biimde hakl kmak istiyorlardten inan,
gl inan szckleri, ehitliin kibrihepsi de bilginin ilerleme
si iin en az uygun olan durumlardr. Geree kar kanlar, en azn
dan gerekle ilgili sorularda karar vermenin sbjektif usuln tama
mm tekrar kabul etti, hem de yapmack tavrlarla, fedakrlklarla,

308
 Filozoflarn Gerei ve Hatalar

kahramanca kararlarlave bylece bilimsellik kart yntemlerin

egemenliim uzattlar. ehit olarak kendi eylemleriyle uzlatlar.

458161
(Mart-Haziran 1888)

rnein Kant konusunda, ama aym zamanda eski alar konusun

da da teorik ve pratik arasnda tehlikeli bir ayrm mevcuttun
sanki katksz tinsellik onlara bilgi ve metafizik sorunlaryla birlikte
sunulmu gibi hareket ederler; sanki teorinin cevab ne olursa ol
sun, uygulamann kendi lleriyle yarglanmas gerekiyormu gibi
hareket ediyorlar.
Birincisinin karsna filozoflarn psikolojisini kartyorum: souk
hesaplan ve tinsellikleri hl fizyolojik bir gerein solgun izleni
midir; gnll olan tamamen eksiktir, her ey igddr, her ey
balangcndan itibaren belili bir izgi zerinde yrtlmtr
kincisi hakkmda her zaman iyi dnmekten baka bir hareket
yntemi bilip bilmediimizi soruyorum; kincisi bir harekettir ve bi
rincisi varsaylm bir dnce. Yaam tarzm yarglamak iin bir te
orinin deerim yarglamaktan farkl bir yntemimiz var m: tmeva
rm kyaslama gibi?
Naif olanlar, burada daha iyi donatlm olduumuzu, burada
iyi olann ne olduunu bildiimize inanmaktadrlarfilozoflar
bunu tekrarlamaktadrlar. Burada bir inanan i banda olduu so
nucu karttk, hepsi bu
nsan harekete gemeli; dolaysyla yrtme kurallar gerekli
dir diyor Eskia phecileri bile. Bir eyi gerek kabul etmek
iin bir argman olarak bir karara adi ihtiya duyulmaktadr!
nsan harekete gememeli' diyor daha tutarl kardeleri olan
Budistler ve insan harekete gemekten kurtarmak iin bir yrtme
kural tasarlamlardr
Kendim barndrmak, sradan insann yaad gibi yaamak,
onun doru saydm doru ve iyi saymak: ite sr igdsne boyun

161 Kr: yukarda Ksm 423.

309
G stenci

emek budur. nsan, byle bir boyun emeyi bir rezalet olarak hisset
mek iiniki farkl standartta yaamamak! Teoriyi ve uygulamay
birbirinden ayrmamak iin! tm cesaretim ve katlm toplamas
gerek.

459
(Ocak-Gz 1888)

Daha nceden hibir eyin gerek kabul edilmemesidaha nce ya

kksz, yasak, rezil, kanlmaz olarak hor grlenlertm bu i
ekler bugn gerein sevimli yollan boyunca byr.
Bu eski ahlakllk meselesinin tamam bizi artk ilgilendirmi
yor: iinde hl sayg uyandran bir anlay yoktur. Biz ondan da
ha uzun sre yaadkartk bu ekilde aldatlmamza izin verecek
kadar hissiz ve naif deiliz Daha nazik bir biimde sylemek ge
rekirse: bunun iin fazla erdemliyiz Ve eski anlamda gerek sa
dece eski ahlakllk tarafndan tasdik edildii iin, eski ahlakllk
onu tasdik etme hakkna sahip olduu iin gerek ise bundan ar
tk nceki gereklere ihtiyacmz olmad sonucu kar Bizim
gerek kriterimiz hibir ekilde ahlakllk deildir: bir gr, ah
laklla bal olduunu, asil duygulardan esinlendiini gstererek
rtyoruz.

460
(Mart-Haziran 1888)

Tm bu deerler ampirik ve artldr. Ama onlara inananlar, onlara

byk sayg gsterenler, onlann tam da bu zelliinin farknda ol
may reddederler. Filozoflarn hepsi bu deerlere inanrlar ve onlara
gsterdikleri byk sayg onlan birer nsel [a priori] gerek haline
getirme giriimidir. Byk saygnn arptc karakteri
Byk sayg, btnln stn testidir ama felsefe tarihinin tama
mnda entelektel btnlk yoktursadece iyinin sevgisi vardr
Bu deerlerin deerim test edebilecek yntemler tamamen ek
siktir; kincisi: test deerlerine kar isteksizlik, onlan bir ekilde

310
 Felsefenin Eletirisine Dair Ek Dnceler

artl olduklar biimde kabul etmek. Ahlaki deerler asndan

bilimsellik kart tm igdler, bilimi darda tutma amacyla bir
likte gelmitir

4. Felsefenin Eletirisine Dair

Ek Dnceler

461
(Mart-Haziran 1888)

Filozoflarn neden iftirac olduklar Filozoflarn duyulara kar hain

ve kr dmanl162 bu nefrette ne kadar ok avam takm ve or
ta snf vardr!
Sradan insanlar, kt sonularm hissettikleri bir suiistimali dai
ma sustimal edene bir itiraz olarak kabul etmilerdir: prensiplere
kar yaplan tm ayaklanma hareketleri, ister siyasi, ister ekono
mik olsun, suiistimali prensip iin gerekli ve prensibe zg bir ey
gibi sunma fikriyle birlikte bunu iddia ederler.
Kt bir hikyedir: nsan, insanlar hor grebecei bir prensip
ararbir dnya uydurur ki bu dnyay karalayabilsin ve kirletebil
sin: gereklikte her zaman hilie uzanr ve hilii Tann olarak,
gerek olarak ve her halkrda bu varolu durumunu yarg ve k
nayla olarak yorumlar
Bir insann, evcilletirilmi ve medeniletirilmi bile olsa, bar
barca ihtiyalarnn ne kadar derin ve esasl bir tatmin gerektirdii
nin bir kantn istiyorsak, felsefe evriminin leitmotiflerine (ana
nedenlerine) bakmamz gerekin gereklie kar bir nevi intikam,
insanrn yaamasn salayan deer takdirlerinin kt niyetli tahribi,
evcilletirilmi durumu bir ikence gibi hisseden ve kendisini byle

162 Alman editrler bu noktada u satrlar atlamay uygun grmlerdir

Aldatan duyular deildir. Bildiim kadaryla hibir filozofun saygyla konumad
burnumuz, varoluun henz en hassas bilimsel physikalisch" [fiziksel] aracdr spek-
troskobun bile hata yapt yerde, titreimleri kaydeder.
Belirtilen pasaj dahil olmak zere, bu not Nietzsche tarafndan Putlarn Alacakaran-
nda kullanlmtr.

311
G stend

bir duruma balayan tm balarm hastalkl bir biimde kopar

maktan ok byk bedensel bir haz alr.
Felsefe tarihi, yaamn n koullarna kar, yaamn deer duygu
larna, yaam lehine partizanla kar ykselen bir srdr. Filozoflar, bu
dnyayla elitii takdirde, bir dnyay tasdik etmekten asla ekinme
mi olup, bu dnya hakknda kt konuabilmek iin bir bahaneyle
donatmlardr. Bu, bugne kadar iftiraclarn ekol olmutur, ve ken
dini bize yle bir derecede zorla kabul ettirmitir ki yaamn avukat
olduunu iddia eden bilimimiz bugn temel karalama konumunu ka
bul etmi ve bu dnyaya ak olarak, bu nedenler zindrini olaanst
olarak muamele etmitir. Burada gerekten nefret eden nedir?
Korkarm, onlan burada ebediyen iftiraclar olmak zere by
leyen filozoflarn fsltlar [drce] olan ahlakllkt Ahlaki ger
eklere inanyorlard, orada stn deerleri buluyorlard hak
knda daha fazlasn rendike, varoluu daha sert bir biimde in
kr etmekten baka ne yapabilirlerdi ki? nk varolu ahlak
szdr Ve bu yaam ahlaksz n koullar baldr: ve tm ahlakl
lklar yaam reddeder .
Gelin gerek dnyay feshedelim: ve bunu yapabilmek izin nce
bugne kadarki en stn deerimizi, ahlakll feshetmek zorunda
yz Ahlaklln bile ahlakszln daima knand ekilde ahlak
sz olduunu gstermek yeterlidir. nceki deerlerin zorbal bu e
kilde krldktan sonra, gerek dnyay feshettikten sonra, kendi
uyumu iinde yeni bir deerler dzeni gelecektir.
Grnteki dnya ve bir yalanla uydurulan dnya antitez
budur. kindsine bugne kadar gerek dnya, gerek, Tann
denmitir. Feshedilmesi gereken budur.
Anlaymn mant:

1) stn deer olarak ahlakllk (felsefenin tm aamalar, hatta

pheciler zerinde bile efendi). Sonu: Bu dnya hibir eye d e
emez, gerek dnya deildir.
2) Burada stn deeri belirleyen nedir? Ahlakllk gerekten n e
dir? k igds: bu ekilde intikam dan tkenmiler ve
mirastan yoksun braklanlardr. Tarihi kant: filozoflar daima
dekadandr nihilist dinlerin hizmetinde

312
 Felsefenin Eletirisine Dair Ek Dnceler

3) G istenci olarak ortaya kan k igds. Kant: ahlakllk

tarihinin tamamnda kullanlan aralarn mutlak sahlakszl.
Genel anlay: bugne kadarki en yce deerler g istencinin zel bir
durumudur, ahlaklln kendisi ahlakszln zel bir durumudur.163

462
(Bahar-Gz 1887)

Temel yenilikler: Ahlaki deerlerin yerine sadece doal deerler. Ah

laklln doallatrlmas.
Sosyoloji yerine egemenlik biimleri kuram.
Toplum yerine en balca merakm olarak kltr kompleksi
(btn olarak veya paralar halinde).
Epistemoloji yerine ani heyecanlarn perspektif kuram (ki buna
ani heyecanlarn; yce bir nitelik kazanan ani heyecanlarn; rtbe d
zenlerinin, tinselliklerinin hiyerarisi de aittir).
Metafizik ve din yerine ebedi tekerrr kuram (bu, bir yetitir
me ve seme aracdr).

463
(1885)

Habercilerim: Schopenhauer; pesimizmi ne derece derinletirip, en

an antitezini rterek gerekten ilk olarak denediim.
Sonra: deal sanat, Napoleon sonras hareketin rn.
Sonra: Daha yce AvrupalIlar, byk politikalarn atalar.
Sonra: Yunanllar ve kkenleri.164

163 Ksa son paragraf, editrler tarafndan daha detayl baka bir nottan alnmtr. Bu nok
tada MSde sadece unlar vardr Bu hareketin tamamnda sadece g istencinin zel
bir durumunu fark ettik. k basm (1901) MSye bal kalmtr.
Schlecht, silmen satrlar tm dier basmlarda atlar; son paragraftaki tasla deil
standart basm takip eder; ve notun ikinci yansm basmtr ki birind yansndan bir
ka sayfa ncesinde yle balar Felsefe tarihi- (buna ait olmayan sonula birlikte).
164 MS, yle devam eder Tragedyann Douunda endie ve sanat balantsyla; filozofun
yalnzlnda kiisel eitimiyle ilgili ipulan verdim Dionyssos tam.
Schlechta, nceki tm editrlerin rneine gre sadece bu satrlan atlamakla kal
mayp, ikina paragraf da atlamaktadr-ki burada, yeri gelmiken, MSde Napolyonik
yerine NapoL" denmektedir.

313
G stenci

464
(1885)
Bilmeden iilerim ve habercilerim olanlardan bahsettim Ancak be
nim filozof trm iin, en azndan yeni filozoflara duyduum ihti
ya iin umutla nereye bakabilirim165 Her daha yksek kltrn n
koulu olarak kullua ve kleliin birok derecesine inan gibi, sa
dece asil bir dnce tarann, egemen olduu; istirahatn mutlulu
unu, Sabbathlann Sabbathm dnya iin bir hedef olarak kabul
etmeyen ve barta bile yeni savalarn aralarm onurlandran yara
n a dnce tarznn;166 gelecek iin yasalar koyan, gelecek hatrna
kendine ve imdiki zamanda bulunan her eye kar hain ve zorba
olan bur dnce tarznn; her ikisini de doru yereher birinin di
erine ihtiyac olduu yereyerletirebilecek gce sahip olduunu
hissettii iin insann iindeki hem iyi, hem kt nitelikleri son
noktasna kadar gelitirmek isteyen pervasz, ahlaksz bir dnce
tarann egemen olduu yne bakmalym. Ancak bugn filozoftan
bu ekilde arayan biri, arad eyi bulmaktan ne bekleyebilir? En iyi
Diyojen feneriyle bile gnlerce ve gecelerce bouna arayaca daha
olas deil midir? a, ters igdye sahiptir; ncelikle ve her eyden
nce konfor ister, ikinci olarak hret ve byk aktrlerin etrafn
daki grlty, lunapark zevklerine ekici gelen u davul grlt
sn ister; nc olarak herkesin tm yalanlarn en byya
ni insan eitlii denen yalankarsnda en derin saygyla yere ka
panmasn ve sadece eit dzeye getiren ve eitleyen erdemleri ereflen
dirmesini ister. Ancak benim filozofu anladm kadanyla, tama
men masumiyet iinde kendisi iin en uygun olann bu olduunun
dnlm olmasna baklmakszn, filozofun ykselmesi bylece
imkansz hale getirilmitir. Aslnda dnyanm tamam bugn eski za
manlarda kazklarla, kt vicdanla ve Kilise Pederlerinin kibirli bil
gelikleriyle kuatlm filozoflarn kt durumuna hayflanmakta-

165 K. yinin ve Ktnn tesinde.

166 K. Byle Buyurdu Zerdt I, Sava ve Sava Halklar Hakknda. Bu nottaki fikirlerin bir
ou hatta belki de ounluu, Byle Buyurdu Zerdt, yinin ve Ktnn tesinde eserlerin
de gelitirilmitir.

314
 Felsefenin Eletirisine Dair Ek Dnceler

din gerek ise bunun gl, anlayl, kurnaz ve kstah yiitlik tin
selliinin eitimi iin, imdiki zamann yaam koullarndan ok da
ha uygun bir koul olduudur. Bugn, baka bir tin tr, yani dema
gog tini, aktr tini, belki de bilgin kunduz ve karnca benzeri tin ko
ullan yine de uygun buluyordun Ama durumlar stn sanatlar
iin bile ok daha ktdr: nk onlar neredeyse hepsi isel disip
lin eksiklii nedeniyle yok olmakta deiller midir? Artk bir kilise
nin veya bir mahkemenin mutlak deerler tablosunun zulmne u
ramamaktadrlar. Aym ekilde artk isel zorbalarm, yani istenle
rini gelitirmeyi de renmemektedirler. Ve sanatlar iin gerek
olan, filozoflar iin daha yksek ve daha kanlmaz bir anlamda
gerektir. yleyse bugn zgr tinler nerededir? Bana bugn zgr
bir tin gsterin!

465
(Yaz-Gz 1888)

Tinin zgrl altnda olduka kesin bir ey anlyorum: Kendine

kar katlkta, temizlikte ve cesarette, Hayr demenin tehlikeli oldu
u yerde artsz Hayr deme istencinde filozoflardan ve baka ger
ek mritlerinden yz kat daha stn167 olmakdaha nceki filo-
zoflan kadn gerei kisvesi altnda saklanm rezil apknlar ola
rak gryorum.

167 Bu szck, MSde bulunmamakta olup, makul bir biimde Alman editrler taralndan
eklenmitir.
 NC KTAP

YEN BR DEERLENDRMENN
PRENSPLER
 L BLG OLARAK G STENC1

1 Aratrma Yntemi

466
(Ocak-Gz 1888)
19. yzyl ayn yapan bilimin zaferi deil bilimsel yntemin bilime
kar kazand zaferdir.

467
(Bahar-Gz 1887)
Bilimsel yntemi tarihi, Auguste Comte tarafndan neredeyse felse
fenin kendisi olarak kabul edilmitir.

468
(Bahar-Gz 1887)
Byk yntembilimciler: Aristo, Bacon, Descartes, Auguste Comte

469
(Ocak-Gz 1887)
En deerli anlaylara en son varlr; halbuki en deerli anlaylar,
yntemlerdir.

1 Bu blmdeki materyalin ou Nietzsche tarafindan 1886 tarihinde yaymlanan yinin ve

Ktnn tesinde ve Puarm Alacakaranl (1888 sonbahar balarnda tamamlanmtr) eserle
rinde, zellikle de The Four Great Erros vegerek ve grnrdeki dnya hakknda-
ki notlardan bazlanReason in Philosophy ve How the True World Finally Became a
Fable blmlerinde kullanlmtr. Ancak Nietzsche tarafindan bitirilen kitaplara dahil edil
meyen birok fikir ve byk aklamalar vardrbirok durumda muhtemelen Nietzs
chenin notlarndan tatmin olmamasndan dolay. Bunu takip eden nihai gr asn tem
sil etmemektedir ancak olduka ilgin varsaymlarndan bazlan sadece bu blmlerde bu-

319
G stend

Modem bilimimizin btn yntemleri, btn varsaymlar bin

yllar boyunca derinden hor grlmtr; onlar adna insan itibarl
kiilerin toplumundan ihra edilirdiinsan Tann dman, en y
ce ideale kfreden kii, eytan tarafndan ele geirilmi kabul edi
liyordu
Karmzda insanln poosunu buldukGerein ne olmas ge
rektiine, hizmetinin ne olmas gerektiine dair anlaymz, objektifli
imiz, yntemimiz, sessiz, tedbirli, gvensizlik dolu yollarmz tamamen
alaklk kabul ediliyordu
Temelde, insanl en fazla engelleyen estetik bir tat olmutur,
gerein pitoresk etkisine inanyordu, bilgi insanndan hayal gc
zerinde gl bir etki yaratmasn talep ediyordu.
Bu, sanki bir antiteze ulalm, sanki bir srama yaplm gibi
grnmektedir gerekte ise ahlaki abartma araclyla eitimi, bi
limsel karakterde insan ekline girmi hale gelen daha yumuak pat-
hosa doru giden yolu adm adm amtr
Kk eylerde vicdanllk, din adamnn oto kontrol bilimsel
karakter iin: kiisel sonulara bakmadan her eyden nce problem
leri ciddiye alan yaratl iin bir n hazrlk okuluydu

2 Epistemolojik Balang Noktas

470
(1885-1886)'

Dnyann herhangi bir toplam baknda bir kez ve her seferinde is

tirahata kar derin bir holanmama duygus. Zt bak asnn cazi
besi: Muammann uyanasndan tretilecek reddedi.

471
(1885-1886)

Bir eylerin temelde ahlaki olarak insanlar tarafndan ne srlen

nedenlerin savunulmasn gerektirecek ekilde dzenlendiklerine

320
 Epistemolojik Balang Noktas

dair varsaymak yrekli bir varsaym ve bir para naiflikle, Tan

rnn gerekliine inan sonrasnda oluan bir etkidirTanr, bir
eylerin yaranas olarak anlalmaktadr.Bu anlaylar, teki ta
rafta daha nce gerekleen varolutan gelen bir mirastr

472
(1883-1888)
ddia edilen bilin gereklerinin elikisi. Gzlem, binlerce kat
daha zor olup, hatalar belki de genel olarak bir gzlemin koulu
dur.

473
(1886-1887)
Entelektel, kendini eletiremez, nk baka entelektel trleriyle
kyaslanamaz ve bilme kapasitesi sadece gerek gereklik huzu
runda ortaya kar, yani entelektel eletirebilmek iin, mutlak bil
giye sahip daha yce bir varlk olmak zorunda oluruz. Bu, mant
ken her bak asndan veya tensel ve tinsel uygunluktan uzak bir
eyin varolmasn, bir kendi iindelii gerektirir.Halbuki bir ey
lere inanan psikolojik kayna kendi ilerinde bir eylerden ko
numamz yasaklar.

474
(Kasm 1887-Mart 1888)
zne ve nesne arasmda yeterli bir nevi ikinin yaand; nesne
nin, ieriden bakd takdirde zne haline gelecek bir ey oldu
u, benim dnceme gre zaman gemi olan iyi niyetli bir uy
durmadr. Herhangi bir ekilde hakknda bilin sahibi olduumuz
eylerin ls, tamamen bilinli olmann kaba yararllna ba
ldr: Bilincin bu kuytu bak as, gereklikle temas eden herhan
gi bir znenin ve nesnenin otoritesini kabul etmemize nasl
izin verebilir!

321
G stenci

475
(1885-1886)
Modem felsefenin eletirisi: hatal bir balang noktas, sanki bi
lin gerekleri varm dai gzlemde hibir fenomenizm yok
mu gibi.

476
(1884)

Bilinbir fikrin fikri, isten fikri, bir duygunun fikri (sadece bi

zim bildiimiz) ne dereceye kadar yzeyseldir! dnyamz da bir
grntdr!

477
(Kasm 1887-Mart 1888)

Ben, isel dnyann olaanstln de muhafaza ediyorum: Hak

knda bilin sahibi olduumuz her ey ayarlanm, basitletirilmi,
emalatnlm ve batan aa yorumlanmtrisel alglamann
gncel sreci: dnceler, duygular, arzular ve zneyle nesne arasn
daki nedensel balant bizden tamamen gizlenmitirve belki de
sadece hayalidir. Grnrdeki isel dnya d dnyayla ayn bi
imler ve prosedrlerle ynetilmektedir. Asla gereklerle yz yze
gelmeyiz: Keyif ve keyifsizlik, birbirini takip eden trevsel entelek
tel fenomenlerdir
Nedensellik bizi atlatyor; mantn yapt gibi, dnceler
arasmda dorudan nedensel bir balantnn varolduunu ileri
srmek en kaba ve en hantal gzlemin sonucu budur. ki dn
ce arasmda her trl ani heyecan oyunlarm oynarlar: ama hare
ketleri ok hzldr; bu nedenle onlan fark edemeyiz, onlar inkr
ederiz
Yntembilimdleri tarafndan kavrand ekliyle dnme
meydana gelmez: srecin iinden bir elementin seilip, kalanlarnn
yok edilmesinden oluan tamamen keyfi bir kurgu; anlalabilirlik
amacyla yaplm suni bir dzenlemedir

322
 Epistemolojik Balang Noktas

Tin, dnen bir ey: hatta mmkn olduu yerde mutlak,

katksz tinbu anlay, dnmeye inanan sahte igzlemin
ikind bir trevidir: nce meydana gelmeyen bir eylem, yani d
nme hayal edilir ve ikind olarak sadece ve sadece her dnme
eyleminin kkeni olan bir zne altkatmam (subject-substratum)
hayal edilir yani hem eylemin kendisi, hem eylemi yapan kurgu
dur.

478
(Mart-Haziran 1888)
Fenomenizmi yanl yerde aramayalm: nl isel duyularmzla
gzlemlediimiz i dnyadan daha olaanst (ya da daha ak), da
ha aldatc bir ey yoktur.
Neden olarak istence ylesine inandk ki kiisel deneyimimizden
genel olaylara bir neden aktardk (yani olaylarn nedenine anlam
kattk).
Zihnimizde birbiri ardna gelen dncelerin bir ekilde birbirle-
riyle nedensel bir iliki iinde olduklarna inanyoruz: zellikle ger
eklikte asla meydana gelmeyen eylerden baka hibir eyden bah
setmeyen mantk, dncelerin dncelere neden olduuna dair
n yarglan sayesinde bymtr.
Bizlerhatta filozoflarmz bile hlkeyfin ve acnn tepkilerin
nedeni olduuna ve keyifle acnn amacnn tepkilere neden olmak ol
duuna inanyoruz. Binlerce yl boyunca keyif ve keyifsizlikten kan
ma, her eylemin gdleri olarak ileri srlmlerdir. Halbuki tepki ze
rine bu keyif ve keyifsizlik durumlar olmam olsayd, her eyin ta
mamen aym neden ve etki srasna gre seyredeceini ve insann, her
eye neden olduklarm dnd takdirde, sadece kendini aldatm
olacam itiraf etmek zorundayz: Bunlar, tepki artrmaktan ok
daha farkl amalan olan birer epifenomendir; onlar, tepki srea ieri
sinde bizzat etkilerdir.
zetle: hakkmda bilin sahip olduumuz eyler utaki bir feno
mendir, bir sondurve hibir eye neden olmaz; bilinte birbirini ta
kip eden her fenomen tamamen atomiktir Ve bizler dnyay tam

323
G stenci

tersi anlayla anlamaya altksanki dnmekten, hissetmekten,

istenli olmaktan baka hibir ey gerek ve etkili deilmi gibi!

479
(Ocak-Gz 1888)
dnyannfenomenizmi Nedenin etkiden daha sonra bilince girme
sini salayacak ekilde kronolojik tersine evirme. Aann, burada
yerleik olmadan bedenin bir ksmna yanstldm rendik na-
if bir biimde d dnya tarafindan koulland varsaylan duyu iz
lenimlerin aksine i dnya tarafndan koullandklarn rendik;
d dnyann faaliyetleri konusunda daima bilinsiz olduumuzu
Hakknda bilin sahibi olduumuz d dnyann fragman, dar
dan gelen bir etki kendini aklmza soktuktan sonra ortaya kmak
tadr ve daha sonra neden olarak yanstlmaktadr
dnyannfenomenizminde neden ve etkinin kronolojik dze
nini tersine evirdik, sel deneyimin temel gerei, nedenini etki
meydana geldikten sonra hayal edildiidir Ayn husus dnceleri
ni birbirini takip etmesi iin de geerlidinbir dncenin nedenini
hakknda bilin sahibi olmadan nce aranz; ve nce neden bilindmi-
ze girip, sonucu daha sonra gelir Hayal yaammzn tamam, muh
temel nedenler nda kompleks duygularn yorumudurve bu e
kilde bir koul hakknda ancak onunla balantl olduu varsaylan
neden zinciri bilincimize girdikten sonra bilin sahibi oluyoruz.
isel deneyimin tamam, sinir merkezlerini uyaran bir nede
nin arand ve hayal edildiive sadece bu ekilde kefedilen bir
nedenin bilincimize girdii gereine dayanmaktadr: bu neden
hibir ekilde gerek nedenle ilgili deildirdaha nceki isel de
neyimlerin, yani hafza baznda bir ilerlemedir. Halbuki hafza
mz ayn zamanda eski yorumlarn, yani yanl nedenselliklerin
alkanlklarn da muhafaza etmektedir bylece isel dene
yim daha nceki tm yanl nedensel kurgulan da iinde bann-
drmak zorundadr. Her an yansttmz d dnyamz nedenin
eski hatasna zlemez bir biimde baldr: onu, bir eylerin vs.
emas araclyla yorumlarz.

324
 Epistemolojik Balang Noktas

sel deneyim ancak bireyin anlad bir dil bulduktan son

ra yani bir koulun kendisine aina olan koullara evrilmesin
den sonrabilincimize girer: anlamak sadece eski ve aina bir
eyin dilinde yeni bir eyi ifade etmek anlamna gelir. rnein
Kendimi iyi hissetmiyorumbyle bir yarg, gzlemcinin b
yk ve eski bir objektifliini gerektirir; basit insan daima: u ve
ya bu kendimi iyi hissettirmiyor, derduygusu hakknda sadece
kendini iyi hissetmemek iin bir nedeni varsa kafa yoruyor.Bu
na felsefe eksiklii diyorum; bir metni, herhangi bir yorumda bulun
madan sadece bir metin olarak okuyabilmek, isel deneyimin en
ge gelitirilen biimidirbelki de en zor mmkn olan biimi
dir

480
(Mart-Haziran 1888)
Ne tin, ne neden, ne dnme, ne bilin, ne ruh, ne isten, ne de
gerek vardr: hepsi hibir ie yaramayan kurgulardr. zne ve nes
ne meselesi vardr, aksine sadece belirli relatif doruluklarla; her
eyden nce alganyla geliebilen belirli hayvan trleri vardr (by-
Iece deneyim toplayabilir)
Bgi, g aleti olarak alr. Dz olduundan gcn her artyla
birlikte artar
Bilginin anlam: burada, iyi ve gzel konusunda olduu gi
bi, bu anlayn kesin ve dar bir antrofosantrik ve biyolojik adan
ele alnmas gerekmektedir. Belirli bir trn kendisini muhafaza et
mesi ve gcn artrmas iin gereklik anlaynn, temelde bir
davran emas salamak iin hesaplanabir ve sabit olanlardan ye
terince kapsamas gerekir. Korumann yararllaldatlmamak
iin soyut teorik ihtiyalar deilbilgi organlarnn geliiminin ar
dnda gd olarak yatargzlemleri kendimizi korumak iin ye
terli olacak ekilde geliirler. Baka bir deyile: Bilgiye duyulan arzu
nun ls, g istencinin bir tr iinde byd lye baldr:
bir tr, efendisi olabilmek, onu zorla kendi hizmetine almak iin be
lirli bir miktar gereklii kavrar.

325
G istenci

3. Egoya nan zne

481
(1883-1888)
Fenomen karsnda duran pozitivizme karSadece gerekler var
drBen derim ki: Hayr, var olan gerek bulgular deil sadece yo
rumlardr. Herhangi bir gerei kendi iinde kuramayz: belki de
byle bir eyi yapmak istemek deliliktir.
Her ey sbjektiftir, diyorsunuz; ama bu bile bir yorumdur.
zne verilen bir ey deil, olan eyin arkasna eklenen ve uydu
rulan ve yanstlan bir eydir.Sonuta yorumun arkasna bir yo
rumcuyu yerletirmek gerekli midir? Bu bile uydurmadr, bir hi
potezdir.
Bilgi szcnn bir anlama sahip olduu derecede bu szck
bilinebilirdir; ancak dier taraftan yorumlanabilirdir de; arkasnda bir
anlam yoktur, sadece anlamlar vardr.Perspektivizm.
Dnyay yorumlayan bizim ihtiyalanmzdr; drtlerimiz ve
lehte ve aleyhte olanlardr, her drt bir nevi hkmetme arzusudur;
her biri, tm dier drtleri kendisini bir norm olarak kabul etme
ye zorlamak ister.

482
(1886-1887)

Cehaletimizin balad, ileriyi gremediimiz noktaya bir szck

yerletiriyoruz, rnein Ben szc, ediyorum szc, aa sz
c:bunlar belki de bilgimizin ufkudur ama gereklet deildir.

483
(1885)

Ego, dnce araclyla yerleir; halbuki bugne kadar, sradan in

sanlarn inandklar gibi, Ben dnyorum tmcesinde bir kesin
lik olduuna ve bu Ben szcnn, dncenin paralellikle tm
dier nedensel ilikileri anladmz nedeni olduuna inandk. Bu

326
 Egoya inan zne

kurgu u anda ne kadar allm ve vazgeilmez grnse dekendi

iinde hayali kkenine kar hibir eyi kantlamaz: bir inan, yaa
mn bir koulu olabilir ve yine de yanl olabilir.2

484
(Bahar-Gz 1887)
Dnme var: yleyse dnen bir ey var: Descartesnin btn ar
gmanlarnn neticesi budur. Halbuki bu, madde anlaymza inan
cmz a priori gerek olarak katmak demektirdnce varsa,
dnen bir ey var demek, her eyleme bu eylemi gerekletiren
birini ekleyen dilbilgisel alkanlklarmzn bir oluumudur. Ksaca
s, bu sadece bir gerein kantlanmas deil, bir mantksal metafi-
ziksel varsaymdr Descartesn takip ettii izgiler boyunca insan
mutlak kesinlikte olan bir eye deil, sadece ok gl bir inan ger
eine rastlar.
Bu neriyi Dnme var, yleyse dnce var eklinde ksaltr
sak, sadece bir gerginlik yaratm oluruz: ve sorgulanan eye, yani
dncenin gerekliinedncenin grnrdeki gereklii
nin bu ekliyle inkr edilemeyeceine hi temas edilmemi olur.
Halbuki Descartesnin istedii dncenin grnrde bir gereklik
deil, kendi iinde bir gereklie sahip olmasyd.

485
(Bahar-Gz 1887)

Madde anlay, zne anlaynn bir sonucudur: tersi deil! Ruhu

terk edersek, maddenin n koulu olan znegenelde yok olur. Bi
lileri varln derecelerine ular, birileri varla sahip olan eyleri
kaybeder.
Gerekliin eletirisi: daha az ya da daha ok gerek, inand
mz varln derecelendirilmesi bizi nereye gtrr?

2 Kr. Ksm 487 ve 493 ile yinin ve Ktnn tesinde. Nietzschenin elyazsyla yazlmam bu
ksm, muhtemelen dikte edilmiti.

327
G stenci

Yaam ve gc (mant ve deneyimin tutarlln) hissettiimiz

derece varl, gerekliin, grnrde olmamann lsn verir.
zne: En yce gereklik duygusunun tm farkl itkilerinin altn
da yatan bir birlie duyduumuz inan iin kullanlan terimdir bu
inana bir nedeni etkisi olarak anlyoruz inancmza ylesine ina
nyoruz ki, inancmz hatrna genelde gerek, gereklik, mad
desellik hayal ediyoruz.zne, iimizdeki birok etkinin tek bir
maddenin benzer birok durumu olduuna dair kugudur: halbuki
bu durumlarn benzerliini ilk yaratan yine biz olduk; onlar ayar
lamamz ve benzer hale getirmemizdir gerek olan, onlann benzer
lii deil (ki aslnda inkr edilmelidir).

486
(1885-1886)

unun mu, bunun mu (rnein bilin gereklerinin) gerek oldu

una karar verebilmek iin insann varln ne olduunu; ayn ekil
de kesinliin, bilginin ve benzerlerinin ne olduunu bilmesi gerekir.
Ama bunu bilmediimizden, bilgi yetisinin eletirisi anlamszdr. Bir
ara eletiri iin sadece kendisini kullanyorsa, kendisini nasl eleti
rebilir? Kendini tanmlayamaz bile!3

487
(1883-1886)

Btn felsefeler nihayetinde neden srecinin bal olduu n koul

lan gn na kartmas gerekmez mi?Egoya bir madde ola
rak, bir eylere genelde gereklik kazandrdmz tek gereklik ola
rak manamz gn na kartmas gerekmez mi? Sonunda en es
ki realizm: ayn zamanda da insanln din tarihinin tamamnn
ruha duyulan batl inanan tarihi olarak kabul edildii gn na
kar. Burada bir snra ulayoruz: dnmemiz bu inana bizzat ie
rir (madde, tesadf; eylem, eylemi yapan vs. ayrmyla); brakmak,
dnemeyecek durumda olmak anlamna gelir.
3 Kr. ksm 473.

328
 Egoya inan zne

Bir trn korunmas iin ne kadar gerekli olursan olsun, bir

inanan gerekle hibir ilgisi olmadm, rnein zamana, uzaya ve
devinime, onlara mutlak bir gereklik vermek zorunda olduu
muzu hissetmeyerek, inanmak zorunda olduumuz gereinden
biliyoruz.

488
(Bahar-Gz 1887)

Nedenlere duyduumuz inanan psikolojik trevi Gereklik, varlk

anlay zne hissimizden alnmtr.
zne: kendi iimizde, egonun bir madde olarak, tm eylemle
rin nedeni, eylemi yapan biri olarak saylmasn salayacak ekilde
yorumlanmtr.
Mantksal metafiziksel varsaymlar; maddeye, tesadfe, nite
liklere vs. duyulan inan, ikna edid gcn btn eylemlerimizi
istendmizin bir sonucu olarak kabul etme alkanlmzdan kay
naklanmaktadrbylece ego, bir madde olarak deiimlerin e
itliliinde kaybolmaz. Halbuki isten olarak byle bir ey yok
tur.
Kendi iinde bir dnyay, grnrdeki bir dnyadan ayrt et
memize izin veren kategorilerimiz yoktur, tm neden kategorileri
miz duyumsal kkenlidir: ampirik dnyadan tretilmilerdir.
Ruh, egobu anlaylarn tarihi burada da en eski aynmn var
olduunu gsterir (nefes, yaam)
Maddi bir ey yoksa, gayri maddi bir ey de yoktur. Anlay artk
herhangi bir eyi kapsamaz.
Hibir zne atomlara ayrlmaz. Srekli olarak byyen veya
azalan bir znenin alan; srekli olarak ykselen bir sistemin merke
zi; uygun kitleyi organize edemedii durumlarda iki paraya ayrlr.
Dier taraftan, daha zayf bir maddeyi, onu bozmadan memuru ha
line getirebilir ve belirli bir dereceye kadar onunla yeni bir btn
oluturabilir. Madde deildir, daha ziyade kendi iinde daha b
yk g iin aba gsteren ve kendini sadece dolayl olarak koru
mak isteyen bir eydir (kendini geride brakmak ister).

329
G stenci

489
(1886-1887)
Bilincimize birim olarak giren her ey, olaanst komplekstir: bi
zim daima sadece bir birim benzerliimiz vardr.
Bedenin fenomeni daha zengin, daha ak, daha somut fenomen
dir nihai nemi konusunda herhangi bir karara varamadan nce
likle metodolojik olarak tartlacaktr.

490
(1885)
Tek bir znenin varolduuna dair varsaym belki de gereksizdir;
yoksa sadece genelde etkileimleri ve mcadeleleri dncelerimi
zin ve bilindmizin temeli olan birok zneyi ileri srebilir miyiz?
Egemenliin yerleik olduu bir nevi hcreler aristokrasisini?
Mtereken hkmetmek ve nasl emir verileceini anlamak iin bir
eitler aristokrasisini?
Benim hipotezim: eitlilik olarak zne.
Aa entelektellii ve zararl yargsna ballk: tasarlanmtr.
Etkinin daima bilinsiz oluu: sonu olarak kartlan ve hayal
edilen neden tasarlanmtr, zamannda takip eder.
Keyif, bir nevi aadr.
Mevcut olan tek g, istencin gcyle aym trdendin bunun
zerine deiime urayan baka znelere emir vermedir.
znenin srekli geicilii ve fanilii. lml ruh.
Geni a, biim olarak saydr.

491
(1885-1886)
Bedene duyulan inan, ruha duyulan inantan daha temellidir
kincisi bedenin [straplar]4 zerine bilimsel olmayan bir yans
madr (ondan ayrlan bir ey. Ryalarn gerek olduuna inan
ma).

4 Parantez iindeki szckler, Nietzschenin dier notlanna dayanarak. Alman editrler ta

rafndan eklenmitir.

330
 Egoya nan. zne

492
(1885)

Beden ve fizyoloji balang noktas olarak: Neden?zne birlii

mizin yani bir topluluun bandaki hkmdarlar olarak doa ve
bu hkmdarlarn hkmedenlere bamll ve btn ve b
lmlerini mmkn klan koullar olarak rtbe ve iblm dze
ni hakknda doru fikir ediniyoruz. Ayn ekilde canl btnlerin
srekli olarak nasl ykseldikleri ve ldkleri ve znenin nasl
ebedi olduu; aym ekilde mcadelenin kendini itaat etme ve
emir verme eklinde ifade ettiini ve g limitlerinin dalgal bir
deerlendirmesinin yaamn bir paras olduu hakknda bir fikir
ediniyoruz. Hkmdarn bireysel faaliyetler asndan tutulduu
relatif cehalet hatta topluluk ierisinde rahatszlklar, kuraln uy
gulanabilecei koullar arasndadr. Ksacas, bilmemenin de; olayla
r, kolaylatrmay ve arptmay, bak as geni bir cetvel ze
rinde grmenin deerlendirmesine ulayoruz. En nemlisi yine
de hkmdarn ve kullarna ait btn dncelerin, istemenin,
dnmenin aym trden olduunu ve bir bedende bir hareket
grdmzde veya Tannsallardmzda, buna bal sbjektif
ve grnmez bir yaam olduunu anlamamzdr. Hareket, gz iin
bir sembolizmdir; bir eylerin .hissedildiini, istendiini, dnl
dn gsterir.
znenin, zne hakknda dorudan sorgulanmasna ve tinin tm
kendim yanstmalarna dair tehlike, insann kendini yanl yorumla
ma faaliyetinin yararl ve nemli olabilecei konusunda yatar. Bu
nedenle bedeni sorgularz ve keskinletirilmi duyularn kantm
reddederiz: isterseniz, deersiz paralarn bizzat bizimle temasa ge
ip geemeyeceklerim deneyelim.

331
G stenci

4. Bilgi Drts Biyolojisi

Perspektivizm

493
(1885)

Gerek, belirli bir trn olmadan yaayamayaca hata biimidir.

Yaamn deeri nihai belirleyicidir.5

494
(1885)
Bilgimizin yaam korumak iin gerekli olduu orandan daha fazla
artmas yakkszdr. Morfoloji duyularn, sinirlerin ve beynimizin
besin bulma zorluuna orantl olarak nasl gelitiklerini gsterir.

495
(...)

Yalan sylememelisin ahlakll reddedildii takdirde, gerek

duyusu kendim baka bir mahkeme nezdinde yasallatrmak zo
runda kalr: insanrn korunmasna ilikin bir ara olarak, g isten
ci olarak.
Ayn ekilde gzele duyduumuz sevgi de yledir: o da bizim bi-
imlendirici bir istenmizdir. ki duyu yan yana durur; gerek du
yusu bir eyleri istencimize gre biimlendirme gcn edinme ara
cdr. Biimlendirme ve tekrar biimlendirme keyfitarihncesi
alara ait bir keyif! Bizler sadece kendi yaptmz bir szc anla
yabiliriz.

496
(1884)
Bginin okeitlilii hakknda. nsann birok baka eyle ilikisini (ya
da trlerin ilikisini) izlemekbu, dier eyler hakknda nasl bilgi

5 Kr: Ksm 483 ve 487; ama aynca ksm 17Z

332
 Bilgi Drts Biyolojisi Pespektivizm

olabilir! Bilmenin ve bilginin yolu zaten varolu koullarnn bir par

asdr ki (bizim iin) bizi koruyann dnda baka bir entelekt tr
nn olamayacana dair kartlan sonuca neden olur: bu gncel va
rolu durumu belki de sadece tesadfidir ve belki de hi bir ekilde
gerekli deildir.
Bilgi edinme cihazmz bilgi iin tasarlanmamtr.

497
(1884)
Bana gre en gl ekilde inanlan apriori gerekler geici varsaym
lardr, rnein olduka iyi edinilmi inan alkanl olan nedensellik
kanunu, bizden yle bir para haline gelmitir ki ona inanmamak rk
mz yok ederdi yi ama sadece bu nedenle gerek midirler? Nasl bir so
nu ama! Sanki insann korunmas, gerein bir kantym gibi!

498
(1884)
Entelektimizin bile ne dereceye kadar varolu koullarnn bir sonu
cudur: ona sahip olmaya ihtiyacmz olmasa, ona sahip olmazdk ve
ona olduu gibi sahip olmaya ihtiyacmz olmasayd, baka bir ekilde
yaayabilseydik, ona olduu gibi sahip olmazdk

499
(1885)

Primitif koullarda (preorganik) dnme, kristalde olduu gibi,

biimlerin kristallemesidir. Bizim dncemizde asl sfat yeni
malzemeleri eski emalara oturtmaktr (=Prokrustesin yata), yeni
olan eit yapmaktr.

500
(1885-1886)
Darda tasarlanan duyu alglan: ieride ve dandaburada
beden mi emir verir?

333
G stenci

dioplazmada hkm sren eitleyi ve dzenleyici glerin ay

ns d dnyann birleiminde de hkm srer: duyu alglarmz,
iimizdeki gemiin tamam asndan bu asimilasyonun ve eitlen
menin bir sonucudur; dorudan izlenimden sonra gelmezler

501
(1886-1887)
Karlatrma olarak kabul edilen btn dncelerin, yarglarn, al
glarn n koulu bir eitliin varln savunmak ve daha nce de
eit hale getirmektir. Eit hale getirme sreci, amiplere uygun malze
meleri yerletirme sreciyle ayndr.
Eit hale getirme drtsnn hizaya getirilmi olmas asndan
hafza sabk olmutur: ayrt edicilik korunmutur. Blmleme ve
snflandrm a sreci olarak hatrlama: kim aktiftir?

502
(1885)

Hafza hakkmdaki fikirlerimizi tekrar gzden geirmek zorundayz:

Z am ann dnda oaltan, farknda olan vs. bir ruhun varolduu
nu farz etmeye ilikin balca ayartclk burada yatar. Halbuki tec
rbe edilmi olan hafzada yaamaya devam eder; geri geldiin
de ona yardma olamam; isten bu durumda, tpk herhangi bir
dncenin geliinde olduu gibi, aktif deildir. Hakknda bilin sa
hibi olduum bir ey gerekleir imdi bama bir ey gelecektir
onu kim ard? kim kkrtt?

503
(1884)
Bilgi cihaznn tamam soyutlama ve basitletirme cihazdrbilgi
ye deil, bir eyleri sahiplenmeye yneltilmitir son ve aralar',
asl doalarndan anlaylar kadar uzaktr. Son ve aralar ile s
reci sahipleniriz; anlayla da sreci oluturan bir eyleri.

334
 Bilgi Drts Biyolojisi Perspektivizm

504
(1883-1888)

Bilinkoordinasyon olarak hariten balar ve izlenimlerin bilin

cine varrnce bireyin biyolojik merkezinin en uzandan balar;
ancak kendini derinletiren ve younlatran bir sre olduundan,
srekli olarak merkeze yaklar.

505
(1886-1887)

Bizim anladmz ekliyle alglarmz: yani bilincine varmann ya

rarl olduu ve gerek bizim, gerekse organik sredn tamam iin
nemli olduu tm alglarn toplambu nedenle genel olarak tm
alglar deildir (rnein elektrik deildir); bunun anlam udur: sa
dece alglan semek iin duyularmz vardrkendimizi korumak
iin ilgilenmemiz gereken alglan. Bin sadece yararl olduu derecede
mevcuttur. Tm duyu alglarm deer yarglarnn6 ilediine dair hibir
phe yoktur (yararl ve zararldolaysyla keyif verid veya rahat
sz edid). Her bireysel renk de bizim iin bir deer ifadesidir (ok na
diren hayran da kalsak ya da bunu ayn renkte oaltlm bir izle
nimden sonra da yapsak, rnein hapishanede bir mahpus veya bir
deli). Bylece bcekler de farkl renklere farkl tepkiler verirler ba
zen [u renk, bazen bu];7 rnein karncalar.

506
(1884)
nce grntlergrntlerin tinde nasl olutuunu aklamak.
Sonra szckler grntlere uygulanrlar. Son olarak da anlaylar sade
ce szckler varsa mmkndrlerbirok grntnn grnmez,
ama duyulur bir eyde bir araya gelmesi (szck). Her biri iin sadece
tek bir szcn varolduu benzer grntleri dndmzde

6 Vurgu, olduka ilgin bir duruma dikkat ekmek iin tarafmca eklenmitir. Orijinalinde
bir nceki cmle vurgulanmtr ama burada sadece deer yarglan.
7 Parantez iindeki szckler. Alman editrler tarafndan Nietzschenin onlar szc
nn yerine getirilmitir.

335
G istend

szcn neden olduu kck duygu miktarbu zayf duygu

mterek elementtir, anlayn temelidir. Zayf duyumlarn da ajan
ekilde grld, ayn ekildeymi gibi algland temel bir gerektir.
Bylece duyumlar hakknda not tuttuumuz gibi, birbirine yakn
komu olan iki duyumun kankldir; ama not tutan kim? her du
yu izleniminde bile inan en temel balangtr: ilk entelektel faali
yetin bir nevi tasdikidir! Balangta bir gerek kabul etmektir! Bu
nedenle gerek kabul etmenin nasl meydana geldiinin aklan
mas gerekir! Gerein arkasnda hangi duyum yatar?

507
(Bahar-Gz 1887)
Gerein z olarak unun ve bunun byle olduuna inanyorum
deerlendirmesi. Deerlendirmelerde korunma ve byme koullan
da vurulmutur. Tm bgi organlarmz ve duyularmz sadece ko
runma ve byme koullan asndan gelimilerdir. Nedene ve ka
tegorilerine, diyalektie gven, dolaysyla mantn deerlendir
mesi, sadece yaam iin deneyimle kantlanm yararllklann ka
ntlarbir eyin doru olduunu deil.
Byk bir inan iinin varolmak zorunda olmas; yarglara cret
edilebilmesi; tm esasl deerlerle ilgili phelerin eksik olmasya
ayan her eyin ve yaamlarnn n koulu budur. Dolaysyla gerek
li olan, bir eyin gerek kabul edilmesidirgerek olmas deil.
Gerek dnya ve grnrdeki dnyabu antitezin izini deer iliki
lerine kadar srdm. Kendi korunmamzn koullanm, varln ge
nel olarak belirtileri olarak yansttk. nanlarmzda salam olmak
zorunda olduumuz iin, gerek dnyay deiimin ve oluun
dnyas deil, varoluun dnyas yaptk.

5. Nedenin ve Mantn Kkeni

508
(1883-1888)
zgn bir fikirler kaosudur, Birbirleriyle tutarl olan fikirler kald,
byk birounluu yok olduve yok olmaktadr.

336
 Nedenin ve Mantn Kkeni

509
(1883-1888)

inden mantn doduu arzularn dnyevi krall: arka planda

sr igds. Benzer durumlarn farz edilmesi, benzer ruhlar ge
rektirir. Karlkl anlama ve hkimiyet iin

510
(1883-1888)

Mantn kkeni hakknda. Bir eyin eit varsaylmasma ilikin, bir eyi eit
grmeye ilikin temel eilim, yararllnn ve zararllnn hesaba ka
tlmasyla, baarlarnn hesaba katlmasyla deitirilmitir ve kontrol
altnda tutulmaktadr kendini, aym zamanda yaam inkr etmeden
ve tehlikeye atmadan tatmin edebilecei daha yumuak bir dereceye
adapte etmitir. Bu sre, tamamen protoplazmann kendisine eit ol
duunu ileri srd eyi yapt ve kendi biimine ve durumuna uy
gun hale getirdii harici mekanik srece eittir d sembol budur).

511
(1885-1886)

Eitlik ve benzerlik.
1) Daha kaba organ birok grnrde eitlik grr;
2) Tin, eitlik ister yani bir duyu izlenimim mevcut bir seriye da
hil etmek ister: tpk bedenin anorganik maddeleri asimle etmesi gibi
Mantn anlalmas iin:
Eitlik istenci, g istencidirbir eyin bu ekilde (yargnn z) oldu
una dair inan, mmkn olduunca eit olmas gereken bir istencin
sonucudur.

512
(1885)

Mantk, koula baldr: birbirinin aym olan davalar olduunu var

sayn. Aslnda mantkl dnmeyi ve sonu kartmay mmkn

337
G stenci

klmak iin bu koul, ncelikle hayali olarak yerine getirilmi sayl

maldr. Yani: mantkl geree duyulan isten ancak btn olayla
rn temelli olarak, arptld ileri srld takdirde ayakta tutulabi
lir. Bundan kan sonu udur ki burada her iki arac da yani nce
arptmay, daha sonra da kendi bak asnn yrrle konulma
sn kullanabilen bir drt hkm srmektedir: mantk, gerek is
tencinden kaynaklanmaz.

513
(Gz 1886)

htiyalarmzn, yani gvenlik ihtiyacmzn, iaretler ve sesler bazn

da hzl anlama ihtiyacmzn, ksaltma aralarna duyduumuz ihti
yalarn hizmetinde alan kategorileri:madde, zne, nesne,
varlk, olmakyaratan yarata gcn metafizik gereklerle ilgisi
yoktur.
Nesnelerin isimlerini kanun haline getirenler, gl olanlardr
ve gl olanlar arasnda kategorileri yaratanlar, soyutlama konu
sunda en byk sanatlardr.

514
(Mart-Haziran 1888)

Denenmi ve uzun deneyimler ve testlerle kantlanm bir ahlakllk,

bir yaam tara, en sonunda bilincimize bir kanun olarak, egemen olarak
yerleir Ve bylece ilgili deerlerin ve durumlarn ait olduu grubun
tamam bilincimize giri yapar, saygdeer, doruluundan phe edile
mez, kutsal ve gerek hale gelir; geliiminin bir paras, kkenin unutul
masn istemesidir Bu, efendi olduunun iaretidir
Neden kategorilerine de aym ey olmu olabilir: uzun sre el yor
damyla aradktan ve yokladktan sonra, greli yararllklar sayesin
de stn gelmi olabilirler Sonra, insann onlan bir araya toplad
ve bir btn olarak bilince ykselttiive birilerinin onlara emir
verdii yani bir emrin etkisine sahip olduklan bir an gelmitir O ta
rihten sonra apriori olarak, deneyimin tesinde, rtlemez kabul

338
 Nedenin ve Mann Kkeni

edildiler. Ve imdi belirli bir rkn ve trn elverili bir aresinde ba

ka bir ey temsil etmiyorlar tek gerekleri yararllklardr

515
(Mart-Haziran 1888)

Bilmemek, ama emalatrmakkaosa pratik gereksinimlerimi

zin ihtiya duyduunda daha fazla sreklilik ve biim yklemek.
Nedenin, mantn ve kategorilerin oluumunda amirane olan
ihtiyalard: Bmek deil, anlalrhk ve hesaplama amacyla snf
landrmak, emalatrma ihtiyac (Nedenin geliimi, benzer yap
ma, eit hale getirme amacyla ayarlamadr, icattrduyu izlenim
lerinin iinde getii srecin ayndr!). Burada nceden varolan
hibir fikir deil sadece bir eylerin kabaca ve eit hale getirildi
ini grdmzde, bizim iin hesaplanabilir ve kullamlabilir ha
le geldiklerine dair yararclk gerei ibandayd Nedende ke
sinlik, bir etkidir, bir neden dedir: Hayat, srekli bir itki tayan
baka neden trleriyle baa kamamaktadrincelenmesi zorla
rfazla eitsizlik vardr
Kategoriler, sadece bizim iin yaam koullan olduklar balam
da gereklerdir: tpk klidyen boluunun koullu8 bir gerek
olmas gibi. (Kendi aramzda: hi kimse insann varolmas iin her
hangi bir gerekliliin mevcut olduunu iddia etmeyeceinden, ne
den ve klidyen boluu sadece belirli bir hayvan trnn bir mi
zac ve birou arasndan bir mizacdr)
Burada aksini iddia etmemeye dair dayanlmaz sbjektif istek,
biyolojik bir itepidir: Sonu karttmz gibi sonu kartmann
yararllna dair igd, bizim bir paramzdr, hatta biz neredey
se o igdnn kendisiyiz Halbuki bundan gerein kendisine
sahip olduumuza dair bir kamt kartmak ne byk bir naiflik-
tir! Aksini iddia edememek, yetersizliin bir kantdr, gere
in deil.

8 MS: bedingt (artl); basl versiyonlar bedingende (artlandran). Editrler sz Kanftan

almlardr, Nietzschenin bir sonraki cmlesinden deiL

339
G stenci

516
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Ayn eyi kabul edip, inkr edemiyoruz: bu, sbjektifbir ampirik kanun
dur, herhangi bir gerekliliin deil, bir yetersizliin davurumudur.
Aristotelese gre, eliki kanunu tm prensipler arasndaki en
kesin olan prensipse; gsterilen her kantn zerinde durduu en ni
hai ve en temel prensipse; her aksiyomun prensibi iinde yatyorsa;
dibinde ne gibi varsaymlarn yattm daha dikkatli dnmemiz ge
rekiyor. Ya sanki baka bir kaynaktan biliyormuuz gibi, gncellik
hakknda, varlk hakknda bir eyler ne srer yani sanki ona zt s
fatlar atfedilemezmi gibi. Ya da bu nerinin anlam udur: ona zt s
fatlar atfedilmemelidir. Bu durumda mantk, gerei bilmemek ama
tarafmzca gerek olarak arlacak bir dnyay varsaymak ve
ayarlamak iin bir zorunluluk olacaktr.
Ksacas u soru akta kalr. Mantn aksiyomlar gereklie uy
gun mudur yoksa kendimiz iin gereklik, gereklik anlaym ya
ratmak iin birer ara ve l mdr? Daha nce de dediimiz gi
bi, ncekini onaylamak iin, varlk hakknda daha nceden bilgi sa
hibi olmamz gerekecektirki durum kesinlikle byle deildir. Do
laysyla bu giriim hibir gerek kriteri iermemekte olup, gerek sa
ylabilecek bir zorunluluk iermektedir.
Her mantk (ve matematik) nermesinde olduu gibi, kendini
zdeletirmeyen bir A olmadm ve Anm sadece grnrde
olduunu varsayalm: byle bir durumda mantk, koul olarak sa
dece grnrde bir dnyaya sahip olurda Aslnda bu nermeye,
onlan srekli olarak onaylyormu gibi grnen aralksz dene
yimler altnda etkileniyoruz. Ann gerek gizli temeli olan ey;
bir eylere inancmz, manta inancmzn n kouludur. Mantn
As, tpk atom gibi, bir eyin rekonstrksiyonudurBunu kav
rayamayp, mant gerek varln bir kriteri haline getirdiimiz
de madde, sfat nesne, zne, eylem vs. gibi hipostazlan gerek var
sayma; yani metafizik bir dnyay, daha dorusu gerek dnyay
tasarlama yolundayz demektir (bu da bir kez daha grnrdeki
dnyadr-).

340
 Nedenin ve Mantn Kkeni

Dncenin ilk eylemi olan onaylama ve ret; gerek kabul etme

ve etmeme, varsayldklan derecede sadece bir eyleri gerek kabul
etme veya etmeme alkanl deil bilgiye sahip olabileceimiz ve
yarglarn gerekten gerekler zerinde rasgele bulunabileceine
duyulan inanan hkm altnda bunu yapma hakkdr;ksacas
mantk, kendi iinde gerek hakknda bir eyler ileri srme yetene
i konusunda (yani zt sfatlara sahip olamayaca konusunda) phe
ye dmemektedir.
Burada, duyumlarn bize gerekler hakknda bir ey rettikleri
ne dairayn anda ayn eyin hem sert, hem yumuak olduunu
syleyemeyeceime dairkaba duyumsal nyarglar hkm sr
mektedir. (gdsel ayn anda iki zt duyuma sahip olamam kan
t olduka kaba ve yanltr.)
elikiler hakkmdaki kavramsal yasak, anlaylar oluturabdii-
mize; anlayn bir eyin sadece zn gstermeyip, onu kavradna
dair inantan kaynaklanmaktadr Mantk aslnda (tpk geometri
ve aritmetik gibi) sadece bizim yarattmz hayali varlklar iin ge-
erlidir. mantk, gncel dnyay tarafmzca ileri srlen bir ema
araclyla kavrama; daha dorusu bizim iin daha ak ve hesapla
nabilir hale getirme giriimidir

517
(Bahar-Gz 1887)

Dnmek ve sonu kartmak iin varlklarn varsaylmas gerek

mektedir: mantk sadece ayn kalan eylerin formlleriyle urar.
Bu varsaymn gerein bir kant olamamasnn nedeni budun
varlklar bak amzn bir parasdr. Varlk olarak ego ( olu
veya geliimden etkilenmemi haliyle).
zne, madde, neden vs.den oluan hayali dnya gerekmekte
dir : iimizde dzenleme, basitletirme, arptma, suni olarak ay
rm yapma gc vardr. Gerek, duyumlarn eitlilii zerinde
hkm srme istencidir: fenomenleri kesin kategorilere ayrma
istencidir. Bunun iin bir eylerin kendi iindeliine dair bir inan
tan balyoruz (fenomenleri gerek kabul ediyoruz).

341
G stend

Oluturma yeteneksizlii, sahte, kendi iinde elikili olarak

olu aamasndaki bir dnyann karakteri. Bilgi ve olu birbirini d
arda brakr. Sonuta bilgibaka bir ey olmaldr: Her eyden n
ce bilinebilir klmak iin bir isten olmaldr; bir nevi olu, varlkla
rn yalanclm bizzat yaratmak zorundadr.

518
(1885-1886)
Egomuz bizim iin tm varlklara ekil verdiimiz ve anladmz
modele gre biimde tek varlksa: brakn yle olsun! Byle bir du
rumda elimizde, olannher eyi bir ufuk gibi iine alan grnrde
bir birliingeni al bir illzyon olup olmadna dair pheye
dmek iin yeterince yerimiz olurda Bedenin kant, olaanst
bir eitlilii ortaya kartr; yntemler dorultusunda daha kolay
incelenen zengin fenomenleri, daha fakirlerin anlalmas iin kul
lanmamz uygun olur. Sonu olarak: her eyin olduunu varsayar
sak, bilgi sadece varla inan baznda mmkn olabilir.

519
(1883-1888)
Sadece tek bir varlk, tek bir ego varsa ve dier tm varlklar
onun modeline gre biimlendiriliyorsasonu olarak egoya
inan, manta inanca yani neden kategorilerinin metafizik gerei
ne inanca gre duruyor veya dyorsa; dier taraftan da egonun,
olu aamasnda bir ey olduu kantlanrsa: o zaman

520
(1885)
Srekli deiim, bireylervs. hakknda konumamz yasaklar; varlk
larn saysbizzat deiim iindedir. Kaba bir biimde, harekette ola
nn yan sra dinlenmede olan grdmze inanmasak, zaman ve
hareket hakknda hibir ey bilmemi oluruz. Ayn husus neden ve et
ki iin de geerlidir ve hatal bo uzay anlay olmam olsayd, uzay

342
 Nedenin ve Mantn Kkeni

anlaym hibir ekilde edinmemi olurduk. Kimlik prensibinin arka

snda aym olan eylerin grnrdeki gerei yatar. Olu aamasn
daki bir dnya, tam anlamyla anlalamazd veya bilinemezdi; sa
dece anlayana ve bilen entelektelin kaba ve yaratlm, sadece g
rnlerden meydana getirilmi bir dnyayla yz yze geldii kap
samda ve bu tr grnn yaam koruduu kapsamda anlalr ve
bilinirdisadece bu kapsamda bilgi yani birbirimizin daha nceki
ve daha somaki hatalarnn lmemiz gibi bir ey olabilirdi

521
(Bahar-Gz 1887)
Mantkl benzerlikhakknda Birey ve trler anlaylar aym d e
recede sahte ve sadece grnrdedir. Trler anlay sadece ok
sayda benzer yaratklarn aym anda grndklerine ve bymey
le deiim hzlarnn, kk devamllklarn ve artlarn gze
arpmayaca ekilde uzunca bir sre yavalatldna dair gerei
ifade etmektedir ( evrimin grnr olmad ve bylece bir hede
fe ulaldna dair yanl bir fikrin olumasn mmkn klan bir
denge kurulmu ve evrimin bir hedefi varm gibi grnd
bir evrim aamas).
Biim, devaml bir ey, dolaysyla daha deerli bir ey olarak ka
bul edilmektedir; halbuki biim sadece bizim tarafmzdan uydu
rulmutur; ve aym biimi ne kadar ok elde edersek edelim, aym
biim olduu anlamna gelmezgrnen daima yeni bir eydir ve
daima kyaslama yapan ve yeniyi eskisine benzedii oranda, bii
min btnlne dahil edenler sadece biziz. Sanki bir tr elde et
mek zorundaymz ve adeta sanki biimlendirme sreci tarafndan
tasarlanm ve biimlendirme srecine zgym gibi
Biim, trler, kanun, fikir, amahepsinde kurguya sahte bir
gereklik verme hatas yaplmtr, sanki olaylar bir ekilde bir eye
itaat ediyormu gibieyleme geen ve eylemin yneltildii olaylar
asndan suni bir ayrm yaplmaktadr (ama bu eyleme geen ve
eylemin yneltildii sadece metafizik ve mantk dogmatizmimize
uygun olarak varsaylmtr gerekler deildirler).

343
G stend

Anlaylar, trler, biimler, amalar, kanunlar (birbirine eit du

rumlar dnyas) kurma itepisini, sanki bizi gerek dnyay sabitleti
recek duruma getiriyormu gibi deil aksine kendimiz iin varolu
umuzun mmkn klnd bir dnya ayarlamaya ynelik bir ite-
pi olarak anlalmaldr:bu ekilde kendimiz iin hesaplanabilir,
basitletirilmi, anlalabilir vs. bir dnya yaratyoruz.
Ayn itepi, tm farknda olularn, kendini anlalabilir klma
yeteneinin dayand nedeni basitletirerek, kabalatrarak, vur
gulayarak ve aynntlanna girerek destekleyen duyu faaliyetlerinde
de vardr. htiyalarmz, duyularmz ylesine hassas bir hale getir
mitir ki ayn grnrdeki dnya daima tekrar grnmektedir ve
bu ekilde gerekle benzerlik kazanmtr.
Manta inanmaya dair sbjektif itepimiz sadece mantk bilin
cimize girmeden ok nce, olaylara mantn konutlarn katmak
tan baka bir ey yapmadmz ortaya karmaktadr: imdi onla
r olaylarda kefediyoruzartk aksini yapamayzve bu itepile-
rin gerekle balant bir eyleri temin ettiini hayal ediyoruz.
eyi, zde eyi, zneyi, vasf, faaliyeti, nesneyi, maddeyi, biimi
zde, kaba ve basit hale getirme srecini uzun bir sre izledikten
sonra yaratanlar biziz. Dnya bize mantkl grnyor nk onu
biz mantkl yaptk.

522
(1886-1887)
Kesin zm. Nedene inanyoruz: halbuki bu, gri anlaylarn felsefe
sidir. Dil, en naif nyarglara dayanr.
Sadece dil biiminde dndmz iin, artk bir eylere uyum
suzluklar ve problemler atfediyoruzve bylece nedenin (rne
in zne, sfat vs.) ebedi gereine inanyoruz.
Dilin snrlamas altnda dnmeyi reddettiimiz takdirde, dnmekten
vazgeiyoruz; gbela bu snrlamay bir snrlama olarak gren p
heye ulayoruz.
Mantkl dnce, skp atamadmz Ur emaya gre yorumlamaktr.

344
 Bilin

6. Bilin

523
(Mart-Haziran 1888)
Ruhsal ve fiziksel fenomenlerden tek bir maddenin iki yzn, iki
aklamasn yapmaktan daha yanl hibir ey yoktur. Bununla hi
bir ey aklanamaz: Madde anlay bir aklama olarak tamamen
faydaszdr. Bilin ikindi roldedir, neredeyse kaytszdr, lzumsuz
dur ve kaderinde belki de kayplara karmak ve mkemmel bir
otomasyona yol amak vardr
Sadece isel fenomenleri gzlemlediimiz takdirde, duymadkla
r szckleri dudak hareketlerinden sezen sar ve dilsizlerle kyasla
nabiliriz. sel duyu fenomeninden, gzlem aralarmz uygun olsa
kavram olacamz ve sinir akmlan diye adlandnlan grnmez
fenomenlerin ve baka fenomenlerin varolduu sonucunu kart
yoruz.
Bu isel dnyaya kar her trl hassas organdan yoksunuz;9 bu
nedenle bin kat karkl bir birim olarak hissediyoruz; ve bylece
eyleme ve deiime ilikin herhangi bir nedenin bize grnmez ol
duu yerde nedenselliin olduunu ileri sryoruzdncelerin
ve duygularn ardkl, sadece bilinte grnr hale gelmeleridir.
Bu ardkln, bir nedensel zincirle herhangi bir balants olduu
fikri tamamen inanlmazdr: bilin bize asla neden ve etki rnei
vermemitir.

524
(Kasm 1887-Mart 1888)

Bilincin rol. Bilincin rol hakknda yanlmamamz ok nem

lidir: bilind yava yava gelitiren, d dnyayla balantlanmzdr.
Dier taraftan bedensel fonksiyonlarn koordinasyonu asndan
gsterilen yn veya koruma ve zen, bilincimize girmemektedir; bilin-

9 MSde bu paragrafn balad yerde gerek bir cmle deildir. Yoksun kaldmz isel
bir dnyann..

345
G stend

dmize tinsel birikimden daha fazla girmemektedir: bu eylerin ze

rinde daha yce bir mahkemenin hkm srd phe gtrmez
direitli esasl arzularn oylarm ve gcn hissettirdii bir nevi
ynetid komitesi Keyif, keyifsizlik, bu alandan gelen imalardr;
tpk isten eylemi gibi; tpk fikirler gibi.
zetle: Bilinli hale gelen, bizden tamamen saklanan nedensel bir
iliki kapsamndadrdncelerin, duygularn, fikirlerin bilinte
ki ardkl, bu ardkln nedensel bir ardklk olduunu gs
termez; ama grnrde, durum en yksek derecede byledir. Tin,
neden, mantk vs. (ki bunlardan hi biri yoktur: hayali sentezler
ve birimlerdir) fikrimizin tamamm bu grn zerine kurduk ve
bunlar bir eylerin iine ve bir eylerin arkasna ykledik!
Genellikle insan, bilmem kendisini genel sensoyum ve yce
mahkeme olarak kabul eder; yine de sadece bir iletiim aracdr: top
lumsal ilikiler sayesinde ve toplumsal ilikilerin menfaatleri do
rultusunda yava yava geliir liki burada d dnyann etkile
rini ve bizi mecbur ettii tepkilerini ve ayrca bizim de d dnya
zerindeki etkimizi kapsayacak ekilde anlalmaktadr. Ynetid
memuru deil, ynetid memurun bir organdr.

525
(1888)

Eskian, Hristiyanln, skolastizmin kokusunu ve dier misk ko

kularm tayan bir formle sktrlan nerim: Tin olarak Tann
anlaynda, mkemmellik olarak Tann inkr edilmektedir

526
(Mart-Haziran 1888)

Belirli bir btnln bir eylerin gruplamasnda geerli olduu

yerde, bu koordinasyonun nedeninin daima tin olduu sanlmtr
ki bu fikrin hibir nedeni yoktur. Kompleks bir geree dair fikirler
neden bu gerein koullarndan biri olsun ki? Ya da kompleks bir
gerein dncesi neden bu gerein nedeninden stn olsun ki?

346
 Bilin

Tin asndan aklayc azimlilie kar tetikte olmalyz: Tine

organizasyon ve sistematizasyon zelliklerini atfetmenin hibir te
meli yoktur. Sinir sisteminin ok daha kapsand bir nfuz alanna
sahiptir: bilin dnyas ona eklenmitir. Bilin, adaptasyonun ve sis-
tematizasyonun toplam srecinde hibir rol oynamamaktadr.
!

527
(1886-1887)

Fizyologlar, tpk filozoflar gibi, bilincin berraklk asndan artt oran

da deeri asndan da arttna inanrlar: en berrak bilincin, en mantk
l ve serinkanl dnmenin birinci derece olduu ileri srlmektedir.
Ancakbu deer hangi lye gre belirlenir? istencin serbest bra
klmas asndan en yzeysel, en basitletirilmi dnme tam en kul
lanl olandrbu nedenlevs. (nk geride ok az gd brakr).
Eylemde kesinlik, yarglan ounlukla belirsiz olan uza grme
kayraclna muhaliftir: yarglar daha derin bir igd tarafndan
ynetilir.

528
(1886-1887)

Psikologlarn temel hatas: Bulank fikirleri, ak fikirlerden daha dk

derecede fikirler olarak kabul ediyorlar: ama bilincimizden kendini
skp atan ve bu nedenle belirsiz hale gelebilen, bundan dolay ken
di iinde mkemmel derecede berrak olabilir. Belirsiz hale gelmek,
bilincin bak asna baldr.

529
(Mart-Haziran 1888)

Olaanst gaflar

1) Bilincin absrd bir biimde kendi deerini abartmas; bir birim,

bir varlk: tin, ruh, hisseden, dnen, isteyen bir ey haline
dntrmesi

347
G stenci

2) zellikle azimliliin, sistemin, koordinasyonun ortaya kt

yerlerde neden olarak tin;
3) Ulalabilir en yce biim varln stn cinsi, Tannolarak bilin;
4) Etkinin olduu her yerde istencin ileri srlmesi;
5) Tinsel dnya olarak, bilin gerekleri sayesinde ulalabilir bir
dnya olarak gerek dnya;
6) Bilginin olmad her yerde emsalsiz bilin yetisi olarak bilgi.

Sonular.
Her ilerleme, bilinli hale gelmenin ilerlemesinde yatar; her geri
leme, bilinsiz hale gelmekte; (bilinsiz hale gelme arzulara ve du
yulara geri dhayvan haline gelme olarak kabul edilmekte
dir)
nsan, gereklie, gerek varla diyalektik sayesinde yaklar;
igdler, duyular, mekanizmalar sayesinde uzaklar
nam tin olarak zmek, onu Tann haline getirmek anlamna
gelirdi; tin, isten iyilikhepsi birdir;
yi olan her ey tinsellikten gelmeli; bilincin bir gerei olmal;
Daha iyiye doru her ilerleme, sadece bilinli hale gelme dorul
tusunda bir ilerleme olabilir.

7. YagL Doru-Yanl

530
(1883-1888)

Kant asndan teolojik nyarg, bilinsiz dogmatizmi, ahlaki bak

as hakimdi, yneticiydi, buyurucuydu.
Proton pseudos:10 Bilgi gerei nasl mmkn olabilir? bilgi hibir
gerek deil midir? Bilgi nedir? Bilginin en olduunu bilmiyorsak,
bilginin var olup olmadna dair soruyu cevaplayanlayz. Pekala!
Ne var ki bilginin olup olmadn, bilginin olup olamayacam bil
miyorsam, bilgi nedir? sorusunu da makul bir biimde ortaya ata

10 lk yanllk veya ilk hata.

348
 Yarg. Doru-Yanl

mam. Kant, bilgi gereine inanmaktadr, onun istedii biraz naiflik-

ti: bilginin bilgisi!
Bilgi yargdr! Ama yarg, bir eyin u veya bu ekilde olduuna da
ir inantr! Bilgi deildir! Bilginin tamam evrensel geerlilii olan (her
halkrda durum byledir, tersi deildir), gerekli geerlilii olan (ne s
rlen iddiann tersi hibir zaman meydana gelemez) sentetik yarglar
dan oluur.
Bilgiye duyulan inanan yasallatrlmas daima bir eyi gerekti
rir; tpk bilin yarglarna ait duygularn yasallatrlmay gerektir
mesi gibi. Burada hkim olan nyarg, ahlaki ontolojidir.
Dolaysyla bundan kartlacak sonu yledir:

1) Evrensel adan geerli ve gerekli kabul ettiimiz iddialar vardr;

2) Gereklilik ve evrensel geerlilik, deneyimden elde edemez;
3) Sonu olarak, onlan deneyim zerine deil, baka bir ey zerine
kurmak ve baka bir bilgi kaynandan elde etmek zorundayz!

(Kant (1 ) sadece belirli bir koul altnda geerli olan iddialar ol

duu; ( 2 ) bu koulun deneyimden deil, katksz nedenden elde
edildii sonucunu kartmaktadr.)
Bu nedenle: burada sorulmas gereken soru, bu gibi iddialarn
gerek olduuna inanmak iin nedenleri nereden alyoruz? Hayr,
manamzn nas gerekelendirildii! Halbuki bir inancn, gl bir
kanaatin kkeni, psikolojik bir problemdir: ve ok dar ve snrl bir
deneyim, ounlukla byle bir inana meydana getirir! data a pos
terim olmadm, data apriori, nceki deneyimleri gerektirir. Ge
reklilik ve evrensel geerlilii hibir zaman deneyimden alamayz:
Bu neden hibir deneyim olmadan mevcut olduklan anlamna ge
lir ki?
zole edilmi yargar yoktur!
zole edilmi bir yarg asla gerek dedir, asla bgi deildir; sa
dece birok yargnn balantsnda ve ilikisinde herhangi bir kefa
let vardr.
Doru inana, yanl inantan ayran nedir? Bilgi nedir? O bili
yor*; bu ilahidir!

349
G stend

Gereklilik ve evrensel geerlilik asla deneyimle elde edilemez! By-

lece deneyimden bamszdrlar, deneyim ncesine aittirler! Apriori
meydana gelen, salt nedenden dolay meydana gelen ve bu nedenle
tm deneyimlerden bamsz olan kavray, bilginin katksz biimidir!
Mantn temel kanunlar olan kimlik kanunu ve eliki kanu
nu, bilginin katksz biimleridir nk tm deneyimlerden nce
gelmektedirler. Halbuki bunlar kesinlikle bilgi biimleri deildir!
nancn dzenleyici maddeleridirler.
Matematik yarglarnn apriori karakterim (katksz ussallm) sap
tamak iin, uzay katksz nedenin bir biimi olarak kavramak gerekir.
Hume: Sentetik apriori yarglar yoktur diye bir aklamada bu
lunmutur. Kant diyor ki: Vardr! Matematiin yarglan! Ve byle
yarglar varsa, metafizik de vardr; bir eylerin katksz nedenlerle
bgisi vardr!
Matematik, metafiziin asla mmkn olamayaca koullar al
tnda mmkndr. nsan bilgisinin tamam ya deneyimdir ya da
matematik.
Yarg sentetiktir, yani farkl fikirleri birbirine balar.
Aprioridir yani asla duyu alglamasyla deil sadece katksz ne
den sayesinde verilebilen her balant evrensel olarak geerli ve ge
reklidir.
Sentetik apriori yarglar olmak zorundaysa, neden, balant ya
pabilecek durumda olmak zorundadr: balant bir biimdir. Neden,
biim verme yeteneine sahip olmak zorundadr.

531
(1885-1886)

Yarg, sen eski inancmz; en alk olduumuz gerek kabul etme ve

ya gerekd kabul etme; bir iddia veya inkr; bir eyin byle olup,
yle olmadna dair bir kesinlik; burada gerekten bildiimize da
ir bir inantrtm yarglarda gerek olduuna inanlan nedir?
Sfatlar nedir? Bizdeki deiimi bir deiim olarak deil, bize
yabana olan ve sadece algladmz bir kendi iinde olarak ka
bul ettik: ve onu bir olay olarak deil, bir varlk, bir nitelik olarak

350
 Yarg. Doru-Yanl

varsaydkve buna ek olarak bal kald bir varlk uydurduk; ya

ni etkiyi, etkileyen bir ey olarak kabul ettik ve bunu da varlk olarak
kabul ettik. Halbuki bu formlasyonda bile etki anlay keyfidir:
nk iimizde yer alan ve bizden kaynaklanmadna kesin olarak
inandmz bu deiimlerin, her deiimin bir yaratcs olmas ge
rekiyor sonucuyla sadece etki olduklar sonucunu karttk; ne
var ki bu sonu da bir efsanedir: etkileyeni etkilenenden ayrr.
imek akyor dediimde, akmann nce bir faaliyet, kincisinde
bir nesne olduunu varsayyorum ve bylece olaya, olayla bir olma
yp, daha ziyade sabit olan, mevcut olan, olmakta olmayan bir varlk
eklemi oluyorum Bir olaya etkileyen ve buna bir varlk olarak
bakmak, sulu olduumuz ifte hata veya yorumdur.

532
(1885)

Yaginan budur: Bu ve u byledir. Bylece her yargda zde

bir durumla kar karya kalm olmann itiraf bulunmaktadr: bu
nedenle de hafzann yardmyla karlatrmay gerektirir. Yag,
zde bir durumun grnn meydana getirmez. Daha ziyade bir
grn algladna inanr: zde durumlarn var olduu varsay
myla alr. yleyse ok eski olup, ok daha nceleri i banda ol
mu olmas gereken ve kendi ilerinde benzer olmayan durumlar
zde ve benzer yapan fonksiyon nedir? Birinci fonksiyon baznda
bunu yapan ikinci fonksiyon nedir vs.? Ayn duyumu meydana ge
tiren ayndr: ancak duyumlar ayn yapan, onlan ayn kabul
eden nedir? Duyumlar arasnda bir nevi eitleme uygulanmam
olsayd, hibir yarg olamazd: hafiza sadece aina olan, denenmi
olan eylerin srekli olarak vugulanmasyla mmkndr. Yarg
meydana gelmeden nce, asimilasyon srecinin yer alm olmas ge
rekir; bylece burada da yarann bir sonucu olarak acnn bilince gi
riinin aksine, bilince girmeyen entelektel bur faaliyet sz konusu
dur. Muhtemelen her oganik fonksiyonun karsnda isel bir olay
vardr; dolaysyla asimilasyon, ret, byme vs. mmkn olabilir.

351
G stenci

Esas olan: bedenden balayp, onu rehber olarak kullanmaktr. Da

ha berrak bir gzleme izin veren daha zengin bir fenomendir. Bede
ne inan, tine inantan ok daha iyi yerlemitir.
Bir eye ne kadar gl bir ekilde inanrsanz inann, inanan
gc gerek iin bir kriter dedir. yi ama gerek nedir? Belki de
yaam koula haline gelen bir nevi inan mdr? Byle bir durumda,
g bir kriter olabilir, rnein nedensellik asndan.

533
(Bahar-Gz 1887)

Gerein kriteri olarak mantkl kesinlik ve effaflk (omne illud ve-

rum est, quod clare et distincte percipiturn~Descartes): bununla, dnyay
la ilgili mekanik hipotez arzu edilir ve gvenilirdir.
Halbuki bu, kaba bir karklktr: tpk simplex sigiUum veri12gibi n
san, bir eylerin gerek doasnn entelektimizle bu iliki iinde oldu
unu nasl bilebilir? - Tam tersi olamaz m? Entelektel en byk g
ve emniyet duygusunu veren; en fazla tercih edilen, deerlendirilen
ve sonuta gerek olarak karakterize edilen hipotez olamaz m? En
telektel, en zgr ve en gl kapasitesini ve karakterini en deerli
olann, dolaysyla gerek olann kriteri olarak varsaymaktadr
Gerek: duygu asndan: duygulan en fazla uyandrandr
(ego);
Dnce asndan: en byk g duygusuna dnce verendir;
Dokunma, grme, duyma asndan: en byk direnci gerekti
rendir.
Bylece geree yani bir eyin gerekliine inana uyandran,
performansn en yksek derecesidir. G duygusu, mcadele duy
gusu, diren duygusu, bizi burada direndiimiz bir ey olduuna
inandrmaktadr.

534
(1887-1888)

Gerek kriteri, g duygusunun artnlmasma dayanmaktadr.

11 Aka ve belli bir ekilde alglanan her ey gerektir.

12 Basitlik, gerein mhrdr.

352
 Yarg. Doru-Yanl

53513
(1885)

Gerek: benim dnce tarzma gre bu, ille de hata antitezini de

il en temelli durumlarda sadece eitli hatalarn birbirleriyle iliki
lerindeki tutumu gsterir. Belki de biri, trmzn organik bir var
lnn onsuz yaayamad dereceye kadar, dierinden daha eski,
daha derin hatta yok edilemezdir ki bu esnada baka hatalar, zeri
mizde bu ekilde yaam koullan olarak bask yapmayp, aksine bu
gibi zorbalarla kyaslandnda kenara atlp, reddedilebilir.
Reddedilemeyen bir varsaymbu nedenden dolay neden ger
ek olsun ki? Bu nerme, kendi snrlamalarn bir eylerin snrlama-
lan olarak varsayan manklan belki fkelendirebilir: ama ben, ok
uzun zaman nce mantklarn bu optimizmine kar sava ilan ettim.

536
(Ocak-Gz 1888)

Basit olan her ey sadece hayalidir, gerek deildir. Sadece gerek

lii olan, gerek olan, ne tek, ne ifttir; teke indirilemez.

537
(1885-1888)
Gerek nedir? Tembellik; rahatla neden olan hipotez; en kk
miktarda tinsel g vs.

538
(1883-1888)

Birinci nerme. Dncenin daha kolay tarz, daha sert tarzm fet
hetmektedir; dogma olarak: simplex sigillum veri- Dico:14 Akln
gerek hakknda bir eyi kantladn varsaymak, tamamen o
cukluktur

13 MS'de Nietzschenin elyazs deildir; muhtemelen dikte edilmi.

14 Diyorum ki.

353
G stenci

Mnci nerme. Varlk doktrini, nesneler doktrini, sabit birliklerin

tm trlerine ilikin doktrin, olu doktrininden, geliim doktrinin
den yz kat daha kolaydr
nc nerme. Mantk, kolaylk olarak icat edilmiti; davurum
arac olarak icat edilmitigerek olarak deil Daha sonra ger
eklik etkisini kazand
539
(Mart-Haziran 1888)

Parmenides: nsan olmayan bir ey hakknda dnemez, demitir;

biz dier utayz ve yle diyoruz: Hakknda dnebildiimiz ey,
mutlaka bir kugu olmaldr.15

540
(1885)

Gzn birok tr vardr. Sfenksin bile gzleri vardr dolaysyla

gerein de birok tr vardr ve sonuta hibir gerek yoktur.

541
(Mart-Haziran 1888)
Modem bir Tmarhanenin Kaps iin Yazlar

ster istemez dnlen, ahlaki adan gereklidir. Herbert Spencer.

Bir nermenin gerekliine dair nihai test, inkrnn anlalmazl-
dr. Herbert Spencer.16

542
(Kasm 1887-Mart 1888)

Varoluun karakteri sahte olsaydki olabilirgerek, bizim gere

imiz o zaman ne olurdu? Sahtenin vicdansz bir arptmas m?
Daha yksek gce ykseltilen bir sahte mi?

15 MSde eksik bir cmle gelir: dnmek, gerek olanla (yorumu belirsiz] deil, sadece_
16 Alntlar Nietzschenin Almancasndan evrilmitir.

354'
 Yarg. Doru-Yanl

543
(Kasm 1887-Mart 1888)
Temelde sahte olan bir dnyada doruluk doal olmayan bir eilim
olurdu: byle bir eilimin, ancak daha yksek bir yalancla gt
ren ara olarak anlam olabilirdi. Uydurulacak bir gerekler dnya
s, bir varlklar dnyas iin drst insann nce yaratlmas gerekir
di (byle bir insann kendini doru grecei gerei de dahil).
Basit, effaf, kendisiyle elimeyen, dayankl, her zaman ayn ka
lan, krksz, voltsuz, rtsz, biimsiz: bu trde bir insan, varlk
dnyasn kendi hayalinde Tann olarak idrak eder.
Doruluun mmkn olabilmesi iin, insann yaad alann ta
mam ok temiz, kk ve saygdeer olmak zorundadr; her anlam
da avantaj, doru adamn yarmda olmak zorundadr. Yalanlar, al
datmalar, gerei gizlemeler, aknlktan meydana gelmelidir

544
(1885-1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Gerei gizlemede meydana gelen artlar, yaratklann mevkile
rinde ykseli srasna orantldr, inorganik dnyada eksik gibi g
rnmektedirgce kar g, olduka kabacakurnazlk organik
dnyada balar; bitkiler de efendileridir. Sezar, Napoleon (Stend-
halm Napoleon hakkmda yazdklan)17gibi en yce insanlar, aynca
daha yce rklar (talyanlar), Yunanllar (Odysseus); insann yksel
mesinin zne binlerce kat kurnazlk aittir Aktrn problemi. Be
nim Dionyssos idealim Tm organik fonksiyonlann bak as,
yaamn en gl igdleri: btn yaamlarda hatay isteyen g;
dncenin bile n koulu olarak hata Dnce var olmadan n
ce, uydurma18 olmal; zde durumlarn, aynln grnnn
tertip edilmesi, aynln bilgisinden daha primitiftir.

17 Nietzsche, Stendhalin Vie d e N apoleon [Napoleonun Hayat, nsz, s. 15] adl eserinden
bir pasaj, baka bir defterine kopyalamtr Um croyance presque instinctive chez moi dest
que tout homme puissant ment quatd il parle et plusforte raisem quand il ecrit (Her gl ada
mn konuurken yalan syledii ve yaz yazarken daha da ok yalan sylediine dair
neredeyse igdsel bir inan var iimde).
18 Bevor gedachf wird, muss sehon gedichtet" worden sein Das Volk der Dichter und Denker (ge-
dat, denken [dnmek] fiilinin gemi halidir) airler ve dnrler halkanlamna./..

355
G stenci

8. Nedensellie Kar

545
(1885)

Gcn gizli temeli olarak mutlak bolua inanyorum: gcn gizli te

meli snrlandrr ve biimlendirir. Halbuki boluk ve zaman kendi i
lerinde mevcut deildir. Deiimler sadece grnlerdir (ya da bi
zim iin duyu sreleridir); bunlarn tekerrr ettiini varsayarsak, d
zenli olsa bile, bize her zaman olduuna dair basit bir gerein dnda
bununla hibir ey saptanmam olur. Post hortrn aslnda propter hoc ol
duuna dair duygunun bir yanl anlama olduu kolayca gsterilebi
lir; anlalabilir deildir. Halbuki grnler neden olamazlar!

546
(1885-1886)

Bir olayn ya bir eylem ya da bir eyleme maruz kalmak olarak yo

rumlanmas (bylece her eylem bir maruz kalma olur) der ki: her
deiim, her baka olu bir yazan ve zerinde deiikliin etkili
olaca birini gerektirir.

547
(1885-1886)

zne anlaynn psikolojik tarihi Beden, nesne, gz tarafndan ya

ratlan btn, bir eylem ve eylemi yapan biri arasndaki fark
uyandrmtr; eylemi yapan, yani eylemin nedeni her zamankin
den daha ince bir ekilde dnm ve sonuta zneyi arkasnda
brakmtr.

./. gelip, dichten genelde iir yazmak anlamna gelir. Ancak Goethe'nin otobiyografisi
Dichtung und W ahrheit en az iir ve Gerek kadar Kurgu ve Gerek anlamna da gelir
ve erdichten genelde uydurmak, yaratmak anlamna gelir. Bu eserde erdichten genelde
uydurulmu olarak kullanlmaktadr; ancak bu eviride baz nemli yan anlamlarn
kaybolduunda srar etmenin tam yeridir Kendi iinde gereklikle empatik kontrast
Nietzsche tarafndan maksatl olarak yaplm olup, hayal gcnn neredeyse iirsel
fonksiyonunu da geniletmek ister.

356
 Nedensellie Kar

548
(1885-1886)

Bir beUeted, ksaltlm bir forml, bir varlk ve sonuta bir neden
olarak kabul etmeye ilikin kt alkanlmz; rnein imek
hakknda aktn sylemek. Ya da kk Ben szcn syle
mek. Grmenin nedenini grmeyi bir nevi bak as haline getir
mek: znenin, Ben durumunun uydurulmasnda yaananlar
bunlard!

549
(1885)

zne, nesne, sfatbu farkllklar meydana getirilmi olup,

imdi grnrdeki tm gerekler zerine bur ema olarak zorla ka
bul ettirilmektedir. Temeldeki yanl gzlem, bir eyler yapann, bir
eylere maruz kalann, bir eylere sahip olann, bir nitelie sahip
olann Ben olduuna inanmamdr.

550
(1885-1886)

Her yargda zneye ve vasfa veya nedene ve etkiye (yani her etkinin
bir faaliyet olduu ve her faaliyetin bir memuru gerektirdii iddia
s olarak) duyulan komple, tam derin inan yatar; ve bu inan sade
ce nceki inanan zel bir durumu olup, temel inan olarak, znele
rin mevcut olduuna ve gerekleen her eyin bir zneye bal ola
rak gerekletiine dair bir inan kalr.19
Bir eyi fark ediyorum ve bunun iin bir neden anyonun; bunun
zgn anlam udur: Bu olayda bir maksat anyorum ve hepsinin s
tnde maksatlan olan bir ldi, bir zne, olay yapan birini anyorum:
her olay bir eylemdirdaha nceleri insan her maksatta bir olay
gryordu; bu bizim en eski alkanlmzdr. Hayvanlarda da var

19 lk paragraf, iki benzer versiyonun kolajn oluturmakta olup, Alman editrler tarafn
dan bir araya getirilmitir.

357
G stenci

mdr? Canl varlklar olarak, onlarn da kendilerine dayanan yorum

lara gvenmeleri gerekmez mi?
Neden? sorusu daima cansa fnalis20 Ne iin? sorusundan
sonra bir sorudur. Causa efficiens21 iin duygumuz yoktur: Hume
bu konuda haklyd; alkanlk (ama sadece bireyinki!) birok kez
gzlenen bir olaym bir dierini takip etmesini beklememize neden
olur: hepsi bu! Nedensellie duyduumuz inanca olaanst sa
lamln veren, bir olaym bir dierini takip ettiini grme al
kanl deil, olaylar maksatlarn neden olduu olaylarn dnda
baka bir ekilde yorumlayamama kapasitemizdir. Tek etkili g
olarak canl eylere ve dnen eylere istence, maksadaduyu
lan inantrher olaym bir eylem olduuna, her eylemin bu eyle
min yapan birini gerektirdiine dair bir inantr; zneye duyu
lan inantr. zne ve sfat anlayna duyulan bu inan byk bir
aptallk deil midir?
Soru: maksat, bir olaym nedeni midir? Yoksa bu da sadece bir il
lzyon mudur?
Olaym kendisi deil midir?

551
(Mart-Haziran 1888)

Neden anlaynn eletirisi.22 Bir nedenin kesinlikle deneyimi yok

tur; psikolojik adan ele aldmzda, anlayn tamamm nedenin,
yani kolun hareket etmesinin nedeninin biz olduumuza dair sb
jektif kanaatimizden tretmekteyiz. Halbuki bu bir hatadr. Ken
dimizi, eylemin yapan, eylemden ayryoruz ve bu kalb her yerde
kullanyoruzher olay iin eylemi gerekletiren birini aryoruz.
Yaptmz nedir? G gerilim diren duygusunu, yani eylemin
balangcn oluturan bir kas duygusunu neden olarak yanl anla-

20 Nihai neden veya ama

21 Etkin neden.
22 Nietzsche, daha sonra bu notun balangcna unlar eklemitir G istencinin balan
g noktasn devinimin kkeni olarak istiyorum. Bu nedenle devinim dardan artlan-
dnlamaz-neden olunamaz-devinimin balanglarn ve merkezlerini istencin yayld
yer olarak istiyorum-" (1911, s. 507).

358
 Nedensellie Kar

dik ya da unu veya bunu yapma istencini neden olarak kabul ettik,
nk bu hareketi bir eylem takip ediyorduneden, yani,
Neden gibi bir ey yoktur; bize verilmi gibi grnd ve bir
olay anlayabilmek iin onu kendi iimizden yansttmz baz du
rumlarn kendimizi aldatma durumu olduu anlalmtr. Bizim
bir olay anlamamz, gerekleen bir eyden ve bunun nasl ger
ekletiinden sorumlu olan bir zne uydurmamzdan olumutur.
sten duygumuzu, zgrlk duygumuzu, sorumluluk duygumu
zu ve bir eylemi gerekletirme maksadmz, neden anlaynda
kombine ettik: cansa efficiens ve causafinalis temelde birdir.
Etkiye zg bir koul kefettiimiz takdirde, bir etkinin aklan
m olduuna inandk. Aslnda btn nedenleri etki emasma gre
uydurmaktayz: etki emasn tanyoruz Tersine herhangi bir eye
nasl etki edeceini syleyebilecek durumda deiliz. ey, zne, is
ten maksathepsi neden anlayna zgdr. Bir eyin neden de
itiini aklamak iin bir ey ararz. Atom bile bu sper eklenmi
eyin ve primitif znenin bir trdr
En sonunda, bir eylerindolaysyla atomlarn da hibir eyi
etkilemediklerim anlarz: nk hibir ekilde var deildirler! ne
densellik anlaynn tamamen faydasz olduunu. Durumlarn ge
rekli bir ardkl, aralarnda dolayl olarak nedensel bir iliki olduu
anlamna gelmez (bu, efektif kapasitelerini l den 2ye, 3e, 4e, 5e at
latmak anlamna gelirdi). Ne nedenler, ne de etkiler vardr. Dilbilgisel
adan bunlardan nasl kurtulacamz bilmiyoruz. Ama sorun deil
Kas, etkilerinden ayr olarak dndmde, onu reddediyorum
zetle: bir olay ne etkilenmitir, ne de etkiler. Causa, olaylara an
derecede eklenmi etkileri meydana getirme yeteneidir
Nedensellikle yaplan yorum bir aldatmadr Bir ey, sentetik
olarak bir anlay, bir grntyle birletirilmi etkilerinin toplam
dr. Aslnda bilim, nedensellik anlaynn iini boaltm ve temelde
bir tarafna neden, bir tarafna da etkinin yerletirildii bir ilgisizlik
konusu haline geldii bir denklemin forml olarak brakmtr. ki
kompleks durumda (g konstelasyonlan) g miktarnn ayn kal
d ileri srlmektedir.

359
G stenci

Bir olayn hesaplanabilirlii, ona bir kuraln eklenmi olduu veya

bir gereklilie uyulduu ya da tarafmzca her olaya bir nedensellik
kanununun yanstlm olduu gereine dayanmamaktadr: zde
durumlarn tekerrrne dayanmaktadr.
Aslnda Kantn dnd gibi bir nedensellik duygusu yoktur.
Biri arr, biri rahatsz olur, biri de tutunabilecei aina bir eyler is
teryeninin iinde bize eski bir ey gsterildii anda sakinleiriz. Ne
densellie ilikin varsaylan igd, sadece aina olmayandan ve iin
de aina bir eyler kefetmekten korkarnedenleri arar, aina olan
deil

552
(Bahar-Gz 1887)
Determinizm ve teleolojiye kar.- Bir eylerin dzenli olarak meydana
geldii ve hesaplanabilir ekilde meydana geldii gereinden, mu
hakkak meydana geldii sonucu kmaz. Bir miktar gcn kendini
her halkrda belirlemesi ve iletmesi, onu zgr olmayan isten
haline getirmez: onu ilk kez olaylarn iinde yorumlayan biziz. Olay
larn formole edilebilir karakterini olaylarn zerinde hkm s
ren bir gerekliliin sonucu olarak yorumladk. Anck belirli bir ey
yapmakta olduum gereinden, hibir ekilde bunu yapmak zo
runda olduum sonucu kmaz. Olaylarda zorlama kesinlikle gste
rilemez: kural sadece ayn olayn baka bir olay olmadn kantlar.
Sadece olaylara zneleri, eylemi yapanlar dahil ettiimiz iin,
olaylar sanki zneler zerinde bir zorlamann sonucuymu gibi g
rnmektedirzorlama kim tarafndan getirilmitir? jne bir eyle
mi yapan tarafndan. Neden ve etkibir eye neden olan ve zerin
de etki edilen bir eyi dndmz srece tehlikeli bir anlaytr.

a) Gereklilik bir gerek deil, bir yorumdur.

* * *

b) insan, znenin etki yaratan bir ey deil sadece bir kurgu ol

duunu kavradnda devam da gelir.

360
 Nedensellie Kar

Nesnelerin gerekliini sadece znenin modeline gre uydurduk

ve bunlar duyumlarn potpurisine yansttk. Etkili zneye inanma
dmz takdirde, etkili eylere, karlklara ve ey dediimiz feno
menler arasndaki neden ve etkiye duyulan inan da yok olur.
Tabii ki bununla birlikte etkili atomlarn dnyas da yok olur:
yani insanlarn znelere ihtiya duyduu varsaymna bal iddia da
yok olur.
Son olarak kendi iindeki ey de yok olur nk bu temelde
kendi iindeki zne anlaydr. Halbuki znenin bir kurgu oldu
unu kavradk, kendi iindeki ey ve grn antitezi savunula
maz; ne var ki bununla birlikte grn anlay da yok olur.

* # *

c) Etkili zneden vazgetiimizde, zerinde etkilerin meydana

getirildii zneden de vazgemi oluyoruz. Dayankllk, kendinle
zdeleme, varlk ne zne diye adlandrlan eye, ne de nesne diye
adlandrlan eye zgdr: onlar baka kompleks olaylarla kyaslan
dklarnda bariz bir biimde dayanld olan olaylar kompleksidir
lerrnein olayn hzndaki farkllk nedeniyle (dinlenmehare
ket, salamgevek: kendi ilerinde var olmayp, aslnda belirli bir
adan kartm gibi grnen derece varyasyonlarn ifade eden
kartlklar:23 sadece mantn derecelerinden kartlklar anlayn
tretmekteyizve yanl bir biimde nesnelere aktarmaktayz).
d) zne ve nesne anlayndan vazgetiimizde, madde an
layve bunun bir sonucu olarak madde anlaynn eitli dei
imleri, rnein zdek, tin ve dier hipotezsel varlklar, zdein
sonsuzluu ve deimezlii vs.den de vazgemi oluruz. Maddiyat-
hktan kurtulmak zorundayz

***

Ahlakllk asndan dnya sahtedir. Bununla birlikte ahlakllk, bu

dnyann bir paras olduu kapsamda sahtedir.

23 K. yinin ve Ktnn tesinde.

361
G stenci

Gerek istend, salam hale getirmektir, gerek ve dayankl yap

maktr, bir eylerin sahte karakterini feshetmektir, varlklarn iin
de yemden yorumlamaktr. Gerek bu nedenle bulunabilecek ve
ya kefedilebilecek gereken bir ey deilyaratlmas gereken ve
srece ya da daha ziyade kendi iinde bir sonu olmayan bir stesin
den gelme istencine adn verengerei bir process in infinitum {son
suz sre], aktif bir belirleme olarak tantan bir eydirkendi iinde
salam ve belirlenmi olan bir ey hakknda bilinli hale gelmek de
ildir. G istenci iin bir szcktr.
Hayat, dayankl olup, dzenli olarak yinelenen eylere duyulan
inancn dayanak noktas zerine kurulmutur. Hayat ne kadar g
lyse, varl adeta atfettiimiz bilinebir dnyann o denli geni ol
mas gerekmektedir. Hayatn harcamalar olarak mantklatrma,
ussallatrma, sistematikletirme.
nsan, gerek drtsn, hedefini belirli bir anlamda kendi
dnda varla sahip bir dnya, metafizik bir dnya, kendi iin
de bir ey, zaten mevcut olan bir dnya olarak yanstmaktadr.
Yaratc olarak ihtiyalar, zerinde alt dnyay icat eder,
gerekleeceini umar; bu beklentisi (geree inanc) destei
dir.

* #*

G derecelerinin ve ilikilerinin saptamas olarak, bir mcadele ola

rak tm olaylar, tm eylemler, tm olular

* * *

u veya bu ekilde vs. varoluumuzdan sorumlu olan biri hayal etti

imizde (Tann, doa) ve bu nedenle ona varolmamz ve mutlu olma
mz veya perian olmamz gerektiine dair maksad atfettiimizde,
oluun masumiyetini24 kendimiz iin bozmu oluyoruz. O zaman bizim
zerimizden ve bizimle birlikte bir eylere ulamaya alan birine
sahip olmu oluyoruz.
24 Unschuld des VKerdens-Nietzschenin G Istendn e dahil edilmeyen notlarndan derlenen
iki ciltlik popler bir Alman basm iin balk olarak kullanlmtr.

362
 Kendi indelik ve Grn

**#

Bireyin refah, trlerin refah kadar hayalidir: birincisi, ikindsine

feda edilmemitir; uzaktan seyreden trler, bireyler kadar fanidir.
Trlerin korunmas sadece trlerin bymesinin bir sonucudur
yani trlerin daha gl bir tre giden yolda stesinden gelileridir.

#* *

[Tez]2s Grnrdeki azimliin (insann tm sanatlarn sonsuza

dein geride brakan azimlilik) sadece g istencinin bir sonucu oldu
u: daha gl olmann, yarm yamalak bir azimlilik gibi grnen bir
dzenleme srecini gerektirdii; grnrdeki sonlarn kastl deil da
ha dk bir g zerinde egemenlik kurulduunda ve bu egemenlik
daha byk bir gcn fonksiyonu olarak ilediinde, bir rtbe dzeni
nin, bir organizasyon dzeninin aralarn ve sonlarn dzeninin gr
nn meydana getirmeye bal olduu, tm olaylarda kendini gs
termektedir.
Grnrdeki gereklilie kar:
sadece bir gcn ayn zamanda baka bir ey olmad gerei
ne dair bir ifadedir.
Grnrdeki azimlilie kar:
azimlilik sadece g alanlarnn srasnn ve bunlarn birbirle-
riyle oyununun ifadesidir.

9. Kendi iindelik ve Grn

553
(1886-1887)

Kantin kritik felsefesinin acl lekesi kr gzler iin be grnr ha

le gelmitir: Kant artk grn ve kendi iindeki ey ayrmnda
bulunma hakkna sahip deildirnedensellik anlayna ve bunun

25 Parantez iindeki szckler Alman editrler tarafndan eklenmitir.

363
G stenci

tamamen intrafenomenal geerliliine uygun olarakki bu anlay

dier taraftan bu ayrm zaten, sanki kendi iindeki ey sadece so
nu olarak kartlmam deil, verilmi bir eymi gibi nceden tah
min etmektedirfenomenlerden kaynaklanan sonu karmalar
fenomenlerin nedeni olarak ho grlemez diye reddettikten sonra,
kendini bu eski ve aina ekilde ayrm yapmaya devam etme hak
kndan yoksun brakmtr.

554
(1885-1886)

Nedensellik26 Kendi iindeki eylerin ne birbirleriyle neden ve etki

olarak ilikili olamayaca, ne de grnn bu ekilde grnle
ilikilendirilemeyecei aktr; ki bundan kendi iindeki eylere-ve
grnlere inanan bir felsefede neden ve etki anlaynn uygula
namayaca sonucu kmaktadr. Kantm hatalar------Aslnda ne
den ve etki anlay psikolojik adan bakldnda, sadece her za
man ve her yerde istencin isten zerinde altnasadece canl
eylere ve temel olarak sadece (bir eylere deil) ruhlara inanan bir
dnce tarzndan kaynaklanmaktadr. Dnyanm mekanik gr
dahilinde (ki bu mantkla mantn uzaya ve zamana uygulandr),
bu anlay matematik formllerine indirgenmitirki tekrar ve
tekrar vurgulanmas gerektii gibi, bunlarla asla hibir ey anlal
mam, daha ziyade adlandrlm ve arptlmtr.27

555
(1885-1886)

Bilimsel nyargya kar.28 En byk masal bilgi masaldr. nsan,

kendin iinde eylerin ne olduunu bilmek ister; ama gelin grn
ki, aslnda kendi iinde eyler yoktur! Halbuki kendi iindeliin, ko
ulsuz bir eyin olduunu varsaysak bile, zellikle bu nedenle biline-

26 Basl tm versiyonlarda balk kartlmtr.

27 Bezeichnet, verzeichnet: son szck aynca kaydedilmi" anlamna gelebilir, ama bu ba
lamda kesinlikle bu anlamda kullanlmamtr.
28 nceki tm basmlarda balk kartlmtr.

364
 Kendi indelik ve Grn

mez olurdu! koulsuz bir ey bilinemez; aksi takdirde koulsuz ol

mazd! Haberdar olmak, her zaman bir eyle koullu bir iliki ieri
sine girmektirkoulsuz arzularn kendini ilgilendirmediini ve
bu ayn eyin bakalarm da ilgilendirmemesi gerektiini bilmeye
alan biri. Bu, ncelikle bilmeyi istemek ve bizi ilgilendirmedii (ki
o zaman neden bilelim ki?) arasndaki elikiyi ve kincisi, hi kim
seyi ilgilendirmeyen bir eyin kesinlikle olmadna ve bu nedenle
kesinlikle bilinemeyeceine dair elikiyi ierir.
Haberdar olmak, bir eyle koullu bir iliki ierisine girmektir.
Kendini bir ey tarafndan artlandrlm ve bir eyi artlandrmak
zorunda hissetmektirbu nedenle her halkrda koullan sapta
mak, belirtmek ve koullar hakknda bilinli olmaktr (gelecekteki
varlklar deil, bir eyler, kendi iinde olanlardr).

556
(1885-1886)

Kendi iinde bir ey, kendi iinde duyu, kendi iinde anlam kadar
sapktr. Gereklerin olabilmesi iin nce bunlarn iine daima bir du
yunun yanstlmas gerektiinden, kendi iinde gereklet yoktur.
Bu nedir? sorusu, baka bak alarnn anlamlarnn zorla ka
bul ettirilmesidir. z, asl doa, bir bak as olup, eitlilii gerek
tirir. Temelinde daima bu benim iin nedir? (bizim iin, yaayan her
ey iin vs.) sorusu yatar.
Btn yaratklar, bir kez bu nedir? diye sorup, sorularna cevap
verdikleri takdirde tanmlanm olur. Kendi ilikileri ve her ey iin
kendi bak asndan tek bir yaratn eksik olduunu varsayarsak,
bir eyi tanmlayanlayz.
Ksacas: Bir eyin z sadece bir ey hakknda bir kandr. Ya da
daha ziyade: dikkate alnmtr, gerek budur, tek budur.
O zaman kim yorum yapyor?, diye soramayz, nk yoru
mun kendisi g istencinin bir biimidir, ani heyecan olarak vardr
(ama bir varlk olarak deil, bir sre, bir olu olarak vardr).
Bir eylerin kkeni, tamamen hayal eden, dnen, isteyen his
seden bir eyin eseridir. Bir ey anlaynn kendisi ve tm nitelik

365
G stenci

leri. zne bile bu ekilde yaratlan bir varlktr, dierleri gibi bir
eydir: tm bireysel varsaymlardan, uydurmalardan, dnmeler
den ayr olarak varsayan, uyduran, dnen gc tanmlama ama
cyla basitletirmedir. Bylece bireysel olan her eyden ayr bir kapa
sitedirtemel olarak nceden tahmin edilen tm eylemler asn
dan toplu olarak dikkate alman bir eylemdir (eylem ve benzer ey
lemlerin muhtemellii).

557
(1885-1886)

Bir eyin zelikleri, dier eyler zerindeki etkilerdir:

Dier eyleri ortadan kaldrdmzda, bir eyin zellikleri kalmaz,
yani dier eylerden olmadan bir ey yoktur,
yani kendi iinde bir ey yoktur.

558
(Bahar-Gz 1887)

Kendi iindeki ey anlamszdr. Bir eyin btn ilikilerini, btn

zelliklerini, btn faaliyeerini ortadan kaldrdmda, bu ey ol
duu gibi kalmaz; nk eylik bizim tarafmzdan, tanmlama ve ile
tiim (ilikilerin, zelliklerin, faaliyetlerin eitliliini birbirine bala
mak) amacyla sadece mantn koullan sayesinde uydurulmutur.

559
(Kasm 1887-Mart 1888)

Kendi iinde bir anayasas olan eylerkesinlikle krlmas gere

ken dogmatik bir fikir.

560
(Bahar-Gz 1887)

Bir eylerin, yorumdan ve sbjektiviteden tamamen uzak bir anaya

saya sahip olduu, tamamen aslsz bir hipotezdir: yorumun ve sb

366
 Kendi indelik ve Grn

jektivitenin esas olmamasn ve btn ilikilerden kurtarlm bir e

yin hl bir ey olmasn gerektirir.
Tersi, bir eylerin grnrdeki objektif karakteri: sadece sbjek
tif dahilinde bir derece fark olamaz m?belki de deien ey,
kendim bize yavaa objektif olarak tahamml ediyormu gibi,
varlk olarak, kendi iindelik olarak sunamaz mobjektif, sa
dece bir sbjektifin iindeki bir cinsin ve antitezin yanl anlay
olamaz m?

561
(1885-1886)

Btn birimlerin sadece bir organizasyon olarak birlik olduunu

varsayabilir misiniz? Halbuki inandmz ey, sadece eitli sfatla
rn temeli olarak uydurulmutu. Bir ey etkiliyorsa, bu u anlama ge
lir: mevcut olup, u anda gizli olan tm dier zellikleri, tek bir zel
liin ortaya knn nedeni olarak idrak ediyoruz; yani zellikleri
nin x" toplamn, x zelliinin nedeni kabul ediyoruz: ki bu,
tamamen aptalca ve delicedir!
Btn birliklertpk bir insan topluluunun bir birlik oluu gi
bisadece organizasyon ve ibirlii olarak bir birliktiratomlara
ayrlm bir anarinin kart gibi, bir birlii gsteren, ama birlik olma
yan bir hakimiyet kalb gibi.

562
(1883-1888)

Dncenin geliiminde, bir eyin zellii olarak adlandrdmz

eylerin hisseden znenin duyumlar olduunun farkna vardmz
bir noktaya ulamak zorundayz: bu noktada, zellikler artk o eye
ait olmaktan kar. Kalan kendi iindeki ey olur. Kendi iindeki
eyle, bizim iin geerli olan ey arasndaki ayrm, bir eylere eneji
veren algnn daha eski ve naif bir biimine dayanmaktadr; halbu
ki analizler, gcnve ayn ekde maddenin be onlara sadece
yanstlm olduunu ortaya kartmtr. Bir ey, zneyi etkiler

367
G stenci

mi? Maddenin bizim dmzdaki varlklarda deil, dildeki fikrinin

kkenidir bu! Kendi iindeki ey bizim iin kesinlikle sorun deildir!
Varlklar artk duyumlardan yoksun olmayan duyumlar olarak
dnmeliyiz.
Hareket halinde, duyuma yeni bir ierik verilmemitir. Varolan,
hareket ieremez: bu nedenle bir varolu biimidir.
N. B. Bir olayn aklamas, ncelikle:
olaydan nce gerekleen ruhsal grntler sayesinde (ama);
ikinci olarak: olaydan sonra gerekleen ruhsal grntler (ma
tematiksel fiziksel aklama) sayesinde aratrlabilir.
Bu ikisini birbirine kantmamalyz. Bu nedenle: duyum ve d
nce araclyla dnyann bir simgeletirilmesi olan fiziksel akla
ma, kendi iinde asla duyumun ve dncenin kkeni kabul edilemez:
fizik daha ziyade duygu dnyasn srekli olarak duygudan ve ama
tan yoksun olarak yorumlamak zorundadrta ki en yce insana ka
dar. Ve teleoloji sadece amalarn bir tarihi olup, asla fiziksel deildir!

563
(1886-1887)

Bilgimiz kendim saptayc niceliklerle snrlar: halbuki biz, kendimi

zi bu nicelikleri nitelik olarak hissetmekten alkoyamyoruz. Nitelik,
bizim iin geni al bir gerektir, bir kendi iindelik deildir.
Dyulanmzn ilevlerim yerine getirmek iin kullandklar ara
cn kesin bir miktar vardr; yani bykl ve kkl varolu
umuzun koullaryla ilikili olarak duyumsuyoruz. Duyularmz
on kat keskinletirmi ya da kreltmi olsaydk, yok olmalydk; ya
ni varoluumuzu mmkn klmak iin, byklkler arasndaki ili
kileri bile nitelik olarak duyumsuyoruz.

564
(1885-1886)
Tm nicelikler, niteliklere dair iretler olamaz m? Daha yce bir
g bize farkl bir bilinci, duyguyu, arzuyu, farkl bir bak am

368
 Kendi indelik ve Grn

dolayl olarak gstermektedir; byme, bizzat daha ok olma arzu

sudur; nicelik asndan artma arzusunun kayna bir qualedir;29 ta
mamen nicelikli bir dnyada her ey l, souk ve hareketsiz olur
da Btn niteliklerin niceliklere indirgenmesi samalktr; bura
da grnen ey, birinin dierini tamamladdr, bir analojidir

565
(Gz 1886)
Nitelikler bizim iin stesinden gelinemez engellerdir; nicelikli farkl
lklarn, temel olarak nitelikten uzak olduunu, yani birbirine artk in-
digenemeyen nitelikler olduunu hissetmekten vazgeemiyoruz. Hal
buki, bilgi szcnn bir anlam ifade ettii her ey saymann, tart
mann, lmenin nfuz blgesinden, niteliin nfuz alanndan bahset
mektedir. Dier taraftan, deeri olan btn duyularmz (yani basite
duyularmz) kesin olarak niteliklere, yani bak as olan ve sadece bi
ze ait olup, hibir ekilde bilinemeyen gereklere baldr! Bizden
farkl olan her yaratn, iinde yaadmz dnyadan farkl bir dn
yada farkl nitelikler, dolaysyla farkl yaamlar duyumsad aktr.
Nitelikler, insana zg birer kiisel zelliktir, insani yorumlarmzn ve
deerlerimizin evrensel ve belki de anayasal deerler olmasn iste
mek, insan kibrinin kaltmsal deliliklerinden biridir.

566
(Kasm 1887-Mart 1888)
Bugne kadar her ne ekilde kavram olursak olalm, gerek dn
yadaima bir kez daha grnrdeki dnya olmutur.30

567
(Mart-Haziran 1888)
Grnrdeki dnya yani deerlere gre grlen bir dnya; deerle
re gre, yani bu durumda belirli bir hayvan trnn sahip olduu

29 Nasl olumu? ya da hangi nitelikle?

30 Bu ksm ve hemen sonrasndaki ksmlar, Putlarn Alacakaranl ile karlatrlmaldr.

369
G stend

gcn korunmas ve oaltlmas asndan yararllna dair bak

asna gre dzenlenen ve seilen bir dnya.
Bu nedenle bak as, grnn karakterini belirler! Sanki
bak as kartldktan sonra hl bir dnya kalacakm gibi! Bu
nun yaparak grecelii kartm oluruz!
Her g merkezi, kalann tamam dorultusunda bir bak as
n, yani kendi zel deer takdirini, eylem tarzn ve direnme tarzn
benimser. Bu nedenle grnrdeki dnya, dnya zerinde bir
merkezden yaylan spesifik bir eylem tarzna indirgenmitir.
Amlc baka bir eylem tarz yoktur; ve dnya sadece bu eylem
lerin btn iin bir szcktr. Gereklik, kesin olarak her bireysel
parann btne kar bu zel eylemine ve tepkisine dayanr
Burada grnten bahsedecek bi bir hakkn glgesi bile kalmaz
Spesifik tepki gsterme tarz, tepki gstermenin tek tazdr; daha
baka ka tarz ve ne tr tarzlarn mevcut olduunu bilmiyoruz.
Halbuki baka varlk, gerek varlk, asl varlk yokturn
k bu, eylem siz ve tepkisiz bir dnyann ifadesi olurdu:
Grnrdeki dnyann ve gerek dnyann antitezi, dnya ve
hi antitezine indirgenmitir.

568
(Mart-Haziran 1888)
G erek dnya ve gr n rdeki dn ya anlaynn eletirisi. Bunlardan bi
rincisi hayali varlklar tarafndan oluturulan katksz bir kurgudur.
Grnn kendisi, gereklie aittir: varlnn bir biimidir;
yani varln olmad bir dnyada, zde durumlarn belir bir he
saplanabilir dnya nce grnlerle yaratlmak zorundadr: gzle
min ve karlatrmann vs. mmkn olduu bir hzla.
Grn, pratik igdlerimizin ibanda olduu ayarlanm ve
basitletirilmi bir dnyadr; bizim iin mkemmel biimde gerek
tir; bu demektir ki iinde yayoruz, iinde yaayabiliyoruz: bu, bi
zim iin gerek olduunun kantdr
Dnya, iinde yaadmz koulu bir yana, varlmza, mant
mza ve psikolojik nyarglarmza indirgemediimiz dnya, kendi

370
 Kendi indelik ve Grn

iinde bir dnya olarak varolmamaktadr; aslnda bir ilikiler dn

yasdr; belirli koullar altnda her noktadan farkl bir gr asna
sahiptir; her nokta, direnen her nokta zerine basla yapmaktadr
ve bunlann toplam31 her halkrda badamaz.
G ls, dier g lsnn nasl bir varla sahip olduunu
belirler; hangi biimde, hangi snrlamalarla hareket ettiim veya di
rendiini belirler.
Bizim durumumuz yeterince ilgintir: Bir dnyada yaayabil
mek amacyla, bu dnyaya tahamml edebilecek kadarm algla
mak amacyla bir anlay rettik

569
(Bahar-Gz 1887)

Psikolojik bak amz, aadakilerle belirlenmitir:

1) letiimin gerekli olduu ve iletiimin olmas iin, bir eylerin

salam, basietirilmi ve hassas olabilmek zorunda olduu (her ey
den nce de [szde]32 zde durumda). letiim kurabilir olmas iin,
uyarlanm olarak, kabul edilebilir olarak denenmi olmas gere
kir. Anlay tarafndan uyarlanm, kaba ana hatlara indirgenmi,
benzer hale getirilmi, ilgili konular altnda snflandrlm duyula
rn malzemesi. Bylece duyu izlenimleri hatlarnn belirsizlii ve ya
rattklar kaos adeta mantklatnlmtr;
2) Fenomenler dnyas, gerek olduunu hissettiimiz uyarlan
m dnyadr. Gereklik, mantklatnlm karakterlerindeki z
de, aina, ilgili eylerin srekli olarak tekerrrnde; burada sayabil
diimiz, ve hesaplayabildiimiz mananda yatar;
3) Bu olaanst dnyann antitezi gerek dnya deil duyum
lar kaosunun biimsiz ve belirlenemez dnyasdr olaanst
dnyann dier tr, bizim iin bilinemez bir tr.
4) Duyu alglarmz ve anlama faaliyetimiz bir yana, kendi iinde
eylerin ne olabileceine dair sorular, bir eylerin var olduunu nasl bi-

31 Bu szcn okunuu belirsizdir.

32 Parantez iindeki szck, Alman editrler tarafndan eklenmitir.

371
G stenci

lebiliriz? sorusuyla rtlmelidir. eylik ilk kez bizim tarafmzdan

yaratlmtr. Asl soru, bunun gibi grnrdeki bir dnyay yaratmak
iin birok baka yolun var olup olamayacadrve bu yaratmann,
mantklatrmann, uyarlamann, arptmann bizzat en iyi garanti edil
mi gereklik olup olmaddr; ksacas bir eyleri varsayann tek ger
eklik olup olmaddr; ve d dnyann zerimizdeki etkisinin sade
ce bu gibi aktif znelerin sonucu olup olmaddr Dier varlklar
zerimizde eyleme geerler; uyarlanm grnrdeki dnyamz, onla
rn eylemlerinin uyarlamas ve zararsz hale getirilmesidir; bir nevi sa
vunma tedbiridir. Sadece znenin kendisi gsterilebilir; sadece znenin
var olduuna dairnesnenin sadece bir nevi znenin zne zerinde
rettii bir etki olduuna dair hipotez, znenin bir tarzdr.

10. Metafizik htiya

570
(Kasm 1887-Mart 1888)
nsanlarn daima filozof olduklar ekilde filozofsanz, ne olduunu ve
ne olacan gremeyizsadece olara grrz. Ama hibir ey olmad
na gre, filozofun dnya olarak elinde kalan her ey sadece hayalidir.

571
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Varoluu, haklarnda hibir ey bilememek avantajmza olduun

dan, haklarnda hibir ey bilmediimiz bir eylerin btn olarak
ileri srmek, Kantn ihtiyalardan, zellikle de ahlaki ve metafizik
ihtiyalarndan kaynaklanan bir para naifliiydL

572
(1883-1888)
Bir sanat, gereklie tahamml edemez, uzaa bakar, geriye ba
kan dddi bir biimde bir eylerin deerinin insann renklerden, bi

372
 Metafizik htiya

imlerden, sesten, fikirlerden trettii glgemsi artklarda yatt

na inanr; bir nesne veya bir insan ne kadar daha incelmi, daha
deeri drlm, daha faniyse o denli daha deerli hale gelece
ine inanr; ne kadar daha az gerekse, o denli daha deerli. Bu, ar
tk cretli bir biimde tersini de dahil etmi olsa, Platonizmdir:
Platon, gerekliin derecesini deer derecesine gre lmtr ve
yle demitir: Ne kadar ok dea olursa, o denli varolu olr.
Gereklik anlaym tersine evirdi ve yle dedi: Gerek kabul
ettikleriniz hatadr ve dea anlayna ne kadar yaklarsak, gere
e o denli yaklarz. Bu anlald m? Tekrar vaftizin en by
yd bu; ve Hristiyanlk tarafndan benimsendii iin, ne kadar
hayret verici olduunun farkna varmyoruz. Temelde Platon, bir
sanat olarak, grn varolua! yalan ve uydurmalar geree!
gerek olmayan gerek olana tercih ediyordu! Halbuki grn
n deerine ylesine ikna olmutur ki ona varlk, nedensellik
ve iyilik ve gerek, ksacas insann deer verdii her eyin s
fatlarn yaktrmtr.
Neden olarak kabul edilen deer anlay: birinci gr.
Tm onurlu sfatlarn verildii bir ideal: ikinci gr.

573
(Ocak-Gz 1888)
Kart igdler hl mutlak gce sahipken, tamamen gayri maddi,
tinsel, iyi bir ey olarak gerek dnya veya Tann fikri, gerekli bir
adi durum tedbiridir
Ulalan alakgnlllk ve insanlk derecesi, Tanrlarn insan-
latnlmasmda tamamyla yanstlmtr: Kendilerinden korkma
yan, ancak kendi ilerinde sevinen en gl dnemin Yunanllar,
Tanrlarm kendi ani heyecanlarnn yaknma getirmilerdir.
Tann fikrinin tinselletirilmesi bu nedenle bir ilerleme iareti ol
maktan ok uzaktr: Goetheyi gz nne aldmzda, bunun bilin
cine kalpten vanyoruzGoethenin olaynda Tannnn erdem ve
tin olarak buharlamas, daha kaba bir seviyede varlk olarak hisse
dilmektedir

373
G stenci

574
(1883-1888)
Koullu olann koulsuz olandan tretilmesi olarak, tm metafiziin
anlamszl.
Koulsuz olan, koullu olann bir ilavesi olarak dnmesi ve uy
durmas, dnmenin doasmda vardr; tpk egoyu srelerinin
eitliinin bir ilavesi olarak dnmesi ve uydurmas gibi; dnyay,
kendisi tarafndan varsaylan nemine gre leryani koulsuz
olan, sonlar ve aralar, bir eyler, maddeler, mantkl kanunlar,
saylar ve biimler gibi temelli kurgulara gre.
Dnce, dnyay nce bir eylere, kendinle zde olan bir
eylere dntrmemi olsa, bilgi diye adlandrabileceimiz hibir
ey olmazd. Sadece dnce olduu iin gerek olmayan bir eyler
de vardr.
Dnce, tpk duyumlar gibi tretilemez; ne var ki bu, balan
gta var olduunun veya kendi iinde varlnn kant deildir!
bildiimiz tek ey, bunun tesine geemediimizdir, nk dnce
ve duyum dnda hibir eyimiz yoktur.

575
(1885-1886)
Bilgi geriye doru bir atftr: znde bir regressus infinitum [sonsuz
ilerleme]. Duran eyler (varsaylan bir cansa prima durumunda, koul
suz olan bir eyde vs.) tembelliktir, tkenmiliktir

576
(1883-1888)
Metafizik psikolojisi: rkekliin etkisidir.
En ok korktuumuz ey, en gl acnn (hkmetme, cinsellik vs.
arzusu)33 nedeni, insanlar tarafndan en byk dmanlklarla kar
lanm ve gerek dnyadan yok edilmitir. Bylece ani heyecan
lan bir bir yok etmilerdirve Tanny ktnn antitezi olarak e-

33 Kr. Byle Buyurdu Zerdt, 111 Ktlk Hakknda blm..

3 74
 Metafizik htiya

ri srmlerdir yani gereklii arzularn ve ani heyecanlarn inkr

na yerletirmilerdir (yani hilie).
Ayn ekilde, usd olandan, keyfi olandan, tesadfi olandan nef
ret etmilerdir (fiziksel acnn llemez nedenleri olarak. Bunun so
nucunda kendi iinde varolmann bu elementini inkr etmiler ve
mutlak mantkllk ve azimlilk olarak idrak etmilerdir.
Aym ekilde deiimden, fanilikten korkmulardr: bu, yoksul
luk iinde, gvensizlik ve kt deneyimlerle dolu bir ruhu ifade et
mektedir (Spinozanm durumunda: zt bir insan tr deiimi bir
uyarc olarak kabul ederdi).
An yklenmi ve gle oynayan bir yaratk, zellikle bu ani he
yecanlan, usdl ve deiimi, eytanca bir anlamda sonulanyla
birlikte: tehlike, kontrast, yok olma vs. ile iyi kabul ederdi.

577
(Bahar-Gz 1887)

Sonsuza dein hep aym kalan eylerin deerine kar (bkz Spino
zanm naiflii; aynca Descartesn da), en ak ve en fani eylerin de
eri, ylan vitann34 gbeinde batan kana altnn panlts

578
(Bahar-Gz 1887)
Bilgi kuramnda bile ahlaki deerler:
Nedene gvenneden gvensizlik deil?
Gerek dnyamn iyi bir dnya olduu varsaylrneden?
Grnn, deiimin, elikinin, mcadelenin ahlaksz olarak
deeri drlmtr: bunlann eksik olduu bir dnya arzu edil
mektedir;
Ahlaki zgrlk (Kantta) iin yer kalmas amacyla transan
dantal dnya uydurulmutur;
Diyalektik, erdem giden bir yoldur (Platonda ve Sokrateste: bes
bellidir, nk Sofizm ahlakszla giden yol kabul ediliyordu);

34 Yaam.

375
G stend

Zaman ve uzay ideali: sonu olarak nesnelerin znde birlik;

sonta gnah yok, ktlk yok, kusur yokTanrnn savunulmas;
Epikuros, ahlaki (veya hedonistik) deerleri en yce deerler ola
rak muhafaza etmek amaayla bilgi olasln inkr etmitir.
Augustine ve daha sonra Pascal (bozulmu neden), ayn eyi H
ristiyan deerlerinin yararna yapmlardr;
Descartesin deien her eyi hor grmesi; ayrca Spinoza da yle

579
(1883-1888)
Metafizik psikolojisi. Bu dnya grnrde bir dnyadr: dolaysyla
gerek bir dnya vardr;bu dnya koulludur: dolaysyla koul
suz bir dnya vardr;bu dnya elikilerle doludur dolaysyla e
likilerin olmad bir dnya vardr;bu dnya, olu dnyasdr
dolaysyla bir varlk dnyas vardr:bunlarn hepsi yanl sonu
lardr (nedene kr krne gvendir A varsa, kart olan Bde varol
mak zorundadr). Bu sonulara neden olan straptr: temelde byle
bir dnyann varolmasna dair arzular vardr; ayn ekilde daha de
erli baka bir dnyay hayal etmek, insana strap veren bir dnya
ya duyulan nefretin bir davurumudur: burada metafizikilerin
gncellie kar ksknl ibandadr.
Ddnd seri sorular Istrap ne iin vardr?ve bundan gerek dn
yann bizim grnrde, deien, strap eken, elikili dnyamzla
ilikisi asndan tretilen bir sonu: (1) Hatann sonucu olarak st
rap: hata nasl mmkn olabilir? ( 2 ) Suun sonucu olarak strap:
su nasl mmkn olabilir? (doadan veya toplumdan kaynakla
nan ve evrenselletirilip, kendi iindeliin alanna yanstlan dene
yimler). Halbuki, koullu dnya, nedensel olarak koulsuz dnya ta
rafndan artlandnlmsa, hata yapma ve sululuk uyandrma z
grl de koulsuz dnya tarafndan artlandrlm olmaldr ve
yine soruyoruz, ne iin? Bu nedenle grn, olu, eliki ve strap
dnyas istenmi oluyor, ne iin?
kartlan bu sonulardaki hata: iki zt anlay tertiplenmitir
bunlardan biri bir gereklie benzediinden, dieri de bir gereklie

376
 Metafizik htiya

benzemek zorundadr. yle olmasa, insan bu zt anlay nereden

tretebilirdi? Neden bylece kendi iindelikle ilgili bir ortaya
k kaynadr.
Halbuki bu antitezlerin kkeni ille de doast bir neden kayna
na geri gitmek zorunda deildir: anlaylarn gerek balangcyla
karlatmlmalan yeterlidir. Bu balang, pratik alandan, yararllk
alanndan kaynaklanmaktadr; uyandrd inanan gc de bura
dan gelir (insan, bu neden tarzna gre neden muhakemede bulun
mam olsa, yok olup giderdi; ne var ki bu, ileri srd iddiann
kant deildir).
Zihnin, metafizikiler asndan strapla megul oluuolduka
naifedir. Ebedi mutluluk: psikolojik samalktr. Cesur ve yarata
insanlar asla keyfi ve aay nihai deerler kabul etmezlerbunlar
epifenomendir: insan bir eye ulamak istiyorsa, ikisini de arzu etmek
zorundadr. Keyif ve a a problemini n planda tutmalar, metafizik-
ilerde ve dindar insanlarda bitkin ve hasta bir eyi ortaya kartr.
Ahlakllk bile onlar iin sadece ahlakll strabn yok olmas iin
esasl bir koul olarak grdkleri iin bu kadar nemlidir.
Zihinlerinin grn ve hatayla megul oluu ayn ekildedir: s
trabn nedeni, mutluluun geree hizmet ettiine dair batl inan
tr (kafa kartran konular: kesinlikte, inanta mutluluk).

580
(Bahar-Gz 1887)
Temel epistemolojik pozisyonlar (materyalizm, idealizm) ne derece
ye kadar deerlendirmelerin sonucudur: stn keyif duygulanmn
(deer duygulan) kaynann aynca gereklik problemi iin belir
leyici olmasdr!
Pozitif bilginin ls, ikincil derecede ya da kaytszlk konusu
dur tank olarak Hindistann geliimine baku.
Genel gerekliin (grn = strap) Budistler tarafndan inkr ta
mamen tutarldr, sadece kendi iinde dnya iin deil, bu anlayn
ulat yere gelirken kulland hatal ilemlerin kavray iin de ka-
ntlanamazlk, eriilemezlik, kategorilerin olmay. Mutlak gerek

377
G stend

lik, kendi iindelik bir elikidir. Bir olu dnyasnda gereklik

daima pratik sonlar iin bir basitletirme veya organlarn kabaln
dan dolay bir aldatmaca veya oluun hznda bir vayasyondur.
Mantkl yaam inkr ve hiletirme,35 varlk olmayan varlkla
karatrmak zorunda olduumuz ve olu anlaynn inkr ed-
mi olduu gereinden kaynaklanmaktadr (bir eyolur)!

581
(Bahar-Gz 1887)
Olmak ve olu. Tensel bir temelde, duyularn nyargs zerinde, ya
ni duyu yarglarnn gerek olduun dair inanan zerinde yava ya
va gelien neden.
Yaam (nefes alma), ruha sahip olma, isteme, etkileme,
olu anlaynn evrenselletirilmesi olarak olmak.
Antitezi: ruha sahip olmama, olmamak, istememek. Bu ne
denle: olmak, ne olmamann, grnn hatta ne de lnn (n
k sadece yaayabilen bir ey l olabilir) antitezi deildir.
Tarihncesi alara ait bir gerek olarak ileri srlen ve herhan
gi bir oluun varolduu her yere yerletirilen ruh ve ego.

582
(1885-1887)
Olmakyaamak fikrinden baka hakknda hibir fikrimiz yok
tur. l bir ey nas olabilir?

583
(Mart-Haziran 1888)

(A )
Hayretle bilimin bugn grnrdeki dnyaya boyun ediini gr
yorum: gerek bir dnyaneye benzerse benzesinonu tanmak
iin hibir organmz yoktur.

35 Nihilisierung.

378
 Metafizik htiya

Bu noktada unu sorabiliriz: Bu antitezi hangi bilgi organlaryla

ileri srebiliriz?
Organlarmz iin eriebilir olan bir dnyann bu organlara
bal olarak anlalmas gerektii; bir dnyay sbjektif adan ko
ullanm olarak anladmz,36 kesinlikle objektif bir dnyann
mmkn olabilecei anlamna gelmez. Kim bizi sbjektifliin ger
ek ve gerekli olduunu dnmeye zorlar?
Kendi iindelik bile absrd bir anlaytr; kendi iinde anaya
sa samalktr; varlk, bir ey anlayna sadece bantl bir anla
y olarak sahibiz
En kts, eski grnrdeki ve gerek antiteziyle karlkl
deer eksiklii ve mutlak deerde deer yargsnn da gelimi
olmasdr.
Grnrdeki dnya, deerli bir dnya saylmaz; grnn s
tn deere bir itiraz olduu varsaylr. Sadece gerek bir dnya
kendi iinde deerli olabilir-
nyargi stne nyarg! nceleri, bir eylerin gerek yaps, ya
amn gerekliliklerine kar, yaayabilmek iin grne ihtiya
duymamza neden olacak kadar dmanca ve kart olmu olmas
muhtemeldir Ne de olsa birok durumda durum byledir, rne
in evlilikte.
Ampirik dnyamz, bilgisinin snrlan asndan bile kendini ko
ruma igdleri tarafndan belirlenmi olur: trlerin korunmasna
hizmet eden eyleri gerek, iyi, deerli kabul ederiz
a) Gerek bir dnyay grnrdeki bir dnyadan ayrabilecei
miz kategorilerimiz yoktur. (Sadece grnrdeki bir dnya olabilir,
ama bizim grnrdeki dnyamz deil).
b) Gerek dnyay varsaysak bile, hl bizim iin daha az deerli
bir dnya olabilir; zellikle illzyon miktan, korunmamz iin de
eri asndan daha yksek bir derecede olabilir. (Bunun gibi gr
nler knama iin nedenler olduu srece mi?)
c) Deer dereceleri ve gereklik dereceleri arasnda karlkl bir
ilikinin varolduu (ve stn deerlerin stn gereklie sahip oldu-

36 Anlamak ve artlanm okunuu belirsizdir.

379
G stenci

u) iddias, deerler derecesinin srasn bildiimiz; yani bu derece s

rasnn bir ahlak sras olduu varsaymndan kaynaklanan metafi-
ziksel bir konuttur. Sadece bu varsaymla, gerek ister istemez en
yce deerlerin tanmnn bir parasdr.

(B)
insann gerek dnyay feshetmesi ok nemlidir. inde yaadmz
dnya asndan en byk phe uyandrc ve deer drcdr
hayata suikast yapmak iin en tehlikeli giriimdir.
Gerek dnyay uydurduumuz varsaymlara kar sava. Bu
varsaymlar arasnda ahlaki deerlerin en stn deerler olduu
varsaym da vardr.
Ahlaksz bir deerlendirmeningncel ahlakszln zel bir
durumu olaraksonucu olduu gsterilebilse, ahlaki deerlendir
menin stnl rtlm olurdu, bylece kendini bir grne
indirgemi olur ve grn olarak, artk grn knama hakkna
sahip olamayacaktr.

(C)

Gerek istencin byle bir durumda psikolojik adan incelenmesi

gerekecektir ahlaki bir g deil, g istencinin bir biimidir. Bu
nun, her ahlaksz araa kullandm gstererek kantlanmas gereke
cektir: bilhassa metafizikileri.
Bugn, ahlaki deerlerin en stn deerler olduuna dair iddia
y test etme aamasyla kar karya geldik. nceleme yntemlerini
sadece ahlaki nyarglarn stesinden geldiimiz takdirde kazan
rz:ahlaklla kar bir zaferi temsil eder

584
(Mart-Haziran 1888)

Felsefenin sapma, mant ve neden kategorilerim dnyann yarar

clk amaayla ayarnn yaplmas (temelde elverili bir arptma) iin
aralar olarak grmek yerine, insann bunlara gerein ve gerekliin

380
 Metafizik htiya

kriterleri olarak grmeleridir. Gerein kriteri aslnda sadece byle

bir sistematik arptma sisteminin biyolojik yararlldr; ve bir hay
van tr kendini korumaktan daha nemli bir ey bilmediinden,
burada gerekten bahsetmemize belki de gerekten izin vardr. Na-
ifliimiz, antroposantrik (insan merkezli) bir mizan bir eylerin ls,
gerek olan ve gerek olmayan belirlemek iin bir kural37 kabul
etmek: ksacas mutlak bir eyi koullu hale getirmek olda Gelin g
rn ki, dnya aniden birbirinden ayr bir gerek dnyaya ve bir
grnrdeki dnyaya ayrlverdi: ve nedenin, insanlar iin yaa
mak ve yerlemek zere tasarlad dnya gzden dmtr. Biim
leri, dnyay ynetilebilir ve hesaplanabilir hale getirmek iin kul
lanmak yerine, filozoflarn delilii,38 bu kategorilerde insanrn iinde
yaad dnyann uygun olmad dnyaya ait anlayn sunulmu
olduunu sezdi Aralar, deer tedbirleri olarak, hatta kendi gerek
maksatlarnn knanmas olarak bile yanl anlaldlar
Buradaki maksat, kendini yararl bir ekilde aldatmakt: aralar,
insanrn kafalar kartran eitlilii maksatl ve ynetilebilir bir e
maya indirgedii formllerin ve iaretlerin uydurulmasyd.
Ama eyvah! imdi de oyuna bir ahlak kategorisi dahil edilmi
tir hibir yaratk kendini aldatmak istemez, hibir yaratk aldata
maz dolaysyla sadece bir gerek istenci vardr. Gerek nedir?
eliki kanunu emay salamtr yolunu aradmz gerek
dnya, kendisiyle eliemez, deiemez, olamaz; balangc ve sonu
yoktur.
Bu bugne kadar ilenen en byk hata, dnya zerindeki hata
nn en temel mukadderatdr: insan, nedenler biiminde bir gerek
lik kriterine sahip olduunu dnrkenaslnda onlar gerekli
in efendileri olmak, gereklii kurnaz bir biimde yanl anlamak
iin insanlara sahiptiler
Ve ne yaz ki: dnya sahte hale gelmitir ve gerekliini olutu
ran zellikler adna: deiim, olu, eitlilik, ztlk, eliki, sava. Ve
mukadderatnn tamam bylece ortaya kt:

37 Kural": bersiz okunu.

38 Delilik: ok kukulu bir varsaym; orijinalinde iki okunamayan szcktr.

381
G istenci

1) ahta ve grnrdeki dnyadan nasl kurtulabiliriz? (gerek

dnyayd, tek dnya);
21 Mmkn olduunca grnrdeki dnyann karakterinin an
titezi haline nasl gelebiliriz? (gerek yarata kar bir antitez, daha
dorusu, yaamn elikisi olarak mkemmel yaratk anlay)

Deerler eiliminin tamam, yaamn israfna karyd; insan,

idealist dogmatizm ve genel olarak bilgiden olan bir karklk ya
ratmtr: bylece muhalif parti de her zaman bilime saldrmtr.
Bilime giden yol bu ekilde iki kez engellenmiti: bir kez gerek
dnyaya duyulan inanla ve sonra da tekrar bu inanan muhalifleri
tarafndan. Fen bilimleri ve psikoloji (1) hedefleri asndan hor g
rld ve (2 ) masumiyetinden yoksun brakld
Her eyin her eye bal olduu ve koullu olduu gncel dnya
da herhangi bir eyi knamak ve yok saymak, her eyi knamak ve
yok saymak demektir. Bu olmamal, bu olmamalyd ifadesi g
lntr nsan, sonulan dnm olsa, bir ekilde zararl veya
tahrip edid olan her eyi yok etmek istedii takdirde, yaam kayna
n da yok etmi olurdu. Fizyoloji bize ok daha iyisini retir!
Ahlaklln ( a ) dnya kavramnn tamamm nasl zehirledi
ini, (b ) bgiye ve bilime giden yolu nas kestiini ve ( c ) tm gn
cel igdleri nas paralayp, (kklerinin ahlaksz olduunu re
terek) nas sinsice zarar verdiim gryoruz.
Gzmzn nnde kendini en kutsal isimler ve tutumlarla des
tekleyen korkun bir k araan ibanda gryoruz.

585
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Olaanst z inceleme: bireyler olarak de insan olarak kendi

hakkmda binli hale gelmektir. Gelin yanstalm geriye dnp d
nelim; anayollan ve yan yollan takip edelim!

(A )
nsan gerei arar: kendisiyle elikili olmayan, aldata olmayan,
deimeyen bir dnyay, gerek dnyayinsann strap ekmedii

382
 Metafizik htiya

bir dnyay; eliki, aldatma, deiimstrabn nedenleridir! Olma

s gerektii gibi bir dnyann varolduundan phe etmez; ancak
ona giden yolu bulmak ister (Hint eletirisi: ego bile grnrdedir,
gerek dedir).
nsan burada gereklik anlayn nereden alr? Istrab neden dei
imden, aldatmadan, elikiden tretir? ve neden mutluluktan deil?
Hor grme, yok olan, deien, deiime urayan her eye kar
nefrettutarl kalanlarn bu deerlendirmesi nereden gelir?
Aka gerek istenci burada sadece sabitlerin dnyasna duyulan
bir arzudur.
Duyular aldatr, nedenler hatay dzeltir; dolaysyla insan, nede
nin sabitlere giden yol olduu sonucu kartlmtr; en az duyusal fi
kirler, gerek dnyaya daha yakn olmaldr. En fazla talihsizlikler
duyulardan gelironlar aldatc, yamlta, yok edicidirler.
Mutluluk sadece varolmakla garanti edilebilir; deiim ve mutluluk
birbirlerini darda brakrlar. Bu nedenle en yce arzu, varl olan ey
lerle birlik kurmak istemektedir. Bu: en yksek mutlulua giden yol
iin kullanlan formldr.
zetle: Olmas gerektii gibi bir dnya vardr; iinde yaadmz
dnya bir hatadrbizim dnyamz var olmamaldr.
Varl olan eylere inanan sadece tek bir sonucu vardr: gerek
primum mobile, olua duyulan in an szlk, olua duyulan gvensizlik,
olan her eyin dk deerlendirmesidir
Ne tr insan bu ekilde dnr? Verimsiz, strap eken bir tr, ha
yatndan bezmi bir tr. Tam tersini hayal ettiimiz insan, varl olan
eylere inanmak zorunda kalmazd; hatta onlan l, ska, umursamaz
olarak kmserdi
Olmas gerektii gibi olan bir dnyann olduuna, gerekten var
olduuna dair inan olmas gerektii gibi olan bir dnya yaratm ak is
temeyen verimsizlerin inanadr. Zaten varm gibi varsayarlar ve ona
ulamann yollann ve aralarn ararlar. Gerek istenciyaratma
istencinin gszl olarak.
Arzularmza uygun bir dnyann kurgusu: bu gerek dnyada say
g gsterdiimiz ve keyifli grdmz her eyi birletirmek ama-
ayla psikolojik heler ve yorumlardr.

383
G stenci

Gerek istenci, bu aamada temelde bir tr yorumdur: ki en

azndan yorumlama gcn gerektirir.
Bir basamak daha fakir domu ve artk yorum yapma ve kurgu
lar yaratma gcne sahip olmayan ayn insan tr, nihilistleri mey
dana getirir. Nihilist, dnyay sanki olmamas gerektii gibi bir dn
yaym gibi ve olmas gerektii gibi bir dnya yokmu gibi yargla
yan insandr.39 Bu gre gre, varoluumuzun (eylem, strap, is-
tenli olma, duygu) hibir anlam yoktur: bouna szcnn do
kunakll, nihilistin dokunaklldrayn zamanda, dokunakl
lk olarak, nihilistler asndan bir tutarszlktr.
stencini bir eylere aktarmaktan acizse, istenten ve gten yok
sunsa, en azndan onlara bir anlam verir, yani onlarda zaten bir isten
cin var olduuna dair bir inan gelitirir.40
nsan, bir eylere bir anlam vermeden ne dereceye kadar yaaya
bilecei, kk bir blmn bizzat organize ettii iin, anlamsz bir dn
yada ne dereceye kadar yaamaya tahamml edebilecei, isten g
c derecesinin bir lsdr.
Felsefi objektif gr, bu nedenle istencin ve gcn kk oldu
una dair bir iaret olabilir. nk g yakn ve en yakn olan or
ganize eder; sadece olan saptamak isteyen bilgi insanlar hibir e
yi olmas gerektii gibi belirleyemeyen insanlardr.
Bir ara tr olan sanatlar, onlar olmas gereken hakknda en azn
dan bir grnt belirlerler, her eyi olduu gibi brakan bilgi insan
larnn aksine, gerekten de deiiklik yaptklar, biim deitirdik
leri dereceye kadar verimlidirler.41

39 Bu dikkate deer tanmlama. G Istencfnin u andaki sistematik dzeninin yetersizlii

hakknda mkemmel bir illstrasyon salar nihilizm hakkmdaki notlan ierdii varsa
ylan 1 nolu kitaptan yzlerce sayfayla ayrlmtr.,Ancak Nietzsche'nin notlan birok
konuyla ilgili olup, Nietzsche kesinlikle bir sistem dnr deildir. Kr. Nietzschenin
yntemleri" hakknda benim eserim olan N ietzsche, Blm 2, zellikle Ksm L
40 Bu epigram kk deiikliklerle P u tla rn A la ca k a ra n l eserine aforizma No-. 18 olarak
Blm No: Te dah edilmitir.
41 Bu aklama, Ludvvig VVittgensteinin uyarsyla karlatrmaya davettir Felsefe, hibir e
kilde, hafif dahi olsa, dilin olaan kullanmna mdahale etmemelidir, sonu olarak felsefe
onu sadece tarif edebilir. ok az eyi olduu gibi brakr' (PhUosophical Im eons, New York:
Macmillan, 1953, No: 124). Kari Marxn son Feuerbach'a K a r Tezleri de ayn ekilde: Filozof
lar, dnyay sadece farkl yorumladlar, asl nemli olan onu deitirmektir.

384
 Metafizik htiya

Filozoflar ve pesimist diriler arasndaki balant: ayni insan trleri (

gerekliin en yksek derecesini en yksek deerde kabul edilen
eylere atfederler).
Filozoflar ve ahlak insanlan arasndaki balant ve bunlarn deerlen
dirmeleri (anlam olarak dnyann ahlaki yorumu: dini anlamn
gerilemesinden sonra).
Varlk dnyasnn yok edilmesiyleJlozoflann stesinden gelme: ni
hilizmin ara dnemi: ondan nce orada deerleri tersine evirme ve
olula grnrdeki dnyay tek dnya olarak Tanrlatrma ve bu
nu iyi diye nitelendirme gc mevcuttur.

(B )

Normal bir fenomen olarak nihilizm, artan gcn veya artan zayfl
n semptomu olabilir.
ksmen, yaratma gc, isten gc artk yorumlara ve anlam
katmalara (mevcut grevler, devlet vs.) ihtiya duymayacak kadar
artt iin;
ksmen, anlam yaratmak iin kullanlan yaratc g geriledii
ve hayal krkl egemen koul haline geldii iin. Bir anlama
inanmaktan acizlik, inanszlktr.
Bilim, bu iki olaslk karsnda en anlama gelir?

1) Bir g ve oto kontrol iareti; illzyon dnyalarn iyiletirme

den, teselli etmeden de yapabilirmi gibi grnr;
2) Sinsice zarar vermek, paralara ayrmak, hayal krld yarat
mak, zayflatmak olarak grnr.

(C)

Geree inan, gerek olduuna inanlan bir eye tutunma ihtiyaa,

daha nceki tm deer duygularndan uzak psikolojik indirgeme.
Korku, tembellik.
Ayn ekilde inanszlk: indirgeme. Gerek bir dnya yoksa, ne
dereceye kadar yeni bir deer edinir (bylece bugne kadar varlk
dnyasnda bouna harcanan deer duygulan tekrar zgr kalrlar).

385
G istenci

586
(Mart-Haziran 1888)
Gerek Dnya ve Grnrdeki Dnya

(A )

Bu anlaytan kaynaklanan batan kartmalar trldr:

a) Bilinmeyen bir dnya:bizler maceracyz, meraklyz bilinenler

bizi tketiyormu gibi grnyor (bu anlayn tehlikesi, bu
dnyann tarafmzca bilindiine dair kurnazca anturmasmda-
dr);
b) Olaylarn farkl olduu dier bir dnya; iimizdeki bir ey he
saplar, sessiz boyun eiimiz, sessizliimiz, deerini kaybe
derbelki her ey iyi olacaktr, belki bouna umut etmemiiz-
dirbir eylerin farkl olduu, bizlerin dekim bilir?farkl
olduu bir dnya
c) Gerek bir dnya: zerimizde bugne kadar denenen en art-
a hile ve saldrdr; gerek szcne o kadar ok ey balan
mtr ki, bunlarn tamamm ister istemez gerek dnyaya
aktaryoruz: gerek dnya doru bir dnya olmaldr, bizi al
datmayan, bizi aptala evirmeyen bir dnya olmaldr: bu dn
yaya inanmak, neredeyse bu dnyaya inanmak zorunda kal
maktr (tpk gvene layk insanlarn durumunda olduu gi
bi, terbiyeden dolay).
* * *

Bilinmeyen dnya anlay, kurnazca bu dnyann bilindiini

(usandrc olduunu) antrr;
Dier dnya anlay, kurnazca dnyann baka trl olabilece
ini antnr-gereklilii ve almyazsm ortadan kaldrr (boyun e
mekkendini altrmak faydaszdr);
Gerek dnya anlay, kurnazca bu dnyann doru olmad
n, aldata, sahtekr olduunu, gvenilir olmadm, gereksiz oldu
unudolaysyla ihtiyalarmza uyarlanmam bir dnya olduu

386
 Metafizik htiya

nu antrr (kendimizi altrmamz tavsiye edilmez; daha iyisi

ona direnmektir).
Bu nedenle bu dnyay ekilde atlatmz:

a) merakllmzlasanki daha ilgin yn baka bir yerdeymi

gibi;
b) boyun eereksanki boyun emek gerekli deilmi gibi-sanki
dnya, nihai srada bir gereklilik deilmi gibi:
d empatimiz ve saygm zla sanki bu dnya bunlar hak etmiyor-
mu, kirliymi, bize kar drst davranmam gibi

zetle: ekilde isyan ettik: bilinen dnyann eletirisine bir x

kattk.

(B )

Ayklk yolunda ilk adm: ne dereceye kadar batan kartldmz

kavramaktrnk iler tam tersi de olabilir:

a) bilinmeyen dnya, varoluun aptalca ve daha vasat bir biimi ola

bilirve b dnya karlatrlnca olduka elenceli olabilir;
b) iinde tatmin bulamayan arzularmz dikkate almaktan uzak di
er dnya bu dnyay bizim iin mmkn klan birok eyini
iinde olabilir: bunu bilmek, bizim iin honut olmak iin bir
ara olabilir;
c) gerek dnya: ancak grnrdeki dnyann, gerek dnyadan
daha az deere sahip olmas gerektiini bize syleyen gerekte
kimdir? gdmz bu yargnn aksini iddia etmemekte mi
dir? nsan, srf gereklikten daha iyi bir dnya istedii iin, ken
dine daima hayali bir dnya kurmakta deil midir? Her eyden
nce: Dnyamzn gerek dnya olmad sonucuna nasl varyo
ruz? belki de dier dnya grnrdeki dnyadr (Yunanl
lar aslnda gerek varoluun yannda rnein bir glge krallk,
bir grnrde varolu hakknda dnmlerdir). Ve son olarak:
Adeta gereklik derecelerinin var olduunu varsayma hakkm
nereden alyoruz? Bu, bilinmeyen dnyadan farkl bir eydir

387
G stend

bilinmeyen hakknda bir eyler bilmek istemektir Dier

dnya, bilinmeyen dnya hakkndaok iyi! Halbuki ger
ek dnya demek, hakknda bir ey bilmek demektir Bu,
bir x dnyas varsaymnn kartdr

zetle: x dnyas, her anlamda bu dnyadan daha usandrc, da

ha az insani ve daha az deerli olabilir.
x" dnyalarnn, yani bu dnyann dnda muhtemel her dn
yann var olduunu iddia etmek baka bir eydir. Ama bu asla iddia
edilmemitir

(C)

Problem: Baka bir dnyann dncesi neden hep bu dnyann

lehinde olmu veya bu dnya iin tehlikeli olmutur bu neyi
gsterir?
Kendisiyle gurur duyan, hayat ykselite olan bir halk, daima
daha dk seviyede, daha az deerli bir varlk tr gibi baka bir
varlk trn dnr; bilinmeyen yabanc dnyay dman ola
rak, kart olarak grr; merakllk hissetmez, yabana olan tama
men reddeder Bir halk asla baka bir halkn gerek halk olduu
nu itiraf etmeyecektir.
Byle bir ayrmnyani insann bu dnyay grnrde dnya
kabul etmesinin ve dierini gerek dnya kabul etmesininmm
kn olmas aslnda semptomatiktir.
Dier dnya dncesinin kkenleri:
Nedenlerin ve mantkl fonksiyonlarn eit olduu bir nedenler
dnyas yaratan filozoflar: bu, gerek dnyann kkenidir;
lahi dnya yaratan dindar insan: bu, doadan uzaklatrlm,
doa kart dnyann kkenidir;
zgr dnya yaratan ahlak inam: bu, iyi, mkemmel, adil,
kutsal dnyann kkenidir.
Bu kkenin ortak yn; psikolojik gaflar, psikolojik karklklar.
Tarihte grnd ekliyle dier dnya, hangi zelliklerine
gre ayrt edilir? Felsefi, dini ve ahlaki nyarglarn yara izlerine
gre.

388
 Bilginin Biyolojik Deeri

Bu gereklerle aydnlanan, olmamann, yaamamann, yaamak

istememenin eanlamls olarak dier dnya
Genel anlay: dier dnyay yaratan, yaamdan usanmlk i
gdsdr, yaam igds deil.
Sonu Felsefe, din ve ahlakllk, kn semptomlardr.Ja

11 Bilginin Biyolojik Deeri

587
(1885-1886)
Kesinlik konusuna cevap vermekten kanyormu gibi grn
yor olabilirim. Doru olan tam tersidir; ne var ki, kesinlik kriterine
gre inceleme yaparak, insann bugne kadar genel olarak arlk
verdii cetvelleri test ettimve kesinlik konusunun bizzat bal bir
konu, ikincil derecede bir konu olduunu test ettim.

588
(1883-1886)
Deerler konusu, kesinlik konusunda ok daha temelli bir konudur:
kesinlik konusu, sadece deerler konusunun cevaplanm olduu
varsayldnda daha ciddi bir hale gelir.
Varlk ve grn, psikolojik adan bakldnda, kendi iinde
varlk, gereklik kriteri salamam olup, sadece bir grne gster
diimiz ilginin gc tarafndan llen grn dereceleri salamtr.
Fikirler ve algar arasmda bir varolu mcadelesi deil, bir ege
menlik mcadelesi vardr: stesinden gelinen fikir imha edilmemi
olup, sadece geriye itilmi veya daha az nem verilmitir. Tinsel
alanda imha yoktur43

42 MSde bu noktada Putlarn Alacakaranl, Blm D, Not 6'nn daha nceki bir versiyonu
gelir. Gerek ve grnrdeki dnya e ilgili btn notlar. Putlarn Alacakaranl, iin
bir arka plan malzemesi olarak dikkate alnmaldr; ancak bu notlar, kitapta yerini bu
lamayan ilgin pasajlar iermektedir.
43 Es gibt im Geistigen keine Vemichung Hegel tarafindan-veya Freud tarafndan yazlm ola
bilir.

389
G stenci

589
(1885-1886)
Sonular ve Aralar
Neden ve etki
zne ve nesne
Hareket etmek ve ac ekmek
Kendi iinde ey ve grn

Yorumlar olarak (gerekler olarak deil) ve belki hangi kapsamda

gerekli yorumlar? ("korumak iin gerektii oranda)hepsi de g
istend balanmda.

590
(1885-1886)
Deerlerimiz, bir eylerin iine yorumlanmaktadr.
Kendi iindeliin herhangi bir anlam var mdr?!
Tm anlamlar g istenddir (ilgili tm anlamlar g istencinin iin
de zlr).

591
(1885)
Salam kantlara duyulan arzuepistemoloji: iinde ne ok pesi
mizm vardr!

592
(1883-1888)
Pesimizm tarafndan ortaya kartlan gerek dnya ve yaam iin
olas olan bir dnya arasdaki dmanlkgerein haklarm ite
burada test etmeliyiz. Bu dmanln ne olduunu gerekten kav
rayabilmek iin, yaama kar tm bu ideal drtlerin anlamlarn
lmek gerekir: hastalkl, mitsizlie kapan ve teki dnyaya ya
pan bir hayatn, daha salkl, daha aptal ve daha yalana, daha zen
gin ve daha az dejenere olmu bir hayatla mcadelesidir. yleyse ha
yatla mcadele halinde olan gerek deil, bir hayat tr baka bir

390
 Bilim

hayat tryle mcadele halindedir. Ama daha yce olan tr ol

mak ister! Burada derece dzenine duyduumuz ihtiyaa ilk so
runun farkl hayat trlerinin derece dzeni olduunu gstermeliyiz.

593
(1885-1886)
Durum yledir ve byledir inanan, yle olmal ve byle olmal isten
cine evirmek.

12. Bilim

594
(1883-1888)
Bilim bugne kadar, her eyi aklayan hipotezlerle bir eylerin
iinde varolduu karklklarn tamamna bir son verme yoluy
du demek ki, entelektin kaostan holanmamasndan kaynakla-
maktadr. Kendimi dndmde ayn holanmama beni de ya
kalyor: ben de baz emalar araclyla i dnyann bir grnts
n oluturmak ve bylece zihinsel karklklara kar zafer kazan
mak istiyorum Ahlakllk, bu trn bir basitletirmesi olmutur in
sanlarn bilinir ve aina olduunu retmitir. Artk ahlakll
yok ettik yine kendimiz iin tamamen belirsiz hale geldik! Ken
dim hakknda hibir ey bilmediimi biliyorum. Fizik, kalp iin bir
ltuf olduunu kantlamtr: Bilim (bilgiye giden yol olarak), ahlak
llk yok edildikten sonra yeni bir cazibe kazanmaktadrve tutar
llk bulduumuz tek yer olduu iin, hayatmz onu koruyacak e
kilde ina etmek zorundayz. Bu da bilgi inam olarak varoluumu
zun koullan zerinde bir tr pratik dnce kazandrmaktadr.

595
(1884)
Varsaymlarmz: Tann yok: ama yok: sonlu g Kendimizi daha
kk insanlar iin gerekli dnce tarzm dnmeye ve istenli
olmaya kar koruyalm!!

391
G stenci

596
(1886-1887)
nsan rknn ahlaki eitimi deil, [bilimsel]44 hatalarda glendi
rilmi bir eitim gereklidir, nk gerek mide bulandrr ve in
am hayattan usandrrmeer ki insan kendi yoluna geri dnle
mez bir ekilde girmi ve kendi hakkmdaki drst kavray trajik
bir gururla tamasn.

597
(1886-1887)
Bilimsel almann gerekli kld: bireyin, kk de olsa, almas
nn boa olmayacana gvenerek, herhangi bir paras zerinde a
labilmesini salayacak ekilde, birlie ve bilimsel almann srek
liliine inantr.
Byk bir fel: bouna almak, bouna mcadele etmektir.

* * *

Gelecein bir gn kullanaca g ve g aralarnn kefedildii

birikimli dnemler; daha aradaki, daha ok eitli ve daha karma
k mizalarn en doal deajlanm ve tatminlerini bulduklar bir
ara istasyon olarak bilimhepsi hareketten kanmas gerekenler
dir.

598
(Kasm 1887-Mart 1888)
Bir filozof, farkl bir ekilde ve farkl aralarla iyileir: rnein ni
hilizmle iyileir. Hibir gerein olmadna inan, yani nihilist
inan, bir bilgi savas olarak dur durak bilmeden irkin gerek
lerle savaan biri iin byk bir rahatlamadr. nk gerek ir
kindir.45

45 Kr. Byle Buyurdu Zerdt I, "Sava ve Sava Halklar Hakknda".

392
 Bilim

599
(1885-1886)

Olaylarn anlamszl: buna inan, daha nceki yorumlarn sahteli

inin kavranmasnn bir sonucu; cesaretin krlmasnn ve zayfln
genelletirilmesidir gerekli bir inan deil
nsann u ta n m azl: anlam gremedii yerde anlam inkr et
mektir.

600
(1885-1886)

Dnyann yorumlanabilecei ekillerin hibir snn yoktur; her yo

rum bir bymenin veya bir dn semptomudur.
Atalet, birim (monizm) gerektirir; yorumlarn okluu, gcn
bir iaretidir. Dnyay rahatsz edici ve muamma gibi karakterinden
yoksun brakma arzusu deildir!

601
(1885-1886)

Banseverlik ve uzlama arzusuna kar.46 Monizm denemesi buraya

aittir.

602
(1884)

Bu perspektif dnya; gzler, dil ve kulaklar iin yaratlm bu dnya,

ok daha ince bir duyu cihaz iin karlatmlsa47bile ok sahtedir. Hal
buki duyularmz incelttiimizde anlalrl, kavranabilirlii, pratik
lii ve gzellii kesintiye urar; tpk tarihi sreler hakknda dn

46 Bu not, Byle Buyurdu Zerdt'teki "Sava ve Sava Halklar Hakknda" bl

mn aydnlatmaya yardmc olmaktadr.
47 "Karlatrlm" veya "iin" MS'nin yanl bir yorumlamas deilse, Nietzsche
hata yapm gibi grnmektedir.
Bir sonraki paragrafa oluturan alntnn AhSakm Soykt stne, III, Not 24'teki
"Hibir ey gerek deildir, her eye izin vardr" ile karlatrlmaldr.

393
G stenci

meye baladmzda gzelliklerinin kesintiye uramas gibi; ama sra

s sadece bir illzyondur. Ne kadar daha yzeysel ve daha kabaca tasav
vur edilirse, dnyann o denli daha deerli, daha kesin, daha gzel ve
daha nemli grnd yeterlidir. Ne kadar derine bakarsak, deer
takdirlerimiz o denli yok oluranlamszlk yaklar! Deerlere sahip
olan dnyay biz yarattk! Bunu bildiimiz gibi, geree duyulan sayg
nn da bir illzyonun sonucu olduunu ve insann gerekten ziyade
biimlendiren, basitletiren, ekillendiren ve uyduran gce deer ver
mesi gerektiini biliyoruz
Her ey sahtedir! Her eye izin vardr!
Gzel olan, deerli olan sadece vizyon asndan belirli bir ka
im kafallkla, bir basitletirme istenciyle ortaya kar kendi iinde
ne olduunu ben de bilmiyorum.

603
(1885)

Bir illzyonun yok olmasnn gerei deil, sadece biraz daha ca

hillik, bo uzaymzn genilemesini, lmzn artm48 sa
ladn

60449
(1885-1886)
Yorum, anlamn takdimidir aklama deildir (birok durum
da, artk anlalmaz hale gelmi, artk sadece bir iaret olan eski bir
yorum zerine yaplan yeni bir yorumdur). Gerek bulgular yoktur,
her ey deiim iindedir, anlalmazdr, anlalmas zordur; nispe
ten dayananlar grlerimizdir.

48 Alman editrler, biliyoruz szcn ekleyerek, bu ksm tam bir cmle haline getir
milerdir.
49 Bu ksmn bana Peter Gast, tm basmlarda var olan u soruyu eklemitir: Bilgi sade
ce ne olabilir?

39 4
 Bilim

605
(Bahar-Gz 1887)
Gerek ve gerek olmayann saptanmas, genel olarak gerekle
rin saptanmas, yarata varsaymlardan, biimlendirmeden, ekil
lendirmeden, stesinden gelmekten, istenli olmaktan, tpk felsefe
nin znden tamamen farkl olduu gibi, temelde tamamen farkl
dr. Bir anlam takdim etmek bir ardanm olmad varsaylarak,
bu grevin hl yerine getirilmesi gerekmektedir. Ayn husus sesler
ve aynca insanlarn alnyazs iin de geerlidir: farkl hedeflere do
ru en farkl yorumlarda ve ynlendirmelerde bulunmaya aktrlar.
Bir hedef belirlemek ve buna gre gerekleri oluturmak, artk da
ha yksek bir seviyededir, yani sadece kavramsal eviri deil, aktif
yorum seviyesindedir.
606
(1885-1886)
Eninde sonunda insan bir eylerin iinde sadece onlara bizzat ykle
dii eyleri bulur: bulmaya bilim, onlara yklediklerimize desa
nat, din, sevgi, gurur denir. Bu biraz ocukluk da olsa, her ikisini de
devam ettirmeliyiz ve her ikisine doru eilimli olmalyz birileri
bulmal; dierleribiz dierleri!onlara bir ey yklemeli!

607
(Bahar-Gz 1886)
Bilim: ve iki yn:
Birey asndan;
Kltrel kompleks (seviye) asndan;
tek bir tarafn deerlendirmeleri karlkl olarak dmancadr.

608
(1886-1887)
Bilimin geliimiyle aina olan gittike aina olmayana doru z
lr:bununla birlikte tam tersini arzu eder.ve aina olmayan, ai
na olan ynnde geriye doru izleme igdsnden kaynaklanr.

395
G stenci

zetle, bilim egemen bir cehalet; bilmek gibi bir ey olmadna

dair; bunu hayal etmenin sadece bir nevi kstaha bir kibir olduu
na, hatta artk bilgiyi bir olaslk olarak kabul etmemizi garanti
eden en ufak bir dnceye bile sahip olmadmzabilmenin
bizzat elikili bir fikir olduuna dair bir duyguya yol aar. Tarihn
cesi alara ait bir efsaneyi ve insanln kendim beenmiliini ac
masz bir geree tercme ediyoruz: kendi iinde bilgi, kendi iin
de bir ey kadar ho grlemez bir anlaytr. Say ve mantkla
batan karmadr; kanunlarla batan karmadr.
Perspektif deerlendirmelerin tesine geme (yani g istenci
nin tesine geme) giriimi olarak bilgelik: hayata dmandr ve
itibarn yitirmi olup, tpk Hintliler vs. arasnda olduu gibi, kendi
ne mal etme gcnn zayfladna dair bir semptomdur.

609
(1884)
nsann ve canavarn ne gibi bir cehalet iinde yaadm anlamanz
yeterli deildir; cehalet istencine de sahip olmanz ve onu edinmi ol
manz gerekmektedir. Bu tr cehalet olmadan, hayatn da mmkn
olamayacan; canl bir eyin kendini koruyabilecei ve geliebile
cei tek koulun bu olduunu kavramanz gerekir: byk ve salam
bir cehalet kubbesinin etrafnz kuatmas gerekir.

610
(1884)
Bilimdoaya hkmetmek amacyla doann anlaylara dnt
rlmesiaralar blmne girer.
Ne var ki insann amaa ve istenci; btn asndan maksad da
ayn ekilde bymelidir.

611
(1883-1888)
Hayatn btn aamalarndakullanlan en gl ve en tutarl y e
tinin retilmi olduunun farkna varyoruz her alglama eyle

396
 Bilim

minde ve grnrdeki pasiflikte bile! Bylece aka daha gl ve

daha talepkr hale gelir ve uzun vadede tm dier gleri ezer. So
nunda kendi iinde tutku haline gelir.

612
(Bahar-Gz 1887)

Kendi kendini yok etme ve objektiflik klt bu alanda da sahte bir

derece dzeni yarattktan sonra, bgi insan iin byk ani heyecan
lara dair hakk geri kazanmak! Schopenhauer: geree, bilgiye gi
den tek yolun zellikle ani heyecanlardan, istenten kurtulmakta
yattn rettiinde, hata doruk noktaya km oldu; istenten
kurtulan entelekt, gerei, bir eylerin gerek zn grmekten ba
ka bir ey yapamaz.
Aym hata in arte50 yaplmtr: sanki her ey, istensiz grld
nde gzelmi gibi.

613
(Gz 1887)

Ani heyecanlar arasndaki rekabet ve ani heyecanlardan birinin en

telekt zerindeki hakimiyeti.

614
(1884)
Dnyay insanlatrmak; yani kendimizi dnyann iinde gittike
daha ok efendi olarak grmek

615
(1884)
Daha yce bir yaratklar tr arasnda, bilgi de u anda henz ihti
ya duyulmayan yeni biimler kazanacaktr.

50 Sanatta. Bu ksm hakknda aynca bkz. Ek.

397
G stenci

616
(1885-1886)

Dnyann sahip olduu deerin bizim yorumlarmzda yatt (bel

ki de bir yerlere insanlarn yorumlan dndaki yorumlarn da olas
olduu); daha nceki yorumlarn, sayesinde hayatta kalmay baar
dmz, yani gcn artmas iin g istencimizi kurtarmay baard
mz perspektif deerlendirmeler olduu; insann her ykselmesinin
daha dar kafal yorumlarn stesinden gelmeyi beraberinde getirdii;
gcn her glenmesinin ve artnn, yeni ufuklara inanan yeni ba
k alan ve anlamlar getirdii fikri ite yazlarma nfuz eden fi
kir budur. Kar karya olduumuz dnya, sahtedir, yani bir gerek
deil, bir masal ve eksik gzlemler toplam baznda bir tahmindir;
olu aamasnda bir ey gibi, her zaman deien, ama gerek ol
mad iinasla geree yaklaamayan bir yalan gibi, deiim
iindedir.

61751
(1883-1885)

Olua varlk karakterini zorla kabul ettirmeken stn g istenci

budur.
Olann, tahamml edenin, eit olann vs. dnyasn korumak
iin, bir tarafta duyular ve dier tarafta tin olmak zere iki kat do-
landnalk.
Her eyin tekerrr ettii,52 bir olu dnyasnn varlk dnyasna en yakn
yaklamdr:derin dncenin don,k noktasdr.
Oluun hor grlmesi ve olua dair keyifsizlik, nce byle bir
varlk dnyas yaratldktan sonra varla atfedilen deerlerden ile
ri gelmektedir.
Varla sahip olanlarn (beden, Tann, fikirler, doa kanunlar,
formller vs.) metamorfozu

51 Gast, bu nota Rekapitlasyon adn vermitir ve btn basmlar bu bal kullanmak

tadr.
52 Nietzschenin ayn olaylarn ebedi tekerrrne dair doktrinine bir gnderme.

398
 Bilim

Grn olarak varlklar; deerlerin tersine evrilmesi; deeri

veren grnt.
Olu dnyasmda kendi iinde bilgi mmkn deildir; yleyse
bilgi nasl mmkn olabiliyor? Kendimizle ilgili hata olarak, g is
tend olarak, aldatma istend olarak.
Uydurma, isten kendini inkr, kendi stesinden gelmek olarak
olu: nesne deil, bir eylemdir, bir varsaymdr, yaratcdr, neden
ler ve etkiler yoktur.
Oluun stesinden gelme istend olarak, ebediletirme istence
olarak, ancak ksa grl ve bak asna bal sanat: adeta minya
tr halinde btnn eilimim tekrarlamaktr.
Hayatn, toplam eilim iin ufack bir forml olarak ortaya att
eyler; dolaysyla yaam anlaynn g istend olarak yeni bir
tanmdr.
Neden ve etkiyerine, olan eylerin ounlukla rakibin emilme
siyle sonulanan karlkl mcadelesi; olu elementlerinin says sa
bit deildir.
insan, bu ideallerin bir kez hayvansal kkenini ve yararllm
bdikten sonra, olaylarn tamamnn yorumu iin eski ideallerin ya
rarszl; hatta hepsi yaamla elikilidir.
Mekaniki kuramn yararszlanlamszlk izlenimin uyand
rr.
nsanln bugne kadarki idealizminin tamam, aniden nihiliz
me dnme mutlak deersizlik yani anlamszlk inancna dn
me noktasndadr.
deallerin yok edilmesi, yeni l; dayanabilmemizi, biz amfibile
rin dayanabilmesini salamak iin yeni sanatlar.
Var saylanlar: cesaret, sabr, srt evirmemek, ileri gitmek iin
acde etmemek. (N. B. Zarathrusta, bolluunun bir sonucu olarak
tm nceki deerlere kar parodi gibi bir tutum benimser).

399
 IL DOADAK G STENC53

1 Dnyann Mekaniki Yorumu54

618
(1885-1886)

Bugne kadar dnyann tm yorulmalar iinde mekaniki yo

rum, muzaffer bir ekde n planda duruyormu gibi grnmek
tedir. yi bir bilindn mekaniki yorumun tarafndan olduu ak
tr ve hibir bilim, mekaniki ilemler olmadan hibir ilerleme ve
baan elde edebileceine inanmamaktadr. Bu prosedrleri herkes
bilir: birileri, nedeni ve amac mmkn olduunca gz ard
eder; birileri, yeterli zaman verildii takdirde, herhangi bir eyin
herhangi bir baka bir eyden yava yava gelitirilebeceini gs
terir ve birileri, bir bitkinin veya bir yumurta sarsnn almyaz-
snda grnrdeki maksat bir kez daha baskya ve gerilime ka
dar geriye doru izlendiinde kt niyetli bir glmsemeyi sakla
maz: ksacas, bylesine ciddi konularla ilgili neeli bir iadeye izin
verirseniz, insan mmkn olan en byk aptallk prensibine y
rekten hrmet duyar. Bu arada, sanki kuramn iinde eninde so
nunda en sondaki delik olduu kantlanacak bir delik varm gi
bi yani insanlarn an adi durumlarda slk almak iin kullan-
dklan u kulak trmalayc olandan bahsediyorum55 bu hare
kete dah olan sekin tinler arasnda bir nsezi veya bir korku g
rlmektedir. nsan, basknn ve gerilimin kendisini aklayam-

53 Bu materyalin ounun Nietzschenin kitaplarnda yakn paralelleri yoktur.

54 Bu not hakknda tartma iin bkz. benim eserim olan Nietzsche, Blm 9, Ksm L
55 Son delikten almak an adi durumlar iin Almanca bir ifadedir.

400
 Dnyann Mekaniki Yorumu

yor, actio in distanstan56 kurtulamyor. nsan, aklama yapabilme

inanan tamamen kaybetmitir ve mmkn olann aklama deil ta
rif olduuna dair arpk bir ifadeyle dnyann dinamik yorumunun
bo uzay reddetmesi ve kk atom kmeleriyle birlikte, ksa bir s
re sonra fizikiler zerinde hakimiyet kuracam itiraf ediyor; dyna-
miste isel niteliklere ramen

619
(1885)
F2kilerimizin Tanry ve dnyay yaratt muzaffer ganlaynn
henz tamamlanmas gerekir; ona bir g istencinin yani gcn ken
dini gstermesi iin duyulun doyurulmaz bir arzu olarak veya gcn
kullanm ve iaas, yarata bir drt olarak tanmladm isel bir g
cn atfedilmesi gerekmektedir. Fizikiler, ne mesafede eylemi pren
siplerinden silerler, ne de iten (veya cezbeden) bir gc silebilirler. Yap
lacak hibir ey yoktur; tm hareketleri, tm grnleri, tm ka
nunlar sadece isel bir olayn semptomlar olarak anlamak ve insan
bu amala bir analoji olarak kullanmak zorundayz. Bir hayvanda tm
drtlerini g istencine kadar geriye doru takip etmek mmkndr;
ayn ekilde organik hayatn tm fonksiyonlarn da bu tek kaynaa
kadar geriye doru takip etmemiz mmkndr.

620
(1885-1886)
Bir g hi gsterildi mi? Hayr, sadece etkileri tamamen yabana bir
dile evrilmitir. Bununla birlikte haleflikteki dzenlilie ylesine
almz ki, acayiplii bize artk acayip grnmemektedir.

621
(1885-1886)
Hayal edemediimiz bir g, bo bir szcktr ve bilimde hibir va
tandalk hakkna sahip olmamaldr; tpk dnyann bir grnts-

56 Mesafeden eylem. Bu ksmn sonundaki dynamis, g, eneji, kuvvet anlamna gelir.

401
G stenci

n oluturmamz mmkn klma amacm tayan szde salt meka

niki cazibe ve geritepki glerinin artk hibir hakka sahip olma
mas gibi!

622
(1885-1886)
' Bask ve gerilim, ifade edilemeyecek kadar ge, trevsel ve tarihn
cesi alara ait olmayan bir eydir. nk bir araya tutunan ve bas
kyla gerilim kHanaben bir eyi gerektirir! iyi ama nasl bir araya
tutunabilir ki?

623
(Mart-Haziran 1888)
Kimyada deien hibir ey yoktur: bu sadece grntr, yalnz
ca bir okul nyargsdr. Fiziki dostlarm, her zamanki gibi me
tafizikten treterek deimeyene doru kaydk. Elmasn, grafitin
ve karbonun zde olduunu varsaymak, gerekleri naif bir e
kilde yzeyden okumaktr. Neden? Sadece maddedeki kayplar
cetvel zerinde gsterilebildii iin! Neyse, en azndan ortak bir
eyleri var; halbuki dnm srasnda, gremediimiz ve tarta-
madmz molekllerin faaliyeti bir maddeyi tamamen farkl
bir eye dntrr spesifik olarak farkl zelliklere sahip fark
l bir eye.

624
(1883-1888)
Fizik atomuna kar. Dnyay anlayabilmek iin, onu hesaplaya-
bilmeliyiz; onu hesaplayabilmek iin, sabit nedenlerimiz olmal; bu
gibi sabit nedenleri gerekte bulamadmz iin de onlar bizzat ya
ratyoruzatomlar. Atomizmin kkeni budur.
Dnyann hesaplanabilirlii, tm olaylarn formllerle ifade edi
lebilirliibu gerekten anlamak mdr? inde hesaplanabilir ve
formllere indirgenebilen eyler sayldnda, bir mzik eserinin ne

402
 Dnyann Mekaniki Yorumu

kadan anlalabilmitir? Ve sabit nedenler, bir eyler, maddeler,

koulsuz bir ey; yaratlm olaninsan bununla neyi kazand?

625
(Mart-Haziran 1888)

Hareketin mekaniki anlay, zgn srecin gr ve dokunma

iaret diline evirisidir.
Atom anlay, itici bir gcn oturduu yer ve gcn kendisi
arasndaki ayrm, mantksal ruhsal dnyamzdan trettiimiz bir
iaret dilidir.
fade aralarmz istediimiz zaman deitirenleyiz: onlarn ne
dereceye kadar sadece iaret olduklarm anlamamz mmkndr.
Yeterli derecede ifade tarzna dair talebimiz anlamszdr: sadece bir
banty ifade etmek, bir dilin zndendir, bir ifade aracdr
Gerek anlay samadr. Doru-yanl hakimiyetinin tama
m, sadece bantlar iin geerlidir, kendi iindelik iin deil
tpk kendi iinde bgi olamayaca gibi, kendi iinde z de yok
tur (z oluturan sadece bantlardr).

626
(1883-1886)

G duyumu, devinimden kaynaklanamaz: duyum genel olarak

devinimden kaynaklanamaz.
Bunun lehinde konuan sadece grnrde bir deneyimdir: bir
maddede (beyin), duyumlar iletilmi devinimler (uyarclar) tarafn
dan meydana getirilmektedir, meydana getirilmi mi? Bu, duyum
larn hi var olmadn kantlar m? grnnn devinim asn
dan yarata bir eylem olduunu idrak edilmesini salayacak kadar?
Bu maddenin duyumsuz durumu sadece bir hipotezdir! Tecrbe
edilmemitir! Bylece duyum, maddenin bir zelliidir: duyumlan
olan maddeler vardr.
Belirli maddelerin duyumlan olmadn kefediyor muyuz? Ha
yr, sadece herhangi bir duyuma sahip olduklarm kefetmeyi ihmal

403
G stenci

ediyoruz. Duyum olmadan bir maddeden duyum tretmek imkn

szdr. Ah, ne byk bir acelecilik!

627
(1885-1886)

Salt mekaniki anlamda cazibe ve geritepki, tamamen kurgudur:

bir szcktr. Bir maksattan boanan bir cazibeyi dnmeyiz bile
Bir eyi sahiplenme istenci veya kendini buna kar savunma ve red
detme istenci bunu anlarz: bu, kullanabileceimiz bir yorum olur.
Ksacas: Nedensellii duyulan inanan psikolojik gereklilii, bir
maksattan boanan bir olayn kavranlma/lnda yatar; ki bununla
doal olarak gerek ve gerek olmayan hakknda hibir ey sylen
mez (byle bir inanan savunulmas)! causaeye57 inan, tel'fye58
inanla birlikte der (Spinozaya ve nedenselliine kar).

628
(1885-1886)
Bir olay iin matematiksel bir formlmz varsa, bir eyi bildiimiz
bir illzyondur: bu ekilde sadece tanmlanmtr, tarif edilmitir;
hepsi bu!

629
(1883-1888)
Dzenli bir olay bir formle indirgediim takdirde, fenomenin tama
mnn tarifini nceden ksaltm, kolaylatm vs. oluyorum Ama
bir kanun getirmi olmuyorum; sadece burada bir eylerin kendini
tekrar etmesinin nasl olduuna dair bir soruyu ortaya atm oluyo
rum: formln, balangta bilinmeyen glerden ve g boalmala
rndan oluan bir komplekse uygun olduu, bir varsaymdr. Burada
glerin bir kanuna itaat ettiklerini ve itaatlerinin bir sonucu olarak
her zaman ayn fenomeni grdmz dnmek bir efsanedir.

57 Etkin nedenler.
58 Nihai nedenler; amalar.

404
 Dnyann Mekaniki Yorumu

630
(1885)
Kimyasal kanunlardan: ahlaklln tuzu biberi olan kimyasal ka
nunlardan konumaktan kanyorum. Bu daha ziyade g ilikile
rinin mutlak olarak kurulmasyla ilgili bir meseledir: gsz olan,
bamszlk derecesini eri sremedii oranda, gl gsz zerin
de hakimiyet kurarburada insaf yoktur, merhamet yoktur, hatta
kanunlara sayg bile yoktur!

631
(1885-1886)
Belirli fenomenlerin deimez sras, bir kanunu deil iki veya daha
fazla g arasndaki g ilikisini gsterir. Ama bu iliki sabit kalyor
demek, ayn g ayn zamanda dier g olamaz demektir. Bu, ha-
leflik meselesi deil yorum meselesidir: bireyin birbirini izleyen anlar
nn neden ve etki olarak birbirine bal olmad bir sretir
Eylemin, eylemi yapandan: olayn, olay meydana getiren
den; srecin, sre olmayp, tahamml eden, madde olan, bir ey
olan, beden olan, ruh olan vs. bir eyden ayrlmasbir olay, bir
varlk, sabit olan bir ey asndan bir nevi yn deitirme ve yer
deitirme olarak anlama giriimidir: eski alara ait bu efsane, dil
ve gramer fonksiyonlarndan salam bir biim bulduktan sonra,
neden ve etki inanan yerletirmitir.

632
(1885-1886)
Haleflikte dzenlilik, burada sanki bir kural takip ediliyormu gibi,
sadece mecazi bir ifadedir; bir gerek deildir. Ayn husus kanuna ria
yet iin de geerlidir. Srekli tekerrr eden bir nevi sonucu ifade et
mek iin bir forml kefediyoruz: bununla bir kanun kefetmi ol
muyoruz, hatta sonularn halefliinin tekerrrnn nedeni olan da
ha kk bir gc bile kefetmi olmuyoruz Bir eylerin daima bu e
kilde meydana geldii, burada sanki bir yaratk, kanun iin olmad

405
G istenci

takdirde baka bir ekilde hareket etmekte zgr olacakken, bir ka

nuna veya bir kanun koyucuya riayeti neticesinde daima bu ekilde
hareket ediyormu gibi yorumlanmaktadr. Halbuki zellikle bu by-
le-vebaka-trl-deil, bir kanuna cevap olarak deil yaps bu ekil
de olduu iin bu ekilde hareket eden yarata zg bir ey olabilir.
Bunun anlam udur ki: bir ey ayn anda baka bir ey olamaz; imdi
unu ve sonra baka bir ey yapamaz; ne zgrdr, ne zgr deildir,
sadece byledir. Yanl, bir nesnenin hayali olarak eklenmesinde yatar.

633
(Mart-Haziran 1888)

Birbirini takip eden iki durum; biri neden, dieri de etki: bu yan
ltr. Birincisinin etki edecek bir eyi yoktur, kincisi de hibir ey ta
ralndan etkilenmemitir.
Bu, eit gte olmayan iki element arasnda bir mcadele mese
lesidir: her birinin g lsne gre glerin yeniden dzenlenme
si salanmtr, ikinci koul, birinci kouldan temelde tamamen
farkl bir eydir (etkisi deildir): asl mesele, mcadelede halindeki
gruplarn farkl g miktarlaryla ortaya kmalardr.

634
(Mart-Haziran 1888)

Mekaniki kuramn eletirisi. Gelin burada ki popler anlay, gerekli

lik ve kanunanlayn aklmzdan kartalm: birincisi dnyaya sah
te bir snrlama getirir; kincisi de sahte bir zgrlk. Bir eyler, dzen
li veya bir kurala gre davranmazlar: byle bir ey yoktur (onlar bi
zim tarafmzdan uydurulan kugulardr); onlar sadece biraz gereklilik
snrlamas altnda davranrlar. Burada bir itaat yoktun bir eyin olduu
gibi olmas, gl veya gsz olmas, bir itaatin veya bir kuraln veya
bir itepinin sonucu deildir
Direncin derecesi ve stn gcn derecesiher olayda mesele
budur: glk hesaplamalarmz iin, bunu formllerle ve kanunlar
la nasl ifade edebileceimizi biliyorsak, bizim iin o denli iyidir! Ne

406
 Dnyann Mekaniki Yorumu

var ki, itaatkr olduu kurgusuyla dnyaya bir ahlakllk getirme

dik.
Kanun yoktur: her g, nihai sonucunu her an kendisi kartr.
Hesaplanabilirlik, bir eyler olduklarndan farkl olamadklar iin
vardr.
Bir g miktar, rettii etki ve direni gsterdii etkiyle tanm
lanr. Dnlebilir olmasna ramen, geirgen aama eksiktir. Te
melde iddet istenci ve kendim iddete kar savunma istencidir.
Kendim koruma deildir: her atom, varln tamamm etkiler g
istencinin bu nmm yok saydmzda, o da yok saylr. Bu neden
le bunu g istenci miktar olarak .adlandryorum: Mekaniki d
zenden, dzenin kendisini de yok saymadka yok saylamayacak
bir karakteristiktir.
Bu etki dnyasnn grnr bir dnyayagzler iin bir dnya
ya tercmesi, devinim anlaydr. Bu anlay daima bir eylerin hare
ket ettii fikrini tarister kk bir atom ktlesinin, isterse bunun bir
soyutlamas olan dinamik atom olarak, daima etki meydana getiren bir
eyi varsayaryani biz, duyularmzn ve dilimizin bizi batan karta
rak ittii alkanlktan henz kurtulamadk. Nesne, zne, eyleme ekle
nen bir eylemci, yaplan eyin yapt eyden ayn tutulmas: bunun sa
dece gstergebilim ve gerek olmayan bir ey olduunu unutmayalm
Devinim kuram olarak mekaniki kuram insann duyu diline bir evi
ridir.59

635
(Mart-Haziran 1888)

Hesaplamak iin birimlere ihtiya duymaktayz: bu, ihtiya duydu

umuz birimlerin var olduunu varsaymak zorunda olduumuz an
lamna gelmez. Birim anlayn, ego anlaymzdan en eski inan
kalemimizdendn aldk. Kendimizi birimler olarak grmemi ol
sak, asla bir ey anlaym oluturamazdk. imdi biraz ge de olsa,
ego dncemizin herhangi bir gncel birlii garanti etmediine iyi

59 MSde bunun ardndan hi kesinti olmadan ksm 635 gelmektedir ama Alman editrler
bu ksm iki blme ayrmlardr.

407
G istenci

ce ikna olduk. Bu yzden mekaniki bir dnya kuramm ayakta tuta

bilmek iin, iki kurguyu ne dereceye kadar kullanacamz art ko
mak zorundayz: devinim anlayn (duyu dilimizden alman) ve atom
anlaym (=ruhsal deneyimimizden tretilen birim): mekaniki ku
ram bir duyu nyargsn ve psikolojik bir nyargy gerektirir.
Mekaniki kuram, birbirini izleyen grnleri oluturur ve bu
nu gstergebilimsel bir biimde, duyular ve psikoloji asndan ya
par (her etkinin bir devinim olduu; devinimin olduu yerde bir ey
lerin hareket ettirildiini iddia ederek); nedensel gce dokunmaz.
Mekaniki dnya, sadece gr ve dokunu olarak (hareket etti
rilmi olarak) hayal edilmitirki hesaplanabilir olsunki bylece
birimler, etkileri sabit kalan eyler (atomlar) yaratlmtr (yanl
zne anlaynn atom anlayna aktarm).
Bu nedenle unlar fenomenaldir: Say anlaynn enjeksiyonu,
bir ey anlay (zne anlay), faaliyet anlay (nedenin etkiden ay
rlmas), devinim anlay (gr ve dokunu): gzmz ve psikoloji
miz hl bunun bir parasdr.
Bu ilaveleri yok ettiimizde, gerilimin tm dier dinamik miktar
lara bantsnda, dinamik miktarlardan baka hibir ey kalmaz: z,
tm dier miktarlarla bantsnda, onlar zerindeki etkisinde ya
tar. G istend bir varlk deil, bir olu deil, bir pathostur60 oluun
ve etkinin ilk olarak meydana geldii en elementsel gerektir

636
(Mart-Haziran 1888)

Fizikiler, kendi tarzlarnda bir gerek dnyaya inanrlar: gerekli

devinimde atomlarn salam bir ekilde sistemletirilmesinin tm
varlklar iin ayn olduuna inanrlar bylece onlara gre gr
nrdeki dnya her varln kendi yoluyla ulaabilecei (ulaabilece
i ve aynca uyarlanm olansbjektif hale getirilmi olan) evren
sel ve evrensel olarak gerekli varln tarafna indirgenmitir. Ama

60 Bu Yunanca szcn anlamlan arasnda firsat, olay, tutku, strap, kader gibi anlamlar
vardr. Bu blmdeki notlarn Whiteheadin frsatlar ve olaylar felsefesiyle karlatrl
mas verimli olacaktr.

408
 Dnyann Mekaniki Yorumu

hataldrlar. leri srdkleri atom, bilin perspektivizmin mantna

uygun olarak anlalmve bu nedenle bizzat sbjektif bir kurgu
dur. Taslam izdderi bu dnya resmi, sbjektif dnya resminden
esasl bir farkllk gstermemektedir: sadece daha gelitirilmi duyu
larla oluturulmutur, ama yine de bizim duyulannzla Ve her ha
lkrda bilmeden geride konstelasyonlanndan bir ey brakmlar
dr:sadece insann deilher g merkezinin, dnyann geri kala
nm kendi gr asndan oluturmak, yani kendi gcne gre l
mek, hissetmek ve biimlendirmek iin kulland bu perspektiviz-
mi geride brakr Gr as salayan bu gc gerek varla
okul dilinde: zneyedahil etmeyi unutmulardr. Bunun yava ya
va gelitiini, daha sonra eklendiini dnrler, ama kimyaalann
bile buna ihtiyalar vardr durumla gre spesifik olmaktr, kesin
olarak bu ve u ekilde hareket etmek ve tepki vermektir.
Perspektivizm, spesifikliin sadece kompleks bir biimidir. Be
nim fikrim, her spesifik bedenin, uzayn tamamna hakim olmak ve
gcn (g istencim) artrmak ve bu arta direnenlerin tmn
geri pskrtmek iin aba gsterdii ynndedir. Halbuki, srekli
olarak baka bedenlerin benzer abalaryla karlar ve sonunda
kendisiyle yeterince balantda olanlarla bir uzlamaya (birleme)
varr: bylece birlikte g iin komplolar kurmaya devam ederler.
Ve sre bu ekilde devam eder

637
(1885)
norganik olanlarn hakimiyeti altnda bile bir g atomu sadece
komularyla ilgilidir: uzak gler birbirlerini dengelerler. Perspek
tif grn z ve bir yaratn batan aa bencil oluunun nede
ni burada yatar.

638
(1885-1886)
Dnyann belirli bir g miktarnn kullanlabilir durumda olduu
nu varsayarsak, gcn herhangi bir noktada yer deitirmesinin sis

409
G stend

temin tamamn etkileyecei aktr bylece srasal nedensellikle

birlikte bitiik ve ezamanl bir bamllk olurda

639
(Bahar-Gz 1887)
Tann anlay iin bir anlam muhafaza etmenin tek yolu: Tanny
bir itici g olarak deil, bir en yksek dzeyde bir aama olarak, bir
dnem olarak g istencinin evriminde gerek gelecekteki evrim
lerin, gerekse nceki evrimlerin aklanabilecei bir nokta olarak
kabul etmek olacaktr.
Mekaniki adan baktmzda, oluun tamamnn enejisi sa
bit kalr; ekonomik adan baktmzda, doruk noktaya ykselir
ve tekrar ebedi devridaime geri der. Bu g istenci kendim yo
rumda, gcn sarf edildii ekilde ifade eder; enerjinin hayata d
ntrlmesi ve en yksek kuvvet olarak hayat, hedef olarak
ortaya kar. Ayn miktarda eneji, evrimin farkl aamalannda
farkl eyler anlamna gelir.
Hayatta bymeyi oluturan, gittike daha az gle gittike
daha fazlasn kazanan daha tutumlu ve daha uzak grl bir
ekonomidir deal olarak, en kk harcama prensibini benim
semitir
Dnyann istikrarl bir koula doru aba sarf etmedii kantla
nan tek eydir. Sonu olarak doruk noktalarmza dair koullan, bir
denge koulu haline gelmeyecek ekilde tasarlamalyz
Tek bir dnyann dnnde, tpk dierlerinde olduu gibi,
meydana gelen benzer olaylarn mutlak gereklilii, sonsuzlukta de
terminizme hkim olan bir olay deil, sadece imknszn mmkn
olmad; belirli bir gcn, bu belirli gten baka bir olamayaca;
direnen sabit bir gce sadece gcnn lsne gre tepki verebile
cei gereinin bir davurumudur;olay ve gerekli olay, bir totdlo-
jidir (gereksiz bir tekrar).

410
 Yaam Olarak G stend

2 Yaam Olarak G stend

A. Organik Sre

640
(1883-1888)
nsan, organik dnya meydana geldiinde mevcut olduunu d
nr: bu olay meydana geldiinde, grle ve dokunula alglayacak
ne vard? Figrlere ne indirgenebilir? Devinimlerde ortaya kart
lan kanunlar hangileridir? Demek ki: insan tm olaylar grn ve
dokunuun ulaabilecei olaylar, dolaysyla devinimler olarak d
zenlemek ister: deneyimlerinin olaanst miktarm basitletirmek
iin formller bulmak ister. Tm olaylarn duyu insannn ve mate
matikilerin seviyesine indirgenmesi, insann ya da daha ziyade in
san gznn ve anlay oluturma kabiliyetinin, btn eylerin ebe
di tanklan olduu varsaym altndainsan deneyimi envanteri
meselesidir.

641
(1883-1888)
Ortak bir beslenme tarzyla birbirine balanm glerin eitliliine ha
yat diyoruz Mmkn klnmas iin kullanlan aralar, olarak, bu bes
lenme tarzna szde duygular, fikirler, dnceler girer; yani (1) tm di
er glere direni, (2) bunun biim ve ritim asndan ayan; (3) asimi
lasyon veya vcuttan kan bir salg asndan tahmin.

642
(1885)
norganik ve organik olan arasndaki balant, her g atomunun
uygulad itid gte sakl olmal. Yaam, farkl yarmaclarn eit
olmayan bir biimde bydkleri g yerleimi srelerinin taham
ml eden bir biimi olarak tanmlanabilir. taatte bile direni ne de
receye kadar mevcuttur; bireysel g hibir ekilde teslim olmam

411
G stenci

tr. Ayn ekilde verilen emirde, rakibin sahip olduu mutlak gcn
malup olmadna, birlemediine, paralanmadna dair bir itiraf
mevcuttur. taat ve emir verme, mcadele biimleridir.

643
(1885-1886)
G istenci yorumlar (bir organn ne zaman ina edilecei bir yorum
meselesidir): snrlan tanmlar, dereceleri ve g varyasyonlarn be
lirler. Sadece g vayasyonlan kendilerini bu ekilde hissetmezler:
bymek isteyen ve byyen her eyin deerini yorumlamak iste
yen bir ey mevcut olmak zorundadr. Bunda eittirler Aslnda yo
rumun kendisi de bir ey zerinde egemen olmaktr. (Organik sre
srekli olarak yorumlar gerektirir).

644
(1883-1888)
Daha byk karmaklk, daha keskin aynn, gelimi oganlann ve
fonksiyonlarn ara yelerin gzden kaybolmasyla bitiikliim
kemmellik bu ise egemen, biimlendiriri ve emredici glerin g snr
larn srekli olarak gelitirdikleri ve srekli olarak bu snrlar iinde ba
sitletirdikleri oganik srelerde bir g istenci vardr emir kipi byr.
Ruh, sadece daha yce hayatn hizmetinde, yaamn gelitiril
mesinde bir ara ve alettir; iyilere gelince, Platonun (ve akabinde H
ristiyanln) anlad ekilde, bana gre hayat tehlikeye atan, haya
t lekeleyen, hayat reddeden bir prensibe benzemektedir.

645
(1885)

Aklanmayan bir ey olarak kaltm, bir aklama olarak deil sade

ce bir problemi tanmlamak ve dzeltmek iin kullanlabilir. Ayn
husus uyarlama gc iin de geerlidir. Aslnda morfolojik sunum,
tamamlanmam bile olsa, hibir eyi aklamamakta olup, aksine sa
dece olaanst bir gerei tarif etmektedir. Bir organn bir eylere

412
 Yaam Olarak G stenci

erimek iin nasl kullanlabilecei aklanmamtr. Bu konularda, ca-

saefinales varsaym, causae effcientes varsaym kadar kktr. Cau-
sa anlay, sadece bir ifade aracdr; bir tanmlama araadr, hepsi bu.

646
(1885)

Paralellikler vardr; rnein kendini kaltmda ve evrimde ve biim

lerde ortaya kartan hafzamza paralel bir hafza. Aletlerin yeni
amalarla uygulanmasndaki yaratclk, yaratclmza ve deney
lerimize paralellii vs.
Bilincimiz dediimiz ey, korunmamzn ve bymemizin her
hangi bir esasl sreci konusunda masumdur, ve hibir kafa, bir maki
neden fazlasn anlayacak kadar ince deildirki her organik sre,
bundan ok daha stndr.

647
(1883-1888)

Darwinizme kar61 Bir organn yararll, kkenini aklamaz; tam

aksine! Bir zelliin kendini oluturduu srenin ou boyunca bi
reyi korumaz ve birey iin, her eyden nce harici durumlar ve d
manlarla mcadelesi olmak zere, hibir yaran yoktur.
yleyse her eyden nce yararl olan nedir? Neye bantl ola
rak yararl? diye sormalyz. rnein bireyin uzun mr iin yarar
l olan, gcnn ve ihtiamnn aleyhine olabilir, bireyi koruyan, ay
n zamanda evrimini durdurabilir. Dier taraftan bir eksiklik, bir deje
nerasyon, dier organlar iin bir uyana vazifesi grd oranda ok
byk bir yararla sahip olabilir. Ayn ekilde bir ihtiya durumu,
bireyi bir arada tuttuu, ancak kendini harcamaktan koruduu har
cama lsne indirgedii oranda bir varolu koulu olabilir. Par
alar (gda, yer vs. iin) arasnda bir mcadele olarak bireyin kendisi:
evrimi, bireysel paralarn zaferine veya hkimiyetine, bir krelme
ye, dier paralarn bir organ oluuna baldr.

61 Kr. Ksm 684 ve 685.

413
G stenci

Harici artlarn etkisi, Darvvin tarafndan gln bir oranda faz

ladan tahmin edilmitir: yaam srecindeki esasl ey, zellikle ieri
de alan ve harici artlardan yararlanan ve bunlar smren olaa
nst ekillendirici, biim yarata gtr eriden gelen bu yeni
biimler gr amacyla oluturulmamlardr; ne var ki, paralarn
mcadelesinde yeni bir biim ksmi bir yararllkla ilikilendirilme-
den uzun sre braklmaz ve daha sonra, kullanmna uygun olarak,
kendi gittike daha eksiksiz bir ekilde gelitirir.62

648
(1883-1888)

Evrim h/nn hzlandrlmas asndan yararl olu, yava yava

gelien bir eyin mmkn olan en byk istikran ve dayankll
asndan yararl olutan ok farkl bir yararl olu trdr.

649
(1883-1888)

Darwinist biyolojisi anlamnda yararl: bakalanyla mcadelede

kantlanm avantaj anlamna gelir. Halbuki bana gre, art duygu
su, daha gl olu duygusu, sanki bizzat mcadele dahilinde, ger
ek ilerleme dahilinde yararllktan uzakm gibi grnmektedir:
mcadele istend bu duygudan kaynaklanr

650
(1885-1886)
Fizyologlar, korunma igdsnn organik bir yaratkta en
nemli drt olduunu ileri srmeden bir kez daha dnmelidir
ler. Yaayan bir canl her eyden nce gcn dearj etmek isten ko
runma bunun sadece bir sonucudur. Gereksiz teleolojik prensip
lerden kann! Korunma igds anlaynn tamam bunlardan
biridir.
62 MS yle devam eden Her zaman yararl olduunu kantlam olan eyler korunmu
olsayd, o zaman her eyden nce zararl, yok edici, paralayc kabiliyeer-mantksz,
tesadfi olanlar-"

414
 Yaam Olarak G stenci

651
(Kasm 1887-Mart 1888)
Protoplazmann en temel ve en eski faaliyetlerini kendini koruma is
tencine atfedemeyiz, nk kendi iinde onu korumak iin gerekli
olandan ok daha fazlasn tar; ve her eyden nce kendim koru
maz, aksine ayr der Burada hkm sren drt, zellikle kendi
ni koruma arzusunun yokluunu aklamak zorundadr: alk, ok
daha karmak organizmalara dayanan bir yorumdur (alk, drt
nn uzmanlam ve daha ge bir biimi; zerinde hkm sren da
ha yce bir drtnn hizmetinde bir iblmnn davurumudur).

652
(Mart-Haziran 1888)
Al, kendini korumadan daha ok primum mobile63 kabul etmek
mmkn deildir. Al, beslenme eksikliinin bir sonucu olarak
anlamak: artk hkm srmeyen bir g istencinin sonucu olarak
alk anlamna gelir. Hibir ekilde bir kayb tekrar yerine getirme
meselesi deildirsadece daha sonra, iblm neticesinde, g is
tenci tatmin olmak iin baka yollara bavurmay rendiinde, or
ganizmann kendine ayrma ihtiyac ala, kaybolan tekrar yerine
getirme ihtiyacna indirgenir.

653
(Bahar-Gz 1887)
Biyologlarn sahte zgecilii glntr: amipler arasnda reme,
balast atma eylemi gibi, salt avantaj gibi grnmektedir. Gereksiz
malzemelerin da atlmas gibi.

654
(1885-1886)
Gc, kendine ayrdn artk kontrol etmeye yeterli deilse, bir
protoplazma ikiye aynlr: reme, gszln bir sonucudur.

63 tik gd.

415
G stend

Ne zaman erkekler alktan dolay kadn arasalar ve onlarla bir

leseler, reme bir aln sonucu olur.

655
(1885)

Daha gsz olan, gl olana bir beslenme ihtiyacndan dolay bask

yapar. Altnda olmak ister, mmknse onunla bir olmak ister. Aksine
gl olan da dierlerini iter; bu ekilde soyunun tkenmesini istemez;
byr ve bu byme srasnda iki veya daha fazla paraya aynlr. Birli
e doru itki ne kadar byk ise o denli gszln mevcut olduu
sonucu kartlabilir; eitlilie, ayrma, isel ke doru itki ne kadar
byk ise o denli daha fazla g mevcut demektir.
Yaknlama drtsve bir eyi geri pskrtme drts ister
organik, ister inorganik dnyada olsun, birer badr. Ayrt ediliin
tamam bir nyargdr.
Her g kombinasyonunda, kendi gl olana kar savunan,
gsz olana kar hamle yapan g istend daha dorudur. N. B.:
Varlklar olarak sreler.64

656
(Bahar-Gz 1887)
G istencini kendini sadece direnilere kar gsterebilir; bu neden
le kendisine direnenleri ararprotoplazmann, pseudopodiay ge
nilettiinde ve hissettiinde en eski eilimi budur. Kendine ayrma
ve asimilasyon, her eyden nce bir akn etme arzusudur, bir biim
lendirme, ekillendirme ve tekrar ekillendirmedir, ta ki akn eden
ey saldrgann g hakimiyetine girip, onun gcn artrana ka
dar. Bu birleme baarl olmad takdirde, biim muhtemelen
paralara ayrlr; ve g istenanin sonucu olarak ift ynllk mey
dana gelir: fethedeni brakmamak adma g istend kendini iki is
tence ayrr (baz durumlarda iki paras arasndaki balanty tama
men kopararak).

64 Veya: z olarak (Die Prozesse ak Weseri).

416
 Yaam Olarak G stenci

Temel g drts daha tinsel bir biim aldktan sonra, alk

bunun sadece daha dar bir uyarlamasdr.

657
(1886-1887)

Pasif nedir? leri doru hareket etmekten alkonulmaktn by-

lece de bir direni ve tepki eylemidir.
Aktif1nedir?Gce uzanmak.
Beslenme sadece trevseldir, zgn fenomeni: her eyi birle
tirme arzusudur.
remesadece trevseldir; orijinali: tek bir istendn kendine
ayrlan malzemeyi organize etmeye yetmedii yerde, elinde aynm
tutan kart bir isten devreye girer; zgn istenle mcadeleden
sonra, yeni bir organizasyon merkezi oluur.
Keyifg duygusu olarak (keyifsizlii gerektirir).

658
(1885)

1) Organik fonksiyonlar tekrar temel istence, g istencine evril

milerve yan rnler olarak anlalmlardr.
2) G istenci beslenme istenci mal mlk istenci alet istenci hiz
meti (itaat edenler) istenci ve efendiler istenci olarak uzmanla
maktadr: rnek olarak beden verilebilir. Daha gl olan is
ten daha gsz olan ynlendirir. stencin isten zerindeki
nedensellik tr dnda kesinlikle baka bir nedensellik yoktur.
Mekaniki adan aklanan byle bir nedensellik yoktur.
3) Tm ranl varlklarda dnme, hissetme, isteme Keyif: g duy
gusunun bir engelle (daha da gls ritmik engeller ve direni
lerle) uyandnlmasndan baka bir ey deildirki g duygusu
bu ekilde kabarr. Bylece btn keyifler aay da kapsar. Ke
yif ok bykse, aalann olduka uzun olmas ve yayn gerilimi
olaanst olmaldr.
4) Tinsel fonksiyonlar. ekillendirme istenci asimile etme istenci vs.

417
G stenci

B. nsan

659
(1885)

Bedenin kanh. Ruhun filozoflar tarafndan doru bir ekilde sade

ce gnlsz olarak vazgetikleri ekid ve gizemli bir fikir olduunu
varsayalmki filozoflar belki de bunun yerine koymay rendikle
ri ey belki daha ekid, belki de daha gizemlidir. Tm organik geli
imlerin en uzak ve en yakn gemiinin tekrar canland ve asma-
ni hale geldii ve iinde ve stnden ve tesinden duyulamayan ola
anst bir akm geiyormu gibi grnen insan bedeni: beden, eksi
ruh fikrinden ok daha hayret verid bir fikirdir. Tm alarda be
dende, en kiisel mlkmz, en belirli varlmz, ksacas egomuz
olarak tinde (ya da ruhtaveya bugn ruhun yerine okul dilinde kul
lanld zere, znede) bulunandan ok daha fazla inan bulunmu
tur. Hi kimse midesini asla yabana, daha dorusu Tanrsal bir mide
olarak grmemitir: ne var ki fikirlerini ilham verid, deerlendir
melerini Tann tarafndan gnderilmi, igdlerini de yan kta
bir faaliyet olarak tasarlamakinsann bu eilimi ve tad iin, insan
ln tm alarndan gelen tanklar vardr. Bugn bile sanatlar ara
snda, en iyi eserlerine erimek iin kullandklan aralar ve yaratla fi
kirlerin hangi dnyadan geldii sorusuyla kar karya kaldklarn
da, bir nevi hayret ve yargnn saygl bir ekilde askya alnmasna
dair bol bol kant vardr. Bu soruyu sorduklarnda masumiyet ve o
cuksu bir utan gibi bir ey sergilemektedirler; benden geldi zarlan
atan benim elimdi demekten ekiniyorlar.
Buna karn, bedenlerini bir aldatmaca kabul etmek (ve aslnda
bir aldatmaca olarak stesinden gelmek ve ba etmek) iin mantkla-
n ve dindarlklan asndan en zorlaya nedenlere sahip olan filozof
lar ve din retmenleri bile, bedenin ekip gitmediine dair aptalca
gerei kabul etmeye yardm edemediler; bunun en tuhaf kantlan
ksmen Paulda, ksmen Vedanta felsefesinde bulunmaktadr. yi ama
bununla birlikte inanan gc ne anlama gelir? Hal ok aptalca bir
inan olabilir! Bunun zerinde iyice dnmek gerekir;

418
 Yaam Olarak G stend

Ve bununla birlikte bedene duyulan inan sadece bir sonu

karmann neticesi ise: idealistler tarafndan ileri srld gibi, bu
nun yanl bir sonu karma olduunu varsayalm, o zaman bu gi
bi yanl sonu karmalarnn nedeni olduuna dair iddia, tinin
kendisine kar bir soru iareti deil midir? Diyelim ki uzay ve za
man ve devinim (ve bedensel olana duyulan inanan gerektirdii
her ne olursa), hataydbu gibi gereklilikleri meydana getiren tine
kar nasl bir gvensizlik yaratr? Gelin imdilik bedene duyulan
inanan tine duyulan inantan daha gl olduu ve onun altn oy
mak isteyenlerin ayn zamanda tinin otoritesine duyulan inanan
da altm iyice oyduklar konusunda bir anlamaya varalm!

660
(1885-1886)
Siyasi Yap olarak Beden

Bedenin aristokrasisi, hkmdarlarn ounluu (hcreler ve doku

lar arasnda mcadele).
Kulluk ve iblm: daha yksek tr, ancak daha dk trn bo
yun edirilmesiyle mmkn olabilir ki bylece bir fonksiyonu olsun
Keyif ve aa birbirine muhalif deildir. G duygusudur.
Beslenme sadece doyurulamaz bir kenara koymann, bir g is
tencinin sonucudur.
reme, hkmeden hcreler kenara konulan organize etmek
ten aciz olduunda meydana bir paralanmadr.
Srekli yeni malzeme (daha fazla g) teminini talep eden, e
killendirme gcdr. Bir organizmann yumurtadan oluumunun
bayapt.
Mekaniki yorum: nicelikten baka bir ey istemez; ne var ki
g nitelikte bulunmaktadr. Bu nedenle mekaniki kuram, srele
ri sadece tarif edebir, onlan aklayamaz.
Ama. Bitkilerin zeksndan balamalyz.
Mkemmelletirme anlay: sadece daha byk karklk
deil, daha byk gtr (sadece daha byk bir kitle olmas ge
rekmez).

419
G stenci

nsann evrimine ilikin sonu karma: mkemmelletirme,

halk kitlelerini aletleri olarak (ve gerekten de en zeki ve en uysal
aletleri olarak) kullanacak en gl bireylerin meydana getirilme
sinden oluur.

661
(1883-1888)
Neden tm faaliyetleri, hatta duyu faaliyetleri bile keyifle balant
ldr? nlerinde bir engel, bir yk olduu iin mi? Yoksa daha ziya
de tm eylemler bir eyin stesinden gelme, bir eyin efendisi olma
olduu ve g duygusunu artrd iin mi? Nihayetinde bu, sade
ce g duygusu deil yaratma konusunda ve yaratlan eye kar
duyulan keyiftir; nk tm faaliyetler bilincimize bir eserin bi
linci olarak girer.

662
(1883-1888)
Yaratmaseilen eyin seimi ve bitirilmesi olarak (her isten eyle
mindeki esas olan budur).

663
(1885-1886)
Maksattan kaynaklanan tm olaylar, gc artrma maksadna indir
genebilirler.

664
(1883-1888)
Bir ey yaptmz zaman, bazen eylemden nce bile ne yaplmas ge
rektii fikrinden kaynaklanan bir g duygusu65 ortaya kar (tpk

de olduu gibi): bu her zaman bize elik eden bir duygudur. gdsel

65 Kraftgeft: kuvvet duygusu olarak da evrilebilir.

420
 Yaam Olarak G stenci

olarak bu g duygusunun eylemin nedeni olduunu, gcn kendisi

olduunu dnrz. Nedensellie duyduumuz inan, gce ve etkisi
ne duyduumuz inantr; deneyimlerimizin bir aktarmdr ve bizler,
gc ve g duygusunu zdeletiririz. Bununla birlikte g, bir ey
leri asla hareket ettirmez; hissettiimiz g, kaslan harekete geirmez,
byle bir sre hakknda hibir fikrimiz, hibir deneyimimiz yok
tur. Tpk devinimin nedeni olarak g hakknda hibir deneyimi
miz olmad, dolaysyla herhangi bir devinimin gereklilii hakknda
hibir deneyimimi/in olmamas gibi Gcn, zorlayan bir ey olduu
varsaylr! Biz sadece bir eyin baka bir eyi takip ettiim tecrbe
ederiz. Ne bir eyin bir dier eyi takip etmesine ilikin itepi, ne de
keyfiyeti hakknda hibir deneyimimiz yoktur. Nedensellik, sadece s
recin iinde bir itepi olduunu dnmemizle yaratlr. Bunun sonu
cu belirli bir anlaytr yani sreci daha insan, daha aina ihale ge
tirmiizdir: aina olan, g duygusuyla birlemi insan itepisinin bize
aina olan alkanldr.

665
(1883-1888)
Kolumu kaldrma niyetim var: nsan bedeninin fizyolojisi ve devi
niminin mekanik kanunlar hakknda sokaktaki insandan daha
fazlasn bilmediimi varsaydmzda, bu niyeti takip eden eyle
karlatrldnda, bu niyetten daha bulank, daha soluk, daha be
lirsiz ne olabilir ki? Ve diyelim ki mekanik konusunda ustaym ve
burada uygulanabilen talimatlar hakknda zel olarak eitildim,
kolumu bir zerre daha iyi veya daha kt kaldrabilecek kapasite
de olmamalym. Bilgimiz ve eylemimiz bu durumda birbirle
rinden tamamen uzaktadrlar, sanki iki farkl nfuz alanndaym
gibi
Dier taraftan: Napoleon bir kampanya plan gerekletirmi
tir bu ne anlama gelir? Burada, plann gereklemesiyle ilgili her
ey bilinmektedir, nk her ey emirle aktarlmaktadr, ne var ki bu
rada da genel plan o ann ihtiyalarna, g lsne vs. uyarlaya
cak ve uygulayacak astlar gerekmektedir.

421
G stenci

666
(1883-1888)
ok eski zamanlarda bir hareketin, bir karakterin, bir varoluun de
erini, veya insann uruna hareket ettii ya da yaad maksada ve
ya. amaca atfedilirdi: bu yalanm kiisel zellik sonunda tehlikeli
bir dn yapmaktadrancak olaylarda maksat ve ama yokluu
nun gitgide bilincin daha n ksmlarna gelmesi artyla Bylece
burada evrensel bir deer d hazrlanyormu gibi grnmekte
dir Hibir eyin anlam yokbu melankolik cmle Anlamn ta
mam maksatta yatar ve maksat eksikse anlam da eksiktir' anlam
na gelir. Bu deerlendirmeye gre, yaamn deerini lm sonras
yaama veya fikirlerin ya da insanln veya halklarn ilerici gelii
mine ya da insanln tesine aktarmak zorunda kaldk; halbuki
insan amalann progressus in inflnitum {sonsuz ilerleme) aamasna bu
nunla ulamt: insan sonunda dnyanm srecinde kendini bir
yer edinmek zorunda kald (belki de hilie giden bir sre olan dis-
daemonistik66 gr asyla).
Bu adan ama daha kuvvetli bir eletiriyi gerektirir bir eyle
min asla bir amatan kaynaklanmadm; ama ve aralarn bir ola
yn iindeki belirli noktalarn vuguland ve dier noktalar hesa
bna seildii ve bunlarn aslnda ounluu oluturduklarm; ne
zaman bir ey yaplsa temelde tamamen farkl ve baka bir eyin
meydana geldiini; her maksatl eylemin, gnein yayd snn
varsaylan maksad gibi olduunu: yani en byk ksmnn israf
edildiini ve dikkate deer olmayan ksmnn bir amaca hizmet
ettiini, bir anlama sahip olduunu; bir amacn ve aralarnn
tarif edilemez belirsizlikte bir tarif saladn ve bunun gerekte bir
emir olarak, bir isten olarak emirler verebildiini, ancak berilsiz
varlklarn yerine sabit byklkleri ileri sren itaatkr ve eitilmi
bir aletler sistemini gerektirdiini anlamak zorundayz (yani, tek bi
linen amacmza, bir eylemin nedeni roln atfedebilmek ama-

66 Nietzschenin, iyi tin, mutluluk ahlak sistemi anlamna gelen eu-daemon", eu-da-
emonizmden trettii bir szcktr. Dis, eu-nun a t anlamls olup, hasta veya k
t anlamna gelmektedir. Yani bylece de: kt tinli veya mutsuz anlamna gelir.

422
 Yaam Olarak G istend

ayla, ki byle bir hakkmz yoktur, amalar ve aralar ileri sren da

ha kurnaz, ama ayn zamanda daha dar entelektler sistemim hayal
ediyoruz: bu, bir problemi zmn gzlemimize ak olmayan bir
dnyaya yerletirerek zmek olur).
Sonu olarak: Bir ama neden maksatl eylemleri meydana ge
tiren hareket ettirid glerin deiim serisinde bir epifenomen
olaylar hakknda bizi ynlendirmeye yarayan bilinte, olaylarn n e
deni olarak deil, bir semptomu olarak bile taslak halinde izilen so
luk bir grnt olamaz? Ne var ki bununla istencin kendisini ele
tirdik: bir isten eylemi olarak bilince ykselen eyi neden kabul et
mek bir illzyon deil midir? Bilin fenomenlerinin tamam, sadece
kanlmaz fenomenler, bir zindrin son halkalar olup, yine de bir
birlerini tek bir bilin seviyesinde birbirlerini takip ettikleri srada
birbirlerini artlandrmazlar m? Bu bir illzyon olabilir

667
(1883-1888)
Bilim, bizi bu istence gtrenin ne olduunu sormaz: aksine istencin
kullanldn inkr eder ve olduka farkl bir eyin meydana geldii
niksacas, istenve amaca duyulan inanan bir illzyon olduu
nu savunur. Bir eylemin gdlerine gre inceleme yapmaz, sanki bun
lar eylemden nce bilinte mevcutmular gibi: aksine nce eylemi bir
grup mekaniki fenomene ayrr ve bu mekaniki devinimlerin n
ceki tarihini ararama bunu duyguda, duyumda, dncede ara
maz. Aklamay asla bu eyrekten almaz: aklanmas gereken mal
zeme duyumdur. Sorunu: duyumlar neden olarak kabul etmeden
dnyay aklamaktr, ki bu: duyumlar, duyumlarn nedeni kabul et
mek anlamna gelirdi Grevleri kesinlikle tamamlanmamtr.
Bu nedenle: ne istensizlikbilimin hipotezine de zgr is
ten vardr. kind varsaym, bilimsel hipotezin doru olduu kamt-
lansa bile, kurtulamayacamz egemen duygudur.
Neden ve etkiye duyulan popler inan zgr istencin her etki
nin nedeni olduu varsaymna dayanmaktadr nedensellik duygu
sunu tretmemiz sadece bundan kaynaklanmaktadr. Bylece iinde

423
G stenci

her nedenin bir etki olmad, ama her zaman bir neden oldua duy
gusunu da banndnrayet nedeni istense sten eylemlerimiz ge
rekli deildirbu fikir isten anlayna dahildir. Gerekli olan, n e
deni takip eden etkidirhissettiimiz budur. stencimizin her
halkrda bir itepi olduu iddias, bir hipotezdir.

668
(Kasm 1887-Mart 1888)

stenli olmak; arzu etmek, abalamak, talep etmek deildir bun

lardan emir verme etkisiyle ayrlmtr.
Aslnda istenli olmak diye bir ey yoktur; sadece bir eye isten
li olmak vardr hedefi, koulun tamamndan skp atmamalyz
epistemologlann yapt gibi Onlarn anlad ekliyle istenli ol
mak, tpk dnmek gibi bir gereklik deildir salt kurgudur.
Bir eylerin emredilmesi, istenli olmann bir parasdr (ki bu,
doal olarak istencin yerine getirildii anlamna gelmez).
Bir gcn kendini deaj etmeye alt gerilim aamasis
tenli olmann bir rnei deildir.

669
(Kasm 1887-Mart 1888)

Keyifsizlik ve keyif, yarglan ifade etmekte hayal edilebilen en

aptalca aralardr ki bu, tabii ki bu ekilde duyulabilir hale getiri
len yarglann da aptal olmak zorunda olduklan anlamna gelmez.
Tm ispatlarn ve mantklln feshedilmesi; hiddetli bir sahip ol
ma veya reddetme arzusunun azaltlmasnda bir Evet veya Hayr;
yararll olduka ak, istenli bir ksaltma; keyif ve keyifsizlik
budur. Kkeni, entelektin merkezindedir, gerektirdikleri son dere
ce hzlandrlm bir alg, dzenleme, snflandrma, hesaplama, so
nu karmadr keyif ve keyifsizlik daima kanlmaz fenomenler
dir, neden deil
Neyin keyif yaratt ve neyin keyifsizlik yaratt konusundaki
karar, g derecesine baldr Kk bir g miktarna bantl ola

424
 Yaam Olarak G stenci

rak tehlikeli ve en hzl savunmay gerektiriyormu gibi grnen

bir ey, daha byk gcn bilinci dikkate alndnda, bedensel bir
heyecan ve bir keyif duygusu verebilir.
Tm keyif ve keyifsizlik duygulan, btn asndan yararll
ve zararllnn hesaplanmasn gerektirir; dier bir deyile, bir so
nun (bir durumun) arzu edildii bir alan ve bunun iin gerekli ara
lar seilir. Keyif ve keyifsizlik asla temel gerekler deildir.
Keyif ve keyifsizlik duygulan, entelektel merkezin btnn de
eriyle bantl olarak meydana gelen belirli deiimlerin deerini
belirledii istendn (ani heyecanlarn) tepkileridir; ayn zamanda da
kar eylemlerin balangcdr.

670
(1883-1888)
Ani heyecanlara inan. Ani heyecanlar, entelektin bir yorumudur,
var olmayan nedenlerin uydurulmasdr. Anlamadmz tm genel
bedensel duygular, entelektel olarak yorumlanmaktadr, yani insa
nn bu ekilde veya u ekilde bir eyler hissettii insanlarda, deneyim
lerde vs.de bir neden aranmaktadr. Bylece kt tabiatmuzm neden
olarak dezavantajl, tehlikeli veya tuhaf bir ey ileri srlmektedir, as
lnda koulumuzu anlalabilir klmak iin kt tabiatmza eklenmi
tir. Boucu bir duyumla birlikte gelen ve beyne kan sk kan hcum
lar, fke olarak yorumlanmaktadr, bizi fkelendiren insanlar ve ey
ler, fizyolojik koullarmz kurtarmak iin kullanlan saralardr.
Sonradan, uzun sreli altrmalardan belirli olaylar belirli genel duy
gularla ylesine dzenli bir dlde birlemitir ki, belirli olaylarn g
rnmesi, ilgili duygulan meydana getirerek, zellikle birlemenin ya
knlyla bu kan hcumunu, meni retimini vs. beraberinde getirir.
Byle bir durumda ani heyecann meydana geldiini syleriz.
Yarglar zaten keyfe ve honutsuzlua zgdr; uyanalar,
g duygusunu destekleyip desteklemediklerine gre ayr edilirler.
stenti olmaya duyulan inan. Bir inana, mekaniki bir devinimin
nedeni olarak ileri smek, mucizelere inanmaktr. Bilimin tutarll
, dnyay bir kez kk grntlerle zerinde dnlebilir hale

425
G stenci

getirdikten sonra, ani heyecanlan, arzulan, istend vs. de zerinde

dnlebilir hale getirmemizi, yani onlan inkr etmemizi ve ente
lektin hatalan olarak kabul etmemizi talep eder.

671
(1883-1888)

stencin zgrl m, istendn zgr olmay m? Aslnda is

ten diye bir ey yoktur; bu sadece tpk konugibi, anlayn basit
letirme kavramdr.
Btn eylemler, istenli olmadan nce mekanik olarak mmkn
klnmaldr. Ya da: amaagenelde ancak icra edilii iin her ey hazr
landktan sonra akla gelir. Sonu isel bir uyanadr'hepsi bu.

672
(1883-1888)

Bir eylemin en yakn zamandaki tarihi, bu eylemle bantldr: An

cak ondan da geride daha geni bir alan kapsayan bir tarih ncesi var
dr: bireysel eylem ayn zamanda ok daha kapsaml, daha ge bir ger
ein parasdr. Daha ksa ve daha kapsaml sreler ayrlmamtr

673
(1883-1888)

ans kuram. Ruh, seid ve kendini besleyen bir varlk olarak daima
am derecede kurnaz ve yarata (bu yarana g genelde dikkate
alnmamaktadr! sadece pasiF olarak idrak edilmektedir!).
ans olaynda aktif gcn, yarana gcn farkna varmak iin:
ansn kendisi sadece yarana itkilerin arpmasdr.

674
(Kasm 1887-Mart 1888)

Bir organizma iindeki olaylarn olaanst eitliliinde, hakknda

bilinli hale geldiimiz paras sadece bir aratr ve biraz erdem,

426
 Yaam Olarak G stenci

zgecilik ve benzer kurgular radikal olarak olaylarn toplam den

gesi tarafndan rtlmektedir. Organizmamz ahlakszlnn ta
mam iinde incelemeliyiz
Hayvan fonksiyonlar, bir prensip olarak, tm gzel ruh halleri
mizden ve bilincin doruklarndan milyonlarca kez daha nemlidir:
kincisi, hayvan fonksiyonlarn aletleri olarak hizmet verdikleri za
manlar dnda bir fazlalktr. Bilinli yaamn tamam; ruh, kalp, iyilik
ve erdemle birlikte tinkimin hizmetinde alrlar? Temel hayvan
fonksiyonlarnn kulland aralarn (beslenme aralar, gelitirme
aralar) mmkn olan en byk mkemmelliinin hizmetinde: ve
her eyden nce yaamn gelitirilmesinin hizmetinde.
Beden ve et diye adlandrdmz ey, ifade edilemez byk
lkte bir neme sahiptir: kalan kk bir aksesuardr. Yaam zinci
rini rme grevi, hem de ipliin gittike daha gl hale gelmesini
salayacak ekildeite grev budur.
Yine de kalbin, ruhun, erdemin ve tinin, bu sistematik grevi
ykmak iin nasl komplo kurduklarna dikkat edin sanki gr
nrdeki son otanm gibi! Yaamn dejenerasyonu aslnda bilincin
hatalarnn olaand eilimliliiyle artlanmtr: en nemsiz ig
d tarafndan kontrol altnda tutulmaktadr ve bu nedenle en uzun
ve en esasl gaflar yapar.
Varoluun bu bilinte meydana gelen h veya ho olmayan
duygulara gre bir deerinin olup olmadm lmek iin: kibrin
daha delice bir savurganln dnebilir miyiz? nk sadece bir
aratrve ho veya ho olmayan duygular da sadece birer aratr!
Deerin objektif ls nedir? Sadece oaltlm ve organize
edilmi gcn miktan.67

675
(Kasm 1887-Mart 1888)
[Deer drmenin deeri. Benim istediimi!,68 birinin kavramsal
olarak eylemi yapan karttktan ve bylece eylemin iini boaltk-

67 MSde metin yle devam eden btn olaylarda olanlara gre, daha fazlas iin bir isten."
68 Parantez iindeki szckler, Peter Gast tarafndan eklenmitir.

427
G stenci

tan sonra, eylemi yapan tekrar eylemin iine geri koymasdr; biri
nin hedefi, maksad, amac suni olarak iinden karttktan ve
bylece eylemin iini boalttktan sonra, tm bunlar tekrar eyle
min iine geri koymasdr.
Btn amalar, hedefler, anlamlar sadece tm olaylara zg
bir istencin: g istencinin ifade tarzlar ve metamorfozlardr.
Amalara, hedeflere, maksatlara sahip olmak, genel olarak istenli ol
mak, daha gl olmak iin istenli olmak, bymek iin istenli ol
makla ayn eydirve ek olarak bunlan yapabilmek iin aralara
sahip olmaya istenli olmaktr.
Tm eylemlerde ve istenli olulardaki en evrensel ve temel i
gd, zellikle bu nedenden dolay en az bilmen ve en gizli olan ola
rak kalmtr, nk in praxi [uygulamada] her zaman emirlerine uya
rz, nk bu emirler biziz
Btn deerlendirmder sadece bu tek istencin hizmetindeki so
nular ve dar gr alandr deerlendirme ise bu g istencinin
bizzat kendisidir.
Bu deerlerden herhangi birinin bak asndan varln eletiri
si, absrd ve hatal bir eydir. Bir d srecinin bu ekilde balad
m varsaysak bile, bu sre hl bu istencin hizmetindedir.
Varln kendisini vmek! Ne var ki bu vg hl bu varlktr!
ve Hayr diyorsak, olduumuz eyi yaparz.
Yarglayan varoluun bu duruunun samaln kavrayp, neyi
kapsadn anlamaya almalyz. Semptomatiktir.

676
(1883-1888)
Deerlendinnderimizin Kkeni Hakknda

Bedenimizi uzamsal olarak analiz ettikten sonra, yldz sistemi hak

knda sahip olduumuz resmin aynsna eriiriz ve organikle inorga
nik arasndaki ayrm nemsiz hale gelir. Daha nce yldzlarn devi
nimi, bir amaan bilincinde olan varlklar tarafndan meydana geti
rilen etkiler olarak aklanmtr. Artk bu aklamaya ihtiya duy
muyoruz ve bedensel devinimlerle deiimler asndan da amala

428
 Yaam Olarak G stend

n belirleyen bir bilin araclyla bir aklamaya duyduumuz

inantan vazgetik. Devinimlerin byk ounluunun ne bilinle
ne de duyumlarla ilgisi yoktur. Duyumlar ve dnceler, tamamen
nemsiz bir eydir ve her an meydana gelen olaylarn saysz mikta
ryla bantl olarak nadirdir.
Dier taraftan, en kk olaylarn stnde bile anlaymzn
tesinde bir maksatlln hkm srdn alglyoruz: planlama
seicilik, koordinasyon, tarninat vs. gibi Ksacas, bildiimizden da
ha yce ve daha anlalabilir bir entelekte atfedilmesi gereken bir fa
aliyet kefediyoruz. Bilinli olan her ey hakknda daha az yce d
nmeyi reniyoruz; bilinli ve maksatl yaratklar olarak kendi
mizin sadece kk bir paas olduumuz iin, kendimiz iin sorum
luluu unutuyoruz. Her an ibanda olan rnein hava gibi elektrik
gibi etkiden, neredeyse hibir ey hissetmiyoruz: hatta hibir zaman
hissetmesek be, bizi srekli olarak etkileyen gler olabilir. Keyif
ve ac, bir hcrenin veya organn dier hcreler veya organlar ze
rinde uygulad saysz uyarcyla kyaslandnda olduka nadir ve
az bulunur grntlerdir.
Bilin lmll aamasndayz. Nihayet bilinli egoyu sadece daha
yce, daha anlalabilir bir entellektelin hizmetinde bir alet olarak
kavryoruz ve bylece tm bilinli istenli olularn, tm bilinli ama
larn, tm deerlendirmelerin belki de temelde bilinte grnenden
ok farkl bir eye erimek iin birer ara olup olmadm sorabiliyo
ruz. Bunun keyfimiz ve keyifsizliimiz meselesi olduunu dnyo
ruzne var ki keyif ve keyifsizlik, bilindmizin dnda yatan bir eye
ulamak iin kullanacamz aralar olabilir. Bilinli olan her eyin
ne dereceye kadar yzeyde kaldn; bir eylemin ve bir eylemin g
rntsnn birbirinden nasl farkl olduunu; bir eylemden nce ge
lenler hakknda ne kadar az bilgi sahibi olduumuz; isten zgrl
, neden ve etki duygularmzn nasl gerekd olduunu; dn
celerin ve grntlerin, tpk szckler gibi nasl sadece dncelerin
iareti olduunu; her eylemin aklanamazlm; tm vglerin ve
utanlarn yzeyselliim; bilinli olarak iinde oturduumuz kurgu
nun ve kendini beenmiliklerin nasl olduunu; szcklerimizin ta-

429
G stenci

marnnn (ve ayn ekilde ani heyecanlarmzn da) kurgulara nasl

gnderme yaptn ve temelde gerek balar (reme araclyla) bilin
meyen yoluna devam ederken, insanla insan arasndaki balarn nasl
bu kurgularn yaylmasna ve karmaklatrlmasna bal olduunu
gstermek zorundayz. Ortak kurgulara duyulan bu inan insan ger
ekten deitirir mi? Yoksa fikirler ve deerlendirmeler aleminin tama
m sadece bilinmeyen deiikliklerin bir davurumu mudur? Bunlar
gerekten isten amalar, dnceler, deerler midir? Yoksa bilinli ya
amn tamam sadece yanstlan bir grnt mdr? Ve deerlendir
meler, bir insann doasn belirliyormu gibi grnse de, temelde ta
mamen farkl bir ey meydana gelir! Ksacas: doann eserindeki mak-
satllm, amalar ileri sren bir egonun var olduunu varsaymadan
da aklanabileceini varsayarsak: amalan, istencimizi vs. ileri srme
miz belki de sadece tamamen farkl bir ey, yani istenli olmayan ve bi
linli olmayan bir ey iin bir iaret dili de olamaz m? Organik olann
iindeki doal arenin en belirsiz yansmas, ama yine de ondan farkl
olmayan bir are olamaz m?
Ksacas: belki de tin evriminin tamam bir beden meselesidir; du
yarllmzda ortaya kan daha yce bir bedenin geliim tarihidir. Or
ganik olan, u anda daha yce seviyelere ykselmektedir. Doay tan
ma arzumuz, bedenin kendini mkemmelletirmek istedii bir aratr.
Ya da daha ziyade: bedenin beslenmesini yaama ve ikamet tarzn de
itirmek iin yzlerce, binlerce deney yaplmtr; bedende bilin ve
deerlendirme, keyif ve keyifsizliin tm trleri bu deiimlerin ve de
neylerin iaretleridir. Uzun vadede, bu kesinlikle bir insan meselesi de
ildir: stesinden gelinebilir.

677
(1883-1888)
Dnyaya likin Yorumlarn Ne Dereceye Kadar
Egemen Drtlerin Semptomlar Olduu
Dnyann sanatsal gr: yaam seyretmek iin oturmak Ne var ki
her trl estetik gr asnn her trl analizi eksiktir zulme indir-
genmilii, emniyet duygusu, yargc oynamak ve darda durmak

430
 Yaam Olarak G Istend

vs. Sanatnn kendisini ve psikolojisini incelemek zorundayz (bir

g deaj olarak rol yapma drtsnn, deiimden keyif alma, ru
hunu yabana bir eyin aklna sokma, sanatnn mutlak egoizminin
vs. eletirisi). Hangi drtleri yceltirler.
Dnyann bilimsel gr as: bilime duyulan psikolojik ihtiyacn
eletirisi. Anlalabilir klma arzusu; pratik, yararl, smrlebilecek
hale getirme arzusune dereceye kadar antiestetiktir. Sadece deer
ler, sayaben ve hesaplanabilenler. Ortalama trde bir adamn bu
ekilde nasl ste kmaya alt. Tarih bu ekilde kenara konuldu
unda ne korkunturstnler lemi, yargayanlann lemi. Han
gi drtleri yceltirler!
Dnyann dini gr as: dindar insann eletirisi lle de ahlak
inam deil, gl cokunluklara ve derin depresyonlara sahip olup,
nceden olanlar minnettarlkla veya kukuyla yorumlayan ve bun
lar kendinden tretmeyen insandr (kincisini de yle). Aslnda
kendini zgr olmayan biri olarak hisseden, ruh hallerini, boyun
eme igdlerini ycelten insan.
Dnyann ahlaki gr as: toplumsal bir rtbe dzeninin duy
gulan, evrene yanstlr: hareket edemezlik, kanun, snflandrma ve
koordinasyon, en fazla deeri grdkleri iin, en yksek yerlerde
aranrlarevrenin zerinde veya evrenin arkasnda.
Hepsinin ortak yn: egemen drtler, ayn zamanda genel ola
rak, aslnda yaraa ve egemen gler olarak, en yce mahkemeler
olarak grlmek isterler. Bu drtlerin birbirlerine ya zt olduklan
ya da birbirlerine tabi olduklan (sentetik olarak birbirlerine balan-
dklan ya da hakimiyet konusunda birbirlerinin yerine getikleri)
aktr. Derin dmanlklan ylesine byktr ki hepsinin tatmin
arad yerde, ok sradan bir insan ortaya kar.

678
(1883-1888)
Acaba grnrdeki bilgimizin kkeni, sadece temel yapmza
ait olacak kadar bizden bir para haline gelen daha eski deerlen
dirmelerde mi aranmaldr? Ki gerekten olanlar sadece daha ye

431
G stenci

ni ihtiyalarn en eski ihtiyalarn sonularyla boumas m ol

sun?
Grnen, hissedilen, u ve bu ekilde yorumlanan dnya ki, or
ganik yaam kendini bu yorumlar perspektifinde koruyabilsin. n
san sadece tek bir birey deil canl organik dnyann tamamnn
zel bir izgisidir. Onun dayanabilmesi, bir yorum trnn de (hl
organik bymelerin ilave ediliyor olmasna ramen) dayandnn,
yorum sisteminin deimediinin bir kantdr. Adaptasyon.
Tatminsizliimiz, idealimiz vs. belki de bu birleik yorum par
alarnn, al grmzn sonucudur; belki de organik yaam, so
nunda bu yzden yok olacaktrtpk organizmalardaki iblm
nn paralarn solmasn ve zayflamasn beraberinde getirmesi ve
sonunda btnn lmne neden olmas gibi En yce biiminde
bile olsa, oganik yaamn yok edilii, bireyin yok ediliiyle ayn ka
lb izlemek zorundadr.

679
(1883-1888)

Soy kuram asndan yarglanan bireyselleme, birinin srekli ola

rak ikiye blndn ve ayca evrimi ileri gtren insanlarn s
rekli olarak ldn gstermektedir: bundan kat kat fazlas her an
yok olmaktadr (beden).
Temel fenomen: birka insan uruna, onlar mmkn klabil
mek iin, kurban edilen saysz bireyler.- Kendimizi aldatmayalm;
halklar ve rklar iin de ayn husus geerlidir: byk ilemi srd
ren izole edilmi deerli bireylerin meydana getirilmesi iin bede
ni olutururlar.

680
(1883-1888)

zole edilmi bireyin grnrde, kendi kan adna trlerin ve gele

cekteki nesillerin avantajna sahip olduu kuramna kar: bu sade
ce bir grntr.

432
 Yaam Olarak G stend

Bireyin cinsel igdye verdii olaanst nem, trler iin ne

minin bir sonucu olmayp, bireyin gerek hedefinin reme olmasn
dan, dolaysyla en yksek menfaati ve en yksek g ifadesi olma
sndan kaynaklanmaktadr (bilinten deil bireylemenin tamam
nn merkezinden yarglanmtr).

681
(1883-1888)

Biyologlarn bugne kadar temel hatalar: mesele trler meselesi d e

il, gl bireyler meselesidir (birou sadece aratr).
Hayat, isel durumlarn da uyarlanmas deil ieride alan ve
darda olanlar gittike daha fazla dahil eden ve zor kullanarak
kontrol altna alan g istencidir.
Bu biyologlar, ahlaki deerlendirmeleri ne srerler (zgecili
in daha yce deeri, hkmetme isteine kar, savaa kar, yarar
l olmayana kar, rtbe dzenlerine ve snf dzenlerine kar d
manlk).

682
(Bahar-Gz 1887)
Fen bilimlerinde egonun ahlaki deer dm, trlere fazla deer
biilmesiyle el ele yrr. Ne var ki trler de ego kadar hayali bir ey
dir yanl bir ayrm yaptk. Ego, sadece yeler zincirindeki bir birim
den yz kat daha fazlasdr; zincirin kendisidir, tamamdr ve trler
de bu zincirlerin eitliliinin ve ksmen benzerliklerinin sadece so
yut bir dncesidir. Bireyin, birok kez iddia edildii gibi, trler u
runa feda edildii, kesinlikle doru deildir; daha ziyade yanl bir
yorumun sadece bir rneidir.

683
(Mart-Haziran 1888)
Beyinsel aktivitelerinin nl bir fizyologundan ilerlemeye duyu
lan batl inanlar iin bir forml:

433
G stenci

Lanimal nefaitjam ais de progres comme espece. LTomme saul fait de

progres comme espece68

684
(Mart-Haziran 1888)

Anti-Darmn. insann evcilletirilmesi: nasl kesin bir deere sahip ola

bilir? ya da evcilletirmenin genelde herhangi bir deeri var m?
kincisini reddetmek iin nedenler vardr.
Darwin ekol, bizi tam aksine ikna etmek iin byk abalar
gstermektedir evcilletirme etkisinin derin olabileceini hatta te
melli olabileceini gstermek ister. Bu arada eski grmze bal
kalyoruz: imdiye kadar evcilletirme sadece olduka yzeysel etki
ler yaratmtrdejenerasyon yaratmad zamanlarda Ve insann
ellerinden ve disiplininden kaabilen her ey neredeyse bir seferde
doal haline geri dner. Tr ayn kalr, insan, denaturer la nature"
{doay doallktan ikartamaz}.
nsan, varolu mcadelesini, daha gsz yaratklarn lmn
ve en salam ve en yeteneklilerin hayatta kalmasn bekler; dolay
syla mkemmellikte srekli bir byme bekler. Tam tersine, varo
lu mcadelesinde ansn hem gszlere, hem de gllere hizmet
ettii; kurnazln gc yendiim; trlerin verimliliinin yok olma
ansyla nemli bir bantda olduu konusunda kendimizi kandr
dk
Doal seimi ayn zamanda yava ve sonsuz metamorfozun g
cyle birlikte kabul ederiz; her avantajn kaltsal olduuna ve gele
cek nesillerle birlikte daha da gl byyeceine inanmak isteriz
(ki, kaktm ylesine kaprislidir ki); belirli yaratklarn yaamn
ok zel koullarna talihli bir ekilde intibak ettiklerini gzlemleriz
ve bu intibakn ortamn etkisinden kaynaklandn aklarz.
Ne var ki hibir yerde bilinsiz seimin herhangi bir rneini bula
mayz (kesinlikle yoktur). Birbirinden apayr bireyler, birbirleriyle
birleirler ve an ularda olanlar kitlelerin iinde kaybolurlar. Her

68 Hayvanlar asla bir tr olarak ilerlemez. Sadece insanlar bir tr olarak ilerlerler.

434
 Yaam Olarak G stenci

ey kendi trn korumak iin yarr; hariten onlan tehlikelerden

koruyacak iaretleri olan yaratklar, tehlike olmadan yaayabilecek
leri koullarla karlatklarnda, bu iaretleri kaybetmezler Artk
elbiselerinin altna saklanamayacaklan yerlerde yaadklarnda, y e
ni ortama hibir ekilde ayak uydurmazlar.
Bu ekilde en gzellerin seimini ylesine abarttk ki, kendi rk
mzda gzellik drtsn oktan amtr! Gerekten de en gzeller
tamamen mirastan yoksun braklanlarla ve en bykler en kk
lerle elemitir. Neredeyse her zaman hibir seicilik gstermeden,
karlarna kan her anstan faydalanan kadnlar ve erkekler gr
yoruz. Gda ve iklim araclyla deiimne var ki gerekte ta
mamen kaytszlk meselesidir.
Geili biimler yoktur.
Farkl trler tek bir trden tremitir. Deneyimlerimiz, bir trn
tekrar efendi olacam syler.69
Yaratklarn ykselen evrimini ileri srmekteyiz. Tm nedenler
eksik. Her trn kendi snrlan vardr; bu snrlarn tesinde evrim
yoktur. Bu noktaya kadar her ey kesinlikle dzenlidir.
lkel yaratklarn u anda mevcut olan yaratklarn atalan oldu
u sylenir. Halbuki nc Zamann direyine ve biteyine ataca
mz bir bak, baka bir yerde varolan trler kaypken, baka bir yer
de var olmayan trleri barndran henz kefedilmemi bir lke
hakknda dnmemize izin vermektedir.70

* * *

Genel grm Birinci nerme: nsan, tr olarak ilerlememektedir.

Gerekten daha yce trler elde edildi, ama devam etmiyorlar. Tr
lerin seviyesi ykselmemitir.
kinci nerme: nsan, bir tr olarak herhangi bir baka hayvanla
karlatrldnda herhangi bir ilerlemeyi temsil etmemektedir.

69 Bu paragraf, Schlechtann basm dahil, tm basmlardan kartlmtr ama 1911, s. 508

ve devamnn arkasnda u aklamayla verilmitir Metinde eksik olanlar ancak yakn
zamanda zmlenebilmi olup, zorluu asndan belirsizdir.
70 Hemen nceki ksm da bu paragraf iin geerlidir. Darwinin eletirisini ksm 647 ve
685 ile karlatrn.

435
G stenci

Hayvanlar ve bitkiler krall, en dkten en yksee doru geli

mezaksine hepsi bir anda, tamamen dzensiz olarak, birbirinin s
tnde ve birbirine kar geliirler. En zengin ve en karmak trler
ki daha yce tr ifadesinin anlam budurok daha kolay yok olu
yor sadece en dk trler, grnrde bir bozulmazl muhafaza
ediyorlar. Birinci trlere, ancak ok nadiren eriilebiliyor ve stn
lklerini zorlukla koruyorlar, ikinci trler uzlamac bir verimlilikle
donatlmlardr.
nsanlar arasnda da daha yice trler, evrimin ansl talihlileri,
anslar deitii gibi kolayca yok olurlar. Her trl ke aktr
lar. an utadrlar ve bu da neredeyse k anlamna gelir.
Gzelliin, dehann, Sezarn bys sui eneristir bu gibi eyler
kaltsal deildir. Tr kaltmsaldr; tr an uta olan bir ey deildir,
ansl bir talih deildir
Bu, doann zel bir fatalitesinden veya kt niyetinden dolay
deil, sadece daha yce tr anlayndan dolay byledir daha y
ce tr, kyaslanamaz byklkte bir btnl temsil ederdaha
byk bir koordine edilmi toplamlar btnn: bylece paralan
da kyaslanamaz ekilde muhtemeldir. Dahi, mevcut en yce
makinedir dolaysyla da en kolay knlabileni.
nc nerme: nsann yerleimi (kltr) derine gitmemekte
dir Derine gittii yerdeyse, bir seferde dejenerasyon haline gelir
(tr Hristiyanlar). Zalim (ya da ahlak terimiyle kt insan), doa
ya bir dntrve bir anlamda da kurtuluudur, kltrden iyi
lemesidir?

685
(Mart-Haziran 1888)
Anti-Darwin. insann geni kapsaml almyazlanm incelediimde
beni en ok artan ey, karmda daima Darwinin ve ekolnn bu
gn grd veya grmek istedii eyin: yani daha gl olan, daha
iyi durumda olan lehine seimin ve trn ilerlemesinin tam tersini
grmek oluyor. Tam tersi hissedilmektedir ansl talihlilerin yok
edilii, daha gelimi trlerin yararszl, vasat olanlarn, hatta vasa

436
 Yaam Olarak G stend

tn altnda olanlarn kanlmaz egemenlii Bize insann yaratklar

arasnda neden bir istisna olduu gsterilmedii takdirde, Darvvin
ekolnn her yerde yanldna dair nyargya eilim gsteriyo
rum
Tm deiimlerin nihai nedenini ve karakterini fark ettiimi g
istend, seimin neden istisnalar ve ansl talihliler lehine yaplmad
na dair nedenler sunmaktadr organize sr igdlerinin, gsz
olanlarn korkakl, salt ounluk karsnda en gl ve en talihli
olanlar bile gszdr. Deerler dnyasna ilikin genel grm, bu
gn insan zerinde hkm sren stn deerleri ellerinde tutanla
rn ansl talihliler, sekin trler deil, daha ziyade km trler ol
duunu gsterirbelki de dnyada bu istenmeyen manzaradan daha
ilgin bir ey yoktur
Ne kadar tuhaf gelirse gelsin, gller daima gszlere; talihli
leri talihsizlere; salkl olanlar dejenere olmu ve kaltsal lekeler
den dertli olanlara kar savunmalyz.71 Gereklii bir ahlakllk ola
rak tercme ettiimiz takdirde, bu ahlakllk yle olur: Sradan
olanlar istisnalardan daha deerlidir; km biimler sradan olan
dan daha deerlidir; hilie duyulan isten yaam istencine hkm
srmektedir ve Hristiyan, Budist ve Schopenhauer terimleriyle
hedef: Olmaktansa olmamak daha iyidir.
Gerekli bir ahlakllk olarak tercme edilmesine isyan edi
yorum: bu nedenle, korkun bir gerekliin zerine adalet, erdem
ve Tanrsallk kisvesini geirmek iin yce szckler ve tavrlar ya*-
ratt iin, Hristiyanlktan kanlmaz bir nefretle tiksiniyorum
Tm filozoflar ve bilimi, Danvinin ekol tarafndan retilen
varolu mcadelesinin tam tersi olan bir gerekliin nnde diz
ktn gryorumyani, en stte ve ayakta kalanlar arasn
da her yerde yaam ve yaamn deerini tehlikeye atanlar gr
yorum. Darvvin ekolnn hatas benim iin bir problem haline
geliyor: insan nasl bu noktada bu kadar kt grecek kadar kr
olabilir?

71 Basl metinde kantlamak (beweisen) szc geiyor, ama okunabilir deil ve sadece
bir varsaym olup (1991, s. 509), anlam yoktur.

437
G stenci

Trlerin herhangi bir ilerleme gsterdikleri iddias, dnyada en

mantksz iddiadr: bir seviyeyi temsil ettikleri yere kadar, daha y
ce organizmalarn daha dk organizmalardan gelitikleri bugne
kadar hibir ekilde gsterilememitir. Dk olanlarn saylan,
eytanlklar ve kurnazlklaryla nasl stn geldiklerini gryo
rum tesadfi bir varyasyonun, en azndan bu kadar uzun bir s
re iin nasl bir avantaj saladn gremiyorum; tesadfi bir dei
imin neden bu kadar gl hale geldii, aklama gerektirecek ba
ka bir eydir.
Hakknda bu kadar ok konuulan doann zalimliini baka
bir yerde buluyorum: Doa, talihli ocuklarna kar zalimdir, les
humbles (talihsiz olanlar|kayrr ve korur ve sever, tpk 72
zetle: Bir trn gcndeki byme, belki de talihli ocuklarnn
egemenliinden ziyade vasat ve daha dk trlerin egemenliiyle
garanti edilmektedir kincisi byk bir verimlilie ve dayankll
a sahiptir; birincisiyle birlikte tehlike, hzl tketim ve sayca hzl
bir azalma meydana gelir.

686
(1884)

Bugne kadar gelen insanadeta gelecekteki insann bir embriyo

nudur; kincisine yneltilen tm biimlendirid gler, birinci
sinde de bulunmaktadr; ve olaanst olduklarndan bugnn
bireyi gelecei ne kadar belirlerse, o denli strap ekecektir. Istra
bn en derin kavram budun biimlendirid gler a a dolu bir ar
pma iindedir. Bireyin izolasyonu bizi aldatmamaldr: Bireyle
rin altnda bir eyler akmaktadr. Bireyin kendisini izole edilmi
hissetmesi, en uzak hedeflere giden srete en gl kkrtmadr:
kendi mutluluuna ynelik aray, biimlendiriri gleri kendile
rini yok etmemelerini salayacak ekilde bir arada tutmak ve ya
ttrmak iin kullanlan aratr.

72 Tpk, btn basmlardan kartlmtr.

438
 G stenci Kuram ve Deerler Kuram

687
(Bahar-Gz 1887)

Tinsellikte bolca bulunan gler, kendilerine yeni hedefler belirlerler;

hibir ekilde sadece daha dk dnya veya organizmann, yani
bireyin korunmas adna emir vermemek ve liderlik yapmamak.
Bizler, bireyden fazlasyz: Zincirin tamamyz hem de zincirin
tm geleceklerinin grevleriyle birlikte.

3. G stenci Kuram ve Deerler Kuram

688
(Mart-Haziran 1888)

Psikolojinin birimsel kavram Biimlerin ok byk bolluklarn geli

imini birimde bir kken ile uyumlu kabul etmeye alz.
[Benim kuramm yle olacaktrP G istend ani heyecann
en ilkel biimidir ve tm dier ani heyecanlarn bunun sadece geli
imleridir;
Bireysel mutluluun (her canlnn ulamak iin aba gsterdii
varsaylan eyin) yerine gc eri srmek, bariz bir ekde aydnlat
cdr G iin, gcn artrlmas iin aba sarf edilmektedir; ke
yif, sadece elde edilen g duygusunun bir semptomudur, bir farkl
ln bilinddir (keyif iin aba gsterilmez; ne var ki keyif, aba
gsterilen eye uladmda keyif meydana gelmektedir, keyif ta
mamlaycdr, keyif gd deildir);
Tm itid gler g istencidir; bunun dnda hibir fiziksel, di
namik veya psiik g yoktur.
Ayn miktarda gcn her iki tarafta da mevcut olduunu
kantlamak amacyla neden ve etki anlaynn edeerliliin
bantsna indirgendii bilimde, itid g eksiktir; sadece so-

73 Parantez iindeki szckler. Alman editrler tarafndan eklenmitir, ama Sdlechtann

basm dahil olmak zere, tm basmlarda eletirilmeden yeniden oluturulmutur.
Bu fikirler ve 715e kadar sonraki notlarda gelitirilen fikirler, benim eserim olan
Nietzschede Power versus Pleasure, Blm 9da tartlmtr.

439
G stenci

nulan gzlemleriz ve onlan ierik ve g asndan edeer

kabul ederiz74
Deiimin asla durmad iddias sadece bir deneyim meselesidir:
Bir deiimin dierini takip etmesi gerektiine dair en ufak bir te
mel nedene sahip deiliz. Aksine: iinde kendini korumay istemesi
ne ilikin bir kapasitesi olmasa, bir kez ulalan bir koul, kendini ko
rumas gerekiyormu gibi grnrd Spinozamn kendini koru
ma kanunu, gerekten de deiime bir dur demelidir: ne var ki bu
kanun yanltr ve tam tersi dorudur. Her canl varln kendini ko
rumak iin deil, daha fad a olmak iin elinden geldiini yapt ak
a gsterilebilir

689
(Mart-Haziran 1888)

Neden anlaynn eletirisi.75 Psikolojik bak asndan neden

anlay, szde isten eyleminden kaynaklanan g duygumuz-
dur etki anlaymz ise bu g duygusunun gdsel gcn ta
kendisi olduuna dair duyulan batl inantr
Bir olayla birlikte oluan ve bu olayn bizzat etkisi olan bir koul,
olay iin yeterli neden olarak yanstlmaktadr; G duygumuz
daki (g duygusu olarak keyif), stesinden gelinen direni duygu
muzdaki gerilimlerin bants bunlar illzyon mudur?
Neden anlayn tarafmzca bilinen ve bu anlay trettiimiz
tek alana doru geri evirdiimizde, g istencini iermeyen her
hangi bir deiim hayal edemeyiz. Bir deiimi, bir gcn bir dier
gce tecavznden baka nasl aklayabileceimizi bilmiyoruz.
Mekanikiler bize sadece sonulan gsterirler ve o zaman da sa
dece grntler halinde (devinim bir konuma figrdr). Bizzat
mekaniki sonularn nedeni olduundan, yerekiminin de meka
niki bir nedeni yoktur.

74 MSde hemen akabinde gelen szckler, btn basmlardan kartlmtn Bir deii
min basitletirilmesine ilikin soruyu kendimize saklyoruz-
75 MSde bulunan bal yeniledim, basl metinlerde Peter Gast tarafndan tasarlanan bir
bir balk kullanlmtr: G istenci ve nedensellik.

440
 G stenci Kuram ve Deerler Kuram

G toplama istenci yaam fenomenine, beslenmeye, remeye,

kaltma topluma, devlete, gelenee, otoriteye zgdr. Bu istenci
kimyada da bir gdsel neden olarak varsayamaz myz?ve koz
mik dzende?
Sadece enejinin muhafazas deil kullanmda en azami ekono
mi ki tek gereklik her g merkezinin daha gl hale gelmesine
duyulan isten olsunkendini koruma deil kenara ayrma, h
km srme, daha gle hale gelme istenci.
Bilimin olasl bir nedensellik prensibiyle mi hmtlanmaldr?76
Benzer nedenlerden benzer etkiler meydana gelir Bir eyler
zerinde hkm sren srekli bir kanm Deitirilemez bir d
zen? Bir eyin hesaplanabilir olmas, bunun gerekli olduu anlam
na mi gelir? .
Bir ey baka trl deil de byle oluyorsa, bu dolayl olarak bir
prensibin, bir kanunun, bir dzenin varolduuna iaret etmez,
aksine z baka g miktarlarna kar g uygulanmasndan olu
an g miktarlarnn [ibanda olduunu)77 gsterir.
G iin keyif ve keyifsizlik duyumundan ayrlm, yani oaltl
m veya azaltlm bir g duygusundan ayrlm bir abann var ol
duunu varsayabilir miyiz? Mekanizma sadece isten miktarlar
mcadelesinin ve fethinin gereklere dayanan dahi dnyann bir
iaret dili midir? Mekaniki kuranm tm varsaymlarmadde,
atom, yerekimi, bask ve gerilimkendi iinde gerekler deil,
psiik kurgularn yardmyla birer yorumdur.
Bize en aina olan biim olarak yaam, aslnda g toplama isten
cidir; yaamn tm sreleri buna baldr: hibir ey kendini koru
mak istemez, her ey eklenecek ve toplanacaktr.
Yaam, azami g duygusu iin aba gsteren zel bir durumdur (bu
na dayanan hipotezler varlk karakterinin tamam iin geerlidir);
aslnda daha fazla g iin aba gstermektir; aba gstermek, g iin
aba gstermekten baka bir ey deildir; en temel ve en isel ey hl
bu istentir. (Mekanikilik, sadece sonularn gstergebilimidir).

76 Bu noktada MSTde majinal bir yorum bulunmaktadr Nedene ve etkiye duyduumuz

inantan dolay daima asl mesdeyi unutuyoruz; olayn kendisini. Birileri bir temsilciyi
ileri srmtr, birileri olay tekrar ipnotize etmitir." Yorum belirsizdir.
77 Parantez iindeki szckler, btn basmlarda vardr, ancak MSde yoktur.

441
G stenci

690
(Kasm 1887-Mart 1888)

Evrimi inceleyerek, herhangi bir evrimin olup olmadnn neden

lerini kefedenleyiz; bunu bir olmak hatta olmu olmak eklinde
dnmek istememeliyizG istend olmu olamaz.

691
(1885-1886)

Toplam organik sredn, doann kalanyla bants nedir? T e

mel istencinin akta durduu yer burasdr.

692
(Mart-Haziran 1888)

G istend bir isten tr mdr, yoksa isten anlayyla zde

midir? Arzu etmekle ayn ey midir? ya da emir vermekle? Schopen-
hauerin bir eylerin kendi iindelii dedii isten" midir?
Benim nermem yledin Bugne kadar gden psikoloji istend do
rulanmam bir genellemedir; bu isten kesinliklevar deildir, kesin olan tek
bir istencin geliim fikrini kavramak yerine, iinden ieriini, nereye?
sorusunu kartarak istencin karakterini yok ettik Schopenhauetm du
rumu bunun en yksek derecesidir onun isten diye adlandrd ey,
sadece bo bir szcktr. Hatta bir yaam istend mesdesi bile deildir,
nk yaam sadece g istencinin zel bir durumudur; her eyi g
istencinin bu biimine brnmek iin aba gsterdiini ileri srmek ol
duka keyfi bir davrantr.

693
(Mart-Haziran 1888)

Varln en isel z g istendyse, keyif gcn her artysa, keyif

sizlik derinememe veya hkim olmama duygusuysa, keyif ve keyif
sizlii balca gerekler olara ileri sremez miyiz? Evet ve Hayfn
bu iki geiimi olmadan isten mmkn mdr? yi ama keyfi

442
 G stenci Kuram ve Deerler Kuram

kim hisseder? yi ama, gc kim ister? zn kendisi g istenci,

dolaysyla keyif duygusu ve keyifsizlik duygusuysa, absrd sorular!
Yine de: ztlklar, engeller ve bu nedenle greceli olarak tecavz
eden birimler gereklidir

694
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hatann ve mukadderatn ls, bir gcn efendisine kar gster
meye alt direnle birlikte bymelidir; ve bir g, kendisini an
cak kendisine kar direnene bal olarak artrabildiine gre, her
eylemde ister istemez bir keyifsizlik bileeni vardr. Ne var ki bu keyif
sizlik yaamn yemi olarak hareket eder ve g istencini kuvvetlen
dirir!

695
Mart-Haziran 1888)
Keyif ve keyifsizlik g duygusuyla bantlysa, yaam gcn by
mesini temsil etmelidir ki, bu bymeden kaynaklanan fark bilince
girebilsin Gcn tek bir seviyesi muhafaza edildii takdirde, keyif
bu seviyenin sadece standartlarn yerletirmek iin eksiltilmesi, sa
dece keyifsizlik aamalar olurdukeyif aamalar deil Byme
istend, keyif iin bir esastr: gcn artmas, farkn bilince girmesi
esas.
kte belli bir noktadan sonra, kart fark yani d, bilince
girer: nceki g anlan mevcut keyif duygularm bastrrkarla
trma imdi de keyfi zayflatr.

696
(Kasm 1887-Mart 1888)
Keyfi meydana getiren istencin tatmini deildir (bu yzeysel kura
maen yakn eylerin absrd bir psikolojik taklidine kar mcade
le etmek istiyorum), daha ziyade istencin ileri doru hamlesi ve
tekrar tekrar yoluna kan eylere hkim olmasdr. Keyif duygusu,

443
G stenci

istencin tatminsizliinde, istencin rakiplere ve direnie sahip olma

d srece asla tatmin olmayacana dair gereklerde yatar. Mut
lu insan: bir sr idealidir.

697
(Kasm 1887-Mart 1888)
Drtlerimizin yani aln, cinsel drtnn, devinim drtsnn
normal tatminsizlii, kesinlikle moral bozucu bir ey barndrmaz.
Daha ziyade yaam duygusunun bir ajitasyonu olarak, onu kuvvet
lendiren kk, a a verici uyarclarn her ritmi olarak alr (pesi
mistler ne derse desin). Bu tatminsizlik, inam yaamdan bezdirmek
yerine, yaamn byk uyarcsdr.
(Belki de keyfi genel olarak ho olmayan kk uyarclarn bir
ritmi olarak tarif edebiliriz).

698
(Yaz-Gz 1883)

Kant der ki: Kont Veninin u szlerine tamamen katlyorum (SuH

indole del piacere e del dlore; 1781): Hsobprincipio motore dell'uomu e il do-
lore. Udlore precede ogni piacere. Rpiacere not e m essere positivo.78

699
(Mart-Haziran 1888)

Aa, keyiften farkl bir eydiryani onun kart deil demek istiyo
rum
Keyfin z, daha fazla g duygusu olarak doru tarif edilmi
se (dolaysyla karlatrma gerektiren bir farkllk duygusu olarak),
bu keyifsizliin" zne dair bir tarif vermez. nsanlar, dolaysyla di
lin inand yanl kartlklar, gerein ilerlemesinde daima tehlike
li engeller olmulardr. Bir nevi keyfin, ho olmayan kk uyarc
larn belirli bir ritmik srasna gre koulland durumlar vardr bu
78 K e y if ve A c n n D oas zerine: nsann tek hareket prensibi aadr. Aa, her keyiften nce
gelir. Keyif, pozitif bir durum deildir.

444
 G stend Kuram ve Deerler Kuram

ekilde g duygusunun, keyif duygusunun ok hzl bir art elde

edilmektedir. rnein elencede, ayrca cinsel iliki srasndaki e
lencede durum byledir burada keyifsizliin keyfin bir bileeni ola
rak ibamda olduunu gryoruz. Sanki kk bir engelin stesin
den gelinmi ve bu engeli tekrar stesinden gelinen baka bir kk
engel takip ediyormu gibi grnrbu direni ve zafer oyunu, ge
nel olarak keyfin zn oluturan bol ve an gce dair u genel
duyguyu meydana getirir.
Kk ho uyanalann uygulanmas araclyla a a duyumlarn
daki arttan oluan karta eksiktir; nk keyif ve a a birbirinin
kart deildir.
Aa, kesin bir yargnnyani uzun bir deneyiminin zetlendii
zararl yargsnn ifade edildii zihinsel bir olaydr. Aslnda byle bir
a a yoktur. A a veren yaralanm olmak deildir, yaralanm olma
nn kt sonulan, organizmann tamam iin keyifsizlik diye ad-
landnlan bu derin darbede kendi iinde davurumlara sahip olabi
lir; (insann daha nce tanmam olduu zararl etkiler durumun
da, rnein zehirli kimyasallarn yeni kombinasyonlarnda, a a ta
nklk etmezve biz kayboluruz).
Aaya gerekten zg olan daima sren oktur, sinir sisteminin
beyinsel merkezinde dehet verici bir okun kolay gemeyen titre
imleridir Gerekte aann nedeninden (rnein bir nevi yaralan
madan) dolay deil, dengenin okun sonucu olarak bozulmasndan
dolay a a ekiyoruz. Ac, beyinsel sinir sisteminin bir hastaldr
keyif ise kesinlikle bir hastalk deildir.
Aann refleks hareketlerinin nedeni olduu iddias meydanda
dr, hatta filozoflarn nyarglan da bu yndedir. Ne var ki yakndan
incelendiinde, ani a a durumlarnda refleks bariz bir biimde a a
duyumundan nce gelir. Ayam taklp tkezlediimde, bilindn zi
lini alp, bana nas hareket edeceime dair talimatlarn gelmesini
beklemek zorunda olsam, ktye giderdim. Mmkn olan en b
yk barizlikle fark ettiim ayak refleksimin nce dmemi engelle
mek iin harekete getii ve daha sonra llebilir bir zaman dili
minden sonra, kafamn n ksmnda bir nevi a a dolu bir dalgann

445
G stenci

ani duyumunu takip ettiidir. Bylece insan acya tepki gstermemek

tedir. A a daha sonra yaralanan yere aktarlmaktadrne var ki bu
yerel acnn doas, yine de yerel yaralanmann trnn bir davu
rumu deildir; sadece sinir merkezinin yaralanma gcne ve eimi
ne dair ald uygun bir yer iaretidir. Bu okun sonucu olarak orga
nizmann kas kuvvetinin llebilir bir ekilde zayflatlm olduu,
acnn zn g duygusunun kltlmesinde aramamz hakl
kartmaz.
Tekrar sylemek gerekiyorsa, insan acya tepki vermez, keyifsiz
lik eylemin nedeni deildir. Aann kendisi bir tepkidir, refleks bir
dier ve daha erken bir tepkidir her ikisinin kkenleri farkl yerler
dedir

700
(1883-1888)

Aann zihinsel doas; u anda hasar greni deil hasarn bireyle bir
btn olarak bantsnn deerini gsterir.
Acaba bireylerin deil de trlerin maruz kald aclar var m
dr?

701
(Kasm 1887-Mart 1883)

Keyifsizliin toplam, keyfin toplamndan daha ar basmaktadr;

dolaysyla dnyann var olmamas daha iyi olurdu Dnya,
mantksal adan var olmamas gereken bir eydir nk znenin
keyiften ok keyifsizlik hissetmesine neden olurbu tr gevezelik
ler kendilerini bugn pesimizm diye adlandryorlar!
Keyif ve keyifsizlik tesadfidir, neden deildir; hkmeden bir de
erden tretilmi ikincil derecede neme sahip deer yarglandr
duygular asndan sylemek gerekirse yararl, zararl, dolaysy
la tamamen yarm yamalak ve baml. nk her yararl veya
zararl ile birlikte hl yzlerce farkl ekilde sormak zorundayz;
Ne iin? diye.

446
 G stenci Kuram ve Deerler Kuram

Bu duyarlk pesimizmini hor gryorum: bizzat derinden yoksul

latrlm bir yaamn iaretidir.79

702
(Mart-Haziran 1888)
nsan keyif aramaz ve keyifsizlikten kanmaz: hangi nl nyargnn
aksini iddia ettiimin farkna varmsnzdr. Keyif ve keyifsizlik sade
ce sonulardr, epifenomenlerdirinsann istedii canl bir organiz
mann en kk parasnn bile istedii g artdr. Keyif ve keyif
sizlik, bunun iin gsterilen abadan kaynaklanmaktadr, bu istencin
drtsyle direni arar, kar kan bir eye ihtiya duyar Bu neden
le keyifsizlik, g istencinin bir engeli olarak, normal bir gerektir, her
organik olayn normal bileenidir; insan bundan kanmaz, aksine bu
na srekli olarak ihtiya duyar; her zafer, her keyif duygusu, her olay
stesinden gelinmesi gereken bir direnii gerektirir.
En basit durumunu, ilkel beslenme durumunu ele alalm: Pro
toplazma, pseudopodiay kendisine direnen bir eyi arayarak uza
tr alktan de, g istencinden dolay.80 Bunun zerine karla
t eyin stesinden gelmeye, kenara koymaya, asimile etmeye ak
r: beslenme dediimiz ey, sadece trevsel bir fenomendir, aslen
daha gl olma istencinin uygulamasdr.
Bylece keyifsizliin sadece g duygumuzun klmesiyle so
nulanmak zorunda de, ortalama durumda bu g duygusunu
daha da uyarrengel, bu g istencinin uyarcsdr.

703
(Mart-Haziran 1888)
Keyifsizlii, keyifsizliin bir tr olan bitkinlikle kartrdk. Sonucusu
gerekten de g istencinin derin bir klmesini ve azalnasm yani l-

79 MS yle devam eden Byle bir yavan (1asla izin vermemeliyim, Hartmannn felsefi pe
simizmiyle konumak gerekirse. 1911, & 509'da baslm ama isim kartlmtr. Eduard
von Hartmann (1842-1906), Schopenhauer ve Hegelin sentezini yapmaya almtr. Kitap
larna Phosophie des Unbewussten (Bilinsizliin Felsefesi), 1869; 12 Bask, 1923de dahildir.
80 MSde bunun hemen akabinde gelen szckler btn basanlardan kartlmtr ift-
ynllk, birlik olamayacak kadar zayfln sonucu olarak.

447
G stenci

lebilir bir g kaybm temsil eder. Bunun anlam udur ( a ) g art

m uyaran bir ara olarak keyifsizlik ve (b ) gcn an sarfiyatm taki
ben oluan bir keyifsizlik vardr; birinci durumda keyifsizlik bir uyan
adr, kincisinde an uyarmn bir sonucudur Direnme acizlii ikin
ci keyifsizlik trnn zelliklerinden biridir: direnen eye meydan oku
maksa birincisine aittir. Bitkinlik koulunda hl duyulabilen tek keyif
duygusu, uykuya dalmaktr; dierindeki keyif duygusu zaferdir
Psikologlar asndan kafalan kantran ey, bu iki keyif tr
uykuya dalma keyfi ve zafer keyfi arasnda aynm yapamamakt.
Bitkin olan dinlenmek, gevemek, huzur, sakinlik isterki bu, nihi
list dinlerin ve felsefelerin mutluluudur; zengin ve canl olanlarsa
zafer, rakiplerinin stesinden gelmek, g duygusunun imdiye ka-
darki nfuz alanlarndan daha geni alanlara yaylmasn ister. Or
ganizmann tm salkl fonksiyonlarnn bu ihtiyaa vardrve or
ganizmann81 tamam, g duygusunun artmas iin mcadele eden
byle bir sistemler kompleksidir

704
(Kasm 1887-Mart 1888)
Nasl olur da psikolojiye duyulan inanan temel maddelerinin hepsi
nin en berbat yanl tantmalar ve taklitlerdir? nsan mutluluk iin
abalarrneinbunun ne kadan dorudur? Yaamn ne olduu
nu, yaamn ne tr bir aba ve gerilim olduunu anlamak iin, bu
formln aalara, bitkilere ve hayvanlara da uygulanabiliyor olma
s gerekir. Bir bitki ne iin abalar?ne var ki burada var olmayan
yanl birbirini yaratm olduk: kabaca bir bitki birimini ileri sr
meye baladmzda, bireysel ve yan bireysel inisiyatiflerle milyon
larca kat byme gerei gizlenir ve inkr edilir. En kk bireyle
rin bir metafiziksel bireysellik ve atom balanmda anlalmaya
ca; g alanlarnn srekli olarak deitiibariz bir ekilde ortaya
ilk kan budur; yine de bu ekilde deiti zaman bunlardan her biri
mutluluk iin mi abalam olurlar?

81 MSde bunun hemen akabinde gelen szckler btn basmlardan kartlmtr; ergen
lik ana kadar.

448
 G stend Kuram ve Deerler Kuram

Halbuki btn oalmalar, dahil etmeler, bymeler, direnen

bir eye kar aba gstermek anlamna gelir, devinim temelde ke
yifsizlik halleriyle balantldr; buradaki itid g, bu ekilde keyif
sizlik arzu ediyor ve bunu srekli olarak aryorsa, her halkrda ba
ka bir ey arzu etmelidir. Bir ormandaki aalar birbirleriyle ne
iin mcadele ederler? Mutluluk iin mi?G iin!
Doann glerine hkim oluruz, kendi yabaniliimize ve ehvet
dknlmze hkim oluruz (arzular, itaat etmeyi ve yararl ol
may renmilerdir) insan ncesi insanla karatnldmzda
olaanst bir g miktarm temsil ederizmutluluk artm de
ili yleyse mutluluk iin abaladmz nasl iddia edebiliriz?

705 82
(1883-1888)
Bunu grdmde, zerimde yldzlarn altnda bugne kadar in
sanln en yce ilham saylan olaanst sayda hata kuyruklar
nn parladm gryorum: Btn mutluluklar, erdemin bir sonu
cudur; btn erdemler zgr istencin bir sonucu!
Deerleri gelin tersine evirelim: btn zindelikler, talihli organi
zasyonlarn sonucudur; btn zgrlkler zindeliklerin sonucu
dur (zgrlk burada kendini ynlendirme yetenei olarak an
lalmaktadr. Her sanat ne demek istediimi anlayacaktr).

706
(Bahar-Gz 1887)

Hayatn deeri. Hayat, esiz bir durumdur; tm varolular sa

vunmalyz, sadece hayat deilsavunucu prensip de83 hayat ak
layan bir prensiptir.
Hayat, sadece bir eylere giden bir aratr; gcn byme biim
lerinin bir davurumudur.

82 MS'de bu ksm, hemen Putlarn A la ca k a ra n l , Drt Byk Yamlgfdan hemen sonra gel
mektedir.
83 Son satr, MS'de zeri izilmitir: 1911, s. 510. szc bir yanl basm deilse (iki
yerine), silinen yer belirtilen yerden balam olurda

449
G stend

707
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Bilinli dnya, deerler iin bir balang noktas olarak kullanla
maz: deerlerin objektif olarak eri srlmesine ihtiya duyar.
Her organizmann yaamnda karlalan ibirliinin ve karlk
l muhalefetin enginlii ve eitliliiyle bantl olarak duygulann,
maksatlarn ve deerlendirmelerin bilin dnyas kk bir blm
dr. Bu bilin parasn hibir ekilde ama ve bu toplam hayat feno
menini niin? sorusu olarak ileri srme hakkna sahip deiliz: bilin
li hale gelmek aka yaam gcnn almas ve artrlmas ynn
de sadece bir ara dahadr. Dolaysyla keyfi veya tinsellii ya da ah
lakll veya bilin alannn herhangi bir baka ksmn en yce d e
er olarak eri srmekve belki de dnyay bunlarla savunmak
biraz naifliktir.
Felsefi ve ahlaki tm evrenselliklere ve Tanrsallklara, imdiye
kadar felsefede ve teolojide kullanlan tm niinlere ve en yce deer
lere kar temel itirazm budur. Bir ara tr bir son olarak yanl anla
lmtr; tam tersine yaamn ve gcnn geliimi, bir ara olarak
alallmtr.
Yaam iin yeterli bir hedefin varolduunu varsaymak istesey
dik, bilinli yaamn herhangi bir kategorisiyle akamazd; daha zi
yade bunlarn tamamn kendisine giden aralar olarak aklamak
zorunda kalacakt
Yaamn amaa, evrimin amaa olarak yaamn inkn! Byk
bir aptallk olarak varolu! Bylesine delice bir yorum sadece yaa
mn bilincin gr adanyla (keyif ve keyifsizlik, iyi ve kt) ll
mesinin rnleridir. Burada aralar, bir sonakutsal olmayan, ab
srd ve her eyden nce naho aralara kar duracak ekilde olutu
rulmutur: bu gibi aralar kullanan bir son, nasl herhangi bir e
ye layk olabilir! Halbuki burada yapan yanl, bu gibi aralann ge
rekliliini aklayacak bir ama aramak yerine, bu gibi aralar batan
darda brakan bir hedef varsaymaktr; yani belirli aralar (yani ho,
mantkl ve erdemli olanlar) asndan bir desideratumu, nasl bir g e
nel amacn cazip olacam ileri srerek, norm olarak kabul ediyoruz.

450
 G stend Kuram ve Deerler Kuram

Temel yanl, bilinci bir alet ve toplam yaamn belli bir as ola
rak grmek yerine, stn deerde yaamn bir standard ve koulu
olarak sileri srmemizdir: a parte ad totum84 anlaynn hatal bir ba
k asdr bu nedenle tm filozoflar igdsel olarak toplam bi
linci btn yaamlara ve istenlere, meydana gelen her eye dahil
olan bir bilin bir tin, bir Tann hayal etmeye alrlar. Ne var ki
birinin kp, onlara tam da bunun yaam bir ucubeye evirdiini;
bir Tanrnn ve toplam duyumsallm, yaamn knanmasn ge
rektirecek eyler olduu anlatmak zorundadr Aslnda sonlar ve
anlamlar eri sren toplam bilinci yok etmi olmamz, en byk kur-
tuluumuzdur bununla birlikte artk pesimist olmak zorunda dei
liz Varolua kar bizim en byk sitemimiz, Tanrnn varoluuydu?

708
(Kasm 1887-Mart 1888)

[Oluun deeri hakknda.l85 dnyann devinimi nihai bir aamay

hedeflemi olsayd, bu aamaya eriilmi olurdu. Ancak tek temel
gerek, bir nihai aamay hedeflemediidir; ve byle bir nihai aa
may gerektiren her felsefe ve bilimsel hipotez (rnein mekaniki
kuram), bu temel gerekle rtlmektedir.
Ben, bu gerei dikkate alan bir dnya kavram anyonun. Olu, niha-
i maksatlara bavurmadan aklanmahdr; olu, her an savunulm gibi
grnmelidir (ya da deerlendirilemez grlmelidir ki bu da ayn yola
kar); ne imdiki zaman kesinlikle gelecee bavurarak aklanmaldr, ne
de gemi imdiki zamana bavurarak. Gereklilik, ne bir yetiip geme,
toplam gce ya da balca hareket eden birine hkim olma biiminde, ne
de deerli bir ey iin gerekli bir koul olarak grlmelidir. Tm olaylar,
hisseden ve bilen, ama istenli olmayan bir varln himayesi altnda top
lamamak iin, oluun toplam bilincini bir Tannyinkr etmek gerekir:
Hibir ey istemiyorsa, Tann yararszdr, hatta bu, oluun toplam de
erini drecek bir keyifsizlik ve mantkszlk toplamn ileri srmek
anlam na gelecektir. yi ki byle bir zetleyid g eksik ( strap eken

84 Tmevarm.
85 Balk Peter Gast tarafndan eklenmitir.

451
G stenci

ve her eyi gren bir Tann, bir toplam duyumsallkve evrensel ruh,86
varla kar en byk itiraz olacaktr).
Daha kesin olmak gerekirse: varl olan hibir eyi ieri alma
malyznk byle bir durumda olu kendi deerini kaybedecek
ve anlamsz ve lzumsuz grnecektir.
Dolaysyla kendimize varlk illzyonunun nasl ortaya kabil
diini (kmak zorunda kaldm) sormalyz;
ayn ekilde: varlklarn mevcut olduuna dair hipoteze dayanan
tm deer yarglarnn nasl deer kaybettiini de.
Burada, bu varlk hipotezinin btn dnyalar (daha iyi dn
ya, teki dnya, kendi iinde eyler) karalama eylemlerinin kay
na olduunu fark ediyoruz.
1) Olu, nihai bir aamay amalamaz, varln iine akmaz.
2) Olu sadece grnrde bir aama deildir; belki de varlklar dnya
s sadece bir grntr.
3) Olu, her zaman ayn eit deerdedir; deerlerinin toplam
daima ayn kalr; baka bir deyile, karlatrlarak llecei
ve deer szcnn ilgili olduu herhangi bir ey olmad
iin, hibir deeri yoktur. Dnyann toplam deeri deerlendiri
lemez; dolaysyla felsefi pesimizmin yeri gln eylerin ara
sdr.

709
(Bahar-Gz 1887)

Desideratay varlmzn yarglar haline getirmediimiz!

Evrimin arkasnda baka bir kendi iindelik olarak nihai evrim bi
imleri (rnein tin) oluturmadmz!

710
(Mart-Haziran 1888)

Bilgimiz, saylan ve lleri kullanabildii oranda bilimsel hale gel

mitir. Saysal ve lsel g cetveli zerinde bilimsel bir deerler

86 Allgeist.

452
 G stenci Kuram ve Deerler Kuram

dzeni oluturup oluturamayacamz grmek iin bir deneme

yapmalyz Tm dier deerler nyarglar, naiflikler, yanl an
lamalardr. Her yerde bu saysal ve lsel g cetveline indirgene
bilirler. Bu cetveldeki ykseli, deerdeki her art temsil eder; bu
cetveldeki ini, deer dn temsil eder.
Burada grn ve nyargyla kar karya kalyoruz (nk
ahlaki deerler fizyolojik deerlerle karlatrldnda sadece gr
nrde deerlerdir).

711
(Kasm 1887-Mart 1888)

Deer gr asnn uygun olmad yerler

Toplam sre (sistem olarak kabul edildiinde) var olmadndan,
btnlk srecinde insan emei dikkate alnmaz;
btnlk yoktur, insan varoluunun, insan amalarnn, var ol
mayan bir eyle ilgili olarak deerlendirmesi yaplamaz;
gereklilik, nedensellik, azimlilik yararl gerek dklardr;87
hedef, bilinte art deil, gcn artmasdrve bu arta bilin
cin yararll dahdir; ayn husus keyif ve keyifsizlik iin de geer-
lidir;
aralar (ve olu bilinci de sadece bir arasa, keyif ve ac gibi bilin
.aamalarm da) deerin stn ls haline getirmiyoruz;
dnya bir organizma deil, bir kaostur; tinselliin evrimi sade
ce organizasyonun greceli dayanakll ynnde bir aratr;
cazipliin, varln toplam karakteriyle bantl olarak hibir
anlam yoktur.

712
(Bahar-Gz 1887)
Doruk an olarak Tann: varolu, ebedi bir Tannsallatrma ve Tan-
nsallktan uzaklatrma Ama deerin doruk noktas deil gcn do
ruk noktas.

87 Ntzliche ScheinbarkeiterT.

453
G stenci

Mekanizma ve maddenin kesinlikle darda braklmas: her iki

si de sadece daha dk aamalarn ifadesi olup, ani heyecann tin
sellikten (g istencinden) en uzak biimidir.88
Oganize edilecek hi bir ey bulamadnda, kendine kar d
nen ve gcn karklklarda artran bu en yce gcn sonucu ola
rak sunulmak zere olutaki doruktan (en kle zemin zerine g
cn en yksek derecede tinselletirilmesi) geri ekilmek
a) Toplumlann srekli artan yar ve daha kk, ancak daha g
l bir say tarafndan boyun edirilmeleri;
b) mtiyazllar ve daha gl olanlann yan ve sonu olarak de
mokrasinin ykselii ve elementlerin nihai anarisi.

713
(Mart-Haziran 1888)

Deer, insann dahil edebildii en yksek g miktandrbir insa

nn: insanln deil! nsanlk, sondan daha nce gelen bir aratr.
Tr meselesidir: insanlk, sadece deneysel malzemedir, hatalarn ola
anst fazlaldr: bir harabeler alandr.89

714
(Taslak kayna belirsiz)

Deer szckleri, yeni bir mutluluun bulunduu yerde ykselen bay

raklardryeni bir duygudur.

88 MSde hemen sonra gelen szckler, btn basmlardan kartlmtr

Dnya, bir ama olarak, elementleri mmkn olduunca birbirinden bamsz yapan
g istencinin bir sonucu olarak, aptal hale getirilmitir. Gzellik, muzafferlerin alkan
lnn ve martlmasnn [Gewhnung und Verwhnung] iareti olarak; (organizma
dahilinde) birok bozgundan daha irkin ne vardr. Katlm yok! Btn olarak zincir de-
imektedir-
Ayn sayfann dipnotunda:
Gzelin, keyif duygusunun zerinde sevinli bir etkisi vardr; sevgi gcnn y
celtilmesini bir dnn. Yceltilmi ve mkemmel olanlar, tam tersine kibarca ehvet
uyandrp, bylece hayat bir keyif duygusu haline getiremez mi?-
89 Harabeler alannn grnts Schopenhauer as Educator (1874), ksm 6daki erken derin
dncedede bulunmutur. Daha ayrntl bilgi iin bkz. benim eserim olan Nietzsche,
Blm 5, Kksm IIL

454
 G stend Kuram ve Deerler Kuram

715
(Kasm 1887-Mart 1888)

Deerin gr as, ol ak iinde greceli bir yaam dayankl

lnn kompleks biimleri iin koruma ve ykselme koullarnn
bak asdr.
Dayankl nihai birimler, atomlar, monatlar yoktur: burada da
varlklarsadece bizim tarafmzdan ileri srlmtr (pratiklik ve
yararllk bak as temeline dayanarak).
Egemenlik biimleri: koullarn (beslenme) lehte veya aleyh
te olmasna gre, srekli olarak byyerek veya dzenli olarak yk
selerek ve alalarak egemen olanlarn alandr.
Deer, temelde bu egemen merkezlerin (her halkrda eitli
likler; oluun doasmda hibir yerde birimler yoktur) ykseliinin
ve alalnin gr alandr.90
Dilbilimsel ifade aralan, oluu ifade etmek iin yetersizdir; ka
ba bir dayankllk dnyas, bir eyler dnyas vs. ileri srmek iin
kanlmaz kendini koruma ihtiyacm za uygundur. Greceli bir an
lamda atomlardan ve monatlardan konumay gze alabiliriz; ve en
kk szcn, en dayankl szck olduu kesindirsten yok
tur: srekli olarak ykselen veya glerini kaybeden isten antla
ma taslaklan91 vardr.

90 MSde bunun hemen akabinde gelen szckler, btn basmlardan kartlmtr:-hi-

birinin varlk karakteri gstermedii oranda bir miktar g, bir olubu oranda-
91 WIens-Punktwtionen: anlam berilsiz; belki de anlatlmak istenen, istencin tek bir varlk
deil daha ok srekli ykselen bir drtler federasyonu veya birlii olduudur.

455
 m TOPLUM ve BREY OLARAK
G STENC

1 Toplum ve Devlet

716
(Mart-Haziran 1888)

Temel prensip: sadece bireyler kendilerini sorumlu hissederler. ok

luklar, bireyin cesaret edemedii eyleri yapmak iin yaratlmlar
dr. Srf bu nedenle btn topluluklar ve toplumlar, insan doas ko
nusunda, kendi arzulan iin cesaret bulamayacak kadar zayf olan
bireyden yzlerce kat daha drst ve reticidir
zgeciliin kiisel insann sagrs olduu ortaya kmtr:
toplumlar birbirlerine kar zgeci deildirler Komunu sevme
emri, asla yandaki komumuzu kapsayacak kadar geniletilmemi-
tir. Bu iliki, hl Manunun szlerine tabidir: Bize snr olan tm l
keleri ve bunlarn mttefiklerini dmanlarmz kabul etmeliyiz
Ayn nedenlerden dolay, onlarn komularn da bize kar iyi duy
gular besleyen lkelerden saymalyz
Toplum olarak insan, birim olarak insandan ok daha naif ol
duundan, toplum incelemesi paha biilmezdir. Toplum, erdemi
hibir zaman kuvvete, gce ve dzene giden bir aratan baka bir
ey olarak grmemitir.
Manu: Erdem nadiren kendi kuvvetiyle dayanabilir. nsanlan
snrlan iinde tutan ve herkesi huzur iinde kendi kendinin sahibi

92 ki alnt ikin ve son paragraflardaPeter Gast tarafndan eklenmitir.

456
 Toplum ve Devlet

olarak brakan sadece cezalandrma korkusudur,92 derken, ne ka

dar yaln ve arbaldr.

717
(Kasm 1887-Mart 1888)

Devlet, ahlakszl organize etmitirieride: polis, ceza kanunu, s

nflar, ticaret, aile olarak; darda: g istenci, sava istend, yan is
tend, intikam istend olarak.
Devlet istend, nasl oluyor da bireyin asla tasvip etmeyecei bir
sr ey yapabiliyor? Sorumluluu, emri ve icray blerek. taat,
grev, vatanseverlik ve sadakat erdemlerini araya sokarak. Kibri,
iddeti, gc, nefreti ve intikam destekleyerekksacas, sr t
ryle elien tm tipik karakteristikleri destekleyerek.

718
(Kasm 1887-Mart 1888)
Hi birinizin bir insan ldrme cesaretiniz yoktur, hatta onu kam
lama cesaretiniz yoktur, hattane var ki devletin olaanst maki
nesi, bireye an g verir ve bylece yaptklan iin sorumluluk kabul
etmez (itaat, yemin vs.).
Bir insann devletin hizmetinde yapt her ey doasna ayk-
ndr.
Ayn ekilde, gelecekteki devlet hizmetiyle ilgili rendigi
her ey doasna aykndr.
Bu, iblmyle elde edilir (bylece hi kimse tek bana sorum
luluk tamaz);
yasa koyucuve kanunu yrrle koyanlar;
disiplin retmenive disiplin altnda sert ve iddetli byyenler.

719
(Bahar-Gz 1887)

Toplumun ani heyecanlan dahilinde iblm: bylece bireyler ve

snflar eksik ama bundan dolay daha yararl bir nevi ruh meydana

457
G stenci

getirirler. Belirli ani heyecanlar, ne dereceye kadar toplumun her t

rnde neredeyse gelimemi olarak kalmlardr (baka bir ani heye
can daha gl bir ekilde gelitirme amacyla).
Ahlaklln savunmas:

ekonomi (istisnai olan her eyin israf edilmesini nlemek amacy

la bireysel gcn mmkn olan en yksek dereceye kadar smr
me niyeti);
estetik (insann kendi trne zevk duymasyla birlikte salam tr
lerin oluturulmas);
sfyasi (Farkl g dereceleri arasndaki olaanst g erilim e da
yanma sanat);
fizyolojik (imknlar kt olanlar veya sradan olanlar lehine yk
sek bir deerlendirmeymi gibi yapmakzayflan korumak iin).

720
(1886-1887)
nsann iindeki en korku dolu ve temel arzu, g drtski bu
drt zgrlk diye arlandrlren uzun sre kontrol altnda
tutulmas gereken arzudur. Eitim ve terbiye iin bilinsiz igd
syle ahlakbiliminin bugne kadar g arzusunu kontrol altna
tutmay hedeflemesi bundan dolaydr: Zorba bireyi ktler ve
toplumsal refah ve vatanseverlii ycelterek, srnn g ig
dsn vurgular.

721
(Bahar-Gz 1887)
G edinme acizlii: ikiyzll ve kurnazl: itaat olarak (emir al
tna girme, grevde gurur, ahlak llk ); teslimiyet iten ballk,
sevgi olarak (dengelemek ve dolayl olarak kendim yceltme olarak
emir vereni idealletirmek, Tannlatrmak); fatalizm, boyun eme
olarak; objektiflik olarak; z zorbalk olarak (stoaclk, ilecilik, z
den kurtulu, kutsallatrma); kritisizm, pesimizm kzgnlk, azap
olarak; gzel ruh, erdem, kendini Tanrlatrma, dnya tara

458
 Toplum ve Devlet

fndan kirletilmemi olarak vs. (dedain olarak gizlenmi g edin

me acizliine bir bak). Tm bunlarda bir nevi g uygulama ihti
yac veya kendimiz iinsarholuk olarakgcn geici grnt
sn yaratma ihtiyac ifade edilmitir.
Gcn salad mutluluk uuruna g isteyen insanlar: siyasi
partilerdir.
Mutluluk ve refah asndan aka dezavantajlar ve fedakrlk
lar da beraberinde getiren mutluluu isteyen dier insanlar: hrsl
insanlardr.
Bir de gc sadece baml kalmak istemedikleri kierin eline
gemesini istemedikleri iin gc isteyen baka insanlar vardr.

722
(1886-1887)
Adaletin ve kanun karsnda eitliin eletirisi: bunlarla ger-
ekten feshedilecei varsaylan nedir? Gerilim, dmanlk, nefret
Ne var ki mutluluun bu ekilde artacan varsaymak bir hata
dr: KorsikalIlar, rnein anakarada yaayanlardan daha mutlu
durlar.

723
(Kasm 1887-Mart 1888)
Karlkllk, gizli dl talep etme niyeti: insan deerinin dmesine
neden olan en sinsi biimlerden biridir. Beraberinde insanlar ayran
uurumu ahlaksz olarak ucuzlatan u eitlii getirir.

724
(Bahar-Gz 1887)

Yararl szcnn ne anlama geldii tamamen maksada, niin?

sorusuna baldr. Maksat hedef ise yine tamamen g derecesine
baldr. Bu nedenle yararalk bir temel deil sadece bir sonular ku
ramdr ve hibir ekilde herkes iin geerli klnamaz.

459
G stend

725
(Yaz-Gz 1883)

nceleri, devlet kuramna hesaplaya bir yararllk olarak sahiptik:

imdi uygulamasna da sahibiz! nsanlar artk buna layk olma
dklar iin, krallar a gemitir: ideallerinin sembollerim krallar
da deil kendi karlan iin bir ara olarak grmek istiyorlar. B
tn gerek bu!

726
(Yaz-Gz 1887)

Toplumsal yargnn ve deerlendirmenin mutlak mantklln

kavramak iin tarafmca yaplan bir giriim (tabu ki ahlaki sonular
karma arzusu olmadan).
Psikolojik yalanlarn ve donukluun derecesi, gcn korunmas
ve artrlmas iin gerekli olan ani heyecanlan kutsallatrmak iin
gereklidir (onlar iin iyi bir vicdan yaratmak iin).
Aptalln derecesi, ortak kurallarn ve deerlendirmelerin olas
ln devam ettirmek iin gereklidir (buna ek olarak eitim, kltr
elementlerinin gzlemlenmesi, idman).
Soruturma, gvensizlik ve hogrszlk derecesi, istisnalara
birer sulu gibi davranmak ve onlan bask altnda tutmak iin ge
reklidiristisnalklann bir hastalk gibi hissetmeleri iin onlara k
t bir vicdan vermek iin.

727
(Bahar-Gz 1887)

Ahlakllk, temelde bir kalkandr, bir savunma aracdr; bu dereceye

kadar da olgunlamamlarn bir iaretidir (silahl, stoac).
Olgun insan, her eyden nce silahlara sahiptir: saldrr. Sava
aralan ban aralarna evrilmitir (terazilerden ve zrhlardan, ty
lerden ve salardan).

460
 Toplum ve Devlet

728
(Mart-Haziran 1888)

Bymekgcn artrmak, dolaysyla yabana gleri dahil etmek

zorunda oluu, canl anlaynn bir parasdr. Ahlaki uyuturucularla
sarho edilmi bir biimde bireyin kendini savunma hakkndan bahse
deriz; ayn ekilde saldrma hakkndan da bahsedebiliriz: her ikisi iin
dehatta kincisi birincisinden de ok her canl eyin gereklilikleri
dir: saldrgan ve savunmac egoizm seim meselesi, yani zgr is
ten deil yaamn mukadderatnn ta kendisidir.
Bu durumda, ortada bir bireyin mi, yoksa canl bir bedenin, ama
edinen bir toplumun mu olduu fark etmez. Cezalandrma hakk (ya
da toplumun kendim savunmas) temelde bu szcn suiistimali sa
yesinde bir hak olarak adlandrlmaktadr. Bir hak, antlamalarla edi
nilirne var ki kendini koruma ve kendini savuma bir antlamaya
dayanmamaktadr. En azndan bir halk, ister silahlarla ya da zanaatla
ister ticaretle ya da kolonizasyonla fetih ihtiyacm ve gce duyduu
ehveti bir hak olarakbelki de byme hakk olarak adlandrabil-
melidir. Kesinlikle ve igdsel olarak sava ve yar brakan bir top
lum dtedir: demokrasiye ve esnaf kurallarna hazrdr Birok
durumda bar garantileri elbette ki sadece uyuturucudur.

729
(Kasm 1887-Mart 1888)
Askeri devletin muhafazas, stn insan tr, gl tr asndan b
yk gelenei edinen veya muhafaza eden en son aratr. Ve dman
lkla devletler arasndaki rtbe farkm devam ettiren btn anlaylar
(rnein ulusuluk, koruyucu tarifeler) bu balamda onaylanm gibi
grnebilir.

730
(1885-1886)
Bireyden daha uzun yaayan bir eyin dayanmas, belki de bir birey
tarafndan yaratlan bir eserin dayanmas: Bu amala bireye muhte

461
G stenci

mel her tr snrlama, tektaraflhk vs. zorla kabul ettirilmelidir.

Ama hangi aralarla? Eseri yaratan kiiye kar sevgi, sayg ve min
nettarlk ie yarayabilir; ya da atalarmzn bunun iin savat; ya
da tonnlanmn sadece bu eseri garanti ettiim takdirde garantide
olaca [rnein polis (ehir devlet)] Ahlakllk, temelde bireylerin te
sinde bir eyin ya da daha ziyade bireyin kleletirilmesiyle daya
nklln garanti etme aracdr. Aadan bak asnn yukardan
bak asndan olduka farkl davurumlar meydana getirecei
aktr.
Bir g kompleksi: nasl devam ettirilir? birok neslin kendini
bunun iin feda ettii gereiyle; yani 93

731
(Bahar-Gz 1887)
Aralksz btn: evlilik, mal mlk, dil, gelenek, soy, aile, halk, dev
let, daha dk ve daha yksek sralarda aralksz btnlerdir. Tu
tumluluklar, kesintisiz iin avantaj stnlnde ve dezavantajla
rayani paralar arasnda deiimin veya onlar dayankl hale ge
tirmenin daha yksek maliyetlerekar okluu oluturma stn
lnde yatar (jne de ounlukla kullanlmayan efektif paralarn
okluu; bylece daha byk bir satn alma maliyeti yksek bir ba
km maliyeti ortaya kar). Avantaj, kesintilerin engellenmesinde
ve bunlardan kaynaklanabilecek kayplardan tasarruf edilmesinde
yatar. Hibir ey balangtan daha pahal deildir.
Varolu iin avantajlar ne kadar yksekse, bakm ve retim mali
yetleri (yemek ve reme) o denli yksektir; ayn ekilde doruk nokta
ya ulalmadan yok olma tehlikesi ve olasl da o denli byktr.

732
(Yaz-Gz 1888)

Kelimenin burjuva anlamnda evlilikdemek istiyorum ki, evli

lik szcnn en saygn anlamylaak meselesi olmad kadar

93 nceki tm basmlarda, bu ksm yle sona erer -bunun iin feda etlii gereiyle

462
 Toplum ve Devlet

para meselesi de deildir; hibir kurum ak zerine kurulamaz. Ade

ta toplumun iki kiiye drisel drtlerini belirli koullar, ancak top
lumun karlarm gzeten koullar altnda birbirleriyle tatmin etme
iznini vermesidir. Byle bir anlamann gereklilikleri arasnda taraf
lar arasnda belirli bir ekim ve ok byk iyi niyetsabr, uyumlu
luk, birbirine bakma istencibulunaca aktr; ancak bunun tarif
etmek iin ak szcn suiistimal etmemeliyiz! nk cinsel tat
min szcnn eksiksiz ve gl anlamndaki iki sevgili nemli
deil ve gerekte bir sembolden baka bir ey deildir: bir taraf iin,
daha nce de dediimiz gibi, koulsuz boyun eme sembol ve dier
taraf iin buna nza gsterme sembol, bir sahiplenme iaretidir.
Kelimenin aristokratik, ok eski aristokratik anlamnda, mese
le bir rkn yetitirilme meselesiydi (bugn hl aristokrasi var m
dr? Quaeritur94)ve bylece hkmeden sabit ve belirli bir insan
trnn bakm meselesiydi: kadm ve erkek bu bak asna gre
kurban ediliyorlard. Burada ilk dikkate alnann ak olmad
aktr; tam tersine! ve iyi bir bujuva evliliinin bir koulu olan
karlkl iyi niyet bile dikkate alnmamaktadr. Burada belirleyici
olan, bir ailenin karyd ve bunun da tesinde snft. Gerek Es
kia Atina'snda, gerekse 18. yzylda yaayan her salkl aristok
raside hkm sren byle bir asil evlilik anlaynn soukluu,
katl ve hesap akl karsnda, duyarl kalpleri olan biz s
cakkanl hayvanlarn, biz modemlerin tyleri diken diken olur
du! Akn bir tutku olarakkelimenin engin anlamylaaristok
rasi dnyas iin yaratlm olmasnn ve iinde kendim tutmann
ve skntnn byk olmasnn nedeni budur95

733
(1888)
Evliliin gelecei hakknda: Ek bir vergi (katlma konulan vergi), ay-
nca belirli bir yatan itibaren ve artarak bekarlar iin ek sava hiz
meti (topluluk iinde);

94 Birileri sorar.
95 Bu ksm ve bir sonraki Putlarn Alacakaranl ile karlatrlmaldr.

463
G stenci

dnyaya birok erkek ocuk getiren her tr baba iin avantajlar:

muhtemelen oul oy;
her evlilikten nce, evlenecek ift ve doktorlar tarafndan baz
kesin somlara cevap verilmesi gereken ve yerel otoriteler tarafndan
onaylanan tbbi bir sertifika (aile tarihi);
fahielie kar (ya da onun asilletirilmesi iin) bir panzehir: be
lirli bir dnem iin yaplan evlilikler, yasallatrlm (birka yl bir
ka ay iin), ocuklar iin garantili;
her evlilik, topluluun ilgilendii bir mesele olarak, topluluun
birka gvenilir insan tarafndan garanti edilmi ve onaylanm
tr.96

734
(Yaz-Gz 1888)

Ayrca insan aknn bir emridir. Bir ocuun su olduu durumlar

vardr: kronik sakatlarn ve nc derece nevrastenik kiilerin du
rumunda Byle bir durumda ne yapmalyz? Onlan en azndan
iffetli olmaya cesaretlendirmeyi deneyebiliriz, belki de Parsifal mzi
inin yardmyla: Tipik bir geri zekl olan Parsifalin, kendini o
altmamak iin bir sr nedeni vard, buradaki sorun, belirli bir
kendini kontrol etme (uyanclan hatta ok hafif cinsel uyana-
lara bile tepki vermeme) yetersizliinin genel tkenmiliin en d
zenli sonularndan biri olmasndadr. rnein Leopardiyi iffetli bir
kii olarak dnmek hata olur. Rahipler, ahlaklar byle durum
larda umutsuz bir oyun oynarlar; bir eczaneye gitmek ok daha
mantkl olurda Bununla birlikte toplumun burada bir grevi var
dr: zerine ok daha az bask uygulanabilir ve daha az temel talep
lerde bulunulabilir. Yaamn en byk yediemini olarak toplum,
ters giden her yaam iin yaamn kendisine kar sorumluduray-
n bu yaamlarn bedelini de demek zorundadr: dolaysyla onlan
nlemelidir. Saysz durumda toplum remeyi nlemelidir: bu
amala soya, rtbeye veya tine bakmakszn, en sert snrlama ara-

96 nceki dipnota baknz

464
 Toplum ve Devlet

lann, zgrlkten yoksun brakma aralarn, baz durumlarda ha

dm etme aralarn hazr tutmaldr.
Dekadanlarn yaamlarnn yasaklanmas: rememelism! cid
diyetiyle karatnldmda, Incildeki yasaklama: ldrmemeli-
sin! bir para naifliktir Yaamn kendisi bir organizmann salk
l ve dejenere paralan arasnda hibir dayanma, hibir eit hak
kabul etmemektedir: ya dejenere olan para kesilip atlacaktrya
da btn yok olacaktr. Dekadanlar iin sempati, zayf bnyeliler
iin eit haklaren derin ahlakszlk; ahlakllk olarak doa kartl
nn bizzat bu olurdu!97

735
(1887; rev. 1888)

Bir sutan daha iyisine eriemeyen krlgan ve hastalk eilimli

mizalar, szde idealistler vardr, cm, vert:98 Kk, donuk varo
lularnn byk gerekeleridir, uzatlan namertlik ve yalanck
iin bir bedel, en azndan bir g andr: daha sonra onu yitirir
ler.99

736
(Bahar-Gz 1887)

Medenilemi dnyamzda, neredeyse sadece toplumun laneti ve

hor grmesiyle ezilmi, kendine bile gvenmeyen eylemini ou
zaman alaltan ve karalayan, baarsz bir sulu tr olan perian
suluyu tanyoruz ve btn byk insanlarn aslnda birer sulu ol
duklar (byk stilde, alaka stilde deil) ve suun bykle ait-ol-
duu fikrine direniyoruz (nk bu, dizginleri ellerinde tutmay
deneyenlerin ve byk ruhlarn en derinlerine inmi olanlarn dene-

97 Bu not aslnda Putlarn Alacakaranl eserine Kategorik emrim balyla eklenecekti

Basky yapann kant, Nietzsche tarafndan dzeltilmi olup, MS ile birlikte devam et
tirilmitir. Ama daha sonra Nietzsche bu notu tekrar kartmtr.
98 Ham, yeil.
99 Muhtemelen Dostoyevskinin Su ve Ceza eseri hakknda bir yorum. Ayrca bkz. sonraki
dipnot ve Ksm 740.

465
G stenci

ynleridir). Gelenekten, grev vicdanndan bir ku kadar zgr

olmakher byk insan bu tehlikeyi bilir. Ama ayn zamanda bu
nu arzu da eder: byk bir hedef ve bundan dolay ona ulaabilece
i aralar da arzu eder.100

737
(Mart-Haziran 1888)

nsanlarn dllendirme ve cezalandrmayla ynetildii alar, inam

dk ve hl ilkel bir insan tr olarak grmektedir sanki onlar
hl ocukmu gibidir
Gecikmi kltrmzde, mukadderatmzda ve dejenerasyo
numuzda, dllendirmenin ve cezalandrmann anlamn tama
men ortadan kaldran bir eyler vardr dl ve ceza aracly
la eylemin gerek tanm gen, kuvveti ve gl rklar gerekti
rir. Eski rklarda, itkiler ylesine dayanlmazdr ki sadece bir fikir
olduka gszdr: bir uyarcnn mevcut olduu yerde dire
ni gsterememek ama ona cevap vermek zorunda kalmak: deka
danlarn evresindekilerden an derecede etkilenmeleri, bu gibi
cezalandrma ve gelitirme sistemlerini tamamen anlamsz hale
getirir.

* * *

Gelitirme anlay, onu [toplulua] kaptrmamak,101 onu bir d

man olarak karsnda bulmamak iin, bireysel eylemi bir ekilde
dengelenmek zorunda olan normal ve kuvvetli bir insann varsay
mna dayanmaktadr.

100 Kr. Putlarn Alacakaranl ki burada sulu ve onunla balantl olanlar hakknda daha
uzun bir tartma yaplmaktadr ve yle der Dostoyevskinin ahitlii yerindedir_ .-
Dostoyevski, yeri gelmiken syleyeyim, bir eyler renebileceim tek psikologdur."
Ayrca bkz. Ksm 740.
101 Keli parantez iindeki ifadeler, Alman editrler tarafndan eklenmitir.

466
 Toplum ve Devlet

738
(Bahar-Gz 1887)
Yasaklamann etkisi Yasaklayan her g; kendilerine bir eylerin
yasaklanm olduu insanlarda nasl korku yaratacam bilen her
g, kt vicdan yaratr (bu, gizlilik, el altndan hareket etme ve
dikkat ihtiyacyla birlikte bu arzuyu tatmin ederken tehlike bilin
ciyle kombine edilmi bir eye duyulan bir arzudur). Her yasaklama,
bu yasaklamaya gnll olarak tabi olmayp, zorunlu olduklar iin
tabi olanlarn karakterini ktletirir.

739
(Mart-Haziran 1888)
dl ve ceza. Birlikte dururlar, birlikte derler. nsan bugn ar
tk dllendirilmek istemedii gibi, herhangi birinin cezalandrma
hakkn da tanmayacaktr nsan, kendini sava temeline dayan
drmtr: bir eyi arzu eder, rakipleriyle karlar ve iyi geindii
takdirdebir anlama yapt takdirde, belki de istedii eyi makul
bir biimde kazanr.
Her bireyin kendi anlamasn yapt modern bir toplum
ki sulu olan anlamay bozarak bir anlay ite bu olurdu. Ne
var ki o zaman bir toplum iinde anaristlere ve o toplumun ve
ya prensibin biimine muhalif olanlara hogrl davranamaz
dk

740
(Bahar-Gz 1887)
Su toplumsal dzene kar isyan anlayna aittir. Bir isyancy
cezalandrmayz, onu bastrrz. Bir isyana sefil ve aalk bir insan
olabilir, ama bir isyanda aslnda aalk bir ey yokturve ada
topluma gre bir isyana olmak, kendi iinde bir insann deerini
drmez. Hatta bir isyanamn dllendirilmesi gereken durumlar
bile olabilir nk toplumumuzda sava almas gereken bir eyler
bulur bizi uykumuzdan uyandrr.

467
G stenci

Bir sulu, bir bireye kar bireysel bir eylemde bulunursa, bu du

rum, igdsnn tamam dzenin tamamyla sava halinde olma
dn gstermez: eylemi sadece bir semptomdur.
Ceza anlaym, bir isyann bastrlmas, bask altndakilere kar
gvenlik tedbirleri (tamamen veya ksmen hapis) anlayna indige-
meliyiz. Ancak hor grmeyi ceza araclyla da vurmamalyz: bir
sulu, her halkrda hayatn, onurunu ve zgrln riske atan bir
insandr cesaretli bir insandr. Cezay ne bir kefaret kabul etmeliyiz,
ne de sulu ve ceza arasnda bir alveri varm gibi, bir bedel ola
rak ceza arndrmaz, nk su kirletmez.
Sulu rkna ait olmamas artyla suluyu, toplumla barma ola
slndan yoksun brakmamalyz. Sulu rkna aitse, herhangi bir
dmanca eylemden bulunmadan nce onunla savamalyz (elimi
ze geirdiimizde yapmamz gereken ilk ey: hadm etmektir).
Sulunun kt davranlarn veya dk zek seviyesini y
zne vurmamalyz. Psikolojik adan bakmak gerekiyorsa, sulu
nun anlalmayan bir drtye teslim olduu ve ikincil derecede
nem tayan baz hareketlerden dolay eylemine yanl bir gd
y atfettii durumlar (belki de kan istediinde hrszlk yapt
yapmas gibi durumlar) bir yana sulunun kendini yanl anla
masn (nk isyana igds, declasse (dk snfn) kini, faute le
lecture102 nedeniyle bilince varmamtr), eylemini korku ve hata
etkisi altnda karalamasn ve erefini lekelemesini istemekten da
ha adice bir ey yoktur.103
Bir insanrn deerini tek bir eyleme gre deerlendirmekten sa
knmalyz. Napoleon bizi buna kar uyard. nk haut-relief ey
lemlerimiz zellikle nemsizdir. Bizim gibi insanlarn vicdannda
bir su, rnein bir cinayet yoksabu nedendir? nk baz elveri
li koullar eksikti. Ve bunu yaptmz takdirde, bu bizim deerimiz
hakknda bir ey syler miydi? Belirli koullar altnda bir inam l
drecek gce sahip olmadmz dnerek, bizi bir ekde hor gr-

102 Okuma eksiklii

103 Kr. Byle Buyurdu Zerdt l Solgun Mcrim Hakknda ve Su ve Ceza; ancak Nietzsche
Byle Buyurdu Zerdt' yazarken, Dostoyevsknin adn bile duymamt daha. Dosto-
yevski hakkndaki yorumlar iin, bkz. Ahlakn Soykt stne.

468
 Toplum ve Devlet

m oluyorlar. Neredeyse tm sularda, bir insanda eksik olmamas

gereken baz nitelikler da vurulmaktadr. Dostoyevskinin, Sibir
yada hapishanelerindeki mahkmlar hakknda Rus halknn en
gl ve en deerli ksmn oluturduklarm sylemesi bouna deil
di 104 Bizimle birlikte sulu kt beslenmi ve gelimesi nlenmi bir
bitkiyse, bu toplumsal ilikilerimizin bir aybdr; Rnesans anda
sulular kendileri iin kendi erdemlerini gelitiriyor ve elde ediyor
lard Rnesans stilinde erdem adeta virtti, moralinsiz erdem.
Sadece hor grerek muamele etmediimiz insanlar gelitirebili
riz; ahlaki hor grme, her trl sutan daha byk hakarete ve za
rara neden olur.

741
(1883-1888)
Aalayc element, ilk kez belirli cezalar alak insanlarla (rnein k
lelerle) birletiinde cezaya dahil olmutur. En fazla cezalandrlanlar
alak insanlard ve bylece ceza, aalayc bir eyler iermeye balad

742
(Mart-Haziran 1888)
Eskia ceza kanunlarnda dini bir anlay ibandayd: cezamn g
nah temizleyici gc. Ceza arndrr: modem dnyada kirletir. Ceza
bir kefarettir insan gerekten bu kadar ok ac ekmeye istenli oldu
u eyden kurtulmaktadr. Bu cezalandrma gcne inanld takdir
de, yeni bir sala, bir yenilemeye gerekten ok yakn derin bir
kurtulu hissi ortaya kmaktadr. nsan sadece toplumla barmak
la kalmayp, kendi z saygsn da geri kazanmtr ve kendinisaf
hissetmektedir.
Bugn ceza, suun kendisiden bile daha ok izole eder; bir suun
arkasndaki mukadderat, ylesine bymtr ki, artk iyiletirile
mez. nsanlar, cezadan bir toplum dman olarak kar. O zamandan
sonra bir dman daha vardr.

104 Kr. Putlarn Alacakaranl ve ksm 736.

469
G stenci

Cezalandrma ruhu (yani intikam igdsnn bir nevi lmll

) jus talionisi105 zorla kabul ettirebilir; ancak Manuda rnein g
nahtan arnmak, din anlamnda tekrar zgr olmak iin edeerine
sahip olma ihtiyacdr.

743
(1885-1886)
Btn modem ceza yasalarna kar radikal soru iaretim yledin Ceza,
suunu byklne gre aa verecekseve temelde hepinizin istedii
budur! her suun aadan etkilenebilirliini lmek zorunda kalrsnz
Bu bir ceza iin nceden belirlenmi bir ceza, bir ceza yasas yoktur, anla
mna gelmez mi? Bir sulunun keyif ve keyifsizlik derecesi nadiren belir-
lenebileceinden, uygulamada cezasz hareket etmek zorunda kalmaz
my2? Ne byk bir kayp! yle deil mi? Dolaysyla

744
(1883-1888)
Ah, u hak felsefesi! Tm ahlak bilimleri gibi, henz bebeklik ama
bile eriememi bir bilim!
nsanlar, rnein kendilerini aydnlanm sanan hukukular arasn
da bile, cezann en eski ve en deerli nemini hl yanl anlyorlarke
sinlikle bilmiyorlar; ve hukukular cezay yeni bir temel zerine yani
karlatrmal tarih ve antropoloji temeline dayandrmadklar takdir
de, bugn hak felsefesi iin geen ve hepsi ada insan zerine kuru
lu olan temelde yanl soyutlamalar arasndaki yararsz mcadelede s
rar edecektir. Ancak bu ada insan, yasal deerlendirmelerinde bile
ylesine apraktr ki en deitirilmi yorumlara bile izin verir.

745
(1883-1888)
Yal bir inli, imparatorluklar ktnde birok yasaya sahip ol
duklarm duyduunu syledi

105 Talion kanuna

470
 Toplum ve Devlet

746
(Bahar-Gz 1887)

Schopenhauer, alaklarn hadm edilmesini ve aptal kazlarn manas

trlara kapatlmasn istemitir: bu, hangi bak asna gre cazip
olurdu? Alak, birok baka adama kyasla sradan olmamak gibi bir
avantaja sahiptir; ve aptal olan da bizimle kyasla, sradanl grr
grmez ac ekmemek gibi bir avantaja sahiptir.
Aradaki uurumun daha da geniletilmesi cazip olurdu ki byle-
ce alaklk ve aptallk artabilsin. Bu sayede insan doas geniletile-
bilirdi Ancak bu, her eyden nce gereklilik tarafndan belirlen
mektedir; isteyip istemediimize bal deildir. Aptallk, alaklk ar
tar: bu, srecin bir parasdr.

747
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

ada toplumda byk miktarda itibar, nezaket ve hogr, ba

kalarnn haklarna, bakalarnn taleplerine bile iyi niyetli sayg;
hatta genel olarak insan deerinin her trl gvenilirlik ve itibar
da kendini ifade eden iyi niyetli igdsel bir deerlendirmesi ol
duka yaygndr. nsana saygve sadece erdemli insana kar de
ilbelki de bizi bir Hristiyan deerlendirmeden kesin olarak
ayran eydir. Hl ahlak derslerinin verildiini duyduumuzda
bize bir dereceye kadar ironi gibi geliyor; bir insan, ahlak dersi
verdiinde, sizin gznzdeki deerini dryor ve gln hale
geliyor.
Bu ahlak zgrl, amzn en iyi iaretlerinden biridir. Bariz
bir ekilde eksik olduu durumlar kefettiimizde, bu bizi bir nevi
hastalk gibi arpyor (ngilterede Cariyle, Norvete bsen, Avrupa
[?]o6 apnda Schopenhauer [?] pesimizmi [?]). Herhangi bir ey bizi
amzla uzlatrabiliyorsa, bu kendisi hakkmda kt bir ey d
nmeden kendisine izin verdii byk miktarda ahlakszlktr. Di

106 Parantez iinde soru iaretli szckler, belirsiz ama olduka makul yorumlan temsil et
mektedir.

471
G stenci

er taraftan! Kltrn kltrszle kar stnln oluturan

nedir? Rnesansm rnein Ortaaa kar stnln? Tek bir
ey; imkn tannan ahlakszlk miktar. Bundan, insan evrimi zirvele
rinin ahlak fanatiine sunmas gerekenler ortaya kyor; Bozulma
lm non pls ltras (Savonarolann Floransa hakkndaki yargsn,
Platonun Peiklea Atinas hakkndaki yargsn, Lutherin [?] Roma
hakkndaki yargsn [?], Rousseaunun Voltairein toplumu hakkn-
daki yargsn, Almanlarn Goetheye kar yarglann bir dnn).

748
(Kasm 1887-Mart 1888)
Biraz temiz hava! Avrupa'nn bu absrd hali artk devam etmemeli
dir! Tm bu sr ulusuluunun arkasnda herhangi bir fikir var
m? Her ey, bu kaba kendini beenmilii cesaretlendirerek, ok da
ha geni ve ok daha ortak menfaatleri gsteriyorsa, bunun nasl bir
deeri olabilir ki? Ve tm bunlar tinsel balln ve ulusuluktan
uzaklamann gze grnd ve ada kltr deerinin ve anla
mnn karlkl kaynama ve dllemede yatt bir durumda! Ve
yeni Reich" yine en ypranm ve kmsenmi fikirler zerine ku
rulmutur: eit haklar ve evrensel oy hakk.
Hi iyi olmayan bir durumda avantaj iin verilen mcadele; b
yk ehirlerin, gazetelerin, hararetin ve usuz bucakszln bu
kltr !
Avrupa'nn ekonomik birleimi gereklilik haline gelmektedir
ayn ekilde bir tepki olarak bar partisi
Duygusallk olmadan, kendine ve ocuklarna sava yasaklayan;
mahkemelere bavurmay yasaklayan; kendisine kar mcadeleye,
elikiye, zulme yol aan bir ban partisi: en azndan bir sreliine
ezilenlerin partisi; ksa bir sre sonra da byk parti. ntikam ve ks
knlk duygularna kar olan parti.
Eit prensipler sahibi ve kendine kar kat olup, kar ynde iler
leyen bir sava partisi

472
 Toplum ve Devlet

749 107

(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Avrupa'nn prensleri, bizim desteimiz olmadan hareket edip ede

meyeceklerini dikkatlice gzden geirmelidirler. Biz ahlakszlar
bugn fethetmek iin mttefiklere ihtiya duymayan tek gcz:
bylece gllerden kat kat daha glyz. Yalan syleme ihtiyac
bile duymuyoruz: bunu baka hangi g salayabilir? gl bir ba
tan kartma bizim admza savayor, belki de bugne kadar en g-
ls gerein batan karal Gerek mi? Beni bu szce
kim zorlad? Ne var ki bu szc reddediyorum; bu kibirli szce
tepeden bakyorum: Hayr, buna bile ihtiyacmz yok; gerek olma
dan be fethedecek ve g sahibi olacaz. Admza savaan by, ra
kiplerimizi bile cezbeden ve krletiren Vensn gz, arln b
ysdr, an olan her eyin yayd batan kartalktr: biz ahlak
szlar biz en ansyz.

750
(1884)

Bozulmu iktidar snflan, hkmdann imajn bozdular. Bir l

standard getirecek byk insanlar eksik olduundan, hukuk mah
kemesi olarak devlet, bir namertlik parasdr. Sonu olarak, emni
yetsizlik hissi o kadar bymtr ki, insanlar emir veren her trl
gl isten karsnda siniyorlar. N. B. nemsiz erdemli halklarn
erdemlerine sahip krallar iin aalama.108

751
(Mart-Haziran 1888)

G istenci, demokratik alarda ylesine nefret uyandnyor

ki sanki psikolojisinin tamam onu kmsemeye ve karalama
ya ynelikmi gibi grnmektedir. Onura susam ve hrsl b-

107 MSde bu notun zeri izilmitir.

108 N. B. ile balayan son cmle, btn basmlardan kartlmtr.

473
G stenci

yk insan trnn Napoleon olduu varsaylmaktadr! Ve Se-

zar! Ve skender! Sanki onuru hor grenler aslnda onlar deil
lermi gibi!
Ve Heltevius, bize insann gllerin sahip olduu elenceye sa
hip olmak amacyla g iin abaladklarm gstermektedir: G
iin gsterilen bu abalan, elence istenci olarak anlamaktadr! He
donizm olarak anlamaktadr!

752
(1884)

Bir halkn hak, vizyon, liderlik yetenei vs. aznla aittir ya da o

unlua aittir eklinde hissetmesine greoligarik veya demokratik
bir hkmete sahip olacaktr.
Monari, mutlak ekde stn, bir lider, bir kurtana, yan Tann
olan bir insana inana tems eder.
Aristokrasi, elit bir insanla ve daha yce bir kasta inana temsil
eder.
Demokrasi, byk insanlara ve elit bir topluma inanszl temsil
eden Herkes herkese eittir. Temelde hepimiz biriz ve hepimiz kendi
ni arayan srlar ve avam takmyz.

753
(1885)
1) Olduka naif bir biimde iyiyi, gerei ve gzeli ve eit hakla-
n hayal ettii iin sosyalizme (anarizm de ayn ideali arzu
. eder, ama da iddetli bir tarzda):
2) Sr hayvanlarnn efendi olmasn salayan aralar olduu iin,
parlamenter hkmete ve basma karym.

754
(1884)

Halkn silahlanmas nihayetinde ayaktakmnn silahlanmasdr.

474
 Toplum ve Devlet

755
(1884)
Birileri eski dzeni feshedip, tm doal drtleri bir zgr b-
raksa, sahnelerin arkasndan ortaya kmak iin bekleyen iyi in
san ile ilgili optimizmleriyle sosyalistleri nasl da gln buluyo
rum
Ve onlara kar olan parti, kanuna iddet unsurunu ve her trl
otoriteye katlk ve egoizmi dahil etmedii iin, onlar kadar gln
tr. Ben ve trm hkmetmek ve ayakta kalmak istiyoruz; yozla
an herkes kovulur veya yok edilir Eskiadan kalma her yasa
nn arkasnda bu temel duygu vardr.
Daha yce bir insan trne ilikin fikirden, krallardan nefret
edildiinden daha fazla nefret edilmektedir. Antiaristokratik: mo
nariye kar nefreti sadece bir maske olarak stlenir

756
(1885-1886)
Tm partiler ne kadar haindir! Liderleri hakknda, liderlerinin
belki de bir kile altnda saklamak iin ok byk zen gsterdii
eyleri gn na kartrlar.

757
(1884)

Modem sosyalizm, Cizvitizmin dnyevi karln yaratmak ister.

herkes mkemmel bir aratr. Ama amac, niin? sorusu henz ak
la kavuturulmamtr.

758
(Yaz-Gz 1883)
Kleliin bugn: bir para barbarlktr! Adna altklar neredeler?
ki birbirini tamamlayan kastn daima zamanda olmasn bekleye
meyiz.

475
G stenci

Yararllk ve keyif, yaamn klelik kuramlardr. Eserin kutsan

mas, klelerin kendini yceltmeleridir. Otiutri109 iin gszlk.

759
(Kasm 1887-Mart 1888)

nsann varolu hakka veya alma hakk, hatta mutlu olma

hakk bile yoktur: bireysel insan, en aa solucanla ayn durum
dadr.

760
(Gz 1888)

Kitleler hakknda tpk doa hakknda dndmz kadar duy

gusuzca dnmeliyiz: Onlar trleri korurlar.

761
(1885-1886)

Kitlelerin zntsne ironik bir melankoliyle bakmak: Onlar bizim

yapabildiimiz bir eyi istiyorlarah!

762
(1885)

Avrupa demokrasisi, sadece kk bir dereceye kadar g tahliyesi

ni temsil eder. Her eyden nce bir tembellik, bir tkenmilik, bir za
yflk tahliyesidir.

763
(Bahar-Gz 1887)

inin geleceinden.110 iler, askerler gibi hissetmeyi renmelidir

ler. Bir cret, bir gelir ama deme yok!

109 Bo zaman.
110 Bu balk, Nietzschenin notlarn tuttuu bir listede bulan Alman editrler tarafndan
eklenmitir.

476
 Toplum ve Devlet

deme ve baan arasnda iliki yok! Ne var ki birey, her biri ken
di trne uygun olarak, gcnde yatann en iyisine ulaabilecek e
kilde yerletirilmelidir.

764
(1882)

iler bir gn bujuvalann u anda yaadklar gibi yaamallar

ama onlarn zerinde, isteklerden annmlklanyla ayrlm olarak,
daha yksek kast olarak: yani daha fakir ve daha basit ama g sahibi
olarak.
Daha dk insanlar iin ters deerlendirme geerlidir; onlara er
dem alama meselesidir. Mutlak emirler; dehet verici zorlama
aralar; onlar kolay hayattan zorla ayrmak. Dierleri itaat etmek
zorundadr; ve kibirleri baml gibi grnmelerini gerektirir, b
yk insanlara deil, ama prensiplere.

765
(Ocak-Gz 1888)
Btn Sululuklardan Kurtulu

Toplumsal antlamann derin adaletinden bahsederiz; sanki u in

sann avantajl koullar altnda doduu, bir dier insann dezavan
tajl koullar altnda doduu gerei kendi iinde bir adaletsizlik
deilmi gibi; hatta u insann bu niteliklerle, bir dier insann u ni
teliklerle domu olmas adaletsiz deilmi gibi. Toplumun bu ra
kipleri arasnda u iddia ileri srlmektedir: Bizler, itiraf ettiimiz
tm kt, hasta ve sulu niteliklerimizle gsz olanlarn gller
tarafndan uzun sreli bir basksnn sadece kanlmaz sonularyz;
hkmeden snflan, karakterlerinden sorumlu tutuyorlar. Ve tehdit
ediyorlar, fkeleniyorlar, lanetliyorlar; kzgnlktan erdemli oluyor
larkt insan olmak, alak olmak istememilerdir.
Son birka on yln bir uydurmas olan bu yapmack tavrlara,
duyduum kadanyla pesimizm de deniyormu; kzgnln pesimiz
m i Buradaki talep, tarihi yarglamak, mukadderatndan yoksun b

477
G stenci

rakmak, arkasmda sorumluluk ve iinde sulu insan aramak iin ya

plmaktadr. Zorluu da buradadr: insan, sulu insanlara ihtiya duy
maktadr. mknlar kt olanlar, her trl dekadanlar kendileri adna
isyandalar ve yok etme susamlklarm kendilerim yok ederek din
dirmemek iin, kurbanlara ihtiya duymaktadrlar (ki bu, belki de
olduka makuldr). Bu nedenle bir adalet grnne, yani varolu
larm, u veya bu ekilde olularnn sorumluluunu bir nevi gnah
keilerine atabilecekleri bir kurama ihtiya duyarlar. Bu gnah kei
si Tann olabilirRusyada ksknlk nedeniyle ateist olan bu gibi
kiiler eksik deildirveya toplum dzeni olabilir ya da eitim ve
retim veya Yahudiler ya da soyluluk veya bir ekilde durumlar iyi
olanlar olabilir. Avantajl koullar altnda domu olmak bir sutur,
nk bu ekilde bilileri dierlerim mirastan yoksun brakm, onla
r kenara itmi, kt alkan lk lara, hatta almaya mahkm etmi
tir Sefil olduum iin ben ne yapabilirim! Ama bilileri bundan so
rumlu olmal, aksi takdirde dayanlmaz olurl
Ksacas, kzgnlk pesimizmi, kendisi iin keyifli bir duygu yani
intikamki yal Homeros buna baldan tatl derdiyaratmak
amacyla sorumluluk yaratmaktadr.

* * *

Byle bir kuramn artk doru anlalmamas, daha dorusu km

senmesi, biraz da hepimizin hl kannda tad Hristiyanln bir
sonucudur; bylece bir eylere kar sadece uzaktan biraz Hristiyan
koktuklar iin hogrl davranyoruz Sosyalistler, Hristiyan i
gdlerine bavuruyorlar; bu onlar en ince kurnazlklardr.
Hristiyanlk bizi bo inanlarn etkisindeki ruh anlayna,
lmsz ruh anlayna, gerekten de baka bir yerde evde olan
ve adeta u veya bu haliyle ans eseri dnyaya inen ve et haline
gelen ruh monatlar anlayna altrd; ama zleri tm bunlardan
etkilenmemitir, daha dorusu hibir ekilde artlanmamtr. Top
lumsal, ailesel ve tarihi olaylar ruh iin sadece ikinci derecede
nemlidir, belki de utantr; her halkrda onlar tarafndan mey
dana getirilmemitir. Bu dnceye dayanarak, birey transandantal

478
 Toplum ve Devlet

hale getirilmitir; sonu olarak da kendine anlamsz bir nem atfe

debilir.
Aslnda bireyi ilk kez her eyin ve herkesin yargcm oynamaya
davet eden Hristiyanlkt; megalomani neredeyse bir grev haline
geldi; ebedi haklan, geici ve artlanm olan her eye kar kullan
mak zorundayz! Devletin ne nemi var! Toplumun ne nemi var!
Tarihi yasalarn ne nemi var! Fizyolojinin ne nemi var! Burada ko
nuan oluun tesinde bir eydir, tarih boyunca deimeyen bir ey,
lmsz bir ey, ilahi bir eydir; bir ruh!
En az bunun kadar lgnca olan bir baka Hristiyan anlay,
modernliin dokusuna belki ok daha derin ilemitir: Tann huzu
runda ruhlarn eitlii anlay. Bu anlay, tm eit haklar kuram
larnn prototipini salar: insanla nce eitlik nermesini dini bir
balamda kekelemesi retildi ve ancak daha sonra ahlaklla d
ntrld: insann bunu sonunda ciddiye alm olmasna, pratik
olarakyani siyasi, demokratik, sosyalist olarak kzgnlk pesimiz
mi anlamnda kabul etmesine amamal!

* * *

Nerede sorumluluk arandysa, onu arayan intikamn igdsyd. Bu

intikam igds inam binlerce yl boyunca ylesine hkm alt
na almtr ki metafizie, psikolojiye, tarih kavramna, ama her ey
den nce btn ahlakllklara alanmtr. nsan, dnd oran
da bir eylere intikam mikrobunu da bulatumtr. Tanny bile bu
nunla hasta etmi, varoluu genel olarak masumiyetinden yoksun brak
mtr, yle ki u veya bu ekildeki varln her durumunu bir isten
ce, bir maksada, sorumlu bir eyleme kadar geriye doru izlemitir.
sten doktrininin tamam, psikolojide bugne kadarki en kanl
maz dolandrclk, aslnda cezalandrma uruna uydurulmutu. Bu
anlaya itibarn, gcn, gereim garanti eden cezalandrmann
toplumsal yararllyd. Bu psikolojininisten psikolojisininya-
ratalan, ceza kanununu yneten snflar arasnda, her eyden nce
en eski topluluun bandaki rahipler arasnda aranmaldr: kendile
ri iin bir intikam alma hakk yaratmak istiyorlard Tann iin bir

479
G stenci

intikam alma hakk yaratmak istiyorlard. Bu amala, insanlar z

gr olarak dnlyorlard; bu amala her eylemin istenli, her
eylemin kaynann da bilinli olarak dnlmesi gerekiyordu. Ne
var ki bu cmleler eski psikolojiyi rtmektedir.111
Bugn, Avrupa ters istikamete doru gidiyormu gibi grnr
ken biz durgunlar zellikle tm gcmzle sululuk ve ceza anla
ylarn dnyadan geri ekmeye, uzaklatrmaya ve yok etmeye a
lrken, en ciddi abamz psikolojiyi, ahlak, tarihi, doay, toplum
sal kurumlan ve yaptnmlan, hatta Tanny bile bu pislikten arndr
makkenen doal hasmmz olarak kimi tanmalyz? Kesinlikle
kendi pisliklerini kzgnlk ad altnda kutsallatrmay grev edin
mi intikam ve ksknlk nderlerini, ei benzeri olmayan kzgnlk
tan pesimist olanlar.
Olua masumiyetini tekrar geri kazandrmak isteyen biz dierle
ri, daha temiz bir fikrin misyonerleri olmak isteriz: insana nitelikle
rini hi kimsenin, ne Tanrnn, ne toplumun, ne ebeveynlerinin ve
atalarnn, ne de kendisinin verdiive kimsenin bu yzden sulu
olmad fikrinin.
Herhangi bir insann varolduu, bu veya u ekilde olduu, her
kesin belirli koullar altnda, belirli bir evrede doduu gerein
den sorumlu tutulabilecek hibir varlk yoktur. Byle bir varln
eksik olmas, olaanst canlandna bir maddedir.
Ebedi bir maksadn, bir istencin bir dilein sonulan deiliz: m
kemmellik idealine veya mutluluk idealine ya da erdem ideali
ne erime giriiminin bir rn deiliztpk Tanrnn, kendisini
bile korkutan bir gafi olmadmz gibi (ki bilindii gibi, Eski Ahit bu
fikirle balar). V arlm zn sorumluluunu, yle veya byle oluu
muzun sorumluluunu atabileceimiz hibir yer, hibir ama, hi
bir anlam yoktur. Her eyden nce: bunu kimse yapamazd; insan
btn yargayamad, lemedii, karatramad gibi, inkr
etmesi de cabas! Neden olmasn? Hepsi en lml entelektel tara
fndan bile anlalabilecek be nedenden dolay, rnein btnn te
sinde hibir ey olmad iin

111 Belirsiz okunu.

480
 Birey

Ve tekrarlamak gerekirse, bu olaanst canlandrc bir madde

dir; bu, tm varoluun masumiyetini oluturur.112

2 Birey

766
(1886-1887)

Temel hata: Hedefi tek bireylere deil srye yerletirmek! Sr bir

aratr, hepsi bu! Ama birileri sry bir birey olarak anlamaya ve
ona bireyden daha yksek bir derece vermeye alyorderin bir
yanl anlama!!! Ayn ekilde bizi sr benzeri yapan sempatiyi de
doamzn en deerli taraf olarak karakterize etmek de yle!

767
(1883-1888)

Birey, yeni eyler, mutlak eyler yaratan olduka yeni bir eydir;
tm eylemleri tamamen kendisine aittir.
Nihayetinde birey, eylemlerinin deerini kendisinden tretir;
nk kendisine miras kalan szckleri bile olduka bireysel bir e
kilde yorumlamak zorundadr. Bir forml yaratmyorsa bile, en
azndan bir forml yorumlay kiiseldir: bir yorumu olarak hl
yaranadr.

768
(1882)

Ego, zor kullanarak kontrol altna alr ve ldrr: organik bir hcre gi
bi alr: bir hrsz ve iddetlidir. Kendini yeniden canlandrmak ister
hamilelik. Tanrsn dourmak ister ve insanln tamamn ayaklarna
kapanm grmek ister.

112 1911, s. 5Ude son cmlelerin Putlarn Alacakaranl ile karlatrlmasyla ilgili nerme ya
rarsz grnmektedir.

481
G istenci

769
(Gz 1888)

Her canl, kendi gcyle eriebildii yere kadar eriir ve daha gsz
olan ezer: bylece kendi iinde keyif alr. Bu eilimin gittike artan
insanlamas, bir bakasn dahil etmenin ne kadar zor olduuna
dair daha ince bir sezginin var olmasndan olumaktadr: ona yap
lan kaba bir yaralanmann kesinlikle onun zerindeki gcmz
gsterirken, ayn zamanda istencim bize gittike uzaklatrrbu da
onu boyunduruk altna almay zorlatrr.

770
(Ocak-Gz 1888)

En tepede kalmak iin srekli olarak stesinden gelinmesi gereken di

reni derecesi, ister bireyler iin, ister toplumlar iin olsun, zgrln
lsdrd zgrlk burada pozitif g g istend olarak anlal
maldr. Bu anlaya gre, bireysel zgrln, egemenliin en yce bi
imi, muhtemelen klelik tehlikesinin yz tane Damokles klc gibi va
roluun zerinde asl olduu muhalifinden be adm tede olmayacak
tr.113Tarihe bu bak asndan bakn: bireyinbyle bir olgun mkem
mellie, yani zgrle eritii ve egemen insann klasik tipinin elde edildi
i alar Hayr! onlar hibir zaman insani alar olmamlardr!
nsann seim ans yoktur: ya tepede olurya da kmsenmi,
yok edilmi, zerine baslm bir solucan gibi en altta Zorba, yani z
gr olabilmek iin zorbalara kar olmak gerekir. Yz tane Damok
les klc altnda yaamak kk bir avantaj deildir: insan bu ekil
de dans etmeyi renir, hareket zgrl kazanr.

771
(1883-1888)

nsan, temelde herhangi bir hayvandan daha ok zgeddir: bu yava

gelime (ocuk) ve yce kltr buradan kaynaklanr; ayn ekilde bu

113 Kr. Putlarn Alacakaranl

482
 Birey

olaand, nihai egoizm tr de. Yrta canavarlar ok daha bi

reyseldir.

772
(Bahar-Gz 1880)

[Bencilliineletirisi-]114Cretli, zgr ve paradoks bir ey sylediini d

nen La Rouchefaucauldnun gnlsz naifliiki o gnlerde psikolo
jik konularda gerek, aknlk uyandran bir eydi rnek: les grar-
des mes ne sontpas celles qui ont moins depasskms etplus de vertus que les mes
communes, mais seulement celles qui ont de plus grands desseins.?m Elbette
John Stuart Mili (Chamfortu 18. yzyln daha asil ve daha felsefi La Ro-
uchefoucauldsu olarak adlandrr) onu sadece insan canavarnda
alkanlktan gelen bencillikten kaynaklanan her eyin kurnaz bir
gzlemcisi olarak grr ve unlar ekler: Asil bir ruh, kendini yce bir
zihni ve karakter asilliini bozan etkilerin zafer kazanabilecei ortaya
kmadan, kendi zerinde srekli bir sradanlk ve temellilik kabul et
me ihtiyacna ikna edemez.

773
(Kasm 1887-Mart 1888)
z Deerlendirmenin Morfolojisi

B irin d bak as: Deerlendirmede kiisel z deerlendirmelerin ve

bireysel inisiyatiflerin henz mmkn olmad zamanlarda sem
pati ve topluluk duygularnn ne dereceye kadar daha dk bir aa
ma, hazrlk aamas olduu.

ikin ci bak as: kolektif z deerlendirmenin, klann ayrt edicili

indeki gururun, eitsizlik duygusunun, derin dnceden holan
mamann, uzlamann ne dereceye kadar bireysel zgven iin bir
okul olduu; yani bireyi btnn gururunu temsil etmeye zorlad

114 Balk, Peter Gast tarafndan eklenmitir.

115 Byk ruhlar, daha az tutkulu olup, sradan ruhlardan daha ok erdemleri olanlar de
il daha byk tasarmlara sahip olanlardr- Mili alnts Nietzschenin Almancasn-
dan tekrar evrilmitir.

483
Gsten

oranda: kendi kiiliinde topluluu temsil ettii iin, kendine kar

an derecede saygyla konuup, hareket etmek zorundadr. Birey,
kendini Tanrsal varln arac ve az olarak hissettiinde de ayn
koullar geerlidir.

nc bak aas: Bu kiisellikten uzaklama biimlerinin kii

ye aslnda daha yce gler tarafndan kullanld oranda ne dere
ceye kadar olaanst bir nem verdii; kendine kar dini huu,
peygamberin ve airin kouludur.

Drdnc bak as: Btne kar duyulan sorumluluun, bire

yi ne derece eittii ve ne dereceye kadar bireyin kendi adna izin
vermeyecei kadar geni bir bak as, sert ve korkun bir el, dik
kat ve soukkanllk, davran ve hareketlerde azamet kazandrd.

zetie: Kolektif z deerlendirme kiisel egemenlik iin en byk

hazrlk okuludur. Bu eitimin varisi de asil snftr.

774
(1883-1888)

G istencinin gizlenmi biimleri:

1) zgrlk, bamszlk ve aynca denge, bar, koordinasyon arzu

su. Aym ekilde mnzevi, tinsel zgrlk. En dk biimi: va
rolu istenci, kendini koruma drts.
2) G istencini daha byk bir btn iinde tatmin etmek zere
kayt: boyun eme, iktidarda olanlar iin kendini vazgemez ve
yararl klma; daha gllerin kalbine giden gizli bir yol olarak
sevgi ki zerinde egemenlik kurulabilsin.
3) Grev dncesi, vicdan, gce sahip olanlardan daha yksek rt
bede olmaya ilikin hayali avuntu; daha gl olanlarn bile yar
glanmasna izin veren bir dzeninin kabul edilmesi; yeni deer
ler tablolarnn yaratlmas (Yahudiler: klasik rnek).

484
 Birey

775
(Bahar-Gz 1887)

G istenci olarak vg ve minnettarlk,116 Hasat iyi hava, zafer, evlilik,

bar vesilesiyle vg ve minnettarlk: tm bu bayram gnleri
duygunun zerine boaltlaca bir zneyi gerektirmektedir. nsan,
birine olan iyi eylerin, insana yaplm olmasn arzu eder: bunu ya
pan birini arzu eder. Ayn koullar sanat eserleri iin de geerlidir sa
dece eserlerle tatmin olmayz: onlar yapan veriz.
yleyse vg nedir? Bir nevi alman faydalar asndan dengenin
tekrar kurulmas, karlk olarak verme, bizim gcmzn gsteril
mesi nk venler, onaylayanlar, yarglayanlar, deerlendiren
ler, hkm verenler: onaylayabilme, eref datarilme hakkm talep
ediyorlar. Artrlm bir mutluluk ve yaam duygusu ayn zamanda
artnim bir g duygusudur: nsann vgs bundandr (bir ya
pan, bir zne yaratmas ve aramas bundandr). Erdemli intikam
olarak minnettarlk: Eitliin ve gururun desteklenmesi gerektii,
intikamn en iyi ekilde uyguland yerde en ar ekilde talep edi
lir ve uygulanr.

776
(Bahar-Gz 1887)
Gcn Machiavellinizmi Hakknda

G istenci, u ekilde grnr:

a) zgrlk istenci olarak ezilenler arasnda, her trl kle ara
snda: hedef sadece zgr kalmak gibi grnr (dini adan: sadece
kendi vicdanna kar sorumlu olmak; Protestan zgrlk vs.);
b) An g istenci olarak gce hazr daha gl insan trleri ara
snda; ilk denemede baarsz olduunda, kendini adalet istenci ola
rak uurlar, yani hkmeden trn sahip olduu ayn haklar lsne
snrlar,

116 Bu balk, MSde burada olmayp, bir aforizmalar listesinden alnmtr. Bu fikir, 1878
ylnda Nietzschenin nsanca, Pek nsanca adl eserinin 44 nolu ksmnda belirtilmi olup,
benim eserim olan Nietzsche, Blm 6, ksm l de alnt yaplm ve tartlmtr.

485
G stenci

d nsanlk sevgisi, halk, ilke, gerek, Tanr sevgisi olarak; sem

pati olarak; kendini feda etme vs.; en gller, en zenginler, en ba
mszlar, en cesurlar arasmda; an glenme, beraberinde tama,
hizmetine alma, insann ynlendirebilecei byk bir g miktan-
na sahip bir ekilde kendini igdsel olarak dahil etme; kahraman,
peygamber, Sezar, kurtanc, oban; (cinsel sevgi da buraya aittir;
an glenmeyi, sahiplenmeyi arzu eder ve kendini teslim etmek
mi gibi grnr). Temelde sadece araca duyulan bir sevgi, ata du
yulan bir sevgidir kullanabilecek durumda olduu iin unun ve
ya bunun birine ait olduuna dair bir inantr).
zgrlk, adalet ve sevgi !!!

777
(Kasm 1887-Mart 1888)

Sevgi.- ine bakn; kadnn sevgisi ve sempatisi bundan daha

bencilce bir ey var mdr? Ve kendilerini, onurlanm, itibarlan-
n feda ettiklerinde, kenderini kime feda ederler? Erkee mi?
Yoksa daha ziyade dizginlenmemi iddetli bir arzuya m? Bu ar
zular, bakalanna keyif verseler ve minnettarlk alasalar bile sa
dece bencilcedir
Tek bir deerlendirmenin bu tr hiperfetasyonu dier herkesi
ne dereceye kadar kutsallatrabilir!!

778
(Mart-Haziran 1888)

Duyular, tutkular. Onlarn aleyhine t verecek kadar eriye

gittiinde, duyularn, arzularn, tutkularn korkusu, zayfln bir
semptomudur: an ller daime anormal koullan gsterir. Bura
da eksik olan veya ken, bir itkiye kar koyma gcdr: igdle
rimiz yenik dmek yani tepki vermek zorundaysa, bu frsatlardan
(batan kartmalardan) saknmak en iyisidir.
Duyularn uyarm, sadece sistemleri ok kolay hareket ettiri
len ve etkilenen kiiler iin bir batan kartmadr: aksi durumda,

486
 Birey

yani byk bir yavalk ve katlk sisteminde, fonksiyonlar hareket

geirmek iin gl uyancara ihtiya duyulmaktadr.
Arlk, sadece buna hakk olmayanlara kar bir sitemdir; ve ne
redeyse tm tutkular, onlan kullanacak kadar gl olmayanlar
adna itibardan drlmtr.
Tutkulara kar, hastala kar yaplan itirazlann aynsnn yap
labileceini anlamak zorundayz: yine dene hastalk olmadan, ne
de tutku olmadan yapabiliyoruz. Anormal olan eylere ihtiya duyu
yoruz, yaama bu byk hastalklarla olaanst bir ok veriyoruz.
Aynntl olarak aadakiler arasnda aynm yaplmak zorunda
dr:

1) Beraberinde saln en stn biimini getiren egemen tutku;

burada isel sistemlerin ve bunlann belirli bir ama dorultusunda
altrlmas salanr ne var d bu, neredeyse saln tanmdr!
2) Tutkulann dmanl; tek bir canavarda iki, birok
ruh:117 olduka salksz, isel tahribat, paralanma, aldatma ve o
alma ve isel eliki ve anarizmsonunda bir tutku egemen ola
na kadar. Sala dn
3) Dmanlk veya ibirlii olmadan yan yana durma: ounluk
la dzenli aralklarla ve ardndan, dzen oturtulduktan sonra, ayn-
ca salkldr. En ilgin insanlar, bukalemunlar buraya aittir: kendi
ilerinde elikili deildirler, mutlu ve gvendedirler ama gelimez
ler yedi kat aynlsalar bile, ayrt edici aamalan onlarn yannda
dr. Onlar deiirler, olmazlar.

779
(Bahar-Gz 1887)

Deerlendirmenin gr as zerindeki etkisine gre amacm mik

tar: byk sulu ve kk sulu. stenen amacm miktan, isteyen
iin de belirleyicidir ister kendine sayg gstersin, ister keyifsiz ve
sefil hissetsin.

117 Goethenin Faust eserme gnderme, satar 1112.

487
G stenci

Daha sonra deerlendirmenin gr as zerindeki etkisine g

re aralann tinsellik derecesi Felsefi yenilikiler, deneyciler ve iddet
insanlar soygunculardan, barbarlardan ve maceraclardan ne kadar
da farkl grnyorlar! Kaytszlk grn.
Sonunda asil davranlar, tavrlar, cesaret, kendine gven
bu ekilde elde edilenlerin deerlendirmesini nasl da deitiri
yorlar!

* * *

Deerlendirmenin gr as:

Ama miktarnn (byk, kk) etkisi

Aralann tinselliinin etkisi
Eylem srasndaki davranlarn etkisi.
Baan veya hata etkisi.
Rakip glerin ve onlarn deerinin etkisi
zin verilen ve yasaklanan eylerin etkisi

780
(Kasm 1887-Mart 1888)
Bireysel bak asndan artk ne izin verilebilir ne de tad olma
yan eylemleri, lleri ve ani heyecanlan mmkn klmak iin
kullanlan hileler:
Sanatn, bu gibi yabanclam dnyalara girmemizi salayan
eyleri bizim iin zevkli hale getirdii.
Tarihiler, ne ekilde doru ve makul olduklarm gstermekte
dirler; seyahatler; egzotizm; psikoloji; ceza kanunlan; tmarhane;
sulular; sosyoloji;
kiisellikten uzaklk (ki bylece bir kolektifin ortam olarak
kendimize bu ani heyecanlara ve eylemlere izin veriyoruz h
kimler kurulu, jri, vatanda, asker, kabine bakan, prens, birlik,
kritik) bize bir fedakrlk yaptmz duygusunu vermekte
dir

488
 Birey

781
(Bahar-Gz 1887)

Kendimizle ve ebedi kurtulula megul olmak, zengin ve kendine

gvenen bir trn davurumu'deildir; nk kurtulu, bu trn
umurunda bile deildirhibir mutlulua herhangi bir ilgi duy
maz; g, eylem, arzuyla ilgilenirkendini bir eylere zorla kabul
ettirir, bir eylerin zerine iddetli ellerini koyar. Hristiyanlk, ba
caklar titrek olan insanlarn romantik bir hastalk hastaldr.
Nerede hedonistik gr as n plana kyorsa, burada strap
ve bir hatay temsil eden bir trn mevcut olduu sonucunu kar
tabiliriz.

782
(Kasm 1887-Mart 1888)

Bireyin artan zerklii: Fouillee gibi Parisli filozoflar bundan bahse

derler ait olduklar race Timtonniere'e118 bir bak atsnlar! Gelecein
soysalistleri, gzlerinizi an! Birey, kart koullar altnda byd; si
zin tarif ettiiniz, insann an zayflamas ve yoksullamasdr siz bu
nu istiyorsunuz ve bu amala eski idealin yalana aygtnn tamam
n kullanyorsunuz! yle bir yapdasnz ki sr hayvan ihtiyalan-
mz bile bir ideal olarak gryorsunuz!
Psikolojik btnln tamamen eksikliidir bu!

783
(1885)

Modem Avrupal iki bariz bir ekilde kart zellikle karakterize

edmiturbireysellik ve eit haklar talebi; sonunda bunu anladm
Birey, kendini beenmiliin an saldnya ak bir paras olduun
dan: ne kadar kolay a a ektiinin bilincinde olduundan, bu kendi-

118 Koyular rk. Alfred Fouillee (1838-1912), Platon (1869) ve Sokrates (1874), felsefe tarihi
(1875), ada ahlak sistemleri (1883) hakknda kitaplar, demokrasi hakknda bir eser
(1884) ve birok baka kitabn yan sra, Nietzsche et limmoralisme (Nietzsche ve Ahlaksz
lk) kitabn yazmtr.

489
G stenci

ni beenmilik dierlerinden her birinin eiti saylmasn, sadece in-

ter pares olmasm ister. Bu ekilde yeteneklerin ve glerin birbirin
den ok byk farkllklar gstermedii bir toplumsal rk karakteri-
ze edilmektedir. Yalnzlk ve ok az hayran isteyen kibir, anlalma
nn olduka tesindedir; gerek byk bir baar sadece kitleler sa
yesinde mmkndr ki, aslnda kitlelerle elde edilen baarnn g er
ek te daima kk bir baar olduu gereini bir kez daha kavryor:
nk puldrum estpaucorum hominum.U9
Hibir ahlaklln insanlar arasmda dzeninden; hibir ret
menin toplumsal vicdandan haberi yoktur. Birey prensibi, yaklak
olarak eit olan insanlar arasnda ok byk insanlar ve talepleri, en
keskin gz ve bir yetenein en hzl biimde farkna varlmasn
reddeder; ve bu gibi ge ve medenilemi kltrlerde herkes bir tr
yetenee sahip olduundanve bu nedenle onurdan kendine d
en pay geri alabilmeyi bekleyebildiindenbugn lml fazetler
her zamankinden ok pohpohlanmaktadr: bu aa snrsz adaletlilik
ten oluan bir kaplama salar. Adaletsizlii, zorbalara ve sanatta bile
ak pohpohulara deil, ounluun vgsn hor gren asil insan
lara kar snrsz bir fkeden oluur. Eit haklar talebi (yani her ey
ve herkes hakkmda yargda bulunma hakk), antiaristokratiktir.
aa aym ekilde yabanc olan, ortadan kaybolan birey, byk
trler tarafndan yutulmas, kiilik olmamakki bu, eski gnlerde
birok azametli insann farkn ve byk amalarn oluturuyordu
(aralarnda en byk airler de bulunuyordu); ya da Yunanistanda
olduu gibi bir ehir olmak arzusu; Cizvitizm, Prusyal subay teki
lat ve brokrasi; ya da byk ustalarn rencisi ve halefi olmak ar
zusudur ki bunun iin toplumsal olmayan koullar gerekli olup,
ve kk kendini beenmilik olmamaldr.

784
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Bireysellik, g istencinin lml ve hl bilinsiz bir biimidir. Bura

da, bireye toplumun (ister devletin, ister kisenin olsun) an gl

119 Gzellik aznla aittir.

490
 Birey

egemenliinden kurtulmak yeterli gibi grnmektedir. Onlara bir

kii olarak deil sadece bir birey olarak kardr; btne lcar olan
tm bireyleri temsil eder. Bunun anlam udur: igdsel olarak
kendim tm dier bireylerle eit farz eder. Bu mcadelede kazand
her eyi, kendisi iin bir kii olarak deil btne kar olan tm bi
reylerin temsilcisi olarak kazanr.
Sosyalizm bireycilik tarafndan kullanlan bir ajitasyon aracndan
baka bir ey deildir: bir eylere ulamak iin insann kolektif bir ey
lem bir g altnda organize edilmesi gerektiini kavrar. Ancak iste
dii ey, bireyin hedefi olduu gibi toplumsal bir dzen deil birok
bireyi mmkn klmak iin kullanlacak bir ara olarak sosyal bir d
zendir Sosyalistlerin, ska kendilerini kandrdklar igd budur (
ayakta kalabilmek iin kendilerini ska kandrmak zorunda oldukla
r gerei bir yana). Bireysel egoizmin hizmetinde zgeci ahlaklln
tlenmesi: 19. yzyln en yaygn yalanlarndan biridir.
Anarizm de jne sosyalizm tarafndan kullanlan bir ajitasyon
aracdr; bu sayede sosyalizm korku salar ve korku araclyla ilgi
ekmeye ve zorbalk yapmaya balar: her eyden nceen tinsel
konularda bile cesurlan ve yiitleri kendi tarafna eker.
Tm bunlara lcarm bireycilik g istencinin en lml aamasdr.

***

nsan bir kez belirli bir bamszlk derecesine ulat m daha fazlas
n ister: insanlar kendilerini g derecelerine gre ayarlarlar: birey
artk kendini sadece dierlerinin eiti olarak grmez, eitlerim
arar kendilerim bakalanndan aynr. Bireycilii, gruplarn ve or
ganlarn oluumu izler; birbirine yalcn eilimler bir araya toplanr
ve bir g olarak aktif hale gelir; bu g merkezleri arasmda anla
mazlk, sava, dierinin glerinin farknda olu, misilleme, yakn
lamalar, hizmet alveriinin dzenlenmesi meydana gelir. Sonuta
da bir rtbe dzeni.
N. B.:120

120 Alman editrler tarafndan rekapitlasyon olarak deitirilmitir.

491
G stenci

1) Bireyler kendilerini zgrletirirler;

2) Birbirleriyle mcadele ederler, haklarn eitlii konusunda
bir anlamaya varrlar (ama olarak adalet);
3) Buna bir kez ulatlar m, gcn gerek eitsizlii oalm bir
etki yaratr (nk btn zerindeki ve birok kk g miktar
zerindeki bar kurallar artk daha nce nemli saylmayan farkl
lklar oluturur). Bireyler imdi kendilerini gruplar halinde organize
ederler; gruplar imtiyazlar ve stnlk iin mcadele ederler. Daha
yumuak bir biimde yine atmalar kar.
nsan, zgrl g sahibi olmad srece ister. Gce bir kez sa
hip oldu mu, daha fazla g ister; bunu yapamyorsa (hl bunu ya
pamayacak kadar zayfsa), adalet yani eit g ister.

785
(Bahar-Gz 1887)

Egoizm anlaynn dzeltmesi. Her yaratn tek bana gidiatnn

tamamndaki srecin btnn (sadece miras kalm olan deil,
srecin kendisini) oluturduu iin, birey anlaynn ne derece
ye kadar bir hata olduunu farkettikten sonra, tek yaratk olaans
t byk bir neme sahip olur. Burada igd gayet doru konuur.
Bu igdnn zayflad yerdebireyin kendisi iin sadece baka
larnn hizmetinde bir deer arad yerde, tkenmiliin ve dejene
rasyonun mevcut olduundan emin olabiliriz. zgeci bir yaradl,
zgn ve safsatasz, kendimiz iin baka egoizmlerin hizmetinde en
azndan ikincil bir deer yaratma igdsdr. Yine de genelde z
gecilik sadece grntedir, canllk ve deer duygularmzn ko
runmasna giden bir varyant yoldur.

786
(Bahar-Gz 1887)
Ahlaklama ve Ablakszlama Tarihi

Birinci nerme: Herhangi bir ahlaki eylem yoktur: onlar tamamen hayali
dir. Sadece gsterilemez olmakla kalmayp d rnein Kant bunu iti

492
 Birey

raf ettii gibi Hristiyanlk da itiraf etmitir) tamam imknszdr.

Psikolojik bir yanl anlama neticesinde birileri motive edici glere
kar bir antitez yaratm olup, baka bir g trn tarif ettiine
inanmaktadr; birileri kesinlikle var olmayan bir primum mobe ha
yal etmitir. Genel olarak ahlakl ve ahlaksz antitezini gelitiren
deerlendirmeye gre, yle demeliyiz; sadece ahlaksz maksatlar ve ey
lemler vardr.
kinci nerme: Ahlakl ve ahlaksz ayrm, gerek ahlakl, gerekse
ahlaksz eylemlerin zgr bir kendiliinden olutan meydana geldik
leri fikrinden kaynaklanmaktadrksacas, byle bir kendiliinden
oluun var olduu ya da baka bir deyile: ahlak yarglarnn genel
olarak sadece tek bir maksat ve eylem trne yani zgr olan tre ait
olduu fikrinden kaynaklanmaktadr. Ancak bu maksat ve eylem
trlerinin tamam hayalidir; ahlak standardnn bir tek uygulanabile
cei dnya kesinlikle yoktunne ahlakl, ne de ahlaksz eylemler vardr.

* * *

Ahlakl ve ahlaksz antitez anlaylarnn meydana geldii psiko

lojik hata: zgeci, bencillikten uzak olma, kendini inkr etme
hatasdrhepsi gerekd ve hayalidir.
Ego ile ilgili yanl dogmatizm: Atomistik bir anlamda, egosuz-
lukla yanl bir antitez iinde kabul edilmektedir; ayn zamanda
olutan kartlarak, bir varlk olan bir ey kabul edilmektedir. Ego
nun yanl maddeletirilmesi: (bireyin lmszlne duyulan
inanta) zellikle dini ve ahlaki eitimin etkisi altnda bir inan
maddesi haline getirilmitir. Egonun bu suni ayranndan ve kendi
iinde ve kendi iin varolduunun beyan edilmesinden sonra, r-
tlemez grnen bir deer antitezi ortaya atlmtr: Tek ego ve ola
anst egosuzluk. Tek egoya ait deerin sadece olaanst egosuz-
lukla bant kurmaktaona tabi olup, onun uruna var olmakta
yatabilecei ak grnyordu. Burada sr igdleri belirleyi
ciydi: hibir ey bu igdye bireyin egemenlii kadar zt deildir.
Ancak ego, kendi iinde ve kendi iin bir ey olarak kabul edildii
takdirde, deeri kendini inkr etmekte yatmaldr.

493
G istenci

Bundan dolay:
1) Bireyin atom olarak yanl zerklii;
2) Atom olarak kalma arzusundan nefret eden ve onu bir dman
olarak kabul eden sr deerlendirmesi;
3) Sonu olarak: Bireyin hedefini naklederek stesinden gelmesi;
4) imdi de kendilerini inkr eden eylemler varm gibi gelmekte
dir: birileri hakknda fantastik antitezlerden btn bir alan do
kumutur;
5) Birileri sormutu: nsan kendim hangi eylemlerde en ok onay
lar? diye. Bunlarn etrafnda (cinsellik, para hrs, hkmetme ar
zusu, zulm vs.) yasaklama, nefret ve hor grme kmelenmitir:
birileri kendi karlarn dnmeyen drtlerin olduuna inan
m; birileri stn bencil drtleri knam, biri de kendi karn
dnmeyen drtleri istemitir;
6 ) Sonu olarak: insan ne yapt? Birileri en gl, en doal, aslnda tek
gerek drtlerin zerine bir yasaklama getirmitirbundan by
le insanlar, vgye deer bir eylem bulabilmek iin, bu gibi drt
lerin iinde var olduunu inkr etmek zorunda kalmlardr; psi
kolojide olaanst arptmalar. Her trl kendini tatmin bile n
ce yanl anlama ve kendini sub specie boni olarak yorumlayarak
mmkn klnmtr. Buna karn: Avantajlarn insan kendini tat
minden yoksun brakarak elde eden trler (sr igdsnn tem
silcileri; rnein rahiplerve filozoflar), sanki her eye ramen ben
cilliin her yerde hkm srdn gstermek iinmi gibi, ince
ve psikolojik adan kurnaz hale geldiler. Hristiyanlarn karttk
lar sonu: Her ey gnahtr; erdemlerimiz bile, insan mutlak ayp
lanmak Bencil olmayan eylem mmkn deildir. zgn gnah.
Ksacas: insan, bir kez igdlerini iyinin tamamen hayali dnya
sna kar bir antitez haline getirdi m i sonunda kendini iyieylem
ler yapmaktan adz bir kii olarak hor grecektir.
N. B. Hristiyanlk bylece psikolojik grlerin keskinletirilme
sinde bir ilerleme gstermektedir: La Rouchefoucauld ve PascaL n
san eylemlerinin temel eitliim ve esas olarak deer eitliklerini
kavramtr (hepsi ahlaksz).

494
 Birey

imdi de birileri ciddi olarak iindeki bencilliin ld insan olu

turma grevini stlenmitir:rahipler, azizler. Ve mkemmel ol
ma olaslndan phe edildii takdirde, mkemmelin ne olduu
nu bildiklerinden phe etmezlerdi.
Azizlerin, rahiplerin, iyi insanlarn psikolojisi doal olarak ta
mamen dsel grntler geidi olmak zorundayd. Eylemlerin g er
ek gdleri kt beyan edilmiti: hareket edebilmek iin, eylemleri
emredebilmek iin, bsbtn imknsz olan eylemleri mmkn ol
duunca tarif etmek ve adeta kutsallatrmak zorunda kaldk. Daha
nceki iftiralarmzn sahteliiyle imdi de onurlandrdk ve ideal
letirdik.
Yaam igdlerine lcar kutsal olarak, saygdeer olarak fke.
Mutlak iffet, mutlak itaat, mutlak yoksulluk: ruhani idealler bunlar
dr. Sadaka, merhamet, zveri,121 gzelliin, nedenin, ehvetin ink
r, insann sahip olduu btn gl nitelikler zerinde somurtkan
bir gz: ruhani snftan olm ayanlarn ideali.

# * #

Birileri ilerler: Karalanan igdler de kendileri iin bir hale yarat

maya alrlar (rnein Lutherin Reformasyonu: Protestan zgr
l kisvesi altnda ahlaki yalancln en kaba biimidir)insan
onlar kutsal isimlerle tekrar vaftiz etmitir;
Karalanan igdler, erdemli igdlerin varoluu iin gerekli
olduklarn kantlamaya alrlar; vivre, p o u r vivre p o u r autrui:122 ego
izm bir amacn araa olarak;
birileri daha ileri gider, birileri hem egoist, hem de zgeci itkile
re bir varolma hakk tanmaya alr: her ikisi iin de eit haklar (ya
rarllk bak asna gre);
birileri daha da ileri gider, birileri egoist bak asn zgeci bak
asna tercih ederek daha byk bir yararllk arar: ounluun mut-

121 Akabinde deifre edilemeyen bir szck gelir.

122 Bakalar iin yaamak iin yaa.

495
G stenci

luluu veya insanln ilerlemesi vs. ile balantl olarak daha yararl
bir ey. Bylece: egoizm haklarnn stnl ama an zgeciliin ba
k as altnda yaratlr (insanlk iin kolektif yararllk);
birileri, eylemin zged tarzm doallkla uzlatrmaya alr, yaa
mn temellerinde zgecilik arar; birileri egoizmi ve zgecilii hayatn
ve doann znde eit olarak arar;
birileri, gelecekte bir zaman, srekli adaptasyon sayesinde ego
izm bir gn ayn zamanda zgecilik haline geldiinde, antitezin yok
olacann haylini kurar;
Son olarak, birileri zged eylemlerin sadece egoist eylemlerin bir
tr olduunu kavrarve insann sevgi derecesinin kendi kendini
harcadn ve bireysel gcn ve kiiliin derecesini kantladn
kavrar. Ksacas, binlerinin insan daha kt yaparsa, bililerinin om daha
iyi yaptnve biri, dieri olmadan bir olamayacan kavrar Bu
noktada perde bugne kadarki insan psikolojisinin korkun sahtekrl
nn zerinde ykselir.

* * *

Sonular, sadece ahlaksz maksatlar ve eylemler vardr;szde ahlak

l olanlarn ahlaksz olduu gsterilmelidir.123 Tm ani heyecanlarn
tek bir g istencinden tretilmesi: ayn zdr. Yaam anlay;g
rnrdeki antitezde (iyi ve kt) igdlerdeki gcn dereceleri
kendilerini belirli igdlerin kontrol altnda tutulduu veya hiz
mete alnd geid rtbe dzenleri olarak ifade ederler. Ahlakl
ln savunulmas; ekonomik vs.

* * *

kinci nermeye kar. Determinizm: Ahlakl dnyaybilinmeyene

naklederek kurtarma giriimidir. Determinizm, sadece hokkabazlk
yaparak, kendimize mekaniki adan tasarlanm bir dnyada yer
leri kalmadktan sonra, deerlendirmelerimizi yok etme izni verme
tarzdr. Bu nedenle determinizme saldrmak ve altn oymak zorun

123 u szler btn basmlardan kartlmtr: "Tm tractatuspolitiatfun grevi budur.

496
 Birey

dayz: ve ayrca kendi iinde bir dnya ve fenomenal bir dnya ara
snda ayrm yapma hakkmza kar da mcadele etmeliyiz.

787
(1883-1888)
Amalardan tamamen kurtulmann mutlak gereklilii: aksi takdir
de kendimizi feda etmeye almamza ve kendimizi salmamza izin
verilmemelidir. Sadece oluun masumiyeti bize en byk cesareti ve en
byk zgrl verir!

788
(1883-1888)
Kt insann iyi vicdann geri getirmekbenim bilinsiz abam bu
muydu? Yani gl insan olduu oranda kt insann iyi vicdanm
geri getirmek? (Burada Dostoyevskinin hapisteki sulularla ilgili
yargsndan alnt yaplmaldr).

789
(1885-1886)
Yeni zgrlmz. Biz kurtulmu ruhlarn, herhangi bir
amalar sistemine koulmadmz iin hissettiimiz duygularda
nasl bir zgrlk duygusu vardr! Ayn ekilde dl ve ceza an
lay bir eylerin znde olmad iin! Yine ayn ekilde, iyi ve k
t eylemlerin kendi ilerinde iyi ve kt olarak adlandnlamadkla-
n, aksine sadece insan topluluklarnn belirli trlerim korumaya
eilimli olanlarn bak asnda adlandnlabildikleri iin! Ayn e
kilde keyif ve a a deerlendirmemiz brakn kozmik, metafiziksel
bir neme bile sahip olmad iin! (pesimizm, Kopemik ncesi
hapishanede keyfi olarak hapsedilmi olmas ve vizyon alanyla va
rolu keyfinin ve keyifsizliinin teraziye konulmasn talep eden
Bay von Hartmannm pesimizmi, sadece bir Berlinlinin kt akas
olmad srece, geri zeklr ve gerici olaca iin).

497
G stenci

790
(Kasm 1887-Mart 1888)

insan bir kez hayatnn Neden? sorusu hakknda kesin bir fikir sa
hibi olduktan sonra, Nasl? sorusunu tek bana brakabilir. Keyfin
ve keyifsizliin deeri n plana ktnda ve hedonist pesimist ku
ramlara kulak verildiinde bu, Neden? sorusuna, amaca ve anlama
bir inanszlk iaretidir, bir isten eksiklii iaretidir; ve vazgeme, bo
yun eme, erdem ve objektiflik, en azndan en fazla nem tayan
eylerin kusurlu olmaya baladklarnn bir iareti olabilir.

791
(1885)

imdiye kadar herhangi bir Alman kltr yoktu. Almanyada b

yk mnzevilerin (rnein Goethe) olduu, bu aklamaya bir itiraz
saylmaz; nk onlarn kendi kltrleri vard. Ne var ki gl,
meydan okuyan, yalnz kayalar gibi, onlarn da etrafm antitezleri
ne gre Alman olan kalan ksm sarmtdier lkelerin her ad
mnn bir izlenim brakt ve bir biim yaratt yumuak, ba
takl ve emniyetsiz bir zemin: Alman kltr karaktersiz bir eydi,
neredeyse snrsz bir uysallkt.

792
(1885)

Akll ve bilgili bginlere sahip Almanyada ylesine byk bir kap

samda ve ylesine uzun bir zaman byk ruhlar ve gl tinler ek
sikti ki, byk bir ruhun, gl bir tinin ne olduunu unutmu gibi g
rnyor; ve bugn sradan ve olduka hastalkl yapl insanlar, ne
redeyse iyi bir vicdanla ve herhangi bir utan duymadan pazar mey
danna yerleiyorlar ve kendilerini byk insan ve reformist olarak
vyorlar, rnein Eugen K. Dhring gibiki aslnda akll ve bilgi
li bir bilgin olup, buna ramen syledii hemen her kelimeyle
nemsiz bir ruhu barndrdna ve snrl, kskan duygulardan do
lay azap ektiine; ayrca kendisini iten gcn gl, taan, cmert,

498
 Birey

savurgan bir tin deilbyk bir ama olduuna dair insanlar al

datyor! Ne var ki, bu ada: ayaktakmnm hkmettii, ayaktak-
mnn onur ihsan ettii bugn, onur peinde komak, bir filozof iin
nceki alarda olduundan ok daha yakkszdr!

793
(Kasm 1887-Mart 1888)

Benim "geleceim: iddetli bir politeknilc eitimdir. Askerlik hizme

ti; ki bylece, baka ne olursa olsun, ortalamada daha yksek snf
lardan herkes subay olabilsin.

499
 IV. SANAT OLARAK G STENC

794
(Mart-Haziran 1888)

Dinimiz, ahlakllk ve felsefe, insann k biimleridir.

Kar hareket: Sanattr.

795124
(1885-1886)

Sanat filozof. Sanatn daha yce anlay. Bir insan, kendini dier in
sanlardan onlar biimlendirecek kadar uzak tutabilir mi? (Hazrlk
altrmalar: ( 1 ) kendini biimlendiren, mnzevidir; ( 2 ) bugne ka
dar sanat, kk lekli bir mkemmelletirici olarak malzeme ze
rinde alr).

796
(1885-1886)

Sanat olmadan ortaya kan sanat eseri, rnein bir beden olarak,
bir organizasyon olarak (Prusya subay tekilat, Cizvit tarikat). Sa
natnn ne dereceye kadar sadece bir hazrlk aamas oldua
Kendi kendini douran bir sanat eseri olarak dnya

124 1911, s. 511: yinin ve Ktnn tesinde ile ayn zamanda balanm ve balangta nszn
devam olarak planlanmtr.
Satr 1: Sanat filozoFtan sonra MS yle devam eden '(bugne kadar belirtilen
bilimsel prosedr, din ve siyaset tutumu).
Ayn yerde, aforizmann tamam hakknda bir yorum: Daha yce insann tarif
edilmesi gereken rtbe sras buraya aittir

500
 Sanat Olarak G stend

797
(1885-1886)

Sanatfenomeni hl en effaf fenomendir:iinden bakarak g

cn, doann vs. temel igdlerim grebiliriz! Ayrca dinin ve ah
laklln da!
Oyun, yararsz olanlargle azna kadar dolu olan, ocuk
gibi olann ideali olarak. Tanrnn ocuk gibi olu, pais paizon)25

798
(Mart-Haziran 1888)

Apolinian-DionysianP6 Sanatn insanda doann bir gc olarak

grnd ve istesin ya da istemesin insann zerinde tasarrufta bu
lunduu iki durum vardr vizyonlara sahip olma itepisi olarak ve
heyecan dolu bir duruma gelme itepisi olarak. Her iki durum gn
delik hayatta da tekrarlanmaktadr, ama daha zayf bir ekilde: r
yada ve sarholukta.
Ayn antitez, rya ve sarholuk arasmda da geerlidir her ikisi de
iimizde sanatsal gleri serbest brakr, ama farkl biimlerdi: rya
vizyon, arm iirsellik glerini: sarholuk da jest tutku, ark ve
dans glerini

799
(Mart-Haziran 1888)

Dionyssos tam sarholukta cinsellik ve ehvet vardr: Apollon tar

znda bunlar yine eksik deildir. Ayrca bu iki durum arasnda hz
asndan da bir farkllk olmaldr Sarholuun belirli durumla
rndaki ar sakinlik (daha dorusu: zaman ve mekn duygularnn
gecikmesi), en sakin jestlerin ve ruh trlerinin bir vizyonuna yans
tlmak isterler. Klasik stil, temelde bu sakinliin, basitliin, ksaltma
nn, konsantrasyonun bir sunumudur en yksek g duygusu klasik

125 Oynayan bir ocuk.

126 Bunu ve devamndaki notlan Putlarn Alacakaranl ile karlatrn.

501
G stenci

tarzda younlamtr. Yava tepki vermek; byk bir bilin; mca

dele duygusu yok.

800
(Mart-Haziran 1888)

Sarholuk duygusu, aslnda g artnn karldr; en gl olduu

dnem iftleme dnemidir yeni obanlar, yeni baarlar, renkler, bi
imler; daha gzel olmak, artan gcn bir sonucudur.127 Muzaffer bir is
tencin, artnlan koordinasyonun, gl arzularn tamamnn uyumlu
hale getirilmesinin, yanlmadan dey bir gerilimin davurumu olarak
daha gzel olmak. Mantkl ve geometrik basitletirme, g artnn bir
sonucudur; buna karn, byle bir basitletirmenin anlalmas, yine g
duygusunu artrr Geliimin doruk noktas: byk stiL
irkinlik, bir trn kn gsterir; eliki ve isel arzular ara
snda koordinasyon eksikliioganizasyon gcnde ya da psikolo
jik olarak sylemek gerekirse, istente bir d gsterir.
Sarholuk diye adlandrlan keyif durumu, yceltilmi bir g duy
gusudur Zaman ve mekn hissi deimitir: olaanst mesafeler
incelenmi ve adeta ilk kez anlalmtr; vizyon, daha byle kitlelere
ve enginliklere yaylmtr; oganlar, olduka kk ve fani olan bir
ok eyi anlamak zeri inceltilmitir, kehanette bulunma, en az yardm
la en kk varsaymda anlama gcdr: zeki" duyarllktr; kuv
vet, kaslarda bir egemenlik hissidir, harekette eviklik ve keyif olarak,
dans olarak, laubalilik ve presto olarak; kuvvet, kuvvetin kantlanma
sndaki keyif olarak, kabadaylk, macera, korkusuzluk, yaama veya
lme kar kaytszlk olarak Yaamn tm bu doruk anlan birbir
lerini karlkl olarak uyarrlar birinin grntler ve fikirler dnya
s, dierleri iin bir varsaym olarak yeterlidir: bu ekilde belki de
ayn kalmak iin iyi nedenleri olmasna ramen, durumlar sonunda
birbirlerinin iinde kaybolurlar. rnein: Dini sarholuk ve cinsel he
yecan (neredeyse artc bir derecede koordine edilmi iki derin
duygu. Btn dindar kadnlara, ister gen ister yal olsun, ne keyif

127 MSdeki u szler btn basmlardan kartlmtr Kuvvetin gelitirilmesinin gerekli

bir sonucu olarak daha gzel olmak.

502
 Sanat Olarak G stend

verir? Cevap: Muhteem bacakl, hl gen ve hl geri zekl olan bir

azizJ Trajedide zulm ve sempati (yine normal bir ekilde koordine
edilmi) Canllk, dans, mzik:cinsiyetler arasnda tm rekabetler
hatta Faustun gsndeki sonsuzluk.
Sanatlar, ayet iyiyseler, (ayn zamanda fiziksel adan da) g-
ldrler, fazladan enejiyle doludurlar, gl hayvanlardrlar, eh
vetlidirler; Rafael, cinsel sisteminde belirli bir an hararet olmadan
dnlemez bile Mzik yapmak, ocuk yapmann baka bir yo
ludur; iffet, bir sanatnn sadece iktisaddrve her halkrda sa
natlarda bile, cinsel g durduunda verimlilik de durur Sanat
lar, hibir eyi olduu gibi deil daha dolu, daha basit ve daha g
l grmelidirler: bu amala hayatlan bir nevi genlik ve canllk, bir
nevi daimi sarholuk iermek zorundadr.

801
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Bir eylere yce nitelikler ve doluluk aladmz ve doluluumuzla ha
yattan aldmz zevki bize geri yanstana kadar onlan iirletirdiimiz
durumlar: cinsellik; sarholuk; yiyip ime; canllk; dmana kar zafer;
alay; kabadaylk; zulm; dini duygularn cokunluu. Temelde un
sur cinsellik, sarholuk, zlm hepsi de insanln en eski bayram zevkleri
ne ait olup, hepsi aynca erken sanatda egemendir.
Buna karn, bu yce nitelikleri ve doluluu gsteren bir eylerle
karlatmzda, hayvan tm bu ho durumlarn yerleik olduu
alanlarda bir heyecanla cevap verirve hayvan mutluluunun ve
arzulannm bu ok hassas kanm, estetik durum u oluturur. Bu du
rum sadece bu ihsan edilmi ve taan bedensel dinlik dolgunluu
na ak doalarda grnr. Prim um m obile olan daima budur. Ar
bal olanlar, gsz bitkin olanlar, tkenmi olanlar, kurumu olan
lar (rnein bilginler) sanattan hibir ey alamazlar, nk balca
sanatsal gce, bereket basksna sahip deildirler, hibir ey vereme
yen, hibir ey alamaz.
Mkemmellik: bu durumlarda (zellikle cinsel sevgi durumun
da) en derin igdlerin daha yce, daha ekici, genel olarak daha

503
G stenci

deerli, trnn yukan doru hareketi kabul ettii ey; aynca da

gerekten hangi staty amalad naife ortaya kartlmtr. M
kemmellik: G duygusunun olaand genilemesidir, zenginleti
rir, tm snrlarn almas gerekliliidir.

802
(Bahar-Gz 1887)

Sanat bize hayvansal dinlik durumlarm hatrlatr; bir taraftan g

rntler ve arzular dnyasna iek am bir fizikselliin an ve
takn bir ekilde ak; dier taraftan da younlatrlm yaam g
rntleri ve arzulan araclyla hayvansal fonksiyonlarn uyanma
sdr; yaam duygusunun art, onun iin bir uyanadr.
irkinlik bile bu gce nasl sahip olabilir? Sanatnn, bu irkin
lie ve korkunlua egemen olduu muzaffer eneinin bir ksmm
hl bulatrd kadanyla; ya da iimizde kibarca acmaszlk zevki
ni uyandrd kadanyla (ki bu, belirli koullar altnda kendimize bile
zarar verme, kendimize iddet uygulama arzusu olupbylece ken
di zerimizdeki g duygusudur.)

803
(1883-1888)

Gzellik, sanat iin tm rtbe dzenlerinin dnda olan bir eydir,

nk gzellikte ztlklar uysallatnlr; gcn, yani rakipler zerin
deki gcn en yksek iaretidir; hatta gerilimsizdir artk iddete ih
tiya duyulmamas; her eyin onu izlemesi, ona itaat etmesi, kolayca
ve ho bir ekildesanatnn g istencini sevindiren budur.

804
(Bahar-Gz 1887)

Gzelin ve irkinin kkenim Gzelin ve irkinin biyolojik deeri. n

sann en uzun deneyimlerine dayanarak, bize igdsel olarak este

128 Sonraki cmlenin yerine geen balk, btn basmlardan kartlmtr.

504
 Sanat Olarak G stenci

tik adan irkin gden eylerin zararl, tehlikeli, pheye deer olduk
lar kantlanmtr; aniden ortaya kan sesli estetik igd (rnein
mide bulantsnda) bir yarg ierir. Bu balamda gzel olan biyolojik
deerlerin genel kategorisinde yararl, faydal ve yaam uzatan ey
lerin arasnda bulunmaktadrancak yle bir ekilde ki ona sadece
uzaktan balantl olan ve sadece belirsiz bir ekilde yararl eyleri ve
durumlar hatrlatan bir sr uyanann bize gzel olann duygu
sunun, yani g duygusu art hissini verir (bu duyguyu veren sa
dece bir eyler olmadndan, bu gibi eyler veya bunlarn sembolle
riyle birlikte gelen duyumlar da).
Bylece gzel ve irkin, en temel koruma deerlerimize greceli
olarak kabul edilir. Bundan baka herhangi bir eyi gzel veya irkin
olarak ileri srmeyi istemek anlamszdr. Gzel olan, ancak iyi olan
veya gerek olan kadar varolabilir. Her halkrda belirli bir insan t
rnn korunmasna ilikin koullar meselesidir: bylece sr inam
gzel olann deer duygusunu, istisnai veya insanst olann tecrbe
edeceinden farkl eylerle tecrbe edecektir.
Gzel olann (aynca iyi olann ve gerek olann) deerinin kay
nakland yer, sadece yakn sonularla ilgilenen n plann perspek
tifidir.
Btn igdsel yarglar, sonular zinciri asndan ksa grl
drler: hemen neyin yaplmas gerektiine dair tavsiyelerde bulu
nurlar. Anlamak, temelde igdsel yarglar baznda adi tepkiler
zerinde bir frendir: geciktirir, dikkate alr, sonular zincirinin deva
mna bakar.
Gzellik ve irkinlikle ilgili yarglar ksa grl (anlay onla
ra daima kardr), ama en yksek derecede ikna edicidir; en hzl
ekilde karar verdikleri ve anlay daha konuamadan Evet ya da
Hayr dedikleri yerde igdlerimize bavururlar.
Gzelliin en allm onaylan birbirlerini heyecanlandrr ve
uyanr; estetik drt bir kez ibana geti m i baka bir yerden kay
naklanan bir sr mkemmellikler, gzelliin zel rneinin etra
fnda kristalleir. Objektif kalmak veya yorumlayc, toplamsal, ekle
yid ve iirselletirid gc askya almak mmkn deildir (sonun

505
G stenci

cusu gzellik onaylan zincirinin dvlmesidir). Gzel bir kadn

manzaras
Bu nedenle:

1) Gzellik yargs ksa grldr: sadece yalan sonulan grr;

2 ) lham ald nesneyi, eitli gzellik yarglarnn bir araya geti
rilmesiyle artlandran bir byye boarki bunlar, nesnenin do
asna olduka yabanc eylerdir. Bir eyi gzel olarak tecrbe et
mek: onu ister istemez yanl tecrbe etmek demektir(aklma gel
miken, toplumun bak asndan ak evliliinin en makul evlilik
tr olmasnn nedeni budur).

805
(1883-1888)

Sanatn balangc hakknda. Cinsel eneiyle patlayan beyinsel siste

mi karakterize eden mkemmel hale getirme, mkemmel olarak
grme (sevgilinle bir akam, en kk frsatlarn bile yceltilmesi,
yce eylerin birbirini takip etmesi olarak hayat, her eyden daha
deerli olan talihsiz an talihsizlii): dier tarafta, mkemmel ve
gzel olan her ey k olma durumunun ve grme eklinin bin-
siz bir hatrlatcs olarak akr her mkemmellik, bir eylerin b
tn gzellii bitiik olma (contiguity ma) araclyla bu afrodizyak
mutluluu tekrar diriltir. (Fizyolojik adan: sanatnn yarata ig
ds ve kanndaki meninin dalm). Sanat ve gzellik istei, be
yine iletilen cinsellik cokusu iin dolayl bir istektir. Dnya m
kemmel hale gelmektedir ak sayesinde

806
(1883-1888)

Kisveler altnda ehvet ( 1 ) idealizm olarak (Platon), genlie zg,

sevgilinin stlendii ibkey imajn aynsn yaratr, her eyin zerine
zorla bir ssleme, bytme, yceltme, sonsuzluk ykler; ( 2 ) sevgi

128a Nietzsche, Ahlakn Soykt stne, D, Ksm 4te olduu gibi, ngilizce terimi kullanyor.

506
 Sanat Olarak G stenci

dininde: yakkl bir adam, gzel bir kadn, bir ekilde kutsal, bir g
vey, bir ruh gelini; (3 ) sanatta, ssleme gc olarak: bir adam bir
kadn grr ve ona adeta mkemmel olan her eyi hediye eder ki
bylece sanatnn ehveti tek bir nesneye onurlandrd ve takdir et
tii her eyi aktarrbu ekilde bir nesneyi mkemmelletirir (idealle
tirir). Erkein kadnlarla ilgili duygularnn bilincinde olan kadn,
erkein idealletirme abalarn sslenerek, gzel yryerek, dans
ederek, kibar dnceler ifade ederek yardmc olur: ayn ekilde
alakgnlllk, az skl ve mesafe uygularve bu arada ig
dsel olarak erkein idealletirme kapasitesinin byyeceinin
farknda olur. ( Kadn igdlerinin olaanst inceliini gz
nnde bulundurursak, alakgnlllk hibir ekilde bilinli bir
ikiyzllk deildir: kadn, erkei en fazla batan kartann ve
onu kendisini olduundan fazla takdir etmeye zorlayann bu naif
alakgnlllk olduunu sezer. Bu nedenle kadm naiftirkendi
sine masumiyetin yararlln tleyen igdsnn inceliin
den dolay. Bu, kastl olarak insann gzlerini kendisine kapatmasdr
Kendini gizlemek nerede bilinsiz olduunda daha gl bir etki
yaratyorsa, bilinsiz hale gelir).

807
(Yaz-Gz 1888)

Ak diye adlandrlan, ama henz aktan baka her ey olan u

sarholukla ne olaanst bir baarya ulaabilir!Ne var ki her
kesin bu konuda kendi bilgisi vardr. Bir gen kzn yaknlarna bir
erkek geldiinde, o kzn kas kuvveti annda artar, bunu lmek
iin aletler vardr. Cinsiyetler daha yakm temasa getiklerinde, r
nein danslarda ve dier toplumsal etkinliklerde, bu kuvvet yle
sine artar ki gerekten bedensel g isteyen baarlar mmkn ola
bilir: sonunda insan kendi gzlerineya da gzlemine pek inan
maz. Byle durumlarda elbette ki kendi iinde dans etmenin tm
dier hzl hareketler gibi, tm damar, sinir ve kas sisteminin bir
nevi sarholuunu da beraberinde getirdii gereini de hesaba
katmak zorundayz. Bylece iki kat sarholuun kombine etkileri

507
G stenci

ni dikkate almak zorundayz. Ve ara sra biraz akrkeyif olmak

ne kadar bilgecedir!
nsann kendine asla itiraf edemeyecei gereklikler vardr; her
eyden nce birileri kadndr, her eyden nce birileri bir kadnn
pudeurlerine sahiptirraks eden u gen yaratklar aka tm ger
ekliin tesindedirler Hissedilebilir fikirlerden baka bir eyle dans
etmemektedirler; hatta etraflarnda ideallerin oturduunu bile g
rrler anneleri! te Fausftan alnt yapmak iin bir frsat u g
zel yaratklar, biraz akrkeyif olduklarnda kyaslanamayacak ka
dar daha iyi grnrler Ah, bunu kendileri de ne iyi bilirler. As
lnda bunu bildikleri iin sevimli hale gelirler.
Sonu olarak kendileri de ssl giyimlerinden ilham alrlar; ss
l giyimleri onlarn nc sarholuudur elbiselerine tpk Tanrla
rna inandklar gibi inanrlarzaten onlar bu inantan kim vazge
ilebilir ki? Bu inan kutsallatrr! ve kendini beenmek salkldr!
Kendini beenmek, soua kar korur. yi giyinmi olduunu bilen
gzel bir kadn hi souk algnlna yakalanm midir? Asla! Hatta
az giyinik olduunu bile zannediyorum129

808
(Mart-Haziran 1888)

Sarholuun yceltici gcnn ne kadar ileri gidebileceinin en a

m a kantm istiyor musunuz? Bunun kant aktr; dnyann
tm dillerinde ve sessizliklerinde ak diye adlandrlan ey. Bu du
rumda, sarholuk gereklikle yle bir dereceye kadar ba etmitir ki
an bilincinde bunun nedeni sanki sndrlm ve yerine baka
bir ey irenin byl tm aynalarnn bir titreimi ve prlts
gemi gibi grnmektedir
Burada bililerinin insan m, havyan m olduu fark etmez; hatta
tine, iyilie, btnle sahip olup olmad daha da az fark eder. Bi
rileri inceyse, ince bir ekilde aptallar kabaysa, kaba bir ekilde ap-

129 Kr. Puann Alacakaranl. zdeyiler ve Oklar, Aforizma 25: Souktan bile konr in
san esenlik. yi giyindiini bilen bir kadnn souk ald oldu mi hi?-Bence pek gi
yinmedi

508
 Sanat Olarak G stenci

tallar; ama ak, hatta Tann sevgisi, kurtulmu ruhlarn kutsal

sevgisi bile kklerinde ayn kaln kendini yceltmek iin iyi bir ne
deni olan bir ate, kendisi hakknda yalan sylemekle iyi yapan bir
sarholuk Ve her halkrda insan aksa ok iyi yalan syler, hem
kendisi hakknda, hem kendisine: insan kendine yceltilmi, daha
gl, daha zengin, daha mkemmel gibi grnr, daha mkemmel
dir Burada sanat organik bir fonksiyon olarak kefediyoruz: En
melek gibi igd olan akta kefediyoruz; yaamn en byk uya
n as olarak kefediyoruz sanat bylece yalan bile sylese, yce
bir ekilde bir are sunar
Ancak yalan syleme gcnde durursak, yanl yaparz: sadece
hayal etmekten tesini de yapar; deerlerin be yerini deitirir. Ve
sadece deerlerin duygularnn yerini deitirmekle kalmaz: k da
ha deerlidir, daha gldr. Hayvanlarda bu koullar yeni silahlar,
pigmentler, renkler ve biimler meydana getirir; her eyden nce de
yeni hareketler, yeni ritimler, yeni ak anlan ve batan kartma
lar meydana getirir. nsan da farkl deildir. Tm tasarrufu eskisin
den daha zengindir, daha gldr, k olmayanlara kyasla daha
eksiksizdir. k, msrif haline gelir bunu yapabilecek kadar zengin
dir. Artk yine bir eylere cesaret eder, macerac olur, yce gnll
lkte ve masumiyette bir salak haline gelir; tekrar Tannya inanr,
erdeme inanr nk aka inanmaktadr ve dier taraftan bu mut
lu aptaln kanatlan ve yeni yetenekleri kar ve sanatn kaps bile
sonuna kadar alr. Sesli ve szl lirikten barsaklardaki bu atein
tm izlerini skp atm olsak, lirik iir ve mzikten geriye ne kalr
d? muhtemelen lart pour Yort. Bataklklarnda umutsuzca rpe
ren kurbaalarn vraklamas Kalann tamam ak tarafndan ya
ratlmtr

809
(Mart-Haziran 1888)
Btn sanatlar, sanatsal yaradlta zgn olarak aktif olan kaslar ve
duyular zerinde telkin gcn uygular sadece sanatlara konu
urbeden esnekliinin bu ince trne konuur. Ruhban snfu-

509
G stenci

dan olmayan kii anlay bir hatadr. Sarlar, iyi bir duyma kabili
yetine sahip insanlarn bir tr deildir.
Btn sanat eserleri kuvvet verici bir ila gibi ahr; kuvveti ar-
nr, arnlan (yani kuvvet duygusunu) alevlendirir ve sarholuun
daha ince hatralannn tamamn uyandnrbu gibi durumlara n
fuz eden zel bir hafza vardr: duyumlarn mesafeli ve geici bir
dnyas burada geri gelir.
irkin olan yani sanata aylan olan, sanattan hari tutulan, sana
tn Hayrher zaman d, yaamn yoksullatrlmas, gsz
lk, paralanma ve dejenerasyon bile donuk hissim vermekte olup,
estetik insan buna Hayr ile tepki verir. irkin olann etkisi moral
bozucudur: bir depresyonun davurumudur. Kuvveti alr gtrr,
yoksullatm, bunaltr
irkin olan, irkin eyleri aklna getirir; bir rahatszln irkin
eyler hayal etme kapasitesini nasl artrdm anlamak iin salkl
olduumuz durumlan test edebiliriz. Nesnelerin, menfaatlerin ve
sorulann seimi deiir. Mantkta da irkinlikle yalcndan ilgili bir
duruma rastlamaktayz: arlk, loluk. Mekaniki adan bakmak
gerekiyorsa, denge eksiktir: irkin olan topallar, irkin olan sendeler:
bu, dansnn ilahi delimenliine bir antitezdir.
Estetik durumlar, uyanclara ve iaretlere kar an bir alclkla
birlikte byk bir iletiim arac fazlalna sahiptirler. Canl yaratk
lar arasndaki iletiimin ve aktarmn doruk noktasn oluturur
dillerin kaynadr. Dillerin kkeni burada yatar: gerek sesli dillerin,
gerekse beden ve bak dillerinin. Daha eksiksiz fenomen daima ba
langtr: yetilerimiz, ok daha eksiksiz yetilerden gelmektedir. An
cak bugn bile insan hl kaslanyla duyar, hatta kaslaryla okur.
Her olgun sanatn temelinde bir sr anlama vardr tabii ki
bir dil olduu oranda Anlama, byk sanatn kouludur, engel de
ildir
Her yaam art, insann hem iletiim gcn, hem de anlama
gcn artnr. Bakalanmn ruhuyla empati aslnda ahlaki bir ey
deil, telkinin fizyolojik bir etkilenmesidir: sempati veya zgeci
lik denen ey, sadece tinselliin bir paras saylan karlkl psiko-

510
 Sanat Olarak G stenci

motor anlayn bir rndr (Charles Fere bunu induction psycho-

motrice olarak dnr). nsan asla dnceleri aktarmaz: daha sonra
izini dncelere kadar geri srdmz hareketleri, mimikleri, ia
retleri aktarr.

810
(Bahar-Gz 1887)

Mzikle karlatrldnda, szcklerle iletiim utanmazdr; sz

ckler sulandrr ve vahiletirir; szckler kiisellikten uzaklatrr;
szckler sradan olmayan sradan yapar.

811
(Mart-Haziran 1888)

Sanaty artlandran, istisnai durumlardrd hepsi hastalkl fe

nomenlerle ilgili olup, bunlarla i ie gemilerdirve bylece bir
sanat olup, hasta olmamak imknsz grnmektedir.
Sanatlarda adeta bir kiilie brnm olup, inam genel ola
rak baz derecelerde karakterize eder fizyolojik durumlar:

D Sarholuk: artm g duygusu; bir eyleri insann kendi dolgun

luunun ve mkemmelliinin refleksi haline getirmeye dair isel
bir ihtiya;
2) Belirli duyularn an keskinlii ki bylece olduka farkl bir dil
anlayabilsinler-ve bir dil yaratabilsinlerbirok sinirsel rahatszlk
larn bir paras gibi grnen koul; an bir iletiim arzusuna d
nen an devingenlik; nasl iaretler yaplacam bilen her ey ad
na konuma arzusu ; iaretler ve jestler analyla adete kendin
den kurtulma ihtiyaa; yz lconumalk vastalar araclyla kendi
hakknda konuma yeteneipatlayn bir durum. Her trl kas fa
aliyeti ve hareketi sayesinde isel gerilimin canllndan kurtulmak
iin bu koulu nce bir itepi ve dayamlmaz arzu olarak; daha son
ra da bu hareket ve iindeki sreler (grntler, dnceler, arzu
lar) arasmda gnlsz bir koordinasyon olarakieriden gelen g
l uyanalar tarafndan itilen kas sisteminin tamamnn bir nevi

511
G stenci

otomasyonu olarak dnmek gerekir. tepkiyi nleme acizlii;

adeta askya alnan inhibisyon sistemi Her isel hareket (duygu, d
nce ani heyecan) beraberinde damarlarda deiiklikleri ve bunun
sonucu olarak renk, s ve salg deiimlerini getirir. Mziin telkin
edici gc, suggestion mentole' [manevi telkin];
3) Taklit etme itepisi: belirli bir rnein bulac hale geldii an
bir alnganlk iaretler baznda bir durum kutsallatrlp, annda
yasalatmlrinden ykselen bir grnt, annda kol ve bacakla
rn hareketine dnristencin belirli bir askya aln(Scho-
penhauer!) D dnyaya kar bir nevi sarlk ve krlkkabul
edilen uyanalann alemi kesin bir biimde belirlenmitir.
Sanaty, ruhban snfndan olmayan insanlardan (sanata kaplabi-
lenlerden) ayranlar bunlardr; kincisi kolay etkileniinin doruk nokta
sna bir ey ald zaman ular, birincisi verdii zaman bylece bu iki ye
tenek arasndaki dmanlk sadece doal olmakla kalmayp, ayn aman
da arzu edilir. Bu iki durumun gr alan birbirlerine zttr. Sanatdan,
seyircinin (eletirmenlerin-) gr asn uygulamay istemek, kendini
ve yarata gcn kuvvetten drmeyi isteme anlamna gelir- Tpk
cinsiyetler arasndaki farkllk gibidir Veren sanatdan, kadn olmasn-
yani ala olmasn istememeliyiz.
Bugne kadarki estetiimiz, sadece sanatn alclarnn gzel ne
dir? sorusuna dair deneyimlerini belirttikleri oranda kadn estetii
olmutur. Btn felsefelerde bugne kadar sanatlar eksikti
Bu, yukanda gsterildii gibi gerekli bir hatadr, nk kendini
anlamaya balayan bir sanat, kendini yanl anlayacaktr; geriye
bakmamaldr hatta hi bakmamaldr vermelidir.
Bir sanatnn eletirmen olamamas, sanat iin bir onurdur
aksi takdirde yarm yarm olur, modem olur.

812
(Mart-Haziran 1888)
Burada, bugn hastalkl olarak knamaya alk olduumuz dolu ve
canl bir hayatin iaretleri olarak fizyolojik durumlarn bir listesini
verdim. imdiye kadar bir antitezden ok salk ve hastalk zerine

512
 Sanat Olarak G stenci

konumay rendik: bu bir dereceler meselesidir. Bu konudaki id

diam, bugn salkl olarak adlandrdmz eylerin, lehine koul
lar altnda salkl olmas gereken eylerden daha dk bir seviyeyi
temsil ettiiyani olduka hasta olduumuzdur
Sanat, hl daha gl olan bir rka aittir. Bizim iimizde zarar
l ve hastalkl olacak olan eyler, onda doaldr Ne var ki insanlar
her trl telkinin anlalmasna dair abartl gleri mmkn kla
nn makinenin kuvvetten drlmesi olduu ynnde itiraz edi
yorlar: bunlarn tan da isterik kadnlanmzdr.
Ana miktarda zsu ve g tpk yaamn yoksullatrlmas gi
bi, beraberinde ksmi snrlama duyu sanrlan, telkine ak olma
semptomlarn getirebilir uyana farkl artlanmtr, etki ayn ka
lr Ama etki sonras ayn deildir: sinir eksantriklikleri, iyi d
nemleri iin kefarette bulunmas gereken sanatnn durumlanyla
ortak hibir eyi olmadktan sonra tm hastalkl mizalarn tken
miliidir Sanatlar, iyi dnemleri asndan yeterince zengindir
fakirlemeden msrif olabilir.
Bugn, dehay bir nevi nevroz olarak kabul edebileceimiz gi
bi, telkinin sanatsal gcn de belki nevroz kabul edebilirizve
gerekten de sanatlarmz isterik kadnlar gibi aldr!!! Ama bu,
bugne bir itirazdr, sanatlara deiL
Sanatsal olmayan durumlar, objektiflik, aksettirme, askya aln
m isten(sanat, yaamn inkrna giden bir kpr olarak kabul
ettiinde Schopenhauerin utan verid yanl anlamas) Sanatsal ol
mayan durumlar yoksullaan, geri ekilen, solgun byyen, gzleri
nin altnda hayatn strap ektii kiiler Hristiyanlardr.

813
(1888)

Fizyolojisi asndan isterik olanlarla yakn akraba olan modem sa

nat, bu hastalkl oluuyla bir karakter olarak da ayrt edilmekte
dir. Histeri sahtediryalan syleme akndan dolay yalan syler,
her tr gerei gizleme sanatnda takdirde deerdirta ki hastalk
l kendini beenmilii onu soyuna getirene kadar. Kendini been

513
G stenci

milii, uyuturucu gerektiren srekli bir ate gibidir ve anlk kurtu

lu vaat eden herhangi bir kendini aldatmadan, herhangi bir maska
ralktan ekinmez. (Kibir yapma gszl ve derinden kklemi
bir kendini hor grme iin duyulan srekli intikam ihtiyaa bu
tr kendim beenmiliin tarifi hemen hemen budur.)
Sisteminin, tm deneyimleri krizlere dntren ve hayatn en
kk tesadflerine bile dramatiklii katan absrd alnganl,
onu tm hesaplanabilirliinden yoksun brakr: artk bir kii deil
dir, en fa/la kiilerin bir randevusudur ve bir o, bir bu arsz bir ken
dine gvenle ileri doru atlr. te bu nedenle aktr olarak byk
tr: Doktorlar tarafndan yalandan incelenen tm bu zavall isten-
siz insanlar, bizi mimik, ekil deitirme ve neredeyse istenen herhan
gi bir karaktere brnme virtzlkleriyle artrlar.

814
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Sanatlar, bize ve kendilerine ne sylerlerse sylesinler, byt tut

kularn insanlar deildirler. Ve bu da iki nedenden dolaydr: ken
dilerine kar her trl utantan yoksundurlar (kendilerini kendile
ri yaarken gzlemlerler; kendilerine casusluk ederler, fazla merak
ldrlar) ve ayrca byk tutkulara kar her trl utantan yok
sundurlar (onlan sanatlar olarak istismar ederler). kincisi ise kan
emicileri olan yetenekleri, onlara tutku olarak adlandrlan gc,
bir kural olarak israf etmelerini ok grr. nsann bir yetenei
varsa, ayn zamanda kurbandr: kendi yeteneinin kan emicilii
altnda yaar.
nsan, bir tutkuyu temsil ederek, onun stesinden gelemez: daha
ziyade insan bu tutkuyu temsil edebilecek duruma geldiinde ste
sinden gelmi olur. (Goethe baka bir ey retmektedir; ama bura
da kendini yanl anlamak istemi gibi grnmektedir delicatez-
zadan130 dolay.)

130 Duygu, takt hassasiyetiilham ald kadnlara sayg.

514
 Sanat Olarak G Istend

815
(Yaz-Gz 1888)

Hayatn ussallDncede bile erotik konularla ilgili prensipler a

sndan greceli bir iffet, sagrl bir tedbirlilik, doutan gelen zel
yetenekler asndan zengin ve eksiksiz mizalarda bile hayatn byk
ussallna ait olabilir. Bu prensip, zellikle sanatlar iin geerli olup,
hayat bilgeliklerinin bir parasdr. Tamamen sakncasz sesler, bu g
r desteklemilerdir: Bunlar arasnda Stendhal ve Th. Gautier ve ay
rca Flaubertin isimlerim vermek isterim. Sanat belki de ister iste
mez ehvetli, genelde kolay heyecanlanabilen, her trl uyarcya
ak, uzaktan bile yan yoldaki bir uyanann telkiniyle buluan bir in
sandr. Buna ramen, ortalama olarak grevinin, ustalk istencinin
basks altnda, aslnda alakgnll, hatta ou kez sadedir. Egemen
igdleri ondan bunu isterler kendini olaan bir ekilde harcamas
na izin vermezler, insann sanatsal kavramda harcad g, cinsel bir
leme srasnda harcad gle ayndr sadece tek bir g tr vardr.
Sanat, burada direnmedii, kendim burada harcad takdirde kendi
ni aldatr birok igd eksikliini, genel olarak bir isten eksikliini
ele verir; bu, kn bir iareti olabilirher halkrda sanatnn de
erini hesap edilemez bir dereceye kadar drr.131

816
(Mart-Haziran 1888)

Sanatyla karlatrldnda, bilimsel insann grnmesi aslnda ya

am seviyesinin frenlenmesinin ve drlmesinin bir iaretidir (
ama 33011 zamanda kuvvetlenmemi, katln, sertliin ve isten g
cnn bir iaretidir).
Sahtekrlk, geree ve yararlla kar kaytszlk, bir sanatda ne
dereceye kadar genlik, ocukluk iareti olabilir Allagelmi dav
ranlar, makul olmaylar, kendileri hakkndaki bilgisizlikleri, ebedi
deerlere kar kaytszlklar, oyundaki ciddiyetlerisaygnlk ek-

131 1911, s. 512: Bu aforizmanu Richard VVagner ile ilgili ikinci bir blm kartlmtr.
Bu blm, faks ktlarnda ve Ekteki eviride vardr.

515
G istenci

siklikleri; soytan ve Tann; aziz ve alak yan yana gd olarak, emir

olarak taklit Ykselen hayatn sanatlandte olan hayatn sa
natlar: hepsi tm aamalara ait deiller midir? Evet!132

817
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Kadnlann eserleri eksik olsayd, sanat ve bilim zincirinde herhangi

bir balann eksik olur muydu? stisnalan itiraf edersekki kural
kantlarlarkadnlar eser olmayan her eyde mkemmellie ula
rlar mektuplarda, biyografilerde, hatta en hassas elilerinde, ksa
cas bir metier olmayan her eydezellikle de bu eylerde kendini
mkemmelletirdii iin, sahip olduu tek sanatsal itkiye itaat etti
i iin honut etmek ister
Ama kadnlann, bir sese, bir nefese, bir hoppalaya333 kendisine ver
diinden daha fazla nem veren? en iteki srlarna ulamak iin her
parmayla kendim inciten? ekil alamayan (kendim brakamayan,
kendini kamuya ak hale getiremeyen) hibir eye hibir deer ver
meyen gerek bir sanatnn an tutkulu kaytszlyla ne ii olabilir
ki? Sanatlar tarafndan uygulanan sanatne olduunu kavrayama
dnz m: tm pudeurlere134 suikast yapmak iin bir giriim deil inidir?
Kadnlar sadece bu yzylda edebiyata dnme giriiminde bu
lunmulardr (yal Mirabeaunun szleriyle sylemek gerekirse:
vers la canaiHe plumiere ecrivassiere135): yazyla amatrce urarlar, sa
natla amatrce urarlar, igdlerini kaybederler. Ama neden? di
ye sorabilir miyiz.

818
(Kasm 1887-Mart 1888)
nsan, sanat olmayanlarn ierik olarak biim, konunun kendi
si olarak adlandrdklan her ey adna sanatdr. Elbette bu durum

132 Kr. Ksm 339.

133 Hopsasa: Muhtemelen Sihirli Fltte Papageno'ya gnderme.
134 Kr. Putlarn Alacakaranl, zdeyiler ve Oklar.
135 Karalayan insan kalabalna doru Kr. Putlarn Alacakaranl

516
 Sanat Olarak G stenci

da insan alt st olmu dnyaya aittir: nk bundan byle ierik, sa

dece biimsel bir ey haline gelecektirhayatmz dahiL

819
(1883-1888)

Nanslar (modernliin gerek iareti), genel olmayan, sevindiren

ve tipik olan kavramakta stn olan drtye kar koan konusun
da bir sezgi ve sevin: tpk en iyi dnemin Yunan tad gibi. inde
yaamn dolgunluunun an glendirilmesi vardr: l egemen
hale gelir; en altta yava hareket eden ve fazla canl olan her eye
kar tiksinti hisseden gl ruhim durgunluu vardr. Genel kural,
kanun, onurlandrlm ve vurgulanmtr, dier taraftan istisnalar bir
kenara atlm, nanslar silinmitir. Salam, gl, dayanld olan,
geni ve azametli bir ekilde yatan ve gcn gizleyen hayathoa
giden budur ite, yani insann kendisi hakknda dndne uyar.

820
(1885)

ounlukla sanatlarla bugne kadar gelen herhangi bir filozofla

olduundan daha fazla hemfikir oluyorum: Onlar, hayatn kokusu
nu unutmamlardr, bu dnyada olanlan sevmilerdirduyulan-
n sevmilerdir. ehvetten uzaklamak iin aba gstermek: bana
bir yanl anlama veya bir hastalk ya da sadece bir ikiyzllk ya da
kendini kandrma olmad yerde, bir tedavi gibi geliyor. Kendim
iin ve yaayan, yaayabilen herkes iin, priten bir vicdan tarafndan
ikence edilmeden, duyularn gittike byyerek tmsellemelerini
ve oalmalarm arzu ediyorum; aslnda duyularmzn incelii, bol
luu ve gc iin onlara minnettar olmalyz ve karlnda tinsel
lik dorultusunda sahip olduumuzun en iyisini sunmalyz. Ruha
ni ve metafziksel iftiralar duyularn bizim iin anlam karsnda
nedir ki! Bu iftiralara artk ihtiyacmz yoktur: Goethe gibi, gittike
byyen bir keyif ve scaklkla bu dnyadakilere skca sarlmak
la ok iyi bir ey yaptmzn iaretidir: nk bu ekde, insan

517
G stenci

kendini yceltmeyi rendii takdirde, varoluun ycelticisi haline

geldiine dair byk insan kavramna skca sarlr.136

821
(Mart-Haziran 1888)

Sanattapesimizm mi? Sanat, aamal olarak sarholuk koulunu orta

ya kartan aralar kendi uruna sevmeye balan an incelik ve renk
ihtiam, izginin kesinlii, tonlarda nans: normal koullar altnda
farklln eksik olduu yerdeki/arkk. Farkl olan her ey, btn n
anslar, sarholuun meydana getirdii bu an g artlarn hatrlat
tklar oranda, armla bu sarholuk duygusunu uyandrrlar sanat
eserlerinin etkisi, sanat yaratan durumusarholuu uyandrmaktr.
Sanatta asl olan yine varolutaki mkemmellii, mkemmellik ve
bolluk meydana getirmesidir, sanat, esas olarak varoluun onaylanmas
dr, kutsanmasdr, Tannsaatnlmasdr Bir pesimist sanat neyi gsterir?
Bir eliki deil midir? Evet Schopenhauer, belirli sanat eserlerinin
pesimizme hizmet ettiklerim sylediinde yanlyordu. Trajedi, bo
yun emeyi retmez Korkun ve kukulu eyleri sunmak, kendi
iinde bir sanatda g ve ihtiam igdsdr onlardan korkmaz.
Pesimist sanat diye bir ey yoktur Sanat onaylar. onaylar. Ya Zo-
la? Ya Goncourtlar? Gsterdikleri eyler irkindir: ama onlarn bun-
lan gstermi olmalar, irkinden aldkla keyiften gelir nemli deil!
Farkl dnyorsanz, kendinizi kandryorsunuz. Dostoyevski ne
kadar zgrletiriddir!

822
(1888)

Okuyucularm, iyi insanrn, hayat dramnn tamamnda, bir tken

milik biimim temsil ettii fikrine yeterince altktan sonra, Hristi
yanln iyi inam kt olarak dnmesindeki tutarlla sayg gs
tereceklerdir. Hristiyanlk bu konuda haklyd.

136 MS, Nietzsche'nin elyazsndan deil-muhtemelen kendisi tarafndan dikte edilmitir-

ama kendisi tarafndan revize edilmitir.

518
 Sanat Olarak G stenci

Bir filozof iin: iyi ve gzel birdir demek, bir alaklktr, bir de bu
na: ayrca gerek de diye eklerse, onu krp dkerler. Gerek irkindir.
Sanata, gerei yok etmeyelim diye sahibiz.

823
(Bahar-Gz 1887)

Sanatlarn ahlaHdamasAhlaki dar grllkten ve ke perspektifle

rinden kurtulu olarak sanat; ya da bunlarn taklidi olarak sanat G
zelliin korkuyla birletii yerde doaya uu. Byk insan kavram
Krlabilir, gereksiz lks ruhlar, bir nefesten bile tedirgin olan,
gzel ruhlar.
Olduklar gibi, en ihtiaml canavarlar olarak, lm idealleri
tm acmasz katlklar ve vahetleriyle uyandrmak.
Ahlaklam tm sanatlarn dolambalma ve bilinsiz rol
oynaylarna psikolojik bir bakn elenceli sevinci.
Sanatn sahteliiahlakszlm gn na kartmak.
temel idealletirme glerini (ehvet, sarholuk, fazladan
hayvansallk) gn na kartmak.

824137
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Sanatlarda modem sahtecilik: gerekli grlmektedir, yani modem
ruhun en karakteristik ihtiyalarna uygun grlmektedir.
nsanlar, yetenek boluklarm, hatta daha da fazlas eitim, re
tim ve okul boluklarm tkyorlar.
Birincisi: Kendimiz iin daha az sanatsal olup, artsz seven (ve
ksa bir sre sonra kiinin karsnda dizlerinin stne ken) seyirci
ler ararz. Yzylm zn batl inana, dehaya duyulan bo inan yar
dma olur.
kincisi: Demokratik bir ada tatmin olmayan, hrsl, kendini giz
leyen tinlerin aprak igdlerine seslenen uzun bir konuma ya
parz: yapmack tavrlarn nemi

137 W agnerOlaynda.kullanlmtr.

519
G stenci

ncs: Bir sanatn prosedrlerin bir dier sanata aktarrz, sa

natn hedeflerini bilginin veya kilisenin ya da rksal menfaatlerin
(nasyonalizm) veya felsefenin hedefleriyle artrz btn frenle
ri bir anda ekeriz ve Tann olabeceimiz konusundaki karanlk
kukulan uyandrrz.
Drdncs: Kadnlan, strap iindekileri, hakszlktan dolay f
keli olanlan pohpohlarz, uyuturucudan ve afyonlu alan da sa
natta egemen klarz. Kltrl olanlar, iir ve Eskia hikyeleri
okuyanlan gdklarz.

825
(Bahar-Gz 1887)

Kamuya ak salon ve zel oda olarak ayrm; birincisinde bugn

bir arlatan olmak zorundayz; kincisinde bir virtz olmaya kararl
yz, hepsi bu! Yzylmzn spesifik dehas bu aynm aar, her ikisin
de de iyidir: Victor Hugonun ve Richard Wagnerin byk arlatan
l ama ylesine iten bir virtzlkle birlemitir ki en zarif sanat
uzmanlarm bile tatmin etmilerdir. Byklk eksiklikleri de bun
dan dolaydr gr aan srekli olarak deiiyordu, bir gn en ka
ba talebe, ertesi gn en zarif talebe yneliyorlard.

826
(Bahar-Gz 1887)

Sahte younlatrma;

1) Romantizmde: bu sabit Espressivo, kuvvet iareti deil, noksanlk

duygusudur;
2) Pitoresk mzik, szde dramatik mzik, her eyden nce daha kolay
dr (tpk vahi kolportaj ve natralist romanda/ais ve traits138 gibi);
3) Tutku sinirler ve tkenmi ruhlar meselesidir tpk yksek
dalarda llerde, frtnalarda an dknlklerde ve dehet
lerdeki sevin gibihacimli ve masif olanlarda (rnein tarihi

138 Gerekler ve zellikler.

520
 Sanat Olarak G stenci

ler asndan); aslnda bir duygular dknl klt vardr (gl

alar nasl olur da tam zt bir sanata ihtiya duyarlartutku
nun tesinde bir aleme ihtiya duyarlar?)
4) heyecanlandran malzemelerin tercih edilmesi (erotik veya sosya
list veya patolojik): insann bugn kimin iin altn gsteren
btn iaretler an alalar ve dalgnlar ya da kuvvetsizler iin
Herhangi bir etki yaratmak iin zulmetmek zorundayz.139

827
(Bahar-Gz 1887)

Zulmetme sanat olarak modem sanatkaba ve inandna ekilde

belirlenmi bir betimleme mant; motifler formllere indirgene
rek basitletirilmilerdir; forml zulmeder. Betimlemeler ierisinde
vahi bir eitlilik, duyularn kanmasma neden olan boucu bir kit
le; renk, malzeme ve arzularda vahilik. rnekler: Zola, Wagner; da
na tinsel dzen ierisinde Taine. Dolaysyla: mantk, kitle ve vahilik.

828
(1883-1888)

Ressamlar asndan: tous ces modemes sont despoetes qui ont voulu etrepe-
intres. Lun cherche des drames dans ITistoire, lautre des scenes de moeurs, celu-
i-ci traduit des religions, celui-l une phosophie.140 Biri Rafaeli taklit eder,
bir dieri erken talyan ustalan; manzara sanatlan, kasideler ve at
lar yapabilmek iin aalan ve bulutlan kullanr. Hibiri sadece bir
ressam deildir, hepsi arkeolog, fizyolog, u veya bu hatrann veya
kuramn teatral prodktrleridirler. Bilginliimizden, felsefemizden
zevk alrlar. Bizim gibi onlar da genel fikirlerle dolup tayorlar. Bir bi
imi, ne olduu uruna deil, ne ifade ettii uruna severler. lmi, ezi
yetli ve dnceli bir neslin oullandrlarokumayan ve sadece gz
lerine ziyafet ekmeyi dnen eski ustalarndan binlerce mil uzakta.

139 Akas, bu ksm Wagneri uzunca iliyor ama sadece onu deil; bkz. sonraki ksm
140 Tm bu modem insanlar ressam olmak isteyen airlerdir. Kimi tarihte dram arad, ki
mi usul sahneleri; biri dini aktarr, dieri de bir felsefeyi

521
G stenci

829
(1888)
Temel olarak, Wagnerin mzii bile hl edebiyattr, tpk Fransz
romantizminin tamam gibi: Duygusal evde kalmalar zerinde uy
gulanan egzotizmin cazibesi (tuhaf zamanlar, gelenekler, tutkular).
ok uzakta sadece kitaplarla ulalabilen tarihncesi yabana lkeye
girmi olma ve ufkun tamamm yeni renkler ve frsatlarla boyan
m grmenin sevinci
Henz ok uzak, aklanmayan dnyalarn sezgisi; bulvarlara te
peden bakmak nk nasyonalizm kendimizi kandrmayalm, sa
dece egzotizm baka bir biimidir
Romantik mzisyenler, egzotik kitaplarn onlar ne hale getir
diklerini naklederler biri egzotik eyleri, Floransa ve Venedik tar
znda tutkular denemek ister sonunda kendini onlar resimlerde
arayarak memnun eder Burada esas olan, yeni arzularn tr, tak
lit etme ve bakalarnn hayatm tecrbe etme, klk deitirme, ru
hun gereini gizleme isteidir Romantik sanat, sadece bozuk bir
gerekliin" yerini alan geici bir aredir.
Yeni eyler yapma giriimi: ihtilal, Napoleon. Ruh iin yeni frsat
lar tutkusu, ruhun genilemesidir Napoleon.
istencin bitkinlii; hissetme, hayal etme ve yeni eylerin hayali
ni kurma arzusundaki byk arlklarinsann bir kez tecrbe et
tii arlklarn sonucu: an duygulara kar alktr Yabana ede
biyatlar, en gl baharatlar sunmulardr.

830
(Kasm 1887-Mart 1888)

Winckelmann ve Goethenin Yunanllar, Victor Hugonun Do

ulular, Wagnerin Edda karakterleri, YValter Scottun on n
c yzyl ngilizleribir gn komedinin tamam tehir edilecek
tir! hepsi tarihi adan lnn tesinde sahte, am amodemdi
ler .141

141 1911, s. 512: Son satr, baka yorum: modem, gerek.

522
 Sanat Olarak G stenci

831
(Bahar-Gz 1887)
Yabana eyler ve dn alnm eylerle bantl ulusal bir dehann
karakterize edilmesi hakknda:
ngiliz dehas, tuttuu her eyi kabalatrr ve doallatrr;
Fransz dehas, inceltir, basitletirir, mantklatmr, ssler;
Alman dehas, kafa kartrr, tehlikeye atar, artr ve ahlaklatnr,
talyan dehas, dn ald eyi brlerinden kat kat fazla en z
gr ve en ince ekilde kullanm olup, iinden aldnn yz kat faz
lasn yine yerine koymutur: verebilecek en fazla eyi olan en zen
gin deha olarak.

832
(Bahar-Gz 1887)
Yahuder, sanat alanndaki dehaya Heinrich Heine ve doutan ok
yetenekli ve ok ateli bir ehvet dkn olup, mzisyen olarak b
yk gelenee skca sarlan ve sadece kulaktan daha fazlasna sahip
olanlar iin, Alman romantikerinin duygusal ve aslnda dejenere
mziinden gerek bir kurtulu olan Offenbach ile yaklatlar.

833
(Bahar-Gz 1887)
Offenbach: Voltairein ruhuna sahip Fransz mzii zgr, ok ateli,
biraz alaya bir srtmaya sahip, ama parlak, neredeyse banallik nok
tasna kadar akll (makyaj kullanmaz) ve hastalkl veya sarn
Viyanal ehvetine ait mignardise142 olmadan.

834
(1884)

Birileri sanatsal dehay kanun altnda en byk zgrlk, Tanrsal

delimenlik, en zor eylerde kolaylk olarak anlyorsa, Offenbach,
142 Sahte tavr, yapmack.

523
G stenci

dhi unvanm Wagnerden ok daha fazla hak etmitir. Wagner

ar ve hantaldr. Wagnere u soytan Offenbachn soytanlklann-
dah neredeyse her birinde be veya alt kez ulat ok ateli m
kemmellik anlarndan daha yabana olan bir ey yoktur.143 Ama bel
ki de birileri dhi szcn baka bir ekilde anlyordur.144

835
(1885-1886)

Mzikbalkl blm iin.145 Alman ve Fransz ve talyan mzii.

(En dk dnemlerimiz siyasi adan en verimli dnemlerimizdir.
Slavlar?) Kltrel tarihsel bale: operann stesinden gelmitir.
Aktrlerin mzii ve mzisyenlerin mzii. Wagner tarafndan
yaratlanlarn bir biim olduu gr yanltr biimsizdi. Dra
matik bir konstrksiyon olaslnn hl kefedilmesi gerekiyor.
Ritim Ne pahasna olursa olsun davurum. Carmene vg.
Heinrich Schtze vg (ve Liszt Toplumuna) Fahiece enstr-
mantasyon. Mendelssohna vg: Onun iinde ve baka hibir yer
de Goetheden bir unsur var! (Tpk Goethenin baka bir unsurunun
Rahelde;146 bir ncsnn de Heinrich Heinede mkemmellie
ulamas gibi.)147

836
(Bahar-Gz 1887)

Betimleyici mzik; etkili olmas iin gereklie brakn Sanatn tm

bu trleri daha kolay, daha taklit edilebilirdir; doutan yeteneksiz
ler bunlar kullanrlar. gdlere bavuru; telkin gcyle sanat

143 Nietzschenin soytary (Hansmtrst) o kitaplarnda vmesi hakknda bkz benim eserim
olan Nietzsche, Blm 13, No. D
144 1911, s. 511: Bu satrlar Richard Wagner hakknda bir nottan alnmtr." Bu not, faks k
tlarnda ve Ekteki eviride vardr.
145 MSde: Bir blm Mzik' l-'Sarholuk doktrini (sayma, rnein peitts faits deer
takdiri). Aynca yine 1911, s. 512 uyannca bu not aslnda yinin ve Ktnn tesinde iin
planlanmt; ama karlatrma iin: Wagner Olay
146 Rahel von Vamhagen (1771-1833): Salonu, Berlinde byk bir kltr merkeziydi.
147 Mendelssohn, Rahel ve Heineve Offenbach (bkz. ksm 832-834) Yahudi kkenli olup,
Wagner fanatik bir Antisemitti.

524
 Sanat Olarak G stenci

837
(Bahar-Gz 1887)

Modem mziimiz hakknda. Melodinin bozulmas, fikrin, diya

lektiin, en tinsel faaliyet zgrlnn bozulmasyla ayndrc
retin ve hatta prensiplerin yeni doruklarnda gelien bir para han
tallk ve kabzlktr;sonunda insan sadece yeteneinin prensipleri
ne ve bir yetenein dar grllne sahip olur.
Dramatik mzik samalk! Sadece kt bir mziktir nsan artk
yceltilmi tinsellie ve ona hizmet eden mutlulua nas ulaacan
bilmediinde yerine geecek yedekler olarak duygu, tutku(rnein
Voltaireinki). Teknik olarak duygu ve tutku daha kolaydrdaha
zavall sanatlar gerektirir. Drama bavuru, bir sanatnn dahi aralar
dan ok yanl aralarn efendisi olduunu ele verir. Dramatik resimle
rimiz, dramatik lirik iirlerimiz vs. vardr.

838
(1888)

Mzikte, mzisyenleri zorla bir kanuna tabi edecek ve onlara vicdan

verecek estetikten yoksunuz; sonu olarak prensipler zerinde bir
dahi anlamazlndan da yoksunuznk mzisyen olarak Her-
bartn istemsemelerine bu alemde Schopenhauerin istemsemeleri
ne gldmz kadar ok glyoruz. Aslnda bu, byk bir sorun
douruyor Artk model, ustalk, mkemmellik anlaylarm
hangi temelde bulabeceimizi bilmiyoruzeski akn ve hayranl
n igdsyle deerler leminde kr bir ekilde el yordamyla
erliyoruz; iyi olan bizim houmuza gidendir iddiasna inanacak
aamaya yaklayoruz
Beethovenin her yerde gayet masumca bir klasiki olarak tarif
edilmesi bende gvensizlik yaratyor: Ben kesinlikle dier sanatlar
da bir klasiki dendiinde Beethovenin tam tersi bir sanatnn an
laldm iddia ederdim Ama Wagnerdeki eksiksiz ve ak stil par
alanmas, szde dramatik stili bile mekleyid olarak, ustalk ola
rak, erleme olarak retiliyor ve onurlandnlyorsa sabrszlm

525
G stem

doruk noktasna ulayor. VVagnerin anlayna gre mzikteki dra

matik stil, genel olarak stilin, baka bir eyin yani dramn, mzikten
yz kat daha nemli olduu varsaymna dayanarak reddedilmesi
dir. Wagner resim yapabiliyor, mzii mzikten baka bir ey iin
kullanyor, yapmack tavrlar vurguluyor, bir airdir; son olarak
tm tiyatro sanatlar gibi gzel duygulara ve kalkan gslere
bavurmuturve tm bunlarla kadnlan, hatta kltre ihtiya du-
yanlan ikna ederek kendi tarafna ekmeyi baarmtr: iyi ama,
mzik kadnlar ve kltre ihtiyaa olanlar iin nedir ki! Sanata kar
hi vicdanlan yok; bir sanatn prensipleri ve en vazgeilmez er
demleri ayaklar altnda inendiinde ve ikincil derecede hedefler
yararna (analla148 dramaturgca olarak) alay konusu olduunda aa
ekmiyorlar. Da vuran yani sanatn kendisi varoluunun kanunla-
n kaybetmise, davurum aralarm geniletmenin ne anlam var
ki! Tonlarn pitoresk grkemi ve gc; sesin sembolizmi, ritim, renk
lerin uyumu veya uyumsuzluu, mziin telkin edid nemi, Wag-
nerin egemen kld mziin tm ehvetiWagner tm bunlan
mzikte fark etti, at ve gelitirdi Victor Hugo, d konusunda buna
benzer bir ey yapt; ancak bugn be Franszlar hl kenderine so
ruyorlar, Hugo konusunda bu aslnda dilin bozulmas de iniydi
diyetlde ehvetin artmasyla neden, tinsellik, kanuna duyulan
derin itaatkrlk bastrlmad m diye? Fransada airlerin heykelt
ra olmas, Almanyadaki mzisyenlerin aktr ve kltr satialan ol-
malantm bunlar kn iaretleri de midir?

839
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Bugn, mzikle ilgilenmeyenler arasnda be bir mzik pesimizmi

var. Ona kimler rastlamad, ona kimler beddua etmedi kipiyano
suna umutsuzca lklar atacak kadar ikence ektiren, tek elle en
kasvetli gri kahverengi harmonilerin amurunu eri frlatan sefil
genlik? Bu, insan pesimist olarak tanmlar Ama bu, insan mzis

148 Hizmeti

526
 Sanat Olarak G stenci

yen olarak da tanmlar m? Kimse beni bna inandramaz. Wagner

tarz pur sang149 mzikal deildir; mziin doal glerine, tpk bir
kadim hipnozcusunun istencine yenildii gibi yenilirve bunu ya
pabilmek iin, in rebus musicis et musicantibs150 konularnda kat ve in
ce bir vicdan tarafndan kukulu hale getirilmemelidir. Gibi d e
dim: ama belki de burada bir mecazdan daha fazlas vardr. Wag-
nerin kullanmay tercih ettii (ve byk bir ksmn kendisi iin
yaratmak zorunda kald) etkileri meydana getirmek iin kullanlan
aralara bir bakn: tuhaf bir biimde bir hipnozcunun kendi etkileri
ni yaratt aralara benziyorlar (orkestras iin tempo ve ses rengi se
imi; ritminde mantk ve drdln naho bir biimde engellenmesi;
sonsuz melodisinin kolay gemeyen, sakinletiren, gizemli, isterik
nitelii). Aynca Lohengrit preldnn rnein dinleyicilerini, zel
likle de kadnlan indirgedii durum, uyurgezerin kendinden gemi
halinden ok mu farkl?
Ad geen preld daha yeni dinlemi, Wagner hayranlarnn
nal etkileyeceklerini bildikleri u byleyici gzlere sahip bir tal
yan kadnn: come si dorme con questa musicaP51 dediini duydum

840
(Mart-Haziran 1888)
Mzikte din. Wagnerin mziinde hl dini ihtiyalarn ne kadar ok
itiraf edilmemi, hatta anlalmam tatmini vardr! Bu mzik aracl
yla ne kadar ok vaiz, erdem kutsal yalama, bekret, kurtulu
konumaktadr! Mziin szcklerden ve anlaylardan vazgeebil
mesiah bu gerekten, yneten ve daha nce inanlan her eye geri git
mek zere batan kartan bu kurnaz azizden nasl da avantaj salamakta
dr! Baz eski igdler veya bakalan titreyen dudaklarla yasaklan
m kadehlerden ierken, entelektel vicdanmzn utanmaya ihtiyac
yokturo danda kalr. Bu kurnazca, salkl, hatta dini igdnn

149 Safkan
150 Mzik ve mzisyenle ilgili konularda.
151 Bu mzikle insan nasl da uyur!"
nceki paragrafta karelik: Quadratur.
Wagner hakkndaki tm bu notlar Wagner Olay ile karlatrlmaldr.

527
G istenci

tatmin noktasnda utana ele verdii iin iyi bir iarettir El altndan
Hristiyanlk: Wagnerin son dneminin mzik trdr.

841152
(Mart-Haziran 1888)

nsanlarn yznde cesaret, bir eylerin yznde cesaret ve kt

zerinde cesaret arasnda ayrm yapyorum. Sonuncusu rnein
David Straussun cesaretiydi. Ayrca tanklar huzurunda cesaret ve
tanksz cesaret arasnda ayrm yapyorum: Bir Hristiyamn, genel
olarak Tanrya inananlarn cesareti asla tanksz cesaret olamaz
bu gerek bile tek bana derecesini drr. Son olarak, yaradl
ta kklemi cesaret ve korkunun korkusunda kklemi cesaret
arasmda ayrm yapyorum: sonuncusunun belirli bir aamas, ah
laki cesarettir. Ayrca umutsuzluktan dolay cesaret de bunlara ek
lenmelidir.
Wagner, bu cesaret trne sahipti Mzik asndan durumu, te
melde umutsuzdu. yi bir mzisyeni oluturan iki eyden yoksundu:
doa ve kltr, mzie yatknlk ve mzik konusunda eitim ve
retim. Cesarete sahipti: yoksun kald eyleri bir prensip haline ge
tirdikendisi iin bir mzik stili yaratt. VVagnerin yaratt dra
matik mzik, onun yapabilecei bir mziktiVVagnerin snrlan
bu anlay belirler.
Ve yanl anlald! Yanl m anlald? Modem sanatlarn
altda bei bu durumdadr. Wagner onlann kurtanasdr; altda be
her halkrda en dk tahmindir. Doann kendini amansz gs
terdii ve dier taraftan kltrn tesadfi, deneysel ve amatr ola
rak kald her derecede, sanat igdsel olarakne diyorum
ben? hararetli bir ekilde Wagnere dnmektedir. airin dedii gi
bi: Onu yanya kadar srkledi yanya kadar bam .153

152 1911, s. 512: Wagner Oiaynda kullanlan uzunca bir taslaktan.

153 Goethe Der Fisder", sondan nceki satn halb zog sie ihn, halb sarik er hin. Nietzsche, ka
dn belirten sie" zamiri, erkei belirten er zamiri ile deitirmitir.

528
 Sanat Olarak G stend

842
(Mart-Haziran 1888)

Mzikve byk st. Bir sanatnn bykl, meydana getirdi

i gzel duygularla llemez: bu fikri kadnlara brakn. Ama b
yk stile yaklat dereceye, byk stili uygulamaya yetenekli ol
duu dereceye gre llebilir Bu stilin byk tutkuyla ortak yan,
memnun etmeye tepeden bakmas; ikna etmeyi unutmas; emir
vermesidir; isterli olmasdr nsann temsil ettii kaosa hakim ola
bilmek; kaosu biim alma almaya: mantkl, basit, belirli, matema
tik, kanun olmaya zorlamakburadaki byk hrs budur. Tiksindi
rir; byle bir g sahibi insanlan artk sevilmez etraflarm bir l,
bir sessizlik, byk bir kutsallk karsnda duyulan korku sarar
Btn sanatlar, byk stile istekli olanlan bilirler mzikte neden
eksiktirler? Hibir mzisyen bugne kadar Palazzo Pittiyi yaratan
mimar kadann ina edememitir Sorun da buradadr. Mzik aca
ba byle bir gcn sahibi olan her tr insann egemenliinin bittii
bir kltre mi sahip? Byk st anlay mziin ruhlarnamzi
imizdeki kadnlara m aykn?
Burada ok nemli bir meseleye parmak bastm: Mziimizin ta
mam nereye ait? Klasik tadn alan, bununla kyaslayacak hibir
eyi bilmiyorlar: Rnesans dnyas akamna ulatnda, zgrlk
ahlaktan, hatta insandan bile ayrldnda canlanmaya balad:
Rnesans kart olmak, karakterinin bir paras mdr? Her halkr
da ada olduundan Barok stilinin kardei midir? Mzik, modem
mzik, zaten k deil inidir?
Bu meseleyi daha nce de vurguladm: Mziimiz, sanatta Rne
sans kartlnn bir paras deil midir? Barok stiline yakn akraba
de midir? Tm klasik tatlara aykn olarak bymedi mi ki byle-
ce klasik olma hrslan doasndan dolay yasaklanm olsun?
Birindi derecede bir mesele olan bu sorunun cevab hakknda,
mziin Romantizm olarakyine klasiklie kar bir tepki hare
keti olaraken byk olgunluuna ve doluluuna ulat gere
inden doru sonular kartlm olsayd, hibir kuku kalmaya
cakt.

529
G stenci

Mozarthassas ve ehvet dolu bir ruh ama dddi olduu zamanlar

da bile tamamen 18. yzyla aittir. Tpk Wagnerin son byk ro
mantiki olmas gibi, Romantizmin Fransz kavram tarznda ilk byk
romantiki olan Beethovenki her ikisi de igdsel olarak klasik ta
dn, kat tadnigdsel muhalifleridirbyk stil de abasdr.

843
(Mart-Haziran 1888)

Romantizm: Modem olan her ey gibi, hrsl bir mesele,

ki kat estetik durum
Arayana, arzu edene kar olan dolular ve verenler.

844
(1885-1886)
Romantiki, kendisinden duyduu byk tatminden dolay yarat
c olan sanatdrkendisinden ve dnyadan uzaa bakan, geriye
bakan.

845
(1885-1886)
Sanat, gereklie duyulan tatminsizliin bir sonucu mudur? Ya da zevk
alnan mutlulua duyulan minnettarln davurumu mudur? Birinci
sinde Romantizm; kincisinde hale ve ilahiler (ksacas ilahlatrma sa
nat): Rafael de buraya aittir; sadece dnyanm Hristiyan yorumu gi
bi grnen eyi Tanrlatrma yanllna dmt. Hristiyanla
zg olmayan yerde varolu iin minnettarlk duyuyordu.
Ahlaki yonun, dnyay tanamaz hale getirmektedir. Hristiyan
lk, dnyanm stesinden gelme, yani dnyay inkr etme girii
miydi. Uygulamada, bylesine ldrc bir delilik giriimiinsann
delice kendini dnyann zerinde olarak deerlendirmesiinsan
kasvetli, kk ve yoksul hale getirmitir: sadece en sradan olanlar
ve zararsz olan insan tr, sr tipi, bundan yarar salad ya da isti
yorsanz, bununla ilerledi

530
 Sanat Olarak G stend

lahlatrma sanats olarak Homeros; aynca Rubens. Mziin he

nz yapamadklar.
Byk kutsallkta insann idealletirilmesi (byklnn bir fikri)
Yunandr;154 deerini drme iftira, gnahkarlan hor grme Ya
hudi Hristiyandr.

846
(1885-1886)

Romantizm nedir?- Tm estetik deerler asndan u temel aynn

yapyorum: Her bireysel durumda Alk m, bolluk mu burada ya
ratc olmutur? diye soruyorum. lk bakta baka bir aynm ok
daha akla yatkn grnmektedirdaha aktryani sertlik, ebedi
lik, varlk iin duyulan arzunun mu, yoksa yok etme, deiim veya
olu iin duyulan arzunun mu yaratcln nedeni olduu ayrm.
Ancak her iki arzu da yalandan incelendiklerinde, hrsl ve sanrm
tercih edilmesi gereken yujandaki emaya uygun olarak yorumla
nabilir olduklarn kantlamlardr.
Yok etme, deiim ve olu arzusu, gelecee gebe olan bir gcn
davurumu olabilir (bunun iin kullandm terim, bilindii gibi
Dionyssos tarzTdr) ama ayn zamanda varolan her eyi, aslnda va
roluun kendisi, varlklarn tamam onlan fkelendirdii ve tahrik
ettii iin yok eden, yok etmek zorunda olan zayf bnyelilerin, mi
rastan yoksun kalanlarn, imknlan kt olanlarn nefreti de olabilir.
Dier taraftan ebediletirme minnettarlktan ve sevgiden
kaynaklanabilirbu kkenden gelen bir sanat, daima ilahlatrma
sanat, Rubensle belki bir ahi, Hafizla byk mutluluk, Goet-
heyle parlak ve kibar ve her eyin zerine bir Homeros halesi ge
iren bir sanat olacaktrama ayn zamanda strab iinde en ki
isel, en bireysel ve en dar grl olam en kiisel zelliini
adeta kendi imajm, strabnn imajm onlara zorla kabul ettire
rek, onlan zorlayarak ve dalayarak, bir kanun ve zorlamaya d
ntrmek isteyen byk straplar iindeki birinin zorbaca isten

154 Kr. Prometheus ve Tragedyann Douu.

531
G stenci

ci de olabilir. Sonuncusu, en anlaml ekliyle romantik pesimizm

dir, ister Schopenhauerin isten felsefesi olarak; ister Wagner tar
z mzik olarak olsun.155

847
(Bahar-Gz 1887)

Klasik ve romantik antitezinin arkasnda gizlice aktif ve reaktif an

titezi yatyor mudur?
848
(Bahar-Gz 1887)

Klasik olabilmek iin, tm gl ve grnte aykr yeteneklere

ve arzulara sahip olmayz?ama yle bir ekilde ki tek bir bo
yunduruk altnda yryebilsinler; edebiyat veya sanat veya siya
set dehasn zirveye karmak iin doru zamanda ulasnlar (tm
bunlar olduktan sonra deil ); insann en derin ve en isel ruhun
da, henz varolduu ve yabana eylerin taklitleriyle zeri henz
boyanmad (ya da henz bamsz olduu) bir zamanda (bir
halkn veya bir kltrn) toplam halini yanstabilsin; ve insan,
tepkici deil, sonu kartan ve ileriye gtren ve nefret bile olsa,
her halkrda Evet diyen bir tin olsun.
En yce kiisel deer bunun bir paras deil-mi? Belki de
ahlaki nyarglarn burada bir rol mu oynadklarn, yoksa byk
ahlaki azametin belki de kendi iinde klasiin bir elikisi mi olduu
nu?156 Ahlak canavarlarnn ister istemez szde ve eylemde ro
mantiki olmak zorunda olup olmadklarn dikkate almak deil
midir? Bir erdemin bir dier erdeme kar bu ekildeki stnl
(ahlak canavar durumunda olduu gibi), klasik denge gcne
dmandr: birinin bu azamete sahip olduunu ve buna ramen
klasiki olmadn varsayarsak, gvenilir bir ekilde aym seviye
de ahlakszla da sahip olduu sonucu kartrdk: muhtemelen

155 Bu not, daha sonra Nietzsche contra Wagner kitabna We Antipodes" bal altnda ek
lenen en Bilim'de (1887) kullanlmtr.
156 Bu noktada tm basmlar u szckleri atlamaktadr: Mzii akdenizletirmek-be-
nim sloganm budur."

532
 Sanat Olarak G stend

Shakespearein durumunda olduu gibi (gerekten Lord Bacon ol

duunu varsayarak).157

849
(Kasm 1887-Mart 1888)
Gelecek eyler. Byk tutkuromantizmine kar. Bir miktar souklu
un, saduyunun ve sertliin tm klasik tatlann paras olduunu
kavramak: her eyden nce mantk, tinsellikte mutluluk, birim,
konsantrasyon, duyguya duyulan nefret, kalp, espri, eit eit olana,
belirsiz olana, gezinene duyulan nefret, imalara ve ayn ekilde ksa,
anlaml, gzel ve iyi huylu olana duyulan nefret Sanatsal formller
le oyun oynamamalyz: hayat yle bir ekilde tekrar biimlendir-
meliyiz ki ardndan hayat kendini formle etmek zorunda kalsn
Ancak imdi glmeyi rendiimiz, ancak imdi grdmz e
lendirici bir komedidir: Perder, Winckelmann, Goethe ve Hegelin
adalarnn klasik idealive ayn zamanda Shakespearei de! tek
rar kefetmi olduklarna dair ortaya attklar iddia. Ve ayn nesil,
adice Fransz klasik ekoln tanmamt! sanki esas olan eyler, bu
rada olduu gibi orada da renemiyormu gibi! Ne var ki do
a, doallk arzu ediyorlard: ah ne aptallk! Klasikliin bir tr do
allk olduunu dnyorlard!
yice dnelim, nyag veya hogr olmadan klasik tadn nasl
bir toprakta byyebilir diye. Katlatrma, basitletirme, kuvvetlen
dirme, insan daha kt yapma: bunlar birbirine aittir. Mantksal psi
kolojik basitletirme. Detay, komplekslii, belirsiz olan hor grme.
Almanyadaki romantikiler klasiklie deil nedene, aydnlanmaya,
beeniye,ve 18. yzyla itiraz ediyorlar.
Romantik Wagner tarz mziin duyarll: klasik duyarlln an
titezidir.
Birlie duyulan isten (nk birlik zulmederdinleyiciler, izle
yiciler araclyla); ama asl konuyla ilgili olarak kendine zulme et
me acizliiyani eserin kendisi asndan (ilmal etme, ksaltma,
akla kavuturma, basitletirme). Kitleler araclyla gark etme
(Wagner, Victor Hugo, Zola, Taine).

157 Kr. Ecce Homo, Neden Byle Akllym?.

533
G stenci

850
(Bahar-Gz 1887)
Sanatlarn nihilizmi enliinde doal zalimlik; gn doularnda i
niklik Duygusal hislerin dmanlaryz. Doann duyularmz ve ha
yal gcmz gtrd yere kayoruz; sevebileceimiz hibir eyin
olmad yere; kuzeye ait bu doann ahlak biimlerinin ve incelikleri
nin bize harlalmad yereve ayns sanatlarda da geerlidir. Bize
artk iyi ve kty hatrlatmayanlan tercih ediyoruz Uyarclara ve
acya ahlaki duyarllmz adeta korkun ve mutlu bir doa tarafn
dan duyularmzn ve glerimizin lmcllnde kurtarlmaktadr.
yilik olmadan hayat
Yararll, doann iyi ve ktye kar kaytszlnn hor grl
mesinden oluur.
Tarihte adalet yok, doada iyilik yok: bu nedenle pesimist eer
bir sanatysa, historiciste158 adalet yoksunluunun fevkalade bir na-
iflikle ortaya kartld, mkemmelliin grnr olduuve doada
kt ve kaytsz karakterinin bir kisveye brnmedii, mkemmellik
karakterini sergiledii yerlere gider Nihilist sanat, kendini sinik
tarih, sinik doa isteyerek ve tercih ederek ele verir.

851
(Ocak-Gz 1888)
Trajik nedir? Tekrar tekrar Aristotelesin trajik ani heyecanlarn iki
depresifheyecan yani terr ve merhamet olduuna dair inancnn b
yk yanllna parmak bastm Bu konuda hakl olmu olsak, trajedi
hayat iin tehlikeli bir sanat olurdu: dile dm ve kamuoyu iin bir
tehlike olarak ona kar uyarmak zorunda kalrdk Baka durumlar
da hayatn byk uyanas olan, hayatla sarholuk olan, hayat istenci
olan sanat burada aaya meyleden bir hareketin hizmetinde ve ade
ta pesimizmin hizmetisi olarak sala zararl hale gelecektir (n

158 Tarihi konularda.

Nietzschenin doann byk kaytszlna yapt srekli vurgu, Camusnun Yabana
adl eserindeki sonula karlatrmaya davet eder aslnda bu notun tamam-ve sade
ce bu not deil-Camus zerinde iz brakm olabilir. Aynca Nietzschenin absrd sz
cn ska kullandna da dikkat ekmek isterim.

534
 Sanat Olarak G stenci

k Aristotelesin inanm gibi grnd ekilde insann bu ani heye

canlarn ortaya kmasndan dolay arnd doru deildir). Alla
gelmi bir ekilde terr veya merhameti meydana getiren bir ey, d
zeni bozar, zayflatr, cesareti krarve Schopenhauerin trajediden
boyun emeyi (yani mutluluu, umudu, yaam istencini kibar bir bi
imde reddetmeyi) renmemiz gerektii konusunda hakl olduunu
varsayarsak, bu sanat, sanatn kendisini sinkar ettii bir sanat olurdu
Trajedi bu durumda bir paralanma srecini gsterecektir: sanat ig
dsyle kendini yok eden yaam igds. Hristiyanlk, nihilizm,
trajik sanat fizyolojik kbunlar el ele yryecek, ayn anda ege
men olacak, birbirlerine ileriye doruaa doruyardm edecek
tir Trajedi aaya meylin bir semptomu olacaktr.
Bu kuram en soukkanl ekilde rtebiliriz: yani trajik bir his
sin etkisini bir dinamometreyle lerek. Sonu olarak da nihayetin
de sadece bir sistematikinin mutlak yalanclnn yanl anlayabi
lecei bir eyi kefederiztrajedinin kuvvet verici bir Ha olduunu.
Schopenhauer bunu kavramak istemediyse, genel bir depresyon ha
lini trajik bir koul olarak ileri srdyse, Yunanllarn (ki onlar
kendilerini bu kzgnla teslim etmemilerdir) dnyanm en
yksek grne ulaamadklarn ileri sryorsabu parti pris, bir
sistemin mant, bir sistematikinin sahtekrldr Schopenhau
erin psikolojisini adm adm bozan bu korkun sahtekrlklardan
biridir (keyfi ve iddetli bir biimde dehay, sanatn kendisini ah
lakll, pagan dinini gzellii bilgiyi ve neredeyse her eyi yanl
anlamtr).

852
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Trajik sanat59 Gzel yargsnn uygulanp uygulanmayaca ve ne
reye uygulanaca, bir kuvvet meselesidir (bir bireyin veya bir halkn
kuvveti). Bolluk hissi snrlanm kuvvet hissi (zayf olan rperten bir
ok eyi cesaretli ve glerek karlamamz salayan kuvvet) g
duygusu, gzel yargsn gszlk igdsnn sadece nefret edile-

159 Bu balk, MS'de burada belirmemekte olup, Alman editrler tarafndan Nietzschenin
notlar listesinden alnmtr.

535
G stenci

cek ve irkin bulduu eylere ve koullara bile uygulamaktadr. Eti

mizde tehlike, sorun, ayartma olarakkarlatmzda, stesin
den ok zor gelebileceimiz eylere dair sezgilerimiz, estetik Evet ce
vabmz bile belirler. (Bu gzeldirbir onaydr).
Bundan, geni anlamda, kukulu ve korkun eylerin tercih edilmesinin,
kuvvetin bir semptomu olduu sonucu kyor; dier taraftan gzel ve
narin olanlara kar beeni, gszlere ve krlganlara aittir. Trajedi
de keyif, gl alan ve mizalan karakteriz eder: onlarn non plus ul-
tras belki de ilahi komedyadr. Trajik acmaszlkta kendilerine Evet
diyenler, kahramanca tinlerdir. strab bir keyif olarak tecrbe edecek
kadar katdrlar.
Dier taraftan, gsz olanlarn kendileri iin dnlmemi
bir sanattan zevk almak istediklerini varsayalm: Trajediyi kendi
leri iin lezzetli hale getirmek iin ne yaparlard? ine kendi deer
duygularn yorumlarlard, yani ahlaki dzen dnyasnn zaferim
veya varoluun deersizlii doktrinini ya da boyun emeye da
veti (ya da Aristoteles tarz yan tbbi, yan ahlaki deajlan).160

853
Tragedyann Douunda Sanat

(I)

Bu kitabm arka plannda kar karya kaldnz eserin dncesi

tek bana kasvetli ve nahotur: bugne kadar bilinen hibir pesi
mizm tr, bu dereceye kadar kt niyete ulaamamtr, burada
gerek ve grnrdeki bir dnyann antitezi eksiktir: sadece tek bir
dnya vardr ve bu dnya sahte, zalim, elikili, batan kartc ve

160 Kr. Aristotelesin katarsis kavram, Poetics, 1449 ve devam ki aynca ksm 851de eleti
rilmitir.
161 Peter Gast tarafndan eklenen balk. 1911, s. 512ye gre bu. Tragedyann Doujunun ye
ni basm iin bir nszn taslak parasdr ve muhtemelen 1886 ylnn sonbaharnda
yazlmtr. Ancak Musarion basmnn sonundaki listede bu notun tarihi sadece bu
sayfalarn kaytl olduu not defterine dayanarak, Kasm 1887-Mart 1888" olarak veril
mitir. 1886 ylnda yaymlanan nszden ok daha erken bir tarihin dahili kant ok
gl grnmektedir nk bu nsz biim ve ierik asndan yukardaki nottan ok
daha stndr.

536
 Sanat Olarak G stend

anlamszdr Bu ekilde oluan bir dnya gerek dnyadr. Bu

gereklii fethetmek iin, yalanlara ihtiya duymaktayz, yani yaa
mak iin bu geree ihtiya duymaktayz Yalanlarn yaamak
iin gerekli olmas, varolu karakterinin korkun ve kukulu bir
parasdr.
Metafizik, ahlakllk, din, bilimbu kitapta bunlar sadece yalanla
rn eitli biimleri olarak dikkate alnmlardr; onlarn yardmyla in
san yaama inan duyabilir. Hayat, gven uyandrmahdf: bu ekilde
zorla kabul ettirilen grev olaanstdr. Bunu zmek iin insannn
doutan yalana ve her eyden nce bir sanat olmas gerekir. Ve yle
dir de: metafizik, din, ahlakllk, bilimhepsi sadece insann sanat is-
. tendnin, yalan istencinin, gerekten kama istencinin, gerei inkr
etme istencinin birer rndr. Sayesinde yalanlar araclyla gerei
ihlal ettii bu yetenein kendisi ei olmayan insann bu sanatsal yetene
i olan her eyle ortak bir yeteneidir. nsanrn, kendisi her eyden
nce gerekliin, gerein, doann bir parasdr o zaman nasl yalan
syleme dehasnn da bir paras olmasn ki!
Varolu karakterinin yanl anlalderdem, bilim, dindarlk,
sanatlk olan her eyin arkasnda en derin ve en stn srdr. Asla
ok ey grmemek, birok eyi yanl grmemek, birok eyi hayal
etmek: ah, insanin kendini kurnaz olarak dnmekten en uzak ol
duu bir zamanda hl nasl kurnazdr! Sevgi, coku, TannNihai
kendini kandrmann, yaamn ylesine ok batan kartmalarnn,
yaama duyulan ylesine ok inanan ylesine ok incelikleri vardr!
nsan aldatld, kendim aldatt, yaama inand zamanlarda: ken
dini ne kadar kendinden gemi hisseder! Ne byk bir haz! Nasl bir
g duygusu! G duygusunda ne kadar ok sanat zaferi var! n
san yine malzemenin efendisi haline gelmitir gerein efendisi!
ve ne zaman insan sevinten uarsa, sevincinde daima ayndr: bir sa
nat gibi sevinir, kendinden g olarak zevk alr, yalandan kendi
g biimi olarak zevk alr.

537
G stenci

(m

Sanat ve sadece sanat! Hayat, hayatn o byk batan kartcln,

hayatn o byk uyanasm mmkn klmay salayan aralardr.
Hayat inkr etme istencinin tek kar gc olarak sanat ei olma
yan anti-Hristiyan, anti-Budist antinihilist olanlar olarak sanat
Bilgi insannn kurtuluu olarak sanat varoluun korkun ve ku
kulu karakterini bilenlerin, grmek isteyenlerin, trajik bilgi insan
nn kurtuluu.
Eylem insannn kurtuluu olarak sanatsadece varoluun korkun
ve kukulu karakterini bilenlerin deil onu yaayanlarn, yaamak
isteyenlerin, trajik sava insannn, kahramann kurtuluu.
Istrap ekenin kurtuluu olarak sanat strabn istenli olduu,
yceltildii, Tannlatnld durumlara giden strap ekmenin b
yk bir hazzn biimi olduu durumlara giden bir yol olarak.

(m)

Bu kitapta, pesimizmin ya da daha ak olmak gerekiyorsa, nihilizmin

gerek sayldn greceksiniz. Ama ne stn deer olarak, ne de s
tn g olarak saylmaktadr. Grn istend illzyon istenci, aldatma
istenci, olu ve deiim istend (objektifletirilmi aldatma) burada ger
ek istencinden, gereklik istencinden, sadece grn istencinden ok
daha derin, daha eski ve daha metafizik saylmaktadr grn is
tenci, sadece illzyon istencinin bir biimidir. Ayn ekilde keyif aadan
daha eski saylmaktadr: sadece artlanm olarak, keyif istencinin (olu,
byme, ekillenme yani yaratma istencinin: ancak yaratmaya yok et
mek de dahildir) bir sonucu olarak aa. Varoluun, en yksek derecede
acnn hari tutulamayaca en yksek derecede onay tasarlanmakta
dr trajik Dionyssos tarz durum.

(IV)
Bu ekilde, bu kitap antipesimist bile saylabilir: yani pesimizmden
daha gl, gerekten daha Tanrsal bir eyi retmektedir sanat.
yle grnyor ki hi kimse bu kitabn yazan kadar yaamn radi

538
 Sanat Olarak G stenci

kal bir inkrn, hayata sadece Hayr demekten daha ok gerek bir ak
tif inkn ciddi bir biimde neremezdi. sanatn gerekten daha deer
li olduunubundan deneyimi vardr, belki de baka hibir eyde
deneyimi olmad kadar! bdii durumlar hari
Daha Richard VVagnerin bir diyaloga davet edilir gibi davet edil
dii nszde, bu inan kanaati, bu sanat ilahisi ortaya kar; Yaa
mn gerek grevi olarak sanat yaamn metafizik aktivitesi olarak
sanat 162

162 Alnt tam deildir.

539
 DRDNC KTAP

DSlPN ve RETM*

Zut und Zchtung: Bkz. 980 nolu ksma ait dipnot; aynca ksm 398,462,862,1053; yinin
ve Ktnn tesinde.
Nietzsche'nin ok az kitab yetitirme" ile ilgilenmekte olup, drdnc kitabn ie
rii bu balkla ok fazla ilgili deildir. Ayn husus drdnc kitabn ikinci ksm olan
Dionyssos" iin de geerlidir.
Nietzschenin kz kardei, bunun yerine daha sonraki bir tasla, yani Zucht und Zch-
tiungu drdnc kitabn bal olarak ngren 17 Mart 1887 tarihli tasla semi olabi
lir (bu taslak sadece drt kitap baln iermekte olup, herhangi bir altblm kapsa
maz). Daha detayl olan dier taslaklarn ou, ok daha byk problemler tamaktadr.
 L RTBE DZEN

1 Rtbe Dzeni Doktrini

854
(1884)

Evrensel strap (sujjrage universed anda yani herkesin herkesi ve her

eyi yarglayabildii adan, kendimi rtbe dzenini tekrar olutur
mak zorunda hissediyorum

855
(Bahar-Gz 1887)

Rtbeyi belirleyen, rtbeyi ayrt eden sadece bir miktar gtr, hep
si bu.

856
(1885-1886)

G istenci Bu tekrar deerlendirmeyi kendi zerlerine alan in

sanlar nasl bir yapda olmaldr. G dzeni olarak rtbe dzeni: va
roluunun koullarm kaybetmemek iin, bir rtbenin gereklilikle
ri olarak sava ve tehlike Muhteem prototip: doadaki insanen
zayf, en kurnaz yaratklar egemen hale gelir ve daha aptal glere
boyun edirirler.

543
G istenci

857
(Ocak-Gz 1888)

Bir tr ykselen hayat ve baka bir tr k, paralanma ve za

yflk arasnda ayrm yapyorum. Bu iki trn greceli rtbeler me
selesinin hl ortaya atlmas gerektiine inanlr m?

858
(Kasm 1887-Mart 1888)

Rtbeni belirleyen, olduun g miktardr: kalan namertliktir.

859
(1883-1888)

Bir adan ayrlmann avantaj. Her iki hareketten, hem bireysel,

hem de kolektif olan ah la k llk tan ayrlma aamasndank da
ha ncekiler rtbe dzenini kabul etmiyorlard ve insana herkese
verdii zgrl verirdi Benim fikirlerim, ona veya buna ya da
hepsine verilen zgrlk derecesi ve zgrlk kurbannn, hatta k
leliin, ne dereceye kadar daha yce trn ortaya kmas iin bir te
mel oluturduunun etrafnda dnmemektedir. En kaba ekliyle: n
sanln geliimini insandan daha yce bir trn varolmas iin naslfe
da edebiliriz9.

860
(1884)

Rtbe hakknda. Eitliin korkun sonucudursonunda herkes her

probleme hakk olduuna inanyor. Btn rtbe sralan yok olmutur.

861
(1884)

Daha yce insanlarn kitlelere sava ilan etmesi gerekiyor! Her yerde
sradan olanlar egemen olmak iin birleiyorlar! Yumuak ve kadn
s yapan, halkn veya kadnlarn amalarna hizmet eden her ey,

544
 I
Rtbe Dzeni Doktrini

suffrage niversel (evrensel strap) yani deersiz insan lehine alyor. Ne

var ki bizler misilleme yapp, bu olayn tamamm (ki Avrupada H
ristiyanlkla balamtr) gn na kartmamz ve yargnn terazi
sine koymamz gerekiyor.
862
(1884)

retici bir unsur olarak alacak kadar gl bir doktrine ihtiya

vardr: glleri glendiren, dnyann tkenmileri iin fel edici
ve yok edid olan.1
ken rklarn imhas. Avrupann k. Kle deerlendir
melerinin imhas. Daha yce bir tr yaratma araa olarak dnya
zerinde egemenlik. Ahlakllk diye adlandrlan safsatann im
has (iinde isterik bir tr drstlk olarak Hristiyanlk: Augustine,
Bnyan). Suffrage universelm imhas yani en dk mizalarn ken
dilerini daha yksekte olanlar iin kanun olarak emrettikleri siste
min imhas. Sradanln ve bunun kabul grmesinin imhas. (Tek
tarafllar, bireylerhalklar; ztlklarn iftletirilmesiyle doann
doluluu iin aba gsterme: rklarn bu amala kartrlmas).
Yeni cesaretapriori gereklerin olmay (bu gibi gerekler, inanca
alk olanlar tarafndan aranmtr!), ancak bunun yerine zaman
olan bir hkmetme fikrinin zgrce emrine girmek: rnein zaman
uzayn bir mlkiyeti olarak vs.

2. Gl Olan ve Gsz Olan

863
(Ocak-Gz 1888)

Daha gl ve daha gsz insanlar anlay, birincisinin duru

munda byk bir gcn miras kald fikrine indirgenmektedir
0 bir toplamdrkincisinin durumunda ise henz az(yetersiz
miras, miras kalann parampara olmas). Gszlk, balangta bir

1 Kr. Ksm 1053 ve 462

545
G stenci

fenomen olabilir: henz az; ya da sonda bir fenomen olabilir: ar

tk yok.
Balang noktas, byk gcn olduu yerdir, gcn boaltlma
s gereken yerdir. Kitle, gszlerin toplam olarak, yava tepki verir;
fazla zayf olduukullanamad birok eye kar kendini savu
nur; yaratmaz, ilerlemez.
Bu, gl bireyi reddeden ve kitleler yapar diye inann kura
mn kartdr. ki ayn nesil arasndaki farkla ayndr: drt veya be
nesil, aktif unsur ve kitle arasnda yatabilirkronolojik bir fark.
Gller, gszlerin deerlerim liderlik aralar olarak devral
dklar iin, gszlerin deerleri hkm srer.

864
(Mart-Haziran 1888)

Gszlerin neden fethettii zetle: Hastalar ve gszler daha sempatik

tirler, daha insancadrlar: hastalar ve gszler, daha fazla tine sa
hiptirler, daha deikin, eitli, elendiricidirlerdaha kt niyetli
dirler kt niyeti yaratanlar hasta insanlard (rklerde, sracallar
da ve veremlilerde ounlukta hastalkl bir erken gelimilik grl
mektedir). Esprit: ge rklarn nitelii: Yahudiler, Franszlar, inliler.
(Antisemitler, Yahudileri tineve paraya sahip olduklar iin asla
affetmemilerdir. Antisemitimkn kt olanlarnbaka bir addr).
Hastalar ve gszlerin tarafnda ekicilik vard: salkl olanlardan
ok daha ilgintirler aptal ve azizinsann en ilgin iki tr ve on
lara ok yan olan deha. Byk maceraclar ve sulular ve tm in
sanlar, zellikle de en salkllar, yaamlarnn belirli dnemlerinde
hastadrlar byk duygular, gcn, akn, intikamn tutkulan, b e
raberinde derin rahatszlklar getirir. Ve tpk kte olduu gibi, ne
redeyse her anlamda fazla erken lmeyen her insan tarafndan temsil
edilmektedir bylece deneyimlerinden dolay ona ait olan igd
ler de bilinirneredeyse her insan, hayatnn yansnda dekadandr.
Sonunda: Kadnlar! nsanln yans gszdr, tipik olarak hasta
dr, deikendir, tutarszdrkadn, bunu blmek iin gce ihtiya du
yar; gsz olmay, sevmeyi ve alakgnll olmay Tanrsal olarak

546
 Gl Olan ve Gsz Olan

ycelten bir dine ihtiya duyar: ya da daha iyisi, glleri gsz ya

pargllerin stesinden gelmeyi baardnda, hkmeder. Kadnlar
daima kn trleriyle yani rahiplerle birlikte gllere, kuvvet
lilere, erkeklere kar komplolar kurmutur. Kadnlar, ocuklar
dindarlk, merhamet ve sevgi kltne getirirler: anne ikna edici bir
biimde zgecilii temsil eder.
Sonunda: oalan medeniyet ve bununla birlikte ister istemez,
nevroz ve psikiyatri hastalarnda ve sulularda hastalkl unsurlarn
art. Bir ara tr meydana gelir: isten zayfl ve toplumsal korkak
lktan dolay sutan alkonulan ve tmarhane iin henz olgunlama
m olan, ancak antenlerini her iki alana doru aan sanat: hayat
n olduka uygunsuz bir szck olan natralizmle tarif eden bu
spesifik kltr bitkisi, modem sanat, ressam, mzisyen, her eyden
nce romana Deliler, sulular ve natralistler artmaktadr: ace
leyle ilerleyen, byyen bir kltrn iaretidir; yani dkntler, ar
tklar nem kazanyord de ayak uyduruyor.
Sonunda: {Fransz! htilalinin, eit haklarn getiriliinin, eit insan
lara dair bo inanan sonucu olan toplumsal karmaklk. Uzun sre
ykselmelerine izin yerilmeyen kle igdleri, namertlik, kurnazlk
ve caMik igdleri dahil olmak zere, d (ksknlk, honutsuz
luk, yok etme drts, anarizm ^e nihilizm) igdlerinin tayclar,
btn snflarn kanyla karmaktadrlar: iki nesil sonra rk artk ta-
mnamayacaktrher ey ayaktakm haline gelmi olacaktr. Bundan,
seime kar, her trl imtiyaza kar, ylesine gl ve kendinden
emin, faaliyetlerinde kat ve zalim bir kolektif igd ortaya kar ki
im tiy azllar bile ksa bir sre sonra direnemeyip, yenik derler: gc
n kaybetmek istemeyenlerse yaktakmn pohpohlar, ayaktakmy-
la alrlar, ayaktakmn kendi tarafna ekmi olmak zorundadr
her eyden nce de dahileri: kitleleri hareket geirdiimiz duygularn
kahramanlan haline geliyorlarstrap, alakgnlllk, hor grme,
zulm dolu bir hayat yaayan her eye kar gsterdikleri sempati no
tas, hatta sayg, tm dier notalarn zerinde ses veriyor (trleri: Vic-
tor Hugo ve Richard Wagner). Ayaktakmnn ykselii bir kez daha
eski deerlerin ykseliini gsteriyor.

547
G stenci

Medeniyetimizin temsil ettii gibi, hz ve aralar asndan by-

lesine an bir hareket, insann yerekimi merkezini yukan kald
rr: En fazla neme sahip insanlar, adeta bylesine hastalkl bir ha
reketin engin tehlikesini dengeleme grevine sahip olan insan
lar: ei olmayan, yava benimsenen, isteksizce braklacak ve bu
olaanst deiimin ve elementler kanmm tam ortasnda ol
duka dayankl geciktiriciler olacaklardr. Bu gibi durumlarda, yer
ekimi merkezi ister istemez sradan olana doru kayar ayaktak-
mnn ve eksantrik olanlann (her ikisi de genelde birlemitir) ege
menliine kar, sradanlk kendini gelecein garantisi ve taycs
olarak salamlatm. Bylece istisnai insanlar iin yeni bir muha
lif-ya da yeni bir batan karma ortaya kar. Kendilerini ayakta-
kmma altrmayp, mirastan yoksun olanlann igdlerini poh-
pohlamalan artyla, sradan ve salam olmak zorunda kalrlar.
Onlar biliyorlar ki: mediocrita ayn zamanda aurea'd2 aslnda sa
dece bu paraya ve altna (panldayan her eye ) sahiptir Ve bir
kez daha eski erdem ve genel olarak idealin eski tarihli dnyasnn
tamam, yetenekli avukatlardan oluan bir bedene sahip oluyor.
Sonu: sradanlk tin, nktedanlk, deha ediniyor elendirici olu
yor, batan kartyor.3
Sonu. Yksek bir kltr sadece geni bir taban, gl ve salk
l birlemi bir sradanln zerinde durabilir. Bilimhatta sanat
onun emrinde alr ve ona hizmet eder. Bilim bundan daha iyi bir
durum dileyemezdi: aslnda sradan bir insan trne sahiptir istis
nalar arasnda uygun deildirigdlerinde aristokratik hibir
ey yoktur ve daha da az anarik bir ey.
Ortadirein gc aynca ticaret tarafndan ve her eyden nce
para ticareti tarafndan desteklenmektedir byk finanslann i
gds an olan her eye kardr Yahudiler bu nedenle youn
bir biimde tehdit altnda ve gvensiz Avrupamzda u anda en tu
tucu gtr. htilal, sosyalizm veya militarizm onlann yararna deil- ,

2 Sradanlk da altndr.
3 MSde bir sonraki paragraftan nce u szler vardn El sanatlar, ticaret, tarm, bilim, sa
natn byk bir blm-sadece geni bir temel, gl ve salkl bir biimde salamla
trlm bir sradanln zerinde dinlenebilir. Bu notlara Deccalden baklabilir.

548
 Gl Olan ve Gsz Olan

din gc arzu ediyor ve kullanyorlarsa, hatta ihtilalci partinin ze

rinde bile kullanyorlarsa, bu sadece yukarda belirtilenlerin bir so
nucudur, bir aykrlk deildir. Ara sra dier an eilimler zerinde
korku salmaya ihtiya duyarlarki ellerinde ne kadar ok g ta-
dklanm gsterebilsinler. Ne var ki igdleri, sapmayacak kadar tu
tucudurve sradan Nerede g varsa, nasl gl olunabilece
ini bilirler; ama glerini daima tek bir ynde kullanrlar. Sradan
kelimesi iin kullanlabilecek onurlandna szck tabii ki liberal
szcdr.

#* #

Yanstma.- Deerlerin kazand zaferin tamamnn antibiyolojik ol

duunu varsaymak absrddr: bunu, gszlerin ve imkn kt olan-
lann egemenliinden oluan bu yntem araclyla bile olsa, yaa
mn insan trn korumaya dair menfaati asndan aklamaya
almalyz: aksi takdirde insan varolmay durdurur muydu?
Problem
Trn korunmas iin lmcl trn artrlmas m? Neden?
Tarih bize gsteriyor ki: gl rklar birbirlerinin byk ksmm
yok etmektedirler: savala, gce susamlkla, maceracl-kla; gl
heyecanlarla: ziyankarlkla(g artk biriktirilmez, an gerilim
den dolay tinsel rahatszlklar meydana gelir); varolulan masrafl
dr; ksacasbirbirlerini harap ediyorlar; derin tkenmilik ve uyu
ukluk dnemleri meydana geliyor tm byk alann bedeli deni
yor Gller daha sonra daha gsz, istenten daha yoksun, g
sz ortalamadan daha absrd hale geliyorlar.
Onlar, israf eden rklardr. Aslmda dayanklln hibir deeri
yoktur trler iin daha ksa, ama daha deerli bir varolu isteyebili
riz Geriye kalan, yine de daha ksa bir varolu durumundan ok
daha zengin bir deerin edinilebileceini; yani g toplam olarak
insann, hayat olduu gibi olduunda, bir eylerin zerinde ok da
ha byk bir egemenlik miktarna sahip olduunu kantlamak ka
lyorBir iktisat problemiyle kar karyayz

549
G stenci

865
(Bahar-Gz 1887)

Kendisini idealizm olarak adlandran ve sradan olann sradan ol

masna veya kadnn kadn olmasna izin vermeyen bir tutum!
Tek tiplik yok! Bir erdemin ne kadar pahalya mal olduunun; ve er
demin ortalama arzu edilebilir bir ey deil gl duygular imtiya
zyla asil bir delilik, gzel bir istisna olduunun farknda olalm

866
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

insann ve insanln tketimi gittike daha ekonomik hale geldi

inden ve menfaatler ve hizmetler makinesi gittike daha karma
k bir biimde entegre edildiinden, bir kar hareketin kanlmaz
olduunu gsterme ihtiyac. Bunun insanln lks bir fazlal n n
gizlenmesi olarak tanmlyorum: daha gl, ortalama insannn-
kinden farkl koullar altnda meydana gelen ve kendini koruyan
daha yce bir tr gn na kartmay amalar. Bu tr iin be
nim anlaym, benim kullandm metafor, bilindii gibi, insans
t insan foverman)dr.
Artk tamamen incelenebilen o ilk yolda adaptasyon, hizala
ma, daha yce bir Chinadom, igdlerde alakgnlllk, insan
ln cceletirilmesinde tatmin meydan gelirinsann bir tr du
raan seviyesi. Yaknda kanlmaz olacak dnyann ortak ekono
mik ynetimine bir kez sahip olduk mu, insanlk bu ekonominin
hizmetinde bir makine olarak kendini anlamm bulacaktrgit
tike daha kk, daha ince adapte edilmi dililerden oluan
olaanst bir saat mekanizmas olarak; tm egemen ve emir ve
rici unsurlarn srekli byyen fazlal olarak; bireysel faktrle
ri minimal gleri, minimal deerleri temsil eden olaanst gler
btn olarak.
nsann uzmanlam bir ara olarak cceletirilmesine ve adap
tasyonuna kar ters bir hareket gereklidirvaroluu iin insann
bir makineye dnmnn, daha yce varlk biimini yaratabilecei

550
 Gl Olan ve Gsz Olan

bir temel olarak n koulu olan sentetik, zetleyen ve hakl karan

bir insann meydana getirilmesi gereklidir.
Kitlelerin, seviyelilerin kar koymasna, mesafeli olma duygu
suna ihtiyaa vardr! onlarn zerinde duracak, onlarn dmda yaa
yacaktr. Aristokrasinin daha yce biimi gelecek biimidir. Ahla
ki adan sylemek gerekiyorsa, btn dililerin bu dayanmas, in-
sanon istismarnda bir maksimumu temsil eder ama bu istismarn
bir anlam olaca insanlar gerektirir. Aksi takdirde insann kl
tlmesi, deerinin azaltlmasndan baka bir ey olmayacaktrb
yk stilde gerileyici bir fenomen.
Mcadele ettiim eyin ekonomik optimizm olduu aktr: san
ki herkesin artan harcamalar ister istemez herkesin artan refahm
kapsamak zorundaym gibi Bana gre tam tersi geerlidir: herkesin
harcamas kolektif bir kayba neden olmaktadr, insan eksilmitirki, hi
kimse artk bu olaanst srecin hangi amaca hizmet ettiini bil
memektedir. Bir ama m? Yeni bir ama? nsanln ihtiyaa olan
budur.

867
(Bahar-Gz 1887)

Gcn artna dair bir gr: bireylerin, snflarn, alarn, halkla

rn aaya doru meylinin bile bu bymeye ne dereceye kadar da
hil olduunu hesaplamaktr.
Bir kltrn yerekimi merkezinin ykseltilmesi. Her byk b
ymenin maliyeti: kim tar! Neden imdi olaanst olmak zorunda ol
duu budur.

868
(Kasm 1887-Mart 1888)

Gelecekteki AvrupalIlara genel bir bak: en zeki kle hayvanlar, ok

alkan, temelde ok lml, arlklara merakl, ok eitli martl
m, isten zayflkozmopolit bir ani heyecanlar ve zek kaosa Bu
radan nasl daha gl bir tr meydan gelebilir? Klasik tad olan bir

551
G stenci

tr? Klasik tat: bu, basitletirme, kuvvetlendirme, grnebilir mutlu

luk, korkun olan, psikolojik plakln cesaretine isten anlamna
gelir (basitletirme, kuvvetlendirme istencinin bir sonucudur; mut
luluun ve ayn ekilde plakln da grnr olmasna izin vermek,
korkun olma istencinin bir sonucudur). Bu kaosun iinden bu bii
me ulamak iin yukar doru mcadele etmekbir itepiyi gerekti
rir: yok olma veya hkim olma seimiyle yz yze kalmalyz. Ege
men bir rka, sadece korkun ve iddetli balanglardan doabilir.
Problem: 20. yzyln barbarlan nerede? Akas, sadece olaanst
sosyalist krizlerden sonra grnr olacak ve birleeceklerdirkendi
lerin kar en byk katl gsterebilecek kapasitede unsurlar olacak
ve en dayankl istenci gsterme kapasitesine sahip olacaklardr.

869
(1885-1886)

inama kolayca yok olmasn salayabilecek en gl ve en tehlike

li tutkular, ylesine kkten yasaklanmlardr ki, en gl insanlar
bile imknsz hale gelmiler veya kendilerini kt hissetmek zorun
da kalmlardrzararl ve yasaklanm. Bu kayp ok byktr
ama bugne kadar kanlmaz olmutur: ama imdi bu tutkularn
(g arzusu, deiim ve yalanclktan alman keyif) geid basksyla
bir sr kar gler ahlandndan, bunlan tekrar serbest brak
mak mmkndr: artk eski vahiliklerine sahip olmayacaklardr.
Evcilletirilmi bir barbarizme izin veriyoruz: sadece sanatlarmza
ve devlet adamlarmza bir bakn.

870
(1884)

Tm ktlklerin kkeni: Uysalln, iffetin, zgeciliin, mutlak itaatin

kle ahlakllnn zafer kazanmasdrhkmeden mizalar byle
ce ( 1 ) ikiyzlle, ( 2 ) vicdan azaplarna mahkum edilmilerdir
yarata mizalar, Tanrya kar isyanclar, belirsiz ve ebedi deerler
le yasaklanm gibi hissedilmektedirler.

552
 Gl Olan ve Gsz Olan

Barbarlar, kendini tutma kabiliyetinin insanlar arasnda evde ol

madm gstermitir: doann tutkularm ve drtlerinden kork
mular ve onlara iftira etmilerdir: bu ayn zamanda hkmeden
Sezarlarm ve snflarn da grdr. Dier taraftan, alakgnlll
n zayfln veya yalanmann ve tkenmenin bir iareti olduu
kukusu meydana gelmitir (bylece La Rochefoucauld, erde
min artk kt alkanlklardan keyif alamayanlar arasnda kulla
nlan bir szck olduuna dair kuku duyabilmitir). Alakgnll
lk, bir sertlik, kendinle yarma, ilecilik meselesi, eytanla mcade
le vs. olarak sunulmutur. Estetik doalarn lde doal hazlan, l
gzelliinden keyif alma gz ard edilir veya inkr edilirdi, n
k anti eudaemonistik ahlaklk isteniyordu
Alakgnlllk keyfne inanateli bir atn zerindeki bini
cinin keyfine inan! bugne kadar eksikti. Daha gsz miza
larn sradanl, gllerin alakgnlllyle kartrlmtr!
zetle: Gsz veya lsz domuzlar zerine kt bir k atak
lan iin en iyi eyler hep iftiraya uramtrve en iyi insanlar giz
li kalmlardrve ou zaman kendilerini yanl anlamlardr.

871
(Kasm 1887-Mart 1888)
Ahlak bozuklar ve lszler arzularn deerleri zerindeki depre-
sif etkileri. zellikle Ortaada hakiki bir erdemler liginininsa
nn deerini oluturan eylerin ayn korkunlukta abartlmasyla
birlikteyaratlmasn zorunlu klan, allagelmi barbarizmdi.
Medenileme (evcilletirme) iin verilen mcadele, kendini kor
kunluk ve yrtc canavarlara kar korumak iin her tr demire ve
ikenceye ihtiya duymaktadr.
Etkileri lmcl olmasna ramen, burada bir karklk gayet do
aldr G ve isten insanlarnn kendilerinden talep edebildikleri, ay
n zamanda kendilerini izin verebilecekleri eylerin de lsn olu
turur. Bu gibi mizalar, frsatm bulduklarnda daha dk seviyede k
t alkanlklara ve lszl sahip bir inam mahkum ettirecek ey
ler yapabilmelerine ramen, ahlak bozuk ve lszlerin antitezidir.

553
G stenci

Burada insanlarn Tann huzurunda eit deerleri anlay ola

anst zararldr; insan, kendi iinde daha gl yapllarn ayrca
lklar arasnda bulunan eylemleri ve tutumlar yasaklamtrsan
ki kendi ilerinde insana layk deillermi gibi. Bilileri gl olanla
rn eilimlerinin tamamm, gszler (kendileriyle yz yze geldik
lerinde de en gsz olanlar) iin koruyucu tedbirler getirirken, bir
deerler normu olarak gzden drmtr.
Karklk yle ilerledi ki birileri yaam virtzlerini (ki zerklik
leri ahlak bozuk ve lsz olanlara kar en keskin antitezi sunu
yordu) en saygsz isimlerle adlandrmtr. imdi bile birileri bir Ce-
sare Borgianm knanmas gerektiine inanmaktadr: bu son derece
glntr. Kilise, Alman imparatorlarm kt alkanlklarndan
dolay aforoz etmitir: sanki bir kei veya rahip, bir E. Frederikin
kendinden ne talep edebilecei konusunda bir tartmaya katlma
hakkna sahipmi gibi Bir Don Juan, cehenneme gnderilmitin bu
ok naiftir. Cennettin btn ilgin insanlardan yoksun olduuna
dikkat ettiniz mi? Sadece kurtulularn en iyi nerede bulacaklar
na dair, kadnlara yaplan imali bir dokundurma Byk insann
ne olduuna biraz tutarllkla, hatta derinletirilmi bir grle yan
sttmzda, kilisenin btn byk insanlar cehenneme gnder
diine dan- hibir kuku kalmaz insanln btn byklkleri
ne kar savamaktadr.

872
(1884)

Bir insann haksz yere benimsedii haklar, kendi zerine ykledii

grevler, kendini eit hissettii grevlere bantldr. nsanlarn b
yk birounluu varolma hakkna sahip deildirler; daha yce in
sanlar iin bir talihsizliktirler.4

4 MSde bunun hemen akabinde gelen szckler, btn basmlardan kartlmtr. Ku

surlu iden Missratheneni henz hak tanmyorum. Ayrca kusurlu olan halklar da [mis-
srathne Vlkerl vardr.Yaymlanmas dnlmeyen bir nottaki bu szler (ilk basm 1911,
s. 512) uursuzmu gibi gelirken, Nietzschenin kitaplarndan daha sonra Naziler tarafn
dan yok edilen Yahudileri, Polonyallan, Ruslar veya baka bir halk kastetmedii ke
sindir.

554
 Gl Olan ve Gsz Olan

873
(1884)

Egoizmin yanl anlalmas Ne fethetme zevki ve byk akn doy

mazl, ne alt edilmek isteyen, zorlanmak isteyen, kalbine girilme
sini isteyen takn g duygusu hakknda hibir ey bilmeyen olaan
mizalar asndansanatnn malzemesiyle bantl drtsdr.
ou zaman hareket alan arayan sadece harekete merakl olmaktr.
Olaan egoizmde, kendini korumak isteyen tam olarak ego-
suzluk, derinden ortalama olan yaratk, insan trdr dana nadir,
daha ince ve daha az sayda olan ortalama insanlar bunu fark ettik
lerinde, bu onlar kzdrr. nk onlar yle hkm verirler: Biz
daha asiliz! Bizim korunmamz, u srlarn korunmasndan daha
nemlidir!

874
(1884)

Hkmdarlarn ve hkmeden snflarn dejenerasyonu, tarihteki

en byk talihsizliklerin nedeni olmutur! Romal Sezarlar ve Roma
toplumu olmadan, Hristiyanln delilii hibir zaman g kazana
mazd.
Daha dk seviyede insanlar, daha yce insanlarn olup olmad
na dair kukuya dmeye baladklarnda, tehlike byk demek
tir! Ve sonunda daha dk seviyede olanlar ve buyruk altndakiler,
tin asndan zavall olanlar arasnda da erdem olduunu ve insanla
rn Tann huzurunda eit olduklarm kefederlerki bu, imdiye ka
dar dnyadaki samaln non plus ultras olmutur! nk nihaye
tinde daha yce insanlar kendilerim klelerin erdem standardyla
lyorlardgururlu vs. olduklarm dnyorlard, onlarn b
tn daha yce niteliklerini ayplanacak buluyorlard.
Nero ve Caracalla buradan ie balaynca, paradoks olutu: en
aadaki insan yukandakinden daha deerlidir! Ve en gllerin
imajndan mmkn olduunca uzak bir Tann imaj iin yol hazr
lanm olduarmhtaki Tann!

555
G stenci

875
(1884)

Daha yce insan ve sr insan. Byk insanlarn eksik olduu yerde,

gemiin byk insanlarndan yan Tanrlar veya tam Tanrlar yara
tlr: dinin ortaya k, insanlarn artk insanlan sevindirmediini
gsterir (Hayr, ne de kadn", Hamlefte). Ya da: birok insan par
lamento olarak bir ynda toplarlar ve hepsinin eit derecede zorba
olmasn umut ederler.
Zorbalk, byk insann niteliidir: daha kk insanlan aptal
yaparlar.

876
(1888)

Ayaktakmnn halk tabakasndan olan bir ajitatrn, daha yksek mi

za anlayn ne dereceye kadar anlayabileceinin en iyi rnei Buck-
le tarafndan verilmitir. Tutkulu bir ekilde mcadele ettii gr
byk insanlarn, bireylerin, prenslerin, devlet adamlarnn, dahilerin,
generallerin btn byk hareketlerin manivelalan ve nedenleri oldu
una dair grigdsel olarak yanl anlamtr ki bu grn an
latmak istedii, bu gibi daha yce insanlarda nemli ve deerli olann,
kitleleri harekete geirme yetenekleri: ksacas etkileri olduudur.
Ne var ki byk insann daha yce mizaa, herhangi bir tr et
kide deil farkl olmakta, ketum olmakta, rtbe mesafesinde yat
maktadrbtn yerkreyi titretmi olsa bile.5

877
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

htilal, Napoleonu mmkn kd: savunmas budur. Tek bir dl

uruna medeniyetimizin tamamnn anarik bir biimde kmesini

5 Burada hcum edilen yanl anlama, Nietzschenin popler bir ekilde sergilenmesi iin
aba gsterenler arasnda yaygndr. Tekrar tekrar knad grler kendisine atfedil-
mitir. Bu balamda hemen akabinde gelen ksmlar da olduka ilgintir zellikle 877-
881 ve 885-888 ve 983-984.

556
 Gl Olan ve Gsz Olan

istemek zorundayz Napoleon, ulusuluu mmkn kd: bu da z

rdr.6
Bir insann deeri (doal olarak ahlakhlmdan ve ahlakszl sa
ylmazsa, nk bu anlaylarla insann deerine dokunulmamtr
bile), yararllnda yatmaz; nk yararl olabilecei hi kimse ol
masa be varolmaya devam edecektir. Ve tam da en fed etkileri
meydana getiren bir insan, neden insan trnn en doruk noktas
olmasn: yle yksek, yle stn ki, her ey ona duyduu kskanlk
tan dolay yok olsun?

878
(Bahar-Gz 1887)

Bir insann deerini, insanlara ne kadar yararl olduu veya maliye

tinin ne kadar olduu ya da insanlara ne kadar zarar verdiine gre
takdir etmeken fazla ya da en azbir sanat eserine yaratt et-
kere gre deer bimek gibidir. Ne var d bu ekilde bir insann ba
ka insanlarla kyaslandndaki deerine dokunulmamtr bile.
Toplumsal bir deerlendirme olduu takdirde ahlaki deerlendir
me, insanlar sadece meydana getirdikleri etkilere gre ler. Ken
dini beenen, yalnzlna kapanm ve gizlenmi, ketum ve mesafe
li bir insanllemez bir insan olup, bylece daha yce ve her
halkrda daha farkl bir trn insandr: Onu tanmyorsanz, onu
karlaramyorsamz, onu nasl deerlendirebilirsiniz ki?
Ahlaki deerlendirme, yargnn en byk kaim kafallyla so
nulanmtr. bir insann deeri, kendi iinde drlm, neredey
se gz ard edilmi, neredeyse inkr edilmitir. Naif teleoloji kalnt
s: sadece insanlarla bantl insan deeri.

6 Nietzschenin Napoleonu eletirisi iin ayrca bkz. Not 1026 ve AhJakm Soykt stne.
.. insanlk diiliin ve insanstlnn sentezi olan Napoleon. Nietzschenin Napo-
leon'a kar tutumu hakknda tartmalar iin bkz. Kaufmann: Nietzsche, Blm 11, K
sm I sonu.

557
G istenci

879
(Bahar-Gz 1887)
A hlakllkla megul olmak, bir tini dk bir rtbe dzenine yerle
tirir: imtiyaz iin, a parte iin igdden, yarata mizalarn, Tanr
nn ocuklarnn (ya da eytann) zgrlk duygusundan yok
sun olur. Ve mevcut ahlak llk hakknda vaaz vermesi veya idealini
mevcut ahlaklln eletirisi iin kullanmas ayn eydir: srye ait
tirhatta srnn en stn gereksinimi olan oban bile olsa.

880
(Bahar-Gz 1887)
Ahlaklln istenle deitirilmesi hedefimiz, dolaysyla ona giden
aralanmzdr.

881
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Rtbe dzeni: Tipik insanda sradan olan nedir? Bir eylerin ters yan
larna da duyulan gereklilii anlamamasdr: ktyle sanki ondan
vazgeebilirmiiz gibi savamas; birini dieriyle birlikte almak iste
meyiidirbir eyin, bir koulun, bir an, bir kiinin tipik karakte
rini, niteliklerinin sadece tek bir ynn onaylayp, dierlerini yok et
mek isteyerek, silmek ve sndrmek istemesidir. Biz dierlerinin m
cadele ettii, sradan olann arzu edilebilirliidir: idealin, iinde za
rarl, kt, tehlikeli, kukulu, yok edici hibir eyin kalmad bir ey
olarak dnlmesidir. Bizim grmz bunun tam tersidir: insann
her bymesiyle birlikte, dier ynnn de bymesi gerektii; by
le bir anlaya izin verildii takdirde, en yce insann, varoluun anti
tez karakterini en gl ekilde, medar iftihar ve tek savunmas ola
rak temsil eden kii olacadr Sradan bir insan, bu doal karakte
rin sadece ufack bir kuytu kesini temsil edebilin elementlerin eit
lilii ve ztlklarn gerilimi yani insandaki bykln n koullan
arttnda yok olurlar. nsann daha iyi ve daha kt gelimesi gerek
tii benim bu kanlmazlk iin formlmdr

558
 Gl Olan ve Gsz Olan

Birok insan, insann paralarm ve krk ksmlarm temsil eden b

tn bir insann ortaya kmas iin tm bunlarn bir araya toplanmas
gerekir. Btn alar, btn halklar, bu anlamda biraz krktr; insanla
rn para para gelimesi muhtemelen insan evrimi ekonomisinin bir
parasdr. Ama srf bu yzden gerek konumuzun sentetik insann
meydana getirilmesi olduunu; olaanst ounluu oluturan daha
dk seviyedeki insanlarn, sadece potpurisinden insan btnnn,
yani insanln ne kadar ilerlediim gsteren insan kilometre tann or
taya kt preldler ve provalar olduunu unutmamalyz. Tek bir dz
izgi zerinde ilerlemez; ou kez bir seferinde kazanlan bir tr tekrar
kaybedilir (son yz yln tm gerilimleriyle birlikte rnein, he
nz Rnesans insanm tekrar geri kazanamadk ve Rnesans insan, bu
nun karlnda Antika insanndan daha deersizdir).7

882
(Kasm 1887-Mart 1888)
Yunanlnn ve Rnesans insannn stnln kabul ediyoruz
ama bu insanlar, onlan mmkn klan nedenler ve koullar olma
dan isterdik.

883
(Bahar-Gz 1887)

Tadm arndrlmas sadece trn kuvvetlendirilmesinin bir sonucu

olabilir. Bugnk toplumumuz sadece kltr temsil eder, kltrl in
san eksiktir. inde eitli glerin tek bir hedefe ulamak iin tered
dtszce dizginlenerek kullanld byk sentetik insan eksiktir. Bi
zim sahip olduumuz, muhtemelen bugne kadar varolan en ilgin
kaos olan ok eitli insandr ama dnya yaratlmadan nceki kaos de
il, sonraki kaosGoethe, bu trn en gzel davurumudur (ke
sinlikle bir Olympian deildir!).7

7 MSde hemen akabinde gelen szler, btn basmlardan kartlmtr nsann bir stan
dard olmaldr; ben byk stili ayrt ediyorum; aktiflii ve tepkisellii ayrt ediyorum;
an olan, srafil olan stra p eken tutkulu olandan Idie Leidend-Lddenschafichen] (-idea
listler) ayrt ediyorum
Ayrca bkz ksm 386 ve Byle Buyurdu Zerdt IV Yksek nsan Hakknda.
7a Bkz. Ek.

559
G stenci

884
(Bahar-Gz 1887)

Handel, Leibniz, Goethe, Bismarck gl Alman trnn karakte

ristiidir. Tasasz bir ekilde antitezler arasndaki varlm, birini di
erine kar kullanp, kendisi iin zgrl ayrarak, inanlara ve
doktrinlere kar koruyan o esnek kuvvetle dolu olarak srdrr.

885
(Kasm 1887-Mart 1888)
unu iyice kavradm ki: byk ve nadir insanlarn ortaya kn o
unluun onayna bal bir hale getirmi olsaydk (ounluun, b
ykle hangi niteliklerin ait olduunu ve btn byklklerin
kim hesabna yava yava gelitiim bildiklerini varsayarak)eh,
asla nemli bir insan ortaya kmam olurdu!
Olaylarn gidiatnn yolunu byk ounluunun onayndan ba
msz olarak amas: baz artc eylerin dnya zerinde kendilerini
kurnazca antrmasnn nedeni budur.

886
(Bahar-Gz 1887)
nsan deerlerinin rtbe dzeni-
a) Bir insan, bireysel ilere gre deerlendirmemeliyiz. Epidermal ey
lemler. Hibir ey kiisel bir eylemden daha nadir deildir. Bir s
nf, bir rtbe, bir rk, bir evre, bir rastlantherhangi bir ey bir
ite veya bir eylemde, bir ahsiyetten [eine Person\daha uygun
bir biimde ifade edilmektedir.
b) Hibir durumda birok insann ahsiyet olduunu varsayma-
malyz. Ayrca bazlan birka ahsiyettir, birou ise hi. Ortala
ma nitelikler nerede baskm karlarsa, bir kiilik olmak orada is
raf olurdu, lks olurdu, bir ahsiyet talep etmek anlamsz olur
du. Onlar aktarmn tayalandrlar, aletleridirler.
d Olduka izole edilmi bir gerek olan ahsiyet, devamlln ve
ortalamann ok daha byk nemini, neredeyse doa kart bir

560
 Gl Olan ve Gsz Olan

ey kabul eder. Bir ahsiyetin meydana getirilmesi iin, erken izo

lasyona ihtiya duyarz, savunma ve mcadele varoluuna giden
bir itepi, bir hapsetme gibi bir ey, daha byk bir kendini ta
nmlama gc gerekir; ve her eyden nce, insanl bulac olan
ortalama insandan daha dk seviyede bir duyarllk.

Rtbe dzeniyle ilgili ilk soru; insann ne kadar yalnz veya ne

kadar sr halinde yaaddr. (kincisinde insamn deeri, srs
nn, trnn hayatta kalmasn garanti eden niteliklerinde yatar;
birincisinde onu ayrt eden, izole eden, savunan ve yalnzlm
mmkn klan eyde yatar).
Sonu: Ne yalnz tr, sr halinde yaayan trn bak asyla;
ne de sr halinde yaayan yalnz trn bak asyla deerlendir
meliyiz.
Yukardan bakldnda her ikisi de gereklidir; ayrca onlarn d
manl da gereklidirve hibir ey, bu ikisinden (hermafroditizm
olarak erdem) nc bir eyin geliebileceine dair arzu edilebilir
likten daha esasl bir biimde kovulmamaldr. Bu, en az cinsiyetlerin
yakn olmas ve uzlamas kadar arzu edilebilirbir ey deildir. Tipik
olan daha da gelitirmek, uurumu daha da geniletmek iin
Her iki durumda dejenerasyon anlay: sr, yalnz olann nite
liklerini kazanmaya baladnda ve yalnz olan da srnn nitelik
leriniksacas birbirlerine yakn olmaya baladklarnda meydana
gelir. Bu dejenerasyon anlaynn ahlaki deerlendirmeyle hibir
alakas yoktur.

887
(Bahar-Gz 1887)

Daha gl mizalar nerede aramamz gerektii Yalnz trlerin

yok oluu ve dejenerasyonu, ok daha byk ve ok daha korkun
tur; srnn igdleri ve deerler gelenei onlara kardr; savun
ma aralar, koruyucu igdleri batan beri yeterince gl veya
belirli deildirgelieceklerse anslar ok byk olmaldr ( o
unlukla en dk seviyede ve toplumsal adan en terkedilmi un

561
G stenci

surlarda geliirler; kiilik aryorsak, kiilii orta snflarda bulaca

mzdan ok daha fazla bulacamz yer burasdr!).
Hak eitliini amalayan tabaka ve snf mcadelesibir kez
aa yukan sona erdiinde, yalnz kiilie kar sava balayacaktr.
(Bir anlamda, kincisi kendini en kolay demokratik bir toplumda gelitirebi
lir yani daha kaba savunma aralarnn artk gerekli olmad ve d
zen, drstlk, adalet ve gven alkanlklarnn genel koullarn bir
paras haline geldiinde).
Gl olanlarn skca balanmas, gzetlenmesi, zincire balan
mas ve gzetim altnda tutulmas gerekir eer ki sr igds
kendine bir yol bulduysa. Onlar iin, insann kendini tamamen kay
bettii bir otokontrol, iled tarafszlk veya tketid ilerde bir g
rev rejimi getirilmelidir.

888
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Erdemi ekonomik adan savunmaya alyorum. Grevimiz, insa

n mmkn olduunca yararl hale getirmek ve onu mmkn ol
duunca hata yapmaz bir makineye yaknlatrmaktr: bu amala,
bir makinenin erdemleriyle donatlmas gerekir (mekanik adan
yararl bir ekilde alt durumlar en stn deerli durumlar
olarak tecrbe etmeyi renmek zorundadr; bundan dolay dier
durumlar onun iin mmkn olduunca, tehlikeli ve itibarsz ola
rak mahvetmek gerekir).
lk tkezleyebilecei ey, btn mekanik faaliyetlerin beraberin
de gelen can skntsdr, monotonluktur. Buna dayanmay ret
mekve sadece dayanmay deilcan skntsn daha yksek bir
cazibeye sarlm olarak grmeyi retmek: btn yksekokullarn
bugne kadarki grevleri buydu. Bizimle alakas olmayan bir eyi
retmek ve insann grevini tam da bu objektif faaliyette bul
mas; keyfe ve greve birbirinden ayn eyler olarak deer vermeyi
retmekyksekokul eitiminin paha biilmez grevi ve hedefi
budur. Filologun bugne kadar aslnda eitimd olmasnn nedeni
budur: nk faaliyetleri hareketteki yce monotonluun modelini

562
 Gl Olan ve Gsz Olan

salamaktadr; onun bayra altnda gen nisanlar ineklemeyi

renirler: ki bu, mekanik grevlerin (devlet memuru, e, yazhane k
lesi, gazete okuyucusu ve asker olarak) yerine getirilmesinde gele
cekteki verimliliin ilk n hazrlklardr. Byle bir varolu belki de
dierlerinden ok daha fazla felsefi bir savunmaya ve yceltmeye
ihtiya duymaktadr: genel olarak kabul edilebilir duygular, hata
yapmaz bir nevi temyiz mahkemesi araclyla daha dk bir sevi
yeye havale edmelidir; kendi iinde grev, muhtemelen kabul
edilemez her ey asndan sayg dokunakll bileve bu talep zo
runlu olarak herhangi bir yararlk, elence ve ama meselesinin
tesinden konumaktadr Varoluun en yce, en saygdeer bii
mi olarak, varoluun kendi kendine tapnan mekanik biimi (t
r: biimsel yapmalsn anlaynn bir fanatii olarak Kant).8

889
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)
Bugne kadarki deerlerin ekonomik deerlendirmesiyani, baka
lar hesabma seilen ve yetitirilen belirli ani heyecanlarn ve durum
larn seimi. Yasa koyucu (ya da toplumun igds), kullanldklar
takdirde performansta bir dzenlilik (yani bu ani heyecanlarn ve du
rumlarn dzenli koullarnn bir sonucu olarak mekanik bir perfor
mans) garanti eden bir dizi durumlar ve ani heyecanlan seer.
Bu durumlarn ve ani heyecanlarn aa dolu unsurlar ierdiini
varsayarsak, bu a a dolu unsurlarn stesinden gelmek iin, keyifsiz
lii deerli olarak gsterecek ve bundan dolay daha byk bir an
lamda keyifli hale getirmek zere tasarlanm bir deer fikri aracl
yla aralarn bulunmas gerekmektedir. Bir formle indirgemek
gerekiyorsa: Kabul edilemez Ur ey, nasl kabul edilebilir hale getirilebilir?
rnein itaatimiz, kanuna tabi oluumuz, gerektirdii kuvvet, g
ve kendi stesinden gelmeyle onur kazandnda.9 Tpk topluluk,
komu, anavatan, bizim insancllamamz bizim zgeciliimiz,
kahramanlmz iin saygmzn yapt gibi.
nsann kabul edilemez eyler yapmasideallerin amac budur.

8 Kr. Putlarn Alacakaranl, bu fikirler kesin bir aklama haline dnmektedir.

9 Bu noktadan sonra 1911, s. 512 uyarnca metin belirsizdir'.

563
G stenci

890
(Bahar-Gz 1887)
Bir insann cceletirilmesi herhalde uzunca bir sre tek hedef sayl
mt; nk nce gl bir insan trnn zerinde durabilecei ge
ni bir temelin yaratlmas gerekmektedir (bugne kadar kuvvet
lendirilmi her insan trnn ne dereceye kadar dk seviyedeki-
lerin bir dzeyi zerinde durduu)

891
(Bahar-Gz 1887)
idealizmin, sradan sradanla sahip olmayan ve duygu yerine istis-
nailik durumunda bir zafer hissine sahip olacak absrd ve hor gr
lebilir biimi kurnazlk, sahtelik, kklk ve perianlk zerine kz
gn hale gelir. Bu eylerinfarkl olmasn arzu etmemeliyiz! ve uurumu da
ha geni yapmalyz! Daha yce insan trn, kendini dierlerin
den varolu durumu iin yapmak zorunda olduu fedakrlklarla
ayrmaya zorlamalyz.
Balca gr as: Mesafe koymak ama antitez yaratmamak Ara bi
imleri yok edin ve etkilerini azaltn: bunlar mesafeyi kuramann
balca aralardr.

892
(Ocak-Gz 1888)
Sradanl sandan olalar iin nasl olur da mahvetmek isteriz! Gre
bileceiniz gibi, ben tam tersini yapyorum: ondan uzaklaan her
admki bu retiyorum ahlakszla gtrr.10

893
(Bahar-Gz 1887)
Sradanla nefret beslemek bir filozofa yakmaz: neredeyse felsefe
yapma hakkna kar bir soru iaretidir. zellikle bir istisna olduu

10 Kr. DeccaL

564
 Gl Olan ve Gsz Olan

iin, kurallar korumas altna almas, sradan olanlar kalbinde sak

lamas gerekir.

894
(Bahar-Gz 1887)

Benim mcadele ettiim ey: istisnai bir trnkuraln srekli devam

ediinin istisnann deeri iin bir n koul olduunu kavramak yeri
ne, kurala sava amas gerektiidir. rnein, bilginlie duyduklar
anormal susamlklarn bir ayrt edid zellik olarak hissetmek yeri
ne, kadnlarn genel olarak statsn alt st etmek isteyen kadnlar.

895
(Bahar-Gz 1887)

Bireyin geid dne ramen gcn art:

yeni bir seviye yaratmak iin;

ekonomik olmayan israfa karn, kk kazanmlann korunma
s iin g toplama yntemi;
bu gelecek ekonomisi iin bir ara olacak ekilde geid olarak hi
zaya getirilen yok edid mizalar;
olaanst sayda kk grevlerin yerine getirilmesi gerektii
iin, gszlerin korunmas;
varoluu gszler ve strap ekenler iin hl mmkn kan
bir zihin tutumunun korunmas;
dayammay, korku ve klelik igdsne kar bir igd ola
rak yerletirmek;
tesadfe kar mcadele, ayrca byk insan tesadfne de
kar.

896
(Bahar-Gz 1887)

nsana kar, ekonomik nedenler baznda hakl mcadele. Onlar teh

likelidirler, tesadftrler, istisnadrlar, frtnadrlar ve yava ina edi

565
G istenci

len ve kurulan eyler hakknda kuku yaratacak kadar gldrler.

Patlamalar artk sadece zararsz bir biimde patlatlmamaldr;
mmkn olduu yerlerde patlamalar nlenmelidir: medenilemi
tm toplumlann temel igds budur.

897
(Bahar-Gz 1887)

Kim ki insan trnn en byk ihtiamna ve gcne ykseltilebildi-

i yollar hakknda dnyorsa, her eyden nce kendini ahlaklln
dnda tutmas gerektiini kavrayacaktr: nk ahlakllk temelde
tam tersi yn gstermektedir: bu ihtiaml evrimi devam ettii her
yerde engellemeyi veya yok etmeyi nk byle bir evrim, hizmetin
deki insanlarn yle byk niteliklerini tketiyor ki bir kar hareke
tin ortaya kmas gayet normal bir eydir: daha gsz, daha narin,
ara varolularn yaamn ve kuvvetin ihtiamna kar taraf tutmak zo
rundadr; ve bu amala, yaam bu en yksek bolluunda knayabile
cekleri ve mmkn olduunda yok edebilecekleri yeni bir deerlen
dirmeye ihtiya duymaktadrlar. Bu nedenle ahlaklln karakteristik
lerinden biri, yaam trlerini zararsz duruma getirmek istedikleri
oranda, yaama kar dmanca bir eilimdir.

898
(Bahar-Gz 1887)

Gelecein glleri. Ksmen gereklilik, ksmen ansla orada burada

kazanlanlar, daha gl bir trn meydana getirilmesi iin koul
lan, artk anlamaya ve bilinli bir ekilde istemeye hazrz: byle bir
ykselmenin mmkn olduu koullan yaratabilecek durumdayz.
imdiye kadar eitim, toplumun ihtiyalarm gz nnde bu
lundurmutur gelecein muhtemel ihtiyalarm deil gnmz
toplumunun ihtiyalarn. Bunun iin aletler retmek istedik. G
cn zenginliinin daha byk olduunu varsayarak, toplumun ihti
yalarna deil, gelecekteki baz ihtiyalara hizmet edecek glerin
kesildiini hayal edebiliyorduk.

566
 Gl Olan ve Gsz Olan

Toplumun ada biiminin, ne dereceye kadar gelecekte sade

ce kendi uruna deil, ancak sadece daha gl bir rkn ellerinde
bir alet olarak varolacak kadar gl bir ekilde dntrlm ol
duunu kavradka, bu gibi grevler bir o kadar daha ortaya atl
maldr.
nsann gittike ccelemesi, zellikle daha gl bir rkn yeti
tirilmesini akla getiren itici gtrzellikle de ccelemi trlerin
zayf olduu ve gittike daha da zayflad yerlerde (istente, so
rumlulukta, kendinde gvende, kendi iin hedef belirleme yetene
inde) an derecede gl olacak bir rkn.
Aralar, tarihin bize rettii aralar olacaktr: bugn vasat olan
larn tam tersi olan koruma menfaatleri araclyla izolasyon; ters
deerlendirmelere alkanlk; dokunakllk olarak mesafe; bugn en
ok deeri bilinmeyen ve yasaklanan eyler iin zgr bilin
Avrupa insannn homojenlemesi, engellenemeyecek byk s
retir: hatta hzlandrlmal bile. Bir uurum, bir mesafe, bir rtbe
dzeni yaratma gereklilii eo ipso verilmitirbu sreci geciktirme
gereklilii deil.
Baarld andan itibaren, bu homojenletirici tr iin bir gereke
gerekir bu gereke, daha nceki trn zerinde duran ve sadece bunu
yaparak kendini grevine adayabilecek daha yce egemen bir tre hiz
met etmekte yatar. Sadece tek grevi hkmetmek olan bir efendiler r
k deil, kendi yaam alan olan ve tinin en yksek doruklarnda gzel
lik, yiitlik, kltr ve davranlar iin an gce sahip bir rk; kendine
her trl lks tamyabilen onaylaya bir rkerdem zorunluluu iin
gerek duymayacak kadar gl; tutumluluk ve bilgilik taslamaya ge
rek duymayacak kadar zengin; iyinin ve ktnn tesinde; yabana ve
sekin bitkiler iin bir sera

899
(1885)

Tek bama baklarm k semptomlarndan ayramayan psiko

loglarmz, bizi tekrar tekrar tine gvensizlik duymamz iin ikna

567
G istenci

etmeye alyorlar. Daima sadece tinin insanlar daha gsz, k

rlgan ve hastalkl yapan etkilerini gryoruz; ama imdi unlar
geliyor; 11

900
(1885)

Yeni bir eyi daha vurguluyorum: bu gibi demokratik bir tr iin

barbar tehlikesi vardr, ama bunun iin sadece derinlere baklmtr.
Aynca ykseklerden gelen bir barbar tr vardr: biimlendirmek
zere malzeme arayan fethedid ve hkmedid mizalardan oluan
bir tr. Prometheus bu tr bir barbard.

90112
(Bahar-Gz 1887)

Balca dnce: daha yksek trlerin grevini daha dk seviye

dekileri ynetmekte deil (rnein Comtenm yapt gibi), dk
seviyedekileri, daha yce trlerin kendi grevlerini yerine getirebi
lecekleri bir temelstnde durabilecekleri tek temel olarak gr
mektir.
Gl ve asil bir trn kendini muhafaza ettii koullar (tinsel
disiplin asndan), alkan kitlelere hkmedenlerin, Spencer tarz
esnaflarn yedekleridir.
Sadece en gl ve en verimli mizalarn sahip olabilecei ve va
rolularm mmkn klan eybo zaman, macera, inanszlk, hat
ta sefahatsradan insanlarn sahip olduu bir ey olsayd, onlan is
ter istemez yok ederdive u anda yok etmektedir. alkanln,
kuraln, alakgnllln, salam inananksacas sr er
demlerinin yeri burasdr: bunlarn altnda insann ara tr m
kemmel bir biimde bymektklir.

.11 Konunu tartlmas hakknda bkz. Kaufmann: Nietzsche, blm 12, Ksm IV balangc.
12 MSde at izili nc deneme iin. deneme daha kapsam ngrlen Ahlatan
Soykt stiinemn planlanan devam iindir. (1911)

568
 Gl Olan ve Gsz Olan

902
(Taslak kayna belirsizdir)
Egemen trler hakknda Efendiye kar oban (birincisi, sr
nn varolduu ama; kincisi, sry koruma arac).

903
(Bahar-Gz 1887)
Anlalabilir ve yararl toplumsal deer duygularnn geici stnl:
daha gl bir trn nihai olarak mmkn olabilecei bir temel yarat
ma meselesidir. Kuvvet standard: ters deerlendirmeler altnda yaa
yabilmek ve bunlara tekrar ebediyen istenli olmak. Temel olarak dev
let ve toplum dnya ekonomisi gr as, retim olarak eitim13

904
(Kasm 1887-Mart 1888)
zgr tinin eksik olduuna dair gr: gl bir mizac daha g
l ve byk giriimlere yetenekli hale getiren zde disiplin, sradan
olanlar mahveder ve sindirir: kukula largeur de coeur14de
neybamszlk.

905
(1885-1886)
eki Deerlendirmeleri ters olan insanlarn yaps nasl olmal? Mo
dem ruhun tm niteliklerine sahip olan ama bunlan salt sala dn-
tremeyecek kadar gl olmayan insanlarn? Onlar, aralar grev
lerinde kullanyorlar.

906
(1883-1886)
Gl bir saln igdlerinde kudretli olan gl insan, ey
lemlerini tpk yemeklerini sindirdii gibi sindirir; ar yemek-

13 Bu ksm, 1911, s. 422de bulunan bir plandan alnmtr.

14 Kalp bykl.

569
G stenci

lerle bile baa kabilir: yine de ounlukla kusursuz ve kat bir

igd tarafndan, kendisine yakmayan eyleri yapmamak ze
re ynlendirilmektedir, tpk zevk almad hibir ey yemedii
gibi.

907
(1884)

En yksek deerde yaratklarn meydana geldii en lehte koullan

kee tahmin edebilsek! Binlerce kez daha karmaktr ve hata olasl
ok yksektir, bu nedenle onlan aramak ok da ilham verici deil
dir! Kukuculuk Dier taraftan: cesareti, gr sertlii, bam
szl ve sorumluluk duygusunu artrabiliriz; terazileri daha hassas
hale getirebilir ve lehte tesadflerin bize yardma olacan mit
edebiliriz.

908
(1884)

Hareket etmeyi dnmeden nce, olaanst miktarda iin yapl

mas gerekiyor. Yine de ounlukla mevcut durumun kurnaz bir is
tismar, hi phesiz eylemin en iyi ve en tavsiye edebilir gidiat
dr. Bu gibi durumlarn, ans tarafndan yaratld gibi yaratlmas,
henz asla yaamam demir gibi insanlan gerektirir. Hemen yerine
getirilmesi gereken grev, kiisel fikrin hkm srmesini ve gerek
hale gelmesini salamaktr!
nsan doasm, insann en yksek deerlerinin kkenini kavra
yanlar, insanlardan rperirler ve btn eylemlerden kaarlar: miras
kalan deerlendirmelerin sunucudur bu!
nsan doasnn kt olmas, benim tesellimdin kuvveti garanti
eder!

570
 Gl Olan ve Gsz Olan

909
(Ocak-Gz 1888)

z oluumun tipik biimleri Ya da: sekiz temel soru.

1) nsan daha ok eitli mi, yoksa daha basit mi olmak ister?
2 ) nsan daha m mutlu olmak, yoksa mutlulua ve mutsuzlua
kar daha m kaytsz olmak ister?
3) nsan kendisiyle daha honut hale mi gelmek ister, yoksa daha ti
tiz ve amansz hale mi gelmek ister?
4) nsan daha yumuak, daha teslimiyeti daha insancl m, yoksa
daha insancllktan uzak hale mi gelmek ister?
5) nsan daha sagrl m, yoksa daha merhametsiz hale mi gel
mek ister?
6 ) nsan bir hedefe ulamak m ister yoksa btn hedeflerden ka
nmak m (rnein, her hedefte bir snrlama, bir kuytu ke, bir
hapishane, bir aptallk kokusu salan filozof gibi)?
7) nsan daha fazla sayg m grmek, yoksa korku mu salmak ister?
Ya da daha fazla hor mu grlmek ister?
8 ) nsan bir zorba veya batan kartc m, yoksa bir oban veya s
r hayvan m olmak ister?

910
(Bahar-Gz 1887)

mezlerimin trleri. Benimle herhangi bir ilgisi olan insanlara st

rap, perianlk, hastalk, kt muamele, hakaretler diliyorum De
rinden kendim hor grmeye, kendine gvensizliin ikencesine,
malup olanlarn perianlna yabana kalmalarm istemem: Onla
ra merhamet duymuyorum nk onlara bugn insann herhangi
bir deerinin olup olmadm kantlayabecek tek eyi diliyorum
tahamml.15

15 Bu dikkate deer ksm, Nietzschenin MSsinde yle devam etmektedir Henz her
hangi bir idealist tanmadm ama birok yalana tandm- (1911, s. 513).

571
G stenci

911
(1885-1886)

Lazzaronierin16 mutluluu ve kendilerinden honut olmalar ya da

gzel ruhlarm byk mutluluu ya da Hermhuterli17 dindarla
rn tketid sevgisi, insanlar arasnda rtbe dzeni asndan hibir
eyi kamtlamamaktadr. Byk bir eitimd olarak, bu gibi kutsan
m insanlar rkn merhametsizce mutsuzlukla cezalandrmak ge
rekir. Cceleme ve geveme tehlikesi vardr: Spinoza tarznda ve
ya Epikros tarznda mutlulua ve dalgn durumdaki tm geveme
lere kar. Ne var ki erdem byle bir mutlulua giden yolsa, iyi o za
man, erdem zerinde de egemen olmak zorunda kalrz.

912
(Mart-Haziran 1888)

Uygun zamanda iyi Ur okula gitmemi olmann daha sonra nasl telafi
edilebileceini kesinlikle gremiyorum Byle bir insan kendini tan
yamaz: hayatn iinde yrmeyi renmi olmadan yrr; cansz kas
lar kendini her admda belli eder. Hayat bazen bu sert eitimini daha
sonra bir kez daha verecek kadar merhametlidir belki de an derece
de isten gc ve kendine yeterlilik talep eden uzun sreli bir hastalk;
ya da insann eini ve ocuklarn da etkileyen ve yaama istencinin
gevek liflerine ve dayankllna kadar enejiyi yeniden canlandran
bir faaliyette bulunmaya zorlaya ani bir felaket En arzu edilebilir ey,
yine de her halkrda doru zamanda yani insandan ok ey istendii
ni grmek, inam hl gururlandran bir ey olduu ada, sert bir di
siplindir. Kat eitimi, iyi bir eitim olarak dierlerinden ayran budur:
birok eyin istenmesi; ve msamahasz olarak istenmesi; iyinin, hatta
istisnai olann bile norm olarak istenmesi; vgnn az olmas, hog-

16 Lazzaroni, bugnlerde genelde dilenciler iin kullanlan bir szck olup, talyanca bir
terimdir ve zellikle evsiz olup, ara sra yaptklar iler ve balklkla ama genelde di
lencilikle geimlerini salayan en fakir Napoliten snfi iin kullanlr (Encydopedia Bri-
tannica, 11 Bask, Lazar bal altnda).
17 Hermhuterischen: Hermhut, Saksonyada bir kasaba, olup, Hermhuter diye adlandr
lan Moravyal veya Bohemyal kardeliin balca merkezi olarak bilinmektedir" (a.g.e
Hermhut hakknda bilgi).

572
 Gl Olan ve Gsz Olan

rnn olmamas; sorumlluun, yeteneklere veya daha nce olanlara

baklmakszn kesin ve objektif bir biimde datlmas.
nsan, her adan byle bir okula ihtiya duymaktadr: hem en fi
ziksel, hem de en tinsel konular iin geerli olan bir okula; burada
stnlk taslamay arzu etmek ldrc olabilir! Ayn disiplin hem
iyi askerleri, hem de iyi bilginleri meydana getirir; ve daha da yakn
dan bakldnda, makyajnda iyi bir askerin igdlerini tamayan
iyi bilgin yoktur. Emir vermek ve ayn ekde gururla itaat edeb-
mek; saflarda durmak ama ayn zamanda herhangi bir zamanda y
netebilecek durumda olmak; tehlikeyi rahata tercih etmek; izin ve
rilmi ve yasaklanm olanlar bir esnafn terazisinde tartmamak;
ktden ok, nemsizin, sinsinin, parazitin dman olmak. Kat
bir okulda insan ne renir? taat etmeyi ve emir vermeyi.

913
(1885-1886)

Fazileti reddetmek: ama btn vglerin stnde olan, aslnda tm

anlaylarn stnde olan yapmak.

914
(1885-1886)

Ahlaklln yeni biimi: insanrn yapmaya niyetli olduu ve yapma

dan brakt ey iin ortak yeminler, birok eyin empatik olarak
reddedilmesi. nsanrn bunun iin yeterince olgunlap olgunlama
dn grmek zere test edin.18

915
(Bahar-Gz 1887)

Ayrca ilecilii de tekrar doal hale getirmek isterim: inkr amacnn,

kuvvetlendirme amaann yerine; isten jimnastii; en tinsel lemler
de bile her trl mahrumiyet ve oru dnemleri; kuvvetlerimiz a-
18 MS'de bu ksm yle aklanmtn 'Erdemlerimiz blm iin. 1911, s. 513 uyarnca
bu ksm orijinalinde yinin ve Ktnn tesinde iin dnlmtr.

573
G stenci

smdan sahip olduumuz grler asndan bir eylemler safsatacl;

maceralar ve keyfi tehlikelerle dolu bir deney. (Dners chez Magny. Sin
dirim gl olan tinsel gtmelerden baka bir ey deildir.19) S
zmz tutabilme kuvvetimiz iin bile testler bulmalyz.

916
(1884; rev. Bahar-Gz 1888)
Kilisenin suiistimaliyle yklanlar;

D ectk nsan doal yararlln, isten eitiminin hizmetinde

vazgeilmezliini gstermeye cesaret edememektedir. nnde ya
rarl devlet memurunun bir model olarak bekleyip durduu ab
srd pedagoji dnyamz, talimatlar vererek, beyin altrmalar
yaptrarak durumu idare edebileceini sanyor; nce baka bir eyin
gerekli olduu hakknda en ufak bir fikri bile yokisten gc ei
timinin; asl meselenin; insann istenli olup olamad, vaatlerde
bulunup bulunamad meselesi dnda her ey iin testler planlan
yor; gen insanlar, doasnn bu stn deer problemiyle ilgili tek
bir soru, tek bir merak bile olmadan okul bitiriyor;
2) Oru. Her anlamdahatta insann gzel eylerden zevk alma
kabiliyetinin hassasiyetini koruma arac olarak bile (rnein ara sra
okumay brakmak, mzik dinlemek, keyifli olmak; insann erdem
leri iin de bir oru gn olmal);
3) 'ManastrKesin retleri, rnein mektuplarn reddedilmesini de
beraberinde getiren geid izolasyon; ayartmalardan deil grevler
den saknmay arzu eden ok derin zdnce ve ziyiletirme tr:
gnlk hayattan bir ka; bizi kuvvetimizi tepkilerden baka bir hi
bir eye harcamamaya mahkum eden ve kendiliinden gelenfadiyeerde
toplanmasna izin vermeyen uyarclarn ve etkilerin zorbalndan
ayrlma (bilginlerimizi yakndan gzlemlemeliyiz: sadece tepkisel ola
rak dnyorlar, yani dnmeden nce okumak zorundalar);
4) Ziyafetten Hristiyanlarn ve Hristiyan deerlerinin varln,
altnda tm zgn ziyafet duygularnn eytana gittii bir bask ola

19 Bkz. ksm 82.

574
 Gl Olan ve Gsz Olan

rak hissetmemek iin, insann olduka hissiz olmas gerekir. Ziyafet

lere unlar dahildir: vn, neelilik, iffetsizlik; ciddi olan her eyle
alay etme ve beeni yoksunluu; hayvansal bolluk ve mkemmel
likten dolay insann kendisinin ilahi bir onaytm bunlar Hris
tiyanln drstlkle karamayaca durumlardr. Ziyafet, ei ol
mayan bir paganizmdir;
5) nsann doasyla ka karya M an cesaret: ahlak kyafetlerine b
rnm. Ani bir heyecan karlamak iin ahlak formllerine ihti
ya duymaymz; standart: iimizde doal olanr ne dereceye kadar
onaylayabilirizahlaklla ne kadar ok ya da ne kadar az bavur
maya gerek duyuyoruz;
6 ) lm. Aptal fizyolojik gerei ahlaki bir gereklilie dn
trmek zorundayz. yle yaamalyz ki insan ayrca doru zamanda
lmeye istenli olabilsin! 19a

917
(Kasm 1887-Mart 1888)

Daha gl hissetmekya da baka bir deyile hazdaima bir karla

trmay gerektirir (ama ille de bakalaryla deil byme aamasnn
ortasnda kendisiyle ve nce ne dereceye kadar karlatrma yapt
mz bilmeden).
Suni kuvvetlendirme: kimyasallan uyararak veya hatalan uya
rarak (sabuklamalar):
rnein, bir Hristiyamn sahip olduu gvenlik duygusu; gvene
bildii, sabredebildii ve kendine hkim olabildii iin kendini g
l hisseder, bu suni gc, bir Tann tarafndan korunduuna dair il
lzyona borludur;
rnein, stnlk duygusu: sanki Fas halifesinin sadece birleik
krallnn yzeyin bete drdn kaplad kreleri grmesine izin
verilmi gibi;

19a Kr. Byle Buyurdu Zerdt I, Gnll lm Hakknda ve Putlarn Alacakaranl'nda,

Kiliseye ait olmayan manastr fikri, Hermann Hesse tarafndan Nobel dl kazanan
eseri Dos Glasperlenspiel'de gelitirilmitir.

575
G stenci

rnein, esizlik duygusu: sanki Avrupallann kltr ilerlemesinin

Avrupada yer aldm hayal ediyormu ve kendisini de bir nevi ksal
tlm bir dnya sreci gibi gryormu gibi; ya da Hristiyanlarn ge
nel olarak varoluun tamamm insann kurtuluu etrafnda evir
mesi gibi.
nsann basky, snrlamay nerede hissettii meselesidir: nere
de olduuna gre, garkl bir daha gl olma duygusu meydana ge
tirilir. rnein bir filozof, en souk, en transmontan soyut dnce
nin tam ortasnda, renkler ve tonlar onu bunaltrken, kidierleri
nin ideal olarak adlandrdbulank arzular da cabas, sudaki
balk gibi bir akrobasi hisseder.

918
(Ocak-Gz 1888)

Kk bir ocua: Erdemli olmak istiyor musun? diye sorduu

muzda bize akn bir bak frlatacaktrama Arkadalarndan da
ha gl bir hale gelmek istiyor musun? diye sorduumuzda, gz
lerini iyice aacaktr

# * *

yi ama nasl daha gl olunabilir? Kararlan yava alarak; ve alman

kararlarn arkasn brakmadan onlara skca balanarak. Arkas
mutlaka gelir.
Ani ve deikenler: zayfln iki tr. Kendini yanllkla bunlar
dan birine benzetmemek; mesafeyi hissetmekok ge olmadan!
yi huylulardan saknn! Onlarla birlemek geveklik yaratr.
gdlerimizde bulunan savunma ve saldn aralarmz kullanma
mz salayan btn birleimler iyidir. Btn yaratclmz insa
nn isten kuvvetini test etmek iin kullanmalyzayrt edici zel
lii bilgide, kurnazlkta, nktedanlkta deil, bunda grmek iin.
Zamanla emir vermeyi renmeliyiztpk itaat etmeyi ren
memiz gerektii gibi Alakgnlll, alakgnlllkte takt
renmeliyiz: yani paye vermeyi ve alakgnll olarak onurlandr

576
 Gl Olan ve Gsz Olan

may; aym husus gven iin de geerlidir paye vermek ve onur

landrmak.

***

nsan en fazla ne iin kefaret vermek zorunda kalr? Alakgnll

lk iin; insann en kiisel ihtiyalarna kulak asmad iin; kendi
deerini az takdir ettii iin; igdleri nedeniyle hissini kaybettii
iin: kendine kar bu sayg yoksunluu, kendim her trl yoksun
brak araclyla cn alyor: salktan, dostluktan, refahtan,
vnten, sevimlilikten, zgrlkten, salamlktan, cesaretten yok
sun brakarak. nsan, daha sonra kendini asla bu zgn egoizm ek
sikliinden dolay affetmiyor, bir itiraz olarak, gerek bir ego hak
knda kuku olarak kabul ediyor.

919
(Mart-Haziran 1888)

nsanlarn kendilerine sayg gstermekle balamalarm isterdim: her

ey burada balyor. Muhakkak ki birileri bunu yaptnda dierleri
nin gznden decektir: nk bu, en son affettikleri eydir: Ne?
Kendine sayg gsteren bir insan m?
Bu, kendini sevmeye dair kr drtden farkl bir eydir: hibir ey,
cinsiyetlerin sevgisinde, Ben diye adlandrlan ift tarafllktan, in
sann sevdiine kar hor grmeden daha adi deildir sevgide l-
drclk.

920
(Bahar-Gz 1887)
unu veya bunu istiyorum; unun veya bunun byle olmasn is
terdim; unun veya bunun yle veya byle olduunu biliyo
rum gcn dereceleri bunlardr: isten insan, arzu inam ve
inan inam.

577
G stenci

921
(Kasm 1887-Mart 1888)

Daha gl bir trn kendini muhafaza ettii aralar.

Kendine istisnai eylemler yapma hakkn tanmak; kendi kendi
ni stesinden gelme ve zgrlk iin bir deney olarak.
Barbar olmamaya izin verilmedii durumlara girimek.
Her trl ilecilik araclyla insann isten gc asndan kon
trol ve belirlilik yaratmak.
Kendinle iletiim kurmamak; sessizlik; zarafetten kanmak.20
zdestek iin bir test nitelii tayacak ekilde itaat etmeyi
renmek. nceliin en byk arlna gtrlen bir onur safsatac
l.
Asla biri iin doru olan, bakas iin adildir diye bir sonu
kartmayntam tersine!
Karlm vermeyi, yani geri verme izninin bir imtiyaz ve nadir
bir stnlk olarak ele almak.
Bakalarnn erdemlerini taklit etme hrsna sahip olmamak.

922
(Bahar-Gz 1887)

Kaba insanlara kar kullanmak zorunda olduumuz aralar ve bar

barca aralarn keyfi ve kaprisli olmadklar, AvrupalI marlm-
lmzla Kongoda veya baka bir yerde barbarlara kar kontrol
kazanma gereksinimine girdiimiz anda, uygulamada hissedilebilir
hale gelmektedir.

923
(Ocak-Gz 1888)

Sava ve bar olanlar. Sisteminizdeki savalarn igdlerine sa

hip bir insan msnz? yleyse ikinci bir soru ortaya kar; igdsel
olarak saldn savas m, yoksa savuma savas msnz? insann ka-

20 Zarafet (Anmut) kukulu bir okunutur.

578
 Gl Olan ve Gsz Olan

lan ksm, yani igdsel olarak sava olmayanlar, bar ister, anla
ma ister, zgrlk ister, eit haklar ister bunlar sadece ayn eyin
farkl isimleri ve aamalardr. nsann kendini savunmas gerekmedi
i yere gitmekbu gibi insanlar, direni gstermek zorunda kaldkla
rnda, kendilerinden memnun olmazlar iinde artk hi bir ekilde sa
van olmad koullar yaratmak [istemektedirler].21 En kt ihti
malde boyun eilir, itaat edilir, katlanlr: her ey, sava amaktan
iyidirrnein bir Hristiyanm igds bu ekilde tte bulu
nur. Doutan sava olann durumunda karakterinde, durumla
rnn seiminde, her niteliinin gelitirilmesinde silahlar gibi bir
ey vardr: birinci trde, en iyi gelitirilen ey silahtr, kincisinde
ise zrh.
Sahszlar, zrhszlar: dayanmak iinzafer kazanmak iin ne
arelere ve erdemler ihtiya duyarlar.

924
(Bahar-Gz 1887)

Kendini savunmak veya saldrmak iin artk herhangi bir nedeni

kalmayan insan ne olur? Savunma ve saldn silahlannn yatt ani
heyecanlan kaybettii takdirde, hangi ani heyecanlara sahip olur?

925
(Yaz/Gz 1883)

Niaiserie anglaise22 zerine majinal bir not. Sana yaplmasn is

temediin bir eyi bakalarna da yapma. Bu bgelik kabul edilir;
sagr kabul edilir; ahlaklln temeli'kabul edilir altn ku
ral kabul edilir. John Stuart Mili, buna inanr (hangi ngiliz inan
maz ki?). Ama bu kural, sen ufak bir saldnya bile dayanamaz. Sa
na yaplmasn istemediin hibir eyi yapma hesab, eylemleri
zararl sonulan nedeniyle yasaklar: burada gizli olan nerme,
her eylemin daima bir karlnn olaca nermesidir. yleyse
21 Parantez iindeki szck. Alman editrler tarafndan eklenmi olup, Schlechtann ba
sm dahil olmak zere, tm basmlarda devam ettirilmitir.
22 ngiliz budalal.

579
G stenci

Principeyi23 elinde tutan biri kp: Bakalarnn bu eylemi nce

den yapmasn nlemek iinbakalarn bu eylemleri bize yap
ma ansndan yoksun brakmak iin, insann yapmak zorunda ol
duu tam da bu eylemlerdir derse ne olacak?
Dier taraftan: Onuru bir kan davasn gerektiren bir KorsikalIy
ele alalm O da bedeninde bir mermi istemez; ama bu ihtimal, vu
rulma olasl, onu onuru temize karmaktan alkoymuyor Ve
tm nazik eylemlerde bile bize ne olacana dair ihtimallere kastl
olarak kaytsz kalmyor muyuz? Bizim iin zararl sonulan olabile
cek bir eylemden saknmakbu, genel olarak nazik eylemlerin ya
saklanmas anlamna gelirdi.
Yine de bu kural deerlidir nk bir insan trn ele vermek
tedir: bu kuralda kendi formln bulan, r igdsdrinsan
eittir, insan kendini eit sayar: Ben sana naslsam sen de bana yle-
sindir. Burada, her halkrda var olmayan eylemlerin eitliine
gerek bir inan vardr. Her eylem geri alnamaz: gerek bireyler
arasnda eit eylemler, dolaysyla karlklan da yoktur Bir ey
yapyorsam, en son bir bakasnn da bunu yapabilecei aklma ge
lir: eylemim bam aittir Benden intikam alamazlar; bu her zaman
birinin bana kar ileyecei baka bir eylem olacaktr.

926
(Kasm 1887-Mart 1888)

John Stuart Mle kar.- Biri iin doru olan, dieri iin adildir; sana
yaplmasn istemediini vs, bakalarna yapma diyen; btn insan
ilikilerini, her eylem, bize yaplan bir ey iin bir bedel olarak gr
necek ekilde karlkl hizmetler temeline oturtmak isteyen baya
lndan nefret ediyorum, buradaki gereklilikler, son derece baya
dr: burada benim eylemlerimle sizin eylemleriniz arasnda bir de
er eitlii ngrlmtr; burada bir eylemin (hibir ekilde denge
lenemeyen veya karl denemeyen) en kiisel deeri tamamen
ortadan kaldrlmtr.

23 Machiavellinin kitab Prens.

580
 Gl Olan ve Gsz Olan

Karlk, grgsz bir bayaln parasdr; benim yaptm

eyin tamamen ayns bir bakas tarafndan yaplamayaca, bir
dengenin mmkn olmad (inter pares, benim edeerleri-
minen sekin alanlar hari), insan esiz olduundan ve sadece e
siz eyler yaptndan, daha derin bir anlamda asla geri vermedii
mizbu temel inan, aristokrasiyi kitlelerden ayrr, nk kitleler
eitlie, dolaysyla edeerlilie ve karla inanrlar.

927
(Bahar-Gz 1887)

Yararls ve zararls e birlikte ahlaki deerlendirmenin dar g

rllnn iyi nedenleri vardr; sonular asndan sadece yakn
ve en yakn olanlar inceleyeben toplumun gerekli bak asdr.
Devlet ve siyasetiler daha ahlak st bir tutuma ihtiya duy
maktadrlar nk daha byk bir etki karmakl dikkate almak
zorundadrlar.
Btn bireysel taleplerin u anda haksz ve keyfi olarak grld
ne dair bu gibi mesafeli bak aanyia bir dnya ekonomisi
mmkn olabilir.

928
(Kasm 1887-Mart 1888)

nsan duygularm izlemeli mi? Cmert bir duyguya neden olan ve

ok kk deerde olup, insan karakterize be etmeyen bir ann it
kisi altnda insan hayatm tehlikeye mi atmal. Herkes bunu eit de
recede yapabilir ve bu karan almakta bir sulu, bir haydut ve bir
KorsikalI kibar insanlardan kesinlikle stndr.
Daha yksek bir aamas: iimizdeki bu basknn stesinden gel
mek ve kahramanca bir eylemi bir itki zerine deil serinkanl,
raisonanable {makul} ve keyfin frtnal duygularna kaplmadan yap
maktr Ayn husus efkat iin de geerlidir: nce alagelmi e-
kde nedenler tarafndan elekten geirilmelidir; aksi takdirde her
hangi bir baka ani heyecan kadar tehlikeli olacaktr.

581
G istenci

Cmert ve efkatli mi, yoksa dmanca bir ani heyecan m oldu

una baklmakszn, bir ani heyecann kr hogrs, en byk k
tlklerin nedenidir.
Karakter bykl, bu ani heyecanlara sahip olmamaktan de
il aksine, insan onlara en yksek derecede sahiptironlar kon
trol altnda tutabilmekten olumaktadr. Ve bu bile bu kendini tut
mada herhangi bir keyiften dolay deil, nk sadece

929
(Ocak-Gz 1888)

Hayatm bir neden iin vermekbyk bir etkidir. Ama insann

hayatm verebilecei birok ey vardr: btn ani heyecanlar ycel
tilmek ister. ste efkat, ister fke, ister intikam olsun insann ha
yatm tehlikeye atm olmas, deerinde herhangi bir fark meydana
getirmez. Ka tanesi hayatlarm gzel kzlar iin vermilerdirve
daha da kts, salklarn bile. nsanda bu yaradl varsa, igd
sel olarak tehlikeli olan seer; rnein filozofsa, speklasyon mace
ralarm; ya da erdemliyse ahlakszlk maceralarm. Bir insan tr
hibir eyi riske etmek istemez, bir dieri risk almak ister. Biz dier
leri hayat kmseyenlerden miyiz? Aksine, biz daha yce bir gce
ykseltilmi hayat, tehlike iinde yaanm hayat aryoruz 24 An
cak bu, tekrar sylemek gerekiyorsa, bakalarndan daha erdemli ol
mak istiyoruz anlamna gelmez. Pascal, rnein, hi bir ey riske et
mek istememitir25 ve bir Hristiyan olarak kalmtr: belki de bu er
demliydi nsan her zaman fedakrlklar yapar.

24 Kr. en Bilim hayatn en byk verimliliinin ve en byk zevkin sim: tehlikeli ya

amaktr! ehirlerinm Vezuvun altna ina edin!.
25 Pascaln Tannnn varolduuna dair ni bahsine bir gnderme (Pensees, birok basm ve
eviri halinde mevcuttur; H. F. Stevvart, karlkl sayfalarda ngilizce evirisi, notlar ve gi
rilerle birlikte iftdiUi basm, Routledge Ve Kegan Paul, Londra 1950, s. 116-21). Eletirel bir
analiz iin bkz. benim eserim olan Critique ofReligion and Phibsophy, Blm 49.
Kr. ayrca Jean-Marie Guyau, Esquisseyl'une morale sans obligation ni sanaion (F. Alcan,
Paris 1885), s. 212; Ay ovait done dans !e pari'de Pascal un element qu'il na pas mis en lumiere. il
n'a guere vu que la crainte du risqe, il na pas1p le plaisier du risque. (Pascalu bahsinde tam
aklamad bir unsur vardr. Sadece riskin korkusunu grd, riskin zevkini deil)

582
 Gl Olan ve Gsz Olan

930
(Kasm 1887-Mart 1888)

nsan ne kadar ok avantaj feda eder, ne kadar az karadr! B

tn ani heyecanlan ve tutkulan haklarn isterlerve bir ani heye
can karn sagrl yararhlndan ne kadar uzaktr!
nsan mutluluk istemez; insann her zaman kendini karm d
ndne inanabilmek iin ngiliz olmak gerekir.26 Arzularmz, bir
eylerin kutsalln srdrlen bir tutkuyla bozmak isterlerbirik
mi gleri direni arar.

931
(Bahar-Gz 1887)
Ani heyecanlann hepsi yararldr, kimileri dorudan, kimileri do
layl olarak; yararllk asndan herhangi bir deerler terazisi kur
mak mmkn deildirekonomik artlarda doa glerinin tama
m iyi, yani yararl ve aynca birok korkun ve geri alnamaz fatali
telerin kayna bile olsa. Syleyebileceimiz tek ey, en gl ani he
yecanlann, daha byk g kaynaklan olmadndan, en deerli
olanlar olduudur.

932
(Bahar-Gz 1887)

yi niyetli, yardmsever, iyi huylu zihin tutumlan, yararllklan a

sndan deil, verme kabiliyetine sahip daha zengin ruh durumlan
olduklan ve hayatn bolluunun duygusuna dair bir deer tadkla-
n iin onurlandrlmlardr. Hayr ilerine para balayanlarn gz
lerine bir bakn: burada grdnz, kendini inknn, moi iin duyu
lan nefretin, Paskalizmin antitezidir.

26 Kr. Putiarm Alacakaranl, zdeyiler ve Oklar, Aforizma 12. nsann elinde mi ne ol

duu? Yaamn, byle mi uyum salar herkesle? nsan komaz ardnda mutluluun;
yalnz, bir ngiliz yapar buna

583
G stenci

933
(Bahar-Gz 1887)

zetle: Tutkulann egemenlii, zayfl veya kknden sklp atmas

deil! Bir istencin egemen gc ne kadar bykse, tutkulara o denli
fazla zgrlk tannmaktadr.
Byk insan, arzularnn zgr oynama pay ve amacyla bu
muhteem canavarlar zorla hizmetine nasl alacam ben daha b
yk bir g sayesinde byktr.
yi insan, medenilemenin her aamasnda zararllarn ve ya
rarllarn bir kombinasyonudur: bir nevi aratr; ondan korkmamz
iin bir neden olmayan ama buna ramen hor grmemiz de gerek
meyen insan trnn genel bilincinin bir davurumudur.
Terbiye: aslnda kuraln iyi istisnalarm bozmak iin bir aratr.27
Yksek eitim:28 aslnda beeniyi sradan iyilerin istisnalarna kar
ynlendirme aracdr.
Bir kltr ancak bir g fazlal zerinde tasarrufta bulunabi-
liyorsa, istisnalarn, deneylerin, tehlikenin, nansn lks kltivas-
yonu iin bir sera oluturabilir: her aristokrat kltrn eilimi
budur.

934
(Bahar-Gz 1887)

Kuvvet meselesinden baka bir ey deildir: Toplumu koruyan

koullan ve nyarglann nereye kadar yenebiliriz?En fazla
halkn yok olmasna neden olan korkun niteliklerimizin zinci
rini nereye kadar skebiliriz? Geree nereye kadar kar
kabilir ve en kukulu ynlerini lp biebiliriz? Istraba,
kendini hor grmeye, merhamete, hastala, kt alkanlkla
ra, onlar zerinde hkm srp sremeyeceimiz kukusuyla
nereye kadar kar kabiliriz? (bizi yok etmeyen ey, daha

27 Kural" szcnden sonra MS'de btn basmlardan kartlan u szckler vardr En

azndan uzun bir sre iin, bir sapn, batan kar, hastalkl olu ve Bu zordur ama
ekonomik adan olduka makuldur."
28 Bfldung. Bir nceki satrdaki terbiye: Eraehung.

584
 Asil nsan

gl klar29) Son olarak: Bizi bayalatrmalarna izin ver

meden, insan zihnine kural, olaan, kk, iyi, drst, ortala
ma doay nereye kadar kabul ettirebiliriz? Karakterin en ar
testi: Lks olarak, incelik30 olarak, kt alkanlk olarak iyilik.

3. Asil insan31

935
(Gz 1888)
Tr. Gerek kibarlk, asalet, ruh bykl bolluktan kaynaklanr;
almak iin vermeyinkibarlk yaparak kendilerini yceltmelerini
snama; gerek kibarln tr olarak savurganlk, gereklilii ola
rak kiilikte bolluk.

936
(Kasm 1887-Mart 1888)

Aristokrasi. Sr hayvan idealleriartk toplumun en yksek de

er standard olarak doruuna ykselmitir: onlara kozmik, hatta
metafizik bir deer verme giriimidir. Aristokrasiyi onlara kar
savunuyorum
zgrlk iin bir bak ve delicatesse muhafaza eden bir toplum,
kendini bir istisna gibi hissetmeli ve kendini ayn tutup, dmanca
davrand ve tepeden bakt bir gle kar karya kalmak zorun
dadr.
Haklarmdan ne kadar vazgeer ve seviyemi ne kadar drr
sem, o denli ortalamann ve son olarak ounluun egemenliine
girerim yeleri arasnda yksek derecede zgrlk muhafaza et
mek iin aristokrat topluma zg bir gereklilik, tm yelerinde

29 Putlarn Alacakaranl, zdeyiler ve Oklar, Aforizma 8'de Beni ldrmeyen daha

gl klar.
30 ncelik: belirsiz okunu.
31 Bu balk altnda toplanan ksmlar, yinin ve Ktnn tesinde, son blm, Nedir Soylu
luk? ile karlatrlmaldr.

585
G stenci

mevcut dmanca bir drtden kaynaklanan an gerilimdir: hk

metme istencidir
Salam itirazlan ve rtbe farkllklarn ortadan kaldrdnzda,
gl aklan, azametli tutumlan ve bireysellik duygusunu da orta
dan kaldrm olursunuz.

v *
s
* #

Toplumun, zgrle ve eitlie dayanan gerek bir psikolojisi hak

knda Eksilen nedir?
zerkliin kmesinin bir iareti olan kendine kar sorumluluk
istenci; savunmada ve saldnda etkinlik, ayn ekilde tinsel konular
da da: emir verme gc; sayg, fazlasyla itaatkrlk, sessiz kalma ka
biliyeti; byk tutku, trajedi sevimlilik.

987
(Bahar-Gz 1887)

Augustin Thierry, 1814 ylnda De Montlosierin De la monarchiefran-

aise adl eserinde sylediklerini okumutur: hakszlktan gelen bir
fke feryadyla cevap vermi ve eserini tamamlamtr. O gmen
yle demitir Race daffranchis, race desclaves arraches de nos mains, pe-
uple tributaires, peuple nouveau, licence vousfut octroyee detre libres, et non
pas nous detre nobles; pour nous tout est de droit, pour vous tout est de gr-
ce, nous ne sommespoint de votre communaute; nous sommes m tout par no-
us-memes?2

938
(1884)

Aristokrat dnya kendini gittike nas da smryor ve kendini

nasl da zayflatyor! gdlerinin asaleti nedeniyle imtiyazlarm

32 zgrlk kabilesi, ayrdunz kleler kabilesi, hara veren halklar, yeni halklar, size z
gr olmak iin yetki verilmi ama bize asil olmak iin yetki verilmemitir; bizim iin
her ey hak, sizin iin her ey bir inayet meselesidir; biz, sizin topluluunuzun bir ye
si deiliz; biz kendi iimizde bir btnz.

586
 Asil nsan

bir kenara atyor ve hiperkltrnn incelii nedeniyle halkla, g

szlerle, fakirlerle, kklerin iirleriyle vs. ilgileniyor.

939
(1885-1886)

Derin bir sonu kartmaya ve gre izin veren asil ve tehlikeli bir
dikkatsizlik vardr: hibir zaman arkada sknts ekmeyip, sadece
konukseverlii bilen ve sadece konukseverlik uygulayan ve nasl
uygulayacam bilenister dilenci, ister ktrm, isterse kral olsun,
kalbini ve evini girmek isteyen herkese aan, kendinden emin ve
an zengin ruhlann dikkatsizlii. Bu zgn bir iyi huyluluktur: bu
na sahip olann yz tane arkada vardr ama muhtemelen hibir
dostu yoktur.

940
(1884)

Miden agan33 retisi, gleri taan insanlar iin geerlidirsradan

olanlar iin deil. Enkrateia34 ve askisis35 ykseklere doru bir aama
dr sadece: altn doa daha yksektir.
Yapmalsn [Du solist] stoaclkta, Hristiyan ve Arap d
zenlerinde, Kantm felsefesinde kaytsz artsz itaat (bir amire mi,
yoksa bir anlaya m olduu nemsizdir).
Yapmalsndan daha yksek olan Ben istiyorumdur (kahra
manlar); Ben istiyorumdan da yksekte duran: Benim (Yunanl
larn Tannlan).
Barbarlarn Tanrlar, kendini tutma zevkinden hibir ey ifade etme
mektedirlerne basit, ne bo, ne de ortadrlar.

33 An olmayan.
34 lllk.
35 Aslnda uygulama. Ama bu balamdaki anlam, uygulama ve ilecilik arasnda bir eydir.

587
G istenci

941
(Yaz-Gz 1883)

Bahelerimizin ve saraylarmzn anlam udur (ve bu kapsamda ayr

ca zenginlikler iin duyulan arzularn tamamnn anlam): dzensizlii
ve bayal grten uzaklatrmak ve ruh asaleti iin bir ev kurmak.
Muhakkak ki ounluk bu gzel ve huzur dolu nesneler kendile
ri zerinde kullanldnda daha yksek mizalara sahip olacaklar
na inamyorlardrn talyaya gitmeler ve seyahatlere kmalar vs.; ki
tap okumalar ve tiyatro ziyaretleri bundan dolayrdr. Kendilerim bi
imlendirilmek isterlerkltrel aktivitelerinin anlam budur!
Halbuki gller, kudretliler biimlendirmek isterler ve artk zer
lerinde yabanc bir ey istemezler!
Bylece insanlar, kendilerim bulmak iin deil, kendilerini iin
de kaybetmek ve unutmak iin vahi doaya dalarlar. Gszlerin
ve kendinden memnun olmayanlarn arzusu olarak kendi kendi
nin dnda olmak.

942
(1885)

Sadece doutan asalet, karan asaleti vardr. (Burada ismin nne ek

lenen bir asalet unvan olan kck von szcnden veya Alma-
nach de Gothadan36 bahsetmiyorum: salaklar iin bir parantez). Ti
nin aristokrasisindenbahsediyorsak, bir eyleri saklamak iin neden
ler genelde eksik deildir; bilindii gibi bu, hrsl Yahudiler arasnda
gzde bir terimdir. nk tin tek bana asil yapmaz; aksine tini asil
letirmek iin bir eyler olmas gerek O zaman ne gerekir? Kan.37

36 1763 ylndan beri var olan ve 1871 ylndan itibaren hem Franszca, hem Almanca ola
rak yaymlanan The Almanacl de Gotha, Avrupa'nn tm kral ve prens ailelerini gste
rir-" (Encyctopedia Britannica, 11 Bask, Kitap 1, s. 712). von szc, bu balamda asalet un
vandr ve Friedrich Sebiller rnein asalet unvanna ykseltildiinde, ad Friedrich
von Schiller olmutur.
37 Heinrich Hrtle, bu notu Nietzsche und der Nationalsozialismus (Eher, Zentralverlag der
NSDAP, Mnih 1937) s. 55te alnt yaptnda, herhangi bir eyin kartldm belirtme
den, budalalar iin parantez ksmm kartmtr. Bu, Nazilerin Nietzscheyi k u llan m a
ekli asndan tipik bir davrant. Bu ksmn tartmas hakknda bkz. benim eserim
olan Nietzsche, Blm 10, sonlara dora

588
 Asil nsan

943
(1885)

Asil nedir?38

Bir snr izdii mesafe koyduu, karkla kar bir savunma

olduu oranda en harici eylerle ilgilenmek.
Sz, giyim, davranta gzle grlr bayallk ki bylece
stoaa bir hainlik ve kendini tutma kendini tm arsz meraklara
kar korur.
Hareketlerde ve baklarda yavalk. ok fazla deerli eyler
yoktur, ve bunlar deerli insandan gelir ve kendiliinden deerli in
sana gelmek ister. Kolayca beenmeyiz.
Fakirlie ve istee ve ayrca hastala tahamml.
Kk onurlardan saknma ve kolaylkla ven herkese kar
gvensizlik: nk ven herkes, ne vdn anladna inanr:
ama anlamakhrsn tipik insan Balzac bunu ortaya kartmtr
kicomprendre dest egakr?9
Kalbimizin iletiim kurabilirlii konusundaki kukulannz:
seilmi deil, verilmi bir ey olarak yalnzlk.
nsann sadece eitlerine kar grevleri olduuna dair inan;
dierlerine kar insan en iyisi olduunu dnd ekilde hareket
eden adalet sadece interpares40 umut edilebilir (ne yazk ki gvenile
bilir deildir).
Yeteneklileri, ahlaki konularda da doutan bir asalete ina
nanlara alaya bir cevaptr.
nsan onurlandrmak iin ok fazla insan olmamasna ra
men, kendini daima onur veren biri olarak tecrbe etmek.
Her zaman bir kisveye brnm olmak: tr ne kadar yk
sekse, bir insan o denli takma ada ihtiya duyar. Tann varolmu ol

38 Kr. Bkz. yinin ve Ktnn tesinde, son blm ki ayn bal tar. 1911, s. 513e gre, bu
ksmn aslnda nsanca, Pek manca kitabnn Kark Grler ve Aforizmalar adl ikinci ki
tabnn (ikinci basmnn) nsznde kullanlmas ngrlmtr.
39 Anlamak, eitlemektir.
40 Eitler arasnda. Ancak daha sonra kan Deccale baknz: stisnai insan, sradan olana
kendine ve akranlarna davrandndan ok daha efkatli davranrsa, bu sadece kalbin
nezaketi deil-grevidir.

589
G stenci

sa, nezaket gerei kendini dnyaya sadece insan olarak gstermek

zorunda kalrd.
Ottum41 kabiliyeti, herhangi bir anlamda bir zanaat erefi d
rmemesine ramen, asaleti yok ettiine dair kaytsz artsz inan
Nasl onurlandracamz ve dllendireceimizi bilmemize ra
men, Bur'uva anlamnda ya da gdaklayp yumurtlayan ve tekrar g
daklayan tavuklar gibi hareket eden u doymaz gdaklaya sanat
lar gibi bir alkanlk deil.
Sanatlar ve airleri ve herhangi bir eyde usta olanlar ko
ruyoruz; ama sadece bir ey yapma kabiliyetine sahip olanlardan,
sadece verimli insanlardan daha yksek bir seviyede olan miza
lar olarak.
Biimlerde keyif; biimsel olan her eyi koruma altna al
mak, terbiyenin en byk erdemlerden biri olduu inana; bask
ve dnce zgrlkleri altnda tin rahat ve aptalca byd ve
eklemlerini dinlendirdii iin, bask ve dnce zgrlkleri dahil
olmak zere, kendini herhangi bir ekde brakmaya kar gven
sizlik.
Belki daha kk ama daha krlgan ve gksel bir yaratk tr
olarak kadnlardan alman haz. Kafalarnda sadece dans etmek, aptal
lk ve ssl giysiler olan yaratklarla karlamak ne byk bir zevk!
Onlar, hayatlar byk sorumluluklar altnda bunalan gergin ve de
rin her erkek ruhunun sevin kayna olmulardr.
Prenslere ve rahiplere duyulan keyif nk onlar gemiin de
erlendirmesinde bile insan deerlerindeki farkllklara inana en
azndan sembolik olarak ve btnde gerekten korurlar.
Sessiz kalma kabiliyeti: ama dinleyicilerin huzurunda bundan
bir szck bile etmemek.
Srdrlen dmanlklara tahamml: kolay uzlatnlabilirlik
eksiklii.
Demagojiye, aydnlanmaya, rahatla,42 aa tabaka lauba
liliine kar tiksinti.

41 Bo zaman.
42 GemtlichkeiL

590
 Asil nsan

Kymetli eya koleksiyonu, yce ve zor beenen bir ruhun ih

tiyalar; mterek hibir eye sahip olmama arzusu. nsann kendi
kitaplar, insann kendi manzaralar.
yi ve kt deneyimlere isyan ediyoruz ve genelletirmeden
yava davranyoruz. Bireysel durum; Kural olarak karmza kmak
gibi bir uygunsuzlukta bulunduu takdirde, bireysel duruma kar
ne kadar ironik hissediyoruz!
Naif insanlar ve naif halklar seviyoruz ama seyirci ve daha
yce mizalar olarak; Faustu en az Gretcheni kadar naif buluyoruz
yi olanlara sr hayvanlan olarak ok az sayg duyuyoruz; en
kt, en uursuz, en sert insanlarda genelde st ruhlarnn tm c
mertliklerinden daha ar basan paha biilmez altndan bir damla
iyiliin gizli olduunu biliyoruz
Bizim trmzden bir insann ne kt alkanlktan, ne de bu
dalalktan tarafndan reddedildiini kabul ediyoruz ok zor kabul
edilebecek gibi olduumuz ve n plana kmak iin her trl ge
rekeye sahip olduumuzu biliyoruz.

944
(Ocak-Gz 1888)

Asil nedir? nsann srekli olarak bir rol oynamak zorunda olu
udur. Srekli poz yapma ihtiyac duyduu durumlar aramasdr.
Mutluluu byk ounlua brakmasdr: ruhun huzuru, erdem,
rahatlk, Spencer tarz anglo-anjelik esnaflk olarak mutluluu.
gdsel olarak ar sorumluluklar aramasdr. En kt ihtimal
kendinden gelse bile, her yerde nasl dman edilebileceini b-
mesidir. Srekli olarak byk ounlua szlerle deil ama eylem
lerle ters dmesidir.

945
(1886-1887)

Bizim en asil ve en tehlikeli lksmz olarak erdem (rnein gven

biiminde); beraberinde getirdii dezavantajlan reddedemeyiz.

591
G stenci

946
(Bahar-Gz 1887)

vg am etmemek: nsan, kendi karma olam veya kendisine zevk ve

reni ya da yapmak zorunda olduu eyi yapar.

947
(Ocak-Gz 1888)

Bir insanda iffet nedir? Cinsel beenisinin asil kalm olmasdr; ero-
tirisde ne merhametsiz olam, ne hastalkl olam, ne de sagrl ola
n sevmesidir.

948
(Kasm 1887-Mart 1888)

Onur anlay: yi toplum inanana, nazik temel zelliklere, srekli den

geyi koruma ykmllne dayanr. Temelde: insann hayatn nem
li olduunu dnmemesine; temasta olduu herkes asndan kaytsz
artsz grgde srar etmesine (en azndan bize ait olmadklar takdir
de); insann interpares haricinde ne samimi, ne cana yakn, ne keyif veri
ci, ne de lml olmasna; insann daima dengeyi korumasna dayanr.

949
(Kasm 1887-Mart 1888)

insann hayatn, saln, onurunu tehlikeye atmas, yce tinlerin ve

takn ve dahi bir istencin sonucudur: insan sevgisinden dolay deil her
tehlike kuvvetimizin ve cesaretimi/in derecesi hakknda merakmz
uyandrd iin.

950
(1884-1886)

Kartallar, tam isabetli dalarlar. Saldrya tam isabetli getii

muhteem ve kibirli aptallk, ruh asaletinin en ufak bir iareti deil
dir

592
 Asil insan

951
(Bahar-Gz 1887)

Asaletin kadns kavramna kar sava! bununla bir miktar da

ha vahilikten vazgeilemez, tpk sua yaknlktan vazgeilemedii
gibi Kendini tatmin bile bunun bir paras deildir, insan kendine
kar da maceraa, deneysel ve yok edici olmaldrgzel ruh zrva-
l olmadan. Ben ok daha salam bir ideal iin yer amak istiyo
rum

952
(1884-1886)

Cennet, klcn glgesindediryine as ve sava kkenli ruhla

rn kendilerini aldattklan ve birbirlerini ilahlatrdklan bir sembol
ve slogan

953
(1886-1887)

ki yol. nsann an derecede g zerinde tasarrufta bulunaca

zaman [gelir].-43 bim, doarm bu kleliini getirmeyi amalar.
O zaman insanlarn bo zamanlan olacaktr: kendini yeni ve da
ha yce bir eye dntrmek iin. O zaman varoluun koullarn
dan olan bir sr erdemin yerine baka bir ey gelecektir. Artk
gerek duyulmayan nitelikler kaybolacaktr. Erdemlere artk ihtiya-
amz yoktur: dolaysyla onlar kaybederiz (trpkr bir ey lzumlu
ahlaklln, ruhun kurtuluunu ve ahlakszln ahlakllm kay
bettiimiz gibi: onlar, insan iin olaanst bir korkunun ani heye
can araclyla olaanst bir kendini zaptetmeyi mmkn klan
aralard:::).
Disiplinleri sayesinde insann biimlendirildii yoksulluun e
itleri: yoksulluk ii, dnceyi ve kendini zaptetmeyi retir.

43 Parantez iindeki szckler, orijinal Alman editrler tarafndan eklenmi olup, btn
basmlarda devam ettirilmitir.

593
G stenci

***

Fizyolojik arnma ve kuvvetlenme. Yeni aristokrasi, mcadele edebi

lecei bir muhalife ihtiya duymaktadr korunma korkun aciliye-
ti olan bir konu olmal.
nsamn iki gelecei: ( 1 ) sradanln srekli olarak bymesi; ( 2 ) bi
linli ayrt etme, kendini ekillendirme.
Uurum yaratan bir doktrin: en yce ve en alt seviyedeki trleri
korur (ortada olanlar yok eder).
Tinsel ve dnyevi aristokratlar imdiye kadar yeni bir aristokra
siye duyulan gereklilie kar hibir kant gsterememilerdir.

4. Dnyann Efendileri

954
(1885-1886)

Bir soru, belki de batan kartc ve ok kt bir soru, srekli ola

rak bize geri gelmeye devam ediyor: ister byle kuku dolu soru
lara hakk olanlarn, en iyi kontrol kendi stlerinde salayan bu
gnn en gl ruhlarnn kulaklarna fsldanm olsun: Avru
pada sr hayvan tr gittike gelimiken, artk kart bir t
r ve bunun erdemlerini temelden, suni ve bilinli bir ekilde ye
titirmeyi deneme zaman gelmedi mi? Ve bundan yararlanabilen
biri ortaya ksa, bu sonunda kleliin (ki, Avrupa demokra
sisinin nihayetinde olaca budur) yeni ve yce geliiminin yan
sra, bunlarn zerinde duracak, kendilerini bununla muhafaza
edecek ve kendilerini bununla ykseltecek egemen ve Sezar tipi
tinlerden oluan daha yce bir tr meydana getirerek, demokra
tik hareket iin bir nevi hedef, kurtarl ve savunma olmaz my
d? Yeni ve bugne kadar mmkn olmayan olaslklara, kendi
olaslklarna ykselten bir tr? Kendi grevlerine ykselten bir
tr?

594
 Dnyann Efendileri

955
(1885)

ada Avrupaly grmek beni umutlandryor: Olduka zeki bir

sr kitlesi baznda kstah bir ynetici rk yetiiyor. kincisinin ye
titirme hareketinin tamamen n plana kmas uzun srmeye
cektir.

956
(1885)

Sr hayvannn evrimini hzlandran koullar, lider hayvann evri

mini de hzlandrmtr.

957
(1885)

Acmaszca, tereddtle ve almyazs kadar korkun byk grev ve

soru yaklayor: dnya bir btn olarak nasl ynetilecektir? Ve in
san bir btn olarakve artk bir halk, bir rk olarak deil han
gi amala yetitirilecek ve eitilecektir?
Yasa koyucu ahlakllklar, insan yaratc ve derin bir istence
gre ekillendirmenin balca prensipleridirler, eer ki byle bir sa
natnn birinci derece istenci gc elinde tutuyor ve yaratc is
tencini uzun sreler boyunca, kanunlar, dinler ve gelenekler arac
lyla egemen klabiliyorsa. Byk yaratcla sahip bu gibi insan
lar, benim anlayma gre gerekten byk olan insanlar, bugn
ve muhtemelen uzunca bir sre bouna aranacaktr: onlar yoktur;
ta ki birok hayal krklndan sonra, neden eksik olduklarn ve
bugn ve uzunca bir sre boyunca, onlarn yetimesinin ve evrim
lerinin yoluna, Avrupada basite ahlakllk olarak adlandrlan
eyden sanki baka hibir ahlakllk yokmu ve alamazm gi
bi tm gcyle44 dnyada evrensel bir ye otlakl mutluluk ya-

44 1911, s. 513 uyannca bu noktada okunmayan bir szck kartlmtr-ve bu not muh
temelen dikte edilmitir (bakasnn elindedir) ve daha sonra Nietzsche tarafndan revi-
ze edilmitir.

595
G stenci

ni gvenlik, tehlikenin yokluu, rahatlk, rahat yaam iin aba

gsteren ve nihayetinde, her ey iyi giderse, her trl oban ve
ksemeni bandan atmay umut eden yukardaki sr hayvan
ahlakllndan daha kt bir eyin kmadn anlayana kadar.
ounlukla tledii iki doktrin: eit haklar ve strap eken
her eye sempati duyma doktrinleridirve strab, kesinlikle
kaldrlmas gereken bir ey kabul etmektedir. Bu gibi fikirlerin
hl modem olmas, modernlik hakkmda kt bir kanaate neden
olmaktadr.
Kim ki insan bitkisinin bugne kadar en ok nerede ve nasl
en kuvvetli ekilde byd hakkmda dndyse, bunun ters
koullar altnda meydana geldii sonucunu kartacaktr: iinde
bulunduu durumun tehlikesi olaanst miktarlara kmaldr;
yaratma gc gerei gizleme gc srdrlen bask ve itepiler
altnda mcadele etmek zorundadr; yaama istenci, artsz bir
g istencine ve an g istencine geniletilmelidir ve tehlike, ka
tlk, iddet, gerek sokaklarda, gerekse kalplerdeki tehlike, hak
eitsizlii, gizlilik, stoaclk, deney sanat, her trl eytanlk, ksa
cas insan trnn ykselmesi iin, srnn arzu edilebilir oldu
unu dnd her eyin tam tersi gereklidir. Bu gibi ters mak-
satlan olan ve insan rahatlk ve sradanlk iin deil, doruklar
iin eitmeyi dnen bir ahlakllk, bir ynetici snfngele
cekteki dnyann efendilerini eitmeyi amalayan bir ahlakllk,
ayet retilecekse, hakim olan ahlak kanunlar ile birlikte artla
nln ve biimlerinin kisvesi altnda grnmelidir. Bunun iin yi
ne de birok geici aldatma aracnn tasarlanmas gerektii ve tek
bir insan mrnn bu gibi srdrlen grevler ve amalarla ba
ntl olarak neredeyse hibir eyi gstermemesinden dolay, ya
plmas gereken ilk ey, gerekli istencin ve gerekli igdnn bir
ok nesil boyunca garanti edilecek yeni bir insan trnn yetiti
rilmesidir yeni bir efendiler tr ve snf tm bunlar, bu fik
rin srdrlen ve kolayca ifade edilemeyen vesaireleri kadar
aktr.

596
 Dnyann Efendileri

En yksek tinsellikte ve isten kuvvetinde insan tr iin deer

leri tersine evirmek ve bu amala u anda kontrol altnda tutulup, if
tira edilen bir sr igdy yavaa ve dikkatlice engellemek
kim ki bunlar zerinde dnrse, bizden biri, zgr bir tin haline
gelirmuhakkak ki, bizden ncekilerden farkl bir zgr tin t
r; nk onlar bizim yaptmzn tam tersini istiyorlard. Bana
gre, her eyden nce Avrupa'nn btn pesimistleri, airleri ve f
keli bir idealizmin dnrleri, varoluun tamamna kar duyduk
lar memnuniyetsizlik, onlar en azndan mantksal zorunlulukla
bugnn insanna kar bir memnuniyetsizlik duymaya ittii oran
da, bizdendirler; ayrca tereddtszce ve kaytsz artsz daha yce
insanlarn zel haklan iin ve sr hayvanna kar mcadele
eden ve sanatn batan kanolm kullanarak, seilmi tinlerde
mevcut btn sr igdlerini ve btn sr tedbirliliklerini nin
ni syleyerek uyutan belirli doymaz hrsl sanatar da bizdendir;
nc ve son olarak da cesaretli bir ekilde antik dnyasmn mut
lu balayan kefiniki bu, yeni Kolomb olan Alman tinlerin eseri
dir (nk biz henz bu yanmamn bandayz) eriye gtren
tm eletirmenler ve tarihiler de bizdendir. Antik dnyada bu
gnknden farkl ve daha gururlu bir ahlakllk hkm sryor
du; ve ahlakllnda ykselmi Antika inam, bugnk insandan
daha kuvvetli ve daha derin bir insand sadece o, bugne kadar
iyiye doru gelien insan olabilmitir. Ne var ki Antikan bu gi
bi iyiye doru gelien insanlar yani gl ve giriimci ruhlar ze
rinde uygulad batan kartc g, bugn bile tpk Rnesans d
neminde olduu gibi, antidemokratik ve anti Hristiyan etkilerin
en incesi ve etkilisidir.

958
(1884)

Henz varolmayan bir insan tr iin yazyorum; dnyann efen-

deri iin.
Dinler, avuntu ve dinlenmek yeri olarak tehlikelidirler; nsan, ra
hat olmaya hakk olduuna inanyor.

597
G stenci

Platonun Theages eserinde unlar yazar Hepimiz, mmknse

btn insanlarn ve daha da iyisi Tanrnn efendisi olmak isteriz.Bu
tutum yine var olmaldr. 443
ngilizler, Amerikallar ve Ruslar

95945
(1885-1886)

Ormanda bym insan daima g iin verilen mcadelenin en

uzun srd yerde belirir. Byk insan.
Romallarorman hayvanlan.

960
(1885-1886)

Bundan sonra egemenliin daha anlalr biimleri iin, daha nce

hi ei benzeri olmayan daha lehte n koullar mevcut olacaktr. Ve
bu bile en nemli konu deildir; grevi, bir efendiler rkm yetitir
mek oban uluslararas rksal birliklerin, gelecekteki dnyanm efen
dilerinin meydana getirilmesi iin olanaklar yaratlmtr; felsefi
isten insanlarnn ve sanat-zorbalann binlerce yol boyunca daya
nacak hale getirildii en ar z yasamaya dayanan yeni olaanst
bir aristokrasiisten stnlkleri sayesinde demokratik Avru
pay, insann kendisi zerinde sanatlar olarak almak zere,
dnyanm alnyazlann ellerine geirmek iin, en uysal ve evik
aralan olarak kabul eden, zenginletiren, etkeyen ve kullanan da
ha yce bir insan tr Yeter: siyasetin farkl bir anlarm olaca za
manlar gelecektir.

44a Bu diyalog, u ada genelde Platon'un bir taklitisine atfedilmitir. rnein W. D. Ross
tarafndan The Oxford Classical Dictiomry (Clarendon Press, Oxford, 1949) eserinin 891.
sayfasnda. Ayrca bkz. Paul Friedlnder, Plato, Kitap n (2 revize edilmi bask, VValter de
Gruyter, Berlin 1957), zellikle s. 141 vd ve 301 vd) Theages" blm. Platonun Theae-
tetus 176 eserinde de benzer bir pasaj vardr.
45 Bunlar birbirinden tamamen ayn iki ksm olup, Alman editrler tarafndan tek bir
numara altna yerletirilmilerdir.

598
 Byk nsan

5. Byk nsan46

961
(1885)

Byk insanlarn tarihte hangi noktada meydana geldiklerini

grmek. Srdrlen despot ahlakllklarn nemi: yay gererler,
hatta krarlar.

962
(1885)

Byk bir insan doann byk stilde oluturduu ve yaratt bir

insannedir?
Birincisi: Btn faaliyetlerinde, uzunluundan dolay incelenme
si zor, dolaysyla yanl ynlendiren uzun bir mantk vardr; isten
cini yaamndaki byk gerginlikler boyunca uzatma kabiliyetine
sahip olup, dnyadaki en adil, en ahi eyler dahil olmak zere,
zerinde bulunan nemsiz her eyi hor grme ve reddetme kabili
yetine sahiptir.
kincisi: daha souktur, daha az tereddtldr ve kanaatten
korkmaz; saygnn ve saygnln beraberinde getirdii erdemler
den ve srnn erdemlerinin bir paras olan her eyden yoksun
dur. Ynetemiyorsa, yalnz gider; byle bir durumda, yolunda rast
lad baz eyleri arapsana evirebilir.
ncs: Sempati duyanbir kalp deil hizmetiler, aletler ister;
insanlarla ilikilerinde daima bunlardan bir ey yapmak niyetinde
dir. Ketum olduunu bilir: samimi olmay zevksiz bulur; ve birileri
onun samimi olduunu dndnde, genelde yle deildir. Ken
disiyle konumad zamanlarda bir maske tar, gerei sylemek
ten ok yalan sylen bu daha ok tin ve isten47 gerektirir. inde, v

46 Der grosse Mensch. sonraki ksmlarda Mensch szc ounlukla adam olarak terc
me edilmitir: ancak Nietzschenin der grosse Matndan yani byk adamdan bahsetme
dii dikkate alnmaldr.
47 Maske temas ve maskeye duyulan ihtiya, yinin ve Ktnn tesinde eserinde daha
ayrntl olarak ilenmitir.

599
G istenci

gnn veya knamann ulalamaz olduu, temyizin tesinde kendi

adaletinin olduu bir yalnzlk vardr.

963
(Bahar-Gz 1887)

Byk insan ister istemez bir kukucudur48 (tabii bu, byle grnmek
zorunda olduu anlamna gdmez), eer ki byklk: byk bir eye
ulama istencinden ve buna ulamak iin kullanlan aralardan oluu
yorsa Her trl inantan zgrlk, isten kuvvetinin parasdr. By-
lece her byk tutkunun uygulad u aydnlanm despotizme
uyumludur. Byle bir tutku, entelekti hizmetine alr; kutsal olmayan
aralar iin bile cesaret gsterir; vicdan ortadan kaldrr; inanmaya
izin verir, hatta onlara ihtiya duyar, ama onlara boyun emez. nanca
duyduu, Evet ve Hayrda artsz bir eylere duyduu ihtiya zayfl
n kantdr; btn zayflklar, isten zayflklardr. nan insan, ina
nan, ister istemez kk insan trndendir. Bylece tin zgrl,
yani igd olarak inanszlk [bykln bir n kouludur.]49

964
(1884)

Byk insan, bir halkn zerindeki gcn, bir halk veya bir bin y
ile rastlantsn hisseder; kendisi hakkmdaki deneyimlerinin casa
ve vluntas olarak genilemesi, zgecilik olarak yanl anlalmakta
dr; onu iletiim aralan aramaya iter: btn byk insanlar bu gibi
aralarda yaratcdr. Kendilerini byk topluluklara gmmek ister
ler; ok eitli ve dzensiz olanlara tek bir biim vermek isterler; ka
os onlan uyarr.
Sevginin yanl anlalmas. Kendi kendine boyun een ve veren;
idealletiren ve kendini aldatan klelik benzeri bir sevgi vardrhor
gren ve seven ve tekrar ekillendirip, sevgiliyi ykselten ilahi bir sev
gi vardr.

48 Bu ksm, Deccol
49 Parantez iindeki szck, Alman editrler tarafindan eklenmitir.

600
 Byk nsan

Gelecein insann terbiye araclyla ekillendirmek amacyla

bykln olaanst enejisini kazanmak ve dier taraftan, asla
byle bir ey var olmam olmasna ramen, milyonlarca hatann im
hasn salamak ve insann yaratt straptan dolay yok olma
mak!

965
(1884)
Halklarn ihtilali, karkl ve znts, bana gre byk bireylerin
geliimleri srasndaki zntlerine gre daha deersizdir. Kendimizi
kandrmayalm: kk insanlarn birok znts, sadece gl in
sanlarn duygularnda bir toplam oluturur. Byk tehlike anla
rnda kendini dnmek, ok olanlarn dezavantajlarndan avantaj
salamak: bu, ok yksek bir sapma derecesinde, efkatli ve yerinde it
kilerine hakim olmay baaran byk bir karakterin iareti olabilir.

966
(1884)
nsan, hayvanlara kyasla kendi iinde fazlasyla aykn drtler ve itki
ler bytmtr: bu sentez sayesinde dnyann efendisidir. Ahlakl
lklar, ok eitli drtler dnyasnda snrl yerel rtbe dzenlerinin d
avurum olup, insan bunlarn elikilerinden dolay yok olmamaldr.
Bylece rakibi zayflam ve inceltilmi olan hkim bir drt, balca
drtnn faaliyeti iin gerekli uyarcy salayan bir itkidir.
En yce insan, tahamml edilebilecek en byk kuvvette en b
yk drt eitliliine sahip olacaktr. Aslnda insan bitkisinin ken
dini en kuvvetli gsterdii yerde, gl bir ekilde elien (rnein
Shakespeafde), ancak kontrol altnda tutulan igdleri bulabiliriz.

967
(1885)
Btn byk insanlar kt sayma hakkmz yok mdr? Bu, btn bi
reysel durumlarda katksz bir biimde gsterilemez. ou zaman usta

601
G stenci

lkla gerei gizleyebilmi ve byk erdemlerin d biimlerini ve du

rularm varsaymlardr. ou zaman erdemi ciddi bir biimde ve ken
dilerine kar tutkulu, ama acmasz olmayan bir sertlikle onurlandr
mtr: uzaktan baknca, bu aidatladr. Birou kendilerini yanl anla
mlardr; byk bir grev seyrek olmayan bir biimde byk nitelik
ler gerektirir, rnein adalet Asl nokta udur en bykler de muhte
melen byk erdemlere sahiptirler ama byle bir durumda rakipleri
de. Byk insann, bykgerilimli yayn, zellikle ztlklarn ve bu ztlkla
rn neden olduu duygularn varlndan dolay gelitiine inanyo
rum.

968
(1886-1887)

Byk insanda yaamn spesifik nitelikleriadaletsizlik, sahtecilik,

smr doruk noktalarmdadr. Ancak boucu bir etkiye sahip ol
duklarndan, zleri en fazla yanl anlalmtr ve iyilik olarak yo
rumlanmtr. Tr: yorumcu olarak Cariyle.50

969
(Bahar-Gz 1887)

Genelde her ey insann karlnda dedii bedel kadar deerlidir. Mu

hakkak ki bu, bireyi izolasyon altnda tuttuunda bu geerli olmaya
caktr; bireyin byk kabiliyetleri kendisine yaptklar, feda ettikleri
ve onlar iin ektii straplarla orantl deildir. Ancak aile tarihine
baktmzda, her trl vazgeme, mcadele, i ve hakim olma saye
sinde olaanst bir kuvvet depolamas ve fevkalade bir kuvvet top
lamann tarihini kefediyoruz. Bunun nedeni, byk insann ok pa
halya mal olmasdr, byk biri hale gelmesinin bir mucize ve cenne
tin bir hediyesi ve ans olarak grlmesi deildir: kaltm yanl
bir anlaytr. Atalarmz, olduumuz eyin bedelini demilerdir.

50 Cariyle hakknda k n a szler en Bilim'de (sel tatminden dolay sesli ve kark duy
gularla gevezelik; rnein Carlylede), yinin ve Ktnn tesinde, Putlarn Alacakaranl ve
Deccai'de bulunmaktadr.

602
 Byk nsan

970
(1883-1888)
Alakgnlllkte tehlike. ansmzn bizi ne kuvvetimizin, ne de h e
defimizin henz kanunlar gcyle bilincimize girmedii bir zaman
da yerletirmi olduu grevlere, toplumlara, gnlk hayata ve gn
lk ilere ok fazla erken uyum salamak; bu ekilde kazanlan vic
dann, rahatln, girginliin fazla erken kesinlii isel ve dsal hu
zursuzluktan bir kurtulu olarak duygularmza dolayl olarak yer
leen u olgunlamam boyun eme, inam en tehlikeli tarzda
martr ve geri tutar. Bunlar bizi seviyor tarzna gre sayg hisset
meyi renmek, sanki kendi lmz ve deerler belirleme hakk
mz yokmu gibi; beenimizin i sesine kar, bakalarnn yapt gi
bi deerlendirme yapmak ki bu da vicdann bir biimidir, korkun
ve ince bir kendini tutma haline gelir: sonunda sevginin ve ahlakl
ln tm balarn koparan ani bir patlamayla birlikte bir infilak
yoksa, byle bir tin solgun, kk, kadns ve olgulara dayanan bir
hale gelir.
Tersi yeterince kt ama yine de daha iyidir: etrafmzdan dola
y, onlarn hem vglerinden, hem kabahatlerinden dolay strap
ekmek, onlar tarafndan yaralanmak ve gerei ele vermeden iten
ie azmak; evrenin sevgisine kar gnlsz bir gvensizlikle ken
dini savunmak, sessizlii renmek, belki de konumann51 arkasna
gizlemek; ferahlama, gzya ve yce avuntu anlan iin kuytu ke
ler ve kefedilemez yalnzlklar yaratmakta ki sonunda seninle ne
iim var? diyebilecek ve kendi yolumuzda gidecek kadar gl ola
na kadar.

971
(Kasm 1887-Mart 1888)
Almyazs olan, kenderini tamakla alnyazlan tayan insanlar,
kahramanca yk tayan trn tamam: ah, bir kez olsun nasl da din
lenmek isterler! en azndan birka saatliine kendilerini ezen ey

51 962 nolu ksmn dipnotuna baknz. Bu ksm, 918 nolu ksmla karlatrlmaldr.

603
G stenci

den kurtulmak iin gl kalplere ve enselere nasl da susamlar

dr! Ve ne kadar bouna susamlardr! Bekliyorlar; geen her eye
bakyorlar: hi kimse onlara straplarnn52 ve tutkularnn53 binde
biri kadar be yaklaamyor, hi kimse ne ekilde beklediklerini sez
miyor Eninde sonunda, dnyevi sagrnn ilk parasn reni
yorlarartk beklememeyi; ve sonra bir bakasn: cana yakn ol
may, lml olmay, bundan byle herkese tahamml etmeyi, her e
ye tahamml etmeyi ksacas, imdiye kadar tahamml ettiklerin
den biraz fazlasna tahamml etmeyi reniyorlar.

6. Gelecein Yasa Koyucusu

Olarak En Yce nsan

972 54
(1884)

Gelecein yasa koyucular Uzunca bir sre filozof szcne kesin

bir anlay getirmeyi bouna denedikten sonra nk birok eli
en karakteristikler buldum sonunda iki farkl trde filozof oldu
unun farkna vardm:

1) Kompleks (mantksal veya ahlaki) bir deerlendirmeler gere

ini saptamak isteyenler;
2) Bu gibi deerlendirmelerin yasallatmalan.
Birinci gruptakiler, olaylarn eitliliini iaretlerle younlatrp
zetleyerek, u andaki dnyaya veya gemiteki dnyaya hkmetme
ye alrlar amalan, nceki olaylan incelenebilir, anlalabilir, kavra
nabilir ve kullanlabilir hale getirmektirinsann,' gemiteki btn
eyleri geleceinin yararna kullanma grevine yardma olurlar.

52 dden.
53 Lddenschaft
53 Leidetschaft.
54 1911, s. 513 uyarnca bu ksm editr tarafndan iki taslaktan oluturulmu olup, Schlechta
da tm nceki basmlar gibi, bunu tek bir not olarak almaktadr. Bu malzemenin yaklak
olarak ilk yans, yinin ve Ktnn tesmdede kullanlmtr'

604
 Gelecein Yasa Koyucusu Olarak En Yce nsan

ikinci gruptakiler ise emir vericilerdir, yle olacak! derler. Sade

ce onlar, nereye ve ne iinleri, insan iin neyin faydal olacan
ve neyin yararllk tekil ettiini belirlerler; bilimsel insanlarn n
hazrlklar zerinde tasarrufta bulunurlar ve tm bilgi onlar iin sa
dece yaratmak iin bir aratr. Bu ikinci trdeki filozof, nadiren ba
arl olur; ve durumlaryla tehlikeleri gerekten de korkuntur. Ka
kez, onlan uuruma atlmaktan ayran dar knty grmek zorun
da kalmamak iin kastl olarak gzlerini kapatmlardr; rnein
Platonun bizzat arzu ettii iyinin Platonun deil, kendi iinde iyi
olan, Platon adndaki bir adamn yolunun zerinde kefetme ans
na sahip olduu ebedi hazine olduu konusunda kendini kandrd
zamanki gibi! Bu krlk istencinin ayns, dinin kurucularna ok
daha kaba bir biimde hakimdir: onlarn yapmalsn onlarn ku
laklarnda hibir zaman yapacam gibi mlamyordurgrevle
rini sadece bir Tannnn emri olarak yerine getirmeye cesaret edebi
liyorlar; deer yasalar sadece bir ilham olarak altnda vicdanlar
nn krlmayaca tanabilir bir yktr.
Bu iki ferahlk aralar, yani Platonun ve Muhammedin aralar
ekildii anda ve hibir dnr vicdann bir Tanr veya ebedi
deerler hipoteziyle rahatlatamad anda, yeni deerlerin yasalla-
tnasmn iddias, henz asla eriilmemi yeni bir korkunlua yk
selir. O andan itibaren, byle bir greve sahip olduklar kukusunun
ortaya kmaya balad seilmiler, onu doru anda en byk
tehlikeleri olarak, bir nevi varyant yol araclyla, rnein grevin
yerine getirildiine ya da yerine getirilemeyeceine veya omuzlar
nn byle bir yk iin yeterince gl olmadna veya baka yk
ler, daha adi ykler yklenmi olduklarna ya da bu yeni farkl g
revin, onlan tm dier grevlerinden uzaklatran bir batan kart
ma ve ayartma, bir hastalk, bir nevi delilik olduuna dair kendileri
ni kandrarak atlatp atlatamayacaklann grmeye alrlar. Biro
u onu atlatmay gerekten de baarrlar: tarih, bu grevi atlatmay
baaran insanlarn ve onlarn kt vicdanlarnn izleriyle doludur.
Yine de genelde bu kader insanlar iin, bir eyi istemeseler bile,
yapmak zorunda kaldklarve bugne kadar en ok korktuklar

605
G stenci

eylemin, kolayca ve hi beklenmedik bir biimde, gayri ihtiyari bir

eylem, neredeyse bir armaan olarak aatan dt o kurtulu
saati, o sonbahar olgunluu saati gelmitir.

973
(1885)

nsan ujku. Filozoflar, insann kendini ne dereceye kadar ykseltebi

leceinizellikle Platon asndan: kuvvetinin ne kadar uzaa eriti
initest etmek iin en an abalan gsteren insanlar olarak d
nebilirizNe var ki bunu bireyler olarak yaparlar; muhtemelen Se-
zarlann, devletleri kuranlarn vs. igdleri daha bykt, nk
insann evriminde ve uygun koullar altnda ne dereceye kadar
ilerleyebileceini zihinlerinde tartyorlard. Ama uygun koullarn
doas hakknda yetersiz bir anlaya sahiptiler. Byk soru: nsa n
bitkisi bugne kadar en iyi ekilde nerede yetimitir? Bu soru iin
karlatrmal tarihin incelenmesi gerekir.

974
(Gz 1888)

Bir gerek, bir eser, her a ve her tr yeni insan iin yeni bir yolda
etkili ve gzeldir. Tarih her zaman yeni gerekler telaffuz eder.

975
(1885-1886)

Bir fikri savunurken objektif, sert, salam kat kalmakbunu en iyi

sanatlar baanyorlar, ancak bunun iin insanlara gerek duyulduun
da (retmen, devlet adam vs. olarak), huzur ve soukluk ve sertlik k
sa bir sre sonra yok olur. Sezar ve Napoleon gibi mizalarla insanlara
ne kadar pahalya mal olursa olsun, onlarn mermerleri zerinde ilgi
siz alma hakknda bir fikir edinir. Bu yolda en yce insanlarn gele
cei yatan en byk sorundduu tayp, altnda ezmemek. Bugne ka
dar, insann haklarm ve ellerine olan inanan kaybetmemek iin, bir ilha
mn sabuklamalan neredeyse her zam an gerekliydi

606
 Gelecein Yasa Koyucusu Olarak En Yce nsan

976
(1884)

Filozof neden nadiren iyidir. Gereksinimleri, bir insan genelde yok

eden nitelikler iermektedir:

1) Olaanst nitelikler eitlilii; insann ve insann btn yksek

ve alak arzularnn ksa bir zeti olmaldr: antitezlerden ve
kendine kar tiksindiridlikten gelen tehlike;
2) ok eitli ynlerde yarata olmak zorundadr paralara gitme
tehlikesi;
3) En yce anlamda adaletli ve adil ama sevgide, nefrette (ve adalet
sizlikte) de etkileyici olmaldr.
4) Sadece bir seyirci olmayp, bir yasa koyucu da olmaldr: yarg
ve yarglanan (dnyann ksa bir zeti olduu oranda);
5) Ar derecede ok eitli, buna ramen salam ve sert. evik.

977
(1885)

Filozofun gerekten krala yakr haykr (Anglosakson Alcuin

tarafndan ifade edildii ekilde): prava corrigere, et recta corrborare, et
sanda sublimare.55

978
(1885)

Yeni filozof sadece en yce tinselletirmesi olarak ynetici bir snf

la balantl olarak ykselebilir. Byk siyasetler, dnya zerinde
hakimiyet yakndr; gerekli olan prensipler tamamen eksiktir.

979
(1885)

Temel dnce: yeni deerlerin nce yaratlmas gerekir bu g

revden kurtulamayz! Bizim iin filozof bir yasa koyucu olmaldr. Ye-

55 Yanl olan dzeltmek ve hakl olan glendirmek ve kutsal olan ykseltmek.

607
G stenci

ni trler. (Bugne kadarki en yce trlerin [rnein Yunanllarn]

nasl yetitirildikleri: bu ans trn bilinsiz olarak istemek).

98056
(1885)

Bililerinin bir filozofa ssz doruklarna uzun bir nesiller zinciri eke
cek kadar gl byk bir eitimci olarak dndklerini varsayar
sak, ona byk bir eitimcinin esrarengiz imtiyazlarn da vermek zo
rundayz. Bir eitimci asla ne dndn deil, sadece eittiklerinin
gereksinimleriyle ilgili bir ey hakknda ne dndn syler. Bu
gerei gizlemede fark edilmemelidir; insanlarn drstlne inan
malar ustalnn bir parasdr. Her trl disiplin aracn kullanabile
cek durumda olmaldr57 Bazlarm sadece kmseme kamsyla do
ruklara doru itebilir; ar kanl, karasz, korkak, kibirli bakalarn da
muhtemelen sadece abartl vglerle Byle bir eitimci iyinin ve k
tnn tesindedir; ama bunu kimsenin bilmesine gerek yoktur.

981
(Bahar-Gz 1887)

nsanlar daha iyi yapmak iin deil, onlara herhangi bir ekilde,
sanki kendi iinde ahlakllk veya herhangi bir insan tr ideali
verilmi gibi, ahlakllk tlemek iin deil: kendileri asndan on
lar gl klar bir ahlaklla gerek duyan, dolaysyla byle bir ah
laklla (daha dorusu: fiziksel tinsel bir disipline) sahip olacak olan
daha gl insanlar gerektiren koullan yaratm ak
Mavi gzlerin veya kabaran gslerin bizi aldatmasna izin ver
memek: ruh byklnn58 romantik bir taraf yoktur. Ve ne yazk ki
sevimli bir taraf da.

56 Nietzschenin elinden kmamtr; dikte edilmi.

57 Zucht und Zchtigung. Nietzsche, Zucht un Zchtigung szlerini, yetitirmenin ift anla
mn ve disiplinin (Zucht) yetitirme (Zchtigung) iin nemini ileri srmektedir. Zchti
gung, cezalandrma veya dverek cezalandrma anlamnda disiplin anlamna gelir.
58 Ruh bykl iin bkz. Kaufmann Nietzsche, Blm 12, Ksm VI ve her eyden n
ce Aristotelesin burada belirtilen megalopsychia tarifi.

608
 Gelecein Yasa Koyucusu Olarak En Yce nsan

982
(1884)

Savalardan unlar renmeliyiz: (1) lm, insann savatbizi

saygdeer yapan menfaatlerle birletirmeyi; ( 2 ) ounu feda et
meyi ve davamz insanlardan tasarruf etmeyecek kadar dddiye al
may; (3 ) kat bir disiplin ve savata kendimize gce ve kurnazla
izin vermeyi.

983
(1884)

Yardmseverliimizin ve merhametimizin bile stesinden gelmeyi

baaran hkmdar erdemlerinde eitim: byk yetitiricilerin er
demleri (dmanlarm affetmek, bununla karlatrldnda o
cuk oyuncadr), yaratcnn ani heyecan ykseltilmelidirartk
mermer zerinde almayn! Bu varlklarn istisnai durumu ve
gl pozisyonlar (bugne kadarki herhangi bir prensle karlat
rldnda): sa ruhlu Romal Sezar.59

984
(1884)

Ruh bykl, tinsel byklkten ayrlamaz.60 nk bamszlk

ierir; ne var ki, tinsel bykln yokluunda bamszla izin ve-

59 sa ruhlu Romal Sezar hakknda tartmalar iin bkz. Kari Jaspers, Nietzsche und das
Christentum (Hammeln, Verlag der Bcherstube, Fritz Seifert, n.d 1938I; tekrar basm R.
Piper, Mnih); Nietzsche and Christianity, evirisi E. B. Ashton (Chicago, Henry Regney,
1961), Self-Identification With the Opponent blmnn sonu; ve Kaufmann, Jas-
pers Relation to Nietzsche", From Shakespeare to Existentialism (Garden City: Doubleday
Anchor Books, 1960, s. 300). Az ve z olarak; Jaspers iin bu cmle Nietzschenin] daha
nce ayrd ve birbirinin kart olarak gsterdii eyleri tekrar bir araya getirmek
iin en nemli giriimlerden b iriJni temsil etmektedir. ...Nietzche-herhangi bir viz
yon gc olmadan ve gerekletirilemeyecek ekilde-nihai ztl sentezinin hayalini
kurar. Bana gre ayn cmle Nietzschenin insanst insan hakkndaki vizyonunu
temsil eder. Sahip olmasna ramen, penelerini kullanmadan hem sempatiyi, hem
rkatl, hem sevgiyi, hem de hkmetmeyi biliyor
60 Seelengrsse nidt zu trennen von geistiger Grsse. Geist ve geistig szcklerinin entelekt ve
entelektel olarak evrilebilecei pasajlardan biridir, nk Nietzschenin burada
vermeye alt anlama daha yakndr. Ayrca Nietzschenin tin dediinde sadece./..

609
G stenci

rilmemelidir; iyi bir eyler yapma ve adalet datma arzusuyla bi

le ktle neden olur. Kk tinler itaat etmek zorundadrlar
bundan dolay bykle sahip olamazlar.

985
(1885)

stedii iin deil ei benzeri olmayan bir ey olduu iin yalnz kalan
daha yksek seviyede felsefe insan: insanlarn rtbe dzenine inan
duymay unuttuklar, dolaysyla bu yalnzl onurlandrmay ve
anlamay bilmedikleri bugnlerde onu ne tehlikeler ve yeni strap
lar bekliyordur! nceleri bilge kii kendini bu ekilde kalabalklar
dan ayrarak neredeyse feda ediyordu bugn mnzevi etrafm
sanki kasvetli pheler ve kukular sarm gibi grmektedir. Ve sa
dece kskanlar ve sefiller tarafndan deil: kendisine gsterilen her
yardmseverlikte bile yanl anlamalar, kskanlk ve yzeysellik se-
ziyordur. Onu, muhtemelen daha rahat durumlar veya daha dzen
li, daha gvenilir arkadalar araclyla kendisinden kurtarmaya
alt zaman kendini iyi ve kutsal hisseden dar grl merhame
tin hilekar kurnazlm bilir aslnda tm tinsel sradanlarn, bu e
kilde davranma hakkna sahip olduklarna dair mkemmel bir
inanla kendisine kar altklar bilinsiz yok etme igdsne
hayran kalmak zorunda kalacaktr!
Anlalmaz bir yalnzla sahip bu insanlarn, eneiyle ve cesa
retle harici uzaysal yalnzln kisvesine de brnmeleri gerekir: sa
grlerinin bir parasdr bu. Byle bir insan bugn kendim koruya
cak, kendim an tehlikeli ve aa doru iten akmlarnn ortasn-

./.ti tek bana veya entelekti tek bana salmad, aksine bunlara akl, nktedanl
ve espriyi de katt unutulmamaldr. Ancak bir pasajda tin, bir dierinde nktedan
lk, bir bakasnda entelekti ve baka bir yerde akl kullanm olsaydk, dikkate deer
nemde bir eyler kaybolmu olurdu Bu nedenle okuyuculardan Geist kelimesinin ne
anlama geldiini ve tin" szcnn daima Geist anlamna geldiini akllarnda tut
malarn istemek daha iyidir.
Tm bunlar tab ki filolojik incelikleri aar, burada asl nemli olan, Nietzschenin
felsefesinin en can ala noktalarndan biridir: o bir irrasyonel (bir usdc) deildi. Ve
en ok hayran kald insanlar, istisnasz byk entelektellerdi-ve sadece byk en
telektel de deildiler. Kr. ksm 876 ve devana

610
 Gelecein Yasa Koyucusu Olarak En Yce insan

da yukarda tutacaksa, kurnazlk ve klk deitirme bile gereklidir.

imdiki zamanda dayanmak, imdiki zamana tahamml etmek iin
yaplan her giriimi, bugnn insanlarna ve amalarna her yakla
m, sanki kendi zel gnahym gibi kefaret etmek zorunda kala
caktr; ve bunun gibi her giriimden sonra kendisini bir seferde has
talk ve kt rastlantlar araclyla kendisine geri iten mizacnn
gizli bilgeliine arabilir.

986
(1885)

-Maledetto colui
che contrista un spirto immortal!61
Manzoni (Conte di Carmagnla, Perde E)

98762
(1884)

nsann en zor ve en yce tr en nadiren baarl olacaktr: bu yz

den felsefe tarihi fazlasyla hatalar, rastlantlar ve olduka yava bir
ilerleme gsterir; btn bin yllar eriilen eye mdahale eder ve bo
ar; devamllk tekrar tekrar bozulur. nsan dehete dren bir ta
rihtiren yce insann, bilge kiinin tarihidir.
En fazla zarar gren ey, zellikle byklerin hatralardr, nk
yan hatalar ve hatalar onlan yanl anlarlar ve baarlar aracly
la malup ederler. Bir etki ne zaman kendini gsterse, ayaktakm
sahneye doluur; kklerin ve tinden yoksun zavalllarn geveze
likleri, rpererek insanlk kaderinin en yce trne ulamaya bal olduu
nu hatrlayanlarn kulaklar iin korkun bir ikencedir.
ocukluumdan beri, bilge kiinin varoluu iin gerekli koulla
r zihnimde tartp durdum vemuhtemelen sadece ksa bir sre

61 Ahlaksz bir tini zd her yerde lanetlenmitir.

62 MSde u szler nce gelmektedir; Giri iin. 1911, s. 513te bu ksmn yinin ve Ktnn
tesinde iin hazrlanan taslaklarla ayn dneme ait olduu vurgulanmaktadr; ama bu
tek bana bu ksmn bu kitabn girii iin ngrld anlamna gelmez: Nietzsche tek
bir projeden fazlasn planlyordu.

611
G stenci

iinAvrupada yine mmkn hale gelmi olmasna dair keyifli

inancm gizlemeye gerek duymuyorum

988
(1885)
Biz yeni filozoflar her eye ramen sadece mevcut rtbe dzenini ve
insan deerindeki farkllklar tarif etmekle balamayp, ayn za
manda bir asimilasyonun, bir eitlemenin tam tersini arzu ediyo
ruz:63 Her anlamda yabanclamay retiyoruz, daha nce hi olma
m uurumlar ayoruz, insann hi olmad kadar kt olmasn
istiyoruz. Bu arada hl birbirimize yabancyz. Mnzevi olmak ve
maskeler takmak iin yeterince sebebimiz varbu nedenle bizim
gibileri aramakta zavallyz. Yalnz yaamalyz ve muhtemelen ye
di yalnzln tamamnn ikencelerinin strabm ekmeliyiz. Ancak
birbirimize rastladmzda, birbirimizi yanl anlayacamza veya
karlkl olarak kandracama dair bahse girebilirsiniz.

989
(Bahar-Gz 1887)
Lesphosophes ne sontpasfaitspour saimer. Les aigles ne volentpoint en com-
pagnie. IIfaut laisser cela aux perdria, a.ux etoumeauc.. Planer au-dessus et
avoir des griffes, voil le lot des grands genies.64
Galiani

990
(1885)
Bu gibi filozoflarn neeli olup, mkemmel berraklkta bir gkyz
nn altndaki uurumda oturmay sevdiklerim sylemeyi unuttum:

63 Nietzsche bu notuna aslnda yle balamtr. Yeni filozoflar. Sonra u ekilde deitir
mitir: Biz yeni filozoflar- Ve bunu belirtilen noktaya kadar devam ettirmitir. Bu nok
tann tesinde editrler tutarll muhafaza etmek iin metni deitirmilerdir. Not, kur
unkalemle ve aceleyle yazlan bir notun btn zelliklerini tamaktadr (1911, s. 514).
64 Filozoflar, birbirlerini sevmek iin yaratlmamlardr. Kartallar, birlikte umazlar. Bu
nu kekliklere ve srck kularna brakalm. Havada szlmek ve penelere sahip ol
mak, byk dehalarn ou budur.

612
 Gelecein Yasa Koyucusu Olarak En Yce nsan

hayata tahamml edebilmek iin dier insanlardan farkl aralara

ihtiya duymaktadrlar; nk onlar farkl strap ekerler (yani, in
san sevgisinden dolay olduu kadar, insanlar hor grmedeki derin
liklerinden dolay da). Kendisi iin dnya zerinde en fazla strap
eken hayvankahkaha.

991
(1885-1886)
Neeliliin yanl anlalmas hakknda. Srdrlen bir gerilimden
geici olarak kurtulu; yce tinler, kendini sregelen ve korkun ka
rarlara adayan ve hazrlayan bir tinin lgn elencesi Bilim bii
mindeki budala.

992
(Mart-Haziran 1888)

Tin rtbelerinin yeni dzeni: trajik mizalar artk sivrilmiyorlar.

993
(1885)
nsan ovalarnn buusu ve pisliinin zerinde, sayca az da olsa (n
k sekin olan her ey, doasndan dolay nadirdir) daha yksek, daha
parlak bir insanln mevcut olduunu bilmek benim iin bir ferahla
madr: birileri, aadaki insandan daha yetenekli veya daha erdemli
veya daha kahramanca ya da daha fazla sevdii iin deildaha so
uk, daha akll, daha uzak grl ve daha yalnz olduu iin; yalnz
la bir mutluluk, bir imtiyaz, aslnda varoluun bir koulu olarak ta
hamml, terdh ve talep ettii iin; bulutlarn ve yldrmlarn arasuv
da sanki kendi tr arasnda yayormu gibi ama ayn ekilde gne
nlan, iy taneleri kar taneleri ve ister istemez ykseklerden gelen
ve hareket ettiinde ebediyen sadece yukardan aa doru hareket
eden her eyin arasnda yaad iin buraya aittir. Kahramanlar,
ehitler, dhiler ve hevesliler bizim iin yeterince dingin, sabrl, ince,
souk ve yava deildirler.

613
G istenci

994
(Bahar-Gz 1887)

Mutlak inan: yukarda ve aadaki duygularn farkl olduuna da

ir; aadakilerde saysz deneyimin eksik olduuna; aas ve yuka
rs arasnda bir yanl anlamann gerekli olduuna dair.

995
(1885)

nsan byk bir gc ve byk bir grevi nasl edinir? Bedenin ve ru

hun tm erdemleri ve etkinlikleri byk zahmetlerle ve byk gayret
ler, kendini zapt etmeler, snrlamalar araclyla, ayn emeklerin, ayn
feragatlerin inatla ve inanla tekrarlanmasyla azar azar elde edilmi
lerdir; ne var ki bu yava kazanlan trl trl erdem ve etkinlik hzi
nesinin mirass ve efendisi olan insanlar vardrnk ansl ve ma
kul evliliklerden ve ayrca ansl rastlantlardan dolay, birok neslin
kazanlan ve depolanan eneg'ileri israf edilmemi ve datlmam
olup, salam bir halka ve istenle bir araya getirilmitir. Sonunda bir g
rev canavan talep eden insan, bir enei canavar ortaya kar. nk
bizim zerimizde tasarrufta bulunan bizim eneimizdir, ve hedefler
den ve maksatlardan ve gdlerden oluan sefil tinsel oyun sadece bir
n plandrhatta zayf gzler bunlar asl mesele haline getirse bile

996
(1885-1886)

Korkun derecede hassas ve knlgan olsa bile, yce insan en yksek

deere sahiptir, nk ok zor ve nadir eylerin fazlasyla yetitiril
mi ve birok nesil boyunca korunmutur.

997
(1884

Ben unu retiyorum: daha yksek ve daha alak seviyelerde in

sanlar olduunu ve tek bir bireyin belirli koullar altnda btn bir

614
 Gelecein Yasa Koyucusu Olarak En Yce nsan

bin yln varoluunuyani saysz tamamlanmam krk paralar

dan oluan insanlarla ilikili dolu, byk ve btn bir insanln sa
vunabileceini

998
(1884)
En yce insanlar, hkmdarlarn tesinde, tm balarndan kurtul
mu bir vaziyette yaamaktadr; ve hkmdarlar onlann aralardr.

999
(1884)
Rtbe dzeni: Kim ki deerleri belirler ve bin yllarn istencini en yce
doalara yn vererek ynlendirirse, en yce insandr.

1000
(1884)
Sanrm, en yce insann ruhunda bir eyleri tahmin ettim; muhteme
len onun bilmecesini zenler yok olmaldr; ama kim ki onu gr-
dyse, onu mmkn klmaya yardm etmelidir.
Temel dnce: Gelecei btn deerlendirmelerimiz iin belir
leyici olarak dikkate almak zorundayzve eylemlerimizin kanun
larn arkamzda aramamalyz!

10 0 1
(1884)
Hedef, insanlk deil insanst insandr!

1002
(Bahar-Gz 1887)
Come lom setema?65
Infemo, XV 85

65 nsan kendini nasl ebedi yapar - Dante.

 E DIONYSSOS

1003
(Ocak-Gz 1888)
yi olduu ortaya kana, kalbime iyi gelene, sert aatan yontulmu
olana ve mis kokuluyaburnun bile gzel bir koku aldkiiye
ithaf edilmitir bu kitap.
Kendisi iin faziletli olann tadm kartr;
faziletin balan aprazlandnda, herhangi bir eyden ald ke
yif durur;
ksmi yaralanmalar iin areleri sezer; yaamnn byk uyana-
lan olarak hastalklara sahiptir;
kt ans nasl smreceini bilir;
kendisini yok etmekle tehdit eden rastlantlardan dolay daha
gl olur;
igdsel olarak grd, duyduu, tecrbe ettii, balca ilgisini
ilerleten her eyden bir sonu kartrseme prensibini izlerbir
ok eyin elekten gemesine izin verir;
uzun bir dikkatin ve kastl bir gururun besledii yavalkla tepki
verirkkeni ve niyetleri iin bir uyarcy test eder, teslim olmaz;
daima kendi kendine elik eder, ister kitaplarla, ister insanlarla, is
ter manzaralarla urasn;
seerek, hayran kalarak ve gvenerek onurlandrr.

1004
(Kasm 1887-Mart 1888)
Ykseklik ve bir kubak kazanmak ve bylece her eyin olmas
gerektii gibi nasl olduunu kavrayabilmek; her trl kusurun

616
 Dionyssos

ve neden olduu strabn nasl en yksek arzu edilebilirliin par

as olduu.

1005
(Bahar-Gz 1887)
1876 yl civarlarnda, Wagnerin u anda gitmi olduu yolu kavrad
mda, bugne kadar arzu ettiim her eyin tehlikeye girdiini grn
ce korktum; ve ben ona derin bir ihtiyalar kimliinin derin balarn
dan, minnettarlktan, yerinin doldurulamazlndan ve grdm
mutlak yoksunluundan dolay ok yakndan balydm.
Ayn zamanda kendime iin geri dnlemez bir ekilde filoloji
me ve retime hapsedilmi gibi grnyordumhayatmn bir
rastlantsnda ve geici aresinde: artk kendimi nasl kurtaracam
bilmiyordum ve tkenmi, harcanm ve bitkindim.
Ayn zamanda igdmn Schopenhauerin tam tersi ynde i
lediini fark ettim: yaamn savunmasna kar ilediini, hatta en kor
kun, en hrsl ve en yalanc ekline kar; bunun iin Dionyssos tar
z formlm vard.
Kendi iinde bir eylerin ister istemez iyi, kutsanm, gerek ve
bir olduu kuramna kar, Schopenhauerin kendi iindelii is
ten olarak yorumlamas nemli bir admd; ne var ki, bu istenci na
sl Tanrlatracan bilmiyordu: ahlakl Hristiyan idealinde takl
kald. Schopenhauer, Hristiyan deerlerinin egemenliine ylesine
tabiydi ki, kendi iindeki bir ey artk onun iin Tanr olmaktan
ktnda, onu kt, aptal ve tamamen ayplanacak bir ey olarak
grmek zorunda kald. Farkl olmann, hatta Tann olmann bile son
suz eitlikte yollan olabileceini kavrayamad.66

1006
(Bahar-Gz 1887)
Ahlaki deerler bugne kadar en yksek deerler olmutur: bundan
phe duyan var m? Bu deerleri bu konumdan skp attmz-

66 MSde hemen akabinde gelen szckler, btn basmlardan kartlmtr: u banaz

zgrlk: iyi ve kt zerinde bir lanet

617
G stenci

da, btn deerleri deitirmi oluruz: bugne kadarki rtbe dzen

lerinin prensibi bylece yklm olur.

1007
(Bahar-Gz 1887)

Deerleri tekrar deerlendirmekbu ne anlama gelebilir? Kendili

inden olan btnyeni, gelecek, daha glhareketler burada
olmal; ne var ki, hl sahte isimler ve deerlendirmeler altnda g
rnyorlar ve henz kendileri hakknda bilinli olamamlardr.
Cesaretli bir bilinli olu ve eriilenin onaylanmasbizi eritii
miz en iyi ve en gl eyde itibardan dren eski deerlendirme
lerin tembel rutininden kurtulutur.

1008
(Bahar-Gz 1887)

Btn toplanan enerjilerin ve patlayclarn henz elimizin altonda

olmad her doktrin lzumsuzdur. Deerlerin tekrar deerlendir
mesi ancak yeni ihtiyalardan, yeni ihtiyalar olup, bu bilince var
madan eski deerlerden dolay strap eken insanlardan kaynakla
nan gerilimler varsa kazanlabilir.

1009
(Bahar-Gz 1887)

Benim deerlerim iin gr alan: bolluktan m, yoksa istekten

mi?67 insan seyrediyor mu, yoksa el mi uzatyor? ya da yz
n baka bir tarafa m eviriyor, yoksa ekip gidiyor mu?68 De
polanan enerjiden dolay kendiliinden mi, yoksa sadece tepki
olarak mi uyarlm ve tahrik edilmi? Unsur eksikliinden dolay
basit mi, yoksa gerekli olduklar zaman zorla hizmete alnm alarn

67 Kr. en Bilim _Tm estetik deerler asndan bu ana ayrmdan yararlanyorum: Her
seferinde Burada yarata olan alk m, yoksa bolluk m u? diye soruyorum- Karla
trma iin aynca yukarda ksm 59.
68 K. Ptiann Alacakaranl.

618
 Dionyssos

salayacak ekilde birou zerindeki boucu hakimiyetten dola

y m? Bir problem mi, yoksa bir zm m? Kk bir grev
le mkemmel mi, yoksa olaand bir hedefle kusurlu mu? zgn
m, yoksa sadece bir aktr m; bir aktr olarak zgn m, yoksa
sadece bir aktrn kopyasr m; bir temsilci mi, yoksa temsil etti
i ey mi? 69 Bir ahsiyet mi yoksa sadece ahsiyetlerin bir bulu
mas m Hastalktan dolay m, yoksa an salktan dolay m
hasta? Bir oban olarak m, yoksa bir istisna olarak m (nc tr:
kaak olarak m) ilerliyor?70 Saygnla m ihtiya duyuyor, yoksa
bir soytan olmaya m? Direni mi anyor, yoksa direniten mi sa
knyor? Fazla erken olmaktan dolay m, yoksa fazla ge ol
maktan dolay m kusurlu? Doasndan dolay m Evet ya da Hayr
diyor, yoksa birok renkten oluan bir tavuskuu kuyruu mu?
Kendini beenmiliinden bile utan duymayacak kadar kibirli
mi? Hl vicdann srmasna kulak asabiliyor mu? ( bu trler
gittike nadirleiyor: vicdann eskiden ineyecek birok eyi var
d: u anda dilerini kaybetmi gibi mi grnyor)?71 Hl bir g
revi yerine getirebiliyor mu? (grevleri ellerinden alnsa, hayat
tan aldklan btn hazz kaybedecek olanlar vardr zellikle de
kadns olanlar, doutan kullar).

10 1 0
(1883-1888)
Farz edelim ki dnya hakkmdaki faydal anlaymz bir yanl anla
mayd: bu gibi yanl anlamalarn bile onayland bir mkemmel
lik biimi dnlebilir mi?
Yeni mkemmellik kavram: bizim mantmza, bizim gzeli
mize, bizim iyimize, bizim gereimize uymayan eyler, ideali
mizden bile daha yce bir anlamda mkemmel olabilir.

69 Kr. a.g.e Aforizma 38 (s. 472).

70 Kr. a.g.e Aforizma 37 (s. 472).
71 Kr. a.g.e, Aforizma 29 (s. 470).

619
G stenci

1011
(Taslak kayna belirsizdir)
Byk feragatimiz: bilinmeyeni Tanrlatrmamak; ancak bir eyler
renmeye balyoruz. Sahte ve heba olmu abalar.
Yeni dnyamz: deer duygularmzn ne dereceye kadar yara
tclar olduumuzun ve bylece tarihe ne dereceye kadar anla
ma katabileceimizin farkna varmak zorundayz.
Geree duyulan bu inan, nihai sonucunu bizde buluyorne ol
duunu bilirsiniz: tapmlmas gereken bir ey varsa, o da tapnlmad
gerekenin grn olduu; yalann kutsal olduugerein deil!

1012
(1883-1888)

Her kim ki mantkll ileri gtrrse, kart gce, mistisizme ve her

trl aptallara yeni kuvvet kazandryor.
Her harekette (1) ksmen nceki hareketten bkknlk olan (ona doy
mu, ona kar zayfln ktlne, hastala doymu); ( 2 ) ksmen ye
ni uyanm, uzun sre uykuya dalm, birikmi enerji zevkli, ok
canl ve neeli, iddetli olan arasnda ayrm yapabilmek: salk.

1013
(1885-1886)

Salk ve hastalkllk: dikkatli olmalyz! Bedenin solmas, ruhun

kvrakl, cesareti ve neeliliiama tab ki hastalkl olandan ne
kadar alp, stesinden gelebileceine kadarn salkl yapabilece
i de standarddr. Daha nazik insanlarn yok olaca eyler ise byk
saln uyanclanndandr.

1014
(1885)

Sadece bir kuvvet meselesidir: yzyln btn hastalkl zelliklerine

sahip olmak ama onlar ok bol, iyiletirici bir kuvvetle dengele
mek. Gl insan.

620
 Dionyssos

1015
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

19. yzyln gc hakknda. Bizler, 18. yzyldan daha fazla ortaaa

zgyz; sadece tuhaf ve nadir olan hakknda merakl veya onlar ta
rafndan kolayca uyarlm deiliz, ihtilale kar isyan ettik Kendi
mizi neden korkusundan, 18. yzylda korku salan o hayaletten kur
tardk: tekrar absrd, ocuksu ve lirik olmaya cesaret ediyoruztek
kelimeyle: bizler mzisyeniz. Gln olandan en az absrd olan
dan korktuumuz kadar az korkuyoruz. eytan, Tannnm gsterdii
msamahann kendisi lehinde ilediini dnyor: hatta, yanl
anlalan ve eskilerin iftirasna urayan birisi olarak ilgintir de
eytann onurunu kurtaryoruz.
Byk olam artk korkun olandan ayrmyoruz, iyi eyleri, btn
lkleri iinde ve kt eyleri bir araya topluyoruz: nceki gnlerin ab
srd arzu edilebilirliininstesinden geldik (ki iyinin kty artrma
dan artnlmasm arzu ederdi). Rnesans idealine kar korkaklk geri e
kildihatta onun daha fazlasn amalamaya bile cesaret ediyoruz. Ra
hiplere ve kiliseye kar msamahaszlk, ay zamanda sona erdi; Tan
rya inanmak ahlakszlktr ne var ki tam da bu, byle bir inanan en
iyi savunmas gibi grnmektedir.
Tm bunlara haklann verdik. yi eylerin ters tarafndan korkmu
yoruz (onlan aryoruz: yeterince cesur ve meraklyz); rnein Helenizm-
den, ahlakllktan, nedenden, gzel beeniden korkmuyoruz (insann
maruz kald kayplan tm bu hassas eylerle hesaplyoruz: insan ken
dini bu hassas eylerle neredeyse zavall hale getiriyor). Ayn ekilde
kt eylerin de ters taraflarn kendimizden saklamyoruz.

1016
(Mart-Haziran 1888)

Bizi onurlandranlar. Bizi onurlandran herhangi bir ey varsa, o da u

dur: Gddiyeti havale ettik: daima hor grlen ve kenara atlan kk
eyleri nemli sayyoruzdier taraftan, gzel duygularn ucuzla
masna izin veriyoruz.

621
G stenci

Bedene duyulan hor grmeden daha tehlikeli bir sapn var m

dr? Sanki btn tinsellii hastalkl olmaya idealizmin vape-
urlerine mahkum etmemi gibi!
Hristiyanlar ve idealistler her ne tasarladlarsa, ne kafiyesi, ne de
nedeni yoktur: biz daha radikaliz. En kk dnyay, her yerde be
lirleyici olarak kefettik72
Sokaklarmzn denme ekli, odamzda temiz hava,73 gda
deerlerini kavryoruz; varoluun tm gerekliliklerini ciddiye aldk
ve gzel ruh anlayn bir nevi akalama ve delimenlik kabul
ettik. Eskiden en fazla hor grlen n plana kartld.

1017
(Bahar-Gz 1887)

Rousseaunun doal insannn yerine, 19. yzyl insann daha

gereki imajm kefetti bunu yapma cesareti vardr. Hristiyan
larn insan anlay bir btn olarak bylece tekrar geri getiril
mitir. Cesaret edemediimiz ey, bu kendi iindeki insan iyi ola
rak kabul etmek ve gelecein garantisi olarak grmek oldu. nsa
nn korkunluunun artmas, her kltr artna elik eden bir ey
olduunu kavramaya cesaret edemedik; bu durumda insan hl
Hristiyan idealine tabi olup, paganizme ve ayrca Rnesansn virt
anlayna kar kendi tarafim belirler. Ne var ki kltre giden
anahtar bu ekilde bulunamaz: ve uygulamada tarihini iyi insan
(sanki tek bana insann ilerlemesini oluturmu gibi) ve sosyalist
ideal (yani, Hristiyanlktan uzaklam dnyada Hristiyanln ve Ro
usseaunun kalntlar) lehindeki yalancln kaybetmez. 19. yzyla
kar verilen mcadele: en stn ekilde Goethe ve Napoleon tarafndan
stesinden gelinmitir. Schopenhauer de buna kar mcadele ver
mektedir; ama istemeyerek on yedinci yzyla geri adm atar O,
modem bir Pascaldr; ama Hristiyanlk olmadan Pascal tarznda
72 MS, bu noktadan itibaren yle devam ediyor biz_ tehlikeliyiz.
Bu notun temas Ecce Hom o 'da daha ayrntl olarak ilenmitir.
73 MS, bu noktadan itibaren yle devam ediyor, zehirlenmemi toprak IBoden: bu
szck okunamaz olup 1911, s. 514te ayrca Quetlen yani pnarlar geiyor].

622
 Dionyssos

deer yarglarna sahip olan biri. Schopenhauer, yeni bir Evet iin
yeterince gl deildi.
Napoleon: Daha yce ve korkun insanlarn ister istemez ayn ye
re ait olduklarna dair gr. Geri getirilen insan; kadn yine her
zamanki hor grme ve korku haracm vermektedir. Salk ve en
yksek faaliyet olarak btnlk; tfekrar kefedilen eylemde dz
izgi byk stil; en gl igd, hayatn kendisinin igds, hk
metme arzusu, onaylanmtr.

1018 74
(1887)
(Revue des dem mondes, 15 ubat 1887. Napoleon hakknda Taine): Ani
den faalte matresse75 grnr: politikacyla kuatlm sanat de sa
gaineden76 kar; dans lideal et impossible yaratr.77 Bir kez daha ne ol
duunun farkna vanlr: Dantenin ve Michelangelonun ldkten
sonra doan kardeleri; ve gerekten de vizyonunun sert kontrleri,
hayalinin younluu, tutarll ve isel mant, derin dncesinin
derinlii, kavramnn insanst ihtiam asndan onlar gibidir ve
et leur egal: son genie a la meme tale et la meme structure; il est un des trois
esprits souverains de la renaissance italienne.78
Nota bene Dante, Michelangelo, Napoleon.

1019
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Kuvvetin pesimizmi hakknda. lkel insann isel psiik ekonomisinde

ktye kar duyulan korku hkm srer. Kt nedir? ey: ans,

74 Musarion basm, kitap XIX, s. 431, tarihi yle vermektedir: 1018:86-87. Genelde oldu
u gibi, s. 494te 1018in N XLH 77den geldii- ve s. 480de N XUT olarak tanmlanan
MSnin 1886/1887 yllarna ait olduu belirtilen 1911den alnd bilgilerine dayanmak
tadr. Not ieriklerinin 1886 yln hari tuttuunu dikkate almamlardr.
75 Bayan yetenek veya hkmeden yetenek: Nietzschenin bunu ve bundan sonraki baz
deyimleri Franszca olarak brakmasna amamak
76 Vajinasndan.
77 dealde ve mmkn olmayanda.
78 Ve eitleri: dehas ayn kesime ve yapya sahiptir; talyan Rnesansnm egemen
tininden biridir.

623
G istenci

belirsiz olan ve ani olan. lkel insan ktye kar nasl savar? Onu
neden olarak, g olarak hatta bir kii olarak dnr. Bu ekilde
onunla bir anlamaya girme ve genel olarak nceden onu etkileme
ihtimalini saptarerken davranp, onu nlemek iin.
Bir dier are, kt niyetinin ve zararllnn sadece grnr
de olduu varsaymaktr: ansn, belirsiz olann, ani olann sonular
n iyi niyetli olarak, anlaml olarak yorumlarz.
nc are: kty her eyden nce hak edilmi olarak yo
rumlarz: kty bir ceza olarak savunuruz.
zetle, insan ona teslim olur, dini ahlaki yorumlarn tamam, sade
ce bir ktye teslim olma biimidir. Ktnn iinde iyi bir anla
mn yattna inanmak, ktye kar mcadeleyi brakmak anlam
na gelir.
u anda kltr tarihinin tamam ansa, belirsiz olana ve ani ola
na kar duyulan korkunun bir klmesini temsil etmektedir. n
k kltr, hesap yapmay, nedensel olarak dnmeyi, nceden
davranp engellemeyi, gereklilie inanmay renmek anlamna ge
lir. Kltrn artmasyla birlikte insan, (din veya ahlakllk diye ad
landrlan) hastalara teslim olmann ilkel biimi ktln savu
nulmas olmadan yaayabilir. Artk hastalara sava aaronlan
ortadan kaldrr. Gerekten de ansa, belirsiz olana ve ani olana
duyulan haz, zevkimizi okarkengvenlik duygusunun ve ka
nunla hesaplanabilirlie duyulan inanan doygunluk ve tiksinti ek
linde bilincimize girdii bir durum mmkndr.
Biraz en yce kltrn bu semptomlar zerinde duralm ben
buna kuvvetin pesimizmi diyorum. nsan artk hastalarn savunul
masna gerek duymamaktadr; aksine savunulmaktan zellikle
nefret ettii eydir: hastalardan pur, cru zevk almaktadr; mantksz
bir biimde hastalan olduka ilgin bulur. Daha nceleri bir Tanrya
ihtiya duyarken, artk Tanrnn olmad bir dnya dzensizliin
den, bir ans dnyasndan zevk alr ki bunun znde korkun olan,
hrsl olan ve batan kartc olan vardr.
Byle bir durumda savunulmaygerektiren iyi olandr yani k
tln ve tehlikenin iinde bulunmamdr ya da byk bir aptal

624
 Dionyssos

l iinde tamaldr: o zaman hl hoa gider. Korku salmayan

hayvanlk; insann iindeki hayvann lehine esprili ve mutlu bir can
llk,79 byle alarda tinselliin en muzaffer biimidir. nsan artk
Tanrya duyduu herhangi bir inantan utan duyacak kadar g-
ldr: artk yine advocatus diaboli {eytann avukat) roln oynayabi
lir. Uygulamada erdemi korunmasn savunduu takdirde, bunu er
demde bir incelik, bir kurnazlk, kazanma arzusu ve g fark ettiin
den dolay yapar.
Bu kuvvet pesimizmi de bir theodicy olarak, yani dnyann mut
lak olarak onaylanmasama daha nce insann dnyay inkr et
mesini salayan nedenlerden dolayve bu balamda eriilmesi
mmkn olan en yksek ideal olarak bu dnyann bir kavram ha
line getirilmesiyle sonulanyor.

1020
(Kasm 1887-Mart 1888)

Pesimizmin balca trleri:

Hassasiyetin pesimizmi (ho olmayan duyularn stnlyle
an derecede alnganlk);
zgr olmayan isten pesimizmi (baka bir deyile: direnen
uyanalarda kuvvet eksiklii);
kuku pesimizmi (salam olan her ey, kavrayan ve dokunan her
eye kar bir holanmama).
Buna uygun psikolojik durumlar, abartl bir biimde de olsa, bir
tmarhanede gzlemlenebilir. Aynca n ihilizm de (hiliin o ie
ileyen duygusu).
yi ama, Pascaln nihilizmi nereye aittir? Vedanta felsefesinin
metafiziksel pesimizmi? anaristlerin (veya Shelleyin) toplumsal
pezsimizmi? sempati pesimizmi (Leo Tolstoy, Alfred de Vignynin
pesimizmine benzeyen)?
Bunlann hepsi aym zamanda k ve hastalk fenomenleri de
il midir? Ahlaki deerlere veya teki taraf kurgularna ya da top-

79 Ein geistreicher und glcklicher bermuL

625
G stenci

lumsal endielere veya gene olarak strap ekmeye an arlk ver

mek: dar grl bir bak asnn byle bir abarts kendi iinde
hastaln bir iaretidir. Ayn ekilde Hayrn Evet karsndaki s
tnl!
Bunlarla kesinlikle kantmlmamas gerekenler unlardr. Hayr de
mekten alnan zevk ve Evet demekten kaynaklanan olaanst bir
gten ve gerilimden dolay Hayr uygulamak btn zengin ve g
l insanlara ve alara zgdr. Adeta bir lks; ayrca korkun olana
kar gelen bir nevi yiitlik biimidir, korkun olana ve kukulu olana
kar bir sempati duygusudur, nk insan dierlerinin yan sra kor
kun ve kukuludur isten tin ve beenide Dionyssos tam.

1021
(Taslak kayna belirsizdir)
Be Hayrm
D Sululik duygusuna ve cezalandrma anlaynn fiziksel ve metaf-
ziksel dnyaya; aynca psikolojiye ve tarih yorumlarna da yans
tlmasna kar mcadelem Daha nceki tm felsefelerin ve de
erlendirmelerin ahlaMamasna dair bir gr.
2) Hristiyanln dogmatik biiminin ortadan kaldrld yerlerde
bile geleneksel fikrin, Hristiyan! tanmam ve kimliini sapta
m am Hristiyan idealinin tehlikesi, deer yarglarnda, kavramsal d
avurumlar olmadan da srebilen eylerde yatar gelimemi Hris
tiyanla kar mcadelem (rnein mzikte, sosyalizmde).
3) Rousseaunun 18. yzylna kar, doasna, iyi insanna,
duygulann egemenliine duyduu inanca karinsann yu
muatlmasna, zayflatlmasma, ablaklatrlmasna kar m
cadelem: aristokrat kltre duyulan nefretten doan bir ideal; uygu
lamada duygulann egemenliidir (Hristiyanlarn sululuk
duygularnn ahlakll, ayaktakm tavrlan dokunakllnn
a h lak ll ).
4) Hristiyan ideallerinin ve Rousseaunun ideallerinin birletii
ancak ruhban aristokrat kltrnn eski gnleri iin, virtti iin,
gl insan iin bir nostaljiyle etraf evrilen romantizme kar

626
 Dionyssos

mcadeleman derecede hibrid olan bir ey; genel olarak a-

n durumlan deerlendiren ve onlan kuvvetin semptomlan ola
rak gren sahte ve kiisellikten uzak gl bir insanlk (tutku
klt; en davurumcu biimlerin,furore espressivo, bolluktan do
lay deil, yoksunluktan dolay taklidi). (18. yzylda, zevkle ve
greceli bir bolluktan doan: neeli mzik vs.dir; airler arasn
da, rnein Stifter ve Gottfried Keller, daha byk gcn, isel
huzurun iaretleridirler, bakalarndan daha ok. Byk tek
nikler ve yaratclk, fen bilimleri, tarih (?):8019. yzyln greceli
kuvvetinin, kendine gveninin rnleridir).
5) Artk bilimin de ortak bir nedene sahip solduu sr igdlerinin
stnlne kar mcadelem; her trl rtbe dzenlerinin ve
mesafelerinin muamele grd ie dnk nefrete kar mca
delem

1022
(Bahar 1887-Mart 1888)
Bolluun basksndan, iimizde srekli artan ve nasl deaj olacakla
rm henz bilmeyen glerin geriliminden, firtnadan nceki gibi
bir koul meydana gelir: oluturduumuz doa karanr. Bu da pesi
mizmdir
Bir eyi veya bir bakasn emrederek byle bir koula son veren
bir doktrintoplanan glere bir yolun, nereye gideceklerinin gs
terildii, ki bylece imek akmalarnda ve eylemlerinde paklaya
bilsinler, deerlerin tekrar deerlendirilmesikesinlikle bir mutlu
luk doktrini olmak zorunda dejldir: sktrlan ve strap derecesi
ne kadar zapt edilen bir gcn salverilmesiyle mutluluk getirir.

1023
(Mart-Haziran 1888)

G duygusunun olduu yerde keyif ortaya kar.

Mutluluk: Gcn ve zaferin muzaffer bilincindedir.

80 Nietzschenin soru iareti

627
G stenci

lerleme: trn kuvvetlendirilmesi byk istenler kabiliyeti; ka

lan her ey yanl anlalr, tehlikedir.

1024
(Bahar-Gz 1887)

Eski maskeli balolarn ve ani heyecanlarn ahlaki olarak kapatld

bir dnem antipati yaratr: plak doa; g miktarlar belirleyicili
inin itiraf edildii yer (belirleyici rtbe olarak); byk stilin tekrar
byk tutkunun sonucu olarak ortaya kt yer.

1025
(Bahar-Gz 1887)

Korkun olan her eyi zorla hizmete almak, teker teker, adm adm,
deneysel olarak: kltr grevinin talep ettii budur; ama bunun iin
yeterince gl olana kadar tm bunlara kar kmal, yumuatma-
l, gizlemeli, hatta lanetlemelidir.
Bir kltr nerede ktlk ne sryorsa, bir korku ilikisini ve
bylece bir zayfl ifade ediyor.
Tez: yi olan her ey, eski gnlerin elverili hale getirilen ktlk
leridir. Standart Bir an, bir insann, bir bireyin, onlan birer ara
olarak kullanabilecek kapasitede olduundan, kendine izin verebil
dii tutkular ne kadar byk ve ne kadar korkunsa, kltrleri o den
li yksektedir;81 bir insan ne kadar sradan, ne kadar zayf, ne kadar
uysal ve korkaksa, o denli kt olarak ne srlecektin ktlkler
aleminin bu kadar geni olmasnn nedeni kendisidir. En temeldeki
insan bile ktlkler alemini (yani, kendisi iin yasak ve dmanca
olan) her yerde grecektir.

81 MSde bu noktada u deyim vardr (ktlkler lemi gittike klyor) Bunun kar
tlmas iin iyi bir neden yokmu gibi grnyor ama bu szckler 1911. s. 514te basl
m olmasna ramen, Schlechta dahil olmak zere, btn basmlardan kartlmtr.

628
 Dionyssos

1026
(Yaz-Gz 1883)

Mutluluk, erdemi takip etmez daha gl insan nce mutlu hal

lerini erdem olarak tanmlar.
Kt eylemler, gllere ve erdemlilere zgdr: kt, insanlar
tabi olanlara dayandrr.
En gl insan olan yarata, idealini dierlerinin ideallerine kar
tad ve onlan kendi grntsne evirdii oranda en kts olmak
zorunda kalrd. Kt burada kat, a a dolu, zorlama anlamna gelir.
Napoleon gibi insanlar, tekrar tekrar gelip, bireyin zerkliine
inana onaylamak zorundadr: ama kendisi de kullanmak zorunda
olduu aralar tarafndan bozuldu ve karakterinin asaletini kaybetti.
Farkl bir insan tr arasnda stn gelmek zorunda kalm olsayd,
baka aralar kullanabilirdi; ve bylece bir Sezar iin kt olmak bir
gereklilik gibi grnmeyecekti

1027
(Bahar-Gz 1887)

nsan canavar ve hayvan st canavardr;82 daha yce insan insan

lk d ve insan st insandr: bunlar ayn yere aittir. nsanda b
ykln ve yksekliin artyla, derinlii korkunluu da artar:
birini dier olmadan arzu etmemeliyizya da daha ziyade: birini ne
kadar radikal bir biimde arzu ediyorsak, o denli radikal bir biim
de dierim elde ederiz.

1028
(Bahar-Gz 1887)

Korkunluk, bykln bir parasdr: kendimizi kandrmayalm

82 Untier utd bertier. Kr. yukarda ksm 877de Nietzsche bir pasajda Napoleonu insan
lk d ve insan st insan sentezi olarak adlandrmaktadr-Unmensch und 0 bermensch.
bertier, kesinlikle bermesch yani insan st insana benzer ve bir trevdir. Untier, yer
leik bir Alman szc olup, canavar anlamna gelmektedir.

629
G stenci

1029
(1884-1886)
Bilgi hakknda ylesine korkun imajlar sundum ki herhangi bir
Epikros tarz sevin sz konusu bile olamaz. Sadece Dionyssos tar
z zevk yeterlidir: Trajediyi ilk kefeden ben oldum.83 Yunanllar, ahlaki
yzeysellikleri sayesinde, onu yanl anlamlardr. Boyun eme bile
trajedinin bir dersi deil, onun yanl anlalmasdr! Hilii arzu et
mek, trajik bilgeliin inkrdr, kartdr!

1030
(1883-1888)

Dolu ve gl bir ruh sadece a a dolu, hatta korkun kayplarla, yok

sunluklarla, hrszlklarla, hakaretlerle baa kmaz; bu gibi cehen
nemlerden daha byk bir doluluk ve gle kar; ve hepsinden de
nemlisi, sevgiye ait byk mutluluun yeni bir ykseliiyle. Kim ki
sevgideki bu bymenin en temel koullarndan bir ey sezdiyse,
Dantenin nfemo kapsnn zerinde yazd eyin ne anlama geldi
ini anlayacana inanyorum; Ben de ebedi sevgi tarafndan yara
tldm^

1031
(Bahar-Gz 1887)
Modem ruhun kapsamnn tamamn aklamak, her kuytu ke
sinde oturmu olmakbenim hrsm, benim ikencem ve benim
mutluluumdur.

83 Bu o kadar delice grnmektedir ki ok az okuyucu Nietzschenin ne demek istediim

anlayacaktr. Platonun ve Aristotelesin trajediye yaklamlar ahlaki olup, trajediyi an
layamamlardr, ayn ekilde Schopenhauer ve bu konuda yazan dierleri de. Nietzs
chenin ilk kez Tragedyanm Dcuju'nda 7. blmn sonlarna doru ortaya atlan nerme
si, trajedinin varoluun btn dehetine ve absrdlne bir baktan ve yle derin bir
umutsuzluktan doduudur ki sadece byk trajedilerin yce gzellii insan kurtar
mak iin yeterli, bir Dionyssos zevkini ortaya karabilir.
84 Bu notun gerekten de Dantenin ne demek istediini anlamamza" yardma olup olma
yaca ya da yeterince dikkate alnp, alnmad kukuludur Her eyden nce bu sadece
bir nottur ve bir kitaba dahil edilmemitir. Ancak burada asl nemli olan, en korkun s
trap ve en iyi sevgi arasnda nihai bir balantnn olduudur.

630
 Dionyssos

Pesimizmin gerekten stesinden gelmek sonu olarak sevgi do

lu bir Goethe tarz gz ve iyi niyettir.

103285
(1883-1885)

lk soru, hibir ekilde kendimizden mi memnun olduumuz d e

il, herhangi bir eyden memnun olup olmadmzla ilgilidir.86 Tek
bir an onayladmzda, sadece kendimizi deil varoluumuzu da
onaylam oluyoruz.87 nk hibir ey, ne bizde, ne de baka bir ey
lerde kendi kendine yeter; ve ruhumuz mutlulukla titrediinde ve
bir kez olsun bir harp teli gibi ses kardnda, bu tek olay yaratmak
iin ebediyetin tamamnn kullanlmas gerekmitirve bu tek
onaylama annda ebediyetin tamam iyi, kurtulmu, hakl kartl
m ve onaylanm kabul edilir.

1033
(Mart-Haziran 1888)

Onaylayc ani heyecanlar, gurur, haz, salk, cinsiyetlerin ak, dmanlk

ve sava, sayg, gzel jestler ve davranlar,88 gl isten yce tinselli
in disiplini, g istend, dnyaya ve yaama kar minnettarlkzen
gin olup, vermek isteyen ve yaam tekrar dolduran ve yaldzlayan ve
ahlakszlatran ve kutsallatran her eyycelten erdemlerin btn
gc, iyi olduunu beyan edip, szle ve eylemle onaylayan

1034
(1888)

Ahlaktan uzaklam bir dnyada yaayan bir az veya ok sayda

olanlar, inan asndan pagan olan bizlen muhtemelen bir pagan

85 Balangtan nce, MSde tamamlanmam bir cmle vardr nsan bir kez eylemleri
mizin sadece ne dereceye kadar gerekli olduunu deil, birbirlerini karlkl olarak da
nasl gerektirdiklerini ve her duygu nansnn nasl _ anlad m - (1911, s. 514).
86 Kr. en Bilim.
87 Kr. Byle Buyurdu Zerdt IV, Karasevda Trks
88 Davranlardan sonra MSde okunmayan bir szck vardr.

631
G stenci

inanann ne olduunu ilk kavrayanlar da yine biziz: insandan da

ha yce, ama iyinin ve ktnn tesinde yaratklar hayal etmek; da
ha yce olan her varl ayn zamanda ahlaksz kabul etmektir.
Olimpisa inanyoruzarmha Gerilene deil.

1035
(Bahar-Gz 1887; rev. Bahar-Gz 1888)

Son Gn insan, bir Tanryla ilgili idealletirme gcn ncelikle bu

Tanny gittike daha ahlakl hale getirmek iin kullanmtr. Bu neyi
gsterir? yi bir eyi deil insan kuvvetinin klmesini gsterir.
nk kendi iinde tam tersi mmkn olacaktr; ve bunun gs
tergeleri de vardr. Tanr, yaamn tm antitezlerinin dolgunluunu
iine ekip, ilahi bir anda onlar kurtarp savunarak, ahlakllktan
bir kurtarl olarak dnlyordu; iyi ve kt ahlaklln sefil
haylazlarnn tesinde ve stnde bir ey olarak Tanr.

1036
(1885-1886)

Bildiimiz dnyada insancl bir Tanr gsterilemez: bugnlerde bunun

fazlasyla itiraf etmek zorunda kalabilirsin. yleyse nasl sonular
kartyorsunuz?89 Bize gsterilemez: epistemolojik kukuculuk. Hepi
niz kartlan bu sonutan korkuyorsunuz: bizim bildiimiz dnyada ol
duka farkl bir Tanr gsterilebilir, herhangi bir oranda insancl olma
yan bir Tannve ksacas, Tanrnza skca sarlyorsunuz ve onun
iin bilmediimiz bir dnya tasarlyorsunuz.

1037
(Bahar-Gz 1887)

Tann anlayndan stn iyilii skp alalm: bir Tanrya yakmaz.

Ayrca stn bilgelii de skp alalm: bilgeliin bir canavan olarak

89 Nietzsche orijinalinde yle yazmtr: (1) Ya bize gsterilemez: epistemolojik kukuculuk,

(2) tamamen baka ve bilinmeyen olmaldr. Yukardaki metinde grnmeyen szckle
ri silerkea Ya szcn silmeyi unutmutur.

632
 Dionyssos

bu delice Tanr dncesinin kabahati filozoflarn kendini been

miliklerinin stne atlmaldr: onlara mmkn olduunca benze
meliydi. Hayr! stn g olan Tanr bu yeterlidir! Her ey bundan
kar, dnya bundan kar!

1038 90
(Mart-Gz 1888)

Ve hl ne kadar ok Tann mmkndr! inde dini, yani Tanr

ekillendirici igdnn ara sra mmkn olmayan zamanlarda ak
tif hale geldii bana gelince Tanrsal olan kendini bana her sefe
rinde ne kadar farkl, ne kadar eitli gstermitir!
nsann hayatna sanki aydan der gibi de bu zamansz anlar
da, insann artk ne kadar yal veya ne kadar gen olacam bilme
dii bu zamanlarda, gzmn nnden ne kadar tuhaf eyler geti.
Birok Tanrnn mevcut olduuna dair phe duymamalym Ba
zlar var ki, insan onlar makyajlarnda belirli bir sakin ve delimen
nitelik olmadan hayal bile edemez Muhtemelen hafif ayaklar da
Tann anlaynn ayrlmaz bir parasdr Bir Tannrnn bmjuva
ve mantkl olan her eyin tesinde durmay tercih ettiine dair ay
rntlara girmeye gerek var m? ve kendi aramzda aynca iyinin ve
ktnn tesinde? Goethenin szleriyle sylemek gerekirse, gr
zgrdr.91 Ve bu konuda Zerdtn paha biilmez otoritesini ha
trlayalm: Zerdt, itiraf edecek kadar ileri gider: Ben sadece dans
edebilen bir Tannya inanrdm diye
Tekrarlamak gerekirse: ne kadar ok yeni Tann hl mmkn
dr!Muhakkak ki Zerdtn kendisi sadece eski bir ateisttir: ne es
ki, ne de yeni Tanrlara inanr. Zerdt inanrdm diyor; ama Zerdt
inanmayacaktr Onu yanl anlamayn.
Yaratc ruhlar trnden, byk insan trnden sonra gelen
Tann tr.

90 1911, bu not Deccal iin ngrlmtr.

91 Faust, satr 11989da son sahnesine gnderme. Bir sonraki cmledeki alnt Byk Buyurdu
Zerdt, Blm I, Okuma ve Yazma Hakknda ksmndan alnmtr.

633
G stenci

1039
(Mart-Gz 1888)
Ve temelde hl ne kadar ok ideal mmkndr! te size be
haftada bir vahi ve yalnz bir yry srasmda, gnahkar mutlu
luun gk mavisi bir amnda tesadfen rastladm kk bir ide
al. Hayatm hassas ve absrd eylerin arasnda geirmek; gerekli
e bir yabana; yan sanat, yan ku ve metafiziki; imdi dnda
ve o zaman da ayakulanyla iyi bir dans eklinde kabul etmek
zere, gereklii hi dikkate almayan biri; daima birka mutluluk
nyla gdklanan; ok canl ve neeli ve sefaletle bile cesaretle
nen nk sefalet mutlu inam esirger; en kutsal eyle bile biraz
espri katan: bu, anlalaca zere, ar ve yz librelik bir tinin ide
alidir yerekimi tininin.

1040
(Yaz-Gz 1883)

Ruhun sava okulundan.92 (Yiit canl ve lml olanlara ithaf edilmi

tir).
Sevimli erdemleri kmsemek istemiyorum; ama ruh byk
l onlarla uyumlu deildir. Sanatta bile byk stil ho olmay ha
ri tutar.

* * *

A a dolu gerilimlerin ve saldnya ak olu zamanlarnda sava se

in: katlatrr, kas yapar.

***

Derinden yaralananlarn Olimpus tarz kahkahalar vardr, insan sa

dece ihtiya duyduu eylere sahiptir.

92 Kr. Putktnn Alacakaranl, zdeyiler ve Oklar, Aforizma &

634
 Dionyssos

#* *
On sene kadar oldu: artk hibir ses bana ulamyor yamursuz
toprak gibi Kuraklkta susuzluktan lmemek iin iimizde hl b
yk bir insanln var olmas gerekir.

1041
(1888)

Evetfe giden yeni yolum. Bugne kadar anladm ve yaadm ha

liyle felsefe, varoluun en tiksindirici ve en dile dm93 taraflar
iin bile gnll bir aramadr. Buzlar ve ssz yerler arasnda yapt
m yolculuklardan edindiim uzun yllarn deneyimlerinden bu
gne kadar felsefiletirilmi her eyi farkl grmeyi rendim: felse
fenin gizli tarihi, byk unvanlarnn psikolojisi, gzlerimin nnde
aydnland. Bir tin ne kadar geree tahamml edebilir, bir tin ne ka
dar geree cesaret eder?benim iin bu, deerin gerek standard
haline geldi.94 Hata namertliktirher edinilen bilgi cesaretin, kendi
ne kar kanln, kendine kar akln bir sonucudur Benim ya
adm gibi deneysel bir felsefe, deneysel olarak en temel nihiliz
min ihtimallerini bile nceden tahmin etmektedir; ama bu, bir in
kr, bir Hayr, bir inkr istenci grdnde durmak zorunda olduu
anlam na gelmez. Aksine onu ap, kartna gitmek isterdnya
nn olduu gibi, kesintisiz, istisnasz veya seimsiz bir Dionysus tarz
onayna gitmek isterebedi devridaimi ister: ayn eyleri, kar
klklarn ayn mantm ve mantkszlm. Bir filozofun eriebile
cei en yksek derece: varolula Dionyssos tarz bir bant halinde
olmaktrbunu iin benim formlm, am orfatidir.95
Varoluun bugne kadar inkr edilen taraflarnn sadece gerekli
liini de, arzu edilebilirliklerim de alglamak, bu durumun bir par
asdr; ama sadece onlarn bugne kadar (belki de tamamlaycs v e
ya n koulu olarak) onaylanm taraflarla bantl arzu edilebilirli

93 Bu iki kelimenin: tiksindirici" ve dile dm" okunuu belirsizdir.

94 Kr. yinin ve Ktnn tesinde ve her eyden nce hata namertliktir deyiminin kullanld
Ecce Homo nsznde 3. Blm.
95 Alnyazs sevgisi. Nietzsche, bu terimi en Bilimde tantmtr Amor fati bundan soma
sevgim bu olsun. Ecce Homoda, Nietzsche Wagnere Kar'nn epilog balangc ksmnda kul
lanmtr.

635
G stenci

ini deil, kendi uruna, varoluun daha ak bir davurumunu bu

labilecei daha gl, daha verimli ve daha gerek taraflar olarak.
Varoluun bugne kadar onaylanan tek tarafnn deerini d
rmek; bu deerlendirmenin kkenini ve varolu iin Dionyssos
tarz deer standardnn ona kar ne kadar az ykml olduunu
alglamak da bu durumun bir parasdr. Daha da ileri gittim ve bu
rada onaylayamn gerekten ne olduunu algladm (bir taraftan s
trap igds; dier taraftan srnn dier igdleri; ve nc-
s, ounluun istisnalara kar igds).
Bylece ister istemez daha gl bir insan trnn, ne dereceye ka
dar insann ykselmesini ve gelimesini baka bir yne doru gidiyor
mu gibi dnmek zorunda olduunu tahmin ettim; iyinin ve kt
nn tesinde, kkenlerini strap, sr ve ounluun alannda inkr
edemeyen deerlerin tesinde yce varlklartarihte bu ters idealle
rin oluumunun balangcn aradm (pagan, klasik, asil anlayla
r yakn zamanda kefedilmi ve aklanmtr).

1042
(1885-1886)

Yunan dininin Yahudi Hristiyan dinine kyasla he dereceye kadar

daha yce olduunu gstermek. kincisi, Yunan dini dejenere oldu
u iin (geriye gittii iin) fetihte bulunabildi.

1043
(1884)

Temaslar tekrar kurmak iin birka bin yln gerekli olduuna a

mamak gerekirbirka bin yl nedir ki!

1044
(1885-1886)

Sadece yemeyi ve imeyi deil, btn faaliyetleri kutsallatracak in

sanlar ihtiya duyulmaktadr ve sadece onlar hatrlayp, onlarla
bir olarak olmayp, bu dnyann her seferinde yeniden ve yeni e
killerde yceletirilmesi gerekir.

636
 Dionyssos

1045
(1885-1886)

En tinsel insan, tensel eylerin uyancln ve cazibesini, dier insan

larnbedensel kalpleri olan insanlarnmuhtemelen hayal ede
meyecei ve hayal etmemesi gereken bir biimde hissederler Onlar
inantan tensel zevklere dkndrler nk onlar duyulara, o ince
elee, o inceltme ve eksiltme makinesine ya da insanlarn dilinde
sylemek gerekirse, ruha verdiklerinden ok daha temelde bir de
er verirler. Duyularn kuvveti ve gciyiye doru gelien ve ek
siksiz bir insanda esas olan budur: grkemli hayvan nce verilme
lidir herhangi bir insanlatrmann aksi takdirde ne anlam
olurdu!

1046
(1884)

1) Duyarmza ve onlara duyduumuz inanca skc sarlmak istiyo

ruzve sonularm sonuna kadar dnyoruz! Felsefenin ten
sel olmay bugne kadar insann en byk duyarszldr.
2 ) zerinde tn dnyevi eylerin olduu gibi (dayankl ve yavaa
deien) grnmesini salamak zere alt mevcut dnyay
kurmaya devam etmek istiyoruzsahte olarak eletirmek de.
3) Deerlendirmelerimiz bu binann bir parasdr: vurgularlar
ve altn izerler. Btn dinlerin: her ey kt ve sahte ve er
doludur demesinin ne nemi var! Srecin tamamnn bu e
kilde mahkm edilmesi sadece hasta bnyelilerin bir yargs
olabilir!
4) Hastalkl bnyeliler, en byk strap ekenler ve en zor gr
nenler olabilirler mi? Honut olanlarn deeri az olabilir mi?
5) Yaam diye adlandrlan sanatsal temel fenomeni anlamal
yz en aleyhte koullar altnda: en yava ekilde bina yapan ku
rucu tini Tm bu kombinasyonlarn sunumu nce yemden
retilmelidir: kendi korumaktadr.

637
G stenci

1047
(Kasm 1887-Mart 1888)

Cinsellik, hkmetme arzusu, grnten ve aldanmadan keyif alma,

hayat ve tipik halleri iin byk ve haz dolu bir minnettarlkpa
gan kltnn esaslar bunlardr ve iyi bir vicdan onlarn tarafinda-
dr. Doadlk (Yunan Antikadaki gibi) paganla ahlakllk ola
rak, diyalektik olarak mcadele eder.

1048
(1885-1886)

Dnyaya antimetafiziksel bir bak Evet, ama sanatsal bir bak.

1049
(1885-1886)

Apllon m hilesi: gzel biimin ebediyeti; aristokratik sonsuza dek byle

olmaldrr yasas.
Dionyssos: ehvet ve zulm Fanilik, retici ve yok edici glerin
zevki, srekli yaratma olarak yorumlanabilir.

1050
(Mart-Haziran 1888)

Dionyssos tarz: birlik olma arzusu, ahsiyetin tesine uzanma, fani

liin uurumu karsnda gnlk yaam, toplum, gereklik: daha ka
ranlk, daha dolu, daha yzer durumlara tutkulu ve a a dolu bir ta
ma; yaam karakterinin tamamnn, btn deiimler boyunca ay
n kalan, ayn gte kalan, ayn ekilde ok mutlu kalan bir ey ola
rak cokun bir ekilde onaylanmas; kutsallatran ve yaamn en
korkun ve en kukulu niteliklerinde bile iyi diye adlandrlan b
yk panteist zevk ve znt paylam; ebedi reme, verimlilik, te
kerrr istenci; yaratcln ve yok etmenin birlik olmas gerektiine
dair bir duygu anlamna gelir.

638
 Dionyssos

Apollon tarz: mkemmel kendine yetmeye, tipik bireye, basit

letiren, ayrt eden, gl, ak, hrs olmayan, tipik klan her eye
duyulan arzu: kanunlar altnda zgrlk anlamna gelir.
Sanatn gelitirilmesi, tpk insann gelimesinin cinsiyetler aras
daki dmanla bal olmas gibi, ister istemez bu iki doal sanatsal
gler arasndaki dmanla baldr. G ve lm llk bolluu; so
uk, asil ve kat bir gzellikte kendini onaylamann en yce biimi:
Helenik istencin Apollon tarz.
Yunanl ruhunda Dionyssos tarz ve Apollon tarz antitezi, Yu
nanllarn doasn dikkate alrken, beni kendine ekiyormu gibi
hissettiren byk bilmecelerden biridir. Temelde Yunan Apollon
tarznn neden Dionyssos tarznn topranda meydana gelmek zo
runda olduunu; Dionyssos tarznn neden Apollon tarz olmak zo
runda kaldm; yani korkun ok eitli, belirsiz ve korku dolu
olan eylere istencini, lme, basitletirme, kurallara ve anlaylara
teslim olma istend zerine neden istencini krmak zorunda kald
n tahmin etmekten baka hi bir eyle ilgilenmiyordum. Kklerine
lml olmayan, dzensiz Asyal yatar: Yunanllarn yiitlii Asyall
yla mcadelesinden oluur; gzellik ona tpk mantn veya gele
neklerin doall gibi, verilmemitir fethedilmitir, istenmitir,
mcadeleyle kazanlmtr zaferidir.%

96 Nietzsche, Dionyssos taz ve Apollon tam arasndaki kontrast ilk kez ilk kitab olan
Tragedyanm ftuunda tantmtr. Daha sonraki eserlerinde Apollon tarana ok daha az
atf vardr ve Dionyssos ta ra 1052 nolu ksmda olduu gibi, gittike daha ok Hristiyan
lkla karlatrlmaya balanr. Yan yana getirilen bu iki konunun ruhu her zaman ayn
olmayp, Dionyssos tara buna uygun olarak deimektedir. nceki karlatrmada hibir
unsura imtiyaz tannmamtr rnein 1050 nolu ksmn sondan bir nceki paragrafna
baknz. Sonraki karlatrmada Nietzsche, Dionyssosu kendi dnyaya baknn sembol
olarak kullanmaktadr.
Tragedyann Douuuna ilikin bu dnceler-Ecce Homoda bu kitapla ilgili notlarla
balantl olarak-Nietzschenin ilk eserini anlamamz salamaktadr.

639
G stenci

1051
(1885)

Varoluun yceltilmesinin kutland en yce ve en erefli insan

zevkleri, makul olduu derecede, sadece en nadir ve en iyi yapl in
sanlara gelir; ve bunlara da ancak kendileri ve atalar, bu hedefin bi
lincinde bile olmadan, bu hedefe ynelik uzun bir hayat yaamlar
sa gelir. O zaman en eitli glerin ve zgr istencin ve gururlu
emirlerin en usta glerinin takn bir refah tek bir insanda toplanr;
tin, o zaman duyularda evindedir ve duyular da tinde; ve tinde ne
varsa, duyularda olaand bir mutluluk ve oyunu uyandrr. Ve et
rafnda da! Bu ters sreci Hafzm durumunda dikkate aln; Goethe,
daha belirsiz de olsa, bize olay hakknda bir fikir verir. Bylesine m
kemmel ve iyi yapl insanlarla tensel fonksiyonlarn birounun en
yce tinselliin sembolik bir sarholuuyla sonunda yceltilmesi
muhtemeldin kendi ilerinde bedenin bir nevi Tannsallamasm tec
rbe ederler ve Tanr ruhtur' nermesinin iled felsefesinden mm
kn olduunca uzaktrlarve bu da ilerinin sadece kendi iinde bir
eyi ve aslnda yarglayan ve hor gren bir eyi iyi diye niteleyen
ve ona Tann diyen hastalkl yapl insan olduunu aka gste
rir.
nsann kendini doann Tanrlatrlm bir biimi ve z sa
vunmas gibi hissettii zevkin doruundan, salkl kyllere ve
salkl yan insan hayvanlarn zevkine kadar bu btn, uzun ve
olaanst k ve renk mutluluu; bir gizemin iine atlan kiinin
minnettar rperiiyle, dikkat ve dindar sessizlikle, kutsal bir isim
le anlan Yunanl: Dionyssos. Daha sonraki alann insanlan, k-
nk, ok eitli, hasta ve tuhaf bir an ocuklan, Yunan mutlulu
unun derecesini nereden bilsinler; hakknda ne bilebilirler ki! Mo
dem fikirlerin kleleri, Dionyssos bayramlarna hakk nereden
tretebilirler ki!
Yunan bedeni ve Yunan ruhu, hastalkl cokunluk ve delilik
koullan altnda deil de iek atnda, dnyada o gne kadar
henz eriilmemi en yce dnya onay ve varoluun yceltilme-
sine ilikin gizemli bir sembol ortaya kmtr. Burada, imdiye

640
 Dionyssos

kadar byyen her eyin fazla ksa, fazla zavall, fazla dar grl
bulunduu bir standart vardr. Sadece sonraki alarn en iyi isim
leri ve nesneleri huzurunda Dionyssos szcn sylemek ge
rekir, belki de Goethenin huzurunda veya Beethoven ya da Sha-
kespeare veya Rafaelsonuta en iyi nesnelerimizin ve anlarm
zn yarglandm hissediyoruz. Dionyssos bir yargtr! Anlala-
bildim mi?
Yunanllarn, ruhun kaderinin nihai gizemlerini ve eitimle
arnma hakknda bildikleri her eyi, zellikle Dionyssos tarz dene
yimlerine dayanarak, sabit rtbe dzeni ve insanla insan arasndaki
deer eitsizlii hakknda bildiklerini yorumlamaya altklarna
hi kuku yoktur: Byk derinlik, byk sessizlik buradadr, Yunan
llarn btn konularndayeraltndaki bu gizli giri gizli durduu
srece, insan Yunanlilari tanyamaz ok srarl bilgin gzleri, bu hafri
yatta birok bilginin hl kullanlmas gerektiine ramen, bu ey
lerde hibir ey gremeyecektir. Goethe ve Winckelmann gibi, An-
tika dostlarnn asil gayretinde bile izin verilmemi, hatta arsz bir
eyler vardr.
Beklemek ve kendini hazrlamak; yeni kaynaklarn meydana
kmasn beklemek; yalnzlkta kendini yabanc yzlere ve seslere
hazrlamak; ruhunu pazaryerinin tozundan ve bu an sesinden
arndrmak; sadece kenara atmak deil Hristiyan olan her eyin s
tesinden Hristiyanlk st bir eylerle gelmek nk Hristiyan
doktrini Dionyssos tarznn kar doktrinidir. Gneyi kefetmek ve
zerine parlak, parldayan, gizemli bir gney gkyzn sermek;
gney salm ve ruhun gizli glln tekrar fethetmek; adm
adm daha anlalabilir, daha uluslar st, daha fazla AvrupalI, daha
fazla Yakndoulu, sonuta daha yunanl haline gelmeknk Yu
nanllar, Yakmdoulu olan her eyin ilk byk birlii ve sentezidir
ve bu adan Avrupal ruhim balangc asndan bizim yeni dnyam
zn" kefidir: bu gibi emirler altnda kim yayorsa, bir gn neyle kar
laabileceini bilir mi? Muhtemelen yeni bir gnle!
G stenci

1052
(Mart-Haziran 1888)

ki tr: Dionyssos ve armha Gerilen.97 Saptama: Tipik dini insan bir

k biimi [midir)98 (byk yenilikilerin hepsi hastalkl ve epi-
leptiktir); iyi ama burada bir dini insan trn, pagan darda brak
myor muyuz? Pagan klt, krann ve yaamn onaylanmasnn
bir biimi deil midir? En yce temsilcisi, yaamn bir zr ve Tan-
nsallarmas olmamal mdr? yi yapl ve cokunlukla taan ruh
tr! Kendi iine alan ve varoluun elikilerini ve kukulu yanlar
n kurtaran bir ru h " tr!
Buraya Yunanllarn Dionyssosunu yerletiriyorum: yaamn dini
onay, inkr edilmi veya ksmen bir hayat deil btn bir hayat;
(cinsel eylemin derinlik, gizem,100 sayg yaratmas tipiktir).
armha Gerilene kar Dionyssos: ite size bir antitez. ehitlik
leri asndan bir fark yokturanlamlan farkldr. Yaamn kendisi,
ebedi verimlilii ve tekerrr ikenceyi, yok etmeyi, imha istencini
yaratr. Dier taraftan strap ekmek masum olarak armha
Gerilenbu yaama bir itiraz, hor grlmesi iin bir forml olarak
kabul edilmektedir Problemin, strap ekmenin anlamnda yatt
m greceksiniz: Hristiyan anlam m, yoksa trajik bir anlam m. Bi
rincisinde, kutsal bir varolua giden yol olarak ileri srlmektedir;
kincisinde, varlk devasa bir strap miktarm bile savunacak kadar
kutsal kabul edilmektedir. Trajik insan, en sert strab bile onaylar:
bunu yapacak kadar gl, zengin ve kutsallatrabilecek durumda
dr. Hristiyan, dnya zerindeki en kk mutluluu bile reddeden
rastlad her yerde yaamdan strap ekecek kadar zayf, zavall ve

97 Ecce Homonun son notu tam olarak yledin -Anlaldn m?- armha Gerilene kar Di
onyssos.
98 midir" szc Alman editrler tarafndan eklenmitir.
99 MSde Typus, Alman editrler tarafndan ok hassas bir biimde Geist olarak deitirilmi
tir. Bu, MSnin: Trn tr" olarak okunduu anlamna gelmez; ruhtan sonra gelen
cmlenin tamam, Almanca orijinalinde Typus ve Typus arasnda belirir ki, cmleyi biraz
daha anlalr hale getirmektedir.
100 Gizemin okunuu belirsizdir; ancak bkz. yukarda ksm 148. Ayn fikir, Tragedyann Dou
u ve Puann Aiacakaranlnda da vardr. Ancak Aristofanes ve baz Yunan vazo ressamla
r, biraz farkl bir gr as nermektedirler.

642
 Dionyssos

mirastan yoksundur. armhtaki Tanr yaam zerinde101 bir lanet,

hayattan kurtuluu aramak iin bir iaret direidir; paralara ayrl
m Dionyssos, yaam vaadidir: Ebediyen tekrar doacak ve yok olu
tan geri dnecektir.102

101 MSde Almancada hayattan nce gerekli belirli tammlk eksiktir ama Alman editrler ta
rafndan eklenmitir ve tm basmlarda grnmektedir.
zetle: Bu ksm, birok adan kitabn tamam iin tipiktir. An aceleyle yazlm olup,
yayn iin dzeltilmitir; bunlara ramen dikkate deerdir-Nietzscheyi anlamamza
yardma olacak bir belge olarak, bir nesir pasaj olarak ve ifade ettii fikirler iin.
Schlechtann basm, her zamanki gibi, MSyi deil, 1911 (bu durumda s. 514) altnda verilen
bilgileri gz ard ederek, standart basm takip etmektedir.
102 1911, s. 514 uyarnca bu notun akabinde MSde yinin ve Ktnn tesinde iin fcr taslak
gelmektedir.

643
 IIL EBED TEKERRR

1053
(1884)

Benim felsefem, tm dier dnce tarzlarnn nihayetinde yok ol

masn salayacak muzaffer bir fikri getirmektedir. Bu, byk yeti
tirme fikridir bunu tayamayan rklar knanr: en byk yarar ola
rak kabul edenler, hkmetmek zere seilmilerdir.

1054
(1885-1886)

Mcadelelerin en by: bunun iin yeni bir silah gerekir.

ekid: korku dolu bir karan provoke etmek, Avrupay onun sonu-
lanyla kar karya getirmek: istenci yok etmeye istekli olsun ol
masn.
Sradanla indirgemenin nlenmesi Aksine yok etmedir!

1055
(1885)

Pesimist bir reti ve dnme biimi cokun bir nihilizm, baz ko

ullar altnda zellikle filozoflar iin vazgeilmez olabiliryeni bir
hayat dzeni iin yer amak veya dejenere olmu ve sonun gelmesi
iin lesiye zlem ekenlere dahil etmek zere, dejenere olmu ve
kmekte olan rklan krmak ve yok etmek iin gl bir bask ve
eki olarak.

644
 Ebedi Tekrrr

1056
(1884)

Birouna kendilerini yok etme hakkm veren fikri retmek isti

yorumbyk yetitirme fikrini.

1057
(1883-1888)

Ebedi tekerrr. Bir kehanet103

1) Doktrinin ve kuramsal gereklilikleriyle sonularm sunmak.
2) Doktrini kantlamak.
3) Ona duyulan inanan muhtemel sonulan (herkesi zorla aar).
a) Tahamml etme aralar;
b) zerinde tasarrufta bulunma aralan.
4) Orta nokta olarak tarihteki yeri.
En byk tehlike dnemi.
Haklar ve menfaatlerinin zerinde bir oligari kurmak: evrensel
bir insan politikas eitim
Cizvitliin karl.

1058
(1883-1888)

ki en byk felsefi bak alan (Almanlar tarafndan tasarlanmtr):

a) olu bak as, geliim bak as.

b) varoluun deerine ilikin bak as (ama nce Alman pesimizmin
sefil biiminin stesinden gelinmelidir!) her ikisi de belirleyici bir biim
de benim benimi bir araya getirdiler.

Her ey olur ve ebediyete kadar tekerrr eder kamak mmkn

deildir! Deeri yargayabdiimizi varsaym; bundan ne kar? Sekin
bir prensip olarak kuvvetin (ve barbarizmin!!) hizmetinde tekerrr fikri.
Bu fikir iin insan olgunluu

103 MSde: Bir Kehanetler Kitab. 1911, s. 514 uyarnca bu ksm Ebedi Tekerrr adnda bir kita
bn plann temsil etmektedir.

645
G stenci

1059
(1884)

1) [Ebedi tekerrr]104 fikri: gerek olsayd, gerek olmas gereken ge

reklilikleri. sonulan.
2) En kat fikir olarak: nlenemediyse yani tm deerler tekrar de
erlendirilmemise, muhtemel etkisi.
3) Tahamml etme aralan: tm deerlerin tekrar deerlendirilme
si. Artk belirliliklerden deil belirsizliklerden zevk alma; artk
nede ve etkinin deil srekli yaratcln olmas; atk koru
ma istenci deil g istenci; artk hantal her ey sadece sbjek
tiftir ifadesi deil bizim de eserimizOnunla gurur duyalm!
ifadesi.

1060
(1884)

Tekerrr fikrine tahamml edebilmek iin, insann: ahlakllktan

kurtulmaya; ac faktrne kar yeni aralara (a bir alet olarak,
keyfin babas olarak dnlr; keyifsizliin kmlatif bilinci yok
tur); btn belirsizliklerin, deneyselliklerin bu an fatalizme bir
kar arlk olarak hissedilmesine; gereklilik anlaynn kaldrlma
sna; istencin kaldrlmasna; kendi iinde bilginin kaldnlmasma
ihtiyac vardr.
insan kuvveti bilincinin en byk ykselmesi, insan st inam
yaratt zamandr.

1061
(1887-1888)

Dncenin iki en an tarzmekaniki dnce tarz ve Platon

tarz dnceebedi tekerrrde uzlamtr. her ikisi de ideal olarak.

104 Parantez iindeki szckler. Alman editrler tarafndan eklenmitir.

646
 Ebedi Tekrrr

1062
(1885)

Dnyann bir amaa olmu olsayd, bu amaca ulalm olurdu Bu ama

cn baz beklenmedik son halleri olmu olsayd, bunlara da ulalm
olurdu. Herhangi bir ekilde ara vermeye ve bu varolu yeteneini sa
dece bir an iin bile ele geirmeye muktedir olsayd, tm olu, tm d
nceler, tm tinler' ile birlikte uzun zaman nce sona ererdi Oluun
bir paras olarak tin gerei dnyann hibir hedefinin, hibir son
halinin olmadnn, sonunun olua muktedir olmadnn kantdr.
Yine de eski bir alkanlk olan, amaa her olayla badatrma ve
dnyay ynlendirici, yarata bir Tann ile badatrma alkanl y
lesine gldr ki dnr, dnyann tasarland gibi tamamen
amasz olduunu dnmemek iin aba gstermek zorundadr. Bu
fikiryani dnyann kastl olarak bir amatan kand, hatta dn-
gsel bir seyre girmemek iin hilelere sahip olduu fikriancak dn
yaya sonsuz yenilik kabiliyetini yani dnya konusunda olduu gibi
sabit bir byklkte sonlu, kesin ve deimez bir gce, biimleri ve hal
leri ile birlikte sonsuz bir yeniliin mucizevi gcn zorla kabul ettir
mek isteyenlerin akima gelir. Artk bir Tann olmamasna ramen,
dnyann hl ilahi bir yaratma gcne, sonsuz biim deitirme g
cne sahip olduu; kendini bilinli olarak eski biimlerinden herhan
gi birine dnmekten kand; yalnzca her trl tekrardan kan
ma niyetine deil, bunu gerekletirmek iin gerekli aralara da sahip
olduu ve son olarak, amalardan, son hallerden, tekrarlardanve
bylesine affedilmez ekilde hasta bir dnce ve amlama yolundan
kaynaklanabilecek baka her eydenkamak iin her an hareketle
rinden her birini kontrol ettii varsaylmaktadr. Hl eski dini dn
ce ve arzulama yoludur; herhangi bir ekilde dnyann her eye ra
men eski sevilen, sonsuz, snrsz yarata Tann olduuna ani, her
hangi bir ekilde eski Tanrnn hl yaadna inanma zlemidir,
yani Spinozamn deus sive natura nermesi ile ifade ettii zlemidir
(hatta natura sive deus105 gibi hissetmektedir).

105 Tann veya doa.

647
G stenci

yleyse nihai deiim, bilimsel tinin Tann icad dini kaynakl tin
karsnda yakn zamanda elde ettii stnln en ak biimde
tanmlayan kanun ve inan nedir? u deil midir: Bu eklide d
nlemeyecei iin dnyann, bir g olarak, snrsz olduunu d
nemeyiz; G kavram ile badamad iin, sonsuz g kavram
n kendimize yasaklyoruz. Dolaysyla dnya, sonsuz yenilik kabili
yetinden de yoksundur.

1063
(1886-1887

Eneji tasarrufu kanunu, ebedi tekerrr gerektirir.

1064
(1885)

Hibir zaman bir denge haline ulalamamas, bunun mmkn ol

madn kantlar. Halbuki belirsiz bir uzayda buna ulalmas gere
kirdi. Ayn ekilde kresel bir uzayda. Ebedi hareketin ve nihayetin
de btn kusurlarn nedeni, uzayn biimi olmal.
G ve dinlenme, ayn kalma birbirleriyle eliir. Gcn l
s (byklk olarak) sabittir, ama z deiim iindedir.106
Zamanszlk reddedilmelidir. Bir gcn herhangi bir belirli
annda btn glerinin yeni dalmnn mutlak artll verilmi
tin hareketsiz duramaz. Deiim ze aittir, dolaysyla geicilik de:
yine de bununla deiimin gereklilii sadece bir kez daha kavramsal
olarak ne srlm oluyor.

1065
(Kasm 1887-Mart 1888)

Belirli bir imparator, bir eyleri ok fazla ciddiye almamak ve arala

rnda huzur iinde yaamak iin, her eyin fani olduunu akimdan

106 MS, yle devam eder: gerilimle, zorlayarak

648
 Ebedi Tekrrr

kartmazm. Bana gre tam aksine her ey fani olamayacak kadar

ok deerli grnmektedir her ey iin bir ebediyet aryorum: insan
en zel merhemleri ve araplar denize mi atmal? Benim tesellim,
olan her eyin ebedi olduudur deniz onu tekrar dar atacaktr.

1066
(Mart-Haziran 1888)

Yeni dnya anlay. Dnya vardr; oluan bir ey, geip giden bir ey
deildir. Ya da daha ziyade: olur ve geip gider, ama asla olmaya ba
lamamtr ve asla geip gitmeyi brakmayacaktrkendini her iki
sinde de muhafaza eder. Kendi iinde yaar: dks gdasdr.
Yaratlm bir dnya hipotezinden bir an bile korkmamz gerek
memektedir. Yaratmak anlay bugn tamamen tanmlana
maz,107 gerekletirilemez bir eydir; sadece bir szck, batl inan
andan kalma gelimemi bir kalntdr; tek bir szckle hibir ey
aklanamaz. Yaknlarda, birok kez mantkl ilemler yardmyla
balangc olan bir dnya tasarlama giriimleri yaplmtrgenel
de, tahmin edebileceiniz gibi, gizli bir teolojik gdyle.
Yakn zamanda birok kez gemiteki dnyann geici sonsuz
luu (regressus in infinum) anlaynda bir eliki bulmak iin giri
imlerde bulunmulardr kafay kuyrukla kartrmak uruna bile
olsa, byle bir eliki bulunmutur. Bu andan itibaren geriye doru
sayp, Asla sona ulaamayacam demekten beni hibir ey alko
yamaz; tpk ayn andan itibaren sonsuza dek ileri doru sayabilece
im gibi Sadece doru olan regressus in infinitum anlaym, kesinlik
le gerekletirilemeyen bir sonsuz progresss [ilerleme] ile eitleme
hatasn yaparsam buna kar korunmalym sadece ynn (ile
ri veya geri) mantk asndan nemli olmadn varsayarsam, kafa
yo ankuyruk kabul edebilirim: Bunu size brakaym, sevgili
Bay Dhring!
Bu fikre daha nceki dnrlerde de rastladm: her seferinde
baka gizli amalarla saptanmt (genelde creator spiritus lehine te

107 Bu szck okunmamaktadr.

649
G istenci

olojik). Dnya herhangi bir ekilde salam, kuru, l, hi haline gele

bilseydi ya da bir denge durumuna ulaabilseydi veya dayankllk,
deimezlik, imdi-ve-ebediyeni kapsayan herhangi bir hedefi ol
sayd (ksacas, metafizik adan sylemek gerekirse: olu kendini
varlkta veya hilikte zebilse), bu duruma ulalm olurdu. Ama
ulalamamtr: bundan kan sonu
Kendi ilerinde mmkn olan bir sr dnya hipotezinin dzeltil
mesine yarayacak tek kesinlik budur. rnein mekaniki kuram, Willi-
am Thomson108 tarafndan ileri srlen nihai bir duruma gtren sonu
tan sakmamyorsa, mekaniki kuramn dayanaklar rtlm olur.
Dnya, belirli bir g miktar ve belirli sayda g merkezleri ola
rak dnlebilirse ve kalan her trl betimleme belirsiz ve bu
nedenle yararsz kalr bundan kan sonu, varoluun zar oyu
nunda, bir dizi hesaplamalardan gemesi gerektiidir. Sonsuz za
manda mmkn olan her trl kombinasyon herhangi bir zaman
da gerekleecektir; hatta: sonsuz kez gerekleecektir. Ve her kom
binasyonun ve sonraki tekerrr arasnda mmkn olan tm dier
kombinasyonlar yer alacaktr ve bylece bu kombinasyon koulla
rndan her biri, ayn serilerdeki kombinasyonlarn sras ve tama
men zde serilerin dairesel bir hareketi gsterilmektedir: kendini
sonsuz kez tekrarlayan ve oyununu in infinitum oynayan dairesel bir
dnya.
Bu anlay sadece basit bir mekaniki anlay deildir; nk
byle olmu olsayd, zde durumlarn sonsuz bir tekerrrn deil,
nihai bir durumu meyana getirirdi, dnya bu duruma ulaamadn
dan, mekaniki kuram kusurlu ve sadece geici bir hipotez kabul
edilmelidir.

108 Birinci Baron Kelvin (1824-1907). ngiliz fiziki ve matematiki, Kelvin veya Mutlak s cet
velini bulmutur.
Nieczschenin iddias iin aynca bkz. ksm 55 ve benim eserim olan Niezsde, Blm 11,
Ksm D ve Nietzsche hakknda Encyciopedia o f Phosophy, ed. Paul Edwards, New York,
1967de yaymlanan makalem

650
 Ebedi Tekrrr

1067K
(1885)

Peki benim iin dnyann ne olduunu biliyor musun? Aynamda

gstereyim mi? Bu dnya; enerji canavar, balangc olmayan, sonu
olmayan; salam ve demirden bymeyen veya klmeyen, kendi
ni geniletmeyen, sadece dntren bir g bykldr, bir b
tn olarak, deitirilemeyen boyutta, harcamalar veya kayplan ol
mayan, ama ayn zamanda art veya geliri de olmayan bir ev; bir s
nr gibi etrafi hilikle evrilmi; bulank veya harcanm bir ey de
il, sonsuza dek uzatlm bir ey deil, ama belirli bir g olarak belir
li bir mekna oturtulmu ve oras buras bo olabilecek bir mekna
deil, her yerde g olarak, glerin bir oyunu ve glerin bir dalgas
olarak, aln zamanda hem tek hem ok, burada artan ve ayn zaman
da baka bir yerde azalan; tekerrr yllan, kendi biimlerinde bir
medcezirle birlikte ebediyen deien, ebediyen geri akan, birbirine
akan ve koturan bir gler denizi; en basit biimlerden en kompleks
biimlere doru, en sessiz, en salam, en souk biimlerden en scak,
en kank, en kendi iinde elikili biimlere doru gitmek iin aba
gstermek ve daha sonra bu bolluklardan kp, kendini hl bu devir
ve yllarn ayn kalnda onaylayarak, kendini sonsuza dek geri dn
mesi gereken bir ey, doymak bilmeyen, gizlenmek bilmeyen, tken
milik bilmeyen bir olu olarak basite doru, elikiler oyunundan
uyum zevkine geri dnmek: bu, benim ebedi kendini yaratmann,
kendini yok etmenin Dionyssos tarz dnyamdr; benim iki kat haz v e
ren gizemli dnyam; benim dairenin zevki bizzat bir hedef haline g e
lene kadar hedefi olmayan iyinin ve ktnn tesindeliimdir; bir
halka kendine kar iyi bir isten hissedene kadar istensiz bu dn
ya iin bir isim mi istiyorsunuz? Tm bilmeceleri iin bir zm? Siz
kendini en iyi gizleyen, en gl, en ylmaz, en gece yans insanlar iin
bir k? Bu dnya g istenddir-ve baka hibir ey deildir! Ve siz kendi
niz de bu g istencisinizve baka hibir ey deil!

109 Bu ksmn byk bir blm Nietzsche tarafndan daha nce izdii daha erken bir versi
yonun zerine yazlmtr. Daha nceki versiyon, 1901 ilk basmnda ksm 385 olarak ve
daha sonra 1911 s. 515'te baslmtr.

651
EKLER
 NEETZSCHE YAYIN KRONOLOJS

Mziin Ruhundan Tragedyann Douu 1872

David Strauss, tiraf ve Yazar 1873
Tarihin Yaam in Yaran ve
Yararszl zerine 1873
Eitimci Olarak Schopenhauer 1874
Richard W agner Bayreuthta 1876
nsanca Pek insanca 1878
Gezgin ile Glgesi 1880
Tan Kzll 1881
en Bilim 1882
Byle Buyurdu Zerdt 1883-1892
yinin ve Ktnn tesinde 1886
Ahlakn Soykt stne 1886
Wagner*01ay 1888
Putlarn Alacakaranl 1889
Deccal 1895
Ecce Homo 1908
Nietzsche W agnere Kar 1895
G stenci 1901
 NIETZSCHE ELYAZMALART

Bu elyazmalan The VVffl to Power (1968) kitabndan alnmtr.

 (*)
tiltyl WM I* it i. !\ % *J \t 1

1^ U* fy. 0 ^ 1 < ^ 14^ * r |j"wl A A/ tyf,

4/ VW ,)*A h,U k, J j ht/tif..}
evl<^ NUU Al ? A av
UpJ* Aty/ l* ( ifa [**
>k/|fl ** J* 3 A. (*
mi* (, V i I 1'^ ' ^
w K, y**\(*. l\ ty *v (U , t|f ml* jM lty lfy **f>,
m^h^, tni fa \\A y* Ka pj> . \#U k
.H J K * n J yi %miJL r t j o 9
MikUM,\*) ^> C^HmUm ^s- ' y U f**fat> Q -
. 1 V ^ M , lu ij 'T^ U V ^ U k J^ jC ( Myt^<ify n **^

lM / j| l^ - ^ 3 ^ _

^ % h Um. i* wt <ftU*it v % Jr tiT w wu

k ^ ,. ^ , H
ra ^ 6^ ^ ? -
^ i . * & .^ <- M/ ^ v *l^ V vwfr>
*0.7>A w- i * 'fi * j *v y*b*fyyy

,k vk ufcUJfv </Ji W i ^ fif/f*Q if'n , (

K y W ( t. q^ , VK^JJ -y$> i/^ V f' ^ H |^m ^ f * -
f a k*lU\/k 4$j* , V ^ w V'*' V** ** ^ totl{-
-
 *?
Jl |Mlum K (n ft h

fa
p J^ Jl ktJI 11 Jtn y tflfy f, ^Hftj
i* U | M WbmMu #/ &6mA.
0. y*fe*t | * M ) |#| Imm
t* ** W * <)' w jl | mm> \fil \
<0 ^ 1 itini f n*4C ti, K l, ;
I *> ( V ' ^ k & ? A
fc- Cm*A i t i V*U \ y(*f V y Au,'
t) 9 : m4{ ml ^ . kiA
^ ^ V. Cnpb$*t y W '

Al tLp 9o ( t i . .
i i i y J f i . 1 ^ .

i - * y^> f ^ . ^ y ^ | tn>n ^ ^ Y
)> wu a p ^ H *
w | < 4 4 . * A f V y > x. fy jti 4.tt yJ,
t . .* . * 4 itu U f x f y ^ ft y ,,

, UM^tl^H , l^Jraftj^t ^ VrtlJi*

y (W u^iMi ^ |^i ^ \ **y. j

J * fc W
)U&t t 6 ^ ^ 4 w , u j t y * fry v -.
r'

flJl 4 jrt| * Vfa-jkj >

1^ Jv *1^ ^u' 1**^. typtylrfi w* ** f,l ^ d **

Ju* 0 mt|^t*(* -wV|<]

. V < ^ 6 - , -j| * H trnj,#
^iW ^ 5 * * t ^ Cty* ty/l \ ll
^ * * W t, M*ftA]y4 * (3. ^ lte#> *
H V H .- 9i^ ^ ^ j ^ y r ( -< > y v k * Q (u*yy''J
fjfl nt|) rij Uy (jmj/l i/tff . f U (4lw*f w*Jiytt
t ti A t . Mll. * A ' i *4i\ t /al
! Mf|/MH. G* { ^ ^ * ^ ^ W ,&h
y^n* A ^#h#Jl *&l Q ttfy
k lty*. W *f J\ fy y V<A Vt*> : it ** ^(Htv,
Wv 1>H W % tU Un H*Vr ^ '.v ^ V
K * & K VUWH \n*, < $ y ? t*l W * U

ryrfUfy >1 4 ^ l,K 1 v ^ * {f

'^ L .^ 4 "k: A A O t ] / & $ , ) / M l 4 * i

Jvv <fY\hhy>*A * ^ J ^ j t |
f , ^ '| v 4^ (!U k \ . MMfc V H ^ r l j
| wi ) hw!' <^ |
ll*Nllj^i% I iZy * ^ ^
M
 % h * im i ^ ^ i M Sv 4 v 'ytyll l j

(/^|< /. W^s*() t y f fH*M i ^ **&* A 'A i'

^ fe*i fy*M t w \W*<^A j ? & *W*
L . bty i* U 4 < Cwn^wW^ < _** ^ **

(SS' . ""**
rttyl J ^1 , /fr tytyl ^ j |nt*A * **M -
h^|>(m> V k * ^ Am tAU*A\. *h*jl\fyfa.j*( . /J^ h
Lfy ,K v * W ^ r i , v & * > j* w )4 y^h u ^j I MM* i

y\ y k tfo , *. W *<" -
^*. 'Y/fiU fa Ifcrjfif I ViK^ftS V **t? <y*-
*, yM>rty*& A ly||MM^ ni|^, km, *

m*. WwIj [-. f\ y*rms,^, tyuttyj/l* , f/ i

^ Wt*|l \ ( k* w * *' Vw ^n^, &,
Htv n>*vj, A tj ^ 1 1 i) \ji ,it ^,6, -
^ ^ yj*( jj W *& j ^ ^ v* I** f
j M p ^ X(/t 4 A.
I 1 <y.Jj,| (<.', m |fy, t y >| m f y ^ ^ l* ^ ,
| <inAUtrf 1 V w j ^ yj/<J |^( * 2i* t*h ^ y *uf(ly i

**3 Cn|f*M^ Cm(f Ttmlfi>*ti Ht, hU/ty

t iftyu yy* (W |) H(yv ^ -^ ^ i 8^ * I*. ^V, |
<k V y *y ,: 4 ,M vi^ytA, U v^), ll^ i
fflri > V- ^ .^ ty H h .j
 /<
I I.
w
y * . A <V| V- M 1 1 K ^ \
, u**. k u t ^ *'|tV>v X

; L ui v*f ^ 1 * "H ' ^^

K < te t w 0 ^ X G * * * ' -

i ^ ^ .11 iv * .

. J? '
v^ t> u M , ^ p 4 ^

y^Hv^ ^ ^^ ^ ^
u^U p jto ti'& L b P ^ Jt
a J : v 4 *-^. * * h
k. 4 * 4 4 *f|*. H fffa *M )* \ r*-
tu|^ (^ **^ , ^ ^ 1* yMl^ i) v1 ^
*tu *

If 4 < r* M& < *fcf* J ^ l w * '/ '

k ^ y fM * ^

^ v L i* a.>H* i r ^ * - * '
o jj ^ ^
- K UjUify ' k f y r t f , u ^ l4JJV
* i, v < ^ k ^ V ^ w .- k] t h' *
- ^ ^ Igfe^ h ^ J u M h
; - * -H t^ v^ * * * **
 +,* J&ftVyV .V^r?' # \

- 1 6 0 U 4 . j f c w*. i^ w , y b i t ^ f - ^ W * IfJ^U > #

*> -H - ->-

I 41 .v ,**, k^-U ^ i. fafc*. ,^ jV (u y V>4t|4 ,I|a

WN**t ">H '4 h MfrMffr JMjjy* ^,it, 4*afr. ^
(f+- *1 SJJ .
^.MMdv^t-, rf^t M (~<<4-. fc. veAM*j,te> W ^ . |4.:
{.TT^ xi *"M>*******fcj S f e & ** K ,-**u V
' g y * b i <^*<r ,>V** V 4 ftfl W Ifcf

i -I- l~ , ' l *~W' '

V |- l*'~'1'^t , A fcflf5sf*ll3fc<*f,w]*. KaCll M '
* **** &41~4 **"<
. te*jf*: Jh(<A1UJW*< w|r~**(, J*. ftt <4f Jk* J**4 Cm
k, V. f W^(

y
j jn|in.I+ml 4 1 * V r V* f i1! 1 l y jI ' f
S*1 V y* * m, M
auu
 I a mw{<jU *

* h (a , U
u G u ^ *S W s H
U
|% ^ * : *> ^ <1 |4n^, (-(.^l. K. (411*4., Jk|&4
^1 j il.

O M W r ^

0 ( W lu' , (U J h^M
^)w|u (</utf1^nWA( i W*//f *h tk |kv,VA<
** Wfc w*h*
^<Jk. m|tn{t*||a itjlV j I'v, ^tt^lul**( ^ (^ *dhM \ J|l J**
^ s4 ^ U J k yf|m| h((iM1. 6 v^^.W ^
in ty t mit *l< * * t^*a^ * j0 \ H
*.(n v uy^o V |t Al M U W (k*A ^
4^m_-.\4At .. L ty * jlu. Um|h| t j^Ak> \*J
 flk U , l A kj/l ,V^ V '"* ^ ^ fe-^-yfu
fll. \ ^^ lliu. , nutlto^mih ^ ^ j-ty-
\f(j *njl \MyW> '. 4V|| 8j U ^ V - y , - -
^ t 4 |W- V J\j J\ IiyfytZ. Ulyty)U^f \m ,
(n<Jh ,} |u ( |> U*j|*{fU(*^4.u<(/ m] hA*> ,J 1
fy-Ti^MlJ jjy fyutyll ['Tg f ^ f ^ /. *Uvv |^* n J .
00 << M *** |*ty 1t4|*V * jj#*** vjf ' C^\ a<9 mJ [ms UW>><
IfolMk W
Cu> (m\ C|Hm4 4 Avuj(6J iK k't<|*V jkw O <, |

, v H *4| W * ^ ^ 2 . U v f M
tw^ CuoHtjf rn^i<y* M m |jt*pT Cuy$*\ hk1
^W)u r ^ l^ W ^ r<<
u !? ^V H * v iS

V l^d

^Ik, ^<A ,4^ VAa ^ l|ev^||l'Hvjrt il* M ) l*V w iA k

M \ n ty A y fn ^ Al >Al
** (/U y<v fuw M h v
W^tCutil ... V J f U- U fo ( W l i A M ytty
q Aki v (W|. VrCoyW' J| wf*(3Al

'ktoH vuy ^ \ * \ i k n ] / * i vfy by * W hI

^ --- - - ---v **
 DZN
A c
Alfieri, Vittorie 88
Amiel, Henri Frederic 196
Anaksagoras 279,286
Anaksimander 279
Aristofanes 255,642
Aristoteles 250,304
6
Baudelaire, Charles 84
Batimler, Alfred 9,10,11,14
Beethoven, Ludwig van 94, 95,
525,530,641
Bemard, Qaude 51
Bismarck, Otto von 80,109,560
Bjmson, Bjmstjeme 78
Borgia, Cesare, 554
Brahms, Johannes 94
Brandes, Georg 78,79
Buckle, Henry Thomas 556
Buda 42,61,127,155,177
Bnyan, John 545
Byron, Lord 66,91,93
Cagliostro, Alessandro 288
Camus, Albert 13,175,534
Cariyle, Thomas 39,236,307,471,
602
Cicero 280
D
Damkles 482
Dancourt, Florent Carton 104
Dante, Alieghieri 615,623,630
Darwin, Charles 70,110,112,178,
189, 269, 414, 434, 435, 436,
437
Delacroix, Ferdinand Victor Eugene.
93,94
Democritus 297
Descartes, Rene 85, 296, 319, 327,
352,375,376 .
Don Juan 469,497,518,554
Dostoyevski, FyodorMMailovich76,
79,173,295,465,466,468
Dhring, Eugen 110,498,649
66 7
G stenci

E Goncourt Kardeler 76,77,518

Grimin Kardeler 95
Eichendorff, Joseph von 95 Grote, Geoge 289
Eliot, Geoge 36 Guyau, Jean-Marie 234,582
Epiktetus 275
Epikros 168, 288, 298, 301, 572, H
630
Eschenbach, Wolfram von 223 Hafz 334,531,640
Handel, Geoge Frederic 560
F Hartmann, Eduard von 82, 447,
497
Feuerbach, Ludwig 384 Haydn, Franz Joseph 94
Flaubert, Gustave 76,77,94,515 Hegel, G. W. F. 9, 26, 86 , 87, 88 ,
Fontane, Theodor 93 188,247,257,275,276,277,278,
Foulliee, Alfred 489 281,389, 447,533
Freud, Sigmund 231,389 Heidegger, Martin 64,296
tt Frederik 106, 554 Heine, Heinrich 95,523,524
Herakleitos 279,288,297
G Herder, J. G. 247,266
Hesse, Hermann 575
Galiani, Abbe Ferdinand 82,108, Hilton, James 231
111,612 Hipokrates 302
Gast, Peter 40,76, 111, 281,394,398, Hitler, Adolf9
427,440,451,456,483,536 Hoffmann, E T. A. 95
Gautier, Theophile 76,93,515 Homeros 118, 174, 255, 286, 287,
Gide, Andre 13,115 478,531
Gluck, Christoph Willibald 94 Hugo, Victor 66,93,520,522,526,
Goethe, Johann Wolfgang von 534,547
26, 87, 92, 94, 95, 98,101,111, Hume, David 83,92,350,358
140, 232, 233, 234, 255, 257,
266, 281, 356, 373, 472, 487, I
498,514,517,522,524,528,531,
533, 559, 560, 622, 631, 633, Ibsen, Henrik 17,78,79
640, 641 Ingres, J. A D. 94

668

J Ludovid, Anthony 17
Jaspers, Kari 296,609
Juan, Don 94
K
Kafka, Franz 13
Kant, Immanuel 35,83,87,91,108,
189,197,214,227,248,257,275,
276, 277, 278,283, 288, 301,
302, 304, 309,339, 348, 349,
350, 360, 363,364, 372, 375,
444,492,563,587
Keller, Gottfried 627
Kierkegaard, Soren 78,79
Klopstock, F. G. 266
Kopemik, Nicholas 497
L Muhammed 124,605
Lamartine, A. M. L 93
La Rochefoucauld, F. Duc de 246,
553
Lazzaroni, 572
Leibniz, G. W. Von 92, 275, 278,
560
Leonardo da Vind 255
Leopardi, Giacamo 82,464
Lesage, A. R. 104
Lessing, G. E 281
Levy, Oscar 17
Locke,John92
Lortzing,G.A.95
Dizin
Luther, Martin 149,157,161, 237,
248,279,472,495
M
Machiavelli, Niccolo 161,485,580
Manu 100,122,123,124,456,470
Manzoni, Alessandro 611
Markus, Aurelius 246
Marx, Kari 384
Megaryan Okulu 301
Mendelssohn, Felix 94,524
Meyer, Michael 79
Michelet, Jules 236
Mili John Stuart 41,234,483,579,
580
Mirabeau, Victor de Riquetti 516
Mitchell, Silas Weir 173
Montaigne, M E De 248
Montlosier, F. D. 586
Mozart, Wolfgang Amadem 94,
530
N
Napoleon 39,47,93,109,281,313,
355, 421, 468, 474, 522, 554,
556,606,622,623,629
Nietzsche 319, 327, 330, 335, 339,
353, 354, 355,356, 358, 362,
369, 374, 384,389, 392, 393,
398, 400, 422,439, 454, 463,
465, 466, 469,476, 481, 483,
669
G stenci
485, 489, 501, 506, 508, 516,
518,524,528,532,534,535,541,
548, 1554, 556, 559, 563, 564,
568,571,575,582,583,585,588,
589, 595, 599, 600, 608, 609,
610,611,612,618,623,627,629,
630, 631, 632, 633, 634, 635,
639,643,650,651
Newman, Emst 9
Nietzsche, Friedrich 1, 2, 4, 9,10,
11,12,13,14,15,16,17,18,19,27,
28,32,36,49,56,64,69,71,76,
77,78,79,82,84,87,89,90,92,
95, 96, 99, 100, 106, 118,120,
125,126,128,129,136,140,143,
153,162,173,174,176,214,226,
228,229,231,232,244,250,255,
258, 267, 268, 274, 276, 285,
291, 292, 295, 300, 305, 306, Regnard, Jean-Franois 104
307,311,314
Novalis 49
O Rousseau, J.J. 67,83,84,85,89,90,
Odysseus 355
Offenbach, Jacques 523,524
Overbeck, Franz 79
P
Pascal, Blaise 54, 77, 92,169,177,
181,185,186,196,200,237,260,
261, 275, 283, 285, 297, 376,
494,582,622,623, 625
Paul, SL128,132,133,134,136,138,
670
139,140,142,148,157,158,162,
238,418,582,598, 650
Peny, Ralph Barton 231
Petronius 531,568
Pitti, Palazzo 529
Platon 120,123,124,150,154,162,
188,215,252,272,274,286,287,
288,289,290,292,295,296,297,
298,300,303,373,375,412,472,
506,598,605,686,645,646
Podach, Erich 11,27,106
Prometheus
Pyrrho 283, 288, 294, 295, 297,
298,301,307
R
Ranke, Leopold von 109
Renan, J. E 77,109
Rilke, R. M. 49
Ross, W. D. 598
91, 92 95, 101, 104, 105, 233,
237,257,472,622, 626
Rubens, Peter Paul 531
S
Sand, Geoge 66 ,93
Sartre, Jean-Paul 79,174
Scherer, E H. A 76,77
Schiller, Friedrich 95,236,588
Schlechta, Kari 10,11,16,19,27,78,
106,126,129,131,138,164,214,
 Dizin

259, 271, 300, 304, 305, 313,Teresa, St. 164

435,439,579,604,628,643 Tertullian 95
Schopenhauer, Arthur 34, 35, Thierry, Augustin 234,586
57, 77, 78, 82, 83, 84, 85, 86 , Thomson, VVilliam 650
88 , 139, 196, 200, 247, 255, Thukydides 289,302
256, 257, 275, 277, 278, 281, Tieck, Ludwig 95
313, 397, 437, 442, 447, 454, Timon 288
471, 512, 513, 518, 525, 532, Tolstoy, Leo N. 76,295,625
535,617,622,623,630 Turgenev, Ivan 76,77

Schumann, Robert 95
Schtz, Heinrich 524
Scott, Walter 75,522
Seneca 280
Shakespeare, William 93, 533,
609,641
Shelley, Percy Bysshe 625
Spencer, Herbert 56,257,283,354,
568,591
Spengler, Oswald 232
Spinoza, Baruch 59, 87, 233, 234,
375, 376, 404, 440, 572, 647
248,275,292
Stendhal 94,111,355,515
Stifter, Adalbert 627
Stcker, Adolf 80,154
Strauss, David Friedrich 528
Strindberg, August 79
Swedenborg, Emanuel 83
T Wrzbach, Friedrich 14,15
V
Vamhagen, Rahel 524
Vedanta 120,418,625
Vemet, Horace 94
Vigny, Alfred de 625
W
Wagner, Richard 17, 26, 49, 78,
80, 83, 93, 94, 95, 96,101, 223,
515,519,520,521,522,524,525,
526,527,528,530,532,533,534,
539,547,617,635
Wallace, Alfred Russel 110
Weiss, Otto 106
VVhitehead, Alfred North 408
Winckelmann, J. J. 522,533,641
Wittgenstein, Ludwig 384

Taine, Hippolyte Adolphe 76,77, z

281,521,534, 623
Tartuffe 36,148,289 Zola, Emile 518,521,

671
Bu kitabn arka plannda kar karya kaldnz
dnce tek bana kasvetli ve nahotur:
Bugne kadar bilinen hibir pesimizm tr,
bu dereceye kadar kt niyete ulaamamtr.
Burada gerek ve grnrdeki dnyann
antitezi eksiktir: Sadece tek bir dnya vardr
ve bu dnya sahte, zalim, elikili,
batan kartc ve anlamszdr.
Yalanlarn yaamak iin gerekli olmas,
varolu karakterinin korkun ve kukulu
bir parasdr.

Friedrich Nietzsche