Panulat Kung Ang Tula Ay Isa Lamang

Benigno R. Ramos (1930) Jesus Manuel Santiago (1976)

Kung ikaw, Panulat, ay di magagamit Kung ang tula ay isa lamang

kundi sa paghamak sa Bayang may hapis, pumpon ng mga salita,
manong mabakli ka't ang taglay mong tulis nanaisin ko pang ako'y bigyan
ay bulagin ako't sugatan sa dibdib. ng isang taling kangkong
dili kaya'y isang bungkos
Kung dahil sa iyo'y aking tutulungan ng mga talbos ng kamote
ang nagsisilait sa dangal ng Bayan, na pinupol sa kung aling pusalian
manong mawala ka sa kinalalagyan, o inumit sa bilao
at nang di na kita magawang pamaslang! . . . ng kung sinong maggugulay,
pagkat ako'y nagugutom
Di ko kailangang ang ikaw'y gamitin at ang bituka'y walang ilong,
kung sa iyong katas ang Baya'y daraing, walang mata.
ibig ko pang ikaw'y tupuki't tadtarin Malaon nang pinamanhid
kaysa maging sangkap sa gawaing taksil . . . ng dalita ang panlasa
kaya huwag,
Di ko kailangang ikaw ay magsabog mga pinagpipitaganang makata
ng bango sa landas ng masamang loob, ng bayan ko,
ibig ko pang ikaw'y magkadurug-durog huwag ninyo akong alukin
kaysa magamit kong sa Baya'y panlubog. ng mga taludtod
kung ang tula ay isa lamang
Kailangan kita sa gitna ng digma pumpon ng mga salita.
at sa pagtatanghal ng bayaning diwa,
hayo't ibangon mo ang lahat ng dukha!
hayo't ibagsak mo ang mga masiba!
Kung 1. Galing Ka sa Mega Isang Liham ng Pag-ibig
Lamberto Antonio
At 2. Uuwi sa Pasig
German Gervacio Buwan, buwan
Hulugan mo ako ng sundang...
kung wala kang pantaksi Mahal kong Islaw Palitaw
2 ang opsyon mo: Bago ang lahat, pakiusap ko lang:
1.a. jeep Kamusta ang ating mga anak?
2.a. FX Sumasala pa ba sila sa oras?
kung 1.a., 2 ang opsyon mo: Huwag mo silang hahayaang magbuto’t balat.
1.b. sasabit sa galing-Quiapo Kung ako naman ang tatanungin,
2.b. pipila sa Pasig-Crossing Huwag ninyo akong alalahanin:
Mabait ang mga uod, malapit na akong ubusin.
kung 2.a., 2 ang opsyon mo:
1.c. pipila sa likod ng EDSA Cinema Ang pagkaputol ng isa mong bisig
Ay di wakas ng daigdig,
2.c. pipila sa harap ng EDSA Cinema
Islaw. Huwag pabibilanggo sa hinagpis.
kung 1.a. man o 2.a., 2 ang opsyon mo:
Ni pahihila sa pangungulila.
1.d. dadaan ka sa loob ng Shangri-la
Laging isaisip na ikaw ay may hininga,
2.d. dadaan ka sa gilid ng Shangri-la Kaya may pribilehiyong umasa.
kung 1.d., 2 ang opsyon mo: Huwag nga lang ipauubaya
1.e. maghuhulog ka ng barya sa wishing fountain Sa kawalan ang palad at tadhana;
2.e. hindi ka maghuhulog ng barya sa wf Diyan nag-uumpisa ang pagkabusabos ng dukha
kung 2.d., 2 ang opsyon mo: Na paris natin, Islaw.
1.f. maghuhulog ka ng barya sa lata ng pulubi Kaya nga iwaglit mo na ang buwan
At ang ihuhulog nitong sundang
2.f. hindi ka maghuhulog ng barya sa lata ng p
kung 1.f., 2 ang opsyon mo: Na minsa’y hinintay ko rin.
1.g. ng matandang naglulupasay Bukod sa kayo’y magugutom at maninimdim,
2.g. ng bulag na umaawit ng “Sa Mata Makikita” Lalabo pa ang inyong paningin.
kung 2.f., 2 ang opsyon mo: Ang nagmamahal mong kabiyak
1.h. tumulala Na sa hukay napasadlak,
Mariang Pandakokak.
2.h. tumula
Doon Po Sa Amin
Teo Antonio
Doon po sa amin, bayan ng Panique,
Mga mamamayan ay lubhang mas’werte.
Ang pulis ay pilay, ang mayor ay pipi,
Gobernor ay bulag, ang hukom ay bingi.
At may isang mutyang ginahasa noon,
Ginahasang mutya’y sa pulis nagsumbong.
Ang pulis na pilay, nagbulong sa mayor
Na ang sinangguni’y bulag na gobernor.
Sa hukom na bingi, ang kaso’y dinala
Kaya katibaya’y tinakwil ng tenga.
Doon po sa amin, sa Paniqueng sinta,
Bingi, bulag, pipi’t pilay ang hustisya.
Ako
Charil Anwar
Salin ni Rogelio G. Mangahas
Pagsapit ng aking panaho’y
Ayokong marinig ang iyak ng sinuman,
Maging sa iyo
Ilayo ang lahat ng umiiyak!
Ako’y naririto, isang hayop na mabangis,
Natiwalag sa mga kasama
Mga punglo’y maaaring maglagos sa balat ko
Ngunit ako ay magpapatuloy,
Mga sugat at sakit ang taglay sa pagsulong,
Sumasalakay,
Sumasalakay,
Hanggang sa maglaho ang tiisin
At ang lahat ay wala nang anuman sa akin
Nais kong mabuhay nang sanlibong taon.
 Guwardiya ang bawat ama
Ng pagkabihe’t kahihiyan.
Ang Maging Babae
Ruth E. S. Mabanglo

Bawat kapatid na lalaki’y espiya,

I am exposed.
I am a print of darkness
Asawa naman ang kandadong ikinakawit sa pinto.
on a square of film
I am a garbled dream Tunguhin ka’t dahilan
told by a breakfast-table liar. ng di mabilang na bagay.
I am a wound which has forgotten
how to heal. Kanin at pamulat
ng hangari’t paglingap.
Erica Jong
Anong pag-ibig o pagpapakasakit?
Kasumpa-sumpa Anong paglilingkod o pagtitiis?
ang maging babae sa panahong ito:
Ikaw ang pundiya ng karsonsilyo,
ang kurbata, maging ang burda sa panyo’t kamiseta.
Depinisyong pamana
ng nakaraa’t kasalukuyan.
Susukatin ang ganda mo sa kama,
ang talino’y sa pagkita ng pera.
Anyong hinulma
ng pang-asam at pangangailangan. Kumikita ang beer at sine,
Nagdidildil ka ng pills.
Ibukod pa ang basal na kalikasan.
Tunay, ang maging babae sa panahong ito’y
Ang tungkulin at kapaligiran.
Magiging kasumpa-sumpa lalo

Isaalang-alang bilang halimbawa, Kung di babalikwas ang lahat,

Ang maiambil sa babasaging kristal. matiim na magmumuni’t magsusuri

Mulang pagsilang. Kahit masugat-sugatan ang sarili,

Nagumon ang isip sa karupukan. upang ang dugong
Sa kabahagi lamang dumadaloy,
maglandas din sa isip at guni-guni. Ang tanging makakatanto.

Isang Tugon kay Elynia: Sa Kanila’y Inagaw Nang Lahat

Ang Pagiging Babae David Diop
Salin ni Delfin Tolentino Jr.
Lilia Quindoza Santiago

Ayaw kong isumpa ang pagiging babae
Sa panahong ito, kabarong makata,
Kahit pa sugatan ang lahat ng sulok
Ng puso ko’t kaluluwa.
Ayaw kong isuko ang kayariang
Ako rin ang bumubuo.
Di ko ipamimigay
Ang mumunting butil ng diwang
Ako rin ang bumubuhay.
Totoong “kasumpa-sumpa
ang maging babae sa panahong ito”
Kung panatag nating aakuin
Ang hinulmang pagkatao
Sa mga nagdaang siglo
Nang walang pagtangi sa sarili
O walang pagsalungat sa pang-aapi.
Ngunit sa ganang akin
Ang pagkababae’y marami pang kahulugan
Bukod sa pagtutol sa kostumbre’t kaugalian.
Ang pagiging babae’y pagkatha
Ng mga tulang di pa nalilikha;
Ang pagiging babae’y pag-awit
Ng awiting di pa naririnig;
Ang pagiging babae’y pagtuklas
Ng daigdig na di pa natutuklasan;
Ang pagiging babae’y paghubog
Ng mundong hindi pa nabubuo;
Ang pagiging babae’y pagluwal
Ng buhay na hindi pa nararanasan.
Maliwanag ang sikat ng araw sa aking dampa
Maganda’t mahinhin ang aking mga asawa
Tulad ng punong niyog sa matamis na simoy ng gabi,
Tumawid ang mga anak ko sa isang malawak na ilog
Tungo sa usod ng kamatayan
At ang aking mga bangka’y nakipaguno sa mga buwaya,
Sumaksi ang mapag-arugang buwan sa aming pagsasayaw
Sa saliw ng malakas at mabilis na ritmo ng tom-tom
Tom-tom ng kaligayahan, tom-tom ng kapabayaan –
Sa siga ng kalayaan.
At isang araw, katahimikan...
Sa aba kong dampa.
Pumutok ang mapupulang bibig ng aking mga asawa
Sa maninipis, matitigas na labi
Ng mga manlulupig na may matang asero.
At hinubad ng aking mga anak ang balat ng kawalang-malay
At isinuot ang uniporme ng dugo at bakal.
Maging ang tinig mo ay pumanaw.
Ang kadena ng kaapiha’y tumarak sa aking puso.
Tom-tom ng aking mga gabi
Tom-tom ng aking mga ninuno.

Ngunit higit sa lahat, ang pagiging babae’y

Higit pa sa lahat ng ito
Na tayong kababaihan lamang bilang tao

Ang Taj Mahal
Sahir Ludhianvi
Salin ni Lilia Quindoza Santiago
Sa iyo, mahal ko, ang Taj ay sagisag ng pag-ibig. Mabuti.
Mabuti rin at sinasamba mo itong lambak sa kanyang
kinatatayuan.
Ngunit magtipan na lang tayo sa ibang lugar.
Ang mahirap, bibisita sa pagtitipon ng mga maharlika?
Kabulastugan!
Ano’ng mapapala ng magsing-irog sa paglalakbay
Sa isang landas na may tatak ng poot ng mga naghahari?
Masdan ang mga sagisag ng palalong karangyaan,
Ang kapaligiran nitong tanda ng pag-ibig.
Nasiyahan ka bas a nitso ng mga patay na hari?
Kung gayon, masdan ang loob ng madilim mong tahanan.
Sa daigdig na ito, di mabilang na mamamayan ang
umibig.
Sino’ng makapagsasabi na ang damdamin nila’y di tunay?
Hindi lamang nila kayang magpalabas ng isang tulad nito
Pagkat sila’y mga pulubi... tulad natin.
Itong mga gusali at nitso, itong mga pader at moog
Kanser sa dibdib ng daigdig, nakamamatay na kanser
Na sumasaid sa dugo n gating mga ninuno
Na umibig din, mahal ko.
Ang sining nila ang siyang humubog sa kagandahang ito.
Ngunit sa nitso ng mga mahal nila’y walang nakaaalala;
Magpahanggang ngayon, ni walang nagsindi ng
kandilang alay sa kanila.
Ang hardin na ito, ang palasyo sa tabing-ilog,
Ang mga nililok na pinto at dinding, itong arko, itong
bulwagan – ano ang mga ito?
Pangungutya sa isang emperador na nakaluklok sa
kanyang kayamanan
Sa pag-ibig nating mahihirap.
Mahal ko, magtipan na lang tayo sa ibang lugar.
Ang United Fruit Co.
Pablo Neruda
Salin nig Komite sa Pagsasalin ng PAKSA
Nang tumunog ang trumpeta,
handa nang lahat sa lupa,
ipinamudmod ng Jehobah ang mundo
sa Coca Cola, Inc., Anaconda,
Ford Motors, at iba pang kompanya:
Inilaan para sa sarili
ng Fruit Company, Inc. ang pinakamakatas,
ang gitnang baybayin ng sarili kong lupain,
ang maselang baywang ng Amerika.
Muli niyang bininyagan ang mga teritoryo niya
na mga “Republikang Saging”
at sa ibabaw ng mga balisang bayani
na nagbunsod ng kadakilaan,
ng kalayaan at ng mga bandera
itinayo niya ang katawa-tawang opera:
binigyang-wakas ang mga nagsasariling bansa,
nag-alay siya ng mga korona ni Cesar,
hinugot niya ang inggit, inakit
ang diktatura ng mga langaw,
mga langaw-Trujillo, mga langaw-Tacho,
mga langaw-Carias, mga langaw-Martinez,
mga langaw-Ubico, mamasa-masang mga langaw
na may kakaunting dugo at marmalada,
mga langong langaw na sumasalipadpad
mga langaw-sirko, matatalinong langaw
na sanay na sanay sa pagmamalupit.
Sa uhaw-sa-dugong mga langaw
inilunsad ng Fruit Company ang mga barko niya,
kinamkam ang kape at prutas;
ang yaman n gating lubog
na mga teritoryo ay umaagos na animo
nasa mga plato patungo sa mga barko.
Samantala, bumubulusok ang mga Indio
sa mga naasukalang bangin
ng mga daungan, nababalutan
para sa libing sa abu-abo ng bukang liwayway:
gumugulong ang isang katawan, isang bagay
na walang pangalan, isang bilang na nakatimbuwang,
isang kumpol ng pantay na prutas
na ipinukol sa basurahan.
Masa
Cesar Vallejo
Salin ni Jose F. Lacaba

Nang matapos ang labanan

at patay na ang mandirigma, may lumapit sa kanya
at nagsabing: “Huwag kang mamatay; mahal na mahal kita!”
Pero ang bangkay, ay! patuloy na namatay.

Dalawa naman ang lumapit, paulit-ulit ang sabing:

“Huwag mo kaming iwan! Maglakas-loob! Mabuhay na
muli!”
Pero ang bangkay, ay! patuloy na namatay.

Dumating ang dalawampu, sandaan, sanlibo, limang libo,

Nanawagan: “Ang laki ng aming pagmamahal ay wala
bang magawa laban sa kamatayan?”
Pero ang bangkay, ay! patuloy na namatay.

Pinaligiran siya ng isang milyong katao,

Lahat nagsusumamo: “Huwag kang umalis, kapatid!”
Pero ang bangkay, ay! patuloy na namatay.”

Pagkatapos, ang lahat ng tao sa lupa

ay pumaligid sa kanya. Pinagmasdan sila ng bangkay, at
naantig ang kanyang damdamin;
umupo siya, dahan-dahan,
niyakap ang unang tao; nagsimulang lumakad...
 ang mga tauhan ng EEI, hindi nagsasalita

Silang Mga Hindi Nagsasalita

German Gervacio
nagbobomba ng kalan ang nagpipisbol
hindi nagsasalita
natotorete ako sa ingay sa Mega
lahat ay nagsasalita
nagmumura ang tsuper ng bus
nanggagalaiti ang konduktor
Let’s go ice skating for a whiiile!
bumubuntong hininga ang mga pasahero
I’ll take the size medium na lang
pumipito ang mga traffic aide
Oh gosh! ang haba ng line sa bancnet!
hindi nagsasalita
I’ll go for tacos at Tia Maria’s, ikaw?
You can get this Pyrex at 50% off if...
naghihinguto ang isang luko-luko
6:30 pa pala ang next show
sa gilid ng National at tinitigan ako
Top of the line ‘to. Additional 6 Thou
bumubulong, hindi nagsasalita
Sa modem and we’ll give you free connection
to the net na lang.
kaya dagli akong sumakay sa harapan
Shiiit low batt!
ng FX – nasungalngal ko tuloy ang mukha
ng drayber ng shopping bags
kaya lumabas ako:
sinenyasan ako ng pakyu
ng mga siningitan ko sa pila –
nadaanan ko ang isang utility girl
pero kailangan kong umuwi kaagad
na tahimik na nagwawalis, hindi nagsasalita
bago sila matutong magsalita
nakalahad ang palad ng pulubi
hindi nagsasalita

kumakanta ang isa pang pulubi

hindi nagsasalita

nagbabarena, nagmumuhon, nagkakabilya

 Sabayan mo ng isang
Tip sa Paghahagip Di sinasadya,
Rod de Vera Medyo nangingimi,
Ngunit pinakamaganda mong
Kapag biglang kumabog ang pusong Ngiti.
Namamanglaw
Sa asiwang lugar (sa loob ng bus, halimbawa)
Dahil namataan mo ang bigoteng
Matagal mo nang pinangarap; hindi malago,
Hindi rin inahit, bagong tubo;
Magpalipad ng isang sulyap –
Pero mag-ingat!
Huwag gaanong madiin
Baka mapansin
Ng maraming ibang mahilig ding
Umangkat ng lihim.
At baka kung lumabis
Ang sulyap ay maging
Malamig na titig
At baka siya’y magulat
Mabagabag, malito, mabuwisit.
Huwag din namang
Gaanong pino at baka rin din magising
Ang puso niyang naiidlip.
Suwabe, bigla ngunit malambing!
Parang isang maamong tapik,
Mapagbirong pitik,
(Matamis na halik...)
At kapag napukaw
Ang kanyang antuking damdamin,
Kapag sigurado
Nang ikaw ang laman
Ng maulap niyang kamalayan
Sa susunod mong sulyap
 He Who Sleeps on My Lap
Oath Ronald Baytan
Ronald Baytan

My friend
Tonight you will undress me who sleeps on my lap
And take out of its cocoon my body. loves someone else.
You will map the frontiers He says he is a man
Of my soul with your fingers.
and a man needs a woman
and I disagree.
Tonight you will sing to me We argue until he grows
Songs made of skin in piety tired of talking
And our bodies will gyrate as one and sleeps on my lap
In the rhythms of grass in the sun.
On this chilly night,
Tonight you will summon for me and I sigh,
The rain, and it will gently strum knowing he loves
My back and sanctify my face,
someone else
Now, free from a long drought’s embrace. but still sleeps
gently on my lap,
Tonight you will promise me forever innocent, not knowing
On our first night as husbands to each other. that I am here
slaughtering
one wicked wish
that when he wakes up
I shall be in his dream.
Notes on Pain Sa Katipang Babae
Aida Santos Marian Caampued

if we must say good bye Pinupugay kita hindi ng mga halik at yakap sa tindi ng panahon
it should be like a kiss kahit bumubuhos ang ulan.
gentle and warm Ang sa akin ay mga lihim na ang mga salita’y sisimsimin ka
passionate and not pained nang paulit-ulit at pag-aapuyin ng mga kataga ang buo mong
we are both women katawan
we know the contours Kahit manawari’y binibigkis tayo ng iba’t ibang panulat saan
of our grief mang sulok ng papel natin ihayag ang pananabik natin sa
isa’t isa. Habang muli’t muling tinutuklas pa rin ang relasyong
in loving and in living sumusuway sa mga tuntunin ni Juan at Adan.
we must harvest joys
like blossoms in may At magpatuloy tayong magsasanib habang magkatagpo
lining the alleyways sa tindi ng init, ikaw at ako sa magkahiwalay na pagbuhos
in places quite unlikely ng ulan.
along the path
littered with rubbish
a bougainvillea shoots up
pink flowers
daring the smog
of this city’s mornings

Aida Santos
WOMAN-TO-WOMAN
Poems, Essays and Fiction
QC: Pintados, 1994