Agjencia Kombtare e Arsimit, Formimit Profesional dhe Kualifikimeve

Sektori i Skeletkurrikulave dhe Standardeve t Trajnimit t Msuesve t AFP

MATERIAL MESIMOR

N mbshtetje t msuesve t drejtimit/profilit msimor

BUJQSI
Niveli III

NR. 1-2013

Ky material msimor i referohet:

Lnds profesionale:

Bazat e bujqsis organike, kl.13 (L-14-285-12).

Prgatiti:

Albina Buci
Marika Zissi

1
 Lnda profesionale:
Bazat e bujqsis organike, kl.13 (L-14-285-12).

Tema msimore nr.1: Kuptimi, rndsia dhe prparsit e bujqsis

organike

1.Sistemet e bujqsis.
Me sistem bujqsie kuptohet trsia e praktikave bujqsore, q realizojn prodhimin
bujqsor dhe blegtoral. Sot praktikohen disa sisteme bujqsie: bujqsia natyrale, bujqsia e
zakonshme/konvencionale, bujqsis intensive, bujqsia e integruar dhe bujqsia organike.
Kjo e fundit haset edhe me termat bujqsi biologjike ose ekologjike. Prirja e sotme botrore
sht lvizja nga bujqsia e zakonshme/konvencionale n bujqsin e integruar dhe nga kjo
e fundit drejt bujqsis organike. Secili prej sistemeve dallohen nga njri-tjetri sipas
karakteristikave t tyre t prgjithshme.
Sistemi i bujqsis natyrore karakterizohet nga: prodhimi i ult, vlera t larta
ushqyese dhe nga mosprdorimi i kimikateve. Mbledhja e bimve t rritura n mnyr
natyrore n siprfaqe bujqsore apo n pyje e kullota sht nj metod e prodhimit organik.
Sistemi i bujqsis t zakonshme/konvencionale karakterizohet nga: prodhimi n
rritje, prdorimi i energjis ndihmse prve energjis diellore, shkall e lart mekanizimi,
plehrimi mineral n rritje dhe prdorim i pesticideve.
Sistemi i bujqsis intensive karakterizohet nga: prodhimi i paqndrueshm,
prdorimi i lart i kimikateve dhe mbetje e lart e kimikateve n mjedis.
Sistemi i bujqsis s integruar karakterizohet nga: prodhimi i lart, prdorimi i
kujdesshm i kimikateve dhe vlera t pranueshme ushqimore.
Sistemi i bujqsis organike karakterizohet nga: prodhimi sasior i pranueshm, vlera
t larta ushqimore, prdorimi pak ose aspak i kimikateve (plehra kimike, pesticide), shtimi i
larmis biologjike t bimsis e t kafshve, ruajtje e strukturs s toks e mikroorganizmat e
saj, reduktimi i shplarjes s mineraleve t toks, ruajtja e prqendrimit t lndve organike t
toks, mbshtetja e ekuilibrit natyror pr prodhimin duke zbatuar metodat natyrore t
mbrojtjes pa prdorimin e pesticideve, si dhe prdorimi i plot i burimeve natyrore dhe t
rigjenerueshme. Bujqsia organike sht burim i rndsishm i prodhimit t produkteve
organike, t cilat kan veti t mira ushqyese dhe vler biologjike.Ato mund t prodhohen
edhe n kushte t sistemit t nj bujqsie natyrore ose t nj bujqsie t integruar, por garanci
t plot pr prodhimin e produkteve bujqsore bio-organike mund t sigurohen nga
ekonomit bujqsore q prdorin metodat dhe teknikat e nj bujqsie organike. N sigurimin
e cilsis biologjike t prodhimit t produkteve ushqimore ndikojn shum faktor t cilt
varen si nga cilsia e mjedisit, ashtu edhe nga cilsia e brendshme e vet produktit. Si
faktor m kryesor jan: (i) faktori gjenetik(trashgimia); (ii)faktor klimatiko-toksore si:
drita, temperatura, stina, tipi i toks etj., (iii) shrbimet agroteknike; (iv) koha e vjeljes. Pr
produktet shtazore, hyjn gjithashtu faktor t tjer si mbarshtimi, substancat ushqyese, etj.
Duke u nisur nga sistemet e ndryshme t bujqsis, t cilat jan theksuar m lart, n vendin
ton gjejn zbatim pothuajse t gjitha llojet e bujqsis n varsi t zonave dhe t kulturave t
ndryshme t tilla si: bujqsi natyrale q kryesisht gjen zbatim n zonat malore, si dhe n
kulturn e ullirit, bujqsi intensive me prdorim kimikatesh n nj shkall relativisht t lart,
kryesisht n serat e perime, bujqsi e drejtuar me element t bujqsis s integruar kryesisht
n vreshta, bujqsia natyrale me element t bujqsis n integrim kryesisht n grur.
Bujqsia organike mund t kuptohet si nj bujqsi natyrale, por ajo sht e mbshtetur n nj

2
sere rregulloresh e ligjesh t prcaktuara sipas standardeve t bujqsis organike. Me rritjen e
popullsis, detyrimi i prodhuesve t produkteve bujqsore e blegtorale, t ditve t sotme,
sht jo vetm stabilizimi i prodhimit bujqsor, por ta rris at m tej dhe n mnyr t
qndrueshme. Nj ekuilibr natyror nevojitet t vendoset e t ruhet me t gjitha kostot, pr
ekzistencn e jets dhe toks pr brezat e tanishm dhe t ardhshm. Kshtu, bujqsia
organike sht sistemi i duhur i prodhimit e cila vendos dhe ruan kt ekuilibr, duke ofruar
edhe ushqim t shndetshm. Dita - dits, njerzit n mbar botn, po ndrgjegjsohen pr
vlerat ushqyese, shndetsore, ekonomike dhe ekologjike q kan produktet organike. Kshtu
bujqsia organike dhe produktet e saj n ditt e sotme jan vendosur n nivelin m t lart t
vmendjes e prkujdesjes s prodhuesve, prpunuesve, shprndarsve, tregtarve dhe
konsumatorve.

2. Koncepti dhe rndsia e bujqsis organike

Bujqsia sht nj sektor shum i rndsishm i ekonomis shqiptare. Pavarsisht nga
potenciali i konsiderueshm i rritjes, si pr sa i takon prodhimit ashtu edhe tregtis, ai siguron
bazn e t ardhurave pr m shum se gjysmn e popullsis dhe shrben si nj rrjet sigurie
punsimi pr nj pjes akoma m t madhe. Sistemi i bujqsis organike n Shqipri nuk
sht tashm nj koncept i ri. Ai sht sistem bujqsor,i cili synon kultivimin dhe rritjen e
bimve n mnyr t till q t ruaj pjellorin e toks dhe mikroorganizmat e gjall t saj,
duke prdorur mbetjet organike bimore, shtazore si dhe mbeturinat e tjera t ferms, pr t
siguruar ushqim pr bimt e prodhim t qndrueshm n nj mjedis ekologjik pa ndotje.
Bujqsia organike ofron prfitime me interes pr shndetin dhe mbrojtjen e mjedisit,
gjithashtu sht provuar se ka ndikime pozitive mbi ekonomit rurale nga pikpamja e
krijimit t t ardhurave dhe larmis s veprimtarive ekonomike. Ka mjaft prkufizime mbi
bujqsin organike. Bujqsia organike konsiderohet nj prej qasjeve konsekuente n sistemet
e qndrushme prodhuese. Pr arsye t prdorimit t kufizuar ose t ndaluar t disa teknikave
t drejtprdrejta t kontrollit, si jan pesticidet, herbicidet, plehra kimike me veprim t
shpejt dhe barnat veterinare, fermat organike mbshteten n praktika parandaluese dhe t
orientuara n sistem. Departamenti i shteteve t bashkuara pr bujqsin (United States
Department of Agriculture USDA) jep kt prkufizim: bujqsia organike sht nj sistem i
cili kryesisht shmang ose prjashton keqprdorimin e t hyrave/inputeve sintetike si: plehra
kimike, pesticide, hormone, shtesa ushqimore dhe mbshtetet plotsisht n qarkullimin
bujqsor, prdorimin e mbetjeve bimore, jashtqitjeve t kafshve, mbeturinave organike t
ferms, pjess minerale e toks dhe sistemin biologjik t mobilizimit t ushqimit dhe
pmbrojtjes s bimve. FAO propozon q bujqsia organike sht nj sistem unik i
menaxhimit t prodhimit i cili prkrah dhe mundson ekosisteme t shndetshme, duke
prfshir biodiversitetin, ciklet biologjike e veprimtarin biologjike t toks nga prdorimi i
metodave agronomike, biologjike e mekanike dhe prjashtimi i t gjith inputeve sintetike
nga jasht ferms. N kuptimin e gjer, bujqsia organike sht nj sistem prodhimi q
synon n shndetsimin e vazhdueshm t toks, ekosistemeve dhe njerzve. Ajo mbshtetet
n proceset ekologjike, biodiversitetin, cikle prodhimi q prshtaten lehtsisht pr kushtet dhe
prdorimin e inputeve/t hyrave lokale n ferm. Praktika e zbatimit t saj kombinon traditn
me t rejat e shkencs n dobi t mjedisit t prbashkt dhe promovon marrdhnie t drejt e
cilsi t mir jetsore pr t gjith. Bujqsia organike mund t prkufizohet si nj sistem i
drejtimit t ekonomive bujqsore, t cilat nnkuptojn kufizimet m t forta mbi plehrat
kimike dhe pesticidet. Kjo metod prodhimi bazohet n praktika t ndryshme bujqsore, t
cilat jan t interesuara t mbrojn mjedisin dhe q krkojn t mbshtesin zhvillimin e
qndrueshm t bujqsis. Bujqsia organike nnkupton t gjitha format e kultivimit t
bimve dhe t rritjes s kafshve, t cilat synojn t vlersojn dhe t ruajn sistemet
biologjike prodhuese, pa ndihmn e substancave kimike.Kjo nnkupton q bujqsia organike:

3
(a) punon me natyrn pr t krijuar nj ekuilibr t shndosh midis burimeve t
disponueshme natyrore e bujqsis duke rritur elasticitetin e sistemeve t ushqimit; (b) nuk
prdor plehra kimike sintetike dhe pesticide pa kriter por vetm sipas standardit t prcaktuar
pr prdorimin e tyre; (c) heq dor nga shtesat n t ushqyerit e kafshve dhe minimizon
ilaet sintetike t tyre; () prjashton organizmat e modifikuara gjenetikisht, si: farat, bimt
ose kafsht; (d) bn prdorimin m t mir t njohurive tradicionale dhe shkencore pr t dal
me praktikat m t mira bujqsore q jan t lehtsisht prshtatshme pr kushtet dhe
mundsit lokale; (dh) mbshtetet n praktikat e qndrueshme ekologjike t tilla si: t
ushqyerit e toks me lnd organike, parandalimin maksimal t mundshm t smundjeve,
konceptimin e sistemeve t prshtatshme bujqsore dhe shtimin e insekteve t dobishme pr
t kontrolluar dmtuesit, si dhe (e) krijon nj zinxhir t integruar nga fusha n tavolin q
garonton nj ndarje t drejt t produkteve organike.

Rndsia e bujqsis organike n ditt e sotme.

Bujqsia organike sht shum e rndsishme n ditt e sotme. Ajo sht e lidhur me
ekonomin, shndetin dhe mjedisin. Kto jan tri shtyllat kryesore mbi t cilat mbshtetet
bujqsia organike. Pr t kuptuar m mir rndsin dhe prfitimet e bujqsis organike m
posht listohen parimet kryesore mbi t cilat ajo mbshtetet:
Parimi i shndetit - bujqsia organike nbshtet dhe prmirson shndetin e toks, bimve,
kafshve, njerzve dhe planetit, si NJ t pandashm. Ky parim nxjerr n pah q shndeti i
individve dhe i komuniteteve nuk mund t jet i veuar nga shndeti i ekosistemeve, pra
vetm nj tok e shndetshme prodhon bim t shndetshme t cialt nxitin nj shndet t mir
t njerzve dhe t kafshve. Shndeti sht trsia dhe integriteti i sistemeve jetsore. Nuk
sht fjala thjesht pr munges smundjesh, por ruajtje e mirqenies fizike, sociale dhe
ekologjike. Karakteristikat kryesore t shndetit jan: imuniteti, rigjenerimi dhe elasticiteti.
Roli i bujqsi organike, si n kultivim, prpunim, shprndarje apo konsum, sht mbshtetja
dhe rritja e shndetit t ekosistemeve dhe organizmave nga m t vegjl t toks deri te
qeniet njerzore. N veanti, bujqsia organike sht menduar t prodhoj ushqime t nj
cilsie t lart q kontribuon pr mirqenien dhe prkujdesjet parandaluese t shndetit. N
kt kndvshtrim, sipas ktij parimi duhet eleminuar prdorimi i plehrave kimike, pesticidet,
barnat dhe shtesat ushqimore t kafshve t cilat mund t ken ndikim negativ shndetsor.
Parimi natyror/ekologjik - bujqsia organike kontribuon n cilsin e ekosistemeve dhe
bazohet n cikle e sisteme biologjike, punon me ta, i rivalizon, i ndihmon dhe i mbshtet ato.
Ky parim e vendos bujqsin organike brenda sistemeve t gjalla ekologjike. Ai tregon q
prodhimi bazohet n proceset ekologjike dhe riciklimin. Ushqyerja dhe mirqenia arrihen
prmes ekologjis s mjedisit t veant prodhues. P.sh., n rastin e bimve ky mjedis sht
toka si organizm i gjall; pr kafsht ky mjedis sht ekosistemi i ferms; pr peshkun dhe
gjallesat detare sht mjedisi ujor. Fermat organike, sistemet e kullotave natyrore, si dhe
mbledhja/korrja e prodhimit duhen prshtatur cikleve dhe ekuilibrave ekologjike n natyr.
Kto cikle jan universale, por ndikimi i tyre sht i ndryshm n vend ndodhje specifike,
ptrandaj ato duhen prshtatur me kushtet lokale, ekologjike dhe kulturale. Input-et mund t
reduktohen nga riprdorimi, riciklimi dhe menaxhimi i efekshm i materialeve dhe energjis,
me qllim ruajtjen dhe prmirsimin e cilsis mjedisore dhe t burimeve t tjera. Bujqsia
organike realizon ekuilibrin ekologjik prmes konceptimit sistemeve bujqsore, krijimit t
habitateve dhe ruajtjes s larmis gjenetike dhe bujqsore. Ata t cilt prodhojn, prpunojn,
tregtojn ose konsumojn produkte organike duhet t prfitojn dhe mbrojn mjedisin e
prbashkt duke prfshir peisazhet, klimn, habitatet, biodiversitetin, ajrin dhe ujin.
Parimi i paansis/barazis - bujqsia organike duhet ndrtuar mbi lidhje q mundsojn
paansi/barazi prsa i prket mjedisit t prbashkt dhe mundsive pr t jetuar. Paansia,
karakterizohet nga barazia, respekti, drejtsia dhe administrimi i bots s prbashkt, si

4
ndrmjet vet njerzve ashtu edhe n lidhjet e tyre me organizmat e tjer t gjall. Ky parim
thekson q n bujqsin organike marrdhniet njerzore drejtohen, n mnyr t till q t
mundsojn barazi/paansi n t gjitha nivelet dhe pr t gjith palt: fermert, puntort,
prpunuesit, shprndarsit/distributort, tregtart, dhe konsumatort. Bujqsia organike
duhet t siguroj cilsi t mir t jets pr t gjith dhe t kontribuoj n pavarsin e t
ngrnit dhe uljen e varfris. Ai synon t prodhoj nj sasi t mjaftueshme ushqimi me cilsi
t lart, si dhe produkte t tjera, gjithashtu. Sipas ktij parimi, kafshve duhet tu sigurohen
kushte dhe mundsi jetese, n prputhje me fiziologjin, sjelljet natyrore dhe mirqenien e
tyre. Burimet natyrore dhe mjedisore q jan prdorur pr prodhimin dhe konsumimin duhen
menaxhuar n mnyr q sht shoqrisht dhe ekologjikisht e drejt, si dhe duhen mbajtur n
mirbesim pr brezat e ardhshm. Barazia krkon q sistemet e prodhimit, shprndarjes dhe
tregtimit t jen t hapura, t barabart dhe t konsiderojn kostot reale mjedisore dhe
sociale.
Parimi i kujdesjes - bujqsia organike duhet menaxhuar n mnyr t prgjegjshme dhe
prkujdesje paraprake pr t mbrojtur shndetin dhe mirqenien e brezave t tanishm e t
ardhshm dhe mjedisit. Bujqsia organike sht sistem i gjall dhe dinamik q i prgjigjet
krkesave dhe kushteve t brendshme e t jashtme. Praktikuesit e bujqsis organike, mund t
rrisin efikasitetin dhe prodhueshmrin, por kjo nuk duhet t prbj rrezik pr shndetin dhe
mirqenien. Si rrjedhim, teknologjit e reja duhet t vlersohen dhe metodat ekzistuese t
rishikohen. Ky parin tregon q prgjegjsia dhe prkujdesjet paraprake jan shtjet kye n
menaxhimin, zhvillimin dhe zgjedhjen e teknologjive n bujqsin organike. Shkenca duhet
t siguroj q bujqsia organike t jet e mir pr shndetin n prgjithsi dhe ekologjikisht e
shndetshme. Megjithat, vetm njohurit shkencore nuk jan t mjaftueshme. Prvojat
praktike, diturit e grumbulluara dhe njohurit tradicionale e rajonale/vendase ofrojn
zgjidhje t vlefshme t testuara n koh. Bujqsia organike duhet t parandaloj rreziqet e
mdha, duke adoptuar teknologjit e prshtatshme dhe duke hedhur posht, ato t
paparashikueshmet si sht inxhinieria gjenetike. Vendimet duhet t pasqyrojn vlerat dhe
nevojat e t gjith atyre q mund t preken prej ktyre vendimeve, prmes proceseve
transparente dhe gjithprfshihrse. Si do siprmarrje tjetr, edhe siprmarrja e bujqsis
organike ka prparsit dhe vshtirsit e saj. Deri m tani kan dal n pah shum an
pozitive t bujqsis organike, megjithat m posht listohen disa nga prparsit e saj:
Prputhshmria me ciklet natyrale dhe sistemet e gjalla nprmjet toks, bimve e
kafshve n sistemin trsor t prodhimit.
Ndikimi i gjer social e ekologjik i prodhimit organik dhe i sistemit t prpunimit t
produkteve organike me origjin bimore e shtazore.
Ruajtja dhe shtimi i biodiversiteti bujqsor dhe natyror n ferm dhe prreth saj.
Prdorimi i sistemeve t qndrueshme t prodhimit dhe mbrojtjes s habitateve t bimeve
dhe kafshve t egra.
Ruajtja e larmis gjenetike duke i kushtuar vmendje menaxhimit n ferm t burimeve
gjenetike.
Prdorimi i prgjegjshm i burimeve ujore dhe ruajtja e cilsis s ujit.
Prdorimi sa m i lart i burimeve t riprtritshme n sistemet e prodhimit dhe
prpunimit duke paksuar mbetjet dhe ndotjen.
Nxitja lokale dhe rajonale e prodhimit organik dhe shprndarja e tij.
Ekuilibri harmonik midis prodhimit bimor dhe mbarshtimit t kafshve.
Sasi e mjaftueshme e prodhimit organik dhe cilsi e vlera t larta ushqyese.
Ruajtja e pjelloris dhe e veprimtarive mikrobiologjike n tok, pr nj koh t gjat.
Rritje e punsimit pasi n bujqsin biologjike krkon nj fuqi puntore t madhe.
Rritja kulturore e punonjsve pasi n bujqsin biologjike nevojitet nj prgatitje m e

5
 madhe teknike.
Kursimi i energjis, pasi n bujqsin biologjike shumica e punve kryhet mem krah dhe
ndrhyrjet me mjete mekanike jan t pakta.
Mbshtetja turistike dhe agroturistike me peizazheve t bukura dhe menu t pasur me
ushqime bio.
Ruajtja e bimve, kafshve dhe racave t destinuara pr zhdukje.
Parandalimi i smundjeve q rrjedhin nga prdorimi i pesdicideve q dmtojn punonjsit
gjat trajtimit n fush.
Ndrsa si vshtirsi apo mangsi do t theksoheshin:
Produktivitet i ult i fuqis puntore nga 22-95% krahasuar me bujqsin konvencionale.
Sasi e pamjaftueshme e plehrave organike.
Shpenzimet fikse mund t jen m t larta se ato t ndryshueshmet.
Koha e gjat e kalimit nga sistemi i bujqsis s zakonshme n sistemin e bujqsis
organike. Gjat ksaj periudhe t prodhimit (t paktn dyvjeare), produktet nuk mund t
vlersohen si organike dhe shpenzimet mund t jen m t larta, por mimi i shitjes do t
jet ai i tregut.
Prodhim organik n sasi jo t majftueshme pr t mbuluar nevojat e gjith popullsis pr
ushqim.
mimi i prodhimeve organike sht relativisht i lart, pasi kjo gj varet nga shpenzimet
fikse dhe sidomos nga fuqia puntore.
Fermert, t cilt duan t zbatojn praktikat e bujqsis organike fillimisht jan skeptik
dhe kan shum dilemma, gj q krkon koh pr t qartsuar idet e tyre mbi kt
shtje.
Procedurat e certifikimit t prodhimit si Bio.

3. Ecuria e bujqsis organike n bot dhe Shqipri.

Bujqsia organike lindi si nj nevoj e mnjanimit t pasojave jo t dshirueshme q
solli industrializmi i bujqsis q nga shekulli i kaluar me prdorimin n shkall t gjer t
plehrave kimike, pesticideve, t mekanizimit si dhe metodave t tjera t reja agroteknike t
saj kohe. Prdorimi i ktyre metodave solli nj rritje shum t madhe t prodhimit bujqsor,
por njkohsisht u shkaktuan pasoja si n drejtim t ndotjes s mjedisit, t prishjes s
ekuilibrit kimik e biologjik t toks, rritjes s erozionit t toks, prodhimit t paqndrueshm,
dmtimit t cilsis s produkteve ushqimore me mbetjet e lndve kimike etj. Kshtu q
lindja e bujqsis organike ose biologjike u gjet si zgjidhje e re m e mir pr zhvillimin e
bujqsis. Bujqsia organike lindi dhe u formua nga rryma dhe periudha t ndryshme si p.sh,,
lvizja pr tiu rikthyer natyrs, kriza e nafts, ambjentalizmi etj. N shkall botror n
formn organike menaxhohen 35 milion hektar toke. Krkesat e tregut rriten 25 % n vit.
Sipas nj vlersimi n vendet e Europs Veriore n vitin 2000, 5-10% e ekonomive ishin
ekonomi bujqsore organike. N vitet e fundit sht rritur interesi pr bujqsin organike
edhe n vendet e Europs Lindore dhe n ato t Bots s tret, sepse prve t tjerave edhe
pr arsye se n kto vende mjetet teknike jan shum t kushtueshme pr fermert, toka po
rrezikohet nga shkatrrimi i humusit dhe erozioni si rezultat i nj shfrytzimi intensiv. Pr t
ndihmuan n zhvillimin dhe zgjerimin e bujqsis organike n vitin 1972 n Paris u themelua
Organizmi Ndrkombtar i Bujqsis Organike, IFOAM (International Federation of Organic
Agriculture Movements). Ky organizm deri tani ka si antar t tij mbi 650 shoqata,
institute, shkolla dhe njsi t tjera ligjore q shtrihen n mbi 100 vende t bots. Niveli apo
shkalla e bujqsis organike t nj vendi matet nga siprfaqja q z bujqsia organike ndaj
siprfaqes s prgjithshme bujqsore, numri i fermave organike, sasia e prodhimit organik, si
dhe t ardhurat financiare q vijn nga bujqsia organik. Vende q kan zhvilluar m shum

6
bujqsin organike jan Zvicra, Austria, Danimarka, Italia, Greqia, etj., por shumica e
vendeve po ecin n kt drejtim, pasi bujqsia organike sht nj mundsi konkurrence n
tregun global. Vendet e vogla fitojn me cilsin e produkteve organike, ndrsa vendet e
mdha, fitojn me sasin e madhe t prodhimit dhe me mimet e ulta. N ditt e sotme,
fermeri q praktikon sistemin e bujqsis organike ka disa alternativa tregu (loka, kombtar
dhe global), ndrsa fermeri q praktikon bujqsin e zakonshme/konvencionale ka vetm
tregun e zakonshm.
Historia e bujqsis organike n Shqipri sht e lidhur me themelimin e Shoqats s
Bujqsis Organike (SHBO) m 1997. Nj vit m von, SHBO u b antare e IFOAM
(International Federatoin of Organic Agriculture Mouvement). Q n fillimet e themelimit t saj,
SHBO filloi t nxis lvizjen dhe produktet organike nprmjet pjesmarrjes n panairet e
konsumatorve t organizuar n vend. Veprimtarit kryesore ishin t lidhura me teknikat organike
t prodhimin bimor dhe mbrojtjes s tij, duke u prqndruar n perime, pemve frutore, ullinj dhe
vreshta. Prodhimi organik blegtoral sht gjithashtu nj tjetr drejtim i mbshtetjes, veanrisht
n zonat me nj prirje pr rritjen e blegtoris. Duke marr n konsiderat shkalln e vogl t
fermave shqiptare dhe procesin e gjat t transformimit t fermave n prodhimin organik,
siprfaqja bujqsore organike sht ende shum e vogl. Aktualisht, siprfaqja e drejtuar n
mnyr organike sht 1200 hektar. Pjesa m e madhe e ksaj siprfaqe organike sht
certifikuar nga SHBO n nivel kombtar dhe n pak raste, nga trupa ertifikimi ndrkombtar.
N ditt e sotme numrohen rreth 200 ferma organike, pjesa m e madhe t cilave sht
certifikuar sipas standardeve organike. Fermat organike jan deri diku t shprndara n tr
territorin e vendit. Ato gjenden kryesisht n zona me nj bujqsi t zhvilluar (zonat e ulta t
Durrsit, Tirans, Vlors, Fierit, Kavajs, Lushnjs) por edhe n zonat e larta me nj prirje pr
bim t veanta (Kora, Skrapari, Pogradeci, Kruja). Numri m i madh i fermave jan t
lokalizuara pran kryeqytetit (Tiran dhe Durrs), ku sht dhe tregu m i madh pr produkte
organike. Produktet kryesore organike jan bimt mjeksore, vaji i ullirit, frutat, rrushi, perimet
krpudha pylli, gshtenja, si dhe qumsht. Gjithashtu, n sasi m t vogla prodhohen vezt,
djathi, vera dhe mishi.

4. Eprsit e bujqsis organike ndaj asaj t zakonshme.

Eprsit e bujqsis organike ndaj asaj t zakonshme jan t dukshme dhe jan t
lidhura me prfitimet ekonomike, shndetsore dhe ekologjike. N praktikat e bujqsis
organike:
Ushqehet toka dhe jo thjesht bima, duke prdorur plehra organike, plehrimin e gjelbr dhe
kompostime t ndryshme .
Mbrojtja e bimve nga smundje e dmtues bhet me metoda parandaluese dhe
agroteknike, bioteknike si dhe me prdorimin e produkteve biologjike dhe antagonizmin e
insekteve.
Mjedisi dhe larmia biologjike mbrohen me detyrim sipas standardit, i cili ndalon
rreptsisht prdorimin e fitohormoneve q nxitin pjekjen dhe zbukurojn pamjen e frutave
n mnyr artificial, si dhe rritjen e bimve t modifikuara gjenetikisht.
Ujitja e toks dhe plotsimi i nevojave t bimve or uj bhet nga burime t sigurta e t
kontrolluara dhe pa mbetkje t dmshme kimike.
Prodhimet bio/organike jan prodhime me pasaport,ku do hap i prodhimit, prpunimit,
shprndarjes dhe tregtimit kontrollohet nga inspektor t posam dhe certifikohen nga
certefikuesit pas plotsimit t standardit t krkuar t prodhimit organik.
Konsumatort e prodhimeve organike blejn me mendje dhe jo me sy.
N praktikat e bujqsis s zakonshme:
Mbizotron prdorimi i plehrave kimike sidomos ato azotike pr t ushqyer token dhe
bimt.

7
 Mbizotron zbatimi i metodave kimike t luftimit t smundjeve dhe dmtuesve, ndrsa
ato biologjike prdoren shum rrall dhe jan jot detyryeshme. Kshtu arrihet nj ndotje
e lart e mjedisit dhe e produkteve duke ndikuar n dm t shndetit.
Shfrytzohen burime t ndryshme ujore, por jo doemosdoshmrisht kontrollohet cilsia e
ujit t tyre, mjafton q bimt t ujiten.
Objektivi kryesor sht marrja e prodhimeve t larta, pa marr parasysh mjedisn, ruajtjen e
tij dhe shndetin e konsumatorit.
Prdoren gjersisht fitohormonet pr nxitjen e pjekjes dhe zbukurimin e jashtm t frutave,
edhe pse thuhet q jan t ndaluara t prdoren.
Produktet bujqsore as nuk inspektohen as nuk certifikohen, kshtu q ato nuk gzojn
pasaport.
Konsumatort e prodhimeve t bujqsis s zakonshme blejn me sy dhe jo me mendje.
N kt rast dueht kujtuar shprehja e popullit: Jo do gj q shklqen sht flori.

Tema msimore nr.2: Burimet natyrore dhe administrimi i tyre

Metodat e bujqsis organike e ruajn dhe e shtojn tokn, mirmbajn cilsin e ujit
dhe e prdorin ujin n mnyr efiiente dhe t prgjegjshme.

1. Toka si burim kryesor i bujqsis organike.

Toka sht shtrati ku do t kultivohen bimt. N bujqsin organike prdorimi i toks
merr nj kuptim m t veant, pasi shtrati i saj duhet t shqetsohet sa m pak t jet e
mundur, t ajroset dhe t jet e penetrueshme nga rrnjt e bimve. Toka sht nj organizm
i gjall q duhet ushqyer rregullisht. Pr dik q vrojton me kujdes kt burim, nj nga
aspektet kryesore q duhet marr n konsiderat, sht cilsia e toks. Cilsia e toks
konsiderohet si aftsi e saj pr t funksionuar brenda limiteve t mundshme t ekosistemit, t
mbshtes prodhimtarin, t ruaj cilsin e mjedisit dhe t favorizoj shndetin e bimve,
kafshve dhe t njeriut. Parimi baz i prdorimit t toks sht rritja e pjelloris s saj n
mnyr t vazhdueshme.N bujqsin organike nuk njihet termi shfrytzimi i toks por
prdorimi i toks. Nj tok konsiderohet e prdorshme pr bujqsin organike kur n t
ndodhen me shumic organizma t gjall si: baktere, kpurdha, krimba, si dhe nga sasia e
madhe e rrnjve q ndodhen n t. Prandaj bujqsia organike duhet t:
ruaj n tok aktivitetin e mikroorganizmave bimore dhe shtazore;
paksoj humbjet e elementve t tretshm n tok;
paksoj prdorimin e produkteve t prftuara nga sinteza kimike.
Kto realizohen nprmjet qarkullimeve bujqsore, prdorimit t bimve bishtajore si burim
azoti, zgjatjes s periudhs s mbulimit t toks me vegjetacion, kryerjes s punimeve
siprfaqsore, duke mnjanuar n do mnyr prmbysjen e thell t plisit, riprdorimit t
mbeturinave t kultivimit t bimve e t mbarshtimit t kafshve n ferm, t kompostuara n
mnyrn e duhur, si dhe riprdorimit t t gjitha mbeturinave organike q gjenden n
territorin e ferms. Prandaj, t gjith fermert duhet t prcaktojn masa t prshtatshme pr
t ruajtur dhe rritur cilsin dhe pjellorin e toks.
Toka dhe menaxhimi i toks jan baza e prodhimit organik. Sistemet organike n rritje
bazohen n tokn, kujdesin pr t dhe ekosistemet rreth saj. Ato sigurojn nj larmit speciesh,
duke nxitur ciklimin e lndve ushqyese dhe paksimin e humbjeve t toks dhe lndve
ushqyese t saj.
2. Gjendja fizike dhe higjenike e tokave n Shqipri.
Siprfaqja e prgjithshme e toks bujqsore n Shqipri sht rreth 2 milion ha. Nga
kjo, rreth 50% e saj sht e pa prdorshme pr prodhim bujqsor, pasi prbhet nga nj terren
tepr i thyer. Rreth 25 % e siprfaqes s toks mund t kultivohet, por nj pjes e mir e saj

8
sht tok me pjellori t ult. Pjesa m e madhe e toks bujqsore shtrihet n pjerrsin nga
20-50% , gj q e bn t vshtir mekanizimin dhe intensifikimin duke i dhn nj mundsi
zhvillimi bujqsis organike. Sot shtrohet pyetja: Si sht gjendja e tokave? Armiku m i
rrezikshm pr degradimin e toks sht fenomeni i grryerjes. Grryerjet vijn si rezultat i
fenomeneve natyrore si: shirat e rrmbyeshm, breshri, trmetet etj. Por m t rndsishme
n fenomenin e grryerjes jan: prdorimi i keq i toks nga: punimet e teprta, ujitjet pa
kriter, sidomos n tokat e pjerrta, lnia e tokave t pjerrta pa mbules bimore etj. N vendin
ton, nga studimet ka dal se humbjet nga grryerjet shkojn rreth 80 ton pr ha n vit. Ky
volum toke vendoset n lumenj, detra ose jasht parcelave t kultivuara. Shpyllzimi sht
nj fenomen tjetr q shpejton grryerjen. Masat parandaluese kundr erozionit jan:
Sistemimi i tokave me brezare, n tokat e pjerrta.
Ndrtimi i brezave mbrojts me pyje, tok mbajtse, gardhe etj..
Kufizimi i punimeve t teprta.
Ujitje t kujdesshme dhe jo n drejtim t pjerrsis dhe me rrjedhje t lir.
Mbajtja e toks me mbules bimore, sidomos gjat dimrit.
Praktikimi i mbuless mes bimve me biomas t kositur (mulerimi).
Evitimi i shpyllzimeve, t cilt prshpejtojn grryerjen.

3. Ndotsit e toks dhe ndikimi negative i tyre n prodhimin BIO.

Kimikatet si: plehrat kimike, pesticidet, mbetjet plastike etj., jan vdekjeprurse pr
tokn. Kimikatet, vrasin mikrogjallesat e toks dhe sidomos krimbin e shiut dhe kjo e
dobson pjellorin e saj. Pa mikrogjallesa nuk ka tok bujqsore. N munges t tyre toka
mund t quhet dh ose rr, por jo tok. Uji q prdoret pr ujitjen e bimve sht nj burim i
ndotjes s toks, pasi shum fermer nuk e din origjinn dhe ngarkesn me kimikate, mbetje
urbane, ndotjet e industris, metalet e rnda q vijn edhe nga shkmbejt malor etj.
Burim tjetr pr ndotjen e toks jan ujrat e zeza, q derdhen n kanalet ujitse, ujrat me
ngarkesa t mdha kriprash, gj q on n kripzimin e toks mbi normat e lejuara.
Gjithashtu plehrat organike t pa kalbura mir jan burim ndotjeje.
Ngarkesa e tokave tona me kimikate e kripra, n prgjithsi, sht shum m e ult
se n disa vende t zhvilluara t Europs, por n disa mjedise si n serra, ku kultivohen
shum perime, ndotja sht e lart. Ngarkesa me kimikate po rritet edhe n vreshta, t cilat
jan konsumatort m t mdhej t plehrave kimike e sidomos t pesticideve. Ndotja e toks
ndikon direkt n jetn e njerzve, duke u br burim i shum smundjeve. Kjo si rezultat i
denatyrimit t ushqimeve me prmbajtje t lart kimikatesh n mjediset bujqsore.
Jan pikrisht kto prfundime q kan nxitur vite m par ndryshimin e strategjive
bujqsore, prsosjen e shkencs bujqsore n prmirsimin e inputeve, q prdoren n bujqsi
e blegtori. Kjo prvoj e vendeve t zhvilluara, po shtrihet dita dits edhe n vendin ton.
Masat q parandalojn ndotjen e toks me kimikate, n radh t par sht plehrimi i
drejtuar i bimve me metoda biologjike dhe mbrojtja e integruar e organike e bimve. Por
para s gjithash, duhet t organizohet rrjeti i monitorimit t shkalls s ndotjes pr t marr
n koh masat frenuese t kalimit t normave t lejuara pr bimt, kafsht dhe shndetin e
njerzve.

4.Mirmbajtja dhe ushqimi i toks toks n bujqsin organike si dhe masat

agroteknike pr ruajtjen e pjelloris s toks.
N nj ferm organike sht shum e rndsishme sjellja dhe ruajtja e lnds organike
n tok. Masat kryesore agroteknike pr ruajtjen e pjelloris s toks jan:
Punimet e cekta t toks - Objektivi kryesor i punimit t toks sht kthimi
siprfaqsor i kombinuar me nj ajrosje mesatarisht t thell t saj. Prdorimi i plugut n

9
bujqsin organike duhet t bhet me shum kujdes dhe si alternativ propozohen pjesrisht
makina belpunuese dhe plugje me disqe n prmbysjen e lnds organike. N kt rast,
prmbysja duhet t jet shum siprfaqsore dhe nuk duhet t kaloj 15-20 cm. Fermeri
Bio punon tokn e tij n mnyr q ta respektoj at, duke u futur pak me makina, e kthen
at vetm n mnyr siprfaqsore dhe e ajros n thellsi kur sht e nevojshme. Rrnjt,
gjallesat e toks dhe plasaritjet e tkurrjeve jan mjetet m t mira se ato mekanike pr
ajrosjen e toks.
Punimi i toks sipas praktiks Bio t prodhimit ka kto prparsi:
Krijon nj shtratifikim t mire t toks.
Mirmban kapacitetin mbajts n kalimin e makinave.
Kontrollon m mir barrat e kqija.
Penetrim m t mir t rrnjve.
Aktivizim i organizmave t toks n siprfaqe.
Qarkullimi bujqsor- Qarkullimi sht renditja e bimve n fush sipas nj rendi t
paracaktuar. N administrimin e nj ndrmarje organike nj teknik e till kulturale,duke
shfrytzuar principet agroekologjike t ekozhvillimit n bujqsi, merr rndsi t madhe n
ndrtimin e nj baze prodhuese t prshtatshme q i jep autonomi maksimale dhe stabilitet
ferms organike. N aspektin agronomic, qarkullimi, synon arritjen e objektivave t
mposhtme:
ruajtjen dhe rritjen e nivelit t pjelloris s tokave,
kontrollin parandalues t smundjeve e dmtuesve,
kufizimin e zhvillimit t barave t kqia.
Bujqsia organike, pr t hartuar nj cikl korrekt qarkullimi, duhet ti nnshtrohet tre
parimeve baz, t cilat konsistojn n:
prdorimin trsor t rrezatimit diellor dhe t burimeve t tjera natyrore t
agroekosistemit (azotin atmosferik, ujin e reshjeve, lndn organike etj.);
riciklimin e lnds brenda nnsistemeve t ferms (fushat, kulturat, mbarshtrimet e
kafshve);
ruajtjen dhe fuqizimin e biodiversitetit.
Zgjedhja e drejt e ciklit t qarkullimit ndryshon sipas prbrjes s ferms si p.sh.:
ferm e przier (mbarshtim bimor e shtazor) ose ferm bimore.
N tipin e ferms s przier ku mbarshtrohen derra dhe pula, prdoret kjo skem qarkullimi:
misr pr silazh-bath dhe trshr-grur dimror -elb dimror-livadh artificial-livadh
artificial. N tipin e ferms bimore (pa kafsh) q prej vitesh zbaton metodn biologjike,
prdoret nj prej ktyre skemave: patate-grur dimror-trfil/gramore-grur dimror-jonxh-
jonxh grur dimror/misr-thekr/elb dimror-livadh trfili.
Pr nj zgjedhje m t mir t kultivarve, duhet mbajtur parasysh fakti q ata t jen
prbrs t nj ose m shum sistemeve kulturale q n bashksin e tyre jan t integruar n
gjith gjersin e ndrmarjes. Kulturat baz q prdoren n sistemet e qarkullimit bujqsor
jan n radh t par bishtajoret (pr kokrr dhe foragjere nj e shum vjeare), drithrat e
vjeshts dhe t pranvers, bimt vajore (kolza, luledielli,etj.), si dhe bim tjera barishtore q
kultivon ndrmarja.
Bashkshoqrimi dhe plehrimi i gjelbr- Bashkshoqrimi sht praktika e
kultivimit t m shum se nj bime n t njjtn hapsir dhe n t njjtn koh. N fermat
organike bashkshoqrimi i kulturave barishtore sht parashikuar n hapsirn e sistemeve
t qarkullimit bujqsor q realizon ferma .Kulturat kryesore q prdoren n bashkshoqrim
jan bishtajoret me gramoret, koimbinimi i t cilave prmirsojn dhe prtrijn
karakteristikat e toks. Prparsit q sjellin bashkshoqrimet n administrimin e nj ferme
t prodhimit organik jan t panumurta, t cilat jan t drejtprdrejta dhe jo t drejtprdrejta.

10
Ndr prparsit e drejtprdrejta theksohen: rritje e prodhimit; prdorim m i madh i
burimeve; dme m t vogla nga infeksionet; stabilitet m i madh i prodhimit; hapsir m e
madhe tolerance ndaj ndryshimeve mjedisore kosto m t ult t prodhimit, zvoglim i
prdorimit t kimikateve etj.
Ndr prparsit e jo t drejtprdrejta theksohen: zvoglim i erozionit; mbules e
vazhdueshme e toks me bimsi; ruajtje e elementve m t rndsishm n profilin e toks.
Kulturat bashkshoqruese nuk duhet t jen n konkurenc njra me tjetrn d.m.th.
me krkesa t njjta ndaj kushteve t mjedisit. Bashkshoqrime t efektshme n bujqsin
biologjike jan kombinimet: trshr + bizele, elb+ buxhak, grur+bizele, kolz+bizele ose
buxhak, egjr+trfil, kolz+trfil ose kombinime tresh trshr+buxhak+ kolz etj. N pemt
frutore bashkshoqrimi bhet me bim barishtore midis pemve e kryesisht me bim
bishtajore si: trfil, bath, jonxh etj. Po ashtu, bashkshoqrimi realizohet edhe n bimt
perimore p.sh.: karrot+qep, sallat+qep, si dhe fasule+misr etj. Prsa i prket plehrimit
t gjelbr rndsi marrin bimt bishtajore (bath, bizele, lupin, etj.), vajoret (lule dielli), n
veanti kryqoret (kolz, perko etj.). Kto bim prmbysen pr t shtuar sasin e lndve
azotike n tok, kryesisht n fazn e luzimit, kur bima ka masn m t madhe vegjetative.
Plehrimi i gjelbr aplikohet kryesisht n tokat e varfra n ato t hapura rishtaz si dhe n
mes t pemtoreve. Ndr masat agroteknike q zbatohen pr ruajtjen e pjelloris s toks n
bujqsin organike, theksohen edhe: mulerimi i toks, ngritja e brezave mbrojtse, veshja e
toks me bimsi etj.

4. Ushqimi i toks me plehra organike

Plehrat organike t stalls (t ngurta dhe t lngta)
N bujqsin organike egzistojn mnyra t ndryshme pr trajtimin e plehrave n ferm, t
cilat duhet t prgatiten dhe prdoren n mnyr t till q: t shprbhen mir nga
organizmat e toks, t shfytzohen mir nga bimt dhe t prmirsojn strukturn e toks.
Plehu i freskt sht ndr plehrat m t prdorshme n bujqsin organike. Me kt
metod plehu shprndahet sa m i freskt t jet e mundur n sasi t vogla (8-15 ton /ha) n
nj shtres t holl. Qllimi i ktij plehrimi sht q t ndrhyhet sa m shum t jet e
mundur gjat vitit n shtresn m siprfaqsore t toks. N kt mnyr stimulohet nj
aktivitet i pandrprer i qnieve t gjalla t toks dhe ka nj prurje t vazhdueshme t
elementve ushqyes n tok. Plehu i freskt ka disa disa prparsi:
aktivizim t mir t rritjes s bimve t reja, mundsisht i integruar me lng plehu,
prmbyset lehtsisht deri n 20 cm, n toka t ajrosura dhe t lehta,
shpreh nj veprim pozitiv n mirmbajtjen e humusit.
N praktik plehu i freskt grumbullohet disa dit prpara prdorimit.
Plehu i kompostuar aplikohet n bujqsin biodinamike dhe n kt rast shrben si
burim i elementve ushqyes me efekt t ngadalshm ,duke prmirsuar strukturn e toks dhe
favorizon shndetin e bimve. Me kompostim t plehut krkohet t bhet dekompozimi n
kushte aerobike. N grumbuj t ajrosur mikroorganizmat n pleh transformojn lndn
organike n kushte t favorshme dhe n prani t oksigjenit. Nj pleh i kompostuar dhe i
maturuar d.m.th. i dekompozuar mir sht i prshtatshm pr t mbajtur t shndetshme
bimt, t luftoj parazitt dhe t stimuloj rritjen e rrnjve. Fermert prdorin plehun e
kompostuar t maturuar pr ato bim q nuk duhet t rriten me shpejtsi e q kan nevoj pr
nj prurje konstante t elementve ushqyes p.sh.: karrota, lakra, frutat e rrushi. sht i mir
edhe pr tokat e varfra n humus duke prmirsuar strukturn e toks.
Lngu i plehut sht pleh i kompostuar, por i holluar me uj, oksigjenohet dhe
trajtohet me shtues. Edhe ky lloj plehu shprndahet me doza t vogla dhe me sa m shum
ndrhyrje gjat vitit. N bujqsin organike lngu i plehut gjen prdorim n t gjitha kulturat.
Plehra t tjera organike - Humusi sht nj nga plehrat organike m t mira pr

11
shtimin e pjelloris s toks, i cili prbhet nga gjethe e deg t thata t rna nga drurt e
shkurret e pyjeve mbi siprfaqen e toks t transformuara n humus. Humusi ka ngjyr t
zez, sht i leht, i prshkueshm, me aftsi t larta ujmbajtse dhe me % t lart lnde
organike rreth 50% q shprbhet shpejt. Humusi prdoret pr kultura q shpenzojn shum
lnd organike n nj periudh t shkurtr bimore si jan disa lloj perimesh, patatja etj.
Me mbetje organike do t kuptojm mbetjet q vijn pas procesit t prodhimit
bujqsor (kasht, rrnj, etj.) dhe veprimtaris njerzore (mbetjet e guzhins me origjin
bimore e shtazore, ambalazhet e letrs etj.). Plehu i mbetjeve bimore grumbullohet n
siprfaqe t vogla, ngjishet dhe nse sht e mundur i shtohet pak kasht. N kt rast lihen
pak pore pr ajrim. Plehu i mbetjeve nuk duhet prmbysur n thellsi, e mbi t gjtha n tokat
e rnda ku mungon oksigjeni. Kjo gj favorizon proceset fermentative dhe kalbzimit duke
ngadalsuar shprbrjen. Plehu i mbetjeve n bujqsin organike prdoret n bimt
konsumatore si sht kultura e misrit.
Hiri sht pleh organik q krijohet si rezultat i djegies s drurve. Hirin e prdorin
m tepr bimt me krkesa t larta potasi si p.sh. lulja e diellit etj.

5. Burimet ujore n Shqipri dhe ndikimi i ujit n prodhimin BIO.

Shqipria sht nj vend me shum burime ujore dhe klasifikohet ndr 10 vendet m
t pasura me reserve ujore. Burimet ujore n Shqipri jan t shprndara n t gjith vendin
dhe ndahen n burime nntoksore,n liqenj, lumenj dhe dete.Veprimtaria jon ekonomike e
shoqrore kryhet n kontakte direkte me burimet ujore, prandaj del detyr kryesore ruajtja e
higjens s s tij.Shqipria ka ujra m t shndetshme se disa vede t tjera Europjane ,por
ktu bhet fjal pr ndotje kimike , prsa i prket ngarkesave bakterologjke nuk shquhemi pr
pastrti t mire. Ujrat e zonave malore e kodrinore jan pa mbetje kimike , por disa lumenj e
liqene jan t ndotura nga derdhja n to i mbetjeve t industries s vjetr dhe ujrave t zeza
si dhe mbetjeve urbane. Prgjithsisht infrastruktura e mbajtjes s ujrave t pastra n shqipri
ende mungon. Lumit Shkumbin i vijn ndotjet nga mbetjet e Metalurgjikut, lumit t Lans
nga mbetjet urbane, lumit t Ishmit nga industriae vajit ushqimor,liqeni i Pogradecit nga ujrat
e zeza,liqeni i Shkodrs nga mbetjet urbane, industriale etj. Mbrojtja e ujrave realizohet
vetm nse kemi nj edukate kombtare mjedisore pr ruajtjen e higjens s tij. N radh t
par shoqria njria njzore sht faktori vendimtar n ruajtjen e higjens s ujit, duke mos
hedhur mbetjet urbane pa kriter n rrjedhat e lumenjve. Ujrat e zeza duhet t derdhen n
kanale t prcaktuara nga drejtuesit lokal. Mbetjet e industris kimimike dhe spitalore duhet
t kontrollohen rreptsisht se ku duhet t hidhen. N bujqsin bioligjike uji q prdoret pr
ujitje duhet t jet i kontrolluar dhe pa ndotje. Zakonisht pr ujitje prdoret uji i puseve dhe
burimeve q jan larg zonave t banuara dhe atyre industriale.

6. Vlersimi i ajrit n bujqsin organike

Ajri sht nj ndr elementt m t domosdoshm pr jetn e qnieve t gjalla n
tok. Toka mbshtillet nga nj trashsi ajri prej 500 km q quhet atmosfer. Atmosfera
prbhet nga 4 shtresa: Stratosfera, Troposfera, Mezosfera, Termosfera.
Stratosfera shtrihet 30-50 km mbi siprfaqen e toks dhe n kt zone shtrihet edhe shtresa e
ozonit. Kjo shtres mbron tokn nga deprtimi i rrezeve ultraviolet, q vijn nga dielli.
Troposfera shtrihet 8-11 km mbi siprfaqen e toks dhe prmban 95% t gazeve atmosferike.
Pikrisht n kt shtres ndotsit e ndryshm przihen me njri-tjetrin dhe futen n
bashkveprim me ndotsit e tjer t atmosphers. Troposfera luan nj rol t rndsishm dhe
sht adra mbrojtse e jets n tok. Mezosfera shtrihet mbi stratosphere dhe prmban ajr
t rrall, q nuk luan rol n jetn mbi tok. Termosfera, shtrihet mbi mezosfer, prmban ajr
t rrall dhe gjithashtu nuk luan rol n jetn mbi tok.
Atmosfera sht przierja e gazeve t ndryshm me % t ndryshme. Azoti z 79%, Oksigjeni

12
z 20%, gazi karbonik 0.3%. Gazrat e tjer si Argon, helium, Ksenon, Neon dhe Kripton zn
pjesn tjetr t vogl dhe prandaj quhen gaze t rrall. Ajri i pastr sht ai q ndodhet n
troposfer me % natyrale. Ky ajr sht i domosdoshm pr jetn e bimve, kafshve dhe
njerzve n tok. Bujqsia organike e ka m se domosdoshme ruajtjen e ajrit t pastr.

7. Ndotsit e ajrit dhe masat parandaluese t tij.

Sot n t gjith botn shtrohet problemi i ndotjes s ajrit dhe masave q duhen marr
pr parandalimin e tyre. Ndotsit kryesor jan 90% gazrat dhe vetm 0.1% jan pluhurat.
Ndotsi m i madh i ajrit sht gazi karbonik. Ky gaz n natyr ndodhet me prqndrim
0.1ppm (pjes pr milion). Sipas studimeve, burimet e gazit karbonik jan: shprthimet e
vullkaneve, reaktort brthamor, djegia e karburanteve, djegia e pyjeve dhe mbetjeve t tjera
organike. Prqndrimi i CO2 n shekullin XX, u rrit n kufijt 290-360 ppm. Nj rritje e till
ka ardhur si rezultat i konsumit t madh t karburanteve t makinave, t industris, bujqsis
intensive, etj. Djegia e qymyreve dhe vajrave sjell dioksid squfuri dhe oksid azoti n ajr, t
cilt konvertohen n acid kur kombinohen me ujin e avulluar n atmosfer. Kto acide
kthehen n tok n form shiu, n kt rast shiu quhet acid, t cilt jan n prgjithsi shum
t dmshm dhe n veanti pr bujqsin organike. Ndotja e teprt e ajrit ka br q t
merren smasa nprmjet Konventave t ndryshme, t cilat kan filluar q n vitin 1983 e deri
m sot midis shteteve t mdha dhe t industrializuar. Objektivi kryesor i ktyre Konventave
sht reduktimi i reaktorve brthamor n prodhimin e energjis, srategjia pr t luftuar
acidifikimin, nprmjet reduktimit t: prdorimit t makinave, djegjes s hidrokarbureve,
prdorimit t kimikateve etj. Shtimi i zonave t pyllzuara sht nj nga masat m t
rndsishme pr pastrimin e ajrit . Edhe Shqipria si t gjitha vendet e tjra sht prfshir n
hartimin e ligjeve pr mbrojtjen e ajrit nga ndotja. Kto ligje datojn q nga viti 2002 .

8. Ndikimet e ngrohjes globale

Sot nj nga shqetsimet m t mdha sht ngrohja globale, e cila ka ardhur si rezultat
i shkatrrimit t shtress s ozonit. Stratosfera nprmjet shtress s ozonit nuk lejon
deprtimin e rrezeve ultraviolet, q jan vrasse t qelizave t gjalla. Pr her t pare n vitin
1974 u vu re se shtresa e ozonit po holloej. M von n Antraktit u zbulua nj vrim n
shtresn e ozonit. Mbas viteve 1990 u konstatuan vrima t shtresss s ozonit edhe n
Europ. Shkaku i ktyre rregullimeve jan lidhjet klorprbrse, q rezultuan prezent n
95% t rasteve n vendet e zhvilluara. Gazet e tilla si: t serrs, substancave ftohse,
substancave shkumzuese dhe lngjeve tretse, prodhojn flour dhe substanca t ngjashme
me to, atomet e klorit t s cils n stratosfer shkatrrojn shtresn e ozonit, pasi oksigjeni i
ajrit nuk i absorbon rrezet ultraviolet. Si rezultat i ktij fenomeni ndodh ngrohja globale.
Sipas studimeve t kryera, shkenctart kan arritur n konkluzinin se pr 20 vitet e
ardhshme do te rriten, por nga ana tjetr ka pasur rezultate positive t zvoglimit t vrims s
shtress s ozonit. Kjo fal puns s madhe dhe masave t marra nga vendet m t
industrializuara t bots.
N vitet e fundit, krkimet shkencore dhe njohurit mbi ndryshimet klimatike kan
prparuar dukshm duke konfirmuar q ngrohja aktuale e klims s planetit Tok ka gjasa t
jet shkaktuar nga veprimtarit njerzore t tilla si: djegia e lndve djegse (karburante t
ndryshme). Ngrohja e Toks sht duke marr prmasa t konsiderueshme dhe ndikimet n t
ardhmen parashikohen t jen m t mdha dhe m t kushtueshme.
Bujqsia kontribuon n ndryshimet klimatike n disa mnyra, p.sh., prmes
shndrrimit t pyjeve, toks bujqsore e lirimi i gazeve serr, n njrn an, dhe dmtimi i
pakthyeshm i burimeve natyrore, si rezultat i ndryshimeve klimatike, nga ku varet bujqsia,
nga ana tjetr. Efektet e ngrohjes globale jan gjithashtu t dukshme n pjesn m t madhe t
bots. N disa zona, moderimi i ngohjes mund t rrit paksa prodhimin e kulturave, por mbi t

13
gjitha, ndikimet negative do t mbizotronin gjithnj e m shum. Dukuri t tilla si
prmbytjet dhe thatsira bhen m t shpeshta dhe m t rnda, t cilat ndikojn seriozisht n
prodhimtarin e fermave, n jetesn e komuniteteve rurale dhe rritjen e rrezikut t
konflikteve prtej toks dhe ujit. Gjithashtu, ndryshimet klimatike nxitin prhapjen e
dmtuesve dhe specieve t tjera t dmshme pr shndetin e njerzve. Disa prej prqasjeve t
menaxhimit t toks bujqsore mund t ndihmojn n zbutjen e ngrohjes globale. Kto
prfshijn mbjelljen e pemve, kthimin e tokave t degraduara n tok bujqsore, ruajtjen e
habitateve natyrore dhe prmirsimin e toks e manaxhimit t pjelloris s saj. Ndrsa
alternativat politike prfshijn iniciativa financiare pr mbjelljen e pemve, paksimin e
siprfaqeve t shpyllzuara dhe zhvillimin e burimeve t riciklueshme t energjis. Bujqsia
dhe veprimtarit e tjera duhet t integrohen n marrveshjet politike ndrkombtare n t
ardhmen mbi ndryshimet klimatike. Megjithat, qysh se disa ndryshime klimatike jan t
pashmangshme, marrja e masave t prshtatshme sht gjithmon e domosdoshme.
Sipas nj sr skenarsh, temperatura globale parashikohet t rritet me 0,2C/dekad,
n dy dekadat e ardhshme. Parashikimet e mparshme kishin sugjeruar nj ngrohje prej 0,15
0,3 C/dekad, nga viti 1990- 2005. Edhe pse prqendrimet e t gjith gazeve dhe
aerosolve jan mbajtur n nivele konstante n vitin 2000, pritej nj ngrohje e mtejshme prej
0,1C/dekad. Lshimi i vazhduar i gazeve serr n apo mbi nivelin e caktuar do t shkaktoj
ngrohjen e mtejshme dhe do t nxit shum ndryshime n sistemin klimatik global prgjat
shekullit XXI, dhe kto ndyshime priten t jen m t mdha krahasuar me ato t vzhguara
n shekullin XXI. Edhe e shkuara edhe e ardhmja e lirimit t CO 2 si rezultat i veprimtarive
njerzore do t vazhdoj pr shekuj dhe niveli i detit do t rritet pr shkak t kohs s
nevojshme pr heqjen e ktij gazi nga atmosfera.
Praktikat bujqsore bashkrisht mund t japin nj kontribut t rndsishm me kosto
t ult nga rritja e sasis s karbonit (C) t grumbulluar n tok larg nga atmosfera, reduktimi
i lirimit t metanit (CH4) dhe i oksidit t azotit (N2O), prodhimi i kulturave pr ti prdorur
pr energji, nga prmirsimi i teknikave t kultivimit t bimve e t mbarshtimit t kafshve,
nga manaxhimi i plehrave organike pr reduktimin e lirimit t gazit metan dhe nga
prmirsimi i prdorimit t plehrave kimike pr t reduktuar lirimin e oksidit t azotit.
Heqja dhe grumbullimi i karbonit nga atmosfera n hapsira t tilla si: pyje, dete ose tok,
realizohet nprmjet proceseve biologjike ose fizike, si sht fotosinteza. Njerzit jan
prpjekur t rritin izolimin e karbonit nga rritja e pyjeve t rinj.
Veprimtari t lidhura me pyllin t tilla si: pyllzimi, ripyllzimi, manaxhimi i pyjeve
t prmirsuara, shpyllzimet e reduktuara dhe prdorimi i produkteve pyjore n vend t
lndve djegse mund t paksojn shum lirimin e gazit serr dhe ndihmojn n kapjen e
CO2 nga atmosfera. Prpjekje t tilla prmirsojn shum zhvillimin e qndrueshm dhe
prshtatjen ndaj ndryshimeve klimatike.

Tema msimore nr.3: Larmia biologjike

Shumllojshmria bots bimore tregon sesa i pasur sht ai vend me bimsi. Kjo
shumllojshmri bimore pasohet nga larmia e bots s kafshve. Pra, larmia biologjike
prbhet nga flora (e kultivuar dhe e egr) dhe fauna (e kultivuar dhe e egr). sht e vshtir
q t trajtohet n mnyr shkencore koncepti i diversitetit dhe kjo pr faktin se ai bazohet n
element sasior ( numri i specieve t pranishm) dhe cilsor (treguesit e secilit specie). E
rndsishme sht informacioni q sjellin kto specie, q mund t jet ekologjik, morfologjik,
fitogjeografik etj., q rrit mundsin e interpretimit t popullatave n nj ekosistem t caktuar.

1. Gjendja e larmis biologjike n Shqipri

Shqipria futet ndr vendet me pasuri t madhe bimore ku grshetohen m s miri

14
flora e vendeve mesdhetare me at kontinentale. N Shqipri gjendet zona e ullirit, e
agrumeve, e fikut, e vreshtit, gjithashtu edhe molln, dardhn, q jan karakteristik pr zonat
kontinentale. Pozicioni gjeografik i Shqipris lejon shumllojshmrin e bimsis s zons
mesdhetare, shprndar kjo n t gjitha nnzonat e saj nga ajo fushore deri n at malore.
Shqipria ka 3250 specie bimsh t larta, rreth 2350 lloje bimsh t ulta (alga, likene,
kpurdha), rreth 4700 lloje kafshsh invertebror dhe 1500 lloje kafshsh vertebror. Pr t
ruajtur vlerat e veanta mjedisore, disa territore t vendit trajtohen si zona t veanta ,
duke synuar ruajtjen dhe pasurimin e bimsis dhe gjallesave t tjera. Zonat e mbrojrura
shkallzohen sipas sistemit me 6 kategori.
1. Zona pr qllime shkencore, ku ruhet dhe monitorohet flora dhe fauna e egr.
2. Zona t mbrojtura t quajtura parqe kombtare, ku ekosistemet jan t paprekshm.
3. Zona t emrtuara monumente kulture me objekte natyrore specifike si: pem
shekullore, drur shekullor etj..
4. Zona n t cilat kryehen ndrhyrje t drejtuara nga ekspert pr t shmangur prishjen e
ekuilibrave natyrore.
5. Zona e peisazhet natyror, toksor e detar q prdoren pr qllime lodhjeje publike.
6. Zona me vlera ekologjike, t cilat trheqin turist t huaj e vendas. N kto zona
parashikohet nj veprimtari ekonomiko-sociale q nuk cnon vlerat e prbashkta t
zons.
Koht e fundit, n vendin ton sht br przgjedhja e zonave t mbrojtura dhe kategorizimi
i tyre. T tilla jan: parku kombtar i Dajtit, Thethit, Lurs, Llogaras, Butrintit, mali i
Tomorrit, lugina e Valbons, liqeni i Presps, bredhi i Otovs etj. Monumente kulture jan
shum drur shekullor ullinjsh, gshtenjash, bredh etj, N kategorin e 5-t jan duke u
futur disa pjes t teritorit t gjirit t Lalzit, kepit t Rodonit etj.

1. Grupimi i larmis biologjike sipas prdorimit praktik ekonomik dhe rndsia

ekonomike e larmis biologjike n Shqipri.
Me biodiversitet ose larmi biologjike kuptohet shumllojshmria dhe
ndryshueshmria q egziston ndrmjet organizmave t gjall, mikroorganizmave, bimve e
kafshve t do lloji e natyre q popullojn tokn e ujrat, raportet ndrmjet t cilve
rregullohen nga ciklet biogjeokimike dhe manifestohen nprmjet zinxhirve ushqimore.
Njohja dhe interpretimi i diversitetit biologjik sht vendimtar pr t kuptuar shfaqjet dhe
funksionimin e jets n prgjithsi. Koncepti i biodiversitetit sht konsideruar sot nj nga
brthamat baz t biologjis. Ktu grshetohen nj sr lidhjesh midis gjallesave bimore e
shtazore n prshtatje me mjedisin, q prcaktojn rolin e tyre n ekosistem. Kto gjallesa
renditen jo vetm si list speciesh, por me t gjitha veorit ekskluzive t tyre t shprehura n
nj rrjet t pasur lidhjesh komplekse midis tyre. Koncepti i biodiversitetit shpreh n thelb
kompleksitetinq karakterizon jetn e mjedisin dhe shtyn n krkimin e lidhjeve ndrmjet
prbrsve (shumllojshmria biologjike), fenomeneve dhe kohrave t mjedisit. Koncepti i
biodiversitetit rrnjt i ka te Biologjia. Speciet e bots shtazore, bazuar n riprodhimin
seksual, mund tu prcaktohen grupet e popullatave q kryqzohen midis tyre dhe jan t
veuara nga pikpamja riprodhuese, nga grupe t tjera analoge etj. do vit zbulohen specie t
reja organizmash t gjalla, ku n rreth 90% t tyre njihet vetm emri shkencor. Totali i t
gjitha specieve t gjalla sht rreth 10 -100 milion. Bota bimore sht burimi i jets pr t
gjitha gjallesat dhe kjo fal mrekullis s procesit t fotosintezs, q sht i vetmi proces i
kthimit t lndve minerale n lnd organike. N kuptimin m t gjer koncepti i diversitetit
mund t interpretohet n tri nivele: (i) diversiteti gjallesa- siprfaqe; (ii) diversiteti n
komunitet dhe (iii) diversiteti n peisazhe komplekse. Sipas ktij vlersimi, n egzistencn e
larmis biologjike, marrin pjes jo vetm faktort bio-ekologjik, por edhe ato ekonomik,
social, psikologjik etj. Kta t fundit lozin nj rol mjaft t rndsishm n larmin

15
biologjike. Ligjet e biodiversitetit jan shkruar n ekuacionet e specieve dhe t zhdukjes s
tyre. Ndarja e bimve pr nga prdorimi praktik ekonomik sht si m posht:
Grupi i bimve q prdoren pr prodhimin bujqsor si drithra, perime, fruta, vreshta,
ullishte, agrume etj.
Grupi i bimve mjeksore.
Grupi i bimve dhe i drurve dekorative.
Grupi i bimve t ulta, si kpurdhat, algat, likenet.
Kultivimi i bimve q prdoren pr prodhim bujqsor, n vendin ton ka psuar
ndryshime t mdha. Sot mbillet m pak siprfaqe me drithra si grur, misr, panxhar, lule
dielli, duhan, patate etj., dhe pothuajse aspak kultura si: pambuk, oriz, ndrsa vmendja sht
kthyer nga perimet dhe disa pem frutore. Ky ndryshim sht shkaktuar nga ndryshimet
sociale dhe ekonomike n vendin ton, ku shum toka bujqsore u kthyen n zona urbane,
duke e zvogluar s teprmi tokn nn kulture. Nga ana tjetr shum zona rurale u braktisn
si rezultat i imigrimit dhe emigracionit. Paksimi i larmis s bimve t kultivuara ka ulur
edhe veprimtarit e tjera, si ato n fabrikat e sheqerit, cigareve, vajit t lule diellit, fabrikat e
konservimit, t salcave, t tekstilit etj.
Shqipria renditet ndr vendet e pasura n bim aromatike. Sot, ka nj rritje t
interesimit pr kultivimin dhe mbledhjen e tyre, por duhet t kihet parasysh q t mos bhet
shfrytzimi pa kriter i tyre duke ulur volumin e biomass dhe n shum raste bima nuk ka
mundsi t rigjenerohet. Pr mirmanaxhimin e bimve aromatike duhet ndrgjegjsimi i
komuniteti pr ruajtjen e ktij biodiversiteti si dhe duhet t funksionoj kontrolli teknik dhe ai
i vjeljes. Shqipria futet n vendet me siprfaqe t madhe pyjore duke zn 36% t territorit.
Pyjet zn 1.450.000 ha. Speciet kryesore t drurve pyjor jan ahu me 160000 Ha,pisha
142000Ha,dushku300000Ha, bredhi13000 Ha. Nga pikpamja ekologjike pyjet kan vlera t
shumanshme, t cilat tashm dihen. Sot, pyjet jan dmtuar m tepr nga prdorimi pa kriter
i tyre si: prerje, djegie kullotje etj. Pr prmirsimin e situats s pyjeve, prve masave
teknike (mbjelljes, ruajtjes ) po bhet nj pun e madhe pr ndrgjegjsimin e komunitetit.

Tema msimore nr.4: Agroteknologjia e prodhimit organik.

Agroteknologjia e prodhimit organik synon n rritjen e prodhimit bimor me sa m

pak ndrhyrje n tok, duke shtuar e ruajtur pjellorin e saj pr nj koh sa m t gjat n
mnyr natyrore, si dhe n paksimin apo eleminimin n maksimum t prdorimit t
kimikateve t ndryshme, t cilat nuk jan n listn e lejuar t kimikateve pr prdorim n
bujqsin organike.

1. Przgjedhja e materialit mbjells pr prodhimet Bio

Zgjedja e materialit mbjells (far, fidan, kalema etj) n bujqsin biologjike bhet
duke u bazuar n disa kritere si:
Prodhimi i farave t bhet n ndrmarje biologjike, t cilat n prodhimin e fars
prdorin vetm pleh organik dhe asnj produkt kimik pr mbrojtjen e bimve. N to i
jepet prparsi varieteteve te pastra gjenetikisht e t pa modifikuara.
T zgjidhen varietete q t jen sa m shum t prshtatur me kushtet specifike lokale e
rajonale dhe mundsisht pak t prekshm nga smundjet e dmtuesit
Prdorimi i farave t patrajtuara ose t trajtuara me produkte bimore. N bujqsin
biologjike preferohet far e patrajtuar,sepse shum produkte pr trajtimin e farave jan
toksike.
Rekomandohet n prodhimin Bio pr t parandaluar infeksionet kpurdhore n far dhe pr t
shpejtuar mbirjen , ti trajtojn ato me uj t nxeht pr 10-15 min., i cili prmban ekstrakt

16
bimor(0.5-1%). Ky trajtim n praktik sht i vshtir, prandaj kryesisht prdoret far e
patrajtuar.

2. Fazat e procesit biologjik nga mbjellja deri tek produkti

Procesi biologjik nga mbjellja deri te produkti kalon npr disa faza kryesore t cilat
jan :
- Przgjedhja e materialit mbjells.
- Prgatitja e toks pr mbjellje.
- Mbjellja e kulturs.
- Shrbimet pas mbjelljes.
- Shrbimet gjat vegjetacionit.
- Pjekja dhe vjelja e produktit bio.
- Magazinimi dhe ruajtja e produktit bio.
Prgatitja e toks pr mbjellje n mnyr t atill q t nxitet nj rritje optimale t
bimve, aktivizohet jeta e mikrogjallesave n tok, krijuar nj mjedis optimal pr zhvillimin e
rrnjve n tok, mbrojtur strukturn e toks, zvogluar pranin e barrave t kqija e
parazitve, si dhe shtimin e sasis s lnds organike n tok. Punimet kryesore t toks
synojn n punimin siprfaqsor 15-20 cm t kombinuar me nj ajrosje mesatarisht t thell.
N punimin e toks duhen prdorur sa m pak mjetet rrotulluese sidomos frezat, t cilat bjn
coptimin e mtejshm t toks. N bujqsin organike rekomandohet prdorimi i mjeteve
belpunuese dhe plugje me disqe duke prmbysur n tok mbetjet e vjeljeve. Numri i
ndrhyrjeve n tok duhet t jet sa m i pakt, pr kt arsye shum fermer prdorin
makina q me nj kalim kryejn disa procese pune. Gjat prgatitjes s toks bhet dhe luft
parandaluese ndaj barrave t kqia duke coptuar plisat e mdhenj, por duhet t kihet kujdes
t mos thrmohen shum, sepse n shum raste bhet shplarja e nitrateve. Fermeri, n
kushtet e bujqsis organike duhet t zgjedh mjetet e ti prdor ato n baz t kushteve t
prcaktuara nga klima, bima dhe prania e barrave t kqia. Nj prgatitje e kujdesshme e
shtratit t mbjelljes sht vendimtare pr bimn biologjike.
Mbjellja e kulturs kryhet pasi jan hequr barat e kqija t mbira gjat prgatitjes s
toks. Duhet mbajtur parasysh koha, thellsia dhe dendsia e mbjelljes, sipas krkesave t
bims, duke ulur shanset pr smundje e dmtues gjat kultivimit t bimve. N bujqsin
organike, NUK lejohet prdorimi i herbicideve pas mbirjes dhe plehrimi azotik gjat
vegjetacionit. Plehrimi i bimve n bujqsin organike bhet vetm me plehra t
prodhuara n ndrmarjen organike. Para se t kryhet plehrimi n nj ferm organike,
fermeri duhet t bj analizat kimike t toks n mnyr q t zotroj t dhna mbi gjendjen
e elementve kimik t toks. Prpos ksaj ata duhet t zotrojn t dhnat pr nevojat q ka
bima pr kto element. Kshtu bhet analiza pr plotsimin e nevojave t bims me an t
plehrimit. N bujqsin biologjike sht e ndaluar t prdoren plehra t azotuara, pasi
rregullohet cikli biologjik dhe ekuilibri i mikroorganizmave n tok. Bimt mbi ngarkohen
me lnd azotike dhe ekuilibri ndrmjet azotit dhe elementve t tjer ushqyes prishet.
Shrbimet pas mbjelljes jan shum t rndsishme pr mbarvajtjen e prodhimit
organik t kulturave bujqsore Shrbimet pas mbjelljes kryhen sipas nevojave t bims. N
rastet kur toka z kore mbas mbjelljes bhet capitje e leht, pr ajrimin e toks dhe nxitjen e
mbirjeve. N bujqsin biologjike nuk lejohet prdorimi i herbicideve pas mbirjes. Shrbimet
e tjera si: lesim, prashitje jan n varsi t gjndjes s bims.
Shrbimet gjat vegjetacionit jan vendimtare pr arritjen e sasis dhe t cilsis s
prodhimit organik. Ndr to prmenden:
Plehrimi i bimve n bujqsin biologjike bhet vetm me plehra t prodhuara n
fermn biologjike. Para plehrimit fermert e prodhimit organik duhet t ken t dhnat e
gjndjes s elementve ushqyes t toks si dhe krkesat q ka bima pr kto element. N

17
bujqsin biologjike sht e ndaluar t prdoren plehra t azotuara q prmbajn nitrate,
amon etj, pasi rregullohet cikli biologjik dhe ekuilibri i mikroorganizmave n tok. Bimt
mbingarkohen me lnd azotike dhe ekuilibri ndrmjet azotit dhe elementve t tjer ushqyes
prishet. Si plehrim pr bimt gjat vegjetacionit rekomandohet lngu i plehu organik, por
dhe ky t jet i kalbur shum mir dhe i pasuruar.
Lufta kundr barrave t kqia rekomandohet t bhet me lesa coptuese e pajisur me
dhmb fleksibl, q fusin n tok barrat e kqia, t cilat mundsisht duhet t jen t vogla.
Pr luftimin e barrave t kqia n bimt prashitse prdoren prashitsit me plore, me
dhmb yjor rotativ, etj. Gjithashtu prdoren edhe aparate me djegie, t cilat djegin sythat e
barrave t kqia para mbirjes s bims s kultivuar. Kjo bhet vetm n ato raste kur nuk
prdoren mjetet mekanike.
Ujitja n bujqsin organike bhet sipas krkesss s bims, por kujdesi duhet t jet
n cilsin e ujit. Burimet e ujit duhet t jen t kontrolluara dhe t pa ndotura. Ujrat e
burimeve t pastra si dhe t puseve jan m t mirat. Ujrat e liqeneve, kanaleve, rezervuareve,
t cilat jan pran zonave urbane apo prodhimit industrial jan t paprdorshme. Mnyrat e
ujitjes gjithashtu kan rndsi n cilsin e ujitjes. Ujitja me brazda dhe rrshqitje sht m e
predispozuar pr ndotje. Mir sht t prdoret ujitja me shihedhse ose me pika, pasi sht
m e sigurt,por edhe n kt rast duhet t jen t pastr impiantet e ujitjes.
Pjekja dhe vjelja e prodhimit Bio bhet kryesisht n pjekjen teknike, por ajo q e
dallon nga prodhimi i zakonshm sht se n prodhimet Bio duhet t ket t gjith parametrat
q ti prgjigjen llojit ose kultivarit t kultivuar. Gjat vjeljes t bhet kujdes pr seleksionimin
e bimve me dmtime mekanike apo prekjet nga dmtuesit e smundjet, t cilat ulin
ndjeshm cilsin e prodhimit Bio dhe mimit n treg.
Maganizimi dhe ruajtja e produktit bio bhet me kujdes q vendi ku jan magazinuar
prodhimet BIO t mos jen pran prodhimit/ve t zakonshm. Kushtet e magazinimit t
plotsojn standartet e prcaktuara n kodin ligjor t prodhimit Bio.

3. Mbrojtja e kulturave n bujqsin Bio.

Kuptimi dhe rndsia e mbrojtjes s integruar n bujqsin organike

Mbrojtja e integruar n bujqsi sht sistemi i kontrollit t organizmave t dmshm.
N gjuhn e prditshme t fermerve ajo quhet edhe lufta e integruar ndaj smundjeve e
dmtuesve t kulturave bujqsore. Ajo shfrytzon t gjith faktort dhe teknikat e
disponueshme t lufts, por i jep prioritet faktorve natyral (lufts biologjike). Lufta e
integruar prfshin kompetencn e m shum disiplinave (kimike, biologjike, gjenetike,
agronomike, fitopatologjike, ekonomike, klimatologjike etj.), me nj objektiv unik mbrojtjen
e bimve nga dmtuesit e smundjet, sigurimin e interesave ekonomike dhe shndetin publik
n respekt me mjedisin. Parimet kryesore t lufts s integruar konsistojn n:
Zotrimin e karakteristikave t nj przgjedhjeje t mir t antagonistve natyror pa
shkaktuar dme mbi organizmat e dobishm t ambjentit.
Lehtsimin e denatyrimit t antagonistve natyror nga veprimet biokimike t toks dhe
fizike t atmosfers.
Prdorimin racional t antagonistve natyror, duke preferuar periudhat kohore t
shprndarjes s tyre, n respekt t armiqve natyral p.sh.: trajtimet dimrore.
Metodologjia zbatuese e mbrojtjes s integruar kalon n katr faza:
Faza e par Diagnoza. N kt faz bhet prcaktimi i stadit fenologjik t bims si
dhe prcaktimi i parazitit.
Faza e dyt Verifikimi mjedisor. N kt faz bhet krkimi dhe prcaktimi i kufirit t
ndrhyrjes duke patur parasysh parazitin.

18
 Faza e tret Ndrhyrja. N kt faz prcaktohet momenti i ndrhyrjes me an t
organizmave t dobishm.
Faza e katrt Integrimi dhe planifikimi i ndrhyrjeve. N kt faz planifikohet
mnyra e ndrhyrjeve si: agronomike (punimi i toks, krasitjet, plehrimi, qarkullimet
bujqsore etj.), fizike (eliminimi i mbeturinave t prekura etj.), biologjike (prdorimi i
bioinsekteve etj.), bioteknologjike (shfrytzimi i mikrogjallesave kafsh ose bim).

Metodat kryesore t mbrojtjes s integruar

Sistemi i bujqsis organike zbaton metoda biologjike dhe kulturale pr t parandaluar
humbjet e papranueshme nga dmtuesit, smundjet dhe barrat e kqija. Ato prdorin: kultura
bujqsore e varietete q jan prshtatur mir me mjedisin, programe pr ekuilibrimin e
pjelloris dhe ruajtjen e veprimtaris mikrobike t toks n nj nivel sa m t lart,
qarkullime t prshtatshme pr kushtet lokale, bashkshoqrime, pleherime t gjelbra dhe
praktika te tjera organike t cilat prcaktohen n standardet e bujqsis organike. N
bujqsin organike mundsit e ndrhyrjes me mjete direkte t mbrojtjes jan shum t
kufizuara dhe pr kt i jepet shum rndsi t gjitha masave kulturale t parandalimit.
Ndr masat agroteknike m t prdorshme nga fermri jan: punimet e toks, t cilat
mund t shkatrrojn dmtuesit n faza t ndryshme t zhvillimit t tyre p.sh.: luftojn vezt e
karkalecit, larvat e disa buburrecave etj., si dhe barrat e kqia. Si metod mekanike njihet
edhe prdorimi i kurtheve t ndryshme kundr minjve dhe specieve t mizave. N perimtarin
organike prdoren rrjetat me fije t holla n rastet e sulmeve t forta kundr mizs s karrots.
Gjithashtu, mund t praktikohet ngritja e kulturave gracka. N kt rast pran kulturs
kryesore mbillet nj parcel q sht e dshrueshme nga dmtuesi. N bujqsin biologjike
vet bimt n disa raste, pr arsye fizike dhe kimke, kan imunitet n nj far mase kundr
sulmit t dmtuesve dhe smundjeve. N kt rast, disa substanca bimore jan direkt
helmuese ndaj parazitve. P.sh., alkaloidi tomatin i domates, q lufton nj krimb t domates.
Kjo mbrojtje nuk sht e prhershme, por kalimtare n bashk evolucionin ndrmjet bimve.
Kjo on n krijimin e disa varieteteve bimore, q jan tolerante ose rezistente ndaj sulmit t
dmtuesve. N frutikultur, vitikultur dhe n kultivimin e patates, kundr smundjeve
kpurdhore sht i lejuar prdorimi i pak produkteve minerale si squfur, miell argjile i
aktivizuar dhe me kufizime t forta prdoret edhe bakri. Kto produkte shprehin nj veprim
parandalues. Kur bimt mbulohen me nj shtres t produktit t sprkatur, embrionet e
smundjes kpurdhore nuk mund t futen n brendsi t bims ose vriten. Megjithse efekti i
tyre mbi organizmat e dobishm nuk sht i dukshm, fermert e prodhimit Bio kshillohen
t prdorin kto produkte vetm n bim t veanta dhe me konsultime. Qarkullimi bujqsor
ka nj rndsi t madhe n rritjen e pjelloris s toks, por edhe n ruajtjen e pastr t saj, nga
smundjet dhe parazitt e ndryshm. Larmia n prodhimin bimor sigurohet nga plotsimi i
krkess pr qarkullim minimal bujqsor dhe/ose larmia e t mbjellave. Praktika e qarkullimit
minimal pr bimt njvjeare vendoset kur fermeri nuk demonstron larmi n prodhimin
bimor me mnyra t tjera. N bujqsin organike fermereve u krkohet t menaxhojn
larmin e insekteve, barishteve t keqija, smundjeve e dmtuesve si dhe t mbajn apo t
shtoj lndn organike t toks, pjellorin dhe aktivitetin mikrobik t saj. Bashkshoqrimi,
plehrimi i gjelbr, mbjelljet midis rreshtave, bordurat me bar me bim q lulzojn, etj. jan
mjaft efikase. Kulturat shumvjeare duhet t ken nj mbules t plot vegjetative gjat
gjith vitit. Kur kjo nuk sht e zbatueshme pr shkak t lageshtis s pamjaftueshme, lejohet
plugimi i pjesshm ndrmjet rreshtave ose mulirim me biomas pr nj periudh deri n 4
muaj n vit. Mbulesa vegjetative duhet t prbhet nga nj larmi speciesh dhe t jet e
pandrprer pr t siguruar kshtu nj flor dhe faun t pasur.
Ndr masat fizike m t prdorshme nga fermeri jan: largimi i mbeturinave bimore t
prekura nga smundje t ndryshme dhe q mund t shrbejn akoma si streh e mir pr

19
dmtues t bimve. Mbeturinat duhet t ken nj vend t caktuar dhe t groposen ose t
kompstohen. Prdorimi i nxehtsis si metod fizike pr menaxhimin smundjeve, dmtuesve
dhe barishteve t kqija, sht e lejuar n bujqsin organike. Gjithashtu sterilizimi termik i
tokave dhe substrateve sht i lejuar. Prdorimi i avullit n sera lejohet deri n thellsin 10
cm. Prdorimi i avullit m thell dhe jasht sers sht i ndaluar. Ndrkoh, do teknike tjetr
me energji diellore sht e pranueshme si metod fizike.
Ndr masat biologjike theksohet prdorimi i bioinsekteve. N mbrojtjen e integruar
lufta biologjike ka rndsi t dors s pare, e cila konsiston n prdorimin dhe ruajtjen e
antagonistve natyror ekzistues, n nj sistem ekologjik q prfaqson ruajtjen e gjendjes s
qndrueshme t nj organizmi gjat ndryshimeve t mjedisit dhe n kt kontekst mbajtjen e
ekuilibrit jetsor.
Prparsit e lufts biologjike jan:
Efektiviteti pr frenimin e nj dmtuesi pr shum vite.
Metod m t lir se metodat e tjera t luftimit, m e sigurt dhe n shumicn e rasteve
m efikase pr kontrollin e dmtuesve.
Megjithat, lufta biologjike ka disa vshtirsi apo mangsi:
Mbrojtja biologjike nuk i plotson dot t gjitha krkesat pr t luftuar numrin e madh t
dmtuesve dhe smundjeve.
Efekti luftues biologjik sht m i ngadalshm, ndrsa fermert krkojn zgjidhje t
menjhershme t problemit.
Krkimi pr nj armik natyror zgjat disa vite dhe rezultati nuk mund t parashikohet
para kohe.
Pr zbatimin e ktyre masave shfrytzohet N luftn biologjike po eksperimentohen metoda
si: manipulimi gjenetik i dmtuesve. Kjo metod mbshtetet n sterilizimin artificial t
dmtuesve meshkuj dhe njihet si metoda e mashkullit steril, e cila ul ndjeshm numrin e
dmtuesve. Kjo metod ka kosto t lart dhe prdoret vetm n rastet e dmtuesve shum t
rrezikshm.
Lufta bioteknologjike sht nj metod q mbshtetet n prdorimin e mikrogjallesave
kafsh ose bim. Lufta biologjike me an t mikroorganizmave ka disa karakteristika:
Veprimi i mikrogjallesave zhvillohet vetm n popullatat e dmtuesit selektiv, duke ulur
ndjeshm numrin e tyre;
Nuk dmton popullatat e insekteve t dobishm, gjithashtu e padmshme pr njerzit
dhe kafsht;
Priret t mbaj popullatn nn kufirin e dmit;
Lejon prdorimin e tyre n mjedise natyrale t mdha (pyjet), ku tradita e mbrojtjes me
preparate sht e rrall.
Ka kosto m t ult n konkurrencn e tregut me preparate kimike.
Mikrogjallesat ose agjentt patogjen m t prdorshm jan: viruset, bakteriet, kpurdhat,
protozoart dhe nematodat.
Viruset jan qnie mikroskopike t cilat pr shumzim detyrohen t penetrojn n
qelizat e nj bujtsi dhe prdorin resurset biokimike. N kt rast konsiderohen parazitoid
obligator/i detyrueshm.
Bakteret jan qnie mikrobiologjike, ku ndr to prmenden ato q prodhojn spore.
Kto lloj bakteresh manifestojn jo vetm nj kapacitet t mir ruajtje pr nj koh t gjat,
por edhe mundsi pr tu prhapur n ambiente me drejtime t ndryshm duke ruajtur
kapacitetin e tyre patologjik.
Kpurdhat jan shkaktar n shum raste t luftimit t shum insekteve. Kpurdhat
kan nevoj pr mjedis t lagsht, duke u kultivuar dhe shprndar me lehtsi. Zbulimi i
veprimit toksik t disa kpurdhave, hap nj perspektiv t re n fushn e bioteknologjis s

20
aplikuar, ku mund t mendohet nj bioinsekticid me baz toksina kpurdhore.
Protozoart dhe nematodat jan akoma n faza eksperimentale, pasi ato nuk luftojn n
mas dmtuesit dhe veprimi i tyre konsiderohet m tepr kronik me vdekshmri t ult.
Megjith prparsit q ka lufta biologjike, lufta kimike mbetet nj nga metodat m t
shpejta t luftimit, pasi ka nj efekt t menjhershm n kulturat njvjeare. Po kshtu
herbicidet jan ende esenciale pr kontrollin e barrave t kqia me rritje t shpejt.
Kontrollet me an t kimikateve sht rruga m e mir e t vepruarit me produktet e
magazinuar, kjo sepse ato mund t kthehen lehtsisht n gaz duke luftuar me efikasitet
dmtuesit e depos.

Tema msimore nr.5: Organizmat e modifikuara gjenetikisht (OMGJ).

1. Njohuri t prgjithshme mbi OMGJ dhe mnyrat e prftimit t tyre

Gjat evolucionit, gjallesat psojn ndryshime prsa i prket ndrtimit, funksionimit,
gjenotipit e fenotipit t tyre. Nj burim i prhershm dhe i rndsishm i ndryshueshmris
jan mutacionet, t cilat prfshijn ndryshimet e menjhershme dhe t trashgueshme t
materialit gjenetik, si pasoj e t cilave ndryshojn nj ose disa cilsi t organizmit.
Mutacionet kan luajtur nj rol t rndsishm n evolucionin e bots s gjall. Nga
ndryshimet e gjenotipit, nn ndikimin e faktorve natyror, lindin individ t ndryshuar, prej
t cilve evolucioni zgjedh m t prshtatshmit. Mutacionet kan rndsi edhe n
prmirsimin gjenetik t bimve pr krijimin e kultivarve t rinj me cilsi m t mueshme
se egzistueset. Mutacionet mund t jen t rastsishme ose artificiale. Mutacionet e
rastsishme shkaktohen nga veprimi i faktorve natyror, kurse mutacionet artificial
shkaktohen nga vet njeriu, si: rrezatimi jonizues, helmet kimike etj. Mutacionet
klasifikohetn n mnyra t ndryshme, por n do rast ato lidhen me ndryshime n strukturn
trashguese n brtham e jasht saj. N prgjithsi ato mund t ndahen n dy grupe t
mdha:
1. Mutacione q lidhen me ndryshimin e numrit dhe t strukturs s kromozomeve;
2. Mutacione gjenetike, q jan ndryshime n nivelin e gjeneve (molekuls s ADN).
Kto mund t vijn si pasoj e zvndsimit t bazave azotike t molekuls s ADN-s,
kputjes s nj pjese ose futjes s bazave t reja. Duke u nisur nga vlerat q kan mutacionet
n prmirsimin gjenetik t bimve, jan krkuar rrug e mjete pr ti shkaktuar ato
artificialisht. Eksperimentalisht jan prcaktuar disa faktor mutagjen, t cilt jan fizik
dhe kimik.
N faktort mutagjen fizik futen rrezatimet jonizuese, rrezet x, gama, neutronet etj., q e
kan burimin nga lndt radioaktive. Kto rreze, me t cilat trajtohen bimt (kryesisht farat),
deprtojn n brendsi t qelizave dhe shkaktojn mutacionet (ndryshime n molekuln e
ADN-s). Sasia e prdorimit t rrezatimit jonizues sht e ndryshueshme n kultura t
ndryshme. Kjo lidhet me ndjeshmrin e tyre ndaj rrezatimit. Prve rrezatimeve, si faktor
mutagjen prdoren edhe lndt kimike me efekt t fort, kryesisht helme si: etil dhe metan
sulfati, kolkicin etj., t cilat ndikojn n ndryshimin e materialit trashgues n strukturn e
ADN-s. Ky lloj trajtimi, krijon bimt gjenetikisht t modifikuara ose si njihen sot OMGJ.
OMGJ jan organizmat gjenetikisht t modifikuar, t cilt nn efektin e faktorve
mutagjen (kryesisht artificial), ndikojn n ndryshimin e materialit trashgues n
strukturn e AND-s.

2. Efektshmria e prodhimit BIO ndaj atij OMGJ

Bujqsia organike dhe ajo e OMGJ-ve jan dy vshtrime kontradiktore botrore, dy
filozofi t ndryshme dhe dy opsione kryesore pr t ardhmen. Parimi baz i bujqsis
organike sht t respektoj ekologjin duke konsideruar si shkall e zbatimit praktik ruajtjen

21
e mjedisit. Bujqsia organike krkon t mbaj n nj balanc t prgjithshme rritjen e
biodiversitetit. Bujqsia gjenetike, n t kundrt, izolon dhe redukton problemet komplekse
n shtje t veanta dhe athere prpiqet t gjej nj zgjidhje teknike me metoda gjenetike,
pa u prpjekur q t ruajn e respektojn ekologjin. Kshtu p.sh. poleni nga bimt e
prodhuara gjenetikisht mund t ndot bimt e egra, organizmat e toks mund t keq ndikohen
nga bimt bujqsore t modifikuara gjenetikisht. Prodhimet Bio jan mjaft t shndetshme
pr njerzit dhe kafsht, sepse jan bazuar n teknologjin e prodhimit pa kimikate, t fars
s pastr, ruajtjen e pjelloris n mnyr natyrore, mbrojtjen e bimve me mtoda kryesisht
bilologjike etj. N bujqsin gjenetike prparsi i jepet maksimizimit t prodhimit dhe
metodat q mbshtet kjo bujqsi ka si parim prdorimin e plehrave kimike, mbrojtjen e
bimve kundr smundjeve e dmtuesve me metodat kimike t luftimit duke shprfillur
nevojn e ruajtjes s mjedisit prreth nga mbetjet e ktyre kimikateve. Bujqsia organike
bazohet n biodiversitetin. Shum nga praktikat e saj ruajn dhe rrisin nj diversitet t pasur
n natyr. Bujqsia gjenetike nuk ka prioritet diversitetin e organizmave q jetojn n tok.
Bujqsia organike i kushton shum rndsi cilsis s prodhimit dhe garanton cilsin e
produktit nprmjet certifikimeve t tyre sipas standardeve t prcaktuara. Ushqimet e
modifikuara zgjidhin vetm problemin e uris dhe mund t ken efekte t dmshme, si:
reaksione alergjike, problem t sistemit t imunitetit ndaj substancave t reja q prmbahen
n OMGJ. Genet rezistente ndaj antibiotikve t prdorura shpesh n bujqsin gjenetike,
mund t transferohen tek patogjent n zorr dhe smundjet e shkaktuara nga kta patogjen
nuk kurohen me kta antibiotik. Si konkluzion, del se e ardhmja e bujqsis sht ajo
organike, e cila nxit dhe shton biodiversitetin, ciklet biologjike dhe aktivitetin biologjik t
toks. N kt mnyr, ferma mbetet biologjikisht e balancuar me nj larmi t madhe
insektesh t dobishm dhe organizma t tjer, pr t vepruar si predator natyral pr
dmtuesit e bimve dhe me nj tok plot me mikroorganizma e krimba t dheut, pr t
mbajtur vitalitetin e saj. Prodhimi organik blegtoral fokusohet n metodat e mbarshtrimit t
kafshve q parandalojn nevojn e trajtimeve veterinare. Ajo sht nj metod prodhimi
miqsore ndaj mjedisit, q krkon standarde t larta t mbarshtrimit t kafshve me
prfitime pr shndetin e njerzve.
Organizmat gjenetikisht t modifikuara kan edhe disa an pozitive:
Sasi m t mdha ushqimi dhe prodhim m eficent.
Shpejtsi m e madhe prodhimi dhe me kosto m t ult.
Ofrimi i ushqimit pr rajone t bots, prmes krijimit t bimve rezistente ndaj kushteve
klimatike e ambientale q rriten n toka t varfra.
Prmirsimin e kohs s ruajtjes n gjendje t shndetshme t frutave e perimeve.
Prmirsimin e prbrjes s ushqimeve pr kafsht.
Prmirsimin e shum tipareve t bimve q lidhen me sasin dhe cilsin e tyre.
Prmirsimin e vetive t kafshve t mbarshtruara prmes rezistencs ndaj smundjeve
dhe produkte t prmirsuara n sasi dhe cilsi.
Eprsit dhe t mirat q sjellin prdorimet e ushqimeve t modifikuara jan t
konsiderueshme, sidomos pr vendet n zhvillim, me popullata q rriten me shpejtsi t
shoqruara me problemet e pamjaftueshmris s toks bujqsore, mungess s ujit dhe
mangsive t tjera q lidhen me probleme t nivelit t ult ekonomik e social q i
karakterizon kto vende. Megjithat kto avantazhe,q paraqesin ushqimet OMGJ,
shoqrohen edhe me probleme mjaft t mdha pr shoqrin njerzore dhe mjedisin prreth.

22
Tema msimore nr. 6: Mbarshtrimi organik i kafshve. Akuakultura
organike

1.Mnyrat e mbarshtrimit t kafshve n ferma organike

Mbarshtimi organik ose blegtoria organike bazohet n nj marrdhnie harmonike
midis toks, bimve dhe kafshve. Kafsht kan ciklin e tyre jetsor e prodhues t pandashme
nga njra-tjetra. Cikli jetsor e prodhues i kafshve shtpiake, nse kryhet brenda s njjts
ferm, n harmoni me prodhimin bujqsor, prbn ciklin e mbyllur t ferms organike.
Plehu i kafshve kontribuon n pjellorin e toks dhe strukturn e saj. Pra, kafsht luajn rol
t rndsishm n ciklin ushqyes. Gjat kullotjes kontribojn n kontrollin e barrishteve t
kqija. Fermert t cilt mbarshtrojn kafsht sipas praktikave organike/ekologjike, bazohen
n metodn organike t t ushqyerit t tyre duke siguruar bazn ushqimore brenda ferms ose
duke e bler at n ferma organike t prodhimit bimor. Hormonet e rritjes dhe prdorimi
profilaktik i antibiotikve sht i ndaluar n praktikn e mbarshtimit organik t kafshve.
Plehu organik i kafshve i prodhuar n ferm shfrytzohet nga ekosistemi bujqsor brenda
saj, pa krijuar probleme t ndotjes. Numri i kafshve q dshirohet t mbarshtrohen n ferm
duhet t prputhet me kapacitetin e ferms. N fermat e mbarshtimit organik t kafshve nuk
lejohet prdorimi i ushqimeve q nuk jan 100% organike. Kafsht duhet t ken qasje n
natyr dhe n kullota organike.
Mbarshtimi organik sht nj sistem prodhimi q prmirson cilsin e mjedisit e t
burimeve t tij, sjell ushqime n sasi t mjaftueshme, ekonomikisht t pranueshme pr
konsumatort dhe prmirson cilsin e jets s mbarshtuesve. Kafsht duhet t
menaxhohen n mnyr organike q nga tre muajt e fundit t shtatzanis, pulat q nga dita e
dyt e jets. Qumshti sht organik kur vjen nga kafsh t cilat jan trajtuar n mnyr
organike t paktn nj vit para prodhimit. Ushqimet e blegtoris, si sht theksuar edhe m
lart, duhet t jen plotsisht organike, pa ure dhe pa mbeturina ushqimore me origjin
shtazore. Fermert q praktikojn mbarshtimin organik t kafshve (blegtorin organike)
duhet t sigurohen q mjedisi, pajisjet, dendsia e bagtis dhe numri i tufave/kopeve tiu
prgjigjet nevojave t sjelljes s kafshve dhe t garantoj:
strehim n prputhje me kushtet higjieno-sanitare sipas llojit t kafshve;
lvizje t lir t mjaftueshme pr t shprehur modele normale t sjelljes sipas llojit t
kafshs;
qasje t mjaftueshme n ajr t pastr, n burimet e ujit, ushqimit dhe rrezeve natyrale
t diellit me qllim prmbushjen e nevojave t kafshve;
mundsi hyrjeje n zonat e pushimit, mundsi strehimi dhe mbrojtje nga rrezet e diellit,
temperaturat, shiu, balta dhe era me qllim paksimin e stresit t kafshs;
ruajtja e strukturave sociale nprmjet sigurimit q tufat e kafshve t mos mbahen n
izolim prej kafshve t tjera t t njjtit lloj;
materiale ndrtimi dhe pajisje prodhimi q nuk dmtojn n mnyr t rndsishme
njerzit ose shndetin e kafshs.
Ky kusht nuk zbatohet pr tufa t vogla ku prodhimi sht kryesisht pr vet-konsum. N
rastet kur, n ferm ka kafsh t smura, ka kafsh pr t lindur apo kafsh meshkuj q duhen
ndar nga tufa pr nj periudh t caktuart kohore, fermeri i izolon ato.
Strehimi i kafshve n mbarshtimin organik duhet t siguroj mundsi t mjaftueshme pr
uj e ushqim t freskt n prputhje me nevojat e kafshve. Hapsirat duhet t jen t
mjaftueshme q kafsht t qndrojn n mnyr natyrale, t shtrihen lehtsisht, t rrotullohen,
t iftzohen dhe t zn gjith pozicionet e natyrshme t ndenjs dhe lvizjeve t tilla si:
shtriqja, rrahja e krahve etj.. Materialet e ndrtimit duhet t jen natyrale atje ku kafsht
krkojn strehim dhe ndrtesa q garantojn izolim, nxehtsi, ftohje, ventilim, qarkullimin e

23
ajrit, t niveleve t pluhurit, temperaturs, lagshtirs relative t ajrit dhe prqendrimeve t
gazit brenda niveleve q nuk jan t dmshme pr bagtin. Rekomandohet q n
mbarshtimin organik, shpendt, lepujt dhe derrat nuk duhet t mbahen n kafaze.

2.Bazat ushqimore t mbarshtimit organik t kafshve

Trsia e kafshve dhe shpendve e t gjitha specieve me interes zooteknik prbn
blegtorin. N blegtorin organike ushqimet e prdorura pr kafsht duhet t siguroj cilsin
e prodhimit m shum se sasin e tij. Kto ushqime plotsojn edhe krkesat pr ushqim t
kafshve n stade t ndryshme t zhvillimit t tyre. Kafsht e mbarshtuara n mnyr
organike, i plotsojn nevojat e tyre pr ushqim nga prodhimi foragjer dhe ushqime t tjera
organike me cilsi t mir. Natyrshm lind pyetja se cilat lnd quhen ushqim pr blegtorin?
Ushqime pr blegtorin quhen lndt, t cilat t veanta, n przierje ushqimore ose
me lnd shtes n gjendje t pandryshuar ose t prpunuara, jan t prshtatshme si ushqim
pr blegtorin, pa rrezikuar shndetin e saj dhe t konsumatorve t produkteve blegtorale.
Ushqimet q prdoren pr kafsht n blegtorin organike grupohem n ushqime: (1) me
origjin bimore, (2) me origjin shtazore, (3) me origjin minerale dhe )4) lnd shtes
ushqimore.
Ushqime me origjin bimore quhen produktet e veanta, n gjendje natyrore ose t
konservuar, si dhe nnproduktet e prpunimit industrial t tyre. N kt grup futen:
Drithrat me produktet dhe nnproduktet e tyre n kategorin e t cilave prfshihen ushqim
dhe miell mesatar: trshra, elbi, thekra, meli, gruri, tritikalet, melekuqe (sorgum), misri etj.
Farat vajore, frutat vajore, produktet dhe nnproduktet e tyre - n kategorin e t cilave
prfshihen vetm: soja; kolza; luledielli; pambuku; far liri; far susami; fara kungulli; ulliri,
tuli i ullirit; vajrat vegjetal ( nga ekstraktimi fizik).
Fara bishtajore dhe produktet e nnproduktet e tyre - qiqrat; buxhak; bizelja foragjere; batha;
lupini.
Zhardhokt, rrnjt dhe produktet dhe nnproduktet e tyre - n kategorin e t cilave
prfshihen vetm: patatja, tuli i panxharit t sheqerit; niseshte patateje, proteina patateje.
Fara e fruta t tjera dhe produktet e nnproduktet e tyre - n kategorin e t cilave prfshihen
vetm: tul/pulp agrumesh; moll, ftua, dardh, pjeshk, fiq, rrush dhe pulpat e tyre;
gshtenj, arr, lajthi; lnde lisi.
Foragjere t mjoma dhe ushqimet t tjera t prpunuara - n kategorin e t cilave prfshihen
vetm: jonxha, trfile t ndryshme, esparceta, sulla, bar i that kryesisht jonxh,; san; silazh,
kasht drithrash dhe rrnj perimesh pr foragjere.
Bim t tjera dhe produkte e nnprodukte t tyre - n kategorin e t cilave prfshihen vetm:
melasa, miell algash (marr nga tharja dhe bluarja e algave, si dhe larja e tyre n mnyr q t
reduktohet prmbajtja e jodit), pluhurat dhe ekstraktet e bimve t ndryshme, ekstrakti i
proteinave t bimve (vetm pr kafsht e reja), erza e bim aromatike.
Ushqime me origjin shtazore quhen produktet e veanta shtazore n gjendje
natyrore ose t konservuar, si dhe nnproduktet e prpunimit industrial t tyre. Ktu futen:
Qumshti dhe produktet e qumshtit - n kategorin e t cilave prfshihen vetm: qumsht i
pastr (mundsisht organik), qumsht pluhur, qumsht i skremuar, qumsht i skremuar-
pluhur, dhall, dhall pluhur; hirr, hirr pluhur, hirr pluhur me pak sheqer, proteina e hirrs
pluhur (nxjerr nga trajtimi fizik); kazein pluhur; laktoz pluhur, gjiz dhe qumsht i
thartuar.
Peshk, kafsh t tjera detare, produktet e nnproduktet e tyre - n kategorin e t cilave
prfshihen vetm: peshk, vaj peshku, vaj merluci i parafinuar; autolizate, hidrolizate dhe
proteoolizate molusqesh ose krustacesh, t prftuara nga nj veprim enzime (n form t
tretshme ose jo) prdorur vetm te kafsht e reja; miell peshku.
Vez dhe produktet e tyre pr prdorim si ushqim pr shpendt, preferohen me prejardhje nga

24
e njjta njsi me shpendt q do t ushqehen me to.
Produkte me origjin minerale quhen lnd t veanta minerare ose przierje t
ktyre lndve, q destinohen pr ushqimin e blegtoris. N to futen:
Lnd minerale t pasura me natrium - krip deti e parafinuar , krip shkmbore e ashpr,
sulfat natriumi, karbonat natriumi, bikarbonat natriumi, klorur natriumi;
Lnd minerale t pasura me kalium dhe kalcium: klorur kaliumi - guaskat e kafshve ujore
(prfshir kockat e sepjeve), karbonat kalciumi, laktat kalciumi, glukonat kalciumi;
fostat monokalciumi dhe dikalciumi i pabluar, fosfat mononatrium , fostat kalcium-magnez,
fostat kalcium-natrium:
Lnd minerale t pasura me magnez - oksid magnezi, sulfat magnezi, klorur magnezi,
karbonat magnezi, fostat magnezi;
Lndshtesushqimore quhenpreparatetqlejohentprdorenntushqyerite
blegtorisdhekanprqllim t ndryshojn pamjen, aromn ose shijen, formn e jashtme
ose aftsin konservuese t ushqimeve, si dhe ndikojn n prodhimtarin blegtorale e
mundsojn parandalimin e smundjeve. N praktikn e mbarshtimit organik t kafshve
shtesat ushqimore prdoren n prputhje me larmin dhe sasin e prcaktuar n standardet e
mbarshtimit organik. do prdorim tjetr i shtesave ushqimore, jasht kritereve dhe limeteve
t prcaktuara sht e ndaluar.

3.T ushqyerit organik i kafshve

T ushqyerit n mbarshtimin organik t kafshve sht shum i rndsishm. Ushqimi
bazohet n parimin e prfundimit t ciklit prodhues brenda ferms, ku kafsht duhet t
ushqehen me burimet e vet ferms, me kullota dhe prodhime foragjere t fituara nprmjet
qarkullimeve bujqsore. Kur sht e nevojshme t merren ushqime nga jasht ferms, kto
duhet t jen me prejardhje nga fermat e bujqsis organike. Periudha e ushqimit t t
vegjlve me qumsht, n mbarshtimin organik, zbatohet kryesisht n kategorin e gjedhit
dhe sht e lejuar m shum pr viat n majmri dhe m pak pr viat e remontit. Nuk sht
e kshillueshme q tu jepet zvdsues qumshti. Qumshti i freskt sht i pa
zvndsueshm n prbrjen e tij. Fermeri mund t prdort zvendsues qumshti ose
zvendsues t tjer, vetm n raste emergjence dhe vetm nse ato NUK prmbajn
antibiotik, shtues sintetik ose produkte nga therjet. N mbarshtimin organik sht ndaluar
shkputja e parakohshme dhe periudha e shkputjes duhet t jet pas nj minimumi kohor i
cili merr n konsiderat sjelljen natyrale t specieve t ngjashme t kafshve. Zakonisht, si
periudh minimale kohore pr ndrprerjen e dhnies s qumshtit pr t vegjlit sht
prcaktuar t jet: 3 muaj pr gjedhin dhe njthundraket, 45 dit pr dhent e dhit dhe 40
dit pr derrat. Ushqimet me t cilat ushqehen kafsht duhet t jen t prodhuara n mnyr
organike. 30% e racioneve ushqimore, mund t prfshihen ushqime t cilat vijn nga fermat e
prodhimit bimor q jan n statusin n kalim. Kur ushqimet n statusin n kalim vijn
nga nj njsi e vet ferms, kjo prqindje mund t rritet deri n 60%. Kto shifra duhet t
shprehen si prqindje t lnds s that t ushqimeve pr kafsht me origjin bujqsore.
Prdorimi i nj prqindje t kufizuar t ushqimeve konvencionale pr kafsht, lejohet kur
fermert argumentojn te autoriteti i inspektimit q nuk jan n gjendje t plotsojn nevojat
ushqimore t kafshve t tyre me ushqime organike. Ushqimi jo organik q mund t
prmbahet n racionin total ushqimor nuk duhet t tejkaloj prqindjet e mposhtme: pr
barngrnsit 10% t totalit t konsumit t lnds s that, ndrsa pr speciet e tjera 20% t
totalit t konsumit t lndss s that t ushqimeve. N rastet e humbjes s prodhimit t
ushqimeve pr kafsht, pr shkak t kushteve t jashtzakonshme t motit, shprthimit t
smundjeve infektuese, ndotjes me substanca toksike ose pr shkak t zjarreve, autoritetet
prkatse autorizoj drejtprsdrejti blegtort t prdorin pr kafsht e tyre ushqime jo
organike n prqindje m t larta se ato t prcaktuara m sipr, pr nj koh t kufizuar.

25
Pjesa kryesore e ushqimit pr kafsht, shum se 50%, duhet t prodhohet nga vet ferma ose
t prodhohet n bashkpunim me fermat e tjera organike n rajon. N rastin e llogaritjeve t
racionit t ushqimeve pr kafsht, ushqimi i prodhuar n ferm gjat vitit t par t kalimit n
organik, mund t klasifikohet si organik. Kjo llogaritje bhet vetm n rastin e kafshve q
jan prodhuar brenda ferms. Substanca t tilla si: nnproduktet e kafshve t ferms (mbetjet
e thertoreve), t gjitha llojet e fekaleve, bajgave, glasave pra t gjitha llojet e jashtqitjeve,
ushqime t ekstraktimit trets ose shtimit t agjentve t tjer kimik, ure dhe prbrje t tjera
t azotit sintetik, nxits ose stimulues rritjeje, nxits sintetik pr oreksin, ruajts/konservues,
prve se kur prdoret si ndihms n procesin e prpunimit etj., jan t ndaluara t prdoren
n mbarshtimin organik t kafshve. Ushqimet konvencionale me origjin bimore dhe
shtazore duhet t prdoren vetm n rast se ato jan t listuara n listn e ushqimeve t
lejuara pr prdorim n mbarshtimin organik t kafshve. Kafshve riprtypse duhet tu
sigurohet mundsia pr t ngrn do dit ushqime t ashpra. T paktn 60% e racionit ditor
t lnds s that duhet t jet ushqime t forta, foragjere t freskta ose t thata ose silazh.
Sistemet e mbarshtimit pr barngrnsit duhet t bazohen n prdorimin n maksimum t
kullotave, sipas mundsive pr kullotje n periudha t ndryshme t vitit. Pr kafsht me
drejtim prodhimin e qumshtit, % e ushqimeve t ashpra ulet deri n 50% pr nj periudh tre
mujore n fillim t laktacionit, gjithmon me lejen e lshuar nga autoriteti i inspektimit.
Ushqimi i kafshve, materiale ushqimore, przierje ushqimesh me shtues ushqimor,
materialet ndihmse pr prpunimin e ushqimit t kafshve dhe disa produkte t tjera t
veanta t prdorura n t ushqyerit e kafshve, nuk duhet t jen prodhuar duke prdorur
OMGJ-t ose produkte t prfituara prej ktyre t fundit.
Riprodhimi i kafshve n mbarshtimin organik synon marrjen e e krerve me
prodhimtari t lart n baz t limiteve t vendosura nga normativat dhe me nj nivel optimal
qndrueshmrie pr ti rezistuar smundjeve dhe kushteve t trajtimit t do ferm. Objektivi
kryesor sht seleksionimi i krerve q tregojn nj ekuilibr t prshtatshm ndrmjet nivelit
t prodhimit dhe aftsis pr ti rezistuar smundjeve. Pr sa i takon cikleve jetsore,
vmndje i kushtohet ndjekjes s cikleve t tyre natyrore nga krert.

4.Kujdesi zooteknik dhe veterinar i kafshve

Shndeti i kafshve n mbarshtimin organik i kushton gjithnj e m shum vmendje
masave parandaluese dhe lidhet ngusht me konceptit e mirqnies s kafshve. Mirqnia e
kafshve sht: fiziologjike, ekologjike, etologjike.
Me mirqenie fiziologjike t kafshve kuptohet gjendja shndetsore e tyre, jetgjatsia,
gjendja psikologjike, niveli i fekondimit etj. Me mirqnie ekologjike t kafshve kuptohet
mjedisi artificial i realizuar nga njeriu n t cilin kafsht do t kalojn jetn e tyre. Pr kt
arsye, mbarshtuesit duhet t njohin krkesat e kafshve pr hapsira t brendshme e t
jashtme, kubatura, temperatur, lagshtir, ndriim e t tjera. Me mirqnie etologjike
kuptohet mundsia e kafshve pr t zhvilluar e shprehur n mnyr t plot sjelljen e tyre
specifike, n raport me kategorit e tjera t kafshve t t njjtit lloj. Kjo do t thot q
kafsht kan t drejtn e afeksionit p.sh., mbajtja e viave pran nns pr nj periudh m
t gjat kohe; t drejtn e seksualitetit, si mnyr natyrore e shumimit t tyre, e dobishme
edhe pr ruajtjen e larmis s tyre; t drejtn e moscungimit, p.sh.: prerje sqepi te shpendt,
prerje brirsh, kastrim apo keqtrajtime t ndryshme etj.
Kujdesi veterinar sht shum i rndsishm n mbarshtimin organik t kafshve,
por duke u kujdesur fort n parandalimin e smundjeve. Antibiotikt prdoren vetm n rast
se ato do t parandalojn dhimbjet e teprta t panevojshme pr kafsht. sht e ndaluar me
ligj prdorimi i tyre n kafsh, t cilat mbarshtohen sipas praktikave organike. N kt
mnyr, trajtimi me antibiotik i kafshve, po kalon n trajtimin me barna mjeksore organike.
N proceset patologjike kujdesi ndaj kafshve duhet t bhet me barna alternative t lejuara

26
dhe, vetm n raste t veanta u drejtohen trajtimeve konvencionale. Gjithashtu, hormone
sintetike t rritjes jan t ndaluara me ligj, pasi mundsojn nj rritje t shpejt dhe jo
natyrale t kafshve. N praktikn e blegtoris organike, sistemet e mbarshtimit t kafshve
n munges t toks sht e ndaluar. T gjitha llojet e kafshve duhet t ken mundsi
hyrjeje/qasjeje n zonat kullosore apo n zonat n ajr t pastr apo t rrethuara, n prputhje
me kushtet e lejuara psikologjike t kafshs, motit dhe gjendjes s toks. Kto zona mund t
jen edhe pjesrisht t mbuluara. Kafsht mund t mbyllen prkohsisht pr shkak t
kushteve t kqija t motit apo mungess s kullotave pr shkak t kushteve t prkohshme
apo sezonale. Gjat ksaj periudhe kafsht ushqehen me ushqim t freskt t mbartur nga
kullotat, sepse kjo sht nj mnyr m e qndrueshme pr t prdorur burimet e toks sesa
kullosja. Mirqenia e kafshs nuk duhet t anashkalohet n asnj ast. Blegtoria organike
sht nj veprimtari e lidhur me tokn. Numri i kafshve pr njsi t zons duhet t kufizohet
me sigurimin e nj menaxhimi t integruar t prodhimit blegtoral e bimor n njsin e
prodhimit, duke minimizuar me do form t mundshme ndotjen, veanrisht at t toks dhe
ujrave siprfaqsore e nntoksore. Numri i kafshve duhet t jet i lidhur ngushtsisht me
zonn e disponueshme me qllim shmangien e problemeve t mbikullotjes dhe erozionit,
duke lejuar shprndarjen e plehut t bagtive me qllim q do efekt negativ n mjedis t
mund t shmanget. N blegtorin organike t gjitha kafsht n t njjtn njsi prodhimi duhet
t rriten n prputhje me rregullat e parashtruara n standardet e blegtoris organike.
Praktikat e mira t mbarshtimit organik synojn n nxitjen dhe mirmbajtjen e shndetit dhe
mirqnies s kafshve nprmjet ushqyerjes organike t balancuar, kushteve pr nj jetes
pa stres dhe przgjedhjes racore rezistente ndaj smundjeve, parazitve dhe infeksioneve.
Parandalimi i smundjeve n prodhimin blegtoral organik bazohet n parimet e mposhtme:
przgjedhja e racave t prshtatshme sipas standardit t mbarshtimit organik;
aplikimi i praktikave mbarshtuese t prshtatshme ndaj krkesave t secils specie;
inkurajimi i rezistencs s fort ndaj smundjeve dhe parandalimit t infeksioneve;
prdorimi i ushqimeve me cilsi t lart dhe me dalje t vazhdueshme n padoqe e
nxjerrja n kullot, pr t nxitur efektin e inkurajimit t mbrotjes natyrale
imunologjike t kafshve;
sigurimi i dendsi t prshtatshme t tufave, duke mnjanuar tepricat n krer dhe
problemet shndetsore q mund t vrehen n kafsh.
Kto parime jan shum t rndsishme pr kufizimin e problemeve shndetsore dhe
mundsimin e kontrollit kryesisht nprmjet parandalimit t smundjeve. Fermeri duhet t
zbatoj t gjitha masat pr t siguruar shndetin dhe mirqnien e kafshve nprmjet
praktikave parandaluese t mbarshtimit t tyre. N rastin kur nj kafsh smuret ose plagoset
masat parandaluese jepen me shpejtsi dhe t mjaftueshme pr shrimin e saj, ndrsa mjekimi
i kafshs nuk duhet refuzuar kur ai nuk sjell dhembje t konsiderueshme te kafsha edhe nse
prdorimi i mjekimit shkakton humbjen e statusit organik t asaj kafshe.
Prdorimi i produkteve t mjekimit veterinar n bujqsin organike duhet t jet n
pajtueshmri me disa parime:
prdorimi i produkteve fitoterapeutike si: ekstraktet e bimve, esencat etj., duke
prjashtuar antibiotikt; i produkteve homeopatike si: substanca bimore, minerale ose
shtazore, si dhe i elementeve gjurm n preferenc me produktet e sintetizuara
kimikisht q prdoren si mjekim veterinar, kur sht vrtetuar q efekti i tyre kurues
sht efektiv pr speciet e kafshve dhe kushtet pr t cilat trajtimi mjeksor sht
menduar;
prdorimi i mjekimit me produkte ose antibiotik alopatik t sintetizuar kimikisht
gjithnj nn prgjegjsin e nj veterineri t kualifikuar, vetm n rast se prdorimi i
produkteve t msiprme nuk provon ose nuk duket se sht efektiv n luftimin e
smundjeve ose dmtimeve dhe trajtimi sht i domosdoshm pr t shmangur

27
 vuajtjen ose stresimin e kafshs;
prdorimi i mjekimit me produkte ose antibiotik alopatik t sintetizuar kimikisht pr
trajtime parandaluese sht i ndaluar.
N vazhdim t parimeve t msiprme, rregullat q duhen zbatuar jan:
ndalimi i prdorimit t substancave q nxisin rritjen ose prodhimin, duke prfshir
antibiotikt dhe ndihms t tjer artificial q kan si qllim nxitjen e rritjes.
ndalimi i prdorimit t hormoneve ose substancave t ngjashme q kontrollojn
riprodhimin p.sh. induktimi ose sinkronizimi i afsheve ose q mund t prdoren edhe
pr qllime t tjera. Por, hormonet mund ti jepen kafshs vetm si form e trajtimit
kurues veterinar;
trajtimi veterinar ndaj kafshve ose trajtimi i ndrtimeve e pajisjeve, si dhe trajtimi
veterinar i cili sht i detyrueshm nga legjislacioni kombtar duhet t autorizohet
(duke prfshir edhe mjekimin me produkte veterinare imunologjike) kur nj lloj
smundjeje njihet si e pranishme n nj zon specifike, n t ciln ndodhet njsia
prodhuese.
produktete mjeksore veterinare duhet te jen t regjistruara qartsisht duke prfshir
t dhnat mbi substancn aktive farmaceutike t prdorur pr at produkt s bashku
me detajet e diagnozs; prdorimin; metodn e administrimit; kohn e trajtimit si dhe
periudhn e ndrprerjes/ndrmjetse t prcaktuar n ligj (periudh ligjore t ciln
kafsha duhet ta kaloj derisa t eleminohen efektet e trajtimit n produktet q ajo
jep).
identifikimi i qart i kafshve individualisht n rastet e kafshve t mdha dhe
individualisht ose n tuf n rastin e shpendve ose kafshve t vogla p.sh. bagti t
imta.
pdorimi i vaksinave sht i lejueshm kur smundja endemike sht njohur ose pritet
t jet nj problem n rajonin ku ndodhet ferma dhe ku kjo smundje nuk mund t
kontrollohet nga teknika t tjera menaxhuese ose kur vaksinimi sht i krkuar
ligjrisht, si dhe kur vaksina nuk sht gjenetikisht e modifikuar.

5.Produktet me origjin bimore e shtazore Bio

Produktet Bio/organike jan t shumllojshme. N baz t prejardhjes dhe t natyrs
s tyre ato ndahen n dy grupe kryesore: produkte bio me prejardhje bimore dhe produkte bio
me prejardhje shtazore. N baz t llojit t burimeve prej nga merren produktet bio ndahen n
tre grupe kryesore:
Produkte ushqimore bio q merren nga ferma ku zbatohet sistemi i bujqsis
organike.
Produkte bio q merren nga bim q rriten n kushte natyrore n mnyr spontane.
Produkte bio t prpunuara.

Produkte ushqimore bio q merren nga ferma organike. N kt grup prfshihen

nj numr i madh produktesh t freskta ose t prpunuara. Sasia dhe lloji i ktyre produkteve
z prqindjen m t madhe t produkteve bio q tregtohen. Sasia dhe llojet e ktyre
produkteve varen nga kushtet klimatike toksore, nga numri dhe madhsia e llojit t fermave
q zbatojn bujqsin organike si dhe nga interesimi dhe krkesat q ka tregu pr kto
produkte.
Produkte bio me prejardhje bimore jan perimet dhe frutat. Ato n prgjithsi zn
nj prqindje t madhe n ushqimin e prditshm t njeriut. Perimet n pjesn m t madhe
jan bim njvjeare. Karakteristika e produkteve bio t grupit t perimeve sht vetia e tyre
q t futen m leht n prodhim n fermat organike pr faktin se ato jan bim njvjeare.

28
Nj vend t rndsishm n ushqimin e njeriut zn edhe frutat e llojeve t ndryshme. N
prgjithsi pr frutat prdoren m pak ose aspak plehra kimike apo preparate kimike kundr
smundjeve dhe parazitve si insekticide, pesticide etj. Zgjedhja e varieteteve t frutave
rezistente ndaj smundjeve dhe prdorimi i metodave t tjera agroteknike t ndryshme ka
br t mundur q t zhvillohet nj frutikultur bio. Kshtu n treg kan filluar t shiten
produkte bio t grupeve t ndryshme t frutave. Koht e fundit krahas perimeve e frutave n
fermat organike ka filluar prodhimi i drithrave bio si: gruri, elbi, misri etj.
Produkte bio me prejardhje shtazore merren nga fermat organike. Si kusht i
domodoshm pr prodhimin e ktyre produkteve sht ushqimi i kafshve me bim foragjere
dhe me livadhe q merren nga ferma q zbatojn rregullat e bujqsis organike. Prve ksaj,
kafsh t caktuara pr marrjen e produkteve bio nuk duhet tu jepet si ushqim lnd kimike t
dmshme si dhe hormone, antibiotik etj. Nj aspekt tjetr i rndsishm pr prodhimin e
produkteve bio me origjin shtazore sht mnjanimi i kalimit t lndve kimike t dmshme
n organizimin e kafshve e si pasoj dhe n produktet q merren prej tyre si jan
dezifektantt e ndryshm si: DDT, hekzakloran, dioksin etj. Ndr produktet kryesore bio m
prejardhje shtazore jan qumshti dhe nnproduktet e tij, si dhe mishi, vezt, mjalti etj.
Produkte bio natyrore. N kategorin e produkteve bio hyjn edhe shum produkte
q rriten n mnyr natyrore t pa kultivuara dhe pa shrbime t posame agrotekniket
kryera nga njeriu. Natyrisht mjedisi n t cilin ato rriten sht i pastr dhe pa ndotje kimike.
Zakonisht kto bim rriten larg qendrave industriale, trafikut t dndur si edhe mjediseve ku
toka dhe uji nuk jan t ndotura nga lnd kimike si p.sh. n zonat e thella kodrinore dhe
malore. Produktet bio natyrore prbhen kryesisht nga produkte bimore. Llojet e ktyre
produkteve n varsi nga larmia dhe sasia e flors spontane nj vendi, jan t ndryshme. Nj
pjes e mir e bimve spontane mund t japin produkte bio q prdoren pr ushqim si:
barishte (lpjeta, hithra, nena, qumshtorja etj), fruta (mana toke, boronica, rrushi i egr,
qershia e egr, vadhza etj), bim aromatike (rigoni, dafina, dllinja, aj mali etj), bim
mjeksore (lule bliri, sherebeli, kamomili, lule shtogu etj). Bimt spontane, q kan veti
aromatike, prdoren njkohsisht edhe si ushqim ose si bim mjeksore. Ky prdorim i
shumanshm i tyre i dedikohet prbrjes s tyre kimike me veti t veanta biologjike. N
literatur jepen t dhna t shumta se shum bim t flors spontane jan t pasura edhe me
vitamina dhe element mineral sidomos me mikroelement. N produktet me veti biologjike
natyrore futen edhe llojet e ndryshme t krpudhave t ngrnshme, t cilat rriten
n livadhe dhe n pyjet e zonave malore. Po kshtu n produktet biologjike q rriten n
natyr futen edhe disa produkte shtazore si p.sh. krmijt , etj.
Produkte bio t prpunuara. Produktet bio me prejardhje bimore dhe shtazore q
prmndm m sipr prdoren si zakonisht si ushqime t freskta, por mund t shrbejn
shum mir edhe si lnd t para pr prodhimin e produkteve t prpunuara me procese t
ndryshme teknologjike, n kushte industriale ose t prodhimit t vogl agroushqimor dhe
shtpiak. N kohn e sotme n pjesn m t madhe prodhimi i produkteve biologjike bhet n
impiante t vogla prpunimi ose n fabrika t vogla, t cilat ndodhen dhe drejtohen nga vet
ferma ose ndrmarrja prodhuese bujqsore. N tregun e sotm t produkteve ushqimore,
produktet bio t prpunuara jan t shumta dhe t shumllojshme, t cilat mund t
prfaqsojn pothuajse produktet e t gjitha degve t industris ushqimore si: produktet e
prpunimit t drithrave, t prfundimit t mishit, t prpunimit t qumshtit, t prpunimit t
farrave vajore, t prpunimit t rrushit, t frutave, perimeve, t bmve aromatike etj.
Megjithat vlen t prmndet se n kohn e sotme prodhohen produkte bio nga impiante
industriale t mdha dhe moderne. Si shembull tipik i ktij prodhimi jan produktet bio t
firms gjermane Hipp, e cila prodhon me dhjetra produkte pr ushqimin e fmijve t
moshave t ndryshme dhe pr grat shtatzna. Kjo firm e themeluar qysh prej vitit 1932 ka
nj aktivitet shum t gjr prodhues (1300 puntor) dhe nj prvoj shum e pasur n kt

29
drejtim. Ndr problemet kryesore n prodhimin e produkteve biologjike sht prdorimi i
proceseve teknologjike t tilla q produktet t ruajn t gjitha ose sa m shum vetit cilsore
ose biologjike q kan lndt e para. Nj mas tjetr e domosdoshme sht ruajtja e
vshtirsis s prejardhjes s burimit t lnds s par dhe shmangies nga przjerja me lnd
t para jo bio.

6.Akuakultura organike
Arti dhe shkenca e mbarshtimit t organizmave dhe bimve ujore, q prdoren si
ushqim pr njeriun, n uj quhet akuakultur . Akuakultura n prkufizimin e saj m t
thjesht sht kultivimi i organizmave ujor: ktu prfshihen peshqit, molusqet, krustacet dhe
bimt ujore, ndrsa sipas prkufizimit m zyrtar, akuakultur konsiderohet prodhimi i t
gjith organizmave ujor, t cilt rriten nga nj subjekt q ka pronsin e tyre, i vetm ose n
form ortakrie, gjat periudhs s rritjes. Akuakultura si shkenc sht praktikuar q 2500
vjet m par. Shqipria si vend me burime t bollshme ujore, si detare ashtu dhe t ujrave t
mbla, ka potenciale t mdha pr zhvillimin e akuakulturs. Llojet m kryesore t specieve
q kultivohen n Shqipri jan:
Ciprinidt N kt familje peshqish futen: krapi i zakonshm (Cyprinus carpio
var.hungarica); ballgjri i bardh (Hypophthalmichthys molitrix), ballgjeri laraman
(Hypophthalmichthys nobilis) dhe amuri (Ctenopharingodon idellus) ku kto tre t
fundit jan specie t intoduktuara nga Kina n vitet 70.
Salmonidt - Nga kjo familje peshqish tek ne kultivohen trofta ylber (Oncorhyncus
mykiss), si dhe njra nga troftat endemike t liqenit t Ohrit korani (Salmo letnica).
Koca dhe levreku - Kto jan dy specie detare koca (Sparus aurata) dhe levreku
(Dicentrarchus labrax) q kultivohen n kosha.
Mugilidt - Speciet kryesore t kultivuara t familjes s qefujve jan gushtaku (Mugil
cephalus) dhe qefulli i vjeshts (Liza ramada).
Krustacet - Lloji i vetm q kultivohet n Shqipri sht karkaleci I Kuruma.s
Penaeus japonicas. Kjo specie sht e introduktuar n Shqipri nga fillimi i viteve .90.
Midhjet - Lloji i vetm q kultivohet sht midhja e zakonshme (Mytilus
galloprovincialis.
Ecuria e akuakulturs n Shqipri ka patur uljet e ngritjet e veta, ku me kalimin Shqipris n
rregullat e ekonomis s tregut ndryshoi dhe sektori i akuakulturs. Aktualisht, kto vitet e
fundit kan marr nj prparsi m t madhe kultivimi i troftave sidomos n zonat e vendit t
pasura me burime hidrike. Ndrkoh q sht zhvilluar shumdhe kultivimi me kosha n det i
koces dhe levrekut, sidomos n bregdetin jonian q dallohet pr ujra t thella dhe korrente t
fuqishme detare, teknologji kjo e aplikuar vetm kto vitet e fundit n Shqipri. M shum
vshtirsi paraqet midhikultura (kultivimi i midhjes) n Shqipri. Laguna e Butrintit sht
vendi m i prshtatshm pr kt lloj kultivimi pasi dhe n t kaluarn ka treguar se nuk ka
rrethana t paplqyeshme kultivimi n mas i midhjes n kt lagun.
Akuakultura ka ant pozitive dhe negative t saj. Si an pozitive m t rndsishmet renditn:
Ndikimi n rritjen e mirqenies si t ekonomis shqiptare, n prgjithsi, ashtu dhe t
asaj t komuniteteve lokale ku ajo zbatohet.
Prdorimi i akuakulturs shpesh ul presionin e peshkimit mbi popullatat natyrore t
peshqve, gj q ndikon direkt n ruajtjen e biodiversitetit.
zbatohet pr ruajtjen e drejtprdrejt t popullatave n rrezik (p.sh. kultivimi i
koranit).
Futja e llojeve t ndryshme prmirson kushtet e nj ambienti t degraduar.

30
 Megjithat zbatimi i akuakulturs sht shum delikat pasi ka problemet e saj. Prandaj
zbatimi I akuakulturs s prgjegjshme sht modeli i duhur. Disa nga aspektet e
akuakulturs s prgjegjshme jan:
akuakultura t zbatohet bazuar n aspektet ekonomike, biologjike e ekologjike s
bashku dhe jo duke marr n considerate vetm aspaktin ekonomik.
Futja e llojeve aloktone (q nuk i prkasin ekosistemit vendas) duhet t bhen me
shum kujdes;
Kryerja e nanalizave t nevojshme n t gjitha impiantet e akuakulturs, q t mos
ndotin mjedisin apo ta degradojn at.

Mundsia e zhvillimit t akuakulturs si deg e ekonomis n Shqipri

Shqipria importon produkte t akuakulturs detare kryesisht nga Greqia dhe konkretisht
levrek dhe koce. Mirpo krkesa e lart e tregut shqiptar pr kto produkte ka sjell nevojn e
rritjes s investimeve n kulturn e trofts dhe levrekut. Sot akuakultura detare sht zhvilluar
kryesisht n jug t vendit, pasi aty klima sht optimale duke ofruar m shum mundsi pr
zgjerimin e akuakulturs. Akuakultura n vend, si nj aktivitet q priret kryesisht me rritjen e
specieve ujore (peshqe molusk, krustace etj.) pr qllime ekonomike, sht shndrruar sot n
Shqipri n nj biznes t rndsishm. N kt vshtrim elementt kryesor n rritjen e
prodhimit n akuakultur kan qen veanrisht disa prej specieve t ujrave t mbla (krap
dhe troft) dhe specieve detare (koce e levrek) molusqet bivalve dhe krustacet (karkaleci
japonez). Akuakultura sht nj sektor q krkon investime t mdha dhe kto investime
kryesisht jan br nga sektori privat. Nj pjes e ktyre ekonomive t peshkut jan akoma
n fazat e para dhe nuk kan filluar prodhimin, ndrsa sht rritur kultivimi i trofts, duke
prdorur burimet e ujrave t duhura pr kt aktivitet. Aktualisht, numri I ekonomive t
peshkut vjen n rritje por gjithmon vshtirsia mbetet n furnizimin me rasate dhe ushqime.

Tema msimore nr.7: Kriteret e kalimit nga bujqsi e zakonshme n

bujqsi organike.

1.Hapat e aplikimit pr t kaluar n nj ferm Bio

Bujqsia organike, duke punuar n pajtueshmri me ciklet dhe sistemet e gjalla
natyrore, zhvillon nj agro-ekosistem t qndrueshm. Prpara se produktet bujqsore t
konsiderohen si organike, duhet t ken nj periudhe t menaxhimit organik q t prmbushin
t gjitha krkesat dhe standardeve t krkuara pr to. Koha e nevojshme pr kalimin nga
bujqsi e zakonshme n bujqsi organike sht dy vite t plota kalendarike. Q n fillim,
kalimi prmban detyrimin me shkrim t fermerit pr t shkuar sa m afr standardeve t
bujqsis organike. Nj periudh kalimi mundson vendosjen e nj sistemi menaxhimi
organik dhe rrit pjellorin e toks.
Shum fermer sot krkojn t konvertojn fermat e tyre n bujqsi biologjike.
Motivet q i shtyjn kta fermer t konvertojn fermat e tyre jan t ndryshme, por shkaku
kryesor sht ndrgjegjsimi i njerzimit dhe kryesisht i fermerve, pr vlerat ekonomike,
ekologjike dhe shndetsore q kan produktet e prodhuara nga bujqsia organike n
krahasim me produktet e prodhuara nga bujqsia e zakonshme dhe ajo e integruar. Fakti q
numri i fermave organike po vjen duke u rritur e vrteton m s miri nevojn q ka njerzimi
sot pr tu ushqyer n mnyr t shndetshme. Fermert nga ana e tyre, ndjejn detyr pr ta
plotsuar kt krkes t tregut, por nga ana tjetr metoda e drejtimit biologjik i jep shum
rndsi mirmbajtjes pr nj koh t gjat pjelloris s toks.
Procedura e aplikimit t fermerit pr t kaluar fermn nga e zokonshme n BIO
prmban hapat e mposhtm:

31
 Hapi i par: Fermeri bn nj krkes q dshiron t zbatoj teknikat e prodhimit BIO.
Kt krkes ia drejton shoqats ku bn pjes ose agronomit t shrbimit kshillimor
t zons ku ndodhet ferma.
Hapi i dyt: Specialistt e shrbimit kshillimor, inspektojn fermn, nse ajo i
plotson kushtet . Kur grupi i przgjedhjes, bindet se kjo ferm mund t kthehet n
biologjike, ferms i krkohen dokumentacionet e regjistrimit.
Hapi i tret: Fermeri merr trajnimet mbi teknikat dhe rregullat e bujqsis Bio. Ai/ajo
duhet t aftsohet e t bj dallimin me bujqsin e zakonshme.
Hapi i katrt: Kur fermeri i zbaton me rreptsi t gjitha procedurat dhe zbatimin pr
kthim n ferm BIO, merr certifikatn, n t ciln shkruhet Bio n kalim pr vitin e
par dhe t dyt, ndrsa n vitin e tret certifikata sht Bio e plot.
Hapi i pest: Mbasi fermeri ka marr certifikatn, ka t drejt t futet n listn e
subvensioneve.
Hapi i gjasht: Nse ferma, thyen rregullat e bujqsis Bio, rregjistrohet dhe nuk
merr subvensionin.

2.Kriteret baz q nj ferm t regjistrohet pr t prodhuar produkte Bio.

Kriteret baz jan kto:
Fermeri t jet i motivuar pr t zhvilluar kt sistem prodhimi;
Bujqsia t jet drejtimi kryesor i puns s tij;
T mos ket rreziqe ndotjeje nga fqinjt e afrt ose t largt (ujra, tymra, mbetje
urbane);
T prodhoj produkte pr treg dhe ferma t jet jo m e vogl se1ha;
E gjith ferma duhet t manaxhohet bio;
Burimi i ujitjes t jet me uj t pastr;
T arrij tregun me lehtsi;
T respektoj standartet e prodhimit dhe prpunimit;
T marr pjes n veprimtarit trajnuese dhe panairet e produkteve;
T zbatoj rregullat e etiketimit dhe logove;
T informoj pr do gj q e shqetson n ferm dhe t pranoj n mjediset e ferms
ekspertt, certifikuesit dhe vizitor t tjer q interesohen pr mbarvajtjen e ferms.

3.Hartimi i skemave t fermave Bio sipas zonave gjeografike.

Fermat biologjike duhet t jen mjaft t mdha, t kombinuara prodhim bujqsor me
at blegtoral, me ushqime zooteknike jo intensive, e drejtuar nga njerz t kualifikuar me nj
prmbajtje kulturale komplekse e me qarkullime afatgjata. Q t gjesh ferma q t ken t
gjitha kto parametra nuk sht aq e thjesht, por shum ferma, sidomos n hapsirat e
brenshme, kan potenciale t dukshme n kt sector Duhet mbajtur parasysh q shum zona
t territorit karakterizohen nga nj bujqsi e prafrt me bujqsin biologjike. Kjo nnkupton
q nj pjes e territoreve rajonale mund t bj bujqsi biologjike pa prmbysje t mdha.
Duke vlersuar kushtet agroteknologjike dhe n veanti ato agroklimatike t vendit ton,
mund t ngrihen modele fermash duke iu referuar edhe vendeve kufitare si jan Greqia dhe
Italia. Kto modele mund t jen t prshtatshme pr kushtet e vendit tone si nj vend
mesdhetar t prafrta me to.
Nj model ferme pr zonat e larta malore mund t jet me drejtim pemtari blegtori.
Kjo ferm, me nj siprfaqe prej 2 ha mund t kultivoj nj pjes t siprfaqes s saj me
moll dhe pjesn tjetr me livadh pr blegtorin. N kt siprfaqe mund t mbarshtrohen 3
lop, 2 via, 10-15 dele pr mish etj. NJ model i till n kto zona siguron qndrueshmri
dhe fitime t knaqshme pr fermert.

32
 Nj model pr zonat fushore do t ishte pemtari dhe drithra. Pemt frutore zn 70-
80% t siprfaqes dhe 20-30% e zn drithrat. Gjithashtu kjo ferm mund t mbarshtroj 1
lop ose 10 krer t imta. Megjithat, ktij modeli mund ti prshtaten edhe llojet e kulturave
q mbillen n at zon. N zonat fushore mund t aplikohet modeli i ferms biologjike me
drejtim blegtori - drithra, n raporte siprfaqeje t prshtatshme.
N zonat kodrinore mund t zbatohet modeli vresht ullishte ose modelet e prziera si:
drithra, bim industrial, perime, livadh- blegtori etj. Modeli i przier mund t zbatohet edhe
n zonn fushore.
N zonat bregdetare modelohen ferma me drejtim ullishte- agrume- blegtori. Modeli
prcaktohet edhe nga prshtatja e bimve t caktuara. P.sh, n zonn e Shkodrs do t shkonte
m mir nj ferm me drejtim blegtori-drithra ose n zonn e Kors nj ferm me drejtim
drithra blegtori. Shpesh drejtimi i fermave prcaktohet edhe nga tradita e do zone n
kultivimin e bimve bujqsore.

Tema msimore nr.8: Kultivimi i bimve pa tok

1. Rndsia dhe vlerat ekonomike t kultivimit t bimve pa tok

Arti dhe shkenca e kultivimit t bimve n tok quhet gjeoponi. N gjith botn, n gjith
historin e njerzimit, jan zbatuar teknologji t ndryshme, nga m primitivet e deri te m
modernet, pr rritjen e prodhimin e bimve n tok. Tashm ka praktika bujqsore t
konsoliduara pr kultivimin e bimve n tok: n fush t hapur dhe n mjedise t mbrojtura,
si jan serrat e tipave t ndryshm. N ditt e sotme ekzistojn edhe praktika t tjera t
kultivimit pa tok t bimve, t cilat jan edhe m miqsore me mjedisin se ato t kultivimit
t bimve n tok. Praktikat bujqsore t ndryshme nga gjeoponia jan: hidroponia,
aeroponia, kultivimi i krpudhave. Secila nga kto praktika bujqsore trajtohet si m posht:

2. Kultivimi i krpudhave
N Egjiptin e lasht, faraonet i vlersonin krpudhat si ushqim i zgjedhur. Ato ishin
vetm pr familjen mbretrore. Romakt i quanin krpudhat ushqim i perndive dhe i
servirnin vetm n raste t veanta. Grekt e lasht bnin gosti me krpudha dhe besonin se
ato u jepnin fuqi pr betej lufttareve t tyre. N ditt e sotme, krpudhat nuk jan vetm pr
elitat. N do cep t bots, njerzit knaqen me shijen e tyre. Po far sht e ditur pr
krpudhat? 'jan krpudhat: kafsh, bim apo dika tjetr? Si rriten ato? A jan t gjitha t
ushqyeshme? Krpudh quhet pjesa e dukshme e mykeve shumqelizore. Jan rreth 38.000
varietete t krpudhave n bot. Disa prej tyre jan t ngrnshme (ushqyese) dhe disa shum
toksike t cilat shkaktojn helmim apo edhe vdekje t organizmave t gjalla n raste
konsumimi.
Tregu furnizohet kryesisht nga krpudhat e bardha t kultivuara (bisporus Agaricus), perle
(pleurotus ostreatus), Portobello, crimini, krpudha t konservuara dhe krpudha t egra t
rralla q jan zakonisht n form t thar. Krpudhat kan vlera t larta ushqyese. Ato kan
prmbajtje t lart proteinash dhe natriumi, prmbajtje t ult n yndyr t ngopur dhe nuk
prmbajn kolesterol. Prania e t gjitha aminoacideve esenciale i bn krpudhat t ken nj
cilsi t lart, duke qndruar shum m lart nga proteinat bimore dhe duke iu afruar cilsisht
proteinave shtazore. Gjithashtu krpudhat jan burim i pasur i fibrave dietetike dhe
vitaminave C, B kompleks (acid folik dhe sidomos thiamin, riboflavin, acid Pantothenic,
B6), hekur, zink, mangan, fosfor, kalium, bakr dhe selen. Ndr vetit e dobishme t
krpudhave theksohen:
Zvoglimi i nivelit t kolesterolit. Enzimat dhe fibrat q prmbajn krpudhat
ndihmojn n uljen e kolesterolit. Prmbajtja e lart e proteins s varfr n energji,
kontribuon n shkatrrimin e kolesterolit t lart, pas tretjes s krpudhave.

33
 Veprimi mbrojts nga kanceri i gjirit dhe kanceri i prostats. Bashkrendimi i acidit
linoleik dhe beta-glukanit n prmbajtje japin vetin e aktivitetit antikanceror.
Prmbajtja n selen ndihmon n pezullimin e qelizave kancerike. Gjithashtu, shum
studime kan treguar se, duke vepruar s bashku me vitaminn E, ulin ndjeshm
shfaqjen e kancerit t zorrs s trash.
Rregullator i sheqerit n gjak. Vlera ushqyese dhe prmbajtja n krpudha me enzima
dhe insulin, ndihmon n uljen e glukozs q prmbajn ushqime t caktuara.
Antibiotikt natyror q prmbajn krpudhat, mbrojn kundr infektimeve t
gjymtyrve t krijuara pr shkak t diabetit.
Prmirsimi i sistemit imunitar. Ergothionina, nj nga antioksidantt natyror m t
fuqishm q prmbajn krpudhat, mbrojn kundr radikaleve t lira q ulin mbrojtjen
e trupit. Antibiotikt dhe sidomos Penicilina, po ashtu dhe vitamina A, vitamina C dhe
vitamina B kompleks q gjenden n krpudhat, forcojn sistemin imunitar.
Plotsimi mungess s hekurit n gjak (Sideropenia anemike). Hekuri i prfshir n
krpudha ndihmon n rastet e anemis.
Zvoglimi i presionit t gjakut. Arrihet pr shkak t prmbajtjes s kaliumit
(prmbajtja e ult e natriumit dhe e lart e kaliumit ndihmon n parandalimin e
presionit t lart t gjakut).
Aktiviteti Antibakterial pr shkak t prmbajtjes s bakrit.
Seleni q prmbahet n sasi t madhe, kontribuon n shndetin e eshtrave, t thonjve,
t flokve dhe gjithashtu vepron dhe si nj antioksidant.
Marrje e mjaftueshme kalciumi. Krpudhat jan t pasura n kalcium, i cili ndihmon
pr funksionin e sistemit nervor, etj.
Vlera kurative e prdorim mjeksor.Afro 2000 varietete krpudhash, njhen edhe pr
vetit kuruese. Sipas nj reviste mjeksore, ekstraktet e krpudhave kan mbi 100
prdorime n mjeksi, si n luftimin e kancerit, hepatitit, Sidas, smundjes s
Alzajmerit dhe kolesterolit te lart.

Kultivimi i krpudhave
Krpudhat bjn pjes n nj grup organizmash ku futen edhe vrugu edhe myku.
Dikur biologt mendonin se kto ishin bim, por sot dihet se ndryshojn shum nga bimt.
P.sh., krpudhat nuk e prodhojn ushqimin me an t fotosintezs, si ndodh me bimt. Ato
mund t rriten n errsir. Trupi i tyre sekreton enzima t fuqishme q shndrrojn materialin
organik n lnd ushqyese baz, t ciln i thithin si ushqim. Ky proces trets unik i dallon
krpudhat edhe nga kafsht. Meq krpudhat nuk jan as bim e as kafsh, tani biologt i
klasifikojn n nj mbreteri me vet t quajtur Mbretria e krpudhave''. N natyr
krpudhat e pjekura lshojn miliona spore t vogla q przihen me sporet e krpudhave t
tjera dhe mbijn. Po t bien n nj vend t ftoht, t lagsht e me shum lnd ushqyese,
sporet, mund t rriten e t japin krpudha t reja. Synimi i atyre q kultivojn krpudha pr
tregti sht ta prsrisin kt proces duke krijuar kushtet e duhura, q t permirsojn kshtu
prodhimin dhe cilsin. Sipas kultivuesve, lloje t ndryshme krpudhash krkojn kushte t
ndryshme pr rritje. P.sh., krpudhat e bardha, champignon, varieteti m i prhapur n bot,
rriten m mir n pleh t sterilizuar. Lloje t reja rriten shum mir n trasta me mbetje
bimsh, n shishe me drithra, n trungje t plota a t mbushura me tallash t ngjeshur. Nga
mijra lloje krpudhash q njhen, vetm rreth 60 prej tyre kultivohen pr tu shitur.
Ndrsa mbledhja e krpudhave n natyr mund t jet tepr e rrezikshme, p. sh., ksula e
vdekjes (Amanita phalloides) ngjan shum me varietetet e ngrnshme, por sht
vdekjeprurse. Prandaj, duhet t ndiqet nj rregull, KURR MOS HA krpudha t
mbledhura n natyr nse nuk t thot nj njohs i mir krpudhash se mund ti hash pa

34
problem ato. Natyrisht, varietetet q kultivohen pr tu tregtuar nuk jan t rrezikshme,
prkundrazi, ato jan ushqime t shijshme q dikur i hanin vetm pjesetart e oborrit
mbreteror. Krpudhat n natyr ose ndryshe krpudhat e egra rriten kryesisht ne pyje t
freskta, t lagshta e t errt, ku i shndrrojn bimt e pemt e thara dhe jashtqitjet e
kafshve n lnd organike q e bjn tokn pjellore. Disa krpudha jetojn n simbioz me
pemt. Ato ushqehen me prbrjet organike q gjenden n rrnjt e pemve, ndrsa pemt
marrin substancat ushqyese q thithin krpudhat.
Rritja e krpudhave n kushte shtpie mund t jet e leht, e dobishme dhe jo aq e
vshtir sa duket. Krpudhat e zakonshme rriten lehtsisht n plehra t kompostuara, t
mbajtura n govata, qeska, kuti apo shtretr t ngritur nga toka. Kultivimi i krpudhave t
ngrnshme kalon npr disa hapa kryesor, ku secili hap identifikon far sht e nevojshme
pr t formuar nj sistem prodhimi. Kto hapa prbjn dy fazat e kultivimit t krpudhave, si
m posht:
a) Prgatitja e plehrave pr rritjen e krpudhave prgatitja e substraktit.
N kt faz bhet przierja dhe lagia e plehrave t grumbulluar pr tu kompostuar.
Normalisht, n mes t pirgut t madh t plehrave vendoset nj rrahse/przierse plehrash. Uji
shprndahet s bashku me plehun e kuajve dhe sbashku kalojn nprmjet rrahses s
plehrave. Shtohet nitrat dhe gips n krye t pirgut t plehrave dhe przihen trsisht nga
rrahsja e plehrave. Kur plehrat jan lagur dhe jan grumbulluar e formuar si duhet, fillon
fermentimi aerobik, pra kompostimi i plehrave, si rezultat i rritjes dhe shumimit t
mikroorganizmave q ndodhen natyrshm n ato plehra. Nxehtsia, amoniaku dhe dioksidi i
karbonit jan nnproduktye q lirohen gjat ktij procesi fermentimi. Cilsia e lnds s par
t prdorur pr prodhimin e plehrave sht e ndryshme dhe kan ndikim n pljellorin dhe
prodhimin e krpudhave. Mbeturinat e kashts s grurit t varieteteve pranverore dhe
dimrore, prdorimi i plehrave azotike, rregullatorve t rritjes s bimve dhe fungicideve
ndikojn n prodhueshmrin e krpudhave. Kashta e grurit, duhet t ruhet nn mbules, pr
t minimizuar rritjten e padshiruar t baktereve e krpudhave potencialisht t dmshme,
prpara prdorimit t saj pr t prodhuar pleh. Faza e kompostimit t plehrave zgjat 6-14 dit
n varsi t natyrs s materialit fillestar t prdorur dhe karakteristikave t do hapi. N
fund t fazs s kompostimit plehu duhet t: (a) t ket nj ngjyr okollat kafe, (b) t jet i
but, kashta e prpunueshme, (c) t ket nj prmbajtje t lagshtis prej 68-74 pr qind, dhe
d) t ket nj er t fort t amoniakut. Kur lagshtira, temperatura, ngjyra dhe era t
prshkruara jan arritur, ather kjo faz sht e prfunduar.
b) Pasterizimi dhe largimi i amoniakut - N kt faz dy jan qllimet kryesore: (1)
pasterizimi, i cili sht i nevojshm pr t vrar insektet, nematodinsektet, nematodat,
krpudhat apo dmtues t tjer q mund t jen t pranishm n przierjen e plehrave; (2)
sjellja n formn e duhur t przierjes s plehrave dhe heqja e amoniakut t liruar gjat hapit
t par (fermentimit), sht e nevojshme. Prqindja e amoniakut n fund t fazs II sht
0.07, dhe shpesh sht frenues pr rritjen e sporeve t krpudhave, kshtu q ai duhet larguar.
N prgjithsi njeriu nuhat ern e amoniakut kur ky i fundit sht mbi 0.10 %. Prfundimi i
kompostimit n tunele sht br gjithnj e m popullor n vitet e fundit. Kompostimi i
plehrave n tunel ofron uniformitetin dhe prdorimin m t madh t mekanizimit. Megjithat,
transferimi i plehrave t prfunduar, nga pasterizimi n tunel n tunelet e rritjes s
krpudhave, mund t rris rrezikun e infektimit t padshiruar t patogjenve dhe dmtuesve
n krahasim me przierjet e plehrave q mbetet n t njjtn dhom. Kshtu, nj nivel i lat
higjienizimi krkohet n tunelin e kompostimit n krahasim me nj mjedis tjetr kompostimi.
Nj qllim tjetr i ksaj faze sht largimi i amoniakut t padshiruar. N fund t ksaj faze
temperatura e plehrave t kompostuara duhet t ulen n rreth 24-26oC (75-80F) para hedhjes
s sporeve (mbjellja). Prmbajtja e azotit t kompostimit duhet t jet 2,0-2,4 % dhe

35
prmbajtja e lagshtirs midis 68-72 %. Ky hap zgjat 7-18 dit n varsi t metods s
kompostimit.
c) Mbjellja e krpudhave- Nj kerpudh kur piqet lshon miliona spore, t cilat
funksionojn afrsisht n t njjtn mnyr si funksionojn farat e bimve t larta.
Megjithat, kultivuesit e krpudhave nuk prdorin sporet pr mbjelljen e przierjes s
plehrave, pasi ato mbijn n mnyr t pa parashikueshme dhe pr kt arsye nuk jan
besueshme. Fatmirsisht, miceli i krpudhave mund t prhapet vegjetativisht nga sporet e
mbira, duke lejuar prodhuesit e farave t shumfishojn kulturn pr prodhim fare. Prhapja e
micelit t krpudhave bhet me pajisje t specializuara, q miceli t mbetet i pastr. Miceli
prhapet mbi kokrra t ndryshme apo agare si njihen ndryshe, dhe fermert q merrem me
tregtimin e krpudhave blejn nga farn n kompani t specializuara n prodhimin e saj.
N kt mnyr, mileci rritet prmes subtraktit dhe formimi i kolonive. Kjo varet nga
dimensionet dhe prbrja e substraktit dhe prfundon kur miceli prhapet n gjith shtresn e
substraktit. Mbjellja dhe rritja e krpudhave zgjat 14-21 dit. N rastin e rritjes s krpudhave
n kushte shtpie, plehrat e kompostuara vendosen n vendin apo enn/shtratin e caktuar pr
mbjellje, mbulohet dhe hidhet materiali fillestar pr mbjelllje. Kushtet kontrollohen
vazhdimisht pr t patur rritje optimale t materialit fillestar mbjells, n mnyr q t
mbushet e gjith shtresa me micelin e krpudhave brenda disa javve.
d) Mbulimi - prfshin vendosjen e nj shtrese n krye t plehrave t kompostuara, pr
t krijuar kushtet t prshtatshme mjedisore, t cilat nxitin formimin e organeve frutifikues.
Vendosja e shtress pr t nxitur kolonizimin e shpejt t micelit t krpudhave. Pr t rritur
prodhimin ato mund t plehrohen me azot, por gjithmon brenda tolerancave t lejuara.
Menaxhimi i krpudhave pas mbulimit krkon q temperatura t mbahet n kufirin e 23 oC pr
pes dit pas mbulimit dhe lagshtira relative t jet e lart. Pas ksaj, temperatura ulet
ngadal dit pas dite, deri sa t duken krpudhat e vogla t formohen. Gjat periudhs s
ndjekjes s ecuris s kpudhave gjat mbulimit, bhet ujitja e her pas hershme, pr t
siguruar sasin enevojshme t lagshtirs prpara formimit dhe daljes s koks s
krpudhave. Njohja mnyrs s ujitjes, sasis dhe kohs s kryerjes sht e rndsishme dhe
prbn diferencs midis nj rritsi fillestar t krpudhave me at t nj rritsi me prvoj. Ky
hap zgjat 13-20 dit.
e) Formimi i krpudhave Pas disa javsh, krpudhat e para t formuara nga miceli,
fillojn t shfaqen mbi shtresn me t ciln jan mbuluar. N kt rast, kmba e krpudhs
sht trashur dhe koka e saj sht formuar. Ajo vjen duke u zgjeruar deri sa t arrij masn e
caktuar t saj. Pas 18-21 ditsh pas mbulimit, krpudhat jan t formuara plotsisht pr tu
vjel. N qoft se krpudhat rriten n mjedise t brendshme (dhoma t posame), ather
duht br kujdes q % e CO 2 t jet n nivelin 0.08 ose m pak n varsi t llojit t
krpudhs, duke e freskuar dhomn her pas here me ajr t pastr. Ndrsa, n mjediset e
jashtme % e CO2 sht 0.04. N prgjithsi, ajrimi i dhoms bhet sa m pak t jet e mundur
deri n kohn kur miceli shfaqet n siprfaqen e shtress, ndrsa ujitja ndalohet kur koka e
krpudhave shfaqet. Ruajtja e temperaturs, lagshtirs dhe CO2 n nivelet e duhura ndikon
m numrin dhe madhsin e krpudhave.
f) vjelja/mbledhja e prodhimit vjelja e krpudhave bhet do 3-5 dit gjat gjitrh
ciklit t prodhimit t tyre. Ka periudh kur nuk ka sanj k kpudh pr t vjel. Vjelja e
krpudhave sht nj proces q prsritet n vetvete dhe zgjat aq koh sa zgjat edhe pjekja e
krpudhave. Kultivuesit e krpudhave e realizojn vjeljene tyre pr 35-42 dit, por ka nga
ato q zgjet deri n 60 dit.

3. Hidroponia - Kultivimi i bimve n uj.

Arti dhe shkenca e rritjes s bimve duke prdorur tretsira ushqyese minerale n uj,
pa tok, quhet hidroponi. Sipas ksaj metode, bimt toksore, mund t rriten duke i pasur

36
rrnjt e tyre vetm n tretsira ushqyese minerale, q prgatiten sipas krkesave fiziologjike
t bims. Bimt vendosen n mnyr t till, q sistemi rrnjor i tyre t shtrihet n nj
material t prshkueshm, ku qarkullon tretsira. Materiali mund t jet zhavorr, por sot
prdoren m shum materiale sintetike. Ka raste q nuk prdoren materiale mbshtetse, por
rrnjt e bimve, duke u rritur, ndrthuren me njra-tjetrn, duke siguruar vetqndrim.
Shtretrit lundrues jan nj mnyr e veant ujitjeje, q shfrytzohet n prodhimin n
hidroponi t disa specieve perimore, n mnyr t veant t sallats jeshile. N kt rast, n
depozita t cekta t mbushura me tretsira ushqyese notojn kaseta polisteroli ku mbillen dhe
rriten bimt. Prve nevojs pr t verifikuar n mnyr t vazhdueshme prmbajtjen e
elementve ushqyes n kto tretsira, i rndsishm sht gjithashtu pasurimi i pandrprer i
tyre me oksigjen.

Eprsit dhe vshtirsit e hidroponis

Disa prej arsyeve pse hidroponia do t prshtatet n t gjith botn pr prodhimin e
ushqimeve jan si m posht:
Nuk ka nevoj pr tok pr rritjen e bimve me hidroponi.
Uji qndron n sistem dhe mund t riprdoret, kshtu q kostoja e ujit sht m e ult
se n rastin e kultivimit t bimve me gjeoponi.
Mundsia pr t kontrolluar nivelet e ushqyerjes, n trsi, kshtu q kostoja e t
ushqyerit sht m e ult se n rastin e kultivimit t bimve me gjeoponi.
Nuk ka ndots ushqimor t liruar n mjedis pr arsye t sistemit t kontrollit.
Prodhim dhe t ardhura t larta e t qndrueshme.
Smundjet dhe dmtuesit jan m t leht pr t luftuar se sa n tok pr arsye t
ndryshueshmris s kontenierit.
Prodhimi sht m i leht pr tu vjel.
Nuk ka dme nga pesticide.
Aftsia potenciale e prodhimit sht shum e lart.
Mundsia e zbatimit t hidroponis n vende ku mund t zbatohet gjeoponia.
Pa tok do parregullsi n sistemin hidroponik do t onte n tharjen e bimvedhe
vdekjen e shpejt t tyre. Nj tjetr vshtirsi sht sulmi patogjen q shkaktohet nga nivele
t larta t lagshtirs t lidhur me hidroponin. Gjithashtu, shum bim t kultivuara sipas
hidroponis krkojn plehra dhe sisteme kontenimi t ndryshm.
Dy teknikat kryesore t hidroponis jan: (1) kultivimi trsisht n tretsir dhe (2)
kultivimi medium (gjysm tretsir). Sipas metods s kultivimit trsisht n tretsir ujore
nuk prdor nj mjedis solid pr rrnjt, por vetm tretsir/solucion ushqyes. Kjo sht
metoda m e thjesht e hidroponis, sipas t cils sistemi rrnjor i bimve zhytet n nj
solucion apo tretsir t pasur ushqyese, uj t oksigjenuar ose n nj
rezervuar/aparatur/kontenier jo shum t thell. Rrnjt vazhdojn rritjen e tyre normalisht
dhe ushqejn gjith bimn, npermjet thithjes s elementeve ushqyese q ndodhen n
tretsirn ku janvendosur. Edhe n rastin e hidroponis mbeten t njjt elememetet baz pr
jetn e tyre q jan N (azoti), P (fosfori) dhe P (potasi), si mikroelementt e tjer, si edhe n
rastin e gjeoponis.
Sipas metods s kultivimit medium-gjysm tretsir, prdoret nj shtres solide pr rrnjt,
p.sh., kultivimi n ranishte, zhavorr ose mbeturina t forta bimore etj. Ktu prfshihet:
kultivimi n tretsir statike; kultivimi n tretsir me rrjedhje t vazhdueshme dhe kultivimi
me mjegullim- aeroponia. Kjo e fundit pr efekt t specifikave do t trajtohet si shtje n
vet m posht.
Kultivimi n tretsir statike Sipas ksaj metode, bimt rriten n kontenier apo rezervuar
t till prej qelqi, qypa balte, kova plastiketuba, tanke etj., t mbushur me solucione
ushqimore. Solucioni ushqyes zakonisht sht butsisht i lvizshm ajrosur, por mund t jet

37
i palvizshm statik. Kultivimi n tretsir me rrjedhje t vazhdueshm Sipas ksaj
metode, solucioni ushqyes rrjedh n mnyr t vazhdueshme pran rrnjve t bimve. Kjo
metod sht m e leht pr tu automatizuar krahasuar me metodn e tretsirs statike, sepse
vrojtimi dhe rregullimi pr temperature dhe prqndrimin e lnds ushqyese mund t bhet n
nj tank t gjer q ka potencial pr tu shrbyer mijra bimve. Pr t gjitha teknikat,
shumica e konteniereve/rezervuarve hidroponike ndrtohen me materiale plastike, por
materiale t tjera prej betoni, metali, druri etj., jan prdorur prdorur ndrtimin e tyre. Kushti
i vetm pr to sht q t prjashtojn dritn pr t parandaluar rritjen e algave n tretsirn
ushqimore. Si forma t hidroponis njiehen edhe: Nn-ujitje pasive Kjo metod njihet
ndryshe si hidroponi pasive ose gjysm hidroponi ku bimt rriten n nj mjedis gjysm solid
poroz q transporton ujin dhe plehrat te rrnjt e bimve duke zbatuar dukurin e kapilariteti
prej nj rezervuari t veuar t domosdoshm, duke paksuar fuqin puntore dhe duke
siguruar furnizim t vazhdueshm t rrnjve me uj. Nn-ujitje me prmbytje dhe tharje ose
lshim dhe trheqje sipas ksaj metode, mbi rezervuarin me solucionin ushqyes vendoset
nj objekt i till si tabaka, govat. Pr m tepr, ky objekt mbushet me materiale t tilla si n
rastin e rritjes s bimve n gjysm hidroponi dhe mbillen drejtprsdrejti n t ose n vazo t
vogla t cilat qndrojn mbi t. N koh t caktuara lshohet nj sasi e solucionit ushqyes dhe
sistemi rrnjor gjendet i zhutur n t pr pak minuta, pastaj ndrpritet plotsisht lshimi i
solucionit.

4.Aeroponia Kultivimi i bimve n ajr me mjegullim

Arti dhe shkenca e rritjes s bimve n ajr apo n mjedis t mjegulluar - t lagsht,
pa prdorimin e toks (apo t materialeve t tjera q njihen si gjeoponi), si dhe pa pranin e
ujit, quhet aeroponi (n greqishte aero ajr dhe ponos- tok). Kulturat e aeroponis
ndryshojn n rritje nga ato t hidroponis dhe t in-vitro-s (n epruvet). N ndryshim nga
metoda e hidroponis, e cila prdor uj, shtres t mesme dhe esenca minerale pr rritjen e
bimve, aeroponia kryhet pa nj t mesme t till n rritje. Pr shkak se n metodn e
aeroponis uji prdoret pr mbartjen e elementeve, konsiderohet si form e hidroponis.
Mjegullimi i sistemit rrnjor t bimve njihet si aeroponi. N kt rast bimt fiksohen n
qafn e rrnjve nprmjet kapseve t posame, ndrkoh q kto t fundit qndrojn t
varura n ajr dhe mbahen vazhdimisht t lagura me tretsira ushqyese q shprndahen n
trajta t ngjashme me at t mjegullimit. Pr shkak t prmbajtjes s lart t oksigjenit prreth
sistemit rrnjor t bimve, aktiviteti i rrnjve sht shum intensiv. Kjo metod sht forma
m e lart e hidroponis. Si u prmend m lart, rrnjt e bimve, sipas ksaj metode, varen
n ajr dhe mjegullohen me solucion ushqyes. Mjegullimi zakonisht bhet do pak minuta,
sepse rrnjt jan t ekspozuara n ajr dhe ato do t thahen me shpejtsi nse cikli I
mjegullimit ndrpritet. Nj kohmats kontrollon pompn e lnds ushqyese, ashtu si n
shum format e tjera t hidroponis, prve sistemit aeroponik q ka nevoj pr nj mates
kohor me cikl t shkurtr, i cili lviz pompn pr pak sekonda do 1-2 minuta. Tipe t tjera
t t sistemit aeroponik, lvizin vazhdimisht pa patur nevoj pr nj kohmats.

Tema msimore nr 9: Legjislacioni dhe rregullat e certifikimit dhe

tregtimit t prodhimit Bio

1.Rndsia e njohjes s legjislacionit dhe rregullave t certifikimit dhe tregtimit t

prodhimeve Bio.
Prodhimet biologjikisht t pastra mbshteten mbi disa parime baz t prodhimit Bio, si
prodhime q kan n qendr besueshmrin e cilsis n syt e konsumatorve. Pr kt
arsye, Kshilli i Bashkimit Europian, me propozimin e Komisionit dhe t Komitetit

38
ekonomiko- social ka prcaktuar disa nga parimet kryesore, t cilat mbshteten n:
krkesat e vazhdueshme t konsumatorve pr t pasur gjithnj e shum produkte
bujqsore e blegtorale t prodhuara n mnyr biologjike;
krkesn q kto produkte po shiten n treg me nj mim m t lart, ndrsa metoda e
prodhimit krkon nj prdorim m pak intensiv t toks;
realizimin e nj ekuilibri midis krkess dhe oferts t prodhimeve bujqsore Bio, si
dhe ruajtjen e mjedisit dhe t hapsirave rurale;
ruajtjen e kulturs biologjike, duke u bazuar n prodhimin, certifikimin, etiketimin dhe
kontrollin pr garantimin e kushteve pr nj konkurenc t drejt pr prodhuesit;
kufizimet q ka prodhimi biologjik n prdorimin e plehrave kimike dhe pesticideve,
t cilat kan pasoja t dmshme pr ambientin ose t len mbetje n produktet
bujqsore;
zbatimin e teknikave t lejuara n komunitet n momentin e futjes s rregullores s
pranishme n fuqi, e cila stabilizon edhe principet q disiplinojn autorizimin e
produkteve q mund t prdoren n kt tip bujqsie;
kontrollin e vazhdueshm n t gjitha fazat e prodhimit e tregtimit nga instanca ose
organizma t njohur e t kontrolluar, t cilat jan t paraqitura n etiketn e produkteve
q i jan nnshtruar ktij regjimi kontrolli.
N Komunitetin Evropian, metoda e prodhimit biologjik, normohet nga rregullorja e
CEE209/91 dhe prtritjet relative. Kjo rregullon gjith zinxhirin prodhues duke prcaktuar:
Sistemin e kontrollit t prodhimit n bujqsin biologjike.
Normat e prodhimit.
Normat e etiketimit.
Sistemi i kontrollit sht i nj rndsie absolute n sektorin bujqsor, i cili parashikon n
mnyr t detajuar rolet, cilsit, si dhe detyrat e masat q duhen respektuar nga ana e t
gjitha subjekteve q veprojn n sektorin e bujqsis biologjike. Me daljen e rregullores
2092/91, CEE ka prcaktuar mnyrat e njohjes s produkteve biologjike. N kt rregull dhe
n prtritjet e mvonshme jan prcaktuar teknikat e kultivimit dhe transformimit, mnyrat e
tregtimit t produkteve, prfitimi i t cilave sht vetm duke prdorur antiparazitar, plehra
plotsuese, sipas listave respective t rregullores s CEE. T gjith fermert q duan t
kryejn aktivitete sipas principeve t bujqsis biologjike, duhet t ndjekin normat specifike
t prodhimit, principet baz t t cilave prmbahen n rregulloren CEE2092/91.
Normat e prodhimit biologjik duhet t aplikohen n siprfeqe q pr nj periudh t paktn
dy vjeare e quajtur periudha e konvertimit para se ferma t prcaktohet si biologjike.
Normat e etiketimit prfshijn etiketimin e produkteve ku etiketa duhet t prmbaj t gjitha
informacionet e nevojshme, n mnyr q produkti t njihet n mnyr t pagabueshme nga
konsumatori. Produkti q quhet biologjik duhet t ket 70% t prbrsve me origjin
biologjike. N etiket, prve t dhnave t prodhuesit, shnohet edhe marka, vendi i
prejardhjes, etj.
N Shqipri sht punuar pr nxjerjen e ligjit Pr prodhimin, prpunimin,
ertifikimin, dhe tregtimin e produkteve Bio, icili sht bazuar n rregulloren e CEE
2092/91 t hartuar nga Kshilli i Bashkimit Europian. Shqipria ka prshtatur ligjin duke
mbajtur parasysh normat, raportet dhe aspektet e karakterit tregtar q lidhen me normativn
Europiane. Prgatitja e normativs ekuivalente do t krijoj mundsi dhe do t lejoj hapjen e
tregut dhe forcimin e raporteve tregtare me Europn dhe n mnyr t veant me vendet e
rajonit ton. Pr t br kt ligj n mnyr sa m korrekte sht br analiza e realitetit
bujqsor t vendit dhe mbi kt baz sht punuar pr prfshirjen e situats pr bujqsin
biologjike n vendin ton. Aktualisht Ligji Nr 9199 dat 26-02-2004 Pr prodhimin,
prpunimin, ertifikimin dhe tregtimin e produkteve Bio sht miratuar n Parlament dhe

39
sht botuar n fletoren zyrtare. Qllimi i ktij ligji sht:
Nxitja e prodhimit organik n vend.
Krijimi i kuadrit ligjor t nevojshm.
Prcaktimi i kushteve pr prodhimin, prpunimin, transportin, ertifikimin dhe
kontrollin e produkteve bujqsore dhe atyre ushqimore, me prejardhje bimoren dhe
shtazore, q prodhohen, prpunohen dhe tregtohen si produkte Bio.
Ligji ka miratuar Komisionin Shtetror t Prodhimit Organik (KSHPO), i cili sht
autoriteti m i lart, q miraton dhe mbikqyr veprimtarin e organizmave certifikues.
Veprimtaria e organizmave certifikues mbshtetet n disa terma kryesore si:
Certifikimi, q sht procedura sipas s cils nj pal e tret jep garanci me shkrim se
nj proces i identifikuar qart sht vlersuar metodikisht duke siguruar se produktet t
specifikuara jan konform me krkesa t prcaktuara.
Etiketimi, q sht nj mark tregtare, e cila shoqron produktin e specifikuar organic.
Inspektimi, q sht procedura e kontrollit dhe verifikimit t kushteve t prodhimit
organik t prcaktuara n ligj.
Notifikimi, q sht proedura e njoftimit t KSHPO pr njsit e prodhimit organic dhe
njohjes t produkteve organike nga organizmat certifikues.
Njsia e prodhimit organik, q sht ferma, e cila ushtron veprimtari prodhimi,
prpunimi, certifikimi dhe tregtimi t produkteve Bio.
Organizm certifikues, q sht do organizm shtetror, privat, vendas apo i huaj, i cili
vrteton prpuethshmrin e produkteve organike sipas standardeve t prcaktuara n
ligj.
Periudh kalimi, q sht koha e domosdoshme pr t kaluar nga sisteme t tjera
prodhimi n sistemin e prodhimit organik.
Prbrsit, q jan substancat e prdorura gjat prpunimit t produktit, duke prfshir
edhe shtesat ushqimore.
Prodhimet Bio, q jan t gjitha produktet e rrjedhura nga prodhimi organik.
Prodhime organike, q jan t gjitha veprimtarit e prfshira pr prodhimin e
produkteve Bio, n mbshtetje t prdorimit harmonik t kushteve t mjedisit, t kryera
n prputhje me rregullat e prshkruara n kt ligj.
Trupat inspektuese, q jan inspektort, t cilt jan miratuar nga KSHPO pr kryerjen e
inspektimit.
Leje e prkohshme, q sht leja e cila jepet nga KSHPO me propozimin e organizmit
certifikues. I

2.Legjislacini i certifikimit dhe etiketimit t prodhimeve Bio

Krkesat e prodoktit t ertifikuar - Produktet Bio q t quhen t tilla, duhet t ken
edhe institucionin e siguris. Institucioni q u jep atyre siguri para konsumatorit sht
certifikimi. Produkti i certifikuar, sipas metods s prodhimit biologjik, duhet ti prgjigjet
krkesave n vijim:
Prodhimi n ferm ti jet nnshtruar sistemit t kontrollit t parashikuar;
Prodhimi t jet realizuar me metodn e bujqsis biologjike;
Plotsimi i standardit t prpunimit dhe paketimit t produkteve Bio .
Prodhimi n ferm, sipas krkesave strukturore, t garantoj mungesn e rreziqeve
sanitare t przierjes s produkteve t prodhimit BIO, me ato t fituara me metoda t
tjera;
Prjashtimi n mnyr kategorike, n t gjitha fazat e procesit t prodhimit t OMGJ-ve.
Plotsimi i dokumentacionit me t gjitha t dhnat e ferms dhe praktikat q ai ka
zbatuar.

40
 Dokumentacioni i plotsuar nga inspektori, i kalon specialistit t certifikimit, i cili bn
verifikimin dhe plotson certifikatn.

Kuptimi i certifikimit
Certifikimi kryhet nga specialistt e inspektimit dhe certifikimit, t cilt quhen edhe
trupa e certifikimit. Trupa mund t jet private ose shtetrore. N m t shumtn e rasteve
ato jan private. Trupa e inspektim-specializimit prdor si dokument baz standardet dhe
ligjet kombtare dhe ndrkombtare t bujqsis biologjike. Nxjerrja e certifikimit t kryer
nga nj organizm kontrolli i njohur, n terma garancie, mund t prmblidhet n pikat q
vijojn:
Ferma prodhuese i nnshtrohet vullnetarisht kontrollit duke prmbledhur t gjitha
detyrimet q rrjedhin nga aplikimi vullnetar i metods s prodhimit biologjik dhe
prgjegjsive q rrjedhin nga kto detyrime. N rast shkeljeje t detyrimeve ka edhe
prgjegjsi penale.
Organizmat e kontrollit duhet t zotrojn krkesa t kopetencs, trasparencs,
pavarsis, struktures organizative, sistem sigurimi t cilsive t parashikuara nga
krkesat e CEE dhe t mbikqyrura nga organizma publike t mbikqyrjes.
Organizmi i kontrollit kryen kontrolle verifikimi t metods s prodhimit dhe t
krkesave strukturale.

Etiketimi i produkteve organike sipas normave Europiane ndahet si m posht:

1. Produkte nga bujqsia organike;
2. Produkte bio nga 95-100%;
3. Produkte bio nga 70%-95%;
4. Produkte n kalim (konversion).
Produktet nga bujqsia organike jan ndar n tre kategori:
Kategori e I - sht ajo n t ciln t paktn 95% e prbrsve bujqsor jan organik
pr t paktn 2 vjet.
Kategori e II - sht ajo n t ciln t paktn 70% e prbrsve bujqsor jan
kultivuar sipas metods organike n jo m pak se dy vjet.
Kategori e III - sht paraqitur nga produkte n konversion.
Produkte Bio nga 95-100% - jan ato produkte n t cilat nga 95-100% e prbrsve me
origjin bujqsore sht prodhim biologjik duke iu referuar prodhumeve biologjike ne shitje
p.sh. vaj ekstra vergine nga bujqsia biologjike dhe n t kundrt nuk mund t konsiderohen
t rregullta diiturat e m poshtme si p.sh vaj ulliri biologjik ose domate biologjike etj.
Produkte Bio nga 70-95% - jan ato produkte ku 70-95% e prbrsve me origjin bujqsore
sht prodhim biologjik. N kt rast mund ti referohen biologjikes vetm n listen e
prbrsve si p.sh: 70 % e prbrsve me origjin bujqsore sht fituar konform normave t
prodhimit biologjik. Nse nj produkt prmban m pak se 70% , nuk mund ti referohet
bujqsis biologjike n etiket.
Produkte n konversion do t quhen ato produkte n t ciln prbrsit jan kultivuar me
metodn organike, por periudh kjo q megjithse m e madhe se 12 muaj sht m e ult se
ajo e nevojshme pr t qn zyrtarisht organike. Nj prodhim bhet biologjik (organik), pas
nj periudhe t paktn 2-vjeare pr bimt barishtore dhe 3-vjeare pr bimt drunore. Kjo
kategori duhet t prdor shprehjen produkt n konversion.
Nj etiket duhet t prmbaj t dhnat mbi produktin: sasin neto (litri, mililitri, kg,
gr etj.), datn e prodhimit, datn e skadencs, gjuha e etikets sipas vendit nga vjen prodhimi,
lista e prbrsve q kan marr pjes n prgatitjen e produktit. N etiket duhet t tregohen
t dhnat mbi prodhuesin: emrin dhe vendndodhjen e prodhuesit, si dhe udhzime mbi
prdorimin dhe ruajtjen e produktit nse sht e nevojshme etj.

41
 3.Legjislacioni i tregtimit t prodhimit Bio
Nj ndr veprimtarit kryesore t bujqsis biologjike sht marketingu (tregtimi), i
cili finalizon gjith mundin e br nga prodhuesit e prpunuesit, pasi lidh prodhimin me
tregun. Tregu i produkteve Bio ka ligjet, rregullat, specifikat e veta, sepse bazohet n
standardet prkatse. Produktet e bujqsis biologjike nuk jan vetm produkte t sistemeve
t veanta, por edhe tregtohen nprmjet kanaleve shprndars specifik. mimet
stabilizohen n baz t kritereve t ndryshme nga ato t prdorura n tregtis konvenvcionale.
Prodhuesit e produkteve biologjike kan ndrtuar nj sistem tregtimi pr tiu prgjigjur
krkasave t konsumatorve. N radh t par bhet njohja e ferms dhe e produkteve t saj
me markn e garancis s prodhimit t certifikuara m par nga nj organizm i njohur i
rregullores s BE (Reg.209/91). N kt mnyr garantohet metoda e prodhimit n
pajtueshmri me mjedisin. Objektivi kryesor i produktit sht gjetja e kanaleve t shitjes s
drejtprdrejt, transparente dhe mundsisht sa m t thjesht, ku evitohet nj ngritje e leht e
mimeve, prcaktuar nga kalimet e ndrmjetme. Shpesh prodhuesit biologjik bjn shitje
direkte. Ky lloj tregtimi gjen prdorim n fermat e vendosura jo larg vendeve t banuara. N
kt rast vendoset nj raport midis prodhuesit dhe konsumatorit. N tregtimin direkt prdoren
disa sisteme si: a) shitje direkte me grupe konsumatorsh, b) dorzim n shtpi, c) treg javor
ose shitje ambulante, d) parcela t destinuara nga pr vjelje nga konsumatort, e) dyqan n
teritorin e ndrmarjes etj. N bujqsin biologjike pjesa m e madhe e produkteve nuk shiten
direkt, por nprmjet rrjeteve shprndarse t prodhimeve organike. N kt rast, prodhimi
shprndahet nga distributor t specializuar me mjetet e tyre. Shitja e produktit n kt
mnyr bhet kryesisht n supermarkete apo dyqane t specializuara pr kto lloj
prodhimesh, kshtu prodhuesi n kt rast i kushtohet trsisht vetm prodhimit, duke
shmangur tregtimin e tyre. Firmat shprndarse marrin prsipr edhe reklamimin nn logon
e prodhimit bio. Ky lloj tregtimi nuk krijon lidhje midis konsumatorit dhe prodhuesit, gj e
cila e bn t varur prodhuesin nga organizata tregtare.

4.Elementet kryesore t tregtimit t prodhimeve BIO

Elementet kryesore t marketingut t prodhimeve Bio jan:
Ngritja e rrjetit t pikave t shitjes.
Prmirsimi i paketimit.
Ruajtja e cilsis s produkteve.
Edukimi i konsumatorve me produktet Bio.
Krijimi i kanalevet reja t shitjes.
Reklamat, promovimet dhe panairet pr prodhimet Bio.
Prsosja e politiks s mimeve pr prodhimet Bio.
Ngritja e strukturave private dhe t qndrueshm t marketingut.
Nxitja e eksportit t produkteve Bio.
Kontrolli i rrept i produkteve t importuara Bio.

Tema msimore nr 10: Mundsit potenciale t zhvillimit t bujqsis

organike n Shqipri.

Bujqsia n vendin ton z 52% t prodhimit t brendshm dhe si e till, njohja e

potencialeve q ofron ajo merr nj rndsi t veant. Ndryshimet ekonomike dhe politike
kan sjell nj prshpejtim t migrimit t popullsis nga zonat rurale n zonat urbane, nga
zonat malore n ato fushore. Aktualisht mendohet se popullsia rurale sht n kufijt 50-55%.
Siprfaqja e prgjithshme e vendit ton sht 28748 km2. Vetm 24% sht tok bujqsore ,

42
36% pyje,15% livadhe e kullota, 25% toka improduktive si urbane, etj.
Problemi i vlersimit t potencialeve prodhuese pr projektimin dhe modelimin e nj ferme
biologjike sht lidhur me vlersimin e resurseve agroekologjile, t cilat jan:
Resurset agroklimatike
Resurset njerzore
Kapitalet e puns s akumuluar
Resurset e prodhimit
Resurset agroklimatike ose mjedisore, t cilat prfshijn tokn, ujin, rrezatimin diellor,
rreshjet dhe temperaturn, vendi yn i ka n vlera t konsiderueshme. Prmendim ktu se
terreni,n pjesn m t madhe t tij sht kodrinor e malor dhe si e till vshtirsohet puna
pr kultivime intensive. Parcelizimi i toks, vshtirzon mekanizimin si dhe proese t tjera.
Burimet ujore jan me shumic dhe shum prej tyre mjaft t pastra. N vendin ton tre
elementet e klims si rreshjet, dielli, dhe temperature jan ndr m t favorshmet n rajon,
pasi Shqipria sht nj vend tipik me klim mesdhetare. Resurset njerzore prfshijn
njerzit, t cilt jetojn e punojn n ferm. N vendin ton fermat kan fuqi puntore t
teprt dhe me nj mosh relativisht t re. Resurset e kapitalit prfshijn vlerat dhe shrbimet e
krijuara nga fermert n ndihm t prodhimit bujqsor, si jan: ndrtimet n ferm, blerja e
inputeve(plehra, herbicide, farra etj.). Kto resurse jan n rritje, si pasoj e rritjes s
aktivitetit t fermave, por shum bujq nuk kan mundsi pr t bler plehra, pesticide dhe
makineri bujqsore,t cilat jan t domosdoshme pr bujqsin konvencionale. Resurset e
prodhimit prfshijn prodhimin bujqsor t realizuar n bim dhe kafsh autokton, t cilat
me shitjen e tyre shndrohen n resurse kapitale. Njohja e mir e resurseve agroekologjike n
nj zon t caktuar bn t mundur futjen dhe aplikimin e metodave t prodhimit t bujqsis
biologjike. Bujqsia Bio ka kushte t prshtatshme, sepse n Shqipri ndotja nga mbetjet
kimike, pesticidet dhe plehrat kimike sht ende m e ult se n vendet me bujqsi intensive
t zhvilluar. Kjo nuk mjafton, sepse n disa bim si perimet n serra, vreshta dhe vitet e fundit
edhe n moll,sasia e prdorimit t kimikateve sht rritur dhe przgjedhja e fermave pr ti
kaluar n Bio krkon kritere t forta. N vendin ton potencial i madh pr ti kaluar n
prodhime bio sht : vaji I ullirit, bimt mjeksore, kpurdhat e pyllit, erzat e freskta,
arroret si dhe disa produkte t prodhimit shtazor. Shum mendime ka se n Shqipri
aktualisht mbizotrojn metoda apo element t bujqsis biologjike . Ka nj t vrtet se
shum prodhime jan t bujqsis biologjike, por ato jan rezultat i bujqsis tradicionale, e
cila n konteksin historik dhe ekonomik sht sostenibl, por jo biologjike sidomos n
rrafshin shkencor dhe ekonomik. Megjithat resurset e vendit ton pr ka u tha m lart,jan
t favorshme pr t zbatuar shkencrisht prodhimin Bio. Por krahas ktyre ka akoma mjaft
vshtirsi dhe pengesa si jan ato lidhur me mungesn e legjislacionit, t organeve t
kontrollit e ertifikimit t produkteve t bujqsis biologjike, mungesa e tregut vendas dhe
mos njohja e produkteve nga ana e tregut. Aktualisht ligji pr prodhimin, prpunimin,
ertifikimin dhe tregtimin e produkteve Bio sht miratuar n parlament dhe sht botuar n
fletoren zyrtare. Ligji ka miratuar Komisionin Shtetror t Prodhimit Organik (KSHPO), i cili
sht autoriteti, q miraton dhe mbikqyr veprimtarin e organizmave ertifikues. Pr t
nxjerr kt ligj n mnyr sa m korrekte sht br analiza e realitetit bujqsor t vendit
dhe mbi kt baz sht punuar pr prfshirjen e situats pr bujqsin biologjike n vendin
ton.

Arritjet dhe sfidat e zhvillimit t sektorit organik

Rritja e bujqsis organike do t vazhdoj, si n Shqipri, Europ, ashtu edhe n
mbar botn. N vitin 2009, n BE ishin certifikuar si organik 8.2 milion ha, ndrsa vitet e
fundit n t gjitha shtetet europiane kjo shifr arrinte 9.2 milion. Shkalla e rritjes vjetore
ishte 12 %, pavarsisht faktorve ekonomike dhe uljes s shpenzimeve t konsumatorve.

43
Shpenzimet totale t konsumatorve europian pr ushqime organike t certifikuara kan
arritur 18 miliard euro. Brenda dhjetvjecarit 1999- 2009, siprfaqja e tokave europiane t
trajtuara n mnyr organike sht rritur me 250 %. T dhnat pr vitin 2010 treguan se
fermert vazhdojn t kalojn n bujqsin organike,veanrisht n Franc dhe Gjermani.
Arsyet pse drejtimi kah bujqsis organike sht kaq i theksuar: (i) kujdesi pr nj mnyr t
shndetshme jetese, pr mjedis t pastr dhe pr kafsht; (ii) sigurimi jo vetm I ushqimeve
organike, por gjithashtu prurje n formn e nnprodukteve m shum mallra e shrbime
publike, p.sh.: lidhjen e karbonit n tok, larmi gjenetike e speciesh n toka bujqsore dhe t
mira pr mjedisin, krahasuar kjo me format e tjera t bujqsis moderne, si prodhimi i
integruar apo bujqsia pa plugim: (iii) ndotje m pak e dheut, ujit, ekosistemeve dhe
habitatve natyror, ndaj kan kosto t jashtme shum m t vogla pr mjedisin. Ndrthurja e
politikave bujqsore me krkesn e konsumatorit do ti sjell suksesin bujqsis organike, e
cila do t ndryshoj pr mir bujqsin n Ballkan dhe Shqipri. Por pavarsisht trendencave
tepr pozitive, sfidat q i paraqiten bujqsis organike jan t mdha. Ndr kto sfida mund t
theksohen:
zotrimi i njohurit t plota nga fermert organik sht faktori i suksesit. Pa njohurit,
bujqsia organike nuk mund t zhvillohet n mnyr t vazhdueshme e t
qndrueshme.
rritja a e interest dhe krkess s konsumatorit pr prodhimeve organike.
organizimi i shkmbimit t informacionit mes fermerve, kshilltarve dhe
shkenctarve, sepse bujqsia organike krkon tepr njohuri dhe dijet lokale kan
rndsi po aq sa teknikat e reja shkencore.
Vitet e fundit mund te konsiderohen vitet m t mira te nxitjes te sektorit organik ne Shqipri
pr shkak te kerkess ne rritje pr prodhime organike, si dhe ndikimit nga zhvillimi me ritme
t shpejta i bujqsis organike n bot. Ndotja mjedisore, skandalet me ushqimin dhe shtimi i
rreziqeve shndetsore, kan uar n krkesa m t forta pr ushqim t sigurt dhe t
shndetshm. Zhvillimi i bujqsis organike sht ende shum i vogl n krahasime me
zhvillimin e sektorit organik n Evrop e cila ka nj rritje t toks s kultivuar organike n 1
milion hektare ose 13%. Nj faktor domethns n Shqipri sht shpejtsia e rritjes s dy
prbrsve kryesore, prodhuesve organike dhe siprfaqeve t certfikuara organike. Numri i
prodhuesve dhe i siprfaqeve t kultivuara sht n rritje t ngadalt, ndr
sa siprfaqet e certifikuara pr mbledhjen spontane po arrin n disa mijra hektar. Prirja pr
rritjen e prodhimeve bio n Shqipri nxitet nga disa arsye:
zbatimi i skemave t subvencionimit,
krijimi i legjislacionit pr bujqsin organike,
krijimi i kapaciteteve njerezore,
hapat n zhvillimin potencial t tregut.
Megjithat mangsit strukturore si:
madhsia dhe fragmentarizimi i toks,
bashkpunim i dobt midis aktorve organik,
nj treg vendas jo i organizuar mir, vshtirsojn prodhimin e produkteve organike
dhe zhvillimin e ktij sektori.
Detyra kryesore pr nxitjen e prodhimin bio n Shqipri mbeten edukimi dhe ndrgjegjsimi
i konsumatorve pr produktet bio, prmirsimi i legjislacionit pr prodhimin organik,
mbshtetja e fermereve pr marketimin e prodhimeve t tyre organike.
stafa@albinspekt.com

44
Ky material msimor u prgatit nga:

Albina BUCI

Marika ZISSI

Tiran m 28 Mars 2013

45