HM'N RNDE RENKLER

D R . NECDET BINGL

Ahmet Him "GZ Saatleri"nin "Mukaddime"sinde:

Seyr eyledim ekl-i hayt

Ben havz- haylin sularnda,
Bir aks-i mlevvendir onunn
Arzn bana ahcr- nebt.
Diye yazd msralarda, dnyadaki talarn ve bitkilerin renkli bir akisten
baka bir ey olmadn sylyor . Bu "renkli akis", Him'in hemen her
iirinde vardr, ite bunun iin Ahmet Him'in iirlerindeki renklerin eidine
bakarak bu renklerin nasl bir derun grle yle grndklerini aratrmaya
akacaz.
nce, renk dediimiz ey nedir, renklere eitli alarda verilen anlamlar
nelerdir? Bunlar gzden geireceiz, sonra da, "Renkler" yolu ile Him'in
mnevi hayatnn portresini izmeyi deneyeceiz.
Renk, fizik ve fizyolojik trifi ile, ksaca, renkli bir cisimden gz aracl
ile ahnm bir algdr. Kinat zerine adm bir pencere olan gz, retina
vastasiyle, bizi evreleyen renkli lemden aldmz alglar beynimize nak-
leder; bylelikle, tabiattaki ve evremizdeki canl, cansz cisimlerin renklerini
fark ederiz. Ama, bir cismin rengini sylerken ou zaman yanl, daha dorusu
eksik syleriz. Mesel bize limonun rengini sorsalar, hi dnmeden sar deriz.
Evet, ama limon normal bir gze ve ancak beyaz k altnda sar grnr.
Ayni limon krmz k altnda beyaz; mavi veya yeil k altnda boz ya da
kahve rengi grnecektir. Netekim bir manzara gnn saatine gre, yani
gnein yksekliine, atmosferin durumuna gre renk deitirir. Demek ki
ashnda eyann rengi yoktur, kendisini aydnlatan n rengine bal olarak
onun da rengi daiir. Bu, Epikr'denberi bilinen bir gerektir. O halde
renkli bir cisim beyaz veya eitli klar altnda, nasl eitli renklerde gr-
lebiliyorsa, air gz ile grlen eya da, cisimler de yle renk deitire-
biliyor. Bu renk deitirme airin o andaki duyuuna, dnne, hatta
mizacna uyuyor. Gr bir kiiden tekine gre deiebildii gibi, ayni kii-
56 DR. NECDET BINGL

nin fizyolojik ya da psiik durumuna gre de deiebiliyor. Bir yerimiz

ard, strap duyduumuz vakit, eskiden bizim iin neeli bir dekor olan
yerler kedere brnveriyor, gzlerimiz nee veren renkler yerine, kederli
renkler gryor. Fransz filozofu Guyau bu gr: "Manzara bir ruh halidir."
Diye zetliyor.
Renk, bildiimiz gibi, Newton'un ahmariyle incelendi ve prizma bize
yedi rengi verdi. Renk hakknda aratrmalar yapdmadan nce de insanlar
yer yznde grndkleri tarihten itibaren ya tabii renkli bir dekor, gk,
toprak, su gibi, ya da medeniyette ilerledike yaptklar let ve eyann yarat-
t yapma, fakat her zaman renkli bir dekor iinde yaadlar. Kinat renksiz
tasavvur etmek mmkn olmadn dnrsek, renk hep vard ve hep var
olacaktr, ite bunun iin insanlar renklerin meydana getirdii bir dekorun
tesirinde kalddar. Nasl Islamasnlar ki, mnasn bir trl tahlil edemedikleri
gk, aslmda rengi olmad iin mavi grmekte, ancak gnein douunda ve
batnda krmz nanslar gstermektedir. Denizin mavilii de, gkkuan-
daki renkler de yle deil mi, bu yzden eski alardaki insanlar ona kutsallk
vermemiler miydi?
Bir "ekiP'ler lemi olduu gibi bir de "Renk"ler lemi var. ekiller bize
rahatlk, rahatszlk, huzur, sknt, fayda, zarar getirebiliyor; koyu, keskin,
ak, soluk, kapank renkler de bizde eitli ruh halleri yaratabiliyor ve adeta
dnyay baka bir gzle grmemize sebep oluyor. Psikolojik testler, renk
tercihi ile ilgili merakl sonular vermitir. Bunlara gre, ii krmzya boyan-
m telefon kulbeleri mterileri daha ok cezbeyormu. Bir odann renginin,
iinde oturan kimsenin davran zerindeki tesiri de incelenmitir: Mesel,
ameliyat odalarn yeil-mavi renklere boyamak uygundur, nk, bu renkler
operatrn gzlerini dinlendiriyor ve neterini emniyetle kullanmasn sa-
lyormu. Baz akl hastahanelerinde melankolik hastalar krmz kla, nras-
tenikler mavi kla tedavi edilince iyi neticeler almyormu.
Renkler arasnda bir tercih yapmak, corafi yerden ziyade yaa gre
deiiyor. Mavi renk birinci yeri alyor, arkasndan krmz renk geliyor. Goethe
renklerin insan psikolojisi zerindeki tesirini gayet iyi biliyordu. Hatta "Renk-
ler Nazariyesi" adl bir kitap bile yazmt. Sylerler ki Wagner ancak krmz
bir dekor iinde konpozisyonlarm yapabilirmi. Yakup Kadri'nin romanlarn-
da izilen dekorlarda ou zaman krmz ve nanslar hkimdir. Romantik
airler de krmzy severlerdi1. " Ama bundan baka zel bir sevgimiz de

1 "Romantzm'in Tarili"-Theoplile Gautier. ev. Dr. Necdet Bingl. S.: 54 Mill Eitim
Bakanl retmen kitaplar No. 125.
 HAIm'IN IIRINDE RENKLER 57

vard, krmz sevgisi; imdi siyasi ihtiraslarla erefi lekelenen, erguvan rengi,
kan, hayat, k, scakhk olan ve altnla, mermerle o kadar gzel uyuan,
modern hayattan ve hatta resimden ekilip gittiini grmekle cidden zl-
dmz bu asil renge ktk."

Parnasien air T. Gautier yle yazyordu: "iitme duygusu fevkalade

gelimiti; renklerin grltsn iitiyordum. Yeil, mavi, sar sesler gayet
belirli olarak dalgalar halinde bana geliyordu."
Senbolist Arthur Rimbau ise, "Voyelles-Sesli harfler" iirinde:
"A kara, E beyaz, I krmz, U yeil, O mavi." Renklidir diyor. Demek
ki senbolist airlerden bir ksm harflerde bile bir takm renkler tasavvur edi-
yorlard.
Ressamlarn slplar da kullandklar renk tonlarna gre isimlendir-
mitir. Konumuz d olduu iin rnekler vermek istemiyoruz.
Bildiimiz gibi insan ta balangtan bu yana renkle yakndan ilgilendi,
rengin srrn aratrd ve onu kullanmak iin areler dnd, usuller icat
etti. insan , her eyden nce renklerin kendisi iin, gz iin, zevki ve faydas
iin yaratddn dnmekte hakldr. nk bu dn insann egoizmini
tatmin eder, sonra da, bildiimiz gibi, tabiat, yer yz yaratklar iinde zel-
likle insan renklerden en ok faydalanabilecek olarak yaratmtr, ite bu
yzdendir ki her dilde renkleri szle verebilmek iin bir ok isim, sfat bulmak,
adeta bir "Renkler Szl" hazrlamak zarureti hasd oldu.

alar boyunca renkleri ksaca gzden geirecek olursak, tarih ncesi

devirlerde din merasimlerde genellikle krmz ve bayaz renklerin kulland-
dn gryoruz. nsanhk balangta belki estetik bir duygudan ziyade
fayda gayesiyle renkleri kullanmak zorunda kald. Altemira, Lascaux gibi
maaralarn duvarlarn ssliyen resimlerdeki sar, krmz, manganez oksidi
siyah renkler dikkati ekiyor. Daha sonralar renk bir ferdin veya aenin
belirgin bir nitelii olarak kullandyor. Bugn de Avustralya yerlilerinin
bazdan maaralarn, vcutlarn krmz ve beyaz desenlerle sslyorlar.
Din ve totemik gayelerle yapdan resimler yerini, zamanla, gerek sanata
brakyor, sanatta renk tabi ve mukadder yerini ahyor. Neticede renk sanat
form sanat ile birleiyor. Eski Msrhlar, Kaideliler, Asurlular mavi, yeil
mineleri kullanddar. Fenikeler boyama sanatm biliyorlard. Eski Yunan
ve Roma'da da renge nem verildiini biliyoruz. Zeus-Jpiter mavi veya
krmz bir manto giyiyordu; bu, gk ve atei temsil ediyordu. Diyonizos-
Baks krmzy beeniyordu; senbol de ayni renkteki arapt.
58 DR. NECDET BINGL

nsanlar muhtelif devirlerde renklerin kuvvetine inanp din, kutsal bir

takm mnalar vermiler, renklerle bir ok senboller yaratmlar, ve renkleri,
psiik durumlarn anlatmaya yarayan ifade vastalar olarak kullanmlardr.
Mesel 9. yzylda III. Papa Inoscent renklere u anlamlar vermitir: Beyaz,
n ve safiyetin timsalidir, neeyi, msumluu, zaferi, lmszl; krmz,
atei, kan, ilh ak; yeil, midi, ebed hayat arzusunu; meneke rengi,
tvbeyi; siyah ise matemi ifade eder.
Yunan klisesine gre: Krmz, merhameti, din yolunda ehit olma
arzusunu; altn sars, erefi, kudreti; safran sars, gnah karma arzusunu;
yeil, iman, lmszl, hayranl; mavi, midi, samimilii, dindarh;
soluk mavi, bar, vicdan, gzel sevgisini; erguvan rengi adaleti; beyaz,
ak, msumluu, safh; gri renk kederi, matemi, tasay dile getirir.
Bizde ise, siyah mateme; beyaz msumlua, temiz yreklilie almettir;
yeil renge kutsal bir anlam da verilmitir. Eski minyatrlerimizde, ini-
lerimizde, mavi, mavinin eitli tonlar, krmz, altm sars, yeil hkim
renklerdir. Krmz, belki bayramzn rengini hatrlatt iin, halkn ok
beendii bir renktir. Mavi de yle. Fransz szlne giren ve ak mavi
veya yeile alan mavi renkteki kymetli bir tan ad olan "Turquin",
"Turquoise" kelimeleri de Trk-Turque kelimesinden yaplmtr. Bu da, bir
bakma, mavi rengin Trk'lerde ok kullanldn ifade eder. "Atatrk ve
Bayrak " adl yazsmda Enver Behnan apolyo2 yle diyor: "Atatrk mavi
rengi, yani turkuvaz rengini severdi. nk bu renk eski Trk bayrann
rengi idi. Bu renk Seluk inilerinde ve Mevlna trbesinde (Kubbe-i Hdra)
da grlmektedir. Snnet ocuklarnn entarisi mavidir. Kyl genleri bay-
ramlarda mavi gmlek giymektedirler. Fatih Sultan Mehmet'in istanbul'u
fethi sralarnda giydii izme mavi, yani gk renginde idi."
Renkler milletlerin bayraklarnda, armalarnda da kullanlm, bylelik-
le milletlerin psikolojisinden izler tayan bir nitelik de kazanmtr.
Yukarda da sylediimiz gibi, yazarlarn, ressamlarn, mzisyenlerin
tercih ettikleri renk veya renkler var. Gayet tabii ki airlerin de beendikleri,
ister farknda olarak, ister bilmiyerek, sk sk kullandklar renkler vardr. Kimi
irler beyaz tercih ederler, kimileri de siyah. Alman romantik irlerinin
siyah oka kullandklarn, Baudelaire'in siyah sevdiini, biliyoruz.
Him'in iirlerine gelince: Ahmet Him'in iirlerini inceliyenler, her
halde krmz rengin gz alcdna kendilerini kaptrm olacaklar ki, onun

2 Enver Behnan apolyo: Trk Kltr, say: 79, Yl I x, Kasm 1970, Atatrk Says.
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 59

iirlerinde krmz ve krmz nanslarndan baka bir renk grmezler ve gster-

mezler. Abdhak inasi Hisar3: "Ahmet Him"in iirinde kendine mahsus
bir lemi ve hususi bir saati vardr. Hakikati vzh gsteren ve hayale msait
olmayan gnein ufka veda ederek ekildii ve kzlhn aksi ile btn tahiatin,
sularn, aalarn ve kularn tutumu gibi grndkleri ve kanayor hissini
verdikleri bir zaman yok mudur? te Ahmet Him'in sevdii o andr. O,
iirlerinde hep bu gurubun dkt kanlan, sulann alevini, dallarn ve aa-
larn yanan hallerini ve kularn alevden halk olunmu gibi grnmelerini
tasavvur etmi, hep bu bir Gnn Sonunda'ki akamn kanayarak geceye
dkt zamanlarn iri olmutur. O, hep l'lden kelimeler kullanyor.
Yine o bir nevi fitab- temmuz giyiyor, bir nevi ule-i cihansz iiyor gibidir.
Onun her msra kzd bir ziya gibi yanyor ve ruhu tututuruyor." " Ms-
ran mutlaka kzd bir renge boyamak ister ve buna muvaffak da olurdu.
lemini boyad renk hep bu alev, hep bu kan kzlldr4." diyerek' erif
Hulsi de krmz zerinde srarla duruyor. Oysa A. Him'in iirinde kullan-
d renklerin say itibariyle en fazla olan, krmz deil, siyahtr; msralan
incelediimiz vakit bunu aka gryoruz.

KULLANILI SAYISINA GRE RENKLER:

1- Siyah: Him bu rengin adm bazan siyah diye syler, bazan da

karanhk, zulmet, zalm, muzlim diyerek ayni kara rengi verir: "Karanlkta
beyaz kular" bir iirine balk olmutur. Gene ayni iirde:

Vahi karaltdardaki smn kulann

Mer' miyan- sne-i yeldada yerleri.
"Yarasalar" adb iirinde:
Giderler, gelirler... san rmekteler
Ncm-u kederle zalm- ebi.
Olduu gibi, kara renk dorudan doruya kullandyor. Bazan da:
Lkin
niyor
ite leylin zalm- bdd...
-Yollar-
3 erif Hulsi: Ahmet Him, Hayat-iirleri, Remzi Kitapevi 1947. S . : X X V I I I - X X I X .
4 Ayni eser s.: X X X .
60 DR. NECDET BINGL

Karanlk, gadreden, cefaeden kara bir varlktr.

Bir iire de "Zulmet-Karanlk" balk olmutur. Ayni iirde:
Dizim eildi; souk bir deniz gibi zulmet
Ar ar bouyor bende mr- bsdu.
Gene ayni iirde, daha drt defa "zulmet ve karanlk" kelimeleri ile siyah renk
kullanlyor.
"Deniz" iirinde:
arparken ufk-u zulmete bir bahr-i pr-hur
Ufuk siyahtr.
"eb-i Nisan" da ise: "
Ey em-i siyh, ey damk zlf- eb-engz,
Siyah renk gzn sfat, oluyor siyah salar da "zlf- eb-engiz sfat tam-
lamas ile ifade ediliyor.
Sesimde ufku soran muhteriz, derin ve uzak
Bu ra'e... reng-i eb-ld-u zlf- mamumum,

Yukardaki msrlarda zlfn rengini belirtmek iin "reng-i eb-ld-u zlf-

mamumum-gece rengi, yani siyah bulam gaml zlfm" diyor air. "Aks-i
Sad" adk iirden aldmz yukardaki msrlar ve gene ayni iirdeki u ms-
rlarda air:
Ve bil ki rhm zulmette eyledim ta'kp,
diyerek zulmet-karanbk, havann rengini veriyor.
Ve imdi zlmet--vahette her emelden uzak,
msrnda ise korku dolu karanlkla kar karyayz.
Yalnz sad-y kalbime mnd--mu'tekid
Zulmetlerin kudmunu ben imdi isterim
imdi-
Mslarnda grld gibi Him havann kara renklere brnd zaman
tercih ediyor. Gene ayni iirde:
Meze eylemi zalmn yeldma infial.
nfil-Ofke, kzgnlk airin gecelerine kara rengini katm oluyor.
"afkta" iirinde:
Zulmet bizi ekmekte visle...
Karanlk, sevgili ile bulumaya tevik ediyor airi.
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 61

Akn, bu karanlk gecesinde

Blbi yine vah mterennim,
Bab "Karanlk' olan bu iirde ak gecesinin rengi de siyahtr.
"Karie-Okuyucuya" iirinde:
Muzlim eceristan arasnda
Esrr ile yekpre mnevver
Bir yoldur adm sana derdim
Diyen Him, okuyucuya at derdini kara aalar arasndan geen bir yola
benzetiyor.
Bir nefha-i mehlenin eyya tems,
Zulmetlerin esrrn batan baa sallar,
- O -

Bilinmeyen bir esiin dokunuu karanmklarn srlarn sallar. Demek ki dekor

gene siyah renklidir. Ayni iirden bir baka msr:
Skin soluyorken gece ebh--avlim,
Yalnz o ziylarda kalr skin--muzlim.
Gece sessiz sessiz soluyorken dnyann benzerleri, yalnz o aydnlkta hareket-
siz ve karadr.
Annemle karanbk geceler ba'z kardk;
-Sensiz-
Dekor siyah gecedir. kinci msrda "karanbk" canl bir varbktr:
Bolukta denizler gibi yokluk ve karanbk
Sessiz uzatr t ebediyetlere kollar...
Dekor gene siyahtr. Ayni iiri okumaya devam edelim:
Zulmette neler hissederek korku duyard:
Gya ki haf nefesin nefha-i serdi,
Rhunda bu ferd-y siyah-rengi fsldar.

ocukluk anlarndan sz aan air karanlklar iinde korku duyduunu, gizli

bir nefesin serte esiinin ruhuna siyah renkli gelecei fsddadn sylyor.
Bu iirde daha yedi kere karanlk veya zulmet kelimeleriyle siyah renk kul-
lanlacaktr. "Hazn" iirindeki u msrda:
Rhumda bugn zulmet-i pr-girye onundur.
Alay dolu karanhn sadece darda deil ruhunda da olduunu anlyo-
ruz. "Hasta iken" adl iirde:

62 DR. NECDET BINGL

Bir ince ocuk ehresi-ben-muzlim--ebkem,

Zulmet o kadar doldu ki fk silindi,

Tllerde yatan hastay sarmt karanlk;

Msrlarnda grld zere air, her yerde karanl arayp bulmakta,
mustarip ruhu ancak, eyay gzden silen kara renkte dinlenebilmektedir.
"ller" iirinde karanlk ve zulmet kelimeleri be defa kullanlyor.
Him genlik iirlerinde de siyah oka kullanmtr:
Bir sehb- siyah iinde ayn,
San bir ehre
-Hayl-i Akm-
Zalm- leylede mer'di rh- zer-kr
-Peri-i Hiirriyet-
Ayni iirde air Hrriyet Perisinin ieklerle rlm siyah salarm yle
anlatyordu:
kfelerle rlmt zlf- leyl-eseri.
Ve onun:
Glen dudaklar zulmette kanb bir gld.
"Hill-i Semen" iirinde:
Bu dusyd eski bir rhun
Sis ve zulmette gizli tiye.
t-Gelecek de zulmette gizlidir.
"K" iirinde:
Zalm- hcre-i ye'sinde bir ziy kaad
Eyle ey fn,
air keder hcresinin karanhnda bir k yakmaktadr.
"Gnee" adb iirde gnee seslenerek:
Gne ? bu zacreti rhumda bala teskine,
Bu ufk-u leyleyi kalb et bir ufk-u rne.
Diyen air ruhundaki sknty yattrmasn ve karanlk ufku sevimli bir
ufuk haline koymasn gneten istiyor.
"Akamlarm" iirinde de Him muzlim, zulmet kelimelerini defa kullan-
yor. Burada verdiimiz ve vermediimiz rnekler siyah rengi ifade eden keli-
melerin elli drt kere kullanddn gsteriyor.
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 63

2- Krmz ve Krmz nanslar: Him'in kulland kzmz renk iinde

en fazla "kan rengi"ne rastlyotuz. Bu kelime bzan kan, bzan hn (farsca
kan), bzan kan kknden gelme bir fiil olan kanamak, veya kanb sfat ile
verilmitir:
Gurb-u-hn Ue perverde-rh olan kular
-Siyah Kular-
Mssrnda gurup (gnein bat) sadece hn sfatn alp bir tamlama ol-
mutur.
Suya bir hn-u tein akyor...
-Batan Ayn Kenarna Satrlar-
Da ise, Hn-kan kelimesi isim olarak kullandm, telkin ettii krmz renk
gene krmz nans olan ten sfat ile daha da iiddetlendirilmitir.

Dkerken ufka donuk, kard bir ziy Eyll,

-Son Bahar-
Msranda ise ziya-k kelimesinin anlam Donuk ve Kanb sfatlar ile kuvvet-
lendiriliyor.
"Aks-i Sad" adb iirin ilk msranda:
Gzmde vahet-i hnn-i ems-i gribe bak,
Hnn-kanh sfatm gene gryoruz.
Karmda ufk-u hn-u cidal etti irtism.
Kendime-
Burada da Cidl-Sava ismine Ufku-hn-Kanh vasf eklenmitir.
"lmek" adb iirde:
Titrek
Pardtdarla yanan bir mes-y mezbaha-renk
Dadrken suhr-u uryna,
Dorudan doruya krmz renk yerine, kan akla getiren mezbaha-renk
(Mezbaha-hayvan kesilen yer) denilmek suretiyle ayni renk arm oluyor.
Gene ayni iirde:
Kanl bir gmlek
Gibi hr-y emsi arkamdan
Ahp siirkliyerek,
Kanb sfat kullandyor.
64 DR. NECDET BINGL

Eilmi arza, kanar, muttasl kanar gller,

Durur alev gibi dallarda kanl blbller,
-Merdiven-
Bu beyittede de kan kelimesi "kanar"da fiil; "kanb"da blbllere sfat olarak
kullanbyor.
Mahmr klar yzer esrar zerinde,
Yorgun sular stnde kanar bir eb-i hande...
-O-

Burada da Kanamak, kan ve krmz renk arm var.

"Hazn" iirinde:
Bir kanl ziy harediyorken, onu bir yed,

On be senedir, ufka gne kanl derken;

Grld gibi, ziyann ve gnein sfat kanldr.
M Svr"de ise:
Bir svr geliyor kan rengi.
Ve nihayet "Per-i Hrriyet"in:
Glen dudaklar zulmette kanl bir gld.
Him'in kulland krmz nanslar iinde frekans sekiz olan ate rengi ve
onun sfat olan tein var:
Ah o kular ki imdi b-hareket
Sularn teinde sallanyor...
-Batan ayn kenarna satrlar-
Ayni iirin son msra yle bitiyor:
Suya bir hn-u-ten akyor...
Yukardaki msrada suya akan kann ate kadar scak veya ate renkli oldu-
unu gryoruz. Ate rengi bazan da "itil eylemek-yanmak, alevlenmek"
anlamna gelen kelime ile verilmektedir:
Akam, ufukta beldeler eylerken itil
rter cebn-i ne'eyi bir hzn- b-sebep;
-Son Saat
Veya "yanmak" fiili ile:
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 65

Sular m yand? neden tunca benziyor mermer?

-Merdiven-
"Panlt" iirinde ise:
te gibi bir nehr akyordu,
Rbumla o ruhun arasndan,
tki ruh arasnda akan nehir hem ate kadar scak, hem de ate renklidir.
Him, ban tasvir eden iirinde:
Bir kzd ehrede te gzler,
-Bam-
derken ate gene scakl ve rengi ile alnm oluyor.
Yaprak ate oldu, ku ta yakut;
-Aa-
Yukandaki msrda ate kelimesi sadece krmz nanssm vermek iin kul-
landmtr. "Bahe" iirinde ise:
Bir Acem bahesi, bir seccde,
Dolduran havzu, ateten bde...
"Ate", arabn krmz rengini de ifade ediyor.
imdi de gene bir krmz nans olan Kzd rengin bulunduu msrlan ara-
tralm :
Dner bu shil-i niylye glgeden kular
Azlarnda gneten birer kzd dr- nb.
-Akam-
Akam saatlerinde kular gneten aldklar kzd renkli halis incilerle dnmek-
tedir. "Siyah Kular" iirinde:

Gurb-u-hn ile perverde-rh olan kular

Kzd kamlara- ykut ba konmular;
Gurubda- gn batarken, kamlarn rengi kzddr.
Bu bir lisn- hafidir ki rha dolmakta,
Kzl havalan seyret ki akam olmakta...
-Merdiven-
Gene gnein batma vaktidir ve kavalar kzddr:
Bir kzd ehrede te gzler,
Bana gy ki iimden bakyor ?
-Bam
66 DR. NECDET BINGL

Daha nceki msrlarda Kzd sfat eyann bir vasf olurken burada yz'n
sfatdr. "Hazn" iirinde:

Bir gn ki hazn ufka kzd dalgal bir nr,

Bir kanl ziy harediyorken, onu bir yed.
Bir bd- hain ald o r'yy mebbed.

Hzan-Sonbahar ufka kzl dalgal bir nr, bir kanl aydnlk ymaktadr.
"Per-i Hrriyet" iirini okuyahm:

Kzl ve glgeli kvrntlarda gizlenmi

O hsn- mskiri sarmt lerze-i hhi;

Hrriyet Perisi kzl ve glgeli kvrntdarda gizlenmitir.

Baka bir krmz nans olan Yakut rengi iki defa su'ya bir defa da ku'a
renk vermektedir; gn batarken siyah kularn konduu su yakut renginde-
dir:
Gurb-u hn ile perve'rde-rh olan kular
Kzd kamlara ykut ba konmular;
-Siyah Kular-
"Piyale"de yaynlanan "Son Bahar" iirinde:
Suyu ykuta dndren bu hzan,
Bizi gark eyliyor dncelere...

Diyen air, sonbaharla kzaran yapraklan suya drerek suyu ykut rengine
boyamaktadr. Gene gn bat dekoru iinde air:

Gn bitti. Aata ne'e snd.

Yaprak ate oldu, ku ta ykut;

Empresyonist bir fra vuruuyla ate renkli bir yaprak ve ykuttan bir ku
iziveriyor.
Daha nce de verdiimiz u msralarda Him Fovist bir ressam gibi
krmz nanslarn younlukla kullanm ve buna Alev'in kzlln da kat-
mtr:
Eilmi arza, kanar, muttasd kanar gller,
Durur Alev gibi dallarda kanh blbller,
Sular m yand? neden tunca benziyor mermer?
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 67

"Karanfil" adl iirde:

Yrin dudandan getirilmi
Bir katre alevdir bu karanfil,

Karanfili tasvir iin kullandan "yrin dudandan getirilmi" ve "bir katre

alevdir" szleri karanfilin scakbm, ama daha ok da krmz rengini belirt-
mektedir.
"Bahe" iirinde ressam-air Him, yeri, g ve aalarn dallarn
keskin ve scak renklerle iziyor, zellikle dallar batan gnein akislerini
tad iin Mercan rengindedir:
Gk yeil, yer sar, mercan dallar,.
Krmz - mavi karm olan Erguvan rengi ise bir defa kullanlmtr:
Gn bitti. Aata ne'e snd.

Yaprakla kuun parltsndan

Havzn suyu erguvana dnd.
-Aa-
inde Krmznn hkim renk olduu Krmz-Sar karm Bakr rengi
Him'in iirine bir defa girmitir:
u bakr zirvelerin ardndan
Bir svr geliyor kan rengi.
-Svr-
Batan gnein krmz renkleriyle tepelerin bakr rengini ald grlyor.
Tun rengine u msrda rastlyoruz. Bilindii gibi, bu renk Krmz-Sar
karmdr:
Sular m yand? neden tunca benziyor mermer?
Merdiven
3- Altn rengi: Renkler yelpazesinde nc yeri otuz bir frekansla Altn rengi
igal ediyor. "Yollar" iirini okuyalm:
Bir lamba hzniyle
Ksdd altn ufuklarda akamn gnei:
Ayni iirde yedi defa Altn rengi arapa kelimeler olan Zer, zerrin, zeheb,
yahut zeheb'in sfat olan zeheb=altnms, altn renginde, kelimeleri kulla-
ndmaktadr:
68 DR. NECDET BNGL

Gurp iinde bu ekl-i b-hudd-u zehep

Bir el
Derelerde bir altn ziy yakp indi,
Akt b- skta yldzlar
Btn sular zeheb lerzelerle ilendi.

imdi zer gzleriyle t teden

Gam- ervh vecde da'vet eder

Biri altn gziyle, gya ki,

Sana ey kalb-i mphem--bk
"Gel?" diyor.

imdi zer gzleriyle, t teden

T teden

Yukarya aldmz msrlarda: Ufuklar altn rengindedir, gn ba-

tarken, snr olmayan ekiller altndadr, bir el perdelerde bir altn k yakp
iner, btn sular altn titreyilerle ilenir, gzler altndandr." Zulmet"
iirinde:

Ve sonra git. Bana biva'd olan bu yollar hep

Admlarn n alm pr-incil-v-zehep...

airin "Ey sen" diye hitap ettii kimse iin bu yollar pardt ve altn renklerle
doludur. Gene ayni iirde:

Lkin sen
Dudaklarn yine pr-hande, gzlerin pr-zer,
Dudaklar gl, gzler ise altn renklerle doludur.
O belde-i zer--hulyda bekliyen gzler
"Nerde?;" derlerse.
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 69

O lke de altn renklidir.

Burada da altn rengini gryoruz:
Deniz,
Srklenir zeheb kumlar stnde,
-Yaz-
Deniz altn renkli kumlar stnde srklenmektedir.
Him "Birlikte" iirinde ay' altn bir gle benzetmektedir:
Gecenin dallarnda imdi aan
Bu kamer,
Bu altm gl...
"Aks-i Sad" iirinde "zer-altn kelimesi defa kullandyor:
Hudd-u leylede yzlerce em-i te--zer...
Kopardm o ncmun kalrd bende zeri,
Zer-i ncm ile nak oldu pymn eseri,
u msrlarda da kuleler gn doarken altn renklidir:

Gller ki kamtan daha nlan,

Gn dodu yazk arkalarnda ?

Altm kulelerde yine kular,

Tekrarn mrn eder i'ln,
-Bir Gnn Sonunda Arzu-
" 0 " iirinde manzarann ruhu gm rengi dumanlarla lrken, karda yer
yer altm bir rperi vardr:
Smn dumanlarda lr rhu menzr,
Bir ra'e-i zerrin t karda yer yer
air Dicle nehrinden sz ederken:
Bir feyz-i ziy haredederek b- zerinde,
Bir kafile-i rh-u kevakip gibi mahmr,
Zulmette izer, Dicle uzun bir reh-i pr-nr...
-Sesiz-
Dicle'nin altm sularnda klar bol bol bir araya toplamtr. "Hazan" iirinde
krizanteme verilen renk altndr:
Avare felket gl, altn krizanten,
70 DR. NECDET BINGL

Him hzn, keder, ac-gibi soyut bir kavram altn ile bir arada kullan-
yor:
Bir hzn- mzehhep gibi durgun yine Dicle,
Sessizlii olmu yine r'yalara hacle.
-Nehir zerinde-

Gene ayni iirde krekler sessizce nehrin altm renkli sularnn gsn yr-
tar:
sessizce krekler
Nehrin zeheb sne-i emyahn yrtar,
Alard o altn suyun stnde bir henk,
Bir ince tl altnda duran zlf- zerini;
Gne batarken sanki altm, safir, elmas renkleri bir birine karr ve bir
k kvlcm dklr:
Sanki zerin, safr- elmasn,
mtizcat- renk-renginden
Dklen bir erare-i nrun,
Hep bu emvac- lem'a-perveridir!..
-Gurp-
"Per-i Bahar iirinde:

Altm ufuklarnda uar ma manzaralar;

Ufuklar altn renklidir.
Sevgili gld zaman:
Gldn; afak- i-rime altnl ziylar
Bir ufk-u ezelden glerek imdi sald;
-Srd-uEmel-
Diyor air.
"Her gzellik iin" iirinde gzellii anlatrken:
Mzehhep, hande-ver bir i'r-i ry...
msr ile gzellii altm renkleriyle parddayan, neeli bir rya incelii, zarafeti
olarak niteliyor. Gene ayni iirde:
Senin ey hande, ey i'r-i mzehhep,
Senin nurunla kaimdir haytm...
ayni kullan gryoruz.
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 71

Him yollarn rengini hep altn rengi ile izer:

Zalm- leylede mer-di rh- zer-kr
-Per-i Hrriyet-
Ve hayalin rengi de altn rengidir:
Zer-i hayl ile perverde ninde, tar
kfelerle rlmt zlf- leyl-eseri.
-Ayni iir
Hrriyet Perisinin gzndeki ya da zerrn-altn renklidir.
Gznde Katre-i zerrn-i ihtirs--heves.
4- Sar: Him'in sevdii renkler arasmda drdnc sray Sar alyor. Bu
bazan yollara sfat olmaktadr:
Harb olan sar yollarda kalmam ne gelen,
Ne giden,
-K-
Bazan da sulara:
Sular sarard... yzn perde perde solmakta,
-Merdiven-
u iirde sar rengi vermek iin "Srma" kelimesi sarnn yerini alyor:
, Bir srma kemerdir suya baksam;
-Bir Gnn Sonunda Arzu
Havuzun rengi sardr:
Hicrn- muhtt ile solmu, sar, plak,
-Rhum-
"ktm Geceler"de air ay'a hitap ederek:
Ba'zan sar bir ehre-i r'ya gibi hissiz,
Tenh bir ufuktan grnrsn bize sessiz...
Ryadaki sar bir yz gibisin diyor. "Sensiz" iirinde ay'dan sz edilirken gzel
bir benzetile "....san, gcenmi bir pardt" imaj ile beyit tamamlanyor:
En sonda nigh- ebediyet gibi titrer,
T ufka asdm sar bir lem'a-i muber...
Yapran rengi de sardr:
Yorgun, sar yapraklar uar bir kuru daldan,
-Hazn-
72 DR. NECDET BINGL

Gzler de sardr:
Titrek, kark, hasta, hayli, sar gzler
-Hasta iken-
Ayni iirde k da sar:
fka yayarken mtemdi sar bir fer,
Birden o donuk gzlere dolmutu kamerler...
"Nehir zerinde" ise gk sar renkte, akam sahipsiz sese sar bir renk serp-
mekte; Dicle'nin rengi de sardr:
Akam... Sar bir hasta sem... Bir gam- mehl...
Serperdi o bkes sese akam sar bir renk,
Gya ki o gn Dicle'nin stndeki mtem
fka srkler sar gller, krizantem...

Ayni iirde, bir sonbahar gecesinin yddzlar silik ve sardr:

Mphem, sar yddzlar bir leyl-i haznn.
"Bahe" iirinde yer sandr:
Gk yeil, yer sar, mercan dallar.
Him'in Genlik iirlerinden olan "Hayl-i Akm"da gcenmi, alayan
bir gkn san renkli krgnl altnda gelimi ve alayan bir son bahar tab-
losu iziliyor:
Mnfail bir semay girynn,
Zerdi-i ibirar altnda
Mnkeif bir hazn- nalnn,
Girdibd-i gam-nisrnda

Bir az daha aada:

Sar bir ehre... Ah o dem grrm,
Sar bir ehre, bir hayl-i besim ,

Sar, pejmrde bir soluk zhre?...

Msrlarn okuyoruz.
air, gn batmmda can ekien gnein yansyan san klanyle titreyip
alayan denizin yanmda eski gnleri anp alayor; burada Zerd=sar kut-
lamtr:
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 73

imdi rhum bu ems-i muhtazr,

n'ikst- nr-u zerdiyle,
Titreyip alayan bu deryann,
P-i emv- nle-drnda,
Byle bkes, muhtazr, perkende,
Hatratnn tezekkrtiyle,
Abyor derbeder, hazn, hsir!..
-Gurp-
5- Mavi: Him, mavinin, potasyum ve kobalt sdikat karm olan, m-
denler zerine yaplan minelerde kullandan mavi, bakr oksidi mavi, Prusya
mavisi, Paris veya Berlin mavisi... gibi bir ok mavi nanslarndan sadece
Arapa su renginde anlamna gelen (m) kelimesinden yaplma Maviyi kul-
lanyor:
Eder bu da'veti, durgun sularda istirap
Grltsz ve uzak m ahlar...
-leden Sonra-
Ne de lm- fikre bir mers
Olan bu m deniz,
Melli anlamyan nesle in deiliz.
- O Belde-
Gene ayni iirde belde, akam, glge, deniz, hepsi de mavidir:
Ve m glgeli bir beldeden ctid kalarak
Bu nefy--hicre mebbet bu yerde mahkmuz..

M bir akam
Eder stnde dim rm;

Bildiim sen ve ben ve m deniz

Ve m glgeli bir beldeden cd kalarak,

"Yaz" iirinde ise yddz da mavidir:
Byk, derin, nazar-vre, m bir yldz.,
"Rt" iirinde, gk de mavi:
74 DR. NECDET BINGL

Blda bil ki m semalar durur teh,

Aadaki msrda olduu gibi mavinin isim hali olan mavilik kullanlyor:
Bir milik stnde yanar gizli ziylar,

aire gre yldzlar bir mavi ipek holuun stndedir:

Bir m ipek boluun stnde kevkip,

-ller-

Mavi renk bazan bak'a da sfat oluyor:

Altn ufuklarnda uar m nazralar;
-Per-i Bahar-

Ay'n rengi de mvi:

Ey ince, penbe hill, ey yarnki m kamer.
-Bayrak-

"Ahmet Him'in bilinmeyen iirleri" ad altnda Fevziye A. Tansel'in yayn-

lad makaleden5 aldmz u msrlarda mavi, gze sfat oluyor:

Mavi gzler., nedim-i lmm

Fikretim, ruhum orda perverde
Hzn- evkim., mid-i ilhmm
Hep o mest-i mell gzlerde..
-Mavi Gzler-

Him bir defa da mavi rengi vermek iin Semav sfatn kullanyor. Bylelik-
le gk rengini suya sfat olarak veriyor:

Neden bu b- semvde avlananlar yok

Bu har- nr- hveynt hangi kular yer?
-Mehtapta Leylekler-

Gene bir defa farsa kymetli, mavi bir tasn ad olan frze'yi frze-fm=
(mavi renkli) ekliyle kullanyor:

B-had iken sem gibi, frze-fm iken

Bir cilvegh- encm- lerzn- am iken!
-Deniz-

5 Trk Kltr, Say: 62,1 Aralk 1967, Musavver Terakki mecmuasndan.

 \
HIM'IN IIRINDE RENKLER 75

"Gurup" iirinde gnn batn tasvir ederken:

Sanki zerin, safr--elmsn,
mtizct- renk-renginden
Dklen bir erre-i nrun,

Diyen air, altn, safr (kymetli mavi ta) ve elmasm renklerinin karmndan
meydana gelmi renklerle iziyor.
6- Gm rengi: Gm kelimesi veya Farsa gm anlamna gelen sm ke-
limesinden yaplma simin - gm gibi, gmten) sfat msrlarda yer abyor.
Gm renkli bcekler suya ninni sylemektedir:
Gm bcekler okur ba bir nede-i hb,
-le-
Kylar da gm renlidir:
er gm kylardan remde hlar,
-leden Sonra-
Gaml manzaralar gm kapb bir buluttur:
Mell manzaralar imdi bir gml sehb;
-Gece-
Korku veren karardklarda gm renkli kular vardr:
Vah karaltdardaki smn kularn
Mer' miyn- sne-i yeldda yerleri:
-Karanbkta Beyaz Kular-
"Zulmet" iirinde ay gm renklidir:
Lkin sen
Ki gzlerinde gler nru bir gm mhn
Eilme, git,
"Per-i Bahar" da ise; bahar perisi her glnde, her glmseyiinde sevdalar
anlatr ve altn, gm zmrt ve yakutlar saar:
Her hande, her tebessm sevdlar anlatr;
Altn, gm, zmrt ve ykutlar saar!
air sulardan bahsederken de gm rengini seiyor:
Sularda,
76 DR. NECDET BINGL

O gm
Safha stnde imdi her ey var:
-Bahar-

teki renklerde olduu gibi Him gm rengini, u msrda da mcerret

bir kelime ile kullanyor ve akamn gmten sessizliini sylyor:
Gel bu mn gm suktunda
Bu sedeften hille kar...

-Hill-i Semen-
7- Yeil: Hemen hemen btn airlerin sevdii Yeil rengi dilimizde bir ok
nanslar olduu halde, Him az kullanmtr. Bunu teki renklere kyasla
sylyoruz. teki renkler, mesel krmz iin eitli kelimeler bulmasna ra-
men yeili ifade iin sadece Yeil kelimesi, bir kere sebzgn (Farsa, yeil
renkli), bir kere de zmrt olarak geiyor:
Yeil sularda byk inciden iekler aar,
-le-
"Evim" iirinde:
Yeil ve glgeli dallarda gizlenen ve glen
Evim... Bugn bana it, bugn benimsin sen...
"Bahe" iirinde:
Gk yeil, yer sar, mercan dallar,
"Gnee" iirinde:
Yeil ekinlere feyz-i hayt tesri et,
Sulara akseden yeil renkli aalar Him ne gzel, ne kadar ustalkla izi-
yor:
Sularda, tde-i ecr- sebz-g-nu bahar
Yeniden ra'elerle nak olmu...
-Bahar-

u msrda Zmrt kelimesiyle Yeil renk veriliyor:

Yaar sanki altun, sanki zmrt, sanki hlyadr!
Fevziye A. Tansel'in yukarda ad geen makalesinde yaymlanan "Terane"
isimli iirde alnmtr.
"Hill-i Semen" adh iirde Yeil'in srrealist diyebileceimiz kullanl
var:
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 77

Bir yeil bse sakhyan gznn

Greyim cennetinde timi.
Yeil'i dorudan doruya sylemeksizin "aa"n rengi diyerek yeil'in veril-
dii de oluyor:

Etmeden zehr-bd- fasl- elem

Rengi ecr--b fersde,
-Gelmeden Evvel-
8- Gl rengi: iirimizde, zellikle Divan iirinde, ok ilenen bir tema olan
gl, Him'in iirinde gl rengi veya gl renkli anlamna gelen glgn, glfm
kelimeleriyle yerini ahyor. eitli renklerde gl olduunu biliriz. Ama dili-
mizde gl daha ziyade penpe rengi vermek iin kullandmaktadr:
te doludur tutma yanarsn,
Karnda u gl-gn piyle...
-Mukaddime, PlYALE-

"Bir gnn sonunda arzu" iirinde air:

Gller gibi fecr oldu nmyn,
Gller gibi... sonsuz iri gller,

derken, aaran tan yerinin penpe renkli grndn sylyor. llerde

uzanp giden sisler de gl renklidir:

Bir hasta ocuk gezdirerek, llere gl-fm

Sisler uzanrken, o senin doman bekler.
- O -

Ufka dalga dalga bir gl rengi penbelik yaylr:

Bir ince ziy toz datr nr-u semdan...
Ufkun szar ebhna gl dalgak bir levn.
-ller-
Ve sevginin gl renkli dudaklarnda nameler uar, saklad baklar daima
sakindir, ama ruhu titretir:
Gl-gn dudaklarnda uar nameler, mdm
Skin nigh- muhtecibi; rhu titretir;
-Per-i Bahr-
airce bir grle, pck parlak ve gl renklidir:
78 DR. NECDET BINGL

Her lahnm bir bse-i gl-reng- mnevver,

Bir sne-i sevd ile fka fsddar,
-Gzlerinin lham-

Gk de gl renklidir:
Nev-incil fecrin,
Sem-y skin--gl-gn inkiaf etmi,
Bir cihn- buhnn stnde.
-Bahr-

9- Penbe: Penbe renk ounlukla gl rengi yerine geebiliyor. Ama bileik

bir renk olan penbe, a veya koyusu dikkate abnmazsa, tam bir nans
gsterir. Penbe sfatn u beyitte buluyoruz:
Bu penbe gl, bu karanfil ar ar erimi
zerinde deitike her mkedder k.
- O Eski Hcreye Benzer ki-
Ve u msrlarda:
Sevimli ev... bugn altnda ak bekliyorum,
O penbe tfl- melek-ebre nerdedir? diyorum...
-Evim-
aire gre gnein rengi penbe de olabiliyor:
nmde penbe gneler aar, gler sanrm,
-Glerken-
Gene ayni iirde goncanm rengi de penbedir:
Aar bahr- haytmda penbe bir gnce!
Ay'm rengi de penbe:
Ey ince, penbe hill, ey yarnki m kamer.
-Bayrak-
10- Beyaz: Him'in bu rengi pek sevmedii anlalyor; beyaz' bir iirine
verdii bahkta kullanmtr: "Karanlkta Beyaz Kular". Bir kere de bir
iirinin adn "Hill-i Semen" koymutur. Arapa semen, yasemin demek
olduuna gre, semen beyaz sfatnn yerini alm oluyor:
O soluk gz ki imdi topraktan
Seyreder baka bir hill-i semen,
-Hill-i Semen-
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 7*?

Ayni iirde beyaz renk sedef kelimesiyle veriliyor:

Bu sedeften hille kar senin
Bir yeil bse saklyan gznn
Greyim cennetinde timi.

Elmasm rengi beyaz kabul edilebileceine gre, beyaz renk u msrdaki te-
bihte yerini buluyor:

Sonra onlarla, snmek zre duran,

Soluk semdaki mahmr dde-i elmas...
- B ahar-
11- Esmer renk: Bu renk Him'in iirine iki defa girmitir. Mehtabn doku-
duu ipekt en rya esmerdir:
Harir-i esmer-i r'ya ki nesc eder mehtp,
-Aks-i Sad-

kincisi ise, mastar halinde, Arapa esmerlemek anlamndaki ismirr'dan

yapdm, ismirr,- esmerlik'dir:
tsmirr-i ry-u fka
Sadan nr-u ra'e-efzs;
-Gurp-
12- Meneke rengi: Temel yedi renkten biri olan meneke-mor renk, bazan
mavi-meneke karm olarak da kullanlyor. Him'de bu renk ancak bir
kere, u msrda yer ahyor:
Meneke gzleri ksm bahr- r-yya;
-Gnee-
Buraya kadar Him'in seip beendii renkleri sunmu bulunuyoruz.
imdi de soyut kavramlarla kullandan Renk kelimesini grelim; bunlar her
okuyana gre baka baka anlamlar kazanabiliyor. Mesel, Dnen renk:

Bu cephemin dnen rengi, titriyen bu elim,

-Aks-i Sda-
Reng-i tahyyl:
Akam dklen reng-i tahayyl gibi mekk,
Sm-y sktunda yzer mbhem--metrk...
-ktn Geceler-
80 DR. NECDET BINGL

Reng-i tahasss:
Eb'd boan reng-i tahasss gibi bir sis,
-Hasta ken-
Reng-i kdret:
Vermiti o skin odann hznne bir renk,
Bir reng-i kdret ki eder bizleri dil-tenk.
-Hasta ken-

Reng-i garp:
Yorgundu o gzlerle bakan rh-u mellun,
Akam gibi a'sb geren reng-i garibi...
-Nehir zerinde-

Renkleri ustakkla kullanan Him, Renksiz kelimesine be kere, soluk

veya solgun sfatma on iki kere, solmak fiiline kere, rengi tam mnasyle
sylemiyen Donuk sfatma da kere yer vermitir.

RENKLERN SUNULU TARZI:

imdi de bu renklerin genellikle nasl sunulduunu gene iirlerden ald-

mz baz rneklerle gstermee alalm:

A) Prizmadan elde edilen renklerle yaplm sim-Sfat:

iirin ad Kullanlan Renk

le YEL sularda
O Belde (Mavi) M ve glgeli bir beldeden
O Belde Ml bir akam
O Belde Ml bir deniz
Yaz Ml bir yddz
K SARI yollarda
eb-i Nisan Ey em-i SYAH
Evim YEL ve glgeli dallarda
Evim O PENBE tfl- melek ehre
Rt Balda bil ki Ml semlar
Bam Bir KIZIL ehrede
Ruhum SARI, plak, rkit, l bir . . . .
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 81

ktn Geceler Bzan SARI bir ehre-i ry

Sensiz Rhunda . . .ferd-y SlYEH rengi...
Sensiz T ufka asdm SARI bir lem' -i muber
Hazn Yorgun SARI yapraklar
Hasta ken Titrek SARI gzler
Hasta ken Afka SARI bir fer;
Nehir zerinde Akam... SARI bir hasta sem...
Nehir zerinde Serperdi o bikes sese akam
SARI bir renk.
Nehir zerinde Afka srkler SARI gller
Nehir zerinde Mphem SARI yddzlar
Bahe Gk YEL, yer SARI
Hayl-i Akm Bir sehb- SYAH iinde ayn
SARI bir ehre ararm
SARI bir ehre
Hayl-i Akm SARI, pejmrde bir soluk zhre!..
Per-i Bahr MI manzaralar;
Glerken nmde PENBE gneler uar
Glerken Aar FENBE bir gnce!
Per-i Hrriyet KIZIL ve glgeli
Bayrak Ey ince PENBE hill, ey yarnki
MI kamer.
Gnee YEL ekinlere
M Gzler MI gzler., nedm-i lmm

B) Benzetme yardmyle renk belirten, sfat olmu isimler veya sfatlar:

iirin ad Kullanlan renk

Karanlkta Beyaz Kular Vahi karaltdardaki SMN Kularn...

Yollar Btn sular ZEHEB lerzelerle...
Yaz Srklenir ZEHEB kumlar stnde,
Mukaddime Karnda u GLGN piyle...
lmek Pardtdarla yanan bir mes-y MEZBAHArenk
Merdiven Eteklerinde GNE rengi bir yn yaprak
Merdiven Durur ALEV gibi dallarda
Merdiven Sular m yand? neden TUNC'a benziyor
mermer?
82 DR. NECDET BNGL

Parlt TE gibi bir nehr akyordu,

0 SMN dumanlarda
Sensiz Bir feyz-i ziy...b- Zerinde,
Hasta tken Ufkun GL DALGALI bir...
Nehir zerinde Nehrin ZEHEB sine-i emyahn....
Per-i Bahar GLGN dudaklarnda
K Cebin-i leylede bir katre-i ZEHEP gibi,
Bahar Sem-y skin--GL-GNU inkif etmi,
Bahar Sularda, tde-i ecar- SEBZ-GN-u bhar

C) Bitkilerden alnm renklerle yapdan benzetmeler:

iirin ad Kullanlan renk

Nehir zerinde Afka srkler Sar Gller, krizantem,

Aa Havzn suyu ERGUYNE dnd.
Gnee MENEKE gzleri ksm
0 Bir hasta ocuk..., llere GLFM
Hill-i Semen Seyreder baka bir hill-i SEMEN,

D) Hayvan hayatndan alnm renklerle yapdan benzetmeler;

iirin ad Kullanlan renk

Siyah Kular Gurub-u HN ile

Son Bahar Dkerken ufka donuk KANLI bir ziy Eyll
Aks-i Sad Gzmde vahet-i HNlN-i
Kendime Karnda ufk-u HN-u cidl
lmek KANLI bir gmlek
Merdiven Eilmi arza, KANAR, muttasd KANAR
gller,
Durur alev gibi dallarda KANLI blbller,
0 Yorgun sular stnde K A N A R . . . . .
Hazn Bir KANLI ziy
Hazn On be senedir gne KANLI....
Svr Bir svr geliyor KAN rengi.
Per-i Hrriyet Glen dudaklar.... KANLI bir gld
Hill-i Semen Bu SEDEFTEN hille
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 83

le Yeil sularda byk iNCden iekler aar;

Bahe Gk yeil MERCAN dallar,

E) Madenlerden, kymetli, kymetsiz talardan alnm renklerle yapdan

benzetmeler:

iirin ad Kullandag renk

le GM bcekler okur
leden Sonra er GM kydardan
Gece Mell manzaralar imdi bir GML
sehp,
Siyah Kular Kzl kamlara, YKUT ba konmular;
Yollar Ksld ALTIN ufuklarda
Yollar Gurp iinde bu ekl-i b-hud-u ZEHEP
Yollar Derelerde bir ALTIN ziy yakp...
Yollar imdi ZER gzleriyle
Yollar Biri ALTIN gziyle
Yollar imdi ZER gzleriyle, t teden
Zulmet Admlannn... Pr-incil-v -ZEHEP-
Zulmet Ki gzlerinde... bir GM mhn
Zulmet Dudaklarn... gzlerin pr-ZER,
Zulmet O belde-i ZER--hulyda
Birlikte Bu kamer,
Bu ALTIN gl...
Deniz B-had iken sem gibi, FRZE-fm iken,
Son Bahar Suyu YKUT'a dndren bu hazn,
Merdiven Sular m yand? neden TUNC'a benziyor...
Bir Gnn Sonunda Arzu ALTIN kulelerden yine kular,
Bir Gnn Sonunda Arzu Bir SIRMA kemerdir suya baksam;
Sensiz Bir feyz-i ziy harederek b- ZER'inde,
Hazn vre felket gl, ALTIN krizantem,
Nehir zerinde Alard o ALTIN suyun stnde
Aa Yaprak te oldu, ku ta YKUT;
Gurp Sanki ZER'in, SAFR'-ELMS'n,
Per-i Bahar Her hande, her tebessm sevdalar anlatr;
ALTIN, GM, ZMRT ve YAKUT'lar
saar!
84 DR. NECDET BINGL

Per-i Bahar ALTIN ufuklarnda uar

Srd-u Emel Gldn.... ALTIN'k ziylar
Her Gzellik in MZEHHEP, hande-ver bir i'r-i r'ya...
Her Gzellik in Senin ey ey i'r-i MZEHHEP,
Per-i Hrriyet Zalm- leylede mer'di rh- ZERkn
Per-i Hrriyet ZER-i hayl ile perverde
Per-i Hrriyet Gznde katre-i ZERRN-i ihtisas--heves
Hill-i Semen Gel bu mn GM sktunda
Bahr Sularda
O GM
Safha stnde imdi her ey var:
Bahr Soluk semdeki mahmr dde-i ELMAS...

F) Dnceyi, duyguyu anlatan renkler:

iirin ad Kullandan renk

Aks-i Sad Bu cehennemin DNEN rengi

ktn Geceler Akam dklen reng-i TAHAYYL gibi
muber,
Hasta iken Eb'd boan reng-i TAHASSS gibi bir
sis,
Hasta ken Bir reng-i KDRET ki eder bizleri dil-
tenk.
Nehir zerinde Akam gibi a'sb geren reng-i GARB..
Nehir zerinde Bir hzn- MZEHHEP gihi durgun yine
Dicle,

G) Youn olmayan renkler, renksizler:

iirin ad Kullandan renk

Yollar SOLUK ve glgeli smlarnda

Son Bahr Dkerken ufka DONUK, kanl bir ziy
Eyll,
Merdiven Sular sarard... yzn perde perde SOL-
MAKTA,
ktn Akamlar Her ey dalr, ince dumanlar gibi Bl-
RENK
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 85

O Hatta o SOLUK ehreye

O Altnda o yorgun, o SOLUK heykel-i
mtem!
Sensiz Bir bir o DONUK gzlerin
Hazn Yerlerde yatan, sisli, DONUK hsr- te-
baha.
Hasta ken Bir safha-i r'y gibi Bl-RENK idi eh-
ren!
Hasta ken Birden O DONUK gzlere dolmutu ka-
merler..
ller Bir hre-i nr ince, SOLUK zulmete
dm;
Nehir zerinde Her ey o kadar gaml, SOLUK
Hayl-i Akm SOLUVERM, peride reng-i bahr,
Hayl-i Akm Bu SOLUK renkli,
Hayl-i Akm Sar, pejmrde bir SOLUK zhre!...
Girye-i Niyz Seni marur eden bu hsn- ebp,

SOLACAKTIR;
Hill-i Semen O SOLUK gz ki imdi topraktan
Hill-i Semen O SOLAN i'r-i sf--mammu
K Bu SOLUK lem'a-i mmt-resi,
Bahr SOLUK semdaki mahmr dde-i elmas...
Akamlarm Erir bu dem kalr ufkumda B-ZY bir
renk,

RENKLERN PSKOLOJK AKSLER:

Him'in kulland renkleri rnekleriyle verdik. Grlyor ki ressam-

air Him iiriierinde aydnlk getiren renkler kullanmakla beraber, renk-
leri, ekilleri silen, daha dorusu, renklerin, ekillerin kusurlu yanlarn
gzden gizleyen, onlara bir yumuakhk, bir baka, belki de romantik bir
gzellik veren karanlklarn rengini tercih etmitir. Bu holand yar karanlk
atmosferde Him, insanlardan uzak, kendi muhayyilesinin yaratt bir
evrende yaamay dnyordu phesiz. te bu yzden, iirlerindeki ev-
re genellikle siyah renkle izilmitir. Yalnzlktan holanan, fkenin ate-
ten enberi iinde skp kalm ve ruhundaki isyann belki de en kuvvetli
sebebi, hayal krldna uram Him iin seilecek en gzel renk, gayet
36 DR. NECDET BINGL

tabii ki siyah olacakt. "Bu rkek, bu kendi iine kapanm hlyav ak

hayat yannda, daha pek kk yata bile Him'in ruhunu tenakuzlar,
tezatlar sarmtr. Onun ruhu daim bir gece, daim bir keder hali yaamak-
tadr." 6 "nk iindeki tezatlarn kuduruunu bu kta seyretmee taham-
ml yoktur; bunlarn cenkleri alaca karanlkta cereyan etmelidir, bu sebeple,
mrnn btn pencereleri, a, gnee kar kapaldr."7 Gerekten Him'in
iirlerinde gnei pek gremezsiniz. Gne varsa eer, "Gnee" iiri hari,
daha ok batarken tasvir edilmitir. Uzakta parddyan yddzlar gibi ay aa,
solgun yz ve yumuak renkleriyle, zellikle karanlklar iinde, onun ruhuna
ve mizacma daha uygun dmektedir. O'nun iirlerindeki "... sanki japonya'h
bir ressamn siyah mrekkeple izdii mphem ve na tamam lemin resim-
leri hep hafzamzda nakolmutur."8 Him'in siyah rengi bu kadar fazla
kullanmas belki de iinde hkm sren mitsizlik gecesinin kara renginin bir
yer deitirmesidir. Belki ir karanlklarda kendi kaderinin bir benzerini
gryordur. Sanrsnz ki karanlklar ruhunu kasp kavuran isyan ateini per-
deliyor. Siyah renk, eyann eklini belirten hatlarn kaldrarak, onlar mp-
hemletirerek iimizde sonsuza doru bir ykseli hissini yaratmyor mu?
Bu renk Him'i eyadan tecrit ederek bir nevi ie kapana zorluyor. Bu ie
kapanla ir realitenin boucu basksndan kendisini kurtararak avunabili-
yor, kendi i leminin kefine kp, kimseden teselli beklemee muhta olma-
d iin de gururunu kolayca tatmin edebiliyor!

Uzlet-sery samt--gurrumda mnferit,

Yalnz sad-y kalbime mnd--mu'tekit,
Zulmetlerin kudmunu ben imdi isterim!
(imdi)

Ahmet Him gururlu insand. Her gururlu insan gibi kendisinde madd
ve manev meziyetlerin bulunmasn, pek tabii, istiyordu. Ama fizik bakmn-
dan kendisini irkin buluu onu her zaman strap ekmee mahkm etmitir.
Ne tekim Yakup Kadri" 9 : "O yazd iirler bakmmdan deilse bile, kafas,
yz, giyinii ve tavr hareketleri bakmndan kendisini de beenmezdi. Ve
bundan dolaydr ki, uzun bir sre bize grnmekten kam, Fecr-i ti sem-
tine dahi uramak istememitir." diyor. irkinlii phesiz onda aahk

6 erif Hulusi; AHMET, HM, Hayat ve iirleri, s. X I X

7 Ayni eser, s. X X
8 Ayni eser, s. X X X I
9 Y.K. Karaosmanolu; Hayat dergisi, say: 5; 28. I. 1965
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 87

konpleksi de yaratyordu: " 0 kendisini cemiyet kadar tabiatm da gadrine

uram sanyordu. Kafasm biimsiz, yzn irkin ve bnyesini vaktinden ev-
vel ihtiyarlam buluyordu. Bu hali ile onu hangi kadn beenebilirdi ? kimin
senpatisini kazanmak ihtimali vard ? ite bu kuruntu, bu kukudur ki Him'i
insandan kaan, yar vahi bir kimse durumuna sokmutu."10 Toplumdan ve
insanlardan kap kendi iine kapanan airin kinlerinin, hiddetinin yatmasna,
sknete kavumasma bu ksz, bu karanlk dekor, her halde, yardmc
oluyordu.
iirlerine siyahtan sonra krmznn ve nanslarnn hkim renk olarak
girmesi, Him'in iindeki atei ok gzel anlatyor ve krmz renk, ruhunun
dalgalanlarm, benliini saran fkeyi dile getirmek suretiyle onun hassas,
hatta almgan tabiatn ve romantik muhayyilesini tatmin ediyor. Yakn
arkadal sebebiyle Him'in manev portresini her keten daha iyi ve daha
isabetli bir grle izen Yakup Kadri Karaosmanolu yle diyor: "Him,
bence, Gourmont'u mutlaka kendi refoulment'larn, kendi konplekslerini en
iyi ifade eden ve kendisindeki paradoks yapma istidadn besleyen bir yazar
olarak beeniyordu. Daha dorusu ihtilal mizacnn izahn, btn kymet
hkmlerini alt st eden, btn yerleen kanaatlar sarsan bu inkrc, ykc,
datc fikir adamnn yazdarnda buluyordu.11

Daha nce de bir yazmzda l z , ruhundaki ikilie temas ettiimiz, iirrin-

deki romantik izleri belirttiimiz ve:
Hayl- hissimi reng-i muhite benzeterek,
diyen Him'in ruh hali ile manzara arasnda bir benzerlik, bir yaknla-
ma bulmak mmkndr. air iindeki yangnn adeta dtaki tezahr
olan dekoru krmz ve nanslaryle resmetmitir. Bir ok krmz tonlar
vermekle beraber bunlara kan rengini, ate rengini, alev rengini de kat-
mtr. Him krmz rengi telkin eden Kan ve Ate kelimelerini niin ok
kullanmtr ? Ate belki de iimizde durmadan yanan, onun iirinin atmos-
ferine girince bizim de kalbimizi ayn scaklkla dolduran kandr. nk
kan da ate kadar scaktr. Gnein batn tasvir ederken Him'in: "E-
mi arza kanar, muttasd kanar gller" demesinden; gene "Suya bir hn-i
ten akyor." msrandan, "Siyah Kular" iirindeki:

10 Y.K. Karaosmanolu, Hayat dergisi, say. S; 28. I. 1965

11 Y.K. Karaosmanolu, Hayat dergisi, say. 5; 28.1.1965
12 Dr. Necdet Bingl, Gazi Eitim Enstits Aratrmalar ve ncelemeleri, Blten: 2,
Mart 1962
88 DR. NECDET BINGL

Gurb-u-hn ile perverde-rh olan kular

Ufukta bir ser-i makt'u andran gnei

Skt-u-gamla yemiler ve imdi doymular.
Msralarndan ve:
Ezvak- gayz- kin ile mestidedir serim;
Hnumda zehr-i nr-u gurp etmi inbill.
Beyitinden de anlakyor ki, ruhunda kanayan bir yarann, belki kendi-
sine ramen, btn yakcl ve acsyle kendisini duyurmasnn, daha dorusu,
btn kinci, si kimselerde grld gibi onda da benliini kavuran, tahrip
edici, uur altna itilmi bir tutkunun uur stne kmasnn bir iaretidir.
Hayatn kat bir gerek, lmn ise kandamaz oluu da buna sebep tekil
edebilir. KAN ve ATE kelimeleri, bir anlamda, topluma, onu aptal sananlara,
akna cevap vermiyenlere kar iinde kpren, her eyi dinamitlemek isteyen
bir fkenin, sadik bir zevk aln habercisi, senbollerdir. Him'deki bu pek
fazla sert olmayan sadizm onu bazan bencil, inkrc, ykc, her kese ve her
eye isyan edici, ama, bazan da sadizmin hcumuna kar, hafifletilmi diye-
bileceimiz bir mazoizm onu adeta korkak bir yaratk haline koyuyor, hatta
onu sessizlie, kendi kendini tecride, yanhzla srklyor. Bu yalnzlk duy-
gusu derinleerek melankoliye dnyor ve aire lm hatrlatyor:
Durgun suya baktm ve dedim: h lebilsem.
Madem ki yok alayacak mevtime kimsem.
Bu bir birine zt olan kin, isyan ile tevekkl ve kadere boyun ei, biri onu
harekete geirirken tekisi onu durduruyor ve zulm etme duygusu yerini
yumuak hislere brakyor. Neticede Him bu iki zt kutup arasnda, fke,
kin, ihtiras, arzu, mit, mitsizlik girdaplar ierisinde, bu "nefy--hicre
mebbet bu yerde" mahkm ve phesiz ki htralar kayna o
Uzak
Ye m bir beldeden cd kalarak,
"susuz beden"inin "etin ba" ile nasl birletiine hep aarak, ve
Firz- zirve-i Sn-y hahra ykselerek
Oradan,
Savt- mmd-i kalbi dinlemeden
Cevf-i husrna dmek istiyorum. Der.
Ahmet Him'in krmzya niin fazla yer verdiini erif Hulsi yle
izah ediyor: " dier taraftan, annesinin ve Dicle'nin elem, keder, hzn,
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 89

gam ve il... hislerini telkin eden ve btn hayal lemini mell rengine bryen
htralar yannda, mellin bir nevi transfigrasyonu olan akamlar, akamn
kzd renklerini yakalamakla, veya bu renkler zerinde ilemekle meguldr."13
Him'in zellikle "Piyale"de sunduu iirler, krmz nanslarnn, altm
sarsnn ahenkli cnb iinde yaratlmtr. Yazmzdaki "Renklerin Sunu-
lu Tarz" ksmna bakdaeak olursa Him'in ou zaman altn, gm, bakr
ve bir bakr alam olan tun gibi madenlerin rengini rercih ettii grlr.
yle ise irin mnevi dnyasm incelemee ahrken mdenlerin pardtdan
bize k tutabilir. Bylece "mdenler" senbol, yer altmda gizli yatan mden-
lerin gn na kp kendilerini haber vermeleri gibi, Him'in benliini
yaratan unsurlar bulmakta bize yardmc olabilir. Anladyor ki ir mden-
ler leminde hissilie, i dke, cokunlua adeta kar kan hissizlii, souk-
luu, sertlii ve katl buluyor. nk, bu da gayet tabiidir, straplara,
heyecanlara tabiat icab katdamayan mden, gizli yan olmayan objektif
realiteyi nmze dikerek sbjektif hayalin dolu dizgin komuk arzusuna
set eker. Him'de vakit vakit rastladmz heyecan, ihtiras ve isyan madde-
nin belli snrlan iine ekilmek zorunda kalr, bylelikle mden bir nevi denge
unsuru olur. Mdenlerden baka firze, yakut, safir, elmas, zmrt gibi ky-
metli talar da onun iirini sslemitir. Mtevazi bir hayat sren Him iin
kymetli talar kullanmak, gerekte bulamadklarna hi olmazsa hayalinde
kavumak arzusuna, msum, airce bir istee, fantezist bir hevese, ama ayni
zamanda ruh zenginliine de dellet edebilir. A. Hamdi Tanpnar bir yazsn-
da 1 4 : " Halbuki hakikatta kuru ekmeini bile ilk rast geldii ile payla-
acak bir yaratdta idi." diyor.
Him'in kulland renkler arasnda altm sans nemli bir yer ahyor
demitik. Altm sarsndaki rengi veren altm, arl ve younluu ile onun
ruhunda parlak ve scak dtdar yaratyor. Altnn sar panltdarnda kendini
gsteren madd gerek, muhayyilenin mnevi gereine, bilinmeyen iklimlere
gtren, "hangi bir belde-i hayle" gittii belli olmayan "Yollar" ayor.
Bu renk, belki, zenginlik iareti altnn rengi olduu iin, eskidenberi kudretin,
erefin senbol haline gelmitir. Asl bir mden telakki edilen altn airdeki
byklk ve gurur hissini de tatmin ediyor. Biliyoruz ki kendisine:
Her gayen olsun ufk-u gurrunda mntehi.
Diye t verir. Sar ise, mit sahili yasaklanm, hzn denizinde kula atan
kimselerin ve "Melli anlamayan nesle in deiz" ve "Sar bir ehre arann."
diyen Him'in holand bir renktir.

13 erif Hulsi, ad geen eser. s, X X .

14 Yeni Trk, No: 70, Temmuz 1935.
90 DR. NECDET BINGL

Mavi, gzleri ve ruhu dinlendirir; g, denizi hatrlatarak meknn bizi

saran dar erecesinden kendimizi kurtarp sonsuzlua doru ykselebilme
imknn hazrlar. Him hayal krkln bir yana atabildii an, melalini,
yalnzln, kimsesizliini unutuyor, mavi denize, pek sevdii Gn Batnn
alev alev tututurduu ve "Bir hrm- hazin-i mtem ile," gnein kaybolup
gittii, stnde yddzlarn dolat "mavi ipek bolua", gklere, yddzlara,
mavi denize, mavi akama, mavi glgeli Belde'ye bakyor ve hicrana mah-
km air:

Btn bizimndr
Ne varsa ak ile bdar- ra'e, ya nim,
Ne varsa it olan leyl-i hande-me'nsa,
Sana it lehimdeki bse,
Lebinin surh-u b-zevli benim.
Diyerek, az da olsa mide kollarn aabiliyor.

Him'in kulland gl rengine ve penbeye gelince: Daha nce verdii-

miz rneklerden de grld zere bunlar, mesel gle sfat olmu veya yzn,
dudaklarn sislerin, fecir vakti gklerin ald rengi belirtmek iin kulland-
mtr. Bu da irin eyay ve insanlar hep karanhk ve hzn iinde grmekten
syrlp ktmserliin her kese abucak uyan kara elbisesini atarak iyimser-
lie dnebildii anlarda oluyor.

Gm rengi, Him'in iirleri iin hazrlad dekorun zaman zaman

ve yer yer scak renklerden kurtulup, hayal kurmaya daha elverili havaya
brnmesini salamakta, irin iindeki atei teta kl ile rtmektedir. Bylece
bu renk irin gzne olduu kadar ruhuna da hem huzuru hem de rahath
getirmi oluyor. Him bu rengi kydar, bulutlar, kular, ay, sular gibi tabiat-
taki varlklara bir kere de skta sfat olarak vermitir.

Yeil; bizde de kutsal bir anlama sahip bu renk, baz, lkelerde din
inanlar, hemen her yerde de neeyi, canll, ebed hayat ifade eder. Bu
renk, hayattan bkknlkla ezik, kskn, iindeki frtnaya kendini kolayca
teslim eden irin gnln dinlendirecek bir lemin vaz geilmez unsurlar
sulara ve:
Yeil ve glgeli dallarda gizlenen ve glen
Evim... bu gn bana it, bu gn benimsin sen...
msrlarndaki gibi, dallara bir sfat, olmu; karamsarln" ufk-u teselliye
kar perdeleri ekilmi" o eski hcresinde kendi kendisini hapseden aire
 HIM'IN IIRINDE RENKLER 91

yaama sevinci telkin ederek onun hayata balanmasn adeta kolaylatr-

mtr.
Renkler sralamasnda en sonda bulunan Beyaz'a gelince: Karanla,
karaya gz ve gnl yatkn, ak seikten ziyade belirsizi seven Him be-
yaz' pek az kullanmtr. nk beyaz ktr, her eyi gerekteki haliyle
gsterir; bir anlamda mittir, needir.
Neticede, btn bu renkler yelpazesini dikkatle incelediimiz zaman
gryoruz ki: airin ruhundaki kkreyileri, veya sknete kavuup du-
rulmalar izen scak, parlak, keskin renkler tezi ile, karanlk, silik, souk
renkler antitezinden ustalkla kullanlm renkler sentezi meydana geliyor
ve bu sentez onun ruh terazisinin iki kefesini dengede tutuyor. Bir ba-
ka deyile bu, airin mnevi hayat iin bir "psiik telfi" oluyor.

Bu aratrmamzda air Him'in psikolojisinin incelenmesinde ip ular

olabilecek hususlara dikkati ekmek, Renk Psikolojisi alannda yapdan ilm
aratrmalar daha tam mnasyle sonulanmad; ister air, ister ressam,
renklerle uraan kimselerin neden u veya bu rengi tercih ettii ilim yoluyla
henz aklanmad iin, biz, sadece, deerli airimiz Ahmet Him'in d
lem de i lemi arasnda kurduu ilikileri gstermek, mesel bir manzara
karsndaki ruh davrann, renklerin onun ruhundaki psikolojik aksini,
msralanna eilerek aratrmak, ileride Him hakknda incelemeler yapacak
aratrcdara, elimizden geldii kadar psikolojik veriler hazrlamak, bilinmiyen
ufuklara doru bir kap amak istedik.

Szlerimizi bitirirken diyeceiz ki, hemen her rengin kullandm olmas,

Him'in kinat grn daha mahhas bir hale koymu, eya ve ruh
mnasebetlerini dzenliyen psikolojik faktrlerin bir az daha aldk kazan-
masna yardm etmi, Him'in iirine, dolaysiyle iirimize, ayr ve mstesna
bir renk katmtr.