Kvantna Fizika

Od klasine mehanike prema

kvantnoj mehanici
 Temelji klasine mehanike

Princip potpune odreenos/: sva svojstva zikalnog sistema S potpuno su i savreno

odreena u svakom trenutku.

Fizikalni sistem S objekt ili skup objekata na kojem moemo vriA neka mjerenja.
Potpuno odreeno znai da svaka opservabla koja opisuje sistem S ima u svakom
trenutku potpuno odreenu vrijednost.

Postulat savrenos/ mjerenja: svojstva sistema mogu se, u principu, potpuno tono
odrediA. To znai da je greku mjerenja mogue, barem u principu, svesA na 0.

Princip kon/nuiranos/: ako su dane dvije proizvoljne vrijednosA zikalne varijable,

dozvoljene su i sve mogue realne meuvrijednosA.
 Determinizam klasine mehanike: budunost i prolost klasinog sistema su
jedinstvene.

ako je stanje sistema S potpuno odreeno u trenutku t0 uz zadane uvjete (sile

koje djeluju na sistem) mogue je, barem u principu, predvidjeA s potpunom
sigurnou (vjerojatnost 1) evoluciju sistema u svakom trenutku t > t0 (Budunost
klasinog sistema je jednoznano odreena).

klasine jednadbe gibanja invarijantne su na inverziju vremena prolost

sistema S potpuno je odreena za t < t0.

Determinizam sistem S opisan je skupom diferencijalnih jednadbi 1. reda:

~
dS ~
= F [S(t)]
dt
Princip separabilnos/: ako su S1 i S2 dva zikalna sistema koja ne meudjeluju, sva
njihova svojstva su odreena odvojeno.
Stanje sistema (klasina mehanika)

a) gibanje esAce u 1 dim. u t0 stanje sistema odreeno je poloajem x0 i impulsom p0.

jednadbe gibanja x(t) i p(t) za svaki t

b) n-stupnjeva slobode:

koordinatni konguracioni prostor: {q1 , . . . qn } Rn
konguracioni prostor impulsa: {p1 , . . . pn } Rn

Fazni prostor: {q1 , . . . , qn , p1 , . . . pn } R2n

Stanje sistema s n stupnjeva slobode odreeno je tokom u 2n-DIM faznom prostoru .

qj poopena koordinata
pj kanonski konjugirana varijabla (poopeni impuls)

@
pj = L(q1 , . . . qn , q1 , . . . qn )
@ qj
Lagrangian:

L(q1 , . . . qn , q1 , . . . qn ) = T (q1 , . . . qn ) V (q1 , . . . qn )

ako potencijal ne ovisi o brzinama i X p2j
kineAka energija ne ovisi o koordinatama T =
j
2mj
Hamiltonijan:

H = T (p1 , . . . pn ) + V (q1 , . . . qn )
X
H= qj pj L(q1 , . . . qn , q1 , . . . qn )
j
Hamiltonove kanonske jednadbe gibanja:

@H @H
qk = pk =
@pk @qk
pomou Poissonovih zagrada:

qk = {qk , H} pk = {pk , H}
DEF. Poissonove zagrade za dvije proizvoljne funkcije f i g:

X @f @g @f @g

{f, g} =
j
@qj @pj @pj @qj

Svojstva: {f, g} = {g, f } {f, C} = 0

{Cf + C 0 g, h} = C{f, h} + C 0 {g, h}
0 = {f, {g, h}} + {g, {h, f }} + {h, {f, g}}
Za svaku funkciju f varijabli q i p vrijedi:
d
f = {f, H}
dt
pk
qk = {qk , H} =
mk
@V
pk = {pk , H} =
@qk
Newtonov drugi zakon:
pk = mk qk
@V mk qk = Fk
pk = mk qk =
@qk

U klasinoj mehanici jednadbe gibanja mogu se odrediA iz uvjeta da integral:

Z t2
S= dt L(q1 , . . . qn , q1 , . . . qn )
t1
ima ekstremum. (MAUPERTIUS HAMILTON PRINCIP)

d @L @L
=0 Lagrange jednadbe
dt @ qk @qk

n Lagrange jednadbi 2. reda 2n Hamiltonovih jednadbi 1. reda

Sistem opisan raspodjelom toaka u faznom prostoru. Gustoa toaka oko

(q1,... qn, p1, ... pn) je mjera vjerojatnosA nalaenja sistema u stanju odreenom
tom tokom faznog prostora.
Z Z
dn q dn p (q1 , . . . qn , p1 , . . . pn ) = 1

Srednja vrijednost zikalne veliine F (q1 , . . . qn , p1 , . . . pn )

Z Z
F ({q}, {p}) = dn q dn p ({q}, {p})F ({q}, {p})
Liouville jednadba dinamika staAsAkog ansambla klasinih sistema

(q, p; t) gustoa toaka u faznom prostoru u elementu volumena

dnq dnp u trenutku t.

d @
p = {, H} + =0
dt @t
@
{H, } =
(t)
@t

Liouville teorem

(t0)

q
Stanje sistema skup svih svojstava sistema koja se mogu istovremeno odrediA.

U klasinoj mehanici takav je skup potpun odreena vrijednost pridruena je

svakoj varijabli.
 Eksperiment interferometrije
1. Kvant svjetlosA i fotoelektrini efekt

Einstein 1905. svjetlost tvore lokalizirani kvanA energije

glass tube
M
L V0
incident light

L 3

2
A
1
0
P 14
3 4 5 6 (10 s-1)
V0

(a)
E = Te + U (b)

energija fotona koji K.E. emiAranog energija vezanja

uzrokuje emisiju elektrona elektrona elektrona u metalu
A. Einstein relacija izmeu energije fotona i frekvencije elektromagnetskog zraenja:

E = h
34
h = 6.626069 10 Js
za fotone s frekvencijom manjom od 0 = Uh, nema fotoelektrinog efekta, bez obzira
na intenzitet svjetlosA.
za > 0 broj emiAranih elektrona proporcionalan je intenzitetu zraenja.
kineAka energija emiAranih elektrona proporcionalna je frekvenciji elektromagnetskog
zraenja, a ne njegovom intenzitetu.

Kvantni postulat energija elektromagnetskog zraenja frekvencije moe poprimiA

samo diskretne vrijednosA E = nh, n=1,2,3 ...
2. Mach Zender interferometar

fazni pomak D1 fotodetektori

M1 PS

BS2
D2

LASER

BS1 M2

razdvajanje snopa zrcalo

razlika u fazi izmeu dvije komponente vala

= 2 u fazi
= u protufazi
3. Princip superpozicije

Samointerferencija fotona:

Fotoni ulaze pojedinano u MachZender interferometar vremenski interval

izmeu dolaska dva fotona puno je dulji od vremenske rezolucije detektora.
Jedan foton bit e opaen ili u D1 ili u D2.

Za N fotona (N >> 1):
N N2
N
(1 cos ) dogaaja u D1
2
N/2

N
(1 + cos ) dogaaja u D2
2 0
N1

0 /2 3/2 2

Rezultat eksperimenta:

N1 N2

Fotoni nisu lokalizirani.

a) ako uklonimo BS1 foton sigurno putuje donjom stazom nalazi se u stanju l>
b) ako zamijenimo BS1 s 100% reekArajuim zrcalom foton sigurno putuje
gornjom stazom nalazi se u stanju u>

D1
M1 PS

BS2
D2

LASER

BS1 M2

Nakon prolaska kroz BS1, foton se nalazi u stanju:

| >= cu | u > +cl | l >

Foton je delokaliziran!
Princip superpozicije: Ako se sistem S moe nai u bilo kojem od dozvoljenih stanja, moe
se nai i u bilo kojoj linearnoj kombinaciji (superpoziciji) Ah stanja.

4. Princip komplementarnosA

Kada je foton lokaliziran (kad sigurno znamo da putuje ili gornjom ili donjom stazom, npr.
tako da postavimo prepreku na jednu od staza), interferencija je ponitena.

Nije mogue dobiA informaciju o stazi kojom putuje foton bez da poniAmo
interferenciju, a to znai promijenimo stanje fotona.

Princip komplementarnos/: Potpuno poznavanje staze fotona nije kompaAbilno

s pojavom interferencije.
 Stanje kao vektor
Stanja polarizacije fotona
P1 P2

light bulb unpolarized light vertical polarizing filter polarizing

filter at direction b

|v > stanje verAkalne polarizacije

V
|h> stanje horizontalne polarizacije

cv|v > + ch|h> V

 P1 P2

light bulb unpolarized light vertical polarizing filter polarizing

filter at direction b

I2 = I1 cos2 klasino intenzitet svjetlosA koja proe kroz P2

Niz fotona koji pojedinano prolaze kroz ovaj ureaj. Vjerojatnost da foton proe
kroz P2 je:
2
|a> P() = cos
|b > |b>
Vektor stanja fotona polariziranog u smjeru ~a
_|_

^ ^
Pb_|_|a> Pb |a>

|a >= cos|b > + sin|b? >

 P1 P2

light bulb unpolarized light vertical polarizing filter polarizing

filter at direction b

Iza P2 stanje fotona bit e |b> s vjerojatnou P()

1 P() = sin2 je vjerojatnost da e foton biA apsorbiran u P2.

Stanje fotona koji proe kroz P2 je projicirano na b >.

Projektor: Pb = |b >< b|

1 0 cos
|a >= cos + sin =
0 1 sin
Neka je b > vektor koji pripada ndim vektorskom prostoru:

c1 Skup vektora je ortonormiran ako i
c2 n samo ako:
skalarni produkt dva razliita vektora
|b > =
. =
cj |j > iz skupa je 0.
. j=1 norma svakog vektora skupa jednaka
cn je 1.

Svaki potpun skup n vektora ndim.
< b| = (c1 c2 cn ) vektorskog prostora naziva se baza.

Projektor:

c1 2

|c1 | c1 c2 ... c1 cn
c2
(c1 c2 ... cn ) = c2 c1 |c2 |2 ... c2 cn
Pb = |b >< b| =
.


.
cn c1 cn c2 ... |cn |2
cn
Hilbertov prostor: (konano ili beskonano dimenzionalan) linearan vektorski prostor na
kojem je deniran skalarni produkt i koji je potpun i separabilan.

Svojstva projektora:

{j > } ortonormirana baza ndim. Hilbertovog prostora.

Pj = |j >< j| = 1
j j

Pj Pk = |j >< j|k >< k| = jk Pk

Pj2 = Pj
Projektor je linearan operator:

O( |a > +|b >) = O|a > + O|b >

Svaki operator koji je linearna kombinacija projektora preslikava H H. Ako je vektor
a > H Pa > H.
Polarizacija: Pb |a > = |b >< b| (cos |b > +sin |b >)
= cos |b >< b|b > +sin |b >< b|b >
= cos |b >
redukcija norme vektora tek je dio fotona
u stanju a > proao kroz lter P2.

cos =< b|a > sin =< b |a >

|a > = (cos |b > +sin |b >)

= |b >< b|a > +|b >< b |a >
= (Pb + Pb )|a >

Princip superpozicije ako sistem moe biA u stanju b > i u stanju b>, moe se
nalaziA i u bilo kojoj linearnoj kombinaciji ovih stanja.
Reprezentacija kvantnih stanja na Poincar sferi

sistem dva nivoa dva ortogonalna stanja > i >. Openito stanje ovakvog
sistema:
| >= a| > +b| > a = |a|ei b = |b|ei

Normiranje: |a|2 + |b|2 = 1

| >= ei (|a|| > +|b|ei( )

| >)

do na globalnu fazu | >= |a|| > +|b|ei( )

| >

DEF. |a| = cos |b| = sin =
2 2

| >= cos | > +ei sin | >

2 2

Dva kuta, 0 i 0 2, potpuno odreuju vektor stanja >.

 z

jednoznana relacija izmeu

toaka na sfernoj plohi i kvantnih
| >
stanja sistema s dva nivoa.
y

x

= 0 | >= | >
| _|_>
= | >= e | > i

1
= | >= (| > +ei | >)
2 2
 Kvantna vjerojatnost
Vjerojatnost u QM nije posljedica subjekAvnog nepoznavanja stanja, koje se u principu
moe reduciraA dodatnim mjerenjima, ve je to ireducibilno svojstvo kvantnih sistema.

QM se intrinsino zasniva na vjerojatnosA, ak i kad nastojimo opisaA samo jedan

kvantni sistem.

|a >=< b|a > |b > + < b |a > |b >

amplitude vjerojatnosA C

vjerojatnosA | < b|a > |2 | < b |a > |2

| < b|a > |2 + | < b |a > |2 = 1

 D1
M1 PS

BS2
D2

LASER

BS1 M2

VjerojatnosA da jedan foton bude detekAran u D1 i D2:

(1 cos ) (1 + cos )
Pu+l (D1) = Pu+l (D2) =
2 2
 D1
M1 PS

BS2
D2

LASER

BS1 M2
S

Vjerojatnost da e foton biA apsorbiran na zaslonu S je 1/2.

Vjerojatnost detekcije u, npr. D1, kad su obje staze dostupne openito nije jednaka sumi
vjerojatnosA detekcije u D1 kad je samo jedna od staza otvorena:
Pu+l (D1) = Pu (D1) + Pl (D1)
osim u sluajevima: = /2, 3 /2
U QM amplitude se zbrajaju linearno, a vjerojatnosA se raunaju kao kvadraA modula
amplituda kvantna superpozicija.